You are on page 1of 19

PhÇn chung

1. LÝ do chän ®Ò tµi
1.1. C¬ së ph¸p chÕ
§µo t¹o båi dìng häc sinh giái lµ mét c«ng t¸c mòi nhän cña ngµnh gi¸o dôc & ®µo t¹o.
Trong xu thÕ ph¸t triÓn hiÖn nay, viÖc ®µo t¹o, båi dìng häc sinh giái lµ mét nhu cÇu cÊp
thiÕt cña x· héi, nã gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc ®µo t¹o, båi dìng nh©n tµi cho ®Êt níc.
ChÝnh v× vËy, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, viÖc ®µo t¹o, båi dìng häc sinh giái ®îc ngµnh
gi¸o dôc hÕt søc chó träng.
1.2. C¬ së lý luËn
To¸n häc lµ m«n häc gi÷ vai trß quan träng trong suèt bËc häc phæ th«ng. Lµ mét m«n
häc khã, ®ßi hái ë mçi häc sinh ph¶i cã mét sù nç lùc rÊt lín ®Ó chiÕm lÜnh nh÷ng tri thøc
cho m×nh. ChÝnh v× vËy, viÖc t×m hiÓu cÊu tróc cña ch¬ng tr×nh, néi dung cña SGK,
n¾m v÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc, ®Ó tõ ®ã t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p d¹y häc cã hiÖu qu¶ lµ
mét c«ng viÖc mµ b¶n th©n mçi gi¸o viªn ®ang trùc tiÕp gi¶ng d¹y bé m«n to¸n thêng xuyªn
ph¶i lµm.
Trong c«ng t¸c gi¶ng d¹y bé m«n To¸n, viÖc ®µo t¹o, båi dìng nh÷ng häc sinh cã n¨ng
khiÕu vÒ bé m«n To¸n. Gióp cho c¸c em trë thµnh nh÷ng häc sinh giái thùc sù vÒ bé m«n
to¸n lµ mét c«ng t¸c mòi nhän trong c«ng t¸c chuyªn m«n ®îc ngµnh gi¸o dôc hÕt søc chó
träng. C¸c cuéc thi häc sinh giái c¸c cÊp ®îc tæ chøc thêng xuyªn mçi n¨m mét lÇn ®· thÓ
hiÖn râ ®iÒu ®ã.
Ch¬ng tr×nh To¸n bËc THCS cã rÊt nhiÒu chuyªn ®Ò båi dìng häc sinh giái, trong ®ã
chuyªn ®Ò “Ph©n tÝch ®a thøc thµnh nh©n tö” lµ mét trong nh÷ng chuyªn ®Ò gi÷ mét vai
trß quan träng, nã gióp cho häc sinh h×nh thµnh kü n¨ng biÕn ®æi ®ång nhÊt trªn c¸c biÓu
thøc ®¹i sè. Ch¼ng h¹n, ®Ó thùc hiÖn rót gän mét biÓu thøc ®¹i sè th× kh«ng thÓ thiÕu
viÖc ph©n tÝch ®a thøc thµnh nh©n tö, hay viÖc gi¶i mét ph¬ng tr×nh bËc cao sÏ gÆp rÊt
nhiÒu khã kh¨n nÕu häc sinh kh«ng thµnh th¹o ph©n tÝch biÓu thøc vÕ tr¸i thµnh nh©n tö,
thËm chÝ trong nhiÒu ®Ò thi häc sinh giái cÊp huyÖn ,tØnh, thµnh phè, ... nhiÒu n¨m còng
cã nh÷ng bµi to¸n vÒ chuyªn ®Ò ph©n tÝch ®a thøc thµnh nh©n tö, ... ChÝnh v× vËy, viÖc
båi dìng cho häc sinh chuyªn ®Ò vÒ ph©n tÝch ®a thøc thµnh nh©n tö lµ mét trong nh÷ng
vÊn ®Ò mµ b¶n th©n t«i hÕt søc quan t©m.
1.3. C¬ së thùc tiÔn
N¨m häc nµy, b¶n th©n t«i ®îc Nhµ trêng vµ Phßng gi¸o dôc giao cho nhiÖm vô ®µo t¹o
båi dìng häc sinh giái m«n Gi¶i to¸n trªn m¸y tÝnh Casio. §©y lµ c¬ héi ®Ó t«i ® a ®Ò tµi
nµy ¸p dông vµo c«ng t¸c ®µo t¹o båi dìng häc sinh giái.
Víi tÊt c¶ nh÷ng lý do nªu trªn, t«i quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi nµy.
2. NhiÖm vô cña ®Ò tµi
- Nghiªn cøu lÝ luËn vÒ ph©n tÝch ®a thøc thµnh nh©n tö.
- X©y dùng hÖ thèng bµi tËp ph©n tÝch ®a thøc thµnh nh©n tö víi c¸c ph¬ng ph¸p gi¶i
bµi tËp thÝch hîp cho tõng bµi .
- Thùc nghiÖm viÖc sö dông c¸c ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp ph©n tÝch ®a thøc thµnh
nh©n tö trong gi¶ng d¹y.
- §Ò xuÊt mét sè bµi häc kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu.
3. Giíi h¹n cña ®Ò tµi
§Ò tµi nµy t«i chØ ®em ra ¸p dông t¹i hai trêng: Trêng THCS NguyÔn Th¸i Häc vµ Tr-
êng THCS D©n téc Néi tró vµ dµnh cho ®èi tîng lµ häc sinh giái bé m«n To¸n líp 9
4. §èi tîng nghiªn cøu
Häc sinh giái líp 9 cña Trêng THCS D©n téc néi tró vµ Trêng THCS NguyÔn Th¸i Häc.
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, t«i sö dông nh÷ng ph¬ng ph¸p sau ®©y:
a) Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn.
b) Ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t thùc tiÔn.

1
c) Ph¬ng ph¸p quan s¸t.
d) Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t hãa.
e) Ph¬ng ph¸p tæng kÕt kinh nghiÖm.

6. Thêi gian nghiªn cøu


Tõ ngµy 5 / 9 / 2007 ®Õn hÕt ngµy 30 /12 / 2007
7. Tµi liÖu tham kh¶o
§Ó thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, t«i ®· sö dông mét sè tµi liÖu sau:
- S¸ch gi¸o khoa, s¸ch gi¸o viªn To¸n 8, To¸n 9.
- Chuyªn ®Ò båi dìng §¹i sè 8 (NguyÔn §øc TÊn)
- “23 chuyªn ®Ò gi¶i 1001 bµi to¸n s¬ cÊp” cña Nhãm t¸c gi¶: NguyÔn V¨n VÜnh
– Chñ biªn, NguyÔn §øc §ång vµ mét sè ®ång nghiÖp (NKTH).

Néi dung ®Ò tµi

1. Néi dung thùc hiÖn


1.1. C¬ së lÝ luËn
1.1.1. §Þnh nghÜa ph©n tÝch ®a thøc thµnh nh©n tö
a) §Þnh nghÜa 1
+ NÕu mét ®a thøc ®îc viÕt díi d¹ng tÝch cña hai hay nhiÒu ®a thøc th× ta nãi r»ng
®a thøc ®· cho ®îc ph©n tÝch thµnh nh©n tö.
+ Víi bÊt k× ®a thøc ( kh¸c 0 ) nµo ta còng cã thÓ biÓu diÔn thµnh tÝch cña mét
nh©n tö kh¸c 0 víi mét ®a thøc kh¸c. ThËt vËy:
a a a
anxn + an-1xn-1 + … + a0 = c( n xn + n 1 xn – 1 + …..+ 0 ) ( víi c  0, c  1 ).
c c c
b) §Þnh nghÜa 2
Gi¶ sö P(x)  P  x  lµ ®a thøc cã bËc lín h¬n 0. Ta nãi P(x) lµ bÊt kh¶ quy trªn trêng
P nÕu nã kh«ng thÓ ph©n tÝch ®îc thµnh tÝch cña hai ®a thøc bËc kh¸c 0 vµ nhá h¬n bËc
cña P(x). Trêng hîp tr¸i l¹i th× P(x) ®îc gäi lµ kh¶ quy hoÆc ph©n tÝch ®îc trªn P.
1.1.2. C¸c ®Þnh lý c¬ b¶n vÒ ph©n tÝch ®a thøc thµnh nh©n tö
a)§Þnh lý 1
Mçi ®a thøc f(x) trªn trêng P ®Òu ph©n tÝch ®îc thµnh tÝch c¸c ®a thøc bÊt kh¶ quy,
vµ sù ph©n tÝch ®ã lµ duy nhÊt sai kh¸c thø tù c¸c nh©n tö vµ c¸c nh©n tö bËc 0.”
b) §Þnh lý 2
Trªn trêng sè thùc R, mét ®a thøc lµ bÊt kh¶ quy khi vµ chØ khi nã lµ bËc nhÊt hoÆc
bËc hai víi biÖt thøc  < 0. VËy mäi ®a thøc trªn R cã bËc lín h¬n 0 ®Òu ph©n tÝch ®îc
thµnh tÝch cña c¸c ®a thøc bËc nhÊt hoÆc bËc hai víi  < 0”.
c) §Þnh lý 3( Tiªu chuÈn Eisenten )
Gi¶ sö f(x) = a0 + a1x + ….. + anxn , n > 1, an  0, lµ mét ®a thøc hÖ sè nguyªn . NÕu tån
t¹i mét sè nguyªn tè p sao cho p kh«ng ph¶i lµ íc cña an nhng p lµ íc cña c¸c hÖ sè cßn l¹i vµ
p2 kh«ng ph¶i lµ íc cña c¸c sè h¹ng tù do a0. ThÕ th× ®a thøc f(x) lµ bÊt kh¶ quy trªn Q.
1.2. Mét sè ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ®a thøc thµnh nh©n tö
Qua c¸c ®Þnh lý trªn, ta ®· chøng tá r»ng mäi ®a thøc ®Òu ph©n tÝch ®îc thµnh tÝch
c¸c ®a thøc trªn trêng sè thùc R. Song ®ã lµ mÆt lÝ thuyÕt , cßn trong thùc hµnh th× khã
kh¨n h¬n nhiÒu , vµ ®ßi hái nh÷ng “kÜ thuËt” , nh÷ng thãi quen vµ kÜ n¨ng “ s¬ cÊp”. Díi
®©y qua c¸c vÝ dô ta xem xÐt mét sè ph¬ng ph¸p thêng dïng ®Ó ph©n tÝch mét ®a thøc
thµnh nh©n tö.
1.2.1. Ph¬ng ph¸p ®Æt nh©n tö chung
Ph¬ng ph¸p nµy vËn dông trùc tiÕp tÝnh chÊt ph©n phèi cña phÐp nh©n ®èi víi phÐp
céng (theo chiÒu ngîc).
Bµi 1 : Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = 2ax3 + 4bx2y + 2x2(ax - by)

2
Gi¶i: Ta cã : A = 2ax3 + 4bx2y + 2x2(ax –by)
= 2x2 (ax + 2by + ax – by)
=2x2(2ax + by)
Bµi 2: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
P = (2a2 – 3ax)(5y + 2b) – (6a2 – 4ax)(5y + 2b)
Gi¶i: Ta cã: P = (2a2 – 3ax)(5y +2b) – (6a2 – 4ax)(5y + 2b)
= (5y+2b)((2a2 – 3ax) – (6a2 – 4ax))
= (5y + 2b)(- 4a2 + ax)
= (5y + 2b)(x – 4a)a
Bµi 3: Ph©n tÝch ®a thøc thµnh nh©n tö
B = 3x2(y – 2z ) – 15x(y – 2z)2
Gi¶i: Ta thÊy c¸c h¹ng tö cã nh©n tö chung lµ y – 2z
Do ®ã : B = 3x2(y – 2z) – 15x(y – 2z)2
= 3x(y – 2z)((x – 5(y – 2z))
=3x(y – 2z)(x – 5y + 10z)
Bµi 4 : ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
C = (2a2 – 3ax)(5c + 2d) – (6a2 – 4ax)(5c +2d)
Gi¶i: Ta cã: C = (2a2 – 3ax)(5c + 2d) – (6a2 – 4ax)(5c + 2d)
= (5c + 2d)(2a2 – 3ax – 6a2 + 4ax)
= (5c + 2d)(ax – 4a2)
= a(5c + 2d)(x – 4a)
Bµi 5: ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
Q = 3x3y – 6x2y – 3xy3 – 6xy2z – xyz2 + 3xy
Gi¶i: Ta cã: Q = 3x3y – 6x2y – 3xy3 – 6xy2z – xyz2 + 3xy
= 3xy(x2 – 2x –y2 – 2yz – z2 + 1)
= 3xy((x2 – 2x + 1) – (y2 + 2yz + z2))
= 3xy((x – 1)2 – (y + z)2)
= 3xy((x – 1) –(y + z))((x – 1) + 9 y+ z))
= 3xy(x - y –z –1)(x + y + z – 1)
Bµi 6 : Ph©n tÝch ®a thøc thµnh nh©n tö:
A = 16x2(y – 2z) – 10y( y – 2z)
Gi¶i: Ta cã : A = 16x2(y – 2z) – 10y( y – 2z)
= (y – 2z)(16x2 – 10y)
Bµi 7 : Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
B = x3 + 3x2 + 2x + 6
Gi¶i: Ta cã : B = x3 + 3x2 + 2x + 6
= x2(x + 3) + 2( x + 3)
= (x2 + 2)(x + 3)
Bµi 8 : Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = 6z3 + 3z2 + 2z +1
Gi¶i: Ta cã : A = 6z3 + 3z2 + 2z +1
= 3z2(2z + 1) + (2z + 1)
= (2z + 1)(3z2 + 1)
1.2.2 . Ph¬ng ph¸p nhãm c¸c h¹ng tö
Ph¬ng ph¸p nµy vËn dông mét c¸ch thÝch hîp tÝnh chÊt giao ho¸n, tÝnh chÊt kÕt hîp
cña phÐp céng, ®Ó lµm xuÊt hiÖn tõng nhãm c¸c h¹ng tö cã nh©n tö chung, råi sau ®ã vËn
dông tÝnh chÊt ph©n phèi cña phÐp nh©n víi phÐp céng. Sau ®©y lµ mét sè vÝ dô :
Bµi 9: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
B = xy2 – xz2 + yz2 – yx2 + zx2 – zy2
Gi¶i: Ta cã : B = xy2 – xz2 + yz2 – yx2 + zx2 – zy2
= (xy2 – xz2) + (yz2 - zy2) + (zx2 – yx2)
= x(y2 – z2) + yz(z – y) + x2(z – y)

3
= x(y – z)(y + z) – yz(y – z) – x2(y – z)
= (y – z)((x(y + z) – yz – x2))
= (y – z)((xy – x2) + (xz – yz)
= (y – z)(x(y – x) + z(x – y))
= (y – z)(x – y)(z – x)
Bµi 10 : Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A= 4x5 +6x3 +6x2 +9
Gi¶i: Ta cã : A= 4x5 +6x3 +6x2 +9
= 2x3(2x2 + 3) + 3(2x3 + 3)
= (2x3 + 3)(2x2 + 3)
Bµi 11: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
B = x 6 + x 4 + x2 + 1
Gi¶: Ta cã : B = x6 + x4 + x2 + 1
= x4(x2 + 1) + ( x2 + 1)
= (x2 + 1)(x4 + 1)
Bµi 12: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
B = x2 + 2x + 1 – y2
Gi¶i: Ta cã: B = x2 + 2x + 1 – y2
= (x2 + 2x + 1) – y2
= (x + 1)2 – y2
=(x +1 – y)(x + 1 + y )
Bµi 13 : Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = x2 + 2xy + y2 – xz - yz
Gi¶i: Ta cã : A = x2 + 2xy + y2 – xz - yz
= (x2 + 2xy + y2) – (xz + yz)
= (x + y)2 – z(x + y)
= (x + y)(x + y – z)
Bµi 14: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
P = 2xy + z + 2x + yz
Gi¶i: Ta cã : P = 2xy + z + 2x + yz
= (2xy + 2x) + (z + yz)
= 2x(y + 1) + z(y + 1)
= (y + 1)(2x + z)
Bµi 15: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = xm + 4 + x m + 3 – x - 1
Gi¶i: Ta cã : A = xm + 4 + xm + 3 – x – 1
= xm + 3(x + 1) – ( x + 1)
= (x + 1)(xm + 3 – 1)
Bµi 16: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
P = x2(y – z) + y2(z - x) + z2(x – y)
Gi¶i: Khai triÓn hai sè h¹ng cuèi råi nhãm c¸c sè h¹ng lµm xuÊt hiÖn thõa sè chung y - z
Ta cã : P = x2(y – z) + y2z – xy2 + xz2 – yz2
= x2(y – z) + yz(y – z) – x(y2 – z2)
= x2(y – z) + yz(y – z) – x(y – z)(y + z)
= (y – z)((x2 + yz – x(y + z))
= (y – z)(x2 + yz – xy – xz)
= (y – z)(x(x – y) – z(x – y))
= (y – z)(x – y)(x – z)
NhËn xÐt : dÔ thÊy z – x = -((y – z) + (x – y)
nªn : P = x2(y – z) - y2((y – z) + (x – y)) + z2(x – y)
=(y – z)(x2 – y2) – (x – y)(z2 – y2)
= (y – z) (x – y)(x + y) - (x – y)(z - y)(z + y)

4
= (y – z) (x – y)(x + y – (z + y))
= (y – z) (x – y)(x – z)
Bµi 17: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = ( a + b + c)(bc + ca + ab) - abc
Gi¶i: Ta cã : A = ( a + b + c)(bc + ca + ab) - abc
= ( a + b)(bc + ca + ab) + c(bc + ca + ab) - abc
= ( a + b)(bc + ca + ab) + bc2 + c2a + abc – abc
= ( a + b)(bc + ca + ab) + c2( a + b)
= ( a + b)(bc + ca + ab + c2)
= ( a + b)( c(b + c) + a(b + c))
= ( a + b)(b + c)(c + a)

Bµi 18: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö: Q = a2b + ab2 + b2c +bc2 + c2a + ca2 + 3abc
Gi¶i: Ta cã : Q = a2b + ab2 + b2c +bc2 + c2a + ca2 + 3abc
= (a2b + ab2 + abc) + (b2c +bc2 +abc) + (c2a + ca2 + abc)
= ab( a + b + c) + bc( a + b + c) +ca( a + b + c)
= ( a + b + c)(ab + bc + ca)
Bµi 19: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = 2a2b + 4ab2 – a2c + ac2 – 4b2c + 2bc2 – 4abc
Gi¶i: Ta cã : A = 2a2b + 4ab2 – a2c + ac2 – 4b2c + 2bc2 – 4abc
= (2a2b + 4ab2) – (a2c + 2abc) + (ac2+ 2bc2) – (4b2c+ 2abc)
= 2ab(a + 2b) – ac(a + 2b) + c2(a + 2b) – 2bc(a + 2b)
= (a + 2b)(2ab – ac + c2 – 2bc)
= (a + 2b)(a(2b – c) – c(2b –c))
= (a + 2b)(2b – c)(a – c)
Bµi 20: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
P = 4x2y2(2x + y) + y2z2(z – y) – 4z2x2(2x + z)
Gi¶i: Ta cã : P = 4x2y2(2x + y) + y2z2(z – y) – 4z2x2(2x + z)
= 4x2y2(2x + y) + z2(y2(z – y) – 4x2(2x + z)
= 4x2y2(2x + y) + z2( y2z – y3 – 8x3 – 4x2z)
= 4x2y2(2x + y) + z2(z(y2 – 4x2) – (y3 + 8x3))
= 4x2y2(2x + y) + z2(z(y – 2x)(y + 2x) – (y + 2x)(y2 – 2xy + 4x2))
= (2x + y)( 4x2y2 + z3 – 2xz3 – z2y2 + 2xyz2 – 4x2z2)
= (2x + y)(4x2(y2 – z2) – z2y (y – z) +2xz2( y – z))
= (2x + y)(y – z)(4x2y + 4x2z – z2y + 2xz2)
= (2x + y)( y – z)(y(4x2 – z2) + 2xz(2x + z))
= (2x + y)( y – z) (2x + z)(2xy – yz + 2xz)
1.2.3. Ph¬ng ph¸p dïng h»ng ®¼ng thøc ®¸ng nhí
Ph¬ng ph¸p nµy dïng h»ng ®¼ng thøc ®Ó ®a mét ®a thøc vÒ d¹ng tÝch, hoÆc luü thõa
bËc hai, bËc ba cña mét ®a thøc kh¸c.
C¸c h»ng ®¼ng thøc thêng dïng lµ :
A2 + 2AB + B2 = (A + B)2
A2 - 2AB + B2 = (A - B)2
A2 - B2 = (A + B) (A - B)
(A + B)3 = A3 + 3A2B + 3AB2 + B3
(A - B)3 = A3 - 3A2B + 3AB2 - B3
A3 - B3 = (A - B)( A2 + AB + B2)
A3 + B3 = (A + B)( A2 - AB + B2)
Sau ®©y lµ mét sè bµi tËp cô thÓ:
Bµi 21: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = x4 + x2y2 + y4

5
Gi¶i: Ta cã : A = x4 + x2y2 + y4
= (x4 + 2x2y2 + y4) - x2y2
= (x2 + y2)2 - x2y2
= (x2 + y2 + xy)(x2 + y2 – xy)
Bµi 22: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
B = a6 – b6 + a4 + a2b2 + b4
Gi¶i: Ta cã : B = a6 – b6 + a4 + a2b2 + b4
= (a6 – b6) + (a4 + a2b2 + b4 )
= (a3 + b3) (a3 - b3) + (a4 + a2b2 + b4 )
= (a + b)( a2 - ab + b2) (a - b)( a2 + ab + b2) + (a4 + 2a2b2 + b4) – a2b2
= (a + b)( a2 - ab + b2) (a - b)( a2 + ab + b2) +(a2 + b2 )2– a2b2
= (a + b)( a2 - ab + b2) (a - b)( a2 + ab + b2) +(a2 +ab + b2 )(a2 - ab + b2 )
= (a2 +ab + b2 )(a2 - ab + b2 ) ((a – b)(a + b) + 1))
= (a2 +ab + b2 )(a2 - ab + b2 )(a2 – b2 + 1)

Bµi 23: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö


M = x4 + x2 + 1 + (x2 – x + 1)2
Gi¶i: Ta cã : M = x4 + x2 + 1 + (x2 – x + 1)2
= (x4 + 2x2 + 1) – x2 + (x2 – x + 1)2
= (x2 + 1)2 – x2 + (x2 – x + 1)2
= (x2 – x + 1) (x2 + x + 1) + (x2 – x + 1)2
= (x2 – x + 1) (x2 + x + 1 + x2 – x + 1)
= 2(x2 – x + 1)(x2 + 1)
Bµi 24: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = x4 + y4 + z4- 2x2y2 – 2x2z2- 2y2z2
Gi¶i: Ta cã: A = x4 + y4 + z4- 2x2y2 – 2x2z2- 2y2z2
= (x4 + y4 + z4- 2x2y2 – 2x2z2 + 2y2z2) – 4y2z2
= (x2 – y2 – z2)2 – 4y2z2
= (x2 – y2 – z2 – 2yz) (x2 – y2 – z2 + 2yz)
= (x2 – (y + z)2 )( x2 – (y - z)2 )
= (x – y – z) (x + y + z) (x – y + z)(x + y – z)
Bµi 25: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = (x + y)3 +(x - y)3
Gi¶i: Dùa vµo ®Æc ®iÓm cña vÕ tr¸i vµ ¸p dông h»ng ®¼ng thøc ta sÏ cã c¸ch kh¸c gi¶i nh
sau :
C¸ch 1: A = (x + y)3 +(x - y)3
= ((x + y) +(x - y))3 – 3((x + y) +(x - y)) (x + y)(x - y)
= 8x3 – 3.2x(x2 – y2)
= 2x(4x2 – 3(x2 – y2))
= 2x(x2 + 3y2)
C¸ch 2: A = (x + y)3 +(x - y)3
= ((x + y) +(x - y))((x + y)2 – (x + y)(x – y) + (x – y)2
= 2x(2(x2 + y2) - (x2 – y2))
= 2x(x2 + 3y2)
Bµi 26: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = 16x2 + 40x + 25
Gi¶i: Ta cã: A = 16x2 + 40x + 25
= (4x)2 + 2.4.5.x + 52
= (4x + 5)2
Bµi 26: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
B = (x - y)3 +(y - z)3 +(z - x)3

6
Gi¶i: DÔ thÊy : x – y =(x – z) + (z – y)
Tõ ®ã ta cã : (x - y)3 = (x – z)3 + (z – y)3 + 3(x – z)(z – y)((x – z) + (z – y))
= - (z - x)3 - (y - z)3 + 3(z – x)(y – z)(x – y)
= 3(z – x)(y – z)(x – y)
Bµi 27: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = (a + b+ c) – (a3 + b3+ c3)
Gi¶i: Ta cã: A = (a + b+ c) –(a3 + b3+ c3)
= a3 + 3a2(b + c) + 3a(b + c)2 + (b + c)3 - (a3 + b3+ c3)
= a3 + 3a2(b + c) + 3a(b + c)2 + b3 + 3b2c + c3 - (a3 + b3+ c3)
= 3a2(b + c) + 3a(b + c)2 + 3bc(b + c)
= 3(b + c)(a2 + ab + ac + bc)
= 3(b + c)(a(a + b) + c(a + b)
= 3(b + c)(a + b)(a + c)
Bµi 28: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
P = x8 – 28
Gi¶i: Ta cã : P = x8 – 28
= (x4 + 24) (x4 - 24)
= (x4 + 24)((x2)2 – (22)2 )
= (x4 + 24)(x2 – 22)(x2 + 22)
= (x4 + 24)(x2 + 22)(x – 2)(x + 2)
Bµi 29: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
Q = (x3 – 1) + (5x2 – 5) + (3x – 3)
Gi¶i: Ta cã: Q = (x3 – 1) + (5x2 – 5) + (3x – 3)
= (x – 1)(x2 + x + 1) + 5(x – 1) (x + 1) + 3(x – 1)
= (x – 1)( x2 + x + 1 + 5x + 5 + 3)
= (x – 1)( x2 + 6x + 9)
= (x – 1)(x + 3)2
1.2.4. Ph¬ng ph¸p thùc hiÖn phÐp chia:
NÕu a lµ mét nghiÖm cña ®a thøc f(x) th× cã sù ph©n tÝch f(x) = (x – a).g(x) ,g(x) lµ
mét ®a thøc. §Ó t×m g(x), ta chia f(x) cho (x – a). Sau ®ã l¹i ph©n tÝch tiÕp g(x).
Sau ®©y lµ mét sè vÝ dô cô thÓ:
Bµi 30: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
f(x) = x5 + 6x4 + 13x3 + 14x2 + 12x + 8
Gi¶i:
DÔ thÊy: f(-2) = (-2)5 + 6(-2)4 + 13(-2)3 + 14(-2)2 + 12(-2) + 8 = 0
Nªn chia f(x) cho (x + 2), ta ®îc:
f(x) = (x + 2)(x4 + 4x3 + 5x2 + 4x + 4) = (x + 2).g(x)
DÔ thÊy: g(x) = x4 + 4x3 + 5x2 + 4x + 4 cã g(-2) = 0
Nªn chia g(x) cho (x + 2), ta ®îc:
g(x) = (x + 2)(x3 + 2x2 + 2x + 2)
§Æt h(x) = x3 + 2x2 + 2x + 2. Ta cã: h(-2) = 0
Nªn chia h(x) cho(x + 2), ®îc: h(x) = (x + 2)(x2 + 1)
VËy: f(x) = (x + 2) (x + 2) (x + 2) (x2 + 1)
= (x + 2)3(x2 + 1)
Khi thùc hiÖn phÐp chia f(x), g(x), h(x) cho (x + 2), ta cã thÓ sö dông s¬ ®å Hoocne ®Ó
thùc hiÖn phÐp chia ®îc nhanh h¬n.
VÝ dô chia f(x) cho (x + 2) nh sau :

1 6 13 14 12 8
-2 1 4 5 4 4 0

VËy f(x) = (x + 2)(x4 + 4x3 + 5x2 + 4x + 4)

7
Chia x4 + 4x3 + 5x2 + 4x + 4 cho (x + 2) nh sau :

1 4 5 4 4
-2 1 2 2 2 0

VËy x4 + 4x3 + 5x2 + 4x + 4 = (x + 2)(x3 + 2x2 + 2x + 2)


Chia x3 + 2x2 + 2x + 2 cho (x + 2) nh sau :

1 2 2 2
-2 1 0 1 0

VËy x3 + 2x2 + 2x + 2 = (x + 2)(x2 + 1)


VËy h(x) = (x + 2)3(x2 + 1)
Bµi 31: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
P = x4 – 2x3 – 11x2 + 12x + 36
Gi¶i: T×m nghiÖm nguyªn cña ®a thøc (nÕu cã) trong c¸c íc cña 36 :  1;  2;  3;  4;
 6 ;  9;  12;  18;  36.
Ta thÊy : x = -2
P(-2) = 16 + 16 –44 – 24 +36 = 68 – 68 = 0
Ta cã: P = x4 + 2x3 – 4x3 – 8x2 – 3x2 – 6x + 18x + 36
= x3 (x + 2) – 4x2(x + 2) – 3x(x + 2) + 18(x + 2)
= (x + 2)(x3 – 4x2 – 3x + 18)
L¹i ph©n tÝch Q = x3 – 4x2 – 3x + 18 thµnh nh©n tö
Ta thÊy: Q(-2) = (-2)3 – 4(-2)2 – 3(-2) + 18 = 0
Nªn chia Q cho (x + 2), ta ®îc :
Q = (x + 2)(x2 – 6x + 9)
= (x + 2)(x – 3)2
VËy: P = (x + 2)2(x – 3)2
1.2.5. Ph¬ng ph¸p ®Æt Èn phô
B»ng ph¬ng ph¸p ®Æt Èn phô (hay ph¬ng ph¸p ®æi biÕn) ta cã thÓ ®a mét ®a thøc víi
Èn sè cång kÒnh , phøc t¹p vÒ mét ®a thøc cã biÕn míi, mµ ®a thøc nµy sÏ dÔ dµng ph©n
tÝch ®îc thµnh nh©n tö. Sau ®©y lµ mét sè bµi to¸n dïng ph¬ng ph¸p ®Æt Èn phô.
Bµi 30: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = (x2 + x) + 4(x2 + x) - 12
Gi¶i: §Æt : y = x2 + x , ®a thøc ®· cho trë thµnh :
A = y2 + 4y – 12
= y2 – 2y + 6y – 12
= y(y – 2) + 6(y – 2)
= (y – 2)(y + 6) (1)
Thay : y = x2 + x vµo (1) ta ®îc :
A = (x2 + x – 2)(x2 + x – 6)
= (x – 1)(x + 2)(x2 + x – 6)
Bµi 33: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = (x2 + x + 1)( x2 + x + 2) - 12
Gi¶i: A = (x2 + x + 1)( x2 + x + 2) - 12
§Æt y = (x2 + x + 1). §a thøc ®· cho trë thµnh :
A = y(y + 1) – 12
= y2 + y – 12
= y2 – 3y + 4y – 12
= y(y – 3) + 4(y – 3)
= (y – 3)(y + 4) (*)
2
Thay: y = (x + x + 1) vµo (*) ta ®îc :

8
A = (x2 + x + 1 - 3)(x2 + x + 1 + 4)
= (x2 + x – 2) (x2 + x + 6)
= (x – 1)(x + 2)(x2 + x + 6)
Bµi 34: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
B = x12 – 3x6 + 1
Gi¶i: B = x12 – 3x6 + 1
§Æt y = x6 (y  0 )
§a thøc ®· cho trë thµnh :
B = y2 – 3y + 1
= y2 – 2y + 1 – y
= (y – 1)2 – y
= (y – 1 - y )(y + 1 + y ) (*)
Thay : y = x6 vµo (*) ®îc :
B = (x6 – 1 - x 6 )( y  1  x 6 )
= (x6 – 1 – x3)(x6 + 1 + x3)
Bµi 3: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = x3 - 3 2 x2 + 3x + 2 - 2
Gi¶i: §Æt : y = x - 2 , ta cã x = y + 2
A = (y + 2 )3 - 3 2 (y + 2 )2 + 3(y + 2 ) + 2 - 2
= y3 + 3y2 2 + 3y.2 + 2 2 - 3 2 (y2 + 2 2 y + 2) + 3(y + 2 ) + 2 - 2
= y3 - 3y – 2
= y3 - y – 2y – 2
= y(y2 – 1) – 2(y + 1)
= y(y – 1)(y + 1) – 2(y + 1)
= (y + 1)(y(y – 1) – 2)
= (y + 1)(y2 – y – 2)
= (y + 1)(y + 1)(y – 2)
= (y + 1)2(y – 2) (*)
Thay : y = x - 2 vµo (*), ®îc :
A = (x - 2 + 1)2(x - 2 - 2)
Bµi 36: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
M = (x + 1)(x + 3)(x + 5)(x + 7) + 15
Gi¶i: Ta cã:
M = (x + 1)(x + 3)(x + 5)(x + 7) + 15
= ((x + 1)( x + 7))((x + 3)(x + 5)) + 15
= (x2 + 8x + 7)( x2 + 8x + 15) + 15
§Æt : y = (x2 + 8x + 7). §a thøc ®· cho trë thµnh :
M = y(y + 8) + 15
= y2 + 8y + 15
= y2 + 3y + 5y + 15
= y(y + 3) + 5(y + 3)
= ( y + 3)(y + 5)
Thay : y = (x2 + 8x + 7), ta ®îc :
M = (x2 + 8x + 10)(x2 + 8x + 12)
= (x2 + 8x + 10)( x2 + 2x + 6x + 12)
= (x2 + 8x + 10)((x(x + 2) + 6(x + 2))
= (x2 + 8x + 10)(x + 2)(x + 6)
NhËn xÐt: Tõ lêi gi¶i bµi to¸n trªn ta cã thÓ gi¶i bµi to¸n tæng qu¸t sau : ph©n tÝch ®a thøc
sau thµnh nh©n tö :
A = (x + a)(x + b)(x + c)(x + d) + m
NÕu a + d = b + c . Ta biÕn ®æi A thµnh :
A = ((x + a)(x + d))((x + b)(x + c)) + m (1)

9
B»ng c¸ch biÕn ®æi t¬ng tù nh bµi 36, ta ®a ®a thøc (1) vÒ ®a thøc bËc hai vµ tõ
®ã ph©n tÝch ®îc ®a thøc A thµnh tÝch c¸c nh©n tö.
Bµi 37: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = x4 + 6x3 + 7x2 - 6x + 1
Gi¶i: Gi¶ sö x  0 , ta viÕt ®a thøc díi d¹ng :
1 1
A = x2((x2 + 2 ) + 6( x - )+7)
x x
1 1
§Æt y = x - th× x2 + 2 = y2 + 2
x x
2 2
Do ®ã : A = x (y + 2 + 6y + 7)
= x2( y + 3)2
= (xy + 3x) 2
1
Thay y = x - , ta ®îc
x
2
 1 
A =  x( x  )  3x
 x 
= (x2 + 3x – 1)2
D¹ng ph©n tÝch nµy còng ®óng víi x = 0
NhËn xÐt :
Tõ lêi gi¶i bµi tËp nµy, ta cã thÓ gi¶i bµi tËp tæng qu¸t sau : Ph©n tÝch ®a thøc sau
thµnh nh©n tö :
A = a0x2n + a1xn – 1 +…….+ an – 1xn – 1 +anxn + an – 1xn – 1 + …..+ a1x + a0
B»ng c¸ch ®a xn lµm nh©n tö cña A, hay :
a a a
A = xn(a0xn + a1xn – 1 + …….+ an – 1x + an + n 1 +…..+ n11 + 0n
x x x
1
Sau ®ã ®Æt y = x + ta sÏ ph©n tÝch ®îc A thµnh nh©n tö mét c¸ch dÔ dµng nh bµi
x
tËp trªn.
Bµi 38: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = x2 + 2xy + y2 – x – y - 12
Gi¶i: Ta cã: A = x2 + 2xy + y2 – x – y – 12
= (x + y)2 – (x + y) – 12
- §Æt X = x + y, ®a thøc trªn trë thµnh :
A = X2 – X – 12
= X2 - 16 – X + 4
= (X + 4)(X - 4) - (X - 4)
= (X - 4)(X + 4 - 1)
= (X - 4)(X + 3) (1)
- Thay X = x + y vµo (1) ta ®îc :
A = (x + y – 4)( x + y + 3)
Bµi 39: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = (x2 + y2 + z2)( x + y + z)2 + (xy + yz + zx)2
Gi¶i: A = (x2 + y2 + z2)( x + y + z)2 + (xy + yz + zx)2
§Æt : x2 + y2 + z2 = a
xy + yz + zx = b
 ( x + y + z)2 = x2 + y2 + z2 + 2(xy + yz + zx) = a + 2b
§a thøc A trë thµnh :
A = a(a + 2b) + b2
= a2 + 2ab + b2
= (a + b)2 (*)
Thay : a = x2 + y2 + z2

10
b = xy + yz + zx vµo (*) ta ®îc :
A = (x2 + y2 + z2 + xy + yz + zx)2
Bµi 40: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
P = (x – y)3 + (y – z)3 + (z – x)3
Gi¶i: §Æt : A = x – y ; B = y – z; C = z – x
Ta cã : A + B + C = 0. Nªn
A+B=-C
LËp ph¬ng hai vÕ :
(A + B)3 = - C3
 A3 + 3AB(A + B) + B3 = - C3
 A3 + B3 + C3 = - 3AB(A + B)
 A3 + B3 + C3 = 3ABC
Thay : A = x – y ; B = y – z; C = z – x, ta ®îc :
(x – y)3 + (y – z)3 + (z – x)3 = 3(x – y)(y – z)(z – x)
1.2.6. Ph¬ng ph¸p ®Ò xuÊt b×nh ph¬ng ®ñ ( t¸ch sè h¹ng)
Ph¬ng ph¸p ®Ò xuÊt b×nh ph¬ng ®ñ lµ ph¬ng ph¸p thªm, bít c¸c h¹ng tö trong ®a thøc
®Ó lµm xuÊt hiÖn c¸c ®a thøc cã thÓ ®a vÒ h»ng ®¼ng thøc ®¸ng nhí.
Sau ®©y lµ mét sè vÝ dô :
Bµi 41: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = x2 – 6x + 5
Gi¶i: Ta cã thÓ gi¶i bµi to¸n trªn ®©y b»ng mét sè c¸ch nh sau:
C¸ch 1: A = x2 – 6x + 5
= x2 – x – 5x + 5
= x(x – 1) – 5(x – 1)
= (x – 1)(x – 5)
C¸ch 2 : A = x2 – 6x + 5
= (x2 - 2x + 1) – 4x + 4
= (x – 1)2 – 4(x – 1)
= (x – 1)(x – 1 - 4)
= (x – 1)(x – 5)
C¸ch 3 : A = x2 – 6x + 5
= (x2 – 6x + 9) – 4
= (x – 3)2 – 4
= (x – 3 – 2) (x – 3 + 2)
= (x – 1)(x – 5)
C¸ch 4 : A = x2 – 6x + 5
= (x2 – 1) – 6x + 6
= (x – 1)(x + 1) – 6(x – 1)
= (x – 1)( x + 1 – 6)
= (x – 1)(x – 5)
C¸ch 5 : A = x2 – 6x + 5
= (3x2 – 6x + 3) – 2x2 + 2
= 3(x – 1)2 - 2(x2 – 1)
= 3(x – 1)(3(x – 1) – 2 ( x + 1))
= (x – 1)(x – 5)
C¸ch 6 : A = x2 – 6x + 5
= (5x2 – 10x + 5) – 4x2 + 4
= (x – 1)2 – 4x(x – 1)
= (x – 1)( (5(x – 1) – 4x))
= (x – 1)(x – 5)
C¸ch 7 : A = x2 – 6x + 5
= (6x2 – 6x) – 5x2 + 5

11
= 6x(x – 1) - 5(x – 1) (x + 1)
= (x – 1)(6x – 5(x + 1))
= (x – 1)(x – 5)
C¸ch 8 : A = x2 – 6x + 5
§Æt f(x) = x2 – 6x + 5
DÔ thÊy tæng c¸c hÖ sè cña f(x) b»ng 0 hay f(x) = 0 nªn f(x) chia hÕt cho
(x- 1). Thùc hiÖn phÐp chia f(x) cho (x –1) ®îc th¬ng lµ (x – 5). VËy
A = (x – 1)(x – 5)
Chó ý: §Ó ph©n tÝch ®a thøc ax 2 + bx + c (c  0) b»ng ph¬ng ph¸p t¸ch sè h¹ng ta lµm nh
sau :
Bíc 1 : lÊy tÝch a.c = t
Bíc 2 : ph©n tÝch t thµnh hai nh©n tö ( xÐt tÊt c¶ c¸c trêng hîp) t = pi.qi
B¬c 3 : t×m trong c¸c cÆp nh©n tö pi, qi mét cÆp pa, qa sao cho : pa + qa = b
Bíc 4 : viÕt ax2 + bx + c = ax2 + pax + qax + c
Bíc 5 : tõ ®©y nhãm c¸c sè h¹ng vµ ®a nh©n tñ chung ra ngoµi dÊu ngoÆc.
Bµi 42: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
B = x4 + 2x2 - 3
Gi¶i:
C¸ch 1: B = x4 + 2x2 - 3
= x4 – x2+ 3x2 – 3
= x2(x2 – 1) + 3(x2 – 1)
= (x2 – 1) (x2 + 3)
= (x – 1)(x + 1)(x2 + 3)
C¸ch 2: B = x4 + 2x2 - 3
= x4 + 3x2 – x2– 3
= x2(x2 + 3) - (x2 + 3)
= (x2 + 3)(x2 – 1)
= (x2 + 3)(x – 1)(x + 1)
C¸ch 3 : B = x4 + 2x2 - 3
= (x4 ) + 2x2 – 1 – 2
= (x4 – 1) + 2x2– 2
= (x2 – 1)(x2 + 1) + 2(x2 – 1)
= (x2 – 1)(x2 + 3)
= (x – 1)(x + 1)(x2 + 3)
C¸ch 4 : B = x4 + 2x2 - 3
= (x4 + 2x2 + 1) - 4
= (x2 + 1)2 – 4
= (x2 + 1)2 – 22
= (x2 + 1 – 2)(x2 + 1 + 2)
= (x2 – 1) (x2 + 3)
= (x – 1)(x + 1)(x2 + 3)
C¸ch 5 : B = x4 + 2x2 - 3
= (x4 – 9) + 2x2 + 6
= (x2 + 3)(x2 - 3) + 2(x2 + 3)
= (x2 + 3)( x2 - 3 + 2)
= (x2 + 3)(x2 – 1)
= (x2 + 3)(x – 1)(x + 1)
C¸ch 6 : B = x4 + 2x2 - 3
= (3x4 – 3) – 2x4 + 2x2
= 3(x4 – 1) – 2x2(x2 – 1)
= 3(x2 – 1)(x2 + 1) - 2x2(x2 – 1)
= (x2 – 1)(3( x2 + 1) - 2x2)

12
= (x2 – 1) (x2 + 3)
= (x – 1)(x + 1)(x2 + 3)
Bµi 43: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = x 4 + x2 + 1
Gi¶i:
C¸ch 1 : A = x4 + x2 + 1
= (x4 + 2x2 + 1) - x2
= (x2 + 1)2 - x2
= (x2 + 1 - x)(x2 + 1 + x)
C¸ch 2 : A = x4 + x2 + 1
= (x4 + x3 + x2) – (x3 + x2 + x) + (x2 + x + 1)
= (x2 + 1 - x)(x2 + 1 + x)
C¸ch 3 : A = x4 + x2 + 1
= (x4 - x3 + x2) + (x3 - x2 + x) + (x2 - x + 1)
= x2(x2 - x + 1) + x(x2 - x + 1) + (x2 - x + 1)
= (x2 - x + 1)(x2 + x + 1)
Bµi 44: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
F = 5x2 + 6xy + y2
Gi¶i:
C¸ch 1 : F = 5x2 + 6xy + y2
= (5x2 + 5xy) + (xy + y2)
= 5x(x + y) + y(x + y)
= (x + y)(5x + y)
C¸ch 2 : F = 5x2 + 6xy + y2
= (6x2 + 6xy) – (x2 - y2)
= 6x(x + y) – (x – y)(x + y)
= (x + y)(6x – x + y)
= (x + y)(5x + y)
C¸ch 3 : F = 5x2 + 6xy + y2
= (4x2 + 4xy) +(x2 + 2xy + y2 )
= 4x(x + y) + (x + y)2
= (x + y)(4x + x + y)
= (x + y)(5x + y)
C¸ch 4 : F = 5x2 + 6xy + y2
= (3x2 + 6xy + 3y2) + (2x2 – 2y2 )
= 3(x + y)2 + 2(x2 – y2 )
= (x + y)(3x + 3y + 2x – 2y)
= (x + y)(5x + y)
C¸ch 5 : F = 5x2 + 6xy + y2
= (5x2 + 10xy + y2) – (4xy + 4y2)
= 5(x + y)2 – 4y(x + y)
= (x + y)(5(x + y) – 4y))
= (x + y)(5x + y)
C¸ch 6 : F = 5x2 + 6xy + y2
= (5x2 - 5y2) + (6xy + y2)
= 5(x2 – y2) + 6y(x + y)
= 5(x – y)(x +y) + 6y(x + y)
= (x + y)(5x – 5y + 6y)
= (x + y)(5x + y)
C¸ch 7 : F = 5x2 + 6xy + y2
= (9x2 + 6xy + y2) – 4x2
=(3x + y)2 – 4x2

13
= (3x + y – 2x)(3x + y + 2x)
= (x + y)(5x + y)
Bµi 44: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
P = x4 + x2y2 + y4
Gi¶i:
Ta cã : P = x4 + x2y2 + y4
= (x4 + 2x2y2 + y4) – x2y2
= (x2 + y2)2 – (xy)2
= (x2 + y2 – xy)(x2 + y2 + xy)
Bµi 45: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = x4 + x2 + 1 + (x2 – x + 1)2
Gi¶i: Ta cã : A = x4 + x2 + 1 + (x2 – x + 1)2
= x4 + (x2 – x + 1) + (x2 – x + 1)2 + x
= (x2 – x + 1)(x2 – x + 2) + x(x + 1)(x2 – x + 1)
= (x2 – x + 1)((x2 – x + 2) + x(x + 1))
= (x2 – x + 1)(2x2 + 2)
Bµi 46: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
P = 4x4 + 81
Gi¶i: Ta cã : P = 4x4 + 81
= 4x4 + 36x2 + 81 – 36x2
= (2x2 + 9)2 – (6x)2
=(2x2 + 9 – 6x)(2x2 + 9 + 6x)
Bµi 47: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
Q = 3x3 – 7x2 + 17x - 5
Gi¶i: Ta cã : Q = 3x3 – 7x2 + 17x - 5
= 3x3 – x2 – 6x2 + 2x + 15x – 5
= x2(3x – 1) – 2x(3x – 1) + 5(3x – 1)
= (3x – 1)(x2 – 2x + 5)
Bµi 48: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = x3 – x2 – x - 2
Gi¶i: Ta cã : A = x3 – x2 – x - 2
= x3 – 1 – (x2 + x + 1)
= (x – 1)(x2 + x + 1) - (x2 + x + 1)
= (x2 + x + 1)(x – 1 – 1)
= (x2 + x + 1)(x – 2)
Bµi 49: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
B = x 3 + x2 – x + 2
Gi¶i: Ta cã : B = x3 + x2 – x + 2
= (x3 + 1) + (x2 - x + 1)
= (x + 1)(x2 - x + 1) + (x2 - x + 1)
= (x2 - x + 1)(x + 1+ 1)
= (x2 - x + 1)(x + 2)
Bµi 50: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
C = x3 – 6x2 – x + 30
Gi¶i: Ta cã : C = x3 – 6x2 – x + 30
= x3 + 2x2 – 8x2 – 16x + 15x + 30
= x2(x + 2) – 8x(x + 2) + 15 ( x + 2)
= (x + 2)(x2 – 8x + 16 – 1)
= (x + 2)((x – 4)2 – 1))
= (x + 2)(x – 4 – 1)(x – 4 + 1)
= (x + 2)(x – 5)(x – 3)

14
1.2.7. Ph¬ng ph¸p hÖ sè bÊt ®Þnh
Ph¬ng ph¸p nµy dùa vµo ®Þnh nghÜa hai ®a thøc b»ng nhau, ta cã thÓ tÝnh ®îc c¸c hÖ
sè cña sù biÓu diÔn ®ßi hái b»ng c¸ch gi¶i mét hÖ ph¬ng tr×nh s¬ cÊp.
Sau ®©y lµ mét sè vÝ dô :
Bµi 51 : Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
M = x4 – 6x3 + 12x2 – 14x + 3
Gi¶i: BiÓu diÔn ®a thøc díi d¹ng :
x4 – 6x3 + 12x2 – 14x + 3 = (x2 + ax + b)(x2 + cx + d)
x4 – 6x3 + 12x2 – 14x + 3 = x4 + (a+c )x3 + (ac + b + d)x2 + (ad + bc)x + bd
§ång nhÊt hai ®a thøc, ta ®îc hÖ ®iÒu kiÖn :
a  c  16
a c  b  d  12


a d  bc  1 4

 1;3 

b d  3

XÐt bd = 3 víi b, d  Z , b víi b = 3; d = 1


HÖ ®iÒu kiÖn trë thµnh :
a  c  6

 ac  8
 a  3c  14

Suy ra 2c = - 14 + 6 = - 8, Do ®ã c = - 4 , a = -2
VËy M = x4 – 6x3 + 12x2 – 14x + 3
= (x2 – 2x + 3)(x2 – 4x + 1)
Bµi 52: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = 3x2 + 22xy + 11x + 37y + 7y2 + 10
Gi¶i: BiÓu diÔn ®a thøc díi d¹ng :
A = ( ax + by + c )( dx + ey + g )
= adx2 + aexy + agx + bdxy + bey2 + bgy + cdx + cey + cg
= adx2 + ( ae + bd )xy + ( ag + cd )x + bey2 + ( bg + ce )y + cg
= 3x2 + 22xy + 11x + 37y + 7y2 + 10
§ång nhÊt hai ®a thøc, ta ®îc hÖ ®iÒu kiÖn :

a d  3
  
a e b d 2 2
a g  c d  11

be  7
bg  c e  37

c g
  1 0
a  3
b  1

c  5

d  1
e  7


 g  2

VËy A = 3x2 + 22xy + 11x + 37y + 7y2 + 10


= ( 3x + y + 5 )( x + 7y + 2 )
Bµi 53: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
B = x4 – 8x + 63
Gi¶i: Ta cã thÓ biÓu diÔn B díi d¹ng :
B = x4 – 8x + 63
= (x2 + ax + b)(x2 + cx + d)
= x4 + (a+ c)x3 + (ac + b + d)x2 + (ad + bc)x + bd
a  c  0

§ång nhÊt hai ®a thøc ta ®îc hÖ ®iÒu kiÖn:


   
a c b d 0

a d  bc  8

b d  63


a  4
 
b 7

c  4
d
  9

VËy : B = x4 – 8x + 63 = (x2 - 4x + 7)(x2 + 4x + 9)


1.2.8. Ph¬ng ph¸p xÐt gi¸ trÞ riªng
§©y lµ mét ph¬ng ph¸p khã, nhng nÕu ¸p dông nã mét c¸ch “linh ho¹t” th× cã thÓ ph©n
tÝch mét ®a thøc thµnh nh©n tö rÊt nhanh. Trong ph¬ng ph¸p nµy ta x¸c ®Þnh d¹ng c¸c thõa
sè chøa biÕn cña ®a thøc, råi g¸n cho c¸c biÕn c¸c gi¸ trÞ cô thÓ ®Ó x¸c ®Þnh thõa sè cßn
l¹i.
Sau ®©y lµ mét sè vÝ dô :
Bµi 54: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
P = x2(y – z) + y2(z – x) + z2(x – y)
Gi¶i: Thö thay x bëi y th× P = y2(y – z) + y2(z – y) = 0
Nh vËy P chøa thõa sè x – y
Ta l¹i thÊy nÕu thay x bëi y, thay y bëi z, thay z bëi x th× P kh«ng ®æi ( ta nãi ®a
thøc P cã thÓ ho¸n vÞ vßng quanh x  y  z  x . Do ®ã nÕu P chøa thõa sè x – y th× còng
chøa thõa sè y – z, z – x . VËy P cã d¹ng :
k(x – y)(y – z)(z – x)

15
Ta thÊy k ph¶i lµ h»ng sè, v× P cã bËc ®èi víi tËp hîp c¸c biÕn x, y, z, cßn c¸c tÝch
(x – y)(y – z)(z – x) còng cã bËc ba ®èi víi tËp hîp c¸c biÕn x, y, z.
V× ®¼ng thøc x2(y – z) + y2(z – x) + z2(x – y) = k(x – y)(y – z)(z – x) ®óng víi mäi
x, y, z nªn ta g¸n cho c¸c biÕn x, y, z c¸c gi¸ trÞ riªng, ch¼ng h¹n x = 2; y = 1; z = 0 (*), ta ® -
îc:
4.1 + 1.(-2) + 0 = k.1.1.(-2)
2 = -2k
k = -1
VËy P = -1(x – y)(y – z)(z – x)
= (x – y)(y – z)(x – z)
Chó ý: (*) c¸c gi¸ trÞ cña x, y, z cã thÓ chän tuú ý chØ cÇn chóng ®«i mét kh¸c nhau ®Ó (x –
y)(y – z)(z – x)  0.
Bµi 55: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
P = x2y2(y – x) + y2z2(z – y) + z2x2(y – z)
Gi¶i: Thay x = y th× P = y2z2(z – y) + z2x2(y – z) = 0
Nh vËy P chøa thõa sè x – y.
Ta thÊy ®a thøc P cã thÓ ho¸n vÞ vßng quanh x  y  z  x. Do ®ã nÕu P chøa
thõa sè x – y th× còng chøa thõa sè y – z, z – x . VËy P cã d¹ng :
k(x – y)(y – z)(z – x)
MÆt kh¸c P lµ ®a thøc bËc ba ®èi víi x, y, z, nªn trong phÐp chia A cho
(x – y)(y – z)(z – x) th¬ng lµ h»ng sè k, nghÜa lµ :
P = k(x – y)(y – z)(z – x) , k lµ h»ng sè.
Cho : x = 1; y = -1; z = 0 ta ®îc :
12.(-1)2.(-2) + (-1)2.0.(0 + 1) + 02.12.(1 – 0) = k. 2.(-1).(-1)
-2 = 2k
k = -1
VËy P = -1(x – y)(y – z)(z – x)
= (x – y)(y – z)(x – z)
Bµi 56: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
A = ab(a – b) + bc(b – c) + ca(c – a)
Gi¶i:
NhËn xÐt: NÕu ho¸n vÞ vßng quanh a, b, c, th× A kh«ng thay ®æi. Thay a=b vµo A ta cã:
A = 0 + bc(b – c) + cb(c – b) = 0
Do ®ã A (a – b)
Suy ra A (b – c) vµ A (c – a). Tõ ®ã :
A (a – b)(b – c)(c – a)
MÆt kh¸c A lµ ®a thøc bËc ba ®èi víi a, b, c, nªn trong phÐp chia A cho
(a – b)(b – c)(c – a) th¬ng lµ h»ng sè k, nghÜa lµ :
A = k(a – b)(b – c)(c – a)
Cho a = 1; b = 0; c = 1 ta ®îc 2 = -2k hay k = - 1
A = -1(a – b)(b – c)(c – a)
= (a – b)(b – c)(a – c)
Bµi 57: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
P = x(y3 – z3) + y(z3 – x3) + z(x3 – y3)
Gi¶i:
NhËn xÐt: NÕu ho¸n vÞ vßng quanh x, y, z th× P kh«ng thay ®æi. Thay z = y vµo P ta cã:
P = 0 + z(z3- x3) + z(x3 –z3) = 0
Do ®ã : P (y – z)
Suy ra P (z – x) vµ P (x – y). Tõ ®ã :
P (y – z)(z – x)(z – x)
MÆt kh¸c P lµ ®a thøc bËc ba ®èi víi x, y, z nªn trong phÐp chia P cho
(y – z)(z – x)(z – x)®îc th¬ng lµ h»ng sè k, nghÜa lµ :

16
P = k(y – z)(z – x)(z – x)
Cho : x = 2; y = 1; z = 0, ta ®îc :
2.13 + 1.(-2)3 + 0 = k.1.(-2)
- 6 = - 2k
k=3
VËy P = 3(y – z)(z – x)(z – x)
Hay x(y3 – z3) + y(z3 – x3) + z(x3 – y3) = 3(y – z)(z – x)(z – x)
Bµi 58: Ph©n tÝch ®a thøc sau thµnh nh©n tö
M = a(b +c – a)2 + b(c +a – b)2 + c(a +b – c)2 + (a + b – c)(b +c – a)(c +a – b)
Gi¶i: NÕu ho¸n vÞ vßng quanh a, b, c, th× M kh«ng thay ®æi.
Thay a = 0 vµo M ta cã :
M = 0 + b(c – b)2 + c(b – c)2 + (b – c)(b + c)(c – b) = 0
Do ®ã M a
Suy ra M b vµ M c. Tõ ®ã :
M abc
MÆt kh¸c M lµ ®a thøc bËc ba ®èi víi a, b, c nªn trong phÐp chia M cho abc th¬ng lµ h»ng
sè k, nghÜa lµ :
M = k.abc
Cho a = b = c = 1, ta ®îc :
1.12 + 1.12 + 1.12 + 1.1.1 = k.1.1.1
k=4
VËy M = 4.abc
Hay: a(b +c – a)2 + b(c +a – b)2 + c(a +b – c)2+ (a +b – c)(b +c – a)(c +a – b) = 4abc
2. KÕt qu¶
T«i ®· øng dông néi dung nªu trªn vµo viÖc båi dìng häc sinh giái m«n Gi¶i to¸n trªn m¸y
tÝnh t¹i Trêng THCS NguyÔn Th¸i Häc vµ Trêng THCS D©n téc Néi tró. KÕt qu¶ mµ t«i ®·
thu ®îc nh sau:
- CÊp HuyÖn: Cã 11 häc sinh tham dù. KÕt qu¶: 1 gi¶i nhÊt, 1 gi¶i nh×, 3 gi¶i ba, 4 gi¶i
khuyÕn khÝch
- CÊp TØnh: Cã 9 häc sinh tham dù. KÕt qu¶: 1 gi¶i nhÊt, 1 gi¶i nh×, 3 gi¶i ba, 4 gi¶i
khuyÕn khÝch
- CÊp Quèc gia: Cã 3 häc sinh tham dù. KÕt qu¶: 1 gi¶i khuyÕn khÝch
3. Bµi häc kinh nghiÖm vµ gi¶i ph¸p thùc hiÖn
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi vµ b¶n th©n t«i lµ ngêi trùc tiÕp thùc hiÖn viÖc båi
dìng häc sinh giái. T«i ®· rót ra mét sè bµi häc kinh nghiÖm vµ gi¶i ph¸p thùc hiÖn nh sau:
- §Ó thùc hiÖn tèt c«ng t¸c båi dìng häc sinh giái, tríc hÕt gi¸o viªn cÇn ph¶i cã mét tr×nh
®é chuyªn m«n v÷ng vµng, n¾m v÷ng c¸c thuËt to¸n, gi¶i ®îc c¸c bµi to¸n khã mét c¸ch
thµnh th¹o. CÇn ph¶i cã mét ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y phï hîp kÝch thÝch ®îc sù tß mß, n¨ng
®éng, s¸ng t¹o, tÝch cùc cña häc sinh.
- To¸n häc lµ mét bé m«n khã, c¸c vÊn ®Ò cña to¸n lµ rÊt réng. ChÝnh v× vËy, gi¸o viªn
cÇn ph¶i biÕt ch¾t läc, x©y dùng thµnh mét gi¸o tr×nh «n tËp c¬ b¶n bao gåm tÊt c¶ c¸c
chuyªn ®Ò. Víi mçi chuyªn ®Ò cÇn ph¶i chän läc ra nh÷ng bµi to¸n ®iÓn h×nh, c¬ b¶n nhÊt
®Ó häc sinh tõ ®ã ph¸t huy nh÷ng kh¶ n¨ng cña m×nh, vËn dông mét c¸ch s¸ng t¹o vµo gi¶i
c¸c bµi to¸n kh¸c cïng thÓ lo¹i.
- Trong qu¸ tr×nh båi dìng häc sinh giái cÇn thêng xuyªn b¸m s¸t ®èi tîng häc sinh, theo
dâi vµ ®éng viªn kÞp thêi sù cè g¾ng, nç lùc cña tõng häc sinh. §ång thêi, kÝch thÝch c¸c em
ph¸t huy tèi ®a kh¶ n¨ng cña m×nh trong qu¸ tr×nh «n luyÖn, häc tËp. Bªn c¹nh ®ã, cÇn theo
dâi kiÓm tra, uèn n¾n kÞp thêi nh÷ng sai sãt mµ häc sinh cã thÓ m¾c ph¶i, gióp c¸c em cã
niÒm tin, nghÞ lùc vµ quyÕt t©m vît qua nh÷ng khã kh¨n bíc ®Çu khi häc tËp c¸c chuyªn
®Ò båi dìng häc sinh giái mµ gi¸o viªn ®a ra.
- Trong qu¸ tr×nh båi dìng häc sinh giái còng cÇn hÕt søc tr¸nh cho häc sinh nh÷ng biÓu
hiÖn tù ®¾c, cho m×nh lµ giái. §iÒu nµy sÏ lµm cho c¸c em khã tr¸nh khái nh÷ng thÊt b¹i

17
khi tham dù nh÷ng cuéc thi lín. ChÝnh v× vËy, gi¸o viªn cÇn lu«n cã nh÷ng bµi to¸n khã,
nh÷ng yªu cÇu cao ®Ó c¸c em thÊy ®îc qu¸ tr×nh häc båi dìng häc sinh giái lµ mét qu¸ tr×nh
kh«ng thÓ diÔn ra trong ngµy mét, ngµy hai, mµ lµ c¶ mét qu¸ tr×nh l©u dµi, thêng xuyªn,
liªn tôc. Tuy nhiªn, còng cÇn tr¸nh cho häc sinh sù tù ti, v× liªn tôc kh«ng gi¶i ®îc c¸c bµi to¸n
khã sÏ g©y ra cho c¸c em nh÷ng sù n¶n chÝ, mÊt niÒm tin vµo kh¶ n¨ng cña m×nh.
4. KÕt luËn
Båi dìng häc sinh giái cho häc sinh bËc THCS lµ c¶ mét qu¸ tr×nh l©u dµi, bÒn bØ. Bëi
v× c¸c em ®· cã c¶ mét qu¸ tr×nh 9 n¨m häc to¸n. §Ó cã ®îc nh÷ng häc sinh giái, chóng ta
cÇn ph¶i tËp trung båi dìng cho c¸c em ngay tõ n¨m häc líp 6. Víi 4 n¨m liªn tôc, cïng víi sù
nç lùc cña c¶ thÇy lÉn trß, ch¾c ch¾n chóng ta sÏ cã ®îc nh÷ng häc sinh giái thùc sù vÒ bé
m«n To¸n.
Do n¨ng lùc cßn h¹n chÕ, vµ n¨m häc nµy còng lµ n¨m häc thø hai b¶n th©n t«i tham gia
viÖc båi dìng häc sinh giái, nªn ®Ò tµi cña t«i kh«ng thÓ tr¸nh ®îc nh÷ng thiÕu sãt, b¶n
th©n t«i rÊt mong cã sù ®ãng gãp, bæ xung cña c¸c b¹n ®ång nghiÖp, c¸c nhµ qu¶n lý gi¸o
dôc ®Ó ®Ò tµi cña t«i cã thÓ hoµn thiÖn h¬n.
Trªn ®©y, ®Ò tµi cña t«i còng míi chØ ®Ò cËp ®Õn mét vÊn ®Ò nhá trong qu¸ tr×nh
båi dìng häc sinh giái – Tuy nhiªn, theo t«i ®©y còng lµ mét trong nh÷ng m¹ch kiÕn thøc rÊt
träng t©m cña ch¬ng tr×nh to¸n.
Cuèi cïng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n tíi BGH, c¸c ®ång nghiÖp cña Trêng THCS
NguyÔn Th¸i Häc vµ Trêng THCS D©n téc Néi tró ®· cã nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp, chØ ®¹o
thùc hiÖn gióp t«i hoµn thµnh ®Ò tµi nµy.
5. KiÕn nghÞ ®Ò xuÊt
- T¨ng thªm thêi gian båi dìng cho häc sinh giái m«n To¸n 9 v× thêi gian mét tuÇn 2 buæi
kh«ng ®ñ thêi gian ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c båi dìng.
- NÕu cã thÓ khi chän läc tõ ®Çu vµo chóng ta nªn chän ra hai líp: Chuyªn vÒ c¸c m«n tù
nhiªn vµ mét líp chuyªn vÒ c¸c m«n x· héi.
®¸nh gi¸, nhËn xÐt cña tæ chuyªn m«n vµ nhµ trêng

18
19

You might also like