You are on page 1of 33

GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –

ĐH23C2
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 1
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU
NỘI DUNG
1. GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) - Hiệp định chung về Thuế
quan và Thương mại.........................................................................................................4

1.1 Lịch sử hình thành............................................................................................4

1.2 Các vòng đàm phán của GATT........................................................................5

1.3 Nội dung Hiệp định chung GATT....................................................................7

1.4 Sự cần thiết phải thiết lập một hệ thống mới - Tổ chức Thương mại thế giới
(WTO)................................................................................................................................8

2. WTO (World Trade Organization) – Tổ chức Thương mại thế giới......................10

2.1 Sự thành lập WTO..........................................................................................10

2.2 Hệ thống pháp lý của WTO............................................................................13


.............................................................................................................................................

2.3 Ý nghĩa việc ra đời WTO................................................................................14

2.4 Sự khác nhau giữa GATT và WTO................................................................14

3. Nguyên tắc đối xử tối huệ quốc (MFN) và nguyên tắc đối xử quốc gia (NT)......15
3.1 Nguyên tắc đối xử tối huệ quốc (MFN)..........................................................16

3.1.1 Lịch sử ra đời của MFN.........................................................................16

3.1.2 Nội dung cơ bản của MFN....................................................................16

3.1.3 Mục đích của sự hình thành nguyên tắc MFN.......................................17


3.1.4 Quy định về đối xử tối huệ quốc trong luật thương mại quốc tế............18

3.1.4.1 Lĩnh vực hàng hóa........................................................................18

3.1.4.2 Lĩnh vực dịch vụ..........................................................................20

3.1.4.3 Lĩnh vực đầu tư............................................................................20

3.1.4.4 Sở hữu trí tuệ................................................................................20

3.1.5 Những ngoại lệ của nguyên tắc đãi ngộ tối huệ quốc............................21

3.1.6 MFN đối với các nước đang phát triển (GSP).......................................22

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 2
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
3.1.7 Thực tiễn áp dụng nguyên tắc tối huệ quốc trong GATT và WTO........24

3.2 Nguyên tắc đối xử quốc gia (NT)....................................................................25

3.2.1 Khái niệm............................................................................................25

3.2.2 Mục đích..............................................................................................25

3.2.3 Phạm vi áp dụng..................................................................................25

3.2.3.1 Lĩnh vực hàng hóa nhập khẩu và sở hữu trí tuệ...........................25

3.2.3.2 Lĩnh vực dịch vụ.........................................................................26

3.2.3.3 Lĩnh vực đầu tư...........................................................................27

3.3 Những thuận lợi và khó khăn của Việt Nam khi được hưởng MFN và NT.....27

KẾT LUẬN
TÀI LIỆU THAM KHẢO

LỜI MỞ ĐẦU
Các nền kinh tế trên thế giới, ngày nay không ngừng vận động và ngày càng phụ
thuộc lẫn nhau qua những hoạt động trao đổi mua bán hàng hóa, dịch vụ… Điều này đòi
hỏi cần phải có một tổ chức quốc tế đứng ra để điều tiết, thúc đẩy hoạt động giao thương
phát triển thông qua các quy tắc và cam kết được thiết lập. Bên cạnh đó trong quá trình
giao lưu buôn bán quốc tế tất yếu nảy sinh nhiều vấn đề, từ các rào cản thuế quan, phi
thuế cũng như các tranh chấp phát sinh sẽ ảnh hưởng xấu đến tiến trình tự do hóa thương
mại các quốc gia đang theo đuổi. Với những mục tiêu đó, các quốc gia đã có ý tưởng
thành lập Tổ chức Thương mại quốc tế (International Trade Organization - ITO) từ
những năm 40 của thế kỷ 20 với nhiệm vụ của tổ chức này là điều tiết thương mại quốc
tế, tạo ra một môi trường thương mại thế giới ngày càng thông thoáng, xúc tiến tự do hóa
thương mại. Tuy nhiên do những nguyên nhân chủ quan và khách quan, đến năm 1995
một tổ chức quốc tế hội đủ các vai trò đó mới ra đời - Tổ chức Thương mại thế giới
(World Trade Organization - WTO) mà tiền thân là Hiệp định chung về Thuế quan và
Thương mại (General Agreement on Tariffs and Trade - GATT). Quá trình hình thành từ
GATT đến WTO là một quá trình lâu dài, phức tạp, trải qua nhiều vòng đàm phán. Qua
các vòng đàm phán đó, nhiều nguyên tắc hoạt động đã được thiết lập, trong đó có bốn
nguyên tắc pháp lý nền tảng: tối huệ quốc (Most Favoured Nation - MFN), đãi ngộ quốc
gia (National Treatment - NT), mở cửa thị trường và cạnh tranh công bằng. Với mục tiêu
làm rõ quá trình hình thành từ GATT đến WTO và hai nguyên tắc nền tảng quan trọng

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 3
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
nhất trong hệ thống thương mại đa phương là MFN và NT, nhóm đã thực hiện đề tài
nghiên cứu “Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN &
NT)”.
Nhóm thuyết trình

Đề tài tiểu luận


QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH TỪ GATT ĐẾN WTO VÀ
NHỮNG NGUYÊN TẮC CƠ BẢN (MFN & NT)
1. GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) - Hiệp định chung về
Thuế quan và Thương mại
GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) - Hiệp định chung về Thuế quan
và Thương mại là hiệp định quốc tế nhiều bên về các quy tắc và trình tự điều chỉnh quan
hệ thương mại quốc tế, quy định quyền và nghĩa vụ của các quốc gia tham gia hiệp định.

1.1 Lịch sử hình thành


Cho đến năm 1930, các quốc gia có thể dễ dàng tìm được một điểm chung mỗi khi gặp
một vấn đề phát sinh trong quan hệ quốc tế. Vào thời kỳ đó, nhiều hiệp định về các vấn
đề cụ thể đã được ký kết, ví dụ như hiệp định Ottawa, tổ chức quốc tế về lao động, tổ
chức xã hội của các quốc gia…
Cuộc khủng hoảng kinh tế nặng nề của những năm 1930 đã dẫn đến nạn thất nghiệp
trầm trọng và kéo dài, tình trạng suy thoái kinh tế phổ biến và nghiêm trọng ở các nước.
Tình hình đó đã đặt sự hợp tác kinh tế quốc tế vào một hoàn cảnh đầy khó khăn. Các
quốc gia lại cần nâng cao hàng rào bảo hộ bằng cách tăng thuế quan và kiểm soát chặt
chẽ ngoại hối, hạn ngạch nhập khẩu. Sau hai cuộc chiến tranh thế giới: 1914-1918 và

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 4
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
1939-1945, các quốc gia đã gia tăng nỗ lực nhằm tìm kiếm các cơ sở bền vững cho hợp
tác tài chính tiền tệ và thương mại.
Năm 1941, Anh và Hoa Kỳ đã ký Hiến chương Đại Tây Dương với nội dung mở cửa
thị trường trên cơ sở bình đẳng và mở rộng sự hợp tác giữa các quốc gia.
Tháng 7/1944, khi Đại chiến Thế giới thứ II sắp kết thúc, quân đồng minh sắp giành
được thắng lợi hoàn toàn, tại Bretton Woods (Hoa Kỳ), 34 nước đã nhóm họp và quyết
định lập ra Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB). Lúc này, hai nhà
kinh tế học là John Maynard (Anh) và Harry Dexter White (Hoa Kỳ) đồng thời đưa ra đề
nghị nên thành lập Tổ chức Thương mại Quốc tế (International Trade Organization -
ITO). Ý tưởng của hai ông là hình thành một thế chân vạc về kinh tế, tài chính và thương
mại cho thế giới sau những cuộc khủng hoảng dữ dội đã dẫn đến chủ nghĩa phát xít và
chiến tranh khốc liệt. Tài chính và tiền tệ sẽ do IMF chịu trách nhiệm, phát triển kinh tế
là nhiệm vụ của WB, còn ITO sẽ chịu trách nhiệm xúc tiến đồng bộ các vấn đề có liên
quan đến mậu dịch giữa các quốc gia nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế của các nước
sau chiến tranh.
Tháng 6/1946, Hội đồng kinh tế - xã hội Liên Hợp Quốc triệu tập hội nghị về thương
mại và việc làm, đồng thời thảo ra Hiến chương La Havana. Văn kiện này có một ý nghĩa
rất quan trọng và lẽ ra phải dẫn tới sự thành lập Tổ chức Thương mại Quốc tế. Tuy nhiên,
Hiến chương La Havana đã không thể có hiệu lực vì nguyên nhân xuất phát từ phía Hoa
Kỳ, nước đã đưa ra sáng kiến thành lập ITO, Quốc hội Hoa Kỳ đã không phê chuẩn và
điều kiện tiên quyết của tổ chức này là bao trùm tối thiểu 80% thương mại thế giới đã
không đạt được. Chính phủ các quốc gia khác sau khi thấy Hoa Kỳ không phê chuẩn
Hiến chương cũng quyết định không đệ trình lên quốc hội của nước mình văn kiện này để
phê chuẩn. Việc Hoa Kỳ không thông qua việc thành lập ITO với nguyên nhân vì sau
chiến tranh Thế giới II, cả nước bại trận cũng như nước thắng trận, ở châu Âu và châu Á
đều kiệt quệ, điêu tàn, chỉ có Hoa Kỳ là ngược lại, phát triển rất mạnh nhờ chiến tranh
(năm 1945, GNP của Hoa Kỳ là 213.5 tỷ USD, bằng 40% tổng sản phẩm toàn thế giới,
tăng gần gấp đôi so với 125.8 tỷ USD của năm 1942). Đứng trước tương quan kinh tế thế
giới như vậy, rõ ràng Hoa Kỳ đã không cần và không mong muốn có sự bình đẳng trong
quan hệ thương mại giữa các quốc gia. Ngược lại, cái mà Hoa Kỳ mong muốn là buộc
các quốc gia phải cúi đầu khuất phục và bị lệ thuộc vào Hoa Kỳ. Và vì thế, thay vì bình
đẳng trong trao đổi thương mại quốc tế, Hoa Kỳ đã dùng con bài “viện trợ phát triển”
(Development Aid) theo sáng kiến của Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đương thời là
George C.Marshall. Ngay tức khắc “Kế hoạch Marshall” được triển khai và những trận
“mưa dollar” khổng lồ đã ồ ạt đổ xuống châu Âu thông qua World Bank, mà chủ yếu là
qua Ngân hàng tái thiết và phát triển quốc tế (IBRD) với 12 tỷ USD trong 4 năm (1947 -
1951).
Tuy vậy, sau vài năm chiến tranh, kinh tế của các nước được hồi phục dần, họ bắt đầu
tham gia trở lại vào hoạt động thương mại quốc tế với các luật lệ riêng của mình. Sự phục
hồi này bắt đầu ảnh hưởng đến Hoa Kỳ, hàng hoá của Hoa Kỳ (đặc biệt là hàng công

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 5
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
nghiệp) khó vào các thị trường vì các rào cản thương mại, đặc biệt là thuế quan. Bên cạnh
đó, những hàng hoá của các nước bắt đầu thâm nhập vào thị trường Hoa Kỳ… Để phục
vụ cho quyền lợi của Hoa Kỳ và mặc dù ITO không được thừa nhận, nhưng Chính phủ
Hoa Kỳ đã chủ trương soạn thảo Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại (General
Agreement on Tariffs and Trade - GATT). GATT đã được 23 nước thương lượng và ký
ngày 23/10/1947, có hiệu lực từ ngày 01/01/1948. GATT được coi là các quy định tạm
thời cho hoạt động thương mại quốc tế trong lĩnh vực thương mại hàng hóa, trong đó chủ
yếu bao gồm các hiệp định về giảm thuế quan (thuế nhập khẩu) và những hạn chế khác
đối với tự do thương mại.
Mục đích của GATT là tự do hoá thương mại quốc tế, đặt ra các biểu thuế quan và các
điều kiện trao đổi buôn bán giúp các nước thành viên ổn định giá cả và tăng cường trao
đổi hàng hoá với nhau.

1.2 Các vòng đàm phán của GATT


Trong lịch sử tồn tại 48 năm của mình, GATT đã trải qua 8 vòng đàm phán với 124
thành viên và 25 quốc gia xin gia nhập với các nội dung cụ thể sau:
Năm Địa điểm Đối tượng đàm phán Bình quân cắt Số nước
giảm thuế quan tham gia
Các vòng đàm phán song phương
1947 Geneva Thuế 35% 23
1949 Annecy Thuế 35% 12
1951 Torguay Thuế 35% 38
1956 Geneva Thuế 35% 26
Các vòng đàm phán đa phương
1960- Geneva Thuế 35% 26
1961 (vòng Dillon)
1964- Geneva Thuế, các biện pháp chống phá 35% 62
1967 (vòng giá
Kennedy)
1973- Geneva Thuế, các biện pháp phi thuế 34% 102
1979 (vòng quan và các hiệp định “khung”.
Tokyo)
1986- Geneva Thuế, các biện pháp phi thuế 38% 123
1994 (vòng quan, các nguyên tắc, dịch vụ,
Uruguay) các quyền sở hữu trí tuệ, giải
quyết tranh chấp, dệt và may
mặc, nông nghiệp, thành lập Tổ
chức Thương mại Thế giới
(WTO).
(Nguồn: WTO thường thức – PGS. TS. Bùi Tất Thắng)

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 6
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
Đáng chú ý là khoảng cách giữa các vòng đàm phán ngày càng lớn và thời gian thương
lượng của mỗi vòng cũng càng dài, cho thấy tính phức tạp và quyết liệt của các chương
trình nghị sự ngày vàng tăng lên.
Sau 4 vòng đàm phán song phương, các bên đã nhân nhượng giảm thuế trung bình
25% với 55000 hạng mục thuế quan (chủ yếu là nguyên liệu và bán thành phẩm) bao
trùm 50% khối lượng thương mại toàn cầu thời kỳ đó.
Nội dung 4 vòng đàm phán đa phương tiếp theo:
Vòng Dillon (1960-1961): thảo luận về vấn đề giảm thuế quan, hạn chế bảo hộ mậu
dịch và đặt vấn đề xem xét tính hợp thức của Cộng đồng châu Âu (EC), khả năng thương
mại của các nước đang phát triển. Kết quả là mức thuế quan chung giảm 6.5%, còn các
nội dung khác chưa giải quyết được càng trở nên nóng bỏng và phức tạp hơn.
Vòng Kennedy (1964-1967): những bước tiến vượt bậc tới tự do hóa thương mại quốc
tế diễn ra thông qua các cuộc đàm phán về mậu dịch đa phương, hay còn gọi là những
vòng đàm phán mậu dịch, được tiến hành dưới sự bảo trợ của GATT. Vòng đàm phán
Kennedy cuối cùng cũng đạt được sự thỏa thuận là giảm 37% thuế sau 5 năm với 75%
khối lượng hàng hóa trao đổi. Giữ nguyên chính sách bảo hộ đối với các mặt hàng nhạy
cảm như nông sản, thủy sản, hàng dệt may, da giày… Ngoài ra vòng đàm phán Kennedy
cũng thành công trong soạn thảo hiệp định của GATT về chống phá giá.
Vòng đàm phán Tokyo (1973-1979): sau 6 năm đàm phán kéo dài, vòng đàm phán đã
đạt được những kết quả khả quan: giảm 1/3 mức thuế quan tại 9 thị trường công nghiệp
chính của thế giới, giảm 4.7% thuế bình quân các sản phẩm chế biến từ 40% khi mới
thành lập GATT. Đặc biệt, các nước ký kết công nhận sự cần thiết và cho phép đãi ngộ
ưu đãi dành cho các nước đang và chậm phát triển.
Vòng đàm phán Uruguay (1986-1994): Hiệp ước Uruguay đã đạt được những kết quả
to lớn, vượt dự kiến của các chuyên gia và tập trung ở những nội dung sau đây:
- Nhất trí thành lập WTO với yêu cầu chấp nhận cả gói các kết quả của Hiệp ước
Uruguay.
- Đưa nhiều lĩnh vực kinh tế mới vào khuôn khổ hệ thống thương mại thế giới
(dịch vụ, sở hữu trí tuệ và đầu tư trong chừng mực liên quan tới thương mại, các biện
pháp trở ngại phi thuế quan…)
- Thuế hóa các biện pháp phi thuế quan.
- Chấm dứt sự tồn tại riêng rẽ của thỏa thuận đa sợi, đưa hàng dệt vào khuôn khổ
thương mại thế giới.
- Phá vỡ một mảng quan trọng trong chính sách bảo hộ nông nghiệp kéo dài và các
mặt hàng nhạy cảm khác của các nước phát triển với quy định cụ thể, không thể tránh né.
1.3 Nội dung Hiệp định chung GATT
Trong suốt 48 năm tồn tại, GATT luôn mang tính chất tạm thời. Bản hiệp định chung
ban đầu không đầy đủ và chưa được áp dụng toàn bộ như hiện nay. Bản GATT 1947 cho
tới nay có 4 phần gồm 38 điều như sau:

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 7
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
Phần 1: Hai điều khoản chính về đãi ngộ Tối huệ quốc và các điều khoản nhân
nhượng thuế quan (2 điều).
Phần 2: Các nguyên tắc và quy định cụ thể (21 điều).
Phần 3: Một số quy định về triển khai, tác động, điều chỉnh và quy định chung (12
điều).
Phần 4: Thương mại và sự phát triển (3 điều).
Trong thực tế, không thể có sự nhất trí toàn cầu về chuẩn mực pháp lý, có nhiều trường
hợp các điều trong bản Nghị định thư này trái với luật hiện hành của mỗi quốc gia nên
việc áp dụng nó với mỗi quốc gia là dựa trên cơ sở tự nguyện. Có thể nói, GATT thể hiện
tính thực tiễn cao với sự kết hợp của tính chặt chẽ và sự mềm mỏng qua các ngoại lệ cho
phép.
GATT là một diễn đàn đàm phán hoạt động theo phương thức đồng thuận. Các điều
chỉnh của GATT phần lớn được thực hiện ở các vòng đàm phán. Trong đó, các điều
khoản quan trọng (điều I (Tối huệ quốc), II (danh mục các nhân nhượng thuế quan) và
XXX (điều chỉnh)) cần theo nguyên tắc nhất trí, các điều khoản còn lại thì chỉ yêu cầu đa
số là 2/3 số phiếu đồng thuận. Cơ chế ra quyết định của GATT dựa trên nguyên tắc đa số
phiếu của hội nghị và sự tham gia hơn 50% số thành viên ký kết.
Trong GATT, các hiệp định riêng cụ thể hóa các chuẩn mực chỉ có hiệu lực với các
bên ký kết vào hiệp định (sau khi WTO được thành lập, hầu hết các hiệp định đã đưa vào
khuôn khổ pháp lý chung), đồng thời GATT cũng chấp nhận các thỏa thuận khu vực.
Như vậy, trong 48 năm tồn tại của mình, GATT đã có những đóng góp to lớn vào việc
đảm bảo thuận lợi hoá và xúc tiến, đảm bảo sự tự do hóa thương mại toàn cầu. GATT
điều hành các vòng đàm phán kéo dài nhiều năm với sự tham gia của hàng chục quốc gia
từ khắp các châu lục. Nội dung của GATT ngày một bao trùm và quy mô ngày một lớn:
bắt đầu từ việc giảm thuế quan cho tới các biện pháp phi thuế và tìm kiếm một cơ chế
quốc tế giải quyết các tranh chấp thương mại giữa các quốc gia. Từ mức thuế trung bình
40% của năm 1948, đến năm 1995, mức thuế trung bình của các nước phát triển chỉ còn
khoảng 4% và thuế quan trung bình của các nước đang phát triển còn khoảng 15%.

1.4 Sự cần thiết phải thiết lập một hệ thống mới – Tổ chức Thương mại thế giới
(WTO)
Với 48 năm tồn tại, GATT đã trở thành thoả thuận đa phương then chốt về mậu dịch
toàn cầu. GATT đã góp phần vào tự do hoá thương mại, bãi bỏ những hạn chế về thương
mại và chống phân biệt đối xử về kinh tế trong buôn bán giữa các nước… Mặc dù đã đạt
được những thành công lớn, nhưng đến cuối những năm 1980, đầu năm 1990, trước
những biến chuyển của tình hình thương mại quốc tế và sự phát triển của khoa học-kỹ
thuật, GATT bắt đầu tỏ ra có những bất cập, không theo kịp tình hình thế giới.
Thứ nhất, là một hiệp định có vai trò bao trùm trong đời sống thương mại quốc tế và
vẫn tồn tại cho đến ngày nay nhưng GATT lại chưa bao giờ là một tổ chức mặc dù sự
điều hành của GATT khiến người ta có cảm giác đây là một tổ chức. Tuy nhiên, GATT
thiếu các cam kết rõ ràng đảm bảo thực hiện như lịch đảm bảo thực hiện cụ thể và cơ

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 8
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
quan giám sát cần thiết. Sự đảm bảo chính dựa trên sự tôn trọng các cam kết của các bên
trong điều ước quốc tế. Các quy định của GATT về giám sát và đảm bảo thực hiện cam
kết còn thiếu vô tư và gián tiếp. Mặc dù GATT có điều khoản quy định biện pháp trả đũa
nhưng mới được vận dụng một lần vào năm 1955, cho phép Hà Lan hạn chế nhập lúa mỳ
của Hoa Kỳ, trả đũa việc Hoa Kỳ hạn chế nhập sản phẩm sữa bò của Hà Lan.
Thứ hai, bên cạnh kết quả của việc cắt giảm thuế quan, những thành công nhất định
của vòng đàm phán Tokyo là một dấu hiệu của một thời kỳ khó khăn đã đến. Thuế quan
giảm tới mức thấp nhất cùng với một loạt nhiệm vụ kinh tế trong những năm của thập
niên 70 và 80 đã khiến cho các chính phủ đưa ra các hình thức bảo vệ khác (thường là các
biện pháp phi thuế quan) cho các lĩnh vực kinh tế phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt
từ nước ngoài. Tỷ lệ thất nghiệp cao và sự đóng cửa thường xuyên của các nhà máy đã
buộc các chính phủ ở châu Âu và Hoa Kỳ phải tìm kiếm các thỏa hiệp song phương phân
chia thị trường với các đối thủ cạnh tranh, tiếp tục trợ giúp cho các ngành nông nghiệp
của mình. Cả hai hình thức thay đổi này đã làm giảm độ tin cậy và hiệu quả của GATT.
Thứ ba, ngoài những suy giảm về môi trường, chính sách thương mại vào đầu những
năm 1980, người ta cũng thấy rõ ràng rằng, không lâu nữa GATT sẽ không giữ được vai
trò chi phối nền thương mại thế giới như những năm 1940. Trước hết là do, thương mại
thế giới đã trở nên cực kỳ phức tạp và quan trọng hơn nhiều so với 40 năm trước: sự toàn
cầu hóa nền kinh tế thế giới đang hình thành, việc đầu tư quốc tế bùng nổ và thương mại
dịch vụ, sở hữu trí tuệ - những loại hình không được GATT điều chỉnh – là mối quan tâm
ngày càng tăng của nhiều nước liên quan chặt chẽ với sự gia tăng liên tục của thương mại
hàng hóa thế giới.
Thứ tư, trong những khía cạnh khác, giờ đây, người ta thấy GATT có nhiều hạn chế,
ví dụ đối với nông nghiệp, hệ thống đa biên có những lỗ hổng không thể khắc phục được,
các nỗ lực tự do hóa đem lại thành công nhỏ nhoi, trong ngành dệt và may mặc chỉ đạt
được một thỏa thuận duy nhất như một ngoại lệ của các nguyên tắc thông thường của
GATT là Hiệp định đa sợi.
Cuối cùng, thể chế của GATT và hệ thống giải quyết tranh chấp cũng có những dấu
hiệu đáng lo ngại. Số lượng thành viên tăng lên nhanh chóng trên khắp các châu lục, đòi
hỏi phải có một tổ chức quản lý, điều hành và giám sát chặt chẽ hơn. Về việc giải quyết
tranh chấp, nhìn chung, quy chế giải quyết tranh chấp của GATT còn quá lỏng lẻo, dựa
trên sự dàn xếp là chính.
Trước tình hình đó, các bên tham gia GATT nhận thấy cần phải có nỗ lực để củng cố
và mở rộng hệ thống thương mại đa biên. Từ năm 1986 đến 1994, Hiệp định GATT và
các hiệp định phụ trợ của nó đã được các nước thảo luận sửa đổi và cập nhật để thích ứng
với điều kiện thay đổi của môi trường thương mại thế giới. Hiệp định GATT 1947, cùng
với 12 hiệp định chuyên giải thích chi tiết một số vấn đề riêng kèm theo đã hợp thành
GATT 1994 – một trong 3 phần cốt lõi của hệ thống pháp lý tạo thành WTO. Một số hiệp
định riêng biệt cũng đạt được trong các lĩnh vực như nông nghiệp, dệt may, trợ cấp, tự vệ
và các lĩnh vực khác; cùng với GATT 1994, chúng tạo thành các yếu tố của các Hiệp

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 9
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
định Thương mại đa phương về Thương mại Hàng hoá. Vòng đàm phán Uruguay cũng
thông qua một loạt các quy định mới điều chỉnh Thương mại Dịch vụ và Quyền Sở hữu
Trí tuệ liên quan đến thương mại.
Đầu những năm 1990, mặc dù vòng đàm phán Uruguay của GATT đã khá dài, nhưng
nhìn chung vấn đề vẫn tiếp tục được thảo luận. Vì Hoa Kỳ và một số nước muốn đưa vào
chương trình nghị sự nhiều vấn đề mới như: Trao đổi dịch vụ quốc tế, quyền sở hữu quốc
tế, đầu tư, lao động, môi trường…, hơn nữa đây cũng là thời kỳ Liên Xô và các nước
XHCN Đông Âu sụp đổ, kết thúc thời kỳ “chiến tranh lạnh”, thế giới chuyển từ xu thế
“đối đầu” sang “đối thoại”, thực hiện “mở cửa” và hội nhập quốc tế. Do đó, nhiều vấn đề
mới trong quan hệ kinh tế quốc tế phát sinh, vượt xa khuôn khổ của GATT, đồng thời các
thiết chế hiện có của GATT đã không đủ sức giải quyết các tranh chấp trong các quan hệ
kinh tế quốc tế này, đòi hỏi các quốc gia phải xem xét lại sứ mạng của GATT. Cuối cùng,
chỉ mấy tháng sau khi hoàn tất vòng đàm phán Uruguay (15/12/1993), các nước đã cùng
nhau họp tại Marrakesh (Marốc) vào ngày 15/4/1994 ký Định ước cuối cùng, Định ước
Marrakesh, khẳng định kết quả của vòng đàm phán thứ 8, đồng thời cho ra đời một thiết
chế mới tiếp tục sứ mạng của GATT và thay thế cho GATT, đó là Tổ chức Thương mại
thế giới (World Trade Organization - WTO).

2. WTO (World Trade Organization) – Tổ chức Thương mại thế giới


2.1 Sự thành lập WTO
Một trong những thành công lớn nhất của vòng đàm phán Uruguay nói riêng và của
GATT nói chung là đã thành lập một tổ chức thương mại mới - Tổ chức Thương mại thế
giới (WTO). Hạt giống của vòng đàm phán Uruguay đã được gieo tại cuộc họp cấp Bộ
trưởng của các thành viên GATT tại Geneva (Thụy Sĩ) vào tháng 11 năm 1982. Các Bộ
trưởng lúc này đã dự định tiến hành một vòng đàm phán lớn nhưng hội nghị lúc đó đã
không vượt qua được rào cản quá lớn là vấn đề nông nghiệp và xem như bị thất bại.
Nhưng trên thực tế, một chương trình làm việc mới đã được lên kế hoạch, và đây được
xem là tiền đề cho chương trình đàm phán Uruguay. Tuy nhiên phải mất 4 năm để nghiên
cứu, làm sáng tỏ các vấn đề liên quan và vượt qua những khó khăn để tìm ra sự nhất trí
chung trước khi các Bộ trưởng gặp nhau ở Punta Del Este (Uruguay) tháng 9 năm 1986.
Các Bộ trưởng cuối cùng cũng thống nhất một chương trình đàm phán đề cập đến hầu
như toàn bộ các vấn đề về chính sách thương mại còn bị bỏ ngỏ đến thời điểm bây giờ.
Chương trình nghị sự cho đàm phán bao gồm các vấn đề quan trọng, bức xúc của chính
sách thương mại, việc mở rộng hệ thống thương mại ra một vài lĩnh vực mới, đáng chú ý
là lĩnh vực thương mại dịch vụ và sở hữu trí tuệ, đồng thời cải tổ các chính sách thương
mại đối với những sản phẩm nhạy cảm như nông sản và hàng dệt may. Bên cạnh đó, tất
cả các điều khoản của GATT cũng sẽ được đưa ra xem xét lại.
Đến tháng 12 năm 1988, một cuộc họp cấp Bộ trưởng đã được tổ chức tại Montreal
(Canada) để đánh giá những kết quả đã đạt được sau nửa chặng đường thực hiện vòng

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 10
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
đàm phán và thiết lập chương trình thương lượng cho giai đoạn hai của lịch trình đàm
phán. Tại cuộc họp, các Bộ trưởng đã nhất trí việc nhượng bộ cho thâm nhập thị trường
của những sản phẩm nông sản nhiệt đới với mục tiêu giúp đỡ các nước đang phát triển,
đồng thời đưa ra một hệ thống giải quyết các tranh chấp đã soạn thảo hoàn chỉnh và cơ
chế đánh giá chính sách thương mại, nhằm đánh giá tổng thể thường xuyên, rõ ràng và có
hệ thống về các chính sách thương mại của các thành viên GATT.
Tháng 12 năm 1991, bản dự thảo toàn diện của “dự thảo cuối cùng”, bao gồm các văn
bản pháp lý thể hiện từng vấn đề được nêu ra trong chương trình nghị sự tại Punta Del
Este (trừ các kết quả có liên quan tới việc thâm nhập thị trường và danh sách cam kết của
các quốc gia về vấn đề giảm thuế nhập khẩu và mở cửa thị trường dịch vụ) đã được trình
tại Geneva. Trong hai năm tiếp theo đã diễn ra các cuộc thương lượng liên tục bàn về các
vấn đề từ những thất bại chưa giải quyết được đến dự đoán thành công sẽ đến. Tuy nhiên
các cuộc đàm phán đã diễn ra hết sức khó khăn, tiến trình đàm phán thường chậm hơn so
với tiến độ. Cùng với nông nghiệp. những vấn đề khác như thương mại dịch vụ, thâm
nhập thị trường, luật chống bán phá giá hay việc thiết lập một thể chế kinh tế mới cũng
trở thành những vấn đề gây xung đột. Sự bất đồng giữa Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu là
yếu tố có ảnh hưởng lớn đến sự thành công của các cuộc thảo luận.
Tháng 11 năm 1992, Hoa Kỳ và Ủy ban châu Âu đã vượt qua phần lớn những bất đồng
về nông nghiệp để cùng đi đến một hiệp định chung mang tên “Hiệp định Blair House”.
Đến tháng 7 năm 1993, các nước trong nhóm bộ tứ (Hoa Kỳ, Ủy ban châu Âu, Nhật Bản,
Canada) thông báo đã có những tiến bộ đáng kể trong đàm phán về thuế quan và những
vấn đề liên quan (mở cửa thị trường). Tới ngày 15/12/1993, từng vấn đề đã được giải
quyết và các cuộc bàn thảo về mở cửa thị trường hàng hoá, dịch vụ cũng kết thúc.
Ngày 15/4/1994, văn kiện cuối cùng đã được các Bộ trưởng của 111 nước trong 125
nước và vùng lãnh thổ tham gia đàm phán Hiệp định Uruguay ký tại cuộc họp ở
Marrakesh (Marốc) và 104 nước đã ký hiệp định về việc thành lập Tổ chức Thương mại
thế giới. Tổ chức Thương mại thế giới là hiện thân cho kết quả của vòng đàm phán
Uruguay và là tổ chức kế thừa của Hiệp đinh chung về Thuế quan và Thương mại
(GATT). Cũng như GATT trước đây, WTO chấp nhận các thành viên là những lãnh thổ
quan thuế, có thẩm quyền độc lập hoạch định và tiến hành các chính sách thương mại
quốc tế (Cộng hoà nhân dân Trung Hoa và các lãnh thổ quan thuế Hồng Kông, Đài Loan,
Macao có thể cùng là thành viên của WTO), trong đó mỗi thành viên có quyền và chỉ có
một lá phiếu bầu, các lá phiếu có giá trị ngang nhau.
WTO chính thức được thành lập và đi vào hoạt động kể từ ngày 1/1/1995, đặt trụ sở
chính tại Geneva (Thuỵ Sĩ). WTO đã thay thế GATT với tư cách là một tổ chức quốc tế,
song những gì đạt được sau vòng đàm phán Uruguay cho thấy GATT vẫn tồn tại và có
hiệu lực vì nó là hiệp định khung của WTO trong các vấn đề về trao đổi hàng hóa.
Về cơ cấu tổ chức của WTO, cơ quan quyền lực cao nhất của WTO là Hội nghị cấp Bộ
trưởng các thành viên, định kỳ họp ít nhất hai năm một lần. Các Bộ trưởng hoặc đại diện
của các thành viên có thể quyết định khác đi nếu thấy cần thiết. Cơ quan thường trực của

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 11
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
WTO là Đại hội đồng, với đại diện của các nước thành viên và nhiều uỷ ban, cơ quan
chuyên trách khác. Giúp việc cho các cơ quan trên là Ban Thư ký WTO, đứng đầu Ban
Thư ký là Tổng giám đốc, bên dưới có các Phó Tổng giám đốc và các vụ chức năng.
Về mục tiêu, WTO vẫn theo đuổi những mục tiêu được đề ra tại phần mở đầu của Hiệp
định GATT, đó là thông qua tự do hóa thương mại, trên cơ sở lập ra một hệ thống pháp lý
chung làm căn cứ để mỗi thành viên hoạch định và thực thi chính sách nhằm mở rộng
thương mại, tạo việc làm, tăng thu nhập và nâng cao đời sống nhân dân các nước thành
viên. Các mục tiêu của WTO được xác định như sau:
- Tự do hóa thương mại hàng hóa và dịch vụ thông qua đàm phán và loại bỏ thuế
quan, loại bỏ các hạn chế về số lượng, quy chế hóa các trở ngại phi thuế quan.
- Không phân biệt đối xử qua chế độ tối huệ quốc (MFN) và chế độ đãi ngộ quốc
gia (NT), đồng thời tạo điều kiện cho phát triển kinh tế bằng cách chấp nhận một cách
mềm dẻo các thỏa thuận riêng và ngoại lệ.
- Thiết lập và phát triển môi trường cho sự phát triển thương mại quốc tế, đảm bảo
sự trong suốt, chắc chắn và khả năng dự đoán trước các diễn biến.
- Tăng cường khả năng tham khảo ý kiến trong giải quyết tranh chấp để hạn chế
thiệt hại, đồng thời thể chế hóa quy chế này, đảm bảo sự tôn trọng các điều ước.
Như vậy, mục đích bao trùm của WTO là làm cho thương mại hoạt động tự do, thông
suốt, công bằng và có thể tiên đoán được. Để đạt được mục đích đó, WTO thực hiện các
chức năng sau:
- Điều hành các hiệp định thương mại, là diễn đàn cho các cuộc thương lượng về
thương mại. WTO ra đời từ các cuộc đàm phán và tất cả những gì tổ chức này làm được
đều thông qua con đường đàm phán.
- Giải quyết tranh chấp: quan hệ thương mại thường làm nảy sinh những lợi ích
mâu thuẫn nhau. WTO là nơi các quốc gia thành viên thương lượng để giải quyết những
tranh chấp phát sinh trong quan hệ thương mại giữa họ. Tất cả các hiệp định, cả những
hiệp định đã được các nước thành viên WTO đàm phán một cách kỹ lưỡng đều cần phải
được diễn giải.
- Giám sát chính sách thương mại của các thành viên.
- Hỗ trợ các nước đang phát triển về chính sách thương mại thông qua các chương
trình hỗ trợ kỹ thuật và huấn luyện. WTO không chỉ tập trung vào mục tiêu tự do hóa
thương mại, trong một số trường hợp, WTO còn đề ra những quy định ủng hộ việc duy trì
rào cản thương mại, như trong trường hợp bảo vệ người tiêu dùng hay ngăn chặn sự lây
lan của dịch bệnh.
- Hợp tác với các tổ chức quốc tế khác.
Trong khi phạm vi hoạt động của GATT chỉ bao trùm hoạt động thương mại hàng hóa,
WTO không những đã củng cố hệ thống pháp lý thương mại hàng hóa mà còn mở rộng
sang nhiều lĩnh vực khác: thương mại dịch vụ, quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương
mại và các biện pháp đầu tư liên quan đến thương mại. Ngoài ra, WTO còn có chương
trình tiếp tục đàm phán nhiều nội dung khác trong thương mại quốc tế. Ngoài ra, so với

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 12
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
GATT, WTO có nhiều điểm khác cơ bản. WTO hoạt động trên cơ sở được các thành viên
công nhận chính thức như là một thể chế thường trực, độc lập, có tư cách pháp nhân, bộ
máy và ngân sách.
Nguyên tắc làm việc của WTO
WTO làm việc trên cơ sở đồng thuận. Hầu hết mọi quyết định của WTO đều được
thông qua theo nguyên tắc đồng thuận. Nguyên tắc này có ưu điểm là tìm được các cam
kết và tiếng nói chung, tuy nhiên quá trình đi đến đồng thuận một vấn đề thường mất rất
nhiều thời gian và công sức. Trong một số trường hợp WTO ra quyết định theo phương
thức biểu quyết. Trong trường hợp này, mỗi thành viên có một phiếu (trừ Liên minh châu
Âu có số phiếu bằng số thành viên của mình). Các trường hợp áp dụng hình thức bỏ
phiếu:
- Quyết đinh diễn giải các điều khoản của Hiệp định WTO và các hịệp định đa
biên cần được ít nhất 3/4 các nước thành viên WTO thông qua.
- Quyết định miễn trừ một nghĩa vụ cho một nước thành viên cần ít nhất 3/4 tại
Hội nghị Bộ trưởng thông qua.
- Quyết định sửa đổi nội dung các điều khoản hiệp định cần phải được tất cả hoặc
2/3 số nước thành viên chấp nhận, tùy theo tính chất của các điều khoản ấy, ví dụ sửa đổi
một số nguyên tắc nền tảng như tối huệ quốc, nguyên tắc đãi ngộ quốc gia phải được sự
nhất trí của tất cả các nước thành viên (những sửa đổi chỉ được áp dụng cho các thành
viên đã chấp nhận).
- Quyết định kết nạp thành viên mới cần được Hội nghị Bộ trưởng hoặc Đại hội
đồng thông qua với đa số 2/3 số phiếu thuận.

2.2 Hệ thống pháp lý của WTO


Để đảm bảo hoạt động thương mại được công bằng, tự do, các nước thành viên WTO
thương lượng đề thống nhất ban hành các quy tắc và tuân thủ các quy tắc đó. Các quy tắc
của WTO, được ghi nhận tại các hiệp định của WTO là kết quả thương lượng giữa các
nước thành viên và đều đã được quốc hội của tất cả các nước thành viên phê chuẩn.
Hệ thống quy tắc hiện nay là kết quả của vòng đàm phán Uruguay (1986-1994), qua đó
đã điều chỉnh đáng kể Hiệp định GATT 1947. Hiệp định GATT đã trở thành tập quy tắc
cơ bản của WTO về thương mại hàng hóa. Hệ thống này còn bao gồm thương mại dịch
vụ, quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến thương mại, các biện pháp đầu tư liên quan đến
thương mại, cơ chế kiểm tra chính sách của các thành viên, quy tắc mới về giải quyết
tranh chấp và 4 hiệp định đa phương. WTO mặc nhiên công nhận giá trị pháp lý của
khoảng 200 quyết định và thỏa thuận đã được thông qua trong thời kỳ GATT tồn tại tạm
thời.
Toàn bộ hệ thống quy tắc của WTO chia thành 3 phần cơ bản:
- Phần 1: gồm những hiệp định cơ bản: Hiệp định chung về Thuế quan và Thương
mại (GATT 1994), Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ (GATS), Hiệp định về các
khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS).

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 13
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
- Phần 2: những hiệp định trong từng lĩnh vực cụ thể: Hiệp định về nông nghiệp
(AOA), Hiệp định về hàng dệt may (ATC), Hiệp định về chống bán phá giá…
- Phần 3: lịch trình hay danh sách những cam kết của các thành viên về thuế quan
hay mở cửa thị trường.
Căn cứ vào nội dung các hiệp định trên, có thể chia thành 5 loại thỏa ước sau:
- Thỏa ước về hàng hóa
Từ năm 1947 đến năm 1994, GATT là diễn đàn thương lượng việc hạ thấp hàng
rào thuế quan và các rào cản thương mại khác. Hiệp định GATT đã đề ra những quy tắc
quan trọng nhất, nhất là nguyên tắc tối huệ quốc. Từ năm 1995, Hiệp định GATT được
điều chỉnh thành hiệp định khung cho thương mại hàng hóa.
- Thỏa ước về dịch vụ
Các nguyên tắc về thương mại tự do hơn và công bằng hơn trước đây chỉ áp dụng
cho thương mại hàng hóa, giờ đây cũng được áp dụng cho thương mại dịch vụ của các
ngân hàng, công ty bảo hiểm, công ty viễn thông, công ty du lịch, công ty vận tải…
Những nguyên tắc trên được ghi nhận trong bản Hiệp định về thương mại dịch vụ
(GATS). Các thành viên WTO cũng đã có những cam kết riêng lẻ trong khuôn khổ hiệp
định, nêu rõ những lĩnh vực dịch vụ nào họ đồng ý mở cửa và mức độ mở cửa cho cạnh
tranh của nước ngoài.
- Thỏa ước về sở hữu trí tuệ
Hiệp định về sở hữu trí tuệ của WTO là cơ sở pháp lý cho thương mại và đầu tư về
suy nghĩ và sức sáng tạo. Hiệp định nêu lên quy định về cách thức bảo vệ quyền tác giả,
thương hiệu, tên địa phương xác định xuất xứ sản phẩm, kiểu dáng công nghiệp và thông
tin mật (bí mật thương mại).
- Thỏa ước về giải quyết tranh chấp
Thủ tục giải quyết tranh chấp của WTO được quy định tại Bản thỏa thuận về giải
quyết tranh chấp, là cơ sở pháp lý cho việc cưỡng chế thi hành các quy tắc của WTO,
đảm bảo cho thương mại được diễn ra thông suốt.
Các nước thành viên kiện ra WTO khi họ cho rằng quyền lợi của họ quy định tại
các hiệp định bị xâm phạm. Phán quyết sẽ được đưa ra bởi các chuyên gia (là những
người được đề cử theo thể thức đặc biệt) căn cứ vào việc giải thích các hiệp định và cam
kết riêng lẻ của các thành viên. Hiện nay thủ tục là khuyến khích các thành viên giải
quyết tranh chấp thông qua thương lượng; nếu thương lượng thất bại mới áp dụng một
thể thức được quy định cẩn trọng, qua nhiều giai đoạn.
- Thỏa ước về giám sát chính sách
Mục đích của cơ chế giám sát chính sách là nâng cao tính minh bạch, tạo sự hiểu
biết hơn về chính sách thương mại mà các nước đang áp dụng và tác động của nó. Tất cả
các thành viên đều phải trải qua giám sát định kỳ. Mỗi cuộc giám sát được thực hiện bởi
bản báo cáo của thành viên bị giám sát và báo cáo của Đoàn Thư ký của WTO.

2.3 Ý nghĩa việc ra đời WTO

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 14
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
Việc WTO ra đời được coi là một dấu mốc rất quan trọng trong lịch sử thương mại
quốc tế. WTO đại diện cho một xu hướng phát triển mà theo đó nền kinh tế mỗi nước
trên thế giới ngày càng phụ thuộc vào các nền kinh tế và các thị trường khác, xu hướng
đó tạo nên một bước phát triển mới của tính phụ thuộc lẫn nhau trong mối quan hệ kinh
tế quốc tế ngày nay.
Với sự ra đời của WTO, hệ thống thương mại đa biên không còn giới hạn ở những
định chế và thể chế chi phối thương mại hàng hóa như GATT mà được mở rộng sang
nhiều lĩnh vực khác: thương mại dịch vụ, đầu tư, sở hữu trí tuệ…, để đáp ứng kịp thời với
sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế thế giới.
Ngoài ra, mối quan hệ giữa WTO và các tổ chức kinh tế quốc tế khác (IMF, WB…)
tạo nên những thể chế tác động trực tiếp tới đại bộ phận các quan hệ kinh tế, thương mại
quốc tế.

2.4 Sự khác nhau giữa GATT và WTO


Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) là một thể chế pháp lý của hệ thống thương mại
đa biên. WTO đưa ra các nghĩa vụ có tính nguyên tắc để chính phủ các nước thiết lâp
khuôn khổ, các luật lệ và quy tắc thương mại trong nước phù hợp với nền thương mại thế
giới. WTO là nền tảng của tiến trình phát triển các cuộc thảo luận, thương lượng và phán
xét có tính tập thể. Như vậy, WTO không phải là sự mở rộng đơn giản của GATT, ngược
lại, WTO hoàn toàn thay thế tổ chức tiền thân của nó, và có đặc điểm rất khác biệt. Các
điểm khác biệt chính bao gồm:
GATT WTO
-GATT là Hiệp định, bao gồm các quy -WTO là một tổ chức thường trực có bộ
định, hiệp định đa biên, không có nền tảng máy tổ chức, cơ chế hoạt động, có ban thư
về thể chế, chỉ có một ban thư ký nhỏ gắn ký riêng.
với mục đích ban đầu là thành lập Tổ chức
Thương mại Quốc tế (ITO).
-GATT hoạt động trên cơ sở tạm thời, -Các cam kết của WTO là đầy đủ và cố
GATT chủ yếu là hiệp định mang tính thỏa định. Hầu hết các hiệp định của WTO là
thuận đa phương, được lựa chọn. cam kết đa phương, đòi hỏi sự bắt buộc
thực hiện của các thành viên.
-Các quy định của GATT được áp dụng -Các quy định của WTO bao gồm cả
cho thương mại hàng hóa. thương mại dịch vụ và các khía cạnh liên
quan đến thương mại của sở hữu trí tuệ và
các biện pháp đầu tư liên quan đến thương
mại.
-Giải quyết tranh chấp khó khăn vì không -Hệ thống giải quyết các tranh chấp của
có cơ chế chuẩn mực. WTO nhanh hơn, năng động hơn và ít bị
tắc nghẽn so với hệ thống cũ của GATT.
Việc thực hiện các phán quyết về giải quyết
tranh chấp cũng dễ dàng, đảm bảo hơn.

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 15
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
-Nguyên tắc hoạt động của GATT chỉ là -Ngoài nguyên tắc đồng thuận còn kết hợp
đồng thuận. cả nguyên tắc bỏ phiếu, mỗi thành viên một
phiếu theo nguyên tắc thiểu số phục tùng đa
số.

Hiệp định WTO bao gồm 29 văn bản pháp lý riêng biệt, bao trùm mọi lĩnh vực từ
nông nghiệp đến ngành dệt và may, từ dịch vụ đến việc mua sắm của Chính phủ, các quy
tắc xuất xứ và sở hữu trí tuệ. Ngoài ra còn có 25 tuyên bố bổ sung, quyết định và văn bản
ghi nhớ ở cấp Bộ trưởng, quy định những nghĩa vụ và cam kết khác của các thành viên
WTO. Trong đó có một số nguyên tắc cơ bản và xuyên suốt nội dung các văn bản này,
chủ yếu là nguyên tắc đối xử tối huệ quốc (MFN) và nguyên tắc đối xử quốc gia (NT).

3. Nguyên tắc đối xử tối huệ quốc (MFN) và nguyên tắc đối xử quốc gia (NT)
Đối xử tối huệ quốc (MFN) và đối xử quốc gia (NT) là hai nguyên tắc cơ bản trong
thương mại quốc tế, chúng đều có chung bản chất là không phân biệt đối xử hay nói cách
khác là đối xử bình đẳng. Hai nguyên tắc này được thể hiện rất rõ nét thông qua các Hiệp
định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), đồng thời chúng cũng là những nguyên
tắc quan trọng trong quan hệ hợp tác kinh tế thương mại khu vực và song phương.

3.1 Nguyên tắc đối xử tối huệ quốc (MFN)


3.1.1 Lịch sử ra đời của MFN
Lịch sử hình thành và phát triển tối huệ quốc đã có trên 200 năm (từ thế kỷ XII-XIII),
trong điều ước kí kết giữa thành phố thương nghiệp Italia với vương quốc Ảrập Bắc Phi
đã xuất hiện hình thức đầu tiên của tối huệ quốc.
Vào năm 1641, trong điều ước Hà Lan kí với Bồ Đào Nha lần đầu tiên áp dụng điều
khoản tối huệ quốc kiểu châu Âu hay còn gọi loại tối huệ quốc vô điều kiện, sau này
được các nước châu Âu áp dụng rộng rãi.
Đến năm 1778, trong điều ước thương mại Hoa Kỳ kí với Pháp, lần đầu tiên điều
khoản tối huệ quốc thuộc loại ưu đãi có điều kiện được áp dụng.
Tuy nhiên, thuật ngữ “tối huệ quốc” ra đời vào cuối thế kỷ XIX, hình thành trong luật
về thuế quan 1930 trong thực tiễn thương mại của Hoa Kỳ. Vào thời điểm đó, Hoa Kỳ đã
đưa ra chế độ tối huệ quốc trong các hiệp định song phương như cơ sở để xúc tiến thương
mại với một số đối tác tại châu Âu có quan hệ mật thiết với mình như Pháp, Hà Lan. Đãi
ngộ tối huệ quốc vào thời điểm ra đời chỉ mang ý nghĩa của chế độ thương mại thuận lợi
nhất mà quốc gia sở tại có thể dành cho hàng hóa nhập khẩu từ các đối tác thương mại
của mình. Quy chế này mang tính chất có đi có lại. Nói cách khác đó là "chế độ đối xử
bình đẳng giữa những thực thể được ưu đãi".
Năm 1948, quy chế này chính thức được GATT đưa vào điều 1 của GATT, và xem
đây là cơ sở quan trọng kêu gọi các nước thành viên cho nhau hưởng chế độ tối huệ quốc
để thúc đẩy buôn bán giữa các nước thành viên.

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 16
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
3.1.2 Nội dung cơ bản của MFN
Nguyên tắc tối huệ quốc (Most Favoured Nation Rule - MFN) là nguyên tắc “không
phân biệt đối xử” trong quan hệ mậu dịch giữa các quốc gia. Đây là nguyên tắc truyền
thống trong quan hệ kinh tế quốc tế và phổ biến nhất trong lĩnh vực thương mại, và là
nguyên tắc tối quan trọng trong các hiệp định của Tổ chức Thương mại thế giới, đồng
thời là kim chỉ nam cho các quốc gia và vùng lãnh thổ trong hoạch định các chính sách
thương mại quốc tế, hay các hiệp định song phương đa phương.
Đãi ngộ tối huệ quốc có hai loại đãi ngộ: đãi ngộ tối huệ quốc có điều kiện và đãi ngộ
tối huệ quốc vô điều kiện. Đãi ngộ tối huệ quốc có điều kiện là chỉ bên ký kết khác muốn
được hưởng những đãi ngộ mà một bên ký kết dành cho bên thứ ba thì phải đưa ra những
bồi hoàn tương ứng (sự bồi hoàn này có thể là sự thay đổi thể chế chính trị, sự nhượng bộ
về chính sách đối nội, đối ngoại...). Đãi ngộ tối huệ quốc vô điều kiện là chỉ tất cả những
ưu đãi mà một bên ký kết dành cho bên thứ ba thì phải dành cho bên ký kết khác ngay lập
tức, vô điều kiện, không đòi hỏi bồi hoàn và tự động.
Theo nguyên tắc MFN, WTO yêu cầu một nước thành viên phải áp dụng thuế quan và
các quy định khác đối với hàng hoá nhập khẩu từ các nước thành viên khác nhau (hoặc
hàng hoá xuất khẩu tới các nước thành viên khác nhau) một cách bình đẳng, không phân
biệt đối xử. Điều đó có nghĩa là nếu một nước thành viên dành cho sản phẩm từ bất kỳ
nước thành viên nào mức thuế quan hay bất kỳ một ưu đãi nào khác thì cũng phải dành
mức thuế quan hoặc ưu đãi đó cho sản phẩm tương tự của tất cả các quốc gia thành viên
khác một cách ngay lập tức và vô điều kiện. Tuy nhiên WTO cũng cho phép các nước
thành viên được duy trì một số ngoại lệ của nguyên tắc này.
Cụ thể, khi hai nước A và B kí với nhau hiệp định thương mại dịch vụ, hai bên sẽ áp
dụng nguyên tắc MFN. Nếu nước A dành bất kì ưu đãi nào cho những hàng hóa , dịch vụ
nhập khẩu từ một nước C nào đó vào nước A như: ưu đãi về thuế quan, các phí tổn, thủ
tục… thì nước A đó phải dành những ưu đãi đó cho những hàng hóa, dịch vụ của nước B
nhập vào nước A cách vô điều kiện, tức hàng hóa, dịch vụ của nước B sẽ không phải chịu
mức thuế, phí tổn,… cao hơn so với hàng hóa dịch vụ của nước A dành cho nước C.
Vào thời điểm mới ra đời, MFN chỉ mang ý nghĩa chật hẹp là những ưu đãi chỉ trong
lĩnh vực thương mại (xuất nhập khẩu hàng hóa), tuy nhiên hiện nay MFN đã trở thành
nền tảng cho hệ thống thương mại đa biên trên tất cả các lĩnh vực như: nông nghiệp, hàng
dệt may, hoạt động ngân hàng, viễn thông, tiêu chuẩn công nghiệp, tính an toàn của sản
phẩm, qui định liên quan đến an toàn vệ sinh thực phẩm, sở hữu trí tuệ, và nhiều lĩnh vực
khác…
Nguyên tắc MFN là nguyên tắc quan trọng vào loại bậc nhất trong WTO, chính vì thế
nó được thể hiện ở điều 1 của GATT - về quản lý thương mại hàng hóa. MFN cũng là
những điều khoản quan trọng của GATS - Hiệp định chung về thương mại dịch vụ (điều
2) và TRIPS - Hiệp định về quyền sở hữu trí tuệ có liên quan đến thương mại (điều 4).
Tuy nhiên, nguyên tắc này có sự khác biệt về tầm quan trọng trong thực thi theo từng

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 17
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
hiệp định. Như vậy, 3 hiệp định này áp dụng với 3 lĩnh vực thương mại quan trọng mà
WTO quản lý.
Theo quy định về nghĩa vụ của các bên tham gia trong quan hệ mậu dịch quốc tế, giữa
các quốc gia của MFN thì nguyên tắc này được hiểu theo 2 cách:
- Tất cả những ưu đãi và miễn giảm mà một bên tham gia trong các quan hệ kinh
tế thương mại quốc tế đã hoặc sẽ dành cho bất kỳ một nước thứ ba nào, thì cũng được
dành cho bên tham gia kia được hưởng một cách không điều kiện.
- Hàng hóa di chuyển từ một bên tham gia trong quan hệ kinh tế thương mại này
đưa vào lãnh thổ của bên tham gia kia sẽ không phải chịu mức thuế và các tổn phí cao
hơn những thuế quan hoặc những thủ tục phiền toái hơn những thuế quan và thủ tục đang
hoặc sẽ áp dụng đối với hàng nhập vào từ nước thứ ba nào khác
Theo luật pháp quốc tế thì đây là một nguyên tắc điều chỉnh các mối quan hệ thương
mại và kinh tế giữa các nước trên cơ sở các hiệp định, hiệp ước giữa các nước một cách
bình đẳng và cùng có lợi. Do đó xét theo góc độ luật pháp quốc tế thì điều chủ yếu của
quy chế tối huệ quốc là không phải cho nhau hưởng các đặc quyền, mà là đảm bảo sự
bình đẳng giữa các quốc gia có chủ quyền về các cơ hội giao dịch thương mại và kinh tế.
3.1.3 Mục đích của sự hình thành nguyên tắc MFN
Nguyên tắc tối huệ quốc là một nguyên tắc quan trọng đem lại sự bình đẳng giữa các
quốc gia có chủ quyền và các cơ hội giao dịch thương mại và kinh tế, chống bất kì sự
phân biệt đối xử nào với bất kì một quốc gia nào. Từ đó tạo điều kiện cạnh tranh ngang
bằng nhau giữa các quốc gia, điều này có nghĩa là một khi được hưởng chế độ ưu đãi
MFN thì hàng hóa nhập khẩu vào quốc gia đó của tất cả các nước được hưởng ưu đãi là
như nhau cả thuế quan hay các tiêu chuẩn yêu cầu khác…, từ đấy những quốc gia nhận
ưu đãi sẽ không phải lo lắng về những rào cản khách quan như trước đây, giờ đây các
nước sẽ có điều kiện đầu vào như nhau và vấn đề còn lại là làm sao nâng cao được chất
lượng sản phẩm, mẫu mã, thương hiệu của mình để có đủ sức chinh phục được người tiêu
dùng, đem lại niềm yêu thích và lòng trung thành với sản phẩm của mình, hình thành nên
sức mạnh cạnh tranh trên trường quốc tế, vì thế đây cũng là cơ hội tốt để thúc đẩy tăng
trưởng thương mại giữa các quốc gia.
Trong thương mại quốc tế, áp dụng đãi ngộ tối huệ quốc đem lại nhều lợi ích cho
quốc gia thụ hưởng, cụ thể là:
- Nó đảm bảo rằng mỗi quốc gia sẽ đáp ứng được tổng nhu cầu nhập khẩu của
mình từ những nguồn cung cấp hiệu quả nhất, cho phép các quốc gia sử dụng lợi thế
tương đối.
- Là nhân tố tích cực cho việc tự do hóa thương mại đa phương. MFN góp phần
làm giảm mức thuế quan trung bình đối với các hàng hóa sản xuất trong các quốc gia
đóng vai trò chủ yếu trong quan hệ thương mại.
- Nguyên tắc đãi ngộ tối huệ quốc công nhận sự bình đẳng về chủ quyền giữa các
quốc gia thành viên và bảo đảm cho sự xâm nhập vào thị trường của những nhà sản xuất
mới.

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 18
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
- Nó giúp Chính phủ các quốc gia thành viên tránh được việc phải nhượng bộ đối
với những đề nghị về quy chế riêng đối với những ngành công nghiệp cụ thể.
- Giúp hạn chế các biện pháp bảo vệ sản xuất và thị trường thông qua thuế quan
và phi thuế quan, giúp các quốc gia thành viên có điều kiện tham khảo lẫn nhau tránh gây
thiệt hại quyền lợi của các quốc gia thành viên.
3.1.4 Quy định về đối xử tối huệ quốc trong luật thương mại quốc tế
Đối xử tối huệ quốc thường được áp dụng trong các lĩnh vực: thương mại, đầu tư, sở
hữu trí tuệ, miễn trừ ngoại giao và công nhận các phán quyết của toà án nước ngoài.
Chuẩn mực đối xử này ban đầu chỉ xuất hiện trong các hiệp định thương mại nhưng sau
đó thường được đưa cả vào trong các hiệp định đầu tư quốc tế.
3.1.4.1 Lĩnh vực hàng hóa
Theo Điều I.1 Hiệp định GATT (1947) quy định nghĩa vụ của mọi bên ký kết dành
"ngay lập tức và không điều kiện” bất kỳ ưu đãi, ưu tiên, đặc quyền hoặc đặc miễn nào
liên quan đến thuế quan và bất kỳ loại lệ phí nào mà bên ký kết đó áp dụng cho hoặc liên
quan đến việc nhập khẩu, xuất khẩu hoặc cho việc chuyển tiền thanh toán quốc tế, hoặc
liên quan đến phương pháp tính thuế quan và lệ phí hoặc liên quan đến tất cả các quy
định và thủ tục đối với việc xuất và nhập khẩu một sản phẩm xuất xứ hoặc nhập khẩu
sang một bên ký kết cho một sản phẩm cùng loại xuất xứ hoặc nhập khẩu sang các bên ký
kết khác. Ví dụ: khi Việt Nam gia nhập WTO thì Việt Nam phải cam kết giảm thuế ngay.

Mức thuế cam kết bình quân theo nhóm ngành hàng chính
Thuế suất cam kết tại Thuế suất cam kết cắt
Nhóm mặt hàng thời điểm gia nhập WTO giảm cuối cùng cho WTO
(%) (%)
1. Nông sản 25,2 21,0
2. Cá, sản phẩm cá 29,1 18,0
3. Dầu khí 36,8 36,6
4. Gỗ, giấy 14,6 10,5
5. Dệt may 13,7 13,7
6. Da, cao su 19,1 14,6
7. Kim loại 14,8 11,4
8. Hoá chất 11,1 6,9
9. Thiết bị vận tải 46,9 37,4
10. Máy móc thiết bị cơ khí 9,2 7,3
11. Máy móc thiết bị điện 13,9 9,5
12. Khoáng sản 16,1 14,1
13. Hàng chế tạo khác 12,9 10,2
Cả biểu thuế 17,2 13,4
(Nguồn: www.mof.gov.vn)

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 19
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
Đây chính là mức thuế mà Việt Nam phải áp dụng cho tất cả các quốc gia, vùng lãnh
thổ là thành viên của WTO và những quốc gia vùng lãnh thổ khác thông qua hiệp định
thương mại song phương đã kí kết.
Theo Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ (BTA), hàng hoá nhập khẩu từ Hoa
Kỳ như lương thực, thực phẩm, máy ảnh, thiết bị làm lạnh... có tờ khai hải quan từ ngày
10-12 sẽ được giảm thuế. Cụ thể, các loại nước hoa và nước thơm nhập từ Hoa Kỳ sẽ
được giảm thuế từ 50% xuống còn 30%; mỹ phẩm hoặc chế phẩm để trang điểm và
dưỡng da tùy loại giảm thuế từ 50% xuống còn 20-30%; máy ảnh sử dụng phim cuộn khổ
35mm từ 30% xuống 20%; các loại máy làm đông lạnh kiểu tủ dung tích không quá 800
và 900 lít có các mức thuế suất cũ là 30-50% sẽ giảm xuống 20-40%... Danh mục hàng
hóa và mức thuế suất nhập khẩu này được áp dụng cho hàng hóa có giấy chứng nhận xuất
xứ của Hoa Kỳ, cũng như các nước có thỏa thuận về đối xử tối huệ quốc trong quan hệ
thương mại với Việt Nam. Về phía Hoa Kỳ thì ngay sau khi Hiệp định thương mại Việt
Nam - Hoa Kỳ có hiệu lực, Hoa Kỳ sẽ dành cho hàng hoá Việt Nam mức thuế suất thuế
nhập khẩu tối huệ quốc trung bình khoảng 3% .Trong quá trình thực thi hiệp định, nếu
Hoa Kỳ giảm thuế cho các nước khác do kết quả đàm phán trong khuôn khổ WTO thì
cũng dành cho Việt Nam ưu tiên như vậy, dù lúc đó Việt Nam chưa phải là thành viên
của WTO.

3.1.4.2 Lĩnh vực dịch vụ


Theo điều 2 chương III của Hiệp định thương mại dịch vụ (GATS), nguyên tắc tối
huệ quốc được áp dụng mà hai bên kí kết: “mỗi bên dành ngay lập tức và vô điều kiện
cho các dịch vụ và nhà cung cấp dịch vụ của bên kia sự đối xử không kém thuận lợi hơn
sự đối xử mà bên đó dành cho các dịch vụ và nhà cung cấp dịch vụ tương tự của bất kỳ
nước nào khác”.
Nghĩa vụ này áp dụng cho tất cả các ngành dịch vụ và tất cả các hình thức cung cấp,
trừ những trường hợp mà một bên coi là ngoại lệ. Những ngoại lệ này được liệt kê trong
Danh sách ngoại lệ của Điều 2 trong Phụ lục G của Hiệp định.
Tối huệ quốc cũng được áp dụng đối với các ưu đãi của các bên dành cho các nước
láng giềng nhằm thúc đẩy sự lưu thông thương mại dịch vụ được cung cấp và tiêu thụ tại
chỗ trong các vùng tiếp giáp biên giới.
3.1.4.3 Lĩnh vực đầu tư
Trong điều 2 chương IV Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ qui định đối với
việc thành lập mua lại mở rộng quản lý, điều hành, vận hành, bán hoặc định đoạt bằng
cách khác các khoản đầu tư theo hiệp định này, trong những hoàn cảnh tương tự, mỗi bên
dành sự đối xử không kém thuận lợi hơn sự đối xử dành cho các khoản đầu tư của công
dân hoặc công ty của nước thứ 3 trên lãnh thổ nước mình.
3.1.4.4 Sở hữu trí tuệ

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 20
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
Hiệp định về những vấn đề liên quan đến thương mại của Quyền Sở hữu Trí tuệ
(Hiệp định TRIPS) có hiệu lực từ ngày 1/1/1995. Đây là hiệp định đa phương tổng thể
nhất về lĩnh vực sở hữu trí tuệ, được áp dụng đối với các nước là thành viên của Tổ chức
Thương mại Thế giới (WTO).
Các đối tượng thuộc sự điều chỉnh của hiệp định này bao gồm: bản quyền và các
quyền có liên quan, nhãn hiệu hàng hóa, chỉ dẫn địa lý, kiểu dáng công nghiệp, sáng chế,
thiết kế bố trí mạch tích hợp, bảo hộ thông tin bí mật, và hạn chế các hoạt động chống
cạnh tranh trong các hợp đồng chuyển giao quyền sử dụng.
Điều 4 Hiệp định TRIPS qui định đối với việc bảo hộ sở hữu trí tuệ, bất kì một sự ưu
tiên, chiếu cố, đặc quyền, hoặc sự miễn trừ nào được một thành viên dành cho công dân
của bất kì một thành viên nào khác cũng phải được lập tức và vô điều kiện dành cho công
dân tất cả các thành viên khác.
Tuy nhiên cũng có một số ngoại lệ được qui định trong Công ước Paris (về bảo hộ sở
hữu công nghiệp), Công ước Berne (về bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật),
Công ước Rome (về bảo vệ người biểu diễn, người xuất bản, ghi âm và các tổ chức phát
thanh truyền hình) và Hiệp ước Washington (về sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực mạch tích
hợp).
Như vậy qui tắc đối xử tối huệ quốc cho quyền sở hữu trí tuệ đem lại quyền lợi công
bằng cho người tạo ra và người sử dụng những thành quả khoa học đó, tạo điều kiện để
các nền kinh tế cải tiến và chuyển giao công nghệ một cách hiệu quả và công bằng, nâng
cao hơn thương hiệu của sản phẩm cũng như của quốc gia, vùng lãnh thổ.
Tuy nhiên, ở Việt Nam tình trạng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đang ngày càng
trầm trọng và phổ biến. Trong khi đó, 90% các vụ vi phạm chỉ bị xử lý bằng biện pháp
hành chính, Toà án Việt Nam chưa đóng vai trò nổi bật trong việc đảm bảo thực thi
quyền sở hữu trí tuệ, chưa có một cơ quan chuyên trách xử lý các vụ việc về vi phạm
quyền sở hữu trí tuệ; bên cạnh đó các doanh nghiệp cũng chưa thật sự có cái nhìn đúng
đắn về sở hữu trí tuệ trong việc hình thành nên sản phẩm của doanh nghiệp mình. Theo
thống kê của Cục Sở hữu trí tuệ Việt Nam, số lượng doanh nghiệp Việt Nam nộp đơn xác
lập các quyền sở hữu trí tuệ chiếm tỷ lệ thấp so với doanh nghiệp nước ngoài. Đơn đăng
ký sáng chế chỉ là 9.24%, giải pháp hữu ích là 60.13%, kiểu dáng công nghiệp là 84.32%,
nhãn hiệu hàng hoá là 58.12%... Số lượng văn bằng được cấp, sáng chế chỉ là 4.5%, giải
pháp hữu ích là 60%, kiểu dáng là 86%, nhãn hiệu hàng hoá là 53%... Đó là những thách
thức của Việt Nam khi đã gia nhập vào WTO.
3.1.5 Những ngoại lệ của nguyên tắc đãi ngộ tối huệ quốc
Mặc dù được coi là “hòn đá tảng” trong hệ thống thương mại đa phương, Hiệp định
GATT 1947 và WTO vẫn quy định một số ngoại lệ (exception) và miễn trừ (waiver)
quan trọng đối với nguyên tắc MFN.
Điều XXIV của GATT quy định các nước thành viên trong các hiệp định thương
mại khu vực có thể dành cho nhau sự đối xử ưu đãi hơn mang tính chất phân biệt đối xử
với các nước thứ ba, trái với nguyên tắc MFN. GATT 1947 cũng có hai miễn trừ về đối

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 21
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
xử đặc biệt và ưu đãi hơn với các nước đang phát triển. Miễn trừ thứ nhất là Quyết định
ngày 25-6-1971 của Đại hội đồng GATT về việc thiết lập “Hệ thống ưu đãi phổ cập”
(GSP) chỉ áp dụng cho hàng hoá xuất xứ từ những nước đang phát triển và chậm phát
triển (được trình bày trong phần sau). Trong khuôn khổ GSP, các nước phát triển có thể
thiết lập số mức thuế ưu đãi hoặc miễn thuế quan cho một số nhóm mặt hàng có xuất xứ
từ các nước đang phát triển và chậm phát triển và không có nghĩa vụ phải áp dụng những
mức thuế quan ưu đãi đó cho các nước phát triển theo nguyên tắc MFN. Miễn trừ thứ hai
là Quyết định ngày 26-11-1971 của Đại hội đồng GATT về “Đàm phán thương mại giữa
các nước đang phát triển”, cho phép các nước này có quyền đàm phán, ký kết những hiệp
định thương mại dành cho nhau những ưu đãi hơn về thuế quan và không có nghĩa vụ
phải áp dụng cho hàng hoá đến từ các nước phát triển. Trên cơ sở Quyết định này, Hiệp
định về “Hệ thống ưu đãi thương mại toàn cầu giữa các nước đang phát triển” (Global
System of Trade Preferences among Developing Countries - GSPT) đã được ký năm
1989. Ngoài ra còn nhiều ngoại lệ khác cũng được quy định trong MFN:
- Sử dụng các biện pháp để đối phó với việc bán phá giá và trợ cấp
- Việc thiết lập Liên minh thuế quan hoặc cho phép hình thành một khu vực tự
do thương mại (FTA) được quy định tại Điều XXIV Hiệp định GATT
- Vấn đề khước từ việc xử sự đối ứng từ phía các quốc gia đang phát triển.

3.1.6 MFN đối với các nước đang phát triển (GSP)
GSP - Generalized System of Preferences - là một hệ thống ưu đãi phổ cập mà theo
đó các quốc gia phát triển dành cho các nước đang phát triển hưởng chế độ ưu đãi bằng
cách giảm hoặc miễn thuế quan cho một số sản phẩm nhất định mà các quốc gia phát
triển nhập khẩu từ các quốc gia đang phát triển.
GSP áp dụng cho các loại hàng công nghiệp thành phẩm hoặc bán thành phẩm và
hàng loạt các mặt hàng công nghiệp chế biến. Việc áp dụng GSP không mang tính chất
cam kết, chính sách GSP có thể thay đổi theo từng thời kì, số quốc gia cho ưu đãi cũng
như quốc gia nhận ưu đãi là không cố định.
Hiện có 16 chế độ GSP, 28 quốc gia cho ưu đãi và 128 nền kinh tế được nhận ưu
đãi...
+EU: Áo, Bỉ, Đan Mạch, Đức, Ailen, Italia, Luc Xăm Bua, Hà Lan, Anh, Hy Lạp,
Phần Lan, Tây Ban Nha, Thuỵ Điển, Bồ Đào Nha, Pháp.
+Nhật, Newzealand, Thuỵ Sĩ, Bungari, Hungari, Séc, Ba Lan, Nga, các quốc gia
trung lập (CIS), Canada, Na Uy, Úc, Rumani.
GSP chỉ dành cho các nước chậm và đang phát triển, các nước công nghiệp phát triển
kiểm soát rất chặt các nước nhận ưu đãi, biểu hiện qua những qui định chặt chẽ đối với
các nước chậm và đang phát triển, đó là: để được hưởng chế độ thuế quan ưu đãi GSP,

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 22
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
hàng hóa nhập khẩu vào thị trường của các nước cho ưu đãi phải thỏa mãn những điều
kiện cơ bản sau:
 Điều kiện xuất xứ từ nước được hưởng: ví dụ chế độ GSP của EU qui định:
- Sản phẩm xuất xứ toàn bộ, đó là những sản phẩm không sử dụng nguyên liệu nhập
khẩu khi sản xuất.
- Sản phẩm được sản xuất toàn bộ hoặc một phần từ nguyên liệu, bộ hay thành
phần, ví dụ khi nguyên liệu nhập khẩu được sử dụng để làm ra sản phẩm hoàn chỉnh, EU
yêu cầu các nguyên liệu không có xuất xứ này phải được gia công hoặc chế biến đầy đủ.
 Điều kiện về vận tải: hàng vận chuyển không qua nước thứ 3 hoặc không bị
mua bán, tái chế tại nước thứ 3.
 Điều kiện về giấy chứng nhận xuất xứ: là giấy chứng nhận xuất xứ Mẫu A đã
được điền đầy đủ và có chứng nhận bởi cơ quan cấp ở nước xuất khẩu được hưởng. Ví
dụ: giấy chứng nhận xuất xứ Mẫu A là một trong những chứng từ chính thức mà cơ quan
hải quan EU dựa vào đó để cho hàng hoá hưởng ưu đãi GSP.
Ngoài những điều kiện cơ bản trên thì các nước phát triển cũng yêu cầu ở các
nước đang và chậm phát triển nhiều điều kiện khác.
Ví dụ:
Chế độ GSP của EU
Để hưởng được GSP của EU thì các nước đó phải thực hiện một số cam kết như
đảm bảo quyền lợi cho người lao động, bảo vệ môi trường, chống buôn bán và sử dụng
ma tuý...và nếu như giá trị xuất khẩu mặt hàng đó vào thị trường EU vượt mức mà EU
cho rằng quốc gia đó đã trưởng thành ở mặt hàng đó thì không được hưởng GSP nữa, một
ví dụ minh chứng cho điều kiện này là:
Ngày 16/6/2008 Liên minh châu Âu (EU) quyết định bãi bỏ việc áp dụng chính
sách ưu đãi thuế quan phổ cập (GSP) đối với nhóm hàng giày dép của Việt Nam.
Theo đại diện bên phía EU thì hàng giày dép của Việt Nam đã đủ sức cạnh tranh để
không cần phải hưởng ưu đãi GSP từ EU nữa. Lí do là xuất khẩu giày dép của Việt Nam
vào EU chiếm khoảng 19.9% tổng mức xuất khẩu giày dép của tất cả các nước hưởng
GSP của EC trong một thời gian dài. Tổng kim ngạch xuất khẩu sang EU năm 2007 tăng
10.6% và đạt tổng giá trị 2.17 tỷ USD (năm 2006 là 1.96 tỷ USD). Ngành giày dép Việt
Nam thể hiện những dấu hiệu lớn mạnh tương tự với 20% giày dép xuất khẩu sang EU
thậm chí không hưởng GSP và đáng nhẽ ra Việt Nam đã không được hưởng ưu đãi GSP
từ giai đoạn 2005 - 2007. Nhưng khi dự thảo quy chế được soạn thảo, Việt Nam vẫn còn
phụ thuộc quá nhiều vào việc xuất khẩu giày dép, bằng chứng là hơn một nửa tổng giá trị
hàng xuất khẩu được hưởng GSP của Việt Nam vào EU là hàng giày dép.
Tuy nhiên hiện nay tỷ trọng mặt hàng này của Việt Nam đã giảm dưới 50% (49.1%)
tổng xuất khẩu vào EU do đó ngành giày da sẽ không được hưởng ưu đãi GSP nữa, việc
này sẽ hạn chế tiềm năng xuất khẩu của Việt Nam và có thể gây trầm trọng hơn tình trạnh
thâm hụt thương mại của Việt Nam.
Chế độ GSP của Hoa Kỳ

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 23
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
Với quy chế GSP của Hoa Kỳ thì Việt Nam đang đàm phán và chờ sự chấp nhận
của Hoa Kỳ. Để có được quy chế GSP và hàng hóa Việt Nam được hưởng mức thuế quan
giảm đáng kể, có thể từ mức 50% xuống còn 0% và với ưu đãi về thuế, hàng hóa Việt
Nam sẽ cạnh tranh tốt hơn với những quốc gia xuất khẩu khác ở thị trường Hoa Kỳ thì
Việt Nam cần chú lưu ý đến quyền lao động và quyền sở hữu trí tuệ.
Như vậy GSP là một chế độ ưu đãi quan trọng dành cho các nước kém và đang phát
triển. Mặc dù nó là một ngoại lệ của nguyên tắc tối huệ quốc thể hiện ở chỗ những ưu đãi
đó chỉ dành cho các nước chậm phát triển và đang phát triển, tuy nhiên điều này cũng
hợp lý vì muốn thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế toàn cầu thì không chỉ sự phồn vinh
giàu có của các nước phát triển là đủ, mà bên cạnh đó sự tiến bộ cũng như phát triển ngày
một nhanh và mạnh của các nước chậm phát triển, đang phát triển là hết sức cần thiết.
Với việc giảm mức thuế quan đối với hàng nhập khẩu từ các nước chậm phát triển và
đang phát triển hơn so với các nước phát triển, hàng nhập khẩu của các nước này đã được
gia nhập tự do hơn vào thị trường các nước phát triển. Đây là một đặc ân có ý nghĩa quan
trọng bởi từ đây các nước chậm và đang phát triển sẽ có động lực để đa dạng hóa hàng
xuất khẩu, tăng tỉ trọng hàng xuất khẩu, nguồn lợi thu về từ xuất khẩu sẽ tăng lên, đáp
ứng nhu cầu nhập khẩu máy móc công nghệ hiện đại để đẩy nhanh công nghiệp hóa trong
nước; không những thế còn giải quyết được công ăn việc làm, đời sống xã hội ngày một
được nâng cao hơn. Về phương diện quốc tế, một khi các quốc gia đã hưởng được chế độ
GSP của các nước phát triển, kim ngạch xuất khẩu sẽ tăng lên và phát triển hơn từ đó họ
sẽ có đủ điều kiện gia nhập những tổ chức lớn hơn như WTO để được hưởng đầy đủ
những ưu đãi mà tổ chức này mang lại. Và việc áp dụng GSP không mang tính chất cam
kết, chính sách GSP có thể thay đổi theo từng thời kì và số quốc gia cho ưu đãi cũng như
quốc gia nhận ưu đãi là không cố định cũng là động lực để thúc đẩy các quốc gia chậm và
đang phát triển nâng cao chất lượng cũng như đáp ứng đầy đủ những điều kiện cần thiết
của các nước phát triển để có thể được hưởng ưu đãi từ chế độ này.
3.1.7 Thực tiễn áp dụng nguyên tắc tối huệ quốc trong GATT và WTO
Nếu như nguyên tắc MFN trong GATT 1947 chỉ áp dụng đối với “hàng hoá” thì trong
WTO, nguyên tắc này đã được mở rộng sang thương mại dịch vụ (Điều 2 - Hiệp định
GATS), và sở hữu trí tuệ (Điều 4 - Hiệp định TRIPS).
MFN là nguyên tắc cơ bản điều chỉnh hoạt động thương mại quốc tế. Mặc dù được tất
cả các nước trong GATT, WTO công nhận là nguyên tắc nền tảng, nhưng thực tế cho
thấy các nước phát triển cũng như đang phát triển không phải lúc nào cũng tuân thủ
nghiêm túc nguyên tắc MFN và đã có rất nhiều tranh chấp trong lịch sử của GATT liên
quan đến việc áp dụng nguyên tắc này. Thông thường thì vi phạm của các nước đang phát
triển dễ bị phát hiện và bị kiện nhiều hơn vi phạm của các nước phát triển.
Năm 1981, Braxin đã kiện Tây Ban Nga ra trước GATT về thuế suất đăc biệt đối với
cà phê chưa rang. Braxin cho rằng Nghị định 1764/79 của Tây Ban Nha quy định các
mức thuế quan khác nhau đối với năm loại cà phê chưa rang khác nhau (cà phê Arập
chưa rang, cà phê Robusta, cà phê Côlômbia, cà phê nhẹ và cà phê khác). Hai loại cà phê

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 24
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
đều được nhập khẩu miễn thuế, ba loại cà phê còn lại chịu mức thuế giá trị gia tăng là
7%. Sau khi xem xét Nghị định nói trên, nhóm chuyên gia của GATT đã đi đến kết luận
như sau: “Hiệp định GATT không quy định nghĩa vụ cho các bên ký kết phải tuân thủ
một hệ thống phân loại hàng hoá đặc biệt nào. Tuy nhiên, Điều I.1 của GATT quy định
nghĩa vụ của các bên ký kết phải dành một sự đối xử như nhau cho những sản phẩm
tương tự.... Lập luận của Tây Ban Nha biện minh cho sự cần thiết phải có sự đối xử khác
nhau đối với từng loại cà phê khác nhau chủ yếu dựa trên những yếu tố như địa lý,
phương pháp trồng trọt, quá trình thu hoạch hạt và giống. Những yếu tố này tuy có khác
nhau nhưng không đủ để Tây Ban Nha có thể áp dụng những thuế suất khác nhau đối với
từng loại cà phê khác nhau. Đối với tất cả những người tiêu thụ cà phê trên thế giới thì cà
phê chưa rang được bán dưới dạng hạt cho dù thuộc nhiều loại khác nhau cũng chỉ là một
lại sản phẩm cùng loại, có tính năng sử dụng duy nhất là để uống mà không phân biệt độ
caphêin mạnh hay nhẹ. Năm loại cà phê chưa rang nhập khẩu có tên trong danh mục thuế
quan của Tây Ban Nha đều là những sản phẩm cùng loại. Việc Tây Ban Nha áp dụng
mức thuế quan cao hơn đối với hai loại cà phê là A rập và Robusta, được nhập khẩu từ
Braxin mang tính chất phân biệt đối xử đối với những sản phẩm cùng loại và như vậy trái
với quy định của Điều I, khoản 1 Hiệp định GATT”.
Tóm lại, trải qua quá trình hình thành và phát triển lâu dài, chuẩn mực Đối xử tối huệ
quốc đã trở thành một nguyên tắc quan trọng trong các hiệp định thương mại quốc tế.
Nguyên tắc này đã tạo ra một sân chơi bình đẳng cho tất cả các nhà đầu tư nước ngoài.
Nhận thức được vai trò ảnh hưởng ngày càng lớn của chuẩn mực Đối xử tối huệ quốc
trong chiến lược phát triển của mình, Việt Nam không chỉ đưa những quy định về chuẩn
mực đối xử vào trong các cam kết quốc tế mà còn thống nhất nguyên tắc áp dụng trong
"Pháp lệnh về Đối xử tối huệ quốc và Đối xử quốc gia trong thương mại quốc tế" năm
2002 do Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành. Cho đến nay, Pháp lệnh này vẫn là văn
kiện pháp lý cơ bản và toàn diện nhất, thể hiện thiện chí của Việt Nam, mong muốn việc
cải thiện môi trường pháp lý tốt hơn, thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài.
Tuy nhiên, những bất cập còn tồn tại trong nhận thức của các bậc lãnh đạo, của các
ban, ngành, các cấp về chuẩn mực đối xử tối huệ quốc sẽ là một thách thức lớn đặt ra
trước mắt với Việt Nam hiện nay. Nếu không nhanh chóng tìm cách khắc phục, Việt Nam
sẽ không thể tận dụng tối ưu những lợi thế mà Đối xử tối huệ quốc đem lại, đồng thời
trong tương lai gần chúng ta còn có thể bị coi là một môi trường đầu tư kém hấp dẫn khi
phải cạnh tranh thu hút đầu tư với những đối thủ lớn như Trung Quốc, Singapore... Đây
là điều mà Việt Nam không hề mong đợi khi chúng ta đang hướng tới mục tiêu trở thành
một con hổ mới của Đông Nam Á.

3.2 Nguyên tắc đối xử quốc gia (national treatment - NT)


“Đối xử quốc gia” nghĩa là đối xử bình đẳng giữa sản phẩm nước ngoài và sản
phẩm nội địa, được quy định tại Điều III Hiệp định GATT, Điều XVII Hiệp định GATS
và Điều III Hiệp định TRIPS.
3.2.1 Khái niệm

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 25
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
Nguyên tắc này được hiểu là dựa trên cam kết thương mại, một nước sẽ dành cho sản
phẩm, dịch vụ, nhà cung cấp của nước khác những ưu đãi không kém hơn so với ưu đãi
mà nước đó đang và sẽ dành cho sản phẩm, dịch vụ, nhà cung cấp của nước mình.
Cơ chế hoạt động của nguyên tắc này như sau: bất kỳ một sản phẩm nhập khẩu nào,
sau khi đã qua biên giới, trả xong thuế hải quan và các chi phí khác tại cửa khẩu, bắt đầu
vào thị trường nội địa, sẽ được hưởng sự đối xử ngang bằng (không kém ưu đãi hơn) với
sản phẩm tương tự được sản xuất trong nước.
3.2.2 Mục đích
Nguyên tắc đối xử quốc gia tạo sự cạnh tranh bình đẳng giữa các doanh nghiệp ngoài
và trong nước. Với sự cạnh tranh bình đẳng này các doanh nghiệp trong nước phải ra sức
cải tiến công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm để cạnh tranh với sản phẩm cùng loại
của các doanh nghiệp nước ngoài, giảm sự bảo hộ sản xuất trong nước để họ có thể tự lực
cánh sinh mà phát triển. Điều này phù hợp với xu hướng phát triển nền kinh tế thị trường
hiện nay.
3.2.3 Phạm vi áp dụng
3.2.3.1 Lĩnh vực hàng hóa nhập khẩu và sở hữu trí tuệ
Việc áp dụng nguyên tắc đối xử trong nước là một nghĩa vụ chung, có nghĩa là hàng
hoá và quyền sở hữu trí tuệ nước ngoài sau khi đã đóng thuế quan hoặc được đăng ký bảo
vệ hợp pháp được đối xử bình đẳng như hàng hoá và quyền sở hữu trí tuệ trong nước đối
với thuế và lệ phí nội địa, các quy định về mua, bán, phân phối vận chuyển .
Trong hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ đã quy định nghĩa vụ của Việt
Nam và Hoa Kỳ là phải tạo ra những điều kiện cạnh tranh bình đẳng cho cả hàng hoá
nhập khẩu và hàng sản xuất trong nước. Bên phía Việt Nam cũng như Hoa Kỳ không
được soạn thảo thêm những quy định và tiêu chuẩn kỹ thuật áp dụng riêng đối với hàng
nhập khẩu từ đối tác, nhằm tạo ra trở ngại cho hoạt động nhập khẩu hoặc nhằm bảo hộ
sản xuất trong nước vì điều này sẽ làm cho hàng nhập khẩu trở nên khó cạnh tranh hơn.
Trong thương mại hàng hóa, nếu MFN đòi hỏi đãi ngộ công bằng giữa các quốc gia
thì nghĩa vụ NT đòi hỏi đãi ngộ với hàng nhập khẩu, sau khi hoàn tất các thủ tục hải quan
và biên giới, không được tệ hơn cách đãi ngộ dành cho hàng sản xuất trong nước. Bất kỳ
một sản phẩm nhập khẩu nào, sau khi đã qua biên giới, trả xong thuế hải quan và các chi
phí khác tại cửa khẩu, bắt đầu đi vào thị trường nội địa, sẽ được hưởng sự đối xử ngang
bằng, không kém ưu đãi hơn với sản phẩm tương tự được sản xuất trong nước. Về
nguyên tắc, các nước không được áp dụng hạn chế số lượng nhập khẩu và xuất khẩu, trừ
những ngoại lệ được quy định rõ ràng trong các Hiệp định của WTO đó là:
- Các trường hợp mất cân đối cán cân thanh toán.
- Nhằm mục đích bảo vệ ngành công nghiệp non trẻ trong nước.
- Bảo vệ sản xuất trong nước chống lại sự gia tăng đột ngột về nhập khẩu hoặc
đối phó với sự khan hiếm một mặt hàng trên thị trường quốc gia do xuất khẩu quá nhiều.
- Vì lý do sức khỏe, vệ sinh, an ninh quốc gia. Lấy một ví dụ, trong Hiệp định
thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ thì Việt Nam có quyền yêu cầu phía các công ty Hoa Kỳ

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 26
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
không được kinh doanh các mặt hàng như: chất nổ, khí đốt, phân bón, xăng dầu, rượu
bia, thuốc lá ….
Trên thực tế, Thái Lan có quyền thành lập công ty nhà nước độc quyền trong lĩnh
vực nhập khẩu và phân phối thuốc lá và có thể sử dụng công ty này để điều chỉnh giá và
hệ thống bán lẻ thuốc lá. Tuy nhiên khi Thái Lan đã ký kết chấp nhận thực hiện nguyên
tắc NT với Hoa Kỳ thì Thái Lan không được quyền hạn chế số lượng và tăng thuế tiêu
thụ đánh vào thuốc lá điếu nhập khẩu của Hoa Kỳ, không được đối xử với thuốc lá nhập
khẩu kém ưu đãi hơn so với thuốc lá sản xuất trong nước nhằm mục đích bảo hộ ngành
sản xuất thuốc lá của Thái Lan.
3.2.3.2 Lĩnh vực dịch vụ
Mỗi nước có quyền đưa ra những lĩnh vực, ngành nghề được áp dụng nguyên tắc NT
và những trường hợp ngoại lệ riêng.
Viễn thông được xem là một trong những loại hình dịch vụ phát triển mạnh mẽ và
năng động nhất hiện nay, nó liên quan đến tất cả các ngành nghề trong nền kinh tế bởi
không chỉ là phương tiện liên lạc mà còn là phương tiện truyền tải nhiều loại hình dịch vụ
khác. Một quốc gia có sự phát triển vượt bậc trong công nghệ viễn thông sẽ tạo đà cho sự
vươn lên mạnh mẽ của nền kinh tế. Việt Nam chúng ta cũng được xem là quốc gia có tốc
độ phát triển nhanh chóng về loại hình dịch vụ này, với tầm quan trọng như vậy thì trong
các hiệp định thương mại ký kết song phương Việt Nam hết sức lưu ý, vì thế trong quá
trình đàm phán để ký kết và triển khai Hiệp định Thương mại song phương với Hoa Kỳ,
ta vẫn áp dụng một số ngoại lệ chẳng hạn như: Đối với các dịch vụ viễn thông cao cấp
(như Internet, thư điện tử), Việt Nam sẽ cho phép thành lập các liên doanh sau hai năm
kể từ khi Hiệp định có hiệu lực, với mức vốn góp tối đa của Hoa Kỳ là 50%. Đối với các
dịch vụ viễn thông cơ bản (như fax, điện thoại di động và các dịch vụ vệ tinh), cho phép
thành lập các liên doanh sau bốn năm kể từ khi Hiệp định có hiệu lực với mức vốn góp
của các công ty Hoa Kỳ khống chế ở mức 49% vốn pháp định của liên doanh.
Trong lĩnh vực ngân hàng, Chính phủ có quyền qui định một ngân hàng nước ngoài
chỉ được thành lập một chi nhánh trong khi các ngân hàng trong nước thì vẫn được thành
lập nhiều chi nhánh, đó được coi như là một ngoại lệ của NT.
3.2.3.3 Lĩnh vực đầu tư
Cũng tương tự các lĩnh vực khác, NT trong lĩnh vực đầu tư nghĩa là đối xử không
kém thuận lợi hơn đối xử mà quốc gia đó dành cho các nhà đầu tư trong nước.
Đến năm 2009 thì các nhà đầu tư sản xuất ô tô có thể lập doanh nghiệp 100% vốn
nước ngoài tại Việt Nam chứ không bị ràng buộc phải liên doanh với doanh nghiệp trong
nước nữa, các mức thuế ô tô nhập khẩu nguyên chiếc sẽ giảm đi 50% và nhập khẩu linh
kiện chỉ còn trung bình 13%. Bên cạnh đó Việt Nam không còn được áp dụng hàm lượng
nội địa mà phải vận dụng chính sách thuế quan để thúc đẩy sản xuất linh kiện trong nước.
Mối quan hệ giữa hai nguyên tắc: MFN và NT
Thông qua các cam kết nhượng bộ về cắt giảm thuế quan, và dựa trên nguyên tắc
đối xử tối huệ quốc, sản phẩm nhập khẩu từ các nước thành viên được đối xử bình đẳng

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 27
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
với nhau trên thị trường của nước nhập khẩu. Tuy nhiên, nếu như nước nhập khẩu tùy
tiện áp dụng thuế nội địa và các quy định mang tính phân biệt đối xử giữa hàng nhập
khẩu với sản phẩm trong nước nhằm mục đích bảo hộ ngành sản xuất trong nước thì hiệu
quả của việc tự do hóa thương mại kể trên sẽ không còn ý nghĩa. Chính vì thế hai nguyên
tắc này được áp dụng kết hợp nhằm đảm bảo điều kiện cạnh tranh bình đẳng không chỉ
giữa sản phẩm nhập khẩu từ các nước thành viên mà còn giữa sản phẩm nhập khẩu với
sản phẩm nội địa của nước nhập khẩu. Cũng với lý do đó mà hai nguyên tắc này được coi
là hòn đá tảng của GATT, WTO nhằm thực hiện mục tiêu không phân biệt đối xử và tự
do hóa thương mại giữa các nước thành viên.
Song khác với nguyên tắc tối huệ quốc điều chỉnh các biện pháp hạn chế mở cửa thị
trường, nguyên tắc đối xử quốc gia hướng tới tạo ra một môi trường kinh doanh bình
đẳng giữa các doanh nghiệp trong nước và ngoài nước. Bởi vậy, đối xử quốc gia liên
quan trực tiếp các biện pháp, luật lệ và chính sách của Chính phủ như chính sách thuế,
chính sách liên quan đến tiếp cận và sử dụng các nguồn lực trong nước, qui chế đấu
thầu…

3.3 Những thuận lợi và khó khăn của Việt Nam khi được hưởng MFN và NT
Thực tế trong quá trình đàm phán gia nhập WTO, Việt Nam đã có những nỗ lực vượt
bậc trong sửa đổi chính sách và pháp luật của mình để đảm bảo thực hiện nguyên tắc
không phân biệt đối xử của WTO. Đặc biệt, nguyên tắc cơ bản này của WTO được quán
triệt trong Luật Đầu tư Việt Nam năm 2005. Điều 4 khoản 2 của Luật khẳng định: “Nhà
nước đối xử bình đẳng trước pháp luật đối với các nhà đầu tư thuộc mọi thành phần kinh
tế, giữa đầu tư trong nước và đầu tư nước ngoài”. Điều 10 quy định Chính phủ Việt Nam
cam kết áp dụng giá, phí, lệ phí thống nhất đối với hàng hóa, dịch vụ do Nhà nước kiểm
soát. Điều 14 quy định về “Quyền tiếp cận, sử dụng các nguồn lực đầu tư”, các nhà đầu
tư được “bình đẳng trong việc tiếp cận, sử dụng các nguồn vốn tín dụng, quỹ hỗ trợ, sử
dụng đất đai và tài nguyên theo qui định của pháp luật”. Điều 19 xác nhận quyền của nhà
đầu tư “tiếp cận, sử dụng các dịch vụ công theo nguyên tắc không phân biệt đối xử”.
Khi nền kinh tế Việt Nam đã hội nhập vào biển lớn, các doanh nghiệp có cơ hội được
hưởng những ưu đãi từ phía nước ngoài nhiều hơn, việc thực thi theo các nguyên tắc
MFN hay NT có nhiều thuận lợi và cũng không ít khó khăn.
Thuận lợi
- Hàng hóa, dịch vụ của Việt Nam được đối xử bình đẳng trên thị trường thế giới.
- Xóa bỏ được các rào cản thương mại để có cơ hội thâm nhập các thị trường tiềm
năng. Xúc tiến khả năng trao đổi thương mại, tăng cường quan hệ hòa bình, hữu nghị và
hợp tác giữa các nước.
- Đồng thời thúc đẩy sản xuất trong nước, tạo công ăn việc làm, tăng thu ngoại tệ và
thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
- Thu hút đầu tư chuyển giao công nghệ, nhờ đó nhiều doanh nghiệp Việt Nam đang
hướng các sản phẩm của mình tới tiêu chuẩn quốc tế bằng cách đổi mới công nghệ, áp

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 28
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
dụng phương thức quản lý hiện đại để nâng cao sức cạnh tranh hàng hóa trên thị trường,
tiếp cận thị trường khu vực và thế giới.
- Nguyên tắc đãi ngộ quốc gia tạo điều kiện thuận lợi cho người dân Việt Nam tiếp
cận với các sản phẩm và hàng hóa của nước ngoài, tăng khả năng lựa chọn hàng hóa có
chất lượng.
Khó khăn
Việt Nam hiện vẫn là một nước nhỏ, sản xuất các sản phẩm nông nghiệp thô sơ là chủ
yếu, ngành công nghiệp vẫn còn non trẻ lại mới bước chân vào thị trường thế giới nên
còn gặp nhiều khó khăn trong việc cạnh tranh với hàng hóa và sản phẩm nước ngoài.
- Hàng hóa, dịch vụ của Việt Nam chưa cạnh tranh được với các nước về mẫu mã và
chất lượng, một số mặt hàng vẫn chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn nước ngoài như chỉ
tiêu an toàn vệ sinh thực phẩm.
- Hàng hóa các doanh nghiệp nước ngoài sản xuất thường có chất lượng cao, lại được
hưởng ưu đãi như các loại hàng hóa trong nước thì rõ ràng họ có ưu thế hơn các doanh
nghiệp Việt Nam vì họ có vốn lớn, công nghệ cao và trình độ quản lý tiên tiến.
- Người Việt Nam vẫn còn mang tư duy của một nước lạc hậu, vẫn còn phụ thuộc vào
viện trợ tài chính và công nghệ của nước ngoài.
- Mặc dù các nguyên tắc này đã được quy định trong một số các hiệp định kinh tế -
thương mại song phương với nước ngoài nhưng do thiếu kinh nghiệm và chưa thông hiểu
luật pháp quốc tế, việc áp dụng MFN và NT ở Việt Nam còn nhiều khiếm khuyết. Điều
này thể hiện rất rõ trong hệ thống chính sách thương mại Việt Nam vốn tồn tại nhiều bất
cập so với những quy định của quốc tế về MFN và NT.
Do đó, để hội nhập kinh tế quốc tế và vận dụng các nguyên tắc MFN, NT một cách có
hiệu quả thì việc khắc phục những bất cập nêu trên là điều hết sức cần thiết. Từ những
thuận lợi và khó khăn gặp phải, nhóm xin đưa ra một số kiến nghị:
- Việt Nam cần xây dựng một hệ thống pháp luật đồng bộ và nhất quán hơn theo xu
hướng phát triển của nền kinh tế thị trường, phù hợp với thông lệ quốc tế. Đồng thời cần
tăng cường đào tạo đội ngũ cán bộ chuyên nghiệp hơn, có trình độ và hiểu biết, thông
thạo luật pháp quốc tế.
- Đầu tư xây dựng hệ thống hạ tầng kỹ thuật theo hướng hiện đại hơn.
- Khuyến khích mọi ý tưởng sáng tạo hướng đến chất lượng và hiệu quả trong công
việc, sản phẩm... thông qua các cuộc thi, công trình nghiên cứu… nhằm góp phần nâng
cao chất lượng hàng hóa, dịch vụ trong nước, tăng sức cạnh tranh trên thị trường thế giới.
- Đẩy mạnh quá trình hợp tác, phân công lao động hợp lý để hàng hóa và sản phẩm
dịch vụ trong nước có chỗ đứng vững chắc trên thị trường thế giới.
Việt Nam gia nhập WTO, cam kết thực hiện và được hưởng ưu đãi theo các nguyên tắc
đối xử tối huệ quốc, đãi ngộ quốc gia, làm cho hàng hóa Việt Nam có cơ hội tiếp cận với
nhiều thị trường và được đối xử bình đẳng trên trường thế giới. Tuy nhiên điều đó cũng
tạo ra áp lực rất lớn cho các doanh nghiệp trong nước phải cải tiến và nâng cao chất

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 29
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
lượng sản phẩm nếu muốn tồn tại lâu dài. Với nhiều biện pháp nỗ lực, hy vọng các doanh
nghiệp Việt Nam ngày càng lớn mạnh và có vị thế trên trường quốc tế.

KẾT LUẬN
Cùng với những thăng trầm của lịch sử, những biến đổi liên tục của nền kinh tế thế
giới, xuất phát từ quan điểm của trường phái trọng thương, trải qua hàng loạt các lý
thuyết cổ điển: Adam Smith với “Lý thuyết về lợi thế tuyệt đối”, David Ricardo với “Lý
thuyết lợi thế so sánh”...và những lý thuyết hiện đại khác về thương mại quốc tế, cho thấy
rằng: các nước ngày càng ngày không thể chỉ bó hẹp hoạt động kinh tế của mình trong
phạm vi quốc gia mà còn phải tham gia vào các hoạt động kinh tế toàn cầu hoặc khu vực
nhằm tận dụng mọi mọi lợi thế so sánh có được. Thực tế điều này đã, đang và sẽ diễn ra,
mở rộng theo xu hướng khu vực hóa và toàn cầu hóa nền kinh tế thế giới. Một điều rõ
ràng cần nhấn mạnh là, khi sự giao lưu quốc tế của các nước trên thế giới càng mở rộng
và phức tạp thì càng cần thiết phải có pháp luật quốc tế thích hợp để điều chỉnh các mối
quan hệ đó.

Để có thể hòa chung với nhịp độ thay đổi không ngừng của nền kinh tế, các thiết
chế thương mại dần hình thành và phát triển với vai trò quan trọng trong việc xác lập các
quy tắc thương mại quốc tế nhiều bên, tạo dựng cơ sở cho quan hệ giữa các quốc gia.
Hiệp định GATT, hiệp định của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) cùng với các
nguyên tắc của nó cũng không nằm ngoài khuôn khổ đó.

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 30
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
Trong suốt quá trình từ khi hình thành cho đến khi được chuyển đổi thành tổ chức
WTO, GATT đã đưa ra những quy tắc, quy định cụ thể quyền và nghĩa vụ của các thành
viên tham gia Hiệp định này. Với sứ mạng điều chỉnh quan hệ thương mại quốc tế, sự ra
đời của Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại được coi như là một trong những
thành quả của việc tổ chức lại các quan hệ kinh tế - thương mại quốc tế từ sau chiến tranh
thế giới thứ hai. Có thể nói, trong gần 50 năm tồn tại của mình, điều hành trải qua 8 vòng
đàm phán với tính phức tạp và chương trình nghị sự ngày càng tăng của hàng chục quốc
gia từ khắp các châu lục, GATT đã có những đóng góp to lớn vào việc thúc đẩy và đảm
bảo thuận lợi hoá và xúc tiến, đảm bảo sự tự do hóa thương mại toàn cầu. Nội dung của
GATT ngày một bao trùm và quy mô ngày một lớn: bắt đầu từ việc giảm thuế quan cho
tới các biện pháp phi thuế và tìm kiếm một cơ chế quốc tế giải quyết các tranh chấp
thương mại giữa các quốc gia.

Mặc dù có những thành công nhất định trong suốt quá trình tồn tại và phát triển
của mình, song GATT cũng đã bộc lộ những hạn chế nhất định. Đó chính là điều kiện tất
yếu cho WTO hình thành, thay thế GATT để điều chỉnh quan hệ thương mại toàn cầu.
WTO đưa ra các nghĩa vụ có tính nguyên tắc để chính phủ các nước thiết lập khuôn khổ,
các luật lệ và quy tắc thương mại trong nước phù hợp với nền thương mại thế giới.

Hai nguyên tắc nền tảng trong hệ thống thương mại đa phương do WTO điều hành
là nguyên tắc đối xử tối huệ quốc (MFN) và nguyên tắc đối xử quốc gia (NT). Chúng là
hai nguyên đều có chung bản chất là không phân biệt đối xử hay nói cách khác là đối xử
bình đẳng.

Cùng với sự giao lưu, mở rộng hội nhập của nền kinh tế, vào ngày 7 tháng 11 năm
2006, Việt Nam chính thức trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới WTO,
đánh dấu việc Việt Nam đã trở thành một thành viên tham gia một cách bình đẳng vào
thể chế thương mại toàn cầu. Vì thế chúng ta càng cần nâng cao hiểu biết sâu rộng hơn về
hệ thống các nguyên tắc và quy định cụ thể về các nguyên tắc đó trong Tổ chức Thương
mại thế giới WTO. Để hội nhập kinh tế quốc tế và vận dụng các nguyên tắc MFN, NT
một cách có hiệu quả thì việc khắc phục những bất cập nêu trên là điều hết sức cần thiết.

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 31
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2

TÀI LIỆU THAM KHẢO


1. Trần Thị Hòa Bình, Trần Văn Nam (Khoa Luật kinh tế, Trường Đại học Kinh tế quốc
dân) (2005), Giáo trình Luật Thương Mại Quốc Tế, NXB Lao động - Xã hội.

2. PGS. TS. Bùi Tất Thắng (2006), WTO thường thức, NXB từ điển bách khoa.

3. Trung tâm tư vấn và đào tạo kinh tế thương mại, Viện nghiên cứu thương mại, Bộ
thương mại (1998), Những điều cần biết về Tổ chức Thương mại thế giới và tiến trình gia
nhập của Việt Nam, NXB chính trị quốc gia.

4. Trường Đại học Luật Hà Nội (2006), Giáo trình Luật Thương Mại Quốc Tế, NXB Tư
pháp.

5. http://www.wto.org/english/tratop_E/gproc_e/gp_gpa_e.htm

6. http://vietbao.vn/Kinh-te/Nhung-nguyen-tac-luat-le-quy-dinh-co-ban-cua-
WTO/40178259/87/

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 32
GVHD: Thạc sĩ Vương Tuyết Linh Nhóm 2 –
ĐH23C2
7. http://www.nciec.gov.vn/index.nciec?433

8.www.hocvienngoaigiao.org.vn/.../Toi%20hue%20quoc%20trong%20luat%20DTQT.../

9. http://wto.nciec.gov.vn/Lists/Cc%20v%20tranh%20chp%20tiu%20biu/DispForm.aspx?
ID=2

10. http://my.opera.com/communicant/blog/show.dml/1987006

11. http://my.opera.com/communicant/blog/show.dml/1987006

12. http://vietbao.vn/Kinh-te/Nhung-nguyen-tac-luat-le-quy-dinh-co-ban-cua-
WTO/40178259/87/

13. http://www.luatviet.org/Home/vietnam-wto/ht-pt/2007/2277/Nguyen-tac-toi-hue-quoc-
MFN.aspx

14. http://mfo.mquiz.net/wto/?function=NEF&file=2153

15. http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=186247&ChannelID=11

Quá trình hình thành từ GATT đến WTO và các nguyên tắc cơ bản (MFN & NT) 33

You might also like