Phương trình nghiệm nguyên

ĐÒ tµi: Ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn
I. Lý do chän ®Ò tµi:
Ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn lµ mét ®Ò tµi hÊp dÉn, thó vÞ cña to¸n häc,
v× vËy ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn ®· ®îc rÊt nhiÒu nhµ to¸n häc nghiªn cøu.
Tuy nhiªn, víi ngêi häc th× gi¶i ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn lµ mét vÊn ®Ò
khã. §Ó gi¶i ®îc ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn ®ßi hái ph¶i cã t duy l«gic, sù
s¸ng t¹o. Çc ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn rÊt ®a d¹ng vµ kÌm theo çc phêng
tr×nh nghiÖm nguyªn ®ã cã rÊt nhiÒu ph¬ng ph¸p gi¶i hay, nhng do khã, phøc
t¹p mµ trong ch¬ng tr×nh to¸n ë phæ th«ng còng nh Cao ®¼ng chØ ®Ò cËp
®Õn rÊt Ýt, V× vËy, t«i chän ®Ò tµi: ''ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn'' ®Ó gióp
çc b¹n t×m hiÓu ®îc nhiÒu h¬n vÒ ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn.
II. Môc ®Ých ®Ò tµi:
§Ò tµi nµy nh»m ®¹t ®îc mét sè môc ®Ých sau:
+ Thèng kª çc ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn.
+ Ph©n lo¹i vµ ph¬ng ph¸p gi¶i mét sè d¹ng ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn.
III. Néi dung:
A. Mét sè ®Þnh nghÜa, ®Þnh lý liªn quan ®Õn ph¬ng ph¸p gi¶i çc ph-
¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn.
1. §Þnh lý ¥-le:
§Þnh lý: Gi¶ sö m lµ mét sè tù nhiªn lín h¬n 1 vµ a lµ mét sè nguyªn tè
víi m khi Êy ta cã:
a (m)  1 (modm).
+ (m) : Lµ sè çc sè tù nhiªn kh¸c 0 kh«ng vît qu¸ m vµ nguyªn tè víi m.

+ HÖ thÆng d ®Çy ®ñ modun m H = {0, 1, ..., m -1}
- HÖ thÆng d thu gän modun m
 m 1 m 1 m  1
 ,  1,..., 
H = 2 2 2  víi m lµ sè lÎ
 m m m 
  ,   1,...,  1
H=  2 2 2  víi m lµ sè ch½n.
1
 m m m
   1,   2,..., 
H=  2 2 2  lµ hÖ thÆng d ®Çy ®ñ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi nhá
nhÊt.
Chøng minh:
Cho x ch¹y qua hÖ thÆng d thu gän modun m kh«ng ©m nhá nhÊt {r 1, r2,
..., r (m) } khi Êy tËp hîp {ar1, ar2, ..., ar (m) } còng lµ hÖ thÆng d thu gän modun
m. Gäi s1, s2, ... s (m) lµ çc thÆng d kh«ng ©m nhá nhÊt cïng líp víi ar 1, ar2, ...,
arn th× ta cã:
ar1  s1 (modm)
ar2  s2 (modm)
............................
ar (m)  s (m) (modm)
Ta sÏ ®îc { s1, s2, ..., s (m) } còng lµ hÖ thÆng d thu gän modun m kh«ng ©m
nhá nhÊt, B»ng çch nh©n vÕ víi vÕ cña (m) ®ång thøc trªn ta ®îc:
 (m)
a . r1r2...r (m)  s1 s2 ... s (m) (modm)
V× {r1, r2, ..., r (m) } vµ {s1 , s2, ..., s (m) } còng lµ hÖ thÆng d thu gän
kh«ng ©m nhá nhÊt nªn ta cã:
r1 r2 ... r (m) = s1 s2 ... s (m)

 (m)
Tõ ®ã a r1,r2... r (m)  r1 r2 ... r (m) (modm)
Nhng r1r2 ... r (m) nguyªn tè víi (m v× tõng thõa sè nguyªn tè víi m) nªn cã thÓ
 (m)
chia c¶ 2 vÕ cña ®ång d thøc r1r2 ... r (m) ta ®îc: a  1 (modm)
2. §Þnh lý Feema:
Cho p lµ mét sè nguyªn tè vµ a lµ mét nguyªn tè kh«ng chia hÕt cho p.
Khi Êy ta cã: ap-1  (mod p).
Chøng minh:
2
V× p lµ sè nguyªn tè nªn (p) = p - 1. ¸p dông ®Þnh lý ¬-le suy ra ®iÒu

ph¶i chøng minh.
3. Ph¬ng tr×nh ax2 + bx + c = 0
- NÕu cã nghiÖm nguyªn lµ x0 th× C  x0
- Ph¬ng tr×nh cã nghiÖm nguyªn khi vµ chØ khi  (  ')lµ sè chÝnh ph¬ng
4. ThuËt to¸n ¬clit më réng. (T×m íc chung lín nhÊt cña 2 sè a, b)
- Gi¶ sö a > b. a,b  z+
B1: Chia a cho b ®îc d r1. NÕu r1 = 0 th× b/a. NÕu r1  0 ta ®îc:
a = bq + r1.
B2: Chia b cho r1 ®îc d r2.
- NÕu r2 = 0 th× UCLN (a,b) = r1
- NÕu r2  0 th× ta ®îc: b = r1q1 + r2.
B3: Thùc hiÖn phÐp chia r1 cho r2 ®îc sè d r3.
- NÕu r3 = 0 th× UCLN (a, b) = r3
- NÕu r3  0 th× r1 = r2q2 + r3.
TiÕp tôc qu¸ tr×nh nh vËy cho ®Õn khi sè d b»ng 0 (Gi¶ sö lµ rn). Qu¸
tr×nh nµy ph¶i biÕt kÕt thóc v× ta ®îc d·y gi¶m nghiªm ngÆt bÞ chÆn díi
r1 > r2 > r3 ... > rn -1 > rn > 0
- ¦íc chung lín nhÊt cña a vµ b lµ rn-1 ( sè d kh¸c 0 cuèi cïng)
5. §iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó ph¬ng tr×nh:
ax + by = c (1) cã nghiÖm lµ UCLN (a, b) c.
Chøng minh:
- §iÒu kiÖn cÇn: Gi¶ sö ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm nguyªn lµ (x 0, y0) ta
cã: ax0 + by0 = c. Gäi d = UCLN (a, b). Khi Êy d lµ íc cña a vµ b nªn d còng lµ -
íc cña ax0 + by0 = c nghÜa lµ d íc cña c.
- §iÒu kiÖn ®ñ:
3
Gi¶ sö d = UCLN (a,b) lµ íc cña c, nghÜa lµ cã sè nguyªn c, sao cho c =

c1d. Ta ph¶i chøng minh ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm nguyªn, nghÜa lµ cã cÆp
sè (x0, y0) sao cho cã ®¼ng thøc: ax0 + by0 = c.
ThËt vËy v× d = UCLN (a,b) nªn cã cÆp sè nguyªn x 1, y1 sao cho : d =
ax1 + by1.
Nh©n c¶ 2 vÕ víi c 1 ta ®îc c1d = c1ax1 + by1c1 hay ( c1 a)x1 + (c1b)y1 = c
§¼ng thøc nµy chøng minh cña ph¬ng tr×nh (1).
* NÕu ph¬ng tr×nh (1) cã mét nghiÖm nguyªn lµ (x0, y0) th× nã cã v« sè
nghiÖm nguyªn vµ tËp hîp çc nghiÖm nguyªn cña nã gåm çc cÆp sè nguyªn
(x1y) x¸c ®Þnh bëi:
 b
 x  x 0  a t

 y  y  a t, t  Z
 0
d
Víi d = UCLN (a, b) vµ t = 0,  1,  2 ...
§iÒu nµy ta dÔ dµng kiÓm tra khi thay x, y vµo ph¬ng tr×nh (1).
* Ph¬ng tr×nh: a1x1 + a2x2 + ... + anxn = c khi vµ chØ khi  UCLN (a1,
a2, ..., an) lµ íc cña c.
Chøng minh cho trêng hîp nµy t¬ng tù nh chøng minh cho trêng hîp n = 2.
B. Mét sè d¹ng ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn vµ ph¬ng ph¸p gi¶i:
a. Ph¬ng ph¸p gi¶i:
1. T¸ch phÇn nguyªn: (ph¬ng ph¸p nµy chñ yÕu ¸p dông cho ph¬ng
tr×nh bËc nhÊt 2 Èn).
VÝ dô: Gi¶i ph¬ng tr×nh: 43x + 47y = 50 (1)
7  4y
Ph¬ng tr×nh (1) <=> 43x = 50 - 47y => x = 1 - y + 43
7  4y
§Æt t = 43 , t  Z => x = 1 - y + t. Vµ 7 - 4y = 43t
4
t 1 t 1
=> y = 2 - 11t + 4 . §Æt 4 =    Z => y = 2 - 11t +  vµ t=4  +1
=> y = 2 - 11 (4  + 1) +  = - 43  - 20 => x = 1 - ( - 43  - 20) + 4  + 1 = 22 +
 x  22  47t

47 . VËy ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm tæng qu¸t lµ:  y  20  43t

Víi t  Z .
Chó ý: Khi dïng ph¬ng ph¸p nµy nªn t¸ch sao cho çc hÖ sè cña Èn cña
phÇn ®Æt Èn phô lµ nhá nhÊt
VÝ dô: Gi¶i ph¬ng tr×nh: 7x + 4y = 100 (*)
100  7x 3x 3x
Çch 1: 4y = 100 - 7x => y = 4 => y = 25 - x - 4 . §Æt 4 = t,
4t t
t
t  Z = > y = 25-x-t vµ 3x=4t => x = 3 3.
t
,     x  t  , t  3
§Æt 3 => x = 3  +  = 4  => y =25-4  -3  = 25
- 7 .
VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm tæng qu¸t lµ:
 x  4t

 y  25  7t, t  Z.
100  7x x
100  7x  y   25  2x 
Çch 2: (*) <= > 4y = 4 4
x
 t  x  4t  y  25  2x  t  y  25  2(4t)  t  25  7t
§Æt 4
 x  4t

 y  25  7t, t  Z
2. Ph¬ng ph¸p sö dông ®ång d thøc:

Ph¬ng ph¸p nµy dùa vµo çc tÝnh chÊt cña ®ång d thøc ®Ó gi¶i ph¬ng
tr×nh nghiÖm nguyªn. Ta chuyÓn ph¬ng tr×nh cÇn gi¶i vÒ çc ®ång d thøc:
VÝ dô: Gi¶i ph¬ng tr×nh: 5x + 3y = 2
5
Ph¬ng tr×nh ®· cho t¬ng ®¬ng víi ®ång d thøc:

5x  2(modz) <=> 2x  2(modz) (*) x  1(modz).
=> x= 1+3t, t  Z => 3y = 2-5x = 2-5 (1+3t)
=> 3y = -3 - 15t => y = -1 - 5t.
VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã nghiÖm tæng qu¸t lµ:
 x  1  3t

 y  1  5t, t  
3. Ph¬ng tr×nh sö dông thuËt to¸n ¬clÝt më réng

VÝ dô: Gi¶i ph¬ng tr×nh: 38 x + 117y = 109
Ta cã: 117 = 38.3 + 3 => 3 = 117 - 38.3
38 = 3.12 + 2 => 2 = 38 - 3.12
3 = 2.1 + 1 => 1 = 3 - 2
2 = 1.2
Ta suy ra: 1 = 3 - 2 = 3 - (38 - 3.12) = 3.13 - 38
= (117 - 38.3). 13 - 38 = 117.13 - 38.40
=> 109 = 117(13.109) + 38(-40.109) = 117(1417) + 38 (-4346)
VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã mét nghiÖm riªng lµ:
(-4346, 1417)
 x  4346  117t

 y  1417  38t, t  R
Lu ý: Ph¬ng ph¸p sö dông thuËt to¸n ¬clÝt më réng cã thÓ ¸p dông cho tÊt
c¶ çc ph¬ng tr×nh bËc nhÊt mét Èn vµ nhiÒu Èn. Tuy nhiªn ph¬ng tr×nh nµy cã
nhîc ®iÓm lµ trong mét sè trêng hîp viÖc t¸ch qu¸ nhiÒu bíc.
4. Ph¬ng ph¸p sö dông tÝnh chia hÕt.
Trong mét sè ph¬ng tr×nh viÖc ¸p dông tÝnh chia hÕt sÏ cho ra kÕt qu¶
rÊt nhanh.
VÝ dô: Gi¶i ph¬ng tr×nh 6x2 + 5y2 = 74 (1)
6
(1)  6(x2 - 4) = 5(10 - y2) . V× UCLN(5,6) = 1 nªn ph¶i cã x 2 - 4  5 vµ

10 - y2  6 tøc lµ x2 - 4 = 5u vµ 10 - y2 = 6v (víi u, v  Z ) => 6.5u = 5.6v => u =
v.
4
V× x - 4 = 5u => x = 5u + 4  0 => u  - 5
2 2
5
T¬ng tù y2 = 10 - 6u  0 => v < 3 . KÕt hîp u = v => u = v = 0 hoÆc
u = v = 1.
- Víi u = v = 0 => y2 = 10 => Kh«ng cã gi¸ tri nµo nguyªn cña y tho¶ m·n.
- Víi u = v = 1 => y2 = 4 vµ x2 = 9.
VËy ph¬ng tr×nh cã 4 nghiÖm lµ: (3,2); (3,-2); (-3,2) vµ (-3,-2).
5. Ph¬ng ph¸p sö dông tÝnh chÊt cña sè nguyªn tè.

Trong ph¬ng ph¸p nµy ¸p dông çc tÝnh chÊt cña sè nguyªn ®Ó gi¶i çc
ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn.
2
VÝ dô: Gi¶i ph¬ng tr×nh x2 + y2 = 3 z (1)
dÔ thÊy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm lµ (0;0;0). Gi¶ sö ph¬ng tr×nh cã
nghiÖm: (x;y;z). NÕu x, y, z cã íc chung lín nhÊt d  1 tøc lµ x = dx', y = dy'
vµ z = dz' tõ (1) => (dx')2 + (dy')2 = 3(dz)2
=> x'2 + y'2 = 3z'2 V× vËy ta cã thÓ gi¶ sö UCLN(x,y,z) = 1.
Tõ x2 + y2 = 3z2 => x2 + y2  3 => x2  3 vµ y2  3 tøc lµ x  3u vµ y = 3v ta
cã (3u)2 + (3v)2 = 3z2 => z2 = 3(x2 + y2) => z2  3 => x,y,z cã íc chung lµ 3 tr¸i
víi gi¶ thiÕt => ph¬ng tr×nh cã nghiÖm duy nhÊt lµ (0;0;0).
6. Ph¬ng ph¸p sö tÝnh chÊt cña sè chÝnh ph¬ng
- TÝnh chÊt cña sè chÝnh ph¬ng lµ:
- Sè chÝnh ph¬ng kh«ng cã tËn cïng b»ng 2,3,5,7,8.
- Mét sè chÝnh ph¬ng chia hÕt cho sè nguyªn tè p th× c¨n bËc hai cña sè
®ã còng chia hÕt cho p.
- Sè chÝnh ph¬ng chia 3 d 0;1; chia 4 d 0;1 chia 8 d 0;1;4.
7
- Gi÷a 2 sè chÝnh ph¬ng liªn tiÕp kh«ng cã sè chÝnh ph¬ng nµo ®iÒu
nµy t¬ng ®¬ng  a,x  Z
+ Kh«ng tån t¹i x ®Ó a2 < x2 < (a+1)2
+ NÕu a2 < x2 < (a+2)2 th× x2 = (a+1)2
- NÕu 2 sè nguyªn liªn tiÕp cã tÝch lµ sè chÝnh ph¬ng th× mét trong 2 sè
®ã ph¶i b»ng 0.
a  0

 NÕu a(a+1) = k2 th× a  1  0
- NÕu hai sè nguyªn d¬ng nguyªn tè cïng nhau cã tÝch lµ mét sè chÝnh
ph¬ng th× mçi sè ®Òu lµ sè chÝnh ph¬ng.
a  p
2
(a, b)  1  
b  q
2
 a.b  c 2 , víi a, b, c  N ,
VÝ dô: Gi¶i ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn sau:

x(x+1) = k(k+2) (1), x  Z +
Gi¶i.
(1) => x2 + x = k2 + 2k  x2 + x + 1 = k2 + 2k + 1
 x2 + x + 1 = (k+1)2 v× x  Z + => x2 < x2 + x + 1 = (x + 1)2
=> x2 < (x + 1)2 (*)

MÆt kh¸c v× x  Z+ => x2 + x + 1 < x2 + 2x + 1
=> (k + 1)2 < (x + 1)2 (**). Tõ (*) vµ (**)
=> x2 < (k + 1)2 < (x + 1)2 => Kh«ng tån t¹i sè k tho¶ m·n ph¬ng tr×nh
(1). VËy ph¬ng tr×nh ®· cho v« nghiÖm.
7. Ph¬ng ph¸p t¸ch thµnh ph¬ng tr×nh tÝch:
- Trong ph¬ng ph¸p nµy vÕ chøa biÕn cña ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn
®îc ph©n tÝch thµnh çc nh©n tö. Do çc nghiÖm nguyªn nªn xÐt çc trêng hîp
cã thÓ x¶y ra råi gi¶i vµ t×m nghiÖm.
VÝ dô: Gi¶i ph¬ng tr×nh x2 +6 = xy - y (1)
8
Gi¶i:
(1)  x2 - 1 + 7 = y(x - 1)  (x - 1)(x + 1) + 7 = y(x - 1)
 (x - 1)(y - x - 1) = 7. V× x, y  Z nªn cã çc trêng hîp sau.
x  1  1 x  2
 
TH1:  y  x  1  7  y  10
x  1  7 x  8
 
TH2:  y  x  1  1  y  10
 x  1  1 x  0
 
TH3:  y  x  1  7  y  6
 x  1  7  x  6
 
TH4:  y  x  1  1  y  6
VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã 4 nghiÖm lµ (2;10), (8;10), (0;-6) vµ (-6;-6)
8. Ph¬ng ph¸p sö dông bÊt ®¼ng thøc:
Ph¬ng ph¸p nµy dïng ®Ó ®a çc Èn cña mét ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn
bÞ kÑp bëi 2 gi¸ trÞ nguyªn nµo ®ã. Do çc Èn lµ çc sè nguyªn nªn ta cã thÓ
thö çc trêng hîp cã thÓ cã cña Èn ®Ó tõ ®ã rót ra nghiÖm.
VÝ dô: T×m nghiÖm nguyªn d¬ng cña ph¬ng tr×nh: x + y + 1 = xyz (1).
Gi¶i:
Kh«ng gi¶m tÝnh tæng qu¸t gi¶ sö 0  x  y => x+y+1  2y+1
=> xyz  2y+1 => xyz - 2y  1 => y(xz-2)  1.
Tõ (1) ta thÊy (1;1;1) kh«ng ph¶i lµ nghiÖm cña (1). Do x,y,z lµ nh÷ng
sè nguyªn d¬ng.
xz  2 => xz - 2  0 tõ (*) => 0  y(xz  2)  1
 y(xz  2)  0(2)

=>  y(xz  2)  1(3)
lo¹i
y  0  x  1
 xz  2  0   xz  2(2 ')
Gi¶i 2: y(xz-2) = 0 =>  
(2') => x = 1 vµ z = 2 => y = 2

x = 2 vµ z = 1 => y = 3
9
Gi¶i 3: y(xz - 2) = 1 => Çc trêng hîp sau:

x  1
y  1 y  1 
 xz  2  1   xz  3   y  1
   z  3
TH1:
TH2: y= -1 (lo¹i)
xz - 2 = -1
VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã nghiÖm lµ:
(1;2;2); (2;3;1); (1;1;3)
9. Ph¬ng ph¸p sö dông tÝnh ch½n, lÎ
Dùa vµo ®Ò bµi mµ chóng ta cã thÓ t×m ra tÝnh ch½n, lÎ ®Ó tõ ®ã rót
ra tÝnh chÊt ®Æc trng cña çc Èn vµ ®a ph¬ng tr×nh cÇn gi¶i vÒ ph¬ng tr×nh
®¬n gi¶n h¬n.
x
VÝ dô: Gi¶i ph¬ng tr×nh: (2x+5y+1)( 2  y  x  x)  105
2
Gi¶i:
x
V× 105 lµ sè lÎ nªn (2x+5y+1) vµ ( 2  y  x  x) lµ sè lÎ.
2
- XÐt 2x+5y+1 lÎ: 2x+1 lÎ nªn 5y lµ ch½n, do ®ã y ch½n.

x x
- XÐt ( 2  y  x  x) lÎ v× x2 + x = x(x+1) ch½n nªn 2  y lÎ
2
V× y ch½n => 2 lÎ => x  0  x  0

x
Thay x vµo ph¬ng tr×nh trªn ta ®îc: (5y+1)(x+1) = 105.

V× y lµ sè nguyªn nªn ta cã çc trêng hîp sau:
5y  1  105  y  104 / 5
 
+ TH1:  y  1  1  y  0 (lo¹i )
5y  1  1 y  0
 
+ TH2:  y  1  105  y  104 (lo¹i )
5y  1  21  y  4

+ TH3:  y  1  5
10
5y  1  21

+ TH4:  y  1  5  y  Z
5y  1  1  y  Z

+ TH5:  y  1  105
5y  1  105  y  Z

+ TH6:  y  1  1
VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã nghiÖm lµ: (0;4)
10. Ph¬ng ph¸p chøng minh b»ng ph¶n chøng:
Gi¶ sö ph¬ng tr×nh cã nghiÖm nguyªn lµ xo, yo,... råi x©y dùng d·y v« sè
nghiÖm tõ ®ã ®a ®Õn m©u thuÉn hoÆc gi¶ sö ph¬ng tr×nh cã nghiÖm
nguyªn xo, yo ... víi xo cã gi¸ trÞ nhá nhÊt trong nh÷ng gi¸ trÞ cã thÓ cña nã råi
chøng minh ph¬ng tr×nh cã nghiÖm x1, y1... mµ xo > x1.
VÝ dô: Gi¶i ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn sau:
8x 4  4y 4  2z 4  u 4 (1)
Gi¶i:
Gi¶ sö (xo,yo,zo,uo) lµ mét nghiÖm cña ph¬ng tr×nh (1).
Khi ®ã ta cã: 8x 0  4y 0  2z 0  u o (2) => u o 2  u o 2

4 4 4 4 4
§Æt uo = 2uo' thay vµo ph¬ng tr×nh (2) ta ®îc:

8x 04  4y 04  2z 04  (2u '0 ) 4  16u 04 '
=> 4x 0  2y0  z 0  8u 0 '

4 4 4 4
=> z04  2 => z0 2. §Æt z0 = 2z0' thay vµo ph¬ng tr×nh trªn ta ®îc:
4x04 + 2y04 + (2z0')4 = 8u'04 =>2x04 + y04 + 8z'04 = 4u'04 => y04  2
=> y0 2 §Æt y0 = 2y0'. Thay vµo pt trªn ta ®îc:
2x04 + ( 2y0')4 + 8z'04 = 4u'04 => x 0  8y '0  4z '0  2u '0

4 4 4 4
=> x 0 2  x 0 2 §Æt x0 = 2x'0. Thay vµo ph¬ng tr×nh trªn ta ®îc:

4
8x '04  8y '04  4z '04  2u '04 .
Nh vËy, nÕu (x0, y0, z0, u0) lµ nghiÖm cña ph¬ng tr×nh (1) th×
11
 x 0 y0 z0 u 0 
 2 , 2 , 2, 2 
  còng lµ nghiÖm cña ph¬ng tr×nh (1).
 x 0 y0 z 0 u 0 
 2k , 2k , 2k , 2k 
Qu¸ tr×nh nµy cø tiÕp tôc m·i ta cã cÆp sè   còng lµ
nghiÖm cña ph¬ng tr×nh (1)

x 0 y0 z0 u 0
k
, k, k, k
Çc cÆp sè 2 2 2 2 lµ sè nguyªn víi mäi k nguyªn. Do ®ã
x0 = y0 = z0 = u0 = 0. VËy ph¬ng tr×nh trªn cã nghiÖm duy nhÊt lµ
(0;0;0;0).
b. Mét sè ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn vµ ph¬ng ph¸p gi¶i cô thÓ.
b.1. Ph¬ng tr×nh bËc nhÊt.
1. Ph¬ng tr×nh bËc nhÊt mét Èn:
- Ph¬ng tr×nh bËc nhÊt 1 Èn lµ ph¬ng tr×nh cã d¹ng ax+by = c (1)
§©y lµ ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn thêng gÆp trong ch¬ng tr×nh phæ
th«ng còng nh trong ch¬ng tr×nh cao ®¼ng. Ph¬ng tr×nh nµy cã nhiÒu çch
gi¶i. Ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm th× UCLN (a,b)/c. nÕu UCLN (a,b)=d vµ d/c
th× ta cã thÓ chia 2 vÒ cña (1) cho d vµ (1) trë thµnh d¹ng a'x + b'y = c' víi
UCLN (a',b')=1. Do ®ã ta cã thÓ gi¶i ph¬ng tr×nh (1) víi gi¶ sö a vµ b nguyªn
tè cïng nhau.
a. Çch gi¶i:
- Çch 1: T×m nghiÖm riªng cña ph¬ng tr×nh b»ng thuËt to¸n ¬clit më
réng. Sau ®ã ¸p dông c«ng thøc nghiÖm tæng qu¸t ®Ó t×m nghiÖm.
- Çch 2: (T¸ch lÊy phÇn nguyªn)
Gi¶ sö a<b. Tõ (1) ta cã ax+by=c  ax=-by+c'
c  by c '' b '' y
 c ' b ' y 
 x= a a
c '' b '' y
 t, t  Z  at  c '' b '' y
®Æt a vµ
12
x = c'+b'y+t. TiÕp tôc lµm nh vËy ®Õn khi t×m ®îc hÖ sè

b''=1  t  y  x vµ t×m nghÞªm cña ph¬ng tr×nh.
Çch 3: (Dïng ®ång d thøc)
Tõ ax+by=c  ax  by (modc). ¸p dông çc tÝnh chÊt vµ ph¬ng ph¸p gi¶i
cña ®ång d thøc  x  y.
b. VÝ dô:
VÝ dô 1: Gi¶i çc ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn sau:
a) 73x - 41y = 1 (1)
b) 38x + 117y = 1 (2)
Gi¶i:
a) Çch 1: (Dïng thuËt to¸n ¬clit)
Ta cã: 73 = 41.1 + 37  37 = 73 - 41
41 = 37.1 + 4  4 = 41 - 37
37 = 4.9 + 1  1 = 37 - 4.9
4 = 1.4
Ta cã: 1 = 37 - 4.9 = 37 - (41 - 37).9 = 37.10 - 41.9
= (73 - 41).10 - 41.9 = 73.10 - 41.19.
VËy ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm riªng lµ (10;19)  VËy nghiÖm tæng
qu¸t cña ph¬ng tr×nh lµ:
x = 10 + 41t
y = 19 + 73t, t  R
b. Çch 2: (T¸ch phÇn nguyªn)

73x  1
Tõ 73x - 41y = 1  41y = 73x - 1  y = 41
9x  1 9x  1
 y = 2x - 41 . §Æt 41 =t t  Z => y = 2x - t
41t  1 4t  1
Tõ (1) => x= 9 = 5t - 9
13
4t  1
§Æt 9 = z (2) z  Z x = 5t-z
9z  1 z 1
(2) => 4t = 9z - 1 => t = 4 = 2z + 4
z 1
§Æt 4 = u (3) u  Z => t = 2z + u; tõ (3) =>
z= 4u + 1 => t = 2 (4u + 1) + 4 = 9u + 2
=> x = 5(9u + 2) - (4u + 1) = 41u + 9
y = 2( 41u + 9) - (9u + 2) = 73 u + 16
 x  9  41u

VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm lµ:  y  16  73u u  Z
b) 38x + 117y = 1
Çch 1: (T¸ch phÇn nguyªn)
1  117y
Tõ 38x + 117y = 1  38x = 1 - 117y  x = 38
1  3y 1  3y
 x = -3y + 38 . §Æt 38 = u
 x = -3y + u vµ 1 - 3y = 38u  3y = 1 - 38u
1  38u 1 u 1 u
 y= 3  y = -13u + 3 . §Æt 3 = v  u = 3v - 1
 y = -13u + v  y = -13 (3v - 1) + v = -38v + 13  x = -3y + u
 x = -3(13 - 38v) + 3v - 1 = -40 + 117v.
 x  40  117t

VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm lµ:  y  13  38t
Víi t  Z
Çch 2: (Dïng thuËt to¸n ¬clit)
117 = 38.3 + 3  3 = 117 - 38.3
38 = 3.12 + 2  2 = 38 - 3.12
3=2+1  1=3-2
Tõ ®ã ta cã: 1 = 3 - 2 = 3 - (38 - 3.12) = 13.3 - 38
14
= 13(117 - 38.3) - 38 = 117.13 - 40.38

 Ph¬ng tr×nh cã mét nghiÖm riªng lµ (40;13)
VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã nghiÖm tæng qu¸t lµ:

 x  40  117t

 y  13  38t, t  Z
Çch 3: Dïng ®ång d thøc

Tõ 38x + 117y = 1 => 117y  1 (mod 38) <=>
114y + 3y  1 (mod 38) <=> 3y  1 (mod 38)
<=> 3y  1+ 38 (mod 38) => y  13 (mod 38) => y = 13 + 38t
=> Thay vµo ph¬ng tr×nh trªn => x = -40 - 117t (t  Z )
VËy nghiÖm tæng qu¸t cña ph¬ng tr×nh lµ:
 x  40  117t

 y  13  38t, t  Z
Lu ý: Qua 2 vÝ dô trªn ta thÊy, 2 ph¬ng ph¸p sö dông thuËt to¸n ¬clÝt vµ

t¸ch phÇn nguyªn cã thÓ ¸p dông cho tÊt c¶ çc ph¬ng tr×nh bËc nhÊt tuy nhiªn
hai ph¬ng ph¸p nµy ®«i khi ph¶i sö dông nhiÒu lÇn. T¸ch nhiÒu phÐp to¸n
dÉn ®Õn lêi gi¶i dµi. Cßn ph¬ng ph¸p sö dông ®ång d thøc cã thÓ cho ra kÕt
qu¶ nhanh nhng kh«ng ph¶i ¸p dông ®îc cho tÊt c¶ çc bµi to¸n.
VÝ dô 2: T×m çc ®iÓm trªn mÆt ph¼ng to¹ ®é cña ®å thÞ hµm sè:
3x + 2y - 1 = 0
Bµi to¸n nµy t¬ng ®¬ng víi t×m nghiÖm nguyªn cña ph¬ng tr×nh
3x + 2y = 1. Ta ¸p dông çc ph¬ng ph¸p gi¶i trªn vµ tõ ®ã t×m ra nghiÖm.
Chó ý: Mét bµi to¸n cña hµm sè ta cã thÓ chuyÓn thµnh bµi to¸n t×m
nghiÖm nguyªn nh ë ph¬ng tr×nh trªn.
2. Ph¬ng tr×nh d¹ng: ax+by = c+dxy (1)
a) Ph¬ng ph¸p gi¶i:
Çch 1: + Nh©n c¶ 2 vÕ cña ph¬ng tr×nh (1) víi d ta ®îc:
adx + bdy = cd + d2xy  d2xy - adx - bdy + ab = ab - cd
 (dx - b) (dy - a) = ab - cd.
15
+ T×m çc íc cña ab - cd vµ xÐt çc trêng hîp cã thÓ x¶y ra ®èi víi
dx - b vµ dy - a
+ Gi¶i çc trêng hîp vµ chän nghiÖm phï hîp.
ax  c
Çch 2: Ta cã (1)  ax - c = y(dx-b)  y = dx  b
bt  c
- NÕu ad th× tøc lµ a = dt (t  Z) th× y = t + dx  b
§Ó y  Z th× (bt - c)  dx - b
T×m tÊt c¶ çc íc cña bt - c vµ gi¶i çc trêng hîp ta t×m ra nghiÖm cña
ph¬ng tr×nh.
(a  a1d)x  a1 b  c
- NÕu a  d th×: y = a1 + dx  b
Ax  B
Hay y = a1 + dx  b víi A = a - a1d; B = a1 - b - c, A <d
§Ó y nguyªn th× x = -B/A
Ax  B  dx  b
§iÒu kiÖn cÇn ®Ó y nguyªn lµ
 (Ax + B)2 > (dx -b)2  (Ax + B)2 - (dx - b)2  0
 [(Ax+B) - (dx-b)] [(Ax+B) + (dx-b)]  0
 [(d-A)x + B - b] [(d+A)x + B - b ]  0 (*)
Tõ ®¼ng thøc (*) ta lu«n t×m ®îc 2 gi¸ trÞ x1, x2  Z nµo ®ã sao cho: x1
 x  x2 tõ ®ã suy ra çc gi¸ trÞ cña x. Thay çc gi¸ trÞ võa t×m ®îc cña k vµo
(1)  y  nghiÖm cña ph¬ng tr×nh.

§Æc biÖt: NÕu t×m nghiÖm nguyªn d¬ng cña ph¬ng tr×nh
a(x+y) + b = cxy víi a, b, c lµ çc sè nguyªn kh«ng ©m vµ a : c  b. Ta sö
dông ph¬ng ph¸p bÊt ®¼ng thøc.
Do vai trß cña x, y nh nhau nªn ta cã thÓ gi¶ sö 1  x  y. Khi ®ã
a(x+y) + b = cxy
a a b 2a  b 2a  b
   1 x 
 c = x y xy x c
16
KÕt hîp víi ®iÒu kiÖn x  Z  çc gi¸ trÞ cña x  y.

b) VÝ dô: T×m nghiÖm nguyªn cña çc ph¬ng tr×nh sau:
1) x + y = xy
2) 2x + 7y = 5 + 3xy
Gi¶i:
1) x + y = xy (1)
Ph¬ng ph¸p 1: (1)  xy - x - y = 0  (x-1) (y-1) = 1
V× x, y  Z nªn ta cã çc trêng hîp sau:
x  1  1 x  2
 
TH1:  y  1  1  y  2
 x  1  1  x  0
 
TH2:  y  1   1 y  0
VËy ph¬ng tr×nh 2 cã nghiÖm lµ (0;0) vµ (2;2)

Ph¬ng ph¸p 2:
x
Tõ x + y = xy  x = y (x-1)  y = x  1
1 1
 y = 1 + x  1 . §Ó y   th× x  1  
x  1  1 x  2 y  2
  
 x - 1/1  x  1  1  x  0 y  0
VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã 2 nghiÖm (0;0) vµ (2;2)

2) 2x + 7y = 5 + 3xy (2)
Ph¬ng ph¸p 1: Nh©n 2 vÕ cña (2) víi 3 ta ®îc:
6x + 21y = 15 = 9xy  9xy - 6x - 21y = 15
 (9x - 21) (9y - 6) = 111. Ta cã çc trêng hîp sau:
9x  21  1
TH1 :   x 
8y  21  111
9x  21  111
TH 2 :   y
9y  6  1
17
9x  21  3
TH 3 :   x
9y  6  37
9x  21  37
TH 4 :   x
9y  6  3
9x  21  1
TH 5 :   x
9y  6  11
9x  21  11
TH 6 :   x 
9y  6  1
9x  21  3
TH 7 :   y
9y  6  37
9x  21  37
TH 8 :   x
9y  6  3
VËy ph¬ng tr×nh v« nghiÖm

3) Ph¬ng tr×nh bËc nhÊt nhiÒu Èn.
- Ph¬ng tr×nh bËc nhÊt nhiÒu Èn lµ ph¬ng tr×nh cã d¹ng
a1x1 + a2x2 + ....+ anxn = c (1)
§Ó ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm th× (a1, a2, ... an) /c.
- Ph¬ng ph¸p gi¶i: §èi víi ph¬ng tr×nh bËc nhÊt nhiÒu Èn cã 2 ph¬ng
ph¸p gi¶i chñ yÕu lµ: ®a vÒ d¹ng cã 1 hÖ sè b»ng 1; ph¬ng ph¸p 2 lµ ®a vÒ
d¹ng cã 2 hÖ sè nguyªn tè cïng nhau.
+ Ph¬ng ph¸p ®a vÒ d¹ng ph¬ng tr×nh cã hÖ sè b»ng 1:
Gi¶ sö ph¬ng tr×nh (1) cã hÖ sè a1 = 1 th× ph¬ng tr×nh cã nghiÖm lµ:
 x1  f1 (u1 ,...u n 1 )
 x  f (u ,....u )
 2 2 1 n 1

.........................
 x n  f n (u1 ,....u n 1 )
Víi u1   ; i  1, n  1 .
+ Ph¬ng ph¸p ®a vÒ d¹ng cã 2 hÖ sè nguyªn tè cïng nhau. Gi¶ sö UCLN (a 1,
a2) =1 ph¬ng tr×nh (1) trë thµnh: a1x1+a2x2 = c-(a3x3+ ...+anxn) (2)
§Æt vÕ ph¶i b»ng u ph¬ng tr×nh (2) trë thµnh
18
a1x1 + a2x2= u vµ quan niÖm ®©y lµ ph¬ng tr×nh bËc nhÊt 2 Èn vµ tiÕn
hµnh gi¶i nh ®· tr×nh bµy:
- VÝ dô: Gi¶i çc ph¬ng tr×nh sau ®©y:
1) 2x - 5y - 6z = 4 (1)
2) 6x + 15y + 10z = 3 (2)
Gi¶i:
1) Ph¬ng ph¸p 1:
(1)  2x - 5y = 6z + 4
LÊy z = u, u  Z. §Æt 6u + 4 = c  2x - 5y = c
Ph¬ng tr×nh cã nghiÖm riªng ra x0 = 3c, y = c
 x  3c  5t

 ph¬ng tr×nh cã nghiÖm tæng qu¸t lµ:  y  c  2t; t  
Thay c = 6u+4 vµo ta ®îc nghiÖm tæng qu¸t cña ph¬ng tr×nh lµ:
 x  3(6u  4)  5t  x  12  18u  5t
 
 y  (6u  4)  2t hay  y  4  6u  2t, u, t  
Ph¬ng ph¸p 2:
(1)  2x - 5(y+z) - z = 4
§Æt y+z = u  2x - 5u - z = 4  z = 2x - 5u - 4
x  t

 z  2t  5u  4

LÊy x = t, t    y  u  z  (2t  5u  4)  4
x  t

 y  4  6u  2t
z  4  5u  2t
Hay 
Trong ®ã u, t   .
2) Gi¶i ph¬ng tr×nh 6x + 15y + 10z = 3 (2)
Ph¬ng ph¸p 1:(BiÕn ®æi ®a vÒ d¹ng cã hai sè nguyªn tè cïng nhau)
(2)  6(x+z) + 15y + 4z = 3. §Æt x+z = u
19
 6u + 15y + 4z = 3 (2'). V× UCLN (15,4) = 1 nªn (2') ®îc ®a vÒ d¹ng:
15y + 4z = 3 - 6u.
§Æt 3-6u = c  15y + 4z = c (*) ph¬ng tr×nh cã nghiÖm riªng y0 =-c; z =
 y  c  4t

4c nªn ph¬ng tr×nh (*) cã nghiÖm tæng qu¸t lµ : z  4c  15t t 
Thay c = 3 - 6u vµo ta ®îc lµ:

 y  (3  6u)  4t  y  3  6u  4t
 
z  4(3  6u)  15 z  12  24u  15t
V× x + z = u  x = u - z = u - (12 - 24u - 15t) = -12+ 25u + 15t

 x  12  25u  15t

 y  3  6u  4t
z  12  24u  15t
VËy nghiÖm tæng qu¸t cña (2) lµ: 
Trong ®ã u, t  
- Ph¬ng ph¸p 2: (§a vÒ d¹ng cã 1 hÖ sè b»ng 1)
(2)  6x + 10 (y+z) + 5y = 3. §Æt y + z = u (u   )
 6x + 10u + 5y = 3  x + 10u + 5(y+x) = 3
§Æt y + x = v  x + 10u + 5v = 3  x = 3 - 10u + 5v

 y = v - x = v - (3 - 10u + 5v) = -3 + 10u - 4v
 z = u - y = v - (-3 + 10u - 4v) = 3 - 9u + 5v
VËy nghiÖm tæng qu¸t cña ph¬ng tr×nh (2) lµ:

 x  3  10u  5v

 y  3  10u  4v
 z  3  9u  5v

Trong ®ã u,v  
4. D¹ng ph¬ng tr×nh: a(x1+x2+ ...+ xn) + b = c x1x2...xn
Víi a, b, c  N, n>2, a  0, c  0, xi  0, i= 1, n
- Ph¬ng ph¸p gi¶i:
20
Sö dông ph¬ng ph¸p bÊt ®¼ng thøc ®Ó gi¶i ®èi víi nh÷ng ph¬ng tr×nh
d¹ng nµy.
V× x1, x2, ..., xn cã vai trß nh nhau nªn ta cã thÓ gi¶ sö
1  x1  x2  ...  xn.
1 1 1 n
  ...  
Khi ®ã, ta sö dông bÊt ®¼ng thøc: x1 x 2 x n x1
1 1
 n
vµ x1 x 2 ...x n x1 . Khi ®ã tõ a(x1+x2+...+xn)+b=cx1x2...xn.
a a a b
c   ...  
x 2 x 3 ...x n x1 x 3 ...x n x1 x 2 ...x n 1 x1 x 2 ...x n
na  b na  b na  b
 n 1
 x1n 1   1  x1  n 1
x1 c c (*)
Do x  Z nªn tõ ®¼ng thøc (*) ta t×m ®îc çc gi¸ trÞ cña x1. Thay çc gi¸
trÞ cña x1 vµ ph¬ng tr×nh ®· cho thùc hiÖn t¬ng tù ta sÏ t×m ®îc nghiÖm cña
ph¬ng tr×nh.
- VÝ dô: T×m nghiÖm nguyªn d¬ng cña çc ph¬ng tr×nh sau ®©y:
1) 2(x+y+z) +9 = 3xyz
2) 4(x+y+z) = xyz
Gi¶i:
1) 2(x+y+z) +9 = 3xyz (1)
Kh«ng gi¶m tÝnh tæng qu¸t ta gi¶ sö 1  x  y  z
Chia c¶ 2 vÕ cña 91) cho xyz  0 ta ®îc:
2(x  y  z)  9  1 1 1  9
 3  2    3
xyz  yz xz xy  xyz
1 1 1 1 1
   2  2
V× x  z xz x.x x . T¬ng tù yz x
1 1 1 1 1 9 9
 2   3  2   2
vµ xy x xyz x x xyz x
 1 1 1   1 1 1  23
 2     2 2  2  2  2
 yz xz xy  x x x  x .
21
 1 1 1  9 2.3  9 15
 3  2      2
 yz xz xy  xyz x2 x
15
 x2   5  1  x2  5  x  1
3 hoÆc x = 2
- Víi x =1 (1) trë thµnh 2(y+z)+11=3yz.
 1 1  11
 2    3
 z y  yz
2.2  11
3  y  5  y  1; 2;3; 4
y
17
 z  13; y  3  z  Z
Víi y = 1 7
19

Víi y = 2  z = 4; y = 4  z = 10
- Víi x = 2. (1) trë thµnh 2 (y+z) + 15 = 6yz.
 1 1  15 2.2  15 9
 6  2     2
 y2 
 z y  yz y 6
19
 1  y2   y  1; y  2; y  3; y  4
6
17
z 
+ Víi y=1 4
19
z 
+ Víi y = 2 4
21
z 
+ Víi y = 3 16
23
z 
+ Víi y = 4 22
VËy nghiÖm cña ph¬ng tr×nh ®· cho lµ:

(1;1;13) ; (1;2;4)
2) 4(x+y+z)=xyz. (2). Gi¶ sö 1  x  y  z.
 1 1 1 
 4    1
(2)  yz xz xy 
22
 1 1 1  3
    2
V× x  y  z nªn  yz xz xy  x
4.3
1  x 2  12
. KÕt hîp víi gi¶ thiÕt x  1  x = 1; x = 2; x = 3.
2
x
Víi x = 1 (2) trë thµnh 4(y+z)  4 = yz

 1 1  4 4.2  4 12
 1  4     
 z y  yz y y
 4
 y  1  z  3 (loai)

y  2  z  0
y  3  z  0

y  4   z

 y  5  z  24
 y  6  z  15

 32
 y  12   y  7  z  7  

y  8  z  9
y  9  z  8

 y  10  z  44  
 6

 y  11  z  45  
 7
 52
 y  12  z  
 8
- Víi x = 2 (2) trë thµnh 4(y+z)+8 = 2yz

1 1 8 4.2  8 16
 4    22 
 z y  yz y y
Tõ ph¬ng tr×nh 4(y+z) +8 = 2yz  ®Ó z>0 th× y>2. nªn ta cã çc trêng
hîp sau:
23
 y  3  z  10
y  4  z  6

 28
y  5  z  6  

y  6  z  4
 36
y  7  z  
 10
 40
y  8  z  Z
 12
Víi x = 3 (2) trë thµnh (4(y+z)+12 = 3yz

 1 1  12 4.2  12 20
    y
 3 = 4  z y  yz y 3
§Ó z  0  3yz >4z  y>1  ta cã çc trêng hîp sau:


 y  2  z  10

 y  3  z  24  
 9
 28
y  4  z  Z
 8
 32
y  5  z  Z
 11
 36
 y  6  z  14  Z
VËy çc nghiÖm cña hÖ ph¬ng tr×nh:

(1;5;24); (1;6;15); (1;8;9) ; (2;3;10) ; (2;4;6) ; (2;6;4);
b2 - Ph¬ng tr×nh bËc cao:
1) Ph¬ng tr×nh d¹ng: x2+y2=z2 (1)
DÔ thÊy (0;0;0) lµ mét nghiÖm cña ph¬ng tr×nh (1) ta xÐt ph¬ng tr×nh
(1) trong trêng hîp z  0.
x 2 y2
2
 2 1
Chia c¶ 2 vÕ cña (1) cho z2 ta ®îc: z z
x y
 X, Y
§Æt y z , ta cã ph¬ng tr×nh
X2 + Y2 = 1 (2) víi X, Y lµ çc sè h÷u tØ.
24
(2)  Y2 = 1-X2  Y2 = (1-X)(1+X) (3) Gi¶ sö X  1

Y2 1 X Y
 t
(3)  (1  X) 1  X
2
(4). §Æt 1 X
1 X 1  t2 2t
t2   X  Y
(4)  1 X 1  t2 1  t2 (5)
Víi mäi gi¸ trÞ h÷u tØ cña t, ta cã çc gi¸ trÞ h÷i tØ cña X vµ Y tho¶ m·n
(2). Ngîc l¹i, mçi nghiÖm h÷u tØ ®Òu cã d¹ng (3). (Trõ trêng hîp X = -1, Y= 0).
Nh vËy (5) vµ c«ng thøc nghiÖm tæng qu¸t cña (2).
p
t
Tõ (5) ta cã c«ng thøc nghiÖm tæng qu¸t cña (1) b»ng çch ®Æt q víi
UCLN (p,q) =1. Lóc ®ã ta cã

x p2  q2
Y 
z p2  q 2 (6)
y 2pq
Y  2
z p  q2
Tõ ®ã thÊy r»ng çc sè nguyªn tho¶ m·n (1) lµ:

 x  m(p 2  q 2 )

 y  m.2pq
 z  m(p 2  q 2 )
 (7)
Víi m lµ sè nguyªn bÊt kú.
NÕu çc sè nguyªn p2 - q2, 2pq vµ p2 + q2 cã íc chung d>1 th× cã thÓ chia
chóng cho d vµ ta cã nghiÖm míi cña (1) kh¸c víi nghiÖm (7). Nhng ®iÒu nµy
kh«ng thÓ x¶y ra.
Nªn (7) lµ nghiÖm tæng qu¸t cña (1)
Thùc vËy, v× UCLN (p,q) = 1 nªn chØ cã thÓ lµ p vµ q kh¸c tÝnh ch½n,
lÎ hoÆc c¶ 2 cïng lÎ.
- Trêng hîp p, q ch½n lÎ kh¸c nhau th× p2, q2, 2pq vµ p2 + q2 kh«ng thÓ cã
íc chung d>1, v× nÕu cã sè d nh vËy th× d ph¶i lÎ (do p 2 - q2 lÎ) vµ d ph¶i lµ íc
25
cña (p2- q2) vµ p2 + q2 = 2p2 (do d lÎ nªn d lµ íc cña p) vµ (p2+q2) - (p2-q2)=2q2

(do d còng lµ íc cña q). Tr¸i víi gi¶ thiÕt UCLN (p,q) = 1.
- Trong trêng hîp p, q cïng lÎ, ta ®Æt p+q=2p vµ p-q=2Q vµ cã UCLN
(P,Q) = 1 vµ P, Q ch½n lÎ kh¸c nhau (v× P+Q lÎ).
x 2PQ y P 2  Q2
 2  2
Thay vµo (6) ta ®îc: z P  Q 2
vµ z P  Q2
NghÜa lµ cã kÕt qu¶ t¬ng tù nh (6), chØ kh¸c x vµ y ®æi chç cho nhau
vµ thay v× p, q th× cã P, Q víi (P, Q) = 1 vµ P, Q ch½n lÎ kh¸c nhau.
Nh vËy (7) lµ c«ng thøc nghiÖm cña (1).
Chó ý: Ph¬ng tr×nh xn + yn = zn víi n>2, n  N kh«ng cã nghiÖm. §©y lµ
néi dung cña ®Þnh lý lím Fecma mµ viÖc chøng minh ®Þnh lý nµy ®· diÔn ra
trong mét thêi gian dµi vµ nhiÒu nhµ to¸n häc ®· chøng minh nhng m·i tíi ngµy
23/6/1993 míi ®îc chøng minh gÇn hoµn chØnh bëi nhµ to¸n häc A.wiles ngêi
Anh vµ tíi m·i n¨m 1994 (tøc lµ h¬n 300 n¨m) phÐp chøng minh míi ®îc hoµn
chØnh.
2. Ph¬ng tr×nh d¹ng: ax2 + by2 + cxy + dx + ey + f = 0 (1)

* Ph¬ng ph¸p gi¶i:
Ta xÐt ph¬ng tr×nh bËc 2 Èn x hoÆc Èn y. Ch¼ng h¹n xÐt ph¬ng tr×nh
bËc 2 Èn x.
ax2+(cy+d)x+dy2+ey+f=0
ta cã  (cy+d)2 - 4a (dy2+ey+f) = (c-4ab)y2+2(cd-2ac)+d2- 4f.
+ NÕu c2 - 4ab< 0 ®Ó ph¬ng tr×nh cã nghiÖm nguyªn ta chØ cÇn xÐt   0,
gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh   t×m ®îc gi¸ trÞ cña y thay vµo (1) ta t×m ®îc x.
+ NÕu c2 - 4ab lµ 1 sè chÝnh ph¬ng vµ (cd-2ae) chia hÕt cho c2 - 4ab.
Ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm nguyªn.
  (hoÆc  ' ) lµ mét sè chÝnh ph¬ng. §Æt  (hoÆc  ' ) = k2 (k
nguyªn). Khi ®ã bµi to¸n trë vÒ gi¶i ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn:
26
(c2 - 4ab) y2 + 2(cd-2ae)y + d2-4ae = k2

2
 cd  2ae  (cd  2ae) 2
  c 2  4aby    k 2
 4ae  d 2
 2
 c 2  4ab  c 2  4ab
cd  2ae
c 2  4aby 
 y '  k  p víi y'=
2 2
c 2  4ab
2
 cd  2ae 
  4ae  d
2
 2
Vµ p =  c  4ab 
Ta xÐt çc trêng hîp cã thÓ x¶y ra råi gi¶i çc trêng hîp ®ã ®Ó t×m ra
kÕt qu¶.
+ Mét sè trêng hîp ®Æc biÖt cña ph¬ng tr×nh 91)
+ Ph¬ng tr×nh d¹ng: cxy+ dx + ey + f = 0 (2)
Nh©n c¶ 2 vÕ cña (2) víi c ta ®îc:
c2xy + cdx + ecy + fc = 0  (cx + e) (cy + d) = de - cf.
XÐt çc trêng hîp  nghiÖm.
Lu ý: Ph¬ng tr×nh nµy cã thÓ gi¶i ®îc b»ng nhiÒu ph¬ng ph¸p ®· tr×nh
bµy ë d¹ng tæng qu¸t nhng ®èi víi d¹ng to¸n nµy ph¬ng ph¸p trªn gi¶i nhanh
h¬n.
+ Ph¬ng tr×nh d¹ng: ax2 + dx + by2 + f = 0 (8) víi 4ab lµ sè chÝnh ph-
¬ng.
- Ph¬ng ph¸p gi¶i: Nh©n 2 vÕ cña (3) víi 4a ta ®îc:
4a2x2 + 4adx + 4aby2 + 4af = 0  (2ax + d)2 + 4aby2 = d2 - 4af.
- NÕu 4ab<0 ph¬ng tr×nh trë thµnh
(2ax + d+  
4aby) 2ax  4aby  d 2  4af
- NÕu 4ab >0 ph¬ng tr×nh trë thµnh:

2
(2ax + d)2 + ( 4aby) = d2 - 4af.
 NÕu d2 - 4af < 0, ph¬ng tr×nh v« nghiÖm.
NÕu d2 - 4af . 0, ta gi¶i b×nh thêng.
27
+ Ph¬ng tr×nh d¹ng ax2 + by2 + cxy + f = 0

- Ph¬ng ph¸p gi¶i: Nh©n 2 vÕ cña ph¬ng tr×nh víi 4a ta ®îc:
4a2x2 + 4aby2 + 4acxy + 4af = 0
 (2ax + cy)2 + (4ab - c2)y2 = -4af.
+ NÕu 4ab - c <0 ph¬ng tr×nh trë thµnh:
  2ax  cy    4ab  c  y   2ax  cy 

2

4ab  c 2 y  4af
+ NÕu af > 0 ph¬ng tr×nh v« nghiÖm

+ NÕu af < 0 ta t×m tÊt c¶ çc trêng hîp cã thÓ x¶y ra vµ t×m nghiÖm
qua çc trêng hîp ®ã:
* VÝ dô: T×m nghiÖm nguyªn cña çc ph¬ng tr×nh sau:
1. x2 + 3xy + 3y2 = 3y. (1)
2. x2 + x + 6 = y2 (2)
Gi¶i:
1. XÐt tam thøc bËc 2 Èn x: x2 + (3y) x + 3y2 - 3y = 0
Ta cã:  = (3y)2 - 4(3y2 - 3y) = 12y - 3y2.
§Ó ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm n guyªn th× ®iÒu kiÖn cÇn lµ:
  0  12 y - 3y  0  0  y  4. y   nªn y={0 ; 1 ; 2 ; 3; 4}
- Víi y = 0 (1)  x = 0
- Víi y = 1 tõ (1)  x2 + 3 = 0  x  
- Víi y = 2  x2 + 6x + 6 = 0 (  = 3 kh«ng ph¶i lµ sè chÝnh ph¬ng)  x

- Víi y = 3  x2 + 9x + 18 = 0  x =-3 hoÆc x = -6

- Víi y = 4  x2 + 12x + 24 = 0 (  ' = 12 kh«ng ph¶i lµ sè chÝnh ph¬ng)
 x 
VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã çc nghiÖm nguyªn lµ:

( 0 ; 0); (-3:3); (-6:3)
2. Ph¬ng tr×nh: x2 + x + 6 = y2 (2)
- Ph¬ng ph¸p 1: (coi (2) lµ tam thøc bËc 2 Èn x)
28
(2)  x2 + x + 6 - y2 = 0. Ta cã  = (1)2 - 4(6-y2)   = 4y2 - 23 (3)

§Ó (2) cã nghiÖm nguyªn th×  ph¶i lµ 1 sè chÝnh ph¬ng   = k2
(k Z ) hay 4y2 - 23 = k2  4y2 - k2 = 23  (2y - k) (2y + k) = 23
 2y  k  1 y  6
 
 2y  k  23 k  11
 2y  k  1  y  6
 
 2y  k  23 k  11

 2y  k  23 y  6

 2y  k  1 k  1

 2y  k  23  y  6
 2y  k  1 
 k  11
- Víi y =  6 thay vµo (3) ta ®îc   121    11

1   1  11 1  11
x   5  6
2 2 hoÆc x= 2
 Ph¬ng tr×nh cã nghiÖm lµ : (5;6) ; (5;-6) ; (-6;-6) vµ (-6;6)
- Ph¬ng ph¸p 2: Nh©n 2 vÕ cña (2) víi 4 ta ®îc:

4x2 + 4x + 24 = 4y2  4x2 + 4x+ 1 - 4y2 = -23
 (2x+1)2 - 4y2 = -23  (2x + 2y + 1) (2x - 2y + 1) = -23.
Ta cã çc trêng hîp sau:

2x  2y  1  1  x  6
 
2x  2y  1  23  y  6
 2x  2y  1  1 x  5
 
 2x  2y  1  23 y  6
 2x  2y  1  23 x  5
 
 2x  2y  1  1  y  6
2x  2y  1  23  x  6
 
2x  2y  1  1 y  6
VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã 4 nghiÖm lµ: (-5'-6) ; (5;6) (-6;-6); (-6;6).
NhËn xÐt: §èi víi d¹ng ph¬ng tr×nh: ax2 + bx + cy2 + e = 0 th× çch gi¶i
b»ng ph¬ng ph¸p 2 ®¬n gi¶n vµ gän h¬n ph¬ng ph¸p 1.
29
3. Ph¬ng tr×nh d¹ng: x2n + a1x2n-1 + ...+a2n-1x + a2n = y2 + ay (1)

+ NÕu a lÎ tøc lµ a = 2k + 1 nh©n 2 vÕ cña (1) víi 4 sau ®ã céng víi a 2 ta
®îc:
4x2n + 4a1x2n-1 + ... + 4a2n-1x + 4a2n + a2 = (2y + a)2.
+ NÕu a ch½n tøc lµ a=2k, céng 2 vÕ cña (1) víi k2 ta ®îc:
x2n + a1x2n-1 + ... + a2n-1x + a2n + k2 = (y+k)2.
Ta chøng minh f(x)2 < vÕ ph¶i < f(x+1)2 th× ph¬ng tr×nh v« nghiÖm vµ gi÷a
2 sè chÝnh ph¬ng kh«ng tån t¹i sè chÝnh ph¬ng nµo. HoÆc ta chøng minh.
f(x)2 < vÕ ph¶i < f(x+2)2  vÕ ph¶i = f(x+1)2.
Gi¶i ph¬ng tr×nh nµy ta t×m ®îc x tõ ®ã, ta t×m ®îc y.
Trong trêng hîp n=1 ta cã thÓ gi¶i ph¬ng tr×nh nµy b»ng çch coi (1) lµ
ph¬ng tr×nh bËc 2 cña Èn x (hoÆc Èn y). Råi ¸p dông tÝnh chÊt mét tam thøc
bËc 2 cã nghiÖm nguyªn th×  ph¶i lµ sè chÝnh ph¬ng. Tõ ®ã t×m ra nghiÖm
ph¬ng tr×nh.
VÝ dô: Gi¶i çc ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn sau:
x(x+1) = k (k+2) x Z
Gi¶i:
- Ph¬ng ph¸p 1:
x(x+1) = k (k+2)  x2 + x = k2 + 2k  x2 + x + 1 = k2 + 2k + 1
 x2 + x + 1 = (k2 + 1)2. Do x>0 nªn x2 < (k+1)2 (1)
MÆt kh¸c ta cã : (x+1)2 = x2 + 2x + 1 = (x2 + x + 1) + x = (k+1)2 + x.

Do x>0 nªn (x+1)2 > (k+1)2 (2)
KÕt hîp (1) vµ (2) ta ®îc: x2 < (k+1)2 < (x+1)2 (kh«ng x¶y ra) do ®ã ph-
¬ng tr×nh v« nghiÖm.
- Ph¬ng ph¸p 2:
x(x+1) = k(k+2)  x2 + x = k2 + 2k  x2 + x - k2 - 2k = 0.
XÐt  = (1)2 - 4(-k2 -2k)   = 4k2 + 2k + 1.
30
§Ó ph¬ng tr×nh cã nghiÖm nguyªn th×  ph¶i lµ 1 sè chÝnh ph¬ng

  = m2 (m  Z )  4k2 + 2k + 1 = m2  4k2 + 2k + 1 -m2 = 0
  'k = (1)2 -4(1-m2) = 4m2 - 3 . §Ó k  Z th×
4m2 - 3 = t2 (t  Z )  (2m - t) (2m + t) = 3

 2m  t  1 t  1
 
2m  t  3 m  1

 2m  t  1  t  1
 
 2m  t  3 m  1
 2m  t  3 m  1
 
 2m  t  1  t  1
 2m  t  3 m  1
 
 2m  t  1 t  1
Tõ ®ã  çc gi¸ trÞ cña m lµ m = -1 hoÆc m =1. Víi m =  1 

m2 = 1  4k2 + 2k + 1 = 1  k = 0
hoÆc k =-1  Z (lo¹i)
Víi k = 0  x(x+1) = 0  x = 0 hoÆc x = -1 Nhng v× x  Z+ nªn kh«ng
cã gi¸ trÞ nµo cña x tho¶ m·n. VËy ph¬ng tr×nh ®· cho v« nghiÖm.
4. D¹ng ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn:
a 0 x n  a1 x n 1  ...  a n 1 x  an
y
a1 x  b 2 (1)
k
+ Ph¬ng ph¸p 1: Nh©n c¶ 2 vÕ cña 2 víi b1 <k lµ sè çc sè ai  b1
(i= a1 n ) Råi chia c¶ tö cho mÉu ta ®îc ph¬ng tr×nh d¹ng;

a a
b1k y  f (x)   Z  b1 x  b2 / a 
b1 x  b 2 §Ó y  Z th× b1 x  b 2 çc trêng hîp
x¶y ra  x  y.
- Ph¬ng ph¸p 2: Chia tö cho mÉu ta ®îc ph¬ng tr×nh d¹ng
a ' x  an
y  f (x)  (a '  an)
b1 x  b2
31
an
x
- NÕu a/an th× a1 lµ mét nghiÖm cña ph¬ng tr×nh.
+ §iÒu kiÖn cÇn ®Ó y nguyªn lµ a ' x  an  b1 x  b 2 gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh

nµy  çc gi¸ trÞ cña x. Thay lÇn lît çc gi¸ trÞ cña x vµo (1)  nghiÖm cña
ph¬ng tr×nh.
2x  5
y
VÝ dô : Gi¶i ph¬ng tr×nh 2x  7
Gi¶i:
2
- Chia 2x+5 cho 2x+7 ta ®îc 2x+5=(2x+7)-2  y=1- 2x  7
§Ó y lµ sè nguyªn th× 2x+7/2 cã çc trêng hîp sau:
 2x  7  1  x  3  y  1
 2x  7  1  x  4  y  3

 5
 2x  7  2  x    Z
 2
 2x  7  2  x   9  Z
 2
VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm lµ: (-3;-1) vµ (-4;3)

a 0 x n  a1 x n 1  ...  a n 1 x  an
y
5. D¹ng ph¬ng tr×nh: b 0 x 2
 b 1 x  b 2 (1)
b1 x  c
Chi tö cho mÉu ta ®îc (1) trë thµnh y=f(x) + b0 x  b1 x  b 2 (2) nÕu
2
ai b0 (i= 0, n  2)
k
HoÆc nh©n c¶ tõ c¶ mÉu víi b0 (trong ®ã k lµ sè çc sè a i kh«ng chia
hÕt cho b) råi lÊy tö chia mÉu ra ®îc d¹ng nh (2)
b1 x  c 2
Z
y  Z th× b0 x  b1 x  b2
2
 a1x + a2  b0x2 + b1x + b2  (bx+x) (bb0x + bb1 - (b0) chia hÕt cho b0x2
+ b1x+b2 hay b2 (b0x2 + b1x+b2) + c(bb1-cb0) -b2b2 chia hÕt cho
32
b0x2 + b1x+b2 lµ íc cña c(bb1-cb0) - b2b2.

b1 2 b 2 b12 b12
)   2   b2 
2
Nhng b0x + b1x+b2=b0[(x+ 2b 0 b 0 4b 0 4b
HoÆc xÐt tÝnh ch½n, lÎ hoÆc xÐt ch÷ sè tËn cïng cña b 0x2 + b1x + b2
®Ó xÐt çc trêng hîp cã thÓ x¶y ra ta t×m ®îc x  y.
bx  c
Z
HoÆc ®Ó y  Z th× b 0 x 2
b1 x  b 2
bx  c
(3)  y  Z
§Æt y = b 0 x  b1
2
x  b 2
(3)  yb0x2 + yb1x + yb2 = bx + c  yb0x2 + x (yb1-b) + yb2.

2
 =(yb1-b)2 - 4yb0 (yb2)-c = y2 b 1 -2bb1y+b2 - 4bb2y2 + 4cyb0y
2
 = y2 (b 1 - 4b0b2) + y(4cb0 - 2bb1) + b2.
2
+ NÕu b 1 - 4b0b2 <0 th× ®Ó y nguyªn th× ®iÒu kiÖn cÇn lµ   0 gi¶i
bÊt ®¼ng thøc nµy ta suy ra y.
2
+ NÕu b 1 - 4b0b2 >0 ta l¹i xÐt tam thøc bËc 2 Èn y vµ lµm tiÕp tôc nh trªn.
VÝ dô: Gi¶i çc ph¬ng tr×nh sau:
3x  4
1  y (1)
2x  2x  3
2
3x  5
2.  y (2)
x  x3
2
Gi¶i:
1. §Ó y  Z  3x+4  2x2 + 2x + 3  (3x+4) (6x-2)  2x2 + 2x+3
 18x2 + 18x - 8 2x2 + 2x + 3  9(x2 + 2x + 3) - 35 2x2 + 2x = 3
 35  2x2 + 2x + 3 v× 2x2 + 2x + 3 lµ sè lÎ h¬n n÷a.

2
 1  5
 2x    2 2 2
2
2x + 2x + 3 =  2  2x + 2x + 3 chØ cã thÓ b»ng 5, 7
hoÆc 35.
- Víi 2x2 + 2x + 3 = 5  x2 + x - 1 = 0 cã   2  x  Z
33
- Víi 2x2 + 2x + 3 = 7  x2 + x - 2 = 0  x = 1; x =-2

- Víi 2x2 + 2x + 3 = 35  x2 + x - 16 = 0  x = 3; x =-4
2
 Z
Víi x =1  y =1; x = -2  y= 7
x= 3  y  Z ; x=-4  y  Z
VËy nghiÖm cña ph¬ng tr×nh lµ: (1;1)
Çch 2: (1)  3x + 4 = y (2x2 + 2x + 3)  3x + 4 = 2yx2 + 2yx + 3y
 2yx2 + x(2y-3) + 3y -4 = 0
 = (2y -3)2 - 42y (3y-4) = 4y2 -12y + 9 -24y2 + 32y

  = -20y2 + 20y + 9 . §Ó ph¬ng tr×nh cã nghiÖm th×
280  10 280  10
 y
  0  -20y2 + 20y + 9  0 20 20
 y = 1  3x + 4 = 2x2 + 2x + 3  2x2 - x - 1 = 0
1
 x = 1; x = - 2 . VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã nghiÖm lµ : (1;1)
3x  5
 y (2)
2) x  x  3
2
Ph¬ng ph¸p 1: §Ó y  Z th× 3x-5  x2 + x - 3 

(3x-5) (3x+8)  x2 + x - 3  9x2 + 9x - 40  x2 + x - 3 
9(x2 + x - 3) - 13  x2 + x - 3  13  x2 + x - 3
x2  x  3  1  x 2  x  4  0 co   17  x  Z
 2
x  x  3  13  x 2  x  16  0  co   55  x  Z
  2
x  x  3  1  x 2  x  2  0  x  1, x  2

 x 2  x  3  13  x 2  x  10  0 co   39  x  Z
Víi x = 1  y = 2; x = -2  y = 11
VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã nghiÖm lµ : (1;2) ; (-2;11)
Ph¬ng ph¸p 2: (2)  3x-5 = y (x2 + x - 3)  3x-5 = x2y + xy - 3y
 x2y + x(y-3) + 5 - 3y = 0. Ta cã  = (y=3)2 - 4y (5-3y) 
34
Y2 -6y+9+12y2 -20y hay  = 13y2 - 26y + 9. §Ó x lµ sè nguyªn th× 
ph¶i lµ mét sè chÝnh ph¬ng  13y2 - 26y + 9 = m2 (m  Z)

  y = 13m2 -52. §Ó y  Z) th×  'y lµ sè chÝnh ph¬ng.
 13m2 -52 = t2  13m2 - t2 -52 = 0. §Ó m  Z th×.
VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã 2 nghiÖm lµ (1;2) vµ (-2;110

NhËn xÐt: Qua 2 vÝ dô trªn cho thÊy ph¬ng ph¸p coi lµ tam thøc bËc 2
Èn x cã thÓ nãi sÏ gi¶i ®îc hÇu hÕt çc bµi cña d¹ng trªn, tuy nhiªn nã dµi vµ
®«i khi phøc t¹p h¬n ph¬ng ph¸p 1.

5) Ph¬ng tr×nh d¹ng: (ax+by) (cx+dy) = e víi a,b,c,d,e  Z
D¹ng ph¬ng tr×nh nµy lu«n cã thÓ gi¶i ®îc b»ng çch t×m tÊt c¶ çc íc
e i
cña e, sau ®ã v× x,y  Z nªn nÕy ax + by = i th× cx + dy = i (víi e tõ ®ã

ta sÏ ®îc çc hÖ ph¬ng tr×nh. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh ta ®îc nghiÖm.

Tuy nhiªn ®«i khi e cã nhiÒu íc do ®ã viÖc thø çc trêng hîp sÏ l©u. §Ó
gi¶m bít sè lÇn thø ta cã çch gi¶i nh sau:
 Ad  Bb  Ad  Bb
 ax  by  A  x  ad  bc  x  ad  bc
  
cx  dy  B y  Ac  Ba y  Ba  Ac
§Æt  bc  ad  ad  bc
Gi¶ sö ad - bc >0 (nÕu ad-bc < 0 ta sÏ ®æi dÊu)

Bb
Cho x >0  Ad - Bb > 0  A > d
cA
Do y> 0  Ba-Ac > 0  B > a
Bb b eb
 e  A2 
Tõ Ab = (ax + by) (cx + dy) = e  A2 > A. b d d (1)
c c ae
 B  A 2  AB  e  A 2 
MÆt kh¸c, do A a a c (2)
eb ae
 A2 
Tõ (1) vµ (2)  d c . T×m ®îc A thay vµo AB = e  B  tõ
®ã ta t×m ®îc x, y
VÝ dô: Gi¶i çc ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn sau:
35
a) (x+2yx) (2x+3y) = 32
b) (4x + 12y) (5x + 10y) = 140
Gi¶i:
 3A  2B
 x
 x  2y  A  1   x  2B  3A
  
 2x  3y  B  y  B  2A  y  2A  B
a) §Æt  1
3A
B
Do x>0 nªn 2B - 3A > 0 2
Do y >0  2A  B  0  B  2A
3A
Tõ A.B = (x+2y) (2x+3y) = 32  A2 > AB 2 = 48.
V× A > B  B2 < 2AB  B2 < 64
 48 < B2 < 64  B2 = 49  B = 7
32

 7A = 32  A = 2 lo¹i.
VËy ph¬ng tr×nh ®· cho kh«ng cã nghiÖm.
b) (4x + 12y) (5x + 10y) = 140 (2)
 6B  5A
 4x  12y  A  x  10
 
5x  10y  B  y  5A  4B
§Æt  20
6B  5A 5A
 0  6B  5A  0  B 
Do x > 0  10 6
5A  4B 5A
 0  5A  4B  0  B 
Do y> 0  20 4
5A
 175
Tõ AB=(4x+12y) (5x+10y) = 140 ta cã: A < B. 4
2
5A 50 350
   B2  175
B > B. 6
2 3 3
 B2 = 121 hoÆc B2 = 169  B = 11 hoÆc B = 13.
140
Z
- Víi B = 11  11.A = 140  A = 11
140
Z
- Víi B = 13  13.A = 140  A = 13
36
VËy ph¬ng tr×nh v« nghiÖm

NhËn xÐt: NÕu dïng ph¬ng ph¸p t×m çc íc cña 140 råi xÐt çc trêng hîp
th× vÝ dô 2 sÏ cã: 140=1.140=2.70=5.28=4.35=10.14=7.20 vµ ph¶i gi¶i 12 tr-
êng hîp. Qua 2 vÝ dô râ rµng ®©y lµ ph¬ng ph¸p rÊt hiÖu qu¶ ®Ó gi¶i ph¬ng
tr×nh d¹ng nµy.
Qua ®Ò tµi cho thÊy tÝnh chÊt cña çc bÊt ®¼ng thøc ®îc sö dông rÊt
nhiÒu trong gi¶i ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn. Trong çc d¹ng ph¬ng tr×nh bËc
2 th× ph¬ng ph¸p biÕn ®æi thµnh tam thøc bËc 2 sao cho cã biÖt thøc  lµ sè
chÝnh ph¬ng ®îc sö dông réng r·i tuy nhiªn ph¬ng ph¸p nµy thêng dµi vµ víi
mçi d¹ng cô thÓ th× thêng cã çc ph¬ng ph¸p gi¶i cô thÓ phï hîp víi çc d¹ng ®ã.
37

Phương trình nghiệm nguyên

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Phương trình nghiệm nguyên

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ĐÒ tµi: Ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn

+ (m) : Lµ sè c¸c sè tù nhiªn kh¸c 0 kh«ng vît qu¸ m vµ nguyªn tè víi m.

ar (m)  s (m) (modm)

r1 r2 ... r (m) = s1 s2 ... s (m)

V× p lµ sè nguyªn tè nªn (p) = p - 1. ¸p dông ®Þnh lý ¬-le suy ra ®iÒu

Gi¶ sö d = UCLN (a,b) lµ íc cña c, nghÜa lµ cã sè nguyªn c, sao cho c =

=> y = 2 - 11 (4  + 1) +  = - 43  - 20 => x = 1 - ( - 43  - 20) + 4  + 1 = 22 +

2. Ph¬ng ph¸p sö dông ®ång d thøc:

Ph¬ng tr×nh ®· cho t¬ng ®¬ng víi ®ång d thøc:

3. Ph¬ng tr×nh sö dông thuËt to¸n ¬clÝt më réng

(1)  6(x2 - 4) = 5(10 - y2) . V× UCLN(5,6) = 1 nªn ph¶i cã x 2 - 4  5 vµ

5. Ph¬ng ph¸p sö dông tÝnh chÊt cña sè nguyªn tè.

VÝ dô: Gi¶i ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn sau:

=> x2 < (x + 1)2 (*)

(2') => x = 1 vµ z = 2 => y = 2

Gi¶i 3: y(xz - 2) = 1 => C¸c trêng hîp sau:

- XÐt 2x+5y+1 lÎ: 2x+1 lÎ nªn 5y lµ ch½n, do ®ã y ch½n.

V× y ch½n => 2 lÎ => x  0  x  0

Thay x vµo ph¬ng tr×nh trªn ta ®îc: (5y+1)(x+1) = 105.

Khi ®ã ta cã: 8x 0  4y 0  2z 0  u o (2) => u o 2  u o 2

§Æt uo = 2uo' thay vµo ph¬ng tr×nh (2) ta ®îc:

=> 4x 0  2y0  z 0  8u 0 '

2x04 + ( 2y0')4 + 8z'04 = 4u'04 => x 0  8y '0  4z '0  2u '0

=> x 0 2  x 0 2 §Æt x0 = 2x'0. Thay vµo ph¬ng tr×nh trªn ta ®îc:

8x '04  8y '04  4z '04  2u '04 .

nghiÖm cña ph¬ng tr×nh (1)

x = c'+b'y+t. TiÕp tôc lµm nh vËy ®Õn khi t×m ®îc hÖ sè

b. C¸ch 2: (T¸ch phÇn nguyªn)

 x = -3y + u vµ 1 - 3y = 38u  3y = 1 - 38u

= 13(117 - 38.3) - 38 = 117.13 - 40.38

VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã nghiÖm tæng qu¸t lµ:

C¸ch 3: Dïng ®ång d thøc

Lu ý: Qua 2 vÝ dô trªn ta thÊy, 2 ph¬ng ph¸p sö dông thuËt to¸n ¬clÝt vµ

(1)  y  nghiÖm cña ph¬ng tr×nh.

KÕt hîp víi ®iÒu kiÖn x  Z  c¸c gi¸ trÞ cña x  y.

VËy ph¬ng tr×nh 2 cã nghiÖm lµ (0;0) vµ (2;2)

VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã 2 nghiÖm (0;0) vµ (2;2)

VËy ph¬ng tr×nh v« nghiÖm

 6u + 15y + 4z = 3 (2'). V× UCLN (15,4) = 1 nªn (2') ®îc ®a vÒ d¹ng:

Thay c = 3 - 6u vµo ta ®îc lµ:

V× x + z = u  x = u - z = u - (12 - 24u - 15t) = -12+ 25u + 15t

§Æt y + x = v  x + 10u + 5v = 3  x = 3 - 10u + 5v

VËy nghiÖm tæng qu¸t cña ph¬ng tr×nh (2) lµ:

VËy nghiÖm cña ph¬ng tr×nh ®· cho lµ:

Víi x = 1 (2) trë thµnh 4(y+z)  4 = yz

- Víi x = 2 (2) trë thµnh 4(y+z)+8 = 2yz

Víi x = 3 (2) trë thµnh (4(y+z)+12 = 3yz

§Ó z  0  3yz >4z  y>1  ta cã c¸c trêng hîp sau:

VËy c¸c nghiÖm cña hÖ ph¬ng tr×nh:

(2)  Y2 = 1-X2  Y2 = (1-X)(1+X) (3) Gi¶ sö X  1

UCLN (p,q) =1. Lóc ®ã ta cã

Tõ ®ã thÊy r»ng c¸c sè nguyªn tho¶ m·n (1) lµ:

cña (p2- q2) vµ p2 + q2 = 2p2 (do d lÎ nªn d lµ íc cña p) vµ (p2+q2) - (p2-q2)=2q2

2. Ph¬ng tr×nh d¹ng: ax2 + by2 + cxy + dx + ey + f = 0 (1)

(c2 - 4ab) y2 + 2(cd-2ae)y + d2-4ae = k2

- NÕu 4ab >0 ph¬ng tr×nh trë thµnh:

NÕu d2 - 4af . 0, ta gi¶i b×nh thêng.

+ Ph¬ng tr×nh d¹ng ax2 + by2 + cxy + f = 0

+ NÕu 4ab - c <0 ph¬ng tr×nh trë thµnh:

  2ax  cy    4ab  c  y   2ax  cy 

+ NÕu af > 0 ph¬ng tr×nh v« nghiÖm

- Víi y = 3  x2 + 9x + 18 = 0  x =-3 hoÆc x = -6

VËy ph¬ng tr×nh ®· cho cã c¸c nghiÖm nguyªn lµ:

(2)  x2 + x + 6 - y2 = 0. Ta cã  = (1)2 - 4(6-y2)   = 4y2 - 23 (3)