Mӝt sӕ bài toán cӵc trӏ trong mҥch RLC nӕi tiӃp

LӠI MӢ ĐҪU
-Ê Bài toán cӵc trӏ trong mҥch điӋn xoay chiӅu là mӝt dҥng bài toán khó đӕi vӟi hӑc

sinh lӟp 12 và cũng ít tài liӋu hӋ thӕng hóa mӝt cách đҫy đӫ vӅ dҥng bài toán này.

-Ê Vӟi đӅ thi trҳc nghiӋm đҥi hӑc như hiӋn nay, viӋc áp dөng trӵc tiӃp kӃt quҧ cӫa

bài toán cӵc trӏ sӁ làm cho hӑc sinh không có cái nhìn tәng quan vӅ phương pháp

giҧi các dҥng toán này.

-Ê Chính vì lý do đó, nay tôi viӃt đӅ tài ³ CӴC TRӎ TRONG BÀI TOÁN ĐIӊN

XOAY CHIӄU ³ nhҵm hӋ thӕng hóa mӝt sӕ dҥng toán cӵc trӏ cӫa bài toán này

phөc vө cho công tác giãng dҥy cӫa các bҥn đӗng nghiӋp, cũng như mӝt tài liӋu đӇ

hӑc sinh tham khҧo trong quá trӍnh hӑc.

-Ê ĐӅ tài gӗm bӕn phҫn : khҧo sát sӵ biӃn thiên cӫa các đҥi lưӧng như công suҩt,

hiӋu điӋn thӃ cӫa các thiӃt bӏ« theo giá trӏ cӫa biӃn trӣ R, theo giá trӏ cӫa đӝ tӵ

cҧm L, theo giá trӏ cӫa điӋn dung C và theo giá trӏ cӫa tҫn sӕ góc —.

-Ê Vì thӡi gian có hҥn, nên trong quá trình viӃt có thӇ có nhiӅu thiӃu xót, mong đưӧc

sӵ đóng góp cӫa quý đӗng nghiӋp và các em hӑc sinh.

Trang 1
Mӝt sӕ bài toán cӵc trӏ trong mҥch RLC nӕi tiӃp

MӨC LӨC

I.Ê Sӵ thay đәi R trong mҥch R-L-C mҳc nӕi tiӃp

1.Ê Có hai giá trӏ R1 ó R2 cho cùng mӝt giá trӏ công suҩt
2.Ê Giá trӏ cӫa R làm cho công suҩt cӵc đҥi
a.Ê Giá trӏ R làm công suҩt toàn mҥch cӵc đҥi
b.Ê Giá trӏ R làm cho công suҩt cӫa R cӵc đҥi
c.Ê Giá trӏ R làm cho công suҩt cuӝn dây cӵc đҥi.
3.Ê Khҧo sát sӵ biӃn thiên cӫa công suҩt vào giá trӏ cӫa R
II.Ê Sӵ thay đәi L trong mҥch R-L-C mҳc nӕi tiӃp vӟi cuӝn dây thuҫn cҧm.
1.Ê Có hai giá trӏ L1 ó L2 cho cùng giá trӏ công suҩt
2.Ê Khҧo sát sӵ biӃn thiên cӫa công suҩt theo cҧm kháng.
3.Ê Giá trӏ ZL đӇ hiӋu điӋn thӃ ULmax
4.Ê Có hai giá trӏ L1 ó L2 cho cùng giá trӏ UL,giá trӏ L đӇ ULmax tính theo L1 và L2.
5.Ê Giá trӏ ZL đӇ hiӋu điӋn thӃ ULRrmax
III.Ê Sӵ thay đәi C trong mҥch R-L-C mҳc nӕi tiӃp.
1.Ê Có hai giá trӏ C1 ó C2 cho cùng giá trӏ công suҩt
2.Ê Khҧo sát sӵ biӃn thiên cӫa công suҩt theo dung kháng.
3.Ê Giá trӏ ZC đӇ hiӋu điӋn thӃ UCmax
4.Ê Có hai giá trӏ C1 ó C2 cho cùng giá trӏ UL và giá trӏ ZC đӇ UCmax tính theo C1 và C2.
5.Ê Giá trӏ ZC đӇ hiӋu điӋn thӃ UCRrmax
IV.Ê Sӵ thay đәi — trong mҥch R-L-C mҳc nӕi tiӃp
1.Ê Giá trӏ — làm cho Pmax
2.Ê Khҧo sát sӵ biӃn thiên công suҩt theo —.
3.Ê Có hai giá trӏ —1 ó —2 cho cùng công suҩt và giá trӏ — làm cho Pmax tính theo —1 và —2
4.Ê Giá trӏ — làm cho hiӋu điӋn thӃ ULmax
5.Ê Giá trӏ — làm cho hiӋu điӋn thӃ Ucmax

Trang 2
Mӝt sӕ bài toán cӵc trӏ trong mҥch RLC nӕi tiӃp

! Ê Ü











Xét mҥch điӋn xoay chiӅu có hiӋu hiӋu thӃ hai đҫu әn đӏnh : ¢
0 cos(—
 ¢ )
R là mӝt biӃn trӣ, các giá trӏ R0 , L và C không đәi.
R L,R0 C
Gӑi 




A B
 Ê 





ó
!

"
#



$
%&'

2
- Công suҩt tiêu thө trên mҥch là : 

 

 2


2  (      ) 2
- Vì P1 = P2 = P nên ta có thӇ xem như công suҩt trong phương trình trên là mӝt sӕ
không đәi ӭng vӟi hai giá trӏ R1 và R2 . Khai triӇn biӇu thӭc trên ta có:

2  
 2
  (     ) 2
0
-Ê NӃu có 2 giá trӏ cӫa điӋn trӣ cho cùng mӝt giá trӏ công suҩt thì phương trình bұc 2
trên có hai nghiӋm phân biӋt R1 và R2. Theo đӏnh lý Viète (Vi-et):
1
 .2

(     ) 2 ( 1  0 )( 2  0 )
(     ) 2
 
 2  2

 1
   2

1  2  2 0

   
- Tӯ đó ta thҩy rҵng có 2 giá trӏ R1 và R2 khác nhau cho cùng giá trӏ công suҩt
! Ê Ã


(

)*

$
%&'
 


 Ê Ã



)*
$
%&'
*

 


2 2
-Ê Ta có: 

  2




2  (     )2 (     )2

 


(     )2
-Ê Đһt

  , áp dөng bҩt đҷng thӭc Cauchy(Côsi) cho


   
 ( ¿
)2  ( ¿
)2  


 2
  2 ¿







-Ê Ta thҩy rҵng Pmax khi Amin => ³ =´ xҧy ra. Vұy: 

    
-Ê Khi đó giá trӏ cӵc đҥi cӫa công suҩt là:
2 2 2
max



2     2 1
 . 2
 2 ( 1  0 )( 2  0 )
Vӟi R1td và R2td là hai giá trӏ cӫa R cho cùng giá trӏ công suҩt.
¢       0


 !"

#$%


& ¢'

$%(

)
!(#$*+


+ Ê Ã



)*

$
%&'
(

 


2 2
-Ê Công suҩt cӫa biӃn trӣ R là O O 2
O
( O
O0 ) 2
(  ¿ 
) 2 ( O
O0 ) 2
(  ¿ 
) 2
O
Trang 3
Mӝt sӕ bài toán cӵc trӏ trong mҥch RLC nӕi tiӃp

-Ê Đһt mҭu thӭc cӫa biӇu thӭc trên là :

( O
O0 ) 2
(  ¿ 
) 2 O02
(  ¿ 
) 2
 O

2 O0
O O
-Ê Áp dөng bҩt đҷng thӭc Cauchy cho ta đưӧc:
02  (      ) 2  2  (     )2

  2 0 2  0  2 0
2 02  (      ) 2  2 0



 
-Ê Ta thҩy rҵng PRmax khi Amin nghĩa là dҩu ³ =´ phҧi xҧy ra, khi đó:
O O02
( ¿ 
)2

2
- Công suҩt cӵc đҥi cӫa biӃn trӣ R là:  max

2 02  (     )2  2 0

 Ê Ã



)*

$
%&'
&#
,
 
-
./
#
0
1 
-

1&
1

&#
,
 
-
1&
1

2
1
 


-Ê Ta có :
â,
0  2 ; 
  2  02 ;

 



(   0 ) 2  (      ) 2
- Vì R0; ZL; ZC và U là các đҥi lưӧng không đәi nên muӕn đҥt giá trӏ cӵc đҥi thì chӍ cҫn
cưӡng đӝ dòng điӋn qua mҥch cӵc đҥi. Tӯ biӇu thӭc cӫa dòng điӋn ta thҩy rҵng Imax khi
giá trӏ cӫa biӃn trӣ R = 0.
8 Ê O3
%
%
+
4
(
$
%&'
5*



(


-Ê ĐӇ thҩy rõ hơn sӵ phө thuӝc cӫa công suҩt toàn mҥch vào giá trӏ cӫa biӃn trӣ R
ngưӡi ta thưӡng dùng phương pháp khҧo sát hàm sӕ:
-Ê Ta có công suҩt toàn mҥch theo biӃn thiên theo biӃn trӣ R cho bӣi hàm sӕ:
2


  2



2  (      ) 2


  0
(      ) 2  
2
-Ê Đҥo hàm P theo biӃn sӕ Rtd ta có:  ' (  )
2

( 
2  (      )2 )2
Khi  ' (  )
0
(      ) 2  
2
0


    

      0
Bҧng biӃn thiên :

R 0  ¿ 
¿ O0 +
P¶(R) + 0 -
2

P(R) max
2  ¿ 

2

0 0
02  (      ) 2
Trang 4
Mӝt sӕ bài toán cӵc trӏ trong mҥch RLC nӕi tiӃp

j

(
6
7



P 2
max
2  ¿ 

Pmax

2

0
02  (    )2

O R=WZL - ZC W- R0 R

¬
 

Ê R



'

8






5*
!

"
#



(

$
%&'

Ê $
%&'




 

9

      0  0

Ê R


./
:

      0  0
;
<
 

8
=
>
?





'

8
$
%&'
(

%@
)A
'
9




Ê ¬&



;


B&'



C
#
5*

)&$





)*


$
%&'
(
*

 

)*

    

O
)&D
Ê È -.-- / 
$% 0!1
¢!2


 
3¢/-456$7 8
&9¢3¢/:-.--;
<
'

=>$%?
76$'
!@

A
>¢
,+
Ê R¢,B
C69
 / 
$,
>
"
1
!2
 )
B
=>
D

:%!
<!2


=>
& ¢'
 8
E>,/% 

>,!F!9
+
!! Ê Ü










5A
&#
,
&>
3

Xét mҥch điӋn xoay chiӅu có hiӋu hiӋu thӃ hai đҫu әn đӏnh : ¢
0 cos(—
 ¢ )
L là mӝt cuӝn dây thuҫn cҧm có giá trӏ thay đәi
R L C
R và C không đәi.
A B
 Ê 





ó
!

"



$
%&'

-Ê Vì có hai giá trӏ cӫa cҧm kháng cho cùng giá trӏ công suҩt nên:

Trang 5
Mӝt sӕ bài toán cӵc trӏ trong mҥch RLC nӕi tiӃp

2 2
1
2  

 2  (  1    ) 2  2  (  2   )2
-Ê Khai triӇn biӇu thӭc trên ta thu đưӧc :
  1 ¿ 
 2 ¿ 
Ê
 
(  1 ¿ 
)2
(  2 ¿ 
) 2  
  1 ¿ 
¿ (  2 ¿ 
) Ê 

    2 2
-Ê Suy ra :  
1  1  2
2
2 —
! Ê O3
%
%
+
4
(
$
%&'
7
3
9
E

2
-Ê Ta có công suҩt toàn mҥch là:  O , vӟi R, C là các hҵng sӕ, nên
O2
( ¿ 
)2
công suҩt cӫa mҥch là mӝt hàm sӕ theo biӃn sӕ ZL
-Ê Đҥo hàm cӫa P theo biӃn sӕ ZL ta có:

  
 '(  )
2  2

 '(  )
0 khi  
 
[   (     )2 }]2
2

-Ê Bҧng biӃn thiên

ZL 0 Z L = ZC +
P¶(ZL) + 0 -
P(ZL) 2
max


2

 O 0
O2

2

-Ê j

(
$
%&'
7
E


2
P
max


Pmax

2
 O 2
O

2

O Z L = ZC ZL

Trang 6
Mӝt sӕ bài toán cӵc trӏ trong mҥch RLC nӕi tiӃp

-Ê ¬D
BF

 

Ê 




(
3
9

"
#



$
%&'

 1   2
Ê $
%&'
(

 

9
 
 
-
5A
  ;   )*



2 1 2



(
3
9

"
#



$
%&' 

O
)&D
RC69
 / 
 )
B )
>,!F
& ¢'
6$

=> 8

-G-!
<!2
 )
E>,/%
=>
D+RC!"
>
"
1
B!!2
 )

>,!F
=>
& ¢'

D

=>
%H
 0$
+
8 Ê Ã


E
G
1&
1

HB



-Ê Ta có hiӋu điӋn thӃ trên cuӝn dây là : 
 
  , trong đó R; ZC
 2  (     ) 2
và U là các hҵng sӕ không đәi. Ta có thӇ dùng phương pháp khҧo sát hàm sӕ này
theo biӃn sӕ là ZL. Tuy nhiên vӟi cách khҧo sát hàm sӕ sӁ rҩt phӭc tҥp. Vӟi phương
pháp dùng giҧn đӗ Vecto bài toán này có thӇ giҧi dӇ
hơn và rút ra nhiӅu kӃt luұn hơn. UL
-Ê Theo giҧn đӗ vectơ và đӏnh lý hàm sӕ sin trong tam
giác ta có : 


sin(‚  ) sin

U

-Ê Vì sin

cos





, suy ra
  2   2
 
 sin(‚
) sin(‚
)
sin
cos
-Ê °o cos™ và U là các giá trӏ không đәi nên hiӋu điӋn thӃ ‚ UR
O
ULmax khi sin(‚  ™ )
1
‚  ™
™ i
2
-Ê Theo hӋ thӭc cӫa tam giác vuông ta có: 2

  , tӯ
đó suy ra    
 2   2


UC
URC
-Ê R
)


 2   2  2   2
Ê Khi  
thì  max

 
Ê Khi ULmax thì hiӋu điӋn thӃ tӭc thӡi ӣ hai đҫu mҥch luôn nhanh pha hơn uRC
mӝt góc 900.

4.Ê 





ó
!

"



H
-




G
HB
I
7

5*
!.
-Ê Khi có hai giá trӏ cӫa L cho cùng mӝt giá trӏ hiӋu điӋn thӃ:
 
1
2    1
   2  1

2

2 2
  (     ) 2
2
1 2
  (     )1 2

Trang 7
Mӝt sӕ bài toán cӵc trӏ trong mҥch RLC nӕi tiӃp

-Ê Bình phương và khai triӇn biӇu thӭc trên ta thu đưӧc:

 21  22
O 2

2
 21 ¿ 2  1 
O2

2
 22 ¿ 2  2 

-Ê R7
9
J&3
>

4
9
1&
1

K

>&
&#
,
 

;

   
 2   2
5A



E
)*



)*

HB

R
5*
+G&
L

4

 21  22


      21  2 1         22  2 2 
-Ê TiӃp tөc khai triӇn biӇu thӭc trên ta thu đưӧc:
(  21   22 )  
2  1  2 (  1   2 )
2  1  2 2 1 2
-Ê Vì L1 ó L2 nên đơn giàn biӇu thӭc trên ta thu đưӧc:  

vӟi
 1   2 1  2
giá L là giá trӏ là cho ULmax

” Ê Ã


E
G
1&
1

H
B

-Ê Khi R và L mҳc nӕi tiӃp nhau thì :
 2   2

  2   2


 2  (     )2  2  (     ) 2
 2   2
 2  (     ) 2
-Ê Đһt IR
, ta thӵc hiӋn viӋc khҧo sát hàm sӕ MT theo biӃn sӕ ZL đӇ
 2   2
tìm giá trӏ cӫa ZL sao cho MTmin khi đó giá trӏ cӫa ULrmax . Đҥo hàm cӫa MT theo
biӃn sӕ ZL ta thu đưӧc :
' 2(      )(  2   2 )  2   [  2  (      ) 2 ]
IR (   )

(  2   2 )2
-Ê Cho MT¶(ZL) = 0 ta có :    2   2       2
0 . NghiӋm cӫa phương trình bұc hai
 

4 O 2

2
 0
2
này là: 
1

. Lұp bҧng biӃn thiên ta có:

 
¿ 4 O
 2 2
 0

 2
2

ZL    4  2   2
0 
+
2
MT¶(ZL)
- 0 +
2
 4O2
 2 ¿ 
MT (ZL)

2O

Trang 8
Mӝt sӕ bài toán cӵc trӏ trong mҥch RLC nӕi tiӃp

-Ê Tӯ bҧng biӃn thiên ta thҩy rҵng MT đҥt giá trӏ nhӓ nhҩt nên ULR đҥt giá trӏ lӟn nhҩt.
Ta thu đưӧc kӃt quҧ sau:


4 O 2

2 2 R
Khi  thì Iax

2 4  2   2   

III.Ê Ü









.
Xét mҥch điӋn xoay chiӅu có hiӋu hiӋu thӃ hai đҫu әn đӏnh :
R L C
¢
cos(—
 ) 0 ¢

A R là điӋn trӣ L là mӝt cuӝn dây thuҫn cҧm không đәi

B
và C có giá trӏ thay đәi .
¬D
BF Vì trong công thӭc tәng trӣ  O 2
(  ¿ 
) 2 O 2
( 
¿  ) 2 do đó ta thҩy rҵng
bài toán thay đәi giá trӏ C cũng giӕng như bài toán thay đәi giá trӏ L. °o đó khi thӵc hiӋn viӋc
khҧo sát ta cũng thӵc hiӋn tương tӵ thu đưӧc các kӃt quҧ sau:
 Ê 





ó
!

"



$
%&'

Vӟi hai giá trӏ C1 và C2 cho cùng giá trӏ công suҩt ta có
 12
 1   2  0
2   


 0  1 2

2  2 1 1
 2— 
  
 1 2

Vӟi giá trӏ C0 là giá trӏ làm cho công suҩt mҥch cӵc đҥi
2.Ê O3
%
%
+
4
(
$
%&'
7
&
9
-Ê Bҧng biӃn thiên:
ZC 0 ZC = ZL +
P¶(ZC) + 0 -
P(ZC) 2
max


2

 O 2 0
O
 2
-Ê Đӗ thӏ cӫa công suҩt theo giá trӏ ZC
P 2
max
O
Pmax
2


2    2

: O ZL = ZC ZC
Trang 9
Mӝt sӕ bài toán cӵc trӏ trong mҥch RLC nӕi tiӃp

8 Ê Ã


E
G
1&
1

HB


 2   2
-Ê Khi  
thì :

 2   2
Ê Iax
và 2
Iax
2
 2
  2
 ; 2
Iax   I ax  2

0

ÊuRL vuông pha vӟi hiӋu điӋn thӃ hai đҫu mҥch
} Ê 





ó
!

"



H
- 


E
G
HB
I
7

5*
!

- Khi có hai giá trӏ C = C1 hoһc C = C2 cho cùng giá trӏ UC thì giá trӏ cӫa C làm cho
1 1 1 1   2
UCmax khi
(  )

1
  2  1  2 2
” Ê Ã


E
G
1&
1

H B

   4  2   2 2
- Khi  
thì  O
ax ( Vӟi điӋn trӣ R và tө điӋn mҳc
2 4O
 2 ¿ 
2

gҫn nhau)

!
Ê Ü



—








 Ê Ã


—
)*

6B

2
-Ê Ta có  O 2 O 2
, tӯ công thӭc này ta thҩy rҵng công suҩt cӫa

2 1
O
— ¿
 —


1 1 2
mҥch đҥt giá trӏ cӵc đҥi khi: — ¿ 0 — —0 . Vӟi max
—
O
-Ê Khi đó Zmin = R và hiӋu điӋn thӃ giӱa hai đҫu mҥch và cưӡng đӝ dòng điӋn qua mҥch
đӗng pha nhau.
! Ê 




—
ó
—!

"
$
%&'
5*



—
)*

6B
I
7
—

5*
—!



-Ê NӃu có hai giá trӏ tҫn sӕ khác nhau cho mӝt giá trӏ công suҩt thì:
2 2

—
Ê
Ê  

1 2 1 2
 2  (—1   )  2  (—2   )
—1 —2 
 1 1
—1  
— 2   (1)
 —1 —2 
-Ê BiӃn đәi biӇu thӭc trên ta thu đưӧc : 
 1 1
—1  
(—2   )(2)

 —1 —2 
-Ê Vì —1 ó —2 nên nghiӋm (1) bӏ loҥi
1
-Ê Khai triӇn nghiӋm (2) ta thu đưӧc : —1—2


1
-Ê Theo kӃt quҧ ta có : —02 —1—2 vӟi —0 là giá trӏ cӝng hưӣng điӋn.

Trang10
Mӝt sӕ bài toán cӵc trӏ trong mҥch RLC nӕi tiӃp

8 Ê O3
%
%
+
4
$
%&'
7
—

2
-Ê Ta có 


2
2
 1
2  — 
 —

-Ê ViӋc khҧo sát hàm sӕ P theo biӃn sӕ — bҵng viӋc lҩy đҥo hàm và lұp bҧng biӃn thiên
rҩt khó khăn vì hàm sӕ này tương đӕi phӭc tҥp. Tuy nhiên, ta có thӇ thu đưӧc kӃt quҧ
đó tӯ nhӳng nhұn xét sau:
1
Ê Khi — = 0 thì  
  làm cho P = 0
—
1
Ê Khi —
—0
thì mҥch cӝng hưӣng làm cho công suҩt trên mҥch

cӵc đҥi
Ê Khi —   thì  —   làm cho P = 0
-Ê Tӯ nhӳng nhұn xét đó ta dӉ dàng thu đưӧc sӵ biӃn thiên và đӗ thӏ :

1
— 0 —
—0
+

2
P(—) O

0 0
P

Pmax

0 1 —
—


-Ê ¬D
BF

thӏ:
ÊRC!J

>
',: 8
">
—5K—7

;%H


&
¢'
!L¢$,-;2-6 M!F-4
B+


Trang11
Mӝt sӕ bài toán cӵc trӏ trong mҥch RLC nӕi tiӃp

} Ê Ã


—
)*

1&
1

HB

2
 2 1
2   — 

   — 
-Ê Ta có : 
 . 
. 
, đһt



     (—  ) 2

2
O2  1
-Ê BiӃn đәi biӇu thӭc A ta thu đưӧc :  2 2

1 ¿ 2

—  —

2
1 O2  ï
-Ê Ta tiӃp tөc đһt ï
 0 khi đó  ï
1 ¿

— 2 

2 2  ï
-Ê Lҩy đҥo hàm cӫa A theo biӃn sӕ x ta thu đưӧc: '( ï )
 1

  
2    2  2
-Ê Cho A¶(x) = 0 ta thu đưӧc ï

2
2
-Ê Vì ï  0
  2 khi đó ta thu bҧng biӃn thiên:

x 2    2  2
0 ’
2
A¶(x) - 0 +

A(x)
Amin
-Ê Thay giá trӏ x vào biӇu thӭc đã đһt ta thu đưӧc hiӋu điӋn thӃ cӵc đҥi cӫa cuӝn dây là:

1 1 2 .
—
và  ax
   2
O 4
¿ O2
2

 2
2
Nhұn xét : Khi ï Y 0
Y  2 thì Amin khi x = 0 do A làm hàm sӕ bұc 2 có hӋ sӕ

1
>
 0 nên hàm sӕ có cӵc tiӇu ӣ phҫn âm, do đó x = 0 làm cho Amin trong miӅn xác
2
đӏnh cӫa x. Khi đó — rҩt lӟn làm cho ZL rҩt lӟn làm cho I = 0. °o đó không thӇ tìm giá
trӏ — làm cho ULmax
” Ê Ã


—
)*

1&
1

HB


-Ê Tương tӵ như cách làm trên ta cũng thu đưӧc kӃt quҧ tương tӵ khi thay đәi giá trӏ —
làm cho UCmax là:

1  2 2 . 2
-Ê Khi —
 thì 
ax vӟi  2
  2 O 4
¿O
2 2 

Trang12