You are on page 1of 29

nhi m khng kh l g? V sao khng kh b nhi m?

? " nhi m khng kh l s c m t m t ch t l ho c m t s bi n i quan tr ng trong thnh ph n khng kh, lm cho khng kh khng s ch ho c gy ra s to mi, c mi kh ch u, gi m t m nhn xa (do b i)". C r t nhi u ngu n gy nhi m khng kh. C th chia ra thnh ngu n t nhin v ngu n nhn t o. a. Ngu n t nhin: Ni l a: Ni l a phun ra nh ng nham th ch nng v nhi u khi b i giu sunfua, mtan v nh ng lo i kh khc. Khng kh ch a b i lan to i r t xa v n c phun ln r t cao. Chy r ng: Cc m chy r ng v ng c b i cc qu trnh t nhin x y ra do s m ch p, c st gi a th m th c v t kh nh tre, c . Cc m chy ny th ng lan truy n r ng, pht th i nhi u b i v kh. Bo b i gy nn do gi m nh v bo, m a bo mn t sa m c, t tr ng v gi th i tung ln thnh b i. N c bi n b c h i v cng v i sng bi n tung b t mang theo b i mu i lan truy n vo khng kh. Cc qu trnh phn hu , th i r a xc ng, th c v t t nhin c ng pht th i nhi u ch t kh, cc ph n ng ho h c gi a nh ng kh t nhin hnh thnh cc kh sunfua, nitrit, cc lo i mu i v.v... Cc lo i b i, kh ny u gy nhi m khng kh. b. Ngu n nhn t o: Ngu n gy nhi m nhn t o r t a d ng, nh ng ch y u l do ho t ng cng nghi p, t chy nhin li u ho th ch v ho t ng c a cc ph ng ti n giao thng. Ngu n nhi m cng nghi p do hai qu trnh s n xu t gy ra: Qu trnh t nhin li u th i ra r t nhi u kh c i qua cc ng khi c a cc nh my vo khng kh. Do b c h i, r r , th t thot trn dy chuy n s n xu t s n ph m v trn cc ng ng d n t i. Ngu n th i c a qu trnh s n xu t ny c ng c th c ht v th i ra ngoi b ng h th ng thng gi. Cc ngnh cng nghi p ch y u gy nhi m khng kh bao g m: nhi t i n; v t li u xy d ng; ho ch t v phn bn; d t v gi y; luy n kim; th c ph m; Cc x nghi p c kh; Cc nh my thu c ngnh cng nghi p nh ; Giao thng v n t i; bn c nh ph i k n sinh ho t c a con ng i. Cc tc nhn no gy nhi m khng kh? Cc ch t v tc nhn gy nhi m khng kh g m: Cc lo i oxit nh : nit oxit (NO, NO2), nit halogen (clo, brom, it). Cc h p ch t flo. Cc ch t t ng h p (te, benzen). ioxit (NO2), SO2, CO, H2S v cc lo i kh

Cc ch t l l ng (b i r n, b i l ng, b i vi sinh v t), nitrat, sunfat, cc phn t cacbon, sol kh, mu i, khi, s ng m, ph n hoa. Cc lo i b i n ng, b i t, , b i kim lo i nh ng, ch, s t, k m, niken, thi c, ca imi... Kh quang ho nh ozn, FAN, FB2N, NOX, an ehyt, etylen... Ch t th i phng x . Nhi t . Ti ng n. Su tc nhn nhi m u sinh ra ch y u do qu trnh t chy nhin li u v s n xu t cng nghi p. Cc tc nhn nhi m khng kh c th phn thnh hai d ng: d ng h i kh v d ng ph n t nh . Tuy nhin, ph n l n cc tc nhn nhi m u gy tc h i i v i s c kh e con ng i. Tc nhn nhi m c chia lm hai lo i: s c p v th c p. Sunfua ioxit sinh ra do t chy than l tc nhn nhi m s c p. N tc ng tr c ti p t i b ph n ti p nh n. Sau , kh ny l i lin k t v i xy v n c c a khng kh s ch t o thnh axit sunfuric (H2SO4) r i xu ng t cng v i n c m a, lm thay i pH c a t v c a thu v c, tc ng x u t i nhi u th c v t, ng v t v vi sinh v t. Nh v y, m a axit l tc nhn nhi m th c p c t o thnh do s k t h p SO2 v i n c. C ng c nh ng tr ng h p, cc tc nhn khng gy nhi m, lin k t quang ho v i nhau t o thnh tc nhn nhi m th c p m i, gy tc ng x u. C th sinh v t ph n ng i v i cc tc nhn nhi m ph thu c vo n ng nhi m v th i gian tc ng. M c nhi m khng kh c bi u th nh th no?

C quan B o v mi tr ng c a M bi u th nhi m khng kh b ng ch s chu n nhi m (PSI), theo ng ng an ton v nguy hi m i v i s c kho c a ng i. PSI l m t ch s thu c khi tnh t i nhi u ch s nhi m, v d t ng cc h t l l ng, SO2,CO, O3, NO2 c tnh theo m g/m3/gi ho c trong 1 ngy. N N N N N N D tr u PSI t 0-49 l khng kh c ch t l ng t t. u PSI t 50-100 l trung bnh, khng nh h ng t i s c kho c a ng i. u PSI t 100-199 l khng t t. u PSI t 200-299 l r t khng t t. u PSI t 300-399 l nguy hi m, lm pht sinh m t s b nh. u PSI trn 400 l r t nguy hi m, c th gy ch t ng i. a vo ch s PSI, m nh ng ng i c tu i v s c kho khc nhau s c v gi m cc ho t ng ngoi tr i. i v i con ng

c thng bo i v kh

Cc kh nhn t o no gy nhi m khng kh nguy hi m nh t quy n tri t?

Cc kh nhn t o nguy hi m nh t i v i s c kho con ng i v kh quy n tri t c bi t n g m: Cacbon ioxit (CO2); Dioxit Sunfua (SO2).; Cacbon monoxit (CO); Nit oxit (N2O); Clorofluorocacbon (cn g i l CFC) v Mtan (CH4). 1. Ccbon ioxit (CO2): CO2 v i hm l ng 0,03% trong kh quy n l nguyn li u cho

qu trnh quang h p s n xu t n ng su t sinh h c s c p cy xanh. Thng th ng, l ng CO2 s n sinh m t cch t nhin cn b ng v i l ng CO2 c s d ng cho quang h p. Hai lo i ho t ng c a con ng i l t nhin li u ho th ch v ph r ng lm cho qu trnh trn m t cn b ng, c tc ng x u t i kh h u ton c u. 2. ioxit Sunfua (SO2): ioxit sunfua (SO2) l ch t gy nhi m khng kh c n ng th p trong kh quy n, t p trung ch y u t ng i l u. Dioxit sunfua sinh ra do ni l a phun, do t nhin li u than, d u, kh t, sinh kh i th c v t, qu ng sunfua,.v.v... SO2 r t c h i i v i s c kho c a ng i v sinh v t, gy ra cc b nh v ph i kh ph qu n. SO2 trong khng kh khi g p oxy v n c t o thnh axit, t p trung trong n c m a gy ra hi n t ng m a axit. 3. Cacbon monoxit (CO): CO c hnh thnh do vi c t chy khng h t nhin li u ho th ch nh than, d u v m t s ch t h u c khc. Kh th i t cc ng c xe my l ngu n gy nhi m CO ch y u cc thnh ph . Hng n m trn ton c u s n sinh kho ng 600 tri u t n CO. CO khng c v i th c v t v cy xanh c th chuy n ho CO => CO2 v s d ng n trong qu trnh quang h p. V v y, th m th c v t c xem l tc nhn t nhin c tc d ng lm gi m nhi m CO. Khi con ng i trong khng kh c n ng CO kho ng 250 ppm s b t vong. 4. Nit oxit (N2O): N2O l lo i kh gy hi u ng nh knh, c sinh ra trong qu trnh t cc nhin li u ho th ch. Hm l ng c a n ang t ng d n trn ph m vi ton c u, hng n m kho ng t 0,2 -,3%. M t l ng nh N2O khc xm nh p vo kh quy n do k t qu c a qu trnh nitrat ho cc lo i phn bn h u c v v c . N2O xm nh p vo khng kh s khng thay i d ng trong th i gian di, ch khi t t i nh ng t ng trn c a kh quy n n m i tc ng m t cch ch m ch p v i nguyn t oxy. 5. Clorofluorocacbon (vi t t t l CFC): CFC l nh ng ho ch t do con ng i t ng h p s d ng trong nhi u ngnh cng nghi p v t xm nh p vo kh quy n. CFC 11 ho c CFCl3 ho c CFCl2 ho c CF2Cl2 (cn g i l freon 12 ho c F12) l nh ng ch t thng d ng c a CFC. M t l ng nh CFC khc l CHC1F2 (ho c F22), CCl4 v CF4 c ng xm nh p vo kh quy n. C hai h p ch t CFC 11 v CFC 12 ho c freon u l nh ng h p ch t c ngh a kinh t cao, vi c s n xu t v s d ng chng t ng ln r t nhanh trong hai th p k v a qua. Chng t n t i c d ng sol kh v khng sol kh. D ng sol kh th ng lm t n h i t ng zn, do l s bo ng v mi tr ng, nh ng d ng khng sol kh th v n ti p t c s n xu t v ngy cng t ng v s l ng. CFC c tnh n nh cao v khng b phn hu . Khi CFC t t i th ng t ng kh quy n chng s c cc tia c c tm phn hu . T c phn hu CFC s r t nhanh n u t ng zn b t n th ng v cc b c x c c tm t i c nh ng t ng kh quy n th p h n. 6. Mtan (CH4): Mtan l m t lo i kh gy hi u ng nh knh. N c sinh ra t cc qu trnh sinh h c, nh s men ho ng ru t c a ng v t c gu c, c u v nh ng ng v t khc, s phn gi i k kh t ng p n c, ru ng la, chy r ng v t nhin li u ho th ch. CH4 thc y s xy ho h i n c t ng bnh l u. S gia t ng h i n c gy hi u ng nh knh m nh h n nhi u so v i hi u ng tr c ti p c a CH4. Hi n nay hng n m kh quy n thu nh n kho ng t 400 n 765x1012g CH4.

T ng Ozon l g? Kh Ozon g m 3 nguyn t oxy (03). T ng bnh l u n m trn t ng i l u v i ranh gi i trn dao ng trong kho ng cao 50 km. cao kho ng 25 km trong t ng bnh l u t n t i m t l p khng kh giu kh Ozon (O3) th ng c g i l t ng Ozon. Hm l ng kh Ozon trong khng kh r t th p, chi m m t ph n tri u, ch cao 25 - 30 km, kh Ozon m i m c h n (chi m t l 1/100.000 trong kh quy n). Ng i ta g i t ng kh quy n cao ny l t ng Ozon. N u t ng Ozon b th ng, m t l ng l n tia t ngo i s chi u th ng xu ng Tri t. Con ng i s ng trn Tri t s m c b nh ung th da, th c v t khng ch u n i nhi u tia t ngo i chi u vo s b m t d n kh n ng mi n d ch, cc sinh v t d i bi n b t n th ng v ch t d n. B i v y cc n c trn th gi i u r t lo s tr c hi n t ng th ng t ng Ozon. Nguyn nhn no d n n th ng t ng Ozon?

Thng 10 n m 1985, cc nh khoa h c Anh pht hi n th y t ng kh ozon trn khng trung Nam c c xu t hi n m t "l th ng" r t l n, b ng di n tch n c M . N m 1987, cc nh khoa h c c l i pht hi n t ng kh ozon vng tr i B c c c c hi n t ng m ng d n, c ngh a l ch ng bao lu n a t ng ozon B c c c c ng s b th ng. Tin ny nhanh chng c truy n kh p th gi i v lm ch n ng d lu n. Cc nh khoa h c u cho r ng, nguyn nhn ny c lin quan t i vi c s n xu t v s d ng t l nh trn th gi i. S d t l nh c th lm l nh v b o qu n th c ph m c lu l v trong h th ng ng d n khp kn pha sau t l nh c ch a lo i dung d ch freon th l ng (th ng g i l "gas"). Nh c dung d ch ho h c ny t l nh m i lm l nh c. Dung d ch freon c th bay h i thnh th kh. Khi chuy n sang th kh, freon b c th ng ln t ng ozon trong kh quy n Tri t v ph v k t c u t ng ny, lm gi m n ng kh ozon. Khng nh ng t l nh, my l nh c n dng n freon m trong dung d ch gi t t y, bnh c u ho c ng s d ng freon v cc ch t thu c d ng freon. Trong qu trnh s n xu t v s d ng cc ho ch t khng trnh kh i th t thot m t l ng l n hot ch t d ng freon b c h i bay ln ph hu t ng ozon. Qua chng ta th y r ng, t ng zon b th ng chnh l do cc ch t kh thu c d ng freon gy ra, cc ho ch t khng t c trong thin nhin m do con ng i t o ra. R rng, con ng i l th ph m lm th ng t ng ozon, e do s c kho c a chnh mnh, S m ng ng s n xu t v s d ng cc ho ch t d ng freon l bi n php h u hi u nh t c u t ng ozon. Nhi u h i th o qu c t bn tnh cc bi n php kh c ph c nguy c th ng r ng t ng ozon. 112 n c thu c kh i C ng ng Chu u (EEC) nh t tr n cu i th k ny s ch m d t s n xu t v s d ng cc ho ch t thu c d ng freon. V v y cc nh khoa h c ang nghin c u s n xu t lo i ho ch t khc thay th cc ho ch t d ng freon, ng th i s chuy n giao cng ngh s n xu t cho cc n c ang pht tri n.

C nh v y, vi c ng ng s n xu t freon m i tr thnh hi n th c. Mu n t c yu c u thi t th c ny, khng ch ring m t vi n c m c th gi i u ph i c g ng th m i c th b o v c t ng ozon c a Tri t. M a axit l g? M a axit c pht hi n ra u tin n m 1948 t i Thu i n. Nguyn nhn l v con ng i t nhi u than , d u m . Trong than v d u m th ng ch a m t l ng l u hu nh, cn trong khng kh l i r t nhi u kh nit . Trong qu trnh t c th sinh ra cc kh Sunfua ioxit (SO2), Nit ioxit (NO2). Cc kh ny ho tan v i h i n c trong khng kh t o thnh cc h t axit sunfuaric (H2SO4), axit nit ric (HNO3). Khi tr i m a, cc h t axit ny tan l n vo n c m a, lm pH c a n c m a gi m. N u n c m a c pH d i 5,6 c g i l m a axit. Do c chua kh l n, n c m a c th ho tan c m t s b i kim lo i v xit kim lo i c trong khng kh nh xit ch,... lm cho n c m a tr nn c h n i v i cy c i, v t nui v con ng i. M a axit nh h ng x u t i cc thu v c (ao, h ). Cc dng ch y do m a axit vo h , ao s lm pH c a h , ao gi m i nhanh chng, cc sinh v t trong h , ao suy y u ho c ch t hon ton. H , ao tr thnh cc thu v c ch t. M a axit nh h ng x u t i t do n c m a ng m xu ng t lm t ng chua c a t, ho tan cc nguyn t trong t c n thi t cho cy nh canxi (Ca), Magi (Mg),... lm suy thoi t, cy c i km pht tri n. L cy g p m a axit s b "chy" l m ch m, m m s ch t kh, lm cho kh n ng quang h p c a cy gi m, cho n ng su t th p. M a axit cn ph hu cc v t li u lm b ng kim lo i nh s t, th cc cng trnh xy d ng. ng, k m,... lm gi m tu i

V sao bu i s m, khng kh trong thnh ph l i b nhi m r t n ng? X a nay chng ta th ng nghe ni "khng kh bu i s m trong lnh nh t" v m i ng i dn thnh ph th ng t p luy n, ch y nh y, ho t ng th d c th thao vo sng s m hng ngy. Nh ng g n y, cc nh khoa h c l i c nh t nh r ng nh ng thnh ph c ngnh cng nghi p v giao thng v n t i pht tri n, khng kh bu i s m khng nh ng trong lnh m cn b nhi m r t n ng. V sao cc nh khoa h c l i ng i ? a ra k t lu n tri ng c v i nh n nh lu nay c a nhi u

M c trong lnh c a khng kh c quy t nh b i thnh ph n cc ch t trong khng kh, nh t l nh ng ch t c h i i v i c th con ng i. Ban ngy, nh n ng m t tr i lm nhi t khng kh t ng cao, khi th i c a cc nh my, xe c v b i t ct do cc lo i xe cu n ln bay l ng l trong khng kh. n khi m t tr i l n, nhi t khng kh gi m d n. Qua m t m, m t t mt d n, nhi t l ng to vo khng trung cch m t t m y tr m mt hnh thnh t ng khng kh trn nng d i l nh, gi ng nh chi c n i p xu ng m t t. Lc ny khi th i c a cc nh my khng th b c ln cao to vo t ng

my m ch lu n qu n g n m t t v i n ng m i lc m t m t t l ng gi, nhi m khng kh s cng t ng.

c. N u lc ny trn

V th , cc nh khoa h c khuyn dn c cc thnh ph cng nghi p nn chuy n th i gian t p th d c v rn luy n c th t sng s m sang kho ng 10 gi sng v 3 gi chi u l thch h p nh t. V sao khng kh trong nh c ng b nhi m? Hi n nay nhi u gia nh n c ta v n dng than lm ch t t. B p than th i ra m t l ng kh cacbonic kh l n, nh ng d dng b p ga ho c b p d u trong nh c ng khng trnh c vi c th i ra kh cacbonic. Ngoi ra, trong qu trnh xo n u th c n s b c ra cc h t ch t d u m lm nhi m khng kh trong b p. M t khc, i u ki n s ng hi n nay cc thnh ph cn ch t ch i, c th con ng i lun to ra kh cacbonic v m hi, ch a k nh ng ng i ht thu c l th i ra m t l ng l n khi thu c lm nhi m khng kh trong nh . Nh ng n i n o ho c gi rt, ng i ta l i th ng ng kn c a s ( ch ng n v ch ng rt) khi n cc lo i kh c h i khng thot ra ngoi c. Nh ng dng m i s d ng trong cc gia nh nh th m nilon, gi y dn t ng, v.v...c ng em theo vo phng cc ch t nhi m nh toluen, metylbenzen, formal ehyt,... Nh ng ho ch t ny u r t c h i i v i s c kh e con ng i. nh a,

N u trong nh c nui ch, mo v tr ng nhi u hoa, cy c nh s lm t ng thm l ng kh cacbonic v mi hi trong phng . B i v cc t p ch t kh k trn lun bay l l ng trong khng kh km theo cc lo i vi trng, d nhin s nh h ng khng t t t i s c kh e con ng i. Mu n gi i quy t v n nhi m khng kh trong nh , c n m nhi u c a s thng kh, th ng xuyn qut d n lau chi nh c a, lm v sinh c nhn u n v khng nn nui ng v t trong phng . Khng kh trong thnh ph v lng qu khc nhau nh th no? Vo ma h, khi i t thnh ph v lng qu, ta c m th y khng kh hai vng khc nhau r t r r t. Nh ng ng i th ng s ng thn qu c ng r t t ho v khng kh trong lnh n i mnh c tr. Cc nh khoa h c nghin c u v ch ra nh ng khc nhau c b n trong khng kh hai vng l: Th nh t: Khng kh thnh ph th ng c nhi u vi khu n, vi trng gy b nh h n nng thn, b i v trong thnh ph m t dn cao, trao i hng ho nhi u, s n xu t v xy d ng pht tri n, t o ra l ng rc l n, phn tn, kh thu gom k p th i, gy nhi m mi tr ng. Ng i t cc vng khc nhau qua l i nhi u, mang m m b nh t nhi u n i n. Khng kh l u thng km v v ng nh cao t ng, c ng t o c h i cho vi trng gy b nh t p trung v t n t i lu h n. nng thn, m t dn, l u l ng ng i v hng ho qua l i u th p, nn ch t th i t,

ch y u l ch t h u c , m t lo i rc th i c th dng lm phn bn ru ng. Nng thn ng i th a, nhi u cy xanh t o c m gic t i mt, d ch u, l i c kh n ng ti t ra c nh ng ch t khng khu n th c v t, nn l ng vi trng gy b nh trong khng kh c ng t h n. Th hai: Nhi t khng kh thnh ph cao h n nng thn, cn m l i th p h n. Vo ma h, nhi t khng kh thnh ph c th cao h n cc vng nng thn t 2 n 60C, nhi t t i nh ng b m t ph g ch, b tng cao h n nhi t khng kh t 5 n 80C. l do thnh ph khng kh l u thng km, lm gi m s phn tn nhi t. Nhi u xe my, t i l i, nhi u nh my, x nghi p s n xu t dng l t, th i nhi u nhi t vo khng kh. G ch, b tng, ng nh a h p th b c x m t tr i r t t t, nng ln v to nhi t vo khng kh. M t n c ao h l i t, t b ph g ch, nh a, b tng khng cho n c trong t b c h i, v a khng tiu hao c nhi t, v a lm khng kh kh h n. th ch l l nng thn, ng c l i, khng kh khng b che ch n nn l u thng t t h n. Cc ngu n i nhi t nhn t o nh thnh ph t h n nhi u. Cy c i l i nhi u, t o m t l p ph t t n khng cho nh sng m t tr i tr c ti p t nng t v cn tiu th m t ph n n ng ng m t tr i cho quang h p. M t t v m t n c u b c h i t t, tiu th b t n ng ng t nh n ng m t tr i.

Th ba: Khng kh thnh ph nhi u b i b n h n khng kh nng thn do trong thnh ph t p trung nhi u nh my x nghi p, th i nhi u khi, b i, kh c. Vi c xy d ng, o t, chuyn ch v t li u di n ra th ng xuyn, rc th i khng d n k p, l ngu n t o ra b i b n ng k . Trn ng ph xe my, t th ng xuyn i l i, nghi n v n t ct v cu n b i bay ln. Khng kh kh nng, lm cho b i l l ng nhi u v lu h n. B m t thnh ph khng b ng ph ng, nhi u nh cao th p khc nhau, c ng d t o cc vng gi xoy, cu n b i bay ln. Th t : Trong thnh ph , ng c t, xe my, cc ho t ng s n xu t, bun bn, gi i tr t o ra nhi u ti ng n. Thnh ph l i khng c nhi u cc d i cy xanh c n ti ng n, m ch c nhi u nh xy, b tng, lm cho sng m d i i, d i l i, h n n v kh ch u h n. Th n m: Khng kh thnh ph , nh t l nh ng vng cng nghi p v giao thng pht tri n, th ng c ch a r t nhi u kh c h i nh xit c a l u hu nh, nit , cacbon, ch... Cc ch t ny c tc ng x u t i s c kho con ng i v mi tr ng gy nn cc b nh pht sinh t nhi m khng kh. Tm l i, khng kh thnh ph th ng b nhi m n ng n h n nhi u so v i khng kh nng thn, do khng c l i cho tm l v s c kho con ng i. Nhi u qu c gia trn th gi i v ang u t nhi u cng s c v ti n c a cho vi c nghin c u tm ra nh ng gi i php kh c ph c hi n tr ng nhi m mi tr ng n ng n t i cc thnh ph l n. Tuy nhin v n v n ch a th gi i quy t ngay c. Nh ng ng i ang s ng trong cc thnh ph , th ng dn c n hi u r nh ng nh c i m c a mi tr ng n i y, t c bi n php b o v v tham gia vo s nghi p b o v mi tr ng chung c a c c ng ng. t l g? t hnh thnh nh th no?

"

t hay th nh ng l l p ngoi cng c a th ch quy n b bi n ng t ng h p c a n c, khng kh, sinh v t".

i t nhin d

i tc

Cc thnh ph n chnh c a t l ch t khong, n t vi sinh v t cho n cn trng, chn t v.v...

c, khng kh, mn v cc lo i sinh v t t c th th y s phn

t c c u trc hnh thi r t c tr ng, xem xt m t ph u di n t ng c u trc t trn xu ng d i nh sau:

T ng th m m c v r c c phn hu m c khc nhau. T ng mn th ng c m u th m h n, t p trung cc ch t h u c v dinh d ng c a t. T ng r a tri do m t ph n v t ch t b r a tri xu ng t ng d i. T ng tch t ch a cc ch t ho tan v h t st b r a tri t t ng trn. T ng m b bi n i t nhi u nh ng v n gi c c u t o c a . T ng g c ch a b phong ho ho c bi n i. M i m t lo i t pht sinh trn m i lo i , trong i u ki n th i ti t v kh h u t ng t nhau u c cng m t ki u c u trc ph u di n v dy. Thnh ph n khong c a t bao g m ba lo i chnh l khong v c , khong h u c v ch t h u c . Khong v c l cc m nh khong v t ho c v v n v ang b phn hu thnh cc khong v t th sinh. Ch t h u c l xc ch t c a ng th c v t v ang b phn hu b i qu n th vi sinh v t trong t. Khong h u c ch y u l mu i humat do ch t h u c sau khi phn hu t o thnh. Ngoi cc lo i trn, n c, khng kh, cc sinh v t v keo st tc ng t ng h v i nhau t o thnh m t h th ng t ng tc cc vng tu n hon c a cc nguyn t dinh d ng nit , phtpho, v.v... Cc nguyn t ho h c trong t t n t i d i d ng h p ch t v c , h u c c hm l ng bi n ng v ph thu c vo qu trnh hnh thnh t. Thnh ph n ho h c c a t v m giai o n u c a qu trnh hnh thnh t c quan h ch t ch v i nhau. V sau, thnh ph n ho h c c a t ph thu c nhi u vo s pht tri n c a t, cc qu trnh ho, l, sinh h c trong t v tc ng c a con ng i. S hnh thnh t l m t qu trnh lu di v ph c t p, c th chia cc qu trnh hnh thnh t thnh ba nhm: Qu trnh phong ho, qu trnh tch lu v bi n i ch t h u c trong t, qu trnh di chuy n khong ch t v v t li u h u c trong t. Tham gia vo s hnh thnh t c cc y u t : g c, sinh v t, ch kh h u, a hnh, th i gian. Cc y u t trn t ng tc ph c t p v i nhau t o nn s a d ng c a cc lo i t trn b m t th ch quy n. Bn c nh qu trnh hnh thnh t, a hnh b m t tri t cn ch u s tc ng ph c t p c a nhi u hi n t ng t nhin khc nh ng t, ni l a, nng cao v s t ln b m t, tc ng c a n c m a, dng ch y, sng bi n, gi, b ng h v ho t ng c a con ng i. Cc nguyn t ho h c v sinh v t trong Theo hm l ng v nhu c u dinh d ng t c phn chia nh th no? t

i v i cy tr ng, cc nguyn t ho h c c a

c chia thnh ba nhm: Nguyn t a l ng: O, Si, Al, Fe, Ca, Mg, K, P, S, N, C, H. Nguyn t vi l ng: Mn, Zn, Cu, B, Mo, Co.v.v... Nguyn t phng x : U, Th, Ra v.v... Hm l ng cc nguyn t trn dao ng trong ph m vi r ng, ph thu c vo lo i cc qu trnh s d ng t. Sinh v t trong t c chia lm ba nhm ch y u: th c v t, vi sinh v t v

t v t.

ng v t

Th c v t ch y u l cc lo i th c v t b c cao c kh n ng quang h p t ng h p ra cc ch t h u c nhm C6H12O6. Vi sinh v t g m vi khu n, n m, t o chi m kho ng 0,2 - 0,3 % l ng ch t h u c c a t. Vi khu n trong t c nhi u nhm nh nhm phn hu hy rat cacbon, nhm chuy n ho nit , nhm vi khu n l u hu nh, s t, mangan, phtpho v.v... Vi sinh v t t c nhi m v phn gi i xc ng, th c v t, tch lu ch t dinh d ng t mi tr ng xung quanh. ng v t t g m giun t, ti u tc, nhuy n th v ng v t c x ng tham gia tch c c vo qu trnh phn hu xc ng th c v t, o x i t, t o i u ki n cho khng kh, n c v vi sinh v t th c hi n qu trnh phn hu ch t h u c , gip cho th c v t b c cao d dng l y c ch t dinh d ng t t. Ti nguyn t l g?

t l m t d ng ti nguyn v t li u c a con ng i. t c hai ngh a: t ai l n i , xy d ng c s h t ng c a con ng i v th nh ng l m t b ng s n xu t nng lm nghi p. t theo ngh a th nh ng l v t th thin nhin c c u t o c l p lu i, hnh thnh do k t qu c a nhi u y u t : g c, ng th c v t, kh h u, a hnh v th i gian. Thnh ph n c u t o c a t g m cc h t khong chi m 40%, h p ch t humic 5%, khng kh 20% v n c 35%. Gi tr ti nguyn t c o b ng s l ng di n tch (ha, km2) v ph ( m u m thch h p cho tr ng cy cng nghi p v l ng th c). Ti nguyn t c a th gi i theo th ng k nh sau: T ng di n tch 14.777 tri u ha, v i 1.527 tri u ha t ng b ng v 13.251 tri u ha t khng ph b ng. Trong , 12% t ng di n tch l t canh tc, 24% l ng c , 32% l t r ng v 32% l t c tr, m l y. Di n tch t c kh n ng canh tc l 3.200 tri u ha, hi n m i khai thc h n 1.500 tri u ha. T tr ng t ang canh tc trn t c kh n ng canh tc cc n c pht tri n l 70%; cc n c ang pht tri n l 36%. Ti nguyn t c a th gi i hi n ang b suy thoi nghim tr ng do xi mn, r a tri, b c m u, nhi m m n, nhi m phn v nhi m t, bi n i kh h u. Hi n nay 10% t c ti m n ng nng nghi p b sa m c ho. t l m t h sinh thi hon ch nh nn th ng b nhi m b i cc ho t ng cu con

ng i. nhi m t c th phn lo i theo ngu n g c pht sinh thnh nhi m do ch t th i cng nghi p, ch t th i sinh ho t, ch t th i c a cc ho t ng nng nghi p, nhi m n c v khng kh t cc khu dn c t p trung. Cc tc nhn gy nhi m c th phn lo i thnh tc nhn ho h c, sinh h c v v t l. ph nhiu c a t l g?

" ph nhiu c a t hay cn g i l kh n ng s n xu t c a t l t ng h p cc i u ki n, cc y u t m b o cho cy tr ng sinh tr ng v pht tri n t t". Nh ng i u ki n l: cc ch t dinh d ng c n thi t d ng d tiu i v i cy tr ng. m thch h p. Nhi t thch h p. Ch khng kh thch h p cho h h p c a th c v t v ho t ng c a vi sinh v t. Khng c c ch t. Khng c c d i, t t i x p m b o cho h r pht tri n. Do , mu n t ng ph nhiu c a t v thu c n ng su t cao, n nh, c n ph i tc ng ng th i cc y u t i v i i s ng cy tr ng. C th dng cc bi n php nh thu l i, k thu t lm t, phn bn, ch canh tc,... c i t o t. Th no l nhi m mi tr " nhi m mi tr ng t t b i cc ch t nhi m". ng t? ng lm nhi m b n mi tr ng y

c xem l t t c cc hi n t

Ng i ta c th phn lo i t b nhi m theo cc ngu n g c pht sinh ho c theo cc tc nhn gy nhi m. N u theo ngu n g c pht sinh c: nhi m t do cc ch t th i sinh ho t. nhi m t do ch t th i cng nghi p. nhi m t do ho t ng nng nghi p. Tuy nhin, mi tr ng t c nh ng c th v m t s tc nhn gy nhi m c th cng m t ngu n g c nh ng l i gy tc ng b t l i r t khc bi t. Do , ng i ta cn phn lo i nhi m t theo cc tc nhn gy nhi m: nhi m t do tc nhn ho h c: Bao g m phn bn N, P (d l ng phn bn trong t), thu c tr su (clo h u c , DDT, lindan, aldrin, photpho h u c v.v.), ch t th i cng nghi p v sinh ho t (kim lo i n ng, ki m, axit v.v...). nhi m t do tc nhn sinh h c: Tr c khu n l , th ng hn, cc lo i k sinh trng (giun, sn v.v...). nhi m t do tc nhn v t l: Nhi t ( nh h ng n t c phn hu ch t th i c a sinh v t), ch t phng x (U ran, Thori, Sr90, I131, Cs137). Ch t nhi m n v i t qua nhi u u vo, nh ng u ra th r t t. u vo c nhi u v ch t nhi m c th t trn tr i r i xu ng, t n c ch y vo, do con ng i tr c ti p

"t ng" cho

t, m c ng c th khng m i m

n.

u ra r t t v nhi u ch t nhi m sau khi th m vo t s l u l i trong . Hi n t ng ny khc xa v i hi n t ng nhi m n c sng, y ch c n ch t nhi m ng ng xm nh p th kh n ng t v n ng c a khng kh v n c s nhanh chng t ng kh ch t nhi m ra kh i chng. t khng c kh n ng ny, n u thnh ph n ch t nhi m qu nhi u, con ng i mu n kh nhi m cho t s g p r t nhi u kh kh n v t n nhi u cng s c. Cc h th ng s n xu t tc ng n mi tr ng t nh th no?

Dn s trn tri t t ng ln, i h i l ng l ng th c, th c ph m ngy cng nhi u v con ng i ph i p d ng nh ng ph ng php t ng m c s n xu t v c ng khai thc ph c a t. Nh ng bi n php ph bi n nh t l: T ng c ng s d ng cc ch t ho h c trong nng, lm nghi p nh phn bn, thu c tr su, thu c di t c . S d ng cc ch t t ng c ng sinh tr ng c l i cho vi c thu ho ch. S d ng cng c v k thu t hi n i. M r ng m ng l i t i tiu. T t c cc bi n php ny u tc ng m nh n h sinh thi v mi tr ng t: Lm o l n cn b ng sinh thi do s d ng thu c tr su. Lm nhi m mi tr ng t do s d ng thu c tr su. Lm m t cn b ng dinh d ng. Lm xi mn v thoi ho t. Ph hu c u trc c a t v cc t ch c sinh h c c a chng do s d ng cc thi t b , my mc n ng. Lm m n ho hay chua phn do ch t i tiu khng h p l. t cc khu v c cng nghi p v th b nhi m nh th no? Qu trnh pht tri n cng nghi p v th c ng nh h ng n cc tnh ch t v t l v ho h c c a t. Nh ng tc ng v v t l nh xi mn, nn ch t t v ph hu c u trc t do cc ho t ng xy d ng, s n xu t v khai thc m . Cc ch t th i r n, l ng v kh u c tc ng n t. Cc ch t th i c th c tch lu trong t trong th i gian di gy ra nguy c ti m tng i v i mi tr ng. Ng i ta phn chia cc ch t th i gy nhi m t lm 4 nhm: Ch t th i xy d ng, ch t th i kim lo i, ch t th i kh, ch t th i ho h c v h u c . Ch t th i xy d ng nh g ch, ngi, thu tinh, ng nh a, dy cp, b tng,... trong t r t kh b phn hu . Ch t th i kim lo i, c bi t l cc kim lo i n ng nh Ch, K m, ng, Ni ken, Cadimi... th ng c nhi u cc khu khai thc m , cc khu cng nghi p. Cc kim lo i ny tch lu trong t v thm nh p vo c th theo chu i th c n v n c u ng, nh h ng nghim tr ng t i s c kho .

Cc ch t th i kh v phng x pht ra ch y u t cc nh my nhi t i n, cc khu v c khai thc than, cc khu v c nh my i n nguyn t , c kh n ng tch lu cao trong cc lo i t giu khong st v ch t mn. Cc ch t th i gy nhi m t m c l n l cc ch t t y r a, phn bn, thu c b o v th c v t, thu c nhu m, m u v , cng nghi p s n xu t pin, thu c da, cng nghi p s n xu t ho ch t. Nhi u lo i ch t h u c n t n c c ng, rnh thnh ph , n c th i cng nghi p c s d ng lm ngu n n c t i trong s n xu t c ng l tc nhn gy nhi m t. Hoang m c ho l g? "Hoang m c ho l qu trnh suy thoi c a con ng i". t do nh ng thay i v kh h u v do tc ng

Hoang m c ho c bi t tc ng m nh i v i cc vng t kh h n m v m t sinh thi b suy y u. Hoang m c ho gy ra s suy gi m v s n xu t l ng th c, s ngho i. Hi n nay c t i 70% t ng s cc vng t kh h n c a th gi i (3,6 t hecta) b nh h ng do suy thoi. ng n ch n n n hoang m c ho, vi c s d ng t, bao g m c v n tr ng tr t v ch n th , ph i c ti n hnh m t cch ng n v m t mi tr ng, c th ch p nh n cv m t x h i v c tnh kh thi. M t trong nh ng cng c ch ng hoang m c ho l vi c tr ng cy c i v cc loi th c v t khc c th gi n c v duy tr c ch t l ng t. u tranh v i hoang m c ho, cc Chnh ph ph i: Th c hi n cc k ho ch qu c gia s d ng t b n v ng v qu n l lu b n ti nguyn n c. y nhanh cc ch ng trnh tr ng cy theo h ng tr ng nh ng loi cy pht tri n nhanh, cc cy a ph ng c s c ch u h n t t v cc loi th c v t khc. T o i u ki n gip lm gi m nhu c u c i t thng qua cc ch ng trnh s d ng cc lo i n ng l ng c hi u qu v n ng l ng thay th . Nh ng ng i s ng nng thn c n c hu n luy n v vi c b o v t v n c, khai thc n c, nng lm k t h p v t i tiu thu l i quy m nh . C n ph i c ch ng trnh qu c gia ch ng hoang m c ho nh m nng cao nh n th c cho cng chng v cc bi n php gi i quy t v n ny. Ngho i l m t nhn t chnh y m nh t c c a s suy thoi v hoang m c ho. C n ph i c i t o l i cc vng t b suy thoi v h ng d n cho dn v cc l i sinh s ng thay th , h tr cho nhn dn xy d ng cc doanh nghi p nh s d ng cc ngu n l c a ph ng. Ngoi ra, c n thi t l p m t h th ng qu c t ng ph kh n c p cc h n hn v i trang b y v l ng th c th c ph m, y t , giao thng v n t i, ti chnh... t ng p n c l g? Theo Cng c RAMSAR th " t ng p n c bao g m: nh ng vng m l y, m l y than bn, nh ng v c n c b t k l t nhin hay nhn t o, nh ng vng ng p n c t m th i hay th ng xuyn, nh ng v c n c ng hay ch y, l n c ng t, n c l hay n c m n, k c nh ng v c n c bi n c su khng qu 6m khi tri u th p".

D r ng hay h p, vai tr c a cc vng t ng p n c h u nh u gi ng nhau, l cung c p cho con ng i nhin li u, th c n, l n i gi i tr, l n i l u tr cc ngu n gen qu hi m. t ng p n c l nh ng h sinh thi c n ng su t cao, cung c p cho con ng i g n 2/3 s n l ng nh b t c, l n i cung c p la g o nui s ng g n 3 t ng i. t ng p n c c ng ng m t vai tr quan tr ng trong s s ng cn c a cc loi chim. b o t n cc vng t ng p n c, n m 1971, Cng c RAMSAR ra i (Iran). y l cng c qu c t v b o t n s m nh t th gi i, nhi u thnh qu quan tr ng v vi c b o t n cc vng t ng p n c c ghi nh n. RAMSAR b t bu c 92 n c thnh vin c a mnh phn khu v b o v cc vng t ng p n c c t m quan tr ng qu c t v thc y vi c "s d ng h p l" cc vng ny. M i y, g n 800 khu c a vo danh sch b o t n. Cc vng t ng p n c Vi t Nam ng vai tr quan tr ng nh th no?

Vng t ng p n c l n nh t c a Vi t Nam l chu th sng C u Long bao g m h th ng sng, ngi, knh, r ch ch ng ch t, nh ng cnh ng la bt ngt, r ng ng p m n, r ng trm, cc bi tri u, ao nui tm, c. mi n Trung, cc vng t ng p n c l cc m ph ven bi n, cc h ch a n c nhn t o. mi n B c, t ng p n c l cc h trong h th ng l u v c sng H ng, nh ng bi tri u r ng l n, nh ng cnh r ng ng p m n c a chu th . T ng di n tch t ng p n c c a Vi t Nam c tnh kho ng 7 tri u n 10 tri u hcta. Ph n l n thc, g o, c, tm v cc lo i l ng th c, th c ph m khc u c s n xu t t nh ng vng t ng p n c, c bi t v t chu th sng H ng pha B c v chu th sng C u Long pha Nam. Ngoi vai tr s n xu t nng nghi p v thu s n, t ng p n c cn ng vai tr quan tr ng trong thin nhin v mi tr ng nh l c n c th i, i u ho dng ch y (gi m l l t v h n hn), i u ho kh h u a ph ng, ch ng xi l b bi n, n nh m c n c ng m cho nh ng vng s n xu t nng nghi p, tch lu n c ng m, l n i tr chn c a nhi u loi chim di c qu hi m, l n i gi i tr, du l ch r t gi tr cho ng i dn Vi t Nam c ng nh khch n c ngoi. V lu di, cc vng t ng p n c c a Vi t Nam v ang ng vai tr quan tr ng trong cng cu c pht tri n kinh t v x h i. Tai bi n a ch t l g? ng t nhin tham gia tch c c vo qu trnh bi n i a

"Tai bi n a ch t l cc hi n t hnh b m t th ch quy n".

Tai bi n a ch t l m t d ng tai bi n mi tr ng pht sinh trong th ch quy n. Cc d ng tai bi n a ch t ch y u g m ni l a phun, ng t, n t t, ln t, tr t l t. Chng lin quan t i cc qu trnh a ch t x y ra bn trong lng tri t. Nguyn nhn chnh l do l p v tri chi u dy, c nh ng khu v c v tri t hon ton khng ng nh t v thnh ph n v t m ng manh ho c cc h th ng t gy chia c t

v tri t thnh nh ng kh i, m ng nh . Do v y, l p v tri ng theo chi u ng c ng nh chi u ngang.

t trong th c t lun chuy n

T i cc khu v c v tri t c k t c u y u, dng nhi t xu t pht t mantia d i d ng t nng ch y (dung nham) ho c khi, h i n c: ch y theo d c a hnh ko theo cc tc ng hu di t i v i con ng i v mi tr ng s ng. Nh ng i m xu t hi n s phun tro t nng ch y ho c b i, h i n c c g i l ni l a. Cc vng nh v y phn b c quy lu t trn tri t t o thnh ai ni l a. Hai ai ni l a n i ti ng c bi t trn tri t l ai ni l a a Trung H i v ai ni l a Thi Bnh D ng. S phun tro dung nham ho c s d ch chuy n c a cc kh i t trong v tri t thng th ng x y ra m t cch t t nh ng i khi c ng x y ra m t cch t ng t, t o nn hi n t ng ng t c m c ph ho i m nh. Cc ho t ng c a con ng i nh khai thc khong s n trong lng t, xy d ng cc h ch a n c l n i khi c ng gy ra ng t kch thch v cc khe n t nhn t o. Trn b m t tri t, ho t ng c a n c v gi gy ra s xi mn. Xi mn do n c m a l d ng xi mn ph bi n nh t. Vi t Nam, hng n m l ng t xi mn do m a trn m t hecta t vng ni v trung du c t i vi tr m t n. Xi mn do gi th ng g p nh ng n i gi c t c th ng xuyn l n, trong cc vng l p ph th c v t km pht tri n. Tr t l t l m t d ng bi n i b m t tri t khc. T i y, m t kh i l ng t khc theo cc b m t c bi t b tr ng l c ko tr t xu ng cc a hnh th p. B m t tr t c th l cc b m t khe n t ho c cc l p t c tnh ch t c l y u nh t st th m n c. Hi n t ng tr t l t th ng xu t hi n m t cch t nhin trong cc vng ni vo th i k m a nhi u hng n m. Cc ho t ng nh m ng, khai thc khong s n ang lm xu t hi n tc nhn tr t l t nhn t o. M t s hi n t ng t nhin khc nh sng bi n, thay i dng ch y c a cc dng sng c ng t o nn s tr t l t. N c trn tri t c hnh thi nh th no? t g m n c ng t, n c m n i d ng, bi n, ao h , sng

Thu quy n l l p v l ng khng lin t c bao quanh tri c ba tr ng thi c ng, l ng v h i. Thu quy n bao g m ngi, n c ng m v b ng tuy t.

Kh i l ng c a thu quy n kho ng 1,4.1018 t n. Trong i d ng c kh i l ng chi m 97,4% ton b thu quy n. Ph n cn l i l b ng trn ni cao v hai c c tri t chi m 1,98%, n c ng m chi m 0,6%; ao, h , sng, su i, h i n c ch chi m 0,02%. Ranh gi i trn c a thu quy n l m t n c c a cc i d ng, ao, h . Ranh gi i d i c a thu quy n kh ph c t p, t cc y i d ng c su hng ch c km, vi ch c mt cc th u knh n c ng m cho n vi ch c cm cc vng t ng p n c. Theo di n tch che ph , thu quy n chi m 70,8% hay 361 tri u km2 b m t tri t v i su trung bnh 3.800m. Thu quy n phn b khng u trn b m t tri t, nam bn c u l 80,9%, b c bn c u l 60,7%. id ng chi m ph n quan tr ng c a tri t, g m c Thi Bnh D ng, i Ty

D ng, n D ng v B c B ng D ng. Trong cc i d ng, ng i ta l i chia ra cc vng bi n c di n tch nh h n nh bi n Ban Tch, bi n B c, bi n ng, bi n Nam Trung Hoa v.v... Tuy nhin, c m t s bi n khng c lin h v i i d ng nh bi n Caxpi, bi n Aran c g i l bi n h . M t s ph n i d ng ho c bi n n su vo t li n cg i l v nh nh v nh Thi Lan ho c v nh B c B . N c ng vai tr quan tr ng nh th no?

N c l ti nguyn v t li u quan tr ng nh t c a loi ng i v sinh v t trn tri t. Con ng i m i ngy c n 250 lt n c cho sinh ho t, 1.500 lt n c cho ho t ng cng nghi p v 2.000 lt cho ho t ng nng nghi p. N c chi m 99% tr ng l ng sinh v t s ng trong mi tr ng n c v 44% tr ng l ng c th con ng i. s n xu t 1 t n gi y c n 250 t n n c, 1 t n m c n 600 t n n c v 1 t n ch t b t c n 1.000 t n n c. Ngoi ch c n ng tham gia vo chu trnh s ng trn, n c cn l ch t mang n ng l ng (h i tri u, thu n ng), ch t mang v t li u v tc nhn i u ho kh h u, th c hi n cc chu trnh tu n hon v t ch t trong t nhin. C th ni s s ng c a con ng i v m i sinh v t trn tri t ph thu c vo n c. Ti nguyn n c trn th gi i theo tnh ton hi n nay l 1,39 t km3, t p trung trong thu quy n 97,2% (1,35 t km3), cn l i trong kh quy n v th ch quy n. 94% l ng n c l n c m n, 2% l n c ng t t p trung trong b ng hai c c, 0,6% l n c ng m, cn l i l n c sng v h . L ng n c trong kh quy n kho ng 0,001%, trong sinh quy n 0,002%, trong sng su i 0,00007% t ng l ng n c trn tri t. L ng n c ng t con ng i s d ng xu t pht t n c m a (l ng m a trn tri t 105.000km3/n m. L ng n c con ng i s d ng trong m t n m kho ng 35.000 km3, trong 8% cho sinh ho t, 23% cho cng nghi p v 63% cho ho t ng nng nghi p). Cc v n mi tr ng lin quan t i ti nguyn n c g m nh ng g?

N c phn b khng u trn b m t tri t. L ng m a sa m c d i 100mm/n m, trong khi nhi u vng nhi t i ( n ) c th t 5000mm/n m. Do v y, c n i thi u n c, h n hn, trong khi nhi u vng m a l t th ng xuyn. Nhi u n c Trung ng ph i xy d ng nh my c t n c ng t ho c mua n c ng t t qu c gia khc. Cc bi n i kh h u do con ng i gy ra ang lm tr m tr ng thm s phn b khng u ti nguyn n c trn tri t. Con ng i ngy cng khai thc v s d ng nhi u h n ti nguyn n c. L ng n c ng m khai thc trn th gi i n m 1990 g p 30 l n n m 1960 d n n nguy c suy gi m tr l ng n c s ch, gy ra cc thay i l n v cn b ng n c. Ngu n n c ang b nhi m b i cc ho t ng c a con ng i. nhi m n c m t, n c ng m, n c bi n b i cc tc nhn nh NO3, P, thu c tr su v ho ch t, kim lo i n ng, cc ch t h u c , cc vi sinh v t gy b nh v.v. Do v y, v n m b o ngu n n c s ch cho dn c cc vng trn th gi i ang l nhi m v hng u c a cc t ch c mi tr ng th gi i. Trong kho ng t n m 1980 - 1990, th gi i chi cho ch ng trnh cung c p

n c s ch kho ng 300 t USD, nng thn.

m b o cung c p cho 79% dn c

th , 41% dn c

Cc tc nhn gy nhi m n c c th chia ra lm nhi u lo i: Kim lo i n ng (As, Pb, Cr, Sb, cd, Hg, Mo, Al, Cu, Zn, Fe, Al, Mn...), anion (CN-, F-, NO3, Cl-, SO4), m t s ho ch t c (thu c tr su, thu c di t c , Dioxin), cc sinh v t gy b nh (vi khu n, k sinh trng). Kim lo i n ng tch lu theo chu i th c n trong c th con ng i khi t li u l ng nh t nh s gy b nh. M t s kim lo i c kh n ng gy ung th nh Cr, Cd, Pb, Ni. M t s anion c c tnh cao i n hnh l xyanua (CN-). Ng c s n l do s n ch a nhi u ion g c xyanua. Ion (F-) khi c n ng cao gy c, nh ng n ng th p lm h ng men r ng. Nitrat (NO-3) c th chuy n thnh (NO-2) kch ng b nh methoglobin v hnh thnh h p ch t nitrozamen c kh n ng t o thnh b nh ung th . Cc ion (Cl-) v (SO2-4) khng c nh ng n ng cao gy b nh ung th . Cc nhm h p ch t phenon ho c ancaloit c v i ng i v gia sc. Cc thu c tr su c kh n ng tch lu chu i th c n gy c. M t s lo i clo h u c nh 2,4D gy ung th . Ti nguyn n c c a Vi t Nam c phong ph khng? Ti nguyn n c c a Vi t Nam nhn chung kh phong ph. Vi t Nam l n c c l ng m a trung bnh vo lo i cao, kho ng 2000 mm/n m, g p 2,6 l ng m a trung bnh c a vng l c a trn Th gi i. T ng l ng m a trn ton b lnh th l 650 km3/n m, t o ra dng ch y m t trong vng n i a l 324km3/n m. Vng c l ng m a cao l B c Quang 4.000-5.000mm/n m, ti p l vng ni cao Hong Lin S n, Tin Yn, Mng Ci, Honh S n, o C , B o L c, Ph Qu c 3.000-4.000 mm/n m. Vng m a t nh t l Ninh Thu n v Bnh Thu n, vo kho ng 600-700 mm/n m. Ngoi dng ch y pht sinh trong vng n i a, hng n m lnh th Vi t Nam nh n thm l u l ng t Nam Trung Qu c v Lo, v i s l ng kho ng 550 km3. Do v y, ti nguyn n c m t v n c ng m c th khai thc v s d ng Vi t Nam r t phong ph, kho ng 150 km3 n c m t m t n m v 10 tri u m3 n c ng m m t ngy. Tuy nhin, do m t dn s vo lo i cao, nn bnh qun l ng n c sinh trong lnh th trn u ng i l 4200m3/ng i, vo lo i trung bnh th p trn Th gi i. Cc v n g? Cc v n sau y: mi tr mi tr ng lin quan v i ti nguyn n ng lin quan v i ti nguyn n c c a Vi t Nam g m nh ng n i dung c c a Vi t Nam g m cc n i dung

Tnh tr ng thi u n c ma kh v l l t ma m a ang x y ra nhi u a ph ng v i m c ngy cng nghim tr ng. V d , gi m tr l ng n c cc h thu i n l n (Thc B, Tr An, Ho Bnh) ho c l qut cc t nh S n La, Tuyn Quang, Ngh An v.v... Nguyn nhn ch y u l n n ch t ph r ng. Tnh tr ng c n ki t ngu n n c ng m, nhi m n c ng m, m n ho cc th u knh n c

ng m ang x y ra cc th l n v cc t nh ng b ng. N c ng m cc khu dn c t p trung ang b nhi m b i n c th i khng x l. Cc th u knh n c ng m ng b ng Nam b ang b m n ho do khai thc qu m c. nhi m n c m t (sng, h , t ng p n c) do cc ngu n th i cng nghi p v ho ch t nng nghi p. M c ph d ng cc h n i a gia t ng. M t s vng c a sng ang b nhi m d u, kim lo i n ng, thu c tr su. gi i quy t cc v n mi tr ng trn c n ph i c k ho ch nghin c u t ng th v quy ho ch s d ng ti nguyn n c m t cch h p l. Trong , c n quan tm ng m c cc v n x l n c th i, quy ho ch cc cng trnh thu i n, thu nng m t cch h p l, b o v v pht tri n ti nguyn r ng. nhi m n Hi n ch c l g ? c nh ngh a:

ng chu u v n

" nhi m n c l s bi n i ni chung do con ng i i v i ch t l ng n c, lm nhi m b n n c v gy nguy hi m cho con ng i, cho cng nghi p, nng nghi p, nui c, ngh ng i, gi i tr, cho ng v t nui v cc loi hoang d". nhi m n c c ngu n g c t nhin: Do m a, tuy t tan, gi bo, l l t a vo mi tr ng n c ch t th i b n, cc sinh v t v vi sinh v t c h i k c xc ch t c a chng. nhi m n c c ngu n g c nhn t o: Qu trnh th i cc ch t c h i ch y u d i d ng l ng nh cc ch t th i sinh ho t, cng nghi p, nng nghi p, giao thng vo mi tr ng n c. Theo b n ch t cc tc nhn gy nhi m, ng i ta phn ra cc lo i nhi m n c: nhi m v c , h u c , nhi m ho ch t, nhi m sinh h c, nhi m b i cc tc nhn v t l. c ng, d n i nc an c l g?

c ng c a n c gy ra b i s c m t c a cc mu i Ca v Mg trong n c. c ng c a n c c g i l t m th i khi c m t mu i cacbonat ho c bicacbonat Ca, Mg. Lo i n c ny khi un si s t o ra cc k t t a CaCO3 ho c MgCO3. c ng v nh c u c a n c do cc lo i mu i sunfat ho c clorua Ca, Mg t o ra. c ng v nh c u c a n c th ng r t kh x l v t o ra nhi u h u qu kinh t cho vi c s d ng chng. c ng c a n c c xc nh b ng ph ng php chu n ho c tnh ton theo hm l ng Ca, Mg trong n c: c ng (mg CaCO3/lit) = 2,497 Ca (mg/l) + 4,118 Mg (mg/l) d n i n c a n c lin quan n s c m t c a cc ion trong n c. Cc ion ny th ng l mu i c a kim lo i nh NaCl, KCl, SO2-4, NO-3, PO-4 v.v... Tc ng nhi m c a n c c d n i n cao th ng lin quan n tnh c h i c a cc ion tan trong

n c. xc dng i n. pH l g? N c tinh khi t

nh

d n i n, ng

i ta th

ng dng cc my o i n tr ho c c

ng

i u ki n bnh th

ng s b phn ly theo ph

ng trnh ph n ng:

H2O

H+ + OHc c xc nh b ng logarit c s 10 n ng ion H+ theo cng th c:

Gi tr pH c a n pH = - lg (H+)

i v i n c c t pH = 7, khi n nhi u OH- (ki m), pH > 7.

c ch a nhi u ion H+, pH < 7 v ng

c l i, khi n

Nh v y, pH l axit hay chua c a n c. pH c nh h ng t i i u ki n s ng bnh th ng c a cc sinh v t n c. C th ng khng s ng c trong mi tr ng n c c pH < 4 ho c pH > 10. S thay i pH c a n c th ng lin quan t i s c m t c a cc ho ch t axit ho c ki m, s phn hu ch t h u c , s ho tan c a m t s anion SO24, NO-3, v.v... pH c a n c c th xc thu c th khc nhau. DO, BOD, COD l g? DO l l ng oxy ho tan trong n c c n thi t cho s h h p c a cc sinh v t n c (c, l ng th, thu sinh, cn trng v.v...) th ng c t o ra do s ho tan t kh quy n ho c do quang h p c a t o. N ng oxy t do trong n c n m trong kho ng 8 - 10 ppm, v dao ng m nh ph thu c vo nhi t , s phn hu ho ch t, s quang h p c a t o v v.v... Khi n ng DO th p, cc loi sinh v t n c gi m ho t ng ho c b ch t. Do v y, DO l m t ch s quan tr ng nh gi s nhi m n c c a cc thu v c. BOD (Biochemical oxygen Demand - nhu c u oxy sinh ho) l l sinh v t oxy ho cc ch t h u c theo ph n ng: Vi khu n Ch t h u c + O2 CO2 + H2O + t bo m i + s n ph m trung gian ng oxy c n thi t vi nh b ng ph ng php i n ho, chu n ho c cc lo i

Trong mi tr ng n c, khi qu trnh oxy ho sinh h c x y ra th cc vi sinh v t s d ng oxy ho tan, v v y xc nh t ng l ng oxy ho tan c n thi t cho qu trnh phn hu sinh h c l php o quan tr ng nh gi nh h ng c a m t dng th i i v i ngu n n c. BOD c ngh a bi u th l ng cc ch t th i h u c trong n c c th b phn hu b ng cc vi sinh v t.

COD (Chemical Oxygen Demand - nhu c u oxy ha h c) l l ng oxy c n thi t oxy ho cc h p ch t ho h c trong n c bao g m c v c v h u c . Nh v y, COD l l ng oxy c n oxy ho ton b cc ch t ho h c trong n c, trong khi BOD l l ng oxy c n thi t oxy ho m t ph n cc h p ch t h u c d phn hu b i vi sinh v t. Ton b l ng oxy s d ng cho cc ph n ng trn c l y t oxy ho tan trong n c (DO). Do v y nhu c u oxy ho h c v oxy sinh h c cao s lm gi m n ng DO c a n c, c h i cho sinh v t n c v h sinh thi n c ni chung. N c th i h u c , n c th i sinh ho t v n c th i ho ch t l cc tc nhn t o ra cc gi tr BOD v COD cao c a mi tr ng n c. S ph d ng l g?

Ph d ng l hi n t ng th ng g p trong cc h th , cc sng v knh d n n c th i. Bi u hi n ph d ng c a cc h th l n ng ch t dinh d ng N, P cao, t l P/N cao do s tch lu t ng i P so v i N, s y m kh v mi tr ng kh c a l p n c y thu v c, s pht tri n m nh m c a t o v n hoa t o, s km a d ng c a cc sinh v t n c, c bi t l c, n c c mu xanh en ho c en, c mi khai th i do thot kh H2S v.v... Nguyn nhn gy ph d ng l s thm nh p m t l ng l n N, P t n c th i sinh ho t c a cc khu dn c , s ng kn v thi u u ra c a mi tr ng h . S ph d ng n c h th v cc sng knh d n n c th i g n cc thnh ph l n tr thnh hi n t ng ph bi n h u h t cc n c trn th gi i. Hi n t ng ph d ng h th v knh thot n c th i tc ng tiu c c t i ho t ng v n ho c a dn c th , lm bi n i h sinh thi n c h , t ng thm m c nhi m khng kh c a th . N c b nhi m kim lo i n ng nh th no?

Kim lo i n ng c Hg, Cd, Pb, As, Sb, Cr, Cu, Zn, Mn, v.v... th ng khng tham gia ho c t tham gia vo qu trnh sinh ho c a cc th sinh v t v th ng tch lu trong c th chng. V v y, chng l cc nguyn t c h i v i sinh v t. Hi n t ng n c b nhi m kim lo i n ng th ng g p trong cc l u v c n c g n cc khu cng nghi p, cc thnh ph l n v khu v c khai thc khong s n. nhi m kim lo i n ng bi u hi n n ng cao c a cc kim lo i n ng trong n c. Trong m t s tr ng h p, xu t hi n hi n t ng ch t hng lo t c v thu sinh v t. Nguyn nhn ch y u gy nhi m kim lo i n ng l qu trnh vo mi tr ng n c n c th i cng nghi p v n c th i c h i khng x l ho c x l khng t yu c u. nhi m n c b i kim lo i n ng c tc ng tiu c c t i mi tr ng s ng c a sinh v t v con ng i. Kim lo i n ng tch lu theo chu i th c n thm nh p v c th ng i. N c m t b nhi m s lan truy n cc ch t nhi m vo n c ng m, vo t v cc thnh ph n mi tr ng lin quan khc. h n ch nhi m n c, c n ph i t ng c ng bi n php x l n c th i cng nghi p, qu n l t t v t nui trong mi tr ng c nguy c b nhi m nh nui c, tr ng rau b ng ngu n n c th i.

c b nhi m vi sinh v t nh th no?

Sinh v t c m t trong mi tr ng n c nhi u d ng khc nhau. Bn c nh cc sinh v t c ch c nhi u nhm sinh v t gy b nh ho c truy n b nh cho ng i v sinh v t. Trong s ny, ng ch l cc lo i vi khu n, siu vi khu n v k sinh trng gy b nh nh cc lo i k sinh trng b nh t , l , th ng hn, s t rt, siu vi khu n vim gan B, siu vi khu n vim no Nh t b n, giun , tr ng giun v.v... Ngu n gy nhi m sinh h c cho mi tr ng n c ch y u l phn rc, n c th i sinh ho t, xc ch t sinh v t, n c th i cc b nh vi n v.v... nh gi ch t l ng n c d i gc nhi m tc nhn sinh h c, ng i ta th ng dng ch s coliform. y l ch s ph n nh s l ng trong n c vi khu n coliform, th ng khng gy b nh cho ng i v sinh v t, nh ng bi u hi n s nhi m n c b i cc tc nhn sinh h c. xc nh ch s coliform ng i ta nui c y m u trong cc dung d ch c bi t v m s l ng chng sau m t th i gian nh t nh. nhi m n c c xc nh theo cc gi tr tiu chu n mi tr ng. Hi n t ng trn th ng g p cc n c ang pht tri n v ch m pht tri n trn th gi i. Theo bo co c a Ngn hng th gi i n m 1992, n c b nhi m gy ra b nh tiu ch y lm ch t 3 tri u ng i v 900 tri u ng i m c b nh m i n m. c n m s ng i b m c b nh trn th gi i r t l n nh b nh giun a 900 tri u ng i, b nh sn mng 600 tri u ng i. h n ch tc ng tiu c c c a nhi m vi sinh v t ngu n n c m t, c n nghin c u cc bi n php x l n c th i, c i thi n tnh tr ng v sinh mi tr ng s ng c a dn c , t ch c t t ho t ng y t v d ch v c ng. N c b nhi m b i thu c b o v th c v t v phn bn ho h c nh th no?

nhi m ngu n n c b i thu c b o v th c v t v phn bn ho h c l hi n t ng ph bi n trong cc vng nng nghi p thm canh trn th gi i. Trong qu trnh s d ng thu c b o v th c v t v phn bn ho h c, m t l ng ng k thu c v phn khng c cy tr ng ti p nh n. Chng s lan truy n v v tch l y trong t, n c v cc s n ph m nng nghi p d i d ng d l ng phn bn v thu c b o v th c v t. Tc ng tiu c c khc c a s nhi m thu c b o v th c v t v phn bn l lm suy thoi ch t l ng mi tr ng khu v c canh tc nng nghi p nh ph d ng t, n c, nhi m t, n c, gi m tnh a d ng sinh h c c a khu v c nng thn, suy gi m cc loi thin ch, t ng kh n ng ch ng ch u c a su b nh i v i thu c b o v th c v t. N c ng m l g?

"N c ng m l m t d ng n c d i t, tch tr trong cc l p t tr m tch b r i nh c n, s n, ct b t k t, trong cc khe n t, hang caxt d i b m t tri t, c th khai thc cho cc ho t ng s ng c a con ng i". Theo su phn b , c th chia n c ng m thnh n c ng m t ng m t v n c ng m

t ng su. c i m chung c a n c ng m l kh n ng di chuy n nhanh trong cc l p t x p, t o thnh dng ch y ng m theo a hnh. N c ng m t ng m t th ng khng c l p ng n cch v i a hnh b m t. Do v y, thnh ph n v m c n c bi n i nhi u, ph thu c vo tr ng thi c a n c m t. Lo i n c ng m t ng m t r t d b nhi m. N c ng m t ng su th ng n m trong l p t x p c ng n cch bn trn v pha d i b i cc l p khng th m n c. Theo khng gian phn b , m t l p n c ng m t ng su th ng c ba vng ch c n ng: Vng thu nh n n c. Vng chuy n t i n c. Vng khai thc n c c p. Kho ng cch gi a vng thu nh n v vng khai thc n c th ng kh xa, t vi ch c n vi tr m km. Cc l khoan n c vng khai thc th ng c p l c. y l lo i n c ng m c ch t l ng t t v l u l ng n nh. Trong cc khu v c pht tri n cacbonat th ng t n t i lo i n c ng m caxt di chuy n theo cc khe n t caxt . Trong cc d i c n ct vng ven bi n th ng c cc th u knh n c ng t n m trn m c n c bi n. N c ng m nhi m nh th no?

N c ng m l ngu n cung c p n c sinh ho t ch y u nhi u qu c gia v vng dn c trn th gi i. Do v y, nhi m n c ng m c nh h ng r t l n n ch t l ng mi tr ng s ng c a con ng i. Cc tc nhn gy nhi m v suy thoi n c ng m bao g m: Cc tc nhn t nhin nh nhi m m n, nhi m phn, hm l ng Fe, Mn v m t s kim lo i khc. Cc tc nhn nhn t o nh n ng kim lo i n ng cao, hm l ng NO-3, NO-2, NH4+, PO4 v.v... v t tiu chu n cho php, nhi m b i vi sinh v t. Suy thoi tr l ng n c ng m bi u hi n b i gi m cng su t khai thc, h th p m c n c ng m, ln t. Ngy nay, tnh tr ng nhi m v suy thoi n c ng m ang ph bi n cc khu v c th v cc thnh ph l n trn th gi i. h n ch tc ng nhi m v suy thoi n c ng m c n ph i ti n hnh ng b cc cng tc i u tra, th m d tr l ng v ch t l ng ngu n n c ng m, x l n c th i v ch ng nhi m cc ngu n n c m t, quan tr c th ng xuyn tr l ng v ch t l ng n c ng m. N c u ng th no l s ch ?

Quan ni m v m c s ch c a n c u ng thay i theo t ng th i k , tu thu c vo nh n th c, phong t c, t p qun v m c pht tri n kinh t , khoa h c k thu t c a cc c ng ng. Tuy v y, c th ni "N c u ng s ch l n c khng c mu, mi v khc th ng gy kh ch u cho ng i u ng, khng c cc ch t tan v khng tan c h i cho con ng i, khng c cc vi khu n gy b nh v khng gy tc ng x u cho s c kho ng i s d ng tr c m t c ng nh lu di".

Trong n c sng h th ng c nhi u ch t l l ng, m t s ch t khong ho tan v cc vi sinh v t gy b nh cho con ng i. N c l y t cc gi ng kh i v gi ng khoan th ng trong v t vi khu n gy b nh h n, nh ng l i nhi u mu i khong ho tan h n, c bi t l s t. Do v y, tr c khi s d ng cho sinh ho t, cc lo i n c ny c n c x l lo i b ch t l l ng v s t. Thng th ng cc lng qu, n c l y t sng h v ph i nh phn, l ng ho c l c qua m t l p s i, ct dy tr c khi dng. cc th , khi c i u ki n, ng i ta kh trng tiu di t vi trng gy b nh trong n c v cung c p n c t i ng i dng qua h th ng ng d n kn. Tu thu c vo ph ng php x l v kh trng, n c c th t trong s ch t i m c u ng c. Tuy nhin m c kh trng cng cao th chi ph s n xu t cng l n, lm gi thnh n c t ng ln. Do , khng ph i u ng i ta c ng kh trng n c my t i m c c th u ng ngay c. Ng i ta ch t o c nh ng mng l c c bi t, c tc d ng ch cho n c i qua v gi l i ton b cc vi sinh v t gy b nh c ng nh cc ch t tan trong n c. N c sau khi l c tinh khi t, trong s ch nh n c c t. Tuy nhin, n c ny c ng nh n c c t, khng hon ton c l i cho s c kho con ng i, m c d chng khng ch a cc vi trng gy b nh, nh ng chng c th khng c cc lo i mu i khong ho tan c n thi t cho c th con ng i. Ngoi ra, my l c n c l i t ti n, r rng l dng my l c n c u ng v a t n km, v a khng c l i. un si l bi n php tiu di t vi sinh v t gy b nh n gi n v hi u qu nh t. Tuy nhin, trong khi un c n ph i cho n c si m t lc, nh t l khi un n c trn cc vng ni cao. Bnh ng n c un si ngu i, chai h p n c ng t u ng d ph i c y kn trnh cn trng, N c m a c s ch khng?

N c m a, trong dn gian cn g i l n c khng r , c nhi u ng i coi l n c s ch. M t s ng i dn thch u ng n c m a khng un si v nhi u l : n ch a t cc lo i mu i khong ho tan, ch a t s t lm cho n c khng tanh... Ng i ta cn cho r ng n c m a, n c tuy t tan khng c thnh ph n n c n ng, nn r t c l i cho s c kho con ng i. Tuy nhin n c m a hon ton khng s ch nh ng i ta t ng, nh t l trong th i i ngy nay. B i v khng kh nhi u vng ang b nhi m nghim tr ng. m i h t m a khi r i t trn cao xu ng r a s ch m t vi kilmet khng kh. Do trong n c m a c ng c th c r t nhi u vi trng gy b nh, nhi u ch t ho tan c h i, v d nh axit nit ric, axit sunfuaric... H n n a n c m a th ng c h ng t mi nh, l n i tch lu r t nhi u ch t b n. V th khng nn u ng n c m a ch a un si. N c v cc lo i n c gi i kht c m b o v sinh khng?

ng l nh khng c tc d ng st trng. Bnh th ng cc nh my lm n c u c bi n php kh trng, tiu di t vi trng gy b nh trong n c tr c khi a n c vo my lm ng l nh. Trong khi , nhi u c s s n xu t n c t nhn th ng ch l y n c my, n c gi ng thng th ng lm , do c a h ch a r t nhi u vi trng, d gy

cc b nh

ng ru t, khng nn u ng.

Cc lo i n c ng chai, n c gi i kht c ng khng hon ton ng tin t ng, b i khng ph i t t c cc c s s n xu t v bn cc lo i n c u dng n c un si, n c ti t trng, nh t l cc h s n xu t c th . Cc hng bn n c gi i kht ngoi v a h th ng khng tun th y cc quy nh v v sinh th c ph m, hay dng cc lo i n c ng chai khng m b o ch t l ng, ch bn hng nhi u khi r t b n, ngay c nh c ng rnh, ng rc... hi th i v nhi u ru i, mu i, c c chn khng s ch, d gy b nh ng ru t cho ng i u ng. c bi t nguy hi m l cc lo i n c gi i kht ch bi n t i ch , nh n c ma p, do my mc v mi tr ng s n xu t khng m b o v sinh. M t s lo i n c khong c c tnh ch a b nh v ch c dng theo ch nh c a bc s . Bi n em l i cho ta nh ng g? Bi n v i d ng chi m 71% di n tch hnh tinh v i kh i n c 1,37 t km3. su trung bnh 3.710m v t ng

Ti nguyn bi n v i d ng r t a d ng c chia ra thnh cc lo i: Ngu n l i ho ch t v khong ch t ch a trong kh i n c v y bi n; ngu n l i nhin li u ho th ch, ch y u l d u v kh t nhin, ngu n n ng l ng "s ch" khai thc t gi, nhi t n c bi n, cc dng h i l u v thu tri u. M t bi n v vng th m l c a l ng giao thng thu , bi n l n i ch a ng ti m n ng cho pht tri n du l ch, tham quan, ngh ng i, gi i tr, ngu n l i sinh v t bi n. Sinh v t bi n l ngu n l i quan tr ng nh t c a con ng i, g m hng lo t nhm ng v t, th c v t v vi sinh v t. Hai nhm u c t i 200.000 loi. S n l ng sinh h c c a bi n v i d ng nh sau: Th c v t n i 550 t t n, th c v t y 0,2 t t n, cc loi ng v t t b i (m c, c, th...) 0,2 t t n. N ng su t s c p c a bi n kho ng 50 - 250g/m2/n m. S n l ng khai thc thu s n t bi n v i d ng ton th gi i gia t ng, v d n m 1960: 22 tri u t n; 1970: 40 tri u t n; 1980: 65 tri u t n; 1990: 80 tri u t n. Theo nh gi c a FAO, l ng thu s n nh b t t i a t bi n l 100 tri u t n. Bi n v i d ng l kho ch a ho ch t v t n. T ng l ng mu i tan ch a trong n c bi n l 48 tri u km3, trong c mu i n, i t v 60 nguyn t ho h c khc. Cc lo i khong s n khai thc ch y u t bi n nh d u kh, qu ng Fe, Mn, qu ng sa khong v cc lo i mu i. N ng l ng s ch t bi n v i d ng hi n ang c khai thc ph c v v n t i bi n, ch y my pht i n v nhi u l i ch khc c a con ng i. Bi n ng c a Vi t nam c di n tch 3.447.000 km2, v i su trung bnh 1.140m, n i su nh t 5.416m. Vng c su trn 2.000m chi m 1/4 di n tch thu c ph n pha ng c a bi n. Th m l c a c su < 200m chi m trn 50% di n tch. Ti nguyn c a Bi n ng r t a d ng, g m d u kh, ti nguyn sinh v t (thu s n, rong bi n). Ring tr l ng h i s n ph n Bi n ng thu c Vi t Nam cho php khai thc v i m c trn 1 tri u t n/n m. S n l ng d u kh khai thc vng bi n Vi t Nam t 10 tri u t n hi n nay v

20 tri u t n vo n m 2.000. Bi n nhi m nh th no? Bi n l n i ti p nh n ph n l n cc ch t th i t l c a theo cc dng ch y sng su i, cc ch t th i t cc ho t ng c a con ng i trn bi n nh khai thc khong s n, giao thng v n t i bi n. Trong nhi u n m, bi n su cn l n i cc ch t th i c h i nh ch t th i phng x c a nhi u qu c gia trn th gi i. Cc bi u hi n c a s nhi m bi n kh a d ng, c th chia ra thnh m t s d ng nh sau: Gia t ng n ng c a cc ch t nhi m trong n c bi n nh d u, kim lo i n ng, cc ho ch t c h i. Gia t ng n ng cc ch t nhi m tch t trong tr m tch bi n vng ven b . Suy thoi cc h sinh thi bi n nh h sinh thi san h, h sinh thi r ng ng p m n, c bi n v.v... Suy gi m tr l ng cc loi sinh v t bi n v gi m tnh a d ng sinh h c bi n. Xu t hi n cc hi n t ng nh thu tri u , tch t cc ch t nhi m trong cc th c ph m l y t bi n. Cng c Lu t bi n n m 1982 ch ra 5 ngu n gy nhi m bi n: Cc ho t ng trn t li n, th m d v khai thc ti nguyn trn th m l c a v y i d ng, th i cc ch t c h i ra bi n, v n chuy n hng ho trn bi n v nhi m khng kh. Cc ngu n nhi m t l c a theo sng ngi mang ra bi n nh d u v s n ph m d u, n c th i, phn bn nng nghi p, thu c tr su, ch t th i cng nghi p, ch t th i phng x v nhi u ch t nhi m khc. Hng n m, cc ch t th i r n ra bi n trn th gi i kho ng 50 tri u t n, g m t, ct, rc th i, ph li u xy d ng, ch t phng x . M t s ch t th i lo i ny s l ng t i vng bi n ven b . M t s ch t khc b phn hu v lan truy n trong ton kh i n c bi n. Trong t ng lai, do khan hi m ngu n trn l c a, s n l ng khai thc khong s n y bi n s gia t ng ng k . Trong s , vi c khai thc d u kh trn bi n c tc ng m nh m nh t n mi tr ng bi n. Hi n t ng r r d u t gin khoan, cc ph ng ti n v n chuy n v s c trn d u c xu h ng gia t ng cng v i s n l ng khai thc d u kh trn bi n. V t d u loang trn n c ng n c n qu trnh ho tan oxy t khng kh. C n d u l ng xu ng y lm nhi m tr m tch y bi n. N ng d u cao trong n c c tc ng x u t i ho t ng c a cc loi sinh v t bi n. Loi ng i v ang th i ra bi n r t nhi u ch t th i c h i m t cch c th c v khng c th c. Lo i ho ch t b n v ng nh DDT c m t kh p cc i d ng. Theo tnh ton, 2/3 l ng DDT (kho ng 1 tri u t n) do con ng i s n xu t, hi n ang cn t n t i trong n c bi n. M t l ng l n cc ch t th i phng x c a cc qu c gia trn th gi i c b m t ra bi n. Ring M n m 1961 c 4.087 v 1962 c 6.120 thng phng x c chn xu ng bi n. Vi c nh n chm cc lo i n d c, bom mn, nhin li u tn l a c aM c ti n hnh t h n 50 n m nay. Ring n m 1963 c 40.000 t n thu c n v d ng c chi n tranh c h i qun M ra bi n. Ho t ng v n t i trn bi n l m t trong cc nguyn nhn quan tr ng gy nhi m bi n. R r d u, s c trn d u c a cc tu thuy n trn bi n th ng chi m 50% ngu n nhi m d u trn bi n. Cc tai n n m tu thuy n a vo bi n nhi u hng ho, ph ng ti n v

ho ch t c h i. Cc khu v c bi n g n v i n i n c bi n c nguy c d b nhi m.

ng giao thng trn bi n ho c cc c ng l

nhi m khng kh c tc ng m nh m t i nhi m bi n. N ng CO2 cao trong khng kh s lm cho l ng CO2 ho tan trong n c bi n t ng. Nhi u ch t c h i v b i kim lo i n ng c khng kh mang ra bi n. S gia t ng nhi t c a kh quy n tri t do hi u ng nh knh s ko theo s dng cao m c n c bi n v thay i mi tr ng sinh thi bi n. Bn c nh cc ngu n nhi m nhn t o trn, bi n c th b nhi m b i cc qu trnh t nhin nh ni l a phun, tai bi n bo l t, s c r r d u t nhin v.v... B o v mi tr ng bi n l m t trong nh ng n i dung quan tr ng c a cc ch ng trnh b o v mi tr ng c a Lin H p Qu c v cc qu c gia trn th gi i. Cng c Lu t bi n n m 1982, Cng c Marpol 73/78 ch ng nhi m bi n, Cng c qu c t 1990 v vi c s n sng i ph v h p tc qu c t ch ng nhi m d u th hi n s quan tm c a qu c t i v i v n nhi m bi n. V sao khng nn bi n bi n thnh thng rc? Hng n m loi ng i th i ra bi n h n 10 tri u t n d u b n, trong c kho ng 5 tri u t n c th i ra qua cc dng sng v cc khu cng nghi p ven bi n, kho ng 1 tri u t n do r a khoang ch a c a cc tu ch d u v d u b n c a cc tu thuy n khc th i ra. Hng ngy, con ng i cn khng ng ng ra bi n m t kh i l ng l n cc ch t th i cng nghi p nh kim lo i n ng, thu c tr su, n c th i cng nghi p v sinh ho t, ch t th i th r n v cc ch t th i phng x , v.v... Bi n tr thnh m t thng rc kh ng l khng y. Bi n r ng mnh mng v su th m, c th lm trong s ch r t nhi u ch t nhi m do con ng i vo. Nh ng n u con ng i khng ng ng vo bi n cc lo i ch t th i v i kh i l ng r t l n v lin t c nh v y th bi n d r ng l n n m y c ng khng th ch u n i. Trong th p k 70, vng bi n i Ty D ng v bi n B c c hng ch c v n chim bi n v v s c bi n ch t v nhi m d u. Con ra bi n l n nh t th gi i n ng h n 900 kg tm th y b bi n x Gan b t c ru t ch t v m t chi c ti nilon kh 15x22cm. Cc kim lo i n ng ra bi n s tch t trong c th sinh v t bi n. Khi con ng i n nh ng con c c kim lo i n ng s b nhi m c. Ch t th i phng x ra bi n cn ng lo ng i h n. Cc ch t phng x ny tr c ti p tham gia vo qu trnh ho t ng thay i s s ng c a sinh v t h i d ng, qua xm nh p vo c th con ng i, lm t ng nguy c b b nh ung th . Tm l i, loi ng i coi bi n c l thng rc th r t cu c nh ng rc r i s quay l i gy tai ho cho con ng i. Chng ta c n bi t r ng, kh n ng t lm s ch cc ch t nhi m c a bi n l c h n, b i v y con ng i c n ph i x l tr c khi ra bi n cc ch t n c th i, kh th i, rc r i... Khng nn v ti t ki m cng c a m b a ra bi n, h u qu s cn l n h n nhi u. Bi n Vi t Nam ng tr c nguy c b nhi m nh th no?

Bi n Vi t Nam nh n cc ch t gy nhi m t hai ngu n chnh l l c a v t bi n. Cc ch t gy nhi m ch y u l d u, ho ch t b o v th c v t, ch t th i sinh ho t, ch t th i cng nghi p. Vi t Nam c kho ng 13 h sinh thi chnh bi n v i b . Cc h sinh thi ny r t d b t n th ng b i tc ng nhi m, c bi t l nhi m d u. Theo th ng k c a C c Mi tr ng (B Khoa h c, Cng ngh v Mi tr ng), k t n m 1989 n nay c g n 20 v trn d u l n nh c ghi nh n. i n hnh l: S c Quy Nh n ngy 10/8/1989, h n 200 t n d u FO trn ra V nh Quy Nh n. S c B ch H ngy 26/11/1992, kho ng 300- 700 t n d u th trn ra bi n do t ng ng m m. S c ngoi kh i V ng Tu ngy 20/9/1993, 2000 t n b t m v 200 t n d u FO v DO loang ra m t vng r ng l n kho ng 640km2. Thi t h i kinh t c tnh ln n hng tr m t ng. H n n a, hng n m kho ng 200 tri u t n d u th c a cc n c v n chuy n thng qua vng c quy n kinh t c a Vi t Nam n Nh t B n v Hn Qu c, ang t o nguy c khng nh v s c trn d u. V sao n c bi n bi n thnh mu ?

N m 1971, vo m t bu i sng s m ng dn vng bi n Kagosin (Nh t B n) b ng ch ng ki n m t hi n t ng k l , ch trong m t m n c bi n ang t mu xanh chuy n sang mu . Tin t c truy n i r t nhanh, dn chng cc vng ko nhau n b bi n Kagosin ng m c nh p hi m c, ai c ng t m t c khen. H u bi t r ng, khng ph i l m t c nh p m l m t tai ho l n. Ch ng bao lu, gi t bi n kh i a vo mi tanh n ng r i xu t hi n v s c ch t n i tri d t vo b bi n. n lc ng dn vng bi n Kagosin m i hi u r ng ngu n s ng c a h s b c n ki t. Chuy n g x y ra v y? l do n c th i sinh ho t, n c th i cng nghi p v phn ho h c ng ru ng ho l n v i n c m a ch y ra bi n Kagosin. L ra n c sng, n c ru ng ch y ra bi n em theo cc ch t h u c v dinh d ng nh cc h p ch t c a nit , photpho, cacbon v i t l thch h p s c ch cho bi n. Nh ng cc ch t dinh d ng qu nhi u khi n n c bi n b bo ho, chng tiu ho h t kh oxy ho tan trong n c bi n khi n tm c khng cn oxy th , ng c l i cc sinh v t ph du nh t o sinh si r t nhanh. Mu c a n c bi n chnh l mu c a m t lo i t o. Do cc lo i t o c mu khc nhau nn c khi n c bi n chuy n thnh mu vng ho c mu xanh l cy. N c bi n l k th l n c a ngh c. Bi n u xu t hi n mu , c s b ch t v ng t th , khng nh ng th hi n t ng n c bi n xu t hi n khng ng n nh o nh bi n m t n t i kh lu, c n i ko di t i h n 1700 ngy nh vng bi n Nh t B n. Thng 8/1978, vng bi n B t H i Trung Qu c c ng xu t hi n hi n t ng n c bi n trn m t di n tch 560 km2 su t h n 20 ngy. Cc nh khoa h c k t lu n l do ngu n n c th i ra t thnh ph Thin Tn v B c Kinh gy ra. Qua c th th y r ng, hi n t ng n c bi n khng ph i ly lan t n c khc sang m l "s n ph m" c a

chnh nh ng n

c khng bi t b o v mi tr

ng bi n.

Mu n phng ng a hi n t ng n c bi n , con ng i nh t thi t ph i gi m b t vi c cc ch t h u c v cc ch t giu dinh d ng ra bi n. V sao bi n s nng? N m 1969 n c M xy d ng m t nh my i n nguyn t trn b v nh Bistan. Tr c khi xy d ng nh my, thu tri u ln theo h ng ty nam v xu ng theo h ng ng b c. Nh ng sau khi nh my i n nguyn t i vo ho t ng, m i pht c h n 2000m3 n c lm mt x ra bi n khi n thu tri u b v nh Bistan thay i theo h ng ng c l i. Khng nh ng v y, n c nng do nh my x ra lm cho kh p m t vng bi n r ng l n 60 ha v n c nhi t m t n c 30 - 310C t ng ln t i 33 - 350C, trong c 10 - 12 ha m t bi n nhi t ln t i 35 - 360C. Xung quanh ng x n c nng nhi t ln cao t i 400C. Ni chung c kho ng h n 900 ha m t bi n b nng ln do n c x c a nh my i n nguyn t . Trong khu v c 10 - 12 ha nng nh t h u nh khng tm th y b t k lo i ng th c v t no. Cc lo i t o th ng th y nh t o xanh, t o , t o tm u b tuy t di t, ch cn st l i lo i t o xanh lam. cc vng n c nng khc, cc loi ng th c v t bi n c ng gi m i nhi u, nh t l vo ma h ng i ta th ng th y xc tm v cua nh ch t n i trn m t n c. V sao l i nh v y ? l v nhi t n c ln cao lm gi m l ng kh oxy ho tan trong n c, nh h ng t i qu trnh thay i t bo c a ng th c v t. Cc sinh v t quen s ng n c bi n c nhi t bnh th ng, khi n c bi n nng ln, chng s ch t ho c ch y tr n t i vng n c khc mt h n. M t s lo i c do nhi t n c bi n t ng cao khng tm ct in i tr ng thch h p ho c b nh m l n th i gian v a i m nn khng th c hi n c vi c tr ng di truy n ni gi ng. Nhi t n c bi n ln cao khi n cc sinh v t thch m p sinh si n y n nhanh chng, trong khi cc lo i tm, c, trai, s,... c gi tr kinh t l i gi m i nhanh, d n n ph v mi tr ng s ng trong vng bi n . Nh ng hi n t ng nh v y th ng x y ra khi nhi t n c bi n t ng ln trn 40C so v i m c bnh th ng v ng i ta g i l s nhi m nng. Trong th c t c khi khng c n n c nng n nh v y c ng gy ra hi n t ng nhi m nng. nhi m nng ch y u l do cc ngu n n c lm mt thi t b , my mc x ra, trong ch y u l c a ngnh cng nghi p i n l c. Cc ngnh cng nghi p khc nh luy n kim, ho ch t, d u m , c kh... c ng gp ph n ng k gy ra nhi m nng, nh ng h u qu c a ngnh cng nghi p i n l c l ng l u nh t. Hi n nay s n l ng i n c a ton th gi i m i n m t ng 7,2%, kho ng 10 n m sau s t ng g p i. nhi m nng bi n i khi c ng mang l i l i ch nh t nh. V d v ma ng nhi t n c bi n t ng ln gip cho m t s loi c b rt cng. Nh ng xt cho cng th l i t h i nhi u. V v y ni chung v n nn tm cch ng n ch n hi n t ng ny. c nh ng xu t dng ng d n di x n c lm ngu i my ra vng bi n xa b , ho c ht n c l nh y bi n lm ngu i my. Nh ng ph ng n ny c hi u qu hay khng cn ch th c

t tr l i. El-Nino l g? El-Nino ban u l tn c a dng h i l u ch y theo h ng nam ngoi kh i b bi n Pru v cua o d n n s nng ln c a b m t n c pha ng Thi Bnh D ng xch o d c ngoi kh i b bi n Pru v cua o v n th ng l l nh. Hng n m, vo ma Ging sinh, dng h i l u m ch y v pha nam d c b bi n cua o thay th cho n c l nh y v ng dn a ph ng g i hi n t ng ny l El-Nino (Cha Hi ng). Ngy nay, El-Nino c dng ch hi n t ng nng ln khc th ng c a n c bi n v vnh ai xch o r ng l n di g n 10.000km, t b bi n Nam M n qu n o Macsan, Marud khu v c gi a Thi Bnh D ng. El-Nino th ng g n v i m t qu trnh l n c a kh quy n - i d ng l dao ng Nam bn c u v c g i chung l ENSO. Hi n t ng El-Nino th ng l p l i v i chu k t 8 n 11 n m, chu k ng n h n l 2 n 3 n m. Gi a cc th i k nng ln b t th ng c a n c bi n khu v c trn, i khi cn x y ra hi n t ng ng c l i, n c bi n l nh i - Anti- El-Nino, hay cn g i l La-Nina. Khi xu t hi n, El-Nino gy ra nh ng thin tai n ng n nh m a l n, bo, l vng ny, h n hn, chy r ng vng khc, lm thi t h i l n v ng i, th m ho v kinh t - x h i v c bi t l nh ng thi t h i khng th kh c ph c v mi tr ng. Trong kho ng 100 n m tr l i y, nh ng l n El-Nino xu t hi n gy thi t h i l n l cc n m 1877-1878, 1888; i El-Nino (La-Nina) 1973-1975 v c bi t l "El-Nino th k 1982-1983" gy t ng thi t h i cho ton th gi i l 13 t la. Theo th ng k c a Ngn hng Th gi i, thi t h i do El-Nino 1997-1998 gy cho In nxia, Malaysia, Singapo v o Thi Bnh D ng ln t i 20 t la. V sao khng kh b bi n r t trong lnh?

Khng kh vng b bi n ch a m t l ng kh l n anion. Cc anion ny c g i l "vitamin khng kh", chng theo ng h h p vo c th con ng i, c i thi n ho t ng c a ph i, t ng thm kh n ng h p th oxy v th i kh cacbonic. Thng th ng nh ng n i cng c ng trong thnh ph , m i x ngtimet kh i khng kh c t 10-20 anion, trong phng c t 40-50 anion/cm3, bi c ho c cng vin c 100-200 anion/cm3, trong khi vng b bi n c t i 10.000 anion/cm3, nhi u g p m y tr m l n so v i trong phng . Cc anion ny l cc ion mang i n nn c tc d ng h n ch vi khu n sinh si n y n . Mi tr ng nhi u anion s lm t ng cng n ng th n kinh giao c m c a con ng i, khi n con ng i c m th y s ng khoi vui v , t ng thm h ng c u trong mu. V th , khng kh vng b bi n r t c l i cho s c kho con ng i. H u nh ai c ng c m th y khng kh b bi n r t trong lnh, ht th th t s ng khoi, c bi t c l i cho nh ng ng i m c b nh thi u mu, s ng ph i, cao huy t p, suy nh c th n kinh, hen suy n,...

c ng chnh l l do v sao cc tr i i u d b bi n. B ng l g ?

ng ngy cng

c xy d ng nhi u

vng

B ng l m t thnh ph n quan tr ng c a thu quy n, t p trung ch y u hai c c tri t. Kh i l ng b ng trn tri t chi m t i 75% t ng l ng n c ng t v g n 2% kh i l ng thu quy n. B ng t p trung nhi u nh t chu Nam c c v i chi u dy hng km v tu i a ch t hng v n n m. m t s vng ni cao v cc o g n hai c c, t n t i nh ng kh i b ng c quy m nh . Kh i l ng b ng trn tri t thay i theo th i gian, ph thu c vo nhi t trung bnh c a tri t. Vo th i k b ng h, l ng b ng cc c c t ng ln, ng c l i v i th i k tan b ng, khi nhi t tri t t ng ln. Cc nghin c u khoa h c cho bi t, 16 - 18 nghn n m tr c, t n t i m t th i k b ng h l n, m c n c bi n th p h n hi n nay 120m. Sau th i k trn l th i k m d n, m c n c bi n t ng ln do tan b ng hai c c. Trong b n nghn n m g n y, t c dng ln c a n c bi n l 8 cm/ 100 n m. B m t b ng hai c c c tc ng ph n x nh sng m t tr i chi u xu ng tri t. Trong nh ng n m g n y, s gia t ng c a nhi t kh quy n ton c u (kho ng 0,3 - 0,6 oC trong 100 n m qua) b i hi u ng nh knh ang lm cho t c tan b ng hai c c v m c n c bi n t ng ln. V i t c t ng ny, vo cu i th k 21, s tan b ng vng c c v ni cao s lm cho m c n c bi n dng cao t 65 - 100 cm. M c n c bi n dng cao do tan b ng c th gy ra cc hi n t ng: Ng p ng cc mi n t th p, t tr ng, cc vng b v o th p. Hi n nay, y l cc vng t p trung ng dn c v cc kho l ng th c c a loi ng i. ng b bi n l n su vo l c a, hi n t ng xi mn b bi n gia t ng. N c bi n v i m n c tr ng s xm nh p su vo cc l u v c sng, cc t ng n c ng t ven b . Ch dng ch y bi n, ch thu tri u v nh h ng c a bi n, i d ng t i kh h u v th i ti t s thay i

You might also like