Professional Documents
Culture Documents
UNITED
NATIONS
Tãm t¾t t×nh h×nh giíi
1
chÝnh s¸ch vµ nh÷ng ngêi lµm viÖc trong lÜnh vùc ph¸t triÓn ®¶m b¶o cho nh÷ng vÊn ®Ò giíi trë thµnh
mét phÇn cÇn thiÕt vµ rÊt quan träng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Chóng t«i hy väng r»ng cuèn Tãm t¾t t×nh
h×nh giíi sÏ gióp gîi lªn nh÷ng suy nghÜ vÒ c¸c vÊn ®Ò giíi, cung cÊp th«ng tin cho cuéc th¶o luËn nµy
vµ t¹o ra ®éng lùc cho nh÷ng hµnh ®éng cô thÓ.
Jordan D. Ryan
§iÒu phèi viªn Thêng tró Liªn Hîp Quèc t¹i ViÖt Nam
3
Nh÷ng vÊn ®Ò giíi trong lao ®éng vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ............................................................ 35
VÊn ®Ò giíi trong nÒn v¨n hãa c¸c d©n téc thiÓu sè ....................................................................... 53
C¸c tæ chøc quèc tÕ cã ho¹t ®éng vÒ b×nh ®¼ng giíi vµ c¸c vÊn ®Ò phô n÷ ë ViÖt Nam ................... 60
C¸c tæ chøc trong níc cã ho¹t ®éng vÒ b×nh ®¼ng giíi vµ c¸c vÊn ®Ò phô n÷ ë ViÖt Nam .............. 74
C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ cã ho¹t ®éng vÒ b×nh ®¼ng giíi vµ c¸c vÊn ®Ò phô n÷ ë ViÖt Nam .......... 78
1483 Bé LuËt Hång §øc cña Nhµ Lª mang l¹i cho phô n÷ quyÒn ®îc hëng thõa kÕ,
quyÒn ®îc ly h«n vµ ®îc b¶o vÖ khái b¹o lùc
1930 Thµnh lËp §¶ng Céng s¶n §«ng d¬ng vµ Héi Gi¶i phãng phô n÷ (TiÒn th©n cña Héi
Liªn hiÖp Phô n÷)
1946 §iÒu 9 HiÕn ph¸p ®Çu tiªn ghi: TÊt c¶ quyÒn bÝnh trong níc lµ cña toµn thÓ nh©n
d©n ViÖt Nam kh«ng ph©n biÖt nßi gièng, g¸i trai, giµu nghÌo, giai cÊp, t«n gi¸o.. vµ
phô n÷ b×nh ®¼ng víi nam giíi vÒ mäi ph¬ng diÖn.
1950 Héi Phô n÷ Cøu quèc s¸p nhËp víi Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam vµ tæ chøc §¹i héi
Phô n÷ toµn quèc lÇn thø nhÊt.
1959 §iÒu 24 cña HiÕn ph¸p ghi: Phô n÷ cã quyÒn b×nh ®¼ng víi nam giíi vÒ c¸c mÆt sinh
ho¹t chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, trong gia ®×nh vµ ngoµi x· héi. Cïng viÖc lµm nh
nhau, phô n÷ ®îc hëng l¬ng ngang víi nam giíi. Nhµ níc b¶o ®¶m cho c¸n bé
c«ng nh©n viªn chøc ®îc nghØ tríc vµ sau khi ®Î mµ vÉn hëng nguyªn l¬ng.
1960 LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh ®Çu tiªn nhÊn m¹nh c¸c nguyªn t¾c h«n nh©n tù do lùa
chän, mét vî mét chång, b×nh ®¼ng gi÷a vî vµ chång vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña phô n÷
vµ con c¸i.§¹i héi Phô n÷ toµn quèc lÇn thø baThµnh lËp Héi Liªn hiÖp Phô n÷ Gi¶i
phãng MiÒn Nam ViÖt Nam
1965 Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ph¸t ®éng cuéc vËn ®éng phô n÷ Ba ®¶m ®ang
1980 ChÝnh phñ ViÖt Nam ký C«ng íc Liªn Hîp Quèc vÒ Xãa bá mäi h×nh thøc ph©n biÖt
®èi xö víi Phô n÷ (C«ng íc CEDAW)
§iÒu 63 cña HiÕn ph¸p ghi : Nhµ níc vµ x· héi ch¨m lo ph¸t triÓn c¸c nhµ hé
sinh, nhµ trÎ, líp mÉu gi¸o, nhµ ¨n c«ng céng vµ nh÷ng c¬ së phóc lîi x· héi kh¸c,
t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho phô n÷ s¶n xuÊt, c«ng t¸c, häc tËp vµ nghØ ng¬i
1982 Phª chuÈn C«ng íc Liªn Hîp Quèc vÒ Xãa bá mäi h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö víi
Phô n÷
§¹i héi Phô n÷ toµn quèc lÇn thø n¨m
5
1986 LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh míi nghiªm cÊm t¶o h«n (phô n÷ díi 18 tuæi vµ nam
díi 20 tuæi), vµ ®¶m b¶o quyÒn b×nh ®¼ng cña vî chång vÒ thõa kÕ vµ tµi s¶n.
1988 ChÝnh s¸ch D©n sè vµ KÕ ho¹ch hãa gia ®×nh khuyÕn khÝch mçi cÆp vî chång chØ
nªn cã mét ®Õn hai con; gîi ý tuæi sinh con ®Çu lßng cho ngêi mÑ vµ ngêi cha lµ
22 vµ 24 ®èi víi khu vùc ®« thÞ, vµ 19 vµ 21 ®èi víi n«ng th«n; vµ nªu kho¶ng c¸ch
gi÷a hai lÇn sinh tõ 3 ®Õn 5 n¨m.
QuyÕt ®Þnh 163 cña Héi ®ång Bé Trëng ghi: C¸c cÊp chÝnh quyÒn khi nghiªn cøu
x©y dùng chÝnh s¸ch, so¹n th¶o luËt vµ lËp kÕ ho¹ch liªn quan ®Õn phô n÷, trÎ em
ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho Héi Liªn hiÖp Phô n÷ cïng cÊp tham gia ®ãng gãp ý kiÕn.
1990 ChÝnh phñ ViÖt Nam phª chuÈn C«ng íc vÒ QuyÒn TrÎ em cña Liªn Hîp Quèc
1992 §iÒu 63 cña HiÕn Ph¸p míi ghi: C«ng d©n n÷ vµ nam cã quyÒn b×nh ®¼ng vÒ mäi
mÆt chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi vµ gia ®×nh. Nghiªm cÊm mäi hµnh vi ph©n
biÖt ®èi xö víi phô n÷, xóc ph¹m nh©n phÈm phô n÷. Lao ®éng n÷ vµ nam viÖc lµm
c«ng viÖc nh nhau th× hëng tiÒn l¬ng ngang nhau. Lao ®éng n÷ cã quyÒn
hëng chÕ ®é thai s¶n. Phô n÷ lµ viªn chøc Nhµ níc vµ ngêi lµm c«ng ¨n
l¬ng cã quyÒn nghØ tríc vµ sau khi sinh ®Î mµ vÉn hëng l¬ng, phô cÊp
theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
1993 NghÞ quyÕt IV Bé ChÝnh trÞ ®Æt môc tiªu n©ng cao ®êi sèng tinh thÇn vµ vËt chÊt
cho ngêi phô n÷ vµ cñng cè ®Þa vÞ x· héi cña ngêi phô n÷ vµ thùc hiÖn c¸c
quyÒn b×nh ®¼ng cña phô n÷
1994 ChØ thÞ 37 cña Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng nªu râ §¶ng vµ ChÝnh phñ cÇn
®¹t Ýt nhÊt 20% tû lÖ n÷ tham gia. Mäi ban ngµnh cña bé m¸y nhµ níc ®îc yªu
cÇu n©ng cao nhËn thøc vÒ giíi, x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¸c kü n¨ng
cña phô n÷, lËp kÕ ho¹ch ®µo t¹o c¸n bé n÷, vµ t¨ng tû lÖ lao ®éng n÷.
1995 §iÒu 20 Bé LuËt Lao ®éng nghi: Mäi ngêi cã quyÒn tù do lùa chän nghÒ vµ n¬i
häc nghÒ phï hîp víi nhu cÇu viÖc lµm cña m×nh. Doanh nghiÖp, tæ chøc vµ c¸
nh©n cã ®ñ ®iÒu kiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®îc më c¬ së d¹y nghÒ.§iÒu
110: C¸c c¬ quan Nhµ níc cã tr¸ch nhiÖm më réng nhiÒu lo¹i h×nh ®µo t¹o
thuËn lîi cho lao ®éng n÷ ®Ó ngoµi nghÒ ®ang lµm ngêi lao ®éng n÷ cßn cã
thªm nghÒ dù phßng vµ ®Ó viÖc sö dông lao ®éng n÷ ®îc dÔ dµng, phï hîp víi
®Æc ®iÓm vÒ c¬ thÓ, sinh lý vµ chøc n¨ng lµm mÑ cña phô n÷.
ViÖt Nam cö mét ®oµn gåm 18 ®¹i biÓu dù Héi nghÞ lÇn thø t cña Liªn Hîp Quèc
vÒ Phô n÷ t¹i B¾c Kinh vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· ký C¬ng lÜnh Hµnh ®éng Quèc
tÕ vµ Tuyªn bè B¾c Kinh t¹i Héi nghÞ nµy.
6
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
1996 Ch¬ng 10 Ph¸p lÖnh vÒ B¶o hé lao ®éng ®· ®a ra nh÷ng ®iÒu kho¶n riªng biÖt
dµnh cho phô n÷. §iÒu kho¶n 113 nghiªm cÊm kh«ng ®îc sö dông lao ®éng n÷ lµm
c¸c c«ng viÖc nÆng nhäc hoÆc nguy hiÓm, nh lµm viÖc trªn tµu viÔn d¬ng, giµn
khoan vµ l¸i cÇn cÈu.
1997 Th¸ng 10, Thñ tíng ChÝnh phñ ®· ký KÕ ho¹ch Hµnh ®éng Quèc gia vÒ sù TiÕn bé
cña Phô n÷ ®Õn n¨m 2000.
§¹i héi Phô n÷ toµn quèc lÇn thø T¸m ®· ®Ò ra c¸c môc tiªu, ph¬ng híng, vµ
nhiÖm vô cho phong trµo phô n÷ trong giai ®o¹n 1997-2002.
1999 ViÖt Nam göi B¸o c¸o LÇn thø hai vÒ C«ng íc CEDAW cho Liªn Hîp Quèc. Thñ
tíng chÝnh phñ ra th«ng b¸o (sè 207/TB/VPVP) quyÕt ®Þnh c¸c Bé ngµnh, c¸c ñy
ban nh©n d©n cÇn ®a c¸c vÊn ®Ò giíi vµo ChiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong
giai ®o¹n tõ 2001-2010.
2000 ViÖt Nam cö mét ®oµn 24 ®¹i biÓu dù Phiªn häp §Æc biÖt cña Liªn Hîp Quèc vÒ Héi
nghÞ B¾c Kinh +5 t¹i Niu-Oãc nh»m ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn C¬ng lÜnh Hµnh ®éng
Quèc tÕ.
Söa ®æi LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh, bæ sung ®iÒu kho¶n vÒ quyÒn së h÷u vµ thõa kÕ
trong trêng hîp chÕt vµ ly dÞ. §iÒu kho¶n 27 dùa trªn luËt phæ th«ng, trong ®ã qui
®Þnh mäi tµi s¶n cã tríc khi kÕt h«n ®îc ph©n ®Þnh tuú theo tháa thuËn vµ mäi tµi
s¶n cã sau khi kÕt h«n ®îc coi lµ tµi s¶n chung cña hai vî chång. C¸c quyÒn sö
dông ®Êt cã ®îc sau khi kÕt h«n, do ®ã ph¶i ghi tªn c¶ hai vî chång trªn giÊy chøng
nhËn quyÒn sö dông ®Êt.
XuÊt b¶n B¸o c¸o Ph©n tÝch t×nh h×nh Phô n÷ vµ c¸c quan hÖ giíi ë ViÖt Nam. §©y lµ
c«ng tr×nh tËp thÓ do ñy Ban Quèc gia V× Sù TiÕn Bé cña Phô n÷ vµ c¸c nhµ nghiªn
cøu trong níc tiÕn hµnh víi nh÷ng kiÕn nghÞ tõ c¸c nhµ tµi trî song ph¬ng vµ ®a
ph¬ng.
2001 ChÝnh phñ ViÖt Nam phª chuÈn NghÞ ®Þnh th tuú chän n¨m 2000 vÒ phßng chèng
bu«n b¸n trÎ em, trÎ em hµnh nghÒ m·i d©m vµ khiªu d©m trÎ em trong khu«n khæ
C«ng íc vÒ QuyÒn trÎ em.
2002 §¹i héi Phô n÷ Toµn quèc lÇn thø 9 ®Æt ra c¸c môc tiªu, ph¬ng híng vµ nhiÖm vô
cho phong trµo phô n÷ trong giai ®o¹n 2002-2007.
ChiÕn lîc Quèc gia v× sù TiÕn bé cña Phô n÷ ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 ®îc Thñ
tíng ChÝnh phñ phª chuÈn.
KÕ ho¹ch Hµnh ®éng v× sù TiÕn bé cña Phô n÷ ®Õn n¨m 2005 ®îc th«ng qua.
6/ 7
§Ó lång ghÐp giíi thµnh c«ng cÇn cã mét sè lîng ®ñ lín nh÷ng ngêi n¾m ®îc c¸c kh¸i niÖm c¬
b¶n cã liªn quan tíi viÖc lång ghÐp b×nh ®¼ng giíi. Mét sù hiÓu biÕt râ rµng vÒ c¸c kh¸i niÖm ®ã lµ ®iÒu
c¨n b¶n ®èi víi c¸c viªn chøc nhµ níc ë tÊt c¶ c¸c cÊp, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c cÊp l·nh ®¹o cao nhÊt
(nh §¶ng, Quèc héi, c¸c bé trëng) vµ c¸c Bé vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ chñ chèt kh¸c lµ nh÷ng c¬ quan
quyÕt ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch quèc gia. Khi nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cã sù hiÓu biÕt râ rµng vÒ
viÖc lång ghÐp giíi, hä cã nhiÒu kh¶ n¨ng g¹t bá ®îc c¸ch nh×n nhËn h¹n hÑp ®èi víi phô n÷ vµ chÊp
nhËn mét quan ®iÓm giíi cã tÝnh ®Õn viÖc c¸c vai trß cña nam giíi vµ c¸c quan hÖ giíi cã t¸c ®éng tíi
sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷.
ThÝ dô: trong mét vµi x· héi ngêi ta cho r»ng chØ cã ngêi ®µn «ng míi lµm c«ng viÖc nÊu
níng (vµ viÖc ®ã kh«ng thÝch hîp víi ngêi phô n÷), nhng trong c¸c x· héi kh¸c l¹i quan
niÖm phô n÷ míi lµ lµm c«ng viÖc ®ã. Mét sè x· héi kh¸c l¹i cho r»ng, chØ ngêi ®µn «ng míi
®îc «m vµ h«n nhau khi hä gÆp vµ chµo hái nhau - nhng ë c¸c x· héi kh¸c, ®iÒu nµy ®îc
xem nh lµ mét hµnh vi rÊt kh«ng phï hîp. §ã kh«ng ph¶i lµ kü n¨ng hay hµnh vi bÈm sinh.
Chóng ta häc nh÷ng ®iÒu ®îc xem lµ thÝch hîp (trªn c¬ së lµ nam giíi hoÆc n÷ giíi) trong
céng ®ång cña chóng ta. §ã lµ b¶n s¾c giíi cña chóng ta.
B¶n s¾c giíi vµ c¸c quan hÖ giíi lµ nh÷ng khÝa c¹nh then chèt cña nÒn v¨n ho¸ v× chóng ®Þnh h×nh cho
lèi sèng hµng ngµy trong gia ®×nh, trong céng ®ång vµ ë n¬i lµm viÖc.
Tuy khi b¶n chÊt cô thÓ cña c¸c quan hÖ giíi kh¸c nhau mét c¸ch ®¸ng kÓ ë c¸c x· héi kh¸c nhau,
song quan niÖm dËp khu«n cho r»ng phô n÷ cã Ýt quyÒn tù quyÕt h¬n, cã Ýt nguån lùc ®Ó sö dông h¬n
vµ cã Ýt ¶nh hëng ®èi víi qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh cã liªn quan tíi x· héi vµ cuéc sèng riªng cña hä.
Quan niÖm dËp khu«n vÒ sù kh¸c biÖt nµy, dùa trªn c¬ së b¶n s¾c giíi lµ vÊn ®Ò vÒ quyÒn con ngêi
còng nh vÊn ®Ò ph¸t triÓn quèc gia.
t¹i - chóng lµ nh÷ng thùc thÓ sèng ®éng vµ liªn tôc ®îc ®æi míi vµ ®Þnh h×nh l¹i. Trong qu¸ tr×nh tiÕn
ho¸, mét vµi gi¸ trÞ ®îc kh¼ng ®Þnh l¹i, trong khi mét sè gi¸ trÞ kh¸c cã nguy c¬ trë nªn kh«ng thÝch
hîp n÷a.
VÝ dô: mét sè quan niÖm dËp khu«n phæ biÕn vÒ phô n÷ lµ phô n÷ cã ®Æc tÝnh phô thuéc,
yÕu ít, thô ®éng, dÞu dµng vµ kÐm quan träng. Mét sè quan niÖm dËp khu«n phæ biÕn vÒ
nam giíi lµ nam giíi cã tÝnh ®éc lËp, m¹nh mÏ, cã n¨ng lùc, quan träng h¬n vµ lµ ngêi ra
quyÕt ®Þnh. Nh÷ng ®Æc tÝnh nµy nh×n chung lµ kh«ng chuÈn x¸c, nhng th«ng thêng ®îc
chÊp nhËn nh mét ch©n lý.
Sù ph©n biÖt ®èi xö vÒ giíi ®Æt ngêi phô n÷ vµo mét vÞ trÝ bÊt b×nh ®¼ng, ph¶i phôc tïng vµ bÊt lîi so
víi nam giíi. §iÒu nµy thêng x¶y ra, ch¼ng h¹n, khi ngêi phô n÷ bÞ tõ chèi c¬ héi viÖc lµm bëi khu«n
mÉu giíi lµ ngêi ®µn «ng lµ ngêi ra quyÕt ®Þnh tèt h¬n. Ph©n biÖt giíi còng h¹n chÕ c¬ héi cho ngêi
®µn «ng tham gia vµo nhiÒu ho¹t ®éng nh ch¨m sãc gia d×nh, hoÆc lùa chän hµnh vi lµnh m¹nh nh
kh«ng hót thuèc hay kh«ng uèng qu¸ nhiÒu rîu.
B×nh ®¼ng giíi cã nghÜa lµ phô n÷ vµ nam giíi cïng cã c¸c ®iÒu kiÖn nh nhau ®Ó ph¸t huy hÕt n¨ng
lùc tiÒm tµng cña m×nh, cïng cã c¬ héi ®Ó tham gia, ®ãng gãp, vµ hëng thô b×nh ®¼ng c¸c kÕt qu¶
ph¸t triÓn cña quèc gia trªn c¸c mÆt chÝnh trÞ, kinh tÕ, vµ v¨n ho¸ vµ x· héi. §iÒu quan träng nhÊt lµ
b×nh ®¼ng giíi cã nghÜa lµ c¸c kÕt qu¶ ngang nhau cho c¶ phô n÷ vµ nam giíi.
BÊt b×nh ®¼ng giíi võa lµ c¨n nguyªn chÝnh g©y ra nghÌo ®ãi võa lµ yÕu tè c¶n trë lín ®èi víi ph¸t triÓn
bÒn v÷ng. BÊt b×nh ®¼ng giíi lµm suy yÕu sù ph¸t triÓn vµ cuèi cïng g©y tæn h¹i cho mäi thµnh viªn
trong x· héi. Nh÷ng x· héi cã sù bÊt b×nh ®¼ng giíi lín vµ kÐo dµi thêng ph¶i tr¶ gi¸ lµ sù nghÌo ®ãi,
t×nh tr¹ng suy dinh dìng, ®au èm vµ nh÷ng nçi cùc khæ kh¸c ë møc ®é lín h¬n. T¨ng trëng kinh tÕ
sÏ mang l¹i hiÖu qu¶ ®èi víi sù gi¶m møc ®é nghÌo ®ãi ë nh÷ng x· héi cã sù b×nh ®¼ng giíi ë møc ®é
cao h¬n. Do ®ã, môc tiªu b×nh ®¼ng giíi võa lµ vÊn ®Ò quyÒn con ngêi quan träng võa lµ mét yªu
cÇu c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn c«ng b»ng, hiÖu qu¶, hiÖu lùc vµ bÒn v÷ng.
Thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh lång ghÐp b×nh ®¼ng giíi sÏ mang l¹i ®iÒu g×
Phô n÷ vµ nam giíi tham gia b×nh ®¼ng vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh c¸c u tiªn
vµ ph©n phèi c¸c nguån lùc;
Phô n÷ vµ nam giíi tiÕp cËn vµ kiÓm so¸t mét c¸ch b×nh ®¼ng c¸c c¬ héi, nguån lùc vµ kÕt
qu¶ ph¸t triÓn cña x· héi;
Sù c«ng nhËn vµ ®Þa vÞ b×nh ®¼ng ®èi víi phô n÷ vµ nam giíi.
Phô n÷ vµ nam giíi ®Òu hëng mét c¸ch b×nh ®¼ng c¸c quyÒn con ngêi;
Sù c¶i thiÖn b×nh ®¼ng vÒ møc ®é chÊt lîng cuéc sèng cho phô n÷ vµ nam giíi.
Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cho c¶ phô n÷ vµ nam giíi ®îc ®¸nh gi¸ th«ng qua mét lo¹t c¸c chØ
b¸o, ®Æc biÖt c¸c chØ b¸o g¾n liÒn víi nh÷ng khu vùc tån t¹i kho¶ng c¸ch ®¸ng kÓ vÒ giíi.
N©ng cao hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc cña t¨ng trëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
C¸c kÕt qu¶ cña ph¸t triÓn b×nh ®¼ng cho phô n÷ vµ nam giíi, trÎ em g¸i vµ trÎ em trai.
Lµm sao cho chiÕn lîc lång ghÐp giíi ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ nh vËy
Phô n÷ vµ nam giíi cã kinh nghiÖm sèng kh¸c nhau, cã nh÷ng nhu cÇu vµ u tiªn kh¸c nhau vµ chÞu
¶nh hëng kh¸c nhau bëi c¸c chÝnh s¸ch vµ c¸c ho¹t ®éng can thiÖp vÒ ph¸t triÓn.
B¶n s¾c giíi vµ c¸c quan hÖ giíi lµ nh÷ng khÝa c¹nh quan träng cña v¨n ho¸ Chóng ¶nh hëng ®Õn
viÖc phô n÷ vµ nam giíi cã nh÷ng kinh nghiÖm sèng kh¸c nhau, bëi chóng quyÕt ®Þnh c¸ch sèng hµng
ngµy cña hä trong gia ®×nh, trong céng ®ång vµ t¹i n¬i lµm viÖc. Tuy b¶n chÊt ®Æc thï cña c¸c quan
hÖ giíi kh¸c nhau trong c¸c x· héi kh¸c nhau, song quan niÖm dËp khu«n vÒ giíi th«ng thêng cho
r»ng phô n÷ cã Ýt quyÒn tù quyÕt h¬n, Ýt nguån lùc h¬n vµ cã Ýt ¶nh hëng h¬n ®èi víi qu¸ tr×nh ra quyÕt
®Þnh liªn quan ®Õn x· héi vµ cuéc sèng riªng cña hä.
KÕt qu¶ lµ phô n÷, chiÕm h¬n 50% d©n sè trong x· héi, l¹i bao gåm phÇn lín nh÷ng ngêi nghÌo khæ
trªn toµn cÇu, lµ n¹n nh©n cña tÊt c¶ c¸c h×nh thøc b¹o lùc, cã tØ lÖ biÕt ch÷ thÊp h¬n nam giíi vµ ®îc
c¶i thiÖn Ýt nhÊt vÒ chÊt lîng cuéc sèng. Trong mét sè lÜnh vùc, sù g¹t ra ngoµi lÒ cña nam giíi, ®Æc
biÖt trong thanh niªn, còng lµ mét vÊn ®Ò bÊt b×nh ®¼ng giíi quan träng.
Nguyªn nh©n c¬ b¶n cña bÊt b×nh ®¼ng giíi kh«ng ph¶i lµ thiÕu sù tham gia cña phô n÷ vµo ph¸t triÓn,
hay sù h¹n chÕ tay nghÒ, uy tÝn vµ nguån lùc cña ngêi hä, mµ chÝnh c¸c thÓ chÕ vµ tiÕn tr×nh x· héi
còng dÉn ®Õn sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a phô n÷ vµ nam giíi theo híng bÊt lîi cho phô n÷.
Quan ®iÓm lång ghÐp giíi nh»m môc ®Ých b¾t c¸c c¸ nh©n vµ tæ chøc ë tÊt c¶ c¸c cÊp ph¶i xem xÐt
kü cµng sù phøc t¹p vµ nh÷ng kh¸c biÖt trong ®êi sèng, nhu cÇu vµ u tiªn cña ngêi d©n trong mäi
giai ®o¹n x©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh vµ chÝnh s¸ch. ChØ sau khi c¸c ch¬ng tr×nh, chÝnh
s¸ch lång ghÐp vµ gi¶i quyÕt c¸c nhu cÇu vµ u tiªn cña mäi ngêi d©n th× toµn thÓ nh©n d©n ViÖt
Nam - nam, n÷, trÎ em g¸i, trÎ em trai - míi cã c¬ héi tham gia vµ hëng thô mét c¸ch b×nh ®¼ng
nh÷ng thµnh tùu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®Êt níc.
1
Nhãm Ph¸t triÓn N¨ng lùc, T¸c nh©n ®æi míi th¸ng 9 n¨m 2002, info@capacitydevelopment.net
10
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
Ai chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn lång ghÐp b×nh ®¼ng giíi?
B×nh ®¼ng giíi kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc bëi mét c¸ nh©n hay mét tæ chøc, nh c¸n bé ®Çu mèi vÒ giíi,
Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam (Héi LHPNVN) hay Uû ban quèc gia v× sù TiÕn bé cña Phô n÷
(UBQTBPN). B×nh ®¼ng giíi chØ cã thÓ ®îc thùc hiÖn khi cã sù l·nh ®¹o m¹nh mÏ, cam kÕt vµ hµnh
®éng réng r·i ë mäi cÊp vµ mäi khu vùc cña nhµ níc. §iÒu nµy ®îc thùc hiÖn trªn nguyªn t¾c viÖc
gi¶i quyÕt bÊt b×nh ®¼ng lµ tr¸ch nhiÖm chung cña tÊt c¶ c¸c bªn cã liªn quan cña ChÝnh phñ.
Sù cam kÕt vµ hç trî cña c¸c nhµ l·nh ®¹o vµ qu¶n lý cÊp cao trong qu¸ tr×nh lång ghÐp giíi cã ý
nghÜa thiÕt yÕu. §iÒu nµy cÇn ®îc ®i kÌm cïng c¸c th«ng ®iÖp râ rµng vÒ tÇm quan träng cña b×nh
®¼ng giíi vµ lång ghÐp giíi, còng nh c¸c biÖn ph¸p cô thÓ buéc c¸c c¸n b« ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm
hµnh ®éng híng ®Õn b×nh ®¼ng giíi.
TÊt c¶ c¸c c¸ nh©n cã tr¸ch nhiÖm thiÕt kÕ, thùc hiÖn, xem xÐt, theo dâi gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ c¸c
chÝnh s¸ch, dù ¸n, ch¬ng tr×nh vµ ng©n s¸ch ®Òu cã tr¸ch nhiÖm lång ghÐp giíi. Hä cÇn ph¶i: hiÓu
biÕt vÒ c¸c vai trß, tr¸ch nhiÖm, kinh nghiÖm vµ sù bÊt b×nh ®¼ng kh¸c nhau gi÷a phô n÷ vµ nam giíi
liªn quan tíi c¸c vÊn ®Ò ®îc ®· ®îc ®Ò cËp; x¸c ®Þnh c¸c c¬ héi nh»m huy ®éng phô n÷ còng nh
nam giíi tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh t vÊn; hµnh ®éng ®¸p øng c¸c mèi quan t©m hµng ®Çu cña
phô n÷ vµ nam giíi; x¸c ®Þnh c¸c ph¬ng thøc thóc ®Èy quyÒn lîi cña phô n÷ còng nh nam giíi; vµ
®Ò ra c¸c chiÕn lîc gi¶m bít sù kh¸c biÖt giíi vµ t¨ng cêng b×nh ®¼ng giíi.
C¸c c¸n bé ®Çu mèi vÒ giíi vµ c¸c ®¬n vÞ ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng giíi nh UBQGTBPN vµ c¸c ñy
Ban v× ù TiÕn bé cña Phô n÷ ®ãng mét vai trß ®Æc biÖt trong viÖc gãp ý vÒ chÝnh s¸ch vµ lËp kÕ ho¹ch
ho¹t ®éng vÒ b×nh ®¼ng giíi, x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch, c¬ chÕ vµ t¨ng cêng n¨ng lùc ho¹t ®éng vÒ
b×nh ®¼ng giíi cña c¬ quan còng nh trong viÖc ®iÒu phèi, gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ c¸c nç lùc lång ghÐp giíi.
Huy ®éng sù tham gia cña phô n÷ vµ lång ghÐp b×nh ®¼ng giíi
Cã hai ph¬ng thøc lång ghÐp b×nh ®¼ng giíi kh¸c nhau nhng cã tÇm quan träng ngang nhau. ViÖc
huy ®éng sù tham gia cña phô n÷ thêng bÞ nhÇm lÉn víi viÖc lång ghÐp b×nh ®¼ng giíi.
ViÖc huy ®éng sù tham gia cña phô n÷ nhÊn m¹nh nhu cÇu t¨ng cêng sù tham gia tÝch cùc cña
phô n÷ trong c¸c ho¹t ®éng chung cña x· héi, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, l·nh ®¹o, qu¶n trÞ
quèc gia vµ tÊt c¶ qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh ë tÊt c¶ c¸c cÊp vµ trong mäi lÜnh vùc.
Lång ghÐp b×nh ®¼ng giíi lµ mét c¸ch tiÕp cËn toµn diÖn h¬n ®ßi hái ph¶i x¸c ®Þnh t¸c ®éng kh¸c
nhau ®èi víi phô n÷ vµ nam giíi trong mäi chÝnh s¸ch, ch¬ng tr×nh vµ mäi biÖn ph¸p can thiÖp
th«ng qua, ch¼ng h¹n, ph©n tÝch vµ thèng kª vÒ giíi ®Ó cã thÓ xo¸ bá bÊt b×nh ®¼ng.
Huy ®éng sù tham gia cña phô n÷ vµ lång ghÐp giíi cã ý nghÜa quan träng nh nhau. Còng nh
nam giíi, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch n÷ còng cã thÓ kh«ng nh×n thÊy nh÷ng kh¸c biÖt vÒ giíi,
vµ viÖc lån ghÐp giíi cã thÓ diÔn ra víi rÊt Ýt hay kh«ng cã sù tham gia cña phô n÷.
B×nh ®¼ng giíi ®ßi hái c¶ vai trß tham gia tÝch cùc cña phô n÷ trong viÖc ra quyÕt ®Þnh còng nh
quan ®iÓm vÒ giíi (cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch lµ nam hay n÷) cã tÝnh ®Õn t¸c ®éng tiÒm
tµng kh¸c nhau cña c¸c chÝnh s¸ch vµ ch¬ng tr×nh ®èi víi phô n÷ vµ nam giíi - còng nh ®èi víi
c¸c nhãm phô n÷ vµ nam giíi kh¸c nhau.
Do vËy, ®iÒu hÕt søc quan träng lµ t¨ng cêng n¨ng lùc huy ®éng sù tham gia cña phô n÷ vµ lång
ghÐp quan ®iÓm giíi vµo c¸c ho¹t ®éng chung trong qu¸ tr×nh thiÕt kÕ vµ rµ so¸t c¸c chÝnh s¸ch,
ch¬ng tr×nh, dù ¸n.
Träng t©m cña c¸c biÖn ph¸p can thiÖp - Nhu cÇu thùc tÕ vµ lîi Ých chiÕn lîc
Sù ph©n biÖt gi÷a c¸c nhu cÇu thùc tÕ mang tÝnh ng¾n h¹n c¸c lîi Ých chiÕn lîc mang tÝnh dµi h¹n,
huy ®éng sù tham gia cña phô n÷ vµ lång ghÐp giíi lµ rÊt quan träng khi thiÕt kÕ, triÓn khai, theo dâi/
gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ c¸c chÝnh s¸ch vµ dù ¸n.
12
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
Nhu cÇu thùc tÕ lµ nh÷ng nhu cÇu cô thÓ vµ thêng lµ thiÕt yÕu ®èi víi cuéc sèng cña con ngêi
nh l¬ng thùc, níc, nhµ ë vµ ch¨m sãc søc kháe. Sù chó ý tíi c¸c nhu cÇu thùc tÕ cã thÓ gi¶i
quyÕt nh÷ng sù bÊt lîi vµ bÊt b×nh ®¼ng tríc m¾t nhng còng cã thÓ cñng cè sù ph©n c«ng lao
®éng theo giíi b»ng c¸ch gióp ®ì nam giíi vµ phô n÷ thùc hiÖn tèt h¬n vai trß truyÒn thèng cña
m×nh. Gi¶i quyÕt nh÷ng nhu cÇu thùc tÕ th«ng thêng kh«ng lµm thay ®æi ®îc c¸c vai trß giíi vµ
c¸c quan niÖm dËp khu«n mang tÝnh truyÒn thèng, lµ nh÷ng yÕu tè gãp phÇn dÉn ®Õn bÊt b×nh
®¼ng giíi.
C¸c lîi Ých chiÕn lîc lµ nh÷ng nhu cÇu khi ®îc ®¸p øng sÏ thùc sù ®ßi hái vµ lµm thay ®æi c¸c
quan hÖ quyÒn lùc vµ ph©n c«ng lao ®éng gi÷a nam giíi vµ phô n÷ còng nh gãp phÇn n©ng cao
b×nh ®¼ng giíi. C¸c lîi Ých chiÕn lîc thÓ hiÖn c¸c môc tiªu dµi h¹n vµ thêng Ýt h÷u h×nh h¬n c¸c
nhu cÇu thùc tÕ. ThÝ dô vÒ c¸c lîi Ých chiÕn lîc lµ: tiÕp cËn tíi c¸c vÞ trÝ chÝnh trÞ vµ ra quyÕt ®Þnh;
xo¸ bá nh÷ng c¶n trë vÒ mÆt ph¸p lý nh sù ph©n biÖt ®èi xö trong viÖc tiÕp cËn víi ®Êt ®ai vµ tÝn
dông; ®µo t¹o cho phô n÷ vµ nam giíi trong c¸c lÜnh vùc phi truyÒn thèng (nh d¹y nghÒ méc cho
phô n÷; nghÒ s ph¹m cho nam); vµ nam giíi gióp ®ì mét c¸ch b×nh ®¼ng h¬n c¸c c«ng viÖc
trong gia ®×nh nh quÐt dän nhµ cöa, nÊu níng vµ ch¨m sãc con c¸i.
ThÝ dô, tríc kia, c¸c c¬ quan thèng kª vµ c¸c nhµ nghiªn cøu chØ tr×nh bµy c¸c sè liÖu vÒ lùc lîng lao
®éng trªn toµn bé d©n sè. Tuy vËy, trªn toµn cÇu, tû lÖ tham gia lùc lîng lao ®éng cña phô n÷ (®îc
®Þnh nghÜa lµ tû lÖ phô n÷ ®é tuæi 15-60 thùc sù ®ang lµm viÖc trªn tæng sè d©n) thêng thÊp h¬n nhiÒu
so víi tû lÖ nµy cña nam giíi. T¬ng tù nh vËy, sù ph©n bæ lùc lîng lao ®éng cña nam giíi vµ phô
n÷ theo c¸c ngµnh thêng kh¸ kh¸c nhau. ë nhiÒu níc, lùc lîng lao ®éng n÷ chiÕm tû lÖ cao trong
c¸c ngµnh dÞch vô, trong khi lùc lîng lao ®éng nam chiÕm tû lÖ cao trong c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ
c«ng nghiÖp nÆng. Ngoµi ra cßn cã sù kh¸c biÖt râ rµng vÒ ngµnh nghÒ, mét sè nghÒ mang tÝnh n÷
hãa cao nh d¹y häc hoÆc ch¨m sãc ngêi bÖnh cã sè lîng n÷ vît tréi trong khi nam giíi chiÕm u
thÕ trong nh÷ng nghÒ kh¸c nh nghÒ kü s (FAO 2002).
Mét hËu qu¶ cña sù thÊt b¹i trong nh×n nhËn vµ ph©n biÖt mét c¸ch thêng xuyªn nh÷ng h×nh mÉu
kh¸c nhau cña nam giíi vµ n÷ giíi lµ thùc tr¹ng nam giíi thêng ®îc xem nh lµ tiªu chuÈn hay mÉu
chuÈn, vµ mét thùc tr¹ng kh¸c lµ phô n÷ bÞ coi nhÑ. H¬n n÷a, c¸c chÝnh s¸ch vµ ch¬ng tr×nh cã thÓ
dùa trªn nh÷ng khu«n mÉu (stereotype) kh¸c mét c¸ch ®¸ng kÓ so víi thùc tiÔn. ThÝ dô, c¸c ch¬ng
tr×nh n«ng nghiÖp tiÕp tôc gi¶ ®Þnh r»ng c¸c chñ trang tr¹i lµ nam giíi kÓ c¶ ë nh÷ng níc nh Th¸i
lan vµ ViÖt Nam lµ n¬i nh÷ng sè liÖu ph©n t¸ch giíi ®· cho thÊy phÇn lín c¸c chñ trang tr¹i ë nhiÒu
vïng n«ng th«n trªn thùc tÕ lµ phô n÷ (UNIFEM 2002).
V× nh÷ng lý do trªn, nh÷ng c«ng tr×nh tríc ®©y vÒ thèng kª giíi chØ chó träng vµo viÖc thu thËp sè liÖu
ë cÊp ®é c¸ nh©n, lËp b¶ng, tr×nh bµy vµ ph©n tÝch theo giíi tÝnh. ViÖc ph©n t¸ch sè liÖu theo giíi tÝnh
tuy quan träng nhng cha ®ñ, bëi v× nh÷ng hÖ thèng sè liÖu thèng kª theo c¸ch truyÒn thèng ®· thu
thËp sè liÖu theo nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c nh©n viªn chÝnh phñ vµ c¸c nhµ ph©n tÝch vÒ ph¸t triÓn - hÇu
14
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
hÕt hä lµ nam giíi - cho lµ quan träng. Nh÷ng vÊn ®Ò quan träng ®èi víi phô n÷ h¬n lµ nam giíi ®· bÞ
xem nhÑ. KÕt qu¶ lµ hÇu hÕt c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®· kh«ng thu thËp nh÷ng sè liÖu vÒ c¸c vÊn ®Ò
nh b¹o lùc trong gia ®×nh, hay nh÷ng c«ng viÖc gia ®×nh vµ ch¨m sãc con c¸i kh«ng ®îc tr¶ c«ng
(UNIFEM 2002).
Nh vËy, nh÷ng c«ng tr×nh sau nµy vÒ thèng kª giíi ®· khuyÕn khÝch c¸c c¬ quan thèng kª thu thËp
nh÷ng sè liÖu vÒ c¸c vÊn ®Ò giíi vµ cung cÊp trî gióp kü thuËt cho viÖc thu thËp nh÷ng sè liÖu vÒ B¹o
lùc chèng l¹i phô n÷ vµ vÒ Sö dông thêi gian. Nh÷ng sè liÖu nµy cho thÊy nam giíi vµ phô n÷ ®· sö
dông bao nhiªu thêi gian cho c¸c c«ng viÖc ®îc tr¶ l¬ng, c¸c c«ng viÖc nhµ kh«ng ®îc tr¶ l¬ng,
ch¨m sãc con c¸i, gi¶i trÝ, ®i l¹i, v.v
Nh ®· ®Ò cËp ë trªn, sù thÊt b¹i cña c¸c thèng kª ph©n t¸ch theo giíi thÓ hiÖn ë chç nh÷ng sù kh¸c
nhau gi÷a nam giíi vµ phô n÷ ®· bÞ xem nhÑ trong thiÕt kÕ vµ triÓn khai c¸c chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch vµ
ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn. §Æc biÖt, nh÷ng nhu cÇu cô thÓ cña phô n÷ cã xu híng bÞ xao nh·ng. Nh
vËy, c¸c thèng kª vÒ giíi lµ thiÕt yÕu ®Ó trî gióp cho c¸c nhµ lËp chÝnh s¸ch, c¸c nhµ lËp kÕ ho¹ch, vµ
c¸c dù ¸n vµ ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn x¸c ®Þnh vµ ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña phô n÷ ngang b»ng víi c¸c
nhu cÇu cña nam giíi (UNIFEM 2002).
Trong 20 n¨m qua, nh÷ng nhµ lËp kÕ ho¹ch vÒ n«ng nghiÖp thêng coi nhÑ yÕu tè con ngêi, trong
khi c¸c nhµ lËp kÕ ho¹ch x· héi cã thÓ ®· xem nhÑ yÕu tè s¶n xuÊt hoÆc yÕu tè thÞ trêng, ®iÒu nµy
cã thÓ lµ do c¸c nhµ lËp kÕ ho¹ch vÒ n«ng nghiÖp vµ x· héi thêng lµm viÖc ë nh÷ng Bé kh¸c nhau
vµ nh÷ng cè g¾ng cña hä thêng kh«ng dÔ phèi hîp víi nhau. §iÒu nµy thÓ hiÖn viÖc Ýt sö dông nh÷ng
th«ng tin vÒ sù ph¸t triÓn x· héi vµ ph¸t triÓn con ngêi trong nh÷ng u tiªn ph¸t triÓn trong n«ng
nghiÖp. Sù thiÕu th«ng tin vÒ ®Çu vµo cña phô n÷ trong nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp cã thÓ chØ lµ mét thÝ
dô vÒ sù hiÓu nhÇm vÒ vai trß cña ngêi d©n víi t c¸ch lµ nguån vèn nh©n lùc vµ lµ c¸c t¸c nh©n cña
ph¸t triÓn n«ng th«n nãi chung. Tuy nhiªn, v× träng t©m cña Ên phÈm nµy lµ vÊn ®Ò giíi, nã chØ tËp
trung chñ yÕu vµo nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan tíi viÖc sö dông nh÷ng th«ng tin liªn quan tíi giíi ®èi víi
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi (FAO 2002).
Lµ mét phÇn cña KÕ ho¹ch Hµnh ®éng Quèc gia V× Sù TiÕn Bé cña Phô n÷ tíi n¨m 2005, Tæng côc
Thèng kª ®ang trong qu¸ tr×nh x©y dùng c¸c chØ b¸o vÒ c«ng íc CEDAW sÏ ®îc ¸p dông cho c¸c
cuéc thu thËp sè liÖu thêng kú. C¸c chØ b¸o ®îc ¸p dông cho c¸c lÜnh vùc D©n sè, Lao ®éng, Gi¸o
dôc, Y tÕ vµ Qu¶n lý lµ bé chØ b¸o ®Çu tiªn vÒ giíi ®îc x©y dùng ë ViÖt Nam (UBQGVSTBPN 2002).
Nh÷ng sè liÖu nµy còng sÏ cung cÊp nh÷ng th«ng tin quan träng ®Ó ®o lêng tiÕn ®é cña viÖc thùc
hiÖn c¸c Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn Kû tíi n¨m 2015 còng nh nh÷ng Môc tiªu Ph¸t triÓn cña ViÖt
Nam, lµ mét phÇn cña c¸c chiÕn lîc cña Nhµ níc, nh ChiÕn Lîc Toµn diÖn vÒ T¨ng trëng vµ
Xãa ®ãi gi¶m nghÌo (CPRGS) (FAO &UNDP 2002).
FAO (2002). TÇm quan träng cña sè liÖu ph©n tÝch theo giíi ®èi víi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng
th«n. FAO website http://www.fao.org/docrep/X2785e04.htm, 25/9/2002
FAO&UNDP (2002) Nh÷ng kh¸c biÖt vÒ giíi trong nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi ë ViÖt Nam. C¸c
ph¸t hiÖn chÝnh vÒ giíi: §iÒu tra Møc Sèng ViÖt Nam lÇn thø hai 1997-98. FAO&UNDP Hµ Néi.
ñy ban QGV× Sù TiÕn Bé cña Phô n÷ (2002) Phô n÷ vµ TiÕn bé. Tê Th«ng tin th¸ng 8/2002. UB
VSTBPN Hµ Néi
UNIFEM §«ng vµ §«ng Nam ¸ (2002). Hoµn thiÖn thèng kª vÒ c¸c vÊn ®Ò giíi ë Khu vùc ch©u ¸
Th¸i B×nh D¬ng.
UNIFEM §«ng vµ §«ng Nam ¸ website http://www.unifemeseasia.org/Projects/
ImprovingGenderStats.htm, 20/9/2002.
16 /17
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch còng ®· c¶i thiÖn h¬n n÷a nh÷ng chØ b¸o x· héi vµ nh÷ng chØ b¸o nµy ®· ®îc duy
tr× trong thêi kú qua. Trong n¨m 2001, ViÖt Nam ®øng thø 109 trªn tæng sè 173 níc vÒ ChØ sè Ph¸t
triÓn con ngêi (HDI) - lµ vÞ trÝ cao h¬n mong ®îi tõ mét níc cã møc GDP trªn ®Çu ngêi díi 400 ®«
la Mü. ChØ sè Ph¸t triÓn Giíi cña ViÖt Nam (GDI) xÕp thø 89 trªn tæng sè 146 níc (UNDP 2001 b).
Nh÷ng chÝnh s¸ch quèc gia hç trî cho b×nh ®¼ng giíi
ChÝnh phñ ViÖt Nam ®Æt con ngêi lµ trung t©m cña sù ph¸t triÓn, thóc ®Èy tiÒm n¨ng ph¸t triÓn vµ
h¹nh phóc cña mäi ngêi. §iÒu nµy ®îc ph¶n ¸nh trong nh÷ng thµnh c«ng cña c«ng cuéc §æi míi vµ
trong ChiÕn lîc Mêi n¨m Ph¸t triÓn Kinh tÕ-X· héi (2001-2010) míi ®· ®îc th«ng qua t¹i §¹i héi
lÇn thø IX cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam th¸ng 4/2001. Nh÷ng khÝa c¹nh kinh tÕ chÝnh cña ChiÕn lîc
Mêi n¨m lµ nh»m thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa víi
môc ®Ých nh»m thiÕt lËp nÒn t¶ng cho ViÖt Nam dÇn trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020.
§iÓm cèt lâi cña ChiÕn lîc cña chÝnh phñ lµ sù cÊp thiÕt kiÕn t¹o mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn v× d©n vµ
do d©n thùc hiÖn, vµ ®¶m b¶o mét møc sèng tèi thiÓu t¹m ®ñ vµ nh÷ng c¬ héi b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ mäi
ngêi (UNCT 2002). C¸ch tiÕp cËn nµy n»m trong quan ®iÓm ph¸t triÓn con ngêi, ®ã lµ x¸c ®Þnh sù
ph¸t triÓn nh mét qu¸ tr×nh më réng kh¶ n¨ng vµ sù lùa chän cña mäi ngêi nh»m n©ng cao chÊt
lîng sèng toµn diÖn cña hä. C¸ch tiÕp cËn Ph¸t triÓn Con ngêi chñ tr¬ng tÊt c¶ mäi ngêi, kh«ng
ph©n biÖt s¾c téc, giai cÊp, t«n gi¸o, giíi tÝnh vµ quèc tÞch ®Òu cã tiÕp cËn nh nhau tíi c¸c c¬ héi.
C¸ch tiÕp cËn nµy b¶o vÖ quan ®iÓm r»ng ph¸t triÓn nÕu thiÕu sù tham gia c«ng b»ng cña c¸c nhãm
nµy sÏ dÉn tíi sù bÞ tíc quyÒn cña toµn bé c¸c lÜnh vùc cña x· héi vµ do ®ã sÏ thÊt b¹i (UNDP 2001).
ViÖt Nam cã lÞch sö vÒ b×nh ®¼ng giíi mét phÇn lµ kÕt qu¶ cña truyÒn thèng mÉu quyÒn cæ xa. Tuy
vËy, nh÷ng truyÒn thèng ®ã ®· bÞ mai mét qua nhiÒu thÕ kû mµ ®¹o Khæng ®îc truyÒn b¸ trong nh÷ng
n¨m ®« hé B¾c thuéc. Víi sù ra ®êi cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, c¸c chÝnh s¸ch cña chñ nghÜa x·
héi ®· ®a vÊn ®Ò b×nh ®¼ng giíi vµo HiÕn ph¸p cña níc ViÖt Nam vµ trong nhiÒu chÝnh s¸ch kh¸c
cña nhµ níc. §iÒu nµy ®· dÉn tíi ChØ sè Ph¸t triÓn Giíi (GDI) kh¸ cao ë ViÖt Nam hiÖn nay, nÕu so
s¸nh víi c¸c níc kh¸c trong khu vùc vµ víi c¸c níc cã møc tæng s¶n lîng quèc gia (GNP) t¬ng
®¬ng víi ViÖt Nam.
ViÖt Nam lµ mét níc trong ®ã c¸c vai trß giíi ®ang ë trong giai ®o¹n qu¸ ®é. Nh÷ng khu«n mÉu giíi
vµ gi¸ trÞ giíi ë ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu thay ®æi tõ nh÷ng thËp kû hoÆc tõ nh÷ng thÕ kû tríc, tuy nhiªn
nh÷ng c«ng viÖc ngêi phô n÷ lµm nh mét phÇn phËn sù hµng ngµy cña hä ®· thay ®æi m¹nh mÏ
trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. ViÖc vËt lén víi nh÷ng mong muèn, ®«i lóc lµ nh÷ng mong muèn m©u
thuÉn nhau ®· t¹o nªn c¸c søc Ðp míi cho c¸c thÕ hÖ phô n÷ trÎ ViÖt Nam. Khèi lîng c«ng viÖc s¶n
xuÊt c¶ ngµy cña ngêi phô n÷ hiÖn nay m©u thuÉn víi nh÷ng vai trß vµ nguyªn t¾c truyÒn thèng
®ang g©y ra sù ®au khæ vµ bèi rèi cho nhiÒu phô n÷ ®ang cè g¾ng thùc hiÖn tÊt c¶ c¸c mong muèn cña
hä (Franklin, 1999).
17
Thø tù xÕp h¹ng ChØ sè Ph¸t triÓn Thø tù xÕp h¹ng ChØ sè Ph¸t triÓn
Con ngêi trong sè 173 níc Giíi trong sè 146 níc
Còng nh nhiÒu níc kh¸c trong khu vùc, phÇn lín nam giíi vµ phô n÷ ë ViÖt Nam sèng ë n«ng th«n.
Nh÷ng vÞ trÝ lµm c«ng mµ phô n÷ chiÕm u thÕ lµ c¸c c«ng viÖc ë kh¸ch s¹n, nhµ hµng, du lÞch, ng©n
hµng, trêng häc, bÖnh viÖn, c¸c c¬ së ch¨m sãc søc khoÎ, vµ trong s¶n xuÊt dÖt may, ®ã lµ nh÷ng
n¬i phô n÷ chiÕm 80% trong ®iÒu hµnh c«ng viÖc (Desai, 1995). Nam giíi chiÕm u thÕ trong nh÷ng
lÜnh vùc nh l©m nghiÖp, ho¸ häc, khoa häc vµ c«ng nghÖ, thÓ thao v¨n ho¸, c«ng nghiÖp nÆng, n¨ng
lîng, thuû lîi vµ x©y dùng (xem biÓu ®å minh ho¹ díi ®©y).
CÊu tróc chÝnh trÞ-x· héi cña ViÖt Nam ®· t¹o nªn nhiÒu khuynh híng trªn ®Êt níc. ViÖt Nam cã mét
Nhµ níc rÊt v÷ng ch¾c gãp phÇn gi÷ v÷ng sù æn ®Þnh chÝnh trÞ x· héi vµ cã c¸c tæ chøc ®oµn thÓ
m¹nh, nh Héi Liªn hiÖp Phô n÷ cã 11 triÖu thµnh viªn (UBVSTBPN, 2000). Trong m«i trêng chÝnh
trÞ æn ®Þnh vµ v÷ng ch¾c, c¸c thÓ chÕ cña nhµ níc vµ quèc tÕ hiÖn nay cã ®iÒu kiÖn ®Ó ngµy cµng chó
träng nhiÒu h¬n tíi mäi ngêi d©n - thùc hiÖn c¸c m« h×nh t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn mang l¹i lîi Ých
cho tÊt c¶ c¸c thµnh viªn cña x· héi chø kh«ng chØ mét sè Ýt ngêi (Nhãm C«ng t¸c §ãi nghÌo cña
ChÝnh phñ ViÖt Nam C¸c nhµ Tµi trî c¸c tæ chøc Phi chÝnh phñ, 2000).
ViÖt Nam ®· thùc hiÖn tèt nhiÒu chØ b¸o vÒ b×nh ®¼ng giíi. ThÝ dô, chØ b¸o vÒ søc khoÎ trÎ em kh«ng
cho thÊy cã sù ph©n biÖt gi÷a c¸c trÎ s¬ sinh g¸i vµ trai, tû lÖ gi¸o dôc tiÓu häc gÇn nh ®ång ®Òu gi÷a
c¸c em trai vµ c¸c em g¸i ®èi víi nhãm d©n téc ®a sè lµ d©n téc Kinh. Tuy nhiªn, cã b»ng chøng cho
thÊy ph¸t triÓn kinh tÕ vµ qu¸ tr×nh ®æi míi ®· t¸c ®éng tíi nam giíi vµ phô n÷ theo c¸c c¸ch kh¸c
nhau, vµ cã lÏ cã t¸c ®éng tiªu cùc nhÊt ®èi víi c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè, lµ nh÷ng céng ®ång mµ
kho¶ng c¸ch gi÷a sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña hä so víi møc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña phÇn
®«ng d©n sè vÉn ®ang t¨ng lªn (Nhãm Chuyªn tr¸ch vÒ §ãi nghÌo 2002).
MÆc dï ChØ sè Ph¸t triÓn Giíi cña ViÖt Nam xÕp ë vÞ trÝ cao t¬ng ®èi so víi ChØ sè Ph¸t triÓn Con
ngêi vµ GNP, nh÷ng sù kh¸c biÖt trªn c¬ së giíi vÉn cßn phæ biÕn ë mäi lÜnh vùc. ThÝ dô, phô n÷ cßn
kÐm h¬n nam giíi nhiÒu ë bËc häc vÊn cao vµ trong sè liÖu thèng kª vÒ y tÕ, vµ nh÷ng khu«n mÉu
truyÒn thèng cßn chiÕm u thÕ trªn ph©n c«ng thÞ trêng lao ®éng, ®iÒu nµy ®· dÉn tíi sù ph©n tÇng
nghÒ nghiÖp ph©n theo giíi vµ do ®ã dÉn tíi møc l¬ng thùc tÕ trung b×nh kh¸c nhau vµ ph©n biÖt gi÷a
nam giíi vµ phô n÷.
Mét nghiªn cøu ®Þnh tÝnh do Nhãm Nghiªn cøu Ph¸t triÓn cña Ng©n hµng ThÕ giíi thùc hiÖn ®· cung
cÊp mét hiÓu biÕt thÊu ®¸o vÒ nh÷ng tr¶i nghiÖm kh¸c biÖt vÒ giíi cña nÒn kinh tÕ ®ang trong thêi kú
qu¸ ®é. ThÝ dô, nam giíi rÊt quan t©m tíi viÖc gi÷ g×n nguyªn tr¹ng c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc vµ c«ng d©n.
Phô n÷ quan t©m tíi viÖc tiÕp cËn tíi nh÷ng h×nh th¸i míi cña kiÕn thøc vµ truyÒn th«ng, mÆc dï hä
bµy tá nçi lo sî vÒ nh÷ng t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè nµy tíi líp trÎ.
18
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
Tû lÖ cã viÖc lµm
N÷
Women Nam
Men
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Y tÕ C«ng nghiÖp nhÑ Du lÞch Tµi chÝnh Ng©n hµng ChÕ biÕn N«ng nghiÖp
vµ thùc phÈm
N÷
Women Nam
Men
80
70
60
50
40
30
20
10
0
L©m nghiÖp Ho¸ häc Khoa häc vµ ThÓ thao V¨n ho¸ C«ng nghiÖp N¨ng lîng Thuû lîi X©y dùng
C«ng nghÖ nÆng
Nguån: Tæng côc Thèng kª, 2000b
B×nh ®¼ng giíi cã nghÜa lµ sù thay ®æi vai trß cña nam giíi vµ phô n÷
B×nh ®¼ng tÊt nhiªn cã nghÜa lµ sù thay ®æi vai trß vÒ giíi ®èi víi c¶ nam giíi vµ phô n÷, vµ phô n÷
®ang nhin nhËn sù thay ®æi nµy trong c¸ch hä quan hÖ víi nam giíi trong cuéc sèng. Mét cuéc kh¶o
s¸t vÒ giíi do UBQGVSTBPN tiÕn hµnh nh»m t×m hiÓu nhËn thøc cña nam giíi vµ phô n÷ vÒ mÉu
ngêi ®µn «ng lý tëng. Trong khi nam giíi cho r»ng ngêi ®µn «ng lý tëng lµ ngêi kiÕm ®îc nhiÒu
tiÒn cho gia ®×nh, th× phô n÷, ®Æc biÖt lµ phô n÷ trÎ, l¹i cho r»ng ngêi ®µn «ng lý tëng lµ ngêi cha
tèt vµ lµ ngêi chång yªu vî, hiÓu vµ tÝch cùc cæ vò ngêi vî cña m×nh (Franklin, 1999)
19
Tuy nhiªn, mét ngh×n n¨m B¾c thuéc ë miÒn B¾c ViÖt Nam ®· ®Ó l¹i mét dÊu Ên s©u s¾c ®èi víi sù
ph¸t triÓn v¨n ho¸-x· héi cña ®Êt níc.Nho gi¸o do ngêi Trung hoa mang vµo ViÖt Nam vµ sau ®ã
®· ®îc coi lµ hÖ t tëng chÝnh thèng cña nhµ níc phong kiÕn ViÖt Nam. Nho gi¸o ®· cã ¶nh hëng
rÊt lín tíi c¸c mèi quan hÖ vÒ giíi. Theo häc thuyÕt Nho gi¸o, nam giíi lµ bÒ trªn vµ phô n÷ cã th©n
phËn bÒ díi thÊp kÐm. Phô n÷ ph¶i phôc tïng ngêi cha, ngêi chång, con trai c¶ vµ vua. Sù thèng
trÞ cña nam giíi còng ®îc ph¶n ¸nh trong vai trß giíi vµ sù ph©n c«ng lao ®éng trong x· héi.
Tuy nhiªn, nh÷ng ¶nh hëng cña Nho gi¸o ®· bÞ mê nh¹t ë miÒn Nam bëi sù chi phèi cña c¸c nÒn v¨n
ho¸ §«ng Nam ¸ kh¸c. MiÒn Trung ViÖt Nam bÞ chi phèi bëi nÒn v¨n hãa Ch¨m (tõ v¬ng quèc
Ch¨mpa, mét tiÒn ®ån cña nÒn v¨n minh Ên §é) ®· ph¸t triÓn tËp qu¸n ë rÓ1 vµ x· héi theo mÉu hÖ1.
T¹i khu vùc nµy, phô n÷ ®îc coi lµ n÷ thÇn cã quyÒn lùc ®èi víi s¶n xuÊt l¬ng thùc. Cã nh÷ng ng«i
®Òn thê nh Bµ chóa §ç t¬ng , Bµ chóa D©u, vµ Bµ chóa §Ëu. Mét sè nhãm d©n téc thiÓu sè
nh d©n téc Khïa vµ d©n téc Kh¸ng vÉn cßn phong tôc chän mét phô n÷ lµm bµ mÑ cña lóa, ®Ó bøt
nh÷ng b«ng lóa ®Çu tiªn vµo vô thu ho¹ch, lµm ngu«i giËn ThÇn lóa vµ phßng tr¸nh thêi tiÕt xÊu (Mai
vµ Lª, 1978:14). Tuy vËy, ¶nh hëng nÆng nÒ cña Nho gi¸o vÉn cßn tån t¹i ë nh÷ng céng ®ång gèc
Hoa vµ trong c¸c nhãm cã häc vÊn cao ë miÒn Nam ViÖt Nam.
CÇn lu ý r»ng mÆc dï Nho gi¸o giíi h¹n nh÷ng ho¹t ®éng cña m×nh trong khu«n khæ hé gia ®×nh song
trong lÞch sö ngêi phô n÷ ViÖt Nam ®· ®îc tù do h¬n nhiÒu so víi phô n÷ Trung Quèc. ThÝ dô, hä
tham gia tÝch cùc vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ x· héi ngoµi gia ®×nh, chñ yÕu do thùc tÕ lµ nam giíi
thêng xuyªn v¾ng mÆt ë nhiÒu gia ®×nh v× chiÕn tranh x¶y ra liªn miªn trong suèt thêi kú lÞch sö cña
ViÖt Nam. Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam vµ Trung t©m Nghiªn cøu Khoa häc vÒ Phô n÷, khi ph¸c
th¶o lÞch sö cña phô n÷, ®· cho r»ng phô n÷ ViÖt Nam chiÕm mét vÞ trÝ ®Æc biÖt vµ cã uy tÝn trong gia
®×nh vµ x· héi so víi phô n÷ ë c¸c níc l¸ng giÒng (Héi LHPN vµ TT NCKHPN, 1989:8).
Tµi liÖu ®Çu tiªn ®Ò cËp tíi sù b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷ lµ Bé LuËt Hång ®øc ra ®êi n¨m 1483 vµo
triÒu ®¹i nhµ Lª. Bé LuËt nµy ®· qui ®Þnh phô n÷ cã quyÒn hëng thõa kÕ, quyÒn ly h«n vµ ®îc b¶o
vÖ khái b¹o lùc.
Díi chÕ ®é phong kiÕn, c¸c em g¸i kh«ng ®îc ®i häc. Díi chÕ ®é thùc d©n, lao ®éng tµn b¹o, bãc
lét, nghÌo khã vµ bÖnh tËt ®· khiÕn hÇu hÕt phô n÷ bÞ mï ch÷ vµ kh«ng cã häc thøc (Lª Thi, 1987:18).
1
ë rÓ: tËp qu¸n x· héi quy ®Þnh cÆp vî chång míi cíi sèng cïng víi bè mÑ c« d©u (Richard J. Gelles, 1995. Gia ®×nh thêi
hiÖn ®¹i: mét quan ®iÓm x· héi häc. NXB Sage.
2
Dßng dâi mÉu hÖ: mét hÖ thèng gia ®×nh cã dßng dâi vµ thõa kÕ theo hä mÑ (Richard J. Gelles, 1995. ®· dÉn)
21
Kh«ng ë ®©u, ngêi phô n÷ tho¸t khái nh÷ng hµnh ®éng b¹o ngîc vµ tµn ¸c cña bän x©m
lîc: ngoµi phè, trong nhµ, gi÷a chî, hay ë th«n quª, ®©u ®©u hä còng vÊp ph¶i nh÷ng
hµnh ®éng tµn nhÉn cña bän quan cai trÞ, sÜ quan, c¶nh binh, nh©n viªn nhµ ®oan, nhµ ga
(Hå ChÝ Minh, Héi LHPNVN, 1969:22).
Sù thèng trÞ cña chÕ ®é thùc d©n Ph¸p còng gãp phÇn lµm t¨ng nh÷ng cuéc tranh luËn vÒ gi¶i phãng
phô n÷ vµ c¸c vÊn ®Ò cña phô n÷. Víi sù ®ång ý cña nhµ cÇm quyÒn Ph¸p, Ph¹m Quúnh ®· x©y dùng
mét ch¬ng tr×nh d¹y häc cho phô n÷ bao gåm c¸c m«n V¨n häc ViÖt Nam, lÞch sö vµ c¸c m«n khoa
häc tù nhiªn, vµ mét ch¬ng tr×nh d¹y kh©u v¸, to¸n vµ tiÕng Ph¸p cho c¸c em g¸i. ViÖc nµy kh«ng
tr¸nh khái sù ph¶n ®èi cña x· héi, nh nhµ v¨n NguyÔn B¸ Häc ®· ph¸t biÓu: Phô n÷ cµng cã kh¶
n¨ng häc lªn cao, hä cµng tiªu phÝ tiÒn b¹c, hä cµng khao kh¸t yªu ®¬ng vµ hä sÏ ®i ®Õn kÕt côc lµ
bÞ nghÌo tóng c¬ cùc h¬n (Marr, 1981:202 -3).
H¬n mét triÖu phô n÷ ViÖt Nam ®· tÝch cùc tham gia cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. N¨m
1945, ®¬n vÞ n÷ du kÝch ®Çu tiªn ®îc thµnh lËp ®øng ®Çu lµ Bµ Hµ ThÞ QuÕ lµ ngêi sau nµy ®· trë
thµnh Chñ tÞch Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam vµ Uû viªn Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n
ViÖt Nam.
Nhê cã chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa lín m¹nh sau khi giµnh ®îc ®éc lËp, b×nh ®¼ng giíi ®· ®îc
ghi trong HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña níc ViÖt Nam n¨m 1946. HiÕn ph¸p nªu râ:
TÊt c¶ quyÒn lùc trong níc lµ cña toµn thÓ nh©n d©n ViÖt Nam, kh«ng ph©n biÖt nßi
gièng, nam n÷, giµu nghÌo, giai cÊp, t«n gi¸o. vµ phô n÷ b×nh ®¼ng víi nam giíi vÒ mäi
ph¬ng diÖn ( ChÝnh phñ ViÖt Nam, 1946, §iÒu 9).
HiÕn ph¸p n¨m 1959, 1980 vµ 1992 ®· tiÕp tôc söa ®æi vµ nªu bËt c¸c quyÒn cña ngêi phô n÷ trong
bèi c¶nh b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ.
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· x¸c ®Þnh b×nh ®¼ng giíi lµ mét trong mêi nhiÖm vô cña C¸ch m¹ng ViÖt
Nam. Ngêi nãi: B×nh ®¼ng thùc sù cã nghÜa lµ mét cuéc c¸ch m¹ng triÖt ®Ó vµ khã kh¨n bëi sù khinh
thêng phô n÷ ®· kÐo dµi hµng ngµn n¨m. §Ó cuéc c¸ch m¹ng to lín nµy giµnh ®îc th¾ng lîi, cÇn
ph¶i ®¹t ®îc tiÕn bé trªn mäi lÜnh vùc: chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n hãa vµ luËt ph¸p (TrÝch dÉn tõ Mai vµ Lª,
1981:172).
Tríc khi giµnh ®îc ®éc lËp n¨m 1945, phô n÷ ViÖt Nam ®îc coi lµ bÞ giam cÇm bëi ba ¸ch g«ng
cïm hay xiÒng xÝch - ®ã lµ Nho gi¸o, chñ nghÜa thùc d©n vµ chÕ ®é phô quyÒn (Héi LHPNVN vµ
TTNCKHPN, 1989). §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· ñng hé m¹nh mÏ cho sù tiÕn bé cña phô n÷. §iÒu
nµy cã thÓ kh«ng ph¶i lóc nµo còng trë thµnh thùc tiÔn nhng ch¾c ch¾n ®· t¹o ra mét bèi c¶nh vÒ
mÆt thÓ chÕ cho phong trµo nam n÷ b×nh quyÒn ñng hé nhiÒu quyÒn cña phô n÷, bao gåm luËt lao
®éng, c¸c quyÒn lîi ®îc hëng khi lµm mÑ, tiÕp cËn víi c¸c c¬ së tr«ng trÎ, tiÕp cËn tíi gi¸o dôc, viÖc
lµm vµ cho phÐp n¹o thai vÒ mÆt luËt ph¸p.
22
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
§¶ng vµ Nhµ níc mÆc dï cßn nhiÒu khã kh¨n nhng ®· cè g¾ng c¶i thiÖn cuéc sèng cho phô n÷ lao
®éng vµ con c¸i hä nh»m xãa bá nh÷ng g¸nh nÆng gia ®×nh vµ ®¶m b¶o søc kháe cho ngêi phô n÷.
N¨m 1983, thêi h¹n phô n÷ ®îc nghØ ®Î mµ vÉn hëng l¬ng ®· t¨ng tõ 60 lªn 75 ngµy. Th¸ng 12
n¨m 1984, NghÞ quyÕt 176a qui ®Þnh thêi gian nghØ ®Î ®îc hëng l¬ng kÐo dµi tíi 180 ngµy. Cã
thªm nhiÒu nhµ trÎ vµ mÉu gi¸o do Nhµ níc, c¸c xÝ nghiÖp vµ c¸c hîp t¸c x· x©y dùng. T¹i nhiÒu
phêng ë c¸c thµnh phè, cã nhiÒu nhãm tr«ng gi÷ trÎ do c¸c chi héi phô n÷ thµnh lËp dµnh cho c¸c
ch¸u nhá v× lý do nµy kh¸c kh«ng thÓ ®Õn nhµ trÎ hoÆc nhµ mÉu gi¸o (Héi LHPNVN, 1985:2).
MÆc dï ®iÒu nµy kh¸c víi c¸c níc n¬i mµ phô n÷ ®· ®Êu tranh (vµ ®ang tiÕp tôc ®Êu tranh) ®Ó giµnh
®îc nh÷ng quyÒn nµy, phô n÷ ViÖt Nam ®· ®îc hëng nh÷ng quyÒn ®ã theo chÝnh s¸ch cña Nhµ
níc h¬n lµ tõ mét chiÕn lîc ph¸t ®éng th«ng qua phong trµo phô n÷. §iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ
ë ViÖt Nam kh«ng cã phong trµo phô n÷ cã tæ chøc - nhng phong trµo nµy ®îc Nhµ níc khuyÕn
khÝch vµ ñng hé. ¶nh hëng nµy cña Nhµ níc ®· mang l¹i luËt ph¸p, sù ñng hé vµ tµi trî cña ChÝnh
phñ cho c¸c mèi quan t©m cña phô n÷. HiÖn nay, trong thêi kú ®æi míi theo ®Þnh híng thÞ trêng, phô
n÷ ®· mÊt ®i mét vµi trong nh÷ng quyÒn nµy, ®Æc biÖt lµ thêi gian nghØ ®Î ®îc hëng l¬ng bëi thêi
gian nghØ nµy bÞ coi lµ qu¸ tèn kÐm ®èi víi c¸c c¬ së doanh nghiÖp t nh©n.
Chóng t«i kh«ng quªn ®îc trong thêi gian diÔn Héi nghÞ Gi¬nev¬ vÒ chÊm døt chiÕn tranh ë ViÖt
Nam, ®· cã hµng tr¨m ®oµn ®¹i biÓu phô n÷ tõ Ph¸p sang Gi¬nev¬ mang theo quµ tÆng biÓu lé sù cæ
vò cho phÝa ViÖt Nam (Héi LHPNVN, 1971:28).
ë khÝa c¹nh nµy, c¸c cuéc chiÕn tranh chèng Ph¸p vµ chèng Mü ë ViÖt Nam ®· gióp cho Héi LHPNVN
t¹o dùng ®îc mèi liªn kÕt quèc tÕ rÊt m¹nh víi c¸c tæ chøc phô n÷ ë c¸c níc kh¸c trªn thÕ giíi. Chñ
tÞch Héi LHPNVN n¨m 1971, Bµ NguyÔn ThÞ ThËp, ®· tuyªn bè:
Nh÷ng thµnh qu¶ c¸ch m¹ng cña tæ quèc ViÖt Nam, cña nh©n d©n ViÖt Nam, vµ cña sù
nghiÖp gi¶i phãng phô n÷ ViÖt Nam trong 25 n¨m qua ®· thùc sù g¾n liÒn víi sù ñng hé
nång nhiÖt vÒ tinh thÇn vµ vËt chÊt cña nh©n d©n vµ phô n÷ ë c¸c níc x· héi chñ nghÜa
anh em, cña nh©n d©n vµ phô n÷ yªu chuéng hßa b×nh trªn toµn thÕ giíi. Chóng t«i xin
ch©n thµnh c¶m ¬n nh÷ng chÞ em cña chóng ta trªn kh¾p tr¸i ®Êt vÒ sù cæ vò cao quÝ ®èi víi
cuéc chiÕn tranh kh¸ng chiÕn kÐo dµi vµ gian khæ cña chóng t«i
Chóng t«i tù hµo hiÖn
nay ®· cã hµng triÖu b¹n bÌ thuéc hµng tr¨m tæ chøc phô n÷ trªn thÕ giíi, nh÷ng ngêi ®·
t¸n thµnh cuéc kh¸ng chiÕn chÝnh nghÜa cña chóng t«i. (NguyÔn ThÞ ThËp, trong Héi
LHPNVN, 1971:31)
Do x· héi ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa, hy väng nh÷ng kh¸c biÖt vÒ vai trß giíi còng sÏ
thu hÑp l¹i. Lý tëng céng s¶n chñ nghÜa còng nh LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh ®· cè g¾ng thóc ®Èy
b×nh ®¼ng giíi trong x· héi ViÖt Nam. §Æc biÖt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cña c«ng cuéc c¶i c¸ch kinh
tÕ, phô n÷ ®ãng mét vai trß quan träng trong lùc lîng lao ®éng, tõ lÜnh vùc n«ng nghiÖp tíi lÜnh vùc
kinh doanh. Tuy vËy, vÉn cÇn cã sù ñng hé nh»m ®¹t ®îc b×nh ®¼ng giíi mét c¸ch trän vÑn. Nh÷ng
truyÒn thèng gia ®×nh m¹nh mÏ thêng tËp trung ë nhËn thøc mang tÝnh gia trëng vÉn cßn phæ biÕn
mÆc dï ®· tá ra ngµy cµng xa l¹ víi thùc tiÔn vÒ mÆt kinh tÕ cña c¸c vai trß giíi vµ c¸c quan hÖ giíi
ngµy nay.
ThÝ dô, hÇu hÕt ngêi ViÖt Nam, c¶ nam vµ n÷, vÉn gi÷ quan niÖm vÒ vai trß truyÒn thèng cña ngêi
phô n÷ khi tin r»ng nam giíi cã quyÒn cã viÖc lµm h¬n mét ngêi phô n÷, r»ng c«ng viÖc néi trî ®èi víi
ngêi vî còng nh lµ c«ng viÖc cã tr¶ c«ng. §a sè ngêi ViÖt Nam còng nãi r»ng ®µn «ng lµm chÝnh
trÞ tèt h¬n. MÆc dï ®· cã mét sè b»ng chøng cho thÊy cuéc sèng hiÖn ®¹i hãa sÏ lgi¶m bít nh÷ng nhËn
thøc nh vËy, vÉn cßn ph¶i chê xem kh¸i niÖm vÒ b×nh ®¼ng giíi sÏ ®îc ph¸t triÓn réng r·i nh thÕ
nµo trong mét x· héi chÊp nhËn nh÷ng truyÒn thèng Nho gi¸o, xu híng coi gia ®×nh lµ trung t©m vµ
nh÷ng khu«n mÉu cã liªn quan vÒ c¸c quan hÖ quyÒn uy (Dalton vµ céng sù 2002).
UBQGTBPN t vÊn cho V¨n phßng Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ viÖc ho¹ch ®Þnh vµ thùc thi c¸c chiÕn
lîc vÒ b×nh ®¼ng giíi ë ViÖt Nam. Uû ban ®îc thµnh lËp n¨m 1993 khi Thñ tíng ChÝnh phñ ra quyÕt
®Þnh cñng cè Uû ban Quèc gia cho ThËp kû cña Phô n÷ vµ chuyÓn thµnh UBQGTBPN.
N¨m 1985, Uû ban Quèc gia cho ThËp kû cña Phô n÷ ®îc thµnh lËp ë ViÖt Nam ®Ó hëng øng ThËp
kû Quèc tÕ v× Phô n÷ vµ Héi nghÞ Phô n÷ ë Nairobi. N¨m 1993, Uû ban nµy thay ®æi héi viªn vµ nh÷ng
nhiÖm vô chÝnh còng nh ®æi tªn thµnh Uû ban Quèc gia v× sù TiÕn bé cña Phô n÷. UBQGTBPN lµ c¬
quan chÝnh thøc cña ChÝnh phñ ®¹i diÖn cho ViÖt Nam t¹i Héi nghÞ Phô n÷ Quèc tÕ lÇn thø t cña Liªn
Hîp Quèc tæ chøc t¹i B¾c Kinh n¨m 1995 vµ tiÕp tôc ®¹i diÖn cho ViÖt Nam tham gia trªn c¸c diÔn ®µn
quèc tÕ.
Uû ban cã 17 thµnh viªn bao gåm c¸c ®¹i diÖn cña c¸c Bé, ngµnh vµ c¸c tæ chøc, nh Trung ¬ng
§oµn Thanh niªn Céng s¶n Hå ChÝ Minh vµ Héi N«ng d©n ViÖt Nam. Chñ tÞch Uû ban lµ Bµ Hµ ThÞ
KhiÕt, Uû viªn Trung ¬ng §¶ng, §¹i biÓu Quèc héi vµ Chñ tÞch Héi LHPN ViÖt Nam. Hai Phã Chñ tÞch
lµ Thø trëng Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o vµ Thø trëng Bé Ngo¹i giao. UBQGTBPN häp s¸u th¸ng mét
lÇn. Ban thêng trùc gåm 10 ngêi gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc hµng ngµy cña Uû ban.
Mçi Bé vµ mçi tØnh/thµnh ®Òu cã mét UBTBPN riªng. Nh÷ng Uû ban nµy ®· x©y dùng KÕ ho¹ch Hµnh
®éng riªng cho Bé vµ tØnh cña m×nh. Nh÷ng kÕ ho¹ch nµy ®îc UBQGTBPN theo dâi gi¸m s¸t.
Héi LHPN lµ mét trong nh÷ng tæ chøc ®oµn thÓ ho¹t ®éng tÝch cùc nhÊt cña ViÖt Nam. §îc thµnh lËp
vµo n¨m 1930, chøc n¨ng chñ yÕu cña Héi lµ huy ®éng phô n÷ tham gia c¸c ho¹t ®éng trong thêi gian
chiÕn tranh. GÇn ®©y, tÝnh chÊt vµ vai trß cña Héi ®· më réng sang c¸c lÜnh vùc phóc lîi x· héi vµ c¸c
dù ¸n ph¸t triÓn theo ch¬ng tr×nh §æi míi cña ChÝnh phñ. Héi LHPNVN hiÖn nay vÉn liªn kÕt chÆt chÏ
víi ChÝnh phñ.
Héi LHPNVN cã c¬ cÊu ra quyÕt ®Þnh ®îc ph©n cÊp ë møc ®é cao, v× vËy gióp cho m¹ng líi liªn l¹c
cña Héi víi phô n÷ ë mäi cÊp trong toµn quèc ®Æc biÖt cã hiÖu qu¶. Héi ho¹t ®éng theo 4 cÊp qu¶n lý
hµnh chÝnh: cÊp Trung ¬ng, cÊp tØnh, cÊp huyÖn vµ cÊp x·. §¹i héi Phô n÷ toµn quèc ®îc tæ chøc
5 n¨m mét lÇn víi sè ®¹i biÓu tham dù ®îc lùa chän theo tû lÖ thuËn víi sè héi viªn mµ hä ®¹i diÖn.
§oµn Chñ tÞch gåm 15 uû viªn chÞu tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng thêng nhËt cña Trung ¬ng
Héi. N¨m 1999, Héi ®· cã 4000 c¸n bé chuyªn tr¸ch ho¹t ®éng trªn toµn quèc, btrong ®ã cã h¬n 300
c¸n bé lµm viÖc t¹i 10 Ban cña V¨n phßng Trung ¬ng Héi t¹i Hµ Néi cïng víi 12.000 chi héi c¬ së
(héi phô n÷ x·), ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch cña Nhµ níc ®èi víi phô n÷.
Héi LHPNVN íc tÝnh cã kho¶ng h¬n 11 triÖu héi viªn ®¹i diÖn cho h¬n 50% sè phô n÷ ë ®é tuæi trªn
18. §¹i bé phËn héi viªn lµ phô n÷ n«ng th«n trong ®é tuæi tõ 30 ®Õn 50. Héi viªn tham gia trªn c¬ së
tù nguyÖn vµ ®ãng gãp mét kho¶n héi phÝ tîng trng lµ 2000 ®ång/n¨m, nhng phô n÷ nghÌo thêng
®îc miÔn kho¶n héi phÝ nµy.
N¨m 1988, vÞ thÕ cña Héi LHPNVN ®îc cñng cè thªm víi viÖc ban hµnh NghÞ ®Þnh qui ®Þnh tÊt c¶
c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Òu ph¶i bµn b¹c tham kh¶o víi Héi LHPN vÒ mäi vÊn ®Ò liªn quan tíi phô n÷ vµ
trÎ em. Hai ho¹t ®éng chÝnh cña Héi ë cÊp ®Þa ph¬ng lµ thùc hiÖn ch¬ng tr×nh tÝn dông phôc vô cho
c¸c ho¹t ®éng t¨ng thu nhËp vµ ch¬ng tr×nh ch¨m sãc søc khoÎ bµ mÑ trÎ em vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia
®×nh. C¸c chi Héi ®Þa ph¬ng ®· x©y dùng thµnh c«ng 12.000 nhãm tiÕt kiÖm tÝn dông víi tæng sè
400.000 héi viªn phô n÷ tham gia. C¸c nhãm nµy ®· phèi hîp víi Ng©n hµng N«ng nghiÖp vµ c¸c tæ
chøc tµi trî quèc tÕ ®Ó cung cÊp tÝn dông cho phô n÷ triÓn khai c¸c ho¹t ®éng t¹o thu nhËp.
kÕt xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo nµy ®îc nªu râ trong CPRGS ®îc Thñ tíng ChÝnh phñ phª chuÈn vµo
th¸ng 5 n¨m 2002.
CPRGS nh»m chuyÓn ChiÕn lîc Ph¸t triÓn Kinh tÕ-X· héi 10 n¨m cña ChÝnh phñ, KÕ ho¹ch Ph¸t
triÓn 5- n¨m còng nh c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh thµnh nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ víi lé
tr×nh ®îc x¸c ®Þnh râ nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo.
CPRGS ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc ph¸c ho¹ c¸c thµnh tè cña tÊt c¶ c¸c chiÕn lîc ngµnh
kh¸c b»ng c¸ch ®a ra träng t©m vÊn ®Ò nghÌo ®ãi, ®Ò cËp tíi c¸c vÊn ®Ò liªn ngµnh, vµ x¸c ®Þnh c¸c
lÜnh vùc u tiªn. Mèi liªn quan gi÷a ChiÕn lîc Ph¸t triÓn Kinh tÕ -X· héi 10 n¨m cña ChÝnh phñ, c¸c
KÕ ho¹ch Ph¸t triÓn 5 n¨m vµ CPRGS ®îc thÓ hiÖn trong s¬ ®å díi ®©y:
CPRGS ghi nhËn mèi liªn kÕt gi÷a bÊt b×nh ®¼ng giíi vµ nghÌo ®ãi ®èi víi toµn x· héi. ChiÕn lîc chñ
tr¬ng ®¶m b¶o hµi hoµ gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ c¸c biÖn ph¸p gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. ChiÕn
lîc nh»m môc ®Ých:
Thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ nhanh chãng vµ bÒn v÷ng song song víi viÖc ®¹t ®îc nh÷ng tiÕn bé x·
héi vµ c«ng b»ng cho tÊt c¶ mäi ngêi víi môc ®Ých c¶i thiÖn c¸c ®iÒu kiÖn sèng vµ chÊt lîng cuéc
sèng cña mäi tÇng líp nh©n d©n; duy tr× sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c¸c khu vùc n¨ng ®éng vµ t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c lÜnh vùc nµy ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cao (CPRGS 2002).
Môc tiªu b×nh ®¼ng giíi ®îc x¸c ®Þnh lµ cã ý nghÜa thiÕt yÕu ®èi víi toµn bé ChiÕn lîc. Tuy vËy,
CPRGS chó träng tíi nh÷ng néi dung truyÒn thèng trong c«ng t¸c ph©n tÝch giíi nh sù tiÕn bé cña
phô n÷, gi¸o dôc vµ mét sè u tiªn vÒ søc khoÎ cho phô n÷.
C¸c Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû vµ C¸c môc tiªu Ph¸t triÓn cña ViÖt Nam
Th¸ng 9 n¨m 2000, t¹i Héi nghÞ Thîng ®Ønh Thiªn niªn kû cña Liªn Hîp Quèc, 189 quèc gia ®· nhÊt
trÝ th«ng qua Tuyªn bè Thiªn niªn kû vµ c¸c Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû (MDG). Cã 8 MDG kÌm
theo nh÷ng chØ tiªu vµ chØ b¸o t¬ng øng t¹o c¬ së cho viÖc theo dâi kÕt qu¶ ph¸t triÓn con ngêi. 8
môc tiªu gåm:
Xo¸ bá nghÌo ®ãi
§¹t ®îc phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc
T¨ng cêng b×nh ®¼ng giíi vµ n©ng cao vÞ thÕ, n¨ng lùc cho phô n÷
Gi¶m tû lÖ tö vong ë trÎ em
T¨ng cêng søc khoÎ bµ mÑ
§Êu tranh chèng HIV/AIDS, sèt rÐt vµ c¸c bÖnh kh¸c
29
C¸c chØ tiªu cô thÓ b»ng con sè ®îc ®Æt ra cho tõng môc tiªu cÇn ph¶i ®¹t ®îc trong giai ®o¹n 25
n¨m tõ 1990 ®Õn 2015 (C¸c tæ chøc thuéc LHQ 2002).
ChÝnh phñ ViÖt Nam mong muèn CPRGS ph¶n ¸nh nh÷ng môc tiªu vµ cam kÕt quèc tÕ nµy. Thay v×
¸p dông nguyªn vÑn, c¸c MDG ®· ®îc vËn dông cho phï hîp víi bèi c¶nh cña ViÖt Nam vµ ®· ®îc
chuyÓn thµnh nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. ThÝ dô, ë mét sè lÜnh vùc, nh xo¸ ®ãi gi¶m
nghÌo, ViÖt Nam ®· hoµn thµnh môc tiªu gi¶m mét nöa tû lÖ nghÌo vµo n¨m 2015 vµ do ®ã ®· ®Ò ra
môc tiªu cao h¬n.
C¸c Môc tiªu Ph¸t triÓn cña ViÖt Nam (VDG)
C¸c môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam ®îc x©y dùng nh»m ph¶n ¸nh tèt h¬n t×nh h×nh ph¸t triÓn ë ViÖt
Nam. C¸c VDG c¨n cø vµo c¸c MDG liÖt kª trªn ®©y vµ, bªn c¹nh nh÷ng môc tiªu kh¸c, ®Æc biÖt chó ý tíi
c¸c môc tiªu vÒ phæ cËp gi¸o dôc, ®¶m b¶o b×nh ®¼ng giíi vµ n©ng cao vÞ thÕ, n¨ng lùc cña phô n÷.
Nh÷ng môc tiªu nµy ®a ra c¸c chØ tiªu sau ®©y:
T¨ng sè phô n÷ trong c¸c c¬ quan d©n cö ë t¸t c¶ c¸c cÊp
T¨ng cêng sù tham gia cña phô n÷ trong c¸c c¬ quan vµ c¸c ngµnh (bao gåm c¸c Bé, c¸c
c¬ quan vµ xÝ nghiÖp Trung ¬ng) ë tÊt c¶ c¸c cÊp tõ 3-5% trong 10 n¨m tíi
§¶m b¶o tªn cña c¶ vî vµ chång ®Òu ®îc ghi trong giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt vµo
n¨m 2005
Gi¶m nguy c¬ b¹o lùc trong gia ®×nh ®èi víi phô n÷
C¸c VDG ®îc ®a vµo trong CPRGS, vµ nh vËy ®· ®Æt ViÖt Nam trªn con ®êng ®i ®Õn c¸c MDG
toµn cÇu. §©y lµ mét bíc quan träng ®èi víi ViÖt Nam ®Ó tiÕp tôc lµ níc ®i ®Çu trong viÖc thùc hiÖn
c¸c MDG (Nhãm C«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2002).
TiÕn hµnh chuyÓn ®æi ®Ó lång ghÐp b×nh ®¼ng giíi
MÆc dï c¸c chÝnh s¸ch, luËt ph¸p vµ c¬ cÊu thÓ chÕ chÝnh thøc cña ViÖt Nam ®Òu nh»m hç trî cho
b×nh ®¼ng giíi, nhng vÉn cßn tån t¹i nh÷ng trë ng¹i ®èi víi viÖc thóc ®Èy b×nh ®¼ng giíi trong lÜnh vùc
ho¹ch ®Þnh vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch. Träng t©m cña nh÷ng nç lùc ë ViÖt Nam, khëi ®Çu lµ tr¸ch nhiÖm
cña Héi LHPNVN, ®· híng sù tËp trung chñ yÕu vµo phô n÷ song nh×n chung vÉn cha ®Ò cËp tíi
c¸c vÊn ®Ò c¬ cÊu hay chiÕn lîc lµ nguyªn nh©n g©y nªn sù ph©n biÖt vÒ giíi. Nh÷ng nç lùc nµy cã
xu híng giíi h¹n trong mét sè vÊn ®Ò vµ mét sè ngµnh nhÊt ®Þnh thêng ®îc coi lµ cã liªn quan tíi
nhu cÇu cña phô n÷, nh y tÕ, gi¸o dôc vµ c¬ héi tiÕp cËn b×nh ®¼ng vÒ viÖc lµm. Nh÷ng lÜnh vùc quan
träng cÇn ®îc chó ý nh»m t¨ng cêng nç lùc tiÕn tíi lång ghÐp b×nh ®¼ng giíi bao gåm:
Sù râ rµng vÒ nhËn thøc: Sù chuyÓn ®æi vÒ kh¸i niÖm trong thuyÕt tr×nh vÒ phô n÷ trong ph¸t
triÓn (WID) còng nh giíi vµ ph¸t triÓn (GAD) ®· g©y ra mét sè nhÇm lÉn. HiÖn nay, cã rÊt nhiÒu
nhµ l·nh ®¹o vµ c¸n bé ChÝnh phñ cha hiÓu râ vÒ sù kh¸c nhau gi÷a c¸ch tiÕp cËn theo kh¸i
niÖm WID vµ c¸ch tiÕp cËn n theo kh¸i niÖm GAD ®Ó ®¹t ®îc b×nh ®¼ng giíi. §iÒu quan träng lµ
Ýt ra còng cÇn lµm cho nh÷ng ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm híng dÉn vµ triÓn khai qu¸ tr×nh lång ghÐp
giíi hiÓu râ nh÷ng kh¸i niÖm chñ yÕu nh giíi, b×nh ®¼ng giíi, huy ®éng sù tham gia cña phô
n÷, vµ lång ghÐp b×nh ®¼ng giíi.
Néi dung vµ c¸ch tiÕp cËn cña c¸c kÕ ho¹ch hµnh ®éng: C¸c kÕ ho¹ch hµnh ®éng cña
UBQGTBPN (2001-2005) vµ cña Héi LHPNVN (2002-2007), nh»m gãp phÇn kh¾c phôc nh÷ng
kho¶ng c¸ch vÒ giíi hiÖn nay, còng cã nguy c¬ lµm trÇm träng thªm xu híng gia t¨ng chång chÊt
c¸c phËn sù ®ßi hái ë ngêi phô n÷, ®îc kÕt tinh ë nh÷ng mÉu h×nh tiªu biÓu vÒ vai trß míi m©u
thuÉn víi nhau - lµ ngêi mÑ, ngêi vî hoµn h¶o trong lÜnh vùc gia ®×nh ®ång thêi lµ ngêi lao ®éng
30
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
giái ngoµi x· héi. §iÒu quan träng lµ ph¶i chó ý tíi nh÷ng nhËn xÐt cña c¸c chuyªn gia vÒ giíi
thuéc nhiÒu tæ chøc ph¸t triÓn. Hä thêng cho r»ng mét sè c¬ quan trong níc tríc kia cã khuynh
híng lÆp l¹i c¸c quan niÖm dËp khu«n vÒ giíi vµ vai trß giíi. §iÒu quan träng lµ ®¸nh gi¸ mét c¸ch
thËn träng nh÷ng kÕ ho¹ch hµnh ®éng nh»m môc ®Ých n©ng cao vÞ thÕ cña phô n÷ nh lµ ®èi tîng
ho¹t ®éng kinh tÕ bªn ngoµi khu«n khæ gia ®×nh còng nh t¨ng cêng sù phôc tïng c¸c vai trß vµ
c¸c gi¸ trÞ mang tÝnh truyÒn thèng cña phô n÷ nh lµ ngêi ch¨m sãc chÝnh trong gia ®×nh, mµ
kh«ng ®Ò cËp tíi, thÝ dô nh vÊn ®Ò chia sÎ c«ng viÖc vµ b×nh ®¼ng vÒ quyÒn h¹n trong néi bé gia ®×nh.
Tiªu ®Ò cña c¸c kÕ ho¹ch hµnh ®éng ph¶n ¸nh b×nh ®¼ng giíi: Mét ®iÒu quan träng lµ cÇn
xem xÐt viÖc ®Æt l¹i tªn cho c¸c kÕ ho¹ch hµnh ®éng ®Ó chóng ph¶n ¸nh mét c¸ch chÝnh x¸c quan
®iÓm Giíi vµ Ph¸t triÓn trong viÖc thùc hiÖn b×nh ®¼ng giíi. Víi viÖc tiÕp tôc chØ sö dông côm tõ v×
sù tiÕn bé cña phô n÷ trong c¸c tiªu ®Ò cña m×nh, c¸c kÕ ho¹ch hµnh ®éng nµy cã nguy c¬ cñng
cè thªm sù lÇm tëng r»ng nh÷ng nç lùc thùc hiÖn b×nh ®¼ng giíi chØ liªn quan vµ mang l¹i quyÒn
lîi cho phô n÷ vµ trÎ em g¸i. Tiªu ®Ò nµy còng gi¸n tiÕp hµm ý ph©n biÖt c¸c vÊn ®Ò vÒ b×nh ®¼ng
giíi cña nam giíi vµ trÎ em trai v× kh«ng ®a hä vµo tiªu ®Ò vµ vµo c¸c môc tiªu cña kÕ ho¹ch.
Trªn thùc tÕ, b×nh ®¼ng giíi liªn quan vµ mang l¹i quyÒn lîi cho mäi thµnh viªn cña x· héi, vµ thùc
tÕ nµy cÇn ®îc ph¶n ¸nh qua tiªu ®Ò cña c¸c kÕ ho¹ch hµnh ®éng trong t¬ng lai.
Vai trß chØ ®¹o ®èi víi viÖc lång ghÐp b×nh ®¼ng giíi: VÉn cßn nhiÒu nhµ l·nh ®¹o vµ c¸n bé
ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cha nhËn thøc ®îc mèi liªn kÕt quan träng gi÷a b×nh ®¼ng giíi, xo¸ ®ãi
gi¶m nghÌo vµ t¨ng trëng kinh tÕ. Hä vÉn cha hiÓu hÕt tÇm quan träng cña viÖc lång ghÐp b×nh
®¼ng giíi nh lµ c¸ch tiÕp cËn hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó thùc hiÖn b×nh ®¼ng giíi. HÇu hÕt c¸c nhµ l·nh
®¹o vµ c¸n bé ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch tiÕp tôc coi c¸c vÊn ®Ò phô n÷ lµ tr¸ch nhiÖm cña
UBQGTBPN vµ cña Héi LHPNVN.
Xãa bá bÊt b×nh ®¼ng lµ tr¸ch nhiÖm chung cña c¸c c¬ quan ChÝnh phñ- ®ã kh«ng ph¶i chØ lµ c«ng viÖc cña
Héi Phô n÷ hay cña bé m¸y v× sù tiÕn bé cña phô n÷. Kinh nghiÖm quèc tÕ cho thÊy viÖc lång ghÐp b×nh
®¼ng giíi kh«ng thÓ thµnh c«ng nÕu kh«ng cã nh÷ng yÕu tè quan träng cho phÐp thùc hiÖn ®îc ®iÒu nµy.
YÕu tè chÝnh cho sù thµnh c«ng cña viÖc lång ghÐp b×nh ®¼ng giíi lµ sù ñng hé cña c¸c nhµ l·nh ®¹o
cÊp cao. C¸c nhµ l·nh ®¹o cÊp cao cÇn cam kÕt ®èi víi vÊn ®Ò lång ghÐp b×nh ®¼ng giíi vµ ñng hé
mét c¸ch tÝch cùc vµ c«ng khai cho c«ng t¸c nµy. C¸c nhµ qu¶n lý cÊp cao cÇn ®a ra th«ng ®iÖp râ
rµng vÒ viÖc dµnh u tiªn cho b×nh ®¼ng giíi vµ viÖc lång ghÐp giíi, ®ång thêi yªu cÇu c¸c nh©n viªn
cung cÊp th«ng tin, ph©n tÝch vµ cËp nhËt tiÕn ®é thùc hiÖn. Khi kh«ng cã yªu cÇu vµ khi c¸c nh©n viªn
kh«ng ®îc giao tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, th× cã Ýt ®éng lùc ®Ó hµnh ®éng. NÕu thiÕu sù ñng
hé m¹nh mÏ cña c¸c nhµ l·nh ®¹o cÊp cao th× kh«ng cã kh¶ n¨ng ®¹t ®îc môc tiªu b×nh ®¼ng giíi
vµ sù thµnh c«ng cña chiÕn lîc lång ghÐp giíi.
ChiÕn lîc tËp trung vµo sù chuyÓn ®æi hÖ thèng gi¸o dôc cña ViÖt Nam thµnh mét hÖ thèng gi¸o dôc
t¬ng thÝch víi hÖ thèng gi¸o dôc t¹i c¸c quèc gia ph¸t triÓn. ViÖc cung cÊp gi¸o dôc c¬ b¶n cã chÊt
lîng cho tÊt c¶ mäi ngêi, cïng víi viÖc xãa bá ph©n biÖt giíi trong gi¸o dôc c¬ së vµ gi¸o dôc phæ
th«ng vµo n¨m 2005 còng lµ nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. §iÒu nµy ph¶n ¸nh cam kÕt cña
ChÝnh phñ ®èi víi viÖc coi gi¸o dôc lµ cèt lâi cña ph¸t triÓn (Nhãm c«ng t¸c vÒ NghÌo ®ãi 2002).
Ngêi d©n ViÖt Nam lu«n lu«n ®Ò cao gi¸ trÞ cña gi¸o dôc. HÖ thèng gi¸o dôc c«ng chÝnh thøc ®Çu tiªn
®îc thiÕt lËp vµo thÕ kû thø X díi triÒu ®¹i nhµ Lý. Trêng ®¹i häc ®Çu tiªn cña ViÖt Nam lµ Quèc
Tö Gi¸m ®îc x©y dùng vµo n¨m 1070. Khëi ®Çu chØ cã con em trong hoµng téc vµ gia ®×nh quan l¹i
®îc nhËn vµo häc. Sau ®ã, nh÷ng häc trß xuÊt s¾c cña tÇng líp b×nh d©n còng ®îc cho phÐp nhËp
häc t¹i ®ã. §Õn thÕ kû XV, hÖ thèng gi¸o dôc c«ng ®· ®îc më réng tíi cÊp tØnh. HÇu hÕt c¸c lµng ®Òu
cã c¸c líp häc t nh©n, thÇy d¹y lµ c¸c «ng quan vÒ hu hoÆc c¸c nhµ trÝ thøc ®Þa ph¬ng.
Tuy vËy, phô n÷ bÊt kÓ lµ con nhµ giµu cã còng kh«ng bao giê ®îc chÊp nhËn vµo häc trong c¸c
trêng líp nµy. ThËm chÝ c¸c c«ng chóa hay con g¸i nhµ quan còng kh«ng thÓ theo häc c¸c trêng
c«ng, mµ ph¶i häc ë c¸c líp ®Æc biÖt, ë ®ã hä ®îc häc nh÷ng luËn thuyÕt Nho gi¸o dµnh cho phô n÷
vµ c¸c kü n¨ng néi trî. NhiÒu gia ®×nh giµu cã còng mêi thÇy vÒ d¹y t¹i nhµ cho con g¸i hä.
Trong x· héi truyÒn thèng, cã häc vÊn cao lµ con ®êng duy nhÊt ®Ó ®¹t ®îc danh väng x· héi. Tuy
nhiªn, quyÒn ®îc ®i häc chØ ®îc dµnh cho nam giíi. Cho tíi n¨m 1945, ngo¹i trõ mét vµi phô n÷ d¹y
häc trong c¸c gia ®×nh hoµng téc, kh«ng hÒ cã phô n÷ lµm viÖc trong hÖ thèng nhµ níc. MÆc dï vËy,
nhiÒu phô n÷ ViÖt Nam ®· næi tiÕng v× tµi n¨ng vµ trÝ tuÖ cña hä. Nh÷ng bµi th¬ hay cña c¸c n÷ sÜ Ng«
Chi Lan (thÕ kû XVI), §oµn ThÞ §iÓm, Hå Xu©n H¬ng, Bµ HuyÖn Thanh Quan (thÕ kû XVIII) ®· ®ãng
gãp lín lao vµo di s¶n v¨n häc vµ nghÖ thuËt cña ViÖt Nam.
N¨m 1920, hÖ thèng gi¸o dôc cña Ph¸p ®· thay thÕ cho m« h×nh gi¸o dôc Trung hoa ë ViÖt Nam. Trªn
lý thuyÕt, c¸c trêng häc ®Òu nhËn n÷ vµo häc, nhng trªn thùc tÕ, chØ cã mét sè Ýt phô n÷ sèng ë ®«
thÞ cã c¬ héi ®i häc. Trong sè 1000 sinh viªn ®¹i häc trªn toµn bé níc ViÖt Nam vµo n¨m 1945, chØ
cã rÊt Ýt trong sè ®ã lµ phô n÷.
Ngay sau khi dµnh ®îc ®éc lËp, chÝnh phñ ViÖt Nam ®· b¾t ®Çu nh÷ng nç lùc më réng hÖ thèng gi¸o
dôc c«ng. Trong chiÕn dÞch xãa mï ch÷ do chñ tÞch Hå ChÝ Minh ph¸t ®éng n¨m 1945, phô n÷ ®îc
khuyÕn khÝch tham gia c¸c líp häc xãa mï ch÷ vµ theo häc c¸c bËc häc cao h¬n (TrÇn ThÞ V©n Anh,
2000). LÇn ®Çu tiªn, sù tiÕp cËn b×nh ®¼ng gi÷a nam giíi vµ phô n÷ ®èi víi gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®îc
tuyªn bè vµ ®îc kh¼ng ®Þnh trong HiÕn ph¸p ban hµnh n¨m 1946.
Víi cam kÕt m¹nh mÏ ®èi víi viÖc t¹o c¬ héi b×nh ®¼ng trong tiÕp cËn víi gi¸o dôc vµ c¸c dÞch vô x·
héi kh¸c, ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu lín vÒ gi¸o dôc cho c¶ phô n÷ vµ nam giíi. MÆc dï
GNP cßn thÊp nhng ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc tû lÖ biÕt ®äc biÕt viÕt cao mét c¸ch ngo¹i lÖ ®èi víi c¶ phô
n÷ vµ nam giíi nÕu so s¸nh víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn kh¸c. Tuy nhiªn, tû lÖ mï ch÷ vµ sù ph©n biÖt
vÒ giíi trong sè häc sinh ®îc ®Õn trêng trong sè c¸c d©n téc thiÓu sè vÉn cßn cao (xem phÇn vÒ c¸c
d©n téc thiÓu sè).
Trong mét vµi n¨m ®Çu sau khi chÝnh s¸ch c¶i c¸ch §æi míi ®îc ban hµnh, tû lÖ häc sinh ®Õn trêng
gi¶m vµ tû lÖ bá häc t¨ng do sù c¾t bá cña chÝnh s¸ch bao cÊp cho gi¸o dôc. Nhê cã nh÷ng cè g¾ng
32
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
Nguån:: UNDP, 2002 (Tû lÖ biÕt ®äc biÕt viÕt ®èi víi d©n sè ®é tuæi tõ 15 trë lªn).
Gi¸o s 4
Phã Gi¸o s 7,8
TiÕn sÜ 19,6
§¹i häc vµ Cao ®¼ng 37,5
Cao ®¼ng d¹y nghÒ 55,7
C«ng nh©n kü thuËt 20,8
Nguån: Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, 2000a.
rÊt lín cña Nhµ níc vµ c¸c tæ chøc tµi trî, xu híng nµy ®· kh«ng cßn tiÕp tôc. Tû lÖ häc sinh ®Õn
trêng ®· cao h¬n vµo n¨m 1995, vµ tiÕp tôc t¨ng theo sè liÖu n¨m 1999.
Theo kÕt qu¶ cuéc §iÒu tra møc sèng ViÖt Nam n¨m 1997-98 cña Tæng côc Thèng kª, tû lÖ tham gia
gi¸o dôc cña nam giíi vµ phô n÷ ®· minh häa cho sù ph©n biÖt vÒ giíi t¬ng ®èi thÊp trong viÖc tiÕp
cËn vµ tr×nh ®é häc vÊn ®¹t ®îc (xem ®å thÞ trang 34), ®Æc biÖt ë c¸c cÊp häc thÊp.
Kho¶ng c¸ch vµ c¸c vÊn ®Ò tån t¹i vÒ giíi trong gi¸o dôc
Theo b¸o c¸o, n¨m 1999 ®· cã 5,3 triÖu ngêi kh«ng biÕt ®äc biÕt viÕt trªn toµn quèc, trong ®ã
kho¶ng 69% lµ n÷ (Tæng côc Thèng kª, 2000b). MÆc dï tû lÖ phô n÷ kh«ng biÕt ®äc biÕt viÕt ®· ®îc
c¶i thiÖn trong thËp kû qua, nhng kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi÷a hai giíi vÉn cßn kho¶ng 12% ®èi víi
nhãm d©n sè trong ®é tuæi trªn 40.
Trong vßng 5 n¨m qua, ®· cã nh÷ng tiÕn bé to lín trong viÖc më réng sù tiÕp cËn tíi gi¸o dôc phæ
th«ng cho c¸c trÎ em trai vµ g¸i. MÆc dï vËy, tû lÖ ®Õn trêng cña c¸c em g¸i vÉn cßn thÊp h¬n so víi
c¸c em trai ë cÊp gi¸o dôc tiÓu häc còng nh ë c¸c cÊp häc cao h¬n (xem trang bªn).
C¸c em g¸i bá häc thêng xuyªn h¬n c¸c em trai. N¨m 1998, trong sè c¸c em ë ®é tuæi 12-18, cã
72,5% em trai vµ 66,6% em g¸i ®i häc. Kho¶ng c¸ch giíi t¨ng réng h¬n theo tuæi, vµ kho¶ng c¸ch nµy
lín h¬n ë cÊp trung häc phæ th«ng so víi cÊp trung häc c¬ së. Mét lý gi¶i ®èi víi kho¶ng c¸ch nµy lµ
33
15
10
7.9
6.0
4.0
5
2.3 2.6 2.8
1.6 1.3
0
TiÓu häc Trung häc Trung häc Cao ®¼ng §¹i häc T¹i chøc
c¬ së phæ th«ng Kü thuËt
Nguån: Tæng côc Thèng kª, 2000 b
Tû lÖ ®i häc tÝnh theo c¸c cÊp häc vµ theo giíi tÝnh 1993-1998 (phÇn tr¨m)
1993 1998
®¬n gi¶n lµ c¸c gia ®×nh thiªn vÞ ®èi víi con trai . §iÒu nµy cã thÓ xuÊt ph¸t tõ quan niÖm lµ con trai sÏ
cã triÓn väng cã ®îc viÖc lµm tèt h¬n so víi con g¸i cã cïng tr×nh ®é häc vÊn, do ®ã ®Çu t ®i häc
®îc dµnh cho con trai (Haughton vµ céng sù, 2001).
Sè liÖu Tæng ®iÒu tra d©n sè n¨m 1999 cho thÊy 12% em g¸i trong ®é tuæi 5 tuæi trë lªn cha bao giê
®i häc, trong khi ®ã tû lÖ nµy chØ lµ 7,5% cho c¸c em trai (Tæng côc Thèng kª, 2000a). H¬n n÷a, cßn
mét tû lÖ lín c¸c em trai vµ em g¸i bÞ theo häc chËm vµ rít l¹i díi líp mµ lÏ ra c¸c em ph¶i ®¹t ®îc
theo qui ®Þnh ®é tuæi. Tû lÖ c¸c em g¸i ®¹t ®îc líp theo ®óng ®é tuæi cao h¬n (64%) so víi c¸c em
trai (54%), mÆc dï c¸c em trai cã nhiÒu kh¶ n¨ng tiÕp tôc häc cao h¬n bËc phæ th«ng trung häc c¬
së (FAO&UNDP 2002).
Trong c¸c gia ®×nh nghÌo nhÊt, c¸c em g¸i ®i häc Ýt h¬n c¸c em trai. N¨m 1998, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c
em trai vµ em g¸i tiÕp cËn tíi cÊp tiÓu häc lín h¬n 20% ®èi víi c¸c gia ®×nh nghÌo nhÊt so víi toµn bé
d©n sè. Trong giai ®o¹n tõ 1993 tíi 1998, trªn thùc tÕ kho¶ng c¸ch giíi réng h¬n ®èi víi trÎ em c¸c gia
®×nh cã cha mÑ kh«ng ®îc ®i häc (FAO&UNDP 2002). §èi víi gi¸o dôc c¬ së, tuy ch¬ng tr×nh gi¶ng
34
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
d¹y ®· ®îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, vÉn cßn tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò, trong ®ã bao gåm c¶ vÊn ®Ò sö dông
s¸ch gi¸o khoa cßn m« t¶ c¸c khu«n mÉu giíi.
Do khu«n mÉu giíi cßn rÊt râ nÐt trong c¸c ngµnh häc ®îc lùa chän vµ do sù ph©n c«ng lao ®éng
truyÒn thèng theo giíi, sinh viªn n÷ tËp trung chñ yÕu ë c¸c m«n häc vÒ x· héi, nh s ph¹m vµ khoa
häc x· héi, chiÕm tû lÖ kho¶ng 70% trªn tæng sè sinh viªn theo häc c¸c ngµnh nµy. Nam giíi chiÕm u
thÕ trong c¸c ngµnh häc kü thuËt, nh kü s vµ n«ng nghiÖp, vµ chiÕm h¬n 70% trªn tæng sè sinh viªn
theo häc ë c¸c ngµnh nµy (Bé GD-§T, 2000b). HiÖn tîng t¬ng tù nh vËy còng cã thÓ thÊy ë c¸c
ngµnh nghÒ mµ phô n÷ vµ nam giíi theo häc trong c¸c khãa ®µo t¹o nghÒ ng¾n h¹n t¹i c¸c trung t©m
d¹y nghÒ. §iÒu nµy cã thÓ lµm h¹n chÕ sù tiÕp cËn cña phô n÷ ®èi víi mét ph¹m vi réng c¸c ngµnh
gi¸o dôc vµ ®µo t¹o mµ cã thÓ dÉn tíi c¸c c¬ héi viÖc lµm vµ thu nhËp lín h¬n trªn thÞ trêng lao ®éng.
Trong vßng 5 n¨m qua, ®· cã nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ trong viÖc c¶i thiÖn c¬ héi tiÕp cËn cña phô n÷ ®èi víi
®µo t¹o d¹y nghÒ vµ c¸c bËc häc cao h¬n. Sù tham gia cña n÷ trong c¸c trêng trung häc kü thuËt hÇu nh
ngang b»ng víi nam giíi, thËm chÝ cßn h¬i t¨ng lªn trong giai ®o¹n 1995-99. MÆc dï sè phô n÷ cã tr×nh ®é
häc vÊn cao (cao ®¼ng vµ ®¹i häc) cßn thÊp, kho¶ng 2% trªn tæng sè d©n, tû lÖ phô n÷ trong sè sinh viªn
cã tr×nh ®é häc vÊn cao ®· t¨ng tõ 40% lªn 42% trong cïng giai ®o¹n (Bé GD-§T, 2000b).
VÉn cßn nh÷ng th¸ch thøc lín trong c«ng t¸c gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. MÆc dï tû lÖ häc
sinh tiÓu häc ®Õn trêng trªn toµn quèc chiÕm tíi 90%, tû lÖ nµy thÊp h¬n mét c¸ch ®¸ng kÓ ë miÒn
nói, miÒn trung vµ vïng ®ång b»ng s«ng Cöu long. T¹i nh÷ng vïng nµy, sù chÖnh lÖch vÒ giíi trong tû
lÖ häc sinh ®Õn trêng cao h¬n, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c d©n téc thiÓu sè (xem phÇn c¸c d©n téc thiÓu sè
®Ó biÕt thªm th«ng tin vÒ gi¸o dôc cho trÎ em c¸c d©n téc thiÓu sè). MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng lín
vÒ ®µo t¹o cho d©n sè n«ng th«n, tr×nh ®é chuyªn m«n vµ tr×nh ®é kü thuËt cña hä vÉn cßn ë møc
thÊp. Phô n÷ chiÕm sè ®«ng ®¶o vµ ®ãng mét vai trß quan träng trong n«ng nghiÖp, tuy vËy sù tiÕp
cËn cña hä tíi khuyÕn n«ng vÉn cßn thÊp vµ kh«ng ®Çy ®ñ (xem phÇn vÒ n«ng nghiÖp vµ sö dông ®Êt).
Ho¹t ®éng kinh tÕ ®îc ®o b»ng sù tham gia lùc lîng lao ®éng ®· kh«ng m« t¶ ®îc t×nh tr¹ng thiÕu
viÖc lµm. Trªn thùc tÕ, cã h¬n mét nöa d©n sè trëng thµnh ®îc coi lµ thiÕu viÖc lµm v× hä lµm viÖc
Ýt h¬n 2000 giê trong mét n¨m. Tû lÖ phô n÷ thiÕu viÖc lµm ®· gi¶m ®¸ng kÓ tõ 64% trong n¨m 1993
xuèng cßn 52% trong n¨m 1998. §èi víi nam giíi, tû lÖ nµy ®· gi¶m tõ 59% xuèng cßn 53% trong
cïng thêi gian (Haughton vµ céng sù 2001).
Phô n÷ chiÕm 52% lùc lîng lao ®éng. Tuy cã tû lÖ tham gia lao ®éng t¬ng ®¬ng nhau, nhng phô
n÷ vµ nam giíi vÉn tËp trung vµo nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c biÖt nhau (xem BiÓu ®å díi ®©y). Sù ®a
d¹ng cña c¸c ngµnh nghÒ ë ®« thÞ ®· ®Æc biÖt hç trî cho sù ph©n c«ng lao ®éng theo giíi. ë khu vùc
n«ng th«n, cã tíi 80% c«ng viÖc thuéc vÒ lÜnh vùc n«ng nghiÖp, do ®ã sù lùa chän nghÒ nghiÖp lµ h¹n
chÕ, vµ sù ph©n biÖt giíi trong nghÒ nghiÖp kh«ng nhiÒu. ë khu vùc ®« thÞ, phô n÷ tËp trung rÊt nhiÒu
vµo bu«n b¸n, c«ng nghiÖp nhÑ (®Æc biÖt lµ dÖt may), c«ng së nhµ níc vµ dÞch vô x· héi, cßn nam
giíi l¹i chiÕm u thÕ trong c¸c nghµnh nghÒ cã kü n¨ng nh khai th¸c má, c¬ khÝ vµ chÕ t¹o. Nh÷ng
lÜnh vùc cã Ýt ®¹i diÖn cña phô n÷ lµ qu¶n lý hµnh chÝnh vµ c¸c lÜnh vùc khoa häc. ThËm chÝ c¶ ë nh÷ng
nghÒ n¬i mµ phô n÷ chiÕm sè ®«ng, nh c«ng nghiÖp dÖt may hay gi¶ng d¹y tiÓu häc, nam giíi vÉn
chiÕm mét tû lÖ lín trong c¸c vÞ trÝ l·nh ®¹o cao h¬n. ChØ cã 23% sè phô n÷ tham gia ho¹t ®éng kinh
tÕ cã c«ng viÖc ®îc tr¶ l¬ng so víi 42% sè nam giíi. Møc l¬ng trung b×nh mét giê cña phô n÷ chØ
b»ng 78% møc l¬ng ®ã cña nam giíi (FAO &UNDP 2002).
% N÷
Women Nam
Men
70
60
50
40
30
20
10
0
Tæng sè N«ng trêng XÝ nghiÖp Lµm c«ng Lµm c«ng trong DÞch vô ChÝnh phñ,
quèc doanh nhµ níc phi ¨n l¬ng n«ng nghiÖp DÞch vô x· héi
n«ng nghiÖp
Trong hai thËp kû võa qua, tõ sau §¹i héi §¶ng lÇn thø VI n¨m 1986, vµ tõ khi b¾t ®Çu c«ng cuéc ®æi
míi, nÒn kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi cña ViÖt Nam ®· tr¶i qua nh÷ng chuyÓn biÕn quan träng. Thêi kú
qu¸ ®é chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng nh×n chung ®· dÉn tíi sù c¶i thiÖn t×nh tr¹ng kinh tÕ cña ®Êt
níc. Tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) ®· t¨ng 8,9% hµng n¨m trong giai ®o¹n tõ 1993-1998, ®øng
vµo hµng thø t trªn thÕ giíi vÒ tèc ®é t¨ng trëng (Haughton vµ céng sù 2001). Møc sèng cña ngêi
d©n ®· ®îc n©ng lªn ®¸ng kÓ th«ng qua sù t¨ng thu nhËp vµ sù xuÊt hiÖn phong phó cña c¸c mÆt
hµng tiªu dïng vµ dÞch vô.
Tuy qu¸ tr×nh c¶i c¸ch nh×n chung ®îc c«ng nhËn lµ ®· mang l¹i c¸c c¬ héi míi cho c¶ nam giíi vµ
phô n÷, ®· cã b»ng chøng cho thÊy t¸c ®éng tiªu cùc cña qu¸ tr×nh nµy ®èi víi phô n÷ - xÐt vÒ mÆt
phóc lîi, ®· mÊt mét sè quyÒn lîi, nh phô cÊp khi nghØ sinh con, vµ ch¨m sãc con c¸i. §Ó ®èi phã víi
sù thiÕu c¸c dÞch vô x· héi tríc kia ®îc bao cÊp, ngêi phô n÷ ®· ph¶i lµm viÖc vÊt v¶ h¬n. KÕt qu¶
cuéc §iÒu tra møc sèng ViÖt Nam 1997-98 ®· cho thÊy ë mäi nhãm tuæi, thêi gian phô n÷ lµm c¸c viÖc
nhµ hÇu nh dµi gÊp ®«i so víi nam giíi (Desai, 2000). Tuy nhiªn, sù nhÊn m¹nh ®èi víi c«ng viÖc néi
trî kh«ng cã nghÜa lµ phô n÷ dµnh Ýt thêi gian h¬n nam giíi cho c¸c ho¹t ®éng t¹o thu nhËp. Phô n÷
chiÕm phÇn lín trong sè nh÷ng ngêi lµm viÖc tõ 51 tíi 60 giê trong mét tuÇn, vµ h¬n 61 giê trong mét
tuÇn (Xem BiÓu ®å díi ®©y).
Kho¶ng c¸ch vµ c¸c VÊn ®Ò Giíi trong Lao ®éng vµ Ho¹t ®éng Kinh tÕ
Trong khi sè giê lµm viÖc hëng l¬ng cña ngêi trëng thµnh ®· t¨ng trong giai ®o¹n 1993-98, sù gia
t¨ng nµy chñ yÕu lµ ®èi víi phô n÷, ®Æc biÖt trong nhãm tuæi 25-34 (FAO&UNDP 2002). C¸c nghiªn
cøu s©u ®· cho thÊy phô n÷ ë n«ng th«n ViÖt Nam ®iÓn h×nh lµm viÖc kho¶ng 16 ®Õn 18 giê trong mét
ngµy; trung b×nh lµm nhiÒu h¬n nam giíi kho¶ng 6 ®Õn 8 tiÕng trong mét ngµy (Nhãm C«ng t¸c vÒ
NghÌo ®ãi cña ChÝnh phñ ViÖt Nam-C¸c nhµ tµi trî - C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ, 2000). NhiÒu phô n÷
®· ph¶i g¸nh v¸c gÊp ®«i tr¸ch nhiÖm bëi v× hä kh«ng nh÷ng lµm viÖc ®Ó kiÕm thu nhËp mµ cßn ®¶m
®¬ng c¸c vai trß truyÒn thèng lµ lµm mÑ vµ lµm vî trong gia ®×nh (Dalton vµ céng sù 2002).
Sù chªnh lÖch vÒ khèi lîng c«ng viÖc nÆng nhäc gi÷a nam vµ n÷
(sè giê lµm viÖc trong mét tuÇn)
60
N÷
Women
50
Nam
Men
40
30
20
10
0
51-60
51-60 giê
hours trªn
60+ 60 giê
hours
Nguån: Tæng côc Thèng kª, 2000. §iÒu tra Møc sèng ViÖt Nam 1997-1998
37
CÇn thay ®æi Vai trß Giíi khi c¸c §iÒu kiÖn Kinh tÕ vµ x· héi thay ®æi
Kinh nghiÖm trªn thÕ giíi ®· cho thÊy sù s½n sµng tham gia nhiÒu h¬n vµo c«ng viÖc gia ®×nh vµ ch¨m
sãc con c¸i cña nam giíi râ rµng lµ chËm h¬n nhiÒu so víi sù ®ãng gãp gia t¨ng cña phô n÷ cho kinh
tÕ gia ®×nh. ViÖc ®Çu t vµo c¸c c«ng nghÖ hé gia ®×nh phï hîp vµ qui m« nhá nh»m gióp gi¶m g¸nh
nÆng c«ng viÖc cho ngêi phô n÷, vµ ®Çu t vµo c¸c dù ¸n níc vµ n¨ng lîng n«ng th«n cã thÓ lµ
nh÷ng ph¬ng thøc cã hiÖu qu¶ ®Ó gi¶m g¸nh nÆng c«ng viÖc néi trî cho ngêi phô n÷. Víi thêi gian,
c¸c chiÕn dÞch gi¸o dôc ®¹i chóng vÒ viÖc chia xÎ c¸c tr¸ch nhiÖm gia ®×nh gi÷a nam giíi vµ phô n÷,
®Æc biÖt lµ lÊy mét sè g¬ng nam giíi ®iÓn h×nh, cã thÓ dÉn tíi sù thay ®æi th¸i ®é cña nam giíi.
Cã nhiÒu nghiªn cøu chØ ra r»ng c¶i c¸ch kinh tÕ ®· lµm s©u s¾c thªm sù ph©n tÇng x· héi trong x· héi
ViÖt Nam. §èi víi nh÷ng hé gia ®×nh cã vèn ®Çu t vµo s¶n xuÊt hoÆc cã ®ñ lao ®éng, khèi lîng c«ng
viÖc gia t¨ng cã nghÜa lµ cã nhiÒu c¬ héi míi cã viÖc lµm cho thu nhËp. Nhng ®èi víi nh÷ng hé thiÕu
vèn ®Çu t hoÆc thiÕu lao ®éng so víi sè miÖng ¨n trong gia ®×nh, vµ nh÷ng hé gia ®×nh mµ phô n÷ lµ
trô cét nu«i c¶ gia ®×nh, th× sÏ kh«ng ®îc lîi nhiÒu tõ nh÷ng c¬ héi míi nµy. Nh÷ng hé gia ®×nh nµy
thêng n»m trong sè nh÷ng gia ®×nh nghÌo nhÊt, ®Æc biÖt lµ ë khu vùc n«ng th«n (Beresford, 1997).
§èi víi phô n÷ trong c¸c hé gia ®×nh giµu cã h¬n, thu nhËp cao h¬n cã nghÜa lµ tæn thÊt thêi gian cho
qu¸ tr×nh sinh në cã thÓ phÇn nµo ®îc bï ®¾p qua viÖc sö dông nh÷ng dÞch vô cã trªn thÞ trêng: ®å
¨n s½n, c¸c líp häc gia s, dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ t nh©n, v.v. §èi víi nh÷ng hé gia ®×nh nghÌo
tóng, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ mét sù suy gi¶m tÊt yÕu trong chÊt lîng ch¨m sãc con c¸i vµ ®iÒu nµy còng
cã thÓ dÉn tíi sù suy gi¶m søc khoÎ cña c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh do thiÕu ch¨m sãc
(Beresford, 1997).
Phô n÷ Ýt ®îc tiÕp cËn h¬n víi TÝn dông chÝnh thøc
Mét vÊn ®Ò kinh tÕ vÜ m« quan träng cÇn chó ý ë ViÖt Nam lµ sù tiÕp cËn víi tÝn dông. Cung cÊp tÝn
dông kh«ng chØ lµ mét ph¬ng tiÖn quan träng ®Ó xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo mµ cßn lµ mét ph¬ng ph¸p
t¨ng thu nhËp vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n l©u dµi. Tuy vËy, phÇn lín tÝn dông hiÖn nay lµ do khu
vùc phi chÝnh thøc, vµ phô n÷ cã Ýt c¬ héi tiÕp cËn tíi c¸c kho¶n vay chÝnh thøc h¬n so víi nam giíi.
2/3 sè ngêi vay vèn lµ nam giíi, vµ chØ cã 33% trong sè hä tiÕp cËn tíi nguån vay vèn tõ c¸c ng©n
hµng nhµ níc. §èi víi phô n÷, chØ cã 18% sè vèn vay ®îc cung cÊp th«ng qua khu vùc chÝnh thøc,
cßn l¹i nguån tÝn dông phæ biÕn nhÊt lµ tõ hä hµng vµ c¸c c¸ nh©n kh¸c. ViÖc vay tõ nguån t nh©n
dÉn tíi viÖc chÞu l·i suÊt cao h¬n vµ ®èi víi phô n÷ ®iÒu nµy còng ph¶n ¸nh lµ hä thiÕu kh¶ n¨ng tiÕp
cËn víi nh÷ng kho¶n vay dùa trªn c¬ së thÕ chÊp tµi s¶n. Trong khi 41% sè kho¶n vay cña nam giíi
lµ dùa trªn c¬ së thÕ chÊp, th× sè kho¶n vay nµy ë phô n÷ chØ chiÕm 27%(FAO &UNDP 2002). Sù
thiÕu tµi s¶n thÕ chÊp cña phô n÷ liªn quan tíi viÖc hä kh«ng cã tªn trong GiÊy chøng nhËn quyÒn sö
dông ®Êt (xem phÇn n«ng nghiÖp vµ sö dông ®Êt).
ViÖc tiÕp cËn víi c¬ së h¹ tÇng, nh níc s¹ch, ®iÖn, ®êng giao th«ng, chî, vµ mét m«i trêng
kh«ng « nhiÔm, sÏ cã t¸c ®éng to lín tíi khèi lîng c«ng viÖc cña ngêi phô n÷ vµ c¶i thiÖn t×nh h×nh
kinh tÕ cña hä vµ gia ®×nh hä. Nh÷ng nguån lùc nµy gióp lµm gi¶m khèi lîng thêi gian dµnh cho vai
38
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
trß sinh s¶n vµ hç trî c¶i thiÖn chÊt lîng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt, t¹o thªm c¬ héi cho c¸c ho¹t ®éng
t¨ng thu nhËp. HiÖn nay, mét ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cho c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n ë c¸c
khu vùc miÒn nói, biªn giíi, vïng s©u vïng xa n¬i c¸c d©n téc thiÓu sèng sinh sèng ®ang ®îc triÓn
khai (Ch¬ng tr×nh 135). Ch¬ng tr×nh nµy tËp trung vµo viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng qui m« nhá
nh»m hç trî c¸c x· nghÌo nhÊt. Tuy nhiªn, theo c¸c ®¸nh gi¸ gÇn ®©y, phô n÷ vµ c¸c nhãm thiÖt thßi
thêng kh«ng ®îc tham gia vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh (Fritzen, 2000).
MÆc dï vËy, tû lÖ nghÌo vµ thiÕu l¬ng thùc ë n«ng th«n vÉn cßn ë møc cao. Sè liÖu do Tæng côc
Thèng kª cung cÊp ®· cho thÊy 94% trong sè c¸c gia ®×nh ®îc ph©n lo¹i díi ngìng nghÌo ®ãi
sèng vµ lµm viÖc ë n«ng th«n (Tæng côc Thèng kª, 1999). Con sè nµy còng ®îc nhÊn m¹nh trong
B¸o c¸o chung cña Nhãm c«ng t¸c vÒ NghÌo ®ãi cña ChÝnh phñ ViÖt Nam-c¸c Nhµ tµi trî-c¸c Tæ
chøc phi chÝnh phñ. B¸o c¸o nµy chØ ra mét m« h×nh t¨ng trëng kh«ng c©n b»ng vµ kho¶ng c¸ch
chªnh lÖch gi÷a n«ng th«n vµ ®« thÞ ®ang gia t¨ng, víi chi phÝ b×nh qu©n ®Çu ngêi cña khu vùc ®« thÞ
t¨ng nhanh gÊp hai lÇn so víi khu vùc n«ng th«n trong giai ®o¹n 1993-98 (2000). D©n sè sèng trong
nghÌo ®ãi phÇn lín lµ n«ng d©n cã häc vÊn thÊp vµ cã Ýt c¬ héi tiÕp cËn víi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh
®Êt ®ai, vèn, c«ng nghÖ, th«ng tin vµ c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n (UNCT 2002).
CÇn ph¶i xem xÐt mét c¸ch døt kho¸t vai trß cña phô n÷ ë khu vùc n«ng th«n, bëi v× Héi nghÞ chuyªn
®Ò toµn quèc vÒ Phô n÷ vµ N«ng nghiÖp do Tæ chøc N«ng L¬ng Liªn Hîp Quèc (FAO) tæ chøc n¨m
1994 nhËn thÊy nam giíi hëng lîi tõ cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ §æi míi nhiÒu h¬n phô n÷. Mét b¸o c¸o
gÇn ®©y vÒ së h÷u ®Êt ®ai ®· nªu:
ë x· héi n«ng th«n ViÖt Nam, phô n÷ thuéc nhãm thiÖt thßi vµ nh÷ng hé gia ®×nh cã phô n÷
lµ chñ hé lµ mét trong nh÷ng nhãm thiÖt thßi nhÊt trong sè d©n nghÌo ë khu vùc miÒn nói
(Hood, 2000).
G¹o lµ c©y l¬ng thùc chÝnh cña ViÖt Nam. Theo truyÒn thèng nam giíi chÞu tr¸ch nhiÖm lµm ®Êt ®Ó
trång lóa, cßn phô n÷ ®ãng vai trß gieo cÊy lóa vµ ch¨m sãc, thu ho¹ch, chÕ biÕn vµ tiÕp thÞ s¶n phÈm.
NghÒ nu«i trång thuû s¶n còng phæ biÕn ë ViÖt Nam, trong ®ã phô n÷ vµ nam giíi ®Òu tham gia víi c¸c vai
trß kh¸c nhau. Phô n÷ thêng ®¶m nhiÖm c«ng viÖc nu«i c¸ hµng ngµy vµ ®ãng vai trß chÝnh trong ho¹t
®éng chÕ biÕn qui m« nhá, s¶n xuÊt níc m¾m vµ giao b¸n s¶n phÈm. Vai trß cña nam giíi tËp trung nhiÒu
h¬n vµo viÖc ra quyÕt ®Þnh vÒ chñng lo¹i c¸ nu«i, mua s¾m ®Çu t, ®¸nh líi vµ thu ho¹ch (FAO,1997).
40
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
Trong s¶n xuÊt ë n«ng th«n, thu nhËp cña phô n÷ chiÕm u thÕ ë c¸c ho¹t ®éng chÕ biÕn, s¶n xuÊt vµ
b¸n thùc phÈm, bu«n b¸n, s¶n xuÊt hµng thñ c«ng, vµ lao ®éng lµm c«ng. Nam giíi kiÕm thu nhËp
chñ yÕu tõ lao ®éng lµm c«ng, vËn t¶i vµ x©y dùng (FAO, 1997). T¹i khu vùc n«ng th«n, 84% sè hé gia
®×nh ch¨n nu«i mét vµi lo¹i gia sóc, gia cÇm. Ch¨n nu«i chiÕm mét phÇn cèt yÕu trong cã cÊu thu
nhËp cña hé gia ®×nh n«ng th«n. Phô n÷ dµnh gÇn 30% tæng søc lao ®éng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
cho viÖc ch¨n nu«i, trong khi nam giíi chØ dµnh 20% (FAO vµ UNDP 2002).
C¸c nghiªn cøu s©u ®îc tæ chøc kÕt hîp víi Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n ®· ph¸t hiÖn
mét sè nguyªn nh©n khiÕn dÞch vô khuyÕn n«ng kh«ng ®Õn ®îc víi phô n÷:
Cïng víi phong tôc truyÒn thèng cña ViÖt Nam, hÇu hÕt c¸c ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng ®·
chñ yÕu híng tíi nam giíi. C¸c c¸n bé khuyÕn n«ng cã xu híng giao tiÕp víi nam giíi h¬n
lµ víi phô n÷ bëi hä cho r»ng nam giíi chÞu tr¸ch nhiÖm ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ s¶n xuÊt vµ c¸c
ho¹t ®éng kh¸c cña gia ®×nh.
PhÇn lín c¸n bé khuyÕn n«ng lµ nam giíi. Phô n÷ thêng thiÕu tù tin h¬n vµ Ýt ®a ra c¸c yªu
cÇu khi tham gia trong nh÷ng nhãm cã c¶ nam giíi vµ phô n÷. ë mét sè vïng, viÖc phô n÷ cã
tr×nh ®é häc vÊn thÊp h¬n nhiÒu so víi nam giíi cã thÓ cã ¶nh hëng tiªu cùc tíi møc ®é tù tin
cña hä khiÕn hä kh«ng s½n sµng ®a ra c¸c c©u hái t¹i c¸c buæi häp.
Phô n÷ ®îc quan niÖm lµ ph¶i lµm viÖc nhiÒu giê h¬n nam giíi trong c¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt
vµ vai trß duy tr× nßi gièng, dÉn tíi viÖc hä cã Ýt thêi gian tham gia tËp huÊn.
C¸c dÞch vô khuyÕn n«ng cã ®Æc trng lµ híng tíi viÖc gia t¨ng sö dông c¸c lo¹i gièng c©y
con míi, vµ sö dông c¸c c«ng nghÖ míi nh ph©n bãn, thuèc trõ s©u, vµ v½c xin. Do hé gia
®×nh cã phô n÷ lµ chñ hé thêng cã Ýt nguån lùc vµ Ýt lao ®éng trëng thµnh h¬n so víi c¸c hé
gia ®×nh cã nam giíi lµ chñ hé, c¸c ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng thêng kh«ng mang l¹i nhiÒu
lîi Ých cho hä.
HÇu hÕt c¸c ch¬ng tr×nh tËp huÊn khuyÕn n«ng kh«ng nh»m vµo phô n÷ mét c¸ch trùc tiÕp.
Th«ng thêng, c¸c c¸n bé x·, c¸n bé Héi phô n÷ vµ c¸c nam chñ hé lµ nh÷ng ngêi ®· ®îc
tËp huÊn ®îc mong ®îi lµ sÏ tËp huÊn l¹i cho n÷ n«ng d©n. Nhng trong nh÷ng trêng hîp
nh vËy, th«ng tin kh«ng lu«n lu«n ®Õn ®îc víi phô n÷.
Cuèi cïng, phô n÷ cßn ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng rµo c¶n kh¸c, khi th«ng in ®îc truyÒn ®¹t
trong c¸c nhãm hçn hîp. NhiÒu phô n÷ khi ®îc pháng vÊn trong cuéc kh¶o s¸t cña Bé
NNPTNT ®· cho biÕt hä ®· kh«ng c¶m thÊy tho¶i m¸i trong cuéc häp cã nam giíi vµ do ®ã hä
®· kh«ng tham gia. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng ®èi víi nh÷ng phô n÷ cha cã gia ®×nh, ®«i lóc hä
bÞ mét sè d©n lµng kh«ng t¸n thµnh vµ nghi ngê (Fyles vµ céng sù 2001).
Sù ph©n chia ®Êt ®ai dùa vµo mét sè tiªu chÝ mang ý nghÜa h¹n chÕ ®èi víi phô n÷. Ruéng ®Êt ®îc
chia dùa trªn ®é tuæi lao ®éng. Nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng ®îc chia mét diÖn tÝch ®Êt tiªu
chuÈn trong khi nh÷ng ngêi kh«ng ë trong ®é tuæi lao ®éng chØ ®îc chia 1/ 2 diÖn tÝch ®Êt tiªu
chuÈn. Do phô n÷ cã tuæi vÒ hu sím (55 tuæi ®èi víi phô n÷ so víi 60 tuæi ®èi víi nam giíi) nªn phô
n÷ trong ®é tuæi 55-60 chØ nhËn ®îc diÖn tÝch ®Êt ruéng b»ng mét nöa so víi nam giíi trong cïng ®é
tuæi. Thªm vµo ®ã, hé gia ®×nh cã n÷ lµm chñ hé lµ nh÷ng hé thiÕu sù hiÖn diÖn cña ngêi chång, nªn
nhËn ®îc diÖn tÝch ®Êt Ýt h¬n do thiÕu nh©n lùc lao ®éng ®ång thêi do qui ®Þnh kh«ng chÆt chÏ vÒ ®é
tuæi (NguyÔn NhËt TuyÕn, 1999). Do ®ã, trang tr¹i do phô n÷ lµm chñ trång trät trªn diÖn tÝch ®Êt chØ
b»ng 54% diÖn tÝch trång trät cña trang tr¹i do nam giíi lµm chñ. Sù tiÕp cËn h¹n chÕ ®èi víi ®Êt n«ng
nghiÖp sÏ dÉn tíi sù h¹n chÕ trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ cã thÓ cã nh÷ng
hËu qu¶ tiªu cùc ®èi víi an ninh l¬ng thùc vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp (FAO&UNDP 2002).
ViÖc cÊp GiÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt còng lµ vÊn ®Ò ®èi víi phô n÷. HiÖn nay, th«ng thêng
chØ cã tªn ngêi chång ®îc ghi trªn GiÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt. LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh
söa ®æi (2000) ®· qui ®Þnh c¸c giÊy tê chøng nhËn vÒ ®Êt ®ai ®èi víi ®Êt chung ph¶i ghi tªn c¶ vî vµ
chång, tuy vËy ch¬ng tr×nh cÊp l¹i GiÊy Chøng nhËn sö dông ®Êt vÉn cha ®îc triÓn khai. PhÇn lín
c¸c trêng hîp, tªn cña phô n÷ vÉn cßn cha ®îc ghi trªn c¸c giÊy chøng nhËn sö dông ®Êt. §iÒu
nµy g©y ra mét sè r¾c rèi cho phô n÷ khi hä cÇn sö dông giÊy tê lµm thÕ chÊp ®Ó vay vèn, vµ ®iÒu nµy
còng g©y ra mét sè khã kh¨n cho phô n÷ khi yªu cÇu quyÒn sö dông ®Êt trong trêng hîp ly h«n hoÆc
gãa bôa. B¶n th©n ngêi phô n÷ thêng kh«ng n¾m ®îc c¸c quyÒn cña m×nh ®èi víi giÊy tê chøng
nhËn sö dông ®Êt, ®Æc biÖt lµ ®èi víi phô n÷ c¸c d©n téc thiÓu sè. ThiÕu c¸c c¸n bé n÷ lµm viÖc trong
c¸c së ®Þa chÝnh cña chÝnh phñ còng ®îc ®Ò cËp tíi nh lµ mét yÕu tè ¶nh hëng tíi quyÒn b×nh ®¼ng
sö dông ®Êt cña phô n÷. C¸c c¸n bé ®Þa chÝnh nam thêng ®îc b¸o c¸o lµ thiÕu nh¹y c¶m tíi c¸c vÊn
®Ò giíi khi hä xö lý c¸c ®¬n tõ liªn quan tíi ®Êt ®ai (NguyÔn §øc TruyÒn, 1999). §¶m b¶o c¶ ngêi vî
vµ ngêi chång ®Òu cã tªn trong giÊy chøng nhËn sö dông ®Êt lµ mét trong c¸c Môc tiªu Ph¸t triÓn
cña ViÖt Nam tíi n¨m 2005.
Tuy nhiªn, cÇn lu ý r»ng, vÉn cßn thiÕu nh÷ng nghiªn cøu ®¸ng tin cËy vÒ c¸c t¸c ®éng l©u dµi cña
qu¸ tr×nh di d©n tõ n«ng th«n ra ®« thÞ, vµ hiÖn tîng n÷ hãa trong n«ng nghiÖp x¶y ra do qu¸ tr×nh
di d©n cña nam giíi vµo khu vùc ®« thÞ lµ mét lÜnh vùc cÇn ®îc tiÕp tôc kh¶o s¸t.
42
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
So s¸nh víi nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn kh¸c trong khu vùc, ViÖt Nam cã tuæi thä trung b×nh cao h¬n
vµ tû lÖ tö vong mÑ thÊp h¬n nhiÒu.
C¸c c¬ së y tÕ c«ng céng tõ cÊp trung ¬ng ®Õn cÊp x· ®· ®¸p øng ®îc c¸c nhu cÇu tæng qu¸t vÒ y
tÕ. C¸c nhu cÇu cô thÓ vÒ ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n cña phô n÷ ®îc ®¸p øng th«ng qua mét hÖ
thèng c¸c trung t©m b¶o vÖ bµ mÑ trÎ em vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, trong ®ã c¸c trung t©m y tÕ cÊp
huyÖn lµ c¬ së ®Çu tiªn nhËn c¸c ca cÊp cøu ®îc chuyÓn tíi tõ tuyÕn díi vµ cung cÊp c¸c dÞch vô
kh¸m ch÷a bÖnh néi ngo¹i khoa. Tríc ®æi míi, c¸c chØ sè y tÕ c¬ b¶n cña ViÖt Nam ®· ®¹t møc kh¸
cao, khi so s¸nh víi møc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ. KÓ tõ ®ã ®Õn nay, mÆc dï cã nh÷ng h¹n chÕ vÒ mÆt
ng©n s¸ch, ChÝnh phñ ®· tiÕp tôc ®Çu t nguån lùc cho ngµnh y tÕ. HÇu hÕt c¸c x· ®Òu cã mét tr¹m y
tÕ (TYT) víi trung b×nh lµ bèn nh©n viªn. Trªn 30% TYT cã b¸c sü vµ 82% sè tr¹m cã n÷ hé sinh hoÆc
y sü s¶n, nhi. N¨m m¬i hai phÇn tr¨m sè th«n b¶n cã nh©n viªn y tÕ céng ®ång. C¸c c¬ së y tÕ còng
®îc n©ng cÊp vÒ mÆt c¬ së vËt chÊt vµ trang thiÕt bÞ (Bé Y tÕ, 2000a).
Sù ph¸t triÓn cña khu vùc y tÕ t nh©n ®· gãp phÇn t¨ng thªm c¸c dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh cho phô
n÷.Tuy nhiªn, y tÕ t nh©n vÉn cßn ngoµi kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña nhiÒu ngêi (UBQGVSTBPN 2000).
ViÖc cung cÊp dÞch vô søc khoÎ ë nhiÒu vïng xa x«i ®· ®îc c¶i thiÖn mÆc dï cã nh÷ng b»ng chøng
cho thÊy r»ng kho¶ng c¸ch vÒ ch¨m sãc søc khoÎ gi÷a c¸c gia ®×nh giµu vµ nh÷ng gia ®×nh nghÌo trªn
thùc tÕ lµ ®ang gia t¨ng cïng víi nh÷ng c¶i c¸ch vÒ thÞ trêng. C¸c nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng 75% sè
gia ®×nh sèng trong nghÌo ®ãi thêng tù mua thuèc ®iÒu trÞ mµ kh«ng hái ý kiÕn b¸c sü (Haughton vµ
céng sù, 2001). Møc ®é tiÕp cËn víi dÞch vô y tÕ cña ngêi d©n téc thiÓu sè, vµ nh÷ng ngêi sèng ë c¸c
céng ®ång miÒn nói vµ vïng s©u vïng xa vÉn lµ thÊp nhÊt.
Nam giíi vµ phô n÷ cã nh÷ng vÊn ®Ò søc khoÎ kh¸c nhau. Ngoµi ra ngêi phô n÷ thêng ph¶i g¸nh v¸c
tr¸ch nhiÖm ®èi víi c¸c vÊn ®Ò søc khoÎ sinh s¶n vµ søc khoÎ cña gia ®×nh (vÝ dô nh søc khoÎ vµ dinh
dìng cña con c¸i, kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh). Nam giíi còng cÇn ph¶i chia sÎ tr¸ch nhiÖm nµy víi phô n÷
vµ ph¶i lµ ®èi tîng cña c¸c biÖn ph¸p can thiÖp vÒ y tÕ ®Ó hä cã thÓ t¨ng cêng vai trß hç trî vµ tr¸ch
nhiÖm cña m×nh.
Trong n¨m 2000, tû lÖ suy dinh dìng trong sè phô n÷ ë ®é tuæi sinh s¶n lµ 26,7%. Trong cïng n¨m,
tû lÖ thiÕu m¸u trong sè phô n÷ ë ®é tuæi sinh ®Î lµ 32% so víi 9,5% nam giíi trong cïng ®é tuæi. N÷
thanh niªn cã nhiÒu kh¶ n¨ng tham gia vµo ho¹t ®éng m¹i d©m h¬n c¸c nam thanh niªn. Trong khi
nam thanh niªn l¹i chÞu ë møc ®é cao vÒ chÊn th¬ng hay tö vong t¹i n¬i lµm viÖc, vµ tai n¹n giao
th«ng nhiÒu h¬n. Thªm vµo ®ã, môc tiªu cña c¸c ho¹t ®éng can thiÖp vÒ y tÕ thêng lµ phô n÷ vµ c¸c
44
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
bµ mÑ h¬n lµ nam giíi vµ nh÷ng ngêi cha. §©y lµ mét vÊn ®Ò nan gi¶i bëi ®iÒu nµy dÉn tíi g¸nh nÆng
gia t¨ng cho ngêi phô n÷, thÝ dô trong lÜnh vùc søc khoÎ trÎ em vµ dinh dìng, lµ lÜnh vùc kh«ng ph¶i
chØ thuéc tr¸ch nhiÖm cña phô n÷.
Mét nghiªn cøu chi tiÕt tiÕn hµnh trong nhãm nam vµ n÷ thanh niªn ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· ph¸t
hiÖn nh÷ng xu híng riªng rÏ vÒ søc khoÎ vµ hµnh vi x· héi. Tû lÖ n÷ thanh niªn biÓu hiÖn c¸c triÖu
chøng suy nhîc cao h¬n nhiÒu so víi nam thanh niªn (27% so víi 16%) trong khi c¸c hµnh vi bÊt lîi
nh hót thuèc l¸, uèng rîu vµ ®¸nh nhau cã sö dông vò khÝ trong nam thanh niªn l¹i thêng gÆp h¬n
nhiÒu (Bïi C«ng Thµnh vµ céng sù 2002). Nh÷ng nghiªn cøu nµy cho thÊy tÇm quan träng cña viÖc
thu thËp c¸c d÷ liÖu ph©n t¸ch theo giíi trong ngµnh y tÕ. HiÖn t¹i, ë ViÖt nam, c¸c sè liÖu thèng kª y
tÕ tæng qu¸t do Bé Y tÕ thu thËp kh«ng ®îc thêng xuyªn ph©n t¸ch theo giíi, v× thÕ mµ cã nguy c¬
kh«ng ph¶n ¸nh ®îc nh÷ng xu híng quan träng trong b¶n chÊt vÒ giíi cña t×nh tr¹ng èm ®au vµ c¸c
nhu cÇu vÒ ch¨m sãc søc khoÎ.
Hót thuèc l¸
Hót thuèc lµ lµ mét mèi quan t©m lín vÒ mÆt y tÕ c«ng céng ®èi víi ViÖt nam. Tû lÖ hót thuèc l¸ trong
nam giíi ë ViÖt nam ë møc cao nhÊt trªn thÕ giíi, íc tÝnh tíi møc 70% nam giíi hót thuèc l¸. Trªn mét
phÇn t thanh niªn tõ 15 ®Õn 24 tuæi hót thuèc l¸, tuyÖt ®¹i ®a sè lµ nam giíi. HiÖn t¹i, theo b¸o c¸o
chØ cã rÊt Ýt phô n÷ (díi 4%) hót thuèc l¸. MÆc dï vËy, c¸c c¸n bé y tÕ c«ng céng quan ng¹i r»ng phô
n÷ trÎ còng chÞu ¶nh hëng cña cïng c¸c t¸c ®éng cña thÞ trêng nh ®· thÊy ë c¸c níc ph¸t triÓn,
vµ ®ang cã nguy c¬ t¨ng tû lÖ hót thuèc l¸ trong sè hä. Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi íc tÝnh r»ng nÕu kh«ng
cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n, trªn 10% d©n sè ViÖt nam hiÖn ®ang sèng sÏ chÕt sím do ¶nh hëng cña
thuèc l¸ (Fishborne 2002).
ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· ph¸t ®éng chiÕn dÞch kiªn quyÕt ®èi víi g¸nh nÆng to lín vÒ søc khoÎ nµy
b»ng viÖc ban hµnh chÝnh s¸ch quèc gia vÒ chèng thuèc l¸ vµo th¸ng 8/2000. ChiÕn dÞch bao gåm
nh÷ng s¸ng kiÕn ®a ra vÒ ban hµnh luËt, c¸c chiÕn dÞch n©ng cao nhËn thøc, c¸c ch¬ng tr×nh can
thiÖp gióp ngêi hót thuèc l¸ bá hót thuèc, vµ nghiªn cøu y khoa (Fishborne 2002).
Do ®ã, tæng tû suÊt sinh (TFR)1 ®· gi¶m xuèng cßn 2,3 con cho mét phô n÷ vµo n¨m 2000, so víi 3,1
con vµo n¨m 1994 vµ 3,8 con vµo n¨m 1989. Møc sinh ®· gi¶m ë tÊt c¶ c¸c nhãm phô n÷ nhng gi¶m
®¸ng kÓ nhÊt ë c¸c nhãm tuæi 25-29; 30-34 vµ 35-39 (GSO, 2000). Vµo n¨m 1999, ViÖt Nam ®· nhËn
®îc Gi¶i thëng D©n sè cña Liªn hiÖp quèc cho c¸c thµnh tùu cña m×nh vÒ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh.
MÆc dï vËy, kh¶ n¨ng lùa chän trong søc khoÎ sinh s¶n vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh bÞ giíi h¹n. ë nhiÒu
vïng miÒn nói vµ vïng s©u, dÞch vô søc khoÎ sinh s¶n kh«ng s½n cã, vµ thËm chÝ trong d©n c nãi
chung, viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai kh¸c nhau còng chØ ë møc giíi h¹n, vµ chñ yÕu dùa vµo
vßng tr¸nh thai. Trong sè tÊt c¶ c¸c phô n÷ cã chång vµ ®ang sö dông biÖn ph¸p tr¸nh thai, 62% dïng
vßng (UBQGDS-KHHG§ 2001). T×nh tr¹ng phô thuéc vµo vßng tr¸nh thai liªn quan ®Õn møc ®é gia
t¨ng cña c¸c vÊn ®Ò vÒ phô khoa nh nhiÔm trïng ®êng sinh s¶n (Nhãm lµm viÖc vÒ ®ãi nghÌo cña
1
TFR thÓ hiÖn sè con mµ mét phô n÷ cã thÓ sinh trong ®êi, theo c¸c tû lÖ hiÖn t¹i.
45
ViÖt Nam tiÕp tôc cã tû lÖ ph¸ thai cao, ë møc 2,5 lÇn cho mét phô n÷, cã nghÜa lµ trung b×nh mçi phô
n÷ sÏ ph¸ thai 2,5 lÇn theo xu híng hiÖn thêi (UBQGDS-KHHG§). Tû lÖ tr¸nh thai sau ph¸ thai vÉn
cßn thÊp, thêng do kh¸ch hµng vµ ngêi cung cÊp dÞch vô thiÕu th«ng tin vµ nhËn thøc sai. Thªm vµo
®ã, sù tiÕp cËn tíi c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai cña phô n÷ trÎ vµ cha kÕt h«n vÉn cßn rÊt khã kh¨n, phô
n÷ cã chång hiÖn vÉn lµ nhãm ®èi tîng chÝnh cho c¸c dÞch vô hiÖn cã (Nhãm Chuyªn tr¸ch vÒ §ãi
nghÌo 2002).
Quan niÖm r»ng phô n÷ chø kh«ng ph¶i lµ nam giíi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc tr¸nh thai vÉn cßn
rÊt phæ biÕn, cho dï trªn thùc tÕ ®µn «ng thêng cè g¾ng kiÓm so¸t sù lùa chän biÖn ph¸p kÕ ho¹ch
ho¸ gia ®×nh. C¸c nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng phô n÷ thêng kh«ng thÓ th¬ng lîng vÒ c¸c lùa chän
liªn quan ®Õn vÊn ®Ò sinh s¶n do cã ®Þa vÞ thÊp trong gia ®×nh, vµ do mong muèn cã con trai cßn rÊt
BiÓu ®å 1. Sö dông biÖn ph¸p tr¸nh thai trong sè phô n÷ cã chång
45
38.5
40
35
30 24.7
25
19.2
20
15
10 4.3 5.9 6.5
5 0.2 0.5
0
Thuèc uèng Dông cô Thuèc tiªm Bao cao su §×nh s¶n §×nh s¶n C¸c biÖn Kh«ng sö
tr¸nh thai tö cung tr¸nh thai n÷ nam ph¸p truyÒn dông
thèng
Nguån: UBQGDS-KHHG§, 2001
phæ biÕn. Theo phô n÷, tÇm quan träng cña viÖc sinh ®îc con trai t¹o nªn mét ¸p lùc ®¸ng kÓ lªn hä
khiÕn hä ph¶i tiÕp tôc sinh con trong ®iÒu kiÖn gia ®×nh kh«ng thÓ hç trî ®îc, cho ®Õn khi sinh ®îc
con trai. Mét sè phô n÷ cho biÕt ®· bÞ chång hµnh hung v× sö dông biÖn ph¸p tr¸nh thai mµ kh«ng ®îc
sù cho phÐp cña chång (Nhãm C«ng t¸c vÒ ®ãi nghÌo cña ChÝnh phñ ViÖt Nam C¸c nhµ tµi trî vµ
C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ 2000).
Cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a tr×nh ®é häc vÊn cña phô n÷ vµ viÖc sö dông c¸c dÞch vô søc khoÎ sinh
s¶n cña hä. C¸c phô n÷ cã tr×nh ®é häc vÊn cao h¬n cã tû lÖ cao h¬n trong ch¨m sãc tríc sinh, sö
dông biÖn ph¸p tr¸nh thai ®Ó tr× ho·n viÖc mang thai lÇn ®Çu, gi¶m tû lÖ sinh vµ t¨ng kho¶ng c¸ch gi÷a
c¸c lÇn sinh. Ngêi ta ®· chøng minh râ rµng r»ng sinh në ë tuæi rÊt trÎ hoÆc rÊt muén, kho¶ng c¸ch
gi÷a c¸c con kh«ng ®ñ lín vµ cã nhiÒu con lµ c¸c yÕu tè ¶nh hëng quan träng ®Õn tö vong mÑ. Do
®ã, cÇn nhÊn m¹nh tíi viÖc n©ng cao häc vÊn cña trÎ em g¸i. C¸c ch¬ng tr×nh th«ng tin vµ truyÒn
th«ng còng cÇn ®îc thiÕt kÕ theo mét c¸ch thÝch hîp ®Ó cã thÓ ®Õn ®îc tíi nh÷ng phô n÷ cã tr×nh ®é
häc vÊn thÊp hoÆc kh«ng biÕt ch÷. MÆt kh¸c, cho ®Õn nay, c¸c chiÕn lîc vÒ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh
cha ®Ò cËp mét c¸ch ®Çy ®ñ ®Õn tr¸ch nhiÖm cña nam giíi trong viÖc tr¸nh thai (UBQGVSTBCPN 2000).
46
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
HIV/AIDS
HIV/AIDS lµ mét vÊn ®Ò ®ang ngµy cµng quan träng ë ViÖt nam, cïng víi c¸c nhiÔm trïng l©y qua
®êng t×nh dôc (NTLQTD) kh¸c. Trêng hîp nhiÔm HIV ®Çu tiªn ®îc ph¸t hiÖn ë ViÖt nam lµ vµo n¨m
1990 vµ trêng hîp bÖnh AIDS ®Çu tiªn ph¸t hiÖn vµo n¨m 1993. §Õn n¨m 2002. ®· ghi nhËn ®îc
54.106 trêng hîp nhiÔm HIV víi 7.990 ca bÖnh AIDS (Bé Y tÕ 2002). Tuy nhiªn, LHQ t¹i ViÖt Nam íc
lîng r»ng sè ngêi sèng víi HIV trªn thùc tÕ vµo kho¶ng 160.000 vµo n¨m 2000 (UN2002). Cho ®Õn
nay, ë ViÖt nam ®· cã trªn 4.000 trêng hîp ®îc coi lµ tö vong do AIDS (Bé Y tÕ 2002).
AIDS lµ mét vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn. Trªn 95% trong tæng sè 33,4 triÖu ngêi ®îc íc lîng lµ nhiÔm
HIV/AIDS hiÖn sèng ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. §©y còng lµ mét vÊn ®Ò vÒ b×nh ®¼ng giíi. N¹n dÞch
nµy lan trµn réng nhÊt vµ nhanh nhÊt ë c¸c níc mµ ngêi phô n÷ cã ®Þa vÞ thÊp vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng
®ßi quyÒn cña m×nh vÒ quan hÖ t×nh dôc an toµn , c¸c níc mµ quan hÖ t×nh dôc ngoµi h«n nh©n ®èi
víi ®µn «ng lµ phæ biÕn, hoÆc c¸c níc mµ phô n÷ bÞ buéc ph¶i trao ®æi t×nh dôc v× tiÒn vµ sù th¨ng
tiÕn trong c«ng viÖc (UNDP 1999).
Sè liÖu chÝnh thøc tõ Bé Y tÕ ghi nhËn nh÷ng ngêi tiªm chÝch ma tuý (NTC) lµ nhãm l©y truyÒn HIV
hµng ®Çu ë ViÖt nam. Tuy nhiªn, tõ n¨m 2000 tû lÖ míi m¾c trong nhãm nµy ®· b¾t ®Çu gi¶m xuèng,
theo xu híng cña n¹n dÞch trªn thÕ giíi. Ph¬ng thøc l©y truyÒn qua quan hÖ t×nh dôc kh¸c giíi ®ang
gia t¨ng. MÆc dï vËy còng ph¶i lu ý r»ng ®Þa vÞ ph¸p lý kh«ng râ rµng vµ sù kú thÞ x· héi ®èi víi t×nh
dôc ®ång giíi vµ quan hÖ t×nh dôc ®ång giíi ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu hoµn toµn sè liÖu chÝnh thøc
vÒ c¸c trêng hîp l©y truyÒn qua ®êng t×nh dôc gi÷a nam giíi.
Nam giíi chiÕm ®a sè trong c¸c trêng hîp hiÖn m¾c HIV (85% cña toµn bé c¸c trêng hîp ®îc b¸o
c¸o), næi bËt ë nhãm 20-29 tuæi. ViÖt nam cã tû lÖ ngêi nhiÔm lµ n÷ (15%) thÊp h¬n nhiÒu so víi tû lÖ
trung b×nh cña thÕ giíi (41%). §iÒu nµy cho thÊy n¹n dÞch ®ang ë trong giai ®o¹n ®Çu cña mét m« h×nh
t¬ng tù nh ë Th¸i Nan vµ Myanmar (UNDP 1999).
C¸c nç lùc chèng l¹i n¹n dÞch nµy ®ang bÞ c¶n trë bëi nh÷ng ®Þnh kiÕn x· héi phæ biÕn. ChÝnh s¸ch cña
nhµ níc coi g¸i m¹i d©m vµ ngêi tiªm chÝch ma tuý lµ tÖ n¹n x· héi ®Ó xö lý trong hÖ thèng t
ph¸p vÒ téi ph¹m. Do ®ã nh÷ng ngêi cã nguy c¬ cao l¹i hiÕm khi b¸o c¸o t×nh tr¹ng nhiÔm bÖnh cña
m×nh, vµ ®ã thêng lµ c¸c nhãm khã tiÕp cËn nhÊt ®èi víi c¸c ch¬ng tr×nh truyÒn th«ng vµ phßng
bÖnh. C¸ch tiÕp cËn tÖ n¹n x· héi còng gãp phÇn cïng víi ®Þnh kiÕn x· héi chèng l¹i nh÷ng ngêi
®ang sèng víi HIV/AIDS. Cã b»ng chøng cho thÊy r»ng phô n÷ ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng sù ph©n biÖt
®èi xö ®Æc biÖt trong céng ®ång v× t×nh tr¹ng nhiÔm HIV cña hä thêng bÞ d luËn x· héi g¾n víi hµnh
vi t×nh dôc vµ lÇm lì hµnh vi bÞ coi lµ khã chÊp nhËn ®èi víi phô n÷ ViÖt Nam h¬n lµ víi nam giíi
(UBQGVSTBCPN 2000).
Phô n÷ ë vµo vÞ trÝ dÔ bÞ tæn th¬ng ®èi víi HIV/AIDS do nam giíi ng¹i dïng bao cao su vµ phô n÷ yÕu
thÕ h¬n trong viÖc quyÕt ®Þnh vÒ quan hÖ t×nh dôc cña b¶n th©n m×nh còng nh trong th¬ng lîng vÒ
t×nh dôc an toµn. Trong nghiªn cøu cña m×nh vÒ nh÷ng ngêi ®µn «ng bÞ nhiÔm HIV/AIDS, Lª §¨ng
Hµ vµ céng sù cña «ng ®· ph¸t hiÖn ra r»ng díi 40% ®µn «ng biÕt vÒ t×nh tr¹ng HIV d¬ng tÝnh cña
m×nh cã sö dông bao cao su khi quan hÖ t×nh dôc víi vî (BiÓu ®å 2).
Sö dông bao cao su ë ViÖt nam vÉn cßn ë møc tèi thiÓu. Do thiÕu sù cam kÕt tõ chÝnh quyÒn trung
¬ng, mét sè chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®· ph¶n ®èi viÖc tËp trung vµo qu¶ng b¸ cho bao cao su trong
ch¬ng tr×nh phßng chèng HIV/AIDS, hä lý luËn r»ng ®iÒu ®ã sÏ lµm hîp ph¸p ho¸ vµ thËm chÝ
khuyÕn khÝch quan hÖ t×nh dôc bõa b·i vµ m¹i d©m. T¬ng tù nh vËy, viÖc khuyÕn khÝch sö dông kim
tiªm an toµn cha ph¶i lµ mét phÇn cña chiÕn lîc quèc gia (Nhãm Chuyªn tr¸ch vÒ §ãi nghÌo 2002).
Bao cao su n÷ gÇn ®©y ®· ®îc thö nghiÖm vµ cho kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ ®Æc biÖt lµ trong nhãm g¸i
m¹i d©m (UNAIDS 2000). Bao cao su n÷ cã thÓ gióp phô n÷ cã thªm sù lùa chän cho søc khoÎ t×nh
47
dôc cña m×nh. Tuy nhiªn, viÖc nam giíi tiÕp tôc vµ thêng sö dông g¸i m¹i d©m mét c¸ch kh«ng an
toµn cÇn ph¶i ®îc ®Ò cËp ®Õn trong mét bèi c¶nh toµn diÖn. VÊn ®Ò chuÈn mùc kÐp cña quan hÖ giíi
cho phÐp hµng ngµn nam giíi mua d©m hµng ngµy cÇn ®îc gi¶i quyÕt ë ViÖt nam (UNDP 2002b).
Tû lÖ nam giíi mua d©m tõ nam giíi thËm chÝ Ýt ®îc quan t©m h¬n. Nh÷ng ngêi ®µn «ng hµnh nghÒ
m¹i d©m ë ViÖt Nam ph¶n ¸nh r»ng hä chñ yÕu phôc vô c¸c kh¸ch hµng ngêi ViÖt nam lµ nh÷ng ngêi
thêng ®· kÕt h«n, vµ kh«ng sö dông bao cao su khi cã quan hÖ t×nh dôc víi ®µn «ng. C¸c cuéc pháng
vÊn víi nh÷ng m¹i d©m nam cho thÊy sù thiÕu hiÓu biÕt tíi møc b¸o ®éng cña hä vÒ sù l©y truyÒn cña
HIV vµ gi¸ trÞ cña viÖc thùc hµnh t×nh dôc an toµn. T×nh dôc ®ång giíi gÇn ®©y ®· ®îc ®a vµo chiÕn
dÞch chèng tÖ n¹n x· héi cña chÝnh phñ, lµm cho viÖc x¸c ®Þnh vµ tiÕp cËn víi nh÷ng ngêi ®µn «ng
cã quan hÖ t×nh dôc ®ång giíi cµng khã kh¨n h¬n.
C¸c nghiªn cøu hiÖn cã chØ ra r»ng b¶n chÊt ngÇm cña m¹i d©m nam ®· t¹o ra mét tiÓu nhãm ®Æc biÖt dÔ
bÞ tæn th¬ng. VÒ mÆt tæng thÓ, m¹i d©m n÷ nhËn thøc tèt h¬n nhiÒu vÒ thùc hµnh t×nh dôc an toµn (Wilson
vµ céng sù 1999 vµ Doussantousse vµ céng sù 2002). M¹i d©m nam, vµ thËm chÝ sù lan truyÒn qua quan
hÖ t×nh dôc ®ång giíi nam cha ®îc thÓ hiÖn trong chiÕn lîc cña chÝnh phñ vÒ HIV/AIDS.
HIV/AIDS cÇn ®ù¬c hiÓu kh«ng chØ trªn ph¬ng diÖn bÖnh tËt mµ cßn vÒ ph¬ng diÖn giíi. Phô n÷ dÔ
bÞ tÊn c«ng bëi c¨n bÖnh nµy do c¸c quan ®iÓm vÒ mÆt v¨n ho¸ khiÕn cho viÖc hä cã hiÓu biÕt vÒ t×nh
dôc hoÆc gîi ý sö dông bao cao su trë nªn kh«ng thÝch hîp; mèi liªn kÕt thêng thÊy gi÷a viÖc l¹m
dông c¸c chÊt g©y nghiÖn vµ m¹i d©m, vµ c¸c nhu cÇu vÒ kinh tÕ cña mét sè phô n÷ ®· buéc hä ph¶i
t×m ®Õn nghÒ m¹i d©m. Phô n÷ còng ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng g¸nh nÆng kh¸c do bÞ coi lµ ph¶i cã tr¸ch
nhiÖm ch¨m sãc nh÷ng ngêi bÞ bÖnh do HIV/AIDS. G¸nh nÆng vÒ mÆt lao ®éng ®èi víi nh÷ng ngêi
phô n÷ ph¶i ch¨m sãc ngêi th©n hoÆc b¹n bÌ bÞ nhiÔm HIV cha ®îc ghi nhËn trong c¸c chÝnh s¸ch
quèc gia cña ViÖt Nam.
Nam giíi dÔ cã nguy c¬ nhiÔm HIV do hä rÊt khã kh¨n trong viÖc thõa nhËn sù thiÕu hiÓu biÕt cña
m×nh vÒ t×nh dôc. C¸c yÕu tè kh¸c ®Èy nhanh sù lan truyÒn cña dÞch bÖnh bao gåm: sù kÕt nèi gi÷a
hoµ nhËp x· héi víi uèng rîu - ®iÒu lµm t¨ng hµnh vi nguy c¬, ¸p lùc x· héi trong viÖc sö dông g¸i
m¹i d©m, sù kú thÞ x· héi ®èi víi hµnh vi quan hÖ t×nh dôc ®ång giíi nam, tÇn sè sö dông ma tuý trong
nam giíi, vµ nh÷ng c«ng viÖc cña nam giíi ®ßi hái ph¶i di chuyÓn, vµ v× thÕ mµ ph¸ vì cuéc sèng gia
®×nh (UNIFEM 2002).
Cuéc chiÕn chèng l¹i HIV/AIDS lµ mét phÇn trong Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû vµ Môc tiªu Ph¸t
triÓn VÞªt Nam nh»m c¶i thiÖn t×nh tr¹ng søc khoÎ cña ViÖt nam ®Õn n¨m 2010. Nh»m ng¨n chÆn sù lan
48
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
truyÒn cña bÖnh dÞch vµo n¨m 2010 cÇn ph¶i cã nh÷ng nç lùc tæng thÓ, bao gåm sù tËp trung m¹nh mÏ
h¬n vµo c¸c hµnh vi nguy c¬ nh ®· v¹ch ra ë trªn, xem xÐt l¹i c¸c chÝnh s¸ch ®èi víi m¹i d©m vµ
ngêi tiªm chÝch ma tuý vµ t¨ng cêng n¨ng lùc ®iÒu phèi nh÷ng ch¬ng tr×nh ®èi phã víi n¹n dÞch
(Nhãm Chuyªn tr¸ch vÒ §ãi nghÌo 2002).
cã mét cuéc ®iÒu tra quèc gia nµo vÒ c¸c h×nh thøc b¹o hµnh giíi, tû lÖ vµ tÇn suÊt b¹o hµnh giíi, c¸c
yÕu tè quyÕt ®Þnh, nguyªn nh©n vµ hËu qu¶ cña nã. Cuèn Tãm t¾t t×nh h×nh giíi nµy sö dông sè liÖu
cña mét sè cuéc ®iÒu tra nhá vµ c¸c cuéc pháng vÊn nhãm ®èi tîng ®îc tiÕn hµnh trong toµn quèc.
Trªn c¬ së ®ã kh«ng thÓ sö dông c¸c sè liÖu vµ kÕt qu¶ hiÖn cã ®Ó ®a ra kÕt luËn chung vÒ toµn thÓ
d©n sè ViÖt Nam, v× nh vËy sÏ kh«ng chÝnh x¸c. Tuy nhiªn nh÷ng cuéc ®iÒu tra nhá nµy còng mang
l¹i mét sè kÕt qu¶ bæ Ých.
C¸c nghiªn cøu nhãm tËp trung vÒ phô n÷ ®îc thùc hiÖn trong c¶ níc ®· ghi nhËn møc ®é b¹o hµnh
vÒ mÆt th©n thÓ ë møc cao. Theo íc tÝnh ë mét nhãm ®èi tîng cÊp th«n b¶n, cã tíi 70% sè ngêi
chång ®· ®¸nh ®Ëp vî. KÕt qu¶ nghiªn cøu ë mét nhãm kh¸c cho thÊy kho¶ng 40% c¸c bµ vî thêng
xuyªn bÞ ®¸nh ®Ëp (Nhãm C«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña ChÝnh phñ ViÖt Nam - c¸c nhµ tµi trî
vµ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ 2000).
Nghiªn cøu do Héi LHPNVN thùc hiÖn dùa vµo kÕt qu¶ cña cuéc ®iÒu tra vÒ nh÷ng kÎ b¹o hµnh giíi vµ
c¸c n¹n nh©n còng cho thÊy mét t×nh tr¹ng t¬ng tù. §iÒu ®ã cho thÊy r»ng c¶ nam giíi vµ phô n÷ nãi
chung ®Òu chÊp nhËn viÖc mét ngêi ®µn «ng m¾ng chöi hoÆc ®¸nh vî ®Ó trõng ph¹t hoÆc gi¸o dôc nÕu
c« ta lµm mÊt mÆt hay c xö tr¸i ý chång hoÆc lµm tr¸i víi lÒ lèi cña x· héi vµ gia ®×nh. Mét nghiªn cøu
trªn ph¹m vi hÑp cho thÊy r»ng chØ cã 3.5% ®µn «ng vµ 23% phô n÷ ®îc ®iÒu tra coi viÖc ®¸nh vî lµ
kh«ng chÊp nhËn ®îc (Héi LHPNVN 2001).
Mét sè nghiªn cøu kh¸c cho thÊy r»ng b¹o lùc trong gia ®×nh ®îc coi lµ chÊp nhËn ®îc trong hÇu hÕt
c¸c gia ®×nh vµ c¸c céng ®ång ë ViÖt Nam, miÔn lµ ngêi phô n÷ kh«ng bÞ ®¸nh träng th¬ng. ChØ cã
nh÷ng trêng hîp x©m h¹i rÊt nghiªm träng vµ mang tÝnh hÖ thèng ®èi víi phô n÷, ®Õn møc bÞ coi lµ lµm
tæn th¬ng nghiªm träng ®Õn quan hÖ vî chång, th× míi bÞ coi lµ b¹o lùc. (UBQGTBPN 2000).
Khi ®îc hái t¹i sao l¹i ®¸nh vî, ®µn «ng ViÖt Nam thêng ®a ra lêi biÖn minh dùa vµo ®Æc ®iÓm vèn
cã cña m×nh nh nãng tÝnh, thiÕu kiªn nhÉn hoÆc say rîu. C¸c nghiªn cøu ë ViÖt Nam cho thÊy khã
kh¨n vÒ kinh tÕ vµ nghiÖn rîu cã quan hÖ chÆt chÏ víi tû lÖ b¹o hµnh ®èi víi phô n÷. Nh÷ng lý do
chÝnh dÉn ®Õn b¹o hµnh giíi bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò vÒ t×nh dôc (ngo¹i t×nh, ghen tu«ng vµ bÊt ®ång
vÒ t×nh dôc) còng nh nh÷ng sù bÊt ®ång vÒ quan ®iÓm d¹y dç con c¸i vµ quan hÖ víi b¹n bÌ, hä
hµng. RÊt Ýt ngêi, kÓ c¶ n¹n nh©n vµ thñ ph¹m cña b¹o lùc còng nh c¸c c¸n bé ChÝnh phñ vµ c¸n
bé y tÕ, nhËn ra r»ng céi nguån cña nh÷ng hµnh ®éng b¹o lùc ®ã lµ sù bÊt b×nh ®¼ng trong quan hÖ
giíi vµ nh÷ng quan ®iÓm dËp khu«n vÒ giíi (C¸c tæ chøc LHQ 2002).
Ngêi ta ®· ghi nhËn r»ng nãi chung tr×nh ®é häc vÊn cña chång vµ vî cµng cao th× tû lÖ ®µn «ng chöi
m¾ng, ®¸nh ®Ëp vî, ng¨n c¶n c¸c ho¹t ®éng tiÕn th©n cña vî vµ Ðp buéc t×nh dôc cµng thÊp. Ngêi
ta cho r»ng mèi quan hÖ nµy còng cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ®ãi nghÌo. Tû lÖ b¹o hµnh cao vµ tr×nh ®é
häc vÊn thÊp cã liªn quan chÆt chÏ víi nghÌo ®ãi. T¬ng tù nh vËy, b×nh ®¶ng giíi trong hé gia ®×nh
chøng tá lµ yÕu tè chñ chèt. Trong c¸c hé gia ®×nh mµ vî vµ chång ®Òu cã thu nhËp vµ cïng quyÕt
®Þnh vÒ viÖc chi tiªu th× møc ®é b¹o lùc thÊp h¬n (Vò M¹nh Lîi vµ c¸c céng sù, 1999).
Tuy nhiªn, ®iÒu nµy kh«ng nh»m ®¸nh gi¸ thÊp møc ®é phæ biÕn cña t×nh tr¹ng b¹o hµnh giíi ë mäi
cÊp trong x· héi. B¹o lùc diÔn ra ë mäi khu vùc cña ®Êt níc vµ trong mäi tÇng líp x· héi (Lª ThÞ
Ph¬ng Mai, 1998; Vò M¹nh Lîi vµ céng sù, 1999).
Do ®ã cÇn ph¶i ®a ra mét ph¬ng thøc tiÕp cËn toµn diÖn ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò b¹o lùc giíi. C«ng viÖc
nµy bao gåm c¸c ho¹t ®éng: 1) t¨ng cêng c«ng t¸c th«ng tin vµ n©ng cao nhËn thøc vÒ tÝnh phæ biÕn,
nguyªn nh©n vµ hËu qu¶ cña b¹o lùc, ®Æc biÖt cho c¸c nhµ l·nh ®¹o vµ c¸c c¸n bé ho¹ch ®Þnh chÝnh
s¸ch; 2) tiÕn hµnh c¸c chiÕn dÞch truyÒn th«ng réng r·i vÒ viÖc kh«ng dung tha ®èi víi c¸c hµnh vi b¹o
lùc chèng l¹i phô n÷; vµ 3) më réng c¸c dÞch vô hç trî cho nh÷ng phô n÷ lµ n¹n nh©n cña b¹o lùc, nh
c¸c dÞch vô t vÊn, can thiÖp vÒ ph¸p lý. §iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i nh©n réng c¸c ch¬ng tr×nh thÝ ®iÓm hiÖn
nay.
51
tõ phÝa cÇu. Nhu cÇu vÒ dÞch vô m·i d©m vµ bu«n b¸n phô n÷, trÎ em trong khu vùc vµ tíi c¸c níc ph¸t
triÓn h¬n râ rµng lµ mét hµm sè cña ph¸t triÓn. §©y lµ mét hµm sè vÒ møc ®é ph¸t triÓn, ®· t¹o nªn c¶
hai phÝa cung vµ cÇu, còng nh vÒ b¶n chÊt cña sù ph¸t triÓn ®ã. (UNIFEM 2002 (b)).
Nghiªn cøu vÒ bu«n b¸n ngêi cho thÊy r»ng c¸c n¹n nh©n kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ nh÷ng ngêi nghÌo
nhÊt vµ cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp nhÊt trong céng ®ång cña hä. Trong mét sè trêng hîp, phô n÷ cã tr×nh
®é häc vÊn cao h¬n bÞ b¸n bëi v× hä nhËn thøc ®îc kh¶ n¨ng cã thu nhËp cao ë n¬i kh¸c vµ muèn t×m
kiÕm c¬ héi cã thu nhËp cao h¬n. Còng nh vËy, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c céng ®ång nghÌo ®Òu trë thµnh
n¹n nh©n cña hiÖn tîng bu«n b¸n ngêi. Do ®ã t×nh tr¹ng nghÌo t¬ng ®èi, chø kh«ng ph¶i lµ nghÌo
tuyÖt ®èi, cã thÓ lµ mét yÕu tè lµm t¨ng nguy c¬ tiÒm Èn dÉn ®Õn viÖc c¸c c¸ nh©n bÞ b¸n.
Ngêi ta ngµy cµng nhËn ra r»ng nh÷ng sù mÊt c©n ®èi vÒ giíi, n¬i mµ phô n÷ cã ®Þa vÞ thÊp h¬n nam
giíi trong x· héi vµ n¬i mµ quyÒn lùc hä cã ®îc bÞ gi¶m ®i mét c¸ch ®¸ng kÓ, lµ nguyªn nh©n vÒ mÆt
c¬ cÊu gãp phÇn quan träng lµm cho phô n÷ dÔ bÞ mua b¸n.
Còng cã nh÷ng nghiªn cøu cho thÊy r»ng viÖc cung cÊp tÝn dông, ®µo t¹o vµ nh÷ng sù hç trî kh¸c ®Ó
lµm cho phô n÷ cã thÓ chñ ®éng vÒ mÆt kinh tÕ vÉn cha ®ñ ®Ó chèng chäi víi vÊn ®Ò bu«n b¸n ngêi.
Do vËy, chõng nµo cha gi¶i quyÕt ®îc mét c¸ch toµn diÖn c¸c nguyªn nh©n vÒ mÆt c¬ cÊu dÉn ®Õn
sù ph©n biÖt ®èi xö vÒ giíi th× t×nh tr¹ng bu«n b¸n vµ bãc lét t×nh dôc ®èi víi phô n÷ vµ trÎ em sÏ vÉn
cßn tån t¹i (C¸c tæ chøc thuéc LHQ, 2002).
C¸c nhãm d©n téc thiÓu sè lín nhÊt ë ViÖt Nam ®îc liÖt kª díi ®©y. C¸c nhãm cßn l¹i cã d©n sè díi
100.000 ngêi, mét nöa trong sè c¸c nhãm d©n téc nµy cã d©n sè díi 10.000 ngêi. §a sè nh÷ng
nhãm nµy sèng ë miÒn nói, vïng s©u, vïng xa ë miÒn B¾c, T©y Nguyªn vµ §ång b»ng s«ng Cöu Long.
§ång bµo d©n téc thiÓu sè chiÕm 14% tæng d©n sè, tuy nhiªn hä chiÕm tíi 29% tæng sè ngêi nghÌo
trong toµn quèc (Nhãm C«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2002). Sè ngêi d©n téc thiÓu sè sèng trong
t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo lµ 75%, trong khi tû lÖ nµy cña ngêi Kinh lµ 31% (Tæng côc Thèng kª, 2000).
MÆc dï ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ®· ®îc hëng c¸c thµnh tùu kinh tÕ trong thêi gian gÇn ®©y, song
kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy r»ng nh÷ng thµnh tùu nµy cßn rÊt khiªm tèn vµ kho¶ng c¸ch vÒ ph¸t triÓn
kinh tÕ-x· héi gi÷a c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè vµ d©n téc ®a sè thùc sù vÉn ®ang gia t¨ng. T×nh tr¹ng
nµy ®· n¶y sinh mÆc dï ChÝnh phñ ®· rÊt cè g¾ng vµ thùc hiÖn nh÷ng ch¬ng tr×nh nh»m hç trî sù
ph¸t triÓn cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè (Nhãm C«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2002). ViÖc
gi¶m nh÷ng sù chªnh lÖch vÒ mÆt vËt chÊt mµ ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ®ang ph¶i chÞu ®ùng lµ mét
Môc tiªu Ph¸t triÓn cña ViÖt Nam cho giai ®o¹n 1990-2015.
Phô n÷ d©n téc thiÓu sè thêng ph¶i g¸nh chÞu ¶nh hëng cña nghÌo ®ãi nhiÒu h¬n so víi nam giíi do
phô n÷ kh«ng cã quyÒn quyÕt ®Þnh, cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp h¬n vµ cã Ýt c¬ héi h¬n, vµ nh÷ng ®iÒu ®ã
khiÕn hä trë thµnh nh÷ng ngêi nghÌo nhÊt trong sè nh÷ng ngêi nghÌo. Mét b¸o c¸o chung gÇn ®©y
cña Nhãm C«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña ChÝnh phñ - c¸c nhµ tµi trî vµ c¸c tæ chøc phi chÝnh
phñ c«ng bè r»ng c¸c vÊn ®Ò ®Æc biÖt cña phô n÷ d©n téc thiÓu sè bao gåm khèi lîng c«ng viÖc
nÆng nhäc, quyÒn quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh bÞ h¹n chÕ (®Æc biÖt lµ quyÕt ®Þnh sinh con), b¹o lùc trong
gia ®×nh ë møc cao còng nhµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi gi¸o dôc vµ kiÕn thøc ë møc thÊp (2000).
54
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
C¬ quan ChÝnh phñ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c vÊn ®Ò vÒ d©n téc thiÓu sè lµ Uû ban D©n téc vµ MiÒn nói
(CEMMA). MÆc dï QuyÕt ®Þnh cña Thñ tíng ChÝnh phñ phª chuÈn ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ -
x· héi cho c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n ë miÒn nói vµ vïng s©u vïng xa kh«ng ®Ò cËp ®Õn c¸c vÊn ®Ò liªn
quan ®Õn phô n÷ vµ giíi, song khu«n khæ hç trî cña níc ngoµi cho môc ®Ých ph¸t triÓn cña c¸c d©n
téc thiÓu sè ®· nªu bËt vai trß cña phô n÷ trong c¸c vÊn ®Ò vÒ søc khoÎ.
§èi víi nhiÒu nhãm d©n téc thiÓu sè, c¸c luËt tôc tån t¹i díi d¹ng v¨n b¶n hoÆc truyÒn miÖng vÉn
chiÕm u thÕ. NhiÒu luËt tôc tiÕp tôc ¶nh hëng tíi céng ®ång, song song víi hÖ thèng ph¸p luËt chÝnh
thèng, hiÖn ®¹i. LuËt tôc thêng ®îc ¸p dông trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn, ®Æc biÖt lµ nh÷ng
m©u thuÉn liªn quan tíi c¸c quan hÖ trong gia ®×nh vµ h«n nh©n.
T×nh tr¹ng thiÕu kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi gi¸o dôc vµ t vÊn ph¸p luËt ®èi víi ®ång bµo d©n téc thiÓu sè
®ang lµ mét vÊn ®Ò (Bergling vµ céng sù, 1998). §Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng nµy, chÝnh phñ ®ang phèi hîp
víi c¸c nhµ tµi trî ®Ó t¨ng cêng tr×nh ®é hiÓu biÕt vÒ ph¸p luËt cho c¸c d©n téc thiÓu sè th«ng qua
c¸c ch¬ng tr×nh häc bæng. Sè liÖu ph©n t¸ch theo giíi trong c¸c ch¬ng tr×nh häc bæng hiÖn cha cã,
nhng cã vÎ nh sè phô n÷ ®îc tham gia trong c¸c ch¬ng tr×nh nµy kh«ng nhiÒu.
Tû lÖ ®i häc cña trÎ em c¸c d©n téc thiÓu sè rÊt kh¸c nhau, nhng nh×n chung lµ thÊp h¬n so víi tû lÖ
trung b×nh cña quèc gia vµ thêng thÓ hiÖn kho¶ng c¸ch vÒ giíi mét c¸ch râ rÖt h¬n, chØ trõ mét sè
nhãm d©n téc lµ cã t×nh h×nh ngîc l¹i (xem b¶ng sau). Cã nhiÒu nguyªn nh©n khiÕn cho tû lÖ ®i häc
cña trÎ em g¸i thuéc c¸c d©n téc thiÓu sè cßn thÊp: ®ãi nghÌo, nhu cÇu ®èi vÒ lao ®éng ë nhµ vµ ngoµi
ruéng n¬ng, quan niÖm cña cha mÑ cho r»ng con g¸i kh«ng cÇn ®i häc. HÖ thèng gi¸o dôc cho trÎ
em c¸c d©n téc thiÓu sè ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n do viÖc sö dông tiÕng Kinh nªn c¸c em
kh«ng hiÓu bµi còng nh do kho¶ng c¸ch tõ nhµ ®Õn trêng rÊt xa.
C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt nh»m b¶o vÖ viÖc c¸c em g¸i ®Õn trêng nh LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh vµ
LuËt Lao ®éng cha ®îc thùc hiÖn mét c¸ch ®Çy ®ñ. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ gi¸o dôc nh»m t¸c ®éng
®Õn viÖc x©y dùng chÝnh s¸ch thêng kh«ng xem xÐt c¸c vÊn ®Ò giíi khi ph©n tÝch vÒ hÖ thèng gi¸o
dôc ë ViÖt Nam, vµ c¸c sè liÖu thèng kª tiªu chuÈn vÒ gi¸o dôc thêng kh«ng bãc t¸ch sè liÖu theo
giíi (UBQGTBPN 2000).
Søc khoÎ
Tû lÖ tö vong cao ë trÎ s¬ sinh vµ trÎ em díi 5 tuæi liªn quan tíi møc ®é sèng tËp trung cao cña c¸c
d©n téc thiÓu sè (Nhãm C«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2002). C¸c vÊn ®Ò søc khoÎ chñ yÕu cña
55
phô n÷ d©n téc thiÓu sè vµ gia ®×nh hä lµ sèt rÐt, thiÕu dinh dìng, nhiÔm trïng ®êng h« hÊp vµ phô
khoa. T×nh tr¹ng søc khoÎ thÊp lµ do nhiÒu d©n téc thiÓu sè sèng co côm ë c¸c ®Þa ®iÓm c¸ch biÖt, l¹i
thªm t×nh tr¹ng thiÕu níc s¹ch, thiÕu c¬ së h¹ tÇng vµ trang thiÕt bÞ, tû lÖ sinh cao vµ chÊt lîng ®Êt
thÊp dÉn ®Õn thiÕu l¬ng thùc. T×nh tr¹ng thiÕu c¸c tr¹m y tÕ céng ®ång ë nh÷ng vïng s©u, vïng xa
vµ chÊt lîng cña c¸c tr¹m nµy cßn thÊp kÐm nªn kh«ng ®¶m b¶o c«ng t¸c ch¨m sãc ®iÒu trÞ ®Ó c¶i
thiÖn søc khoÎ cña phô n÷ vµ gia ®×nh hä (§¬n vÞ Nghiªn cøu søc khoÎ céng ®ång, 1996).
TËp qu¸n ë rÓ (tøc lµ c¸c cÆp vî chång míi cíi sèng víi cha mÑ cña c« d©u) còng phæ biÕn trong c¸c
nhãm d©n téc sö dông ng«n ng÷ Malayo-Polynesia. Trong nÒn v¨n ho¸ cña c¸c d©n téc £-§ª, Giai
Rai, Hrª vµ Mêng, phô n÷ chän chång. Con c¸i cña c¸c cÆp vî chång ngêi Ch¨m, £-®ª vµ Gia Rai
mang hä mÑ, vµ nam giíi d©n téc L« L« mang hä vî.
Tuy nhiªn, phÇn lín c¸c d©n téc thiÓu sè theo chÕ ®é phô hÖ, trong ®ã con trai c¶ ®îc coi lµ ngêi nèi
dâi, vµ c¸c tËp qu¸n v¨n ho¸ ®Òu mang tÝnh thiªn vÞ nam giíi trong gia ®×nh. ë d©n téc Hm«ng, hiÖn
56
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
tîng lÊy vî b»ng c¸ch b¾t cãc vÉn cßn phæ biÕn vµ ngêi chång t¬ng lai ®ßi bè mÑ c« g¸i ph¶i tæ
chøc ®¸m cíi. §iÒu nµy ®· g©y ra bao nçi bÊt h¹nh (§Æng Nghiªm V¹n vµ céng sù 2000).
Môc tiªu Ph¸t triÓn cña ViÖt Nam ®èi víi c¸c d©n téc thiÓu sè
T¨ng cêng sù ph¸t triÓn trong c¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè lµ mét Môc tiªu Ph¸t triÓn cña ViÖt
nam ®Õn n¨m 2010. ChiÕn lîc ph¸t triÓn bao gåm viÖc b¶o tån vµ ph¸t triÓn c¸c ng«n ng÷ thiÓu sè,
®¶m b¶o quyÒn sö dôn ®Êt ®ai vµ t¨ng thªm ®¹i diÖn cña ngêi d©n téc thiÓu sè trong ChÝnh phñ ViÖt
Nam (Nhãm C«ng t¸c vÒ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2002).
ViÖt Nam cã tû lÖ phô n÷ trong quèc héi cao nhÊt trong khu vùc ch©u ¸, vµ ®øng thø hai trong khu vùc
Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng, chØ sau Niu Di-l©n. ChØ cã 14 níc trªn thÕ giíi cã tû lÖ phô n÷ trong quèc
héi cao h¬n.
Tû lÖ t¬ng ®èi cao phô n÷ trong Quèc héi ph¶n ¸nh mét sù cam kÕt mang tÝnh truyÒn thèng vÒ viÖc
khuyÕn khÝch sù tham gia cña phô n÷ vµo c«ng t¸c l·nh ®¹o ë ViÖt nam. Trong HiÕn ph¸p ®Çu tiªn
n¨m 1946, níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ®· tù cam kÕt n©ng cao sù b×nh ®¼ng cho c¶ n÷ vµ nam.
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· nhÊn m¹nh: §¶ng vµ chÝnh phñ cÇn cã kÕ ho¹ch cô thÓ ®Ó ®µo t¹o, khuyÕn
khÝch vµ n©ng cao quyÒn n¨ng cho phô n÷ trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc bao gåm c¶ bé m¸y l·nh ®¹o (Hå
ChÝ Minh, 1960). Phô n÷ ®îc quyÒn bÇu cö vµ
øng cö tõ n¨m 1946, tuy nhiªn ®Õn tËn n¨m 1976
ViÖt Nam cã tû lÖ phô n÷ trong quèc héi cao míi cã ngêi phô n÷ ®Çu tiªn ®îc bÇu vµo Quèc
héi (UNDP 2002).
nhÊt trong khu vùc ch©u ¸, vµ ®øng thø hai
trong khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng, chØ Con ®êng ®Ó phô n÷ ViÖt nam tiÕn vµo giíi l·nh
sau Niu Di-l©n. ChØ cã 14 níc trªn thÕ giíi cã ®¹o chÝnh trÞ kh«ng ph¶i lµ b»ng ph¼ng. Trong kho¸
tû lÖ phô n÷ trong quèc héi cao h¬n. 1970-1975, phô n÷ chiÕm tíi 32% sè ®¹i biÓu quèc
héi. Tuy nhiªn, trong nhiÖm kú tiÕp theo (1975-1981),
ngay sau khi kÕt thóc chiÕn tranh, ®µn «ng trë l¹i
Phô n÷ trong quèc héi c¸c níc chiÕm c¸c vÞ trÝ tríc ®ã cña hä. §¹i diÖn cña phô n÷
Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng gi¶m dÇn ®Õn møc thÊp nhÊt lµ 17,8% trong kho¸
1986-1992 (UBQGVSTBCPN 2000).
Níc TØ lÖ % phô n÷ trong
Quèc héi N¨m 1994, Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng ban hµnh
ChØ thÞ sè 37 nh»m t¨ng cêng sù tham gia cña
New Zealand 29,2 phô n÷ vµo giíi l·nh ®¹o chÝnh trÞ. ChØ thÞ nªu râ
ViÖt Nam 27,3 r»ng tÊt c¶ c¸c cÊp cña §¶ng vµ ChÝnh phñ cÇn
CHDC §«ng Timo ®¹t môc tiªu cã Ýt nhÊt lµ 20% phô n÷ ®îc bÇu
26,1
vµo c¸c vÞ trÝ l·nh ®¹o. KÕt qu¶ lµ tû lÖ phô n÷
èt-xt¬-r©y-lia 25,3 trong Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng t¨ng tõ
CHDCND Lµo 25,0 8,2% trong nhiÖm kú 1991-1996 lªn 10,5% trong
nhiÖm kú 1996-2001 vµ lÇn ®Çu tiªn mét phô n÷
CHND Trung Hoa 21,8 ®îc cö lµm Phã Chñ tÞch Quèc héi vµ hai phô n÷
CHDCND TriÒu Tiªn 20,1 kh¸c ®îc bÇu lµ chñ tÞch c¸c uû ban cña quèc
Phi-lÝp-pin héi (trong sè 8 uû ban).
17,8
Xing-ga-po 11,8 N¨m 2002, ChiÕn lîc Quèc gia v× sù TiÕn bé
cña Phô n÷ ®Æt môc tiªu cã 30% ®¹i diÖn lµ phô
Ma-lay-xia 10,4
n÷ trong kú bÇu cö n¨m 2002 cho Quèc héi kho¸
Th¸i Lan 9,2 11. MÆc dï kh«ng ®¹t ®îc môc tiªu nhng tû lÖ
Cam-pu-chia 9,0 phô n÷ trong Quèc héi t¨ng tõ 26,2% lªn 27,3%
vµo n¨m 2002 (UBQGVSTBCPN 2002). Tuy
In-do-nª-xia 8,0 nhiªn, sè phã chñ tÞch ®· gi¶m tõ n¨m xuèng cßn
CH Hµn Quèc 5,9 ba ngêi mµ kh«ng cã ngêi phô n÷ nµo ®¹t ®îc
vÞ trÝ quan träng nµy trong kho¸ 11.
Nguån: Liªn Minh NghÞ viÖn 2002.
58
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
Cã sù ph©n c«ng lao ®éng râ rµng vÒ giíi trong c¸c uû ban cña Quèc héi ®¬ng nhiÖm. Hai uû ban
hiÖn ®ang cã l·nh ®¹o lµ n÷ thuéc vÒ nh÷ng vÊn ®Ò x· héi nhÑ nhµng truyÒn thèng lµ Uû ban c¸c
vÊn ®Ò X· héi vµ Uû ban vÒ V¨n ho¸, Gi¸o dôc, Thanh niªn vµ TrÎ em. Thªm vµo ®ã, ba n÷ bé trëng
còng thuéc vÒ c¸c lÜnh vùc t¬ng tù: Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em; Bé Y tÕ; vµ Bé Lao ®éng-
Th¬ng binh vµ X· héi.
§¹i diÖn cña phô n÷ trong Quèc héi ®· t¨ng tõ 17,8% trong nhiÖm kú kho¸ 1986-1992 lªn 27,3%
kho¸ 2002-2007 (§å thÞ 1).
10
0
Khãa VI (76-81) Khãa VII (81-86) KhãaVIII (86-92) Khãa IX (92-97) Khãa X (97-2002 Khãa XI (2002-07)
Nguån: V¨n phßng Quèc héi.
Tû sè n÷ trong Héi ®ång Nh©n d©n c¸c cÊp t¨ng trong ba nhiÖm kú gÇn ®©y nhng cha ®¹t ®îc môc
tiªu 20% ®Õn30% ®¹i biÓu n÷ ë tÊt c¶ c¸c cÊp. Thùc hiÖn mét phÇn c¸c cam kÕt sau Héi nghÞ B¾c
kinh, UBQGVSTBPN ®· tiÕn hµnh tËp huÊn cho 18.000 phô n÷ lµ øng cö viªn Héi ®ång Nh©n d©n ®Þa
ph¬ng cña tÊt c¶ c¸c tØnh trong c¶ níc. Tû lÖ phô n÷ ®îc bÇu vµo Héi ®ång Nh©n d©n ë tÊt c¶ c¸c
cÊp trong c¸c cuéc bÇu cö ®îc tæ chøc vµo th¸ng 11 n¨m 1999 ®Òu t¨ng (§å thÞ 2).
26.6
25
20.4 22.5
20.4 20.7
20
19.6 18.1
16.1 16.6
15 13
14.4
11
10
0
1985 1989 1994 1999
Sù gia t¨ng ®¹i diÖn cña phô n÷ trong c¸c vÞ trÝ l·nh ®¹o trong vµi n¨m võa qua cho thÊy r»ng phô n÷
VÞªt nam ngµy nay ®ang trong qu¸ tr×nh tham gia tÝch cùc vµo giíi l·nh ®¹o chÝnh trÞ vµ ra quyÕt ®Þnh.
§¹t ®îc ®iÒu nµy lµ nhê vµo sù cam kÕt vµ ñng hé m¹nh mÏ cña chÝnh phñ vµ nh÷ng nç lùc to lín
cña chÝnh phô n÷. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ con ®êng dÉn hä ®Õn quyÒn lùc lµ b»ng
ph¼ng. Tû lÖ nhá phô n÷ chiÕm c¸c vÞ trÝ cao cÊp còng nh sù ph©n c«ng lao ®éng theo giíi mét c¸ch
truyÒn thèng trong c¸c ngµnh cho thÊy râ r»ng cÇn ph¶i lµm nhiÒu h¬n n÷a ®Ó n©ng cao vai trß cña
phô n÷ trong l·nh ®¹o.
Tæ chøc N«ng nghiÖp - L¬ng thùc cña Liªn Hîp Quèc (FAO)
§Þa chØ C¸n bé ®Çu mèi vÒ giíi
3 NguyÔn Gia ThiÒu, Hµ Néi
§iÖn tho¹i (84 4) 942 4208
Fax (84 4) 942 3257
E-mail FAO-VNM@fao.org.vn
FAO ®· x©y dùng mét dù ¸n hîp t¸c kü thuËt nh»m n©ng cao n¨ng lùc cña c¸c c¬ quan quèc gia trong
viÖc thiÕt lËp vµ triÓn khai chÝnh s¸ch nh¹y c¶m vÒ giíi vµ c¸c ch¬ng tr×nh hµnh ®éng trong lÜnh vùc
n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. GÇn ®©y, Ch¬ng tr×nh Phßng chèng s©u bÖnh tæng hîp (IPM) cña FAO
®· ®îc t¨ng cêng th«ng qua giai ®o¹n hai, trong ®ã tÝch cùc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò giíi víi sù hîp t¸c
cña mét sè nhµ tµi trî song ph¬ng - ®Æc biÖt lµ èt-xtr©y-lia, Hµ Lan vµ Na Uy - vµ t¨ng sè lîng phô
n÷ theo häc c¸c trêng ®µo t¹o tËp huÊn viªn n«ng d©n.
Môc tiªu cña ILO lµ t¨ng cêng b×nh ®¼ng vÒ c¸c c¬ héi vµ ®èi xö trong lùc lîng lao ®éng vµ n¬i lµm
viÖc trªn c¬ së phèi hîp víi c¸c bªn ®èi t¸c, bao gåm ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc cña ngêi lao ®éng vµ
c¬ quan tuyÓn dông lao ®éng. ChiÕn lîc cña ILO lµ lång ghÐp c¸c mèi quan t©m vÒ giíi vµo tÊt c¶
c¸c ho¹t ®éng cña Tæ chøc nµy, ®ång thêi tiÕn hµnh c¸c ch¬ng tr×nh/dù ¸n cô thÓ dµnh cho phô n÷
ë nh÷ng n¬i cã nhu cÇu. ë ViÖt Nam, ILO thóc ®Èy viÖc ®èi xö b×nh ®¼ng víi lao ®éng n÷ th«ng qua
mét dù ¸n vÒ ®µo t¹o vµ phæ biÕn th«ng tin vÒ quyÒn cña lao ®éng n÷, do Trung t©m Nghiªn cøu lao
®éng n÷ cña Bé Lao ®éng-Th¬ng binh vµ X· héi ®iÒu phèi. Mét dù ¸n tiÓu vïng vÒ T¨ng cêng ho¹t
®éng c«ng ®oµn ®èi víi c¸c vÊn ®Ò lao ®éng n÷ vµ lao ®éng trÎ em gãp phÇn n©ng cao n¨ng lùc cña
Tæng Liªn ®oµn Lao ®éng ViÖt Nam trong viÖc t¨ng cêng b×nh ®¼ng giíi vµ gi¶i quyÕt c¸c mèi quan
t©m cña lao ®éng n÷. ILO cßn hç trî ChÝnh phñ ViÖt Nam x©y dùng mét kÕ ho¹ch hµnh ®éng nh»m
xóc tiÕn viÖc lµm cho phô n÷ còng nh c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lµm viÖc vµ c«ng t¸c b¶o trî x· héi cho chÞ
em trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ.
61
IOM cam kÕt tu©n thñ nguyªn t¾c lµ viÖc di c nh©n ®¹o vµ cã trËt tù mang l¹i lîi Ých cho c¶ nh÷ng
ngêi di c vµ x· héi. Bªn c¹nh viÖc lång ghÐp nh÷ng vÊn ®Ò giíi vµo c¸c ch¬ng tr×nh vµ kÕ ho¹ch
cña m×nh, IOM t¹i ViÖt Nam còng rÊt tÝch cùc tham gia trong mét sè dù ¸n cô thÓ vÒ giíi, ®Æc biÖt lµ
trong cuéc ®Êu tranh chèng n¹n bu«n b¸n phô n÷ vµ trÎ em.
TiÕp tôc mèi quan hÖ hîp t¸c l©u dµi vµ gÇn gòi víi Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam, IOM ®· hç trî cho
mét sè dù ¸n ®îc x©y dùng nh»m t¹o thuËn lîi cho c¸c n¹n nh©n bÞ bu«n b¸n trë vÒ an toµn vµ t¸i
hoµ nhËp tèt víi céng ®ång còng nh hç trî mét chiÕn dÞch truyÒn th«ng quèc gia nh»m n©ng cao
nhËn thøc vÒ nh÷ng nguyªn nh©n vµ hËu qu¶ cña n¹n bu«n b¸n phô n÷ vµ trÎ em cho x· héi nãi
chung vµ cho nh÷ng ngêi cã thÓ sÏ lµ n¹n nh©n cña trong t¬ng lai.
IOM tiÕp tôc cam kÕt gióp ®ì c¸c n¹n nh©n bÞ bu«n b¸n vµ hç trî kü thuËt cho c¸c c¬ quan quèc gia
tham gia gi¶i quyÕt c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña vÊn ®Ò bu«n b¸n phô n÷ vµ trÎ em.
Khi cã nhu cÇu vµ c¬ héi, IOM sÏ tiÕp tôc x©y dùng c¸c biÖn ph¸p can thiÖp míi ®Ó hç trî Héi Liªn
hiÖp Phô n÷ vµ c¸c tæ chøc kh¸c ®Èy lïi n¹n bu«n b¸n phô n÷ vµ trÎ em.
Ch¬ng tr×nh Phèi hîp Phßng chèng HIV/AIDS cña Liªn Hîp Quèc (UNAIDS)
§Þa chØ: C¸n bé ®Çu mèi vÒ giíi
TÇng 4, 44b Lý Thêng KiÖt, Hµ Néi
§iÖn tho¹i (84 4) 934 3417
Fax (84 4) 934 3418
E-mail UNAIDS@netnam.org.vn
Nguy c¬ bÞ m¾c c¸c bÖnh l©y nhiÔm qua ®êng t×nh dôc (STIs), kÓ c¶ HIV, ë phô n÷ lín gÊp bèn lÇn
so víi nam giíi. KhÝa c¹nh giíi ®îc ®a vµo trong c¸c ho¹t ®éng ch¬ng tr×nh cña UNAIDS.
UNAIDS ®· tæng hîp kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt vÒ giíi vµ HIV/AIDS trong Bé su tËp c¸c kinh nghiÖm
®iÓn h×nh.
ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn trªn thÕ giíi ®îc UNAIDS vµ c¸c c¬ quan ®ång tµi
trî cña tæ chøc nµy trùc tiÕp hç trî cho c«ng t¸c Phßng chèng l©y nhiÔm HIV/AIDS tõ mÑ sang con
(PMTCT). Môc ®Ých cña s¸ng kiÕn PMTCT lµ ch¨m sãc trän gãi vµ toµn diÖn cho nh÷ng bµ mÑ nhiÔm
HIV vµ con c¸i hä còng nh tiÕn hµnh biÖn ph¸p phßng ngõa cho nh÷ng bµ mÑ cha bÞ nhiÔm HIV.
UNAIDS, cïng víi c¸c c¬ quan ®ång tµi trî vµ khu vùc t nh©n trong níc, ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu
vÒ nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng chÊp nhËn sö dông bao cao su dµnh cho phô n÷ ë quËn Thanh Xu©n vµ quËn
§èng §a, Hµ Néi. Nhãm ®èi tîng chÝnh lµ g¸i m·i d©m vµ nh÷ng phô n÷ bÞ STIs. Ngoµi ra, UNAIDS
cßn tæ chøc tËp huÊn cho c¸c héi phô n÷ ®Þa ph¬ng vµ nh©n viªn y tÕ ë c¸c phßng kh¸m t.
62
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
C¬ quan Phßng chèng Ma tuý vµ Téi ph¹m cña Liªn Hîp Quèc (UNODC)
§Þa chØ C¸n bé ®Çu mèi vÒ giíi
25-29 Phan Béi Ch©u, Hµ Néi
§iÖn tho¹i (84 4) 942 1495
Fax (84 4) 942 2267
E-mail fo.vietnam@unodc.org
UNODC cè g¾ng lång ghÐp vÊn ®Ò giíi vµo tÊt c¶ c¸c dù ¸n vµ c¸c ho¹t ®éng. VÝ dô, Dù ¸n Kú S¬n vÒ
Ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi thay thÕ c©y thuèc phiÖn nh»m ®¶m b¶o cho nam giíi vµ phô n÷ ®îc tiÕp cËn
mét c¸ch b×nh ®¼ng víi c¸c dÞch vô khuyÕn n«ng vµ c¸c ho¹t ®éng n«ng nghiÖp kh¸c - thêng do phô
n÷ ®¶m nhËn trong nÒn kinh tÕ tù cÊp tù tóc. Phô n÷ ®îc hç trî ®Ó cã thÓ tiÕp cËn víi thÞ trêng, s¶n
phÈm vµ tÝn dông. Ngoµi ra, phô n÷ cßn lµ ®èi tîng thô hëng trong c¸c dù ¸n phßng chèng l¹m dông
ma tuý vµ HIV/AIDS ®èi víi nh÷ng nhãm cã nguy c¬ cao. Phô n÷ còng cã vai trß ®Æc biÖt vµ quan träng
trong c¸c ch¬ng tr×nh cai nghiÖn vµ phôc håi t¹i céng ®ång.
UNODC cßn phÊn ®Êu ®¶m b¶o tû lÖ nam vµ n÷ ngang nhau trong sè c¸c c¸n bé dù ¸n còng nh t¨ng
cêng sù tham gia cña phô n÷ ë c¸c vÞ trÝ ®¹i diÖn vµ qu¶n lý cÊp cao h¬n.
UNDP tu©n thñ c¸c nhiÖm vô toµn cÇu vµ c¸c hiÖp ®Þnh quèc tÕ chÆt chÏ vÒ vÊn ®Ò giíi, nh C¬ng
lÜnh Hµnh ®éng B¾c Kinh, Héi nghÞ B¾c Kinh + 5, c¸c Môc tiªu Ph¸t triÓn Thiªn niªn kû. UNDP cßn
lång ghÐp mét c¸ch cã hÖ thèng viÖc ph©n tÝch chÝnh s¸ch, thiÕt kÕ, x©y dùng, thùc hiÖn, theo dâi vµ
®¸nh gi¸ ch¬ng tr×nh trªn c¬ së quan t©m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò giíi trong qu¸ tr×nh hîp t¸c ph¸t triÓn.
UNDP cam kÕt t¨ng cêng b×nh ®¼ng giíi trong tÊt c¶ c¸c dù ¸n cña tæ chøc nµy th«ng qua ph¬ng
thøc lång ghÐp giíi.
Tõ n¨m 1997 ®Õn nay, UNDP phèi hîp chÆt chÏ víi Uû ban Quèc gia v× sù TiÕn bé cña Phô n÷ ViÖt
Nam. UNDP ®· hç trî kü thuËt cho viÖc x©y dùng KÕ ho¹ch Hµnh ®éng v× sù TiÕn bé cña Phô n÷ ViÖt
Nam ®Õn n¨m 2005. Dù ¸n Hç trî Bé m¸y quèc gia v× sù TiÕn bé cña Phô n÷ trong viÖc lång ghÐp
vÊn ®Ò giíi vµo c«ng t¸c lËp kÕ ho¹ch vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch quèc gia, do Sø qu¸n Hµ Lan ®ång
tµi trî, nh»m n©ng cao nhËn thøc vÒ giíi còng nh t¨ng cêng kü n¨ng ph©n tÝch vÊn ®Ò giíi cho
nh÷ng ®èi tîng tham gia chÝnh (nh c¸c Bé chñ qu¶n, Uû ban Quèc gia vµ c¸c Ban v× sù TiÕn bé cña
Phô n÷ ViÖt Nam) ®Ó t¨ng cêng ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch mang tÝnh nh¹y c¶m vÒ giíi vµ thùc hiÖn cã
hiÖu qu¶ nh÷ng chÝnh s¸ch nµy.
T¹i ViÖt Nam, UNDP lµ c¬ quan ®Çu cña LHQ mèi trong viÖc thùc hiÖn Dù ¸n phèi hîp cña c¸c tæ chøc
Liªn Hîp Quèc phßng chèng bu«n b¸n phô n÷ vµ trÎ em ë tiÓu vïng Mª K«ng.
UNDP lµ thµnh viªn tÝch cùc cña Nhãm ®èi t¸c Hµnh ®éng vÒ giíi vµ hoµn toµn ñng hé nh÷ng ho¹t
®éng hiÖn nay nh»m t¨ng cêng thùc hiÖn ChiÕn lîc Toµn diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi Gi¶m
nghÌo theo ph¬ng thøc nh¹y c¶m vÒ giíi. UNDP cßn gi÷ vai trß chñ tr× trong qu¸ tr×nh thiÕt lËp Nhãm
C«ng t¸c ®Çu mèi vÒ Giíi cña LHQ t¹i ViÖt Nam.
63
UNESCO qu¶n lý dù ¸n T¨ng cêng gi¸o dôc tiÓu häc cho trÎ em g¸i vµ c¸c d©n téc thiÓu sè bÞ thiÖt
thßi ë vïng s©u vïng xa. Dù ¸n nµy hiÖn ®ang d¹y v¨n ho¸ cho phô n÷ vµ trÎ em g¸i d©n téc thiÓu sè
trªn c¬ së phèi hîp víi Trung t©m Nghiªn cøu vÒ Gi¸o dôc cho ®ång bµo d©n téc thiÓu sè thuéc ViÖn
Nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc Quèc gia, vµ Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o ViÖt Nam. Môc tiªu cña dù ¸n lµ
tËp hîp, x©y dùng, thö nghiÖm vµ phæ biÕn c¸c ch¬ng tr×nh míi vÒ gi¸o dôc tiÓu häc, ®Æc biÖt nh»m
®¸p øng nhu cÇu häc tËp cña trÎ em g¸i thuéc bèn nhãm d©n téc thiÓu sè chÝnh.
UNFPA lµ c¬ quan LHQ chñ tr× thùc hiÖn Ch¬ng tr×nh Hµnh ®éng ®îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ Quèc
tÕ vÒ D©n sè vµ Ph¸t triÓn (ICPD) ë Cai R« n¨m 1994. B×nh ®¼ng giíi lµ vÊn ®Ò xuyªn suèt quan träng
nhÊt trong Ch¬ng tr×nh Hµnh ®éng. Ngoµi ra, trong Ch¬ng tr×nh cßn cã mét ch¬ng riªng vÒ b×nh
®¼ng giíi vµ c«ng b»ng giíi vµ n©ng cao vÞ thÕ/n¨ng lùc, tËp trung ®Ò cËp ba lÜnh vùc: n©ng cao n¨ng
lùc vµ vÞ thÕ cña phô n÷, trÎ em g¸i, tr¸ch nhiÖm vµ sù tham gia cña nam giíi. UNFPA cßn gi÷ vai trß
quan träng trong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô cña Héi nghÞ Quèc tÕ vÒ Phô n÷ t¹i B¾c Kinh. UNFPA phÊn
®Êu thùc hiÖn toµn bé mêi hai môc tiªu quan träng cña C¬ng lÜnh Hµnh ®éng B¾c Kinh nhng chó
träng ®Æc biÖt tíi phô n÷ vµ søc kháe. Trªn ph¹m vi toµn cÇu còng nh ë ViÖt Nam, UNFPA phÊn ®Êu
t¨ng cêng kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña phô n÷, nam giíi vµ løa tuæi vÞ thµnh niªn víi c¸c dÞch vô ch¨m sãc
søc khoÎ sinh s¶n/søc khoÎ t×nh dôc vµ th«ng tin; gi¶m tû lÖ tö vong vµ tû lÖ bÖnh tËt ë c¸c bµ mÑ (an
toµn cho c¸c bµ mÑ); ng¨n ngõa c¸c bÖnh l©y nhiÔm qua ®êng t×nh dôc kÓ c¶ HIV/AIDS; vµ t¨ng
cêng tr¸ch nhiÖm còng nh sù tham gia cña nam giíi trong viÖc ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n.
UNFPA ®· gióp ChÝnh phñ ViÖt Nam c¶i thiÖn t×nh h×nh søc kháe sinh s¶n cña phô n÷ ngay tõ ch¬ng
tr×nh ®Çu tiªn cña m×nh t¹i ViÖt Nam vµo n¨m 1978, nhng ch¬ng tr×nh quèc gia lÇn thø n¨m (1997
- 2000) vµ lÇn thø s¸u cña UNFPA míi lµ nh÷ng ch¬ng tr×nh ®Çu tiªn triÓn khai c¸c néi dung híng
dÉn cña Héi nghÞ Cai R« vµ Héi nghÞ B¾c Kinh. Bíc tiÕp theo lµ lång ghÐp c¸c mèi quan t©m vÒ giíi
vµo tÊt c¶ c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n vµ ho¹t ®éng vÒ d©n sè, søc kháe sinh s¶n vµ tuyªn truyÒn ë cÊp
Trung ¬ng vµ cÊp tØnh. Ngoµi ra, UNFPA cßn tµi trî cho Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam vµ Héi N«ng
d©n ViÖt Nam mét dù ¸n nh»m t¨ng cêng b×nh ®¼ng giíi vµ sù tham gia cña nam giíi trong lÜnh vùc
søc khoÎ sinh s¶n. Dù ¸n nµy ®îc thùc hiÖn ë cÊp Trung ¬ng vµ mét sè tØnh.
64
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
Theo KÕ ho¹ch Hµnh ®éng Toµn diÖn (CPA), UNHCR ®· gióp kho¶ng 109.764 thuyÒn nh©n ViÖt Nam
håi h¬ng tõ c¸c níc c tró thø nhÊt, trong ®ã 40 phÇn tr¨m lµ phô n÷. UNHCR ®· lång ghÐp c¸c nhu
cÇu vµ quan t©m cña phô n÷ tÞ n¹n th«ng qua vai trß ®iÒu phèi chung c¸c ch¬ng tr×nh ®Æc biÖt dµnh
cho nh÷ng ngêi dÔ bÞ tæn th¬ng, trong ®ã cã c¸c bµ mÑ ®éc th©n. Ngoµi ra, UNHCR cßn tµi trî cho
mét dù ¸n d¹y nghÒ do Héi Phô n÷ H¶i Phßng thùc hiÖn (H¶i phßng lµ ®Þa ph¬ng cã nhiÒu ngêi håi
h¬ng nhÊt ë ViÖt Nam: h¬n 25% tæng sè ngêi håi h¬ng). Dù ¸n hç trî th«ng qua Héi Phô n÷ ®·
n©ng cao vÞ thÕ vµ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cho nh÷ng phô n÷ håi h¬ng.
Sù gi¸m s¸t cã hiÖu qu¶ cña UNHCR ®èi víi nh÷ng ngêi håi h¬ng th«ng qua mét sè nh©n viªn quèc
tÕ nãi tiÕng ViÖt cho thÊy r»ng phô n÷ håi h¬ng, còng nh nh÷ng phô n÷ ViÖt Nam kh¸c, cã vai trß rÊt
quan träng trong viÖc æn ®Þnh cuéc sèng cña hä vµ t¸i hßa nhËp gia ®×nh hä víi céng ®ång. Hä ®· tõng
lµm nhiÒu nghÒ, cã ngêi b¸n hµng ë ngoµi chî, cã ngêi lµm c«ng nh©n trong nhµ m¸y, cã ngêi lµm
thî may hay nh©n viªn ë c¸c nhµ hµng, kh¸ch s¹n ®Ó gióp ®ì gia ®×nh vµ nu«i con ¨n häc. Sau khi
hoµn thµnh Ch¬ng tr×nh Hµnh ®éng Toµn diÖn vµo cuèi n¨m 1997, UNHCR hÇu nh ®· hoµn thµnh
sø mÖnh nh©n ®¹o vµ ®ang thu hÑp dÇn ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh ë ViÖt Nam.
Tõ n¨m 1993, Ch¬ng tr×nh Giíi vµ Ph¸t triÓn cña UNICEF ®· gióp Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam thùc
hiÖn dù ¸n hç trî tæng hîp cho phô n÷ nghÌo ë n«ng th«n. Dù ¸n kÕt hîp c¸c ho¹t ®éng tÝn dông vµ tiÕt
kiÖm phôc vô môc ®Ých t¹o thu nhËp víi c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng vµ xãa mï ch÷ hµnh dông nh»m
c¶i thiÖn hµnh vi cña céng ®ång vÒ søc kháe, dinh dìng vµ ch¨m sãc trÎ em. Dù ¸n nµy ®· mang l¹i
lîi Ých cho kho¶ng 65.000 phô n÷ nghÌo ë 28 tØnh.
N¨m 1996, UNICEF phèi hîp víi UNDP vµ Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam x©y dùng tµi liÖu ®µo t¹o
vÒ ph©n tÝch giíi. N¨m 1998, UNICEF x©y dùng mét b¨ng video phôc vô cho môc ®Ých tËp huÊn vÒ
giíi. Tõ ®ã ®Õn nay, c¸c khãa tËp huÊn vÒ ph©n tÝch vµ n©ng cao nhËn thøc vÒ giíi ®· ®îc tæ chøc,
sö dông c¸c tµi liÖu tËp huÊn nãi trªn, cho kho¶ng 1000 c¸n bé chÝnh quyÒn cña 30 tØnh. Trong hai
n¨m 1999-2000, ®· diÔn ra c¸c ho¹t ®éng t¨ng cêng n¨ng lùc ph©n tÝch vÒ giíi th«ng qua tÊt c¶ c¸c
ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n cña UNICEF, bao gåm viÖc tËp huÊn vÒ giíi vµ thiÕt lËp hÖ thèng c¸n bé ®Çu
mèi vÒ giíi trong V¨n phßng. Tõ n¨m 2001 trë ®i sÏ kh«ng cßn ch¬ng tr×nh giíi ®éc lËp, vµ viÖc ph©n
tÝch giíi sÏ ®îc lång ghÐp vµo tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng ch¬ng tr×nh cña UNICEF. UNICEF sÏ ®ång thêi
t¨ng cêng c¸c quyÒn cña phô n÷ vµ c¸c quyÒn cña trÎ em th«ng qua mét dù ¸n míi vÒ Thóc ®Èy
quyÒn cña phô n÷ vµ trÎ em.
65
Tæ chøc Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña Liªn Hîp Quèc (UNIDO)
§Þa chØ UNIDO
25-29 Phan Béi Ch©u, Hµ Néi
§iÖn tho¹i (84 4) 942 1495
Fax (84 4) 942 2484
E-mail unido@un.org.vn
C¸c vÊn ®Ò vÒ giíi lµ mét bé phËn h÷u c¬ trong c¸c ho¹t ®éng cña UNIDO. Nãi chung, cã ba vÊn ®Ò
liªn quan tíi phô n÷ ®îc ®Æc biÖt chó träng trong lÜnh vùc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, ®ã lµ: (i) x©y dùng
n¨ng lùc vµ t¨ng cêng kü n¨ng; (ii) hç trî doanh nghiÖp n÷ trong c¸c doanh nghiÖp nhá; (iii) c«ng
nghÖ thÝch hîp cho c«ng nghiÖp trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, UNIDO thùc
hiÖn mét dù ¸n ë miÒn B¾c ViÖt Nam. Dù ¸n nµy ®µo t¹o c¸c doanh nghiÖp n÷ trong lÜnh vùc c«ng
nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm, cung cÊp cho hä nh÷ng kü n¨ng míi ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh.
HiÖn nay, mét dù ¸n t¬ng tù nh»m më réng m« h×nh ®µo t¹o nµy ®ang ®îc triÓn khai ë miÒn Trung
ViÖt Nam (2001 - 2004).
Quü Ph¸t triÓn cña Liªn Hîp Quèc cho Phô n÷ (UNIFEM)
§Þa chØ Th«ng qua Phßng Ph¸t triÓn x· héi vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, UNDP
25-29 Phan Béi Ch©u, Hµ Néi
hoÆc V¨n phßng Khu vùc §«ng vµ §«ng Nam ¸: tÇng 5, Toµ nhµ LHQ, ®¹i lé
Rajdamnern Nok, Bangkok, Thailand 10200
§iÖn tho¹i Thailand (66 2) 288 2093
Fax Thailand (66 2) 280 6030
E-mail unifem-bkk@mozart.inet.co.th
UNIFEM phÊn ®Êu t¨ng cêng b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷ vµ n©ng cao vÞ thÕ cña phô n÷. C¸c ho¹t
®éng cña UNIFEM trªn ph¹m vi toµn cÇu nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña ph¬ng thøc tiÕp cËn dùa
trªn c¸c quyÒn trong c¸c ho¹t ®éng ch¬ng tr×nh vµ tËp trung vµo ba lÜnh vùc chÝnh: t¹o quyÒn cho
phô n÷ trong c«ng t¸c qu¶n trÞ quèc gia vµ l·nh ®¹o; t¹o quyÒn cho phô n÷ trong lÜnh vùc kinh tÕ; vµ
b¶o vÖ quyÒn con ngêi cña phô n÷. ë ViÖt Nam, UNIFEM ®Æc biÖt chó träng t¨ng cêng n¨ng lùc
cho c¸c tæ chøc cña phô n÷ trong viÖc ph¶n ¸nh, trªn ph¬ng diÖn tËp thÓ hoÆc c¸ nh©n, nh÷ng nhu
cÇu vµ mèi quan t©m cña phô n÷ trong mäi qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ lËp kÕ ho¹ch.
UNIFEM phèi hîp víi c¸c nhãm x· héi d©n sù cã tæ chøc, c¸c c¬ quan ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc thuéc
LHQ vµ c¸c c¬ quan ph¸t triÓn kh¸c nh»m ®¶m b¶o cho phô n÷ ®îc tiÕp cËn còng nh cã ®ñ vÞ thÕ
66
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
®Ó ®ßi c¸c quyÒn cña m×nh. §Æc biÖt, UNIFEM phÊn ®Êu ®¹t ®îc môc tiªu xo¸ bá c¸c hµnh vi b¹o lùc
®èi víi phô n÷ ë ViÖt Nam còng nh t¨ng cêng quan ®iÓm ho¹t ®éng g¾n víi c¸c quyÒn vµ quan t©m
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò giíi nh»m kiÓm so¸t vµ ng¨n ngõa c¸c hµnh vi b¹o lùc ®èi víi phô n÷. Cho ®Õn nay,
UNIFEM ®· tËp trung sö dông ®éi ngò chuyªn gia cña m×nh ®Ó hç trî c¸c ®èi t¸c quèc gia n©ng cao
nhËn thøc cña céng ®ång vÒ c¸c hµnh vi b¹o lùc ®èi víi phô n÷ còng nh tuyªn truyÒn vËn ®éng söa
®æi luËt ph¸p vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt liªn quan tíi t×nh tr¹ng b¹o lùc trong gia ®×nh. ViÖt Nam cßn
tham gia trong dù ¸n toµn cÇu cña UNIFEM vÒ c¸c vÊn ®Ò giíi nh»m ®Èy lui t×nh tr¹ng l©y lan cña
bÖnh dÞch HIV/AIDS còng nh t¨ng cêng quan ®iÓm giíi vµ quyÒn trong c«ng t¸c kiÓm so¸t HIV.
Mét lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c cña UNIFEM t¹i ViÖt Nam chó träng n©ng cao vÞ thÕ, n¨ng lùc cho phô
n÷ trong lÜnh vùc kinh tÕ. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu nµy, UNIFEM ®· hç trî cho viÖc h×nh thµnh vµ cñng cè
Héi ®ång doanh nghiÖp n÷ quèc gia, lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam. Th«ng qua s¸ng kiÕn nµy, c¸c
nhµ doanh nghiÖp n÷ trong níc giê ®©y ®· cã mét m¹ng líi hç trî chÝnh thøc cã kh¶ n¨ng tuyªn
truyÒn vÒ nh÷ng mèi quan t©m vµ lîi Ých kinh doanh cña hä. Quan ®iÓm giíi ®· ®îc lång ghÐp vµo
m¹ng líi nµy, nhÊn m¹nh sù t«n träng ®èi víi c¸c quyÒn cña phô n÷, coi ®ã lµ yÕu tè c¬ b¶n trong
tr¸ch nhiÖm x· héi cña c¸c c«ng ty vµ tËp qu¸n lao ®éng tèt.
TiÕn bé cña phô n÷ lµ mét néi dung chñ chèt trong c¸c ho¹t ®éng cña UNV. C¸c t×nh nguyÖn viªn LHQ
céng t¸c chÆt chÏ víi phô n÷ nh»m x¸c ®Þnh vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong céng ®ång cña hä vµ ®·
gióp hä tiÕp cËn víi nh÷ng sù hç trî kü thuËt cÇn thiÕt. UNV chñ ®éng tuyÓn dông phô n÷ lµm t×nh
nguyÖn viªn, hÕt søc coi träng sù ®ãng gãp ®Æc biÖt cña hä ®èi víi viÖc khai th¸c tiÒm n¨ng to lín cña
phô n÷ trong céng ®ång ë kh¾p n¬i trªn ®Êt níc ViÖt Nam.
Phô n÷ tham gia tÝch cùc trong Ch¬ng tr×nh T×nh nguyÖn Quèc tÕ vµ Quèc gia cña Liªn Hîp Quèc.
TÝnh ®Õn th¸ng 12 n¨m 2001, ®· cã 67 t×nh nguyÖn viªn LHQ c«ng t¸c t¹i ViÖt Nam, 30 ngêi trong sè
®ã lµ phô n÷.
HÇu hÕt c¸c dù ¸n do WHO hç trî ®Òu dùa rÊt nhiÒu vµo vai trß mµ phô n÷ ®¶m nhiÖm: lµm mÑ an
toµn; tiªm chñng cho trÎ em; níc s¹ch; dinh dìng; ..v.v. Phô n÷ gãp phÇn ngµy cµng to lín vµo c¸c
ho¹t ®éng t¨ng cêng vµ b¶o vÖ søc khoÎ, ®Æc biÖt ë c¸c vïng n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa vµ vïng
khã kh¨n. WHO ®ang tÝch cùc thùc hiÖn môc tiªu c«ng b»ng giíi th«ng qua c¸c thñ tôc tuyÓn dông
nh©n sù ®¶m b¶o c«ng b»ng vÒ c¬ héi cho nam giíi vµ phô n÷ khi xin viÖc.
67
Theo quan ®iÓm cña Ng©n hµng ThÕ giíi, giíi cã ý nghÜa quan träng xÐt vÒ gi¸ trÞ cña b¶n th©n vÊn ®Ò
nµy còng nh v× nã liªn quan tíi c«ng b»ng, hiÖu qu¶ vµ tÝnh bÒn v÷ng cña ph¸t triÓn - hay nãi c¸ch
kh¸c, nã liªn quan tíi chÊt lîng ph¸t triÓn.
MÆc dï ë ViÖt Nam, WB kh«ng tµi trî nh÷ng dù ¸n cô thÓ vÒ phô n÷, song vÊn ®Ò giíi ngµy cµng trë
nªn quan träng h¬n trong c¸c ch¬ng tr×nh/dù ¸n cña WB. VÒ gãc ®é dù ¸n, môc tiªu ®Æt ra lµ ®¸nh
gi¸ vµ gi¶i quyÕt c¸c khÝa c¹nh vµ t¸c ®éng vÒ giíi cña c¸c dù ¸n ®Çu t trªn c¬ së xem xÐt nh÷ng ¶nh
hëng vÒ mÆt x· héi ngay tõ khi b¾t ®Çu x©y dùng dù ¸n. Ch¬ng tr×nh viÖn trî c¸c dù ¸n nhá tµi trî
cho c¸c tæ chøc x· héi d©n sù, bao gåm nh÷ng tæ chøc cã chøc n¨ng gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò giíi. WB
thêng xuyªn mêi c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ giíi cña ViÖt Nam vµ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ tham gia mäi
cuéc häp/héi nghÞ t vÊn vÒ ChiÕn lîc Hç trî Quèc gia cña WB, c¸c B¸o c¸o Ph¸t triÓn ThÕ giíi, c¸c
cuéc häp cña Nhãm T vÊn, .v.v.
Trong qu¸ tr×nh ®èi tho¹i vÒ chÝnh s¸ch víi ChÝnh phñ ViÖt Nam, bªn c¹nh c¸c vÊn ®Ò kh¸c, WB ®·
nªu ra c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi giíi vµ quyÒn së h÷u ®Êt ®ai, b¹o lùc còng nh bÊt b×nh ®¼ng giíi trong
gia ®×nh. WB tÝch cùc tham gia Nhãm ®èi t¸c Hµnh ®éng vÒ Giíi ®Ó phèi hîp víi ChÝnh phñ vµ c¸c nhµ
tµi trî kh¸c gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tuyªn truyÒn vµ chÝnh s¸ch vÒ giíi.
Trong thêi gian tíi, vÊn ®Ò giíi vÉn lµ mét néi dung träng t©m trong c¸c ho¹t ®éng cña WB t¹i ViÖt
Nam. C¸c biÖn ph¸p can thiÖp cña WB trong thêi gian võa qua vµ s¾p tíi bao gåm:
§· phèi hîp víi c¸c nhµ tµi trî kh¸c hç trî Uû ban Quèc gia v× sù TiÕn bé cña Phô n÷ ViÖt Nam
(UBQGTBPN) tiÕn hµnh ph©n tÝch t×nh h×nh còng nh x©y dùng ChiÕn lîc 10 n¨m vµ KÕ ho¹ch
Hµnh ®éng Quèc gia v× sù TiÕn bé cña Phô n÷ giai ®o¹n 2001 - 2005;
§· phèi hîp víi c¸c nhµ tµi trî kh¸c hç trî UBQGTBPN so¹n th¶o Khu«n khæ hîp t¸c vÒ giíi gi÷a
ChÝnh phñ vµ c¸c nhµ tµi trî;
§· hç trî UBQGTBPN thiÕt lËp mét nhãm c«ng t¸c ®Ó cung cÊp t liÖu cho ChiÕn lîc Toµn diÖn
vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo;
§· tæ chøc héi nghÞ víi sù tham gia cña c¸c c¬ quan vÒ giíi ë 6 níc §«ng ¸ nh»m ®Ò ra ph¬ng
híng lång ghÐp vÊn ®Ò giíi vµo c¸c chiÕn lîc quèc gia vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo;
Nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò b¹o hµnh giíi còng nh c¬ héi b×nh ®¼ng theo luËt ph¸p cña ViÖt Nam vµ
viÖc thùc thi luËt;
Thùc hiÖn thÝ ®iÓm quy ®Þnh c¸c giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt mang tªn c¶ hai vî chång;
§¸nh gi¸ chi tiÕt t¸c ®éng vÒ giíi cña c¸c dù ¸n hç trî ë n«ng th«n;
TËp huÊn cho c¸c c¸n bé chÝnh quyÒn cÊp tØnh vÒ viÖc lång ghÐp vÊn ®Ò giíi trong ChiÕn lîcToµn
diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë c¸c cÊp ®Þa ph¬ng;
Tµi trî cho viÖc lång ghÐp vÊn ®Ò giíi trong ch¬ng tr×nh cña WB;
Gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò giíi trong Ch¬ng tr×nh TÝn dông hç trî xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo s¾p tíi.
68
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
N©ng cao vÞ thÕ cña phô n÷ lµ mét trong n¨m môc tiªu ph¸t triÓn chiÕn lîc cña Ng©n hµng Ph¸t triÓn
Ch©u ¸ (ADB), bªn c¹nh c¸c môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ph¸t triÓn con ngêi
- trong ®ã cã viÖc kÕ ho¹ch ho¸ d©n sè, qu¶n lý tèt tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i trêng. Th¸ng 6 n¨m
1998, ADB phª chuÈn ChÝnh s¸ch Giíi vµ Ph¸t triÓn (GAD). ViÖc lång ghÐp ®îc coi lµ chiÕn lîc
chÝnh ®Ó t¨ng cêng b×nh ®¼ng giíi. Giíi ®îc coi lµ yÕu tè xuyªn suèt cã ¶nh hëng tíi mäi ho¹t
®éng x· héi, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Theo chÝnh s¸ch míi, c¸c vÊn ®Ò giíi sÏ ®îc lång ghÐp vµo mäi ho¹t
®éng cña ADB, kÓ c¶ trong lÜnh vùc kinh tÕ vÜ m«, c¸c ngµnh cô thÓ, c¸c ho¹t ®éng cho vay vµ trî gióp
kü thuËt. §Ó thóc ®Èy viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch GAD, mét KÕ ho¹ch Hµnh ®éng vÒ Giíi vµ Ph¸t
triÓn trong toµn Ng©n hµng sÏ ®îc x©y dùng, vµ chuyªn gia vÒ giíi ®· ®îc tuyÓn vµo c¸c C¬ quan
Thêng tró ®Ó hç trî thùc hiÖn chÝnh s¸ch nµy.
C¬ quan Thêng tró cña ADB t¹i ViÖt Nam cã mét chuyªn gia vÒ giíi víi nhiÖm vô hç trî ®iÒu hµnh
c¸c ho¹t ®éng vÒ giíi vµ ph¸t triÓn trong c¸c dù ¸n cho vay vµ trî gióp kü thuËt cña ADB, nh»m ®a
vÊn ®Ò giíi vµo c¸c dù ¸n ®îc chän lùa vµ trî gióp kü thuËt vÒ GAD cho c¸c c¬ quan ®iÒu hµnh.
Ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng cña ADB t¹i ViÖt Nam bao gåm nh÷ng dù ¸n cã ®èi tîng hç trî cô thÓ lµ phô
n÷ còng nh nh÷ng dù ¸n trong ®ã cã lång ghÐp vÊn ®Ò giíi. T¹i ViÖt Nam, c¸c dù ¸n vay vèn do ADB
cung cÊp gãp phÇn trùc tiÕp gi¶i quyÕt nh÷ng quan t©m vÒ giíi bao gåm: c¶i thiÖn cuéc sèng ë c¸c
tØnh miÒn Trung; d©n sè vµ søc khoÎ gia ®×nh; y tÕ n«ng th«n; cÊp níc; c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n; l©m
nghiÖp; ®µo t¹o kü thuËt vµ d¹y nghÒ; gi¸o dôc phæ th«ng trung häc; ®µo t¹o gi¸o viªn; vµ tµi chÝnh
n«ng th«n.
Nh÷ng n¨m qua, con sè c¸c nhµ tµi trî t¹i ViÖt Nam thùc hiÖn lång ghÐp vÊn ®Ò giíi trong ch¬ng
tr×nh ho¹t ®éng tæng thÓ cña m×nh ngµy cµng t¨ng. Díi ®©y lµ ho¹t ®éng cña nh÷ng tæ chøc tµi trî
tÝch cùc nhÊt trong lÜnh vùc giíi.
69
ChÝnh phñ èt-xtr©y-lia cam kÕt m¹nh mÏ vÒ viÖc t¨ng cêng c¬ héi b×nh ®¼ng cho nam giíi vµ phô n÷
víi vai trß lµ ngêi tham gia vµ thô hëng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. NhËn thøc râ ®iÒu nµy, C¬ quan
Ph¸t triÓn Quèc tÕ èt-xtr©y-lia (AusAID) ®Ò ra môc tiªu lång ghÐp quan ®iÓm giíi vµo mäi ho¹t ®éng
tµi trî cña c¬ quan nµy t¹i ViÖt Nam. VÊn ®Ò giíi ®îc xem xÐt trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh
s¸ch ngµnh vµ c¸c chÝnh s¸ch kh¸c; trong viÖc x©y dùng vµ ®Ò ra u tiªn cho tÊt c¶ c¸c ch¬ng tr×nh;
còng nh trong mäi c«ng ®o¹n trong chu tr×nh dù ¸n cña AusAID. ViÖc lång ghÐp vÊn ®Ò giíi lµ mét
néi dung quan träng trong c¸c ho¹t ®éng cña AusAID thuéc c¸c lÜnh vùc u tiªn chÝnh cña c¬ quan
nµy t¹i ViÖt Nam, cô thÓ lµ: ph¸t triÓn n«ng th«n, cÊp níc vµ vÖ sinh m«i trêng, qu¶n trÞ quèc gia
còng nh trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nh y tÕ vµ phßng chèng HIV/AIDS.
VÝ dô:
Nam giíi vµ phô n÷ ®ang ®îc hëng thô lîi Ých mét c¸ch b×nh ®¼ng tõ viÖc cÊp níc s¹ch ë n¨m
thÞ x·. Phô n÷ ®· tham gia x©y dùng hÖ thèng cÊp níc, cñng cè tæ chøc cña c«ng ty cÊp níc
còng nh trong c¸c chiÕn dÞch tuyªn truyÒn n©ng cao nhËn thøc vÒ y tÕ c«ng céng vµ ph¸t triÓn
céng ®ång.
Phô n÷ ®îc hëng mét nöa trong sè 150 häc bæng du häc t¹i èt-xtr©y-lia hµng n¨m.
Dù ¸n Ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu, hiÖn ®ang hç trî dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ c¬ b¶n t¹i bèn
tØnh, nh»m phôc vô cho ®èi tîng phô n÷ vµ trÎ em.
AusAID cßn tµi trî th«ng qua c¸c NGO vµ Ch¬ng tr×nh Ho¹t ®éng quy m« nhá phôc vô c¸c dù ¸n
cã môc tiªu n©ng cao vÞ thÕ vµ n¨ng lùc cho phô n÷ ë cÊp quèc gia, tØnh vµ huyÖn, th«ng qua c¸c
ho¹t ®éng nh t¨ng cêng n¨ng lùc cho Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam, c¸c ch¬ng tr×nh tÝn
dông, y tÕ, kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, nhËn thøc vÒ AIDS vµ c¸c ch¬ng tr×nh an ninh l¬ng thùc.
§¹i sø qu¸n Cana®a t¹i Hµ Néi thÓ hiÖn cam kÕt m¹nh mÏ cña C¬ quan Ph¸t triÓn Quèc tÕ Cana®a
(CIDA) vÒ viÖc lång ghÐp vÊn ®Ò b×nh ®¼ng giíi vµo tÊt c¶ c¸c ch¬ng tr×nh/dù ¸n cña c¬ quan nµy.
HiÖn nay, ch¬ng tr×nh cña CIDA t¹i ViÖt Nam cã hai quü tµi trî dù ¸n nhá dµnh cho c¸c tæ chøc ë ViÖt
Nam nh»m hç trî c¸c ho¹t ®éng vÒ giíi do ®Þa ph¬ng ®Ò ra. §ã lµ Quü Cana®a tËp trung vµo lÜnh vùc
xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ Quü Hç trî S¸ng kiÕn vÒ X· héi vµ Phô n÷ (SWIF) tËp trung n©ng cao vai trß
cña phô n÷ trong x· héi ViÖt Nam th«ng qua viÖc hç trî cho nh÷ng s¸ng kiÕn vÒ chÝnh s¸ch nh c¸c
ho¹t ®éng liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn C¬ng lÜnh Hµnh ®éng B¾c Kinh.
Hai quü nµy mang tÝnh chÊt ®¸p øng yªu cÇu thùc tÕ vµ v× vËy, §¹i sø qu¸n Cana®a vµ CIDA hoan
nghªnh c¸c ®Ò ¸n vÒ c¸c c¸c vÊn ®Ò b×nh ®¼ng giíi vµ phô n÷ trong lÜnh vùc ph¸t triÓn ë ViÖt Nam.
70
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
Néi dung quan träng trong Ch¬ng tr×nh Hç trî Ph¸t triÓn cña §an M¹ch lµ lång ghÐp lîi Ých cña phô
n÷ vµo c¸c ho¹t ®éng hç trî ph¸t triÓn tæng thÓ vµ tÊt c¶ c¸c dù ¸n. Giíi ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò
xuyªn suèt cña tÊt c¶ c¸c ch¬ng tr×nh/dù ¸n do DANIDA hç trî. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ triÓn
khai ba lÜnh vùc hîp t¸c träng t©m gi÷a §an M¹ch vµ ViÖt Nam (®ã lµ n«ng nghiÖp, thuû s¶n vµ thuû
lîi), ph¹m vi quan t©m tíi c¸c khÝa c¹nh giíi ®· ®îc x¸c ®Þnh khi x©y dùng tÊt c¶ c¸c ch¬ng tr×nh hç
trî theo ngµnh. ViÖc ph©n tÝch c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o vÒ gãc ®é giíi ®· ®îc tiÕn hµnh,
trong ®ã ®· ®Ò xuÊt c¸c ph¬ng ph¸p míi cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng tíi sù ph©n chia vai trß truyÒn thèng
cña nam giíi vµ phô n÷. ViÖc ph©n tÝch c¸c lÜnh vùc ngµnh nghÒ sö dông lao ®éng n÷ nh chÕ biÕn vµ
nu«i trång thuû s¶n còng ®· ®îc tiÕn hµnh. Nh÷ng viÖc ph©n tÝch nµy nh»m tr¸nh lµm t¨ng thªm
g¸nh nÆng c«ng viÖc cho phô n÷ bªn c¹nh nh÷ng viÖc lµm hµng ngµy vèn ®· bËn rén cña hä. Ngoµi
ra, th«ng qua Quü tµi trî ®Þa ph¬ng, §¹i sø qu¸n §an M¹ch ®· hç trî tµi chÝnh cho mét sè dù ¸n cô
thÓ vÒ phô n÷ nh:
Héi th¶o vÒ c¸c nhµ khoa häc n÷ bíc vµo ThÕ kû 21
Héi nghÞ thµnh lËp tæ chøc phô n÷ trong ngµnh thuû s¶n ë ViÖt Nam
Hç trî c¸c ®¹i biÓu cña Uû ban Quèc gia v× Sù tiÕn bé cña Phô n÷ tham gia §¹i héi lÇn thø 2 cña
M¹ng líi Toµn cÇu cña Phô n÷ trong lÜnh vùc ChÝnh trÞ
Hç trî x©y dùng B¸o c¸o nghiªn cøu c¬ së vÒ Giíi vµ B¹o lùc.
TËp huÊn øng cö viªn n÷ trong ®ît bÇu cö Héi ®ång Nh©n d©n n¨m 1999
Th¸ng 9 n¨m 2000, Quü T¨ng cêng B×nh ®¼ng giíi cña Thôy §iÓn vµ §an M¹ch t¹i ViÖt Nam ®·
®îc thµnh lËp víi sù hîp t¸c cña §¹i sø qu¸n Thôy §iÓn ë Hµ Néi. Môc ®Ých cña Quü nµy lµ t¨ng
cêng b×nh ®¼ng giíi vµ ph¸t triÓn x· héi d©n sù ë ViÖt Nam. ¦u tiªn hç trî cho nh÷ng nhãm n«ng d©n
vµ phô n÷ nghÌo ë n«ng th«n, vïng s©u vïng xa vµ miÒn nói th«ng qua c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ
còng nh c¸c s¸ng kiÕn c¸ nh©n. Quü nµy cã thêi gian ho¹t ®éng trong ba n¨m (2000 - 2003) vµ cã
kh¶ n¨ng kÐo dµi thªm.
ChÝnh phñ PhÇn Lan lu«n phÊn ®Êu ph¸t huy tèi ®a c¸c c¬ héi ph¸t triÓn cho nam giíi vµ phô n÷, trong
®ã quan t©m ®Æc biÖt tíi ®èi tîng phô n÷ chÞu thiÖt thßi nh phô n÷ d©n téc thiÓu sè. ViÖc lång ghÐp
giíi vµo ch¬ng tr×nh hîp t¸c ph¸t triÓn ®îc coi lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu chÝnh cã
mèi liªn quan víi nhau trong quan hÖ hîp t¸c ph¸t triÓn cña PhÇn Lan: xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ®¶m b¶o
bÒn v÷ng vÒ m«i trêng, t¨ng cêng b×nh ®¼ng, d©n chñ vµ quyÒn con ngêi.
C¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn vÊn ®Ò giíi ®· ®îc ®a vµo c¸c dù ¸n do PhÇn Lan hç trî ë ViÖt Nam,
®Æc biÖt lµ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n nh Ch¬ng tr×nh Hîp t¸c vÒ l©m nghiÖp ViÖt Nam - PhÇn
Lan ë tØnh B¾c C¹n, Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn n«ng th«n ë Qu¶ng TrÞ, Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn n«ng th«n
ë Thõa Thiªn HuÕ vµ Dù ¸n Ch¨m sãc søc khoÎ bµ mÑ vµ trÎ em ë tØnh NghÖ An. Trong Ch¬ng tr×nh
71
PhÇn Lan cßn hç trî c¸c dù ¸n quy m« nhá mang l¹i lîi Ých trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cho phô n÷. Mét
sù kiÖn quan träng ph¶n ¸nh sù hç trî mang tÝnh chiÕn lîc cña chÝnh phñ PhÇn Lan ®èi víi vÊn ®Ò
b×nh ®¼ng giíi, ®ã lµ viÖc thµnh lËp Quü Hîp t¸c ®Þa ph¬ng do §¹i sø qu¸n PhÇn Lan qu¶n lý. B×nh
®¼ng cïng víi quyÒn con ngêi, d©n chñ vµ qu¶n trÞ quèc gia lµ nh÷ng tiªu chÝ chñ yÕu ®Ó tiÕp nhËn
sù hç trî cña Quü nµy. Cam kÕt tµi trî ®Çu tiªn tõ Quü nµy ®îc ®a ra vµo th¸ng 6 n¨m 2000 khi
PhÇn Lan ký tho¶ thuËn hç trî tµi chÝnh cho ho¹t ®éng cña Ban Th ký cña Nhãm C«ng t¸c Kü thuËt
vÒ Giíi thuéc Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n trong thêi gian 18 th¸ng, b¾t ®Çu tõ th¸ng 7
n¨m 2000.
§¹i sø qu¸n NhËt B¶n hç trî cho lÜnh vùc phô n÷ vµ ph¸t triÓn (WAD) th«ng qua Ch¬ng tr×nh tµi trî
c¸c dù ¸n cÊp c¬ së ë §ång b»ng s«ng Cöu Long vµ tØnh NghÖ An. C¬ quan Hîp t¸c Quèc tÕ NhËt
B¶n (JICA) hç trî cho Dù ¸n Søc khoÎ sinh s¶n ë tØnh NghÖ An víi sù phèi hîp cña Tæ chøc Hîp t¸c
Quèc tÕ vÒ KÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh cña NhËt B¶n (JOICFP). Giai ®o¹n 1 cña dù ¸n (6/1997- 5/2000)
®· hç trî n©ng cao søc khoÎ sinh s¶n cho phô n÷ ë 244 x· cña 8 trong sè 19 huyÖn thuéc tØnh NghÖ
An. Giai ®o¹n 2 b¾t ®Çu tõ th¸ng 9 n¨m 2000, víi thêi gian thùc hiÖn lµ 5 n¨m vµ hç trî cho 467 x· cña
c¸c huyÖn, thÞ cßn l¹i trong tØnh.
Tõ n¨m 1993, Hµ Lan ®· gióp mét sè tæ chøc t¨ng cêng sù tham gia cña phô n÷ vµo qu¸ tr×nh ra
quyÕt ®Þnh, n©ng cao nhËn thøc vÒ giíi vµ hç trî ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n. Héi Liªn hiÖp Phô n÷
ViÖt Nam lµ mét ®èi t¸c quan träng vµ thêng gi÷ vai trß thiÕt yÕu trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n. Hµ
Lan hç trî kinh phÝ cho mét sè ho¹t ®éng sau Héi nghÞ B¾c Kinh, kÓ c¶ viÖc hç trî cho dù ¸n cña
Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn hîp quèc vµ Uû ban Quèc gia v× sù TiÕn bé cña Phô n÷, nh»m n©ng cao
n¨ng lùc thùc hiÖn C¬ng lÜnh Hµnh ®éng B¾c Kinh. Ngoµi ra, ch¬ng tr×nh hîp t¸c cña Hµ Lan cßn
tËp trung c¶i thiÖn t×nh h×nh dinh dìng cña phô n÷ vµ trÎ em còng nh t¨ng cêng c«ng t¸c ch¨m sãc
søc khoÎ ban ®Çu trong lÜnh vùc y tÕ. Th«ng qua Quü cña Phô n÷ ®Þa ph¬ng, Hµ Lan cung cÊp nh÷ng
dù ¸n quy m« nhá ®Ó hç trî cho c«ng t¸c nghiªn cøu, ®µo t¹o vµ c¸c s¸ng kiÕn cña ®Þa ph¬ng liªn
quan ®Õn c¸c vÊn ®Ò giíi.
72
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
ChÝnh phñ BØ
§Þa chØ 49 Hai Bµ Trng, Hµ Néi
§iÖn tho¹i (84 4) 934 6177/8
Fax (84 4) 934 6184
E-mail BADC@hn.vnn.vn
Trong khu«n khæ ch¬ng tr×nh hîp t¸c song ph¬ng, n¨m 1997 ChÝnh phñ BØ vµ Héi Liªn hiÖp Phô n÷
ViÖt Nam ®· nhÊt trÝ vÒ mét dù ¸n t¨ng cêng n¨ng lùc thÓ chÕ cña Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam ®Ó
qu¶n lý c¸c ch¬ng tr×nh tiÕt kiÖm vµ tÝn dông cho phô n÷ nghÌo ë n«ng th«n. Môc tiªu cña dù ¸n tÝn
dông ViÖt-BØ (VBCP) lµ thiÕt lËp mét hÖ thèng qu¶n lý tÝn dông tµi chÝnh bÒn v÷ng b»ng c¸ch n©ng cao
n¨ng lùc cña Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam trong viÖc hç trî nh÷ng ngêi nghÌo vµ nh÷ng phô n÷
n«ng th«n chÞu thiÖt thßi tiÕp cËn víi c¸c dÞch vô tiÕt kiÖm vµ tÝn dông cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng. VBCP
lµ mét thÓ chÕ tµi chÝnh quy m« nhá cung cÊp c¸c dÞch vô tµi chÝnh (tÝn dông vµ tiÕt kiÖm) vµ phi tµi
chÝnh (t vÊn kinh doanh) cho phô n÷ nghÌo ë n«ng th«n. ChÝnh phñ BØ cßn tµi trî cho dù ¸n Ph¸t
triÓn doanh nghiÖp n÷ ë miÒn Trung ViÖt Nam (§µ N½ng) cña UNIDO.
B×nh ®¼ng giíi ®îc x¸c ®Þnh lµ quyÒn tù do cña c¸ nh©n ®îc ph¸t triÓn nh÷ng n¨ng lùc cña b¶n th©n
vµ ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh lùa chän mµ kh«ng bÞ h¹n chÕ bëi vai trß giíi. B×nh ®¼ng giíi cã nghÜa lµ
nam giíi vµ phô n÷ ®îc hëng thô mét c¸ch b×nh ®¼ng c¸c hµng ho¸ cã gi¸ trÞ vÒ mÆt x· héi, c¸c c¬
héi, c¸c nguån lùc vµ c¸c ho¹t ®éng khen thëng. Môc tiªu ®Æt ra kh«ng ph¶i lµ phô n÷ vµ nam giíi
trë nªn hoµn toµn nh nhau mµ lµ hä cã c¸c c¬ héi vµ c¸c quyÒn b×nh ®¼ng bÒn v÷ng trong cuéc
sèng. (Thùc tiÔn c«ng t¸c giíi cña SDC - Bé tµi liÖu híng dÉn vÒ t¸c nghiÖp cho SDC vµ c¸c ®èi t¸c).
ViÖc lång ghÐp vÊn ®Ò giíi lµ chiÕn lîc tæng thÓ do SDC thùc hiÖn nh»m ®¹t ®îc môc tiªu b×nh ®¼ng
giíi còng nh ®¶m b¶o r»ng ho¹t ®éng cña SDC vµ c¸c ®èi t¸c kh«ng gãp phÇn duy tr× nh÷ng sù bÊt
b×nh ®¼ng. ViÖc lång ghÐp vÊn ®Ò giíi ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ®æi míi vÒ môc tiªu ph¸t triÓn, ph¬ng
thøc tiÕp cËn vµ v¨n ho¸ tæ chøc cña SDC nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu riªng cña phô n÷ vµ nam giíi
vµ mang l¹i nh÷ng lîi Ých b×nh ®¼ng cho hä.
V¨n phßng §iÒu phèi Khu vùc Mª K«ng (COOF) cña SDC cam kÕt lång ghÐp vÊn ®Ò b×nh ®¼ng giíi
nh»m gióp ViÖt Nam:
T¨ng cêng vÞ thÕ b×nh ®¼ng cña nam giíi vµ phô n÷ vÒ c¸c mÆt x· héi, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ theo
c¸c quyÒn, n¨ng lùc vµ tr×nh ®é cña hä.
Ph¸t huy tèi ®a n¨ng lùc cña céng ®ång, huy ®éng tr×nh ®é, kü n¨ng sèng, kinh nghiÖm, kiÕn thøc
vµ nguån lùc cña d©n c trong céng ®ång,
§¹t ®îc c¸c môc tiªu nªu trong KÕ ho¹ch Hµnh ®éng Quèc gia v× sù TiÕn bé cña phô n÷ ViÖt
Nam (lÇn thø hai) vµ ChiÕn lîc Toµn diÖn vÒ T¨ng trëng vµ Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo liªn quan tíi sù
ph¸t triÓn mang tÝnh c©n b»ng vÒ giíi.
73
Trong quan hÖ hîp t¸c song ph¬ng, chÝnh s¸ch cña SIDA lµ ®¶m b¶o lång ghÐp vÊn ®Ò b×nh ®¼ng
giíi vµo tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng. Trong c¸c ch¬ng tr×nh lín, vÝ dô nh trong lÜnh vùc y tÕ vµ ph¸t triÓn
n«ng th«n, thêng cã mét chuyªn gia cña c«ng ty t vÊn ®¶m nhiÖm viÖc lång ghÐp vÊn ®Ò giíi.
SIDA hç trî ®Æc biÖt cho viÖc t¨ng cêng b×nh ®¼ng giíi vµ quyÒn cña phô n÷ th«ng qua:
C¸c dù ¸n hç trî cña Thuþ §iÓn th«ng qua Héi Liªn hiÖp Phô n÷ tõ n¨m 1996 ®· ®îc ®¸nh gi¸
trong n¨m 2000 vµ sù hç trî tiÕp theo ®ang ®îc xem xÐt.
2) Quü hç trî vÒ giíi cña Thôy §iÓn ®· ®îc thiÕt lËp n¨m 1997 víi môc tiªu hç trî c¸c s¸ng kiÕn
ë cÊp c¬ së nh»m t¨ng cêng b×nh ®¼ng giíi vµ x· héi d©n sù. Cho ®Õn nay, Quü nµy ®· hç trî
nhiÒu dù ¸n quy m« nhá, bao gåm c¸c h×nh thøc tËp huÊn kh¸c nhau, nghiªn cøu, c¸c sù kiÖn
t¹i céng ®ång vµ c¸c th viÖn nhá. Tõ th¸ng 9 n¨m 2000, Quü nµy sÏ nhËn ®îc sù phèi hîp hç
trî cña Thôy §iÓn vµ §an M¹ch.
74 /75
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
Trung t©m Hç trî Gi¸o dôc vµ N©ng cao n¨ng lùc cho Phô n÷ (CEPEW)
§Þa chØ 113 D1 Trung Tù, §èng §a, Hµ Néi
§iÖn tho¹i/ Fax (84 4) 572 6789; E-mail cepew@fmail.vnn.vn
§îc thµnh lËp n¨m 1997, Trung t©m Hç trî Gi¸o dôc vµ N©ng cao n¨ng lùc cho Phô n÷ phÊn ®Êu t¨ng
cêng n¨ng lùc cho phô n÷ nh»m ®¹t ®îc b×nh ®¼ng giíi vµ n©ng cao vÞ thÕ cña phô n÷ ë nhµ vµ trong
gia ®×nh. NhiÖm vô chÝnh cña Trung t©m bao gåm t¨ng cêng n¨ng lùc, x©y dùng, phæ biÕn c¸c c¬ së
båi dìng kiÕn thøc cho phô n÷ vµ thùc hiÖn c¸c dù ¸n t¹i céng ®ång nh»m c¶i thiÖn chÊt lîng cuéc
sèng cña phô n÷. Trung t©m tiÕn hµnh c«ng t¸c nghiªn cøu trong c¸c lÜnh vùc nh gi¸o dôc trÎ em g¸i,
phô n÷ víi vai trß l·nh ®¹o vµ ra quyÕt ®Þnh ë tÊt c¶ c¸c cÊp. Trung t©m thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh tËp
huÊn cho nam n÷ l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng vÒ c¸c vÊn ®Ò giíi, c¸c líp d¹y nghÒ cho phô n÷ nghÌo ë ®Þa
ph¬ng vµ c¸c líp båi dìng kü n¨ng kinh doanh quy m« nhá cho phô n÷ n«ng th«n. Trung t©m cßn
triÓn khai c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn dùa vµo céng ®ång nh:
t¹o thu nhËp vµ ch¨m sãc søc khoÎ cho phô n÷.
n©ng cao kü n¨ng lµm kinh tÕ gia ®×nh cña phô n÷
d¹y nghÒ cho phô n÷
phßng chèng b¹o lùc ®èi víi phô n÷ ë c¸c céng ®ång cÊp c¬ së
thiÕt lËp c©u l¹c bé Phô n÷ vµ §êi sèng nh»m t¹o c¬ héi cho phô n÷ chia sÎ kiÕn thøc, kü n¨ng
vµ kinh nghiÖm sèng
giíi vµ viÖc thùc hiÖn NghÞ ®Þnh vÒ Quy chÕ D©n chñ ë c¬ së.
Trung t©m Nghiªn cøu khoa häc vÒ Gia ®×nh vµ Phô n÷ (CEFAWS)
§Þa chØ 6 §inh C«ng Tr¸ng, quËn Hoµn KiÕm, Hµ Néi, ViÖt Nam
§iÖn tho¹i (84 4) 933 0435; 933 2890; 933 1744
§T di ®éng (84 0) 913 214 155 (Gi¸m ®èc); Fax (84 4) 933 2890
E-mail cfws@netnam.vn; thgiang@fpt.vn
Trang Web http://www.vngender.edu.vn
Trung t©m Nghiªn cøu khoa häc vÒ Gia ®×nh vµ Phô n÷ (CEFAWS) lµ c¬ quan quèc gia nghiªn cøu vÒ
c¸c vÊn ®Ò gia ®×nh vµ giíi ë ViÖt Nam. ChÝnh phñ ViÖt Nam thµnh lËp CEFAWS vµo n¨m 1987. §©y
lµ c¬ quan ®Çu tiªn t¹i ViÖt Nam chuyªn nghiªn cøu vÒ c¸c vÊn ®Ò gia ®×nh vµ giíi. C¸c ho¹t ®éng
chÝnh cña Trung t©m lµ nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi phô n÷, gia ®×nh vµ giíi còng nh tiÕn hµnh
c¸c héi nghÞ, héi th¶o, c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ c¸c biÖn ph¸p can thiÖp nh»m t¨ng cêng b×nh ®¼ng
vµ c«ng b»ng giíi. Chøc n¨ng cña Trung t©m lµ cung cÊp c¬ së khoa häc ®Ó gióp ChÝnh phñ trong qu¸
tr×nh ra quyÕt ®Þnh liªn quan tíi phô n÷, gia ®×nh vµ giíi.
75
RAFH ®îc thµnh lËp n¨m 1993 vµ ho¹t ®éng nh mét tæ chøc phi chÝnh phñ, ®îc Së Khoa häc,
C«ng nghÖ vµ M«i trêng cÊp giÊy phÐp. Ho¹t ®éng chÝnh cña Trung t©m tËp trung vµo viÖc nghiªn
cøu c¸c bÖnh viªm nhiÔm ®êng sinh s¶n, c¸c bÖnh l©y truyÒn qua ®êng t×nh dôc, gi¸o dôc søc khoÎ
vµ giíi tÝnh. Trung t©m cßn tham gia t vÊn vÒ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh vµ phßng tr¸nh c¸c bÖnh l©y
nhiÔm qua ®êng t×nh dôc còng nh huy ®éng nam giíi tham gia kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh. Trung t©m tæ
chøc c¸c kho¸ ®µo t¹o tËp huÊn viªn cho c¸c nh©n viªn y tÕ, hé sinh, y t¸, nh©n viªn y tÕ céng ®ång vµ
nh÷ng c¸n bé t vÊn vÒ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh.
Trung t©m Nghiªn cøu lao ®éng n÷, Bé Lao ®éng - Th¬ng binh vµ X· héi
§Þa chØ 2 §inh LÔ, Hµ Néi
§iÖn tho¹i (84 4) 826 9732, §T di ®éng: 0903221002; Fax (84 4) 826 9733
E-mail rcfl@fpt.vn
Trung t©m Nghiªn cøu lao ®éng n÷ ®îc thµnh lËp n¨m 1994 trùc thuéc ViÖn Khoa häc lao ®éng vµ C¸c
vÊn ®Ò X· héi (Bé L§TBXH). Trung t©m ®· xuÊt b¶n mét sè cuèn s¸ch sö dông nh÷ng sè liÖu ®îc
t¸ch biÖt vÒ giíi trong lÜnh vùc phô n÷ vµ lao ®éng ë ViÖt Nam còng nh ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu c¸c
76
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
vÊn ®Ò vÒ lao ®éng n÷ nh ®iÒu kiÖn lµm viÖc, l¬ng, c¸c tiªu chuÈn lao ®éng vµ b¶o hiÓm x· héi.
Trung t©m ®· trë thµnh nguån cung cÊp vµ phæ biÕn th«ng tin chÝnh vÒ lao ®éng n÷.
Trung t©m Nghiªn cøu vµ øng dông Khoa häc vÒ Giíi - Gia ®×nh - Phô n÷ vµ VÞ
Thµnh niªn (CSAGA)
§Þa chØ Phßng 801-B3 Lµng Quèc tÕ Th¨ng long
§êng TrÇn §¨ng Ninh, CÇu GiÊy, Hµ Néi
§iÖn tho¹i (84 4) 754 0421 Fax (84 4) 756 0869
E-mail tinhcamlinhtam@fpt.vn
Trung t©m Nghiªn cøu vµ øng dông Khoa häc vÒ giíi, gia ®×nh, phô n÷ vµ vÞ thµnh niªn (CSAGA) lµ
mét tæ chøc phi chÝnh phñ vµ phi lîi nhuËn, bao gåm c¸c c¸n bé nghiªn cøu vÒ c¸c lÜnh vùc khoa häc
x· héi, nh©n v¨n vµ y tÕ. Hä lµ nh÷ng t×nh nguyÖn viªn tiÕn hµnh nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ giíi, gia ®×nh,
phô n÷ vµ løa tuæi vÞ thµnh niªn, cung cÊp th«ng tin, t vÊn vµ phæ biÕn kiÕn thøc vÒ nh÷ng lÜnh vùc nªu
trªn v× sù nghiÖp ph¸t triÓn gia ®×nh vµ x· héi.
Trung t©m Nghiªn cøu vÒ phô n÷, Trêng §¹i häc Quèc gia, Hµ Néi
§Þa chØ 144, Xu©n Thuû, CÇu GiÊy, Hµ Néi
§iÖn tho¹i (84 4) 7680471; Fax (84 4) 7680429
E-mail qui@vnu.edu.vn
Trung t©m Nghiªn cøu phô n÷ ®îc thµnh lËp nh»m ph¸t triÓn tiÒm n¨ng vµ sù tham gia cña phô n÷
trong c«ng t¸c nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn. Trung t©m triÓn khai c«ng t¸c nghiªn cøu vµ c¸c dù ¸n vÒ
nhiÒu vÊn ®Ò liªn quan ®Õn phô n÷, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc. Phßng ®µo t¹o cña
Trung t©m tæ chøc c¸c kho¸ häc vÒ lÞch sö phong trµo phô n÷ ViÖt Nam vµ thÕ giíi, v¨n ho¸ gia ®×nh,
ch¨m sãc søc khoÎ cho phô n÷ ViÖt Nam, d©n sè vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, t¸c ®éng cña luËt ph¸p vµ
c¸c chÝnh s¸ch x· héi ®èi víi phô n÷ vµ trÎ em, vai trß cña phô n÷ trong céng ®ång, giíi vµ ph¸t triÓn.
ViÖn X· héi häc ®îc thµnh lËp n¨m 1983 víi chøc n¨ng lµ mét c¬ quan nghiªn cøu chuyªn ngµnh
cña Trung t©m Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia. C¸c chøc n¨ng chÝnh cña ViÖn lµ:
Nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò x· héi c¶ vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn nh»m cung cÊp c¬ së khoa häc cho
viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch quèc gia vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi
§µo t¹o sau ®¹i häc vµ tiÕn sÜ ngµnh x· héi häc
Cung cÊp dÞch vô t vÊn cho c¸c dù ¸n ph¸t triÓn.
ViÖn X· héi häc lµ c¬ quan nghiªn cøu x· héi hµng ®Çu ë ViÖt Nam. ViÖn cã 52 c¸n bé nghiªn cøu bao
gåm 7 gi¸o s vµ phã gi¸o s, 19 tiÕn sÜ vµ 20 th¹c sÜ, lµm viÖc trong 8 phßng nghiªn cøu. HÇu hÕt c¸c
c¸n bé nghiªn cøu l©u n¨m ®· ®îc ®µo t¹o ë níc ngoµi.
Träng t©m nghiªn cøu hiÖn nay cña ViÖn lµ nh÷ng thay ®æi vÒ v¨n ho¸ vµ x· héi trong qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam. C¸c lÜnh vùc nghiªn cøu bao gåm:
77
Trung t©m Nghiªn cøu Giíi, Gia ®×nh vµ M«i trêng trong Ph¸t triÓn (CGFED)
§Þa chØ 19 - A26, ngâ 347, ®êng Hoµng Quèc ViÖt,
NghÜa T©n, CÇu GiÊy, Hµ Néi, ViÖt Nam
§iÖn tho¹i (84 4) 756 5929
Fax (84 4) 756 5874
E-mail cgfed@hn.vnn.vn
CGFED ®îc thµnh lËp vµo th¸ng 5 n¨m 1993. Lµ mét c¬ quan nghiªn cøu ®éc lËp, Trung t©m cã chøc
n¨ng nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò giíi, gia ®×nh vµ m«i trêng ë ViÖt Nam trªn quan ®iÓm ph¸t triÓn con
ngêi vµ mang tÝnh chÊt tæng hîp nhiÒu chuyªn ngµnh. Trung t©m lµ mét tæ chøc phi chÝnh phñ vµ phi
lîi nhuËn víi sù tù nguyÖn tham gia cña c¸c nhµ khoa häc vµ c¸c c¸n bé nghiªn cøu thuéc nhiÒu
chuyªn ngµnh kh¸c nhau.
C¸c ho¹t ®éng cña Trung t©m bao gåm:
TiÕn hµnh nghiªn cøu c¬ b¶n vÒ c¸c vÊn ®Ò giíi, gia ®×nh vµ m«i trêng tù nhiªn-x· héi trªn quan
®iÓm ph¸t triÓn còng nh mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c vÊn ®Ò nµy, ¸p dông ph¬ng ph¸p tæng hîp
nhiÒu chuyªn ngµnh. §èi tîng nghiªn cøu lµ phô n÷ vµ nam giíi ë mäi løa tuæi
øng dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu c«ng nghÖ vµ lý thuyÕt còng nh tiÕn bé trong nghiªn cøu khoa
häc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò giíi, gia ®×nh vµ m«i trêng phôc vô cho c«ng cuéc ph¸t triÓn ®Êt
níc, vµ tham gia vµo c¸c chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi-v¨n ho¸ vµ c¶i thiÖn m«i trêng
Tæ chøc c¸c héi nghÞ, héi th¶o vµ c¸c kho¸ tËp huÊn ë c¸c cÊp cho c¸c nhãm ®èi tîng, ®Æc biÖt
lµ ngêi d©n ë c¸c céng ®ång ®Þa ph¬ng
Thu thËp vµ phæ biÕn th«ng tin vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn giíi, søc khoÎ sinh s¶n vµ quyÒn, gia
®×nh vµ m«i trêng.
Trung t©m Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn n¨ng lùc phô n÷ d©n téc (TEW)
§Þa chØ A4, Lµng Khoa Häc, Ngäc Kh¸nh, Hµ Néi
§iÖn tho¹i (84 4) 771 5690 hoÆc 771 6386
Fax (84 4) 771 5691
E-mail chesh@tew-chesh.org.vn
TEW ®îc thµnh lËp n¨m 1994 vµ ®îc cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng nh mét tæ chøc phi chÝnh phñ th«ng
qua Héi Khoa häc vµ C«ng nghÖ vµ Héi D©n téc häc. Tæ chøc nµy triÓn khai c¸c dù ¸n quy m« nhá hç
trî phô n÷ d©n téc thiÓu sè trong c¸c lÜnh vùc nh ch¨m sãc søc khoÎ, y häc cæ truyÒn, n«ng nghiÖp,
m«i trêng, tµi nguyªn thiªn nhiªn, gi¸o dôc, cÊp níc, c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng
truyÒn thèng.
78 /79
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
Trung t©m Th«ng tin t liÖu Phi chÝnh phñ cã thÓ cung cÊp th«ng tin vÒ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ ®ang
ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam. Hµng n¨m, Trung t©m ph¸t hµnh cuèn Danh b¹ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ.
Danh b¹ nµy liÖt kª ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ ®îc ph©n theo lÜnh vùc nh giíi, trÎ em,
t¹o thu nhËp, tÝn dông quy m« nhá, gi¸o dôc, dinh dìng, y tÕ, søc khoÎ sinh s¶n vµ v¨n hãa.
Quü Ch©u ¸
§Þa chØ Sè 10-03, Toµ nhµ §Ö nhÊt
53 Quang Trung, Hµ Néi
§iÖn tho¹i (84 4) 943 3263 ; Fax (84 4) 943 3257
E-mail general@taf.vnn.vn
Quü Ch©u ¸ hç trî c¸c ho¹t ®éng nh trao ®æi vµ ®èi tho¹i, trî gióp kü thuËt, t¨ng cêng thÓ chÕ vµ
nghiªn cøu trong ph¹m vi bèn lÜnh vùc lín cña ch¬ng tr×nh: Qu¶n trÞ quèc gia vµ luËt ph¸p , c¶i c¸ch
vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, sù tham gia cña phô n÷ vµ quan hÖ quèc tÕ, VÒ sù tham gia cña phô n÷ ë ViÖt
Nam,Quü nµy hç trî c¸c ch¬ng tr×nh nh»m t¨ng thªm c¬ héi kinh tÕ cho phô n÷, ®Êu tranh chèng bu«n
b¸n phô n÷ vµ gióp phô n÷ n©ng cao nhËn thøc vÒ c¸c quyÒn hîp ph¸p cña m×nh. N¨m 2001, Quü nµy
®· phèi hîp víi CEPEW x©y dùng mét dù ¸n thÝ ®iÓm hç trî tiÓu doanh nghiÖp ë Nam §Þnh. M« h×nh
tiÓu doanh nghiÖp nµy hç trî viÖc viÖc ®µo t¹o c¸n bé l·nh ®¹o, tÝn dông vµ tiÕt kiÖm cho phô n÷ vµ
hiÖn ®ang ®îc më réng sang c¸c tØnh kh¸c nh»m gãp phÇn t¹o ra c¬ héi kinh tÕ cho chÞ em. Ngoµi ra,
víi sù hç trî cña USAID vµ sù hîp t¸c cña Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam vµ CEPEW, Quü Ch©u ¸
võa míi khëi ®éng mét dù ¸n hai n¨m nh»m phßng ngõa vµ ng¨n chÆn t×nh tr¹ng bu«n b¸n phô n÷ vµ
trÎ em ë ViÖt Nam th«ng qua c¸c biÖn ph¸p can thiÖp theo ch¬ng tr×nh mang tÝnh s¸ng t¹o còng nh
th«ng qua viÖc hç trî cho sù phèi hîp song ph¬ng vµ khu vùc. Cuèi cïng, Quü nµy hiÖn ®ang phèi hîp
víi Tæng Liªn ®oµn Lao ®éng ViÖt Nam ®¸nh gi¸ nhËn thøc cña phô n÷ vÒ luËt ph¸p trong lÜnh vùc lao
®éng vµ t¨ng cêng viÖc thùc hiÖn thi Bé luËt Lao ®éng. Quü ®ang phèi hîp víi Liªn ®oµn Lao §éng ë
Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ tØnh B×nh D¬ng tiÕn hµnh gi¸o dôc, ®µo t¹o cho c«ng nh©n n÷ trong ngµnh
dÖt may vµ giµy dÐp vÒ c¸c quyÒn lao ®éng hîp ph¸p cña m×nh.
CARE International coi nhËn thøc vÒ giíi lµ mét trong t¸m yªu cÇu c¬ b¶n trong c¬ së lý luËn vÒ
ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng quèc tÕ cña m×nh. ë ViÖt Nam, CARE tæ chøc tËp huÊn vÒ giíi cho c¸c c¸n bé
cña m×nh vµ c¸c c¬ quan ®èi t¸c. Víi sù hç trî cña §¹i sø qu¸n V¬ng quèc Hµ Lan, CARE ®· x©y
dùng mét bé tµi liÖu tËp huÊn vÒ giíi b»ng tiÕng ViÖt. C¸c ch¬ng tr×nh/dù ¸n cña CARE ®Òu xem xÐt
vai trß cña nam giíi vµ phô n÷ trong toµn bé chu kú dù ¸n, tõ viÖc ®¸nh gi¸ vµ ph©n tÝch nhu cÇu ®Õn
79
CRS gãp phÇn t¨ng cêng nh÷ng mèi quan hÖ ®óng ®¾n cña tÊt c¶ mäi ngêi d©n trªn c¬ së ®¶m b¶o
r»ng nam giíi vµ phô n÷ cã c¬ héi b×nh ®¼ng ®Ó ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng cña m×nh. C¸c ch¬ng tr×nh cña
CRS t¹i ViÖt Nam ¸p dông nh÷ng nguyªn t¾c lËp ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng liªn quan ®Õn vÊn ®Ò giíi nh
sau: 1) Mäi ch¬ng tr×nh ph¶i x¸c ®Þnh nh÷ng chªnh lÖch gi÷a nam vµ n÷ vÒ nhu cÇu vµ c¬ héi. Ch¬ng
tr×nh Ph¸t triÓn doanh nghiÖp n«ng th«n vµ n«ng nghiÖp (ARED) còng tiÕn hµnh ph©n tÝch vÒ giíi vµ thu
thËp c¸c sè liÖu ®îc ph©n chia theo giíi ®Ó phôc vô cho môc ®Ých lËp ch¬ng tr×nh vµ theo dâi thùc
hiÖn; 2) C¸c ch¬ng tr×nh ph¶i thóc ®Èy nh÷ng quyÒn b×nh ®¼ng, sù tham gia vµ kiÓm so¸t. TÊt c¶ c¸c
dù ¸n cña CRS ®Òu khuyÕn khÝch sù tham gia tÝch cùc cña nam giíi vµ phô n÷ trong mäi c«ng ®o¹n
x©y dùng vµ thùc hiÖn dù ¸n. §Ó thùc hiÖn ®iÒu ®ã, c¸c c¸n bé ch¬ng tr×nh ®îc tËp huÊn vÒ c¸c vÊn
®Ò giíi. Môc tiªu cô thÓ cña ch¬ng tr×nh ARED lµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò b×nh ®¼ng giíi trong viÖc tiÕp cËn
víi th«ng tin vµ c¸c dÞch vô còng nh sö dông hÖ thèng theo dâi ®Ó kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng thay ®æi
trong cuéc sèng cña nam giíi vµ phô n÷. Nh÷ng dù ¸n tÝn dông quy m« nhá tríc ®©y coi phô n÷ lµ ®èi
tîng tham gia trong c¸c ch¬ng tr×nh tÝn dông quy m« nhá. Ch¬ng tr×nh cøu trî khÈn cÊp ®· t¨ng
cêng sù quan t©m vÒ giíi trong qu¸ tr×nh ph©n phèi nguån viÖn trî nµy khi cã thiªn tai; 3) C¸c ch¬ng
tr×nh ph¶i gãp phÇn t¨ng cêng c¸c mèi quan hÖ ®èi t¸c ®óng ®¾n víi c¸c tæ chøc vµ ngêi d©n ®Þa
ph¬ng. Ch¬ng tr×nh ARED nh»m t¨ng cêng cam kÕt vµ n¨ng lùc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ giíi, vÝ dô
th«ng qua viÖc tæ chøc c¸c héi th¶o vµ c¸c líp tËp huÊn vÒ giíi cho nh÷ng ®èi t¸c vµ ®èi tîng thô
hëng chÝnh ë cÊp th«n b¶n, cÊp x· vµ cÊp huyÖn.
CIDSE lµ mét nhãm c«ng t¸c cña 13 tæ chøc ph¸t triÓn Thiªn chóa gi¸o cña Ch©u ¢u, B¾c Mü vµ Niu-
di-l©n, b¾t ®Çu ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam tõ n¨m 1977. Trong ch¬ng tr×nh cña m×nh, CIDSE cam kÕt
t¨ng cêng c«ng b»ng giíi vµ n©ng cao vÞ thÕ, n¨ng lùc cho phô n÷. Mét c¸n bé ®· ®îc giao tr¸ch
nhiÖm thóc ®Èy nh÷ng mèi quan t©m nµy trong ph¹m vi tæ chøc. N¨m 1997, 1999 vµ 2002, CIDSE ®·
tæ chøc ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i vÒ nhËn thøc giíi vµ ph©n tÝch giíi cho c¸n bé cña m×nh ë Hµ Néi vµ
80
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
thµnh phè Hå ChÝ Minh. HiÖn nay, cuèn sæ tay híng dÉn vÒ ch¬ng tr×nh cña CIDSE ®ang ®îc biªn
so¹n vµ sÏ ®îc triÓn khai ¸p dông, trong ®ã ®Ò cËp tíi c¸c mèi quan t©m vÒ giíi. CIDSE ®· bè trÝ kinh
phÝ ®Ó ®¶m b¶o lång ghÐp vÊn ®Ò giíi vµo tÊt c¶ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn cña c¬ quan nµy, ®Æc biÖt lµ c¸c
dù ¸n míi x©y dùng, nh»m c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vµ n©ng cao vÞ thÕ cña phô n÷ ë c¸c ®Þa ph¬ng cã dù
¸n. Ngoµi ho¹t ®éng quan träng lµ tæ chøc tËp huÊn vÒ giíi cho nh©n viªn cña c¸c c¬ quan tham gia
thùc hiÖn dù ¸n, CIDSE ®· tiÕn hµnh mét sè ®ît nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ vÒ giíi trong n¨m 1999 vµ 2000
®Ó ph©n tÝch t×nh h×nh giíi trong c¸c dù ¸n. N¨m 2001, CIDSE ®· tiÕn hµnh ®ît kiÓm tra thêng niªn
vÒ giíi. KÕt qu¶ cña ®ît kiÓm tra nµy ®· t¹o c¬ së cho viÖc c¶i tiÕn quy tr×nh lång ghÐp vÊn ®Ò giíi
trong ph¹m vi ch¬ng tr×nh cña CIDSE.
Quü Ford
§Þa chØ Phßng 1502 - 1503 - 1504, tÇng 15, toµ nhµ Vietcombank,
198 TrÇn Quang Kh¶i, Hµ Néi
§iÖn tho¹i (84 4) 934 9766; Fax (84 4) 934 9765
E-mail Ford-Hanoi@fordfound.org
Quü Ford lµ mét tæ chøc tµi trî quèc tÕ t nh©n, ®ång thêi lµ mét tæ chøc phi chÝnh phñ tham gia trong
Nhãm Tµi trî vÒ giíi vµ Nhãm ®èi t¸c vÒ ChiÕn lîc giíi cña ChÝnh phñ vµ c¸c nhµ tµi trî.
Quü Ford tµi trî cho mét sè c¬ quan nghiªn cøu vÒ phô n÷ nh Trung t©m Nghiªn cøu vÒ Phô n÷ vµ Gia
®×nh vµ Khoa Phô n÷ häc thuéc Trêng §¹i häc më thµnh phè Hå ChÝ Minh ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng
nghiªn cøu, ®µo t¹o vµ trao ®æi. Võa qua, Quü nµy ®· tµi trî cho c¸c ho¹t ®éng sau ®©y: nghiªn cøu vµ
so¹n th¶o ch¬ng vÒ søc kháe trong b¸o c¸o ph©n tÝch t×nh h×nh giíi ë ViÖt Nam, cö hai ®¹i biÓu cña
Uû ban Quèc gia v× sù TiÕn bé cña Phô n÷ vµ Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam tham gia Uû ban trï bÞ cho
Héi nghÞ B¾c Kinh +5 t¹i New York vµo th¸ng 3 n¨m 2000 còng nh cö 24 c¸n bé vµ ®¹i biÓu cña c¸c
tæ chøc phi chÝnh phñ ViÖt Nam ®i dù Héi nghÞ B¾c Kinh +5 t¹i New York vµo th¸ng 6 n¨m 2000.
Friedrich-Ebert-Stiftung lµ mét quü cña §øc cã trô së t¹i Bonn vµ Berlin, CHLB §øc. Quü nµy cã
kho¶ng 70 v¨n phßng ®¹i diÖn vµ v¨n phßng dù ¸n trªn kh¾p thÕ giíi vµ cam kÕt tu©n thñ c¸c gi¸ trÞ
c¬ b¶n cña nÒn d©n chñ x· héi. V¨n phßng ®¹i diÖn t¹i Hµ Néi, ®îc thiÕt lËp n¨m 1990, ®· phèi hîp
chÆt chÏ víi c¸c c¬ quan ®èi t¸c ViÖt Nam nh NPA, Bé Lao ®éng - Th¬ng binh vµ X· héi, Tæng Liªn
®oµn Lao ®éng ViÖt Nam vµ c¸c c¬ quan kh¸c.
C¸c ho¹t ®éng vÒ giíi cña Quü tËp trung vµo hai lÜnh vùc:
T¨ng cêng b×nh ®¼ng giíi trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh vÒ chÝnh trÞ còng nh c¸c vÊn ®Ò x· héi
Gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ giíi trong m«i trêng lµm viÖc.
Oxfam Anh
§Þa chØ Kh¸ch s¹n La Thµnh, 218 §éi CÊn, Hµ Néi
§iÖn tho¹i (84 4) 832 5491-2 Fax (84 4) 832 5247
E-mail oxfamgb@netnam.org.vn hoÆc common@oxfamgb.org.vn
81
§îc thµnh lËp vµo n¨m 1976, Oxfam Hång K«ng (OHK) lµ mét tæ chøc phi chÝnh phñ cã trô së t¹i
Hång K«ng vµ do nh©n d©n Hång K«ng ®ãng gãp vÒ tµi chÝnh. Tæ chøc nµy cã ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn
ë 14 níc vµ khu vùc thuéc Ch©u ¸ vµ Ch©u Phi. OHK më V¨n phßng ®¹i diÖn t¹i Hµ Néi vµo n¨m
1993 nhng ®· hç trî c¸c dù ¸n ph¸t triÓn tõ n¨m 1988. OHK cã mét chÝnh s¸ch chung vÒ giíi cho
toµn bé tæ chøc vµ phÊn ®Êu ®¹t môc tiªu b×nh ®¼ng giíi b»ng c¸ch t¨ng cêng kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµ
kiÓm so¸t, trªn nguyªn t¾c b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷, ®èi víi c¸c nguån lùc ë tÊt c¶ c¸c cÊp. ë ViÖt
Nam, OHK x¸c ®Þnh ®èi tîng hç trî lµ c¸c d©n téc thiÓu sè vµ phô n÷ v× hä n»m trong sè nh÷ng ngêi
nghÌo nhÊt vµ Ýt ®îc quan t©m nhÊt. §«i khi, OHK lµm viÖc trùc tiÕp víi phô n÷ vµ ®· x©y dùng quan
hÖ hîp t¸c víi ®¹i diÖn cña Héi Phô n÷ ®Þa ph¬ng ë 6 huyÖn cã c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn céng ®ång
cña tæ chøc nµy. OHK khuyÕn khÝch sù tham gia cña phô n÷ vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh cña céng
®ång vµ ®a néi dung n©ng cao nhËn thøc vÒ giíi vµ b×nh ®¼ng giíi vµo c¸c ch¬ng tr×nh t¨ng cêng
n¨ng lùc cho c¸c c¸n bé, c¸c c¬ quan hîp t¸c vµ c¸c ®èi tîng thô hëng cña dù ¸n.
PDI quan t©m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò giíi ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu triÓn khai ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam.
C¸ch tiÕp cËn cña PDI víi vÊn ®Ò giíi ®îc thÓ hiÖn trong c¸c chiÕn lîc ph¸t triÓn céng ®ång nh»m
n©ng cao kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña phô n÷ víi c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n vµ dinh dìng,
®ång thêi t¨ng cêng c¬ héi kinh tÕ cña phô n÷. §èi t¸c chñ yÕu cña PDI lµ Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt
Nam vµ §oµn Thanh niªn. Nh÷ng ®ãng gãp cña PDI cho môc tiªu b×nh ®¼ng giíi ®îc ph¶n ¸nh qua
c¸c ho¹t ®éng tuyªn truyÒn vµ c¸c tµi liÖu th«ng tin - tuyªn truyÒn - gi¸o dôc cho phô n÷ vµ c¸c nhãm
thanh niªn. Trªn c¬ së phèi hîp víi ViÖn Nghiªn cøu vµ §µo t¹o JSI, PDI ®· hoµn thµnh vµ xuÊt b¶n
b¸o c¸o nghiªn cøu ®Þnh tÝnh t¸c ®éng cña Ch¬ng tr×nh Hµnh ®éng Cai-r« vÒ giíi, n©ng cao vÞ thÕ,
n¨ng lùc cho phô n÷ vµ søc kháe sinh s¶n ë 2 x·. HiÖn nay, PDI ®ang tiÕn hµnh ®ît nghiªn cøu ®Þnh
tÝnh míi vÒ nh÷ng mèi liªn quan gi÷a giíi, t×nh dôc vµ søc khoÎ sinh s¶n t¹i ViÖt Nam, dùa trªn nh÷ng
kÕt qu¶ cña ®ît nghiªn cøu tríc ®©y.
Radda Barnen
§Þa chØ 6 T«n ThÊt ThiÖp, Hµ Néi
§iÖn tho¹i (84 4) 823 2393 hoÆc 823 4112; Fax (84 4) 823 2394
E-mail rbhanoi@netnam.org.vn
Tæ chøc Cøu trî nhi ®ång Thôy §iÓn (Radda Barnen) ®· x©y dùng mét bé tµi liÖu híng dÉn lång ghÐp
c¸c quan ®iÓm b×nh ®¼ng giíi ®èi víi trÎ em vµo c¸c ho¹t ®éng thùc tiÔn. Bé tµi liÖu cßn khuyÕn khÝch
82
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi
th¶o luËn vµ cung cÊp th«ng tin cho cuéc ®èi tho¹i chÝnh s¸ch vµ c«ng t¸c tuyªn truyÒn vËn ®éng còng
nh cho viÖc lång ghÐp vÊn ®Ò giíi vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thÓ chÕ. §èi tîng träng t©m cña tµi liÖu nµy
lµ trÎ em trai vµ trÎ em g¸i, vµ ngoµi c¸c tæ chøc ho¹t ®éng v× trÎ em nã cã thÓ phôc vô cho ph¹m vi
®èi tîng réng h¬n. §· cã mét sè tæ chøc ph¸t triÓn b¾t ®Çu lËp kÕ ho¹ch lång ghÐp vÊn ®Ò giíi vµo c¸c
ch¬ng tr×nh hiÖn nay cña m×nh.
Tæ chøc Cøu trî nhi ®ång Thuþ §iÓn sÏ thóc ®Èy ho¹t ®éng vÒ giíi mét c¸ch tÝch cùc h¬n trong
ch¬ng tr×nh hai n¨m s¾p tíi b»ng viÖc tuyÓn dông c¸n bé chuyªn tr¸ch vÒ vÊn ®Ò giíi vµ sù tham gia
cña trÎ em.
Giíi lµ vÊn ®Ò xuyªn suèt trong mäi ho¹t ®éng cña SC-UK t¹i ViÖt Nam. TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng nghiªn
cøu, dù ¸n vµ tuyªn truyÒn ®Òu chó ý ®Õn c¸c vÊn ®Ò giíi, b¾t ®Çu tõ viÖc t¸ch biÖt c¸c sè liÖu theo
tuæi ®Ó t×m hiÓu nh÷ng kh¸c biÖt gi÷a nam giíi vµ phô n÷, gi÷a trÎ em trai vµ trÎ em g¸i. Sau ®ã, nh÷ng
nguyªn t¾c nµy ®îc ¸p dông vµo c¸c dù ¸n sau:
Dù ¸n tÝn dông quy m« nhá ®· hç trî h¬n 17.000 phô n÷ t¨ng thu nhËp gia ®×nh vµ c¶i thiÖn t×nh
h×nh søc kháe, dinh dìng vµ häc tËp cña con em hä.
Qua kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ c¸c vÊn ®Ò lao ®éng trÎ em ë ®« thÞ vµ n«ng th«n ViÖt Nam, ®· x¸c
®Þnh râ c¸c lo¹i h×nh lao ®éng cña trÎ em trai vµ trÎ em g¸i ë c¸c løa tuæi kh¸c nhau vµ ¶nh hëng
cña lao ®éng ®èi víi trÎ em.
Dù ¸n gi¸o dôc cho c¸c d©n téc thiÓu sè nh»m t¨ng cêng kh¶ n¨ng tiÕp cËn, tÝnh phï hîp vµ
chÊt lîng cña gi¸o dôc tiÓu häc vµ gi¸o dôc mÇm non ®èi víi trÎ em trai vµ trÎ em g¸i.
Dù ¸n HIV/AIDS nh»m n©ng cao nhËn thøc vÒ HIV/AIDS, giíi tÝnh vµ t×nh dôc ®Ó khuyÕn
khÝch thay ®æi hµnh vi, qua ®ã trÎ em trai vµ trÎ em g¸i cã thÓ b¶o vÖ b¶n th©n m×nh. C¸c tµi
liÖu gi¸o dôc giíi tÝnh ®· ®îc x©y dùng gÇn ®©y cho trÎ em trai vµ trÎ em g¸i ë løa tuæi 6-18.
Dù ¸n hç trî ngêi tµn tËt nh»m t¨ng cêng kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña trÎ em tµn tËt vµ gia ®×nh c¸c
em víi c¸c dÞch vô ®¹i chóng, ®Êu tranh chèng sù ph©n biÖt, kú thÞ ®èi víi ngêi tµn tËt còng nh
thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng tù tuyªn truyÒn cho b¶n th©n cña ngêi tµn tËt. SC-UK phèi hîp tæ chøc
nghiªn cøu vÒ t×nh tr¹ng bu«n b¸n phô n÷ vµ trÎ em trong vµ tõ ViÖt Nam.
Môc tiªu cña SNV ViÖt Nam lµ t¨ng cêng n¨ng lùc cña c¸c c¬ quan/tæ chøc ViÖt Nam nh»m c¶i thiÖn
®iÒu kiÖn sèng vµ n©ng cao vÞ thÕ cña nh÷ng bé phËn d©n c nghÌo trong x· héi ViÖt Nam, th«ng qua
c¸c ho¹t ®éng hç trî trong lÜnh vùc qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn, t¹o thu nhËp vµ viÖc lµm. SNV ViÖt
Nam phÊn ®Êu lång ghÐp vÊn ®Ò giíi trong c«ng t¸c tæ chøc còng nh trong c¸c ch¬ng tr×nh/dù ¸n
cña m×nh. Môc tiªu ®Æt ra lµ phèi hîp gi¶i quyÕt vÊn ®Ò b×nh ®¼ng giíi víi c¸c c¬ quan/tæ chøc ®èi t¸c,
t¨ng cêng n¨ng lùc vµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng x©y dùng m¹ng líi ë ViÖt Nam vµ khu vùc Ch©u ¸.
82/ 83
Thµnh viªn
GAP lµ mèi quan hÖ ®èi t¸c më réng nh»m huy ®éng sù tham gia cña ®¹i diÖn tÊt c¶ c¸c c¬ quan chñ
chèt cña ChÝnh phñ, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ, song ph¬ng, ®a ph¬ng vµ c¸c tæ chøc thuéc Liªn
Hîp Quèc hç trî ph¸t triÓn ë ViÖt Nam. Trong trêng hîp mét nhãm cã nhiÒu thµnh viªn - nh c¸c
NGO quèc tÕ - th× GAP ®Ò nghÞ nhãm nµy cö mét sè ®¹i biÓu tham dù c¸c cuéc häp cña GAP, ph¶n
¸nh nh÷ng lîi Ých vµ kinh nghiÖm cña nhãm vµ b¸o c¸o l¹i víi nhãm vÒ c¸c ®Ò xuÊt cña GAP. Uû ban
Quèc gia v× sù TiÕn bé cña Phô n÷ ViÖt Nam sÏ thùc hiÖn vai trß nµy thay mÆt cho c¸c Ban v× sù TiÕn
bé cña Phô n÷ trong ChÝnh phñ.
Tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan ®¨ng cai tæ chøc c¸c cuéc häp
X¸c ®Þnh ®Þa ®iÓm
Bè trÝ ¨n tra (chi phÝ kho¶ng 2 triÖu ®ång)
Hç trî cuéc häp
ViÕt biªn b¶n cuéc häp
84
LHQ: tãm t¾t t×nh h×nh giíi