You are on page 1of 13

Ê 



Ê 
Ê
- Nhӳng đô thӏ Ai Cұp cә đҥi đã ra đӡi tӯ rҩt sӟm, khoҧng 3000 TCN. Nhӳng đô thӏ Ai Cұp cә
đҥi đӅu quy tө dӑc theo hai bên bӡ sông Nile như mӝt yӃu tӕ quan trӑng cӫa nӅn kinh tӃ nông
nghiӋp. Thҫn quyӅn và Vương quyӅn cũng tác đӝng mҥnh đӃn sӵ hình thành bӝ mһt đô thӏ, hình
thành nên nhӳng trung tâm tôn giáo vӟi nhӳng đӅn thӡ hay lăng mӝ lӟn.
- Ngoài nhӳng quҫn thӇ kim tӵ tháp và đӅn đài vӟi quy mô lӟn đưӧc xây dӵng bҵng đá còn tӗn
tҥi đưӧc đӃn nay, các kӃt quҧ cӫa hoҥt đӝng xây dӵng đô thӏ phҫn lӟn đã bӏ sa mҥc và thӡi gian
làm mҩt đi. Nhӳng hình thӭc cӫa đô thӏ lúc bҩy giӡ chӍ có thӇ hình dung đưӧc mӝt phҫn qua dҩu
vӃt còn lҥi cӫa mӝt sӕ đô thӏ đưӧc xây dӵng đӇ tұp trung nô lӋ phөc vө cho viӋc xây dӵng kim tӵ
tháp.
Đô thӏ tiêu biӇu: Gizeh, Kahun.

 !"#$ ! %


- Nhӳng đô thӏ vùng Luӥng Hà và Tây Á là nhӳng bҵng chӭng sӕng đӝng đánh dҩu giai đoҥn
đҫu tiên cӫa nӅn văn minh loài ngưӡi. Tuy vұy, đây cũng là khu vӵc thưӡng xuyên bӏ chiӃn tranh
tàn phá. Thêm vào đó, vӟi vұt liӋu xây dӵng chӫ yӃu là gҥch nên hình dҥng nguyên thӫy cӫa
chúng rҩt khó xác đӏnh qua sӵ tàn phá cӫ thӡi gian.
- Nhӳng đô thӏ Lưӥng Hà ban đҫu mang tính chҩt trung tâm hành chính và tôn giáo cӫa công xã
nông thôn, sau đó mӟi trӣ thành các trung tâm thương mҥi trên cơ sӣ phát triӇn thӫ công nghiӋp
và thương mҥi. Các thành phӕ đưӧc xây trên nhӳng bӋ cao nhân tҥo đӇ tránh lũ lөt. Các công
trình chӫ chӕt cӫa thành phӕ đưӧc xây dưng vӟi quy mô cao, rӝng. Tưӡng thành có tính chҩt
phòng ngӵ rҩt mҥnh. Tôn giáo và thuұt xem sao rҩt đưӧc chú trӑng và thӇ hiӋn ӣ viӋc xây các
công trình tôn giáo to lӟn. HӋ thӕng đưӡng khá hoàn thiӋn, nhiӅu khi đưӧc lát đá và hӋ thӕng
thiӃt bӏ kӻ thuұt cҩp, thoát nưӟc tương đӕi đưӧc chú trӑng.
Đô thӏ tiêu biӇu: Khorsabad, Babylon, Persepolis.

& '"
- Trong thӡi kǤ đҫu, nӅn văn minh Hy Lҥp bҳt đҫu tҥi các đҧo trong vùng biӇn Đӏa Trung Hҧi vӟi
nӅn văn minh cӫa đҧo Crete chiӃm đӏa vӏ chӫ đҥo. Như chiӃc cҫu nӕi giӳa hai thӃ giӟi Đông-Tây,
Crete vӟi thӫ phӫ Knossos, đã truyӅn bá nӅn văn minh và trao đәi hàng hóa đi khҳp khu vӵc.
Vào nhӳng năm 1400 TCN, nӅn văn minh tҥi Crete bҳt đҫu suy thoái và nhưӡng bưӟc cho nhӳng
nӅn văn minh mӟi nәi lên ӣ trên đҩt liӅn vӟi các đô thӏ tiêu biӇu như Tyrins, Mycenae.
- Tӯ thӃ kӹ thӭ VIII-VI TCN, sau khi thiӃt lұp nӅn Cӝng hoà quý tӝc và chӃ đӝ Dân chӫ chӫ nô,
mӝt loҥt các đô thӏ đã phát triӇn hoһc mӟi xuҩt hiӋn. Ngoài nhӳng thành phӕ lӟn tҥi chính quӕc
như Athens và Sparta, đӃ quӕc Hy Lҥp cә đҥi bҩy giӡ còn có nhiӅu đô thӏ nҵm ӣ nhiӅu vùng
khҳp Nam Âu, Tây Á và Bҳc Phi.
- Các thành phҫn cӫa đô thӏ Hy Lҥp cә đҥi:
+ Agora: là trung tâm chính trӏ, hành chính và thương mҥi cӫa thành phӕ Hy Lҥp cә đҥi bao
gӗm: quҧng trưӡng chӧ, các cӱa hàng, nơi sinh hoҥt văn hoá công cӝng« Agora thưӡng có hình
dáng hình hӑc và đưӧc bao quanh bӣi nhӳng hàng cӝt thӭc. Agora có xuҩt xӭ tӯ Hy Lҥp và sau
này ҧnh hưӣng khá lӟn đӃn sӵ hình thành các Forum thӡi kǤ La Mã.
+ Acropole: là trung tâm tôn giáo, tín ngưӥng cӫa đô thӏ vӟi các đӅn thӡ gҳn bó vӟi các hoҥt
đӝng nghi lӉ cӫa ngưӡi dân đӗng thӡi là lӟp thành phòng vӋ cuӕi cùng. Acrople thưӡng chiӃm
lĩnh các đӏa thӃ cao, nhӳng khu đҩt trӝi lên khӓi thành phӕ, gҳn bó vӟi khung cҧnh thiên nhiên,
tҥo nên các điӇm nhìn đҽp.
- Hình thái hӑc đô thӏ Hy Lҥp cә đҥi:

1
+ KiӇu bӕ cөc tӵ do: thưӡng xuҩt hiӋn ӣ các đô thӏ thӡi kǤ đҫu vӟi Acrople và Agora là nhӳng
hҥt nhân tә hӧp chính. Các thành phҫn khác cӫa đô thӏ tұp trung xung quanh hai trung tâm này và
tә chӭc phù hӧp vӟi điӅu kiӋn đӏa hình.
+ KiӇu ô cӡ (Gridion): đô thӏ đưӧc tә chӭc theo lý thuyӃt vӅ xây dưng đô thӏ cӫa kiӃn trúc sư và
nhà quy hoҥch Hypodamos. Ông chӫ trương mӝt mһt bҵng đô thӏ phҧi đưӧc suy nghĩ như là mӝt
bҧn thiӃt kӃ dành cho ngưӡi dân,chӭc năng sӱ dөng cӫa nhà và không gian công cӝng cҫn đưӧc
chú ý trong quy hoҥch đưӡng phӕ. Đô thӏ tiêu biӇu: Athens, Tyrins, Millet.

(")*+
- Hoҥt đӝng xây dӵng đô thӏ La Mã cә đҥi bҳt đҫu tӯ sӵ phát triӇn dҫn dҫn cӫa thành Rome theo
lӏch sӱ phát triӇn cӫa đӃ chӃ La Mã. Vào thӡi kǤ đҫu, các điӇm dân cư cũng như nhӳng đô thӏ La
Mã chӏu ҧnh hưӣng cӫa nӅn văn hoá Etruria bҧn đӏa và văn hoá Hy Lҥp cә đҥi. Tұp quán xây
dӵng đô thӏ cӫa ngưӡi Etruria đưӧc mô tҧ như sau: "Nhӳng bұc trưӣng lão đã cho trâu cày mӝt
vòng tròn, vӁ ra vòng tròn đó đӇ làm vưӡn hoa, rӗi chia khu đҩt thành phӕ ra làm bӕn phҫn, con
đưӡng hưӟng Bҳc-Nam gӑi là Cardo, con đưӡng hưӟng Đông-Tây gӑi là Decumanus...". Ngưӡi
La Mã sau này trong thành phӕ cũng có hai trөc đưӡng chính mang tên như vұy.
- Cùng vӟi sӵ phát triӇn cӫa La Mã, ranh giӟi cӫa đӃ quӕc đã mӣ rӝng khҳp Tây Âu, TiӇu Á-TӃ
Á và Bҳc Phi. Trong các cuӝc chiӃn tranh mӣ rӝng đҩt đai đó, ngưӡi La Mã đã xây dӵng hàng
loҥt nhӳng đô thӏ nhӓ kiӇu doanh trҥi vӅ sau trӣ thành nhӳng hҥt nhân cӫa các đô thӏ thӡi Trung
cә. Tҥi Rome, các hoàng đӃ La Mã đã rҩt chú ý xây dӵng các Forum đánh dҩu triӅu đҥi trӏ vì cӫa
mình. Đây là nơi dùng làm nơi hiӋu triӋu, hành lӉ, xӱ phҥt, chiêu đãi, diӉu hành... Các Forum cӫa
các hoàng đӃ đһt cҥnh nhau hình thành quҫn thӇ Forum tҥi Rome vӟi các Forum như: Nerva,
Romanum, Caesar, Augustus, Trajan... Dưӟi thӡi La Mã, kӻ thuұt đô thӏ đã đҥt trình đӝ rҩt cao
vӟi nhӳng cҫu dүn nưӟc nhiӅu tҫng, hӋ thӕng đưӡng sá La Mã hӃt sӭc bӅn chҳc vӟi hӋ thӕng
thoát nưӟc hai bên.
Đô thӏ tiêu biӇu: Rome, Timgad, Pompei.

,
-. !/.0
- Các điӇm dân cư đô thӏ đã xuҩt hiӋn đã xuҩt hiӋn tӯ rҩt sӟm vào đӡi nhà Thương, nhà Chu và
thӡi Xuân Thu. Ӣ thành Trӏnh Châu đӡi nhà Thương (thӃ kӹ XVII TCN) đã tìm thҩy dҩu vӃt
tưӡng thành bҵng đҩt, dҩu vӃt các phưӡng thӫ công nghiӋp luyӋn đӗng, làm gӕm, nҩu rưӧu v.v...
Đӡi nhà Chu (thӃ kӹ XII TCN),bӕ cөc thành phӕ đã tương đӕi lý tưӣng: cung thҩt đһt ӣ trung
tâm, mӛi cҥnh vuông cӫa tưӡng thành có ba cӱa. Sau khi chӃ đӝ nô lӋ ӣ Trung Quӕc tan rã, xã
hӝi phong kiӃn Trung Quӕc đưӧc xác lұp vào thӡi ChiӃn quӕc và kéo dài đӃn đӡi nhà Thanh
xuyên suӕt cҧ mӝt khoҧng thӡi gian +4 thӃ kӹ.
- NӅn quy hoҥch đô thӏ Trung Quӕc đã ra đӡi sӟm và có nghӋ thuұt phong phú, đӝc đáo. Mһt
bҵng đô thӏ thưӡng vuông vҳn, trұt tӵ, các khu vӵc công năng đưӧc phân chia rõ ràng, xung
quanh thành thưӡng có tưӡng cao hào sâu, ӣ giӳa cung điӋn thưӡng là hoàng thành, phía hai bên
thưӡng đһt chӧ và sau cùng là các khu ӣ. Nhӳng quҫn thӇ kiӃn trúc chính và kiӃn trúc lӟn đӅu
đưӧc đһt vào vӏ trí nәi bұt, góp phҫn hình thành và nhҩn mҥnh trөc chính cӫa đô thӏ.
- Trong nghӋ thuұt xây dӵng đô thӏ Trung Quӕc, đô thӏ đưӧc thiӃt kӃ không chӍ đҧm bҧo tính trұt
tӵ mà còn bҧo đҧm tính linh hoҥt, phù hӧp vӟi đӏa hình. NghӋ thuұt sân vưӡn, cây xanh Trung
Quӕc cũng đҥt đӃn trình đӝ cao, kӃt hӧp đưӧc kiӃn trúc vӟi thiên nhiên rӝng lӟn. Đô thӏ miӅn
Bҳc có đӏa hình bҵng phҷng nên quy hoҥch vuông vӭc trong khi đô thӏ miӅn Nam có đӏa hình
phӭc tҥp nên có hình dáng không quy tҳc, dӵa theo điӅu kiӋn đӏa hình đӇ bӕ trí Đô thӏ tiêu biӇu:
Trưӡng An đӡi TuǤ-Đưӡng, thành Tô Châu đӡi Tӕng, Bҳc Kinh đӡi Minh-Thanh.


+
Ê  


12 
3456 789) : ; 7 -< !=>?
-. !.
Tҥi các nưӟc Châu Âu, chӃ đӝ phong kiӃn bҳt đҫu hình thành vào thӃ kӹ thӭ V sau khi đӃ quӕc
La Mã tan rã. Sӵ phân nhӓ châu Âu đã khiӃn cho đô thӏ bưӟc sang mӝt thӡi kǤ tiêu điӅu, quy mô
các thành phӕ co lҥi, sӵ hoang phӃ tràn ngұp thay cho sӵ sҫm uҩt và lӝng lүy trưӟc đó. Đêm dài
Trung cә đã tҭy sҥch và phá trөi nhӳng nӅn văn minh xây dӵng đô thӏ có đưӧc tӯ thӡi Hy Lҥp và
La Mã trưӟc đó. Các qúy tӝc phong kiӃn cát cӭ trên nhӳng lãnh thә nhӓ bҵng các pháo đài,
nhӳng thành luӻ nhӓ xây dӵng bҵng gӛ vӟi hào nưӟc, cҫu rút« Nhà thӡ trӣ thành hҥt nhân đô
thӏ, không ngӯng cӫng cӕ vӏ trí cӫa tôn giáo cӫa mình trong suӕt nhiӅu thӃ kӹ.

348 # !9)% !@-. !6>A%BCB0 !7D9)% 0-. !6>A


E.F.
- ĐӃn thӃ kӹ thӭ IX và thӃ kӹ thӭ X, nӅn kinh tӃ châu Âu, trưӟc hӃt là kinh tӃ nông nghiӋp, đã có
nhӳng thay đәi nhҩt đӏnh. Nhưng Trung và Tây Âu vүn bӏ chia thành quá nhiӅu nưӟc nhӓ manh
mún, nên sӭc bұt kinh tӃ và hoҥt đӝng xây dӵng đô thӏ cӫa thӡi kǤ này chӍ đưӧc coi như là nhӳng
dҩu hiӋu mӣ đҫu. ĐӃn thӃ kӹ XI và XII diӋn tích phҫn đҩt châu Âu Thiên chúa giáo mӣ rӝng đӃn
tұn ranh giӟi cӫa Đông La Mã trưӟc kia. Lúc bҩy giӡ, châu Âu đã phát triӇn đưӧc mӝt hӋ thӕng
đô thӏ có mұt đӝ lӟn vӟi mҥng lưӟi các đưӡng giao thông thuӹ, bӝ chҵng chӏt. Lӏch sӱ phát triӇn
và phөc hưng đô thӏ trung thӃ kӹ bҳt đҫu bҵng sӵ phát triӇn nông nghiӋp có thһng dư, sӵ phát
triӇn thương nghiӋp và gҳn liӅn vӟi nhӳng tuyӃn đưӡng buôn bán và hành hương tôn giáo.
- Trong đô thӏ trung thӃ kӹ, ba yӃu tӕ quҧng trưӡng chӧ, nhà thӡ và toà thӏ chính gҳn bó chһt chӁ
vӟi nhau. Nhìn chung, mһt bҵng đô thӏ trung thӃ kӹ thưӡng phát triӇn tӵ do mӝt cách hài hòa vӟi
tӵ nhiên theo nhu cҫu phát triӇn cӫa đô thӏ. Mһc dù ӣ nhӳng thӡi kǤ sau, đô thӏ có nhӳng bưӟc
phát triӇn mӟi nhưng vҿ đҽp cӫa đô thӏ trung thӃ kӹ luôn tҥo nên mӝt bҫu không khí cuӕn hút
mӑi ngưӡi.
Đô thӏ tiêu biӇu: Prague, Mont Saint Miechel.

&=>?GH # !.
- Quá trình phôi thai tư bҧn chӫ nghĩa cùng vӟi sӵ ra đӡi cӫa phong trào Văn nghӋ Phөc hưng thӃ
kӹ XV- XVI đã đưa nghӋ thuұt xây dӵng đô thӏ lên mӝt bưӟc mӟi. Châu Âu ven Đӏa Trung Hҧi
bҩy giӡ là trung tâm thương mҥi thӃ giӟi, các đô thӏ có đӫ vұt lӵc và tài lӵc đӇ mӣ rӝng xây dӵng
đô thӏ trong nhiӅu lãnh vӵc. Bӝ mһt cӫa đô thӏ thӡi kǤ Phөc hưng đã thay đәi rҩt mҥnh mӁ, sӕ
lưӧng và chҩt lưӧng kiӃn trúc tăng lên, hình thӭc kiӃn trúc và trang trí kiӃn trúc phong phú. Tuy
nhiên, do điӅu kiӋn đһc thù cӫa mӝt giai đoҥn chuyӇn tiӃp nên thành tӵu lӟn nhҩt cӫa văn minh
xây dӵng đô thӏ thӡi kǤ Phөc hưng chӍ dӯng lҥi ӣ viӋc xây dӵng quҧng trưӡng và các phương án
đô thӏ không tưӣng mà không xây dӵng đưӧc mӝt tәng thӇ đô thӏ thӵc sӵ nào.
- Quҧng trưӡng Văn nghӋ Phөc hưng có quy mô lӟn vӟi các chӭc năng xã hӝi, văn hoá, tinh thҫn
là chính. Do áp dөng các nghiên cӭu vӅ toán hӑc, hình hӑc và hӑc tұp phương thӭc xây dӵng đô
thӏ và kiӃn trúc Hy-La, các quҧng trưӡng thӡi kǤ Phөc hưng có hình dáng hình hӑc, chú ý đӃn
các hiӋu quҧ phӕi cҧnh nhҵm mang lҥi hình ҧnh không gian hài hòa và có tính thҭm mӻ cao. Các
quҧng trưӡng tiêu biӇu: quҧng trưӡng Saint Peter, quҧng trưӡng Capitol, quҧng trưӡng Saint
Mark.
- Vӟi chӫ trương trong xã hӝi phҧi có "nhà nưӟc lý tưӣng, con ngưӡi lý tưӣng và đô thӏ lý
tưӣng", nhiӅu nghӋ sĩ, kiӃn trúc sư cũng đã trình bày nhӳng phương án riêng thӇ hiӋn quan điӇm
riêng cӫa mình vӅ mӝt đô thӏ lý tưӣng. Đa sӕ các phương án có hình dáng hình hӑc vӟi mҥng
đưӡng tán xҥ kӃt hӧp vӟi ô cӡ và nhiӅu quan điӇm mӟi mҿ như: phҧi phù hӧp vӟi cơ năng cӫa
cuӝc sӕng, phҧi liên kӃt vӟi môi trưӡng tӵ nhiên xung quanh« nhưng nhìn chung các phương án
còn phiӃn diӋn. Mӝt sӕ phương án chӍ chú ý khía cҥnh phòng thӫ hoһc thҭm mӻ mà không nhìn
nhұn mӝt cách toàn diӋn đô thӏ như là mӝt phҥm trù kinh tӃ xã hӝi.
3
(=>?/.E I.': .'J0
- Vào thӃ kӹ thӭ XVII, sӭc mҥnh cӫa chӫ nghĩa tư bҧn châu Âu tăng lên và giai cҩp tư sҧn mong
muӕn có mӝt môi trưӡng әn đӏnh, thӕng nhҩt đӇ làm giàu trong khi sӭc mҥnh cӫa vương quyӅn
còn rҩt lӟn. KӃt quҧ là mӝt sӕ nhà nưӟc tuyӋt đӕi quân quyӅn ra đӡi vӟi sӵ thoҧ hiӋp giӳa ba
thành phҫn nhà vua, nhà thӡ và giai cҩp tư sҧn. Theo thӡi gian, ӣ châu Âu đã lҫn lưӧt thành lұp
mӝt sӕ quӕc gia dân tӝc thӕng nhҩt quân quyӅn chuyên chӃ. Các thӫ đô và thành phӕ lӟn cӫa các
nưӟc này đӅu phát triӇn toàn diӋn, trӣ thành các trung tâm chính trӏ, kinh tӃ, văn hoá, vӟi đҫy đӫ
các điӅu kiӋn đӇ xây dӵng và mӣ rӝng vӟi quy mô tương đӕi.
- NghӋ thuұt xây dӵng đô thӏ kiӃn trúc đương thӡi có cơ sӣ lý luұn là chӫ nghĩa cә điӇn lҩy tư
tưӣng duy lý làm gӕc. Tác phҭm nghӋ thuұt phҧi tìm đӃn sӵ trung thành vӟi nhà vua, tìm đӃn quy
tҳc cӫa sӵ cao quý nhҵm đҥt đưӧc sӵ tuyӋt đӕi, vưӧt thӡi gian. Bҩt kǤ tác phҭm nghӋ thuұt nào
cũng phҧi theo đuәi sӵ hoà hӧp và đӕi xӭng trӯu tưӧng, phҧi tìm tòi cҩu trúc hình hӑc thuҫn tuý
và quan hӋ sӕ hӑc trong tác phҭm. Thành tӵu to lӟn vӅ quy hoҥch đô thӏ mà chӫ nghĩa cә điӇn đã
đҥt đưӧc chӫ yӃu ӣ hai lĩnh vӵc xây dӵng cung điӋn và nghӋ thuұt hoa viên cӫa Pháp và trӣ
thành hình mүu cho các đô thӏ châu Âu thӡi bҩy giӡ.
Đô thӏ tiêu biӇu: cung điӋn Versailles, Karlsruhe, Saint Peterburg.

Ê & 

KLÊM 
&NO7=>?Ê 
- Cuӕi thӃ kӹ XVI, quan hӋ sҧn xuҩt TBCN không ngӯng lӟn mҥnh, năng suҩt lao đӝng ngày
càng cao, mұu dӏch thương nghiӋp càng phát đҥt, sӵ phân hoá giai cҩp ngày càng mҥnh mӁ. Sau
thӃ kӹ XVI, nhӳng đưӡng hàng hҧi mӟi và viӋc chinh phөc các vùng đҩt mӟi đã kích thích sӵ
phӗn vinh cӫa các đô thӏ. ĐӃn giӳa thӃ kӹ XVI, cách cuӝc cách mҥng giai cҩp tư sҧn đã thӫ tiêu
chӃ đӝ phong kiӃn xây dӵng chӃ đӝ tư bҧn chӫ nghĩa. Kinh tӃ đô thӏ rҩt phӗn vinh nên các đô thӏ
cũng không ngӯng lӟn lên và các đô thӏ mӟi không ngӯng xuҩt hiӋn.
- Nhӳng đһc điӇm cӫa đô thӏ thӡi kǤ Cұn đҥi:
+ Đô thӏ phát triӇn trong mӝt bӕi cҧnh nhiӅu mâu thuүn: mâu thuүn giӳa đô thӏ và nông, giӳa
trung tâm và ngoҥi ô, giӳa tư sҧn và vô sҧn«
+ Phương thӭc sҧn xuҩt đҥi công nghiӋp đã làm thay đәi bӕ cөc, công năng, kӃt cҩu cӫa đô thӏ.
+ Đô thӏ có đҩt đai tăng nhanh nhưng dân sӕ đұm đһc, điӅu kiӋn cư trú chen chúc, điӅu kiӋn vӋ
sinh và môi trưӡng kém cӓi.
+ Trong đô thӏ có nhӳng ưu điӇm và tӗn tҥi nhӳng nhưӧc điӇm vӅ các mһt trang thiӃt bӏ phөc vө
công cӝng và giao thông.
+ Trong đô thӏ tӗn tҥi mӝt sӕ vҩn đӅ vӅ thҭm mӻ kiӃn trúc, đô thӏ.

&/.'<%P<=>?Ê 
- HiӋn trҥng phát triӇn thiӃu kiӇm soát cӫa đô thӏ Cұn đҥi không chӍ ҧnh hưӣng đӃn ngưӡi dân đô
thӏ mà còn tác đӝng đӃn cҧ các nhà cҫm quyӅn, buӝc hӑ phҧi tiӃn hành nhӳng hoҥt đӝng xây
dӵng và cҧi tҥo phù hӧp. Trong khi tҥi châu Âu, công viӋc chính là cҧi tҥo lҥi các đô thӏ lӟn như
London và Paris thì tҥi Mӻ là viӋc quy hoҥch cho các đô thӏ mӟi như NewYork và Washington.
- Cao trào cӫa quy hoҥch cҧi tҥo Paris diӉn ra dưӟi thӡi đҥi Napoleon III. Mӝt "giҧi pháp ngoҥi
khoa" đưӧc thӵc hiӋn vӟi tư tưӣng sҹn sàng phá bӓ mӑi chưӟng ngҥi vұt đӇ viӋc cҧi tҥo Paris trӣ
thành hiӋn thӵc. Dưӟi sӵ chӍ đҥo không mӋt mӓi cӫa Nam tưӟc Haussmann, trong 18 năm liӅn
(185+ - 1870), Paris đã đәi mӟi vӅ cơ bҧn và mang hình ҧnh cӫa mӝt đô thӏ lӟn. Trưӟc tiên,
Haussmann đã tҥo nên nhӳng đҥi lӝ "trơn tru như nhӳng cái xi-lanh" bҵng viӋc mӣ rӝng các ngõ
hҿm, phá bӓ các góc tӕi, tә chӭc các trөc đưӡng chính kӃt hӧp vӟi hai tuyӃn vòng hình oval, xây
dӵng nhiӅu quҧng trưӡng mӟi. TiӃp đӃn là giҧi quyӃt vҩn đӅ giao thông đӕi ngoҥi các đҥi lӝ nӕi
các khu trung tâm vӟi hӋ thӕng nhà ga đưӡng sҳt bên ngoài. Nhҵm tҥo nên mӝt hình ҧnh Paris
đҽp, trұt tӵ và "rӵc rӥ quang vinh", Haussmann đã tiӃn hành phương pháp phân khu đҥi quy mô
4
đӇ xây dӵng lҥi các khu phӕ vӟi kiӃn trúc theo kiӇu sinh lӧi vӟi nhӳng dãy nhà có tҫng dưӟi làm
cӱa hàng, các tҫng trên cho thuê. Haussmann cũng đã thiӃt lұp mӝt hӋ thӕng cây xanh cho Paris
bҵng viӋc chӍnh trang hai công viên rӯng, xây dӵng các công viên và dҧi cây xanh. Trong đӗ án
cӫa Haussmann, có mӝt dӵ kiӃn lӟn mà ông đã thӵc hiӋn đưӧc là viӋc sát nhұp vùng ngoҥi vi
Paris vӟi 18 xã vào thành phӕ Paris thӇ hiӋn mӝt tҫm nhìn xa vӅ quy hoҥch vùng trong xây dӵng
đô thӏ.
- Trong hoҥt đӝng xây dӵng đô thӏ Cұn đҥi, viӋc xây dӵng các đô thӏ mӟi tҥi Mӻ như Newyork
và Washington cũng là nhӳng hoҥt đӝng nәi bұt. NewYork là nơi mà quy hoҥch đô thӏ thӇ hiӋn
rõ nhҩt tính thӵc dөng cӫa chӫ nghĩa tư bҧn. Theo tәng mһt bҵng NewYork năm 1811, gҫn như
toàn bӝ khu vӵc đҧo Manhattan đưӧc vҥch ngang dӑc bӣi nhӳng tuyӃn đưӡng thҷng góc tҥo nên
nhiӅu lô phӕ như nhau. Các công trình đưӧc xây dӵng dày đһc và phát triӇn theo chiӅu cao trong
điӅu kiӋn giá đҩt đҳt đӓ. Các công viên chӍ đưӧc thêm vào sau này trong giai đoҥn phát triӇn sau
cӫa đô thӏ. Trong khi đó, Washington vӟi vai trò là thӫ đô cӫa nưӟc Mӻ, lҥi có mӝt tәng mһt
bҵng theo kiӇu khác. Phương án quy hoҥch Washington đưӧc đӅ xuҩt bӣi Charles L¶Enfant, vào
năm 1791, kӃt hӧp giӳa mҥng ô cӡ và đưӡng chéo tҥo nên vҿ hài hoà trong kiӃn trúc đӗng thӡi
nhҩn mҥnh hai khu vӵc chính cӫa thӫ đô là khu vӵc Nhà Trҳng và khu vӵc Capital. Vӟi các
quҧng trưӡng và không gian xanh, quy hoҥch Washington đã hҩp thu văn hoá Pháp và ít nhiӅu
chӏu ҧnh hưӣng cӫa phong cách Baroque.

Ê ( 

 Q 
(R !STS.  J U.6>AVV
(R !STS. :ST#W !> !#W !9)Ê)-SXBY<.-X-Z1<5X-[\X %
]SS)7*<-B
- Mӝt đô thӏ theo mô hình cӫa Charles Fourier bao gӗm ba khu vӵc hành chính, công nghiӋp và
nông nghiӋp tuҫn tӵ tӯ trong ra ngoài. Đơn vӏ cơ bҧn cӫa thành phӕ là Phalanstère (cung điӋn xã
hӝi) cao ba tҫng, các khӕi nhà có các hành lang kín nӕi vӟi nhau, có sưӣi ҩm trong mùa đông và
có khҧ năng thông gió vào mùa hè. Các cánh nhà ӣ giӳa đưӧc dùng đӇ cho ngưӡi dân và dùng
cho các công trình có chӭc năng yên tĩnh, các cánh nhà bên phҧi dùng làm nơi tiӃp khách, các
cánh nhà bên trái là các phân xưӣng gây tiӃng ӗn đưӧc tұp trung riêng. Trong Cung điӋn xã hӝi
còn bӕ trí nhà ăn, nơi vũ hӝi, nơi hӑp hành...
- Các "Đơn vӏ đô thӏ" cӫa Robert Owen có dҥng mӝt hình vuông, đһt giӳa các vùng đҩt nông
nghiӋp. Toà nhà trung tâm cӫa "Đơn vӏ đô thӏ" này là bӃp nҩu và các nhà ăn tұp thӇ, phía bên
phҧi là toà nhà dùng làm nhà trҿ, nhà văn hoá, giҧng đưӡng«, phía bên trái có toà nhà thư viӋn,
trưӡng hӑc« Toà nhà lӟn bao quanh hình vuông có bӕn cҥnh vӟi ba cҥnh là nhà ӣ gia đình, cҥnh
thӭ tư dùng làm nhà ngӫ cho trҿ em lӟn hơn ba tuәi vӟi các phòng bҧo mүu. Bên goài nhà là
vưӡn, tiӃp đӃn là các xưӣng sҧn xuҩt cơ khí, kho thiӃt bӏ nông nghiӋp và xa nhҩt là các trҥi xen
kӁ vӟi nhà máy... Nhӳng "Đơn vӏ đô thӏ" này, giӕng như nhӳng công xã nông thôn, còn đưӧc gӑi
là nhӳng "Làng Tân hoà hiӋp", có thӇ sҧn xuҩt đӇ tӵ cung tӵ cҩp theo chӃ đӝ phân phӕi.
- William Moris chӫ trương phөc hӗi lҥi nӅn sҧn xuҩt mӻ nghӋ thӫ công, mong muӕn xây dӵng
mӝt đӡi sӕng xã hӝi như thӡi Trung thӃ kӹ yên bình. Theo William Moris, đҩt đai phҧi đưӧc
hoàn toàn phi đô thӏ hoá, tҩt cҧ các sӵ tұp trung dân cư phҧi đưӧc ngăn chһn, phҧi làm sao cho
các thành phӕ lӟn biӃn mҩt và xây dӵng nhiӅu thành phӕ nhӓ. Nhà cӱa phҧi đưӧc xây dӵng phân
tán, đһt cách xa nhau nhӡ vұy sӵ tiӃp cұn vӟi thiên nhiên sӁ tӕt hơn.

(/.)  J7:^E'_4 !9)Ê)7S<3X.


Camilo Sitte là ngưӡi đҥi diӋn cho nӅn quy hoҥch đô thӏ hӳu cơ có tiӃng vang nhҩt đӏnh ӣ nhiӅu
nưӟc châu Âu vào cuӕi thӃ kӹ XIX. Trong cuӕn sách "NghӋ thuұt xây dӵng đô thӏ" (1899) ông
đã chӍ trích thҷng thӯng "chӫ nghĩa cә điӇn" và "hình dáng quy tҳc" thưӡng thҩy đương thӡi thay
vào đó là mӝt cơ cҩu đô thӏ có sӵ hài hoà và linh hoҥt như mӝt cơ thӇ sӕng. Ông viӃt: "Mӝt đӗ án
5
đô thӏ là mӝt tác phҭm nghӋ thuұt cӫa kiӃn trúc, nên không thӇ do nhӳng uӹ ban hay nhӳng bàn
giҩy tҥo ra". Camilo Sitte nhiӋt liӋt cә đӝng cho kiӇu mһt bҵng đô thӏ không quy tҳc, uӕn lưӧn tӵ
do như các đô thӏ châu Âu thӡi Trung cә. Ông nhҩn mҥnh vai trò cӫa điӇm nhìn, tҫm nhìn, đӕi
tưӧng quan sát và hiӋu quҧ nghӋ thuұt chӍ xuҩt hiӋn khi cҧnh quan đô thӏ luôn luôn biӃn hoá, thay
đәi.

(& `.'6
% 0#= 9)a5X XbX- <\)-_
- Vào cuӕi thӃ kӹ XIX, Ebenezer Howard lҫn đҫu tiên đã nêu ra mӝt hӑc thuyӃt khoa hӑc quy
hoҥch đô thӏ HiӋn đҥi: lý thuyӃt vӅ Thành phӕ vưӡn. Thành phӕ vưӡn đưӧc xây dӵng trên ba
nguyên tҳc cơ bҧn sau: (1) KiӇm soát sӵ bành trưӟng đô thӏ và hҥn chӃ viӋc tăng dân sӕ lao đӝng
đô thӏ, (+) Loҥi trӯ nҥn đҫu cơ đҩt, (3) ĐiӅu hoà các hoҥt đӝng sinh hoҥt.
- HӋ thӕng Thành phӕ vưӡn cӫa Howard bao gӗm  thành phӕ vưӡn (mӛi thành phӕ có 3+ 000
dân) bao quanh mӝt thành phӕ mҽ (có 58 000 dân). Mӛi Thành phӕ vưӡn đưӧc xây dӵng trên
mӝt khu đҩt 400 ha, vӟi +000 ha vòng ngoài là khu cây xanh và đҩt dùng vào mөc đích nông
nghiӋp. Mӛi Thành phӕ vưӡn đó hình thành bӣi mӝt loҥt các vòng tròn đӗng tâm và đưӧc chia
đӅu bӣi các đҥi lӝ lӟn. Howard viӃt: "Sáu đҥi lӝ lӟn, mӛi đҥi lӝ rӝng 3 m, xuyên qua thành phӕ
xuҩt phát tӯ trung tâm, chia thành phӕ thành  phҫn đӅu nhau là các khu ӣ. Ӣ trung tâm, mӝt
không gian vòng tròn khoҧng +,+ ha đưӧc dành cho mӝt vưӡn hoa lӟn. Các công trình công cӝng
đưӧc đһt quanh vưӡn hoa này như toà thӏ chính, phòng hoà nhҥc, hӝi trưӡng, thư viӋn, bҧo tàng
... Quanh công viên trung tâm, tҥi nơi cҳt qua các đҥi lӝ bӕ trí các Cung thӫy tinh hưӟng vӅ phía
công viên là nơi gһp gӥ cho công chúng vào lúc mưa gió. Đây cũng là nơi trưng bày và bán
nhӳng sҧn phҭm thӫ công nghiӋp, tiӃn hành nhӳng dӏch vө thương nghiӋp... Hình thӭc kiӇu vòng
tròn cӫa nó sӁ phөc vө tiӋn lӧi cho toàn thӇ dân chúng đô thӏ, tӯ đây đӃn nhà ӣ xa nhҩt cũng chӍ
có khoҧng cách 550 m« Ӣ giӳa bán kính 550 m nói trên lҥi có mӝt đҥi lӝ cây xanh vòng tròn
rӝng 1+8 m, là nơi đһt trưӡng hӑc, chӛ chơi trҿ em, nhà thӡ... Các khu ӣ đưӧc bӕ trí các nhà bӃp
công cӝng, vӋ sinh đưӧc bҧo đҧm nghiêm ngһt. Mӝt tuyӃn xe lӱa sӁ đưӧc chҥy vòng ngoài đӇ
chӣ hàng đӃn các nhà máy, tránh đưӧc hiӋn tưӧng các xe tҧi chҥy xuyên qua thành phӕ, các chҩt
thҧi hӳu cơ đưӧc dùng vào nông nghiӋp, không khí đưӧc bҧo đҧm trong lành, điӋn đưӧc dùng
rӝng rãi... Vành ngoài cӫa Thành phӕ vưӡn đưӧc đһt nhӳng nhà máy, xí nghiӋp, không đӝc hҥi.
Mӛi Thành phӕ vưӡn là mӝt đơn vӏ tӵ trӏ, nӕi liӅn vӟi thành phӕ mҽ bҵng  đưӡng xe lӱa và bҧn
thân các Thành phӕ vưӡn cũng đưӧc nӕi liӅn vӟi nhau bӣi mӝt tuyӃn xe lӱa chҥy vòng tròn. Khi
Thành phӕ vưӡn đӫ lӟn như quy mô đã nói, mӝt thành phӕ mӟi sӁ ra đӡi và cӭ nӕi tiӃp như vұy.

((
% 0.'6 9)3<-)'*)).
- Soria y Mata có mӝt sӵ say mê đһc biӋt đӕi vӟi vҩn đӅ giao thông cũng như các vҩn đӅ khác
cӫa đô thӏ nên vào năm 188+, ông đã đӅ ra mô hình Thành phӕ tuyӃn như mӝt hình thӭc đô thӏ
tương lai. Mô hình Thành phӕ tuyӃn cӫa Mata là mӝt hình thӭc phân bӕ dân cư theo mӝt dҧi hҽp
rӝng 500 m và có thӇ kéo dài tuǤ theo sӵ cҫn thiӃt. Mata chӫ trương giao thông vұn tҧi, đһc biӋt
là đưӡng sҳt, là nhân tӕ quyӃt đӏnh sӵ hình thành đô thӏ. Trong khoҧng 500 m rӝng kéo dài, tuǤ
sӵ cҫn thiӃt sӁ đһt đưӡng xe chҥy, đưӡng cҩp nưӟc, đưӡng dây điӋn... Hai bên là các khu ӣ, cӭ
cách mӝt đoҥn là có mӝt cơ cҩu quҧn lý thӏ chính. Thành phӕ tuyӃn sӁ là phương cách hӳu hiӋu
đӇ nӕi liӅn các điӇm dân cư đô thӏ.
- Sơ đӗ nguyên tҳc cӫa Thành phӕ tuyӃn cӫa Soria y Mata bao gӗm các thành phҫn sau đây:
tuyӃn giӳa là đưӡng giao thông chính rӝng 40 mét, trên trөc này có đưӡng sҳt điӋn khí hoá; hai
dҧi đҩt hai bên dành đӇ xây dӵng nhà ӣ (dҧi đҩt đӫ rӝng đӇ chia ra 7 lô đҩt hình chӳ nhұt theo
chiӅu sâu cho 7 dãy nhà), các đưӡng thҷng góc vӟi đưӡng chính rӝng +0 mét, các nhà có tӹ lӋ
diӋn tích xây dӵng trên diӋn tích khu đҩt là không lӟn hơn +0%, mӛi nhà có vưӡn hoa riêng và
chӍ xây dӵng chӍ +-3 ba tҫng vӟi các kiӇu đa dҥng khác nhau; hai dҧi ngoài cùng hai bên là dành
cho cây xanh và đҩt nông nghiӋp.

(,
% 0 ! !J9)
< '-) X-
- Tony Granier là ngưӡi đã đưa ra nhiӅu đӅ nghӏ cө thӇ, chính xác cho mӝt khái niӋm đô thӏ phù
hӧp vӟi thӡi kǤ mӟi: Thành phӕ công nghiӋp. Mô hình này có khҧ năng thoҧ mãn đưӧc nhu cҫu
cӫa con ngưӡi trong thӡi đҥi công nghiӋp hoá, chú ý đӃn cҩu trúc cân đӕi mӟi thành phӕ trên
quan điӇm kӻ thuұt tiӃn bӝ, chú ý đӃn cái đҽp quҫn thӇ, chú ý đӃn ҧnh hưӣng cӫa các phương
tiӋn giao thông hiӋn đҥi. Thành phӕ công nghiӋp theo Tony Granier có các chӭc năng sau đây: ӣ,
làm viӋc, nghӍ ngơi, văn hoá và giao thông.
- Thành phӕ đưӧc dӵ kiӃn cho 35 000 dân, đһt ӣ phía Tây và phía Nam cӫa thành phӕ cũ. Khu
vӵc ӣ ӣ phía Tây, khu văn hoá thӇ dөc thӇ thao ӣ phҫn giӳa, ӣ vùng biên cӫa khu ӣ đһt các
trưӡng kӻ thuұt và nghӋ thuұt, ӣ phía Bҳc đһt bӋnh viӋn trung tâm. Rҧi rác trong khu ӣ có bӕ trí
các trưӡng hӑc phә thông. Khu vӵc phía Nam thành phӕ cũ đһt khu công nghiӋp. Mӝt tuyӃn
đưӡng xe lӱa phân cách thành phӕ mӟi, thành phӕ cũ vӟi khu công nghiӋp, trên đó có bӕ trí nhà
ga chính và nhà ga hàng hoá. Khu công nghiӋp đһt gҫn sông vӟi nhӳng bӃn cҧng lӟn tҥo điӅu
kiӋn thuұn tiӋn cho viӋc chuyên chӣ hàng hoá. Tony Granier đã bӕ trí cҧ cây xanh cho cҧ khu
công nghiӋp. Các khu nhà ӣ có mһt bҵng tӵ do, dùng cӱa kính băng ngang, hòa lүn trong không
gian cây xanh vӟi nhӳng đưӡng đi bӝ. Thành phӕ đưӧc nӕi liӅn vӟi nhau bҵng xe điӋn, khu dân
cư chính trҧi dài thành mӝt tuyӃn  km rӝng 00 m, có đӫ đҩt đai dӵ trӳ cho cҧ khu nhà lүn khu
công nghiӋp, có đұp thuӹ điӋn cung cҩp điӋn cho toàn thành phӕ, các trưӡng hӑc đưӧc tә chӭc
theo kiӇu " trưӡng hӑc xanh" vӟi nhiӅu cây cӕi, thҧm cӓ...

Ê , 
 Q cd2
eKfVV
ChiӃn tranh thӃ giӟi I (1914 ± 1918) đã đӇ lҥi hұu quҧ nһng nӅ ӣ châu Âu. Sau chiӃn tranh, mӑi
ngưӡi đә vӅ đô thӏ tҥo nên mӝt làn sóng đô thӏ hóa ӗ ҥt. Giao thông đô thӏ trӣ thành vҩn đӅ hӃt
sӭc căng thҷng, nhӳng lý luұn không tưӣng trưӟc đây muӕn thoát ly khӓi đô thӏ đã không còn
chӛ đӭng trưӟc thӵc tӃ đô thӏ cӭ tiӃp tөc phình to ra mãi. Cùng thӡi gian này, cách mҥng tháng
Mưӡi thҳng lӧi ӣ Nga đã đһt nӅn móng cho mӝt kiӇu hoҥt đӝng xây dӵng đô thӏ hoàn toàn mӟi.

,Êg#h !g I.'<9)"XÊ<.-5.BX-


- Le Courbusier ngoài viӋc xây dӵng mӝt nӅn kiӃn trúc mӟi chӕng lҥi phái hàn lâm kinh viӋn, đã
coi quy hoҥch đô thӏ là mӝt công viӋc có tҫm quan trӑng chiӃn lưӧc, sӕng còn đӕi vӟi văn minh
nhân loҥi. Ông coi "quy hoҥch đô thӏ là chìa khoá" đӇ giҧi quyӃt mӑi vҩn đӅ kiӃn trúc xây dӵng.
Le Courbusier là tác giҧ cӫa các phương án thành phӕ ba triӋu dân, phương án cҧi tҥo trung tâm
Paris và nhiӅu phương án quy hoҥch các đô thӏ nhiӅu nưӟc trên thӃ giӟi..
- Mô hình thành phӕ ba triӋu dân đưӧc Le Courbusier đưa ra vào năm 19++. Ông phê phán kiӇu
xây dӵng hӛn loҥn vô chính phӫ hiӋn tҥi, muӕn thӵc hiӋn mӝt cách xây dӵng có quy luұt, có trұt
tӵ, chӫ trương xây dӵng hàng loҥt, xây dӵng công nghiӋp hoá. Mô hình Thành phӕ ba triӋu dân
là dưӟi dҥng mӝt hình chӳ nhұt lӟn, có nhӳng trөc giao thông chính và phө đan nhau 90° hoһc
45°. Ӣ giӳa trung tâm thành phӕ rӝng lӟn 350 ha là khu vӵc làm viӋc, dӏch vө vӟi +4 nhà chӑc
trӡi cao 0 tҫng, mӛi nhà đһt cách nhau 150 mét. Bao quanh khu nhà này là khu ӣ đҫy cây xanh
dành cho 400-00 nghìn ngưӡi vӟi các nhà cao tҫng kiӇu. Ngoài cùng là khu ӣ kiӇu sân vưӡn vӟi
hai triӋu dân. Các khu công nghiӋp, các thӏ trҩn-vưӡn đưӧc đһt ӣ ngoҥi vi. Thành phӕ có hai trөc
giao thông chính thҷng góc vӟi nhau tҥo thành hai trөc quy hoҥch cҳt nhau ӣ trung tâm đô thӏ,
mӛi trөc rӝng 180 mét. Nhà ga chính đһt ӣ trung tâm vӟi hӋ thӕng giao thông cҧ trên và dưӟi mһt
đҩt.

,*i J 9)1)'7< _2-\ 


- Năm 19++, Raymond Urwin công bӕ cuӕn sách "Thӵc tiӉn quy hoҥch đô thӏ", đһt cơ sӣ nӅn
móng cho lý thuyӃt thành phӕ vӋ tinh. Mô hình này dưa trên cơ sӣ thiӃt lұp mӝt mҥng lưӟi các đô
thӏ nhӓ bao quanh mӝt đô thӏ lӟn qua đó có thӇ phân tán bӟt dân các đô thӏ lӟn và bҧo đҧm cho
7
trung tâm đô thӏ phát triӇn tương đӕi đӝc lұp, nhҵm tҥo điӅu kiӋn sӕng có lӧi hơn cho nhân dân
đô thӏ. Sơ đӗ hӋ thӕng Đô thӏ vӋ tinh là mӝt mҥng lưӟi gӗm 9-10 thành phӕ nhӓ bao quanh mӝt
thành phӕ chính. Ӣ thành phӕ chính này có khu công nghiӋp ӣ phía đông, khu thương nghiӋp ӣ
chính tâm, vòng ngoài là các khu ӣ. Các đô thӏ vӋ tinh đһt cách thành phӕ chính 40-50 km. Tuy
lý thuyӃt thành phӕ vӋ tinh cӫa Raymond Urwin không có gì cách tân lҳm so vӟi Thành phӕ
vưӡn cӫa Ebenezer Howard nhưng lҥi đưӧc dư luұn chú ý và có mӝt sӕ thӵc tiӉn chӭng minh
rҵng nó có thӇ áp dөng đưӧc ӣ nhiӅu nưӟc, trên cơ sӣ bә sung mӝt sӕ thành phҫn chӭc năng đô
thӏ cho nó.

,&*i h WSg !!: !9)ÊS)-X XGX--'.


- Clarence Perry là ngưӡi đã đӅ xuҩt mӝt mô hình xây dӵng đô thӏ đưӧc ӭng dөng nhiӅu nhҩt trên
thӃ giӟi vӟi nhiӅu tên gӑi khác nhau và vүn còn giá trӏ đӃn ngày nay: Mô hình Đơn vӏ ӣ láng
giӅng. Đó là mӝt đóng góp quan trӑng vào nӅn văn hoá xây dӵng đô thӏ HiӋn đҥi, khai thông mӝt
hưӟng phát triӇn đô thӏ hӧp lý mӟi, luұn thiӃt cӫa Perry thӵc sӵ đã gây mӝt chҩn đӝng trong dư
luұn các giӟi chuyên môn và công chúng.
- Nhӳng nguyên tҳc tә chӭc cơ bҧn cӫa mô hình Đơn vӏ ӣ láng giӅng:
+ Nhӳng Đơn vӏ ӣ láng giӅng đưӧc bao quanh bӣi nhӳng tuyӃn giao thông chính, bên trong khu
ӣ chӍ có đưӡng nӝi bӝ, không đưӧc xuyên qua mà chӍ có đưӡng cөt.
+ Bӕ trí và sӱ dөng hӧp lý các công trình dӏch vө; trưӡng hӑc đһt gҫn vӟi lõi không gian cây
xanh, trưӡng hӑc và nhà trҿ nӕi liӅn vӟi các đưӡng đi bӝ, cách ly hoàn toàn các đưӡng lӟn, khu
vӵc nghӍ ngơi công cӝng và các công trình công cӝng đưӧc hӧp nhóm đһt gҫn không gian cây
xanh. Các cӱa hàng nên đһt ӣ vành ngoài khu ӣ, gҫn các nút giao thông công cӝng.
+ Sӕ lưӧng ngưӡi cӫa khu ӣ phù hӧp vӟi quy mô các công trình phөc vө (5000-000 dân tương
ӭng vӟi trưӡng hӑc có 1000 hӑc sinh). Ngoài ra phҧi chú ý đӃn bán kính phөc vө tӯ trung tâm ra
vành ngoài bán kính nên lҩy khoҧng 400m.

Vӟi cách tә chӭc này và viӋc sӱ dөng chung các công trình dӏch vө các mӕi quan hӋ láng giӅng
sӁ phát triӇn tҥo nên môi trưӡng ӣ tӕt và sӕng đӝng.

,(
% 0 _+9)Y-) >"S<'_]-!%
% 0E g 9)aSXS
3))- X .
- Thành phӕ thôn dã kiӇu phân tán cӫa Frank Lloyd Wright ra đӡi năm 1935 là mӝt sӵ phҧn
kháng cӫa ông vӅ cuӝc sӕng trong các đô thӏ lӟn. Wright đã mô tҧ đô thӏ cӫa mình vӟi hӗ, sông,
vӟi các nhà ӣ biӋt lұp xây dӵng trên các khu đҩt rӝng, ngұp trong cây xanh. phía Tây Bҳc thành
phӕ có mӝt khu trung tâm vӟi mӝt nhà hành chính cao đӝt xuҩt, có công viên, sân bãi thӇ thao,
vưӡn đӝng vұt, nhà thuӹ tҥ ... Thành phӕ sӱ dөng các phương tiӋn giao thông hiӋn đҥi, có nhiӅu
đưӡng ô tô rӝng nӕi liӅn vӟi các sân bay và các tuyӃn đưӡng xe lӱa. Phҥm vi đi lҥi cho dӏch vө,
công viӋc làm chӍ trong khoҧng 1-3+ km vӟi thӡi gian đi lҥi 10-40 phút. Khái niӋm đô thӏ cӫa
Wright gҳn vӟi viӋc đӅ cao cá nhân, chӕng lҥi con "quái vұt cơ khí" và giҧi thoát con ngưӡi khӓi
cách sӕng "cҧ gói".
- Thành phӕ phân tán cӫa Eliel Saarinen cũng dӵa trên mӝt ý tưӣng giҧ đӏnh mӝt cách lý tưӣng
vӅ thiên nhiên và xã hӝi. Saarinen cho rҵng nӃu thành phӕ ban đҫu là mӝt hình vuông đһc thì sau
10 năm, +0, 30, 40 năm và 50 năm sau sӁ phân hoá thành tӯng mҧng nhӓ như nhӳng mҧng thuӹ
tinh vӥ hình thành nên mӝt cҩu trúc phân liӋt. Saarinen đһc biӋt chú ý vҩn đӅ giao thông giӳa các
thành phҫn trong cҩu trúc vì ông cho rҵng đưa nhà máy, trưӡng đҥi hӑc, viӋn nghiên cӭu và các
nhà làm viӋc vào trong khu ӣ là không thӵc tӃ. Qua nhӳng phân tích cӫa mình, Saarinen cho rҵng
trong mӝt chӯng mӵc nào đó thành phӕ lӟn có thӇ chҩp nhұn đưӧc như là mӝt đơn vӏ thӕng nhҩt
nhưng vӟi điӅu kiӋn là phҧi cҧi tҥo khi nó đã suy thoái, và phҧi có sӵ phân tán hӳu cơ.

8
,, 6 #h !X B%Ê *.
- C.I.A.M là tên gӑi cӫa HiӋp hӝi kiӃn trúc sư quӕc tӃ thành lұp năm 19+8 còn hiӃn chương
Athens là mӝt cương lĩnh có tính chҩt chiӃn lưӧc vӅ quy hoҥch đô thӏ cӫa hiӋp hӝi đưӧc soҥn
thҧo năm 1933 tҥi Athens. Mөc đích cӫa C.I.A.M là đúc rút kinh nghiӋm cӫa kiӃn trúc hiӋn đҥi,
giӟi thiӋu nhӳng ý tưӣng mӟi, phә biӃn rӝng rãi tư tưӣng cӫa kiӃn trúc hiӋn đҥi vào đӡi sӕng xã
hӝi, nhҵm gây mӝt công luұn phә biӃn có lӧi cho nӅn kiӃn trúc mӟi. - Bҧn hiӃn chương vӅ xây
dӵng đô thӏ này - căn cӭ vào thӵc tӃ khӫng hoҧng đô thӏ thӃ giӟi - đã đӅ xuҩt ra 5 đҥi mөc chính
là: Nhà ӣ, Giҧi trí, ViӋc làm, Giao thông và di sҧn lӏch sӱ vӟi 95 đӅ nghӏ. Phҫn mӝt cӫa bҧn hiӃn
chương đã đӅ cұp đӃn vҩn đӅ Đô thӏ và Vùng đô thӏ. Phҫn hai nói đӃn tình trҥng hiӋn đҥi cӫa các
đô thӏ, tiӃn hành phê phán và đӅ ra phương pháp cҧi tҥo chúng, nêu lên điӇm đҫu là nhà ӣ (phê
phán tình cҧnh ӣ tӗi tàn ӣ các đô thӏ); điӇm thӭ hai nói đӃn vҩn đӅ nghӍ ngơi (nhҩn mҥnh tҫm
quan trӑng cӫa không gian cây xanh); điӇm thӭ ba là công viӋc làm (nêu lên viӋc bӕ trí bҩt hӧp
lý các khu vӵc đô thӏ); điӇm thӭ tư là nhӳng quan điӇm vӅ giao thông (nêu lên hiӋn trҥng và
phương pháp cҧi tҥo), điӇm thӭ năm bàn vӅ đi sҧn đô thӏ (chӫ trương cӭu vãn nhӳng giá trӏ văn
hoá). Phҫn ba (kӃt luұn) đã đӅ ra viӋc thành phӕ phҧi bҧo đҧm vӅ mһt vұt chҩt và tinh thҫn, tӵ do
cá nhân, lӧi ích tұp thӇ cho cӝng đӗng đô thӏ.

,j
-#= !gI.'<Vk6 R ! ;7lmnl&m
- Sӭc bұt mҥnh mӁ cӫa hoҥt đӝng xây dӵng đô thӏ ӣ Liên Xô trong nhӳng năm 19+0-1930 có cơ
sӣ kinh tӃ-xã hӝi tӯ viӋc Liên Xô đã quӕc hӳu hoá toàn bӝ đҩt đai lãnh thә. Rҩt nhҥy cҧm vӟi sӵ
đe doҥ cӫa các đô thӏ lӟn, các nhà kiӃn trúc đô thӏ Xô ViӃt đã đӅ ra khái niӋm "Trөc phân bӕ" dân
cư, nhҵm hҥn chӃ viӋc tҥo thành các đô thӏ lӟn, tiêu diӋt mâu thuүn giӳa thành phӕ và nông thôn.
Nhӳng trөc phân bӕ như vұy đһt dӑc theo các tuyӃn đưӡng giao thông, vӟi đҫy đӫ các thành
phҫn: các khu ӣ, khu văn hoá dӏch vө, khu công nghiӋp và cà các khu nông nghiӋp.
- Mӝt mô hình quy hoҥch đô thӏ quan trӑng đã đưӧc đưa vào thӵc tiӉn xây dӵng thành phӕ
Stalingrad bӣi Miliutin là quan niӋm Thành phӕ dҧi, mӝt hình thӭc thành phӕ tuyӃn nhưng vӟi
nhӳng khái niӋm cách tân hơn. Miliutin đã đһt thành phӕ trҧi dài theo triӅn sông Volga, theo thӭ
tӵ tӯ bӡ sông ra bên ngoài là dҧi nhà ӣ, tiӃp đӃn là đҥi lӝ sau đó đӃn dҧi cây xanh rӝng 500 mét:
rӗi đӃn dҧi đҩt dùng cho khu công nghiӋp, ngoài cùng là đưӡng xe lӱa.

Ê j/2o [Ê  
 Q 
KLd232Ê e
1 

e p 
q 
Cuӝc chiӃn tranh thӃ giӟi thӭ II kӃt thúc vӟi sӵ tәn thҩt nһng nӅ vӅ mӑi mһt trong đó có đô thӏ,
viӋc tái thiӃt các thành phӕ lӟn trӣ nên cҫn thiӃt. Các nưӟc TBCN phương Tây thӡi hұu chiӃn đã
chú ý đӃn vҩn đӅ xây dӵng các tiӇu khu nhà ӣ, muӕn tăng đӝ lӟn cӫa các đơn vӏ quy hoҥch đӇ
thuұn lӧi cho viӋc bӕ trí dӏch vө và cây xanh. Trong lãnh vӵc giao thông, xu hưӟng chung là tiӃn
tӟi phân công chӭc năng cho các loҥi đưӡng, bӕ trí hӋ thӕng đưӡng đi bӝ ӣ mӝt sӕ khu vӵc đô thӏ
và tách hӋ thӕng này khӓi nhӳng tuyӃn đưӡng ô tô cao tӕc, mӣ rӝng chiӅu rӝng đưӡng, giҧm bӟt
sӕ ngã tư, xây dӵng nhӳng xa lӝ cao tӕc.

j <@ !^E'_4 !r-)BS)


- Năm 195, chính phӫ Brasil tә chӭc cuӝc thi phương án quy hoҥch cho thành phӕ thӫ đô mӟi
cӫa đҩt nưӟc này-thành phӕ Brasilia. Phương án đoҥt giҧi nhҩt cӫa Lucio Costa có cách tә chӭc
không gian cho Brasilia đӝc đáo khác thưӡng. Thành phӕ dӵ kiӃn cho 50 vҥn dân này có hình
dáng mӝt chiӃc máy bay, hai cánh lӟn bӕ trí các khu ӣ, thân máy bay là trөc chính cӫa thành phӕ
trên đó bӕ trí nhiӅu công trình công cӝng quan trӑng, ӣ đӍnh bӕ trí quҧng trưӡng Tam quyӅn hình
tam giác trên đó đһt nhӳng công trình lӟn đҫu não cӫa Nhà nưӟc, phҫn đuôi hình máy bay đһt
nhà ga xe lӱa và các xí nghiӋp thӫ công nghiӋp.

9
- Năm 1958, thành phӕ đưӧc khӣi công và chӍ mҩy năm sau đã hoàn thành vӅ cơ bҧn. Trөc chính
(thân máy bay) dài  km, trөc phө hình vòng cung (hai cánh) dài 13 km. Nơi hai trөc cҳt nhau bӕ
trí các công trình thương nghiӋp, văn hoá giҧi trí v.v..., tӯ đây đi theo trөc chính vӅ phía Đông
(đӃn đӍnh cӫa máy bay) là 1+ toà nhà lӟn dành cho các bӝ, tiӃp đӃn là quҧng trưӡng Tam quyӅn
trên đһt nhà Quӕc hӝi Brasil và hai toà nhà Ban thư kí, nhà làm viӋc cӫa Tәng thӕng và Toà án
tӕi cao. Hai khu vӵc nhà ӣ lӟn hai bên trөc chính đưӧc tә chӭc theo kiӇu "siêu phưӡng". ViӋc
phân cҩp các tuyӃn đưӡng giao thông rҩt rõ ràng, xe ô tô không chҥy vào các khu vӵc ӣ, đưӡng
sá giao cҳt nhau lұp thӇ. Đưӡng xe lӱa chҥy qua nhà ga ӣ phía "đuôi máy bay" không cҳt qua
thành phӕ. Cây xanh đưӧc bӕ trí men theo hai khu ӣ, các khu biӋt thӵ bӕ trí gҫn hӗ nưӟc.

j <@ !^E'_4 !9)"XÊ<-5.BX-WGg%s @


- Đơn vӏ nhà ӣ lӟn Marsailles (xây dӵng 1947-195+), dài 15 mét, cao 5 mét, rӝng +4 mét do
Le Corbusier thiӃt kӃ thӵc sӵ đã là mӝt thành phӕ, hay mӝt thӏ trҩn. Ngoài chӭc năng ӣ các
phương tiӋn dӏch vө công cӝng, văn hoá giáo dөc, thӇ thao cũng đưӧc bӕ trí hӧp khӕi vào trong
toà nhà đӗ sӝ này. Toàn bӝ nhà có 17 tҫng, dưӟi đӇ trӗng cây xanh ăn lan vào và đӇ làm gara ô
tô. Ӣ tҫng 7 và tҫng 8, đưӧc đһt các dӏch vө phөc vө cҩp I, tҫng trên cùng có nhà trҿ, mүu giáo,
trên mái có vưӡn hoa, sân chơi, đưӡng chҥy, chӛ ăn uӕng ngoài trӡi, 15 tҫng ӣ gӗm 337 căn hӝ ӣ
vӟi các kiӇu tӯ căn hӝ đӝc thân đӃn hӝ 10 ngưӡi, chӭa đưӧc 100 ngưӡi.
- ViӋc thӵc hiӋn quy hoҥch thành phӕ Chandigarh, thӫ phӫ bang Panjab ӣ Ҩn Đӝ cӫa Le
Corbusier mӝt sӵ kiӋn lӟn khác trong hoҥt đӝng xây dӵng đô thӏ thӃ kӹ XX. Thành phӕ nҵm
dưӟi chân dãy Hymalaya, vӟi 50 vҥn dân dӵ kiӃn, đã đưӧc thiӃt kӃ dӵa trên nhӳng nguyên tҳc
sau đây:
+ Phân vùng công năng rõ rӋt.
+ Phân loҥi đưӡng giao thông hӧp lý và tӹ mӍ.
+ Chú ý mӕi liên hӋ giӳa các khu vӵc ӣ-lao đӝng-nghӍ ngơi và tôn trӑng nhӳng giá trӏ sҹn có cӫa
thiên nhiên, nhӳng yӃu tӕ đһc thù cӫa khí hұu.
+ Chú ý tác dөng xã hӝi quan trӑng cӫa đô thӏ, kiӃn trúc và đӅ cao tính chҩt nhân văn cӫa mӝt đô
thӏ kiӇu mӟi.

j(/.g-i <gWrP 
- Đһc điӇm nәi bұt nhҩt ӣ Nhұt Bҧn trong thӡi kǤ sau chiӃn tranh thӃ giӟi thӭ II là sӵ phát triӇn
mҥnh mӁ cӫa nӅn văn minh công nghiӋp đã dүn đӃn sӵ hình thành các khu vӵc công nghiӋp lӟn-
liên đô thӏ. Trong khi dó, lí luұn đô thӏ thay mӝt cách chóng mһt tӯ nhӳng khái niӋm vӅ hiӋn đҥi,
hұu hiӋn đҥi, hiӋn đҥi mӟi... Trong bӕi cҧnh đó, các kiӃn trúc sư Nhұt Bҧn đã đưa ra nhiӅu đӗ án
quy hoҥch dӵa trên niӅm tin sâu sҳc vӅ sӵ tiӃn bӝ vưӧt bұc cӫa khoa hӑc kӻ thuұt.

- Kenzo Tange trong đӗ án Tokyo 0, phát triӇn thành phӕ mӟi Tokyo trên biӇn, đã đӅ nghӏ "mӝt
cuӝc cҧi tә vӅ cơ cҩu làm cho hình dáng hưӟng tâm và khép kín cӫa thành phӕ trӣ thành mӝt cơ
cҩu tuyӃn tính, mӣ và có thӇ kéo dài". Tokyo 0 là mӝt thành phӕ tuyӃn vưӧt ngang qua mһt
vӏnh, hình thành bӣi nhӳng mҳt xích nӑ nӕi tiӃp mҳt xích kia đһt ngang trên mӝt hӋ thӕng cӝt bê
tông, tӯ tuyӃn mҳt xích này toҧ ra các đưӡng ngang, trên đó đһt các quҫn thӇ ӣ. Ӣ khu vӵc giӳa
mҳt xích hình chӳ nhұt là nhӳng tuyӃn đưӡng cao tӕc khác mӭc cao và nhӳng nhà làm viӋc treo
trên nhӳng khӕi hӝp bê tông thҷng đӭng làm nhiӋm vө giá đӥ và giao thông thҷng đӭng. Bên
dưӟi là nhӳng chӛ đӇ ô tô, không gian cây xanh. Các quҫn thӇ là nhӳng khӕi nhà cao tҫng có
dҥng mái dӕc gӧi lên hình ҧnh kiӃn trúc Nhұt truyӅn thӕng.

j,/.'<J W 


- Nưӟc Anh sau đҥichiӃn thӃ giӟi thӭ II có hoҥt đӝng xây dӵng đô thӏ mҥnh mӁ đӇ lҥi nhiӅu kinh
nghiӋm và nhӳng giá trӏ mӟi cho nӅn văn hoá xây dӵng đô thӏi. Thành tӵu đáng chú ý nhҩt ӣ
10
Anh là trong hơn ba thұp kӹ đҫu tiên sau chiӃn tranh, nưӟc Anh đã xây dӵng đưӧc hơn 35 đô thӏ
mӟi vӟi ba thӃ hӋ khác nhau.
- ThӃ hӋ đô thӏ đҫu tiên, đưӧc xây dӵng trong khoҧng thӡi gian nhӳng năm 194-1950, bao gӗm
14 thành phӕ mӟi, trong đó có nhiӅu thành phӕ quan trӑng như Harlow, Stevenage... Các đô thӏ
thuӝc thӃ hӋ thӭ nhҩt thưӡng có sơ đӗ tұp trung, tán xҥ, ӣ giӳa đһt mӝt trung tâm công cӝng quan
trӑng. Các thành phӕ này đã thӵc sӵ trӣ thành nhӳng trung tâm tӵ trӏ quan trӑng, sau đó còn thu
hút cҧ dân sӕ quanh vùng trong mӝt phҥm vi +0 km. Ӣ thành phӕ này đã có sӵ phân chia các khu
ӣ thành các đơn vӏ láng giӅng, giao thông xe hơi đi lҥi thuұn tiӋn ӣ vành ngoài trung tâm, đã bӕ
trí rҩt nhiӅu bãi đӛ ô tô và trung tâm công cӝng vӟi nhiӅu cӱa hàng chuyên môn hoá, các công
trình văn hoá, hành chính đã có sӭc thu hút rҩt mҥnh.
- ThӃ hӋ đô thӏ thӭ hai, ra đӡi tӯ nhӳng năm 1950-191, trong đó có Cumbernauld và Hook là
nhӳng thành phӕ rҩt nәi tiӃng. Quy hoҥch thӃ hӋ đô thӏ thӭ hai tiêu biӇu cho mӝt xu hưӟng mӟi
sau khi có sӵ phê phán các đô thӏ thuӝc thӃ hӋ thӭ nhҩt. Cumbernauld đã không có các đơn vӏ cơ
sӣ nhӓ là tiӇu khu mà tҩt cҧ các vùng ӣ đưӧc đһt vây quanh khu trung tâm. Sӵ liên hӋ nhà ӣ-
trung tâm chӍ mҩt +0 phút đi bӝ, đưӧc thӵc hiӋn bҵng mӝt hӋ thӕng đưӡng đi dҥo và đưӡng đi bӝ
trên cao, tách khӓi đưӡng ô tô bên dưӟi là mӝt ưu điӇm đáng tham khҧo, kiӇu tә chӭc giao thông
này đã làm giҧm hҷn mӝt cách đáng kӇ các tai nҥn giao thông ViӋc tә chӭc giao thông nhiӅu tҫng
và tұp trung các chӭc năng cҫn thiӃt vào mӝt điӇm tө lӟn cӫa khu trung tâm đã đưa đӃn các tiӋn
lӧi đáng kӇ.
- ThӃ hӋ đô thӏ thӭ ba, ra đӡi sau 191, bao gӗm 13 thành phӕ, trong đó có nhӳng thành phӕ trӣ
thành trung tâm kinh tӃ cӫa vùng như Irvine, Livingston« và có nhӳng thành phӕ trӣ thành các
đô thӏ vӋ tinh làm cân bҵng dân sӕ đô thӏ vùng đô thӏ London như Peterborough, Northamton...
ThӃ hӋ đô thӏ thӭ ba sau chiӃn tranh cӫa Anh đã rút đưӧc nhӳng kinh nghiӋm tӯ hai thӃ hӋ đô thӏ
trưӟc, nhӳng đô thӏ này đã ra đӡi dӵa trên nhӳng nghiên cӭu vӅ xã hӝi hӑc, chú ý tҥo khҧ năng
thích ӭng vӟi khung cҧnh đô thӏ mӟi cho ngưӡi ӣ, sӱ dөng cҩu trúc hҥt nhân cho các khu ӣ mà
không sӱ dөng kiӇu tә chӭc tҫng bұc theo tiӇu khu cӭng nhҳc. Tә chӭc cҩu trúc hҥt nhân là tә
chӭc dùng các đơn vӏ ӣ nhӓ kӃt hӧp vӟi viӋc tҥo thành các đơn vӏ lӟn hơn có trình tӵ trong quy
hoҥch như sau:
- Đơn vӏ nhӓ: +0-30 nhà ӣ tҥo thành môi trưӡng xã hӝi cơ sӣ hay "đơn vӏ liên kӃt xã hӝi mҥnh".
- Nhóm ӣ: gӗm +00-400 nhà ӣ có các cӱa hàng và trưӡng tiӇu hӑc kèm theo.
- Quҫn thӇ ӣ hay là "đơn vӏ cӝng đӗng xã hӝi", vӟi mӝt trung tâm công cӝng đҫy đӫ, đһt cách xa
không quá 5 phút đi bӝ.
- Khu nhà ӣ +5 000-30 000 dân vӟi sơ đӗ đa tâm.

jj/.'< J WGg.
- Xây dӵng đô thӏ hiӋn đҥi ӣ Pháp tӯ sau chiӃn tranh thӃ giӟi thӭ II có thӇ quy tө lҥi ӣ mӝt sӕ
nhӳng hoҥt đӝng chính thӇ hiӋn ӣ viӋc quy hoҥch - xây dӵng vùng đô thӏ Paris và xây dӵng mӝt
sӕ đô thӏ mӟi như khu Défense.
- Mӝt đҫu cӫa Défense gҳn vӟi hai tuyӃn giao thông có cưӡng đӝ giao thông thuӝc loҥi cao nhҩt
Paris đã đưӧc áp dөng mӝt trong nhӳng biӋn pháp xây dӵng đӝc đáo: toàn bӝ mһt đҩt đưӧc phӫ
bӣi nhӳng bҧn beton cӕt thép lӟn, bên dưӟi là các tuyӃn đưӡng giao thông, các chӛ đӛ ô tô và
đưӡng ӕng kӻ thuұt chҥy ngҫm, bên trên là mӝt hӋ thӕng các nhà tháp cao. HӋ thӕng đưӡng
ngҫm bên dưӟi bҧn phҷng có nhiӅu đӝ sâu vӟi cӕt cao khác nhau: ӣ đӝ sâu thӭ nhҩt đһt các tuyӃn
đưӡng ô tô buýt, chӛ đӛ xe con, ӣ đӝ sâu thӭ hai và thӭ ba đһt các tuyӃn đưӡng ô tô, chӛ đӛ xe
con, hӋ thӕng đưӡng ӕng kӻ thuұt, ӣ đӝ sâu thӭ tư đһt các tuyӃn đưӡng ô tô buýt. Phía trên mһt
đҩt, hàng loҥt các nhà cao tҫng đã mӑc lên là trө sӣ cӫa nhiӅu hãng và công ty lӟn. Khu vӵc nhà
ӣ có sӕ tҫng thҩp hơn vӟi mӝt trung tâm thương nghiӋp và nhiӅu dӏch vө công cӝng khác.
- ViӋc lӟn lên không ngӯng cӫa thӫ đô nưӟc Pháp đã buӝc phҧi thiӃt lұp mӝt dӵ án phát triӇn dài
lâu cho vùng đô thӏ Paris. Đó là mӝt dӵ án phát triӇn kiӇu tuyӃn tính, tҥo thành bӣi hai dҧi song
11
song chҥy bên ngoài nӝi thành Paris tӯ hưӟng Đông Nam lên phía Tây Bҳc, dӵ kiӃn kéo dài mãi
đӃn tұn thành phӕ cҧng Havre. Cҩu trúc cӫa đӗ án này cho phép vùng đô thӏ Paris phát triӇn mӝt
cách hài hoà khi đã dӵ kiӃn mӝt mҥng lưӟi thành phӕ cũ và mӟi phát triӇn theo kiӇu tuyӃn tính
mà hҥn chӃ kiӇu phát triӇn hưӟng tâm. Quҫn thӇ đô thӏ này có diӋn tích 1+000 km² có các thành
phҫn cҩu thành sau đây:
+ Nӝi thành Paris và các khu vӵc đô thӏ lân cұn Défense, Versailles, Créteil«
+ Mӝt trөc kép lӟn gӗm hai mũi tên chҥy song song phía trên và dưӟi nӝi thành Paris xác đӏnh
hưӟng phát triӇn chính cho vùng đô thӏ Paris. Trөc phía trên sӁ liên kӃt các thành phҫn đô thӏ
Bobigny, Saint Denis, Cergy Pontoise« thành mӝt trөc đô thӏ thӕng nhҩt. Trөc phía dưӟi liên
kӃt các thành phҫn đô thӏ sӁ liên kӃt các đô thӏ Melun, Évry, Mantes« thành mӝt trөc đô thӏ
thӕng nhҩt.

Ê t 
k Q
*
Các đô thӏ cә ViӋt Nam ban đҫu đưӧc hình thành trên cơ sӣ các trung tâm chính trӏ và quân sӵ, ӣ
đó các tòa thành phөc vӏ cho mөc đích phòng thӫ và bên trong là nơi đӗn trú cӫa các thӃ lӵc
phong kiӃn. Bên cҥnh phҫn "đô" còn tӗn tҥi phҫn "thӏ"; là nơi tұp trung các thӧ thӫ công sҧn xuҩt
ra các hàng hóa tiêu dùng và nhӳng cư dân làm nghӅ buôn bán trao đәi hàng hóa cҫn thiӃt, đó là
nhӳng ngưӡi không sҧn xuҩt nông nghiӋp. Như vұy thành thӏ đã ra đӡi, mang tính chҩt chính trӏ
quân sӵ và kinh tӃ. Các trung tâm này đóng vai trò chӫ đҥo cӫa cҧ nưӟc hay chӍ là trung tâm ӣ
các đӏa phương. Đó là các kinh đô cӫa các triӅu đҥi phong kiӃn như Cә Loa, Thăng Long, HuӃ...
và các lӷ sӣ cuҧ quan lҥi đӏa phương như tӍnh lӷ, huyӋn lӷ, phӫ lӷ như Nam Đӏnh, Sơn Tây, Bҳc
Ninh... Trong điӅu kiӋn nӅn kinh tӃ hàng hóa chưa phát triӇn tính chҩt chính trӏ quân sӵ chi phӕi
và trӝi hơn tính chҩt kinh tӃ thương nghiӋp. ĐӃn thӃ kӹ XVI - XVII do ngoҥi thương phát triӇn
mҥnh làm xuҩt hiӋn mӝt sӕ đô thӏ mang tính chҩt kinh tӃ thương mҥi thuҫn túy như Phӕ HiӃn,
Hӝi An, Gia Đӏnh... và có cҩu trúc đô thӏ tương đӕi hoàn chӍnh.

tÊ"<)
- Là thӫ đô cӫa Nhà nưӟc Âu Lҥc do An Dương Vương xây dӵng tӯ thӃ kӹ thӭ 3 TCN. Là mӝt
đô thӏ cә xưa nhҩt nưӟc ta ngày nay vүn còn lҥi nhӳng vӃt tích các tòa thành rҩt rõ rӋt. Cә Loa
cách Hà Nӝi khoҧng 17km vӅ phía Tây Bҳc, xen giӳa các gò đӕng ngәn ngang và nhӳng hӗ lӟn,
đҫm lҫy và ruӝng chiêm trũng. - Thành đҳp bҵng đҩt và có bӕ cө theo kiӇu ba vòng thành hai
vòng ngoài theo kiӇu trôn ӕc, vòng trong hình chӳ nhұt, hưӟng Nam. Vòng ngoài có chu vi dài
8km, vòng giӳa có chu vi dài ,5km và vòng trong 1,km. Thông ra bên ngoài bҵng các cӱa.
Thành ngoài mӣ bӕn cӱa Đông, Nam, Bҳc và Tây Bҳc, thành giӳa mӣ năm cӱa Nam, Bҳc, Tây
Bҳc, Tây Nam và cӱa Cӕng phía Đông sang đҫm Cҧ. Thành trong chӍ mӣ mӝt cӱa phía Nam.
Thành cao trung bình khoҧng 1+m, chân thành rӝng +0m và mһt thành rӝng khoҧng 8-10m.
Quanh tưӡng thành trong có đҳp 18 ө đҩt nhô ra phía ngoài, bên ngoài mӛi vòng thành có hӋ
thӕng hào nưӟc rӝng 30m nӕi liӅn vӟi hӋ thӕng sông ӣ phía Tây Nam và đҫm Cҧ ӣ phía Đông
Nam là căn cӭ cӫa thӫy quân.

t <)"#
- Hoa Lư là kinh đô TriӅu đҥi Đinh, TiӅn Lê xây dӵng tӯ thӃ kӍ IX, cách Hà Nӝi 100km vӅ phía
Nam. Hoa Lư nҵm trong mӝt thung lũng khá bҵng phҷng xung quanh bao bӑc nhӳng dãy núi đá
vôi như nhӳng bӭc tưӡng thành tӵ nhiên cao sӯng sӳng và hiӇm trӣ. Sau lưng là cҧ dãy núi lӟn
phía Nam chҥy tӯ miӅn Tây Bҳc đә xuӕng biӇn Đông. Phía Bҳc là cánh đӗng rӝng lӟn và có
sông Hoàng Long chҧy qua làm thành mӝt chiӃn hào án ngӳ tӯ xa. Đӗng thӡi cũng là mҥch giao
thông đưӡng thӫy liên hӋ thuұn tiӋn vӟi các miӅn trong nưӟc. - Bҵng mưӡi đoҥn thành nhân tҥo
nӕi liӅn các dãy núi đá vôi lҥi vӟi nhau tҥo thành hai vòng thành khép kín đӭng cҥnh nhau vӟi
diӋn tích tәng cӝng khoҧng 330ha. Trong đó vòng ngoài thành gӗm có năm đoҥn tưӡng thành
1+
nhân tҥo đҳp bҵng đҩt hiӋn nay vүn dӉ dàng nhұn thҩy. Đoҥn thành DӅn là đoҥn dài nhҩt tӟi
500m và đoҥn thành Bim là đoҥn ngҳn nhҩt chӍ có 5m. Sӵ liên hӋ giӳa hai khu thành qua mӝt
ngách núi gӑi là "quèn vòng". Trong thành phía Đông là các cung điӋn cӫa nhà vua.

t&
; !"< !
- Là kinh đô cӫa Nhà nưӟc Đҥi ViӋt tӯ thӃ kӍ XI, trҧi qua nhiӅu triӅu đҥi vӟi các tên gӑi khác
nhau: Thăng Long, Đông Đô và Hà Nӝi ngày nay. Trong chiӃu dӡi đô Lý Thái Tә đã nêu rõ vӏ trí
cӫa Thăng Long: "Ӣ vào trung tâm bӡ cõi đҩt nưӟc, 1 cái thӃ rӗng cuӝn, hәi ngӗi... tiӋn thӃ núi
sông trưӟc sau... đӏa thӃ rӝng mà bҵng phҷng, vùng đҩt cao mà sáng sӫa... muôn vұt rҩt thӏnh và
phӗn vinh..." - Thăng Long đӡi Lý Trҫn có bӕ cөc ba vòng thành: Kinh thành, Hoàng Thành và
Cҩm Thành. Kinh thành tӭc là La Thành vӯa có chӭc năng phòng ngӵ vӯa có chӭc năng ngăn lөt
trong khu vӵc này tұp trung các dân cư buôn bán và thӫ công nghiӋp, ngoài ra còn có các gia
đình quan lҥi và quân đӝi ӣ đưӧc tә chӭc thành 1 phưӡng và mӝt sӕ chӧ búa. Trong kinh thành
là Hoàng thành là nơi dành cho các cơ quan đҫu não cӫa bӝ máy phong kiӃn triӅu đình. Hoàng
thành đưӧc xây dӵng bҵng gҥch và mӣ bӕn cӱa. Trong cùng là Cҩm thành nơi dành riêng cho
vua và hoàng tӝc vӟi nhiӅu cung điӋn, dinh thӵ nguy nga.
- Năm 180+ sau khi lên nҳm quyӅn nhà NguyӉn đã đóng đô ӣ HuӃ và Thăng Long chӍ còn là mӝt
thӫ phӫ. Năm 1831 Minh Mҥng đәi tên Thăng Long thành Hà Nӝi. Hoàng thành phҧi giҧm bӟt
đӝ cao, Hoàng cung bӏ tháo dӥ đưa vào xây dӵng kinh đô mӟi. Năm 1804 nhà NguyӉn cho xây
dӵng lҥi thành Hà Nӝi theo kiӇu Vauban cӫa Pháp. Chu vi khoҧng 4km, thành cao 4m, dày m.
Bên ngoài có hào nuӟc rӝng 1m đӇ tăng cưӡng sӭc phòng thӫ cӫa thành.

t( .6
- Là kinh đô cӫa các triӅu đҥi nhà NguyӉn, đưӧc xây dӵng tӯ năm 180+ sau khi Gia Long lên
ngôi vua. HuӃ nҵm bên bӡ sông Hương, dùng núi Ngӵ Bình ӣ phía Nam làm ³tiӅn án´, chӑn Cӗn
HӃn và cӗn Dã Viên trên sông Hương làm thӃ phong thӫy ³tҧ long hӱu hә´ chҫu vào trưӟc mһt
đӃ đô.
- Thành HuӃ có cҧ mӝt hӋ thӕng gӗm 3 vòng thành bao bӑc lүn nhau đó là Kinh thành Hoàng
Thành và Tӱ cҩm thành. Kinh thành là vòng thành ngoài cùng đưӧc xây dӵng theo kiӇu thành
Vauban, vӟi diӋn tích 5+0ha, có dҥng hình vuông chu vi gҫn 10km, có 4 pháo đài ӣ góc và 5
pháo đài mӛi mһt tưӡng thành. Tưӡng thành hai mһt ngoài và trong xây ӕp gҥch hӝp dày +1m
giӳa thành bҵng đҩt (18m) cao ,m. Thành mӣ 10 cӱa ra vào trên xây vӑng lҫu. Phía góc Đông
Bҳc cӫa Kinh thành là mӝt thành nhӓ có tên Trҩn Bình đài, hình lөc giác chu vi 1km có cӱa
thông vӟi Kinh thành. Phía ngoài thành còn có hӋ thӕng sông đào là Hӝ thành hà rӝng 50-0m,
bao bӑc 3 mһt cӝng vӟi sông Hương đӇ bҧo vӋ thành.
- Hoàng thành và Tӱ cҩm thành đưӧc gӑi chung là Đҥi Nӝi. Hoàng thành có mһt bҵng hình
vuông mӛi bӅ hơn 00m xây bҵng gҥch cao 4m dày 1m nҵm trên trөc cân xӭng Bҳc Nam dӏch vӅ
phía trưӟc cӫa kinh thành. Chung quanh Tӱ cҩm thành có hӋ thӕng hào đӇ bҧo vӋ và ra vào bҵng
4 cӱa. Vӟi diӋn tích 38 ha chưa tính phҥm vi Tӱ cҩm thành ӣ trong lòng nó, mһt bҵng Hoàng
thành đưӧc chia thành nhiӅu khu vӵc có tưӡng xây quá đҫu ngưӡi ngăn cách lүn nhau. Tӱ cҩm
thành cũng có dҥng hình vuông mӛi bӅ khoҧng 300m, cao 3,5m, chung quanh thành có 7 cӱa đӇ
ra vào vӟi cӱa chính duy nhҩt ӣ hưӟng Nam là Đҥi Cung môn.

TÀI LIӊU THAM KHҦO


1. KiӃn trúc ViӋt Nam ± Các dòng tiêu biӇu, NguyӉn Khӣi, Trưӡng Đҥi hӑc KiӃn trúc Tp. Hӗ
Chí Minh, 1991. +. KiӃn trúc Cә đҥi Châu Á, Ngô Huy QuǤnh, Nhà xuҩt bҧn Văn hóa thông tin,
1999. 3. Lӏch sӱ Đô thӏ, Đһng Thái Hoàng, Nhà xuҩt bҧn Xây dӵng, +000. 4. Lӏch sӱ xây dӵng
Đô thӏ Cә đҥi và Trung đҥi Phương Tây, NguyӉn Quӕc Thông, Nhà xuҩt bҧn Xây dӵng, +000.

13

You might also like