phßng Gi¸o dôc - ®µo t¹o H¬ng khª

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm

§Ò tµi: n©ng cao hiÖu qu¶ giê häc qua viÖc nghiªn cøu s¸ch gi¸o khoa, m« h×nh, tranh
vÏ vµ sö dông mÉu vËt trong viÖc ®æi míi gi¶ng d¹y sinh häc 8.

PhÇn më ®Çu
 KÕt qu¶ cña viÖc d¹y häc kh«ng chØ phô thuéc vµo néi dung kiÕn thøc mµ cßn phô
thuéc vµo ph¬ng ph¸p d¹y häc. ViÖc lùa chän c¸c ph¬ng ph¸p kh«ng ph¶i tiÕn hµnh mét
c¸ch ngÉu nhiªn, tïy tiÖn theo chñ quan cña gi¸o viªn mµ lµ sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ho¹t
®éng trÝ tuÖ cña thµy vµ trß ®Ó ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao nhÊt.
Trong c«ng t¸c d¹y häc ®æi míi hiÖn nay, vÊn ®Ò tù nghiªn cøu, lÊy häc sinh lµm
trung t©m cña nhËn thøc ®îc ®Æt lªn hµng ®Çu, do ®ã ph¶i cã yÕu tè g©y høng thó
häc tËp, ph¬ng tiÖn kÝch thÝch t duy tÝch cùc ë häc sinh, híng häc sinh vµo ho¹t ®éng
t duy cô thÓ nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao trong häc tËp.
HiÖn nay viÖc kÕt hîp gi÷a t duy vµ c¸c m« h×nh, tranh vÏ lµ yÕu tè kh«ng thiÕu
®îc trong d¹y häc Sinh häc nãi chung vµ Sinh häc 8 nãi riªng. §ã lµ mÉu, tranh vÏ hoÆc
c¸c biÓu b¶ng mµ gi¸o viªn vµ häc sinh chuÈn bÞ tríc võa gióp c¸c em cã sù say mª víi
m«n häc, võa h×nh thµnh thãi quen gi÷ vÖ sinh c¬ thÓ, cã tr¸ch nhiÖm víi søc kháe cña
b¶n th©n.
Tõ kinh nghiÖm ®ã t«i xin tr×nh bµy vµi kinh nghiÖm nhá qua mét vµi n¨m gi¶ng
d¹y theo ph¬ng ph¸p míi, hy väng ®îc trao ®æi cïng ®ång nghiÖp nh»m gãp phÇn n©ng
cao chÊt lîng gi¶ng d¹y m«n Sinh häc trong trêng THCS, ®¸p øng yªu cÇu ®æi míi d¹y
häc. Trong ph¹m vi bµi viÕt t«i chØ xin ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò:”Híng dÉn häc sinh nghiªn
cøu SGK, m« h×nh tranh vÏ, sö dông mÉu vËt trong viÖc gi¶ng d¹y Sinh häc 8.”
Néi dung
I) C¸ch thùc hiÖn:
Ph¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò trong d¹y häc Sinh häc lµ qu¸ tr×nh d¹y häc ®îc díi d¹ng lËp
l¹i con ®êng nghiªn cøu t×m tßi khoa häc b»ng c¸ch nghiªn cøu s¸ch gi¸o khoa, tranh vÏ,
m« h×nh vµ c¸c mÉu vËt thËt. Gi¸o viªn chÝnh lµ ngêi híng dÉn häc sinh biÕt c¸ch
nghiªn cøu ®Ó häc sinh lÊy ®îc mÉu vËt, vÏ ®îc h×nh vÏ vÒ c¸c c¬ quan, bé phËn cña
c¬ thÓ... §Êy chÝnh lµ nguån cung cÊp kiÕn thøc, tõ ®ã c¸c em biÕt c¸ch khai th¸c
kiÕn thøc triÖt ®Ó tõ nh÷ng mÉu vËt, tranh vÏ, m« h×nh gióp c¸c em hiÓu bµi vµ nhí
l©u h¬n.
S¸ch gi¸o khoa cã t¸c dông cung cÊp kiÕn thøc c¬ b¶n, cã t¸c dông chÝnh x¸c hãa c¸c
kiÕn thøc ®ång thêi gióp häc sinh cã ®iÒu kiÖn «n tËp cñng cè vµ hÖ thèng hãa kiÕn
thøc.
Khi quan s¸t mÉu, (Tranh hoÆc m« h×nh) gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t tæng thÓ,
sau ®ã ®Æt ra nh÷ng c©u hái mang tÝnh chÊt kÝch thÝch tß mß, t¹o t×nh huèng cã
vÊn ®Ò vµ ph¸t triÓn vÊn ®Ò, ®ång thêi híng häc sinh vµo mét môc tiªu cô thÓ, x©y
dùng c¸c gi¶ thiÕt vµ lËp kÕ ho¹ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
Khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò qu¸ khã cÇn ph¶i th¶o luËn, gi¸o viªn híng häc sinh ®äc tµi
liÖu tham kh¶o ®Ó cã mét kÕt luËn ®óng ®¾n h¬n.
 Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn theo ph¬ng ph¸p nµy, sau mét, hai n¨m gi¶ng d¹y t«i nhËn
thÊy häc sinh häc s«i næi, kh«ng ®¬n ®iÖu vµ häc sinh chñ ®éng chiÕm lÜnh kiÕn
thøc mét c¸ch tù tin, ch¾c ch¾n h¬n. ChÝnh mÉu vËt, tranh vÏ hoÆc m« h×nh ®· ®em
®Õn kiÕn thøc, nhng nÕu ta kh«ng biÕt c¸ch khai th¸c kiÕn thøc tõ ph¬ng tiÖn ®ã th×
nh÷ng ph¬ng tiÖn ®ã chØ dïng ®Ó minh häa cho kiÕn thøc.
II. C¸c bíc tiÕn hµnh:
1. ChuÈn bÞ bµi so¹n cho mét tiÕt d¹y:
a) Môc tiªu:
-Néi dung kiÕn thøc cÇn cho häc sinh tù nghiªn cøu. Trong ®ã kiÕn thøc nµo lµ
träng t©m
-X¸c ®Þnh ®îc ý nghÜa gi¸o dôc cña kiÕn thøc
-KiÕn thøc cña bµi thuéc lo¹i kiÕn thøc nµo, trªn c¬ së ®ã x¾p xÕp tiªu ®Ò theo
mét hÖ thèng c¸c bíc cÇn nghiªn cøu
-ChuÈn bÞ c¸c c©u hái
-ChuÈn bÞ s½n tranh, m« h×nh hoÆc mÉu vËt
-ChuÈn bÞ PhiÕu häc tËp (C©u hái tr¾c nghiÖm)
b) Yªu cÇu cña hÖ thèng c©u hái vµ c¸ch khai th¸c kiÕn thøc tõ vËt mÉu:
-Chän thêi ®iÓm ®a ra tranh, (hoÆc mÉu), mÉu ®îc chän ph¶i ®iÓn h×nh chøa
®ùng néi dung c¬ b¶n cña kiÕn thøc tr¸nh ®a ra nhiÒu mÉu cïng lóc g©y ra sù ph©n t¸n
cña häc sinh, giê häc kh«ng cã hiÖu qu¶.
-Nh÷ng c©u hái ®a ra ph¶i träng t©m, híng häc sinh vµo t×nh huèng cã vÊn ®Ò
cÇn ph¶i gi¶i quyÕt, c©u hái ph¶i võa søc vµ g©y ®îc høng thó cho häc sinh.
2. TiÕn tr×nh thùc hiÖn:
+ Yªu cÇu:
+Mçi häc sinh ph¶i cã ®ñ mét s¸ch gi¸o khoa ®Ó tù häc, tù nghiªn cøu theo sù híng
dÉn.
+Mçi nhãm häc sinh ph¶i chuÈn bÞ ®ñ mÉu vËt theo yªu cÇu cña bµi häc chuÈn
bÞ b¶ng ghi, giÊy ghi cña nhãm
+ C¸ch bè trÝ thêi gian quan s¸t cho tõng phÇn khoa häc vµ c©n ®èi
+Ghi tiªu ®Ò: Cã thÓ ®a ra hÖ thèng c©u hái tríc khi ghi tiªu ®Ò + C©u hái
ph¸t vÊn ®a ra cÇn chuÈn bÞ c¸c t×nh huèng tr¶ lêi:
-Tõ mÉu (tranh) häc sinh trªn c¬ së hÖ thèng c©u hái cña gi¸o viªn t×m ra c©u tr¶
lêi cña c¶ nhãm häc tËp. Tr×nh bµy quan ®iÓm cña nhãm, c¸c nhãm kh¸c bæ sung.
 -KÕt hîp tranh vÏ ®Ó kiÓm tra l¹i kiÕn thøc võa tiÕp thu ®îc, nh÷ng vÊn ®Ò
nµo cha râ rµng cÇn ph¶i cã phÇn chuÈn kiÕn thøc cña thµy
+Gi¸o viªn chèt l¹i kiÕn thøc.
+KÕt thóc bµi häc cã thÓ yªu cÇu häc sinh nh×n mÉu vËt, tranh vÏ vµ m« h×nh
®Ó tr×nh bµy l¹i kiÕn thøc hoÆc cã thÓ b»ng c©u hái c©u tr¾c nghiÖm hoÆc b»ng
h×nh vÏ atl¸t.
3. VËn dông: Ph¬ng ph¸p trªn ®îc vËn dông vµo mét bµi d¹y cô thÓ.
(Mäi c«ng viÖc chuÈn bÞ cho tiÕt d¹y coi nh ®Çy ®ñ)
Lµ ph¬ng ph¸p d¹y trªn líp ®îc thuËt l¹i b»ng ch÷, tuy cha thÓ hiÖn ®Çy ®ñ c¸c
t×nh huèng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng t×nh huèng n¶y sinh tõ phÝa häc sinh. Song víi ph¬ng
ph¸p nµy, khi thùc hiÖn trªn líp ®· thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan: Nã gióp cho häc
sinh ph¸t huy ®îc tÝnh s¸ng t¹o kh¶ n¨ng t duy l« gÝc, biÕt kh¸i qu¸t hãa kiÕn thøc cña
tõng bµi, tõng ch¬ng, tõng phÇn trong s¸ch gi¸o khoa. Tõ ®ã häc sinh hiÓu ®îc c¸i
chung nhÊt cña vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu.
Sau ®©y lµ phÇn vËn dông vµo mét tiÕt d¹y cô thÓ.

TiÕt 17. Tim vµ m¹ch m¸u

I. Môc tiªu:
1. KiÕn thøc: -Häc sinh chØ ra ®îc c¸c ng¨n tim (ngoµi vµ trong), van tim
-Ph©n biÖt ®îc c¸c lo¹i m¹ch m¸u
-Tr×nh bÇy râ ®Æc ®iÓm c¸c pha trong chu kú co gi·n tim
2. Kü n¨ng: -RÌn kü n¨ng dù ®ãan t duy suy ®ãan
-Kü n¨ng tæng hîp kiÕn thøc
-VËn dông lÝ thuyÕt. TËp ®Õm nhÞp tim lóc nghØ vµ sau khi ho¹t ®éng
3. Gi¸o dôc: Gi¸o dôc ý thøc b¶o vÖ tim vµ m¹ch m¸u trong c¸c ho¹t ®éng tr¸nh lµm tæn
th¬ng tim, m¹ch m¸u.
II. Ph¬ng tiÖn d¹y häc:
-M« h×nh tim (Th¸o, l¾p ®îc), tim lîn mæ phanh (Râ van tim)
-Tranh phãng to, m¸y chiÕu, bót d¹.
III Ho¹t ®éng d¹y vµ häc:
. Bµi míi
 Më bµi: chóng ta ®Òu biÕt tim cã vai trß quan träng, ®ã lµ co bãp ®Èy m¸u, vËy tim
ph¶i cã cÊu t¹o nh thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o chøc n¨ng ®Èy m¸u ®ã
Ho¹t ®éng 1 T×m hiÓu cÊu t¹o cña tim

Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung

GV: Nªu c©u hái -Häc sinh: Tù nghiªn cøu h 17.1
+Tr×nh bµy cÊu t¹o ngßai SGK/54 vµ m« h×nh  X¸c
cña tim ®Þnh cÊu t¹o tim.
-Mét vµi häc sinh tr¶ lêi (chØ
trªn m« h×nh). Häc sinh kh¸c bæ
+GV: Bæ sung thªm cã sung.
mµng tim bao bäc bªn
ngoµi. -Häc sinh tù dù ®ãan c©u hái
trªn c¬ së kiÕn thøc bµi tríc
-Thèng nhÊt trong nhãm (b¸m
vµo phim trong) c©u tr¶ lêi
-C¸c nhãm theo dâi kÕt qu¶
a) CÊu t¹o ngßai:
KÕt luËn:
-Mµng tim bao bäc bªn
ngoµi
-T©m thÊt lín  ®Ønh
tim
-H×nh d¹ng: h×nh chãp
(®Ønh quay xuèng díi)
b) CÊu t¹o trong:

-C¸c nhãm tiÕn hµnh mæ tim 

+GV: Yªu cÇu häc sinh phanh réng ®Ó quan s¸t.
hßan thµnh b¶ng 17.1 Häc sinh tù söa chç sai
-Dù ®ãan xem: Ng¨n nµo
tim cã thµnh c¬ dµy nhÊt, Häc sinh th¶o luËn vµ ph¶i nªu
ng¨n nµo thµnh c¬ máng ®îc:
nhÊt. -Sèng ng¨n
-Dù ®ãan: Gi÷a c¸c ng¨n -Thµnh tim
tim vµ trong c¸c m¹ch m¸u -Van tim
ph¶i cã cÊu t¹o nh thÕ nµo  Häc sinh tù rót ra kÕt luËn
®Ó m¸u chØ b¬m theo mét KÕt luËn:
chiÒu. -Tim 4 ng¨n
GV: Ph¶i n¾m ®îc sè lîng -Thµnh c¬ t©m thÊt dµy h¬n
c¸c nhãm cã dù ®ãan gièng thµnh c¬ t©m nhÜ
nhau -Gi÷a t©m nhÜ víi t©m vµ gi÷a
-GV: Híng dÉn häc sinh c¸c t©m thÊt víi ®éng m¹ch cã van
nhãm th¸o rêi m« h×nh tim tim  gióp m¸u lu th«ng 1 chiÒu
-GV hái: C¸c em so s¸nh vµ -Häc sinh tr¶ lêi:
xem dù ®o¸n cña nhãm lµ -Häc sinh bæ sung
®óng hay sai -Yªu cÇu: Thµnh t©m thÊt tr¸i
-GV: §a ra ®¸p ¸n b¶ng dµy nhÊt v× ®Èy m¸u vµo ®éng
17.1 (trªn phin trong) m¹ch chñ ®i kh¾p c¬ thÓ.
GV: Tr×nh bÇy cÊu t¹o
trong cña tim
Ho¹t ®éng 2 T×m hiÓu cÊu t¹o m¹ch m¸u
Môc tiªu: ChØ ra ®îc ®Æc ®iÓm cÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña tõng lo¹i m¹ch
PhiÕu häc tËp (phim trong)
CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña m¹ch m¸u

Néi dung §éng m¹ch TÜnh m¹ch Mao m¹ch

1. CÊu t¹o:
-Thµnh m¹ch
-Lßng m¹ch
-§Æc ®iÓm kh¸c
2. Chøc n¨ng

Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Néi dung

GV: +Yªu cÇu häc sinh -Mçi häc sinh tù nghiªn cøu h17.2
hßan thµnh phiÕu häc SGK/55
tËp -Trao ®æi nhãmhoµn thµnh KL: Trong phiÕu häc
+ChØ ra sù kh¸c nhau phiÕu häc tËp tËp:
gi÷a c¸c lo¹i m¹ch +§éng m¹ch:
+Sù kh¸c nhau ®îc gi¶i -Thµnh: 3 líp tÕ bµo
thÝch nh thÕ nµo? -Lßng: hÑp
-§éng m¹ch chñ: Lín,
-GV: KiÕn thøc bµi nhiÒu ®éng m¹ch nhá.
lµm cña c¸c nhãm (trªn +TÜnh m¹ch:
m¸y) vµ ®a ra ®¸p ¸n -Thµnh: 1 líp tÕ bµo
chuÈn. biÓu b× máng
-Lßng: hÑp nhÊt
-Nhá, ph©n nh¸nh nhiÒu

Ho¹t ®éng 3 T×m hiÓu ho¹t ®éng co d·n cña tim

Môc tiªu: Häc sinh n¾m ®îc vµ tr×nh bÇy râ ®Æc ®iÓm c¸c pha trong chu kú co d·n
cña tim.
Ho¹t ®éng d¹y Ho¹t ®éng häc Näi dung
GV: Yªu cÇu häc sinh HS: Nghiªn cøu
-Lµm bµi tËp SGK/55-56 SGK+h.17.3SGK/56
-Chu kú tim gåm mÊy pha? Trao ®æi nhãm, thèng nhÊt
-Sù ho¹t ®éng co d·n cña c©u tr¶ lêi
tim liªn quan ®Õn sù vËn -1 chu kú gåm 3 pha, thêi gian
chuyÓn cña m¸u nh thÕ ho¹t ®éng b»ng thêi gian nghØ.
nµo? -Häc sinh tr×nh bÇy kÕt qu¶
-GV: §¸nh gi¸ kÕt trªn h17.3
qu¶hoµn thiÖn kiÕn thøc
GV: -Lu ý häc sinh nhËn
biÕt kiÕn thøc khi t©m KÕt luËn:
thÊt hay t©m nhÜ co mòi -1 chu kú: 3 pha
tªn chØ ®êng vËn chuyÓn -Häc sinh dùa vµo chu kú tim +Pha co t©m nhÜ (0,1s):
m¸u. ®Ó tr¶ lêi m¸u tõ t©m nhÜ  t©m
-Trung b×nh: 75 nhÞp/phót -Häc sinh ®äc kÕt luËn thÊt
-GV: Gi¶i thÝch thªm: Sè SGK/56. +Pha co t©m thÊt (0,3s)
nhÞp phô thuéc vµo nhiÒu m¸u tõ t©m thÊt  ®éng
yÕu tè m¹ch
GVhái thªm: T¹i sao tam +Pha d·n chung (0,4s) m¸u
ho¹t ®éng suèt cuéc ®êi mµ ®îc hót tõ t©m nhÜt©m
kh«ng mÖt mái? thÊt
IV KiÓm tra, ®¸nh gi¸:
GV: +Dïng h×nh c©m (17.4) vµ c¸c m¶nh b×a cã ghi tªn: ®éng m¹ch, tÜnh m¹ch,
t©m nhÜ, t©m thÊt, van...
+Gäi 1 vµi häc sinh lªn g¾n vµo tranh cho phï hîp  häc sinh kh¸c nhËn xÐt
gi¸o viªn cho ®iÓm häc sinh lµm bµi ®óng.
V DÆn dß:
-Lµm c©u hái 2, 3, 4 SGK/57.
-§äc môc”Em cã biÕt”
C) KÕt qu¶ cña s¸ng kiÕn kinh nghiÖm
Qua nh÷ng n¨m gi¶ng d¹y, ®Æc biÖt trong nh÷ng n¨m ¸p dông ph¬ng ph¸p d¹y häc
®æi míi vµ sù kÕt hîp khai th¸c kiÕn thøc tõ h×nh vÏ, m« h×nh, mÉu vËt, t«i thÊy
chÝnh viÖc ®æi míi d¹y häc ®· t¸c ®éng cã hiÖu qu¶ ®èi víi c¸ch häc cña häc sinh, häc
sinh ®ãng vai trß chñ thÓ thùc hiÖn tßan bé qu¸ tr×nh kh¸m ph¸ kiÕn thøc míi chñ ®éng
tiÕp nhËn kiÕn thøc cho m×nh, kh¾c s©u kiÕn thøc, biÕt vËn dông viÖc häc t duy l«
gÝc thay cho c¸ch “häc vÑt” trong mét tiÕt häc nÕu gi¸o viªn biÕt c¸ch tæ chøc tèt qu¸
tr×nh tù nghiªn cøu cña häc sinh th× giê häc sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ rÊt lín tïy thuéc vµo ®èi
tîng häc sinh. Ngoµi viÖc n¾m ch¾c kiÕn thøc c¬ b¶n, häc sinh cßn cã thªm nh÷ng t×nh
huèng n¶y sinh, tõ ®ã cã thªm kiÕn thøc míi kh«ng cã trong SGK.