TRNG I HC M TP.

HCM

HNH VI T CHC

Th.S T TH HNG HNH

Bin son

TRNG I HC M TP.HCM

TI LIU HNG DN HC TP

HNH VI T CHC
Bin son: Th.S T TH HNG HNH

THNH PH H CH MINH
2

BI GII THIU

Cho mng cc bn n vi chng trnh o to t xa ca i hc M Thnh Ph H Ch Minh.

Cc bn thn mn, mn Hnh vi t chc l mt mn hc dnh cho tt c mi ngi ang v s lm vic trong cc t chc. Mn hc khng ch th v v hu ch i vi nhng ngi lm cng tc qun l m mt nhn vin bnh thng cng cn tm hiu, nghin cu gii thch cho cc hnh vi ca mnh trong t chc. Trong mn hc ny, chng ta cng c th tm thy nhng cu tr li cho cc cu hi: nhu cu ng vin v thi ca ca ngi lao ng din ra nh th no? Gi tr nh hnh hnh vi trong t chc ra sao? Lm th no b tr mt cng vic ph hp vi tnh cch, kh nng gia tng mc hi lng cho nhn vin v tng hiu qu ca t chc? Chng ta cng s gii thch c mi lin quan gia hnh vi c nhn vi nhm v vi t chc ni h ang lm vic? Tm li, hnh vi t chc s cho chng ta bit c nhng yu t nh hng n cc hnh vi nh nng sut, t l vng mt, mc thuyn chuyn v s hi lng trong cng vic. y l nhng hnh vi m nh qun tr tht s quan tm v lun suy ngh tm ra nhng phng cch tc ng n chng nhm t c nhng hnh vi nh mong i. i vi nhn vin, thng qua mn hc s hiu r bn thn mnh hn, hiu r nhng k vng ca nh qun l i vi mnh hn c nhng iu chnh thch hp.

Mc d chng ti c gng ht sc a ra mt ti liu hng dn sao cho cc bn cm thy d dng v th v khi nghin cu, nhng chc chn s vn cn nhng vn cn phi gii thch thm. Cc bn cng u bit ni v con ngi v hnh vi ca h, d ch trong phm vi t chc ni h lm vic, cng rt phc tp v nhy cm. Hy c gng vt qua kh khn v cng chng ti khm ph mt lnh vc nghin cu hu ch cho tt c chng ta nh. ng ngn ngi t cu hi hoc gp cho chng ti chng ta c thm mt ti liu hng dn hc tp hay v b ch.

Mc tiu ca mn hc: Sau khi hc xong mn hnh vi t chc, hc vin s nm c nhng vn sau: Gii thch c m hnh hnh vi t chc vi cc bin ph thuc v bin c lp. Bit c cc yu t lin quan n cp c nhn nh c tnh tiu s, kh nng, tnh cch, hc tp, nhn thc, gi tr, thi , s hi lng v ng c nh hng nh th no n cc hnh vi trong t chc. Gii thch c nhng nh hng ca cc bin trong cp nhm nh m hnh hnh vi nhm, truyn thng, lnh o, quyn lc v mu thun n kt qu cng vic v s hi lng ca nhm. Nu ln nhng tc ng ca c cu t chc v vn ha t chc n nhng hnh vi m nh qun tr quan tm.

Ni dung: Mn hc s c chia lm 9 bi vi nhng ni dung chnh ca tng bi nh sau:

Bi 1: Nhp mn hnh vi t chc. Trong bi ny, chng ta s cng nhau i vo tm hiu khi nim v hnh vi t chc. Gii thiu m hnh hnh vi t chc vi cc bin ph thuc lin quan n hnh vi v cc bin c lp. Ngoi ra, bi hc cng cp n nhng ng gp ca cc mn hc khc cho lnh vc ny v mi quan h gia hnh vi t chc vi cng tc qun l.

Bi 2: C s ca hnh vi c nhn. bi 2, mn hc s trnh by nhng bin c lp cp c nhn nh c tnh tiu s, kh nng v tnh cch.. c nh hng n hnh vi t chc. Cng trong phn ny, cc bn s c gii thiu tm tt mt s l thuyt hc tp v ng dng ca cc l thuyt ny n vic thay i hnh vi.

Bi 3: Nhn thc, thi , gi tr v s hi lng trong cng vic. Ni dung bi 3 s trnh by qu trnh din ra nhn thc v cc yu t nh hng n nhn thc. Ngoi ra, bi 3 cng cp n l thuyt quy kt, l thuyt ny gip chng ta gii thch nhng hnh vi ca ngi khc l do mun ch quan ca h hay do nhng nguyn nhn khch quan tc ng. Bn cnh , khi phn xt con ngi, chc chn chng ta khng th

trnh khi mt s hn ch, nhng hn ch ny cng s c nu ln phn A ca bi. Trong phn B, chng ta s tm hiu v gi tr vi cc phn: khi nim v gi tr, ngun gc ca h thng gi tr, cc dng gi tr v gi tr gia cc nn vn ha khc nhau. phn C, khi ni v thi , chng ta s i vo phn tch m hnh thi v hnh vi, cc dng thi trong t chc. Ngoi ra, bt ho nhn thc lun din ra trong mi con ngi, phn tch v mi bt ha ny cng nh cch gii quyt s c trnh by c th trong ni dung C. Phn cui trong bi 3 s cp n s hi lng vi vai tr l bin c lp v tm hiu tc ng ca n n nng sut, t l vng mt v mc thuyn chuyn.

Bi 4: ng vin ngi lao ng. Trong bi ny, chng ta s tm hiu nh ngha v ng vin v qu trnh ng vin. Phn quan trng nht y chnh l nhng l thuyt v ng vin nh bc thang Maslow; l thuyt X, Y; hc thuyt hai nhn t; l thuyt ERG; l thuyt McCelland; l thuyt mong i; l thuyt thit lp mc tiu v l thuyt cng bng. Thng qua cc l thuyt ny, nh qun l c th rt ra c cc hnh thc ng vin ph hp t c hnh vi mong i trong nhn vin.

Bi 5: C s hnh vi ca nhm. bi 4, chng ta s chuyn sang tm hiu hnh vi cp nhm vi cc ni dung nh nh ngha v nhm, l do hnh thnh nhm. im ng ch trong bi ny l m hnh hnh vi lm vic nhm, m hnh gip chng ta gii thch nhng tc ng ti hnh vi cp ny. Phn

cui ca bi s ni v vn ra quyt nh theo nhm v mt s k thut ra quyt nh i km.

Bi 6: Truyn thng trong nhm v trong t chc. Trong vn truyn thng nh hng n hnh vi ca nhm, chng ta s tm hiu nh ngha v truyn thng, cc dng truyn thng trong t chc, quy trnh truyn thng v cc vn lin quan n tin n v tin hnh lang. im quan trng ca bi l cp n s la chn knh truyn thng cho ph hp vi thng tin mun chuyn ti. Bi 6 cng ni n cc yu t cn tr truyn thng v bin php nng cao hiu qu truyn thng.

Bi 7: Ngh thut lnh o, quyn lc v mu thun. Bi 7 c chia thnh 3 phn chnh: ngh thut lnh o, quyn lc v mu thun. Trong phn ngh thut lnh o, chng ta s tm hiu cc l thuyt phn tch v phong cch lnh o trong t chc nh l thuyt hnh vi ca i hc Michigan v Ohio, l thuyt tnh hung ca Fiedler, l thuyt Heysen v Blanchard v l thuyt ng dn, mc tiu. phn B, quyn lc c ni n vi cc vn v khi nim, m hnh quyn lc v sch lc khi s dng quyn lc. Trong phn cui ca bi, chng ta s i vo tm hiu cc quan im v mu thun v tin trnh din ra mu thun.

Bi 8: C cu t chc. Bi 8 s trnh by vi chng ta mt s bin c lp cp t chc nh hng n hnh vi nh th no. Ni dung ca bi s gii thiu cc yu t chnh yu hnh thnh nn c cu t chc, cc hnh thc thit k c cu t chc ph bin, v cc yu t bn ngoi nh hng n quyt nh thit k c cu t chc.

Bi 9: Vn ha t chc. Bi 9 s i vo tm hiu khi nim v vn ha t chc, vn ha mnh v vn ha yu, vn ha t chc v vn ha quc gia. Chng ta cng s c hc cch hnh thnh v duy tr vn ha trong t chc nh th no. Cui cng, trong bi ny, chng ta s tm hiu nhng hnh thc m t chc c th p dng lan truyn vn ha trong doanh nghip.

Hng dn hc tp. t c cc mc tiu do mn hc ra, ch yu cc bn phi da vo ti liu hng dn hc tp, c gng nm bt c cc khi nim quan trng cc bi v lm mt s cu trc nghim cui bi. Trong thi gian sp ti, cc bn c th n c thm mt s sch v hnh vi t chc do cc ging vin ca i hc M TP.HCM gii thiu. Ngoi ra, cc tnh hung lin quan n mn hc v cch gii quyt s c pht hnh km theo nhm h tr cho cc bn hc tt hn v t c cc mc tiu ca mn hc.

Ti liu tham kho: Trong phn ti liu tham kho, cc bn c th tm c mt s sch sau y:

Tham kho chnh: Robbins S.P. (1999), Organizational Behavior, United State of America: Prentice-Hall International Inc. McShane S.L., Von Glinow M.A.(2005), Organizational Behavior, NewYork: McGraw-Hill Co. Nguyn Hu Lam (1998), Hnh vi t chc, TP.HCM: Nh xut bn Gio Dc

a ch lin lc, phn hi. Trong trng hp cn t vn v cc vn lin quan n bi hc v bi tp trc nghim, cc hc vin c th lin lc vi tc gi bng cc hnh thc sau y: T TH HNG HNH in thoi: 0908610022 Email: hanh.tth@ou.edu.vn hay hanhtthvn@yahoo.com

Bi 1:

NHP MN HNH VI T CHC

Cho cc bn, chng ta s cng nhau i vo bi 1 vi tn gi Nhp mn hnh vi t chc c bi u tin ny, c th cc bn s cm thy kh hiu bi v y l bi gii thiu khi qut chung cho c mn h, c nhiu vn phi i su vo nghin cu mi c th nm bt c v hiu c. Tuy nhin, cc bn khng nn nn lng. Nhng bi hc tip theo s tng bc gii thch nhng ni dung m bi 1 cp. Trc khi bt u c ni dung bi ny, cc bn hy t ra 3 cu hi nh sau: 1. 2. 3. Hnh vi t chc l g? Hnh vi t chc c nghin cu nh th no? Hnh vi t chc c lin quan g n qun l? By gi chng ta s bt u i tm cu tr li cho 3 cu hi trn nh. I. Khi nim v hnh vi t chc. Ni mt cch n gin, hnh vi t chc nghin cu nhng iu m con ngi suy ngh, cm nhn v hnh ng trong mt t chc (Mc Shane et al., 2005). V d, mt nhn vin thng hay vng mt trong t chc, hnh vi ny ni ln iu g? Ngi nhn vin ny c hi lng vi cng vic ca mnh khng? Anh ta ngh v t chc nh th no m li c hnh ng nh vy? chnh l iu m cc hc gi v hnh vi t chc quan tm. H tin hnh nghin cu tm ra nhng yu t nh hng

10

n suy ngh, cm nhn v hnh ng ca nhn vin. Kt lun rt ra t nghin cu ny l c 3 nhm yu t chnh: Bn thn mi c nhn. Nhm ni c nhn tham gia thc hin nhim v. C cu t chc m c nhn l mt thnh vin. Trn thc t, c rt nhiu hnh vi m nhn vin c th biu hin trong cng ty nhng nhng nh nghin cu mn hc ny ch quan tm v cp n 4 dng hnh vi quan trng, l: Nng sut lm vic. S vng mt. T l thuyn chuyn. Mc hi lng ca nhn vin trong t chc. Khi i vo phn tch m hnh hnh vi t chc, chng ta s cng nhau lm r hn v 4 hnh vi k trn. II. Phn tch m hnh hnh vi t chc. M hnh hnh vi t chc c xy dng da trn hm s ton hc l Y=f(X) trong Y l bin ph thuc- i tng nghin cu ca mn hc v X l bin c lp- nhng nh t nh hng n i tng nghin cu. Vy kt qu ca Y chu nh hng v b chi phi bi cc bin X. Trc tin, chng ta cng phn tch i tng nghin cu ca mn hc. 1. i tng nghin cu ca mn hc (cc bin ph thuc) Cc bin ph thuc trong mn hc ny c hiu l nng sut, s vng mt, t l thuyn chuyn v mc hi lng trong cng vic. Khi nim ca tng bin s c lm r trong ni dung tip theo.
11

Nng sut: mt t chc c coi l c nng sut khi n t c mc tiu ra v bit chuyn i nhng yu t u vo thnh cc sn phm mc chi ph thp nht. Nh vy nng sut s bao hm c hiu sut ln hiu qu. V d, mt bnh vin c coi l lm vic c hiu qu khi n p ng c nhu cu ca khch hng v bnh vin s c coi l c hiu sut khi khi n vn hnh vi mc chi ph thp. S vng mt: T chc s gp kh khn trong hot ng nu nh t l vng mt ca nhn vin trong t chc qu cao. Bn hy hnh dung, cng vic s ra sao nu nhng ngi cn gii quyt li vng mt. Thc ra, khng phi mi s vng mt u c hi cho t chc. Khi ri vo trng hp au bnh, mt mi hay cng thng thi qu th chng ta cn phi ngh ngi v nu i lm, nng sut c th gim hoc phm phi nhng sai lm ng tic. Nhng trong m hnh ny, nhng nh nghin cu gi nh rng s vng mt ca nhn vin l im bt li cho t chc. T l thuyn chuyn: Mc thuyn chuyn trong t chc cng cao ng ngha vi vic tng chi ph tuyn dng, la chn v o to. Ngoi ra, t l thuyn chuyn cao cng nh hng n nng sut lm vic, c bit l i vi nhng nhn vin c kin thc v kinh nghim. V d, mt trng i hc cn phi mt 3 n 5 nm o to c mt ging vin c th ng lp t yu cu. Vy nu ngi ny ri b t chc th nh trng li phi mt mt khong thi gian tng ng tip theo o to mt ging vin khc c th t yu cu nh vy. Hi lng trong cng vic: S hi lng c nh ngha l s khc bit gia gi tr phn thng m nhn vin nhn c vi gi tr phn thng m h tin mnh s nhn c. Tht ra, hi lng trong cng vic phn nh thi hn l hnh vi, nhng v c lin quan n cc yu t thc hin
12

cng vic v l mi quan tm ca cc nh qun tr nn hi lng tr thnh mt bin ph thuc rt quan trng. Hu ht mi ngi u tin rng s hi lng s gip nhn vin lm vic c nng sut hn so vi nhng nhn vin bt mn. Ngoi ra, gn y c thm mt bin ph thuc na c cp ti trong m hnh hnh vi t chc. l tinh thn lm vic tp th thng qua kh nng lm vic nhm v s ha ng trong t chc. Tuy nhin ti liu ny ch cp n 4 bin ph thuc nu trn. 2. Cc yu t nh hng n i tng nghin cu ca mn hc (Cc bin c lp). Nhng yu t no nh hng n nng sut, t l vng mt, mc thuyn chuyn v s hi lng trong t chc? Theo nghin cu ca cc hc gi th c rt nhiu yu t, c nhm thnh 3 nhm: cc bin cp c nhn, cp nhm lm vic v cp t chc. Cc bin cp c nhn bao gm: c tnh tiu s (tui, gii tnh, tnh trng gia nh, thm nin). Kh nng ca mi ngi. Tnh cch con ngi. Quan nim v gi tr ca mi c nhn. Thi ca tng c nhn. Nhu cu ng vin ca mi ngi. Cc bin cp nhm: C cu ca nhm. Truyn thng trong nhm.
13

Phong cch lnh o. Quyn lc v mu thun trong nhm. Cc bin cp t chc:

C cu t chc. Vn ha t chc. Chnh sch nhn s ca t chc. C l cc bn s thc mc nhng yu t ny nh hng n hnh vi nhn vin nh th no? Cu tr li ny s c tm thy trong cc bi k tip. Ring i vi chnh sch nhn s trong t chc, chng ta s tm hiu trong mn hc qun tr nhn s. M hnh hnh vi t chc trn thc t cng cp n mt s yu t bn ngoi nh s thay i, s cng thng trong cng vic, cng ngh. Tuy nhin vi thi lng 45 tit chng ti tm thi cha cp n cc yu t ny. Tm li, sau khi tm hiu m hnh hnh vi t chc, bn hy c gng s ha n thnh mt cng thc:

Nng sut T l vng mt Mc thuyn chuyn S hi lng

Cp c nhn Cp nhm Cp t chc

14

III. Mi lin h gia hnh vi v qun l. Trc khi i vo tm hiu mn ny, bn phi c mn qun tr hc. Mn qun tr hc cp n nh qun l v ni h lm vic, tc l mt t chc. Nh qun l lm g trong t chc ? H phi t chc thc hin cng vic thng qua nhng ngi khc. C th hn l h phi thc hin cc chc nng: Hoch nh - T chc - Lnh o - Kim sot. thc hin tt cc chc nng ny, nh qun l cn c nhng k nng lm vic nh: K nng k thut (technical skills)- kh nng ng dng cc kin thc chuyn mn. K nng con ngi (human skills)- kh nng lm vic vi nhng ngi khc, hiu c h v bit cch ng vin h. K nng nhn thc (conceptual skills)- kh nng phn tch v chun on cc tnh hung phc tp a ra cc quyt nh ng n. Theo cc bn, trong cc k nng nu trn, k nng no l quan trng nht i vi nh qun tr? Trc khi tr li cu hi ny, chng ta s c kt qu nghin cu 450 nh qun l ca Fred Luthans: Mt nh qun tr thnh cng (thnh cng y c hiu l s thng tin trong t chc) dnh rt nhiu thi gian lm vic ca mnh giao t v dnh t thi gian hn cho qun tr nhn s. Mt nh qun l hiu qu (hiu qu c o bng s lng v cht lng cng vic, s hi lng v cam kt gn b ca cp di vi t chc) s dnh rt nhiu thi gian cho truyn thng, v dnh t thi gian hn giao t.

15

Nh vy d mun tr thnh mt nh qun l thnh cng hay mt nh qun l hiu qu bn u cn phi ch trng pht trin k nng con ngi trong bao hm c giao t v truyn thng. Tuy nhin khng c mn hc no li mang tn k nng con ngi, ch c mn hc hnh vi t chc c s dng rng ri ci thin k nng con ngi cho nh qun l. chnh l mi lin h gia hnh vi t chc v qun tr. IV. Nhng mn hc ng gp cho s hnh thnh v pht trin ca hnh vi t chc. Chng ti mun ni thm nhng ng gp ca cc lnh vc khc cho s hnh thnh v pht trin ca Hnh vi t chc. l rt nhiu lnh vc nghin cu hnh vi nh: tm l hc, x hi hc, tm l x hi hc, nhn chng hc v khoa hc chnh tr. 1. Tm l hc l mt mn khoa hc tm cch nh gi, gii thch v i khi thay i c hnh vi con ngi cng nh cc loi vt khc. 2. X hi hc nghin cu con ngi trong mi quan h vi nhng ngi xung quanh. Ni mt cch c th, x hi hc c nhng ng gp to ln cho hnh vi t chc nh nhng nghin cu ca n v hnh vi ca nhm trong t chc, c bit trong nhng t chc chnh thc v phc tp. 3. Tm l x hi hc l ngnh nghin cu quan h gia cc c nhn, gip ta gii thch cch c x v nguyn nhn dn n cch c x ca cc c nhn trong mt nhm. 4. Nhn chng hc gii thch v nhn loi v cc hot ng ca n, t chng ta c th gii thch c cc hnh vi b chi phi bi vn ha nh th no.

16

5. Khoa hc chnh tr nghin cu v gii thch hnh vi ca c nhn v hnh vi ca nhm trong mi trng chnh tr nht nh. Ni mt cch c th, mn hc ny gip chng ta hiu c mu thun, quyn lc v cch s dng quyn lc t c li ch c nhn hay l ch ca t chc. Ta c th tm tt nhng ng gp nu trn trong bng 1.1

Bng 1.1

Nhng ng gp ca cc mn hc khc cho hnh vi t chc. Mn hc ti lin quan n hnh vi t chc Tm l hc. Nhn thc, thi , tnh cch, ng vin, hi lng v ngh thut lnh o. X hi hc. Lm vic nhm, vai tr, truyn thng, quyn lc, c cu t chc. Tm l x hi. Thi , truyn thng, hot ng ca nhm v ra quyt nh. Nhn chng hc. Khoa hc chnh tr. Mu thun, lin minh, quyn lc trong t chc, ra quyt nh. Vn ha t chc.

Ngun: McShane S.L, Glinow M. (2005), Organizational Behavior. Tm tt Sau khi c xong bi 1, cc bn c th tr li c 3 cu hi t ra u chng.
17

- Hnh vi t chc l mn hc nghin cu nhng iu m con ngi suy ngh, cm nhn v hnh ng trong t chc. - Mn hc c nghin cu da trn mt m hnh bao gm mt s bin ph thuc v bin c lp. Bin ph thuc i din cho cc hnh vi l: nng sut lm vic, t l vng mt, mc thuyn chuyn v s hi lng ca nhn vin. Bin c lp gii thch hnh vi ca nhn vin trong t chc v c chia thnh 3 cp: cp c nhn, cp nhm v cp t chc. S lin h gia cc bin ny c tm tt bng s 1.1. - Hnh vi t chc gp phn nng cao k nng con ngi ca nh qun l, y l mt k nng quan trng gip nh qun tr thnh cng v lm vic c hiu qu. Cui cng chng ti mun nhc thm s ng gp ca cc mn nghin cu nhng vn lin quan n hnh vi nh tm l hc, x hi hc, tm l x hi hc, nhn chng hc v khoa hc chnh tr. Cc bn c th tr li mt s cu trc nghim sau y hiu r hn ni dung ca bi 1. C gng suy ngh v t tr li sau hy tm p n phn cui ni dung cu hi trc nghim. Chc cc bn thnh cng. Cu hi trc nghim v p n. 1. Hnh vi t chc l mt lnh vc nghin cu ch tm hiu nhng tc ng ca c nhn v nhm ln hnh vi trong t chc, t ci thin hiu qu ca t chc. a. ng. b. Sai.

18

Hnh 1.1 S hnh vi t chc

Hnh vi t chc Cp t chc

Vn ha t h

C cu t chc

Nng sut

Ra quyt nh ca nhm Lnh o

Vng mt

Cp nhm

Truyn thng C cu nhm

Thuyn chuyn

Xung t

Quyn lc

Hi lng

19

c tnh tiu s

Cp c nhn
Tnh cch

Nhn thc

ng vin

Quyt nh c nhn

Gi tr,

Hc tp Kh nng

Ngun: Robbins S.P (1999), Organizational Behavior. Ghi ch: chiu mi tn th hin s tc ng, nh hng gia cc yu t. 2. Bin ph thuc no trong hnh vi t chc phn nh s khc bit gia gi tr phn thng m nhn vin nhn c vi gi tr phn thng m h tin rng mnh nhn c. a. Thuyn chuyn. b. Qun l cht lng ton din. c. Hi lng trong cng vic. d. An ton trong cng vic.
20

3. C bao nhiu bin ph thuc trong m hnh hnh vi t chc trn thc t. a. 3 b. 4 c. 5 d. 6 4. Kin thc ca hnh vi t chc mang li nhiu li ch nh nh qun l v mn hc ny tp trung vo: a. Ci thin nng sut v cht lng. b. Gim thiu s vng mt. c. Tng mc hi lng trong cng vic ca nhn vin. d. Ci thin k nng con ngi ca nh qun l. e. Tt c u ng 5. Kh nng, tnh cch, hc tp l nhng vn c nghin cu cp . ca hnh vi t chc. a. Nhm. b. Bin ph thuc. c. C nhn. d. T chc. 6. Hnh vi t chc gip gii thch nhng vn sau ngoi tr: a. Tm hiu tc ng ca c nhn n hnh vi. b. Tm hiu tc ng ca t chc n hnh vi.

21

c. Tm hiu tc ng ca nhm n hnh vi. d. Ci thin k nng k thut ca nh qun l. 7. Nhng yu t chnh yu m chng ta mun gii thch hay d bo trong m hnh hnh vi t chc th c gi l cc bin c lp. a. ng b. Sai 8. Phong cch lnh o, quyn lc v xung t l bin thuc .. a. b. c. d. Cp nhm. Cp t chc. Cp c nhn. Cp quc gia.

p n 1b- 2c- 3c- 4e- 5c- 6d- 7b- 8a

22

PHN I:

CP C NHN
Bi 2:

C S CA HNH VI C NHN
Cc bn thn mn, chng ta ang bc vo phn u tin ca mn hc lin quan n cp c nhn. phn ny, chng ti tin l bn s tm thy c rt nhiu iu th v lin quan n bn thn mnh. Trong cuc sng cng nh trong cng vic, c nhng iu chng ta ngh, chng ta cm nhn v chng ta hnh ng nhng chng ta li khng gii thch c. Hy vng rng sau khi c xong phn 1, bn c th hiu c mnh v hiu c nhng ngi xung quanh mnh nhiu hn. Sau khi c xong bi 2, cc bn cn phi t c cc mc tiu sau: Xc nh nhng c tnh tiu s quan trng nh hng n hnh vi t chc. Gii thiu hai dng kh nng ca con ngi; nghin cu s ph hp gia cng vic v kh nng t c nhng hnh vi nh mong mun. Gii thch nhng yu t xc nh tnh cch ca c nhn. M t s tc ng gia cng vic vi tnh cch. Tm tt cc hc thuyt hc tp gip chng ta hiu r hn v s thay i hnh vi. Nh vy, ni dung chng ny nghin cu nhng yu t cp c nhn nh hng n nng sut lm vic, t l vng mt, mc thuyn
23

chuyn v s hi lng trong cng vic. Nhng nghin cu ca cc hc gi hnh vi t chc cho thy c tnh tiu s, kh nng, tnh cch v hc tp ca mi c nhn s nh hng n suy ngh, nhn thc v hnh ng ca h trong t chc. Sau y l nhng kt qu chng ta rt ra c t nhng nghin cu c h thng ca cc hc gi hnh vi t chc. I. c tnh tiu s: c tnh tiu s ca mt ngi bao gm tui, gii tnh, tnh trng hn nhn v thm nin cng tc. Nhng c tnh ny thng khch quan v d dng thu thp thng qua l lch ca nhn vin. 1. Tui - Cng ln tui, ngi lao ng li cng khng mun thuyn chuyn do c hi ngh nghip t hn v do yu t thm nin. - Nhn vin ln tui t khi vng mt nu khng cn thit, trong khi nhn vin tr tui c th v ham chi nn gi v co m xin ngh. Ngc li t l vng mt khng th trnh c (v au bnh) ca ngi ln tui li rt cao. - Nghin cu thc t cho thy, tui tc khng phn nh c nng sut lao ng ca nhn vin, bt k l trong cng vic chuyn mn hay khng chuyn mn. Ngi t tui th thiu kinh nghim nhng li c sc kho tt, ngi ln tui c kinh nghim nhng sc khe li khng cao. Trong khi , nng sut lm vic li ph thuc vo c sc kho v kinh nghim. - Hu ht cc nghin cu u cho rng c mi quan h tch cc gia tui tc v s hi lng trong cng vic. 2. Gii tnh
24

- Ngi ta thy rng khng c s khc bit r rt gia nam v n c th nh hng n kt qu thc hin cng vic. Kh nng gii quyt vn , kh nng phn tch, n lc cnh tranh, yu t ng vin, kh nng hc tp v tnh x hi ca nam v n khng khc nhau l my. - Khng c bng chng no cho thy gii tnh nh hng n s hi lng trong cng vic. - V vic thuyn chuyn cng tc, c mt s nghin cu cho thy n gii c mc thuyn chuyn cao hn nam gii trong khi nhng nghin cu khc li thy khng c g khc bit. - Tuy nhin cc nh nghin cu rt ra c kt lun l ph n c t l vng mt cao hn nam gii do h c trch nhim vi nhng cng vic trong gia nh nhiu hn. V d, khi con m ai s l ngi ngh nh chm sc? Phn ln l ph n. 3. Tnh trng hn nhn - Khng c chng c kt lun v s nh hng ca tnh trng hn nhn n nng sut lao ng. - Nghin cu cho thy nhng nhn vin lp gia nh t vng mt hn, mc thuyn chuyn thp hn v hi lng vi cng vic ca h cao hn so vi cc ng nghip cha lp gia nh. L do l v h cn s n nh trong cng vic v c ngha v, trch nhim vi gia nh. 4. Thm nin Thm nin y c hiu l s nm chng ta lm mt cng vic c th. Nh vy ngi cao tui cha chc thm nin cao v c th h thng xuyn thay i cng vic.

25

- Nghin cu hnh vi t chc cho thy thm nin v vng mt cng nh thm nin vi thuyn chuyn c mi quan h nghch bin. iu ny c ngha, ngi c thm nin cng cao th thng t vng mt v khng mun thuyn chuyn do s mt nhng khon phc li hoc tin lng t thm nin mang li. - Thm nin gp phn lm tng thm s hi lng trong cng vic. II. Kh nng Ngi c kh nng l mt ngi c th thc hin c nhng nhim v khc nhau trong cng vic. Kh nng c chia ra lm hai dng: t duy v th lc. 1. Kh nng t duy Cc kh nng t duy c trnh by trong bng 2.1. Bng 2.1: Cc kh nng khc nhau lin quan n t duy. Kh nng Tnh ton c hiu M t V d lin quan n CV Tnh ton nhanh K ton: tnh thu, v chnh xc. Hiu nhng g c hoc nghe c, hiu c mi lin h gia cc t vi nhau. Tc nhn Nhn thy im ging v khc Ngi lm cng tc iu tra chy n: c tnh tin hng. Gim c nh my thc hin cc chnh sch ca cng ty.

26

thc

nhau tht nhanh v chnh xc.

kh nng tm ra nhng du vt h tr cho iu tra.

Suy lun

Nhn bit chui logic trong vn vn .

Nghin cu th trng: d bo nhu cu sn phm trong giai on ti. Ngi gim st: la chn mt trong s cc ngh ca nhn vin.

quy np v gii quyt

Suy lun suy din

Kh nng s dng t duy logic v kh nng nh gi cc lun c v ng dng cc lun c ny.

Kh nng hnh dung

Tng tng c mt vt trng s nh th no nu v tr ca n b thay i.

Trang tr ni tht: trang tr li vn phng.

Ngun: Robbins S. (1999), Organizational Behavior, p.47 2. Th lc Kh nng ny gip con ngi c th thc hin c nhng cng vic i hi sc mnh, s linh hot v nhng c tnh tng t. Bng 2.2 gii

27

thiu chn dng kh nng th lc c bn c nhm thnh 3 nhm yu t: yu t sc mnh, yu t linh hot v cc yu t khc

Bng 2.2: Cc kh nng Yu t sc mnh

Chn kh nng hnh ng c bn Din gii

(1) Sc nng ng

Kh nng s dng c bp cng cao hay lin tc trong nhiu gi.

(2) Sc mang Kh nng s dng sc mnh c bp vc (3) Sc tnh ti (4) Sc bt nng cc thng hng. Kh nng s dng sc mnh chng li cc tc ng bn ngoi. Kh nng s dng ti a nng lng khi cn. Yu t linh hot Linh hot m rng Kh nng vn ng cc c bp ton thn v c bp lng cng lu cng tt. (6) Linh ng Nhanh nhn, di chuyn linh hot. Yu t khc

28

(7) Phi hp c th (8) Cn bng

Kh nng iu phi cc hot ng khc nhau trn c th lin tc. Kh nng duy tr trng thi cn bng cho d c nhng tc ng lm mt tnh thng bng.

(9) Sc chu ng

Kh nng tip tc c gng ti a v i hi ko di. Ngun: Robbins S. (1999), Organizational Behavior, pp. 49

3. S ph hp gia kh nng v cng vic Kt qu lm vic ca nhn vin tng ln khi c s ph hp gia kh nng v cng vic. iu g xy ra khi khng c s ph hp gia kh nng v cng vic? C hai trng hp: Trng hp 1: Kh nng khng p ng c cng vic. Tnh trng ny c nhn ra thng qua nhng tht bi ca nhn vin do khng kh nng. Trng hp 2: Kh nng vt qu yu cu ca cng vic. Trng hp ny rt kh nhn bit. Cng vic vn hon thnh nhng t chc s khng s dng ht hiu sut ca nhn vin v c th dn n gim mc hi lng ca nhn vin.

III. Tnh cch Tnh cch l tng hp tt c cc cch thc m mt c nhn c th s dng phn ng hoc tng tc vi nhng ngi khc. 1. Cc yu t nh hng n tnh cch.
29

1.1 Di truyn Ba nhnh nghin cu khc nhau ca cc hc gi v hnh vi t chc u a ra mt kt lun ng tin cy, l di truyn gi mt phn quan trng trong vic xc nh tnh cch c nhn. Nhng tnh cch nh nht nht, s st, hay lo lng hu nh l do di truyn. Tuy nhin, nu tnh cch c hnh thnh hon ton l do di truyn th n s khng thay i t khi sinh ra. Nhng trn thc t, tnh cch cn chu tc ng ca nhng yu t khc lin quan n mi trng v tnh hung.

1.2 Mi trng Nhng yu t bn ngoi nh hng v gp phn hnh thnh nn tnh cch chng ta. l nn vn ha m chng ta sng, ln ln cng nh cc chun mc gia nh, bn b, cng ng v nhng yu t nh hng khc m chng ta tri qua. V d, nhng ngi ln ln vng t min Trung Vit nam thng c tnh cn c, tit kim trong khi nhng ngi sng min Nam Vit nam li c tnh hn nhin v sng thoi mi. 1.3 Ng cnh Tnh cch con ngi cho d n nh v chc chn cng vn thay i theo cc tnh hung khc nhau. V d khi i cm tri v khi i phng vn xin vic, mt ngi c th th hin hai hnh vi tnh cch khc nhau. Lc cm tri th a gin, nghch ngm nhng lc phng vn xin vic li t ra rt nghim tc. 2. Nhng tnh cch nh hng ch yu n hnh vi t chc. Cc nghin cu gn y cho thy c im tnh cch c th gip chng ta d on c cc hnh vi ca nhn vin trong t chc. V d, phn
30

ng ca h khi cng thng, s by t cm xc ca h trong nhng iu kin nht nh. Trong phn ny, chng ta ch cp n mt s tnh cch c th c th gip d bo hnh vi trong t chc. l tnh t ch, ch ngha thc dng, lng t trng, kh nng t iu chnh, xu hng chp nhn ri ro v tnh cch dng A. 2.1 Tnh t ch (locus of control) C nhiu ngi tin rng h chnh l ngi lm ch s phn ca mnh (tnh t ch cao), nhng cng c nhng ngi li cho rng nhng iu xy n vi cuc sng ca h l do may mn hoc ngu nhin (tnh t ch thp). Vy chng ta c th rt ra c kt lun g lin quan n tnh t ch? Ngi c tnh t ch thp thng t hi lng vi cng vic. C th l do h nhn thc rng mnh khng kim sot c kt qu cng vic ca t chc. Ngoi ra, t l vng mt ca h cao v h t tm vo cng vic hn so vi ngi c tnh t ch cao. Ngi c tnh t ch thp thng hay tun th mnh lnh v sn sng lm theo s ch dn ca cp trn. Cn nhng ngi c tnh t ch cao thng tm kim thng tin trc khi ra quyt nh, c ng c rt cao thnh cng trong cng vic, c gng kim sot mi trng bn ngoi. Ngi c tnh t ch cao thng c t l thuyn chuyn cao nu h cm thy khng hi lng vi cng vic. Tuy nhin, t khi h vng mt v l do sc kho. H nhn thc rng chnh mnh phi quyt nh sc kho ca mnh nn rt c trch nhim trong vic chm sc bn thn. Nhng ngi c tnh t ch cao thch hp vi cng vic qun l v chuyn mn hay nhng cng vic c tnh sng to, c lp. Ngc li,

31

nhng ngi c tnh t ch thp thng ph hp vi nhng cng vic hnh chnh v thng ph thuc vo s ch dn ca ngi khc thnh cng trong cng vic. 2.2 Ch ngha thc dng Nhng ngi theo ch ngha thc dng thng c u c thc t, gi khong cch trong tnh cm v lun tin rng s tht c th c chng minh. S lin quan gia ch ngha thc dng cao v hnh vi t chc c th c tm tt nh sau: - Nhng ngi thc dng thng kho lo hn, d thnh cng hn, ch yu l i thuyt phc ngi khc ch t khi b thuyt phc. H lm vic c nng sut, thch hp vi nhng cng vic cn m phn hoc nhng cng vic m nu c kt qu tt s c khen thng thm (v d nh bn hng). 2.3 Lng t trng Lng t trng th hin mc c nhn thch hay khng thch bn thn mnh. Kt lun rt ra t tnh cch ny nh sau: vic. Ngi c lng t trng thp thng nhy cm vi mi trng bn ngoi. H quan tm n nhng nh gi ca ngi khc v hay c gng lm hi lng nhng ngi xung quanh. Ngi c lng t trng cao thng hi lng vi cng vic hn l ngi c lng t trng thp. 2.4 Kh nng t iu chnh
32

Ngi c lng t trng cao thng tin vo kh nng ca mnh thnh cng trong cng vic. H chp nhn ri ro cao khi la chn cng

Ngi c kh nng ny thng bit cch iu chnh hnh vi ca bn thn ph hp vi tnh hung hoc hon cnh. Chng ta c th kt lun v dng tnh cch ny nh sau: Ngi c kh nng t iu chnh cao thng rt d thch ng vi s thay i ca bn ngoi. chn ng ngi, h c th c nhng biu hin tri ngc vi khi mt mnh. Nhng ngi c kh nng iu chnh cao rt ch n hnh vi ngi khc v d tun th. Do vy, h rt linh ng, d thng tin trong cng vic. Ngi c kh nng t iu chnh thp rt kin nh vi nhng iu h lm. 2.5 Xu hng chp nhn ri ro Mi ngi c kh nng chp nhn ri ro khc nhau. Nhng ngi thch ri ro thng ra nhng quyt nh rt nhanh v s dng t thng tin cho cc quyt nh ca mnh. H thch hp vi nhng ngh kinh doanh c phiu. Nhng ngi khng thch ri ro thng thch hp vi nhng cng vic nh k ton. 2.6 Tnh cch dng A Tnh cch dng A l cch gi nhng ngi c c im sn sng u tranh thnh cng nhanh hn trong thi gian ngn, lm vic nhanh, chu c p lc thi gian, t sng to, kh nng cnh tranh cao, h ch trng n s lng v sn sng nh i cht lng t c s lng. Nhng ngi ny thch hp vi cng vic bn hng. Tri vi tnh cch dng A l tnh cch dng B. Nhng ngi dng B khng chu c cm gic khn cp v mt thi gian, h khng cn th
33

hin hay tranh lun nu khng cn thit. Dng tnh cch ny c th gi cc chc v iu hnh cao cp trong t chc. IV. Hc tp 1. nh ngha: Hc tp l bt c mt s thay i no c tnh bn vng trong hnh vi, s thay i ny din ra nh vo kinh nghim. Trong nh ngha trn c nhiu iu cn lm r. Trc ht chng ta cn phi thy r hc tp bao hm s thay i. Thay i tt hay xu l tu thuc vo cch nhn ca mi t chc. im tip theo l thay i c tnh bn vng - nhng thay i tm thi khng c coi l bt k dng hc tp no. Ngoi ra, theo nh ngha, hc tp din ra khi c s thay i trong hnh ng. Mt thay i trong qu trnh suy ngh hay trong thi nu khng i km vi s thay i hnh vi th khng phi l hc tp. Cui cng, kinh nghim l cn thit trong hc tp. Kinh nghim chng ta c th t c trc tip nh vo vic quan st hay thc hnh, hoc gin tip thng qua c cc ti liu. V nu kinh nghim to ra s thay i bn vng trong hnh vi th chng ta c th cho rng vic hc tp c thc hin. Kin thc chng ta nhn c t hc tp c th l kin thc bn ngoi (hin hu) v kin thc t kinh nghim. Kin thc bn ngoi c c l thng qua cc bi ging hay qua giao tip vi mi ngi. Kin thc t kinh nghim l nhng iu chng ta c c t hnh ng hay suy ngh v chia s vi mi ngi bng cch quan st v tri nghim. i khi ta gp trng hp nh khi nghe ai ni vi mnh ti khng th ni vi anh lm nh th no, ti ch c th lm anh thy, th c ngha l anh ta ang s hu kin thc kinh nghim.
34

Cc hc thuyt hc tp di y s gip chng ta gii thch cch tip thu c kin thc 2. Cc dng l thuyt hc tp 2.1 L thuyt phn x c iu kin D a trn th nghim ca Ivan Pavlov v con ch cng ming tht v ci chung. Khi cha hnh thnh phn x c iu kin, con ch khng h chy nc ming khi nghe ting chung. Sau thi gian luyn tp, con ch hnh thnh phn x c iu kin v chy nc ming khi nghe ting chung, v n bit ting chung ny gn vi ming tht n s c n. Theo hc thuyt ny, hc tp c xy dng da trn mi lin h gia kch thch c iu kin v kch thch khng iu kin. V d, trong mt nh my sn xut, mi khi nhn c thng bo v chuyn ving thm ca cp trn, ban qun l s yu cu dn dp v lm v sinh sch s, lau chi ca s. Theo thi gian, vic lau chi ca s ca nhn vin tr thnh mt thi quen tt. Khi nhn thy ca s b bn, h s c phn x cn phi lau sch cho d i khi khng c chuyn ving thm no. Tuy nhin, phn x c iu kin l mt cch hc tp th ng. Mt t chc thng cn s tch cc hc tp ca nhn vin hn. V d nh ch ng t cu hi vi sp hoc yu cu gip khi c kh khn, ch ng i lm ng gi. L thuyt iu kin hot ng trnh by di y c th thay i cch hc tp ca nhn vin theo hng ch ng. 2.2 L thuyt iu kin hot ng Theo l thuyt ny, c nhn s hc cch c x t c nhng iu mnh mun v trnh nhng iu mnh khng mun. Nh tm l hc Skinner gi nh rng hnh vi c xc nh da trn hc tp. Do , nh

35

qun l nu tc ng vo nhng nguyn nhn dn n s hi lng trong nhn vin th nhn vin s c hnh vi m ngi qun l mong mun. V hnh vi ny s gia tng nu c cng c. V d, ngi bn hng mun tng thu nhp th cn phi bn nhiu hng hn. Tuy nhin nu bn c nhiu hng m khng c khen thng nh ban gim c ha th anh ta s khng duy tr hnh vi tch cc ny na. Mt th k gim c c sp yu cu lm thm ngoi gi v ha s khen thng c trong ln sau. C hng hi ng , nhng trong ln khen thng k tip, c khng c nhc n. Nh vy, nu ln sau c yu cu lm thm ngoi gi c khen thng, c th c ta s t chi. 2.3 L thuyt hc tp x hi L thuyt ny cho rng hc tp din ra bng cch quan st nhng ngi khc v t tr thnh m hnh hnh vi ca mi c nhn. Cc hnh vi ny gip c nhn t c kt qu lm vic tt hn ng thi trnh c nhng hnh vi khng ph hp. xy dng m hnh ny, qu trnh hc tp cn din ra theo 4 bc: - Bc 1: qu trnh ch - quan st m hnh mu. - Bc 2: qu trnh ti hin- nh li nhng g mnh quan st c. - Bc 3: qu trnh thc tp- lm li nhng g mnh quan st v nh c. - Bc 4: qu trnh cng c- ng vin hnh vi ny thng xuyn lp li. 2.4 ng dng ca l thuyt hc tp vo t chc - nh hnh hnh vi ca c nhn trong t chc thng qua cc hnh thc:

36

 Cng c mt cch tch cc: khen ngi nhng hnh vi tt nh lm vic tch cc, i lm ng gi... Cng c mt cch tiu cc. Khi nhn vin c hnh vi n trnh nhng vn gy kh khn cho mnh m nh qun l li b qua th c coi l cch cng c tiu cc. V d, trong lp hc nu thy gio t cu hi m sinh vin khng c cu tr li, h s nhn vo tp n trnh. Ti sao sinh vin li c hnh vi ny? C l, h cho rng thy gio s khng bao gi gi h nu h nhn vo tp. Nu thy gio cng c mt cch tiu cc l khng gi nhng sinh vin nhn vo tp khi thy t cu hi th hnh vi ny s tip tc lp li trong nhng ln thy t cu hi tip theo. Pht- loi b nhng hnh vi khng mong i trong iu kin khng my thin ch. V d, pht nhn vin hai ngy lm vic khng lng nu ung ru trong gi lm vic. Dp tt- dp b hon ton nhng iu kin c th to ra nhng hnh vi m t chc khng mong mun. Gim vng mt bng hnh thc bc thm. V d, doanh nghip pht

cho mi nhn vin khng vng mt ngy no trong thng mt phiu bc thm. Cc phiu ny c b vo mt chic thng v cui thng nh qun l s tin hnh bc thm. Nhng ngi may mn c th bc trng phiu thng mt s c phiu ca cng ty hay c php ngh mt ngy c hng lng. Khen thng nhng ngi i lm thng xuyn bng cch tr cho h

s tin ngh m m cng ty d tr hng nm dnh cho mt nhn vin. Pht trin cc chng trnh o to. K lut nhn vin.
37

Tm tt. Trong chng ny, chng ta tm hiu nhng yu t tc ng n hnh vi trong t chc. Nhng yu t ny bao gm: - c tnh tiu s cho ta nhng kt lun th v v tui tc, gii tnh, tnh trng gia nh v thm nin c nh hng n hnh vi ca nhn vin ti ni lm vic. - Kh nng cho ta bit c mc hi lng ca nhn vin i vi cng vic cng nh kt qu thc hin cng vic tt hay cha tt. - Tnh cch gip chng ta d on hnh vi c nhn t nh qun l c cch hnh x cng nh bin php gii quyt ph hp i vi tng c nhn. - Hc tp cho ta thy hnh vi c hnh thnh nh th no v t chc c th thng qua hc tp v cc chng trnh cng c nhn vin c c nhng hnh vi m t chc mong mun. Cu hi trc nghim 1. Nhn t nh hng n tnh cch gm: a. Di truyn. b. Ng cnh. c. Mi trng. d. Tt c u ng. 2. Nhng kh nng no sau y khng thuc v kh nng t duy. a. Kh nng tnh ton. b. Tc nhn thc.

38

c. Kh nng hnh dung. d. Sc nng ng. 3. nh ngha ng v hc tp bao gm nhng iu sau ngoi tr: a. Hc tp bao hm thay i. b. S thay i din ra tm thi. c. S thay i din ra nh kinh nghim. d. Hc tp i hi c s thay i trong hnh ng. 4. Tui ca nhn vin dng nh c mi lin h trc tip n: a. Nng sut. b. Thuyn chuyn. c. Vng mt. d. Tt c u sai. 5. Nhng bi kim tra lin quan n tr c s gip cho nh qun l d on c: a. Hi lng trong cng vic. b. Thuyn chuyn. c. Kt qu thc hin cng vic. d. Kh nng lm vic vi nhng ngi khc. 6. Nu sp ca bn khng gi li ha tr tin ngoi gi cho bn. Vy khi c yu cu lm ngoi gi, bn s t chi. l v d v: a. Phn x c iu kin. b. iu kin hot ng.
39

c. Thiu cam kt. d. Hc tp x hi. 7. Nh qun l c th p dng l thuyt hc tp vo trng hp no? a. X s khen thng gim vng mt trong t chc. b. K lut nhn vin. c. Pht trin cc chng trnh o to. d. Tt c u ng. p n 1d- 2d- 3b- 4b- 5c- 6b- 7d Cu hi tho lun Galaxy l mt doanh nghip chuyn cung cp sut n cng nghip. Gn y, cng ty thu Enerteam, mt t chc chuyn nghin cu vic tit kim nng lng t vn tit kim nng lng ti cc bp n ca mnh. Sau khi nghin cu, Enerteam a ra nhn xt sau: canh l mn n hng ngy khng th thiu c. Tuy nhin, ngi u bp ca Galaxy khng c thi quen y np ni canh ngay t u khi nu. Vy ch cn y np ni canh cho n khi nc si l c th tit kim khong 50 triu ng tin gas /nm cho Galaxy. Vy bn s lm g thay i thi quen ca u bp Galaxy? Gi tr li: - p dng l thuyt hc tp phn x c iu kin, ngi qun l s bt ng kim tra nhm to mt thi quen y np ni canh khi nu. - p dng l thuyt iu kin hot ng, ban lnh o s tho lun v thng nht hnh thc khen thng nu u bp ng np ni canh khi nu v tit kim c 50 triu ng/nm t tin gas.
40

- p dng l thuyt hc tp x hi bng cch cho xem mt m hnh mu v cch nu canh ca mt u bp. Cch tit kim thi gian v cch c lng thi gian nc si m np ni canh...

41

Bi 3:

NHN THC, GI TR, THI V S HI LNG TRONG CNG VIC

Cc bn thn mn, khi hc bi s 3 ny, bn cn tp trung ti a v phi c gng ht sc v bi ny kh di v hi tru tng. Tuy nhin, cc bn c tin rng chng ti ang cnh cc bn v ht lng gip cc bn c th vt qua kh khn nhm t kt qu cao trong hc tp. Sau khi hc xong bi 3, bn s c c nhng kin thc sau: - Hiu c th no l nhn thc, qu trnh nhn thc v cc yu t nh hng n nhn thc. - Bit c l thuyt quy kt v nh hng ca l thuyt ny n nhn thc. - Xc nh c nhng sai lch trong nhn thc. - Nm c mi lin h gia nhn thc v ra quyt nh. - Gii thch c h thng gi tr ca mi c nhn. - Hiu c ba thi ch yu lin quan n cng vic. - Thy c mi lin h gia thi v hnh vi. - Gii thch c nhng nhn t gp phn vo s hi lng trong cng vic. - Hiu c mi lin h gia s hi lng trong cng vic v hnh vi ca con ngi.

42

A. NHN THC I. Nhn thc v qu trnh nhn thc. 1. Nhn thc: Nhn thc l mt qu trnh qua c nhn t chc, sp xp v din gii nhng n tng gic quan ca mnh tm hiu mi trng xung quanh. Tuy nhin nhng iu chng ta nhn thc c th khc vi s tht khch quan. V d cng ty l mt ni lm vic tt: iu kin lm vic d chu, phn cng cng vic ph hp, tr lng cao, qun l c trch nhim v bit thng cm, nhng khng phi tt c mi ngi u ng nh vy v nhn thc ca mi ngi chu s chi phi theo mun ch quan. Hay khi chng ta nhn mt ngi ph n, c ngi thy c y p nhng c ngi li cho rng c y khng p. Nh vy, hnh vi ca con ngi da trn nhn thc ca h v nhng g l s tht ch khng phi da trn chnh s tht . 2. Qu trnh nhn thc. Theo nh ngha, nhn thc l mt qu trnh (xem hnh 3.1), c bt u bng nhng tc nhn ca mi trng, thng qua cc gic quan ca con ngi, c t chc v gii thch i n hnh vi. Qu trnh t chc v gii thch din ra theo cc bc: (1) Ch c chn lc- l qu trnh chn lc nhng thng tin nhn c qua cc gic quan. (2) T chc nhn thc v din gii. (3) Th hin cm xc v hnh vi.

43

Vy ti sao cc c nhn cng nhn vo mt s vt li c nhn thc v s vt khc nhau? C th ni nhn thc chu tc ng ca mt s yu t, s c trnh by phn II. II. Cc yu t nh hng n nhn thc. 1. Ngi nhn thc. Nghin cu cho thy nhng c tnh c nhn nh thi , ng c, mi quan tm, kinh nghim v k vng l nhng yu t nh hng n nhn thc ca mi ngi. Sau y l mt v d v nh hng ca thi n nhn thc: Mai v Dng cng ghi danh hc ngnh Qun tr kinh doanh. Mai thch nhng lp hc t ngi v c mun t nhiu cu hi cho thy gio. Dng th ngc li, anh ta mun hc nhng ging ng ln bi t khi t cu hi v khng thch b ch . Ngy u tin bc vo lp hc vi trn 100 sinh vin, s chng c g ngc nhin khi chng ta thy hnh vi ca h khc nhau: Mai t ra hn di trong khi Dng li mm ci hi lng.

44

Hnh 3.1: M hnh v qu trnh nhn thc

Tc nhn kch thch ca mi trng

Cm nhn

Nghe

Nhn

Ngi

Nm

Ch c chn lc

T chc nhn thc v din gii

Cm xc v hnh vi

Ngun: McShane S.L. v Von Glinow M. A. (2005), Organizational Behavior, pp. 76.

45

ng c ca mi ngi khi nhn s vic cng nh hng n nhn thc rt ln. V d, khi chng ta ang rt i, nhn vo bc tranh tru tng, chng ta c th nhn thc l nhng mn n trong khi nhng ngi khng i c th nhn ra mt th khc. V mi quan tm, khi cp trn c ch o l yu cu nhn vin khng c i lm tr, ngi qun l ca bn s nhn thc vic i tr ca bn ngy hm nay, sau khi c ch o, s khc vi nhn thc cch y mt tun. Vi kinh nghim, chng ta nhn thc nhng g bit khc vi nhng ngi cha bit g v iu . V d, mt ngi cha nhn thy ngi da en bao gi s c hnh vi khc vi nhng ngi tng thy h. K vng cng nh hng n nhn thc ca chng ta. Nu ta lun k vng cao v tnh cch ca ging vin nh trung thc, thng minh, ci mth khi gp mt ngi ging vin no , ta thng d nhn thc v ngi ny nh nhng iu ta ang k vng. 2. Mc tiu nhn thc. Cc c im ca mc tiu c quan st c th nh hng n nhn thc ca chng ta. V d, trong m ng, nhng ngi hot bt, n o li gy c ch nhiu hn so vi nhng ngi t ni. Mc tiu nhn thc khng th nhn n l, mi quan h gia mc tiu nhn thc v nn tng ca mc tiu s nh hng n nhn thc ca chng ta. V d, khi xem hnh 3.2 bn nhn thy g? Nu bn chn nn l mu trng, bn s thy mt ngi n ng ang thi kn, nhng nu bn chn nn l mu en, bn s thy khun mt mt c gi.

46

Hnh 3.2 Nn tng ca nhn thc

Ngoi ra, chng ta thng c khuynh hng gp nhng s vt ging nhau thnh nhm. V d, mt gim c bn hng mi c c n a bn hot ng A. Sau khi ng ny n lm vic khng bao lu, doanh s bn hng tng ln rt nhanh. Cha chc s gia tng doanh s v vic b nhim gim c mi c lin quan vi nhau. C th do gim c tin nhim trc tung ra nhng sn phm mi ph hp vi nhu cu ca ngi dn trong vng, hay do mt s l do khc. Nhng chng ta vn c xu hng cho rng hai s vic c lin quan vi nhau. 3. Tnh hung. Bi cnh cng tc ng rt ln n nhn thc. C th chng ta chng quan tm n nhng ngi mc o tm khi h bi bin nhng ta s rt ch n h nu gp trn ng ph. Thi im, nh sng, nhit ca mi trng lm vic cng lm cho chng ta nhn cng mt s vt theo cch khc nhau. V d, bui ti i d tic, vi nh sng mu vng, ta thy Lan rt p, sng hm sau nhn li th thy Lan khng p na. III. L thuyt quy kt (attribution theory).

47

Ta thng t cho nhng ngi khc cu hi Ti sao?. Ti sao ngi qun l li s dng s liu sai trong bng bo co ca mnh? Ti sao gim c iu hnh li pht trin chnh sch ny? Khi t ra nhng cu hi nh vy, chng ta mun c c hai dng thng tin: (1) Ngi ny tht s l ai? (2) iu g lm cho h c x nh vy? L thuyt quy kt cho rng khi c nhn quan st hnh vi ca mt ngi, h s c gng xc nh hnh vi xut pht t mun ch quan hay yu t khch quan. Hy hnh dung mt gim c sa thi nhn vin. Theo bn nng, chng ta s t cu hi: Ti sao ng ta lm nh vy?, c phi l do nhn vin ny vi phm quy nh ca cng ty hay l do ng gim c ny khng tt v thiu tnh ngi? ng gc ngi nhn vin, cu tr li c th l: (1) do nhn vin vi phm quy nh ( mun ch quan ca nhn vin) (2) do gim c thiu lng trc n (yu t khch quan). tr li chnh xc vn ny, cn phi phn tch ba yu t gip ta gii thch hnh ng, thi ca mt ngi. (1) Tnh phn bit (distinctiveness): th hin mt ngi c hnh ng theo cng mt cch trong cc ng cnh khc nhau. V d, nu mt ngi no lc no cng than phin, hay bt mn trong cc tnh hung khc nhau th tnh phn bit ca h thp v ngc li. (2) Tnh kin nh (consistency): cp n mt ngi c cng mt cch c x nhng thi im khc nhau. V d, nu mt ngi hnh ng hp tp ging nhau nhng thi im khc nhau th tnh kin nh trong trng hp ny l cao v ngc li. (3) Tnh ng nht (consensus): xt n cch c x ca nhng ngi khc c ging vi ngi m chng ta ang phn xt. Nu nhng ngi

48

khc c x tng t, th tnh ng nht trong trng hp ny l cao v ngc li. Da trn ba yu t ny, khi nhn thc mt vn no chng ta s nh gi ng hnh vi con ngi l ch quan hay khch quan. V d: quan st mt c nhn than phin v thc n, dch v, v trang tr ni tht ca mt nh hng. tr li cu hi ti sao c s than phin ny, chng ta ghi nhn nh sau:

49

Chng ta kt lun rng

Nhng ngi khc khng than phin (tnh ng nht thp)

C nhn ny thng than phin nh hng ny (tnh kin nh cao)

C nhn ny cng thng than phin nhng nh hng khc (tnh phn bit thp)

C nhn ny than phin v h kh tnh

Nhng ngi khc cng than phin (tnh ng nht cao)

C nhn ny thng than phin nh hng ny (tnh kin nh cao)

C nhn ny khng than phin nhng nh hng khc (tnh phn bit cao)

C nhn ny than phin v nh hng qu t (nguyn nhn khch quan)

Ngun: McShane S.L. v Von Glinow M.A. (2005), Organizational Behavior. T l thuyt ny, cc nh hnh vi cng pht hin thm nhng iu th v lin quan n nhn thc con ngi l sai lch quy kt c bn (fundamental attribution error) v t cao bn thn (self-serving bias).
50

Trong sai lch quy kt c bn, khi phn xt hnh vi ca nhng ngi khc, con ngi c khuynh hng coi nh nhng nh hng ca yu t bn ngoi v coi trng nh hng ca cc yu t ch quan. V d khi thy mt ngi i lm tr chng ta thng cho rng h lm bing thay v ngh rng c th l do kt xe. Vy th no l cao bn thn : i lc chng ta cho rng nhng thnh cng ca mnh l t bn thn v li cho tht bi ca mnh l do hon cnh. IV. Nhng hn ch trong phn xt ngi khc. 1. Tc ng ho quang. Tc ng ho quang xy ra khi chng ta rt ra n tng chung v mt ngi da trn mt c tnh duy nht ca ngi . V d mt nhn vin thng i lm tr, nhng ngi khc phi lm gip vic ca anh ta. Gim c bit iu nhng vn nh gi cao nhn vin ny ch bi v gim c thch anh ta v bit rng anh ta thng lm vic tt. Hay mt s bn tr hm m ca s T ch v anh ta p trai v tc ng ny lm cho h khng cn ch n cht ging, phong cch biu din ca ca s. 2. Rp khun. Rp khun l khi chng ta phn xt mt ngi da trn nhn thc v nhm m ngi ny l thnh vin. V d, bn nhn xt nh th no v nhng ngi eo mt knh, h l nhng ngi thng minh? Hay nu trc kia cng ty tuyn mt ngi tt nghip i hc M TP.HCM v nhn vin ny lm vic rt tt, th trong qu trnh tip tc tuyn dng sau ny, hi ng thng cho l nhng ng c vin tt nghip t trng ny s lm vic tt.

51

3. Php chiu Php chiu l hin tng d dng quy kt ngi khc v ngh rng nhng ngi cng ging mnh. Khi chng ta hay ni di th nghe nhng ngi khc ni, ta s cho l h cng ang ni di. 4. Tc ng tri ngc Tc ng tri ngc l cch nh gi mt c nhn chu nh hng bi s so snh vi nhng ngi khc. V d khi trnh by trn lp, nu hai ngi trnh by trc ni vp vp, lng tng, qun trc qun sau, trong khi ngi th ba t tin v trnh by lu lot hn, th ging vin c th s cho im ngi th ba cao hn cho d ni dung trnh by cha chc tt hn hai ngi trc . V. Mi lin h gia nhn thc v ra quyt nh c nhn Khng phi ch c nhng nh qun l mi ra quyt nh. Ngay c nhn vin - nhng ngi khng nm gi v tr qun l cng ra quyt nh. C th ni, cn phi ra quyt nh khi c vn cn gii quyt v phi la chn cc gii php. Lm th no c nhn trong t chc ra quyt nh v gii php sau cng c la chn c ng n khng? iu ny ph thuc rt nhiu vo nhn thc ca chnh c nhn . V d, khi ra quyt nh chn mt trng i hc theo hc, bn cn phi c thng tin v nhiu trng khc nhau. Nhng thng tin ny c th n t nhiu ngun khc nhau nh t bn b, bo i, truy cp trn mng hay do cc trng trc tip cung cp. C th cc thng tin ny mu thun vi nhau, do chng cn c kim tra, x l. Vy thng tin no s nh hng n quyt nh ca bn? iu ph thuc vo chnh nhn thc ca bn y. Nu bn cho rng thng tin t bn b, t nhng ngi ang theo hc

52

ti cc trng chnh xc hn, th qyt nh ca bn s da trn ngun thng tin ny. B. GI TR I. nh ngha v gi tr v tm quan trng ca gi tr. 1. nh ngha: Gi tr l nhng nim tin bn vng v lu di v nhng iu c coi l quan trng trong cc tnh hung khc nhau, nim tin ny nh hng cc quyt nh v hnh ng ca chng ta. Hay ni cch khc, gi tr chnh l nhn thc v nhng iu tt hay xu, ng hay sai. Gi tr khng ch i din cho nhng iu ta mun m cn l nhng iu ta phi lmtheo cch x hi mong mun. Gi tr s nh hng n vic la chn mc tiu ca chng ta v cc phng tin t c mc tiu . V d, Vit nam, nhng gi tr sng c cao l c lp, t do, hnh phc. Con ngi s sp xp nhng gi tr c coi trng ca mnh theo th t u tin. S sp xp ny to ra h thng gi tr. V d h thng gi tr ca chng ta l : s t do, c tn trng, trung thc, c vng li, c i x cng bng, hi lng. C ngi coi nhng thch thc trong cuc sng c gi tr hn hn vic lun tun theo ngi khc. 2. Tm quan trng ca gi tr. i vi hnh vi t chc, tm hiu v gi tr l cn thit v: - Gi tr l c s hiu c thi v ng lc ng vin ca c nhn. - Gi tr c nh hng n nhn thc ca nhn vin. V d: Bnh vin no cng c ni quy, bao gm nhng li gii thch v cc hnh vi ng, sai trong bnh vin. V d nh khng c gy n

53

o, thm bnh phi theo gi gic quy nh. Tuy ni quy ny khng hon ton l c gi tr i vi tt c mi ngi, song khi bnh vin a ra th ai cng chp nhn v ng h. II. Ngun gc ca h thng gi tr. H thng gi tr c hnh thnh mt phn quan trng t di truyn ca b m. Rt nhiu suy ngh ca chng ta v nhng iu ng, sai l do nh hng bi quan im ca b m. Hy kim nghim li xem quan im ca chng ta lc cn nh v gio dc, gii tnh hay chnh tr c im tng ng vi nhng iu m cha m chng ta suy ngh? Nhng khi ln ln, v tip xc vi nhng h thng gi tr khc, ta c th thay i h thng gi tr ca mnh. V d, khi mun tham gia vo cu lc b hip-hop trng, ta s mc qun thng, eo dy xch, o rng thng thnh, tc so le.... iu ny ngc li h thng gi tr ca b m, cho rng n mc nh vy l dn chi, khng lo hc hnh. III. Cc dng gi tr Nghin cu v gi tr ca Rokeach (RVS) chia cc gi tr ra lm hai nhm. Nhm 1 c tn l cc gi tr sau cng (terminal values), cp n kt qu mong i cui cng, tc l nhng mc tiu m con ngi mun t c trong sut cuc i mnh. Nhm 2 c gi l nhm gi tr phng tin (instrumental values), cp n nhng dng hnh vi c u tin hay cc phng tin gip t c cc gi tr sau cng. Hnh 3.2 cho nhng v d c th hn v hai nhm gi tr ny. Chng hn khi c mc tiu cn t c trong sut cuc i l sng hnh phc, th chng ta cn phi nhn thy gi tr ca s chn thnh v chung thc nh l mt phng tin t c hnh phc.

54

Hnh 3.2: Cc gi tr sau cng v gi tr phng tin trong nghin cu ca Rokeach. Cc gi tr sau cng Mt cuc sng tin nghi. Mt cuc sng th v. Cc gi tr phng tin Tham vng (tinh thn lm vic sing nng). u c ci m.

t c thnh cng (c ng gp cho x hi). Mt th gii ha bnh (khng c chin tranh v xung t). An ton gia nh (chm sc nhng ngi thng yu). Hnh phc. Cng bng.

C kh nng (cnh tranh v hiu qu).

Vui v.

Tha th.

Chn thnh, trung thc. Dng cm

Ngun: Robbins S.P., Organizational Behavior (1999), pp.134 IV. Cc gi tr gia nhng nn vn ha khc nhau Ngy nay, c nhiu t chc m nhn vin lm vic n t nhiu nc khc nhau trn th gii. Do , nh qun l phi c kh nng lm vic vi nhng ngi n t cc nn vn ha khc nhau, hiu c s khc bit v gi tr gia cc nn vn ha, qua c th gii thch v d bo
55

hnh vi ca nhn vin t cc nc khc nhau. Nghin cu ca Geert Hofstede v vn ny s c tm tt trong bng 3.3. Bng 3.3 Cc v d v nhm vn ha Quc gia Khong cch quyn lc* Trung Quc Php c Hng Kng Indonesia Cao Nht bn Nga M TB Cao Thp Thp TB TB Cao TB Cao Thp Cao Thp TB Cao Thp Thp TB Thp Thp Cao Thp Cao Cao Cao Thp TB Cao Cao Cao Ch S ngha lng c cuc N ri nh di hn****

trnh hng

nhn** sng*** ro Thp TB

Trung Cao bnh Cao TB Thp Thp TB Cao

Ghi ch: * Khong cch quyn lc (power distance): th hin mc chp nhn quyn lc trong mt quc gia, mc ny c phn b mt cch khng cng bng. ** Ch ngha c nhn thp ng ngha vi ch ngha tp th.

56

*** S lng cuc sng thp ng ngha vi cht lng cuc sng cao. **** nh hng di hn thp ng ngha vi nh hng ngn hn. Ngun: Robbins S.P., Organizational Behavior (1999), pp.140

C. THI I. Khi nim Thi l nhng pht biu hay nhng nh gi c gi tr v s vt, con ngi hay vt. Thi phn nh con ngi cm thy nh th no v mt iu no . V d, khi ti ni: ti thch cng vic ny, ti ang biu l thi v cng vic. Thi khng ging gi tr nhng c hai c mi lin quan. Mi lin quan ny c th hin thng qua 3 thnh phn ca thi :

- Thnh phn nhn thc bao gm kin hoc nim tin v thi . V d mi ngi u tin rng phn bit i x l hnh ng sai tri. Ti cng ng vi kin ny v iu th hin nhn thc v thi . - Thnh phn nh hng l cm nhn hay cm xc ca thi . V d cu pht biu: ti khng thch Tun v anh ta c thi phn bit i x vi ph n, cu ny cho chng ta thy c cm xc ca ngi pht biu v s phn bit i x. - Thnh phn hnh vi l ch c x theo mt cch no vi mt ngi hay mt vic g . V d ti thng trnh gp Tun bi hnh vi phn bit i x vi ph n ca anh ta.

57

Nh vy, thi c th hn gi tr, v bt c thi no cng lin quan n mt s gi tr no . Nu nh gi tr c tnh n nh cao th thi li t n nh hn. V d, cc thng ip qung co cho ta thy r nht s c gng ca cc nh sn xut thay i thi ca ngi xem i vi sn phm hay dch v ca mnh. Trong t chc, thi quan trng v n nh hng n hnh vi trong cng vic nh hnh 3.4.

58

Hnh 3.4 M hnh thi v hnh vi

Nhn thc v mi trng

Nim tin

Cm xc Thi

Hnh vi ch

Hnh vi

Ngun: McShane S. L. v Von Glinow M.A. (2003), Organizational Behavior, pp. 113

59

II. Cc loi thi Hu ht cc nghin cu v hnh vi t chc u quan tm n 3 loi thi sau: 1. Hi lng vi cng vic. Ngi hi lng trong cng vic s c thi lm vic tch cc v ngc li. 2. Gn b vi cng vic c nh ngha nh l mc qua mt ngi nhn bit cng vic ca mnh, tch cc tham gia vo cng vic v h cho rng kt qu thc hin cng vic l quan trng cho chnh bn thn mnh. Nh vy s gn b vi cng vic cng cao s lm gim t vng mt v t l thi vic. 3. Cam kt vi t chc th hin mc mt nhn vin gn b cht ch vi t chc v cc mc tiu ca t chc, mong mun lun c l thnh vin trong t chc. Nghin cu cho thy c mi lin h nghch bin gia cam kt vi t chc v s vng mt hay t l thuyn chuyn. IV. L thuyt bt ha nhn thc. Thi thng dn n hnh vi, nhng i khi hnh vi li nh hng n thi do qu trnh bt ha nhn thc. Bt ha y c hiu l xung khc, khng tng hp. Leon Frestinger a ra hc thuyt bt ha nhn thc vo cui thp nin 50 ca th k 20. Thuyt ny cp n s khng tng hp m c nhn c th nhn thy gia hai hay nhiu thi hoc gia thi v hnh vi. S khng tng hp to nn mt p lc khng my thoi mi v cng chnh p lc ny khuyn khch chng ta thay i gi trng thi n nh. V d, cc ca s u bit khng ng thu thu nhp l sai, nhng h vn mun trn thu, l s bt ha nhn thc. Vy lm th no gim s bt ha? Cn phi:

60

- Xc nh tm quan trng ca cc yu t to ra s bt ha. Khi chng ta cho rng yu t to bt ha l khng quan trng th chng ta s khng phi chu p lc ny. Nu ca s cho rng khng ng thu thu nhp cng chng c g quan trng th t khc h khng cm thy p lc vi hnh vi trn thu ca mnh. - Mc nh hng ca bn thn n cc yu t to ra s bt ha. Nu nhn thy s bt ha l kt qu khng th kim sot c, th him khi chng ta chp nhn thay i thi . Nh trong trng hp ca ca s, nu trn thu khng do h kim sot m do bu s hay nh qun l lm th h s khng cm thy c ti. - Nhn bit phn thng c th i km vi bt ha. Nu i km vi bt ha rt ln l mt phn thng rt c gi tr th chng ta c khuynh hng gim p lc c hu v bt ha. Khi ca s trn thu, h nhn thy s tit kim c s tin qu ln. S tin ny c th s lm cho h khng cn cm thy y ny v hnh vi trn thu ca mnh. Vy nh qun l p dng l thuyt bt ha ny trong t chc nh th no? L thuyt ny gip h d bo xu hng cam kt thay i hnh vi v thi . Khi p lc ca bt ha cng ln, nu t chc bit qun bnh vi tm quan trng, s chn la v phn thng, th p lc bt ha s ngy cng gim. V d, nhiu nhn vin lm vic trong cc nh my sn xut thuc l cm thy c s bt ha rt ln gia cng vic v nhng tc hi do thuc l gy ra cho x hi. Nh vy, nh qun l cn phi tm cch gim s bt ha ny bng cc hot ng h tr cho x hi t ngun li do kinh doanh thuc l em li, hoc to iu kin lm vic v chnh sch tin lng ng vin c nhn vin. Bn cnh , doanh nghip c th s dng bn iu tra thi d bo hnh vi trong t chc. T , c
61

c nhng phn hi c gi tr cho bit nhn vin nhn thc nh th no v iu kin lm vic, nhn ra nhng vn tim n, ch ca nhn vin sm hn, kp thi ngn nga hu qu. V d, kt qu iu tra cho thy nhn vin cm thy cng vic khng hp dn, iu kin lm vic khng tt. Vy cn phi lm g trnh s thuyn chuyn hay thi bt mn ca nhn vin. D. HI LNG TRONG CNG VIC Hi lng trong cng vic khng cn nghi ng g na l mt thi nghin cu rng ri nht trong hnh vi t chc. V nh nh ngha trong chng 1 l c s khc bit gia gi tr phn thng m nhn vin nhn c vi gi tr phn thng m h tin c th mnh s nhn c. Trong phn ny chng ta s cp n cch o lng s hi lng, xc nh nhn t ca hi lng v nh hng ca hi lng n nng sut, s vng mt v thuyn chuyn. I. o lng s hi lng trong cng vic C hai phng php ph bin nht c p dng. 1. o lng chung bng mt cu hi: ch hi nhn vin mt cu, i loi nh sau khi xem xt tt c cc yu t, bn hi lng vi cng vic nh th no?. Ngi c hi s tr li bng cch khoanh trn mt con s t 1 n 5 (1: rt bt mn, 5: rt hi lng). 2. o lng bng cch cng tng im: phng php ny kh phc tp. Chng ta phi bit nhng yu t quan trng trong cng vic v hi cm nhn ca nhn vin cho tng yu t. Cc yu t ny c th l bn cht cng vic, cch gim st, tin lng, c hi thng tin, cc mi quan h vi ng nghip. Nhng yu t ny c o lng theo thang o chun

62

v sau cng tt c im s li. im cng cao cho thy mc hi lng ca nhn vin cng tng. Phng php no c gi tr hn? Bng trc gic, chng ta thy rng nh gi s hi lng ca nhn vin, phng php 2 c l chnh xc hn. Tuy nhin nghin cu li cho thy phng php 1 li c gi tr hn. Gii thch cho vn ny nh sau: khi nim v hi lng trong cng vic vn qu rng do vy mt cu hi duy nht d nhin l mt cch o lng hm cha nhiu hn so vi cch cng tng im. II. Cc nhn t nh hng n s hi lng trong cng vic 1. Nhng cng vic c tnh thch thc tr tu. Nhn vin thch nhng cng vic to cho h c hi th hin kh nng v k nng ca mnh, thch s a dng trong nhim v, t do khi lm vic v c phn hi v kt qu lm vic. 2. Khen thng cng bng. Khi tin lng da trn yu cu cng vic, k nng c nhn, v tiu chun tr lng chung c coi l cng bng, mi ngi s hi lng. Tng t nh vy l c thng tin trong cng vic. 3. iu kin lm vic thun li. Nhn vin cng quan tm n mi trng lm vic sao cho tin nghi v khuyn khch lm vic tt. 4. ng nghip ng h. i vi hu ht nhn vin, cng vic rt cn s tng tc x hi. Do , mt ni lm vic m ng nghip thn thin, ng h s lm tng s hi lng cho nhn vin rt nhiu. 5. S ph hp gia tnh cch vi cng vic. Nh cp chng II, khi tnh cch v cng vic ca nhn vin ph hp th h s cng hi lng.

63

III. S hi lng vi cng vic vai tr l bin c lp. Trong phn ny chng ta s xem xt s hi lng nh hng n kt qu lm vic ca nhn vin nh th no? 1 Hi lng v nng sut Quan im u tin cho rng quan h gia hi lng vi nng sut c tm tt bng cu ni: ngi cng nhn hnh phc l ngi cng nhn lm vic c nng sut. Tuy nhin nu c thm cc yu t khc tc ng th mi quan h ny cng tch cc. V d, nhn vin lm vic nng sut hn nu khng chu p lc hay b kim sot bi cc yu t bn ngoi. C mt quan im khc th hin mi quan h nhn qu gia hi lng v nng sut. Nng sut lao ng dn n hi lng thay v ngc li. V d, khi lm vic c nng sut cao, t ta s cm thy hi lng v iu . Ngoi ra, nu t chc khen thng da trn nng sut th khi nng sut cng cao, mc lng s tng, kh nng thng tin tt, c khen ngi, mc hi lng ca chng ta vi cng vic s cng cao Tuy nhin nhng nghin cu gn y ng h cho quan im u tin. l t chc c nhiu nhn vin hi lng s c hiu qu lm vic cao hn. 2 Hi lng v s vng mt Mi quan h gia hi lng v vng mt l mi quan h t l nghch v gn nh khng h thay i.

64

3 S hi lng v thuyn chuyn S hi lng cng c mi quan h nghch bin vi thuyn chuyn. S tng quan ny cao hn so vi kt qu nghin cu v hi lng v vng mt. Tm tt Trong chng ny chng ta cp n tc ng ca nhn thc, gi tr v thi n hnh vi t chc. Nhn thc khng ch nh hng n hnh vi ca bn thn m cn tc ng n nhng nh gi v hnh vi ca ngi khc. Gi tr nh hng n cc quyt nh, hnh ng cng nh s la chn mc tiu. Nu bit thi ca mt ngi, c th d bo c hnh vi ca h, t tm cch loi b nhng hnh vi khng mong mun v khuyn khch nhng hnh vi mong mun. Hi lng ng vai tr va l bin c lp va l bin ph thuc ca m hnh hnh vi t chc. Hi lng trong bi ny gp phn tng nng sut, gim vng mt v thuyn chuyn.

65

Cu hi trc nghim 1. Qu trnh nhn thc din ra theo my bc? a. 3 b. 4 c. 5 d. 6 2. xc nh hnh vi c nhn xut pht t mun ch quan hay yu t khch quan th chng ta phi da trn cc yu t ngoi tr: a. Tnh phn bit. b. Nhn thc. c. Tnh kin nh. d. Tnh ng nht. 3. Bn i lm tr vo bui sng, sp bn cho rng do bn ng dy tr m khng h ngh rng do kt xe. Vy sp bn c th ri vo dng sai lch no khi phn xt ngi khc: a. Tc ng ho quang. b. Sai lch quy kt c bn. c. Rp khun. d. Php chiu. 4. Rokeach cho rng gi tr phng tin m bo an ton cho gia nh l: a. Vui v.

66

b. C trch nhim. c. Tha th. d. C kh nng. 5. Mt trong bn gi sau y khng phi l thi : a. Nng sut lm vic. b. Hi lng vi cng vic. c. Gn b vi cng vic. d. Cam kt vi t chc. 6. Tt c nhng yu t sau u gp phn lm tng s hi lng trong cng vic ngoi tr: a. Khen thng cng bng. b. Cng vic khng c tnh thch thc. c. ng h ca ng nghip. d. iu kin lm vic thun li. 7. Hi lng trong cng vic gi vai tr no trong m hnh hnh vi t chc: a. Bin ph thuc. b. Bin c lp. c. Bin ngoi suy. d. a, b u ng.

Cu hi tho lun
67

Trong mt tnh hung lin quan n cng vic, theo bn, vic c gng xc nh hnh vi ca mt nhn vin l ch quan hay khch quan c quan trng khng? Gii thch. Gii p Rt quan trng, nht l khi nh gi kt qu thc hin cng vic ca nhn vin, gii thch hnh vi i tr hay han thnh cng vic khng ng hn, hoc khi khen thng. V d: Khi nhn vin hon thnh nhim v c giao, ngi qun l phi nh gi xem: Do nhn vin c nng lc- yu t bn trong (ch quan)- cn khen thng. Do may mn- yu t bn ngoi (khch quan)- khng cn khen thng.

p n trc nghim 1 a- 2b- 3b- 4c- 5a- 6b- 7d

68

Bi 4:

NG VIN NGI LAO NG

Trong cuc sng, mi ngi chng ta u c rt nhiu nhu cu. Chnh nhng nhu cu ny ng vin chng ta lm vic v n lc phn u. Bi 4 s phn tch nhu cu ca con ngi da trn cc hc thuyt khc nhau, qua nh qun l c th ng dng ng vin nhn vin. Chng ti hy vng rng, sau khi hc xong bi 4, cc bn c th: - Hiu v ng vin v qu trnh ng vin. - Bit c cc l thuyt ng vin u tin v ng thi v nhu cu. - Hiu c l thuyt k vng v ng dng vo cc hnh thc khen thng. - Gii thch c l thuyt mc tiu v nhng c im ca mc tiu khi thit lp. - Nm c ng dng ca l thuyt cng bng trong thc t. NI DUNG BI HC Trc tin, chng ta cn tm hiu xem ng vin l g? I. Khi nim v ng vin. Theo Robbins, ng vin l tinh thn sn sng c gng mc cao hng n mc tiu ca t chc trong iu kin mt s nhu cu ca c nhn c tha mn theo kh nng n lc ca h. nh ngha cp n 3 yu t quan trng l s c gng, mc tiu ca t chc v nhu cu. V d, khi c nhu cu c mi ngi khen ngi, ta s b mt p lc buc
69

phi n lc tha mn cho c. T , chng ta s c nhng hnh vi ph hp c khen nh lm vic chm ch, tch cc, t vng mt, tng nng sut, th hin s hi lng trong cng vic. Khi mc tiu khen ngi t c, c ngha nhu cu ca chng ta c tha mn, p lc s gim dn, qu trnh ng vin n lc kt thc, chng ta li c th xy dng nhng nhu cu mi v tip tc n lc phn u. Tm li, nhng ngi c ng vin l nhng ngi ang trong trng thi p lc v gii ta p lc ny, h cn n lc. Khi n lc tha mn c nhu cu ca mnh, th p lc s gim. Chng ta c th thy qu trnh tha mn nhu cu ca con ngi trong hnh 4.1

Hnh 4.1 Qu trnh ng vin

Nhu cu khng c tha mn

p lc

N lc

Tm kim hnh vi

Gim p lc

Nhu cu tha mn

Ngun: Robbins S.P. (1999), Organizational Behavior, p.168

II. Cc l thuyt v ng vin Cc l thuyt u tin v ng vin. T thp nin 50, cc khi nim v ng vin xut hin kh nhiu. C 3 l thuyt c th trong giai on ny c coi l s gii thch ni

70

ting v ng vin, mc d vn b cng kch d di v b t nhiu cu hi. l l thuyt bc thang nhu cu ca Maslow, l thuyt X, Y v l thuyt hai nhn t.

1. L thuyt bc thang nhu cu Abraham Maslow l ngi ra l thuyt ny. ng cho rng con ngi c 5 nhu cu c bn, c sp xp theo th bc: (1) Nhu cu sinh l: n, mc, (2) Nhu cu an ton: c x hi bo v, khng b tn thng v tinh thn ln th xc. (3) Nhu cu x hi: lin quan n tnh bn, tnh yu, c giao tip vi mi ngi. (4) Nhu cu c tn trng: lin quan n t ch, a v, c mi ngi bit n v ch . (5) Nhu cu t th hin mnh: mun tr thnh mt ngi theo kh nng ca mnh, c pht trin bn thn. Con ngi c ng vin t c nhu cu cao hn sau khi nhu cu bc thp nh nhu cu sinh l, nhu cu an ton c tho mn. iu ny c Maslow gi l qu trnh gia tng hi lng. L thuyt ny rt ra c mt iu, nh qun l nu mun ng vin ai th cn phi bit h ang bc thang nhu cu no v tm cch tha mn bng hoc hn mc nhu cu ny.

71

2. L thuyt X, Y. Douglas McGregor a ra hai quan im tri ngc v con ngi nh sau: - L thuyt X gi nh rng nhn vin khng thch lm vic, li bing, khng thch chu trch nhim v phi b cng bc thc hin cng vic. - L thuyt Y cho rng nhn vin thch lm vic, sng to, c trch nhim v c th t nh hng lm vic. C th ng dng c iu g t hc thuyt ny? tr li cu hi, chng ta cn s dng l thuyt bc thang nhu cu ca Maslow. Hc thuyt X ni v nhng c nhn ang mc nhu cu bc thp, trong khi hc thuyt Y gi nh c nhn ang nhu cu bc cao. McGregor tin rng l thuyt Y c hiu lc hn l thuyt X. Do , ng a ra cc tng nh cho nhn vin tham gia vo qu trnh ra quyt nh, thit k nhng cng vic i hi c trch nhim v tnh thch thc cao, xy dng mi quan h lm vic trong nhm tt nhm ng vin cho nhn vin ti mc ti a. 3. L thuyt hai nhn t. L thuyt ny do Frederick Herzberg a ra. ng cho rng mi quan h ca c nhn vi cng vic l mi quan h c bn v thi hng n cng vic c th xc nh c s thnh cng hay tht bi ca chnh c nhn . Theo hc thuyt ny, nhn t bn trong lin quan n hi lng trong cng vic cn nhn t bn ngoi dn n s bt mn. Hnh 4.2 cho thy nhng nhn t bn phi l nhn t bn trong (nhn t ng vin) v bn tri l nhn t bn ngoi (nhn t duy tr)

72

Hnh 4.2 So snh gia ngi hi lng v khng hi lng vi cng vic Nhn t duy tr (nhn t bn ngoi) Nhn t ng vin (nhn t bn trong) 1. An ton. 2. a v. 3. Cc mi quan h vi cp di. 4. Cuc sng c nhn. 5. Quan h vi ng nghip. 6. Mc lng. 7. iu kin lm vic. Mi quan h vi ngi gim st. 9. Gim st. . Chnh sch v qun tr ca cng ty.
Nhn t to ra s bt mn Nhn t to ra s hi lng

1. Pht trin. 2. Tin b. 3. Trch nhim.

4. Cng vic. 5. Nhn bit. 6. Thnh tu.

Ngun: Robbins S.P. (1999), Organizational Behavior, p.172

73

Hc thuyt ny gip cho nh qun l bit c cc yu t gy ra s bt mn cho nhn vin v t tm cch loi b nhng nhn t ny. V d, nhn vin c th bt mn vi cng vic v mc lng ca h qu thp, cp trn gim st qu nghim khc, quan h vi ng nghip khng tt. Nh vy nh qun l phi tm cch ci thin mc lng, gim bt gim st, v xy dng tnh ng nghip tt hn. Tuy nhin khi cc nhn t gy bt mn c loi b th cng khng c ngha l nhn vin s hi lng. Nu mun ng vin nhn vin, lm cho h hi lng trong cng vic th ngi qun l cn ch trng n nhng yu t nh s thnh t, c nhn bit, bn thn cng vic, trch nhim v pht trin. V d, nhn vin s cm thy hi lng vi cng vic khi h c giao mt cng vic ng kh nng v tnh cch ca mnh, c c hi hc tp v nng cao k nng ngh nghip. Cc hc thuyt ng thi v ng vin. 4. L thuyt ERG L thuyt ny do hc gi v hnh vi t chc Clayton Alderfer xng khc phc nhng vn gp phi trong l thuyt ca Maslow. L thuyt ny nhm nhu cu con ngi thnh 3 nhm: tn ti (Existence); quan h (Relatedness) v pht trin (Growth). So snh 3 nhu cu ny vi 5 nhu cu ca Maslow ta s thy mi tng quan theo hnh 4.3. Khc vi m hnh ca Maslow, l thuyt ERG cp n qui trnh thoi lui khi tht bi. Quy trnh ny cho rng khi khng th tho mn nhu cu cao hn, chng ta s quay tr v mc nhu cu thp hn. Cn vi Maslow th con ngi vn mc nhu cu mong mun v tm mi cch tha mn nhu cu ny. L thuyt ERG trn thc t c cc nh qun
74

l vn dng di hnh thc tr lng theo k nng ca nhn vin. C ngha l tin lng s tng ln theo s k nng nhn vin c c hay s cng vic m h hon thnh. Hnh thc ny khuyn kch ngi lao ng hc tp, trau di thm k nng v pht trin ngh nghip. Hnh 4.3 So snh nhu cu ca Maslow v l thuyt ERG ca Alderfer
Bc thang nhu cu ca Maslow L thuyt ERG ca Alderfer

T th hin c tn trng Nhu cu x hi An ton Tn ti Sinh l Pht trin Quan h

5. L thuyt McClelland v nhu cu L thuyt ny tp trung vo 3 nhu cu: thnh cng, quyn lc v lin minh. Nhu cu thnh tch: mt ngi c nhu cu thnh tch thng mong mun hon thnh nhng mc tiu c tnh thch thc bng n lc ca mnh, thch thnh cng khi cnh tranh v cn nhn c phn hi v kt qu cng vic ca mnh mt cch r rng.

75

Nhu cu quyn lc: nhng ngi c nhu cu quyn lc mong mun tc ng, nh hng v kim sot ti nguyn, kim sot con ngi nu c li cho h. Nhu cu lin minh: mong mun c mi quan h gn gi v thn thin vi mi ngi xung quanh. Nhu cu lin minh lm cho con ngi c gng v tnh bn, thch hp tc thay v cnh tranh, mong mun xy dng cc mi quan h da trn tinh thn hiu bit ln nhau. ng dng vo thc t, ta c th nhn ra rng c nhn c nhu cu v thnh tch cao s thnh cng trong cc hot ng doanh nghip. Nhng c nhu cu thnh tch cao khng nht thit s tr thnh mt nh qun l tt, c bit trong cc t chc ln. V h ch quan tm c nhn mnh lm cho tt m khng c nh hng n nhng ngi khc h cng lm vic tt. Trong khi , nhu cu v quyn lc v lin minh c lin quan cht ch n thnh cng trong qun l. Ngi qun l lm vic tt nht khi c nhu cu v quyn lc cao v nhu cu lin minh thp. Mt kt lun khc rt ra t l thuyt ny l nhu cu thnh tch c th c khuyn khch pht trin thng qua o to. Do , t chc c th t chc cc chng trnh o to pht huy th mnh ca cc nhu cu ny. V d, nhn vin c th c o to nhng cch suy ngh t kt qu cao trong cng vic, bit cch ginh chin thng, bit cch phn ng theo tnh hungChng trnh o to theo dng ny thng dnh cho nhng nhn vin ang lm nhng cng vic i hi pht huy nhu cu thnh tch cao nh bn hng. Trn thc t, cc l thuyt X, Y; hc thuyt hai nhn t, l thuyt ca McCellland v nhu cu cn c cc nh qun l vn dng trong cc chng trnh khuyn khch s tham gia ca nhn vin. Chng trnh ny
76

nhm tn dng ti a kh nng ca nhn vin v khuyn khch h gn b lu di vi t chc. C th l cho h tham gia vo qu trnh qun l ca t chc, c i din ca mnh tham gia vo nhm ra quyt nh trong cng ty hay tham gia vo qu trnh qun l cht lng, chia c phiu cho nhn vin. i vi l thuyt X, Y, chng trnh ny nhn mnh n vic nhn vin l ngi thch lm vic, c trch nhim v c th t nh hng lm vic, do cn cho h tham gia vo qu trnh qun l. i vi l thuyt hai nhn t, th vic tham gia ca nhn vin vo cc hot ng qun tr v ra quyt nh l mt nhn t ng vin bn trong gip h c pht trin, cm thy c trch nhim. ng thi, chng trnh ny cng nhm tha mn nhu cu ca nhn vin nh nhu cu thnh tch, c tn trng, c nhn bit, pht trin... 6. L thuyt mong i. L thuyt ny da trn tng cho rng con ngi s n lc lm vic khi bit rng nhng n lc ny s mang li kt qu nh mnh mong mun. V d, chng ta c gng lm vic v tin rng mnh s c khen ngi; t , t chc s khen thng nh tng lng, tin thng hay thng tin trong cng vic.. v s khen thng ny tha mn nhu cu ca chng ta (c khen thng, thng tin..) . M hnh hc thuyt mong i c trnh by hnh 4.3 cho thy yu t quan trng nht c quan tm trong l thuyt ny chnh l n lc, ng thi th hin cc mi quan h: - Quan h gia c gng-kt qu thc hin cng vic (EffortPerformance): mi c nhn t nhn thc c c gng ca h s mang li kt qu cng vic mc nht nh no .

77

- Quan h gia kt qu thc hin cng vic v khen thng (Performance-Outcome) cho bit nhn thc ca cc c nhn v kt qu thc hin cng vic s mang li cho h phn thng nh th no. - Quan h gia khen thng v mc tiu c nhn cho bit mc hi lng ca c nhn khi c t chc khen thng c p ng c mc tiu hay nhu cu c nhn khng v tnh hp dn ca nhng phn thng ny i vi c nhn.

Hnh 4.3: Hc thuyt mong i

Mong i E-P

Mong i P-O

Kt qu- mc tiu c nhn

Khen thng

N lc

Kt qu thc hin CV

Khen thng

Khen thng

Ngun: McShane S.L. et al(2005), Organizational Behavior, p.148

78

Khi ng dng hc thuyt ny trong thc t, cc nh qun l phi da trn cc mi quan h c bin php ng vin ph hp. C th tm tt cc hnh thc ng vin nh sau: Bng 4.4: p dng hc thuyt mong i. Mi quan h C gng- Tng nim Tuyn chn nhng ngi c kin kt qu tin v kh thc v k nng nh yu cu o to theo yu cu,c bng m t cng vic r rng Cung cp y ngun lc v thi gian Phn cng nhim v n gin v tng dn cho n khi nhn vin tr nn thng tho cng vic Gii thiu cc nhn vin tiu biu thc hin thnh cng nhim v ca mnh. Hun luyn cho nhn vin nu h thiu t tin. Kt qu Tng lng nh gi kt qu thc hin cng trong vic chnh xc thc hin nng cng vic thnh cng trong cng vic ca nhn vin Mc tiu p dng

thc hin tin

79

cng vic nhn vin Gii thch r rng v phn thng v khen thng v kt qu t kt qu thc hin cng vic thc hin cng vic tt s nhn c phn Cng khai mc khen thng ca nhn vin da trn kt qu thc hin cng vic trong qu kh

thng c Nu gng nhng nhn vin lm vic tt nhn c phn thng gi tr cao Khen thngmc tiu c nhn Tng vng phn thng t kt k t ra nhng phn thng m nhn v vin cho l c gi tr C nhn ha khen thng

qu Gim thiu s chnh lch gia thc hin khen thng v k vng cng vic nh mong mun Ngun: McShane S.L. et al(2005), Organizational Behavior, p.150

Hnh thc tr lng linh ng l mt ng dng t hc thuyt k vng. Cc chng trnh ph bin thng thy l tr theo s lng sn phm lm ra, phn chia li nhun ca cng ty, phn chia t l li nhun do nhn vin lm ra hay tin thng, tin hoa hng.... 7. L thuyt thit lp mc tiu.

80

Theo l thuyt ny, thit lp mc tiu l mt qu trnh ng vin nhn vin v lm r vai tr ca h thng qua cc mc tiu thc hin cng vic. Nhiu t chc p dng tin trnh thit lp mc tiu c tn ph bin l MBO (Management by Objectives- qun l bng mc tiu). Theo tin trnh ny, mc tiu ca t chc s c a xung cho tng n v sn xut, tng c nhn. Mc tiu t ra phi c nhng c im sau: - C th: nhn vin s c gng lm vic nhiu hn nu h bit c th nhim v ca mnh. Nu nh qun l ch ni rng phi c gng lm vic ht mnh, h s cm thy kh hiu khi cha bit c gng ht mnh lm vic g. - Ph hp: mc tiu t ra phi tng thch vi cng vic v kh nng kim sot ca nhn vin. V d, mc tiu tit kim nguyn liu sn xut s khng ph hp vi nhn vin vn phng v cng vic ca h khng lin quan n s dng nguyn liu sn xut. - C tnh thch thc: mc tiu c tnh thch thc s tc ng n nhu cu thnh tch hay nhu cu pht trin ca nhn vin. D nhin, khi t ra mc tiu ny phi xt n yu t ngun lc cn thit cung cp cho nhn vin cng nh khng qu p lc cho h. V d, t cho nhn vin bn hng mt mc doanh s cao trong nm nay c th s l mt thch thc. - C cam kt thc hin: nhn vin cam kt thc hin mc tiu, th nh qun l phi t ra c cc mc tiu c tnh thch thc mc ti u v c kh nng ng vin nhn vin hon thnh mc tiu ny. a ra mt mc tiu vt qu kh nng ca h (nh tng doanh s bn trong mt th trng ang suy thoi nghim trng) c th s lm trit tiu ng lc thc hin mc tiu ra ca h.

81

- Tham gia a ra mc tiu: nu nhn vin c tham gia vo qu trnh ra mc tiu, th mc tiu s hiu qu hn v n ph hp vi kh nng v ngun lc cn thit hin c ca nhn vin ng thi cng ph hp vi kin thc, v thng tin nhn vin c c, mc tiu t ra s c cht lng hn. - Phn hi kt qu thc hin mc tiu: vic phn hi cho nhn vin bit c h c t c mc tiu hay khng hoc lm nh th no t c mc tiu l ht sc cn thit. Ngoi ra, phn hi cng l mt hnh thc ng vin tha mn nhu cu pht trin ca nhn vin. L thuyt ny cng gp mt s hn ch. V d khi mc tiu c lin quan cht ch n khen thng bng tin, nhiu nhn vin c khuynh hng la chn nhng mc tiu n gin hn l mc tiu phc tp. Ngoi ra, kh c th p dng phng php ng vin qua mc tiu trong tt c cc cng vic. D vy, qun l bng mc tiu hin nay ang c p dng rng ri thay th h thng nh gi cng vic truyn thng. Nhn vin c nh gi thng qua vic c t c mc tiu hay khng? Cch nh gi ny gp phn ci thin kt qu cng vic, gim bt cm gic bt cng trong nhn vin. Ngoi ra, cch ng vin ny cng gip nhn vin bit c cc mc tiu lm vic c th, nhn c phn hi v kt qu lm vic, c to iu kin thun li gii quyt cng vic nhm t c mc tiu. 8. L thuyt cng bng L thuyt ny cho rng c nhn thng so snh t l gia thnh qu (O: outcome) ca h v nhng cng sc (I: Inputs) ca h b ra c c thnh qu vi nhng ngi khc, t c phn ng loi b bt c s bt cng no nu c. Cng sc y c hiu l k nng, s
82

c gng, kinh nghim, thi gian lm vic v nhng ng gp khc cho t chc. Nhn vin c th so snh mnh vi nhng ngi khc lm cng cng vic trong cng t chc hoc t chc khc. Ngoi ra, h cng c th so snh cng vic hin ti ca mnh vi nhng cng vic khc h tng lm. Khi tin hnh so snh, h s nhn thc l c hay khng s cng bng (bng 4.5). Bng 4.5: L thuyt cng bng T l so snh O/IA* < O/IB Nhn thc Khng cng bng do khen thng di mc O/IA = O/IB O/IA > O/IB Cng bng Khng cng bng do khen thng qu mc Ghi ch A v B l hai nhn vin c so snh vi nhau Khi nhn vin cm thy khng cng bng v h b thua thit so vi ngi khc, h s c mt s phn ng nh sau: (1) Khng b ra nhiu cng sc na. (2) Thay i thnh qu (v d: ch trng n s lng, gim cht lng). (3) Thay i nhn thc v mnh (trc kia ti ngh mnh lm vic mc trung bnh, nhng gi ti thy mnh lm vic rt chm ch). (4) Thay i nhn thc v ngi khc (tht ra Dng lm vic khng tt nh ti ngh). (5) La chn s so snh khc (ti lm vic tt hn cha mnh lc ng y tui ti).
83

(6) Ri b t chc. Cc hc gi hnh vi nh gi l thuyt ny t c gi tr thc tin. N c nhng hn ch nh - thiu tnh c th d bo nhu cu ng vin ca nhn vin cng nh hnh vi ca h; - khng cho thy nhng thnh qu hay cng sc no l c gi tr nht; - khng a ra nhng so snh khc ngoi O/I; gi nh nhn vin c tnh c nhn, ch k v hnh x theo l tr l khng chnh xc v trn thc t, vn c nhng ngi sng v ngi khc; - s cng bng hay bt cng l hon ton da trn cm nhn c nhn. Tm tt Trong chng ny, chng ta cp n nhng l thuyt ng vin gii thch ti sao c s thuyn chuyn hoc ti sao trong cng mt t chc, c ngi lm vic vi nng sut cao c ngi li khng? Mi l thuyt c nhng th mnh ring ca mnh trong d bo hnh vi. C th tm tt v nh gi kh nng d bo ca cc nhm l thuyt ny nh sau: L thuyt nhu cu cho thy mi quan h gia thnh tu v nng sut cng nh c gi tr d bo v mc hi lng trong cng vic. L thuyt thit lp mc tiu gip gii thch v bin nng sut trong m hnh hnh vi t chc nhng li khng cp n s vng mt, t l thuyn chuyn v s hi lng. L thuyt cng bng gii thch c bn bin ph thuc. Tuy nhin, n d bo v s vng mt v mc thuyn chuyn tt hn so vi d bo v nng sut. L thuyt k vng gii thch kh r v nng sut, s vng mt v t l thuyn chuyn ca nhn vin trong t chc. Nhng ng dng ca l
84

thuyt ny khng cao do nhng gi nh ca n ch lin quan n cc quyt nh ca nhn vin c tnh hp l cao. Cu hi trc nghim 1. Hc thuyt no c a ra khc phc nhng nhc im ca hc thuyt Maslow? a. Hc thuyt ERG. b. Hc thuyt cng bng. c. Hc thuyt McClelland. d. Hc thuyt mong i. 2. Trong hc thuyt cng bng, c nhn c nh gi da trn: a. T l gia chi ph v li ch. b. S nh i gia hiu sut v hiu qu. c. S nh i gia cht lng v s lng. d. T l gia thnh qu v cng sc. 3. Khi nhn vin cm thy khng cng bng, h c th phn ng theo my cch: a. 4 b. 5 c. 6 d. 7 4. Trong hc thuyt mong i, nim tin nhn c phn thng c gi tr nu thc hin cng vic tt cho ta thy:

85

a. Mi quan h gia n lc v kt qu thc hin cng vic. b. Mi quan h gia kt qu thc hin cng vic v khen thng ca t chc. c. Mi quan h gia khen thng ca t chc v mc tiu c nhn. d. Tt c u ng. 5. Theo l thuyt thit lp mc tiu th khi a ra mc tiu khng xt n yu t no? a. Tnh c th. b. Hiu sut thp. c. S phn hi. d. Tnh thch thc. 6. Yu t no sau y l yu t ng vin trong hc thuyt hai nhn t: a. Mi quan h vi cp trn. b. iu kin lm vic. c. Trch nhim. d. a v. 7. Mt ngi c nhu cu thnh tch cao thng thch mi trng lm vic: a. t thng tin phn hi. b. Mc ri ro thp. c. C hi pht trin cc mi quan h bn b cao. d. c phn hi v kt qu thc hin cng vic.

86

8. Theo Herzberg, khi nh qun l loi b nhng yu t gy bt mn trong nhn vin th h s hi lng vi cng vic: a. ng. b. Sai. 9. L thuyt cng bng cho chng ta thy mi c nhn khng ch quan tm n phn thng m h nhn c so vi cng sc h b ra m cn so snh t l ny vi nhng ngi khc. a. ng. b. Sai.

p n: 1a, 2d, 3c, 4b, 5b, 6c, 7d, 8b, 9a

87

PHN II:

CP NHM
Bi 5:

C S HNH VI CA NHM
Cho cc bn, Chng ta li gp nhau bi 5. bi ny, cc bn s bc sang mt cp mi, l cp nhm. Nn bit rng khi lm vic trong mt nhm, c nhn s c nhng hnh ng khc vi khi lm vic mt mnh. V d, khi lm vic c lp, bn c th linh ng gii quyt cng vic theo mun ca mnh, nhng vo mt nhm, bn phi gii quyt cng vic theo ng thi hn do nhm t ra v theo cch m c nhm quyt nh. Sau khi c xong bi ny, bn hy c gng tr li c nhng cu hi sau: chc? Hnh vi ca nhm chu nh hng ca nhng yu t no? Khi nhm ra mt quyt nh chung, liu c kh khn khng? c tt hn khng so vi ra quyt nh c nhn? nh ngha v nhm v l do cn phi hnh thnh nhm trong t

88

NI DUNG BI HC. I. nh ngha nhm v l do hnh thnh nhm. 1. nh ngha. Nhm l hai hay nhiu c nhn, c tc ng qua li v ph thuc ln nhau, cng n vi nhau t n nhng mc tiu c th. Cc nhm tn ti cng hon thnh nhng mc tiu do t chc t ra. V d, lp rp mt sn phm, cung cp dch v cho khch hng, thit k mt thit b sn xut mi hay cng ra nhng quyt nh quan trng. Tuy nhin khng phi bt c s kt hp no cng c coi l mt nhm. C nhiu ngi cng i chung, lm chung vi nhau nhng li khng c cng mc tiu hay khng c s ph thuc ln nhau th khng c coi l nhm. V d, nhng ngi bn hn nhau n tra th khng th gi l nhm chnh thc v h chng c mc tiu t chc chung, khng c hoc c rt t s ph thuc ln nhau. 2. L do hnh thnh nhm trong t chc. Sau khi c xong nh ngha, c l cc bn s t ra cu hi: trong t chc, c cn thit phi lm vic theo nhm hay khng?c cn tham gia vo nhm hay khng?: i vi t chc, lm vic nhm c nhng li ch sau: a ra quyt nh chnh xc hn (vn ny s c lm r hn trong phn sau). Pht trin cc sn phm v dch v tt hn. To ra mt lc lng lao ng kh th hn so vi lm vic n l. i vi nhn vin, lm vic theo nhm s mang li nhng li ch sau:
89

Cm thy mi quan h vi nhng ngi khc, c ng vin hon thnh mc tiu chung ca nhm.

C th thc hin nhiu cng vic khc nhau trong nhm (gim bt s nhm chn v ch thc hin mt cng vic duy nht).

a v.

Tha mn c cc nhu cu v an ton, quyn lc, lin minh v

II. M hnh hnh vi lm vic nhm. i khi chng ta c th thc mc rng: ti sao trong t chc, c nhng nhm lm vic tt hn nhng nhm khc? Ti sao c nhng nhm m cc thnh vin chp hnh rt nghim tc cc quy nh lm vic ca nhm? Cu tr li khng n gin cht no v kt qu lm vic ca nhm ph thuc vo rt nhiu yu t. V d, chng ta u bit rng, nhm khng th tn ti n l. Nhm l mt phn ca t chc, do n cng chu nh hng bi cc yu t bn ngoi lin quan n t chc. Hn na, thnh cng ca nhm cn ph thuc vo ngun lc ca cc thnh vin trong nhm nh tr thng minh, kh nng, tnh cch, nhu cu ng vin cng nh ph thuc vo c cu ca nhm khi xc nh nhng vai tr v chun mc cho nhm. Cui cng, quy trnh lm vic nhm v nhim v m nhm c giao cng gp phn tc ng n kt qu cng vic v s hi lng ca cc thnh vin trong nhm. hiu r hn v vn ny, hy xem m hnh hnh vi ca nhm trong hnh 5.1.

90

Hnh 5.1

M hnh hnh vi nhm

Ngun lc ca cc thnh vin trong nhm

Nhim v c giao cho nhm

Cc iu kin bn ngoi nh hng n nhm

Qui trnh lm vic nhm

- Kt qu thc hin cng vic - S hi lng

Cu trc nhm

Ngun: Robbins P.S.(1999), Organizational Behavior, p. 247 Theo hnh trn, s thnh bi ca mt nhm s c quyt nh bi cc yu t: cc iu kin bn ngoi, ngun lc ca cc thnh vin trong nhm, cu trc nhm, quy trnh lm vic nhm v nhim v c giao. Chng ta s cng nhau phn tch tng yu t. 1. Cc iu kin bn ngoi nh hng n nhm Di y l mt s iu kin bn ngoi nh hng n kt qu thc hin cng vic ca nhm v mc hi lng ca nhn vin. Chin lc ca t chc. V d, nu chin lc ca t chc l gim chi ph, tng cht lng th ngun ti nguyn phn b cho nhm thc hin cng vic c th s b ct gim, iu ny buc nhm phi c nhng
91

thay i duy tr kt qu cng vic. Mc hi lng s khng tng, nu khng mun ni l gim st. B my t chc. B my ny c cho php nhm ra quyt nh khng? khi lm vic c phi bo co cho ai khng? N b my qu cng knh v cng nhc th kt qu lm vic ca nhm v s hi lng ca cc thnh vin cng b nh hng. Cc quy nh do t chc ra mt cch chnh thc s l nhng rng buc cho nhm khi thc hin cng vic. Ngun lc ca t chc lin quan n kh nng ti chnh, cc trang thit b lm vic, thi gian. Nu ngun ti chnh di do, trang thit b lm vic hin i, thi gian khng qu gp rt th hiu qu lm vic ca nhm s tng ln. Qu trnh tuyn chn nhn s ca t chc c ph hp vi nhu cu hay c im ca nhm hay khng? Nu khng, c th s xut hin nhng mu thun phi chc nng trong nhm. bi 7, chng ta s thy r nh hng ca mu thun ny n kt qu lm vic ca nhm. H thng nh gi thc hin cng vic v h thng khen thng c khuyn khch, ng vin nhm c gng lm vic hay khng? Vn ha t chc. Vn ha t chc nh hng n nhm nh th no? Chng ta s cng nhau nghin cu chi tit trong bi 9. B tr ni lm vic c to iu kin thun li cho cc thnh vin trong nhm gp g v trao i cng vic hay khng.

92

2. Ngun lc ca cc thnh vin trong nhm. 2.1 Kh nng. Kh nng l tp hp nhng thc o qua xc nh cc thnh vin c th lm c cng vic ca nhm hay khng v hiu qu thc hin cng vic mc no? Nhng kh nng quan trng trong lm vic nhm l: Kh nng giao tip c nhn. Qun l mu thun v gii quyt mu thun. Hp tc gii quyt vn . Thng tin lin lc. 2.2 c tnh c nhn. Cc c tnh c nhn cho thy ngi c tnh x hi, ci m, linh ng v sng to s c mi quan h tch cc n nng sut, tinh thn lm vic v vng chc ca nhm. Ngc li, nhng ngi c tnh c on, thch thng tr v khng thch tun theo nhng quy nh s lm gim nng sut, tinh thn v vng chc ny. 3. Cu trc ca nhm. Nhm khng phi l mt hnh thc v t chc. N c c cu hot ng v t nh hnh hnh vi ca cc thnh vin, ng thi d bo cc hnh vi ca nhm cng nh kt qu cng vic ca nhm. Vy nhng yu t no gp phn to ra cu trc mt nhm? 3.1 Ngi lnh o chnh thc.

93

Mi nhm u cn c ngi lnh o chnh thc. Ngi ny cn c kh nng nh hng n cc thnh vin trong nhm t c mc tiu chung. Trong bi 7 ca phn cp nhm, chng ta s phn tch r hn. 3.2 Vai tr Vai tr l mt tp hp nhng hnh vi mong i dnh cho mt ngi ang mt v tr no trong mt n v x hi. Trong cuc sng, chng ta c th gi nhiu vai tr khc nhau. V d gim c mt nh my in cn c mt s cc vai tr hon thnh nhim v ca mnh: va nh mt nhn vin ngnh in, mt k s in, va l ngi qun l cng vic ca nh my. Ngoi ra, ng gim c ny trong gia nh cn l ngi chng, ngi cha, thnh vin ca cu lc b tennisGi nhiu vai tr trong cuc sng i khi s gp phi mu thun gia cc vai tr. V d, l mt ngi cha tt, gim c cn gim bt cc bui tip khch sau gi lm vic. iu ny cng c ngha, c hi thnh cng trong ngh nghip s b nh hng. Vy vai tr ca nhm nh hng g n kt qu cng vic ca nhm? Nghin cu cho thy rng, nhn thc ca ngi qun l v cng vic ca nhm s nh hng n kt qu nh gi thc hin cng vic. Nh vy, nu nhn thc v vai tr ca nhm p ng c k vng ca nh qun l, nhm s nhn c nhng nh gi cao cho nhim v nhm m trch. 3.3 Cc chun mc. Mi nhm u phi hnh thnh chun mc ring cho mnh. Chun mc cho cc thnh vin trong nhm bit nhng g h phi lm hoc khng c lm trong mt s tnh hung. V d, khng c ni chuyn ring trong lc ang tho lun. Cc chun mc ca mi nhm, mi cng ng v mi x hi s khc nhau. Cc chun mc chnh thc s c vit
94

ra giy nh mt cm nang ca t chc, trong trnh by nhng lut l, nhng th tc nhn vin phi tun theo. Tuy nhin phn ln cc chun mc l khng chnh thc m mi ngi ngm quy c vi nhau. V d, chng ta khng cn ai ni cng t bit khng nn bn tn ni chuyn qu nhiu trong khi sp ang i kim tra, gim stChun mc gip cho: Duy tr s sng cn ca nhm. Tng kh nng d on hnh vi ca cc thnh vin trong nhm. Gim nhng quan h rc ri gia cc thnh vin trong nhm. Gip phn bit cc nhm khc nhau. Nh vy, nu bit c cc chun mc ca nhm, ngi qun l c th gii thch c hnh vi ca cc thnh vin trong nhm. Bn cnh , nu cc chun mc h tr tch cc cho kt qu cng vic, ngi qun l c th hy vng nhiu vo qu trnh thc hin cng vic ca tng c nhn. Tng t nh vy, t l vng mt cao hay thp trong mt nhm cng ph thuc vo chun mc do nhm ra. Tuy nhin, iu chng ta cn quan tm hn c l s tun th cc chun mc trong nhm ca cc thnh vin. Chun mc ra m mc tun th khng cao th s nh hng n cng vic chung. Vy lm th no cc thnh vin trong nhm tun th cc chun mc. iu ny ph thuc vo thc ca h v tm quan trng ca nhm. Nu thc l nhm rt quan trng vi mnh th mc tun th s cao. Ngoi ra, nhm c th to ra nhng p lc buc cc thnh vin tun theo. 3.4 a v a v theo nh ngha ca x hi l v tr hay th hng do nhng ngi khc t ra cho nhm hay cc thnh vin trong nhm. a v c th
95

t c mt cch chnh thc do t chc t ra hoc t c mt cch khng chnh thc nh vo tui tc, kinh nghim, trnh chuyn mn, tnh cch m mi ngi nh gi cao. Ngi ta chng minh c rng a v c nh hng n sc mnh ca cc chun mc trong t chc v p lc tun th cc chun mc . V d, cc thnh vin trong nhm c a v cao thng t do hn, t chu khun php t cc chun mc ca t chc v p lc tun th cng t hn so vi cc nhm c a v thp. Nhng nhm c a v cao th mc thu nhp cao hn, quyn lc nhiu hn. Nh vy, nhng c nhn qu nhy cm v ngha cng bng c th s cm thy bt cng v gim bt n lc lm vic, ko theo nng sut lm vic gim st hoc h s tm nhng cch lp li s cng bng nh lm mt cng vic khc. 3.5 Quy m Khi nghin cu v quy m nhm, ngi ta nhn thy rng nhm t ngi (khong 7 ngi) hon thnh nhim v nhanh hn nhm ng ngi (12 ngi hoc nhiu hn). Tuy nhin, nhm ng ngi li c u th nh s a dng ca cc thnh vin. Mt trong nhng pht hin quan trng lin quan n quy m nhm l lng ph thi gian khi lm vic tp th (social loafing). S lng ph ny c hiu l khi lm vic tp th c nhn c khuynh hng t c gng hn l lm vic c nhn, dn n nng sut lao ng bnh qun ca c nhm s nh hn nng sut lao ng ca tng c nhn trong nhm. Ti sao vy? Nguyn nhn l do c s so b bi c ngi cho rng phn cng cng vic trong nhm khng ng u. Bn cnh trch nhim trong cng vic cn m h, khng c th n tng ngi nn cc thnh vin khng c thc c gng. Cui cng hiu sut

96

ca c nhn cng s gim khi h cm thy rng s ng gp ca h khng c nh gi ng mc. 3.6 Thnh phn nhm. Hu ht cc hot ng ca nhm i hi s a dng v k nng v kin thc. Nh vy, khi mt nhm khng ng nht v gii tnh, tnh cch c nhn, kin, kh nng, quan im th nhm thng xy ra xung t nhng kt qu thc hin cng vic li cao. Cn s khc bit v chng tc v vn ha cng s lm cho qu trnh thc hin cng vic hay gii quyt vn ca cc thnh vin trong nhm kh khn hn. Tuy nhin, theo thi gian kh khn ny s gim dn v mt hn. 3.7 Tnh lin kt Tnh lin kt th hin mc gn kt ca cc thnh vin trong nhm hay mc ng vin cc thnh vin li lm vic chung. Nghin cu cho thy, s tng quan gia lin kt v nng sut lao ng cn ph thuc vo cc chun mc lin quan n thc hin cng vic do nhm ra. Nu chun mc ny cao v nhm c tnh lin kt cao th nng sut lm vic ca nhm s cao. 4. Quy trnh lm vic nhm. Quy trnh ny cho bit nhm hot ng nh th no. Chng ta u thy 1+1+1 khng phi bng 3 do hin tng lng ph thi gian lm vic tp th cp mc 3.5. Quy trnh lm vic nhm s gp phn ci thin s lng ph ny. Quy trnh nhm bao gm giao tip trao i thng tin, qu trnh ra quyt nh trong nhm, hnh vi ca ngi lnh o, quyn lc v xung t trong nhm. Chng ta s tng bc lm r

97

nhng yu t ny qua cc bi tip theo (bi 6, bi 7) thy r hn nh hng ca n n hnh vi nhm.

5. Nhim v ca nhm. Chng ta c th nhn thy tc ng ca quy trnh nhm ln kt qu cng vic ca nhm v s hi lng ca cc thnh vin trong nhm c trung ha bi nhim v m nhm ang tin hnh thc hin. Nhim v c th l n gin hay phc tp. Tnh phc tp cao ni ln nhng nhim v mi m, khng c tnh thng l. Chng ta u thy, khi nhim v n gin, cc thnh vin trong nhm ch cn da vo quy trnh hot ng chun ha lm khng cn phi bn bc. Do , nhm s vn lm vic c hiu qu cho d lnh o nhm yu km, xung t cao, truyn thng km. Cn vi nhim v c tnh phc tp, cc thnh vin trong nhm cn phi gp nhau nhiu hn tho lun. Vy nu ngi lnh o yu, qu trnh truyn thng khng m bo, xung t nhiu th hiu qu lm vic ca nhm s b nh hng rt ln. Chng ta va ln lt phn tch cc yu t nh hng n hnh vi nhm. Cc bn nh nhm li trong u mnh cc yu t ny. Tt nht l nn c k hnh 5.1 v c gng hiu ngha ca tng yu t c th tr li cc cu trc nghim cui bi. V. Ra quyt nh trong nhm C l ai cng tng nghe cu chm ngn cho rng hai ci u vn tt hn mt ci. Rt nhiu quyt nh trong mt t chc c a ra bi

98

nhm, i, hay hi ng. Trong phn ny, chng ta s cp n ra quyt nh trong nhm. 1. u v nhc im ca vic ra quyt nh theo nhm. u im: Thng tin v kin thc y hn. Tng tnh a dng ca cc quan im. Quyt nh c cht lng cao hn. D dng chp nhn gii php. Nhc im: Tn nhiu thi gian. Gy p lc tun th trong nhm. Mt hoc mt vi thnh vin c tnh thng tr trong tho lun. Trch nhim m h. By gi, ta xt v hiu qu v hiu sut. Cc nh nghin cu cho rng quyt nh a ra bi mt nhm c hiu qu hn quyt nh a ra bi mt c nhn. Tnh hiu qu y c hiu l tnh chnh xc, tnh sng to hay tnh chp nhn. Cn nu hiu qu c hiu l tc th c nhn ra quyt nh c hiu qu hn. Tuy nhin ra quyt nh theo nhm thng c hiu sut (hiu sut c o bng thi gian) thp hn ra quyt nh c nhn do nhm mt nhiu thi gian thu thp thng tin v tho lun. Nhn chung khi ra quyt nh theo nhm, nu hiu qu ln trit tiu nhng tn tht v mt hiu sut, th nn khuyn khch p dng. 2. K thut ra quyt nh theo nhm
99

Khi lm vic nhm v cng nhau ra quyt nh, nhm s p dng 1 trong 3 k thut di y. Cc k thut ny s gp phn hn ch bt nhng nhc im ca hnh thc ny. 2.1 ng no (brainstorming). ng no l k thut nhm khc phc p lc tun th trong nhm. K thut ny lin quan n quy trnh tp hp kin. Cc thnh vin trong nhm ngi quanh mt bn trn, ngi lnh o trnh by vn mt cch r rng v d hiu. Sau , cc thnh vin t do a ra cc gii php. Chng c ghi nhn v tho lun phn tch m khng ai c ch trch. 2.2 K thut nhm danh ngha. K thut ny hn ch s tho lun trong qu trnh ra quyt nh. Cc thnh vin trong nhm vn gp mt nhau nh cc cuc hp truyn thng nhng li lm vic mt cch c lp. Do mi c tn l danh ngha. Khi tin hnh ra quyt nh, k thut nhm danh ngha s tin hnh nh sau: (1). Trc khi tho lun, mi thnh vin vit ra giy nhng tng ca mnh lin quan n vn . (2). Tng thnh vin trnh by tng ca mnh. Khng tho lun ngay m i cho n khi mi kin c ghi nhn. (3). Nhm tin hnh tho lun lm r v nh gi cc kin. (4). Tng ngi sp xp mc u tin cho tng kin. kin no c th hng cao nht s l quyt nh sau cng. 3.3 K thut hp in t.

100

y l mt dng cuc hp m cc thnh vin li tho lun vi nhau trn mng my tnh. K thut ny c nhng u im nh trung thc, nhanh v giu c tn ngi c kin. Tm li. Hnh vi ca nhm th hin qua kt qu thc hin cng vic v s hi lng ca cc thnh vin trong nhm s ph thuc vo nhiu yu t. Cu trc nhm s gp phn nh hnh v d bo hnh vi ca nhm. Quy trnh lm vic ca nhm s nh hng n kt qu cng vic v s hi lng ca cc thnh vin. Mc phc tp hay n gin ca nhim v m nhm m nhn cng tc ng n hnh vi ca nhm. Vic ra quyt nh nhm c nhng im mnh v nhng hn ch so vi ra quyt nh c nhn. C th p dng mt s k thut gim bt nhng nhc im ny. Cu hi trc nghim 1. Cu pht biu no sau y khng ng? a. Quyt nh a ra bi mt nhm c hiu qu hn quyt nh c nhn. b. Quyt nh a ra bi mt nhm c hiu sut hn quyt nh c nhn. c. Quyt nh nhm thng mt nhiu thi gian thu thp thng tin v tho lun. d. Quyt nh nhm th hin tnh a dng v quan im. 2. Yu t no trong cu trc nhm xc nh v tr hoc th hng do nhng ngi khc t ra cho nhm hoc cc thnh vin trong nhm.

101

a. V tr. b. Thng tin. c. a v. d. Vai tr. 3. Phng php mi nht gip nhm hp chnh thc ra quyt nh da trn cng ngh my tnh l: a. K thut hp in t. b. Gi th in t. c. Quyt nh bng my tnh. d. Tt c u ng. 4. im yu ca ra quyt nh nhm l: a. Tn nhiu thi gian. b. Tng p lc tun th trong nhm. c. Trch nhim m h. d. Tt c u ng. 5. Ba nhn vin t cc phng ban khc nhau trong t chc cng i n tra th c c coi l nhm chnh thc khng? a. ng. b. Sai. 6. Nhn vin khng ch trch sp ca mnh ni cng cng hay khng ni chuyn bng in thoi qu lu trong gi lm vic l nhng v d lin quan n:

102

a. Chun mc. b. a v. c. on kt. d. Vai tr. 7. Tiu ph thi gian x hi l mt hin tng thng xy ra trong cc t chc c nn vn ha cao li ch c nhn. a. ng. b. Sai. 8. Mt nhm khi lm vic phi tun theo cc quy nh v chnh sch do ban gim c ra c coi l mt v d v..nh hng n kt qu cng vic v s hi lng ca cc thnh vin trong nhm. a. Cu trc nhm. b. Quy trnh lm vic nhm. c. Cc iu kin bn ngoi nh hng n nhm. d. Ngun lc ca cc thnh vin trong nhm.

p n: 1b, 2c, 3a, 4d, 5b, 6a, 7a, 8c

103

Bi 6:

TRUYN THNG TRONG NHM V TRONG T CHC

Xin cho, bi 5, cc bn bit rng hnh vi ca nhm chu nh hng bi nhiu yu t. C th k cho chng ti nghe nhng yu t l g khng? V cc yu t ny c lin quan g n bi hc ngy hm nay khng? Cu tr li l : C. Trong s cc yu t nh hng n hnh vi nhm, chc cc bn khng qun quy trnh lm vic ca nhm. Mt nhm khi lm vic phi c s trao i, tho lun, chia s thng tin i n thng nht v cch lm v h tr ln nhau hon thnh tt cng vic c giao. Vy qu trnh trao i, tho lun chnh l truyn thng. Ngoi ra truyn thng cn tc ng n nhn thc ca mi c nhn m chng ta c dp cp bi 2 v h tr cho cc quyt nh ca nhm. Trc khi i vo ni dung bi hc, ng qun rng bi ny s gip cho cc bn: - Hiu th no l truyn thng v quy trnh v truyn thng. - Nm vng cc dng truyn thng trong t chc. - Bit c nhng nh hng ca tin n v cch kim sot tin n. - Bit cch la chn hnh thc truyn thng ph hp vi thng tin mun truyn i. - Nm c cc bin php gip nng cao hiu qu ca truyn thng.

104

NI DUNG I. Truyn thng l g? 1. Khi nim. Truyn thng l mt qu trnh m hai hay nhiu ngi trao i thng tin v hiu c ngha ca thng tin. Cn phi nhn mnh n vic hiu ngha ca thng tin. V d, khi mt ngi ni ting Anh v nhng ngi khc khng hiu th khng c coi l truyn thng. Truyn thng hon ho din ra khi ngi nhn thng tin s c nhng suy ngh hay kin trong u ng vi nhng iu m ngi gi thng tin mun ni. V d, khi ng ch ni vi bn ti s lm vic n 10 gi ti nay, ti cng cn cu li tr th iu m ng ta mun ni vi bn l bn phi li tr v ng quyt nh kt thc cng vic ny trong ngy hm nay. Nu bn ngh l mt li ngh v tm cch t chi th bn s kh lng c khen thng hay nh gi cao. 2. Cc chc nng ca truyn thng: Truyn thng c bn chc nng: kim sot, ng vin, biu l cm xc v thng tin Chc nng kim sot: cc bn s hiu v chc nng qua mt v d: nhn vin nhn thy c nhng bt hp l lin quan n cng vic v phn nh ln nh qun l trung gian. Nh qun l s da trn bng m t cng vic hay cc chnh sch ca cng ty gii quyt. Lc ny truyn thng c vai tr kim sot. Tuy nhin cng c nhng dng truyn thng khng chnh thc vn kim sot hnh vi. V d, trong nhm c mt nhn vin c gng lm vic vt tri th nhng thnh vin cn li c th s ph ri

105

hoc khiu khch. iu c hiu nh mt cch truyn thng khng chnh thc kim sot ngi kia. Chc nng ng vin. Thng qua truyn thng, nh qun l c th ni r cho nhn vin bit cng vic h cn lm, phn hi kt qu cng vic, gi nhng bin php nng cao kt qu lm vic. chnh l mt cch ng vin nhn vin rt hiu qu. Chc nng biu l cm xc. Mi nhn vin u c nhu cu x hi. Truyn thng gip cho nhn vin tha mn nhu cu giao tip ca mnh, gim cng thng khi lm vic, th hin cm xc vi mi ngi xung quanh. Do vy, cc bn s khng ly g lm ngc nhin khi thy mi ngi trong lc lm vic vn tranh th tn gu. Chc nng thng tin. Chc nng ny gip cho cc c nhn hoc nhm a ra quyt nh sau khi nhn c thng tin v tin hnh nh gi cc gii php ra. Tt nhin, i n quyt nh, cc c nhn hoc nhm phi truyn thng, tho lun v thng nht kin. Khng th ni trong 4 chc nng truyn thng trn, chc nng no quan trng hn. lm vic hiu qu, cc nhm cn phi duy tr cc hnh thc kim sot thnh vin, khuyn khch h lm vic, gip h biu l cm xc v a ra cc quyt nh. 3. M hnh truyn thng. Nhn vo hnh 6.1, cc bn s thy truyn thng din ra nh th no. Theo m hnh ny, chng ta c th thy lung thng tin c chuyn i theo cc bc nh sau: (1). Ngi gi xy dng thng ip, m ha thng ip thnh li, c ch, ng iu, hay nhng biu tng, k hiu khc.
106

(2). Thng ip c m ha s chuyn n ngi nhn c ch trc thng qua mt hay nhiu knh truyn thng. (3). Ngi nhn thng ip s gii m thng ip. L tng nht l ngha gii m thng ip ng vi nhng g ngi gi mun trnh by. (4). hon chnh h thng truyn tin, cn phi c phn hi. Phn hi l mt cch kim tra s thnh cng ca qu trnh chuyn i thng ip.

107

Hnh 6.1: M hnh qui trnh truyn thng

Knh
nh hnh thng ip M ha thng ip Nhn thng ip v gii m Gii m thng ip

Ting n

Gii m phn hi

Nhn phn hi

M ha phn hi

nh hnh phn hi

Knh

Ngun: McShane et al. (2005), Organizational Behavior,

Nhn vo m hnh c th thy c nhng yu t c th gy nn s sai lch khi truyn thng nh: Qu trnh nh hnh thng ip, m ha. Knh truyn thng.
108

Gii m v phn hi. Cc tc nhn gy nhiu m ta tm dch l ting n lin quan n c cu t chc, x hi v tm l hc dn n nhng sai lch v thng ip gi n ngi nhn. V d: mt ging vin trong ging dy dng t khng chnh xc s lm cho sinh vin hiu lm. Chng hn, ging vin dng t yu im ni n im quan trng theo ngha Hn Vit, nhng sinh vin li gii m theo ngha thun Vit l im yu. Ngoi ra, trong lp sinh vin ni chuyn n o cng s lm cho qu trnh truyn thng b sai lch. 4. Cc dng truyn thng trong nhm v trong t chc. 4.1 Truyn thng chnh thc. Knh chnh thc din ra theo dng chui quyn lc v c gii hn truyn thng lin quan n nhim v. Mng chnh thc gm dng chui, dng vng trn v mi hng nh hnh 6.2. Hiu qu ca tng mng truyn thng chnh thc c tm tt trong bng 6.3.

109

Hnh 6.2 : Ba dng mng truyn thng chnh thc ph bin

Chuoi

Vong tron

a hng

Ngun: Robbins P.S. (1999), Organizational Behavior. Bng 6.3: Tiu chun o lng hiu qu ca cc mng truyn thng chnh thc Dng truyn thng Tiu chun Chui Vng trn Tc Trung bnh Chnh xc Cao Cao Trung bnh Nhanh a hng Nhanh

110

Xut hin ngi ch o

Trung bnh

Cao

Khng

S hi lng ca cc Trung thnh vin bnh

Thp

Cao

Ngun: Robbins S.P. (1999), Organizational Behavior, p. 318 4.2 Mng truyn thng khng chnh thc. Mng ny c hai dng l dng tin hnh lang v tin n. Tin hnh lang c 3 c im: (1) Khng c nh qun l kim sot; (2) Nhn vin nhn thc rng ng tin cy v chnh xc hn thng tin chnh thc t ban lnh o. (3) Phc v cho li ch ca nhng ngi a ra thng tin hnh lang. Tin n c hnh thnh do tnh nhiu chuyn, tnh tn gu. Tin n c 4 c im: (1) Gim lo lng trong trng hp thiu thng tin; (2) C ngha khi thng tin b hn ch hoc khng y ; (3) S dng nh l phng tin to ra lin minh trong nhm v trong t chc, (4) Th hin a v ca ngi truyn tin n. Ngi qun l khng th loi b c tin n, h ch c th gim thiu nhng hu qu ca tin n bng cch: Thng bo lch lm vic ra cc quyt nh quan trng.

111

Gii thch cc quyt nh v hnh vi c th khng nht qun v c tnh b mt.

Nhn mnh truyn thng theo hng t trn xung di cng nh t di ln cp trn, cc quyt nh hin ti v k hoch tng lai.

Tho lun ci m v kh nng xy ra cc trng hp xu. II. La chn knh truyn thng. i khi trong truyn thng, chng ta gp kh khn l khng bit chn knh truyn thng no cho ph hp. Nn ni trc tip hay vit th? ni qua in thoi hay gi bo co? Cu tr li l tu theo tnh hung. Bn phi bit thng tin mnh mun truyn i c c im nh th no? Thng thng chng ta s phn tch thng tin da trn cc yu t:

Tnh thng l ca thng tin. Tnh m h ca thng tin. Tnh phong ph ca phng tin truyn thng. Hnh 6.4 cho ta bit knh truyn thng no l tt nht theo tng trng hp. V d, khi tnh hung r rng v theo thng l nh quy nh lm vic, phng thc nh gi khen thng, h thng tnh lng....th nn s dng knh truyn thng c tnh r rng cao nh bo co, bn ghi nh, th t. Nu t chc hi hp th ch lm lng ph thi gian. Ngc li, khi gii quyt nhng vn m thng tin c tnh m h nh ti sao doanh thu li gim? ti sao th phn ca cng ty b thu hp?...th cn phi ni chuyn trc tip, hoc t chc hp bn, hi ngh.... tho lun v lm r vn hn. Nu s dng knh truyn thng bng emai hay th t th vic gii quyt s ko di v xc sut hiu lm cng cao.

112

Hnh 6.4: phong ph ca phng tin truyn thong

Tnh phong ph

Ni chuyn trc tip

Hi ngh quay phim

Phng tin truyn thng

in thoi

Email

Bng ghi nh, th t Tnh r rng Bo co, tp ti liu

Thng l, r rng

Tnh hung truyn thng

Bt thng, m h

Ngun: McShane S.L. (2005), Organizational Behavior, p.333

113

III. Cc yu t cn tr qu trnh truyn thng 1. Yu t sng lc. Sng lc c nh ngha l cch thc ngi gi chn lc thng tin m ngi nhn mun nghe. Nhiu thng ip khi truyn ln cp trn hay xung cp di thng c sng lc hoc chn li. Nhn vin hay ngi gim st thng dng cch sng lc khi truyn thng nhm mc ch to cho mnh n tng tt vi cp trn. Mt t chc m c cu ngnh dc cng cao th c hi xy ra sng lc cng ln. V d, chng ta thng gp trng hp cp di bo co ln cp trn nhng mt mnh, im tt ca phng ban mnh v che du cc khuyt im hay sai st trong cng vic. Hay cp di s chn lc thng tin bo co nhm nhn c s ng ca cp trn nh h mong mun. 2. Yu t nhn thc chn lc. Yu t ny xy ra khi ngi nhn thng ip trong qu trnh truyn thng s xem xt hoc lng nghe mt cch c chn lc, da trn nhu cu, ng c, kinh nghim, chuyn mn v nhng c tnh c nhn khc ca mnh. Ngi nhn thng ip cng chu nh hng bi s thch, k vng ca mnh trong qu trnh gii m thng ip. V d, khi a ra mt vn kh khn ca doanh nghip tho lun v gii quyt, thng thng phng k ton s quan tm n nhng g lin quan n chuyn mn ca mnh, phng marketing s nhn nhn vn theo kinh nghim ca ngi lm marketing, phng sn xut s chn lc nhng thng tin lin quan n nghip v ca phng. 3. Ngn ng.

114

Hc gi hnh vi t chc Stephen P. Robbins ni: ngha ca cc t khng nm chnh cc t m nm trong mi chng ta. iu ny c ngha l tui tc, trnh hc vn, vn ha l nhng nhn t tc ng n ngn ng m con ngi s dng v cng tc ng n nhng nh ngha t ng m h dng. Nh vy, khi cc t ng v c ch c truyn i, ngi gi phi chc chn rng ngi nhn cng hiu c. Nu thiu s hiu bit qua li th thng ip s b sai lch. C hai ro cn ngn ng dn n hiu lm l t chuyn mn v s m h trong ngn ng. V d, khi s dng cc t chuyn mn nh kinh t vi m, kinh t v m, ngi truyn thng ip phi bit ngi nhn c hiu c khng, nu khng th phi dng mt cch gii thch khc. 5. Thng tin qu ti. Thng tin qu ti xy ra khi s lng thng tin gi n ngi nhn vt qu kh nng x l ca h. Mi nhn vin ch c kh nng x l thng tin mt mc nht nh trong khong thi gian nht nh. Khi s qu ti v thng tin xy ra s ko theo hin tng sai lch khi din gii thng tin nhn c do nhn vin x l cc thng tin khng nhanh. Hin tng ny cng l nguyn nhn ph bin gy ra cng thng thn kinh (stress). Ly mt v d n gin, mt ngy no khi kim tra hp th email ca mnh, bn nhn thy c c trm bc th cn phi c v tr li trong ngy. Bn s lm g? IV. Cc bin php nng cao hiu qu ca qu trnh truyn thng. 1. Nhng nh iu hnh cp cao ch trng n truyn thng t c mc tiu ca t chc.

115

Nhng nh iu hnh cp cao trong t chc phi thy c truyn thng l mt yu t quan trng t c mc tiu trong t chc. Do h cn phi: vin. Lng nghe v tr li cu hi ca nhn vin. 2. Ngi qun l khi ni phi i i vi lm. 3. Cam kt truyn thng hai chiu. Qu trnh truyn thng km hiu qu khi ch ch trng n truyn thng t cp trn xung cp di. Mun thnh cng phi c s qun bnh gia truyn thng t cp trn xung v t cp di ln. V d, nhiu cng ty s dng thit b bn truyn hnh trc tuyn cho php nhn vin gi in t cu hi v nhn c cu tr li t cp trn. Hay cng ty c th pht trin cc quy trnh gii quyt phn nn nhanh chng nh nh ngy, gi tip nhn vin, thi gian tr li cc khiu ni, phn nn.... 4. Nhn mnh n truyn thng ni chuyn trc tip. Lng thng tin rt ln c th c chuyn ti thng qua ni chuyn trc tip, do n ph hp vi nhng dng thng tin m h v khng c tnh thng l cao. V d, nhn vin i lc ri vo tnh hung cn phi thay i hay s gp ri ro trong cng vic. Chc chn, h s rt lo lng, bn khon. Ni chuyn trc tip trong trng hp ny l rt cn thit.
116

C k nng truyn thng tt. Sn sng cung cp thng tin cn thit vi t cch c nhn. Dnh thi gian ni chuyn vi nhn vin. Trnh by nhng trin vng pht trin ca doanh nghip n nhn

5. Trch nhim chia s thng tin n nhn vin. Nhn vin thch nghe v nhng thay i c th nh hng n h t ngi ch doanh nghip ch khng phi t ng nghip hay t nhng thng tin hnh lang. iu ny i hi ngi qun l cp cao phi chia s thng tin y v chnh xc cho qun l cp trung v cp di truyn t n nhn vin, gim bt m h v thng tin cho h. 6. Gii quyt nhng tin xu. Tt c cc t chc u c nhng vn kh khn nh: tht bi khi a ra mt sn phm, mng li phn phi b tr hon, khch hng than phin hoc nhng vn tng t. iu quan trng l phi lm th no nhn vin cm thy thoi mi khi c thng tin v vn ny. Khi nhng tin xu c thng bo mt cch thng thn, nhn vin s khng cn lo s v s tht v sau nhng tin tt p s lm tng lng tin cho nhn vin. 7. Thng ip phi hng n ng i tng cn nghe. Mi ngi khc nhau trong t chc c nhu cu v thng tin khc nhau. Nhng iu m nh gim st cho l quan trng c th khng quan trng i vi ngi qun l trung gian. Hay nhng thng tin m ngi lp k hoch sn phm quan tm th ngi k ton li khng quan tm. Ngi qun l cn nhn bit iu ny v thit k chng trnh truyn thng ph hp. 8. Xem truyn thng nh l mt qu trnh lin tc. Nhng cng ty hng u trn th gii u thy r rng truyn thng cho nhn vin nh l mt quy trnh qun l quan trng. Khi truyn thng, ngi qun l phi ch n nhng vn sau:
117

- Tnh u tin hp l ca cc quyt nh khi c thay i trong t chc. - Tnh cht ng lc. - Truyn thng lin tc. - ng ra lnh nhn vin phi cm nhn thng tin nh th no.

Tm tt. qu trnh truyn thng trong nhm v trong t chc c hiu qu, chng ta cn phi tr li nhng cu hi sau y: 1. Tiu chun hiu qu ca nhm hay t chc l g? tc ? chnh xc hay s hi lng ca cc thnh vin? Da trn tiu chun ny ta s chn dng truyn thng ph hp nh dng chui, vng trn hay a hng. (xem bng 6.3) 2. Thng tin chng ta mun truyn i c c im nh th no? M h hay r rng? Mang tnh thng l hay bt thng? T chng ta s quyt nh knh truyn thng no s ph hp nh hnh 6.4. 3. Trong qu trnh truyn thng c nhng yu t no gy cn tr, lm cho truyn thng khng hiu qu? C th l nhng yu t sau: Sng lc thng tin. Nhn thc chn lc. Thng tin qu ti. Bt ng ngn ng.

118

4. C cch no khc phc nhng cn tr ny hay nng cao hiu qu truyn thng cho t chc? Bi 6 gi cho chng ta mt s cch gii quyt nh sau: Nh iu hnh cp cao phi ch trng n truyn thng t c mc tiu ca t chc. Ngi qun l khi ni phi i i vi lm. Cam kt truyn thng hai hng. Tng cng truyn thng trc tip khi c nhng thng tin m h. Ngi qun l c trch nhim chia s thng tin n nhn vin. Gii quyt tin xu. Thng ip phi hng n ng i tng cn nghe. Xem truyn thng nh l mt qu trnh lin tc. Cui cng, t chc cng cn lu tm n cc tin hnh lang v tin n bi tc hi ca n c th l khn lng. Cu hi trc nghim 1. Mng li truyn thng no rt cn ngi lnh o? a. Dng chui. b. Dng Y. c. Dng Vng trn. d. Dng a hng. 2. Tin hnh lang c c im: a. c nh qun l kim sot.

119

b. Nhn vin nhn thc rng tin hnh lang ng tin cy v chnh xc hn thng tin chnh thc c ban lnh o thng bo. c. S dng phc v cho li ch ca nh qun l. d. Tt c u ng. 3. S dng knh truyn thng bng cc tp bo co ti liu s c c im: a. R rng, mang tnh thng l v phong ph thp. b. Khng r rng, mang tnh thng l v phong ph thp. c. R rng, khng mang tnh thngng l v phong ph thp. d. R rng, mang tnh thng l v phong ph cao. 4. Vic ngi gi tin hnh chn lc nhng thng tin m ngi nhn mun nghe s c coi l yu t no c nh hng n qu trnh truyn thng hiu qu? a. Nhn thc chn lc. b. Sng lc. c. Ngn ng. d. Thng tin qu ti. 5. Sau khi nghin cu cc qun l tin n, nh qun l c th loi b tin n trong t chc. a. ng b. Sai Cu hi tnh hung

120

Truyn thng khng hiu qu l li ca ngi gi?. Bn c ng vi cu pht biu ny khng? Gii thch? Gi tho lun Truyn thng khng hiu qu c nhiu nguyn nhn: Do m ha ca ngi gi. La chn knh truyn thng khng ph hp. Do gii m ca ngi gi v thiu phn hi. Do nhng khc bit v vn ha, gii tnh, nhn thc, hiu bit....

p n: 1c, 2b, 3a, 4b, 5b

121

Bi 7:

NGH THUT LNH O, QUYN LC V MU THUN

Cc bn thn mn, Bi 7 ny rt di, cc bn chun b tinh thn tp trung cao nh. Ni dung bi ny cng kh kh, tuy nhin cc bn ng nn lng v n li rt th v. Sinh vin khi hc bi ny rt thch v thng t nhiu cu hi. Chng ti s a ra mt s cu hi ca sinh vin lin quan n bi ny v c th cng l nhng vn cc bn ang quan tm. Hy c gng nh. Chng ti lun cnh cc bn chia s kh khn v h tr bn hc tp. Cc bn u bit rng trong mt nhm lm vic hay trong mt t chc, khng th thiu ngi ng u v iu khin cng vic. chnh l vai tr ca ngi lnh o. Ngoi ra xy dng quyn lc cho nhm v cho mi ngi trong t chc l mi quan tm ca tt c chng ta. Bn cnh , lm vic chung vi nhau th mu thun l khng th trnh khi. Mc tiu ca bi ny l gip bn tr li c 3 cu hi nh sau: 1. Trong mt nhm v trong t chc ngi c vai tr lnh o thng p dng phong cch lnh o no? 2. Lm th no c th xy dng quyn lc trong nhm hay trong t chc? 3. Xung t l tt hay xu? gii quyt xung t nh th no?

122

A. LNH O I. Lnh o Lnh o l kh nng nh hng, ng vin cc nhm hay c nhn ng gp vo thnh cng v hiu qu hot ng ca t chc m h l thnh vin. Kh nng nh hng ca ngi lnh o c th xut pht t v tr ca h trong t chc, nhng cng c th t chnh h. V d, mt ngi thng minh, n ni hot bt, bit cch ng vin ng lc c th gy nh hng tch cc n chng ta, lm cho chng ta c gng, n lc lm vic, hon thnh mc tiu, k hoch do t chc t ra. Lnh o khc qun l nhng im sau: - Ngi qun l thch hp vi tnh phc tp trong t chc. Mt ngi qun l gii l ngi bit a ra mnh lnh v kin nh hon thnh k hoch chnh thc c ra, bit thit k c cu t chc cng nhc v iu khin kt qu theo k hoch. - Ngi lnh o phi bit thch ng vi thay i, ngi lnh o ra ng hng vi tm nhn rng trong tng lai. Ngi lnh o bit lin kt mi ngi li v truyn sc mnh h vt qua nhng kh khn. Vy trong nhm hay trong t chc, phong cch lnh o no c coi l ph hp, mang li hiu qu lm vic cao? Cu tr li s c tm thy trong cc hc thuyt v lnh o. Tuy nhin trong ti liu ny, chng ti ch cp nhng hc thuyt quan trng v c tnh ng dng cao trong thc tin. Cc bn nn c thm sch v Hnh vi t chc do i hc M TP.HCM pht hnh bit thm v cc hc thuyt khc.

123

II. Cc hc thuyt v lnh o 1. L thuyt hnh vi Trong phn l thuyt hnh vi, chng ta s cp n nhng nghin cu ca cc hc gi v cc trng i hc ni ting nh Ohio v Michigan ca M. Nhng nghin cu ca i hc Ohio, i hc Michigan cho thy ngi lnh o c hai dng hnh vi chnh. Th nht l hnh vi quan tm n con ngi, th hin qua vic tn trng cp di, quan tm n nhu cu ca h, lng nghe nhng ngh ca h, bo v li ch cho h v i x cng bng. Dng hnh vi th hai l quan tm n cng vic. Ngi lnh o theo dng hnh vi ny s phn cng nhim v cho cp di mt cch c th, xc nh r nhim v v quy trnh thc hin, tun th lut l, quy nh ca cng ty. Hai dng ny c lp vi nhau. Kt lun rt ra t l thuyt ny: Ngi lnh o c c hai hnh vi cng lc v u mc cao s thnh cng trong mi trng hp. Tuy nhin, trn thc t, phong cch lnh o tt nht cn ph thuc vo tnh hung. iu ny c ngha khi tnh hung thay i th phong cch lnh o cng cn thay i cho ph hp. L thuyt hnh vi khng nhn ra c iu v hn ch ny c khc phc trong l thuyt lnh o theo tnh hung. 2. L thuyt lnh o theo tnh hung Quan im ca l thuyt lnh o theo tnh hung da trn kin cho rng phong cch lnh o ph hp nht s ph thuc vo tnh hung. Hu ht cc thuyt lnh o theo tnh hung u gi nh rng ngi lnh o hiu qu phi va sng sut v va linh ng. Chng ta hy cng xem xt cc m hnh lnh o theo tnh hung ca Fiedler, Hersey v Blanchard, v l thuyt lnh o ng dn-mc tiu.
124

2.1 M hnh ca Fiedler M hnh lnh o ny cho rng kt qu lm vic ca nhm c hiu qu hay khng l ph thuc vo phong cch lnh o. Trong m hnh ny, Fiedler gi nh rng phong cch ca ngi lnh o l khng thay i v ng a ra nhng cch lnh o cng nh cc yu t tnh hung nh sau: - Phong cch lnh o c 2 dng Ch trng n mi quan h (mi quan h gia lnh o v cp di) Ch trng n nhim v (quan tm n nng sut)

- Yu t to ra tnh hung c 3 loi Mi quan h gia ngi lnh o v cc thnh vin trong nhm. Mi quan h ny da trn mc tin cy v tn trng ln nhau gia ngi lnh o v cp di. Cu trc nhim v. Cu trc ny th hin cng vic c giao c quy trnh nh th no? R rng hay khng r rng. Nh vy cu trc nhim v cao mun ni n nhm c giao mt nhim v c th r rng v ngc li. V tr quyn lc (quyn lc t v tr ngi lnh o ang nm gi). Quyn lc t v tr th hin mc nh hng ca ngi lnh o n cc vn nh tuyn dng, sa thi, k lun, thng tin v tng lng. T 3 bin tnh hung ny, Fiedler a ra 8 dng tnh hung khc nhau m ngi lnh o c th ri vo nh hnh 7.1

125

Theo hnh 7.1, ta c th thy 8 tnh hung xy ra trong mt nhm. T chc cn quyt nh nn thay i ngi lnh o hay thay i tnh hung cho ngi lnh o ph hp vi hnh vi ca h. - Khi ngi lnh o ri vo tnh hung I, II, III, VII v VIII, th t chc cn phi b nhim mt nh lnh o c phong cch ch trng n nhim v kt qu thc hin cng vic c tt hn. - Khi tnh hung l IV, V, VI, t chc cn p dng phong cch lnh o ch trng n mi quan h. Vy chuyn g xy ra nu tnh hung v phong cch lnh o khng ph hp. V d, khi mt ngi lnh o ri vo tnh hung IV nhng hnh vi lnh o ca anh ta li ch trng n nhim v? C hai cch gii quyt:

126

Hnh 7.1: Kt qu nghin cu ca Fiedler Kt qu thc hin c.vic Ch trng n quan h Ch trng nhim v Tt

Xu Thun li Trung bnh Khng thun li

Cc yu t tnh hung Quan h LNhn vin Cu trc nhim v V tr quyn

II

III

IV

VI

VII

VIII

Tt

Tt

Tt

Tt

Km

Km

Km

Km

Cao Mnh

Cao Yu

Thp Mnh

Thp Yu

Cao Mnh

Cao Yu

Thp Mnh

Thp Yu

127

lc Ngun: Robbins S.P. (1999), Organizational Behavior, p.356 - T chc cn thay ngi lnh o c phong cch lnh o cho ph hp - T chc cng c th thay i tnh hung cho ph hp vi ngi lnh o hin ti nh (1) ti c cu li nhim v; (2) tng hoc gim quyn lc m ngi lnh o ang kim sot lin quan n lng, c hi thng tin v hnh ng k lut cp di. V d nu t chc tng quyn lc cho ngi lnh o th tnh hung s chuyn t th IV chuyn sang tnh hung III. Vy ngi lnh o ch trng n nhim v lc ny tr nn ph hp. Bn hy th gii quyt trng hp l mt nhm ang ri vo tnh hung th V nhng phong cch ca ngi lnh o li ch trng n nhim v. Nu l nh iu hnh t chc bn s lm g? 2.2 Hc thuyt tnh hung ca Hersey v Blanchard Trong hc thuyt ny, tnh hung lin quan n mc sn sng ca cp di. Tnh sn sng y c nh ngha l mc m cp di c kh nng hon thnh nhim v v sn lng hon thnh nhim v. V phong cch lnh o, cng ging m hnh ca Fiedler s c 2 dng phong cch lnh o chnh l ch trng nhim v v ch trng quan h. Tuy nhin, Hersey v Blanchard li tip tc chia 2 dng lnh o ny thnh 4 hnh thc lnh o c th tu theo tnh sn sng ca nhn vin. - Ch o (nhim v cao-quan h thp). Ngi lnh o xc nh vai tr v ch o cho nhn vin cch thc hin nhim v theo vai tr. Cch lnh o ny nhn mnh n hnh vi trc tip tham gia cng vic - Hng dn (nhim v cao-quan h cao). Ngi lnh o p dng hnh vi tham gia trc tip cng hnh vi tham gia c tnh h tr.
128

- Tham gia (nhim v thp-quan h cao). Ngi lnh o v cp di cng ra quyt nh. Vai tr chnh ca ngi lnh o khi p dng phong cch ny l khuyn khch v truyn thng l ch yu. - y quyn (nhim v thp-quan h thp). Ngi lnh o hng dn v h tr rt t. i vi tnh sn sng (SS) ca cp di, s c 4 tnh hung nh sau: - SS1. Cp di khng c kh nng v khng sn lng lm vic. H khng nng lc v t tin. - SS2. Cp di khng c kh nng nhng sn lng lm vic. H c ng lc nhng thiu k nng ph hp - SS3. Cp di c kh nng nhng khng sn lng lm nhng iu ngi lnh o mun - SS4. Cp di va c kh nng li sn lng lm nhng vic c yu cu. Nh vy ty theo mc sn sng ca cp di m ngi lnh o c th p dng hnh thc ch o, hng dn, tham gia hay y quyn. Trong hnh 7.2, Hersey v Blanchard cp n tnh sn sng ca cp di cng cao th ngi lnh o s gim gim st trong cng vic v gim quan h hnh vi. V d, tnh hung SS1, ngi nhn vin rt cn nhng ch o r rng v c th v h khng c kh nng cng nh khng sn lng lm vic. i vi trng hp SS2, ngi lnh o cn ch trng n hnh vi quan h v nhim v mc cao h tr nhng nhn vin khng c kh nng lm vic v tng s ng h ca h i vi ngi lnh o. Ngi lnh o s tham gia h tr cho nhn vin ca mnh khi tnh sn sng ca h mc SS3. trng hp SS4, ngi lnh o ch cn y
129

quyn, cho nhn vin lm vic v h va c kh nng li va sn lng lm vic. 2.3 L thuyt ng dn-mc tiu Trong nhiu nm qua, c rt nhiu hc thuyt lnh o tnh hung c xut, nhng l thuyt ng dn-mc tiu do Robert House khi xng c coi l ph hp hn c. L thuyt ny da trn l thuyt k vng trong ng vin v n lin quan nhiu phong cch lnh o i vi tng nhn vin v tng tnh hung c th. ngha ca cm t ng dn-mc tiu th hin nim tin cho rng ngi lnh o hiu qu phi ch r hng lm vic cho cp di nhm t c cc mc tiu cng vic ra m khng phi gp nhiu kh khn, cn tr. Theo l thuyt ny, phong cch lnh o c chia thnh cc dng:

130

Hnh 7.2 M hnh lnh o tnh hung ca Hersey v Blanchard

Cao

Cc hnh vi ca ngi lnh o

Hng dn Tham gia

Hnh vi quan h

(Hnh vi h tr)

y quyn

Ch o

Hnh vi nhim Thp v (Hnh vi trc

Cao

131

tip)

Cao SS1

Trung bnh SS3 SS2

Thp SS1

Tnh sn sng ca cp di Ngun: Robbins S.P. (1999), Organizational Behavior, p. 359

- Ch huy. Phong cch lnh o ny ging nh phong cch lnh o ch trng nhim v. Lnh o ch huy gip cp di bit c nhng k vng v h, lp k hoch lm vic v hng dn c th hon thnh nhim v. - H tr. Ngi lnh o theo phong cch ny thng thn thin, d gn, lm cho nhn vin cm thy cng vic d chu, i x cng bng vi nhn vin, quan tm n nhu cu ca h. Phong cch lnh o h tr tng ng vi phong cch ch trng n con ngi ca cc l thuyt trc . - Tham gia. Lnh o theo phong cch tham gia th hin qua vic khuyn khch nhn vin cng tham gia vo vic ra quyt nh ngoi nhng cng vic thng nht ca mnh. Ngi lnh o t vn cho nhn vin, tm hiu nhng ngh ca h, quan tm n kin ca h trc khi ra quyt nh. - nh hng thnh tu. Phong cch lnh o ny khuyn khch nhn vin lm vic t c kt qu cao nht. Ngi lnh o thit lp cc mc
132

tiu c tnh thch thc, ci thin khng ngng kt qu lm vic ca nhn vin, tng s t tin cho nhn vin, gip h nhn thy trch nhim v hon thnh cc mc tiu c nhiu th thch. i vi tnh hung, trong hc thuyt ny c hai dng tnh hung: Cc yu t mi trng nm ngoi kh nng kim sot ca c nhn nh c cu nhim v, h thng quyn lc chnh thc, v nhm lm vic. Cc c im c nhn ca cp di nh kh nng t ch, kinh nghim v kh nng nhn thc. Hnh 7.3 cho chng ta thy mi quan h gia cc phong cch lnh o, tc nhn mi trng v kt qu cng vic nh sau: (1) Lnh o ch huy s lm tng hi lng cho nhn vin khi nhim v m h hay mc cng thng, xung t trong nhm cao, kh nng t ch ca cp di thp. Hnh vi lnh o ny c th s tha khi cp di c kinh nghim nhiu v kh nng nhn thc cao.

133

Hnh 7.3: L thuyt ng dn-mc tiu

Cc yu t tnh hung mi trng - Cu trc nhim v - H thng quyn lc chnh thc - Nhm lm vic Kt qu - Thc hin cng vic - Hi lng

Hnh vi lnh o - Ch huy - H tr - Tham gia - nh hng thnh tu

c im ca cp di - Kh nng kim sot bn thn - Kinh nghim - Kh nng nhn thc

Ngun: Robbins S.P. (1999), Organizational Behavior, p. 362 (2) Lnh o h tr s lm tng kt qu cng vic v s hi lng ca nhn vin khi cp di thc hin nhng nhim v c tnh r rng, cc mi quan h quyn lc chnh thc r rng. (3) Lnh o tham gia khi cp di c tnh t ch cao
134

(4) Lnh o theo hng thnh tu s tng k vng ca cp di v gip h n lc tng kt qu cng vic khi nhim v c c cu m h. B. QUYN LC I. nh ngha quyn lc v m hnh quyn lc trong t chc 1. nh ngha quyn lc: Quyn lc l kh nng nh hng ca ngi A n ngi B t ngi B s lm nhng vic m ngi A mong mun. Quyn lc khc lnh o ch: - Quyn lc khng i hi tnh ph hp ca mc tiu, ch quan tm n tnh ph thuc. - Quyn lc ch trng n nh hng ngang cp v cp trn trong khi lnh o ch ch trng nh hng n cp di. - Quyn lc nhn mnh n vic t c s tun th, cn lnh o quan tm n s h tr cho cp di cng nh quan tm n vic tham gia ra quyt nh ca h. 2. M hnh quyn lc trong t chc Quyn lc c hnh thnh khng ch l da trn s ph thuc ca ngi khc m cn da trn yu t to nn quyn lc. Hnh 7.4 s cho chng ta thy r quyn lc c xy dng da trn cc yu t no. Cc yu t to nn quyn lc Quyn p buc da trn s lo s. V d, khi ngi A c quyn sa thi, ging chc ngi B th ngi A c quyn p buc. - Quyn khen thng lin quan n kh nng phn chia phn thng m nhng ngi khc thy c gi tr. V d, ngi c coi l c quyn khen
135

thng khi h c th quyt nh nhng hnh thc khen thng trong t chc bng tin hay cc dng vt cht khc, nh gi kt qu cng vic, thng tin, thng tin quan trng Quyn lc hp php c trao cho mt ngi khi h nm gi v tr no trong t chc. Quyn lc ny bao gm quyn p buc v quyn khen thng. Quyn lc chuyn gia l mt trong nhng yu t to nn quyn lc nht. Nhng cng vic c tnh k thut cao, tnh ph thuc ca t chc vo cc chuyn gia s tng t c mc tiu ca mnh. Quyn tham kho ph thuc vo c im tnh cch c nhn hay nhng ngun ti nguyn m con ngi mong mun. V d, trong t chc, nu chng ta c kh nng cun ht ngi khc lng nghe mnh trnh by, th chng ta c th nh hng n ngi khc v to ra quyn lc cho mnh. Cc yu t to nn s ph thuc - Mc quan trng. tng tnh ph thuc ca nhng ngi khc i vi mnh th chng ta cn phi kim sot c nhng g c nhn thc l quan trng. V d, ti P&G (Procter and Gamble), phng marketing rt quan trng v doanh nghip ny cn bn c nhiu hng. Do , phng ny c quyn lc nhiu nht. - S khan him. Khi mt ti nguyn c coi l khan him th ngi nm gi ti nguyn ny s tng quyn lc ca mnh. iu ny gip chng ta gii thch c trng hp nhng ngi cp thp trong t chc li c nh hng quyn lc n nhng ngi cp cao khi h nm gi nhng kin thc m nhng ngi cp cao khng c c

136

- Kh nng thay th. Quyn lc s mnh hn khi chng ta c quyn mt ti nguyn c gi tr. V d, t chc cng on s khng cn nhiu quyn lc nu t chc quyt nh s dng nhng cng ngh c kh nng thay th sc lao ng ca con ngi.

137

Hnh 7.4 M hnh quyn lc trong t chc

Cc yu t to nn quyn lc

- Hp php - Khen thng - p buc - Chuyn gia - Tham kho

Quyn lc nh hng n nhng ngi khc

Tnh ph thuc

- Mc quan trng - Kh nng thay th - S khan him

Ngun: McShane et al. (2005), Organizational Behavior, p.360 II. Nhng sch lc khi s dng quyn lc Chng ta lm th no s dng quyn lc ca mnh trong cc hnh ng c th? chnh l sch lc. C 7 sch lc nh sau: - L l (reason): s dng cc s kin, s liu trnh by hp l v lgic. - Thn thin (friendliness): trc khi a ra ngh, ngi dng sch lc thn thin s t ra c thin ch, khim tn, thn mt.

138

- Lin minh (coalition): sch lc ny cp n s h tr ca nhiu ngi trong t chc trc khi ngh. - Tha hip (bargaining): s dng m phn trao i li ch. - Qu quyt (assertiveness): y l phng php ch o v p buc. - Cp trn h tr (higher authority): cn s ng h ca cp trn nhng ngh c thc hin. - Thng-pht (sanctions): s dng hnh thc tng lng, thng tin hay khin trch, kim im, ging chc yu cu thc hin cng vic. Theo nghin cu ca cc hc gi v hnh vi th nhng nh qun l thng s dng sch lc l l. Sch lc qu quyt c p dng khi ngh b t chi hay chng i. Ngoi ra mc tiu cng tc ng n sch lc. Khi ngi qun l thy nhn vin c li cho mnh, h thng dng sch lc thn thin hoc l l. K vng ca nh qun l cng nh hng n quyt nh la chn phng sch ca mnh. V d, khi cng vic c xc sut thnh cng cao, ngi qun l s dng nhng ngh n gin t c s tun th. Nhng khi thnh cng c xc sut thp, nh qun l s dng sch lc qu quyt v thng pht t c mc tiu. Cui cng, vn ha trong t chc cng nh hng n sch lc ca nh qun l. C nhng nn vn ha khuyn khch thn thin, trong khi nhng nn vn ha khc li khuyn khch qu quyt, thng-pht. C. MU THUN I. nh ngha v mu thun v cc quan im v mu thun 1. nh ngha v mu thun Mu thun l mt tin trnh xy ra khi mt bn nhn thc c rng nhng li ch ca mnh ang b mt bn th hai tc ng tiu cc. V d,
139

phng k ton ngh ct gim bt ngun ngn sch phn b cho phng kinh doanh hng nm th mu thun c th xy ra gia phng kinh doanh v phng k ton. 2. Cc quan im v mu thun - Quan im truyn thng cho rng mu thun l c hi v phi c loi b. Quan im quan h con ngi tin rng mu thun l t nhin v l kt qu khng th trnh c trong bt k nhm no. Quan im tng tc (interactionist view) cho rng mu thun khng ch gip nhm c gng lm vic m cn cn thit thc hin cng vic c hiu qu. 3. Mu thun chc nng v mu thun phi chc nng - Mu thun chc nng h tr thc hin c mc tiu v nng cao kt qu thc hin cng vic. - Mu thun phi chc nng lm gim kt qu thc hin cng vic. Chng ta c th thy, mu thun trong t chc khng phi lc no cng xu. T chc nn khuyn khch nhng hnh thc mu thun chc nng hon thnh tt cng vic hay nhim v c giao ng thi tm cch loi b nhng mu thun phi chc nng II. Tin trnh xy ra mu thun Nhn vo s 7.5, chng ta c th thy mu thun (MT) din ra theo tin trnh gm 5 giai on nh sau: Giai on 1: Nguyn nhn dn n mu thun

140

- Truyn thng. Trong bi 6 chng ta bit l mu thun s pht sinh nu ngi truyn thng ip v ngi gii m thng ip khng trng nhau. - C cu t chc. Trong t chc c nhng phng ban thng xuyn mu thun vi nhau, v d phng bn hng v phng k ton thu n. Phng bn hng mun tng doanh s nn hay cho khch hng n, trong khi phng k ton li mun gim bt cc khon n t khch hng thu hi n d dng hn. - Cc bin c nhn: s khc bit v gi tr, tnh cch ca mi c nhn cng l nguyn nhn dn n mu thun. V d Vit nam ta c cu thng nhau c u cng trn, ght nhau tri b hn cng mo. iu ny cho thy trong cuc sng c nhng ngi chng ta cm thy h tht ng yu, d dng trao i hay lm vic chung, nhng cng c nhng ngi ch nhn h thi m t nhin mnh c c cm. Vy nu phi lm vic chung th xung t l khng th trnh khi.

S 7.5: Tin trnh din ra mu thun

Nhn thc v MT Ch gii quyt MT

Nguyn nhn dn n mu thun - Truyn thng - C cu t chc - C nhn

Hnh vi gii quyt MT

Kt qu ca MT - Tch cc - Tiu cc

Cm nhn v MT

Ngun Robbins S.P. (1999), Organizational Behavior

141

Giai on 2: Nhn thc v cm nhn v mu thun - Nhn thc v mu thun: khi mt hay nhiu bn bit c nhng vn c th pht sinh mu thun. - Cm nhn v mu thun: cm xc khi nhn thy mu thun nh lo s, cng thng, phn i, tht vng Giai on 3: Ch gii quyt mu thun Khi nhn thc v cm nhn c mu thun cc bn c th c nhng ch gii quyt mu thun theo nhng cc sau: - Cnh tranh: c ginh phn thng v mnh bt chp nhng tc ng, nh hng cho i phng. - Hp tc: Hai bn c gng tm ra gii php tha mn mi quan tm ca c hai bn. - N trnh: t rt lui ra khi mu thun. - Gip : Hy sinh li ch bn thn h tr gip bn kia. - Tha hip: mi bn s hy sinh mt phn quyn li ca mnh gii quyt mu thun. Giai on 4: Hnh vi gii quyt mu thun Hnh vi y bao gm nhng pht biu, hnh ng hay phn ng vi bn mu thun. Hnh vi ny da trn ch gii quyt mu thun ca cc bn. V d lin quan n cnh tranh nh anh e da ti, ti e da li anh. Hay nh cng phn i nhng chnh sch nhn s ca cng ty Giai on 5: Kt qu ca mu thun - Kt qu tch cc: ra quyt nh ng n, khuyn khch sng to v i mi, gii quyt c vn , gim cng thng.
142

- Kt qu tiu cc: hiu qu lm vic ca nhm gim, tng s bt mn, gim tnh on kt, u tranh gia cc thnh vin. Do tnh gii hn ca ni dung, chng ti khng th nu ln cc dng mu thun v phng php gii quyt ph hp. C l hn cc bn trong mt ti liu xut bn ln sau. Tm tt Sau khi c xong chng ny, chng ta cn lu nhng vn sau: - Trong t chc, khi xem xt c mt ngi lnh o cho nhm, chng ta cn phn tch tnh hung. C 3 cch phn tch da trn m hnh ca Fiedler, m hnh ca Heysen v Blanchard v m hnh ng dn mc tiu. - i vi quyn lc, cn nm c nhng yu t to nn quyn lc v t nh gi kh nng ca mnh xy dng quyn lc cho mnh. Cng khng nn b qua yu t ph thuc gp phn gia tng quyn lc nh hng n nhng ngi khc (hnh 7.4). Ngoi ra cn c nhiu sch lc th hin quyn lc vi ngi khc. - Mu thun trong lc lm vic chung l khng th trnh khi. C th gii quyt mu thun bng cnh tranh, hp tc, gip , n trnh hay tha hip. Khng c gii php no l xu hon ton, p dng gii php no l phi ty thuc vo dng mu thun. By gi, cc bn ng qun kim tra hiu bit ca mnh v bi 7 thng qua cc cu hi trc nghim nh. Cu hi trc nghim 1. Theo nghin cu ca i hc Michigan, nh lnh o quan tm n nhu cu ca cp di l th hin hnh vi:
143

a. C nhn. b. Quan tm n cng vic. c. Quan tm n nhn vin. d. Tnh nhn o. 2. Quyn lc hp php da trn: a. Phn thng. b. S lo s. c. V tr. d. Kin thc. 3. Gii quyt xung t dn n kt qu thng-thng l cch gii quyt: a. N trnh. b. Hp tc. c. Gip . d. Cnh tranh. 4. M hnh no lin quan n hc thuyt cho rng mt nh lnh o hiu qu hay khng l ph thuc vo s tng thch gia mi quan h vi cp di, tnh hung lnh o v kh nng nh hng ca ngi lnh o? a. M hnh Fiedler. b. M hnh ca Hersey v Blanchard. c. L thuyt lnh o tnh hung. d. Hc thuyt hnh vi.

144

5. C nhng ngi tin rng c mt vi phong cch lnh o hiu qu cho mi tnh hung. a. ng. b. Sai. Cu hi tho lun Mt t chc cn pht trin lnh o hay qun l? Vai tr lnh o hay vai tr qun l quan trng hn cho s thnh cng ca t chc? gii thch? Gi tho lun c im ca t chc Duy tr hay sng to, thay i Suy ngha v tm nhn ngn hn hay di hn Ngn hn Ch trng qun l Duy tr Ch trng lnh o Sng to v thay i Di hn v lp k hach thnh cng trong tng lai Quyt nh theo mt hng hay a hng Quyt nh bi ban qun l Chu trch nhim v quyt nh ca mnh v s hu thnh qu Tham gia ra quyt nh

Tun th hay cam Tun th kt v s hu

145

Kim sot hay phn quyn N trnh ri ro hay chp nhn ri ro C nhn hay nhm

Kim sot

Phn quyn

N trnh ri ro Chp nhn ri ro

C nhn t c thnh cng

Nhm tng tnh sng to v nng sut

p n: 1c, 2c, 3b, 4a, 5b

146

PHN III

CP T CHC
Bi 8:

C CU T CHC
Cc bn thn mn, chng ta ang bc vo cp cui cng ca mn hnh vi t chc. cp ny, chng ta ch cp n hai yu t nh hng n hnh vi t chc, l c cu t chc v vn ha t chc. C th ni, cp cng cao th vic phn tch s nh hng cng phc tp. Trc ht, chng ta s cng nhau tm hiu v c cu t chc v xc nh s lin quan gia c cu vi hnh vi t chc. Sau khi c xong bi ny cc bn s hiu r nhng vn sau: Nhng thnh phn ch yu hnh thnh nn c cu t chc. Nhng tc ng bn ngoi n c cu t chc. Mt s c cu t chc m ngi qun l c th la chn. Theo cc bn, c cu t chc c nh ngha nh th no? Cu tr li ht sc n gin khi t chc quyt nh cc nhim v c phn chia, tp hp v iu phi theo mt cch chnh thc no th chnh l c cu ca t chc. Vy vic thit k mt c cu t chc phi da trn c s no? Hy tm cu tr li trong phn u tin ca bi hm nay.

147

I. Xc nh c cu t chc 1. Cc yu t chnh yu hnh thnh nn c cu t chc 1.1 Chuyn mn ha cng vic th hin mc chia nh nhim v trong t chc thnh cc cng vic ring l. V d, nhim v may mt ci o trong xng may c chia nh thnh cc cng vic nh: ct o, rp c, rp tay, rp thn, m nt, l i.Chuyn mn ha cng vic cng cao c nhiu li im nhng ng thi cng c nhng hn ch. u im: S dng c hiu sut k nng ca nhn vin Tng k nng ca nhn vin nh s lp i lp li Tng nng sut nh gim thi gian thc hin cng vic o to chuyn mn ho hiu qu hn Cho php s dng cc thit b chuyn mn ha. Nhc im: to ra s nhm chn, mt mi v cng thng thn kinh ca ngi lao ng, c th dn n nng sut lm vic thp i, cht lng sn phm km, tng t l vng mt v tng mc thuyn chuyn Chuyn mn ha cng vic cao hay thp l tu thuc vo ngnh ngh kinh doanh hay hot ng ca mi t chc. Tuy nhin, xu hng ca cc cng ty hin ny l c gng phong ph ha cng vic cho nhn vin gim nhm chn v tng s hi lng. 1.2 B phn ha Khi cc cng vic c phn chia th cn c mt c cu iu phi tp hp chng li vi nhau, chnh l b phn ha. Trong t chc,

148

chng ta thy c nhng b phn hay phng ban nh phng k hoch, phng t chc hnh chnh, phng ti v.y l ni gip nhng cng vic c tp hp theo chc nng. Tuy nhin, c nhiu t chc do c th ring m c th b phn ha cng vic theo cch khc nh: - Theo sn phm. V d, cng ty sn xut du kh s c b phn nhin liu, du nht, ha cht - Theo a l. thng dnh cho cng vic bn hng v d b phn pha bc, pha nam, min trung - Theo quy trnh. V d, xin giy php li xe l mt quy trnh gm ng k ng tin, i thi kim tra, nh gi v cp phpnh vy cc b phn s c phn chia theo tng cng on ca quy trnh. - Theo khch hng. V d, hot ng bn hng c th phn thnh cc b phn nh phc v i l, bn l, chnh ph Nh vy trong mt t chc ln, ngnh ngh kinh doanh a dng, ta c th s dng tt c cc dng b phn ha ch khng nht thit ch chn mt trong cc hnh thc nu trn. 1.3 H thng iu hnh (chain of command) H thng iu hnh phn nh s sp xp, phn chia quyn lc t qun l cp cao n cp bc thp nht trong t chc. H thng ny cng ni r ta s bo co cho ai, khi c vn , ta n gp ai hoc ta phi c trch nhim vi nhng ai. Ngy nay, vi s pht trin ca cng ngh thng tin v xu hng lm vic phn quyn trong nhiu t chc, th h thng iu hnh theo kiu mnh lnh, ch huy duy nht t pht huy tc dng. D nhin, vn c nhng t chc cho rng nng sut lm vic ca h cao l

149

nh vo h thng phn quyn r rng nhng t chc dng ny ang ngy cng t dn. 1.4 Phm vi kim sot Phm vi kim sot cho chng ta bit s ngi cp di m nh qun tr qun l c hiu qu v c hiu sut. Cu hi t ra l phm vi kim sot rng v phm vi kim sot hp l g? Phm vi no tt hn? Ly mt v d, hai t chc A v B cng c 4096 nhn vin, phm vi kim sot ca A l 4 (c ngha mt ngi qun l 4 ngi) v phm vi kim sot ca B l 8. Nh vy t chc A cn 1365 ngi qun l cc cp trong khi t chc B cn 585 ngi. V d ny cho thy phm vi kim sot cng rng hiu sut cng cao. Tuy nhin mc no th phm vi kim sot rng c th lm gim hiu qu. Ti sao? vi phm vi kim sot qu rng (mt ngi qun l qu nhiu ngi) th nh qun tr khng thi gian lnh o v h tr tt tt c mi ngi v mi vic. Xu hng t chc ngy nay l hng n phm vi kim sot rng gim chi ph, tng tc ra quyt nh, tng tnh linh hot, tip cn khch hng gn hn v trao quyn cho nhn vin. iu ny cng ph hp vi s thay i khng ngng ca mi trng kinh doanh. 1.5 Tp quyn v phn quyn. Tp quyn xy ra khi vic ra quyt nh tp trung vo mt im duy nht trong t chc. V d, tp on Microsoft tn ti v pht trin hn 25 nm vi trn 50.000 nhn vin nhng hu ht cc vn quan trng t cng ngh, sn xut n bn hng u do Bill Gates quyt nh. Tri li, phn quyn cho php cp di c gp , tham gia ra quyt nh. La chn tp quyn hay phn quyn cn ph thuc vo cc yu t bn ngoi m chng ta s cp trong phn III. Phn quyn gip cho t chc
150

phn ng nhanh trc cc c hi, tng mc hi lng ca nhn vin nhng i khi n rt ri ro v nhng ngi ra quyt nh cn thiu kinh nghim v khng c o to y . Qu phn quyn cng lm cho t chc tr nn phc tp. 1.6 Chnh thc ha Chnh thc ha lin quan n vic hnh thnh cc tiu chun (chun ha) lm vic. V d, cng ty McDonald chuyn bn thc n nhanh ra tiu chun cho mt chic bnh hamburger nh sau: 3 git du m tc, 7g hnh ty v 2 n 3 ming chua cho mt chic bnh nh. Chnh thc ha gp phn tng hiu sut nhng i khi quy nh v th tc s lm gim tnh linh ng ca t chc. 2. C cu t chc c hc v c cu t chc hu c Da trn cc yu t chnh yu hnh nu trn, t chc c th la chn v thit k c cu theo dng c hc hay hu c. 2.1 C cu c hc c c im: B phn ha cao Phm vi kim sot hp Chnh thc ha cao Tp quyn Thng tin gii hn 2.2 C cu hu c c c im: Chnh thc ha thp. Phn quyn
151

Phm vi kim sot rng Thng tin rng ri Cc t chc thng theo c cu c hc, hay c cu hu c? C cu c hc ph hp vi mi trng n nh trong khi c cu hu c li c tnh linh ng v phn ng nhanh vi nhng thay i ca mi trng. C cu t chc trn thc t c nhng tn gi khc nhau nh c cu t chc n gin, c cu quan liu, c cu ma trn, c cu lm vic nhmTt c cc tn gi ny u da trn mt trong hai dng hoc kt hp cc c cu trn. Chng ta s thy r hn vn ny khi c phn tip theo. II. Cc hnh thc thit k t chc ph bin 1. C cu gin n Hu ht cc cng ty khi mi khi nghip u c c cu gin n vi mt vi nhn vin v tp trung vo mt loi sn phm hay dch v. C cu ny c c im:

B phn ha thp. Phm vi kim sot rng, Tp quyn vo mt ngi duy nht. Chnh thc ho thp. Th mnh ca c cu ny l tnh n gin, linh hot chi ph hot ng thp. Tuy nhin, cng ty s gp kh khn vi c cu ny khi mi trng hot ng tr nn phc tp v t chc pht trin ln cao.

152

2. C cu quan liu C cu quan liu t chc sp xp cng vic theo dng chuyn mn ha. Nhn vin s c o to nhng kin thc rt c th v mt cng vic no . V d, trong ngn hng, nhn vin thu n th ch c mt cng vic duy nht l khi khch hng n tr n, h ghi tn, yu cu ngi i gi tn, tra my tnh, thng bo khch hng s tin phi thanh ton, xut phiu thu tin, k tn xc nhn v giao cho khch hng. C cu quan liu c c im: - Tp quyn. - Chnh thc ha cao. - B phn ha theo chc nng. - Phm vi kim sot hp. - Ra quyt nh theo h thng iu hnh. C cu ny c u im: - Pht huy c nhng u im ca chuyn mn ha. - Quy m kinh t theo chc nng. - Gim thiu vic nhn i v nhn s v thit b. - Tng tnh truyn thng Mt hn ch: - Mu thun gia n v vi mc tiu ca t chc. - Chu mi m nh v lut l v quy nh. - Thiu s t do cho nhn vin khi gii quyt vn .
153

3. C cu ma trn hiu c c cu ny, bn hy c mt v d c th. Trong mt trng i hc Qun tr kinh doanh thng c cc b phn chc nng nh khoa K ton, khoa Marketing, phng Hnh chnh t chc, khoa qun tr kinh doanh...Nu nh trng cho php t chc mt chng trnh hc dnh cho k ton trng th i hi phi c s phi hp gia ngi tham gia chng trnh vi cc phng chc nng. Chng hn ging vin dy k ton phi c trch nhim vit bo co cho ngi ph trch chng trnh v bo co cho trng khoa (trng b mn) k ton. Nh vy, ging vin dy k ton s chu s qun l, ch o ca hai ngi-ph trch chng trnh v trng khoa. chnh l c cu ma trn, c cu ny to ra h thng iu hnh kp gia b phn chc nng v b phn d n. u im ca c cu ma trn: - Khuyn khch hp tc gia cc b phn trong t chc. - Khuyn khch phn b ngun lc cc chuyn gia c hiu sut. Nhc im - To ra s hiu lm, dn n xung t quyn lc. - To p lc cho nhn vin do chu trch nhim bo co cho hai cp trn khc nhau. C cu ny c p dng trong cc ngnh ngh lin quan n qung co, hng khng, nghin cu v pht trin, cc trng i hc, phng t vn hay cc dch v gii tr. 4. C cu lm vic i nhm

154

C cu ny hin nay ang rt ph bin, cc t chc s dng nhm thc hin cc hot ng, cc cng vic. C cu ny c c im: - Ph v ro cn gia cc b phn. - Phn quyn ra quyt nh. - Gip nhn vin va l nh tng hp va l nh chuyn mn. C cu ny rt linh ng v phn ng nhanh, gim bt chi ph qun l, tnh t ch cho nhn vin cao hn. Tuy nhin, c cu ny i hi chi ph o to k nng lm vic nhm cao, tn nhiu thi gian iu phi, nhn vin c th b cng thng v vai tr m h, lnh o nhm b p lc khi gii quyt xung t, nc thang pht trin ngh nghip cho nhn vin khng r rng. 5. C cu t chc o (c cu t chc mng li) T o y l mun ni n mt c cu ch c ban iu hnh chnh cn ton b cc hot ng kinh doanh ch yu c thc hin bn ngoi. V d, cng ty my tnh Dell hng nm kim li hng trm triu nhng li khng s hu bt k nh my no. Khi bn t hng mt chic my tnh, cc mng li i tc ca cng ty s thc hin cc nghip v lin quan lm ra mt chic my tnh. Gia cng ty v i tc s tha thun chun ha quy trnh (xem hnh 8.1). C cu t chc ny c mt u im rt quan trng l tnh linh ng, n gip cho mt ngi c tng nhng khng c nhiu tin vn thc hin c hot ng kinh doanh ca mnh. Bt li ca c cu ny l kh kim sot qun l cc hot ng kinh doanh. III. Cc yu t bn ngoi nh hng n c cu t chc

155

c n y, c bao gi bn t hi : ti sao li c nhiu c cu t chc khc nhau?. chnh l do nhng nh hng ca mi trng kinh doanh i hi doanh nghip phi c nhng la chn c cu cho ph hp. Cc yu t nh hng ny c th c chia ra lm 4 loi nh: quy m t chc, cng ngh, mi trng bn ngoi v chin lc ca t chc. Hnh 8.1 c cu t chc o
VP t vn u t v pht trin
Cng ty qung co

Nhm iu hnh

Nh my sn xut Trung Quc Dy chuyn lp rp Mexico

i din bn hng n hoa hng

1. Quy m ca t chc Mt t chc c quy m ln th c cu s phi khc vi nhng t chc c quy m nh. S khc bit bao gm: i vi t chc c quy m ln.
156

Chuyn mn ho trong cng vic cao. i hi h thng iu hnh. Chnh thc ha cao. C khuynh hng phn quyn. Nh vy cc t chc ln thng c c cu t chc theo dng c hc. 2. Cng ngh Chng ta cng bit rng mi t chc c th s p dng nhng cng ngh khc nhau hot ng v kinh doanh. Do c cu t chc phi ph hp vi c th cng ngh ca doanh nghip. Hai yu t lm c s cho t chc quyt nh mt c cu ph hp vi cng ngh ca mnh l tnh a dng v kh nng phn tch. Tnh a dng c hiu l s trng hp ngoi l so vi tiu chun c ra. Tnh phn tch cp n qu trnh sn xut c th chia thnh cc bc theo chuyn mn ha n mc no.

- Khi tnh a dng thp v kh nng phn tch cao, y l cng ngh vi nhng cng vic lp i lp li hng ngy, t c ngoi l xy ra. Doanh nghip c th p dng c cu c hc, tp quyn v mc chnh thc ho, chuyn mn ha cao. - Khi tnh a dng cao v kh nng phn tch thp th t chc cn mt c cu hu c vi mc chnh thc ha thp, phn quyn cao, iu phi ch yu da trn cc nhm lm vic. - Khi tnh a dng cao v kh nng phn tch cao, ngha l c nhiu trng hp ngoi l nhng nhng trng hp ny c th gii quyt c

157

do kh nng phn tch cao. C cu t chc cho dng cng ngh ny l c cu hu c nhng c th chnh thc ha cao v tp quyn. - Khi tnh a dng thp v kh nng phn tch thp, cng vic trong trng hp ny khng pht sinh nhiu trng hp ngoi l nhng nu c th kh nng gii quyt rt kh. Nh vy, c cu t chc i hi chnh thc ha cao, tp quyn nhng cn nhng nhn vin c k nng cao gii quyt vn . 3. Mi trng bn ngoi Mi trng bn ngoi cp n nhng vn lin quan n khch hng, nh cung cp, i th cnh tranh v ngun ti nguyn... Chng ta c th nh gi mi trng bn ngoi ca t chc da trn cc c im: nng ng, phc tp, a dng v mc cnh tranh. - Khi mi trng bn ngoi nng ng, t chc cn mt c cu hu c nhanh chng thch ng vi nhng thay i. - Khi mi trng bn ngoi phc tp, c cu t chc theo dng phn quyn c th s ph hp v tnh tip cn ca t chc vi mi trng gn hn, c th c nhiu thng tin hn. - Khi mi trng a dng, t chc no lm vic trong c im mi trng ny s a dng v sn phm, dch v, khch hng hoc phm vi a l. Cng a dng bao nhiu t chc li cng cn b phn ha theo sn phm. - Khi mi trng mc cnh tranh cao, mc cnh tranh ny bao gm c s khan him v ngun ti nguyn v nhiu i th cnh tranh. C cu hu c thch hp vi yu t mi trng ny. Tuy nhin khi mc cnh tranh qu cao th t chc tm thi phi tp quyn nhanh chng ra quyt nh v nh iu hnh cm thy d dng kim sot hn.
158

4. Chin lc ca t chc Thng thng t chc s la chn mt trong 3 dng chin lc sau y hot ng: - Chin lc i u trong pht minh (innovation strategy)- theo chin lc ny, t chc s c gng gii thiu nhng sn phm v dch v mi. Thch ng vi chin lc ny l mt c cu hu c vi c im chuyn mn ha thp, chnh thc ha thp, phn quyn. - Chin lc ct gim chi ph (cost-minization strategy)- chin lc ny ch trng n kim sot chi ph cht ch, trnh nhng chi ph nghin cu v tip th khng cn thit. thc hin c chin lc ny, t chc cn p dng c cu c hc vi chnh thc ha cao, chuyn mn ha cng vic cao, v tp quyn cao. - Chin lc bt chc- theo chin lc ny cng ty s pht trin cc sn phm v dch v mi trn th trng sau khi kh nng tn ti ca n c kim chng. Vi chin lc ny, c cu t chc va hu c, va c hc vi c im kim sot cht ch cc hot ng hin ti v ni lng kim sot nhng cng vic kinh doanh mi. Tm tt - thit k mt c cu t chc, nh qun l phi ch n 6 yu t quan trng l: (1) Chuyn mn ha cng vic; (2) B phn ha cng vic; (3) H thng iu hnh; (4) Chnh thc ha cng vic; (5) Phn quyn hay tp quyn; v (6) Phm vi kim sot. - Vic quyt nh la chn mt c cu t chc no ph thuc vo cc yu t mi trng nh: chin lc ca t chc; cng ngh; mi trng kinh doanh v quy m ca t chc.
159

- Mt c cu t chc ph hp s lm cho kt qu thc hin cng vic trong t chc tng ln v mc hi lng ca nhn vin cng tng theo. chnh l iu cc nh hnh vi t chc mong i (xem s 8.2). Cu hi trc nghim 1. Phm vi kim sot cng hp th t chc s: a. C nhiu cp. b. n gin. c. Theo dng ma trn. d. C t cp.

160

Hnh 8.2: C cu t chc: cc nh t v kt qu

Nguyn nhn - Chin lc - Quy m - Cng ngh - Mi trng Xc nh Dn n - Kt qu cng vic - Hi lng

Thit k c cu - C hc - Hu c

Trung ha bi nhng khc bit c nhn v chun mc vn ha

2. C bao nhiu yu t lin quan n thit k c cu t chc? a. 4 b. 5 c. 6 d. 7 3. C cu no cho thy cc nhim v c tp hp theo chc nng? a. C cu n gin. b. C cu quan liu. c. C cu ma trn. d. Tt c u ng. 4. S khc bit gia c cu c hc v c cu hu c l: a. Chnh thc ha. b. Knh thng tin. c. Quyn quyt nh.

161

d. Tt c u ng. 5. Khi t chc mun theo ui chin lc ct gim chi ph, th t chc cn thit k c cu theo dng: a. C cu hu c. b. C cu c hc. c. C cu ha. d. a, b u ng. Cu hi tho lun. Theo bn m hnh t chc hin ti v trong tng lai c khc vi m hnh t chc trc kia khng? Hy trnh by nhng khc bit nu c? Gi tho lun

M hnh t chc trc kia

M hnh t chc hin ti v tng lai

n nh Thng tin khan him a phng Ln Chc nng Tp trung vo cng vic Tp trung vo c nhn

Nng ng v thay i Thng tin phong ph Ton cu Nh v ln Tp trung vo sn phm/khch hng Tp trung vo k nng

162

Mnh lnh/kim sat H thng cp bc

Tp trung vo i nhm Khuyn khch tham gia Hng ngang/network

p n:1a, 2c, 3c, 4d, 5b

163

Bi 9

VN HA T CHC
C l nhiu ngi trong chng ta thc mc vn ha t chc l g? N c nh hng nh th no n hnh vi t chc? Vit nam, khi nim ny cn kh mi m nhng nhiu nc trn th gii, cc nh qun tr quan tm ti vn ny t kh lu. H nhn thc c rng yu t vn ha gp phn nng cao nng sut v hiu qu cho doanh nghip, ng thi nng cao gi tr cm nhn ca cng chng v doanh nghip. hiu hn v vn ha t chc v nhng ng gp ca n cho doanh nghip, chng ta cng nhau nghin cu bi ny. I. Tm hiu v vn ha t chc 1. nh ngha v vn ha t chc. Hiu mt cc n gin, vn ha chnh l tnh cch ca t chc . mc phc tp hn, vn ha bao gm nhng gi nh, nhng gi tr, nhng chun mc, nhng biu tng ca cc thnh vin trong t chc v ca hnh vi. V d, trong mt t chc c nn vn ha mang tnh tp th cao th mi c nhn s c khuyn khch tinh thn lm vic ng i, cng mi ngi ra quyt nh chung. Chng ta kh c th gii thch r rng v vn ha nhng chng ta c th bit n thng qua cm nhn ca mnh. V d, vn ha ti cc doanh nghip kinh t s khc vi vn ha ca bnh vin v khc vi vn ha trng hc. Cc nghin cu gn y cho thy c 7 c im m t chc cho l c gi tr, t gp phn hnh thnh nn vn ha ca doanh nghip l:

164

- Sng to v chp nhn ri ro. Khi nhn vin lm vic trong nn vn ha ny, h s c khuyn khch pht huy tnh sng to v chp nhn ri ro. - Ch n chi tit. Theo vn ha ny, khi lm vic nhn vin cn chnh xc, bit phn tch v ch n chi tit. - nh hng theo kt qu cho thy ngi qun l quan tm n kt qu cng vic hn l k thut hay quy trnh p dng mang li kt qu ny. - nh hng theo con ngi. Khi ra cc quyt nh ca nh qun l phi xt n nh hng ca n i vi nhn vin trong t chc nh th no. - nh hng theo i, nhm. T chc c nn vn ha ny thng t chc sp xp cng vic lm theo i nhm thay v lm vic c nhn. - Tnh cng kch. Theo gi tr ny, nhn vin lm vic thng hay cng kch hoc cnh tranh ln nhau. - Tnh n nh. Nhiu t chc mun duy tr tnh n nh ch khng mun pht trin do t chc s c cc hnh ng ph hp duy tr s n nh ny. Chng ta c th minh ha bng mt v d c th v cng ty Samsung lin quan n gi tr vn ha ca cng ty. Vn ha ca Samsung l dm ngh, dm lm v chp nhn c s hoang tng, bi v ph ch tch Samsung cho rng iu ct li ca mt cng ty in t l cng ngh, mt cng ty s khng th tn ti nu khng c kh nng pht trin sn phm mt cch c lp. Nh vy, c im sng to v chp nhn ri ro gp phn to ra vn ha cho cng ty Samsung. 2. Tnh thng nht ca vn ha Chng ta cn hiu rng, trong mt t chc, bn cnh nhng gi tr vn ha c ng o cc thnh vin chp nhn th tng b phn trong t
165

chc vn c nhng gi tr vn ha ring cho mnh. iu ny c ngha, tnh thng nht vn ha trong t chc tu thuc ch vn ha chnh thng v vn ha b phn c c chia s theo cng mt cch hay khng. Khi ni vn ha t chc, ta mun m ch vn ha chnh thng. V d, mt cng ty c nn vn ha n tnh s t c s phn bit v gii tnh, nam v n c i x cng bng trong cng mt cng vic v vn ha n tnhny c coi l vn ha chnh thng. Trong khi , tng phng ban cng c th xy dng nhng gi tr vn ha theo vn h gp phi, theo tnh hung v theo kinh nghim h c c, y chnh l vn ha b phn. V d, phng kinh doanh ca cng ty li hnh thnh cho mnh mt nn vn ha ring, tch ri vn ha chnh thng v mang tnh nam tnh, trong gi tr lin quan n thnh tch c nh ngha da trn s cng nhn v s giu c. Ngi n ng y c mong i l ngi c tnh quyt on v c sc cnh tranh. Vn ha b phn c th gp phn nng cao gi tr ca vn ha chnh thng nu n cng tn thnh nhng gi nh, gi tr v nim tin ca vn ha chnh thng. Nhng n cng c th chng li vn ha chnh thng nu gi tr ca n i ngc li gi tr ca vn ha t chc. Nu trng hp ny xy ra, t chc s c xung t v bt ng. 3. Tnh mnh, yu ca nn vn ha Tnh mnh, yu ny mun ni rng c nhng t chc m nn vn ha ca n nh hng rt ln n hnh vi ca nhn vin v lm gim mc thuyn chuyn, chnh l nn vn ha mnh. Nhng ngc li, cng c nhng gi tr vn ha m nh hng ca n n nhn vin rt thp v i sng ca n cng rt ngn- nn vn ha yu. S d nn vn ha mnh c th nh hng c n hnh vi nhn vin l bi v mc chia s,
166

cng ca nn vn ha ny to ra mt bu khng kh kim sot hnh vi cao. V d, cng ty Nike to ra mt nn vn ha cao tinh thn th thao. tinh thn ny lan to n cc nhn vin, cng ty t ra ch khen thng cho nhng ai p xe n ni lm vic thay v i xe hi. Ti vn phng chnh ca cng ty cng c nhng khun vin dnh cho i b hoc chy b. Theo thi gian, nhng ngi lm vic ti cng ty c thi quen luyn tp th thao v gp phn lm cho vn ha cao gi tr th thao tr nn mnh hn. 4. Cc chc nng v phi chc nng ca vn ha t chc Vn ha vi nhng chc nng ca n mang li nhiu gi tr cho t chc v nhn vin: - To s khc bit gia t chc ny vi t chc khc. - To tnh ng nht cho cc thnh vin trong t chc. - Khuyn kch s cam kt lm vic v nhng iu ln hn c li ch c nhn. - Nng cao tnh n nh cho h thng x hi. Tuy nhin bn cnh , vn ha t chc cng c nhng mt phi chc nng nh hng n hiu qu lm vic ca t chc nh: - Cn tr s thay i. iu ny thng xy ra i vi nhng t chc m mi trng lm vic ca h cn nng ng v nhng t chc c nn vn ha mnh. - Cn tr s a dng. a dng y c hiu l a dng v lc lng lao ng. Ta c th thy, khi t chc s dng lc lng lao ng gm nhiu chng tc, gii tnh, trnh hc vn khc nhau l t chc mun tng
167

tnh sng to, tn dng nhng th mnh t lc lng a dng ny. Nhng nu nn vn ha ca t chc mnh, th c th n khng pht huy c nhng u im ca cc c nhn c nn tng kin thc, kinh nghim khc nhau v i khi s to ra thnh kin hay tr nn v tnh vi s khc bit gia cc nhn vin. - Cn tr qu trnh hp nht gia cc t chc hay chuyn quyn s hu sang mt t chc khc. 5. Vn ha t chc v vn ha quc gia Chng ta u thy vn ha quc gia s c nhng nh hng n vn ha t chc. Do vy, khi a ra vn ha cho mnh, t chc cn phi quan tm n vn ha ca quc gia ni t chc mnh lm vic. Rt nhiu nh qun tr tht bi v b qua yu t khc bit vn ha ca nhn vin n t nhng nc khc nhau hay s khc bit v vn ha ca t chc vi vn ha ca quc gia mnh c tr s lm vic. V d, ngi qun l khng th to ra mt phong cch lm vic n c, nhc nh hay chuyn quyn cc nc nh gi cao s bnh ng nh Na Uy, Phn Lan, an Mch, Thy in. Nhng cch lm vic ny c th s ph hp vi cc nc thuc khi A rp v c s chnh lch v quyn lc rt ln cc quc gia ny. Hay nn vn ha cng khai lm nhc nhn vin c th c chp nhn Trung Quc nhng li khng c chp nhn Nht ni m mi ngi rt quan tm n vic m bo nhn vin khng b mt mt. Vi quan nim vn ha ca Trung Quc, cng ty mang tn Asia Department Store cng khai thc hin cch qun l l buc nhn vin mi c tuyn vo phi theo mt kha hun luyn qun s t hai n bn tun vi qun i nng cao thc phc tng v theo hc cc kha hun luyn ni b ti nhng ni cng cng nhn vin c th
168

cng khai chp nhn s ngng ngng t li lm ca mnh (Doanh nhn Si gn, 2005:12). II. Xy dng v duy tr vn ha C l, khi c tiu ny cc bn s thc mc : xy dng vn ha nh th no? v ti sao li cn phi duy tr? Tht ra, vn ha t chc sau khi c hnh thnh th cn phi duy tr theo mt quy trnh nh hnh 9.1. Theo quy trnh ny yu t hnh thnh nn vn ha chnh l trit l ca ngi sng lp, cn nhng yu t duy tr gm: (1) cc tiu chun tuyn dng nhn vin, (2) ban qun l cp cao v (3) qu trnh hi nhp gip nhn vin mi vo c th thch ng c vn ha t chc. 1. Yu t hnh thnh: Trit l ca ngi sng lp ra t chc Ngi sng lp ra t chc c nh hng rt ln n vn ha t chc trong thi k u. Vn ha t chc c th da trn quan im ca nhng ngi sng lp. V d nh cng ty Microsoft c vn ha chu nh hng rt ln t tnh cch ca Bill Gates. Bill Gates l mt ngi rt nng n, c tnh cnh tranh v rt k lut. Do vy, chng ta d dng tm thy nhng c im tnh cch ny trong vn ha t chc ca Microsoft. Hnh 9.1 S hnh thnh vn ha t chc
Qun l cp cao Trit l ca ngi sng lp Tiu chun tuyn dng Hi nhp Vn ha t chc

Ngun: Robbins S.P. (1999), Organizational Behavior, p.610

169

2. Yu t duy tr - Tiu chun tuyn dng y l mt trong nhng yu t gp phn lm cho vn ha t chc tn ti. Khi t chc quyt nh tuyn dng mt nhn vin, ngoi nhng tiu chun v kin thc, k nng, kh nng thc hin cng vic th cn cn phi c xem xt tnh ph hp ca ng vin ny vi t chc. Do , khi ng tuyn, t chc cn cung cp y thng tin v mnh. iu ny s gip cho nhng ng vin bit v t chc v nhn thc c mu thun gia gi tr ca h v gi tr ca t chc, i n quyt nh np n hay khng. Ngoi ra, trong qu trnh tuyn dng, t chc cng cn phi loi b nhng ng vin c th cng kch hoc ph hoi nhng gi tr ct li ca t chc. - Qun l cp cao Ngi iu hnh t chc chnh l ngi ra nhng chun mc buc cp di p dng. Cc chun mc ny c th lin quan n cng vic, cch n mc, cch khen thng, tng lngNh vy, hnh ng ca ngi iu hnh cp cao s nh hng rt ln n vn ha t chc. V d, Tng gim c cng ty SamSung Jong-Young Yun, hng thng khi gi th cho nhn vin vn khng ngng nhc nh vic cng ty c th ri vo khng hong v cc sn phm ch yu ca cng ty u b xung gi v i th e da cnh tranh ln nht ca Samsung l Trung quc. Khng bao lu na Trung Quc c th t thit k v sn xut nhng b vi mch nh v mn hnh LCD. Do mi nhn vin trong cng ty SamSung u thc vic cng ty phi i u trong ci tin sn phm, c nhng nhn vin khng chu v nh sau gi lm vic, bm tr ti ni lm vic cho n khi gii quyt c nhng vn t ra. y l nhng hnh vi gp
170

phn duy tr vn ha dm ngh, dm lm ca cng ty (Kinh t Si Gn, 2005: 52). - Qu trnh hi nhp T chc cn c qu trnh gip nhn vin mi c tuyn dng hi nhp vo vn ha ca t chc. Qu trnh hi nhp ny chia lm 3 giai on: (1) Giai on trc khi bt u, nhn vin s c hc tp v t chc v nhng cng vic ca h. (2) Giai on c xt, trong giai on hai, nhn vin s lm vic thc t, h c dp so snh gia nhng iu mnh k vng v ng nghip, v cp trn, v t chc vi nhng g thc s thy c. C th khi k vng ca mnh khc xa vi thc t, nhn vin s khng hi nhp c hoc h s thi vic. (3) Giai on thay i. Giai on cui cng ny l lc thay i din ra. Khi pht hin ra nhng vn gp phi giai on hai, c th nhn vin nhn thy mnh cn thay i. Qu trnh hi nhp c coi l kt thc khi nhn vin mi c tuyn dng cm thy thoi mi vi cng vic v vi t chc. Ni cch khc, qu trnh ny gp phn ci thin nng sut, cam kt gn b ca nhn vin v gim hnh vi thuyn chuyn. III. a vn ha t chc n vi nhn vin Trong phn ny, chng ta s cng nhau tm hiu nhng hnh thc vn ha c lan truyn trong t chc. Cc hnh thc ny bao gm: thng qua cc cu chuyn, thng qua nghi l hay biu tng vt cht v ngn ng.
171

1. Vn ha c lan truyn thng qua cc cu chuyn Nhng nhn vin lm vic trong khu vui chi gii tr Disneyland c nghe rt nhiu cu chuyn v ch tch tp on- ngi sng lp ra khu vui chi ny- Walt Disney (1901-1966). C mt cu chuyn v ng nh sau. Da trn nhng truyn thuyt ly lng lin quan n nhng tn cp bin Carib v nhng kho bu ca chng c chn du trn nhng hoang o. Walt Disney quyt nh xy dng mt khu nhng tn cp bin Carib vi sc cha 3.400 khch/gi trong khu vui chi Disneyland. Trc ngy khai trng, Walt Disney ch thn i r sot li ln cui, ng cm thy tht vng l lng. Trong thm tm, ng nhn thy c nhng thiu st nhng khng th xc nh r thiu st l g. ng quyt nh cho tp hp mi nhn vin ang c mt ti cng trnh, dn u on ngi ln lt i xem xt tng ngc ngch cng nhau pht hin ra thiu st. ng hi mi ngi trng ging nh tht khng?, mi ngi tr li mi th nhn ng nh tht t trang phc, lm cy, bi c, kin trc nh cang li hi tip nghe ging nh tht khng? cu tr li vn l ng t ting sng nc, gi bin cho n ting th vt, thuyn b. Thm ch, ng cn iu chnh nhit cho ging kh hu nhng m h nng, m. Tm li mi chi tit nh nht u ng. Cui cng, mt thanh nin quyt dn ln ting: tha ng Disney, ti ln ln min Nam, ti bit vo nhng m h nh th ny, om m bay tng n. Mt Disney bng sng, ng l ch khim khuyt duy nht. Cu chuyn mun gi n ngi nghe phong cch lm vic ca Disney l lng nghe tng nhn vin. V cng qua cu chuyn ny, t chc mong mun nhng ngi lm qun tr cn coi trng kin ca tt c nhn vin cho d h ch l ngi quyt dn. (SGGP, 2005:20).

172

Chng ta c th thy cch lan truyn vn ha t chc thng qua nhng cu chuyn s to cho ngi nghe nhiu cm xc v nhn vin c th nh lu hn nhng bi hc rt ra t cu chuyn. Ngoi ra, cu chuyn cng l cch truyn thng v vn ha hiu qu v n m t ngi tht, vic tht. 2. Vn ha c lan truyn thng qua cc nghi l Nghi l y c hiu l cc hot ng th hin hoc cng c nhng gi tr quan trng trong t chc. Cc hot ng ny nhn mnh n cc mc tiu quan trng nht, tn vinh nhng ngi quan trng v nhng hy sinh ng gp ca cc thnh vin trong t chc. V d, Vit nam trong cc trng i hc, cao ng, trung hc v ph thng hng nm thng t chc ngy l 20.11. Trong ngy l ny, nhng nh gio u t c tn vinh, nhng ng gp, hy sinh thm lng ca cc ging vin, gio vin s c nhc n, ng thi cng nhc nh sinh vin, hc sinh c gng hc tp xng ng vi cng sc ca thy c v cha m. Thng qua cc bui l ny, cc trng mun cao gi tr tn s trng o ca nhng ngi i hc v gi tr tt c v hc sinh thn yu cho ngi dy. 3. Vn ha c lan truyn qua cc biu tng vt cht Trong nhiu t chc, kch thc, v tr, hnh dng, tui tc ca cc to nh c th cho thy t chc mun cao gi tr lm vic nhm hay to mt mi trng lm vic thn thin, linh ngNhng cu trc bn ngoi ny cng gp phn nh hnh vn ha t chc. Ngoi ra, nhng biu tng vt cht nh bn, gh, khng gian lm vic, hnh nh treo trn tng cng chuyn ti nhng gi tr vn ha. V d, khi bc vo to nh chnh ca Google ta c cm gic y l mt ni th gin vi nhiu bng n c thp sng, c nhng tri bng bng cao su tp th dc,
173

c nhng mn n lt d min ph. T nhng biu tng vt cht ny, ta c th cm nhn vn ha ca t chc l quan tm n nhn vin, pht trin tinh thn lm vic nhm v pht huy tnh sng to thng qua mi trng lm vic thoi mi. 4. Vn ha c lan truyn qua ngn ng. Ngn ng c dng ni lm vic s ni ln phn no vn ha ca t chc . Thng qua cch ni chuyn ca nhn vin vi ng nghip, vi khch hng, cch biu l s tc gin hay cch cho n mi ngi, chng ta c th thy c nhng biu tng bng li ca gi tr vn ha. V d, Samsung khi ni n VIP nhn vin s hiu theo ngha Value Innovation Program: chng trnh ci tin gi tr- y l c quan u no ca cc chng trnh ci tin sn phm ca tp on Samsung v VIP cng l hin thn ca nn vn ha dm ngh, dm lm v chp nhn c hoang tng (Kinh t Si Gn, 2005:53). Hay nhng ai lm vic ti cng ty lin doanh Ph M Hng u khng xa l vi phng chm lm vic ca ng Ting (c ch tch hi ng qun tr ca cng ty) tn, tc, thc,gin. Phng chm ny mun ni n khi thit lp mc tiu phi khng ngng sng to ci mi (tn), thc hin cng nhanh cng tt (tc), ch n tng chi tit nh (thc) v ci thin vn ha doanh nghip ngy cng tinh t hn (gin) (Kinh t Si Gn, 2005: 26). Tm tt - Trong chng ny cn nm r nhng c im gp phn hnh thnh nn vn ha t chc v nh hng ca vn ha t chc n hnh vi nhn vin. S 9.2 s tm tt cho chng ta qu trnh ny. - Cn ch n cch hnh thnh v duy tr vn ha trong t chc theo s 9.1.
174

- Cn quan tm n nhng hnh thc lan truyn vn ha n vi nhn vin ca mnh. S 9.2 : Vn ha t chc nh hng n kt qu cng vic v s hi lng ca nhn vin trong t chc
Cc c im - Sng to v ri ro - Ch n chi tit - nh hng theo kt qu - nh hng n NV - nh hng lm vic nhm - Cng kch - n nh Tnh mnh, yu

Vn ha t chc

Cao Thc hin cng vic

- Vn ha chnh thng - Vn ha b phn Thp

S hi lng

c nhn thc

Ngun: Robbins S.P. (1999), Organizational Behavior, p.613 Cu hi trc nghim 1. Vn ha t chc c lan truyn n nhn vin bng: a. Giai on trc khi bt u b. Giai on c xt c. Giai on thay i d. Nhng nghi l din ra trong t chc e. Tt c cc giai on ca qu trnh hi nhp.
175

2. Mt trong nhng nh hng phi chc nng ca vn ha t chc l: a. Tng tnh cam kt gn b vi t chc b. Gim tnh m h trong nhn vin c. To s ng nht gia cc nhn vin d. Cn tr s a dng 3. Mt kt qu c th ca nn vn ha mnh c th dn n t l thuyn chuyn ca nhn vin tng cao. a. ng b. Sai p n 1d, 2d. 3b

176

Ti liu tham kho Tham kho chnh: Danh Vn (9.2005), To ra tng lai, khng ch n n, Kinh t Si Gn, TP.HCM D Lan, L Anh Dng (02.2005), Lng nghe tng nhn vin, Si Gn Gii Phng, TP.HCM Greenberg J. (2005), Managing behavior in organizations, United State of America: Prentice-Hall International Inc. Marcic D., Selter J., Vaill P. (2001), Organizational Behavior Experiences and Cases, United State of America: Thomson Learning. McShane S.L., Von Glinow M.A.(2005), Organizational Behavior, NewYork: McGraw-Hill Co. Nguyn Hu Lam (1998), Hnh vi t chc, TP.HCM: Nh xut bn Gio Dc Robbins S.P. (1999), Organizational Behavior, United State of America: Prentice-Hall International Inc. Thin Bo (09.2005), Phi quan tm n s khc bit vn ha, Doanh nhn Si Gn cui tun, TP.HCM Internet: Borgatti S.P. (1996), Organizational Theory: determinants of structure, http://www.analytictech.com/mb021/orgtheory.htm Clark D.L. (2000), Big Dogs Leadership page Organizational Behavior, http://www.donclark@nwlink.com Mc.Namara C. (1999), Organizatinal Culture, http://www.amazon.com
177

Wertheim E.G. (?), Historical Background of Organizational Behavior, http://www.goggle.com/

178

MC LC

BI 1: NHP MN HNH VI T CHC ........................................... 12 PHN I: CP C NHN BI 2: C S HNH VI C NHN .................................................... 25 BI 3: NHN THC, GI TR, THI V S HI LNG TRONG CNG VIC ............................................................................ 44 BI 4: NG VIN NGI LAO NG........................................... 77

PHN II: CP NHM BI 5: C S HNH VI NHM .......................................................... 90 BI 6: TRUYN THNG TRONG NHM V TRONG T CHC ............................................................................................ 106 BI 7: NGH THUT LNH O, QUYN LC V MU THUN ............................................................................ 124

PHN III: CP T CHC BI 8: C CU T CHC ................................................................. 149 BI 9: VN HA T CHC .............................................................. 166

TI LIU THAM KHO ..................................................................... 179

179

Bin son: Th.S T TH HNG HNH

180