Z

Tích phân nhị thức xr (axs + b)t dx

——————————————————————————————–
I. KIẾN THỨC CẦNZ NHỚ:
t
Khi gặp tích phân kiểu xr (axs + b) dx với r; s; t ∈ Q hãy chú ý đến kết quả dưới đây của Chebyshev.
Z
t
Định lý Chebyshev: Nguyên hàm xr (axs + b) dx với r; s; t ∈ Q biểu diễn hữu hạn qua lớp các hàm sơ
r+1 r+1
cấp khi và chỉ khi một trong ba số t; ; t+ là số nguyên.
s s

vn
Để hữu tỷ hóa loại nguyên hàm này trong ba trường hợp đó ta cần nhớ:

1. Nếu t ∈ Z thì đặt x = um với m là mẫu số chung của r và s.

r+1
2. Nếu ∈ Z thì đặt axs + b = uM với M là mẫu số của t
s
r+1
3. Nếu t + ∈ Z thì đặt a + bx−s = uM với M là mẫu số của t.
s

II. CÁC VÍ DỤ:

Z 1 √
x dx
Ví dụ 1: Tính I = √ 2.
0 (1 + 3 x)
Lời giải:

Để ý rằng
(1 + u2 )
7
6

2
th.
Vậy nên đặt x = u ta sẽ có I =

6u8
du =
6
−3u 7
Z 1

d

6u8 du

1
1+u 2
2 2
0 (1 + u )

=
.

d


1+u
1
2

−3u7
2

−
1
Đây chính là tích phân nhị thức trong trường hợp r = ; s = ; t = −2 ∈ Z.
3

d(−3u7 )
1 + u2
−21u5
   
d(−3u ) −21u du 4 2 21 3
Lại có = = −21u + 21u − 21 + du = d + 7u − 21u + 21 arctan u
1 + u2 1 + u2 1 + u2 5
−3u7 21u5 1
 
Như vậy I = + − 7u 3
+ 21u − 21 arctan u  = 334 − 105π
1 + u2 5 
0 20
Z √3 256 q
225
4 √
Ví dụ 2: Tính I = x2 − x dx.
1

Lời giải: s
p4 2
√ √ 1
Ta có x − x = x 4 1 − √ 3 . Để thấy tích phân cần tính chính là tích phân nhị thức trong trường
x
ma
1 3 1 r+1
hợp: r = ; s = − ; t = nhận thấy ∈ Z.
s 2 2 4 s Z 1
1 1 8 2 u4 du
Đặt 4 1 − √ 3 = u tức là: x = q ta sẽ có I = .
x 3 2 3 0 (1 − u4 )2
(1 − u4 )
8u4
   
1 2u d(2u)
Đến đây lưu ý rằng 2 du = −2u = d + 4
(1 − u4 ) u4 − 1 1 − u4 u −1
   1 1   
2u 2 2 1 2u 1 1−u
= d + − − du = d + ln − arctan u .
1 − u4 u − 1 u + 1 u2 + 1 1 − u4 2 1+u
1
1

2u 1 1−u
 12 32 − 15 ln 3 − 30 arctan
Như vậy I = + ln − arctan u  =
 2
3 1 − u4 2 1+u 0 90
Z
dx
Ví dụ 3: Tính I = √
5 .
3
x2 1 + x3
Lời giải:
5
Tích phân cần tính chính là tích phân nhị thức trong trường hợp r = −2; s = 3; t = − .
3
r+1
Nhận thấy t + = −2 ∈ Z
r s
1 − u3
Z
1
Đặt 1 + 3 = u tức là 1 + x3 = u3 x3 ta sẽ có I =
3
du.
x u3
Đến đây không tính được thì đừng đi thi đại học làm gì cho đỡ tắc đường.