Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu.

ht t p:/ / vupt nk .t k 1

GII BI TON HNH HC BNG PHNG PHP TA
Nguyn Tng V
Ti l mt ngi khng gii tnh ton, v thc s t s dng phng php ny trong
vic gii ton hnh hc, tuy nhin thy ti l thy Trn Nam Dng th li rt thch phng
php ny, v thy gii bi ton Tm qu tch nhng im M cch u im F v ng
thng d cho trc khi thy hc lp 9 vi vn cng c cn rt hn ch. Vi kin thc lp
9, nu ta dng phng php tng hp s khng on c n l ng no v ta ch bit
hai qu tch c bn l ng thng v ng trn. Nhng khi dng phng php ta th
ta s tm c phng trnh biu din qu tch im M v l phng trnh ca mt
Parabol.
Cc bn quen vi hnh hc suy lun th i khi khng thch n phng php da
nhiu vo tnh ton, tuy nhin, th mnh ca Phng php ta l gip ta gii quyt
c cc bi ton qu tch kh, hoc cc bi chng minh m ta ko gii c bng suy lun,
phng php ny l cu cnh mi khi ta b, v hiu qu trong lc cn t thi gian, v d
tnh ton c hi rc ri nhng khng cn phi suy ngh nhiu. Ci hay ca phng php
ny theo ti l n khng ph thuc vo cch chn trc, nhng bi ton c li gii p th
ta phi chn trc mt cch kho lo v t tham s.
Trong bi vit nh ny ti ch nu mt vi v d ng dng nh ca phng php ta
v hu ht l chn h trc ta Decartes vung gc. Bn s khng tm thy h trc
affine hay l cc bi ton lin quan n cc i lng c hng trong y.
I. Tm tt kin thc.
1. Phng trnh ng thng
Phng trnh tng qut ca ng thng i qua im M(x
0
,y
0
) v c vect php
tuyn ( ) , n A B =

l : ( ) ( )
0 0
0 A x x B y y + =
Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu.
ht t p:/ / vupt nk .t k 2

Phng trnh tham s ca ng thng
0
0
x x at
y y bt
= +

= +

Phng trnh ng thng i qua hai im A(a, 0) v B(0, b) l: 1
x y
a b
+ = (PT on
chn)
2. Phng trnh ng trn, trc ng phng ca hai ng trn.
Phng trnh ng trn tm I(a, b) bn knh R l: ( ) ( )
2 2
2
x a y b R + =
Cho hai ng trn (C
1
): ( ) ( )
2 2
2
1 1 1
x a y b R + = v (C
2
): ( ) ( )
2 2
2
2 2 2
x a y b R + = ,
khi phng trnh trc ng phng ca hai ng trn l:
( ) ( )
2 2
1 2 1 2 1 2
2 2 0 a a x b b y R R + + =
3. Phng trnh cc ng Conic.
Phng trnh chnh tc ca Parabol:
2
2 y px =
Phng trnh chnh tc ca Elip:
2 2
2 2
1
x y
a b
+ =
Phng trnh chnh tc ca Hyperbol:
2 2
2 2
1
x y
a b
=
II. V d p dng.
1. Cc bi ton chng minh cc tnh cht hnh hc.
V d 1. Cho hai hnh vung ABCD v ABCD cng cng chiu. Chng minh rng cc
ng thng BB, CC v DD ng quy.
Li gii.
Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu.
ht t p:/ / vupt nk .t k 3

Bi ton ny bi kh n gin, nhng chng minh bng phng php tng hp th
cng kh rc ri, v trong hnh c nhiu yu t vung gc nn ta c th ngh ti cch
gii dng ta . V vi bi ny ta c th thy ngay cch xy dng h trc bi ton
c n gin hn.
Chn h trc ta sao cho A(0, 0), B(0,1), D(1, 0), suy ra C(1, 1). Gi B(a, b) v hai hnh
vung cng chiu nn ta suy ra D(b, -a), C(a+b, b-a). Trong (a, b) (0, 1)
Khi phng trnh cc ng thng
ng thng BB: ( 1 ) + ( 1) = 0 hay ( 1 ) + = ( 1)
ng thng CC: ( 1 + ) ( 1) + ( + 1) ( 1) = 0 hay ( + 1
) + ( + 1) = 2 ( 2)
ng thng DD: ( 1) + 1 = 0 hay + ( 1) = ( 3)
Ta c (1) + (3) c phng trnh (2). Do BB v DD ct nhau ti (x
0
, y
0
) th (x
0
, y
0
)
cng tha phng trnh ca ng thng CC. Vy 3 ng thng BB, CC v DD ng
quy.
Ch . Cho 3 ng thng ln lt c phng trnh
1 1 1 2 2 2 3 3 3
0, 0, 0 a x b y c a x b y c a x b y c + + = + + = + + = . Khi 3 ng thng trn ng quy khi
v ch khi nh thc:

1 1 1
2 2 2
3 3 3
0
a b c
a b c
a b c
=
Trong :
1 1 1
2 2 2 2 2 2
2 2 2 1 1 1
3 3 3 3 3 3
3 3 3
a b c
a c b c a b
a b c a b c
b c a c a c
a b c
= +
Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu.
ht t p:/ / vupt nk .t k 4

- Cch chn di hnh vung bng 1 l phng php chun ha, nhm gim cc
tham s rt c li trong vic tnh ton.
V d 2. (Thi vo chuyn Ton PTNK nm hc 2009 2010) Cho ng trn ( ) O tm
O, ng knh AB. C l mt im thay i trn ng trn ( ) O sao cho tam gic ABC
khng cn ti C. Gi H l chn ng cao ca tam gic ABC h t C. H , HE HF
vung gc vi , AC BC tng ng. Cc ng thng EF v AB ct nhau ti K . Gi D
l giao im ca ( ) O v ng trn ng knh CH , D C = . Chng minh rng K, D, C
thng hng.
Bi ny hnh v kh rc ri v c th t khi no cc bn ngh ti phng php ta
m ngh ti cc phng php khc, tuy vy nu bit cch chn trc mt cch kho lo
th dng phng php ta ta gii bi ton ny m khng phi tnh ton qu nhiu.
Li gii.
i vi bi ton ny, ta chn trc nh sau:

H(0;0), O(0;a), A(-1+a), B(0;1+a) v C(0;b). Khi b
2
= |(-1+a)(1+a)| = 1 a
2

A(-1+a)
E
F
C(0;b)
O(a;0) H B(1+a)
Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu.
ht t p:/ / vupt nk .t k 5

Khi :
Phng trnh ng trn (I): x
2
+ (y - b/2)
2
= b
2
/4
Phng trnh ng trn (O): (x-a)
2
+ y
2
= 1.
ng thng CD l trc ng phng ca hai ng trn (I) v (O) nn c phng trnh l:
- 2ax + a
2
+ by b
2
/4 = 1 b
2
/4 2ax by + b
2
= 0
Phng trnh ng thng AC: x/(a 1) + y/b = 1 bx + (a 1)y = b(a 1)
Phng trnh ng thng HE: (a 1)x by = 0
Suy ra ta im E: (-b
2
/2; b(1 a)/2)
Suy ra phng trnh ng thng EF:
( )
2
/ 2
1 / 2 / 2 / 2
x y b
b a b b

=


Suy ra ta giao im K ca EF v AB l K(- b
2
/2a; 0)
D thy ta im K tha phng trnh ng thng CD, suy ra K thuc CD.
Vy 3 im K, C, D thng hng.
Nhn xt. Bi ton trn l bi ton kh hay v c nhiu cch gii. Trong cch gii bng
phng php ta nh trn nhn xt CD l trc ng phng ca hai ng trn (O) v
(I) l kh quan trng, gip ta gim nhiu trong vic tnh ton. tng ny cng thng
hay c s dng vit phng trnh ng thng qua giao im ca hai ng trn hay
l ng thng i qua hai tip im.
V d 3 (China TST 1996) Cho tam gic ABC, ng trn ng knh BC ct AB, AC
ln lt ti E v D. Gi F, H l hnh chiu ca D v E trn BC. Gi M l giao im ca EF
v DG. Chng minh rng AM BC.
Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu.
ht t p:/ / vupt nk .t k 6

Nhn vo bi c nhiu yu t vung gc v hnh v th thy bi ton ny rt thun
li trong vic p dng phng php ta .
Li gii.








Ta chn h trc nh sau. Chn ng cao h t A l H lm gc ta , A(0,1), B(0,b) v
C(0,c)
Khi phng trnh ng thng AC: + = 0
Phng trnh ng thng AB: = 0
Phng trnh ng cao BD: = 0
Phng trnh ng cao CE: = 0
Ta im
2 2
2 2
,
1 1
bc c c bc
D
c c
| | +
|
+ +
\ .
v
2 2
2 2
,
1 1
cb b b bc
E
b b
| | +
|
+ +
\ .

Suy ra ta im
2 2
2 2
, 0 , , 0
1 1
bc c cb b
F G
c b
| | | | + +
| |
+ +
\ . \ .

Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu.
ht t p:/ / vupt nk .t k 7

Phng trnh ng thng DG:
2
2
2 2 2
2 2 2
1
1 1 1
cb b
x
y
b
bc c cb b c bc
c b c
+

+
=
+ +

+ + +

Suy ra giao im ca DG vi trc tung l M c l tung
( )( )
( ) ( )
2 2
1
1 1
M
bc bc c b bc
y
bc bc cb c bc b
+
= =
+ +

Ta thy biu thc trn i xng vi b, c nu gi M l giao im ca EF vi trc tung th
M cng c tung nh trn. Do EF, DG ct nhau ti mt im trn trc tung, hay AM
BC.
2. Chng minh ng i qua im c nh
V d 4. Cho tam gic ABC vung ti A khng phi vung cn, trn cnh AB v AC ly M,
N sao cho BM = CN. Chng minh rng ng trung trc ca MN lun i qua mt im c
nh.
Li gii.
Chn h trc ta nh sau: A(0, 0), B(0,
b) v C(1, 0). M(0, m) thay i trn cnh
AB vi 0 < m < b 1.
Ta c MB = CN, suy ra N(1 + m b, 0)
Suy ra trung im P ca MN c ta
1
,
2 2
m b m
P
+ | |
|
\ .
v ( ) 1 , MN m b m = +

Suy ra phng trnh ng trung trc ca MN l :
( )
1
1 0
2 2
m b m
m b x m y
+ | | | |
+ =
| |
\ . \ .
hay
Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu.
ht t p:/ / vupt nk .t k 8

( ) ( ) ( )
2 1
1 1 1 0
2
m x y b b x b + + =
T y ta thy ng thng ny lun i qua im c nh
1 1
,
2 2
b b
I
| |
|
\ .

V d 5. Cho ng trnh ng knh AB, ng thng (d) vung gc vi AB tai C c nh. H l
im thay i tr (d). AH b BH ct ng trn ti D v E. Chng minh rng DE lun i qua mt
im c nh.
Li gii
Xt h trc ta Oxy sao cho C trng vi gc ta , B(1
c, 0) v A(-1 - c, 0), d trng vi Oy.
ng trn ng knh AB c phng trnh
( )
2
2
1 x c y + + =
Gi s H(0,m) m thay i. Gi I l giao ca BD v (d).
Phng trnh ng thng AH:
( ) ( ) 1 1 1 0
1
x y
mx c y m c
c m
+ = + + + =


Phng trnh ng thng BD (qua B v vung gc AH): ( )( ) 1 1 0 c x c my + + + =
Ta im
2
1
0,
c
I
m
| |
|
\ .

Phng trnh ng trn ng knh HI c phng trnh:
2 2
2 2 2 2
2
1 1
2 2
c m c m
x y
m m
| | | | +
+ =
| |
\ . \ .

Khi phng trnh ng thng DE l trc ng phng ca ng trn ng knh IH v
ng trn ng knh AB nn c phng trnh:
Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu.
ht t p:/ / vupt nk .t k 9

2 2
2 2 2 2 2 2
2
1 1 1
2 1
2 2
c m c m c m
cx y c
m m m
| | | | + +
+ = +
| |
\ . \ .

Rt gn ta c
2 2
2
1
2 2 2
c m
cx y c
m
+
+ =
Vy DE i qua im c nh
2
1
, 0
c
P
c
| |
|
\ .

3. Cc bi ton qu tch.
V d 6. Cho tam gic ABC khng cn c hai nh B v C c nh v nh A di ng. Qua
B dng ng thng d vung gc vi BC, d ct trung tuyn AI ca tam gic ABC ti K.
Gi H l trc tm ca tam gic ABC. Chng minh rng nu IH song song vi KC th im
A di ng trn mt ng c nh.
Li gii
Chn h trc ta Oxy c sao cho C(1,0) v B(-1,0). I trng O.
Gi s A(x
0
, y
0
) vi x
0
, y
0
khc 0.
Ta trc tm H(x, y) l nghim ca h phng trnh:
( )( )
2
0
0
0
0 0 0
. 0
1
;
1 1 0
. 0
x x
AH BC
x
H x
x x y y y
BH AC
= = | |

|
+ + =
= \ .

Gi K l giao im ca d v AI, khi ta K l nghim ca h phng trnh
0
0
0
0
1
1,
x
y
K y
y x
x
x
=
| |

|
=
\ .

Theo gi thit th IH//KC suy ra , IH KC

cng phng, do
2 2 2
0 0 0 0
0
0 0
1
2 0 1
1 2
y x x y
x
x y

= + =
Vy A di ng trn (E):
2 2
1
1 2
x y
+ = c nh.
Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu.
ht t p:/ / vupt nk .t k 10

Sau y chng ta xt mt bi ton m rt t bn c th ngh ti phng php ta khi bt
u gii bi ton ny.
V d 7 (Chn i tuyn trng Ph Thng Nng Khiu 2008 ngy thi th 2). Cho gc
Ixy v im P nm bn trong gc. ng trn thay i qua I v P ct hai tia Ix, Iy ln lt
ti A, B. Tm qu tch trng tm G v trc tm H ca tam gic IAB.
Li gii
Vi bi ton ny, khng kh d on qu tch l mt ng thng, m nu l qu
tch l mt ng thng th hon ton c th t tin gii bng phng php ta .
Vic cn li l dm lm v lm ti cng.
Ta dng h trc ta vi Oy l ng trung trc ca IP v I(-1, 0), P(1,0). C(0,a) v D(0,b)
(b < 0) l giao im ca ng trung trc IP v hai tia
Ix, Iy.
Gi K(0,m) l tm ng trn thay i qua I v P.
Phng trnh ng (IC): 1
1
x y
y ax a
a
+ = = +

Phng trnh ng thng (ID): y bx b = + .
Phng trnh ng trn (K):
( )
2
2 2 2 2
1 2 1 0 x y m m x y my + = + + =
Ta giao im A ca IC v (K) l nghim ca h
2 2
2 1 0
y ax a
x y my
= +

+ =

v 1 x =
Suy ra ta im
( )
2
2 2
2 2 2 1
,
1 1
a ma ma a
A
a a
+ | | +
|
+ +
\ .

Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu.
ht t p:/ / vupt nk .t k 11

Tng t ta c ta im
( )
2
2 2
2 2 2 1
,
1 1
b ma mb b
B
b b
+ | | +
|
+ +
\ .

T ta c ta im G trng tm ca tam gic IAB l
2 2 2 2
2 2 2 2
1 2 1 1 2
3 3 1 1 3 1 1
2 1 1 2 1 1
3 1 1 3 1 1
G
G
a b
x m
a b a b
ab
y m
a b a b
| | | |
= + + + +
| |
+ + + +
\ . \ .

| | | |

= + + +
| |

+ + + +
\ . \ .
(*)
T ta thy G lun chy trn ng thng c phng trnh tham s l (*).
Gii hn: Ta c
1
1
1 1
A
B
m
x
a
x
m
b

>

>

>

Do qu tch G l on thng thuc ng thng c phng trnh (*) vi
1 1
, m
a b

e



Qu tch trc tm H dnh cho bn c
Sau y ta xt mt bi ton cc tr c th gii bng phng php ta
V d 8. Cho gc Oxy vung ti O. M l im bn trong gc sao cho khong cch t M n
Ox, Oy ln lt l 3 v 4. Tm im A trn Ox, B trn Oy sao cho AB qua M v OA + OB l
nh nht.
Li gii. Xt h trc ta Oxy vi O l gc ta , Ox, Oy l trc honh v trc tung ca
tam gic. Khi ta ca M(3,4). Gi s A(a, 0) v B(0, b).
Khi phng trnh ng thng AB: 1
x y
a b
+ = .
AB qua M(3,4) nn ta c
3 4
1
a b
+ = .
Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu.
ht t p:/ / vupt nk .t k 12

Ta c ( )
( )
2
3 4
3 2 OA OB a b a b
a b
| |
+ = + = + + > +
|
\ .

Du = xy ra khi v ch khi
3
3 4 3
2
3 4
2 3 4
1
b
a
a
b
a b

= +

= +

+ =

Vy A, B l hai im thuc Ox, Oy sao cho 3 4 3, 4 2 3 OA OB = + = +
III. Bi tp rn luyn.
Bi 1. Cho tam gic ABC vung cn ti A. M l trung im ca AC. Gi H l hnh chiu
ca C trn BM. Tnh
BH
CH
.
Bi 2. Cho hnh vung ABCD. Trn BD ly im M khng trng vi B, D. Gi E, F ln
lt l hnh chiu ca M trn cc cnh AB, AD. Chng minh rng
a) CM EF
b) Ba ng thng CM, BF, DE ng quy.
Bi 3. (APMO) Cho tam gic ABC, cc ng trung tuyn v phn gic k t A theo th t
ct BC ti M v N. T N k ng thng vung gc vi NA ct MA v BA ln lt ti Q v
P. T P k ng thng vung gc vi BA ct NA ti O. Chng minh QO vung gc vi
BC.
Bi 4. (IMO 1995) Cho A, B, C, D l bn im phn bit nm trn mt ng thng, theo
th t . ng trn ng knh AC v BD ct nhau ti X v Y. ng thng XY ct BC
ti Z. Cho P l im nm trn ng thng XY khc Z. ng thng CP ct ng trn
ng knh AC ti C v M, ng thng BP ct ng trn ng knh BD ti B v N.
Chng minh cc ng thng AM, DN ct nhau ti mt im thuc ng thng XY.
Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu.
ht t p:/ / vupt nk .t k 13

Bi 5. Cho gc Axy vung ti A, B c nh thuc Ax, C l im thay i thuc Ay. ng
trn ni tip tam gic ABC tip xc vi Ay ti D v tip xc vi AC ti E. Chng minh rng
DE lun i qua mt im c nh.
Bi 6. (VMO 2007) Cho tam gic ABC c B, C c nh v A thay i. Gi H v G ln lt
l trc tm c trng tm ca tam gic ABC. Tm qu tch im A bit trung im K ca HG
thuc ng thng BC.
Bi 7. (Nguyn Tng V). Cho tam gic ABC. im M thay i thuc cnh BC. Gi D v
E l im i xng ca M qua AB v AC. Tm qu tch trung im ca DE.
Li kt.
Chng ta cng i qua mt lot cc bi ton gii bng phng php ta , cc
bn c th ngh rng tnh ton qu nhiu, phc tp, v cm thy khng thch. Tuy
vy, mi phng php u c ci hay v p nu ta bit vn dng mt cch hp l.
i vi phng php ta , nu xc nh gii bng phng php ny th nn
chn h trc mt cch thch hp, khng ngi kh v lm n cng.

TI LIU THAM KHO
[1] Cc trang web ton hc: http://diendantoanhoc.net , http://mathlinks.ro
[2] Gii bi ton hnh hc bng phng php ta , Nhm chuyn Prone trng
chuyn Nguyn Bnh Khim, Vnh Long.