tCvn Tiªu chuÈn ViÖt Nam

TCVN 6663-13 : 2000

ISO 5667-13 : 1993

chÊt l−îng n−íc − lÊy mÉu

phÇn 13: h−íng dÉn lÊy mÉu bïn n−íc
bïn n−íc th¶i vµ bïn liªn quan

Water quality – Sampling

Part 13: Guidance on sampling of, wastewater and related sludges

Hµ Néi – 2000
Lêi nãi ®Çu

TCVN 6663 - 13 : 2000 hoµn toµn t−¬ng ®−¬ng víi

ISO 5667-7 : 1993

TCVN 6663 - 13 : 2000 do Ban kü thuËt Tiªu chuÈn

TCVN/TC 147 ChÊt l−îng n−íc biªn so¹n, Tæng
côc Tiªu chuÈn §o l−êng ChÊt l−îng ®Ò nghÞ, Bé
Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng ban hµnh
tiªu chuÈn viÖt nam TCVN 6663 - 13: 2000

ChÊt l−îng n−íc − LÊy mÉu

PhÇn 13: H−íng dÉn lÊy mÉu bïn n−íc, bïn n−íc th¶i vµ bïn
liªn quan
Water quality − Sampling

Part 13: Guidance on sampling of water, wastewater and related sludges

1 Ph¹m vi ¸p dông

Tiªu chuÈn nµy h−íng dÉn lÊy mÉu bïn tõ c¸c c«ng tr×nh xö lý n−íc th¶i, c¸c c«ng tr×nh xö lý n−íc cÊp
vµ bïn tõ c¸c qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp. Tiªu chuÈn nµy ®−îc ¸p dông víi tÊt c¶ c¸c lo¹i bïn sinh ra tõ c¸c
c«ng tr×nh nµy còng nh− c¸c lo¹i bïn cã ®Æc tÝnh t−¬ng tù, vÝ dô nh− bïn tõ bÓ tù ho¹i. Tiªu chuÈn nµy
còng h−íng dÉn c¸ch lËp ch−¬ng tr×nh lÊy mÉu vµ ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu.

Tiªu chuÈn nµy cã thÓ ¸p dông víi viÖc lÊy mÉu víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau, ®ã lµ:

− cung cÊp d÷ liÖu cho viÖc vËn hµnh c¸c nhµ m¸y xö lý n−íc th¶i b»ng bïn ho¹t tÝnh;

− cung cÊp d÷ liÖu cho viÖc vËn hµnh c¸c c¸c c¬ së xö lý bïn;

− x¸c ®Þnh nång ®é c¸c chÊt g©y « nhiÔm trong bïn n−íc th¶i ®Ó th¶i ra b·i ch«n lÊp;

− kiÓm tra c¸c hîp chÊt quy ®Þnh cã bÞ v−ît qu¸ giíi h¹n kh«ng khi bïn ®−îc dïng cho n«ng nghiÖp;

− cung cÊp th«ng tin vÒ viÖc kiÓm so¸t qu¸ tr×nh trong xö lý n−íc uèng vµ n−íc th¶i, bao gåm:

a) viÖc thªm vµo hoÆc lo¹i bá bít chÊt r¾n;

b) viÖc thªm vµo hoÆc lo¹i bá bít chÊt láng;

− cung cÊp th«ng tin cho c¸c khÝa c¹nh liªn quan ®Õn c−ìng chÕ ph¸p lý ®èi víi viÖc th¶i n−íc cèng vµ
bïn tõ c¸c c«ng tr×nh vÒ n−íc;

− t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng nghiªn cøu ®Æc biÖt vÒ ho¹t ®éng cña c¸c thiÕt bÞ vµ c¸c qu¸ tr×nh míi;

− tèi −u hãa chi phÝ, vÝ dô nh− viÖc vËn chuyÓn bïn ®Ó xö lý vµ/hoÆc th¶i bá.

3
TCVN 6663-13 : 2000

Chó thÝch − Khi lËp ch−¬ng tr×nh lÊy mÉu, ®iÒu c¬ b¶n lµ ph¶i hiÓu môc tiªu nghiªn cøu ®Ó thu thËp ®−îc
nh÷ng th«ng tin phï hîp víi yªu cÇu. Ngoµi ra kh«ng ®−îc ®Ó sè liÖu bÞ sai lÖch do sö dông nh÷ng kü thuËt
kh«ng phï hîp, vÝ dô nh− nhiÖt ®é b¶o qu¶n kh«ng ®ñ hay lÊy nh÷ng phÇn mÉu kh«ng ®¹i diÖn cña mét nhµ
m¸y xö lý.

2 Tiªu chuÈn trÝch dÉn

− TCVN 5992-1995 (ISO 5667-2:1991). ChÊt l−îng n−íc - LÊy mÉu - H−íng dÉn kü thuËt lÊy mÉu

− TCVN 5993-1995 ChÊt l−îng n−íc - LÊy mÉu - H−íng dÉn b¶o qu¶n vµ xö lý mÉu

− ISO 5667-12:1995. ChÊt l−îng n−íc - LÊy mÉu - PhÇn 12: H−íng dÉn lÊy mÉu trÇm tÝch ®¸y

− TCVN 6663-14: 2000 (ISO 5667-14:1998) − ChÊt l−îng n−íc − LÊy mÉu − H−íng dÉn ®¶m b¶o chÊt
l−îng lÊy mÉu vµ xö lý mÉu n−íc m«i tr−êng

− ISO 8363: - 1. §o l−u l−îng chÊt láng trong kªnh hë - H−íng dÉn chung vÒ c¸ch chän ph−¬ng ph¸p

− TCVN 5960 : 1995 (ISO 10381-6:1993). ChÊt l−îng ®Êt - LÊy mÉu - : H−íng dÉn vÒ thu thËp, vËn
chuyÓn vµ l−u gi÷ mÉu ®Êt ®Ó ®¸nh gi¸ c¸c qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña vi sinh hiÕu khÝ t¹i phßng thi nghiÖm.

3 §Þnh nghÜa

C¸c ®Þnh nghÜa sau ®©y ®−îc ¸p dông cho tiªu chuÈn nµy

3.1 MÉu ®¬n

MÉu riªng lÎ ®−îc lÊy mét c¸ch ngÉu nhiªn (theo thêi gian vµ/hoÆc ®Þa ®iÓm) tõ mét khèi bïn

[theo TCVN 5981-1995/ISO 6107-2]

3.2 MÉu tæ hîp

Hai hoÆc nhiÒu mÉu hoÆc mÉu con trén lÉn víi nhau theo c¸c tØ lÖ thÝch hîp ®· biÕt (gi¸n ®o¹n hoÆc liªn
tôc), tõ ®ã cã thÓ thu ®−îc kÕt qu¶ trung b×nh cña mét ®Æc tÝnh mong muèn.

Chó thÝch − C¸c tØ lÖ nµy th−êng dùa trªn c¸c sè ®o theo thêi gian hoÆc l−u l−îng.

[theo TCVN 5981-1995/ ISO 6107-2]

3.3 LÊy mÉu theo l−u l−îng

LÊy mÉu theo nh÷ng kho¶ng thêi gian thay ®æi ®−îc quyÕt ®Þnh bëi dßng ch¶y vËt chÊt

Chó thÝch − Ph−¬ng ph¸p nµy th−êng ¸p dông cho bïn láng; xem thªm h−íng dÉn trong TCVN 5999-1995
(ISO 5667-10).

1
SÏ xuÊt b¶n (b¶n so¸t xÐt cña ISO 8363:1986)

4
 TCVN 6663-13 : 2000

3.4 LÊy mÉu theo tØ lÖ

Kü thuËt ®Ó lÊy mÉu tõ dßng bïn ®ang ch¶y trong ®ã tÇn suÊt lÊy mÉu (trong tr−êng hîp lÊy mÉu gi¸n
®o¹n) hoÆc l−u l−îng hót mÉu (trong tr−êng hîp lÊy mÉu liªn tôc) tØ lÖ thuËn víi l−u l−îng dßng ch¶y cña
bïn ®−îc lÊy mÉu.

4 ThiÕt bÞ lÊy mÉu

4.1 VËt liÖu

§Ó lÊy mÉu bïn l¾ng tõ nh÷ng ®iÓm cè ®Þnh cÇn ph¶i l¾p ®Æt c¸c thiÕt bÞ cè ®Þnh, cho dï ®ã chØ lµ thªm
mét ®−êng èng vµ van nèi víi nhµ m¸y xö lý. §iÒu quan träng lµ ph¶i kiÓm tra xem nh÷ng thiÕt bÞ kiÓu
nh− thÕ cã ®−îc th−êng xuyªn lµm s¹ch hay kh«ng vµ chóng cã bÞ ¨n mßn hay kh«ng. Ngoµi ra, còng
cÇn ph¶i xem xem thiÕt bÞ cã kh¶ n¨ng g©y nhiÔu kÕt qu¶ thö nghiÖm hay kh«ng. VÝ dô, viÖc sö dông c¸c
èng nèi b»ng nh«m víi van lÊy mÉu sÏ cã thÓ lµ kh«ng phï hîp nÕu mÉu ®−îc lÊy ®Ó ph©n tÝch chÊt trî
kÕt b«ng d¹ng nh«m. Nãi chung, cÇn tham kh¶o ý kiÕn cña phßng thÝ nghiÖm n¬i tiÕn hµnh viÖc ph©n
tÝch bïn tr−íc khi l¾p ®Æt bÊt kú mét thiÕt bÞ t¹i mét ®iÓm cè ®Þnh nµo hoÆc khi triÓn khai mét s¬ ®å qui
tr×nh lÊy mÉu míi.

Ph¶i chän dông cô sao cho tr¸nh ®−îc sù nhiÔm bÈn bëi c¸c chÊt cÇn quan t©m. Ph¶i gi÷ c¸c dông cô
nµy s¹ch vµ kh«ng bÞ ¨n mßn. Cã thÓ dïng dông cô b»ng chÊt dÎo vµ l−ìi dao b»ng
polytetrafluoroethylen nÕu thÊy lµ chóng ®ñ cøng vµ kh«ng dÝnh bÊt cø thø g× g©y ra nhiÔm bÈn mÉu.
Nªn tr¸nh dïng thÐp hîp kim cao nÕu ph¶i x¸c ®Þnh kim lo¹i vÕt. ThÐp kh«ng gØ rÊt hay ®−îc dïng ®Ó lÊy
mÉu song cÇn ph¶i ph¸t hiÖn vµ kiÓm tra kh¶ n¨ng bÞ nhiÔm bÈn nÕu ph¶i tiÕn hµnh ph©n tÝch c¸c
nguyªn tè nh− cr«m trong mÉu bïn. Kh«ng nªn dïng c¸c dông cô ®· cò vµ bÞ gØ hoÆc nh÷ng dông cô bÞ
søt mÎ hoÆc cã líp phñ bÒ mÆt bÞ bong ra, hoÆc cã bÒ mÆt ®−îc quÐt s¬n, v× chóng cã thÓ gãp phÇn vµo
lµm nhiÔm bÈn mÉu mét c¸ch ngÉu nhiªn.

Khi lÊy mÉu bïn, b×nh chøa b»ng polyetylen, polypropylen, polycacbonat vµ thñy tinh cã thÓ thÝch hîp
xÐt vÒ mÆt æn ®Þnh hãa häc (xem 6.1). Tuy nhiªn cÇn ph¶i thËn träng v× c¸c b×nh chøa cã thÓ chÞu ¸p lùc
cña khÝ sinh ra trong bïn n−íc th¶i vµ cã thÓ x¶y ra næ. TCVN 6663-7:2000 cã ®−a ra nh÷ng h−íng dÉn
®Ó kh¾c phôc vÊn ®Ò nµy.

Nªn dïng b×nh chøa mÉu b»ng thñy tinh khi ph¶i x¸c ®Þnh c¸c chÊt h÷u c¬, vÝ dô nh− thuèc trõ s©u, vµ
nªn dïng b×nh chøa mÉu b»ng polyetylen ®èi víi viÖc lÊy mÉu x¸c ®Þnh c¸c th«ng sè chung nh− pH vµ
chÊt kh«. B×nh chøa mÉu b»ng polyethylen cã thÓ kh«ng thÝch hîp cho viÖc lÊy nh÷ng mÉu dïng cho
ph©n tÝch kim lo¹i vÕt (vÝ dô nh− thñy ng©n); nh÷ng b×nh lo¹i nµy chØ nªn dïng khi ®· kiÓm tra cho thÊy
nhiÔu chØ ë møc cã thÓ chÊp nhËn ®−îc.

Sö dông vËt liÖu ®· l·o hãa trong nh÷ng kho¶ng kh«ng ®−îc sö dông cña c¸c èng lÊy mÉu còng cã thÓ
gãp phÇn g©y nhiÔm bÈn mÉu do ¨n mßn (xem 5.3.3), vµ ®ã cã thÓ chÝnh lµ mét nguån g©y sai sè tiÒm
Èn nghiªm träng nÕu nh− kh«ng ®−îc lo¹i trõ.

5
TCVN 6663-13 : 2000

Tham kh¶o qu¸ tr×nh ph©n tÝch tiªu chuÈn ®Ó xem thªm c¸c h−íng dÉn cô thÓ vÒ c¸c lo¹i b×nh ®ùng mÉu
cã thÓ dïng. VÒ h−íng dÉn c¸ch lµm s¹ch b×nh ®ùng mÉu, xem TCVN 5993: 1995 (ISO 5667-3).

4.2 ThiÕt bÞ

Nãi chung, ®Ó phï hîp víi thùc tÕ, thiÕt bÞ lÊy mÉu bïn ph¶i ®−îc thiÕt kÕ vµ cÊu t¹o cµng ®¬n gi¶n cµng
tèt. §Æc tr−ng cña bïn cã thÓ thay ®æi tuú theo lo¹i vµ hµm l−îng chÊt r¾n, vµ do ®ã ph−¬ng thøc qu¶n lý
trong mét thiÕt bÞ lÊy mÉu sÏ phô thuéc vµo c¸c tÝnh chÊt vËt lý; ë ®©y kh«ng ®−a ra h−íng dÉn chung
nµo, song trong phô lôc A vµ B cã nªu ra mét sè vÝ dô cô thÓ vÒ c¸c thiÕt bÞ dïng ®Ó lÊy mÉu bïn láng
trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh.

5 Quy tr×nh lÊy mÉu

5.1 ChÕ ®é lÊy mÉu

C¸ch thÝch hîp nhÊt ®Ó lÊy mÉu trong mäi hoµn c¶nh phô thuéc vµo mét sè yÕu tè:

a) nh©n viªn lÊy mÉu tiÕp cËn ®iÓm lÊy mÉu;

b) tÝnh thùc tiÔn cña viÖc l¾p ®Æt vµ b¶o d−ìng c¸c thiÕt bÞ tù ®éng nÕu nh− chóng thÝch hîp;

c) tÝnh thùc tiÔn cña viÖc can thiÖp mét c¸ch an toµn vµo mét dßng bïn láng ®ang ch¶y hoÆc b· läc
khi lÊy mÉu thñ c«ng; vµ

d) b¶n chÊt thiÕt kÕ hÇm hoÆc bån chøa theo tÝnh chÊt ph©n tÇng cña bïn láng.

§èi víi mét x−ëng cè ®Þnh, khi lËp kÕ ho¹ch lÊy mÉu, nªn xem xÐt l¹i nh÷ng vÊn ®Ò thùc tÕ ®èi víi ®iÓm
lÊy mÉu tr−íc khi x¸c ®Þnh ®iÓm an toµn vµ kh¶ thi nhÊt ®èi víi viÖc lÊy mÉu thñ c«ng. TÝnh ®¹i dÖn cña
mÉu ®−îc lÊy còng lµ mét yÕu tè quan träng trong viÖc lùa chän cuèi cïng ®iÓm lÊy mÉu.

Khi bïn ch¶y thµnh dßng mµ cã thÓ ®Õn gÇn ®−îc th× nªn xem xÐt c¶ viÖc lÊy mÉu liªn tôc còng nh−
gi¸n ®o¹n. Sè l−îng mÉu lÊy ®−îc cµng nhiÒu, th× ®é tin cËy vÒ tÝnh ®¹i diÖn cña mÉu bïn cµng cao.
Xem thªm th«ng tin trong ISO 5667-1 vµ TCVN 6663-14: 2000 (ISO 5667-14). Cã thÓ cÇn xem xÐt thªm
tÝnh ®¹i diÖn ®èi víi bïn r¾n. Cã thÓ t×m thªm h−íng dÉn vÒ ®¸nh gi¸ thèng kª l−îng chÊt r¾n trong ISO
1988 cho yªu cÇu nµy.

Tuy nhiªn, ®Ó kiÓm so¸t ®−îc, tèt nhÊt lµ nªn lÊy mÉu hµng ngµy hoÆc theo ca v× viÖc x¸c ®Þnh mÎ mÉu
hoÆc giai ®o¹n lÊy mÉu sÏ thay ®æi tuú theo tõng nhµ m¸y. Khi bïn ®−îc th¶i trªn b¨ng t¶i cè ®Þnh th×
viÖc lÊy mÉu tù ®éng sÏ thùc tiÔn h¬n. Cßn khi lÊy mÉu bïn th¶i tõ toa xe hay xe bån tÐc th× lÊy mÉu thñ
c«ng l¹i thÝch hîp h¬n.

5.1.1 Lo¹i mÉu

C¸c lo¹i mÉu c¬ b¶n cã thÓ cÇn bao gåm:

a) mÉu tæ hîp lÊy tõ mÉu liªn tôc hoÆc mÉu ®¬n lÊy tõ bïn gom, mÉu bïn láng hoÆc b· bïn;

6
 TCVN 6663-13 : 2000

b) mÉu ®¬n lÊy mét c¸ch ngÉu nhiªn tõ mét dßng bïn láng hoÆc b¨ng t¶i chë b· bïn, hoÆc tõ mét
®iÓm lÊy mÉu tõ ®èng bïn gom. Mét lo¹t mÉu ®¬n, hoÆc lµ mÉu bïn láng hoÆc lµ mÉu b· bïn, ®−îc
lÊy theo ch−¬ng tr×nh vµ ®−îc ph©n tÝch riªng rÏ, lµ mét c¶i tiÕn cña kü thuËt nµy.

§Ó tÝnh ®−îc kho¶ng thêi gian lÊy mÉu tèi ®a, t, tÝnh b»ng phót, gi÷a c¸c giai ®o¹n lÊy mÉu khi dïng
c¸ch lÊy mÉu theo thêi gian, ph¶i dïng c«ng thøc (1):

60Q
t= ... (1)
Gn

trong ®ã:

Q lµ khèi l−îng cña mÎ, tÝnh b»ng tÊn;

G lµ l−u l−îng dßng ch¶y tèi ®a, tÝnh b»ng tÊn/giê
n sè l−îng mÉu lÊy.

5.1.2 LÊy mÉu tæ hîp

5.1.2.1 LÊy mÉu liªn tôc

Trong viÖc lÊy mÉu liªn tôc theo nh÷ng kho¶ng thêi gian ®Òu ®Æn, c¸c mÉu ®−îc lÊy ®ång nhÊt trong
suèt qu¸ tr×nh cung cÊp bïn, vµ sau ®ã ®−îc nhËp l¹i thµnh mÉu tæ hîp.

5.1.2.2 LÊy mÉu gi¸n ®o¹n hoÆc lÊy mÉu theo l«, chuyÕn

Víi kiÓu lÊy mÉu nµy, mÉu th−êng kh«ng ®−îc lÊy theo nh÷ng kho¶ng thêi gian nh− nhau trong suèt qu¸
tr×nh cung cÊp bïn tr−íc khi trén l¹i víi nhau. Thay vµo ®ã, bïn ®−îc xem nh− lµ mét lo¹t mÎ vµ chØ mét
tØ lÖ nhá ®−îc dïng ®Ó lÊy mÉu. Nh÷ng mÎ ®· chän ®−îc dµn ®Òu trong suèt qu¸ tr×nh cung cÊp bïn vµ
mÉu sÏ ®−îc lÊy tõ mçi mÎ ®−îc chän ®Ó lÊy mÉu. VÝ dô nh− mÉu ®−îc lÊy tõ nh÷ng bÓ chøa ®−îc chän
mét c¸ch ngÉu nhiªn mµ kh«ng cÇn biÕt ®Õn nguån gèc cña bïn hay khèi vËt chÊt ®−îc vËn chuyÓn ®Õn.

Víi c¸ch lÊy mÉu nµy, sÏ ph¶i chÊp nhËn mét thùc tÕ lµ c¸ch tÝnh trung b×nh theo thêi gian sÏ bÞ ¶nh
h−ëng bëi sù kh¸c nhau gi÷a c¸c mÎ, mµ sù kh¸c nhau nµy khã cã thÓ dù ®o¸n tr−íc ®−îc. NÕu lÊy mÉu
liªn tôc th× ®Ó cã ®é tin cËy cÇn thiÕt, cÇn ph¶i lÊy thªm mÉu trong kho¶ng thêi gian ®ã, bëi v× khi ®ã sai
sè cña viÖc lÊy mÉu mét mÎ chØ lµ mét phÇn cña sai sè toµn bé.

5.1.2.3 LÊy mÉu theo l−u l−îng

Theo ph−¬ng ph¸p nµy, tiÕn hµnh lÊy mét l−îng bïn tØ lÖ víi tèc ®é dßng t¹i ®iÓm lÊy mÉu ë cuèi mçi
kho¶ng thêi gian. MÉu nµy cã thÓ thªm vµo mÉu tæ hîp hoÆc mÉu tæ hîp mét phÇn. Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc
¸p dông khi lÊy mÉu bïn s¬ cÊp t¹i thêi ®iÓm th¸o bïn; tøc lµ khi bïn ra khái ®Çu b¬m bïn, tèc ®é tho¸t bïn
sÏ gi¶m ®i vµ do ®ã tû lÖ vÒ l−u l−îng sÏ thay ®æi. NÕu cÇn cã th«ng tin vÒ chuyÓn khèi, ph¶i cÈn träng khi

7
TCVN 6663-13 : 2000

®o tèc ®é ch¶y liªn quan vµ/hoÆc ®é lín cña mÎ bïn. VÝ dô nh− cÇn ph¶i cã th«ng tin hµng ngµy vÒ t¶i l−îng
kim lo¹i ®èi víi bïn ®−îc b¬m vµo ®Êt n«ng nghiÖp. Xem thªm h−íng dÉn trong ISO 8363.

5.2 LÊy mÉu lÆp

Trong tr−êng hîp l¾p ®Æt mét thiÕt bÞ lÊy mÉu tù ®éng, vÝ dô nh− trªn mét b¨ng t¶i, tèt nhÊt lµ nªn l¾p
thiÕt bÞ ®ã ë mét ®iÓm sao cho mÉu lÊy t¹i ®ã ®¹i diÖn cho chÊt th¶i tõ bé phËn cô thÓ cña nhµ m¸y.
Trong tr−êng hîp nµy, nªn dïng ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu lÆp ®Ó kiÓm tra tÝnh biÕn thiªn cña dßng th¶i t¹i
®iÓm lÊy mÉu ®· ®−îc ®Ò xuÊt. Ph−¬ng ph¸p nµy cã thÓ ¸p dông cho c¶ bïn láng vµ b· bïn.

VÝ dô, khi lÊy mÉu lÆp, hai mÉu sÏ ®−îc lÊy b»ng c¸ch rãt lÇn l−ît c¸c mÉu vµo hai b×nh chøa d¸n nh·n
A vµ B. Sau khi mét sè mÉu ®· ®−îc thu theo kiÓu lÆp, cÇn kiÓm tra c¸c kÕt qu¶ vµ sè mÉu hay sè mÎ
®−îc lÊy mÉu còng sÏ ph¶i thay ®æi theo h−íng dÉn ®−a ra trong ISO 5667-1 vµ TCVN 6663-14: 2000
(ISO 5667-14). Sau khi tiÕn hµnh c«ng viÖc nµy, cã thÓ nhËn thÊy r»ng trong t−¬ng lai chØ cÇn lÊy Ýt mÉu
h¬n so víi dù tÝnh ban ®Çu nh»m ®¹t ®−îc ®é tin cËy cÇn thiÕt ®Æt ra ®èi víi viÖc lÊy mÉu. ISO 1988 ®−a
ra nh÷ng chi tiÕt vÒ c¸ch tÝnh sè mÉu nÕu nh− mÉu cã thÓ ®−îc xem lµ mét mÉu kho¸ng.

Trong tr−êng hîp ph¶i kiÓm chøng l¹i hiÖu qu¶ lÊy mÉu, th× lÊy mÉu lÆp lµ mét ph−¬ng ph¸p lý t−ëng.
ViÖc nµy cã thÓ thùc hiÖn ®−îc b»ng c¸ch lÊy mét lo¹t 10 mÉu theo hai lÇn gièng hÖt nhau (tøc lµ lÊy 20
mÉu) sau mçi lÇn lÊy 40 mÉu b×nh th−êng. ChØ cã thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc xem lµ viÖc lÊy mÉu cã g©y ra thay
®æi g× kh«ng khi cã kÕt qu¶ cña hai bé 10 mÉu lÆp vµ so s¸nh chóng víi nhau. NÕu cã c¬ së ®Ó tin r»ng
cã mét lóc nµo ®ã ®iÒu kiÖn lÊy mÉu ®· bÞ thay ®æi, th× nªn lÊy thªm mét bé 10 mÉu lÆp n÷a vµ cho kiÓm
tra thèng kª tr−íc khi quyÕt ®Þnh ®æi sang mét chÕ ®é lÊy mÉu thay thÕ.

§iÒu quan träng lµ ph¶i ®¶m b¶o sao cho viÖc lÊy mÉu ®Ó kiÓm chøng kh«ng ®−îc cÈn thËn qu¸ møc
b×nh th−êng. Muèn vËy th× lu«n lu«n lÊy mÉu lÆp, song trén lÉn hai mÉu con víi nhau vµ chuÈn bÞ mÉu
kÕt hîp khi kh«ng cÇn ®Õn kÕt qu¶ lÆp l¹i n÷a.

5.3 Ph−¬ng ph¸p luËn

Kh«ng cã h−íng dÉn cô thÓ nµo vÒ yªu cÇu lÊy mÉu b· bïn hay bïn láng. VÝ dô nh−, cã thÓ cÇn lÊy
mÉu bïn trong c¶ hai tr¹ng th¸i tõ mét nhµ m¸y nµo ®ã ®Ó cã thÓ tèi −u hãa qu¸ tr×nh lÊy mÉu vµ chÊt
l−îng cña bïn quan tr¾c ®−îc ®èi víi th¶i bá cuèi cïng.

5.3.1 Cì mÉu

Cã Ýt tµi liÖu h−íng dÉn vÒ cì mÉu. §ã lµ v× tiªu chÝ nµy phô thuéc vµo sù kh¸c nhau cña l−îng mÉu cÇn
lÊy vµ c¸ch thøc tiÕn hµnh ph©n tÝch.

a) Bïn láng

CÇn l−u ý r»ng bïn láng lo·ng (hµm l−îng chÊt r¾n nhá) th× ph¶i cÇn ®Õn mét thÓ tÝch kh¸ lín l−îng
vËt chÊt cÇn lÊy mÉu ®Ó cã ®ñ l−îng chÊt kh« cÇn cho ph©n tÝch thùc sù ®¹i diÖn cho c¸c thµnh phÇn
nh− kim lo¹i ch¼ng h¹n. Ph¶i lu«n lu«n hái ý kiÕn c¸c nhµ ph©n tÝch vÒ khèi l−îng bïn cÇn lÊy, vµ
mÉu gi¶m ®i t−¬ng øng ë hiÖn tr−êng tr−íc khi ®−a vÒ phßng thÝ nghiÖm. Khèi l−îng lín mÉu t¹o nªn

8
 TCVN 6663-13 : 2000

bëi sù kÕt hîp c¸c mÉu ®¹i diÖn cÇn ph¶i ®−îc ®ång nhÊt tr−íc khi chia lµm mÉu con. Nªn kiÓm tra
qu¸ tr×nh trén ®Ó ®¶m b¶o hiÖu qu¶ cña viÖc trén lÉn c¸c mÉu. Cã thÓ lµm ®ång nhÊt mÉu ngay trong
mét b×nh chøa thÝ dô trong mét thïng r¸c b»ng nhùa vµ trén b»ng mét m¸i chÌo thÝch hîp ®Ó tr¸nh
viÖc sa l¾ng bïn.

b) B· bïn

§Ó cã ®−îc mÉu ®¹i diÖn cña b· bïn, khèi l−îng tÝch tô lu«n lu«n lµ qu¸ lín ®èi víi c¸c c«ng t¸c thùc
hiÖn trong phßng thÝ nghiÖm. Do ®ã cÇn ph¶i tiÕn hµnh viÖc gi¶m bít kÝch th−íc mÉu tèt nhÊt lµ ngay
t¹i hiÖn tr−êng theo nh− quy tr×nh ®−îc m« t¶ trong 6.4.

5.3.2 LÊy mÉu tõ bÓ bïn vµ xe tÐc

Kh«ng thÓ lu«n lu«n ®o ®−îc ho¹t ®éng cña c¸c bÓ bïn dïng ®Ó l¾ng hoÆc lµm ®Æc n−íc th¶i hoÆc bïn
cèng, c¸c bÓ ph©n huû hoÆc c¸c bÓ chøa kh¸c qua c¸c mÉu lÊy ®−îc tõ cöa vµo vµ cöa ra cña hÖ thèng
®−êng èng. Sù chia t¸ch c¸c chÊt r¾n xÈy ra cã thÓ ®−îc ph¸t hiÖn b»ng c¸ch lÊy mÉu nh÷ng mÆt c¾t vµ
®é s©u kh¸c nhau cña mét bÓ chøa. §Ó cã thÓ tiÕp cËn ®Õn c¸c tÇng kh¸c nhau cña bÓ, th× sö dông mét
hÖ thèng èng hót ®−îc thiÕt kÕ hót tõng nÊc. NÕu nh− ®· ®−îc l¾p ®Æt, khi kiÓm tra bÓ chøa cã liªn quan
th−êng cho thÊy cã c¸c thiÕt bÞ nµy. Phô lôc A nªu thÝ dô vÒ thiÕt bÞ cã thÓ ®−îc dïng trong tr−êng hîp
kh«ng cã hÖ thèng èng hót ®· ®−îc l¾p ®Æt s½n.

Th«ng th−êng, cÇn cã mét mÉu bïn tæ hîp, vµ bïn trong bÓ chøa, khi cã thÓ cÇn ph¶i ®−îc trén ®Òu
tr−íc khi lÊy mÉu. ViÖc lµm nµy gi¶m tèi ®a nhu cÇu ph¶i lÊy mÉu c¸c chÊt cã ph©n tÇng, bëi v× toµn bé
qu¸ tr×nh t¹o ra bïn ®−îc xö lý nh− mét thÓ tæng hîp. Khi kh«ng lµm ®−îc ®iÒu nµy, viÖc diÔn gi¶i c¸c d÷
liÖu ph©n tÝch cÇn ph¶i ®−îc tiÕn hµnh mét c¸ch thËn träng.

Cã thÓ lÊy mÉu ®¬n tõ xe tÐc b»ng c¸ch lÊy mÉu chÊt th¶i b»ng mét gµu c¸n dµi. Mét quy tr×nh rÊt tèt ®Ó
lÊy mÉu tæ hîp tõ ®−êng th¶i cña bÓ chøa lµ: ë nh÷ng kho¶ng ngÉu nhiªn, thay ®æi h−íng dßng ch¶y cho
ch¶y vµo nh÷ng b×nh chøa riªng biÖt vÝ dô nh− xe ba g¸c thïng, nh»m t¸ch viÖc lÊy mÉu trén víi viÖc lÊy
mÉu sau ®ã. Ph−¬ng ph¸p nµy gióp tr¸nh sù ph©n tÇng cã thÓ x¶y ra ®èi víi mét sè lo¹i bïn ®Ó yªn
trong bÓ chøa hoÆc xe bån, vÝ dô nh− víi lo¹i bïn dÔ l¾ng.

5.3.3. LÊy mÉu tõ ®−êng èng

NÕu trong èng ®ang tiÕn hµnh b¬m, cã thÓ lÊy mÉu chÝnh x¸c b»ng c¸ch lÊy mÉu ë nh÷ng kho¶ng c¸ch thÝch
hîp ë ®Çu ra cña b¬m hoÆc ë nh÷ng ®iÓm thuËn lîi t−¬ng tù (xem 5.1.1). Tuy nhiªn, c¸c yÕu tè nh− b¶n chÊt
cña bïn, tèc ®é ch¶y, ®−êng kÝnh cña ®−êng èng vµ sù th« r¸p cña ®−êng èng cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn h−íng
®i cña hÖ thèng ®éng lùc dÉn ®Õn ph©n dßng. Cã thÓ h¹n chÕ tèi ®a ¶nh h−ëng cña vÊn ®Ò tiÒm tµng nµy
b»ng c¸ch cho phÐp dßng ch¶y c©n b»ng l¹i tr−íc khi trÝch phÇn dßng mµ tõ ®ã ®Ó cã ®−îc mÉu con sau khi
trén. Nªn röa c¸c bé phËn bªn c¹nh ®−êng èng hoÆc c¸c van dïng khi bè trÝ lÊy mÉu Ýt nhÊt ba lÇn so víi thÓ
tÝch tÜnh ®Ó ®¶m b¶o röa s¹ch khái ®−êng èng c¸c thø g©y t¾c ngÏn ®−êng èng. Khi lÊy mÉu b»ng c¸ch nµy,
cÇn ph¶i kiÓm tra trùc tiÕp b»ng m¾t ®Ó ®¶m b¶o tèc ®é ch¶y vµ ®é ®Æc kh«ng thay ®æi. Sù t¾c èng do c¸c
c¸c vËt liÖu d¹ng sîi g©y ra th−êng ¶nh h−ëng ®Õn b¶n chÊt cña bïn do t¸c dông läc cña x¬ sîi vµ do ®ã

9
TCVN 6663-13 : 2000

dÉn ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ kh«ng x¸c thùc. §iÒu nµy cã thÓ khã ph¸t hiÖn t¹i thêi ®iÓm lÊy mÉu, do ®ã cÇn ph¶i
lÆp l¹i viÖc lÊy mÉu ®Ó kiÓm tra ®é tin cËy cña kÕt qu¶.

Sau khi lÊy mÉu, c¸c mÉu ®−îc tËp trung l¹i víi nhau ®Ó t¹o thµnh mét mÉu tæ hîp hoÆc ®−îc ph©n tÝch
riªng lÎ ®Ó x¸c ®Þnh mét tÇng nµo ®ã, vÝ dô nh− lÊy bïn tõ bÓ l¾ng yÕm khÝ hoÆc tõ bÓ s¬ cÊp. Cã thÓ lÊy
mÉu tõ cöa x¶ cña xe tÐc b»ng c¸ch dïng mét c¸i gµu c¸n dµi.

Mét tr−êng hîp ®Æc biÖt lµ lÊy mÉu bïn ®Æc tõ èng cao ¸p tr−íc m¸y läc Ðp bïn. Trong tr−êng hîp nµy,
nÕu bïn ®−îc lÊy mÉu theo c¸ch th«ng th−êng sÏ lµm gi¶m nhanh ¸p suÊt, tÝnh n¨ng läc cña thiÕt bÞ läc
Ðp sÏ cã thÓ bÞ h− háng do sù biÕn d¹ng trong van lÊy mÉu. §Ó lÊy mÉu bïn ®Æc víi ®é biÕn d¹ng tèi
thiÓu, cã thÓ dïng lo¹i thiÕt bÞ ®¬n gi¶n nh− trong phô lôc B ®Ó gi¶m bít vÊn ®Ò nµy. LÊy mÉu kiÓu nµy
th−êng ®−îc ¸p dông nÕu ph¶i ph©n tÝch ®é c¶n trë riªng ®èi víi viÖc läc ®Ó x¸c ®Þnh liÒu l−îng cña hãa
chÊt ®èi víi hiÖu qu¶ Ðp.

5.3.4 LÊy mÉu tõ kªnh, m−¬ng hë

Nªn dïng mét c¸i x« ®· biÕt khèi l−îng hoÆc b¬m, tïy theo hµm l−îng chÊt r¾n cã trong bïn. Khi hµm
l−îng chÊt r¾n tíi 5% cã thÓ lÊy mÉu ë m−¬ng hë miÔn lµ nÕu dïng b¬m th× tèc ®é trong èng hót vÉn ®ñ
®Ó gi÷ cho tÊt c¶ c¸c h¹t r¾n vÉn ë trong tr¹ng th¸i l¬ löng. Tèc ®é nµy sÏ ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh theo ®Þa
®iÓm b»ng c¸ch dïng ®o¹n ®−êng èng trong suèt cña b¬m ®Ó kiÓm tra b»ng b»ng m¾t ho¹t ®éng cña
qu¸ tr×nh hót. CÇn ph¶i lÊy mÉu theo chiÒu ngang vµ chiÒu s©u cña m−¬ng dÉn ®Ó ®¶m b¶o cã ®−îc mét
mÉu tæ hîp ®¹i diÖn sau khi trén lÉn c¸c mÉu lÎ. CÇn ph¶i nhí r»ng c¸c ®Æc tÝnh vËt lý cña bïn cã thÓ
thay ®æi khi bïn ®i qua b¬m, do sù biÕn d¹ng cña c¸c thµnh phÇn h¹t. Th−êng chØ dïng c¸ch lÊy mÉu tõ
m−¬ng hë ®èi víi c¸c nhµ m¸y xö lý n−íc th¶i b»ng ph−¬ng ph¸p bïn ho¹t tÝnh, vµ do ®ã dïng x« ®·
biÕt khèi l−îng lu«n phï hîp h¬n.

5.3.5 LÊy mÉu b· bïn tõ n¬i bïn tËp trung thµnh khèi l−îng lín vµ gom thµnh ®èng

Nãi chung, th−êng Ýt khi cÇn lÊy mÉu trong tr−êng hîp nµy vµ v× lý do an toµn nªn th−êng h¹n chÕ c¸ch
lÊy mÉu th−êng kú. Tuy nhiªn, nÕu ph¶i lÊy mÉu tõ b·i bïn tËp trung lín vµ gom thµnh ®èng, cÇn ¸p
dông nh÷ng h−íng dÉn sau ®©y. Khi lÊy mÉu bïn ë c¸c ®èng bïn ®Ó kh« tù nhiªn ®−îc lËt lªn tõ c¸c s©n
ph¬i bïn hay tõ c¸c ®èng b· bïn b¸nh, quan träng lµ ph¶i lµm sao lÊy ®−îc tõng phÇn trong toµn bé
khèi bïn ®ã chø kh«ng chØ tõ trªn líp bÒ mÆt. Bïn lÊy tõ c¸c sµn ph¬i bïn kh«ng ®−îc lÉn vËt liÖu sµn
ph¬i, bëi v× sù cã mÆt cña m¹t ®¸ hay c¸t sÏ lµm sai lÖch kÕt qu¶ do hµm l−îng chÊt kh«. Sù cã mÆt cña
c¸c m¹t hay c¸t chØ ®−îc ¸p dông nÕu chóng cóng lµ ®¹i diÖn cho toµn bé khèi bïn ®ang ®−îc xö lý. Mét
thiÕt bÞ xóc b»ng c¬ khÝ cã thÓ lµ c«ng cô thiÕt thùc nhÊt, song ®Æc biÖt ph¶i lu«n l−u ý ®Ó ®¶m b¶o cã
®−îc mÉu ®¹i diÖn.

Sau khi ®¸nh gi¸ c¸c yªu cÇu vÒ an toµn vµ thiÕt bÞ ®· cã s½n, cã thÓ c©n nh¾c viÖc lÊy mÉu theo
ph−¬ng thøc lÊy mÉu lâi. MÉu ph¶i ®−îc lÊy däc theo chiÒu s©u cña ®èng bïn, vµ, trªn lý thuyÕt, mÉu tæ
hîp ®−îc t¹o ra tõ nsp nh÷ng lâi ®ã:

V
n sp
=
2 [lµm trßn vÒ sè nguyªn]

10
 TCVN 6663-13 : 2000

trong ®ã

V lµ thÓ tÝch danh ®Þnh cña ®èng b· bïn, tÝnh b»ng mÐt khèi.

Gi¸ trÞ nsp nªn n»m trong kho¶ng 4 vµ 30. Xem thªm h−íng dÉn vÒ lÊy mÉu lâi trong ISO 5667-12.

Cã thÓ thÊy nhiÒu biÕn ®éng trong sè liÖu cña toµn bé c¸c ®èng b· bïn, nhÊt lµ víi nh÷ng ®ång ®· ®Ó
thêi gian l©u, khi ®ã c¸c líp trªn mÆt ®èng ®· kh« l¹i t¹o thµnh líp vá cøng t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ho¹t
®éng yÕm khÝ ë phÝa d−íi ®−îc t¨ng c−êng, cßn c¸c ho¹t ®éng hiÕu khÝ t¨ng nhanh ë c¸c líp gÇn bÒ
mÆt. Sù di chuyÓn cña c¸c lo¹i chÊt dinh d−ìng do ch¶y rØ trong nh÷ng tr−êng hîp nµy còng cã thÓ g©y
khã kh¨n khi lÊy mÉu ®¹i diÖn vµ/hoÆc sö dông c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch. Do ®ã c¸c líp bÒ mÆt cã thÓ cho
ra nh÷ng lý gi¶i sai khi lÊy lâi ®Õn phÇn gi÷a hay ®Õn hÕt chiÒu s©u cña ®èng b· bïn, do tØ lÖ gi÷a diÖn
tÝch bÒ mÆt vµ thÓ tÝch kh«ng ®ång nhÊt mµ tuú thuéc vµo theo h×nh d¹ng cña ®èng b· bïn. Trong nh÷ng
tr−êng hîp nhÊt ®Þnh, dïng thiÕt bÞ xóc c¬ khÝ ®Ó tiÕp cËn phÇn mÆt c¾t cña mét ®èng b· bïn lµ cÇn ph¶i
c©n nh¾c nÕu nh− lÊy ®−îc mÉu ®¹i diÖn ®¶m b¶o an toµn.

5.3.6 LÊy mÉu tõ xe goßng

Ph−¬ng ph¸p duy nhÊt ®−îc coi lµ thÝch hîp ®Ó lÊy mÉu tõ xe goßng lµ lÊy mÉu sao cho c¸c mÉu ®ã ®¹i
diÖn cho tÊt c¶ c¸c phÇn bïn trong xe goßng. Th«ng th−êng, th−êng khã tiÕp cËn phÇn lín bïn trong xe
goßng vµ c¸c ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu th−êng tiÕn hµnh sau khi dì bïn ra khái xe. Ph−¬ng ph¸p ®−îc chän
phô thuéc vµo c¸ch thøc thu bïn chØ tõ xe goßng vµ phô thuéc vµo lo¹i xe goßng nµo. Kh«ng nªn lÊy
mÉu tõ xe goßng theo c¸ch ®Þnh kú, song trong nh÷ng tr−êng hîp cÇn thiÕt ph¶i dïng, vÝ dô nh− khi ph¶i
chë bïn ®Õn b·i ch«n lÊp, th× cÇn ¸p dông c¸c h−íng dÉn ®−îc ®−a ra trong 5.3.6.1.

5.3.6.1 LÊy mÉu ë líp bÒ mÆt cña xe goßng

HiÓn nhiªn lµ mÉu bïn lÊy tõ líp bÒ mÆt cña xe goßng lµ kh«ng thÓ ®¹i diÖn cho ®é Èm cña bïn nÕu nh−
bïn ®· bÞ ph¬i ra ngoµi m−a trong mét thêi gian, hoÆc bÞ kh« ®i do trùc tiÕp tiÕp xóc víi kh«ng khÝ trong
qu¸ tr×nh vËn chuyÓn. Do ®ã, lÊy mÉu tõ phÇn trªn cña xe goßng ®Ó kiÓm tra ®é Èm vµ hµm l−îng tro lµ
kh«ng tho¶ ®¸ng. Thªm vµo ®ã, c¸c chó ý cÇn thiÕt vÒ an toµn ®èi víi viÖc tiÕp cËn ®Þnh kú khiÕn cho
c«ng viÖc nµy khã cã thÓ lµ mét biÖn ph¸p ®−îc thùc hiÖn th−êng xuyªn.

NÕu lÊy mÉu ®Ó x¸c ®Þnh chÊt r¾n kh« hoÆc l−îng tro, cÇn ph¶i lÊy mÉu ®ång nhÊt gi¸n ®o¹n ë ®iÓm x¶
tõ xe goßng sau khi dì bïn ra, nÕu nh− thÊy r»ng viÖc ®ã lµ an toµn, nghÜa lµ kh«ng lÊy mÉu ë mÆt lËt
cña ®èng bïn trªn b·i ch«n lÊp.

11
TCVN 6663-13 : 2000

5.3.7 LÊy mÉu bïn trªn b¨ng t¶i

5.3.7.1 Kh¸i qu¸t

C¸c m¶ng bïn ®−îc Ðp hoÆc lµm cøng th−êng cã xu h−íng bÞ ph©n lËp theo kÝch th−íc hoÆc tû träng khi
bÞ rung, c¸c h¹t mÞn th−êng cã xu thÕ r¬i xuèng d−íi ®¸y. §Ó cã ®−îc mÉu ®¹i diÖn cña vËt chÊt trªn
b¨ng t¶i, cÇn ph¶i lÊy toµn bé phÇn tiÕt diÖn, kÓ c¶ bïn mÞn. NÕu chÊt r¾n trªn b¨ng t¶i cã kÝch th−íc
xÊp xØ nh− nhau, th× cã thÓ lÊy ngÉu nhiªn c¸c côc tõ b¨ng t¶i ®ang chuyÓn ®éng.

5.3.7.2 LÊy mÉu trªn b¨ng t¶i ®øng yªn

MÉu lÊy tõ mét b¨ng t¶i tÜnh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy nªn b¾t ®Çu tõ toµn bé chiÒu réng vµ chiÒu dÇy
cña líp bïn trªn b¨ng. CÇn lÊy mÉu theo toµn bé mÆt c¾t ngang víi mét ®o¹n chiÒu dµi võa ®ñ ®Ó cã
®−îc khèi l−îng cÇn thiÕt. SÏ rÊt thuËn tiÖn nÕu t×m ®−îc mét vÞ trÝ thÝch hîp ®Ó lÊy mÉu ®Òu ®Æn b»ng
c¸ch ®¸nh dÊu vµo khung n»m s¸t b¨ng t¶i.

5.3.7.3 LÊy mÉu ë ®iÓm cuèi b¨ng t¶i

C¸ch lÊy mÉu nµy ®−îc thùc hiÖn tèt nhÊt b»ng c¸ch dïng mét thiÕt bÞ thu t¹m thêi toµn bé dßng bïn ë
tr¹m trung chuyÓn hoÆc ë ®iÓm x¶ cña b¨ng t¶i. VÝ dô cã thÓ l¸i cho dßng bïn ch¶y vµo mét thïng mÉu
hoÆc xe ba g¸c.

Khi kh«ng thÓ dõng b¨ng t¶i ®−îc, cÇn ph¶i lÊy mÉu bïn khi b¨ng t¶i vÉn ®ang chuyÓn ®éng. NÕu cã
thÓ, lÊy mÉu khi bïn ®−îc x¶ vµo xe goßng/m¸ng h×nh phÔu; khi kh«ng thÓ lµm ®−îc c¸ch nµy, cã thÓ
lÊy bïn khi bïn chuyÓn tõ b¨ng t¶i nµy sang b¨ng t¶i kh¸c, nÕu nh− ®ñ bïn r¬i vµo gµu lÊy mÉu. §iÓm
thÝch hîp lµ n¬i bïn r¬i tõ b¨ng t¶i xuèng thanh ch¾n hoÆc thang n¹p bïn vµ khi ®ã cã thÓ dùng mét c¸i
bÖ gióp cho viÖc lÊy mÉu thñ c«ng dÔ dµng vµ an toµn, xem ®iÒu 7.

Nh÷ng kü thuËt nh− vËy rÊt h÷u Ých ®èi víi viÖc lÊy mÉu ®¹i diÖn khi n¹p b· bïn vµo xe goßng. NÕu
kh«ng thÓ dïng kü thuËt thu gom nh− vËy ë tr¹m trung chuyÓn hay ë ®iÓm th¶i, mét quy tr×nh thay thÕ lµ
dõng b¨ng t¶i ®Þnh kú vµ xö lý bïn trªn ®ã nh− lµ ®èi víi mét ®èng dµi (xem 5.3.8).

5.3.7.4 LÊy mÉu thñ c«ng trªn b¨ng t¶i ®ang chuyÓn ®éng

Nªn dïng mét c¸i gµu hoÆc xÎng ®Ó lÊu mÉu tõ mét b¨ng t¶i ®ang ch¹y. C¬ b¶n lµ ph¶i lÊy mÉu trªn
dßng ®ã sao cho kh«ng g©y ra ®é lÖch nµo. §èi víi mÉu lu©n phiªn, ®−a xÎng vµo tõ bªn tr¸i vµ bªn
ph¶i vµ ®i qua toµn bé dßng ®Ó ®¶m b¶o mÉu cã b· bïn trong toµn bé bÒ ngang b¨ng t¶i. NÕu kÝch
th−íc cña dßng b¨ng t¶i qu¸ lín ®Ó lÊy mÉu toµn bé, cã thÓ lÊy mÉu liªn tiÕp tõ c¸c phÇn kÕ tiÕp cña
dßng.

Cho dï b¨ng t¶i cã dõng hay kh«ng, cÇn ph¶i kiÓm so¸t viÖc n¹p mÉu ®Ó tr¸nh kh«ng lÊy qu¸ nhiÒu
mÉu. Xem ®iÒu 7.

12
 TCVN 6663-13 : 2000

5.3.7.5 LÊy mÉu b»ng m¸y trªn b¨ng t¶i ®ang chuyÓn ®éng

Lo¹i m¸y ®· ®−îc chÕ t¹o ®Ó lÊy mÉu kho¸ng tõ b¨ng t¶i vµ c¸c dßng ch¶y cã thÓ chuyÓn ®æi ®Ó dïng
®èi víi b· bïn. Tuy nhiªn, viÖc sö dông nh÷ng thiÕt bÞ nh− vËy kh«ng phæ biÕn. Trong tr−êng hîp sö
dông nh÷ng thiÕt bÞ nh− vËy lµ thiÕt thùc, th× cÇn tiÕn hµnh ph©n tÝch thèng kª vÒ tÝnh n¨ng ho¹t ®éng
cña nã tr−íc triÓn khai øng dông trªn c¬ së lµm viÖc liªn tôc.

5.3.8 LÊy mÉu b»ng cét rçng

Víi kü thuËt nµy, dßng bïn trªn b¨ng t¶i ®−îc lµm chÖch h−íng vµo mét vïng ®· ®¸nh dÊu s½n,hoÆc ®·
thiÕt kÕ ®Æc biÖt nh− lµ mét thïng dµi cã c¸c que g¹t di chuyÓn ®−îc.NÕu thuËn tiÖn, c¸c que g¹t nµy cã
thÓ ®−îc ®Æt ë vÞ trÝ tr−íc khi b¨ng t¶i chuyÓn tiÕp giai ®o¹n chuyÓn ®éng. MÉu cÇn ®−îc rãt vµo khu
vùc l¾p cét hoÆc thïng chøa mÉu theo c¸ch sao cho chóng ph©n bè mét c¸ch ®ång ®Òu.

NÕu kh«ng bè trÝ tr−íc , th× tõng cÆp bé que g¹t ®−îc gi»ng víi nhau vµ lång vµo cét ë nh÷ng kho¶ng
cè ®Þnh däc theo chiÒu dµi cña cét. C¸c thanh gi»ng gióp cho c¸c que g¹t cè kÕt víi nhau trong qu¸ tr×nh
lÊy mÉu ra. C¸c que nµy ph¶i g¾n chÆt víi gi¸ ®ì. MÉu sÏ gåm tÊt c¶ c¸c chÊt mÉu n»m gi÷a c¸c cÆp
que g¹t, bao gåm c¶ bïn mÞn ë d−íi ®¸y.

6 L−u kho, b¶o qu¶n vµ qu¶n lý mÉu

6.1 Kh¸i qu¸t

C¸c biÖn ph¸p lÊy mÉu cã thÓ phô thuéc vµo thêi gian theo kü thuËt ph©n tÝch sÏ sö dông (vÝ dô ®é pH
thay ®æi theo thêi gian). Ngoµi ra, nÕu cÇn th«ng tin gÊp, th× cã thÓ chÊp nhËn ®é tin cËy thÊp. Ph¶i ®¸nh
gi¸ dùa trªn tõng tr−êng hîp nhÊt ®Þnh. VÝ dô nh− khi nhiÖt ®é lµ th«ng sè cÇn quan tr¾c, cã thÓ kh«ng
coi tÝnh ®ång nhÊt cña mÉu lµ quan träng n÷a. Xem thªm h−íng dÉn trong TCVN 5993: 1995 (ISO 5667-
3) vµ ISO 10381-6.

Chó thÝch 1− HiÖn ®ang x©y dùng nh÷ng h−íng dÉn cô thÓ h¬n vÒ viÖc b¶o qu¶n vµ xö lý mÉu bïn; nh÷ng
h−íng dÉn nµy dù ®Þnh sÏ ®−îc xuÊt b¶n trong ISO 5667-16.

§èi víi mét sè lo¹i bïn láng, ®Æc biÖt lµ bïn n−íc cèng th«, toµn bé chÊt r¾n kh«ng ®Æc tr−ng, vÝ dô nh−
c¸t vãn côc, cã thÓ ®−îc t¸ch ra b»ng c¸ch cho mÉu ®i qua mét l−íi läc b»ng thÐp kh«ng gØ hoÆc b»ng
chÊt dÎo cã kÝch th−íc m¾t l−íi kh«ng d−íi 5 mm.

Chó thÝch 2 − CÇn nhí r»ng thÐp kh«ng gØ cã chøa cr«m vµ niken. C¶ hai nguyªn tè nµy kh«ng bÞ tiÕt ra ®¸ng
kÓ vµo mÉu, nh−ng khi mÉu cã pH rÊt cao hay rÊt thÊp th× cÇn ph¶i quan t©m ®Õn sù cã mÆt c¶ chóng. Víi l−íi
läc b»ng chÊt dÎo, chÊt ho¸ dÎo sö dông trong khi chÕ t¹o l−íi läc cã thÓ c¶n trë viÖc ph©n tÝch sinh häc.

C¸c chÊt r¾n kh«ng ®Æc tr−ng cã thÓ cÇn cho c¸c ph©n tÝch s©u h¬n vµ nªn gi÷ chóng l¹i. Mét sè mÉu cã
thÓ cã thay ®æi ®¸ng kÓ do ho¹t ®éng sinh häc vµ ®iÒu quan träng lµ c¸c mÉu nh− thÕ cÇn ®−îc ph©n
tÝch sau khi lÊy mÉu cµng nhanh cµng tèt.

6.2 B×nh ®ùng mÉu vµ b¶o qu¶n mÉu

13
TCVN 6663-13 : 2000

Ph¶i chän b×nh ®ùng mÉu mét c¸ch cÈn thËn. Cã thÓ xem h−íng dÉn vÒ c¸ch b¶o qu¶n cô thÓ trong
TCVN 5993; 1995 (ISO 5667-3) vµ trong mäi tr−êng hîp cÇn ph¶i tham kh¶o ý kiÕn c¸n bé ph©n tÝch
(xem chó thÝch 1 trong 6.1)

MÉu ®Ó x¸c ®Þnh ®é Èm toµn phÇn ph¶i ®−îc lÊy vµ ®ùng trong c¸c b×nh ®ùng, kh«ng bÞ rß rØ vµ kÝn khÝ,
®Ó gi¶m viÖc mÊt ®é Èm do bay h¬i. B×nh ®ùng mÉu ph¶i ®−îc che ch¾n tr¸nh mäi nguån nhiÖt trùc tiÕp,
kÓ c¶ ¸nh s¸ng mÆt trêi, t¹i mäi thêi ®iÓm vµ ®−îc mang vÒ phßng thÝ nghiÖm ®Ó b¶o qu¶n l¹nh vµ/hoÆc
ph©n tÝch nhanh ®Ó gi¶m bít nguy c¬ t¨ng khÝ trong b×nh.

TÊt c¶ c¸c b×nh b»ng thñy tinh dïng ®Ó ®ùng mÉu bïn cã sinh ra khÝ th× nªn ®−îc bäc b»ng b¨ng dÝnh chÞu
n−íc hoÆc cã c¸c biÖn ph¸p kh¸c t−¬ng tù, vÝ dô nh− bäc b»ng l−íi chÊt dÎo. C¸c biÖn ph¸p nµy sÏ gi¶m
xuèng møc tèi thiÓu c¸c m¶nh cña b×nh chøa v¨ng ra khi bÞ næ. Mét sè nhµ s¶n xuÊt cã thÓ cung cÊp c¸c
n¾p ®Ëy tù ®iÒu chØnh c©n b»ng ¸p suÊt cho c¸c b×nh thñy tinh. Trõ c¸c mÉu lÊy ®Ó ph©n tÝch c¸c chÊt h÷u
c¬ vÕt, cã thÓ dïng tói hai líp b»ng polytylen ®Ó lÊy mÉu b· bïn. MÉu ®−îc cho vµo tói líp bªn trong råi g¾n
kÝn, vµ tói ®ùng mÉu nµy cïng víi nh·n ®−îc cho vµo tói polythylen thø hai råi g¾n kÝn. Dïng tói v¶i lµ kh«ng
thÝch hîp, v× chóng kh«ng chÞu ®−îc n−íc còng nh− kh«ng chèng ®−îc bôi.

6.3 L−u kho

Xem chó thÝch 1 trong 6.1.

§èi víi c¸c ph©n tÝch cæ ®iÓn, b×nh ®ùng ®Çy mÉu ph¶i ®−îc ®Ó trong mét chç l¹nh, tèt nhÊt lµ ë nhiÖt ®é
thÊp h¬n so víi nhiÖt ®é khi lÊy mÉu, ph¶i chó ý ®Õn ®iÒu kiÖn khÝ hËu ®Þa ph−¬ng. MÉu ph¶i cã tªn mÉu,
®−îc ®ãng gãi, l−u gi÷ vµ vËn chuyÓn tèt nhÊt lµ ë nhiÖt ®é kho¶ng 4 oC ± 2 oC ®Ó tr¸nh kh¶ n¨ng bÞ thÊt
tho¸t do bay h¬i vµ gi¶m tíi møc tèi thiÓu nh÷ng thay ®æi cã nguyªn nh©n sinh häc. Nªn duy tr× viÖc gi÷
mÉu trong phßng tèi ®Ó tr¸nh c¸c kÝch thÝch do ho¹t ®éng sinh häc.

Chó thÝch − NÕu cÇn ph¶i kiÓm tra vi sinh cña mÉu, nhiÖt ®é b¶o qu¶n lµ cùc kú quan träng ®èi víi mét sè quÇn
thÓ vi sinh vËt nhÊt ®Þnh. Trong tr−êng hîp nµy, cÇn theo h−íng dÉn cña phßng thÝ nghiÖm kiÓm tra víi nh÷ng
yªu cÇu nghiªm ngÆt.

Khi cÇn x¸c ®Þnh h÷u c¬ ë møc vÕt, mÉu th−êng ®−îc ph©n tÝch ë tr¹ng th¸i y nh− khi míi nhËn ®−îc
(kh«ng bÞ kh« tr−íc khi ph©n tÝch). ChØ ®−îc dïng b×nh chøa b»ng thñy tinh, song ph¶i ¸p dông c¸c biÖn
ph¸p phßng ngõa thÝch hîp ®èi víi khÝ sinh ra vµ ¸p suÊt tÝch trong b×nh. NÕu ch¾c ch¾n c¸c chÊt h÷u c¬
ë møc vÕt nµy kh«ng bÞ bay h¬i ®¸ng kÓ vµo pha khÝ th× cã thÓ thØnh tho¶ng më n¾p b×nh ®Ó gi¶m bít ¸p
suÊt trong qu¸ tr×nh l−u gi÷. NÕu cã nghi ngê vÒ kh¶ n¨ng dÔ bay h¬i vµo pha khÝ, cÇn ph¶i ph©n tÝch
ngay sau khi lÊy mÉu cµng sím cµng tèt. Khi cã thÓ, kh«ng nªn gi÷ c¸c mÉu dÔ bÞ lªn men (hÇu hÕt c¸c
lo¹i bïn gèc sinh häc) trong b×nh b»ng thñy tinh nÕu ch−a v« hiÖu hãa c¸c ho¹t ®éng sinh häc, vÝ dô nh−
b»ng c¸ch dïng tñ l¹nh, v× cã nguy c¬ bÞ næ do ph¸t sinh khÝ.

Nªn gi÷ mÉu trong phßng thÝ nghiÖm cho ®Õn khi ®· thu ®−îc tÊt c¶ c¸c sè liÖu, phßng tr−êng hîp cÇn ®iÒu
tra l¹i c¸c kÕt qu¶ cßn nghi ngê. Trong mét sè tr−êng hîp, cÇn ph¶i thªm vµo c¸c chÊt b¶o qu¶n. NÕu mÉu
®−îc lµm kh« b»ng c¸ch ph¬i mÉu th× mÉu ®· sµng ph¶i ®−îc gi÷ trong b×nh polyetylen hoÆc thñy tinh kÝn.

14
 TCVN 6663-13 : 2000

Tr−íc khi l−u mÉu trong kho cã thÓ dïng mét sè h×nh thøc xö lý b»ng nhiÖt thÝch hîp nh− nåi hÊp, thÝ dô
nh− khi kh«ng cÇn quan t©m ®Õn c¸c thµnh phÇn dÔ bay h¬i vµ mÉu ®ang ®−îc gi÷ chØ ®Ó x¸c ®Þnh kim
lo¹i tæ hîp. CÇn hái thªm c¸c h−íng dÉn cô thÓ tõ nh÷ng ng−êi ph©n tÝch mÉu.

6.4 Gi¶m kÝch th−íc mÉu b· bïn (phÐp chia t−)

Th«ng th−êng ph¶i lµm gi¶m khèi l−îng cña tÊt c¶ c¸c mÉu chÊt r¾n lÊy ë d¹ng khèi hay ®èng. Khi ®ã sÏ
cã ®−îc mét mÉu dïng cho phßng thÝ nghiÖm mµ sau ®ã chÝnh mÉu nµy l¹i ®−îc lµm gi¶m khèi l−îng
xuèng n÷a ®Ó cã ®−îc mét l−îng mÉu phï hîp cho viÖc ph©n tÝch. Do ®ã viÖc gi¶m khèi l−îng mÉu cÇn
ph¶i ®−îc tiÕn hµnh sao cho ë mçi lÇn gi¶m ®Òu cã thÓ cã ®−îc mét phÇn ®¹i diÖn cña mÉu.

MÉu ph¶i ®−îc trén ®Òu b»ng c¸ch ®¸nh thµnh ®èng h×nh chãp trªn mét bÒ mÆt s¹ch, ph¼ng vµ cøng.
Sau ®ã ®¶o lËt ®èng mÉu nµy l¹i, vÝ dô cã thÓ dïng xÎng, ®Ó t¹o thµnh mét ®èng h×nh chãp míi, vµ c«ng
®o¹n nµy ®−îc tiÕn hµnh ba lÇn. Mçi ®èng h×nh chãp ®−îc t¹o thµnh b»ng c¸ch ®æ mét xÎng ®Çy nguyªn
liÖu lªn trªn ®Ønh chãp, sao cho nh÷ng phÇn r¬i xuèng c¹nh h×nh chãp ®−îc ph©n bè cµng ®ång ®Òu
cµng tèt, vµ t©m cña chãp kh«ng bÞ thay ®æi.

Sau ®ã ®èng bïn ®−îc chia ra lµm bèn phÇn, ®ång nhÊt vÒ c¶ ®é dµy vµ ®−êng kÝnh, ph¶i chó ý ®Õn h×nh
d¹ng kh«ng ®Òu nhau. C¸c gãc phÇn t− ®èi nhau theo ®−êng kÝnh ®−îc gi÷ l¹i vµ trén l¹i víi nhau. LÆp
l¹i c«ng ®o¹n nµy cho ®Õn khi hai gãc phÇn t− cuèi cïng t¹o ra l−îng mÉu cÇn thiÕt.

C¸c lo¹i bïn cã d¹ng bªn ngoµi gièng th¹ch vµ thùc chÊt lµ vËt r¾n kho¸ng nh− sái lÉn bïn nh·o th×
th−êng khã cã thÓ lµm ®ång nhÊt b»ng kü thuËt nãi ë trªn. Dïng c¸ch trén, nh− c¸ch thñ c«ng hoÆc c¬
khÝ ®Ó trén v÷a xi m¨ng, th× cã thÓ thÝch hîp h¬n. Còng cã thÓ chia ra c¸c mÉu con b»ng c¸ch kÕt hîp
c¸c gãc phÇn t− ®èi nhau qua ®−êng kÝnh.

6.4.1 Gi¶m mÉu ®Ó t¹o ra nhiÒu mÉu con

Khi cÇn cã hai hay nhiÒu mÉu thÝ nghiÖm tõ mét mÉu d¹ng khèi, cÇn ph¶i gi¶m khèi l−îng mÉu b»ng
c¸ch chia t−. Toµn bé phÇn mÉu d− kh«ng cÇn ®Õn ph¶i ®−îc hîp l¹i víi nhau ë tõng giai ®o¹n ph©n
chia, ®−îc trén ®Òu vµ l¹i gi¶m tiÕp xuèng ®Ó t¹o ra mÉu thÝ nghiÖm thø cÊp. NÕu cÇn thiÕt ph¶i lÆp l¹i
c¸ch lµm nµy ®Ó t¹o ra sè l−îng mÉu thÝ nghiÖm cÇn thiÕt.

Trong phßng thÝ nghiÖm, khi xö lý nguyªn liÖu kh«, ph−¬ng ph¸p chia t− th−êng ®−îc tiÕn hµnh trªn mét
m¶nh nhùa mµ sau ®ã chÝnh nã l¹i dïng ®Ó trén nguyªn liÖu vµ t¹o ra khèi mÉu míi dïng cho c«ng ®o¹n
gi¶m khèi l−îng tiÕp theo. TiÕn hµnh trén lÆp ®i lÆp l¹i viÖc chia c¸c gãc phÇn t− ®èi diÖn, b»ng c¸ch
nhÊc c¸c mÐp cña miÕng nhùa vµ gËp nã vµo gi÷a vµ/hoÆc b»ng c¸ch dïng c¸c dông cô b»ng chÊt dÎo.

Nªn ¸p dông quy tr×nh nµy nÕu ph¶i chia nhá thµnh c¸c mÉu thÝ nghiÖm lÆp. Quy tr×nh kiÓu nµy ®¶m b¶o
tÝnh ®ång nhÊt tèi ®a cña hai mÉu lÆp tõ cïng mét mÉu khèi. ThÝ dô nh−, sau khi ®ång nhÊt mÉu, cã thÓ
chuÈn bÞ mÉu con ®Ó ph©n tÝch kim lo¹i.

C¸ch kh¸c cã thÓ rãt mÉu vµo mét hép h×nh chãp ®· ®−îc ng¨n thµnh bèn b»ng c¸c tÊm chia cã chiÒu
réng lín h¬n ®èng mÉu. LÊy ra c¸c gãc phÇn t− ®èi nhau qua ®−êng kÝnh (kÓ c¶ h¹t mÞn) råi trén lÉn víi
nhau. LÆp l¹i c«ng ®o¹n nµy cho ®Õn khi mÉu ®−îc gi¶m xuèng mét l−îng ®ñ ®Ó cung cÊp cho ph©n tÝch

15
TCVN 6663-13 : 2000

mét mÉu cã kÝch th−íc thÝch hîp. Khi mÉu ®· ®−îc lµm kh« vµ ®ång nhÊt, cã thÓ dïng thiÕt bÞ nh− hép
ph©n t¸ch (xem h×nh 1) ®Ó chia nhá n÷a nÕu nh− cã ®ñ nguyªn liÖu. Khi dïng hép ph©n t¸ch, ph¶i ph©n
bè nguyªn liÖu mét c¸ch ®ång ®Òu theo chiÒu ngang ®Ó ®¶m b¶o mÉu ®−îc chia mét c¸ch ®¹i diÖn. NÕu
xö lý mÉu −ít theo c¸ch nµy, cã thÓ chóng kh«ng ®−îc ph©n chia mét c¸ch ®ång ®Òu vµ cã thÓ g©y ra
hiÖn t−îng t¾c.

H×nh 1 - Mét lo¹i hép chia t¸ch tiªu biÓu

7 an toµn

Cã thÓ ph¶i lÊy mÉu tõ hÖ thèng cèng còng nh− c¸c c«ng tr×nh xö lý n−íc cèng hoÆc ë nh÷ng ®iÓm t−¬ng
tù, nh−ng tr−êng hîp nµo còng cã thÓ cã mét sè rñi ro. Nãi chung, c¸c h−íng dÉn an toµn trong c¸c
TCVN kh¸c lµ thÝch hîp víi nhiÒu tr−êng hîp lÊy mÉu, vÝ dô nh− trong TCVN 5999-1995 ( ISO 5667-10).
ThÝ dô vÒ c¸c lo¹i rñi ro cã thÓ x¶y ra liªn quan ®Õn lÊy mÉu bïn ®−îc tr×nh bµy d−íi ®©y.

a) C¸c nhµ m¸y xö lý bïn th−êng hay gÆp tr−êng hîp sµn nhµ Èm −ít v× bïn rß rØ ®−îc phñ thµnh mét
líp máng, vÝ dô ë nh− x−ëng Ðp bïn. §Ó tr¸nh bÞ tr−ît trªn sµn nhµ khi lÊy mÉu nªn chän c¸c ®iÓm
lÊy mÉu ®· cã lãt c¸c v¸n sµn máng.

b) NhiÔm khuÈn hoÆc nhiÔm kÝ sinh trïng cã thÓ x¶y ra qua ®−êng tiªu hãa khi hoÆc bÞ nhiÔm qua c¸c
vÕt da bÞ x−íc kh«ng ®−îc b¶o vÖ vµ c¸c mµng nhÇy. Cã thÓ gi¶m tíi møc tèi ®a nh÷ng rñi ro nµy
b»ng c¸ch ¸p dông c¸c quy ®Þnh vÖ sinh c¸ nh©n nghiªm ngÆt ®ång thêi ®eo g¨ng tay vµ kÝnh b¶o
hé.

16
 TCVN 6663-13 : 2000

c) Th−êng ë nh÷ng chç bÞ giíi h¹n nh− c¸c bøc t−êng Èm ë c¸c tr¹m b¬m hay cã bÇu kh«ng khÝ nguy
hiÓm, vÝ dô nh− thiÕu «xy, c¸c khÝ vµ h¬i ®éc, c¸c khÝ vµ h¬i dÔ g©y ch¸y næ. PhÇn lín c¸c khu vùc
lÊy mÉu ®Òu cã biÓn c¶nh b¸o c¸c mèi nguy hiÓm tiÒm Èn, song ph¶i lu«n quan tr¾c c¸c thµnh phÇn
kh«ng khÝ nÕu nh− tr−íc ®©y ch−a ®¸nh gi¸ c¸c ®iÒu kiÖn nµy. §iÒu c¬ b¶n lµ c¸c nh©n viªn tham gia
vµo viÖc lÊy mÉu ph¶i hiÓu vµ quen víi c¸c thiÕt bÞ vµ quy tr×nh an toµn ®· cã còng nh− vËn hµnh
th¹o c¸c thiÕt bÞ kiÓm tra khÝ/h¬i dïng ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng kh«ng khÝ. Ph¶i ®Æc biÖt thËn träng khi
lÊy mÉu ë c¸c x−ëng xö lý kÞ khÝ do nguy c¬ næ tiÒm tµng. Khi ®i vµo c¸c khu vùc cã nh÷ng ®iÒu kiÖn
nh− vËy th× ph¶i theo c¸c c¸c quy ®Þnh vÒ an toµn.

d) Nguy c¬ bÞ ngËp óng chØ lµ do c¸c hÖ thèng cèng r·nh vµ c¸c bÓ chøa. Tèt nhÊt lµ ®õng bao giê vµo
c¸c khu vùc nµy trong khi lÊy mÉu trõ nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt thùc sù cÇn thiÕt. Khi cã nguy c¬ bÞ
ngËp óng, nh©n viªn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ an toµn ph¶i lu«n cã mÆt.

e) LÊy mÉu tõ c¸c ®èng b· bïn còng cã thÓ cã nguy c¬ bÞ th−¬ng, vµ do ®ã ph¶i cÈn thËn ®Ó tr¸nh nguy
c¬ bÞ m¾c kÑt do bÞ tr−ît hoÆc lón.

f) Ph¶i chó ý ®Õn c¸c yªu cÇu vÒ an toµn lao ®éng khi lµm viÖc víi c¸c m¸y mãc ®ang ch¹y, vÝ dô nh−
c¸c b¨ng t¶i hoÆc tÊm Ðp cña m¸y Ðp bïn.

g) Khèi l−îng mÉu tèi ®a do mét ng−êi nhÊc chØ nªn nÆng 25 kg.

h) Khi lÊy mÉu bïn b»ng ¸p lùc hoÆc ch©n kh«ng, cÇn ph¶i cÈn thËn ®Ó tr¸nh ng−êi ph¶i tiÕp xóc víi sol
khÝ bïn t¹o thµnh trong qu¸ tr×nh lÊy mÉu. NÕu kh«ng, c¸c t¸c nh©n truyÒn nhiÔm cã thÓ ®i vµo c¬
thÓ qua phæi.

Ph¶i lu«n ®äc kü c¸c ®iÒu quy ®Þnh vÒ søc kháe vµ an toµn vµ thùc hiÖn tr−íc khi tiÕn hµnh lÊy mÉu.

8 B¸o c¸o kÕt qu¶

B×nh ®ùng mÉu ph¶i ®−îc ®¸nh dÊu râ rµng ®Ó sau nµy cã thÓ lý gi¶i hoµn chØnh c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch.
TÊt c¶ c¸c chi tiÕt liªn quan ®Õn mÉu ph¶i ®−îc ghi l¹i trªn nh·n d¸n vµo b×nh ®ùng mÉu, ngoµi ra cßn
ph¶i ghi l¹i nh÷ng kÕt qu¶ ph©n tÝch hiÖn tr−êng do ng−êi lÊy mÉu tiÕn hµnh (thÝ dô nh− ®é pH). Cã thÓ
dïng hÖ thèng m· hãa, vÝ dô nh− dïng hÖ thèng m· v¹ch. Khi cÇn nhiÒu b×nh ®ùng mÉu cho mét lÇn lÊy
mÉu, nªn ph©n ®Þnh c¸c b×nh b»ng c¸c m· sè vµ ghi l¹i tÊt c¶ c¸c chi tiÕt liªn quan vµo phiÕu b¸o c¸o
lÊy mÉu. Ph¶i lu«n lu«n ghi vµo c¸c nh·n vµ phiÕu lÊy mÉu t¹i thêi ®iÓm lÊy mÉu.

MÉu phiÕu b¸o c¸o lÊy mÉu tuú thuéc vµo môc ®Ých lÊy mÉu. CÇn cã c¸c chi tiÕt sau:

a) tªn nhµ m¸y

b) ®Þa ®iÓm lÊy mÉu (phÇn m« t¶ nµy ph¶i ®ñ hoµn chØnh ®Ó cho phÐp ng−êi kh¸c t×m ®−îc chÝnh x¸c
®Þa ®iÓm nµy mµ kh«ng cÇn cã thªm chØ dÉn)

c) ngµy giê lÊy mÉu

d) tªn ng−êi lÊy mÉu

e) ®iÒu kiÖn thêi tiÕt t¹i thêi ®iÓm lÊy mÉu

17
TCVN 6663-13 : 2000

f) ®Æc ®iÓm bªn ngoµi cña mÉu

g) th«ng tin vÒ kü thuËt b¶o qu¶n mÉu ®−îc sö dông

h) th«ng tin vÒ c¸c yªu cÇu cô thÓ ®èi víi viÖc l−u gi÷ mÉu (thÝ dô, cÇn gi÷ l¹nh).

18
 TCVN 6663-13 : 2000

Phô lôc A

(tham kh¶o)

ThiÕt bÞ lÊy mÉu ch©n kh«ng

A.1 Bïn ®Æc tõ c¸c b×nh hë

§èi víi bïn ®Æc (vÝ dô nh− bïn th«), thiÕt bÞ lÊy mÉu ch©n kh«ng nh− minh häa trong h×nh A.1 ®· ®−îc sö
dông thµnh c«ng cho c¸c tr−êng hîp khi c¸c bÓ chøa vèn kh«ng cã hÖ thèng ®−êng èng ®Ó lÊy mÉu
ph©n tÇng. C¸c èng lÊy mÉu cã thÓ ®−îc thiÕt lËp ®Ó lÊy mÉu ë nh÷ng ®é s©u x¸c ®Þnh tõ trªn nãc bÓ
xuèng. ViÖc l¾p ®Æt bao gåm mét èng ®−êng kÝnh 25 mm, ®−îc nèi ®Êt (®iÖn m¸t) víi bÓ chøa, mçi ®o¹n
2 m ®−îc b¾t vÝt nèi víi nhau song kh«ng lµm gi¶m ®−êng kÝnh lç, vµ tèi ®a cã 5 ®o¹n nh− vËy. HÖ thèng
nµy ®−îc nèi qua mét èng mÒm vµ van víi mét b×nh 10 lit hoÆc b×nh nãn Buchner cã thiÕt bÞ ch¾n bao
quanh ®Ó tr¸nh bÞ th−¬ng nÕu ch¼ng may b×nh bÞ ®æ; cã thÓ t¹o ch©n kh«ng b»ng tay hoÆc b»ng b¬m
ch©n kh«ng ch¹y ®iÖn l¾p m« t¬.

CÇn ph¶i cã m«i tr−êng ch©n kh«ng tèt trong b×nh tr−íc khi më van vµo èng lÊy mÉu. Tr−íc khi lÊy mÉu,
cÇn th¸o bít mét sè bïn sang mét lä 10 lit kh¸c ®Ó röa ®−êng èng. Nªn dïng mét l−îng bïn ®Ó röa
nhiÒu gÊp ba lÇn thÓ tÝch tÜnh cña l−îng bïn cÇn lÊy. Ph−¬ng ph¸p nµy ®Æc biÖt thÝch hîp cho viÖc lÊy
mÉu tõ bÓ ph©n huû, lÊy mÉu qua cöa ra ë trªn nãc bÓ hoÆc lÊy qua c¸c líp bïn næi kÝn trªn mÆt bÓ.
§iÒu quan träng lµ ph¶i lÊy hÕt líp vá bïn kh« ë ®iÓm lÊy mÉu tr−íc khi nhóng èng nh«m vµo. §Ó ®¶m
b¶o mÉu bïn mang tÝnh ®¹i diÖn, vÞ trÝ cña èng lÊy mÉu ph¶i ®−îc xem xÐt cÈn thËn.

Chó thÝch −

1. Trong tr−êng hîp cã mét líp rÊt nhít h×nh thµnh trong bïn ph©n tÇng, thiÕt bÞ nµy hót ra Ýt chÊt nhít vµ
líp n−íc m−a ë trªn bÒ mÆt, do ®ã t¹o ®−îc mét mÉu kh«ng cã tÝnh ®¹i diÖn.

2. ThiÕt bÞ nµy kh«ng thÝch hîp víi lÊy mÉu bïn cã thµnh phÇn chÊt r¾n kh« lín h¬n 6% ®Õn 8% khèi
l−îng mÉu.

A.2 Bïn lo·ng

§èi víi lÊy mÉu bïn lo·ng (tøc lµ bïn cã thµnh phÇn chÊt r¾n Ýt h¬n), vÝ dô nh− trong c¸c bÓ g¹n läc
hoÆc c¸c bÓ l¾ng cuèi cïng, cã thÓ dïng thiÕt bÞ lÊy mÉu b¸n s½n thÝch hîp sö dông èng dÎo lo¹i nhá
(®−êng kÝnh kh«ng nhá h¬n 6mm). Ph¶i chó ý röa s¹ch tÊt c¶ c¸c èng sau khi sö dông ®Ó tr¸nh sù tÝch
lòy c¸c mµng vi khuÈn hoÆc sù ph¸t triÓn cña t¶o trªn bÒ mÆt bªn trong cña èng.

19
TCVN 6663-13 : 2000

H×nh A.1 - ThiÕt bÞ ®Ò xuÊt ®Ó lÊy mÉu ch©n kh«ng bïn láng ®Æc

Chó thÝch:

1. Vµo ch©n kh«ng

2. B×nh ®ùng mÉu 10 lit

3. HÖ thèng ®ì

4. Mµn b¶o vÖ

5. TiÕp ®Êt víi bÓ chøa

6. §−êng èng 25 mm

20
 TCVN 6663-13 : 2000

Phô lôc B

(tham kh¶o)

ThiÕt bÞ lÊy mÉu tõ ®−êng èng chÞu ¸p lùc

ViÖc l¾p ®Æt van (xem h×nh B.1) ph¶i ®−îc nèi víi mét hÖ thèng dông cô ®o cã kh¶ n¨ng ®o vµ lµm c©n
b»ng ¸p suÊt trong b×nh lÊy mÉu nèi víi hÖ thèng ®−êng èng cã ¸p suÊt. ThiÕt bÞ nµy ®ãng vai trß khãa
¸p suÊt, cho phÐp ¸p suÊt ®· ®−îc gi¶m ®i vµo b×nh lÊy mÉu. Qu¸ tr×nh vËn hµnh nµy hç trî viÖc xö lý
mÉu an toµn vµ gi¶m ®¸ng kÓ nh÷ng ¶nh h−ëng biÕn d¹ng ®èi víi bïn. C¸c b−íc sau ®©y lµ quy tr×nh
vËn hµnh:

a) Nèi thiÕt bÞ víi èng cã ¸p suÊt cao t¹i ®iÓm A, tÊt c¶ c¸c van ®Òu ®ãng.

b) Më van D vµ cho khÝ nÐn ®i vµo cho ®Õn khi ¸p suÊt trong thiÕt bÞ b»ng víi ¸p suÊt vËn hµnh cña
thiÕt bÞ läc nÐn hoÆc cña ®−êng èng cÇn xem xÐt.

c) §ãng van D vµ më van B.

d) H¬i më van E ®Ó cho khÝ tho¸t ra ngoµi vµ bïn cÇn lÊy mÉu ®i vµo qua van B ®ang ®−îc më.

e) Khi cã bïn xuÊt hiÖn ë ®−êng ra cña van E, khoang lÊy mÉu cã ®Çy bïn. §ãng van E.

f) §ãng van B vµ më van E ®Ó gi¶m ¸p suÊt xuèng b»ng ¸p suÊt kh«ng khÝ.

g) Më van C vµ lÊy mÉu bïn ra.

§Ó lÊp phÇn l−îng bïn n»m l¹i trong èng lÊy mÉu cã ¸p suÊt cao A, ph¶i lÆp l¹i quy tr×nh nãi trªn ®Ó cã
mét l−îng bïn röa èng gÊp ba lÇn thÓ tÝch cña èng. ViÖc nµy ®¶m b¶o cho bïn míi ®−îc lÊy ra nh− lµ
mÉu.

21
TCVN 6663-13 : 2000

H×nh B.1 - Bè trÝ van theo h−íng dÉn ®èi víi lÊy mÉu bïn láng trong ®iÒu kiÖn ¸p suÊt cao

Chó thÝch

1. KhÝ nÐn
2. èng PVC 15 mm o.d
3. èng dÉn bïn cã ¸p suÊt cao
4. B×nh ®ùng
5. èng PVC 30 mm o.d
6. B×nh lÊy mÉu

22
 TCVN 6663-13 : 2000

Phô lôc C

(tham kh¶o)

Tµi liÖu tham kh¶o

ISO 1988:1975, Than cøng - LÊy mÉu

Hard coal − Sampling.

ISO 5667-1:1980, ChÊt l−îng n−íc - LÊy mÉu - PhÇn 1: H−íng dÉn lËp ch−¬ng tr×nh lÊy mÉu

Water quality − Sampling − Part 1: Guidance on the design of sampling programmes.

TCVN 5999-1995/ISO 5667-10:1992, ChÊt l−îng n−íc - LÊy mÉu - H−íng dÉn lÊy mÉu n−íc th¶i

Water quality − Sampling − Guidance on sampling of waste waters.

ISO 5667-12:1995, ChÊt l−îng n−íc - LÊy mÉu - H−íng dÉn lÊy mÉu ®¸y trÇm tÝch

Water quality − Sampling − guidance on sampling of bottom sediments.

ISO 5667-16: - 2, ChÊt l−îng n−íc - LÊy mÉu - PhÇn 16: H−íng dÉn kiÓm tra sinh häc mÉu

Water quality − Sampling − Part 16: Guidance on biotesting of samples.

TCVN 5981-1995/ISO 6107-2:1989, ChÊt l−îng n−íc - ThuËt ng÷ - PhÇn 2

Water quality − vocabulary − Part 2.

ISO 10381-4: - 3, ChÊt l−îng ®Êt - LÊy mÉu - PhÇn 4: H−íng dÉn vÌ quy tr×nh nghiªn cøu c¸c ®Þa ®iÓm tù
nhiªn, gÇn tù nhiªn vµ ®· ®−îc canh t¸c.

Soil quality − Sampling − Part 4: Guidance on the procedure for the investigation of natural, near-
natural and cultivated sites.

__________________________

2
SÏ xuÊt b¶n

23