Phuong Trinh Nghiem Nguyen Trang 1

Phöông trình vôùi nghieäm nguyeân

Daïng toaùn naøy laø moät trong nhöõng daïng toaùn khoù trong boä moân Toaùn Soá , nhöõng phaàn maø
toâi neâu ra döôùi ñaây chæ laø nhöõng daïng cô baûn nhaát . Tuy nhieân, ñeå hieåu ñöôïc noù tröôùc heát
caàn naém ñöôïc Lyù thuyeát soá .
Daïng
Phöông trình moät aån - heä soá nguyeân
Daïng toång quaùt : anxn + an - 1xn - 1 + ... + a1x + ao = 0 (1)
Caùch giaûi : vaän duïng caùc tính chaát sau
Neáu x = b laø nghieäm cuûa phöông trình (1) thì b laø öôùc cuûa ao
Neáu an = 1 thì nghieäm höõu tæ neáu coù cuûa (1) laø soá nguyeân
Qui taéc tìm nghieäm :
 Tìm caùc öôùc cuûa ao
 Thöû laàn löôït caùc öôùc cuûa ao vaøo veá traùi cuûa (1)
Phöông trình baäc nhaát hai aån ( Phöông trình Diophante - Giaûi tích Diophante)
{Diophante - Ngöôøi ñaàu tieân nghieân cöùu coù heä thoáng veà Phöông trình voâ ñònh , soáng ôû theá kyû thöù
III.Taäp saùch “Soá hoïc “ cuûa oâng coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán söï phaùt trieån cuûa Lyù thuyeát Soá}
Daïng toång quaùt : ax + by = c (2)
Caùch giaûi : vaän duïng caùc tính chaát sau
Giaû söû a, b, c  Z ; a, b  0 vaø d = (a , b) . Khi ñoù :
Phöông trình (2) coù nghieäm khi vaø chæ khi d Ö( c )
Neáu (xo , yo) laø moät nghieäm cuûa ax + by = 1 vôùi (a , b) = 1 thì (cxo , cyo) laø
moät nghieäm cuûa phöông trình (2)
Neáu (xo , yo) laø moät nghieäm nguyeân cuûa (2) vôùi (a , b) = 1 thì moïi nghieäm
nguyeân cuûa noù ñöôïc xaùc ñònh bôûi heä thöùc :
x = xo + bt
y = yo - at ; vôùi t  Z
Thaät vaäy , vì (xo , yo) laø moät nghieäm nguyeân cuûa (2)  axo + byo = 1  axo + byo = ax
+ by
ax o  by o  by b(y o  y) y y
x= = xo +  { (a , b) = 1  o  t  Z  y = yo - at }
a a a
Phöông trình voâ ñònh daïng x2 + y2 = z2 ( Phöông trình Pithago )
Caùch giaûi :
2 2 2
 Phöông trình voâ ñònh daïng x + y = z coù voâ soá nghieäm nguyeân xaùc ñònh
bôûi coâng thöùc
( Ñònh lyù tìm nghieäm naøy ñaõ ñöôïc bieát töø Euclide ) :
u2  v2 u2  v2
x = u.v ; y = ;z=
2 2
vôùi u , v  Z ; u , v leû ; u > v ; (u, v) =
1
 Ví duï
* Khi u = 3 ; v = 1  x = 3 ; y = 4 ; z = 5
* Khi u = 5 ; v = 3  x = 15 ; y = 8 ; z = 17
Phöông trình voâ ñònh daïng x2 - Py2 = 1 ( Phöông trình Pell ) ( P Z+ , khoâng laø soá chính phöông )
{ Ñaây laø moät daïng phöông trình Diophante baäc 2, xuaát phaùt töø moät baøi toaùn do Archimeøde ñaët
ra, baøi toaùn coù 8 aån soá thoûa maõn 7 phöông trình, ñöa ñeán vieäc tìm nghieäm nguyeân cuûa phöông
trình : x2 - 4729494y2 = 1 (1). Naêm 1880 ngöôøi ta ñaõ tìm ra nghieäm nguyeân döông nhoû nhaát cuûa (1)
vôùi x laø soá coù 45 chöõ soá , y coù 38 chöõ soá }
Caùch giaûi :
 Phöông trình Pell coù nghieäm x =  1 , y = 0 ñöôïc goïi laø nghieäm taàm thöôøng .
 Phöông trình Pell luoân coù voâ soá nghieäm khoâng taàm thöôøng.
 Giaû söû xo , yo laø caùc soá nguyeân döông nghieäm ñuùng phöông trình Pell, theá thì
caùc caëp soá (xo , -yo) ; (-xo , yo) ; (-xo , yo) cuõng laø nghieäm. Do ñoù ñeå tìm nghieäm khoâng taàm
thöôøng cuûa phöông trình Pell, ta chæ caàn tìm caùc nghieäm nguyeân döông cuûa phöông trình ñoù. Taát
caû caùc nghieäm nguyeân döông (xk ; yk ) cuûa phöông trình ñöôïc xaùc ñònh töø ñaúng thöùc :

Đoàn Quốc Việt THCS Nhân Hoà

Phuong Trinh Nghiem Nguyen Trang 2

vôùiù k = 1, 2, 3,...trong ñoù (x1 , y1) laø nghieäm nguyeân döông nhoû nhaát .
 Vôùi P nhoû , vieäc tìm (x1 , y1) khoâng khoù khaên laém - chuùng ta chæ vieäc thöû laàn
löôït y = 1, 2, 3, 4, 5... ñeå tìm x2 = Py2 + 1 laø moät soá chính phöông .
Taïi sao P laø soá nguyeân döông khoâng chính phöông ? . Ta haõy xeùt phöông trình toång
quaùt hôn, ñoù laø phöông trình : x2 - Py2 = 1 (*) trong ñoù P laø soá nguyeân döông cho tröôùc
.
Vì x, y coù maët ôû veá traùi cuûa (*) döôùi daïng bình phöông neân ta coù theå haïn cheá ôû vieäc
tìm caùc nghieäm nguyeân khoâng aâm .
Hieån nhieân raèng x = 1 ; y = 0 laø moät nghieäm - goïi laø nghieäm taàm thöôøng cuûa (*). Ta coøn
phaûi tìm caùc nghieäm khoâng taàm thöôøng (x, y > 0)
Neáu trong phöông trình P laø moät soá chính phöông P = k 2 (kZ+) thì (*) chæ coù nghieäm taàm
thöôøng, thaät vaäy khi ñoù (*) coù daïng x2 - (ky)2 = 1 vaø chuù yù raèng hieäu cuûa hai soá chính phöông
baèng 1 khi hai soá chính phöông aáy laø 1 hoaëc 0  x2 = 1 ; (ky)2 = 0  x = 1 ; y = 0 .
Nhö vaäy : Ñieàu kieän caàn ñeå phöông trình (*) coù nghieäm khoâng taàm thöôøng laø P
khoâng phaûi laø moät soá chính phöông .
@ Ñeå tìm söï thuù vò khi nghieân cöùu phöông trình nghieäm nguyeân , môøi caùc Baïn nghieân
cöùu kyõ daõy caùc minh hoïa sau :
Minh hoïa
Tìm nghieäm nguyeân cuûa x2 - 5x + 6 = 0
Nghieäm nguyeân neáu coù phaûi laø öôùc cuûa 6, bao goàm caùc soá :  1 ;  2 ;  3 ;  6
Ñaët f( x ) = x2 - 5x + 6  f( 2 ) = f( 3 ) = 0  Phöông trình coù 2 nghieäm nguyeân x = 2 ; 3
Tìm nghieäm höõu tæ cuûa 3x2 - 5x + 2 = 0 (1)
Ta coù (1)  9x2 - 5.3x - 6 = 0 ; ñaët 3x = t  t2 - 5t - 6 = 0 (2)
Nghieäm nguyeân neáu coù cuûa (2) phaûi laø öôùc cuûa 6 ; deã thaáy (2) coù hai nghieäm t = -1 , t =
6
1
Khi t = -1  3x = -1  x = -
3
Khi t = 6  3x = 6  x = 2
{Phöông phaùp ñaët lieân tieáp caùc aån phuï }
Tìm caùc nghieäm nguyeân cuûa phöông trình 8x + 11y = 73
1  3y
Vì (8 , 11) = 1 neân phöông trình coù nghieäm nguyeân 8x = 73 - 11y  x = 9 - y + .
8
1  3y 1+ t
Ñaët = t  Z  Ta coù : 3y + 8t = 1  3y = 1 - 8t  y = -3t +
8 3
1+ t
Ñaët = u  Z  Ta coù : t = 3u - 1
3
Vaäy : x = 9 - y + t ; y = -3t + u ; t = 3u - 1  x = 11u + 5 ; y = -8u + 3 vôùi u  Z
Tìm nghieäm nguyeân döông , nhoû nhaát ( x , y ) cuûa phöông trình 17x - 29y = 100 (1)
Vì (17 , 29) = 1  phöông trình coù nghieäm nguyeân
2  5y 2  5y t -1 t -1
(1)  x = 6 + 2y - . Ñaët = t  Z  y = 3t + 2. ; ñaët = u  Z  t = 5u +
17 17 5 5
1
Vaäy : x = 29u + 11 ; y = 17u + 3
-3
Vì x , y > 0  29u + 11 > 0 vaø 17u + 3 > 0  u > vaø u  Z  u = 0 , 1 , 2 , ...
17
Nghieäm nguyeân döông nhoû nhaát laø x = 11 ; y = 3 khi u = 0
{Söû duïng tính chia heát cuûa ña thöùc }
x2  x  2
Tìm nghieäm nguyeân döông cuûa phöông trình : z 
xy + 1
1+ 2y - x
Ta coù yz = x - 1 + x y + 1  1 + 2y - x = 0 hoaëc 1 + 2y - x  xy + 1
Neáu 1 + 2y - x = 0 thì yz = x - 1 neân yz = 2y  z = 2 ; y = t  N* ; x = 1 + 2t
2y 2
Neáu 1 + 2y - x  xy + 1 thì 2y  x(y + 1) hay x  y + 1  2  y  1  2  x = 1 ; y = 1 ; z = 2
6) Tìm nghieäm (x , y) nguyeân cuûa phöông trình : y2 = x5 + 2x4 - 3x3 - 4x2 + 4x
Ta coù y2 = x.(x - 1)2(x + 2)2  x = t2 vôùi t  Z  y =  t.(t2 - 1)(t2 + 2) hoaëc khi x = -2 thì
y=0

Đoàn Quốc Việt THCS Nhân Hoà

Phuong Trinh Nghiem Nguyen Trang 3

Vôùi moïi x nguyeân döông, chöùng minh raèng caùc ña thöùc sau ñaây chia heát cho ña thöùc x2 +
x+1
x11 + x28 + x1953 x7 + x11 + x1995
Ta coù x3 = x3 + x2 + x - x2 - x - 1 + 1 = (x2 + x + 1)(x - 1) + 1  1 (mod x2 + x + 1 )
 vôùi k  N : x3k  1k  1 ; x3k + 1  x ; x3k + 2  x2 (mod x2 + x + 1 )
 vôùi 3 soá a, b, c chia cho 3 cho caùc soá dö khaùc nhau ñoâi moät thì x a + xb + xc  0 (mod x2 + x
+1)
{ Töông töï : Chöùng minh raèng x7 + x11 + x1995 chia heát cho ña thöùc x2 - x + 1 }
x 2  px  1
Cho p laø moät soá nguyeân toá , haõy giaûi phöông trình y  trong taäp Z
x -1
p
Ta coù y = x + 1 + p + x-1  x - 1 =  1 ;  p
Toàn taïi hay khoâng nghieäm nguyeân cuûa phöông trình : 2x - 3y = - 5xy + 39
2 x  39
Ta coù 2x - 3y = - 5xy + 39  2x = y.(3 - 5x) + 39  y = 3  5 x
Ñeå y nguyeân thì ñieàu kieän caàn ( chöa laø ñk ñuû ) laø 2x - 39 3 - 5x  (2x - 39)2  (3 -
5x)2
 (2x - 39)2 - (3 - 5x)2  0  ( -3x - 36)(7x - 42)  0  -12  x  6
Tìm ngieäm nguyeân cuûa phöông trình 5x - 3y = 2xy - 11
5x  11
Ta coù y =  ñeå y Z , ta caàn coù 5x + 11  2x + 3 (5x + 11)2  (2x + 3)2
2x  3
3 x5
 x   ; x   2 . Nhöng y = 2  2 x  3  y nguyeân khi x = -5  (x , y) = (-5 , 2) laø moät
8
nghieäm
3
Vôùi x  -5, ta thaáy ñkc ñeå y nguyeân laø x + 5  2x+ 3    x  2  x = -2 ; -1 ; 0 ; 1 ;
8
2.
Chöùng minh raèng phöông trình : 4x2 + 231y2 = 1613 voâ nghieäm trong taäp soá nguyeân
1613  231Y 1 Y
Ñaët X = x2  0 ; Y = y2  0  4X + 231Y = 1613  X =  403  58Y 
4 4
 1 + Y = 4t ( tZ )  Y = 4t - 1 ; X = 403 - 58(4t - 1) + t = 461 - 231t
1 461
Ta thaáy Y  0 khi t  ; X  0 khi t  < 2  ñeå X , Y cuøng khoâng aâm thì t = 1.
4 231
Nhöng t = 1 thì Y = 3 = y2  y  Z  ñpcm !
Tìm nghieäm nguyeân cuûa phöông trình : x2 - 81y2 = 1
Ta coù y = 0  x =  1. Ta tìm caùc nghieäm nguyeân döông ñeå suy ra caùc nghieäm coøm laïi .
Phöông trình ñaõ cho coù theå vieát laïi thaønh 1 = (x + 9y)(x - 9y)
1
Do x , y > 0 neân x + 9y > 0  x - 9y > 0  x + 9y = 1  ; x - 9y = 1  x = ; y = 0 : giaù trò
2
khoâng thoûa.
 phöông trình ñaõ cho chæ coù nghieäm : (x , y) = (1 , 0) ; (-1 , 0)
 Toång quaùt :
Phöông trình x2 - k2y2 = 1 vôùi k N chæ coù nghieäm taàm thöôøng x = 1 ; y
=0
2 2
Tìm nghieäm nguyeân cuûa phöông trình x + 3y = 6xy - 6 (1)
(1) vieát laïi nhö sau : x2 - 6xy + 3y2 + 6 = 0
Ñeå phöông trình coù nghieäm x nguyeân thì ñieàu kieän caàn vaø ñuû (do heä soá x2 laø 1) laø  =
6y2 - 6 = m2 : laø moät soá chính phöông .
Roõ raøng m2 laø boäi 6  m laø boäi 6  xem m = 6t vôùi t Z  y2 - 6t2 = 1 : Phöông trình Pell
 Nghieäm taàm thöôøng laø (y , t) = (1 , 0) ; (-1 , 0) vaø nghieäm nguyeân döông nhoû nhaát laø y 1
= 5 ; t1 = 2
 Caùc nghieäm nguyeân döông (yk , tk) ñöôïc xaùc ñònh töø ñaúng thöùc :
y k  t k 6  (5  2 6 ) k
Giaûi phöông trình trong taäp soá nguyeân : 3x2 + 48y2 = 1003 + 30xy (1)
Xem (1) laø moät phöông trình baäc II theo x : 3x2 - 30xy + 48y2 - 1003 = 0
 ‘ = 81y2 + 3009 = k2 : laø soá chính phöông ñeå coù x nguyeân ( kZ+)
 k2 - 81y2 = 3009  (k + 9y)(k - 9y) = 3.17.59 . Vì k + 9y > k - 9y

Đoàn Quốc Việt THCS Nhân Hoà

Phuong Trinh Nghiem Nguyen Trang 4

 Xaûy ra 4 khaû naêng sau ñaây :

 k  9y  1  k  9 y  3
 k  9 y  3009  k  9 y  1003
 
 k  9 y  17  k  9 y  51
 k  9 y  177  k  9 y  59
 

Trong tröôøng hôïp naøo ta cuõng thaáy y khoâng nguyeân  Baøi toaùn voâ nghieäm !
{ Chuù yù , deã daøng keát luaän ngay baøi toaùn voâ nghieäm vì 1003 khoâng chia heát cho 3 }
Tìm nghieäm nguyeân cuûa phöông trình sau ñaây : 9x2 - 15xy + 4y2 + 38 = 0 (1)
Xem (1) laø phöông trình coù aån x vaø tham soá laø y .
Ñeå x nguyeân , ñieàu kieän caàn laø  = 81y2 - 1368 = k2 : chính phöông (k  0) (2)
Nhaän thaáy 81y2 - k2 = 1368 chæ chöùa luõy thöøa baäc chaün neân chæ vieäc tìm caùc nghieäm
nguyeân döông seõ suy ra caùc nghieän coøn laïi .Töø ñoù (2) coù theå vieát laïi laø : (9y + k)(9y - k) =
23.32.19 . Vì y, k > 0  9y + k > 0  9y - k > 0 vaø do (9y + k) + (9y - k) = 18y  Ta chæ xeùt 2 tröôøng
hôïp toång hai soá laø boäi cuûa 18 .
 9 y  k  228
 9y  k  6  y  13 ; k  111

15 y  k 15.7  51 15.13  111
x=  3 x=  17
18 18 18
 caùc nghieäm laø (x , y) = (3 , 7) ; (-3 , -7)  caùc nghieäm laø (x , y) = (17 , 13) ; (-17 , -13)
Tìm nghieäm nguyeân cuûa phöông trình : 2x2 + 3y2 - 5xy + 3x - 2y - 3 = 0 (1)
Xem phöông trình laø baäc II ñoái vôùi x . Khi ñoù (1)  2x2 + (3 - 5y)x + 3y2 - 2y - 3 = 0
Ñeå coù x nguyeân thì ñieàu kieän caàn laø  = y2 - 14y + 33 = k2 ( k nguyeân khoâng aâm) (2)
Xem (2) laø phöông trình baäc II ñoái vôùi y  { (2)  y2 - 14y + 33 - k2 = 0 } vaø ‘(2) = 16 + k2 =
m2
( m Z+)
Vì m > k  0 ; 16 = (m + k)(m - k) maø m + k > 0  m - k > 0 . Ñeå yù (m + k) + (m - k) = 2m neân
chuùng ñoàng thôøi chaün hay leû . Ta coù baûng :
 m  k  8  m  k  4
 m  k  2  m = 5 ; k = 3
 
 m  k  4

 ( x , y ) = (15 , 12) ; (1 , 2)  ( x , y ) = (13 , 11) ; (3 , 3)

( Söû duïng tính chaát cuûa soá nguyeân toá )
Tìm 3 soá nguyeân toá khaùc nhau bieát tích cuûa 3 soá ñoù gaáp 3 laàn toång cuûa chuùng .
Goïi 3 soá nguyeân toá ñoù laø a , b , c  abc = 3( a + b + c )  abc  3  coù moät soá chia heát
cho 3, giaû söû laø soá a   3 . Vì a nguyeân toá neân a = 3  b + c = 3 + b + c  b( c - 1 ) = 3 + c 
3  c = 1 +  c - 1 4
b
c1
Töø ñoù tính ñöôïc c = 2  b = 5 ; c = 5  b = 2
Tìm nghieäm nguyeân cuûa phöông trình : x53 + y53 = 53z (1)
Vì z Z  x53 + y53  53. Vì 53 laø soá nguyeân toá neân theo ñònh lyù Fermat : x53 - x  53 vaø
y53 - y  53
Khi ñoù (1)  53z = (x53 - x) + (y53 - y) + (x + y) coù nghieäm  x + y = 53t ( t  Z )
u 53  (53t  u) 53
 Nghieäm baøi toaùn : x = u (u Z) ; y = 53t - u ; z =
53
Giaûi phöông trình 1 + p + p2 + p3 + p4 = x2 (1) ( p nguyeân toá , x nguyeân )
Ta coù (1)  4x2 = 4 + 4p + 4p2 + 4p3 + 4p4 (2)
Maët khaùc : (2x)2 = 4x2 > 4p4 + 4p3 + p2 = ( 2p2 + p)2 vaø (2x)2 = 4x2 < 4p4 + p2 + 4 + 4p3 + 8p2 + 4p =
( 2p2 + p + 2)2  (2x)2 = ( 2p2 + p + 1)2 (3) . Töø (2) & (3)  p2 - 2p - 3 = 0  p = -1 (loaïi) hoaëc p = 3 .
Vôùi p = 3  x = 121  nghieäm phöông trình ( p , x ) = ( 3 , 11 ) ; ( 3 , -11)
Coù hay khoâng caùc soá nguyeân toá x , y , z thoûa maõn phöông trình : x 2 + y3 = z4 (1) ( Voâ ñòch
LX laàn thöù 14 - 1980 )
Töø (1) , ta thaáy 3 soá x, y, z khoâng cuøng leû  coù ít nhaát moät soá baèng 2 .
Neáu z = 2 thì x2 + y3 = 16  y < 3  x2 = 8 (voâ lyù !).
Neáu y = 2 thì 8 = (z2 + x)(z2 - x) , maø z2 + x > 0  z2 - x > 0 vaø (z2 + x) + (z2 - x) = 2z2  phaân
tích 8 = 2.4 , nhöng khi ñoù 2 + 4 = 2z2  z khoâng nguyeân (loaïi)
Neáu x = 2 thì y3 = (z2 + 2)(z2 - 2) vaø do(z2 + 2) - (z2 - 2) = 4  y = 2 hoaëc z2 - 2 = 1(loaïi). x = 2 
y = 2  z chaün  z = 2 : khoâng nghieäm ñuùng phöông trình  Baøi toaùn voâ nghieäm !
Tìm hai soá x, y nguyeân vaø soá nguyeân toá p sao cho : x4 + 4y4 = p (1)
Ta thaáy ñeå p nguyeân toá thì x  0 hay y  0 ; (1) chæ chöùa luõy thöøa baäc chaün cuûa x, y neân
tröôùc heát ta xeùt caùc x, y nguyeân döông. Ta coù p = (x2 + 2y2)2 - 4x2y2 = [(x - y)2 + y2][(x + y)2 + y2]
Vì (x + y)2 + y2 > 0  (x - y)2 + y2 = 1  x = y = 1 ; z = 5  coù 4 boä nghieäm !
Tìm nghieäm nguyeân cuûa phöông trình : 1 + x + x2 + x3 = y3 ( Thi Toaøn quoác lôùp 9 - 1982 )

Đoàn Quốc Việt THCS Nhân Hoà

Phuong Trinh Nghiem Nguyen Trang 5

1 2 3
Nhaän thaáy : 1 + x + x2 = (x + ) + > 0  y3 > x 3  y > x  y  x + 1
2 4
Neáu y = x + 1 thì 1 + x + x2 + x3 = (x + 1)3  2x (x + 1) = 0  (x , y) = (0 , 1) ; (-1 , 0)
Neáu y > x + 1 thì 2x2 + 2x < 0  -1 < x < 0 : loaïi !
Tìm nghieäm nguyeân cuûa phöông trình : x2 = y(y + 1)(y + 2)(y + 3)
Ñaët a = y2 + 3y  x2 = (y2 + 3y)( y2 + 3y + 2) = a2 + 2a .
Neáu a > 0 thì a2 < x2 = a2 + 2a < a2 + 2a + 1 = (a + 1)2  x2 : khoâng chính phöông ( Voâ lyù ! )
Vaäy a  0  y2 + 3y  0  -3  y  0  (x , y) = (0 , 0) ; (0 , -1) ; (0 , -2) ; (0 , -3)
Tìm boä soá (x , y , u , v) nguyeân thoûa maõn ñaúng thöùc :
1 1 1 1
2  2  2  2  1 (1)
x y u v
1 1 1 1 1
Deã thaáy raèng : 2 ; 2 ; 2 ; 2   Veá traùi (1)  1
x y u v 4
Vaäy daáu ‘=‘ xaûy ra khi x=y=u=v= 2  x , y , u , v nhaän caùc giaù trò tuøy yù 2
hoaëc -2 .
Tìm nghieäm nguyeân cuûa phöông trình : 12x2 - 3x - 2= 5y - 8x - 2x2 (1)
 1
1 1 x  2 khi -  x  2
Töø (1)  5y   2 1
4x  5x  2 khi x   ;x  2
2

 2
Xeùt x = 0, 1, 2  5y = 2, 13, 24  y khoâng nguyeân
Xeùt 5y = 4x2 + 5x - 2  4x2 - 2  5 vaø do 4x2 - 2  2  2x2  1 (mod 10)  x  Z  Baøi toaùn voâ
nghieäm !
Tìm nghieäm nguyeân cuûa phöông trình : x3 = y3 + 2y2 + 3y + 1 (1)
Töø (1)  x3 + y2 = (y + 1)3  x  y + 1. Vì x3 - y3 = 2y2 + 3y + 1  0 vôùi moïi y nguyeân  x  y.
 x = y hoaëc x = y + 1  nghieäm cuûa phöông trình : ( x , y ) = (-1 , -1) ; (1 , 0 )
Tìm nghieäm (x , y , z) nguyeân thoûa maõn ñaúng thöùc : 4xy - x - y = z2 (1)
Ta coù : (1)  (4x - 1)(4y - 1) = 4z2 + 1. Goïi p laø öôùc nguyeân toá baát kyø cuûa 4x - 1 (hieån
nhieân p cuõng laø öôùc cuûa 4z 2 + 1)  4z2  -1 (mod p)  (2z)p - 1  1 (mod p) {ñònh lyù nhoû Fermat }
p 1 p 1
 (4z 2 ) 2
 ( 1) 2 (mod p)
p 1
Töø ñoù : 1  ( 1) 2 (mod p)  p - 1 = 4k (kZ+)  p = 4k + 1 . Vaäy moïi öôùc nguyeân toá
cuûa 4x - 1 ñeàu coù daïng 4k + 1  4x - 1 cuõng coù daïng 4k + 1 hay 4x - 1 = 4k + 1  4(x - k) = 2  2
 4 ( voâ lyù ! )  Vno !
Tìm nghieäm x , y nguyeân döông cuûa phöông trình : y2 = x2 + 12x + 1995 (1)
Töø phöông trình (1), ta coù y2 = (x + 6)2 + 1959  1959  y  45 .
Maët khaùc -1959 = (x + 6)2 - y2 = (x + y + 6)(x - y + 6) vôùi x + y + 6  52 vaø 1959 = 3 . 653
 x + y + 6 = 653 ; x - y + 6 = -3 hoaëc x + y + 6 = 1959 ; x + 6 - y = -1
 nghieäm phöông trình : ( x , y ) = ( 319 , 328) ; (937 , 944)
Tìm caùc soá töï nhieân n sao cho : k2 = n2 + 6n + 1989 (1) laø moät soá chính phöông
Töø (1)  k  45 vaø (n + k + 3)(n - k + 3) = -22.32.5.11
Maët khaùc n + k + 3 > n - k + 3 vaø (n + k + 3) + (n - k + 3) laø soá chaün  (n + k + 3 , n - k + 3) =
(990 , -2) ; (330 , -6) ; (198 , -10) ; (110 , -18) ; (90 , -22) ; (66 , -30) .
 n  { 491 , 159 , 91 , 43 , 31 , 15 }
Giaûi phöông trình trong taäp Z :
xy.(y + 4) = 4.(289y - x) (1) 4x + 1 = y3 + 8y (2)
Neáu x = 0 thì y = 0 Ta coù (2)  4(x - 2y) = y3 - 1
x  { x - 2y nguyeân  y - 1 = 4t , tZ}
Neáu y  0 thì (1)  (y + 2)2 = 1156 = 22.172
y  y = 4t + 1
 x  y vaø (y + 2)2 laø öôùc chính phöông cuûa 1156 vaø x = 16t3 + 12t2 + 11t + 2 ; tZ
 (y + 2)2 = 1 , 4 , 172  coù 6 nghieäm !
Giaûi phöông trình nghieäm nguyeân sau : x2 + y2 + z2 = x2y2 (1)
{ Theo mod 4, neáu x2  y2  1  x2 . y2  1  x2 + y2 + z2  1  z2  1 ( voâ lyù ! ) }  x, y
khoâng theå ñeàu laø soá leû  x chaün hoaëc y chaün  x2 . y2  4  x2 + y2 + z2  4  x = 2x1 ; y
= 2y1 ; z = 2z1  x12 + y12 + z12 = 4x12y12 (2).
Nhö vaäy, neáu (x, y, z) laø nghieäm (1) thì x 1 ; y1 ; z1 laø nghieäm cuûa (2). Tieáp tuïc nhö vaäy, ta
x1 x y y z z
coù : x2  ( ); y2  1 ( ); z2  1 ( ) laø nghieäm cuûa x22 + y22 + z22 = 16x22y22 (2). Quaù
2 4 2 4 2 4

Đoàn Quốc Việt THCS Nhân Hoà

Phuong Trinh Nghiem Nguyen Trang 6

x y z
trình naøy coù theå tieáp tuïc maõi vaø khi ñoù caùc soá ; ; chaün vôùi moïi k  (x, y, z) chæ
2k 2k 2k
coù theå laø (0, 0, 0) .
Giaûi caùc phöông trình nghieäm nguyeân sau :
x6 + 3x3 + 1 = y4 (x + 2)4 - x4 = y3 (1)
3 2 6 3 4
Neáu x > 0 thì (x + 1) < x + 3x + 1 = y < x + 4x + 6 3
Ta coù (1)  y3 = 8(x3 + 3x2 + 4x + 2) = (2z)2 vôùi z2 =
4 = ( x3 + 2)2   y2 : (x3 + 1)2 <y2< ( x3 +2)2   x3 + 3x2 + 4x + 2
y4 ! vôùi x  0  (x + 1)3 < z3 < (x + 2)3  x + 1 < z < x +
Neáu x  - 2thì ( x3 + 2)2 < x6 + 3x3 + 1 = y4 < x6 + 2x3 2  voâ lyù !
+ 1 = (x3 + 1)2 : voâ lyù ! vôùi x  -2  ñaët x1 = -x -2  0 , y1 = -y  x1 vaø y1
Neáu x = -1 thì y4 = -1 ( loaïi ) thoûa maõn (x1 + 2)4 - x14 = x4 - (x + 2)4 = -y3 :
Vaäy x = 0 ; y =  1 : hai nghieäm duy nhaát ! ñieàu naøy khoâng theå coù vôùi x1  0 .
Vaäy -2 < x < 0  x = -1 ; y = 0 : nghieäm duy nhaát !
33) { Söû duïng Phöông phaùp xuoáng thang }
Chöùng minh raèng phöông trình sau ñaây khoâng coù nghieäm nguyeân : 8x4 + 4y4 + 2z4 = t4 (1)
Giaû söû raèng (1) coù nguyeäm nguyeân (x, y, z, t) vôùi x laø giaù trò nhoû nhaát trong caùc giaù trò
coù theå coù .
Töø (1), ta nhaän thaáy t chaün - xem t = 2t1 ; theá vaøo (1) vaø chia cho 2 ta coù : 4x4 + 2y4 + z4 = 8t14
(2)
 z chaün - xem z = 2z1 ; thay vaøo (2)  2x4 + y4 + 8z14 = t14 .
Töông töï ,ta coù : y = 2y1  x4 + 8y14 + 4z14 = 2t14 vaø cuoái cuøng x = 2x1  8x14 + 4y14 + 2z14 = t14
 (x1 , y1 , z1 , t1) cuõng laø nghieäm cuûa phöông trình ñaõ cho , nhöng ôû nghieäm naøy ta thaáy x 1 < x :
maâu thuaãn caùch choïn nghieäm ñaàu coù x beù nhaát !  (1) voâ nghieäm !
34) Tìm ñieàu kieän caàn vaø ñuû cho soá k ñeå phöông trình : x2 - y2 = k coù ít nhaát moät
nghieäm nguyeân .
 x2 - y2 = k coù nghieäm nguyeân  k  4t + 2 (*) (soáø dö soá chính phöông trong pheùp chia cho 4)
 k  4t + 2 :
k chaün 
{ (*)  k = 4m } x=m+1;y=m-1 laø nghieäm phöông trình .
k leû 
{ (*)  k = 2n + 1 }  x = n + 1 ; y = n laø nghieäm phöông trình .
Vaäy : Phöông trình x2 - y2 = k coù ít nhaát moät nghieäm nguyeân  k  4t + 2 ( tZ )
35) Chöùng minh raèng phöông trình x2 + y2 + z2 + t2 = 2xyzt (1) khoâng coù nghieäm nguyeân
(khaùc taàm thöôøng )
Giaû söû raèng phöông trình coù nghieäm nguyeân (x, y, z, t) . Vì x2 + y2 + z2 + t2 chaün  trong
caùc soá x, y, z, t coù moät soá chaün caùc soá leû ( hoaëc 0 hoaëc 2 hoaëc 4 ).
Neáu taát caû ñeàu leû thì x2 + y2 + z2 + t2  4 trong khi 2xyzt khoâng chia heát cho 4
Neáu chæ coù hai soá leû thì x2 + y2 + z2 + t2 khoâng chia heát cho 4 trong khi 2xyzt  4. Vaäy x, y,
z, t cuøng chaün  xem x = 2x1, y = 2y1, z = 2z1, t = 2t1 ; thay vaøo phöông trình ñaõ cho ta ñöôïc : x12 + y12
+ z12 + t12 = 8x1y1z1t1 . Laäp luaän töông töï nhö treân cho phöông trình naøy, ta ñöôïc caùc nghieäm phaûi
chaün  x1 = 2x2 , y1 = 2y2 , z1 = 2z2 , t1 = 2t2  ta ñöôïc : x22 + y22 + z22 + t22 = 32.x2y2z2t2 .
Moät caùch toång quaùt, xuaát phaùt töø nghieäm (x, y, z, t) baèng phöông phaùp “ xuoáng thang” ta ñi
ñeán phöông trình : xs2 + ys2 + zs2 + ts2 = 22s + 1.xsyszsts trong ñoù : [x , y , z , t] k = 2[x , y , z , t] k + 1 ( k 
1)
x y z t
 vôùi moïi soá töï nhieân s : ; ; ; laø caùc soá nguyeân - ñoù laø ñieàu khoâng theå coù ñöôïc
2s 2s 2s 2s
khi x,y,z,t nguyeân.
35) Giaûi phöông trình nghieäm nguyeân sau : x14 + x24 + x34 + ... + x144 = 1599
Chuù yù raèng , vôùi n = 2k  n 4 = 16k4  16 vaø vôùi n = 2k + 1  n4 - 1 = (n2 - 1)(n2 + 1)  16
Nhö vaäy khi chia x14 + x24 + x34 + ... + x144 cho 16 thì soá dö coù ñöôïc baèng soá caùc soá leû trong
caùc soá xi , töùc laø khoâng vöôït quaù 14 ; trong khi ñoù 1599 = 1600 - 1 chia cho 16 coù soá dö laø -1 hay
15  Phöông trình voâ nghieäm !
36) Tìm caùc soá x ñeå A = 8x2 + 8x + 1 laø soá chính phöông .
Ñaët A = y2 ( yZ)  Tìm nghieäm nguyeân phöông trình 8x2 + 8x + 1 - y2 = 0
Ñieàu kieän caàn ñeå coù x nguyeân laø ‘ = 8 + 8y2 = k2 laø soá chính phöông  k2  8  k  4
- xem k = 4t (tZ)
 8 + 8y2 = 16t2  y2 - 2t2 = -1 : ñaây laø phöông trình ñoái Pell (Pt ñoái Pell khoâng coù nghieäm taàm
thöôøng) .

Đoàn Quốc Việt THCS Nhân Hoà

Phuong Trinh Nghiem Nguyen Trang 7

 4  k  4  4t  1  t
Vì x =   neân x nguyeân  t leû .
8 8 2
Ta bieát raèng phöông trình ñoái Pell y2 - 2t2 = -1 coù nghieäm nguyeân döông nhoû nhaáøt laø y1 = t1
1  1
= 1 neân : x 1   0;  1 vaø caùc nghieäm nguyeân döông khaùc ñöôïc xaùc ñònh töø ñaúng thöùc :
2
, töø ñoù suy ra xk .
37) Tìm nghieäm nguyeân cuûa phöông trình :
a) 2x = 7y + z c) 10x - 1 = 7y
b) 3x + 171 = y2 d) px + 1 = y ( p nguyeân toá )
a) Xem x = 3k ; 3k + 1 ; 3k + 2 ( k  0 )
 Xeùt x = 3k : Luùc naøy , deã thaáy 2 x = 7m + 1 ( m Z+) . So saùnh vôùi phöông trình ñaõ
cho  7y + z = 7m + 1 : phöông trình naøy nghieäm ñuùng vôùi y = t ( t Z) vaø z = 7m + 1 - 7y = 8k -
7t
Vaäy phöông trình coù nghieäm : x = 3k ; y = t ; z = 8k - 7t
 Xeùt x = 3k + 1 : Theo treân , ta coù 14m = 2 x - 2  7y + z = 14m + 2 ; phöông trình naøy
coù nghieäm y = t (tZ) ; z = 2x - 7y = 2.8k - 7y
Vaäy phöông trình coù nghieäm : x = 3k + 1 ; y = t ; z = 2.8k - 7t
 Xeùt x = 3k + 2 : Theo treân , ta coù 28m = 2x - 4  7y + z = 28m + 4 .
Vaäy phöông trình coù nghieäm : x = 3k + 2 ; y = t ; z = 4.8k - 7t
b) Phöông trình ñaõ cho  9(3x-2 + 19) = y2  { y nguyeân  3x - 2 + 19 = k2 ( kZ+ ) }
 Neáu x - 2 = 2m  19 = (k + 3m).(k - 3m)  k + 3m =19 ; k - 3m = 1 k = 10 ; m = 2
 nghieäm phöông trình ñaõ cho : x = 2m + 2 = 6 ; y = 30 .
 Neáu x - 2 = 2m + 1 ( m Z+) thì ta coù :
k2 = 3x - 2 + 19 = 32m - 1 - 1 + 20 = 20 + (3 - 1)( 3 2k 2 
 32k 3 ... 3  1 ) = 20 + 2(2m + 1)
2k  2
 vôùi moïi m , k2 chaün nhöng khoâng chia heát cho 4  baøi toaùn chæ coù moät nghieäm !
c) Vì 10x = 1 + 7y Z  x  0 vaø (x , y) = (0 , 0) laø moät nghieäm cuûa phöông trình
9 9 ...9 9 vaø neáu laáy 99
Xeùt x > 0 , ta coù 10x - 1 =     ...99 chia cho 7 thì soá döông x nhoû nhaát
x x
thoûa ñeà laø x = 6 hay A = 999999  7  caùc soá AA...AA  7 vaø chæ nhöõng soá ñoù  nghieäm
BB... BB
phöông trình laø y =      , vôùi B = 142857 (öùng vôùi x = 6) ; x = 6n ( n Z , n  0 )
n
d) px = y2 - 1 = (y + 1)(y - 1)  x  0 ; vì p nguyeân toá neân y + 1 , y - 1 laø caùc luõy thöøa cuûa p .
 Xem y - 1 = pk ; y + 1 = pk + l ( k , l nguyeân khoâng aâm )
Maø (y + 1) - (y - 1) = pk ( pl - 1 )  p = 2 ; k = 1 ; l = 1 . Vaäy y = 1 + pk = 3 ; x = 3
3 2 x 2 5 2
38) Tìm nghieäm nguyeân cuûa phöông trình : (4x - ) +( ) = (x2 + )
2 y 2
x2 5 3 5 3
Ta coù : 2  ( x   4 x  )( x   4 x  )  y2 = x2[(x + 2)2 - 3](x - 2)2
2 2

y 2 2 2 2
 { y nguyeân  x = 0 hoaëc x = 2 hoaëc (x + 2)2 - 3 = k2 laø soá chính phöông ( k Z+ ) }
Xeùt (x + 2)2 - 3 = k2  3 = (x + 2 + k)(x + 2 - k) : tích hai soá nguyeân cuøng daáu ; xeùt caùc tröôøng
hôïp coù theå xaûy ra, chuùng ta coù theâm nghieäm x = -4.
Vaäy caùc nghieäm cuûa phöông trình laø (x , y)  { (0 , 0) ; (2 , 0) ; (-4 , 24) ; (-4 , -24) }
384y
39) Tìm nghieäm nguyeân cuûa phöông trình : (2x + 1)2 - 1 = (1)
(2x  1) 2  1
Töø (1)  384y = (4x2 + 4x)(4x2 - 4x)  24y = x2.(x - 1)(x + 1)
Neáu x leû thì (x - 1)(x + 1)  8 vaø trong 3 soá x , x - 1 , x + 1 coù moät soá chia heát cho 3  x2.(x -
1
1)(x + 1) = 24t ( t Z )  nghieäm x = 2k + 1 ; y = k.(k + 1).(2k + 1)2 ( k Z )
6
Neáu x chaün thì x - 1 , x + 1 laø caùc soá leû  ñieàu kieän ñeå phöông trình coù nghieäm laø x2  8
 x2  4
1
Vaäy : nghieäm cuûa phöông trình laø : x = 4k ; y = = k.(4k - 1).4k.(4k + 1) .
6
40) Giaûi phöông trình nghieäm nguyeân : x3 + x2y + xy2 + y3 = 8(x2 + xy + y2 + 1) (Voâ ñòch Balan-
1981)
Nhaän xeùt x , y cuøng tính chaün - leû vaø neáu x = y thì phöông trình trôû thaønh x 3 - 6x2 - 2 = 0 
nghieäm nguyeân neáu coù (öôùc cuûa -2) seõ laø 1 ; 2 , nhöng khoâng coù giaù trò naøo thoûa maõn !

Đoàn Quốc Việt THCS Nhân Hoà

Phuong Trinh Nghiem Nguyen Trang 8

Do x , y cuøng tính chaün - leû  x - y  2  (x - y)2  4  x2 + y2  4 + 2xy  x2 + y2  2 +

2xy (1)
( Pt ñaõ cho )  (x2 + y2)(x + y) = 8(x2 + y2) + 8(xy + 1)  (x2 + y2)(x + y - 8) = 8xy + 8
 Pt heä quaû : (x2 + y2)(x + y - 8) = 4xy + 2  { (1)  x + y - 8 < 4 }  4 < x + y < 12
 x + y = 6 , 8 , 10 .
Vôùi x + y = 6 , 8  voâ nghieäm !
Vôùi x = 10  xy = 14
 x , y laø hai nghieäm cuûa phöông trình : a2 - 10a + 16 = 0  (x , y) = (2 , 8) ; (8 ; 2)
41) Tìm nghieäm nguyeân cuûa caùc phöông trình sau ñaây :
a) xy2 + 2y(x - 14045) + x = 0 c) x2 - 38y = 23
b) 7x2 + 7y2 = 1820 13 2 51 2 5
( HSG Lôùp 9 - 1994 ) d) y  x  x  x
6 2 3
x
a) Neáu y = 0 thì x = 0 ; xeùt y  0 . Khi ñoù phöông trình coù theå ñöa veà daïng : ( y  1 ) 2  28090
y
x
Ñieàu kieän caàn ñeå y + 1 Z laø Z  (y + 1)2 laø öôùc soá chính phöông cuûa 28090 = 532.2.5
y
 (y + 1)2 chæ coù theå laø 1 hoaëc 532
 Neáu (y + 1)2 = 1 thì y = -2  x = - 56180
532 .10 y
 Neáu (y + 1)2 = 53 thì y = 52 ; - 54  x =  10 y  520 ;  540
532
b) Nhaän thaáy 7 vaø 13 laø caùc öôùc cuûa 1820 neân x2  13  x  13 ; y2  7  y  7
Xem x = 13u ; y = 7v ( u, v Z)  13u2 + 7v2 = 20  13u2  13 ; 7v2  7  13u2 + 7v2  20
 ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi u2 = v2 = 1  (x , y) = (13 , 7) ; (13 , -7) ; (-13 , 7) ; (-13 , -7)
c) Phöông trình ñaõ cho coù theå vieát döôùi daïng : x2 - 4 = 38y + 19 = 2(2y + 1)  (x + 2)(x - 2) = 19(2y
+ 1)
 x leû  x + 2 hoaëc x - 2 chia heát cho 19
 Neáu x + 2 = 19t ( t nguyeân döông leû ) thì x = 19t - 2 vaø y =
x  23 (19 t  2 ) 2  23 19 t 2  4 t  1
2
 
38 38 2
19 t 2  4 t  1
 Neáu x - 2 = 19t ( t nguyeân döông leû ) thì x = 19t + 2 vaø y =
2
13 2 51 2 5 x ( x  1)( x  2 )
d) Ta coù : y = x  x  x = 2x3 + 25x2 - 2x +  Z , vôùi moïi x Z
6 2 3 6
(Chuù yù raèng : vôùi moïi x Z : x ( x  1)( x  2 ) luoân chia heát cho 6 )
42) Chöùng minh raèng phöông trình khoâng coù nghieäm y nguyeân aâm vôùi moïi m nguyeân :
5y2 - 7y - 32 + 8m2 = 0
7k
Nghieäm cuûa phöông trình phaûi coù daïng y = vôùi k =  = 49 + 160(4 - m2) maø deã
10
7k 7k
thaáy k Z+ ( k = 0  y Z )  y = vaø y = < 0  k > 7 . Khi ñoù  = k2 > 49  m2 < 4 
10 10
m2 = 0 ; 1
Neáu m2 = 0 thì  = 689 : khoâng chính phöông  y Z
7  23
Neáu m2 = 1 thì  = 529 = 232  y =  Z  ñpcm !
10
AÙp duïng
Baøi 65 : Tìm caùc nghieäm nguyeân cuûa phöông trình
a) 12x - 5y = 21 x = 3 + 5t ; y = 3 + 12t , t  Z
a)
b) 12x + 17y = 41 x = 2 + 17t ; y = 1 - 12t , t  Z
b)
c) x + 3y = 0 x = -3t ; y = t , t  Z
c)
d) 2x - y = 1 x = t ; y = 2t - 1 , t  Z
d)
e) 3x + 2y = 4 x = 2t ; y = 2 - 3t , t  Z
e)
Baøi 66 : Tìm nghieäm nguyeân döông , nhoû nhaát cuûa phöông trình
f) 16x - 25y = 1 a) x = 11 ; y = 7
g) 41x - 37y = 187 b) x = 19 ; y = 16
Baøi 67 : Tìm caùc nghieäm nguyeân cuûa phöông trình
h) x2 - 6xy + 5y2 = 121 a) (x - 5y)(x - y) = 121

Đoàn Quốc Việt THCS Nhân Hoà

Phuong Trinh Nghiem Nguyen Trang 9

i) x4 + 2x7y - x14 - y2 = 7 (x, yZ+) b) (x2 - x7 + y)(x2 + x7 - y) = 7

j) 2x2 + 2xy - x + y = 112 (x, yZ+) c) y = -x + 1 + 111 : (2x + 1)
k) xy2 + 2xy - 243y + x = 0 (x, yZ+) d) x.(y + 1)2 = 243y
l) 6x2 + 5y2 = 74 e) 6(x2 - 4) = 5(10 - y2)
m) xy + 3x - 5y = -3 f) (x - 5)(y + 3) = -18
2 2
n) x = y + 2y + 13 g) (x - y - 1)(x + y + 1) = 12
o) 19x2 + 28y2 = 729 h) Voâ nghieäm !
Baøi 68 : Giaûi caùc phöông trình sau trong taäp soá nguyeân :
a) -6x2 - 2y2 + 6xy + 8x + 3y = 168 a) (x) = -3[(y - 7)2 + 5:3] < 0
2 2 2 2
b) 1987x + 1988y = 3000 - 2x y b) Voâ nghieäm !
c) 2x2 + 3y2 = 19 - 4x c) 6y2 = 42 - k2  y2 = 7 - k2 : 6  7  k2 = 36
2 2
d) 6x - 5y = -40x - 3 d) 3(2x2 + 1) = 5(y2 - 8x)  2x2 + 1  5  Vno !
Baøi 69 : Giaûi caùc phöông trình sau trong taäp soá nguyeân :
e) 4x2 + 231y2 = 1631 a) Voâ nghieäm !
f) x2 - 100y2 = 1 b) (x , y) = (1 , 0) ; (-1 , 0)
2 2 2 2 2
g) (x + y ) = 8x y + 4xy + 1 c) Daãn ñeán pt Pell vaø ñoái Pell
h) x2 + x3 + x4 + x5 = 271440 d) x = 12
i) x + y + z + t = xyzt (x, y, z, tZ )+
e) (x, y, z, t) = (4, 2, 1, 1) vaø caùc
hoaùn vò .
Baøi 70 : Giaûi caùc phöông trình sau trong taäp soá nguyeân :
j) x3 - 3y3 - 9z3 = 0 a) T/c chia heát cho 3
k) 5x3 + 11y3 + 13z3 = 0 b) T/c chia heát cho 13

Đoàn Quốc Việt THCS Nhân Hoà