LI NI U

Theo khung chng trnh, sinh vin i Hc S Phm ngnh Vt L trong nhng

nm u c hc mn Vt l Phn t v Nhit hc (60 tit) v mn Nhit ng lc hc (30 tit). Tuy vy, nhiu ni dung trong hai gio trnh ny c s trng lp. Trong iu kin ngnh hc mi m v thiu cn b ging dy nn Khoa vt l HSP. N ch trng nhp chung ni dung hai gio trnh v ging dy trong 90 tit. p ng yu cu v sinh vin d dng tip cn mn hc, chng ti mnh dn bin son gio trnh ny. Vic lng ghp hai ni dung ln vo trong mt gio trnh l iu kh khn cho ngi son, ng thi ph hp vi kin thc ca sinh vin c trang b bc hc ph thng v Cng v Nhit, trong gio trnh ny ngi son theo ng quy c i s v du ca Cng v Nhit nh c trong chng trnh ph thng trung hc, s thay i ny cng l mt kh khn ln khi trnh by cc ni dung... Vi kin thc v trnh c hn, tuy rt c gng nhng chc rng gio trnh khng th trnh khi nhng thiu st. Ngi son mong nhn c nhng gp qu bu ca cc ng nghip v bn c.

NGI SON

- Trang 2 -

CHNG I

M U V CC KHI NIM C BN
1.1 CC KHI NIM
1.1.1 I TNG V PHNG PHP NHIT HC 1.1.1.1 i tng Vt l Phn t v Nhit hc nghin cu cc hin tng lin quan n cc qu trnh xy ra bn trong vt. V d: Qu trnh nng chy hoc qu trnh bc hi ca cc vt khi c nung nng, cc qu trnh ny c lin quan n dng vn ng xy ra bn trong vt: chuyn ng nhit. Vy; chuyn ng nhit l tng nghin cu ca nhit hc. 1.1.1.2 Phng php Nghin cu chuyn ng nhit ngi ta dng hai phng php: - Phng php thng k (Vt l phn t ): Phn tch cc qu trnh xy ra i vi tng phn t, nguyn t ring bit trn quan im vi m v da vo qui lut thng k tm qui lut chung cho c tp hp cc phn t, t gii thch cc tnh cht ca vt; phng php cho php nhn thc mt cch su sc bn cht nhit hc. - Phng php nhit ng: Nghin cu s bin i nng lng ca vt t dng ny sang dng khc trn quan im v m. Phng php da trn hai nguyn l c bn ca NH c rt ra t thc nghim; t nu ra nhng tnh cht ca vt trong cc iu kin khc nhau m khng cn ch n cu to phn t. Phng php c im hn ch l khng gii thch su bn cht ca hin tng nhng trong nhiu vn n cho ta cch gii quyt n gin, hiu qu. Trong gio trnh ny chng ta dng c hai phng php trn h tr, b sung cho nhau nhm hiu thu o cc vn ca chuyn ng nhit; tuy vy khng t kh khn trong trnh by do s an xen ca cc phng php v quan im. 1.1.2 H NHIT NG 1.1.2.1 H nhit ng H nhit ng l mt tp hp cc vt th c bao bi mt b mt chu vi.

- Trang 3 -

- Cc vt th c th l cc c th kch thc v m, cng c th l cc phn t, nguyn t kh kch thc rt b. - B mt chu vi c th l thc nh chu vi ca mt bnh ng kh, cng c th l o nh b mt bao quanh mt lng cht lng chy dc theo mt ng m ta theo di bng tr tng tng. Nh vy khi nim h nhit ng (gi tc l h) l mt khi nim rng v tng qut. 1.1.2.2 H con L mt phn ca h nhng s c th t hn v c th tch b hn. Nh vy h c th xem nh c cu to bi nhiu h con. H con chu nh hng tc ng ca phn cn li ca h ln n nn trng thi ca h con lun thay i. 1.1.2.3 Khong ngoi Phn cn li ngoi h c gi l khong ngoi hay ngoi vt. 1.1.2.4 H c lp H hon ton khng tng tc v trao i nng lng vi khong ngoi c gi l h c lp; ngc li nu h c tng tc hoc trao i nng lng vi khong ngoi th gi l h khng c lp. 1.1.2.5 H c lp mt phn H c trao i cng vi khong ngoi m khng trao i nhit th h c gi l h c lp v nhit, ngc li c trao i nhit nhng khng trao i cng th c gi l h c lp v cng, y l cc h c lp mt phn. 1.1.3 TRNG THI MT H NHIT NG 1.1.3.1 Thng s trng thi Trng thi ca mt h nhit ng c xc nh bi mt b cc i lng vt l, cc i lng ny c gi l thng s trng thi ca h. V d: i vi mt khi kh, trng thi ca khi kh c xc nh khi bit p sut p, nhit T v th tch V khi kh. T cc i lng p, V v T l cc thng s trng thi, thng thng mt b ba thng s (p,V, T) xc nh mt trng thi v m ca khi kh. i vi cc h thng phc tp, cn xc nh thm cc i lng: Nng , t trng hoc in tch... Thc nghim cho thy: Mt h c lp khng cn bng nhit ng, nu mt thi gian lu th h tin ti cn bng nhit ng, khi mi ni trong h u cng

- Trang 4 -

mt p sut, cng mt nhit . Ta ch kho st nhng h cn bng nhit ng. V phng din v m, c th chia thng s trng thi lm hai loi : - Thng s qung tnh: L thng s m ln ca n t l vi khi lng h, chng hn : th tch v. - Thng s cng tnh: L thng s khng ph thuc vo khi lng h. V du : p sut, nhit , mt ... nu ta chia nh h ra thnh nhiu h con th gi tr ca thng s cng tnh khng i. 1.1.3.2 Phng trnh trng thi Cc thng s trng thi p, V, T...ca h khng hon ton p lp nhau, mi thng s l mt hm ca cc thng s cn li. H thc ni lin cc thng s trng thi c gi l phng trnh trng thi ca h. i vi mt khi kh c khi lng xc nh, phng trnh trng thi l h thc ni lin ba thng s p, V, T. p = f ( V, T ) hoc F ( p, V, T ) = 0 (1.1) V d : Phng trnh trng thi ca mt kilmol kh l tng : p.V = RT Trong phng trnh trng thi, khi hai thng s c xc nh th thng s th ba cn li s c xc nh n gi theo hai thng s kia v mt trng thi v m h c xc nh. Vic kho st phng trnh trng thi l mt vn c bn ca nhit hc. 1.1.3.2.1 Biu din bng mt p - V - T: V biu ca phng trnh trng thi trong mt h trc ta gm ba trc p sut p, th tch V, nhit T vung gc nhau tng i, ta c mt mt p - V - T. Bt k mt trng thi cn bng no ca h cng c biu din bng mt im trn mt p - V - T, ngc li mi im trn mt p - V - T biu din mt trng thi cn bng ca h (hinh1.1).

Mt p -V -T ca kh Van der Waals

T2 Tth T

T1

Hnh 1.1

- Trang 5 -

1.1.3.2.2 Biu din bng mt p - V: Cc thng s trng thi ph thuc nhau nn n gin ngi ta dng gin p - V. mt nhit xc nh T giao tuyn ca mt p - V - T vi mt phng vung gc trc nhit T l nhng ng bin i cn bng gi l ng ng nhit (hinh 1.2). - Tng t, giao tuyn gia mt p - V - T vi mt vung gc trc th tch V l ng bin i ng tch, hoc vi trc p sut p l ng bin i ng p.
P

Nhng ng ng nhit ca kh Van der Waals

Tth T1 V

Hnh 1.2

1.2 P SUT
1.2.1 p sut l i lng vt l c gi tr bng lc nn vung gc ln mt n v din tch. p=
F S

(1.2)

S : din tch b mt F : lc nn vung gc ln din tch S: p lc. n v: Trong h SI p sut c n v [ N/m2 ] cn gi l Pa (Paxcan). Trong h CGS p sut c n v l : [dyn / cm2 ] ngoi ra p sut cn c cc n v khc : bar ; at ; atm ; mmHg ... - 1 bar = 105 N/m2 - Atmtphe k thut: 1 at4 N/m2. - Atmtphe vt l: 1 atm = 1,013. 105 N/m2. - 1 mmHg [ 1Tor ] = 133,32 N/m2 l p sut gy bi trng lng ct thy ngn cao 1mm. Ta c: 1atm = 1,033at = 760 mmHg; hoc 1at = 736mmHg.

- Trang 6 -

1.2.2 p sut kh p sut ca cht kh l i lng c trng c bn cho tnh cht ca khi kh. i vi khi kh ng trong mt bnh cha, p sut kh l lc nn vung gc ln mt n v din tch thnh bnh, lc ny do s va chm gia cc phn t kh vi thnh bnh m nn. Thng qua vic do p sut ( bng p k ) ta khng nhng nhn bit s c mt ca cht kh trong bnh m cn kho st c tnh cht ca kh trong bnh. p sut kh quyn iu kin thng c gi tr 1,033at.

1.3 NHIT
1.3.1 Nhit Nhit l i lng c trng cho trng thi ca mt vt, xc gic cho khi nim v nhit : khi s tay vo vt ta c th ni vt ny nng hn vt kia. Tuy vy xc gic khng tin v khng nhy. Mt chu nc nng hay lnh iu ph thuc vo vic: trc khi nhng tay vo nc ta nhng tay vo nc nng hay nc lnh, hn na xc gic khng cho php pht hin nhng bin thin nh ca nhit . xc nh nng ca vt ngi ta tm cch nh du nhit ca vt. V d: di thanh st tng khi c nung nng, nh vy, c th dng di thanh st nh du nhit ca thanh. T ta c mt nhit k, d rng nhit k ny khng nhy. o nhit ca mt vt A, ta cn so snh nhit vt A vi nhit vt B c nh du chun. 1.3.2 Nguyn l O Nhit ng hc Thc nghim cho thy rng: cho hai vt ng cht A v B tip xc nhau mt ni hon ton ngn cch nhit ( h c lp ) th vt nng s ngui dn v vt lnh s nng dn; sau thi gian lu nhit hai vt bng nhau, khi h t trng thi cn bng nhit. Thc nhim cng cho thy rng: nu h c lp gm nhiu vt nng lnh khc nhau th sau thi gian lu h cng t cn bng nhit. T dn n kt lun quan trng sau : Hai vt cng trng thi cn bng nhit vi mt vt th ba th chng cn bng nhit vi nhau. Kt lun trn c gi l nguyn l O nhit ng hc. Nguyn l cho php so snh nhit hai vt khc nhau m khng cn t tip xc nhau, nguyn l cng cho php ta s dng mt nhit k o nhit ca nhit k v nhit mi trng t nhit k. 1.3.3 Nhit lng

- Trang 7 -

Thc nghim cho thy: khi t mt vt A c nhit TA vo mt mi trng nhit TB m TB< TA . Sau thi gian lu nhit vt v mi trng cn bng nhau ( TA = TB ) . Trong qu trnh ny phn nng lng m vt A cung cp cho mi trng c gi l nhit lng (gi tc l nhit ). Vy: Nhit lng l i lng ch xut hin trong qu trnh trao i nng lng gia vt v phn cn li ngoi vt, trong qu trnh ny trng thi ca vt b thay i, do cu ni: nhit lng ca vt hoc nhit lng ca h l v ngha, v nhit lng khng l hm trng thi ca h. 1.3.4 im chun, thang nhit 1.3.4.1 im chun: Thc nghim cho thy: S nng chy hoc s si ca mt s nguyn cht mt p sut nht nh bao gi cng xy ra mt nhit khng i c gi l nhit chun, trng thi tng ng c gi l im chun. V d: nhit nng chy ca nc Tch , hoc nhit si ca nc Ts p sut kh quyn lun l nhng gi tr khng i. Cc im chun c dng nh du khi thc hin mt nhit giai (thang nhit ). 1.3.4.2 Thang nhit : thc hin mt nhit k ta cn phi dng mt i lng vt l ca vt gi l i lng nhit k, i lng ny phi thay i tuyn tnh theo nhit . V d : i vi nhit k thy ngn, th tch ca thy ngn trong bu l i lng nhit k. Gi: a l i lng nhit k, khi c lm nng th a phi bin thin n iu theo nhit T. Vi : T = f (a ) Dng hm tuyn tnh n gin nht l T = A.a vi A l mt hng s, t t s hai nhit T1 ; T2 ng vi hai gi tr ca a1; a2:
T1 a1 = T2 a2

(1.3)

Vic xy dng mt nhit giai cn thit phi xc nh im chun. Trc 1954: Hai im chun c chn l: - im nc : nhit nc ang tan Tch di p sut chun kh quyn 1 atm; i lng nhit k tng ng ach. - im si: nhit hi nc ang si Ts p sut 1 atm; i lng nhit k tng ng as. Ti mt nhit T, i lng nhit k c gi tr a th : Tch / T = ach / a v T s / T = as / a

- Trang 8 -

T :

T=

Ts Tch a s a ch

.a vy:

A=

Ts Tch . as ach

Nu quy c hiu nhit Ts - Tch = 100 , th: A ==

100 100 . T= .a as ach as ach

Tng qut: T = A.a (1.4) Lu : Trng hp i lng nhit k a 0 khi T = 0 (chng hn a = a0 + bT) th c h thc sau :
T Tch a ach = Ts Tch as ach

(1.5)

- Thang nhit Celcus (nhit Bch phn ): l thang nhit m Tch c qui c t = 00C v Ts c qui c t = 1000C. Khong nhit t Tch n Ts c chia thnh 100 phn bng nhau, mi phn ng vi 10C. Sau 1954: xy dng thang nhit ngi ta ch chn mt im chun: im ba ca nc, nhit im ba l nhit cn bng gia nc, nc v hi nc, nhit ny khng ph thuc vo iu kin p sut ngoi v c chn l Tb =273,16 0K. T : Hay :
T a = Tb a b

T=

Tb 273,16 .a = .a ab ab

(1.6)

- Thang nhit tuyt i (thang nhit Kelvin): Cc php o chnh xc cho thy p sut chun, nhit nng chy ca nc Tch = 273,150K, nhit si ca nc l Ts = 373,150K. T thang nhit tuyt i (0K) c hnh thnh. - Quan h gia nhit tuyt i (0K) v nhit bch phn (0C) c xc lp nh sau: T = 273,15 + t (0K) (1.7) 0 Nh vy nhit im ba ca nc l t = 0,01 C. Tnh u vit ca thang nhit tuyt i l chnh xc cao. Thang nhit tyt i cng l thang nhit nhit ng lc sau ny. - Thang nhit Fahrenheit ( 0F ): Ngoi hai thang nhit trn cn c thang nhit Fahrenheit km thng dng hn, thang ny c chia thnh 180 chia. Quan h gia nhit Fahrenheit v nhit Celsus xc lp nh sau: 320F = 00C 2120F = 1000C t : t ( 0F ) = 32 + 1,8. t ( 0C ) (1.8) 1.3.4.3 khng tuyt i: Phng trnh trng thi kh l tng p.V = RT cho thy: khi T 0 th p 0 khi khng cn s chuyn ng nhit ca phn t. Nhit T = 0 c gi l khng tuyt i. nhit ny phn t khng cn

- Trang 9 -

chuyn ng nhit, s vn ng mc thp nht ng vi nng lng thp nht gi l nng lng khng.

1.4 CC LOI NHIT K

Khng th ch to mt nhit k c kh nng o mi khong nhit , mi nhit k ch c th o chnh xc mt khong nhit no . 1.4.1 Nhit k kh Nhit k kh Hli c dng o nhit rt thp ( c 10K ). nhit cao hn ( t < -2000C ) ngi ta dng nhit k kh O2 , H2 ..., i lng nhit k l p sut hi no ca kh. 1.4.2 Nhit k in tr Vt nhit k l dy dn in thng lm bng kim loi hay hp kim, i lng nhit k l in tr R ca dy, in tr R tng theo nhit v c biu th bi h s nhit in tr. VD: nhit k in tr bch kim c khong o t -182,90C n 630,50 C. i lng nhit k a l in tr R ca dy bch kim (platin), khi: 00C t 630,50 C : -182,9 C t 0 C : 1.4.3 Nhit k lng Vt nhit k l cht lng, i lng nhit k l th tch khi cht lng. Mi loi nhit k lng ch dng cho mt min nhit thch hp. VD: Nhit k thy ngn thng dng trong khong 00C n 1000C; i lng nhit k l th tch V ca khi thy ngn trong bu nhit k. V = V0 ( 1 + t ) V0 = th tch ca bu tnh n khc 0 C v = V0 = th tch ng vi mt chia trong ng =
1 = h s n biu kin ca thy ngn trong thy tinh 6400
0 0 0

R = R0( 1 + At + Bt2 )
2 3

(1.9)

R = R0 [ 1 + At + Bt + Ct ( t - 100) ]

(1.10)

1.4.4 Nhit k cp nhit in Nhit k ny da vo nguyn l hot ng ca cp nhit in. Dng nhit in c trng bi th nhit in E c pht sinh khi c s chnh lch nhit hai mi hn cp nhit in, t : cp nhit in l vt nhit k; E l i lng nhit k. Loi nhit k ny c dng o nhng nhit cao t 3000C n 20000C ty theo kim loi lm cp nhit in. E = A + Bt + Ct2 (1.11)

- Trang 10 -

1.4.5 Ha k quang hc Cn c vo s bc x ca vt khi c nung nng v da vo cc nh lut bc x ngi ta ch to ha k quang hc. i lng nhit k l nng sut pht x ton phn R (T), lc ny php o nhit tr thnh php do quang hc. Ha k quang hc o nhit khong 20000C n 50000C. R (T) = T4 = 5,67.10- 8
W = hng s Stefan m . K4
2 0

(1.12)

1.5 CC NH LUT THC NGHIM V CHT KH

Da vo thc nghim ngi ta xc nh c cc nh lut sau: 1.5.1 nh lut Bi - Marit ( Boyle - Mariotte) Pht biu: Trong mt qu trnh bin i ng nhit (T= Const) ca mt khi kh, tch s gia p sut v th tch khi kh l mt hng s. p.V = Const 1.5.2 nh lut Sacl v Gay- Luyxc 1.5.2.1 nh lut Sacl ( Charles) Pht biu: Trong qu trnh bin i ng tch (V = Const) ca mt khi kh, p sut t l vi nhit tuyt i.
p = Const T

(1.13)

Gi tr ca hng s ph thuc vo khi lng m , nhit T ca khi kh.

(1.14)

Gi : p0 , T0 l p sut v nhit khi kh 00C p, T l p sut , nhit khi kh t0C Ta c : Vi: Ta c:

T T p p0 = p = p0 ( ) = p0 = p0T 273 T0 T T0

h s gin n nhit. p = p0(

T 273 + t = p0 (1 + .t ) )= T0 273

(1.15)

1.5.2.2 nh lut Gay - Luyxc (Gay - Lusac) Pht biu: Trong qu trnh bin i ng p (p = Const) ca mt khi kh th tch t l vi nhit tuyt i.
V = Const T

(1.16)

Gi: V0, T0 : th tch v nhit khi kh 00C.

- Trang 11 -

V, T : th tch v nhit khi kh t0C. Ta c :

V V0 273 + t T = V = V0( ) = V0( ) T0 273 T T0

Vy : V = V0( 1 + t) (1.17) + Hn ch: Cc nh lut trn c mt hn ch l ch ng khi bin i din ra iu kin nhit v p sut phng th nghim, khi nhit qu thp hoc p sut qu ln th cc nh lut khng cn nghim ng na. VD: Kh N2 bin i ng nhit p sut 1500 at tch s p.V c gi tr gp 16 ln gi tr tnh t nh lut Bi - Marit, h s cng thay i theo nhit , t p sut v th tch cng khng hon ton bin thin bc nht theo nhit t.

1.6 KH L TNG
1.6.1 nh ngha p sut cao, hoc nhit thp cc cht kh ( O2 , N2 , H2 ...) khng tun theo hon ton chnh xc cc nh lut thc nghim. T n gin trong vic nghin cu ngi ta nh ngha mt loi kh l kh l tng. Kh l tng l kh tun theo hon ton chnh xc hai nh lut Bi - Marit v Gay - Luyxc mi gii hn nhit v p sut. Kh l tng khng phi l loi kh thc, tuy vy nhiu loi kh nhit v p sut thng c th coi l kh l tng. chng 7 ta s thy kh thc khi b qua tng tc phn t v kch thc phn t l mt loi kh l tng. 1.6.2 Phng trnh trng thi KLT Gi s 1 kilomol KLT thc hin bin i trng thi t (1) sang (2) bng hai qu trnh: (1) (1) : qu trnh gin ng nhit (1) (2) : qu trnh lm lnh ng tch C: (1) (1) (2) p1V1T1 p1V2 T1 p2 V2 T2 Vi qu trnh ng nhit: p1V1 = p1V2 Vi qu trnh ng tch: p1=
P2T1 T2 P2T1 V2 T2

Thay vo trn

p1V1=

p1V1 p2V2 = T1 T2

Vy: i vi mt k.mol kh l tng cho. Lngl mt hng s R

- Trang 12 -

pV = T

R: hng s KLT

Phng trnh trng thi ca 1 kilmol KLT: pV = RT + Gi tr ca hng s R k chun: t0 = O0C ; p0 = 1atm = 1,033at (T0 = 273,150K; p0 = 1,033* 9,81.105N/m2) th 1 kmol KLT c th tch V0 = 22,4 m3 Do vy: R=
PoVo 1,033 * 9,81.105 22,4 = To 273,15 j hoc: k .mol 0 k

(1.18)

R = 8,31.103

R = 8,3

j .mol 0 k

+ Phng trnh trng thi ca m kg KLT: Gi l tng khi lng ca NA = 6,023.1026 phn t; V: th tch kh Ta c: Vy : pV = nRT pV =
m RT m

vi n l s kilmol; n =

(1.19)

Cc phng trnh (1.18); (1.19) gi l phng trnh Clapeyron Mendenleev. 1.6.3 Khi lng ring, th tch ring ca kh l tng 1.6.3.1 Khi lng ring G: khi lng ring ca kh Khi V = 1 m3 th m =
.RT

Vy: p.1 =

. p
RT

(1.20)

1.6.3.2 Th tch ring v: l th tch ca mt n v khi lng kh. Khi m = 1kg th: v =
1
RT . p

Vy : v =

(1.21)

1.6.4 nh lut antn (Dalton) H: Hn hp gm nhiu loi kh khc nhau c cng nhit T ng trong bnh th tch V. Gi: p1 p2.....: p sut gy bi tng loi kh, cn gi l p sut ring phn

- Trang 13 -

Thc nghim cho thy p sut ca c hn hp: p = p1 + p2 + p3+ ..... (1.22) - nh lut: p sut ca hn hp bng tng cc p sut ring phn. Gi ni l s kmol ca kh th (i) trong hn hp, th phng trnh trng thi cho mi kh nh sau: p1V = n1RT ; p2V = n2RT ; p3V = n3RT... Nn : (p1+p2 +p3 ...) V = ( n1 + n2 + n3 +...)RT Nu coi hn hp l mt kh ng nht th phng trnh trng thi hn hp : pV = nRT (1.23) vi: n = n1 + n2 + n3 +...: s kmol ca hn hp.

CC TH D
Th d 1 Ngi ta mun lm mt nhit k thy ngn c khong o t 00C n 2000C, mun th ngi ta dng mt cn hnh tr di; cn ny c th tch trong l 24mm3. Tnh: 1. Th tch ca bu nhit k. 2. Khi lng ca thy ngn. Cho khi lng ring thy ngn l 13,6 g/cm3; h s n biu kin ca thy ngn trong thy tinh l =
1 6400

Gii : 1. Th tich ca bu nhit k : Ta c : v = V0 V0 =

v

M th tch v ng vi mt chia ca cn tr: v=

24 mm3= 12. 10-2mm3 200

Vy : V0 = 6400 x 12.10-2 = 768 mm3 = 0,768cm3 2. Khi lng ca thy ngn : m = V0 = 13,6 0,768 = 10,445g Th d 2: Mt loi nhit giai Z m im nc ang tan l - 50Z v im hi nc ang si l 1050Z o iu kin chun. Hi: 1. Khi nhit giai Celsus bin thin 600C th nhit giai Z bin thin bao nhiu?

- Trang 14 -

2. Nhit trong nhit giai Celsus l 600C th nhit trong nhit giai Z l bao nhiu? 3. Ti nhit no th s ch trn hai nhit giai bng nhau? Gii : 1. bin thin nhit trong thang Z Thang nhit Z l : Ts - Tch = 105- ( - 5) = 1100Z Thang nhit C l : ts - tch = 100 - 0 = 1000C Khi nhit C bin thint = 600C th bin thin tng ng trong thang Z l :
T = 60
110 = 660Z 100

2. Gi tr TZ : Khi nhit trong thang Celsus l t = 600C th s ch trong thang nhit Z l : TZ = 660Z - 50Z = 610Z 3. S ch trn hai thang bng nhau : Gi s quan h gia hai thang nhit l : TZ = atc + b Ta c : Vy : Ti TZ = tC th: Th d 3: Trong mt bnh th tich V cha 14g kh Nit v 7g kh Hydr nhit t = 100C v p sut p = 106 Pa. Tm khi lng ca 1kmol hn hp v th tch ca bnh Gii : p sut ring phn ca Nit v Hydr: p1 ; p2. Ta c : p1 =
m1 RT m RT . v p2 = 2 . 1 V 2 V

-5 = a 0 + b b = - 5 105 = a 100 - 5 a = 1,1 TZ = 1,1tC - 5 tC = 1,1tC 5 tC = 500C = 500Z

p sut c hn hp : p = p1 + p2 =

m1 m2 RT m1 RT m RT . + 2. = + V 1 V 2 V 2 1

Khi lng c hn hp : M = m1 + m2 ; : khi lng 1kmol hn hp

- Trang 15 -

Ta c: So snh Vy :

p=

M RT RT = m1 + m2 V V

m1 + m2 = m1 + m2 1 2

m1 + m2 14 + 7 21 = = = 5,25kg/kmol m1 m2 14 7 4 + + 28 2 1 2
21.10 38,31.103 283 3 M RT = m p 5,25 106

Th tch bnh cha : V

= 0,0094m3 = 9,4 dm3

BI TP T GII
CHNG I

M U V KHI NIM C BN
Bi 1.1 Nhit in tr bn dn c dng lm nhit k trong thang nhit tuyt i. in tr R ph thuc nhit T theo cng thc: R = R0 e
1 1 B( ) T T0

Cho : B = 46890K ; T0= 2730K ; R0 = 104 (in tr T0). Hi : Khi R = 100 th nhit T l bao nhiu ? S : 3730K Bi 1.2 Mt nhit k ch + 20C khi c nhng trong nc ang tan v + 105 C khi nhng trong hi nc ang si p sut 760 mmHg.
0

1. Tm nhit ng theo thang Celsus ca cht lng khi nhit k ch 260C. 2. Tm nhit Fahrenheit tng ng vi nhit trn. S: 23,30C ; 73,90F Bi 1.3 Mt nhit k thy ngn lm bng bu R gn vi mt cn hnh tr c chia cch u nhau. 00C, khi m1 = 1,3358 g thy ngn vo nhit k th n ln n vch n1 = 5, cn khi m2= 1,3550g thy ngn th n ln n vch n2= 95. 1. Tm th tch ca mt vch trn cn tr v th tch ca bu R 00C. 2. Khi nhit k cha mt lng thy ngn v c ngm vo nc ang tan p sut chun th mc thy ngn ln n vch n = -3 cn khi nhng vo hi nc ang si p sut chun th n ln n vch n = 106. Tm h s n bi kin ca thy ngn trong thy tinh. S : 0,0157mm3; 0,0981cm3 ; 0,174.10-3-1

- Trang 16 -

Bi 1.4 Mt cht kh c khi lng m = 1g, nhit t = 270C, c p sut p = 0,5atm v th tch V = 1,8 lt. Hi kh l kh g ? S: N2 Bi 1.5 Nung nng mt bnh ng kh Hidro c th tch V = 10 lt, nhit 0 t = 7 C v p sut p = 50at. V bnh h nn c mt lng kh Hidro thot ra ngoi. Hidro cn li trong bnh c nhit 170C, p sut vn nh c. Tnh khi lng kh Hidro thot ra ngoi. S : 1,46g Bi 1.6 Trong mt bnh dung tch 2m3 cha hn hp kh Nit v xt Nit (NO). Xc nh khi lng xt Nit nu khi lng hn hp l 14kg, nhit 3000K v p sut 0,6.106 Pa. S : 8,4 kg Bi 1.7 Bit rng khng kh c 23,6% trng lng l kh O2 v 76,4% trng lng l kh N2. Tm : a. Khi lng ring ca khng kh p sut 750mmHg v nhit 270C. b. p sut ring phn ca O2 v N2 iu kin trn. S :1,2kg/m3 ; 0,2.105Pa ; 0,78.105Pa Bi 1.8 Mt lt O2 200C, di p sut 3atm v 3 lt CO2 500C di p sut 2atm, c trn ln vi nhau trong mt bnh c dung tch 5l 400C. Tnh p sut v khi lng mol ca hn hp. S : 1,8atm; 39,88 g/mol 0 Bi 1.9 nhit t = 4 C, p sut hi nc bo ha kh p = 0,8kPa = 6mmHg. Khi lng ring ca nc lng p1 ln hn khi lng ring ca nc bo ha kh p2 bao nhiu ln ? nhit ny th tch ca mt phn t nc lng v ca mt phn t hi nc l bao nhiu ?. S : 1,6.105 ; 3.10-29m3 ; 4,8.10-24m3

- Trang 17 -

CHNG II

NGUYN L I NHIT NG HC
Nhit ng lc hc l ngnh nhit hc nghin cu s bin i nng lng ca h v m. C s ca nhit ng lc hc l hai nguyn l nhit ng lc c rt ra t thc nghim; t NH gii thch cc hin tng nhit trong cc iu kin khc nhau m khng ch n cu to phn t vt cht.

2.1 TRNG THI CN BNG V QU TRNH CN BNG

2.1.1 Trng thi cn bng Trng thi cn bng ca mt h v m l trng thi m cc thng s trng thi (p, V, T) ca h c hon ton xc nh v nu khng c tc ng t ngoi th trng thi khng bin i theo thi gian. Khi mt h TTCB th mi ni trong h mi thng s trng thi u c cng mt gi tr nh : cng mt p sut p, cng mt nhit T ... v vy c th biu din mi TTCB bng mt im trn gin p, V (hinh 2.1).
(1) p1,T1 (2) p2,T2 p p1 (1)

p1 = p2 = p V1 = V2 = V Cn bng ng : Gi s mt h kn gm cht lng v hi bo ha ca n TTCB. Khi ti mi ni trong h c cng mt gi tr p sut p, nhit T... Tuy vy trong h vn xy ra qa trnh bin i phn t lng thnh hi hoc ngc li; trong qu trnh ny s phn t thot ra khi khi cht lng ng bng s phn t hi tr li cht lng. S cn bng c gi l cn bng ng (hinh 2.2) . 2.1.2 Qu trnh cn bng: (cn gi l qu trnh chun tnh). Mt qa trnh bin i ca h gm mt chui lin tip cc trng thi cn bng c gi l mt qu trnh cn bng. Trn gin (p, V) qu trnh cn bng c biu din bng mt ng lin nt (hinh 2.3).

v1 v Hnh 2.1

Hnh 2.2 p p2 p1 (1) V1 V2 V Hnh 2.3

(2)

Qu trnh cn bng l mt qu trnh l tng kh xy ra trn thc t. V rng trng thi cn bng sau c thit lp th trng thi cn bng trc phi b ph v v phi c mt khong thi gian h khng cn bng.

- Trang 18 -

Tuy vy, mt cch gn ng c th coi qu trnh nn hoc gin kh din ra v cng chm trong xi lanh bng mt pittng l mt qu trnh cn bng, khi mi thi im c th coi p sut, nhit kh trong xi lanh l ng u.

2.2 NI NNG H NHIT NG, CNG V NHIT

2.2.1 Ni nng h nhit ng Nng lng ca h l i lng c trng cho mc vn ng ca cc phn t vt cht trong h. Nng lng ca h bao gm ng nng chuyn ng c hng ca c h; th nng tng tc gia h vi trng lc t h, v ni nng U. W = W + Wt + U W = 0 v h khng t trong trng lc no nn Wt = 0. T nng lng ca h ng bng ni nng h W = U h, bao gm: - ng nng chuyn ng nhit ca cc phn t (chuyn ng tnh tin, quay. dao ng phn t ...) - Th nng tng tc gia cc phn t. - Nng lng lp v in t ca nguyn t, nng lng ht nhn.... Nu nhit v p sut kh khng qu cao th nng lng lp v in t v nng lng ht nhn khng thay i khi vt thay i trng thi. Nh vy trong NH ni nng U ch gm ng nng chuyn ng nhit phn t v th nng tng tc phn t. Ngi ta chng minh c : ng nng chuyn ng nhit ca phn t ph thuc nhit khi kh, cn th nng tng tc phn t ph thuc th tch kh. T ni nng U l hm ca hai thng s nhit ng T v V U = U (T, V) h. iu c ngha l: - Mi trng thi ca h, U c mt gi tr xc nh n nht. - Khi h thay i trng thi, bin thin ni nng khng ph thuc vo ng bin i m ch ph thuc vo trng thi u v cui ca bin i. (2.3) Do nng lng l hm trng thi h nn ni nng U cng l hm trng thi ca (2.2) + Ni nng U l phn nng lng ng vi cc dng vn ng din ra bn trong (2.1) Trong NH ngi ta gi nh l ng nng chuyn ng c hng ca c h

- Trang 19 -

2.2.2 Cng v nhit Thc nghim cho thy: S trao i nng lng gia h vi khong ngoi c th din ra hai dng cng hoc nhit. 2.2.2.1 Cng L dng truyn nng lng lm gia tng mc chuyn ng c trt t ca c h. V d: kh ng trong xi lanh khi gin n y pittng chuyn ng; nng lng khi kh truyn sang pittng dng cng A. 2.2.2.2 Nhit L dng truyn nng lng do tng tc trc tip gia cc phn t ca h v khong ngoi. V d: Cho vt nng (c nhit cao T1 ) t tip xc vi vt lnh (c nhit thp T2 ). Khi cc phn t ca vt nng s tng tc vi cc phn t ca vt lnh. Trong qu trnh ny phn t vt nng s truyn mt phn nng lng chuyn ng nhit ca n cho phn t vt lnh. Do ni nng vt nng gim i, ni nng ca vt lnh tng ln, ng thi mt nhit lng c truyn t vt nng sang vt lnh, qu trnh ny dng li khi nhit vt nng v nhit vt lnh bng nhau (T1 = T2 ). 2.2.2.3 Quan h cng v nhit - Cng v nhit l hai i lng c trng cho qu trnh trao i nng lng gia h v khong ngoi h. - Cng v nhit u l cc hm ca qu trnh, n xut hin trong qu trnh trao i nng lng, v ph thuc vo qu trnh . - Khc vi nng lng hoc ni nng l nhng hm trng thi ca h nn trong mt qu trnh bin i bin thin nng lng, hoc bin thin ni nnca h khng ph thuc vo ng bin i, cn cng v nhit l nhng i lng ph thuc vo ng bin i, nn khi h thay i t (2) (c) trng thi (1) sang trng thi (2) cng v nhit trao i gia h v khong ngoi theo cc ng bin i (a), (b), (c) u khc nhau (hinh 2.4) . - Cng v nhit c mt mi quan h cht ch :
(a) (b) (1) Hnh 2.4

cng c th bin thnh nhit ( bng qu trnh ma st...) hoc ngc li nhit c th bin thnh cng. C tn cng 1 Jun th thu c 0,24calo hoc 1calo th thu c 4,18 J. 1calo = 4,18 J: ng lng c hc.

- Trang 20 -

2.3- BIU THC CNG V NHIT TRONG QU TRNH BIN I CN BNG

2.3.1 Biu thc cng
pt dx >0 Hnh 2.5 p

Cng A c nhiu loi (c, in, t...). Trong c hc A = F.d F:lc d : khong dch chuyn theo phng ca lc

2.3.1.1 Cng sinh ra bi khi kh gin n H: khi kh trong xi lanh t nm ngang, pittng c din tch S v dch chuyn khng ma st trong xi lanh (hinh 2.5) . Khi pittng nm cn bng p sut bn trong pt = p sut bn ngoi p. p lc tc dng ln pittng: F = pt.S Di tc dng ca F pittng dch t v tr (1) (2) lm kh n th tch t V V2, gi s qu trnh ny l mt qu trnh v cng chm c th coi l p p. Cng khi kh sinh ra khi pittng dch dx: A = Fdx = pSdx = pdV Vy : A = p.dV (2.4) Cng sinh ra khi pittng dch t (1 (2): A = A = pdV
1 1 2 2

(2.5)

+ Quy c :A > 0 dx > 0 dv > 0 gin kh , h sinh cng. A < 0 dx < 0 dv < 0 nn kh, h nhn cng 2.3.1.2 Trng hp tng qut Gi s mt khi kh c bao bi mt mt kn (S) bt k, p sut ti mi ni trong khi kh l p (hinh 2.6) dl . dS p lc tc dng ln mt din tch dS: dF = p.dS S dl Khi kh gin n v cng chm, phn t dS dch mt S on dl > 0 ; cng thc hin ca phn t:A = dF.dl = p.dS.dl Hnh 2.6 Nu tnh cho c mt (S):A = = p.dV dV = : bin thin th tch h Vy: Cng kh sinh ra:A = p.dV A > 0 khi h sinh cng. A < 0 khi h nhn cng Trong cng thc trn,A l vi phn khng ton chnh. Cng sinh ra trong qu trnh bin i v m lm th tch V : V V2

- Trang 21 -

A = A =
1

V2

V1

p.dV
A =

2.3.2 Biu din cng bng th Cng ca qu trnh (1) (2) : Trn gin (p,V) theo ngha hnh hc ca tch phn th cng A l lng din tch nm di biu (hinh 2.7).
p p p1 p2 V2 O V (1) (1) cng h Cng h sinh ra nhn (2) A O v1 (2) v2 v Hnh 2.7 V1 p (1) Cng sinh ra trong chu trnh (2) O V2 V V1

Cng thc hin bi chu trnh:

Chu trnh l mt qu trnh bin i m trng thi cui ca bin i trng vi trng thi u. Trong th d trn nu ta thc hin mt qu trnh nn kh v cng chm a h tr li trng thi u, khi ta c chu trnh (1) (2) (1). Cng sinh ra trong chu trnh l din tch nm gii hn trong biu . 2.3.3 Biu thc nhit trong qu trnh cn bng 2.3.3.1 Nhit dung Nhit dung C ca h l i lng c gi tr bng nhit m h nhn nhit h tng ln mt . Gi s l nhit h nhn tng nhit dT th: Q Nhit dung ca h: C = hay Q = CdT
dT

(2.6)

Do Q khng l hm trng thi h nn l vi phn khng ton chnh Nhit h nhn trong qu trnh bin i v m t: (1) (2) Q = Q = CdT = C.(T2 T1 ) = C.T .
1 1 2 2

(2.7)

Nhit (nhit lng) l mt hm ca qu trnh nn nhit dung C ca h khng n gi tr m ph thuc vo qu trnh nhn nhit ca h. Nu trong qu trnh nhn nhit m p sut h c gi khng i, ta c nhit dung ng p Cp; cn nu th tch h c gi khng i, ta c nhit dung ng tch Cv. Thc nghim cho thy rng gi tr nhit dung Cp Cv

- Trang 22 -

2.3.3.2 Nhit dung ring c ( t nhit ) Nhit dung ring c ca mt cht l i lng c gi tr bng nhit lng cn a mt n v khi lng cht y tng mt . - Biu thc: Gi m l khi lng h (hay vt) l nhit truyn cho h nhit h tng dT. Q [J / Kg 0 K ] - Nhit dung ring : c = (2.8)
m..dT

- Nhit cung cp : Q = m.c.dT

(2.9)

Nh ni trn, nhit dung ring C khng n gi tr v nhit l mt hm ca qa trnh. 2.3.3.3 Nhit dung phn t C Nhit dung phn t C ca mt cht l nhit lng cn truyn cho 1 kmol cht y tng ln mt . 1 kmol c cha N = 6,023.1026 nguyn t hoc phn t, c khi lng (kg). - Biu thc: Nh vy : =.c C = - n v: Trong h SI
Q
m.dT
Q =

C dT

(2.10)
= n = s kmol

C 0 mol. K
T2

- Nhit cung cp nhit h tng t T1 T2 Q = Q =

T1

C.dT =

T2

C.dT = n C.dT
1

T2

(2.11) (2.12) (2.13)

T1

Vi qu trnh bin i ng tch: C = Cv Q = Vi qu trnh bin i ng p: C = Cp Q =

Cv T Cp T

Trong chng (3) ta chng minh c Cv v Cp ca kh l tng ph thuc vo tng loi kh. Nu kh n nguyn t th : Nu kh lng nguyn t th : Cv = Cv =
3 5 R v Cp = R 2 2 5 7 R v Cp = R 2 2

Nu kh a nguyn t th: Cv = 3R v Cp = 4R Quy c: Nhit lng Q h nhn c gi tr i s:

- Trang 23 -

- H thc s nhn nhit Q > 0 - H thc s ta nhit Q < 0 2.3.4 Nhit bin i trng thi (n nhit) Thc nghim cho thy rng: C nhng qu trnh m khi h trao i nng lng vi khong ngoi, ni nng h thay i nhng nhit h khng i. iu cho thy s thay i ni nng l do s thay i th nng tng tc cc phn t trong h (th tch h). Cc qu trnh dn n s thay i trng thi (pha) ca h. V d: - Qu trnh nng chy; hay ng c. - Qu trnh ha hi; hay ngng t. Trong qu trnh nng chy; h t th rn chuyn sang th lng; nhng nhit ca vt nng chy c gi khng i (T = const) trong sut qu trnh m h i pha. Cc qu trnh chuyn pha khc cng xy ra tng t. Nhit lng m h trao i trong qu trnh bin i trng thi c gi l nhit bin i trng thi hay n nhit. (Gi n nhit v l c s trao i nhit nhng nhit h khng thay i ging nh l c s n du nhit). Nhit lng m mt n v khi lng cht ca h nhn vo hay nh ra gi l n nhit ring, i khi n gin gi l n nhit L. V d: Nhit nng chy ca nc p sut thng. Lf = 79,5
cal KJ KJ = 6,01 = 333 . g mol Kg cal KJ KJ = 2260 = 40,7 . g Kg mol

Nhit ha hi ca nc p sut thng (1at). LV = 53g

Khi vt khi lng m chu s bin i trng thi (bin i pha) s nhn vo hoc ta ra mt nhit lng: Q = L.m (2.14) n v: trong h SI L [J / Kg ]

2.4 NGUYN L I NHIT NG LC HC

2.4.1 Pht biu: Gi s mt h bin i trng thi t (1) (2), trong qu trnh ny h nhn t bn ngoi nhit Q, sinh cho bn ngoi cng A ng thi nng lng h thay i mt W = W2 W1 . lng:
W = U W = U Theo (2.2) Theo nh lut bo ton v bin i nng lng:

W = Q A nn: U = Q A

- Trang 24 -

Vy : Q = U + A (2.15) Pht biu: Nhit truyn cho h trong mt qu trnh c gi tr bng tng bin thin ni nng ca h v cng do h sinh ra trong qu trnh . Quy c: Q 0 h thc s nhn nhit Q 0 h thc s ta nhit A 0 h thc s sinh cng A 0 h thc s nhn cng
Q>0 A>0 Hnh 2.8

+ i vi mt qu trnh nguyn t: Trong mt qu trnh v cng b, h nhn mt lng nh nhitQ, sinh cho bn ngoi mt lng nh cngA. ng thi thay i ni nng dU th: dU = Q - A (2.16) Trong cch vit ny: Do U l mt hm trng thi h nn dU l mt vi phn ton chnh. Cn A, Q l cc hm ca qu trnh nnQ ,A l lng nh nhit, lng nh cng, chng l cc vi phn khng ton chnh. 2.4.2 ngha ca nguyn l I - Nguyn l I l mt dng ca nh lut Bo Ton v Bin i Nng Lng; Q =U + A nn h mun sinh cng cho bn ngoi th h phi nhn nhit Q, lng nhit m h nhn ng bng tng cng h sinh ra v bin thin ni nng h. - i vi ng c hot ng theo chu trnh tun hon: Sau mt chu trnh trng thi h tr li nh c U = 0 A = Q , vy: h sinh cng th cn nhn nhit, cng sinh ra ng bng nhit h nhn Q. - Ph nhn tn ti ng c vnh cu loi I: Theo nguyn l I: khng th c loi ng c ch mi sinh cng cho bn ngoi m khng cn nhn nhit t bn ngoi, hoc sinh cng ln hn lng nhit truyn cho n. ng c nh vy c gi l ng c vnh cu loi I. Nguyn l I ph nhn s tn ti ng c : Khng th ch to c ng c vnh cu loi I. 2.4.3 Quan h gia nhit dung CP v Cv Xt h l 1 kmol cht thc hin mt bin i vi m: Theo nguyn l I: dU =Q - p.dV Q = dU + p.dV Theo (2.17): dU = Q =
U U .dT + .dV T V V T

nn:

U U dV + pdV vy: dT + V T T V

- Trang 25 -

Q = [

U U dT + p ].dV + T V V T

(2.17)

Phng trnh ny l tng qut cho mi cht v cho mi bin i thun nghch. + i vi bin i ng tch: dV = 0 v Q = CvdT nn: U (2.18) CV = T V Phng trnh (2.22) c vit li: U Q = [ (2.19) + p ].dV + CVdT V T + i vi bin i ng p:Q = CpdT nn: U CpdT = CVdT + [ + p ].dV t V T Cp - Cv = [
V U + p ]. T P V T dV V = ) dT T p

(2.20)

(Qu trnh ng p c

y l phng trnh biu th quan h gia nhit dung CP v CV Nu thay qu trnh ng p bng mt qu trnh no m thng s nhit ng x ca h c gi khng i th: Q = CxdT v phng trnh trn tr thnh: V U CX - Cv = [ (2.21) + p ]. T X V T + B sung v vi phn ring phn: Trong ton hc nu F l hm ca hai bin (x,y): F = F(x,y) th F F + Vi phn ton phn dF = .dx + .dy x y y x Do vy nu U = U(T,V) th: dU =
U U .dT + .dV T V V T

(2.22)

V o hm bc hai ca U khng ph thuc vo th t ly o hm, ngha l : 2U 2U V .T = T .V (2.23) U : Hm trng thi, vi phn dU l vi phn ton chnh. + Mt s h thc o hm ring phn ca ba bin s nghim ng phng trnh F(x,y,z) = 0. Gi s, em gii phng trnh ln lt cho x v y ta c: x = f1(y,z) ; y = f2(x,z) nh trn: y y x x .dx + .dz .dy + .dz v dy = dx = x z z x y z z y Kh dy trong hai phng trnh trn v vit li ta c :

- Trang 26 -

x y x y x 1 . dx = . + .dz y x y z z z z x z y

V bin thin ca dx v dz p lp nhau nn cc h s phi bng 0, ta c cc h thc sau :

x 1 = y z y x z v :
x y . + y z z x

(2.24)

x = 0 z y

(2.25)

hoc :

x y z . . = -1 y z z x x y

(2.26)

2.5 NG DNG NGUYN L I KHO ST MT S QU TRNH BIN I CN BNG

Gi s; H l m kg kh l tng thc hin mt bin i cn bng t trng thi (1) sang trng thi (2). (2) (1) p2 V2 T2 p1 V1 T1 Nu qu trnh ny la: 2.5.1 Qu trnh ng tch Qu trinh bin i cn bng ng tch l qu trnh bin i cn bng m th tch h c gi khng i. V = V1 = V2 = const - V d: Qu trnh h nng hoc lm lnh khi kh trong bnh c h s gin n nhit khng ng k. - Phng trnh ca qu trnh: Theo nh lut Gay - Luxc.
P P2 P 1 = = const T1 T2 T

p p2 p1 p2

(2.27)

- Biu : Trn gin (p,V) qu trnh ng tch c biu th bng mt on thng song song trc p (1) (2) : qu trnh h nng (2) (2) : qu trnh lm ln - Cng h sinh: A = pdV do dV = 0 A = 0 A = A = 0
1 2

(2) (1) (2 )

Hnh 2.9 (2.28)

Vy trong qu trnh ng tch h khng trao i cng vi khong ngoi. - Nhit h nhn: Q =
m CV dT

- Trang 27 -

Q = Q =
1

T2

T1

CV dT =

CV dT
T1

T2

Q=

CV T

(2.29)

Do : > 0 Q > 0h thc s nhn nhit. < 0 Q < 0h thc s ta nhit (qu trnh lm lnh) - bin thin ni nng Theo nguyn l I U = Q - A. Do A = 0 U = Q
U =
m

CV .T

(2.30)

Trong qu trnh ng tch, nhit h nhn vo Q > 0 ch lm thay i ni nng h; nhit h tng. 2.5.2 Qu trnh ng p L qu trnh bin i cn bng m p sut h c gi khng i. p = p1 = p2 = const - V d: qu trnh h nng hoc lm lnh khi kh trong xi lanh c pittng di chuyn t do, m bo p sut bn trong khi kh bng p sut kh quyn bn ngoi. - Phng trnh ca qa trnh: theo nh lut Gay - Luxc
V1 V2 V = = const T1 T2 T

(2.31)

- Biu : Trn gin (p,v) qu trnh ng p c biu th bng mt on p thng song song trc th tch. (1) (2) : qu trnh h nng (1) (2) (2) (1) (2): qu trnh lm lnh - Cng h sinh: Cng nguyn t: A = pdV
2 2 1 1

V2 V1

v2

Hnh 2.10
2

Cng trong qu trnh (1) (1) (2) : A = A = pdv = p dv

1

A = p. V
V 0 qu trnh gin kh h sinh cng V 0 qu trnh nn kh h nhn cng

(2.32)

vi

- Nhit h nhn : .Nhit trong qu trnh nguyn t: Q =

mC p

dT

- Trang 28 -

. Nhit trong qu trnh (1) (2): Q = Q =

1

mC p

dT

Q=

mC p

dT =
1

mC p

(2.33)

- Bin thin ni nng: Trong qu trnh nguyn t : dU = Q A = Trong qu trnh (1) (2): U = Do l KLT nn: Vy : pV =
U =
2

mC p

dT pdV

dU = Q A =
1

mC p

T pV

RT pV =

RT m

mC p

RT =

(CP R )T (2.34)

So snh vi biu thc (2.30) ca qu trnh ng tch, v gi sU ca hai qu trnh bng nhau:

U =

CV T =

(CP R )T
(2.35)

CP = CV + R : H thc Mayet, C t: = P gi l h s Poat-xng. CV

Th: Hay:

= 1+
CV =

R R = 1 CV CV

R .R v CP = 1 1

(2.36)

2.5.3 Qu trnh ng nhit L qu trnh bin i cn bng m nhit h c gi khng i. T = T1 = T2 = const - V d: Qu trnh nn hoc gin kh tip xc vi mi trng ln c nhit khng i, hay c bnh iu nhit. - Phng trnh ca qu trnh: Theo nh lut Bil - Marit p (2.37) p1V1 = p2V2 pV = const p2 (2) - Biu : (1) Trn gin (p,V) biu c dng Hyperbol (hinh 2.11). p1 p2 (2 (1) (2) : qu trnh nn kh ) (1) (2) : qu trnh gin kh O v2 v1 v2 v - Cng h sinh: Hnh 2.11 Cng nguyn t A = p.dV

- Trang 29 -

A = A = p.dV =
1
V1

V2

V2

2 m dV m RT . dV = RT V V V1 V1

A=

RTln

V2 m P = RTln 1 V1 P2

(2.38)

- bin thin ni nng: i vi KLT ni nng ch ph thuc nhit khi kh (c chng minh sau). (2.39) Do nhit T = Const U = Const U = 0 - Nhit h nhn: T nguyn l I: Q = U + A Do U = 0 Q = A

Q=

RTln

V2 m P = RTln 1 V1 P2

(2.40)

Vy: Nu Qui c:

Q 0 A 0 h nhn nhit, h sinh cng. Gi Q = - Q l nhit m h sinh ra, th: Q =

m

RTln

V1 m P = RTln 2 V2 P 1

(2.41)

Vy: Trong qu trnh bin i ng nhit, nhit h nhn vo ng bng cng h sinh ra v ni nng h khng thay i. 2.5.4 Qu trnh on nhit L qu trinh bin i cn bng m h khng trao i nhit vi bn ngoi. ( Q = 0 Q = 0 ). - V d: qu trnh nn hoc gin kh trong bnh c v cch nhit l tng - Phng trnh ca qu trnh: do dQ = 0 Theo (2.16) ta c : dU = Q - A dU = - A nu dU > 0 A < 0 h nhn cng, ni nng h tng. dU < 0 A > 0 h sinh cng, ni nng h gim. Ta c:
m

CV dT = p.dV m RT . V m

i vi kh l tng: p =

m

CV .dT =

RT .

dV V

CV .

dV dT = R. thay R = CP CV V T dT dV = (CP CV ). CV . T V

- Trang 30 -

dT dV dV = ( 1). = (1 ). T V V
T2
2 dT dV = (1 ) T V T1 V1

hay :

ln

ng nht hai v, ta c: T1V1

V 1 V T2 V = ln 1 1 = (1 ) ln 2 = ln 2 V V T1 V1 1 2 1 1

= T 2V 2

= const

Tng qut: phng trnh qu trnh on nhit: Do Hoc : Hoc :

T= pV m R pt poisson:

p.V const

T.V 1 = const =
(2.42)

P1 T = const 1

T.P

- Biu : t phng trnh p = const;const trn gin P (p,V) biu c dng ging biu ng ng nhit, ng oan nhit nhit (2) nhng ng on nhit nm dc hn ng ng nhit. iu ny c gii thch l: nu nn ng nhit th nhit (1) h khng thay i cn nn on nhit, nhit h tng lm (2 biu nm cao hn ng ng nhit. Tng t khi gin ) on nhit nhit h gim, lm biu nm thp hn O V ng ng nhit (hnh 2.12). Hnh 2.12 (1) (2) : nn on nhit (1) (2) : gin on nhit - Cng h sinh: Theo (2.16): dU = Q - A hay: i vi qu trnh on nhit Q = 0 dU = - A
A = -dU = m

CV dT A =
1

CV dT = -

CV T

Mt khc :

A=

pdV
1

Theo (2.42) : p.V = p1V1 = p2V2

p=

p1V1 V

- Trang 31 -

Vy : Vi: Ta c :

dV pV A = p1V1 . = p1V1 . V dV = 1 1 V21 V11 V 1- V V p1V1 .V21- = p2V2 .V21- = p2V2

V2 V2
1 1

A=

p2V2 p1V1 1

hay A =

p1V1 p2V2 1

(2.43)

Dng phng trnh trng thi kh l tng c th i n kt qu:

A= p1V1 V1 1 1 V2
1

(2.44)

2.2.5 Qu trnh a bin L qu trnh bin i m nhit dung ca h c gi khng i (cn gi l qu trnh polytropie). Qu trnh a bin l mt qu trnh d din ra trn thc t, n l mt qu trnh trung gian gia qu trnh ng nhit v qu trnh an nhit. c qu trnh ng nhit cn phi c vt liu dn nhit tuyt i, cn mun c qu trnh on nhit cn phi c vt liu cch nhit tuyt i, nn cc qu trnh kh xy ra trn thc t. - Phng trnh ca qu trnh: T (2.16) ta c: Qa = dU + Aa
Qq , Aa l nhit v cng m h trao i vi khong ngoi trong qu trnh a bin.
m

Vi Qq =
m

Ca dT m

Ca : nhit dung trong qu trnh a bin

CV dT + p.dV

Ca dT =
Ca = Ca = m

dV CV + p. a dT CV + m RT dV . a V dT

thay p =

m RT . V

Ca = CV +

RT dV . a V dT

C CV V dV . a = a R T dT C CV V dV . a = a C p CV T dT dV Ca CV dT = . V C p CV T

hay

- Trang 32 -

V2

V1

dV

Ca CV dT . C p CV T

ln

C CV C CV V2 T T = a . ln 2 = - a . ln 1 C p CV C p CV V1 T1 T2
C a CV C p CV

V2 T1 = V1 T2 V (T )

hay: V1 (T1 ) C

C a CV
p

CV

= V2 (T2 ) C

C a CV
p

CV

Tng qut:

C a CV C p CV

= const ;
CV C a
p

V l KLT nn T = Vy: V .( pV ) C
C a CV
p

. pV
m.R

CV

= V ( pV )+ C
C p CV CV Ca
C p CV

CV

= const

Ly tha hai v bc

V CV C a . p.V = const

Hay: t :
C p Ca CV Ca

p. V

1+

C p CV CV C a

C p Ca

= p. V

CV C a

= const;

= n = ch s a bin

Vy phng trnh ca qu trnh a bin l: p.Vn = const

Tng t bng cch dng phng trnh trng thi KLT ta c th tm phng

(2.45) trnh ca qu trnh

a bin theo cc thng s nhit ng khc:

T.V const T. p
1 n n

n - 1

(T,V)
(T,p) (2.46)

= const

Kho st Ca theo n: t n = nn Ca =
nCV C p n 1

C p Ca CV Ca

n .CV n 1

(2.47)

. Khi n = 0 p.V0 = const p = const : l mt qu trnh ng p; trong qu trnh ny C p = .CV . Khi n = 1 p.V = const : l mt qu trnh ng nhit. Nhit dung ca h Ca = ; do nhit dung ca h ln nn nhit h T = const . Khi n = p.V = const : l qu trnh on nhit. Nhit dung ca h Ca = 0. . Khi n = Ca = CV: qu trnh a bin tr thnh mt qu trnh ng tch.

- Trang 33 -

C th tm tt cc kt qu trn gin (p,V ) nh sau (hnh 2.13):

P oan ng nhit n = nhit A = 1

n = 0 O

ng tch
Hnh 2.13

n g ap V

- Cng h sinh: T(2.16): Q = dU + A A = Q - dU

A=
m

Ca .dT

CV dT =

(Ca CV )dT
m

Trong bin i trng thi (1) (2)

A = A =
1

(Ca CV ) dT
T1

T2

(Ca CV )T

Mt khc :

n=

C p Ca CV Ca C p Ca

n = =

C p Ca Ca CV Ca CV + CV C p n

Vy:

n n R Ca CV = n 1 m R m R (T1 T2 ) T = A= n 1 n 1
1 ( p1V1 p2V2 ) n 1

Ca CV =

Ca C p

(2.48)

T (2.48) v phng trnh trng thi kh l tng c th n kt qu:

A=

(2.49)

hoc

p1 V1 1 A = n 1

V1 V 2

n 1

(2.50)

Ta thy cc cng thc trn tng t nh cng thc trong qu trnh on nhit ch khc ch s a bin n thay cho h s . 2.5.6 Chu trnh Khi h thc hin mt bin i khp kn, h bin i theo chu trnh; sau mt chu trnh h tr li trng thi ban u. bin thin ni nng hU = 0.

- Trang 34 -

Nguyn l I : Q = U + A Q = A Vy sau mt chu trnh, nhit h nhn vo ng bng cng h sinh ra v ni nng h tr li gi tr c. T phng trnh ca qu trnh a bin, p l mt hm n iu ca V nn thc hin mt chu trnh th cn phi c nhiu qu trnh khc nhau. Khi mi c th a h tr li trng thi ban u. Bin i khp kn n gin: gm hai qu trnh ng nhit, v hai qu trnh on nhit, hoc hai qu trnh ng nhit v hai qu trnh ng tch ( chu trnh Stilin)
P (1) T1 (4) T2 O (2) (3) P4 O (4) V1 (3) V2 P1 P (1) (2) P (1) T1 (4) O V1 (2)

CT Cacn V

V Hnh 2.14

(3) T2 CT Stilin V V2

Nhn chung trong mt chu trnh c lc h nhn nhit c lc h ta nhit, hoc c lc h nhn cng, c lc h sinh cng cho bn ngoi; nn cc i lng nhit hoc cng trong mt chu trnh s c gi tr i s v Q, v A l tng i s ca nhit ,cng trong c chu trnh.

2.6 CC HIN TNG TRUYN NHIT

Nhit hc nghin cu cc dng v cc qui lut trao i nhit ca cc vt th. Da vo qui lut trao i c th xc nh c nhit lng trao i v phn b nhit . S trao i nhit ca cc vt c th phn thnh ba dng c bn: s dn nhit, truyn nhit bng i lu v truyn nhit bng bc x. 2.6.1 S dn nhit 2.6.1.1 Cc khi nim - Dn nhit l qu trnh trao i nhit gia cc phn ca mt vt hoc gia cc vt c nhit khc nhau. VD: -Nung nng mt u thanh st, sau mt thi gian nhit c thanh u tng ln do mt dng nhit lan ra t u b nung nng. - t mt vt nng tip xc mt vt lnh, do tip xc nhit vt nng gim, nhit vt lnh tng, hin tng gy bi dn nhit t vt nng sang vt lnh. - Mt ng nhit: Tp hp cc im c cng mt nhit l mt ng nhit; cc mt ng nhit khng ct nhau. - Gradien nhit : Gradien t theo phn l i lng biu th s thay i nhit theo phng .

- Trang 35 -

. N : Grad t = (2.51)

t n s

: vct n v theo phng s

n dS

Graien nhit l i lng vect c phng vung gc vi mt ng nhit v c chiu l chiu tng ca nhit , gradien nhi?t theo mt phng no S biu th s bin thin nhit trn mt n v di phng . - Dng nhit: dng nhit truyn qua mt ng nhit S l nhit lng truyn qua b mt S trong mt n v thi gian.
n v : Trong h SI Q [W]

- Mt dng nhit: l dng nhit ng vi mt n v din tch b mt ng nhit. q=

dQ dS

(2.52)

n v: h SI q[W/m2] - Nhit truyn qua mt din tch S: tnh nhit truyn qua mt din tch bt k (S) ta chia mt thnh cc phn t dS (hinh 2.15). - nhit truyn qua dS : dQ = q.dS - nhit truyn qua S :
Q = dQ = q.dS
S S

n dS

Nu q l nh nhau trn ton mt S th: Q = q. dS = q.S

S

Vy : Q = q.S (2.53) 2.6.1.2 Cng thc Fourier v dn nhit Hnh 2.15 (S) : mt ng nhit dS : mt vi cp trn S Theo Fourier dng nhit qua dS t l vi dS v gradien nhit theo phng php tuyn ca dS.
dQ = gradt .dS

(2.54)

: h s t l ph thuc bn cht vt dn nhit

c gi l h s dn nhit hay dn nhit Trong h SI 0 m. K Du (-) trong cng thc do nhit truyn theo chiu gim ca nhit .
Hnh 2.16

- Trang 36 -

2.6.2 Truyn nhit bng i lu 2.6.2.1 C ch Truyn nhit bng i lu l s truyn nhit nh chuyn ng v m ca dng cht lng (hay cht kh), iu ny c gy ra bi s khc nhau ca khi lng ring ti nhng ch khc nhau trong khi cht. Nu mt mi trng kh (hoc lng) c nhit khng ng u; ch nhit cao, khi kh b gin n nhiu lm khi lng ring ti b, khi kh b y ln do lc Archimede v c thay th bng lng kh ni nhit thp trn n to thnh mt dng i lu em theo nhit. Nhit lng ny truyn trc tip cho mi trng bao quanh bng dn nhit. V d : - Gi thi l hin tng i lu ca kh quyn - Nc trong m c si u khi un nh c i lu gia phn nc y bnh v phn trn mt thong. 2.6.2.2 Cng thc Neuton Thc t s truyn nhit i lu din ra gia thnh bnh (vch) v mi trng lng, kh. Nhit trao i gia b mt vt rn (thnh bnh) v cht lng (kh) c xc nh bi cng thc:
Q = .S (tV tl )

(2.55) tV : nhit vch. tl : nhit mt nm xa vch khong l S : din tch mt trao i.

W : H s ta nhit 2 0 m . K

2.6.3 Truyn nhit bng bc x 2.6.3.1 Bc x nhit Bc x nhit: Khi mt nguyn t hoc mt phn t hp th nng lng t bn ngoi, n chuyn sang mc nng lng cao ng vi trng thi khch thch, l mt trng thi km bn, nguyn t lun c khuynh hng chuyn v trng thi bn vng hn, c mc nng lng thp hn, khi chuyn mc n pht x bc x in t c tn s. Nu s cung cp nng lng cho nguyn t di dng nhit th bc x in t m n pht ra c gi l bc x nhit. Vy: S truyn nhit bng bc x l s trao i nhit c thc hin bng cch pht hoc hp th bc x nhit. Qu trnh truyn nhit bng bc x c thc hin qua hai qu trnh: - Nng lng vt bc x c pht ra di dng sng in t (bc x nhit) - Nng lng bc x nhit c hp th v bin i thnh nng lng vt thu. Kt qu l mt dng nhit c truyn t vt pht n vt thu.

- Trang 37 -

2.6.3.2 Cn bng bc x nhit Bc x nhit c c im quan trng l n c th tn ti cn bng vi vt bc x nhit. Khi nng lng in t m vt bc x ng bng nng lng nhit m vt hp th, nhit ca vt s khng i, khi vt cn bng bc x nhit.

CC TH D
Th d 1: Tm nhit lng cn cung cp cho 700g nc - 100C n thnh nc + 200C. Cho: nhit dung ring nc c= 1,8 kj/ kg. ; nhit dung ring ca nc cn = 4,18 kj/ kg. ; nhit nng chy nc L = 335 kj / kg. Gii : nc -100C bin thnh nc 200C cn thc hin 3qu trnh sau: - Nc - 100C thnh nc 00C - Nc 00C thnh nc lng 00C - Nc lng 00C thnh nc 200C Nhit lng cn thc hin 3 qu trnh trn l: Q = Q1 + Q2 + Q3 Q = m.c. T1 + m.L + m.cn. T2 = 0,7 1,8 103 10 + 0,7 335 103 + 0,7 4,18 103 20 = 0,7 103 (18 + 335 + 83,6) = 305,6 103j = 305,6 kj Vy : Nhit cn cung cp l 305,6 kj Th d 2: H: 6,5g kh H2 nhit 270C nhn c nhit nn th tch gin n tng gp i trong iu kin p sut khng i. Tm: 1. Cng m h sinh ra. 2. bin thin ni nng ca h. 3. Nhit lng h nhn. Gii : 1. Cng h sinh. Qu trinh bin i ca h l mt qu trnh ng p nn cng h sinh: A = p. V = p ( V2 - V1 ) = p ( 2V1 - V1 ) = pV1 Kh H2 iu kin thng coi nh l kh l tng nn: pV1 =RT1

A=

RT1 =

6,5 103 8,31 103 300 = 8,1 103 j 2

2. bin thin ni nng : Theo nh lut Gay - Luxc:

- Trang 38 -

V T2 T1 = T2 = 2 T1 = 2.T1 = 6000K V1 V2 V1

bin thin ni nng:

U =
m

( Cp - R ) T =

Cv T

6,5 103 5 8,31 103 300 = 20,25.103 j 2 2

3. Nhit h nhn. Theo nguyn l I : Q = U + A = (8,1 + 20,25)103 = 28,35 103 j Th d 3: Hai kg kh p sut p1 = 5.105Pa , nhit t1= 270C nhn mt cng 1,37.103 kj thc hin mt qu trnh nn ng nhit, p sut tng gp ba ln p1. Kh l kh g ? Th tch ring trc khi nn l bao nhiu ? Gii : Cng kh nhn trong qu trnh nn ng nhit T1 l: A = - A = m

RT1ln

V2 V m = RT1ln 1 V1 V2 V1 p = 2 V2 p1

Theo nh lut Bi - Marit: p1V1 = p2V2 do : A =

m

RT1ln
p2 p1

p2 p1
2 8,31 103 300 ln 3 = 4 kg 1,37 106

mRT1 ln A'

Vy : Kh l kh hli. Th tch u qu trnh: V1 = Th tch ring u qu trnh: v=

V1 RT 8,31 103 300 = 1 = = 1,246 m3/kg 5 m p1 4 5 10 m RT1 p1

Th d 4: Mt kmol kh N2 nhit 270C gin on nhit sao cho th tch ca n tng 5 ln. Tm: 1. Cng sinh ra trong qu trnh. 2. bin thin ni nng. Gii : 1. Cng sinh ra: Biu thc cng h sinh ra trong qu trnh on nhit:

- Trang 39 -

A= C : v p1V1 = T1V1
m

p1V1 p2V2 1 m

-1

RT1 = RT1 ; p2V2 = = T2V2

-1

RT2 = RT2

Kh N2 c i = 5 =

Cp Cv

= 1,4 ; 1 = 0,4

1 1 R R(T1 T2 ) T T V1 = R T 1 V2 A= = 1 1 1 1 1 V2 1 V1

8,31 103 300 1 50, 4 = 2,96.106 j 0,4

2. bin thin ni nng : Theo nguyn l I: Q = U + A ; i vi qu trnh on nhit Q = 0 nn U = - A = - 2,96.106 j (Du - chng t ni nng kh gim). Th d 5: Mt kmol kh thc hin mt chu trnh nh hnh v. Trong AB v CD l hai qu trnh ng nhit nhit T1 v T2 ; BC v DA l hai qu trnh ng tch ng vi th tch V2 v V1 .
P P 1. Chng minh: A = D . PB PC
(A) T1 (D) (B)

2. Tnh cng v nhit ca chu trnh. (C) Gii : 1. Theo nh lut Gay- Luxc i vi cc qu trinh ng nhit AB v CD, Ta c : V
Vy :

PAV1 = PBV2 PDV1 = PCV2

PA PD = PB PC

PA V2 = PB V1 PD V2 = PC V1

2. Cng v nhit trong chu trnh : Cng trong c chu trnh : A = AAB + ABC + ACD + ADA i vi cc qu trnh ng tch c : ABC = ADA = 0 Vi cc qu trnh ng nhit c: AAB = A =
m

RT1ln

V2 V m ; ACD = RT2ln 1 t : V1 V2 V2 V = R(T1- T2) ln 2 V1 V1

R(T1- T2) ln

- Trang 40 -

Theo nguyn l I :

Q = U + A ; Sau mt chu trnh U = 0

V2 . V1

Nhit nhn trong c chu trnh: Q = A = R(T1- T2) ln

BI TP T GII :

CHNG II : NGUYN L I NLH

Bi 2.1: 10g kh 02 nhit 100C, p sut 3.105N/m2. Sau khi h nng ng p th tch tng n 10 lt. Tm: 1. Nhit m kh nhn. 2. Ni nng khi kh trc v sau khi h nng. 3. Cng sinh ra khi gin n. S : 7,9.103 J ; 1,8.103 J ; 7,6.103 J; Bi 2.2: Mt khi kh ng trong mt xi lanh t thng ng c pittng di ng hon ton t do. Hi cn phi thc hin mt cng bng bao nhiu nng pittng ln cao thm mt khong h1 = 10cm. Bit: chiu cao ban u ca ct kh l h0 = 15cm; p sut kh quyn p0 = 1at; din tch pittng S = 10cm2. B qua trng lng ca pittng v nhit l khng i trong sut qu trnh. S : 2,5J Bi 2.3: Mt cht kh lng nguyn t c th tch V1 = 0,5lt, p sut p1 = 0,5at, b nn on nhit n th tch V2 v p sut p2; Sau ngi ta gi nguyn th tch V2 v lm lnh khi kh tr v nhit ban u, kh p sut ca kh l p0 = 1at. 1.V th ca qu trnh. 2.Tm th tch V2 v p sut p2. S: 0,25lt; 1,32at P Bi 2.4: Mt lng kh O2 c th tch V1 = 3lt, 0 2 nhit t1 = 27 C v p sut p1 = 8,2.105N/m . Gin A D n n trng thi th (2) c V2 = 4,5lt v P1 p2 = 6.105N/m2. Tm nhit lng m kh sinh ra khi B gin n v bin thin ni nng ca khi kh. Xt P2 C bi ton trong trng hp kh bin i t trng thi O V2 V V1 th nht sang trng thi th (2) theo hai ng: ACB v ADB. S : 1,55KJ ; 1,88KJ ; 0,63KJ; 0,63KJ Bi 2.5: Mt khi kh c ng trong mt xi lanh c th tch V1 = 0,1m3, p sut p1 = 5.106N/m2. Mt ngoi ca pittng lun chu mt p sut kh quyn l 105Pa. Cho khi kh ny gin ra di nhit khng i ti khi c s cn bng vi p sut ca kh quyn. Tm cng m kh khi kh sinh ra. S : 1,465.106J

- Trang 41 -

Bi 2.6: Mt bnh cha 61lt khng kh O0C di p sut 200atm. Cho khi kh gin ng nhit ti p sut 40atm. 1. Tnh cng sinh ra trong qu trnh. 2. Nhit cung cp cho khi kh. 3. Th tch cui qu trnh. Ly 1 atm 105 Pa S : 1,96.106 J; 1,96.106 J ; 305lt Bi 2.7: Trong h ta (p,V) ngi ta v hai ng cong (C1) v (C2) cng i qua mt im M(V,p) : ng (C1) l ng ng nhit, ng(C2) l ng on nhit. Chng minh rng tip tuyn ti M vi ng (C1) c h s gc a1 nh hn h s gc a2 ca tip tuyn ti M vi ng (C2). Bi 2.8:
a- Hnh (a) l chu trnh bin i trng thi ca mt lng kh l tng. Hy biu din

chu trnh ny sang h ta (p,T) v (V,T). K hiu cc im tng ng v chiu ca chu trnh. p
1 2

b- Hnh (b) l mt chu trnh bin i c biu trong h ta (V,T). Hy biu din li chu trnh ny trn h ta (p,V), ni r qu trnh no h nhn nhit, qu trnh no h ta nhit, v sao ?

4 O

3 V V Hnh a O

2 1 Hnh b T

Bi 2.9: Cng gin ng nhit ca 2 kg kh H2 t p sut 6.105 Pa v th tch 8,31m3 l 5,47.103 kJ. Tnh p sut v th tch ca lng kh H2 ni trn nu sau khi gin ng nhit kh li c nn on nhit vi 1 cng nh trn. S: 7,11.105Pa v 10,1m3 Bi 2.10: p sut p1 = 106 Pa v nhit t1 = 2270C th 1kg khng kh gin ng nhit sao cho
p1 = 4 sau b nn on nhit tr li p1 ri li b nn ng p p2

v trng thi ban u. Tnh cng ca chu trnh ny ( khng kh c = 1,4 ). S : -45kJ Bi 2.11: u 1 qu trnh a bin p sut v th tch ca mt khi lng kh O2 l 1at v 2,3lt. cui qu trnh chng bng 0,5atm v 4,1lt. Tm : a. Ch s a bin n ?. b. Cng m kh thc hin c khi gin n ?. c. Nhit lng m khi nhn c t ngoi ?. d. bin thin ni nng ca kh ?. S: n 1,2; 127J; 61,5J; - 65,5J

- Trang 42 -

- Trang 43 -

CHNG III

THUYT NG HC CHT KH
Vt l phn t nghin cu cc hin tng nhit trn c s l thuyt v cu trc ht ca vt cht, lc tng tc gia cc ht v chuyn ng ca chng. Thuyt ng hc phn t v kh l s vn dng thuyt ng Hc Phn T trong vic nghin cu cht kh. ngi ta coi h l mt tp hp cc ht, phn tch cc qu trnh xy ra i vi tng ht ri da trn quy lut thng k tm ra quy lut chung cho c h. Phng php cho php nhn thc mt cch su sc bn cht ca hin tng nhit.

3.1 CHUYN NG NHIT; S AVOGADRO

3.1.1 M hnh cu to phn t ca vt cht Vt cht c cu to bi nhng nguyn t hoc phn t. - Nguyn t: gm ht nhn gia mang in (+) chung quanh l cc in t mang in (-). Nhiu nguyn t lin kt li thnh phn t, chng c kch thc rt b. (10-10m), v kch thc c th coi phn t nh mt ht duy nht. Cc phn t ca mt cht th rt ging nhau v mang trong n c im ha hc ca cht. Trong khi cht cc phn t chuyn ng nhit khng ngng v cc chuyn ng ca chng tun theo cc nh lut c hc. M hnh cu trc phn t c thc nghim xc nhn l hon ton ng n. Bng knh hin vi in t c phng i vi triu ln, ngi ta chp nh c hnh dng cc phn t ca cht - S Avgar: phn t c kch thc b nn mt mu nh vt cht cng cha mt s rt ln phn t. Trong mt kmol cht c cha NA = 6,023.1026 phn t c gi l s Avgar, khi lng tng ng 1 kmol cht l (kg). VD : H 2 = 2kg , C = 12kg. 3.1.2 Chuyn ng Braon Nm 1827. Nh thc vt hc ngi Anh Braon (Brown) quan st s chuyn ng hn lon khng ngng ca cc ht phn hoa nm l lng trong mt cc nc bng knh hin vi. Lc u Braon cho rng cc ht phn hoa ch chuyn ng l lng trong cc nc mt thi gian ri lng v chm xung y cc, nhng thc t li cho thy cc ht Brao khng lng chm m chuyn ng khng ngng to nn qu o l nhng ng gp khc khng theo mt trt t no c v Brao khng gii thch c hin tng . Hnh 3.1

- Trang 44 -

V sau, Anhxtanh (Einsteins) gii thch chuyn ng Brao ca cc ht phn hoa nh sau: nguyn nhn gy chuyn ng Brao l do cc phn t nc (H2O) chuyn ng hn lon t mi pha, cc ht phn c kch thc nh, trng lng b nn s va p trung bnh t hai pha i din khng bng nhau, to nn mt chnh lch p lc hai mt lm cho ht phn chuyn ng. mi thi im, mt ngu nhin chu nhiu va p bi cc phn t nc mi khc nn ht Brao chuyn ng hn lon khng c phng u tin to nn qu o l nhng ng gp khc bt k. Chuyn ng Brao cn c th quan st c trong cht kh, khi nhn nh sng mt tri ri qua khe ca, ta thy nhng ht bi nh l lng trong khng kh, chng cng thc hin chuyn ng Brao. Nhin cu tc ng ca nhit ln chuyn ng Brao, ngi ta nhn thy vn tc trung bnh ca ht Brao t l v, nh vy khi nhit tng chuyn ng Brao cng tng. T chuyn ng Brao c th rt ra mt s kt lun sau: - Chuyn ng ca cc phn t l hn lon khng ngng. - Va chm phn t ln vt l ngun gc gy nn p lc ln vt. - Nhit l thc o ng nng trung bnh chuyn ng nhit phn t .

3.2 THUYT NG HC CHT KH

Thuyt ng hc phn t v kh: Vn dng thuyt ng hc phn t vo vic nghin cu cht kh bng cch a ra m hnh cht kh, i vi kh l tng ta c m hnh kh l tng nh sau : - KLT gm nhng phn t chuyn ng nhit khng ngng, kch thc phn t rt b so vi khong cch gia chng. Trong mt th tch bt k d nh cng cha mt lng ln cc phn t kh. - Cc phn t KLT ch tng tc nhau khi va chm, cn nhng lc khc lc tng tc rt b c th b qua. Va chm gia cc phn t hoc gia phn t vi thnh bnh l va chm n hi. Tng hp cc lc do cc phn t va chm vi thnh bnh to nn p lc trn thnh bnh. - Nu khng c tc dng t ngoi th mt phn t kh phn b ng u v chuyn ng ca cc phn t hon ton c tnh ng hng. Mu KLT gii quyt c mt s vn c bn ca cht kh nh: p sut, nhit , phng trnh trng thi, cc hin tng truyn...

3.3 P SUT V NHIT THEO THUYT HPT

3.3.1 p sut kh tc dng ln thnh bnh

- Trang 45 -

Xt mt kmol KLT n nguyn t ng trong mt bnh th tch V. Theo quan im HPT: khi kh l mt h c NA phn t mt n0 =
F S NA ; p sut m khi kh V

tc dng ln thnh bnh l do va chm phn t phn t vi thnh bnh: p= F: p lc ln din tch S ca thnh bnh

xc nh p. Xt mt phn t chuyn ng theo phng x n p vung gc vi din tch S ca thnh bnh, vi vn tc v 1 (coi phn t nh mt qu cu nh khi lng m) sau va chm phn t bn ra vi vn tc v 2 . Do va chm l n hi nn: v 1 = v 2 hay v2 = v1 = vx Khi ng lng phn t bin thin:
K = m . v 2 - m . v1 = f

. t

f v2 x +

v1

: Lc tc dng ca thnh bnh ln phn t

t : Thi gian va chm

Chiu h thc ln trn trc x : - m . vx - m.vx = f. t f =

2mvx t 2mvx t

Hnh 3.2

Lc nn do phn t tc dng ln thnh bnh f = - f =

Kt qu c dn cho trng hp phn t n p vung gc vi thnh bnh, nhng c th p dng c cho trng hp cc phn t n p xin gc thnh bnh v c cng vn tc vx. Trong thi giant s phn t n p vo din tch S ca thnh bnh, c vn tc vx chnh l s phn t nm trong hnh tr c y S, chiu di ng sinh: l = vx. t. Gi nox l mt phn t c vn tc vx S phn t nm trong th tch hnh tr l: v1 nox(vx. t.S). Do tnh chuyn ng nhit hn lon, thc t f ch c mt na s phn t trong th tch trn l p vo v2 thnh bnh (trn phng x, c 2 chiu ngc nhau):
1 nox(vx. t.S) 2
x Hnh 3.3

S phn t ny to nn mt p lc trn thnh bnh : Fx =

2mvx 1 nox(vx. t.S). = nox.mvx2.S 2 t

- Trang 46 -

Nu bung lng gi tr ca vx , tc l tnh n mi g tr c th ca vx th tng p lc do tt c cc phn t kh trong th tch kh ni trn gy nn trn thnh bnh l : F= t: vx =

Vx
Vx

( nox.mvx2)S nox.vx2/ n0: Trung bnh bnh phng vn tc

F = no.m. v x2S p sut do cc phn t to trn thnh bnh: p =

F = no.m. v x2 S

Ta c : v ( vx ; vy ;vz ) va v2 = vx2 + vy2 + vz2 = v x2 + v y2 + v z 2 Do chuyn ng hon ton c tnh ng hng nn: v x2 = v y2 = v z2

v vx =
2 2

1 2 v 3

1 1 N no.m. v 2= m A . v 2 3 3 V 1 2 Vy : p = .v (3.1) 3V 1 + Nu gi W = m. v 2 l ng nng chuyn ng nhit trung bnh ca mt 2

p=

phn t th phng trnh c bn ca thuyt ng hc phn t l: p=

2 no. W 3

(3.2)

3.3.2 Mt s h qu 3.3.2.1 Nhit ca khi kh T (1.16) vit cho mt kmol KLT: pV = RT p =

2 RT no. W = ; hay: 3 V 3 RT W = 2 NA RT V

2 NA RT . W = 3 V V

t :

k =

R j =1,38.10-23 [ 0 K ]: hng s Bnzman NA

W =

3 kT 2

(3.3)

Cng thc cho thy nhit khi kh t l vi ng nng trung bnh ca chuyn ng nhit; nhit cng cao ng nng chuyn ng nhit cng ln, s hn lon ca cc phn t cng tng. Vy: nhit l s o nng lng chuyn ng nhit ca cc phn t.

- Trang 47 -

3.3.3.2 Mt phn t kh T phng trnh (3.2) ta c: n0 =

3p p 3p = = 3 2.Wd 2. kT kT 2

(3.4)

Vy: mt phn t t l vi p sut kh v t l nghch vi nhit tuyt i. k chun: p = 1,013.105

N ; T= 273 m2
0

K n0 = 2,687.1025 phn t/m3

3.3.3.3 Vn tc cn qun phng 1 2 RT T (3.1) p = .v =

v2 = 3V 3RT V

3RT

vcqp = v 2 =

(3.5)

Vn tc cn qun phng ca phn t kh mt nhit nht nh u ging nhau.

3.4 NI NNG KH L TNG

3.4.1 nh lut phn b u nng lng theo bc t do 3.4.1.1 Bc t do
Bc t do ca mt phn t l s ta cn thit xc nh v tr ca phn t trong khng gian. - i vi phn t n nguyn t: cn 3 ta z cho chuyn ng tnh tin; nn I = 3 - i vi phn t lng nguyn t, ngoi y 0 0 chuyn ng tnh tin cn c chuyn ng quay; nn i Hnh 3.4 =5 x - i vi phn t a nguyn ( s nguyn t 3) ngi ta chng minh c ngoi 3 bc t do tnh tin cn c 3 bc t do quay v dao ng; nn i = 6. 3.4.1.2 nh lut

ng nng trung bnh Wd =

3 kT c thnh lp trn cho phn t n 2 i kT. Nh vy mi 2

nguyn (gm 3 bc t do tnh tin; i= 3). Trng hp tng qut, phn t c i bc t do th ng nng chuyn ng nhit trung bnh ca phn t l: Wd = bc t do ca phn t ng vi mt nng lng trung bnh: sau : ng nng trung bnh ca phn t c phn b u cho cc bc t do v nng lng ng vi mt bc t do bng
1 kT. 2 1 kT. T c nh lut 2

- Trang 48 -

3.4.2 Ni nng kh l tng

Ni nng U l phn nng lng ng vi cc vn ng bn trong h. Phn nng lng ny bao gm: ng nng chuyn ng nhit phn t + th nng phn t +
nng lng v in t. Theo thuyt ng hc phn t: phn t KLT c kch thc khng ng k v khng tng tc nhau nn nng lng v in t v th nng tng tc phn t c th b qua. T : Ni nng U ca kh l tng ch c phn ng gp ca ng nng chuyn ng nhit W ca phn t. i vi 1 kmol kh bc t do i th: U=

W
i

di

i i i R = N AWd = N A kT = kN AT = T 2 2 2

Vy ni nng ca 1 kmol kh l tng: U=

i RT 2 m iR T 2

(3.6)

i vi m kg, ni nng khi kh l: U= (3.7)

Kt qu cho thy: ni nng kh l tung ch ph thuc vo nhit khi kh. Nu nhit khi kh bin thin 1 lng T th ni nng khi kh thay i mt lng:
U =
m iR T 2

(3.8)

3.5 NHIT DUNG CA KH L TNG

3.5.1 Nhit dung phn t T biu thc nguyn l I cho qu trnh vi phn:
Q = dU + A

i vi 1 kmol kh l tng: Q = CdT

C:nhit dung phn t = C

CdT = dU + p.dV C=
dU dV +p dT dT

+ Nu l qu trnh ng tch: V = const dV = 0 ; C = CV t Nhit dung phn t ng tch: CV = Vy : CV=

dU d iR iR = T = dT dT 2 2

iR 2

(3.9)

- Trang 49 -

- i vi kh n nguyn, i= 3 CV = CV = - i vi kh lng nguyn, i = 5 CV = 3R - i vi kh a nguyn, i = 6 Vy: nhit dung phn t ng tch ca kh l mt hng s. T c th vit li cc biu thc (3.7) v (3.8) nh sau: U= V :
U =
m m

CV T

(3.10) (3.11)

CV T

+ Nu l qu trnh ng p: p = const dp = 0 ; C = Cp Nhit dung phn t ng p: Q = C p dT m: pV = RT p dV = R dT Vy : Cp =

dV R = dT p

dU iR i+2 +R = +R= R dT 2 2 5R Cp = - i vi kh n nguyn, i=3 2 7R - i vi kh lng nguyn, i = 5 Cp = 2 - i vi kh a nguyn, i = 6 Cp = 4R C + H s poatxng: = p Cv

(3.12)

Nn :

i+2 i

(3.13)

5 = 1,67 3 7 - i vi kh lng nguyn: = = 1,4 5 4 - i vi kh a nguyn: = = 1,33 3

- i vi kh n nguyn : =

Nh vy nhit dung phn t ng tch CV v nhit dung phn t ng p CP ca kh l tng l nhng i lng khng ph thuc nhit m ch ph thuc bn cht tng loi kh (i). 3.5.2 So snh vi thc nghim o thc nghim CP, CV ca mt s loi kh, t xc nh h s , kt qu nh sau : - Kh He : - Ar N2 : :
= 1,67

= 1,65 = 1,41

- Trang 50 -

- CH4

= 1,30

Vy kt qu l thuyt kh ph hp, tuy khng hon ton chnh xc vi thc nghim. S sai lch ny l do nhng hn ch ca c hc c in vo vic nghin cu s vn ng ht vi m (nguyn t, phn t), c kt qu l thuyt chnh xc hn cn phi p dng mt l thuyt c hc mi trong vic kho st vn ng ca ht vi m: c hc lng t, ngnh nhit kho st theo hng ny l nhit thng k lng t, nm ngoi phm vi gio trnh.

3.6 PHNG PHP THNG K; NH LUT PHN B PHN T CA MCXOEN (MAXWELL)

3.6.1 Xc sut v gi tr trung bnh 3.6.1.1 Xc sut Xc sut ca mt s kin l i lng c trng cho kh nng xy ra s kin . Xc sut P c gi tr t: 0 1 P = 0 khng c kh nng xy ra s kin. P = 1 s kin chc chn xy ra. 3.6.1.2 Gi tr trung bnh S phn t cht kh (h) rt ln v chuyn ng hn lon khng ngng. c trng cho chuyn ng ca mi phn t l vn tc, ng lng, ng nng... u khc nhau. Do vy khng th kho st chuyn ng ca tng phn t trong h. Trong vt l phn t (nhit thng k) kho st trng thi ca mt h ngi ta xt gi tr trung bnh cc i lng vt l c trng cho chuyn ng phn t nh v ; v 2 ; ... Gi s mt h c N = 1000 phn t chuyn ng nhit m cc phn t ch c th nhn 4 gi tr vn tc l v1 ,v2 ,v3 ,v4. Trong n1 phn t c vn tc v1; n2 phn t c vn tc v2 ; n3 phn t c vn tc v3; n4 phn t c vn tc v4 . r l: n1 + n2 + n3 + n4 = N = 1000 Gi tr trung bnh vn tc ca 1 phn t
v = (n1v1 + n2v2 + n3v3 + n4v4) / N = n Ni vi = 1
4

P(v ).v
i

(3.14)

Vi : P(vi) = R l:

ni : xc sut mt phn t ca h c vn tc vi. N P(vi ) 1 v P(vi ) = 1 (3.15)

i

- Trang 51 -

3.6.2 Mt xc sut Trong v d trn cc i lng vi nhn cc gi tr khng lin tc. Nu cc phn t ca h chuyn ng hon ton ngu nhin v c th nhn gi tr v : 0 Gi dN: s phn t c vn tc trong khong v v + dv; xc sut mt phn t ca h c vn tc nm trong khong ny P(v) =
dN N

(3.16)

3.6.2.1 Mt xc sut Xc sut tm thy ht vn tc v trong mt n v th tich vng khng gian l mt xc sut: f (v ) =
P(v ) dv

(3.17)

f(v) cn gi l hm phn b trong khng gian vn tc. 3.6.2.2 Cc gi tr trung bnh Vn tc trung bnh: v =

P(v ).v = v. f (v ).dv

i i i1 o

(3.18) (3.19) (3.20)

Trung bnh bnh phng vn tc: v 2 = v 2 f (v )dv

0

Trung bnh nng lng ca mt ht: = (v ) f (v ).dv

0

3.6.2.3 S phn t theo hm phn b Theo (3.15) v (3.16) s phn t c vn tc v v + dv dN = N.f (v ).dv S phn t ca h c vn tc t v1 v2
N = dN = N f (v ).dv
v1 v2

(3.21)

(3.22)

Nu v1 0 v v2 th N = N. f (v )dv
o

f (v )dv = 1
o

gi l iu kin chun ha ca hm phn b.

(3.23)

3.6.3 nh lut phn b phn t theo vn tc ca Mcxoen 3.6.3.1 nh lut Cc phn t kh trong h chuyn ng nhit hn lon mi gi tr vn tc, tuy vy s phn b s phn t trong h theo vn tc s din ra nh th no ? 1895, Da trn l thuyt xc sut v mu c hc kh l tng, Mcxoen xut hm phn b phn t theo vn tc ca h c N phn t , nhit T, khi lng m. Mcxoen gi thuyt: - Cc phn t chyn ng p lp nhau, tng tc gia chng khng ng k.

- Trang 52 -

- Khng gian c tnh ng hng, khng c phng u tin ( h khng t trong trng lc). - Phn t c th nhn gi tr bt k no ca vn tc t 0 v bin i lin tc. - ng nng trung bnh ca mt phn t: W = kT ( y ch k n ng nng tnh tin v phn t c coi nh l mt cht im). T cc gi thuyt trn Mcxoen tm c hm phn b (3.17) ca phn t theo vn tc nh sau:
m 2 2 2 kT f (v ) = 4 v .e 2kT
3
mv 2

3 2

(3.24) vi :

hoc:

4 m 2 2 2 kT f (v ) = ve 2kT
3

mv 2

=m

NA m = R k

(3.25) (3.26)

2 2 2 RT f (v ) = 4 v .e 2RT

v 2

Cc cng thc trn c gi l nh lut phn b phn t theo vn tc ca Mcxoen. + Biu ca f(v) theo v T th ca f(v) ta rt ra c mt s kt qu sau: - Din tch gii hn bi ng biu din v trc vn tc v c gi tr bng

f (v )dv = 1
0

- ng biu din c 1 cc i ti vxs; l vn tc m ti xc sut t cc i; kh nng ht vxs l ln nht. - Khi nhit h tng ng biu din dch sang phi v pha vn tc ln ng thi f(vxs) gim.

f(v) Hnh 3.5

- Khi v 0 hoc v th f(v) 0 ngha l s ht c v = 0 hoc v = l bng 0.

T 3.6.3.2 Cc vn tc c trng i vi chuyn ng ca phn1 t T2 Vn tc vxs l vn tc ng vi xc sut cc i, f(v) t cc i. T hm f(v)

nu ly o hm Ta c :

df (v ) df (v ) ri cho =0 dv dv

vxs =

2kT 2 RT = m

vxs vxs (3.27)

Theo (3.18) vn tc trung bnh v :

- Trang 53 -

m 2 3 2 kT v = v. f (v )dv = 4 dv ve 2kT 0 0

mv 2

p dng cc tch phn dng

v= 8kT 8 RT = m

(3.28)

Theo (3.19);Trung bnh ca bnh phng vn tc v 2 :

m v = v f (v )dv = 4 2kT 0
2 2 3 2 0

mv 2 kT

v 4 dv

p dng phng php tch phn tng phn ta c:

v2 = 3kT 3RT = m
3kT = m 3RT

(3.29)

Theo (3.5); Vn tc cn qun phng:

vcqp = v 2 =

(3.30)

So snh: vxs < v < vcqp 3.6.3.3 S phn t c vn tc trong khong v v + dv C :

dN m 2 2 kT 2 f(v) = v = 4 e Ndv 2kT
3 mv 2

dN
v v +dv

dN = 4 .N

m e 2kT
2

Hnh 3.6 vz dv N z dvy dvx vy vx

mv 2 2 kT

v 2 dv

Vng khng gian gii hn bi hai mt cu bn knh v v v +dv l: 4 v 2 c cha dN phn t . Mt khc: h cc trong khng gian vn tc
v

(vx , vy , vz) m v =

v + v + v th trong th tch
2 x 2 y 2 z

dvx.dvy.dvz c N phn t. Hnh 3.7 T , s phn t N c vn tc v tha vx + dvx ; vy + dvy ; vz + dvz l : 4 v 2 dv. N = dvx.dvy.dvzdN

N =

dN . dvx.dvy.dvz 4v 2 dv
1 mv 2 1 mv 2 y 1 mv 2

x z m 2 2 kT m 2 2 kT m 2 2 kT N = . N dvx . dv y . dvz e e e 2kT 2kT 2kT

(3.31)

- Trang 54 -

m 2 2 kT Trong : dvx l xc sut phn t c vn tc theo phng x e 2kT

2 mv x

gi tr vx : vx vx + dvx. Cc i lng cng dng khc cng c ngha tng t. Cng thc cho php tnh c s phn t c vect vn tc m cc thnh phn ca v nm trong khong (vx ; vx + dx); (vy ; vy + dy) ; (vz ; vz + dz). (nhn vi N).

3.7 NH LUT PHN B PHN T THEO TH NNG CA BNZMAN

3.7.1 Cng thc phong v biu Theo nh ngha, p sut khi kh l i lng c gi tr bng trng lng ct kh c tit din y l 1 n v din tch. i vi kh quyn, p sut kh quyn cao h l trng lng ct kh (kh l tng) tit din 1m2, cao h. Trng hp ny khi kh c t trong trng lc l trng trng u v c ngoi lc tc dng nn p sut ca kh khng ng u, v thay i t im ny n im khc. Gi s: mt ct kh thng ng t trong trng trng u c din tch y bng mt n v v cn bng nhit (T = const). Chn trc oz thng ng, chiu dng hng ln. Xt 2 im c cao z v z + dz. chnh p sut gia hai im ny l dp = trng lng ct kh c y l 1 n v din tch, chiu cao dz. Vy: dp = - g.dz C : =
p
RT : khi lng ring
z + dz z

Du - biu th z tng th p gim (dp < 0) p g.dz dp = RT dp g = dz p RT

O Hnh 3.8

Tch phn 2 v khi z : 0 z ; ng vi Pz

dp P(z ) gz 0 ) p = RT ln P(0) = ln e RT P( P(z )

: P(0) P(z)
gz

ng nht hai v ca phng trnh:

p(z) = p(0). e

gz
RT

Nu ly gc cao z l mt bin z = 0 p0 = p(0)

- Trang 55 -

Th:

p(z) = p0. e

gz
RT

(3.32)

Cng thc c gi l cng thc kh p biu th s gim p sut theo cao. 3.7.2 nh lut phn b (mt phn t) Bnzman Trong iu kin nhit khng i, Theo (3.2): p sut t l vi mt phn t
p=

2 n0W = n0 kT . Do vy nu p sut kh thay i theo cao z th mt phn t 3

(n0 ) cng thay i. T:

= m. NA

R = k.NA do t l:
mgz n0 ( z ) n0 (0 ) = p(z ) p(0 )

mgz p(z) = p0e kT

n0(z) = n0(0).e kT

(3.33)

n0(0)l mt phn t ti z = 0 Wt = 0 Cng thc cho thy mt phn t gim theo cao z, nh vy cng ln cao khng kh cng long. Cng thc c gi l nh lut phn b Bnzman, c thit lp i vi khi kh t trong trng trng u. Tuy vy n vn p dng c khi khi kh c t trong mt trng th bt k (Wt). n0(Wt) = n0(0). e
Wt Wt kT

(3.34)

Vy ch no th nng Wt nh th mt phn t cng ln. Hm: f(Wt) = e kT c gi l hm phn b Bnzman (3.35) Theo thng k Bnzman, xc sut phn t c nng lng vt qua ro th Wt :
t n0 (Wt ) = e kT n0 (0 ) W

: hm phn b mt phn t theo th nng Wt.

Kt hp phn b Mcxoen v phn b Bnzman ta c th tm c s ht dn trong tng s ht dN trong mt lp nh (dx, dy, dz) mc th nng Wt v c vn tc trong khong v v + dv :
m 2 dn = dN. e 2kT
3
2 2 m vx +v2 +vz y

2 kT

m 2 2kT e dvxdvy dvz dv x dv y dv z = dN 2kT

Wt kT

mv2

Trong : t :

dN = no(Wt).dx.dy.dz = no(0) e dn = no (o)

m 2 e 2kT
3

dx.dy.dz

(W +Wt )
kT

dx.dy.dz.dvx .dv y .dvz

vi: W = Wt + W : c nng ton phn ca ht.

- Trang 56 -

hay

dn = no(o)

m 2 W kT dx.dy.dz.dvx .dv y .dvz e 2kT

(3.36)

Cng thc c gi l cng thc Mcxoen-Bnzman. Phn b Mcxoen v phn b Bnzman p dng tt vi cc h c s phn t ln, long, v nhit tng i cao. Cc h c gi l cc kh c in v cc nh lut phn b ni trn c gi l cc nh lut phn b c in.

CC TH D
Th d 1: Mt lng kh O2 ng trong mt bnh c th tch V1 = 10 lt, p sut kh trong bnh p1 = 1011 mmHg, nhit kh t1 = 100C. Tm: 1. ng nng trung bnh v ng nng tnh tin trung bnh ca phn t kh. 2. Mt cc phn t kh trong bnh. 3. Nn kh ng p mt phn t kh tng gp i th nhit kh trong bnh l bao nhiu? 4. Ni nng khi kh trc v sau khi nn ? Gii : 1. ng nng trung bnh v ng nng tnh tin trung bnh: ng nng trung bnh ca mt phn t: Wd = kT1 xi l kh lng nguyn t nn i = 5, vy:
5 Wd = 1,38.10 23.283 = 2

i 2

9,76. 10-21 j

xi c 3 bc t do tnh tin nn ng nng tnh tin trung bnh ca mt phn t:

W =
3 3 kT1 = W = 5,856. 10- 21 j 2 5

2. Mt phn t: iu kin thng xi l kh l tng nn:

10 11 1,013.105 p = 760 23 = 3,41.1011 pt/ m3. n0 = 1,38.10 .283 kT1

3. Nn kh ng p mt phn t kh tng gp i th nhit kh: C : n0 = 2 n0 = Nn : T2 = = = 141,50K 4. Ni nng khi kh trc v sau khi nn: Trc khi nn: U1 = N Gi N l s phn t kh trong bnh: N = n0V1 ; t : U1 = N. Wd = n0V1 Wd = 3,41.1011. 10-2. 9,76. 10-21 = 33,28. 10-12 j

- Trang 57 -

Sau khi nn: U2 = N = n0V1 = 16,64. 10- 12 j Th d 2: 1. nhit 1270C s phn t kh Hydr c vn tc trong khong t 3990m/s n 4010m/s chim t l bao nhiu phn trm? 2. nhit trn, s phn t Hydr c vn tc khc vi vn tc c xc sut ln nht vXS khng qu 10m/s chim bao nhiu phn trm? Gii : 1. T l phn trm s phn t c v trong khong t 3990m/s n 4010m/s: Do khong vn tc t 3990m/s n 4010m/s m ta quan tm rt b, nn c th coi: dv = v+ dv - v = 4010 - 3990 = 20m/s ( v = 3990m/s). S phn t kh c vn tc t v n v + dv c xc nh bng cng thc (3.21): dN = N.; vi f(v) theo phn b Mcxoen, nn t l: = f(v).dv =. C = 4

2 2 .(3990) e 3 2.8.31.10 .400

3 2

2 2. 3990 2.8,.31.103.400

20

= 0,985.10-3 = 0,098 % 2. Vn tc c xc sut ln nht nhit T = 4000K l:

vxs =
2 RT

2.8,31.103.400 1823m/s 2

nhit T = 4000K s phn trm phn t kh c vn tc khng khc vXS qu 10m/s th nm trong khong vn tc t v = 1813 1833m/s tng ng vi khong bin thin dv = 20m/s. t:: vn tc t i, th phn b trn c th c vit li theo u:
dN 4 v xs = .e N v
2

v dv 4 u 2 . . v v = e .u .du xs xs
2

.e

1813 1823

1813 20 . = 0,0051 = 0,51 % . 1823 1823

BI TP T GII

CHNG III: THUYT NG HC CHT KH

Bi 3.1: Trong mt th tch 2lt, cha 10g kh xy p sut 680mmHg. Tm : a. Vn tc cn qun phng ca phn t kh? b. S phn t kh cha trong bnh. c. Khi lng ring ca khi kh? S: v 2 = 230m / s ; 1,9.1023; 5kg/m3

- Trang 58 2 3 Bi 3.2: Khi lng ring ca mt cht kh l = 6.10 kg / m , vn tc cn qun phng ca cc phn t kh ny l 500m/s. Tm p sut ca khi kh tc dng ln thnh bnh ? S: 5.103 N/m2 Bi 3.3: Trong mt th tch 3dm3, cha 4.10-6kg kh Hli, 7.10-5 kg kh Nit v 5.1021 phn t kh Hydr. Tm p sut ca hn hp kh nu nhit ca n l 270C ? S: 9,81.103N/m2 Bi 3.4: C mt kg kh lung nguyn t, chim th tch V = 10cm3 p sut p = 40mmHg v nhit t = 270C. Hy tm nng lng chuyn ng nhit v s phn t ca khi kh ny ?. S: 0,133J ; 1,2.1019 phn t Bi 3.5: C 20g kh xy nhit 200C. Hy tm: a. Nng lng chuyn ng nhit ca khi kh? b. Phn nng lng ng vi chuyn ng tnh tin v chuyn ng quay ca cc phn t trong khi kh? S: 3,7.103J ; 2,2.103J ; 1,5.103J

Bi 3.6: Tng ng nng tnh tin trung bnh ca cc phn t kh Nit cha trong mt kh cu th tch 0,02cm3 bng 5.103J v vn tc cn qun phng ca mt phn t kh l 2.103m/s a- Tm khi lng kh Nit cha trong kh cu ? b- p sut kh tc dng ln thnh kh cu? S: 2,5.10-3kg ; 1,67.105 N/m2 Bi 3.7:Tm vn tc trung bnh, vn tc cn qun phng v vn tc c xc sut ln nht ca phn t kh xy 1320C S: 518m/s ; 557m/s ; 459m/s Bi 3.8: Tm vn tc cn qun phng ca cc phn t kh. Bit khi lng ring ca kh l = 3.102 kg / m3 v p sut do kh tc dng ln thnh bnh: p = 3,6.103N/m3. S: 600m/s Bi 3.9: C bao nhiu phn trm phn t kh Nit 70C c vn tc nm trong khong t 500 n 510m/s? S: 1,9% Bi 3.10: Trong mt khi kh cha N phn t. Hi c bao nhiu phn trm phn t kh chuyn ng vi vn tc : a- Ln hn vn tc xc sut ln nht ?

- Trang 59 -

b- B hn vn tc c xc sut b nht ? S: 57% ; 43% Bi 3.11: p sut khng kh trn mt nh ni cao 1000m gim i bao nhiu ln so vi p sut khng kh trn mt bin? Nhit khng kh xem nh khng i theo chiu cao v bng 270C. S: 3,2 Bi 3.12: Trn cao h bng bao nhiu th mt ca xy gim i 1% ? Bit nhit ca xy l 270C. S: 73m

- Trang 60 -

CHNG IV :

CC HIN TNG NG HC TRONG CHT KH

Cc phn t kh lun chuyn ng hn lon v va chm vo nhau. S va chm phn t ng mt vai tr quan trng i vi cc qu trnh xy ra bn trong khi cht. Khi trong khi kh c s khng ng u v: mt , nhit , hoc vn tc nh hng th s va chm phn t s lm mt dn s khng ng u . Lc trong khi cht s xut hin cc qu trnh gi chung l cc hin tng truyn nh: hin tng khuych tn, hin tng ni ma st, hin tng dn nhit... cc qu trnh truyn l cc qu trnh khng cn bng rt phc tp. Do vy, gi thit h l kh l tng v cc qu trnh din ra rt chm (coi l qu trnh cn bng).

4.1 QUNG NG T DO TRUNG BNH CA PHN T KH

4.1.1 S va chm trung bnh Khi chuyn ng nhit, phn t lun va chm vi cc phn t ln cn. Qung ng t do l qung ng gia hai ln va chm lin tip ca phn t . Do tnh hn lon, s va chm l ngu nhin t qung ng t do ca phn t (A) l rt khc nhau. Xt trong mt khong thi giant, phn t (A) c n va chm th n = s qung ng t do. T : Qung ng t do trung bnh ca phn t (A): + + ... + n = 1 2
n

Gi : : vn tc trung bnh ca phn t .

Z

: s va cham trung bnh cua phn t trong mt n v thi gian, th:

=
v Z

(4.1)

Nu coi phn t l mt qu cu bn knh r ng knh d = 2r v nu gi thit: ch c phn t A chuyn ng vi vn tc cn tt c cc phn t khc u ng yn. Th trong mt n v thi gian phn t A i c qung n, trong thi gian ny n va chm vi tt c cc phn t no c tm nm trong hnh tr gp khc bn knh d (ng knh 2d) chiu di v . Th tch hnh tr ny: V = d 2 .v Gi n0 : mt phn t . s phn t nm trong th tch hnh tr ny: n0 V n0V = n0 d 2 .v
2d A Hnh 4.1 d d

- Trang 61 -

S n0 V cng chnh l s va chm trung bnh Z gia phn t A v cc phn t khc trong mt n v thi gian, m : Z = n0 d 2 .v (4.2) - Kt qu trn c xy dng vi gi thit: ch phn t A chuyn ng cn cc phn t khc ng yn. Thc t, cc phn t khc cng chuyn ng v vy s va chm s nhiu hn, v phi thay v bng vn tc trung bnh tng i vt Vn tc vt c tnh nh sau: khi hai phn t u chuyn ng th ng nng trung bnh ca mi phn t : W = kT v tng ng nng ca chng l 2 W . Nu xt tng i, tc l coi mt phn t ng yn v mt phn t chuyn ng th phn t chuyn ng phi mang ton b nng lng tc l c ng nng trung bnh 2 W t :
1 2 1 2 mvt = 2. mv 2 vt = 2v 2 2 2 3 2

hay

vt = v 2

Vy s va chm trung bnh ca phn t trong mt n v thi gian: (4.3) Z = 2n0d 2 v = 4 2r 2 n0 v 4.1.2 Cng thc qung ng t do trung bnh Theo trn : =

v Z

v 1 = 2 4 2r n0 v 4 2r 2 n0

vi n0 =

p : mt ht kT

= =

kT 4 2r 2 p kT 4 2p

hay :

(4.4)

vi = r 2 : tit din hiu dng ca phn t. Cng thc cho thy khi nhit T = const th t l nghch vi p sut p, cn khi p = const, tng t l vi nhit T. V d: vi r 108 cm(1010 m ) ; n0 = 3.1019cm-3

v v = 5.104cm/s th:
Z = 4 2 3,14 10 8 .5.104.3.1019 3.109 vc

( c 3 t ln va chm/s)

1 = 1,8.10 5 cm 19 8 4 2 3,14(10 ).3.10

- Trang 62 -

4.2 HIN TNG KHUYT TN

H l khi kh c mt khi lng (hoc khi lng ring) khng ng u, c ch mt ln, c ch mt nh. = (x,y,z) Khi do vn ng nhit s xy ra qu trnh san bng s chnh lch mt . Qu trnh c gi l qu trnh khuyt tn, hin tng c gi l hin tng khuyt tn. Vy: hin tng khuyt tn l hin tng truyn khi lng kh t ni c mt khi lng ln sang ni c mt khi lng b hn. 4.2.1 Theo quan im v m n gin ta gi thit ox l phng truyn hay phng khuyt tn; ch thay i theo phng ox . = (x) A, B : 2 im thuc m A > B A d Ta c : B =
AB dx

dS

A
Hnh 4.2

d : gradien khi lng ring theo phng ox dx d d = const v < 0 dx dx

Thc nghim cho thy rng : Nu dS l din tch nh t vung gc, th khi lng dM ca kh khuyt tn truyn qua dS trong thi gian dt l: d (4.5) dM = -D .dS.dt
dx

D : H s t l hay h s khuyt tn. Du - v kh khuyt tn theo chiu gim d n v: trong h SI D[m2/s]; [Kg/m4]
dx

D : Biu th khi lng kh khuyt tn qua mt n v din tch vung gc vi phng khuyt tn. + nh lut Fick: Khi lng kh truyn qua mt din tch dS t vung gc vi phng khuyt tn th t l vi dS, vi thi gian truyn dt v vi gradien ca mt khi lng. - Ghi ch: Trong qu trnh khuyt tn, mt khi lng (hay khi lng ring) ti 1 v tr trn phng truyn phi bin thin theo thi gian. Tuy vy, nu xt trong mt khong thi gian dt rt nh th c th coi l khng i ti v ta c s khuyt tn dng (nh trn).

- Trang 63 -

4.2.2 Theo quan im vi m Bn cht hin tng khuyt tn l s vn ng nhit. Trong khong thi gian dt c hai dng phn t chuyn ng nhit din ra ng thi: O - Dng chuyn ng t A B : dN1 phn t B x A - Dng chuyn ng t B A : dN2 phn t - Do A > B mt ht nA > nB nn : dN1 > dN2. dS Kt qu l mt lng dM = m (dN1 - dN2) c truyn qua dS c chiu t A B trong thi gian dt.
Hnh 4.3

Xt hai hnh tr c y dS chiu di v dt. S phn t nm trong hai hnh tr (bn tri v bn phi dS) l: dN1 = nA v dt.dS v N2 = nB v dt.dS Trong thi gian ny ton b s dN1, dN2 u chyn ng theo phng ox v u hng v dS th: m: khi lng mt phn t dM = m.(nA - nB) v .dt.dS Thc t do tnh chuyn ng hn lon v ng hng nn mt phn t c th chuyn ng bt k, chuyn ng ph thuc vo 3 phng x ,y ,z. ngha l c 6 hng khc nhau, 6 hng ny hon ton ng kh nng; v vy thc t ch c
dN 2 phn t c chuyn qua dS theo phng ox nn: 6 1 dM = m.(nA - nB) v .dt.dS vi m.nA = A 6 1 dM = ( A B ) v .dt.dS 6 dN1 v 6

Mt khc, tnh trung bnh th nhng phn t kh nm cch dS mt khong th c th i n dS m khng b va chm. (chnh cc phn t ny mi ng vai tr quan trng trong hin tng khuyt tn) B A d Th: = dx 2 d B A = 2
dx

1 d 1 d dM = 2 v.dt.dS = .v dS .dt 6 dx 3 dx

So snh vi cng thc (4.5) ta c kt qu: H s khuyt tn : D = .v

1 3

(4.6)

- Trang 64 -

Vi : = Vy :

kT 8RT , v= 4 2p

D= .
3

1 1 6 .p

(kT )3
.m

(4.7)

H s D t l vi T 2 v t l nghch vi p sut p, t : nhit cng cao, p sut cng thp th qu trnh khuyt tn din ra cng nhanh.

4.3 HIN TNG DN NHIT

Truyn nhit bng dn nhit: Gi s h l khi kh c nhit T khng ng u: T = T (x,y,z) Do vn ng nhit, phn t cc vng nhit khc nhau tng tc vi nhau dn n qu trnh san bng nhit . Khi cng xut hin qa trnh truyn nhit lng t lp kh nng sang lp kh lnh c nhit thp hn. Kt qu l mt dng nhit c truyn t ni c nhit cao sang ni c nhit thp. 4.3.1 Theo quan im v m Gi s nhit T ca khi kh thay i gim dn theo phng ox . T = T(x) Thc nghim cho thy: trong thi gian dt, nhit lng dQ truyn qua din tch dS t vung gc vi phng truyn ox :
dQ = dT dS .dt.( j ) dx

(4.8)

+ nh lut Fourier: nhit lng dQ truyn qua dS t vung gc vi phng truyn nhit ox , t l vi dS, vi thi gian truyn v vi ln gradien nhit theo ox .
: h s dn nhit; biu th nhit lng kh truyn qua mt n v din tch

t vung gc vi phng truyn trong mt n v thi gian. du - do nhit truyn theo chiu nhit gim. Trong h SI :
[W
m.0 k

4.3.2 Theo quan im vi m Gi s A, B l hai im trn phng truyn nhit, m TA > TB, khi ng nng tnh tin trung bnh W ( A) > W (B ) ; do chuyn ng nhit cc phn t lp kh nng bay sang lp kh lnh, va chm vi chng v truyn cho cc phn t ny mt phn nng lng. ng thi cc phn t lp kh lnh bay sang lp kh nng, va chm vi chng v thu c mt phn nng lng dng ng nng ca cc phn t lp nng. Kt qu

- Trang 65 -

l : mt dng nhit dQ c truyn t lp kh nng sang lp kh lnh hn, nhit lng truyn qua dS trong thi gian dt l: dQ = dN1. W ( A) - dN2. W (B ) Xt i vi 2 im A, B nm 2 bn dS cch dS mt on v dt; hnh thnh 2 lp kh c b dy vdt. Theo kt qu trc, s phn t qua dS trong thi gian dt:
1 dN1 = nA .v AdS .dt 6

dS

dN2 =

1 nB .vB .dS .dt 6

1 1 Do n ; v T nn n. v T T

Hnh 4.4

T mt cch gn ng, nu chnh nhit khng nhiu th c th coi: nA. v A = nB .vB nv

1 n.v dS.dt.[ W ( A) - W (B ) ] vi 6 1 i n.v dS.dt. k (TA TB ) 2 6

dQ = dQ =

W =

i kT 2

Tnh trung bnh cc phn t cch dS mt th qua dS m khng b va chm nn nu T l nhit ti dS th :

TA TB dT = dx 2

TA TB = 2

dT dx

vi:

i i R i m i R C k= . = R.. = . m = V m = cV m 2 2 N A 2 m.N A 2
1 6

CV : nhit dung phn t ng tch; cv : nhit dung ring ng tch Vy : dQ = n.v.dS .dt.m.cV 2. dQ = n..m.v...cV dQ = .v...cV
1 3 1 3

dT dx

dT dS.dt dx

dT dS.dt ; c n.m = dx dT .dS .dT ta c : dx

So snh vi cng thc v m: dQ = - H s dn nhit ca kh :

= ..v.cV
1 3

(4.9)

- Trang 66 -

C p v nn khng ph thuc vo p sut kh p. Tuy vy thc nghim cng cho thy iu ny ch ng iu kin thng cn p sut rt thp th ph thuc vo p.
y b d a Hnh 4 5 t a x b u

4.4 HIN TNG NI MA ST

4.4.1 Theo quan im v m Hin tng: Gi s c hai bn phng song song aa v bb cch nhau d, gia lp y kh. Nu bn aa ng yn, cn bb c lm cho chuyn ng u vi vn tc u song song aa; th khi kh nm

gia hai bn cng chuyn ng theo nhng cc lp kh bn trong c vn tc khc nhau, lp gn st bb c vn tc ln nht gn bng u, cn lp gn st aa c vn tc b nht gn bng 0. Ngi ta cho rng: gia hai lp kh k cn c lc tng tc, lp chuyn ng nhanh ko theo lp chuyn ng chm, lp chuyn ng chm ngn cn lp chuyn ng nhanh, tng t nh gia hai lp c lc ma st. Hin tng trn c gi l hin tng ni ma st, lc ma st gia hai lp c gi l lc ma st ni f , c phng tip xc vi b mt lp kh. Lc ny gy nn bi s trao i ng lng ca cc phn t ca hai lp kh. + nh lut Newton: Nu dS l din tch tip xc gia hai lp kh, th f t l vi dS v bin thin vn tc dng f = .
du . dy

du .dS dy

(4.10)

Cng thc biu th ni dung ca nh lut thc nghim Newton. : H s t l c gi l h s nht, hay h s ni ma st. Trong h SI : [ N s
m2

4.4.2 Theo quan im vi m C th coi khi kh gm nhiu lp, trong mi lp phn t kh ngoi chuyn ng nhit, cn tham gia vn tc dng u , vn tc ny l nh nhau i vi phn t trong mt lp, cn trong cc lp khc nhau vn tc dng u c gi tr khc nhau. Do chuyn ng nhit hn lon, c nhng phn t kh lp chuyn ng nhanh bay sang lp chuyn ng chm v va chm vi phn t ca lp chm, trong va chm n truyn mt phn ng lng cho cc phn t ca lp chm, lm tng vn tc dng ca lp chm, ni cch khc lp nhanh tc dng ln lp chm mt lc theo hng vn tc dng u, l lc ni ma st f .

- Trang 67 -

ng thi cng din ra qu trnh ngc li, cc phn t lp chm bay sang lp chuyn ng nhanh, va chm vi cc phn t lp nhanh lm gim ng lng cc phn t lp ny, kt qu l km hm lp chy nhanh. ni cch khc l lp chm tc dng ln lp nhanh mt lc ni ma st f hng ngc chiu vi vn tc dng u . Gi u1,u2 : Vn tc dng ca lp chm v lp nhanh. dS : Din tch tip xc gia hai lp. Trong thi gian dt s phn t t lp chm sang lp nhanh hoc t lp nhanh sang lp chm l : dN1 ,dN2 m: dN1 = dN2 = dN =
1 n.v dS.dt 6

bin thin ng lng dK gy bi s trao i phn t qua dS trong thi gian dt l : dK = dN (m.u1 - m.u2) =
1 n.v dS.dt (m.u1 - m.u2) 6

Hnh 4.6 (2) dS (1) u u1 x u2

Theo nh l xung lng trong dt: f.dt = dK Lc ni ma st c gi tr:

1 dK = n.v .dS.m(u1 - u2) dt 6 1 f = .v .dS.(u1 - u2) 6

f =

Tng t cc hin tng kho st phn trn :

u1 u2
2 =

du du u1 u2 = 2 dy dy
1 du .v.. .dS 3 dy

f =

So snh vi cng thc Newton ta c h s ni ma st :

=
1 .v.. 3

(4.11)

- Thy rng:

1 ; T

v T ; T T , nh vy kh nhit tng,

h s tng lm lc ma st ni f tng. - Do p ;
1 nn khng ph thuc vo p sut kh. p

i vi cht lng ngi ta cng quan st thy c hin tng ni ma st nh trong cht kh.

4.5

PHNG TRNH TRUYN, MI LIN H GIA CC H S TRUYN

4.5.1 Phng trnh truyn

- Trang 68 -

Cc phng trnh khuyt tn, truyn nhit, ni ma st u c cng dng; do vy c th dng mt phng trnh thng nht din t cc hin tng truyn. dG = - K .
dH .dS .dt dx

(4.12)

Trong phng trnh ny : . G : i lng truyn ; dG : i lng truyn qua din tch dS t vung gc vi phng truyn ox trong thi gian dt. . H : i lng bin thin; . K : H s truyn. - Trong hin tng khuyt tn : - Trong hin tng dn nhit : K = D = .v K= =
1 ..v.cv 3 1 3

dH : Gradien ca i lng H theo ox. dx

1 ..v 3 dH dG =1 K = nn K biu th tc truyn, - ngha: nu dS = 1vdt ; dx dt

- Trong hin tng ni ma st: K = =

K cng ln hin tng truyn cng nhanh v h sm t cn bng. 4.5.2 Lin h gia cc h s truyn Gia cc h s truyn c mi lin h nh sau: = .D Hoc : = cV . = cV .D

(4.13) (4.14)

D dng xc nh nhit dung ring ng tch cV; h s ni ma st bng thc nghim; t mi quan h trn suy ra h s khuyt tn D hoc h s dn nhit 4.5.3 Tnh gn ng ca cc cng thc tnh h s truyn Trong cc biu thc ca h s K, biu thc no cng cha . Do vy, nu o thc nghim mt h s truyn K c th suy ra t xc nh c ng knh hiu dng ca phn t d. T thc nghim: cc gi tr d thu c t vic o hoc o ca vi loi kh nh sau: Theo Theo Kh : H2 d = 1,67.10-10m d = 2,21.10-10m -10 d = 2,13.10 m d = 2,98.10-10m O2 Kt qu cho thy hai cch tnh d theo v theo cho hai kt qu sai lch nhau, iu biu hin tnh gn ng ca cc cng thc tnh K.

4.6 P SUT THP (KH HIM)

4.6.1 Khi nim kh him

- Trang 69 -

Ta bit rng p sut kh ch ph thuc vo mt phn t n0 v nhit T. (p = n0.KT); nn mt nhit T khng i khi p gim th mt ht n0 cng gim, lm qung ng t do tng ln. =

2 . .d2 . no 1

Khi ln hn kch thc bnh cha (d) th c ch va chm phn t thay i hn, s va chm ch yu din ra gia phn t v thnh bnh, dn n tnh cht ca kh cng thay i. Kh c > d c gi l kh p sut thp hay kh him. Mc him (cn gi l chn khng) c nh gi nh sau :
>> d chn khng rt cao. > d chn khng cao.
d chn khng trung bnh. 4.6.2 Hin tng ni ma st v dn nhit ca kh p sut thp Trong iu kin nhit v p sut bnh thng th h s dn nhit hoc h

s ni ma st khng ph thuc vo p sut p ca kh. Nhng p sut thp th v

u ph thuc p, iu c gii thch nh sau:

- p sut rt thp ln nn cc phn t khng va chm nhau m ch va chm vi thnh bnh. - iu kin thng, h s dn nhit ph thuc vo n0 v , hai i lng ny nh hng v b tr nhau lm ch cn ph thuc vo n0 nn p gim lm

khng ph thuc vo p

sut. Cn p sut thp, n0 gim nhng khng tng (do > d) t

Hnh 4 7

gim.

p sut cng thp, s phn t va chm vo thnh bnh cng t, hin tng ni ma st v dn nhit cng km (do t phn t tng tc vi thnh bnh). iu ny c ng dng ch to phch ng nc nng. V phch c cu to bi 2 lp, gia hai lp l kh p sut thp. Do mt kh gia hai lp rt b nn tc truyn nhit t trong ra ngoi rt chm. 4.6.3 Cch thc hin p sut thp thc hin p sut thp trong mt bnh cha, cn dng bm rt kh ra khi bnh, cc bm rt kh gi l bm chn khng, ph bin l cc loi sau : 4.6.3.1- Bm du: C th h n p sut c 10-2 ( 10-3mmHg. Gi l bm du l v ngi ta dng du lm mt v lm tng kn ca bm bng cch t c my bm vo trong mt thng du. 4.6.3.2- Bm khuyt tn: C th bt u hot ng p sut c 10-2mmHg v t p sut c 10-6mmHg.

- Trang 70 -

Du b nung nng bay hi trong ng dn, phun thnh dng ko theo cc phn t kh trong ng dn. Bm khuyt tn thng c ni vi mt bm du. Bm du to chn khng thp ri n bm khuyt tn to chn khng cao hn. Ngoi ra cn mt s loi bm khc nh : bm hp th, bm ion vv... 4.6.4 o p sut thp o p sut thp ngi ta dng p k, cc p k c dng ph bin l : - p k Mc - Lt : khong o 10-1 10-3 mmHg - p k nhit in : khong o 10-1 10-2 mmHg - p k ion : khong o 10-1 10-7 mmHg Nh vy mi p k ph hp vi mt phm vi chn khng nht nh. 4.6.4.1 p k Mc- Lt - Cu to: 2 bnh E v A c thng nhau bi mt ng cao su; trn E c gn cc ng B (kn ), ng mao qun C v ng dn D. u D c ni vi mt bnh phi o p sut p; u A h thng vi kh quyn v c th nng cao hoc h thp d dng. thy ngn vo bnh A. - Hot ng: Bng cch iu chnh cao bnh D C A sao cho thy ngn mc (1). Khi bnh E rng v (3 chim y kh cn o p sut p, th tch bnh E v ng B ) B c bit trc (gi s bng V). h Nng bnh A ln sao cho mc thy ngn trong E n mc (2), kh trong bnh E b dn vo th tch V ca B, (2 ) E p sut trong B l p2. ng thi do chnh lch p sut, (1 mc thy ngn trong C t v tr (3) (chnh nhau h). T (1 ) ) : p2 = p + h p: p sut cn o
Hnh 4.8

- Trang 71 -

p dng nh lut Bil - Marit : p2.V = p.V

p p T s

V' V' . p2 = (p + h) V V V' = .h = .h V

v p << h (mmHg)

V' bit trc do ch o h ta bit c p sut p ca kh cn o. V

- Nhc im: p k Mc - Lt dng thy ngn rt c, nn khng tin trong vic theo di p sut lin tc. g1 C 4.6.4.2 p k ion - Cu to: c cu to ging n 3 cc gm: + G D . Katt K c t nng bi E1 e E g2 . Li G : cc li in th VG lm ant K . Cc gp C: c in th Vc < VG E2 Bng n c thng vi bnh kh cn E1 xc nh p sut p. - Hot ng: khi K c t nng n pht x eletron v e- c tng tc trong in trng gy bi Hnh UGK chuyn ng v pha G; trn ng dch chuyn 4 9 e va chm vi cc phn t kh t bnh lm ion ha cc phn t (to ion+; v e- ) Do Vc < VG, cc ion+ chuyn ng v pha C, cn e- v pha G. in k g1 cho bit cng dng ion. Cng dng ion t l vi s phn t b ion ha tc t l vi p sut bnh kh (i = . p ). Da vo i bit c p khi xc nh c h s t l . 4.6.4.3 p k nhit in - Cu to: ng thy tinh A trong c dy ab c t nng bi ngun E, ng A c ni vi bnh kh cn o p sut p qua C. Khi thay i R, cng dng in t nng b thay i v c theo di bi (mA), nhit dy ab c o bng pin nhit in (mV). - Hot ng: Ni C vi bnh kh cn o p v t nng (ab). Do h s dn nhit ph thuc vo p sut thp p; p st cng thp th cng b, s dn nhit din ra cng chm, nhit T ca dy ab cng cao, iu ny dn n chnh nhit pin nhit in ln lm sut nhit in ng ln; gi tr c hin th (mV). Theo di (mV) ta suy ra c p. - u im: d dng s dng.
B mA mV
Hnh 4 10

E3

C a b

- Trang 72 -

- Nhc im: km chnh xc, sai s c 10% 15 %

CC TH D
Th d 1: Trong mt bnh th tch 1dm3 cha kh N2 nhit 70C v p sut 2.105 N/m2. Tm : 1. Tng va chm ca cc phn t Nit din ra trong bnh trong mt giy. 2. Thi gian trung bnh gia hai ln va chm ln tip. Cho ng knh ca phn t N2 l d = 3.10-10m.

Gii:
1. S va chm trung bnh ca mt phn t vi cc phn t khc trong mt giy:
Z = 2d 2 vn0 8RT

Vi:

v=

v n0 =

p kT

S va chm ca tt c cc phn t trong mt n v th tch trong mt n v thi giy trong th tch V l : ZT = Vi:
Vn0 Z 2

n0 : l s va chm cp i trong mt n v th tch. 2 Vn0 Z pd = 2V 2 kT

2

Do : ZT =

RT = 2,64.1032 s 1

2. Thi gian trung bnh gia hai va chm lin tip ca cc phn t l = trong :
=
1 p N p ; n0 = = A 2 kT RT 2d n0

4d pN A

RT = 7,4.1011 giy. 2

Th d 2: Mt bnh tcmt hnh tr bn knh trong r1== 9cm, bn knh ngoi r2 = 10cm, chiu cao h = 20cm, ng y nc nhit 00C. Nhit khng kh bn ngoi l 200C. a. Khng kh gia cc thnh bnh c th c p sut ln nht l bao nhiu h s dn nhit ca n cn ph thuc vo p sut ?. ng knh ca cc phn t khng kh bng 3.10-10m. Nhit khng kh gia cc thnh bnh coi nh bng nhit trung bnh s hc ca nhit nc v nhit khng kh bn ngoi. b. Tm h s dn nhit ca khng kh gia cc thnh bnh p sut 760mmHg -4 v 10 mmHg ?.

- Trang 73 -

c. Hy tnh nhit lng truyn qua thnh bnh sau 1 pht trong hai trng hp ng vi p sut khng kh gia hai thnh bnh bng p1 = 760mmHg v p2 = 10-4mmHg. Bn knh trung bnh ca thnh tcmt bng r = Gii : a. H s dn nhit ca cht kh c tnh theo cng thc:
= vcv = .v.n0 k
1 3

r1 + r2 . 2

i 6

Thay : = Ta c :

kT p v n0 = 2 kT 2 . p.d

v.k 2 6 2 .d
.

Vy : H s dn nhit khng ph thuc vo p sut, iu ny ng iu kin thng. Nhng i vi kh km th khng ng na; v i vi kh km, mt phn t nh n mc kch thc bnh cha, khi s va chm gia cc phn t kh rt him, cc phn t bay trc tip t thnh ny n thnh kia ca bnh cha ( khi ly bng kch thc bnh cha). iu ny lm qu trnh dn nhit trong kh km thay i, cc phn t sau khi va chm vo thnh nng nhn thm nng lng, ng nng ca n tng ln; sau khi va chm vo thnh lnh n truyn bt mt phn nng lng. V vy nhit lng truyn gia hai thnh bnh t l vi s phn t va chm vi thnh bnh, ngha l t l vi mt phn t hay t l vi p sut. Ap sut cng thp th s dn nhit cng km, cng b. Vy : Khi l ( kch thc bnh cha) th h s dn nhit ph thuc vo p sut :
=
p kT l 2 . p.d 2 kT 2 . .l.d 2

p sut ln nht ca khng kh gia hai thnh bnh h s dn nhit ph

thuc vo p sut l:
p0 = T= kT y l = r2 - r1 = 10-2m 2 2 .l.d

T1 + T2 2730 + 2930 = = 283K . Do : 2 2

1,38.1023.283 2 .3,14.10
2

p0 =

(3.10 )

10 2

= 0,97 N / m 2

b. H s dn nhit c tnh theo cng thc (1) trong v =

8 RT

- Trang 74 -

+ Trng hp p1 = 760mmHg = 1,013.105N/m2 > p0, nn ta c = Thay v va vao (1) ta c :

1 = .
i k 3 .d 2 RT

kT . 2 . p1.d 2

Khng kh c coi nh l mt cht kh ng nht c bc t do i = 5 Do :

1 = .
5 1,38.1023 8,31.103.283 . =1,3.10 2 J/ms 10 2 3 3,14. 3.10 3.14,29

+ Trng hp p2 = 10-4mmHg = 0,0133N/m < p0 Trng hp ny khng kh gia hai thnh bnh l loi kh km nn qung ng t do trung bnh ca cc phn t khng kh ly bng khong cch gia hai thnh bnh: = l . Thay v v vo (1) ta c:
2 = .l. p.
5 2
i 3 2R ..T

2 = .10 2.0,0133

2.8,31.103 = 1,8.10 4 J/ms 3,14.29.283

c. Nhit lng truyn qua thnh tcmt trong thi gian dt bng :
dQ = dT .dS .dt dx

Trong dS l din tch mt tr c bn knh l bn knh trung bnh gia hai thnh tcmt v chiu cao l h:
dS = 2 . dT T2 T1 r1 + r2 .h v = dx 2 l T T dQ = 2 1 (r1 + r2 )h.dt l
T T dQ1 = 1 2 1 (r1 + r2 ).h.dt l 20 dQ1 = 1,3.10 2 2 .3,14(9 + 10).10 2.0,2.60 = 186 J 10

Vy:

+ Khi p sut khng kh gia hai thnh bnh bng p1 = 768mmHg th:

+ Khi p sut khng kh gia hai thnh bnh bng p2 = 10-4mmHg th:
T T dQ2 = 2 2 1 (r1 + r2 ).h.dt l 20 dQ2 = 1,8.10 4. 2 .3,14.(9 + 10)10 2.0,2.60 2,6 J 10

- Trang 75 -

BI TP T GII

CHNG IV: HIN TNG NG HC TRONG CHT KH.

Bi 4.1: Trong khng gian gia cc ngi sao, trung bnh trong 15cm3 ch cha 1 phn t khng kh. Tnh qung ng t do trung bnh ca cc phn t kh , bit rng ng knh hiu dng ca mi phn t kh l 2,3.10-10m S: = 6,4.1010 km Bi 4.2: Trong mt bnh th tch 1dm3 cha 2g kh Hli. Xc nh qung ng t do trung bnh ca cc phn t kh? S: = 2,07.107 m Bi 4.3: Hy tm khong thi gian trung bnh gia hai va chm lin tip ca cc phn t kh Hydr p sut 13,3N/m2 v nhit 1000C? S: = 8,3.107 s Bi 4.4: Nn on nhit mt khi kh lng nguyn t, cui qu trnh nn nhit ca n tng gp i. Xc nh qung ng t do trung bnh ca cc phn t cui qu trnh nn, nu qung ng t do trung bnh ca chng lc ban u 10-7m. S: 2 = 1,77.108 m Bi 4.5: Trong mt bnh hnh cu ng knh l = 0,4m cha kh Nit nhit 20 C. Hi p sut kh bng bao nhiu cc phn t kh khng va chm nhau. ng knh hiu dng ca cc phn t kh Nit l 3,1.10-10m S: p 2,38.102 N / m 2
0

Bi 4.6: Vn tc cn qun phng ca cc phn t kh bng 900m/s. Qung ng t do trung bnh ca chng trong iu kin l 4.10-6m. Xc nh s va chm trung bnh ca phn t kh trong 1 giy? S: Z = 2,07.108 s 1 Bi 4.7: Qung ng t do trung bnh ca cc phn t kh Hydr mt p sut no v nhit 210C bng 9.10-8m. Do nn ng nhit nn p sut ca kh tng ln gp 3 ln. Tm s va chm trung bnh ca phn t Hydr trong mt giy cui qu trnh nn?. S: Z = 2,07.108 s 1 Bi 4.8: H s khuych tn ca xy iu kin bnh thng l 141.10-5m2/s. Xc nh h s khuych tn ca n nhit 500C nu qa trnh h nng kh l ng tch . S: D = 1,41.10-5m2/s Bi 4.9: H s khuych tn ca kh cacbonic iu kin bnh thng l 105 2 m /s. Xc nh h s ni ma st ca n trong iu kin trn?.. S: = 1,96..10-5 Ns/m2

- Trang 76 -

Bi 4.10: H s dn nhit ca mt cht kh 3 nguyn t l 1,45.10-2J/ms , v h s khuych tn ca n cng iu kin10-5m2/s. Xc nh mt phn t kh trong iu kin . S: n0 = 3,5.1025 m 3 Bi 4.11: Tm vn tc cc i c th t c ca mt vin bi ch c ng knh 1mm nu n ri trong: a. Kh Nit nhit 00C (ng knh hiu dng ca phn t kh Nit bng 3.10-10m). b. Kh Hydr 00C (ng knh hiu dng ca phn t kh Hydr bng 2,3.10-10m). Bit khi lng ring ca ch l 0 = 11300kg / m3 . S: v = 350m/s ; v = 770m/s Bi 4.12: Khong cch gia hai thnh ca bnh uyoa l 6mm. Bnh cha khng kh. Hi t p sut no th s truyn nhit ca khng kh bt u ph thuc vo p sut ? Nhit ca khng kh l 170C v ng knh hiu dng ca cc phn t khng kh bng 3.10-10m. S: p 1,67 N / m 2

- Trang 77 -

CHNG V :

NGUYN L II NHIT NG LC HC
5.1 NHNG HN CH CA NGUYN L I NLH
Theo nguyn l I, trong mt qa trnh bin i h sinh cng h cn nhn nhit, nhit h nhn ng bng tng cng h sinh ra v bin thin ni nng ca h: Q = U +A. Vy, nguyn l I l dng ca nh lut BTBNL, mt nh lut c bn cho mi ngnh khoa hc; tt c cc qu trnh bin i trong t nhin u phi ph hp vi nh lut BTBNL. T : - Tt c cc qu trnh din ra trong t nhin phi ph hp vi nguyn l I. Thc t li cho thy: c nhng qu trnh bin i ph hp vi nguyn l I m vn khng xy ra trong t nhin. V d: - Qu trnh truyn nhit t vt nng sang vt lnh hoc t vt lnh sang vt nng, c hai qu trnh ny u khng vi phm nguyn l I. Thc t cho thy ch c qu trnh truyn nhit t pht t vt nng sang vt lnh, qu trnh ngc li khng xy ra t pht. iu ny cho thy nguyn l I c nhng mt hn ch sau: Hn ch ca nguyn l I: - Nguyn l khng cho bit chiu din bin ca qu trnh thc t xy ra. - Theo nguyn l I: cng v nhit l hai i lng tng ng, cng c th bin hon ton thnh nhit v nhit c th bin hon ton thnh cng. Thc t cho thy: cng c th bin hon ton thnh nhit, nhng nhit khng th bin hon ton thnh cng. - Nguyn l I khng cp n cht lng nhit, thc t cho thy nhit ly t ngun nhit cao cht lng tt hn ly t ngun nhit thp. Nh vy nguyn l I c nhiu mt hn ch, nguyn l II b sung vo nguyn l I hp thnh mt h l lun cht ch nhm gii quyt cc vn k thut nhit. Trc khi i vo ni dung ca nguyn l II ta xt th no l qa trnh bin i thun nghch v khng thun nghch.

5.2

QU TRNH THUN NGHCH V QU TRNH KHNG THUN NGHCH

5.2.1 Qu trnh thun nghch nh ngha: Mt qu trnh bin i ca h c gi l thun nghch khi c th tin hnh theo chiu ngc li, trong qu trnh ngc h i qua cc trng thi trung gian nh qu trnh thun. Trn gin (p ,V ) ng biu ca qu trnh thun v qu trnh nghch trng nhau. p
(1) A0 (2)

- Trang 78 -

- Qu trnh (1) (2 ) l qu trnh gin kh, cng sinh ra A trong qu trnh l din tch gii hn bi biu v trc V. - Qu trnh (2 ) (1) l qu trnh nn kh, cng nhn vo A trong qu trnh cng l phn din tch gii hn bi biu v trc V. Khi tin hnh qu trnh thun v qu trnh nghch a h v trng thi ban u, bin thin ni nng h U = 0. T : Cng sinh ra trong qu trnh thun A = Cng nhn vo trong qu trnh nghch A. Nhit nhn vo trong qu trnh thun Q = nhit ta ra trong qu trnh nghch Q. - Kt qu : i vi mt qu trnh thun nghch, sau khi tin hnh qu trnh thun v qu trnh nghch a h v trng thi ban u th mi trng chung quanh hon ton khng b bin i. - Qu trnh thun nghch l qu trnh bin i c theo hai chiu: chiu thun v chiu nghch. Qu trnh cn bng ( xt) cng l mt qu trnh thun nghch, nhng qu trnh thun nghch khng nht thit phi l qu trnh cn bng v trong nh ngha ca qu trnh thun nghch khng bt buc trng thi trung gian phi l trng thi cn bng. - Qu trnh thun nghch l qa trnh l tng kh c th xy ra trn thc t, tuy vy c th coi qu trnh nn hoc gin kh on nhit (hoc ng nhit) khi kh trong xi lanh din ra v cng chm l mt qu trnh thun nghch. p (1) 5.2.2 Qu trnh khng thun nghch nh ngha: Qu trnh khng thun nghch l A qu trnh m khi tin hnh theo chiu ngc li h (2) khng qua y cc qu trnh trung gian nh qu trnh thun. O V1 V2 Trn gin (p, V ) biu ca qu trnh Hnh thun v qu trnh nghch khng trng nhau. 5 2 Nh vy: cng v nhit h nhn t bn ngoi khc cng v nhit h cung cp cho bn ngoi; t sau khi tin hnh qu trnh thun v qu trnh nghch a h v trng thi ban u bng cc qu trnh khng thun nghch mi trng chung quanh chu mt s thay i. Qu trnh khng thun nghch l qu trnh thc t xy ra. + V d : Cc qu trnh sau l cc qu trnh khng thun nghch :

- Trang 79 -

- Qu trnh truyn nhit: nhit ch c th truyn t pht t ch nng sang ch lnh hn, m khng c qu trnh t pht ngc li. - Qu trnh khuyt tn: nu mt khi lng khng ng u th do khuyt tn s a h n trng thi ng u mt cch t pht m khng c qu trnh ngc t pht. - Qu trnh ma st: c th bin cng thnh nhit bng mt qu trnh ma st nhng khng c qu trnh ngc li bin i nhit thnh cng. Ba qu trnh trn l ba qu trnh khng thun nghch tiu biu; t c qu trnh thun nghch th cn loi tr ma st, khng cho nhit truyn t pht, trnh khuyt tn dan u p sut; tha yu cu th qu trnh phi din ra rt chm v nu c trao i nhit th nhit ca cc phn tip xc phi bng nhau; v nguyn tc ch c hai qu trnh c th l thun nghch l: - Qu trnh ng nhit. - Qu trnh on nhit. Mt chu trnh thun nghch n gin l gm hai qu trnh ng nhit v hai qu trnh on nhit: chu trnh Cacn m ta xt phn sau. + S quan trng ca qu trnh thun nghch: Qu trnh thun nghch l qu trnh l tng kh xy ra. Tuy vy n l mt qu trnh ti u v cng v nhit, chu trnh ca mt ng c gm cc qu trnh thun nghch l mt chu trnh ti u, c hiu sut bin i ln nht.

5.3 NGUYN L II NHIT NG LC HC

hiu nguyn l II, trc ht ta tm hiu th no l my nhit. 5.3.1 My nhit My nhit l mt h nhit ng bin cng thnh nhit hoc nhit thnh cng. - H bin cng thnh nhit my lm lnh: t lnh, iu ha nhit ... - H bin nhit thnh cng ng c nhit: my hi nc... + c im: My nhit c cc c im sau. - Tc nhn: cht vn chuyn trung gian bin nhit thnh cng hoc cng thanh nhit. V d : vi my hi nc: hi nc l tc nhn. - Ngun nhit: khi my hot ng, tc nhn trao i nhit vi cc vt c nhit khc nhau: .Vt nhit cao (T1 ) : ngun nng. .Vt nhit thp (T2) : ngun lnh.

- Trang 80 -

- Chu trnh: tc nhn bin i theo chu trnh; sau mt chu trnh n tr li trng thi ban u. C hai loi my nhit: 5.3.1.1 ng c nhit: l loi my nhn nhit sn sinh cng. V d: my hi nc. . Tc nhn: hi nc. . Ngun nng: ni supde . Ngun lnh: bnh ngng hi ni . Chu trnh: tc nhn hot ng theo sup Q1 de Bnh chu trnh thun cng chiu kim ng h. Trong ngng chu trnh tc nhn nhn ca ngun nng (T1 ) hi Hnh mt nhit lng Q1 ; nh li cho ngun lnh (T2 ) mt nhit lng 5.3 Q2 ng thi sinh cng A l din tch gii hn bi chu trnh. Hiu sut ng c: =
A Q1
(5.1)

Theo nguyn l I: A = Q - U Sau mt chu trnh th U = 0 A = Q = Q1 - Q 2 = nhit m tc nhn thc s nhn.

p T1 1 Q1 4 O 2 3 v

A T2 Q2 Hnh 5 4

Q1 Q2 ' Q1 Q2 ' Q1

hay:

=1-

< 1

(5.2)

+ Nu Q2 = 0 = 1 nh vy ng c hot ng m ch tip xc mt ngun nhit; iu ny khng th xy ra. ( Lu : do Q2 = - Q2 m Q2 < 0 Q2 > 0 ) 5.3.1.2 My lm lnh: l loi my nhit tiu th cng chuyn nhit t mt ngun lnh sang ngun nng, kt qu l ngun lnh cng lc cng lnh thm. V d: my lm lnh bng kh p, t lnh... p - Tc nhn: kh Amnic (NH3) T1 Q1 - Ngun lnh: gin lnh (T2) 1 2 - Ngun nng : gin nng (T1) 3 4 - Mt ng c chy my nn O T2 Q2 - Chu trnh: tc nhn bin i theo chu trnh ngc chiu kim ng h; trong v Hnh 5 5 chu trnh tc nhn nhn ca ngun lnh mt nhit lng Q2, ng thi nhn mt cng A chuyn Q2 ln ngun nng T1, ti ngun nng n nhng li nhit lng Q1;

- Trang 81 -

sau b bc hi v h nhit n T2, hin tng c tip din kt qu l ngun lnh cng lc cng lnh thm. H s lm lnh:
=
Q2 A'

(5.3)

co th ln hn 1.

Nu khng cn A th ; tc l nhit t pht truyn t vt lnh sang vt nng, iu ny khng th xy ra. 5.3.2 Pht biu nguyn l II nhit ng lc hc T thc nghim dn n nguyn l II nhit ng lc hc c lin quan n ng c nhit v my lm lnh. C hai cch pht biu: 5.3.2.1 Pht biu ca Tmxn (Thomson) Khng th ch to c mt my nhit hot ng tun hon bin i lin tc nhit thnh cng m mi trng khng chu mt s thay i ng thi no. 5.3.2.2 Pht biu ca Claodiut (Clausius) Nhit khng th t ng truyn t mt vt lnh hn sang vt nng hn. Nhn xt: - C hai pht biu u hm ni n vai tr tc ng t bn ngoi ln h bin nhit thnh cng hoc cng thnh nhit - Hai pht biu l tng ng; tc l nu c mt ng c hot ng vi phm pht biu (a) th cng vi phm pht biu (b) hoc ngc li. Tht vy: - Gi s mt ng c nhit vi phm pht biu (a) tc l ng c hot ng tun hon bin i nhit ra cng bng cch ch ly nhit mt T1 ngun nhit (T2) mt nhit lng Q2 v sinh cng A. Q2 Bng qu trnh ma st c th bin i ton b cng A (ma ny thnh nhit (100%) ri cung cp nhit ny cho sat) A mt vt khc c nhit T1 (m T1 > T2 ). Kt qu Q2 l truyn c nhit t mt vt lnh (T2) sang T2 mt vt nng m khng c can thip t bn ngoi, iu Hnh ny vi phm (b). 5 6 - Ph nhn tn ti ng c vnh cu loi II: nguyn l II ph nhn s tn ti ng c vnh cu loi II l loi ng c hot ng vi phm pht biu (a) ca Thomsn, ng c ny ch tip xc vi mt ngun nhit. Khng th ch to c mt ng c vnh cu loi II.

5.4 CHU TRNH CCN V NH L CC N

Trong cc my nhit, tc nhn u bin i theo chu trnh, chu trnh c li nht v cng v nhit (hiu sut cao nht) l chu trnh Cacn thun nghch.

- Trang 82 -

5.4.1 Chu trnh Cacn thun nghch Chu trnh gm hai qu trnh ng nhit thun nghch v hai qu trnh on nhit thun nghch. C hai loi: 5.4.1.1 Chu trnh Cacn thun Tc nhn l m kg KLT bin i theo chiu thun: cng chiu kim ng h. Trong chu trnh tc nhn thc hin 4 qu trnh thun nghch nh sau: (1) (2) : gin ng nhit nhit T1, nhn ca ngun (T1) mt nhit lng p Q1 v V tng t V1 n V2. 1 T1 Q1 (2) (3) : gin on nhit, nhit h 2 t T1 T2 v V tng t V2 n V3 4 (3) (4) : nn ng nhit nhit T2, T2 V3 gim n V4 tc nhn tr cho ngun lnh (T2) 3 Q2 O mt nhit lng Q2. V1 V4 v2 V3 V Hnh (4) (1) : nn on nhit, V4 gim xung V1 5 7 nhit tng t T2 T3. A: cng sn sinh trong chu trnh bng din tch gii hn bi chu trnh. + Hiu sut ca chu trnh: Theo (5.2) hiu sut ca ng c nhit:
tn = 1
Q2 ' Q1

Q1: nhit nhn t ngun nng. Q2: nhit ta cho ngun lnh (Q2 = -Q2)

Vi qu trnh ng nhit nhit T1: Vi qu trnh ng nhit nhit T2:

Q1 = Q2 =

R.T1. ln R.T2 . ln

V2 V1 V4 V3

Q2 = - Q2 = -

R.T2 . ln T1. ln

V4 m V = R.T2 . ln 3 V3 V4

V3 Q' V4 tn = 1 2 = 1 V Q1 T2 . ln 2 V1

Vi 2 qu trnh on nhit (2) (3) v (3) (4) ta c: v T2. V4 1 = T1.V1 1 T1. V2 1 = T2 .V3 1
V2 V 1
1

V = 3 V 4

V2 V3 = V1 V4

Vy :

tn = 1

T2 T1

(5.4)

Hiu sut tn ch ph thuc vo nhit ngun nng T1 v ngun lnh T2.

- Trang 83 -

5.4.1.2 Chu trnh Cacn ngc Chu trnh gm hai qu trnh ng nhit thun nghch v hai qu trnh on nhit thun nghch m tc nhn bin i theo chiu ngc: ngc chiu kim ng h. p Chu trnh Cacn ngc l chu trnh ca my lm lnh. T1 Q1 Trong chu trnh tc nhn nhn ca ngun lnh (T2) mt nhit 2 lng Q2 ng thi nhn cng A chuyn Q2 t ngun lnh 4 ln ngun nng (T1) ti n nh cho ngun nng mt nhit 3 T2 Q2 lng Q1. O Theo (5.3) h s lm lnh : =
Q2 A'
v1 v4

v2 v3 v Hnh 5.8

Theo nguyn l I sau mt chu trnh : U = 0A = Q = nhit m tc nhn thc s nhn. Nn: Cng nhn vo: Vy : A = - Q = - ( Q2 - Q1) = Q1 - Q2
=
Q2 Q1 'Q2 m

Vi qu trnh (4) (3) : Q2 =

R.T2 . ln

V3 V4 m

Vi qu trnh (2) (1) : Q1 = - Q1 =

R.T1. ln

V2 V1

Vi cc qu trnh on nhit (1) (4) v (3) (2) ta c: T1. V1 1 = T2 .V4 1 v T2. V3 1 = T1V2 1
H s:

V2 V3 = V1 V4

T2 T1 T2

(5.5)

Vy: h s lm lnh ca chu trnh Cacn ngc cng ch ph thuc vo nhit ca ngun lnh T2 v ngun nng T1 nhngc th ln hn 1. 5.4.2 nh l Cacn T nguyn l II c th chng minh nh l Ccn sau: 5.4.2.1 Pht biu - Hiu sut ca tt cc cc ng c chy theo chu trnh Cacn vi cng ngun nng v ngun lnh u bng nhau v khng ph thuc vo tc nhn cng nh cch ch to my. - Hiu sut ca ng c khng thun nghch th nh hn hiu sut ca ng c thun nghch. 5.4.2.2 Chng minh

- Trang 84 -

Gi s c hai ng c thun nghch (I) v (II) chy theo chu trnh Cacn vi cng ngun nng (T1) v ngun lnh (T2); v nhit chng ly t ngun nng u l Q1 Gi (1)Q2 , (2)Q2: ln lt l nhit m ng c (I) v ng c (II) nhng li cho ngun lnh. Th hiu sut ca chng l :
1 = 1
(1)

Q2 ' Q1

v
(1)

2 = 1

(2 )

Q2 ' Q1

+ Nu 1 2 Tht vy: Trng hp:

(2)

Q2
(1)

(2)

Q2. Ta chng minh khng th c iu ny xy ra.

Q2 >

Q2 1 > 2 tc l

trong mt chu trnh, ng c (I) nhng li cho ngun lnh mt nhit lng b hn v sinh cng nhiu hn ng c (II). Khi c th thc hin mt ng c ghp: gm ng c (I) chy theo chiu thun cn ng c (II) l mt my lm lnh chy theo chu trnh ngc. ng c (I) ly ngun nng nhit lng Q1 Hnh 5.9 v sinh cng A1 = Q1 - (1)Q2 T1 ng c (II) nhn ca ngun lnh nhit lng (2)Q2 ng thi nhn cng A2 Q1 Q1 v nh cho ngun nng mt nhit lng Q1 (Q1 = - Q1 ) m: A1 A2 I II A2 = Q1 - (2)Q2 = -Q1 - [-(2)Q2] = (2)Q2 - Q1 (1) (2) Q Cng tng cng sinh bi ng c ghp l : Q2 (1) (2) (2) (1) 2 A = Q1 - Q2 + Q2 - Q1 = Q2 - Q2 > 0 T2 Nh vy sau mt chu trnh, ng c ghp ch trao i nhit vi ngun lnh (T2) v sinh cng A = (2)Q2 - (1)Q2 > 0. iu ny tri vi nguyn l II nn khng th c trng hp 1 > 2 . Trng hp ngc li: nu 1 > 2 lp lun tng t nh trn. ng c I chy ngc, ng c II chy thun th cng dn n vi phm nguyn l II. Kt qu l 1 = 2 + Chng minh hiu sut ca ng c khng thun nghch th nh hn ng c thun nghch : Theo (5.1) : =
A . Gi s: mt ng c thun nghich v mt ng c khng Q1

thun nghch cng ly ca ngun nng nhit lng Q1. Trong chu trnh ca ng c khng thun nghch, ngoi vic nh nhit cho ngun lnh Q2, tc nhn cn mt nng lng do phi truyn nhit t pht v ma st. Nn cng c ch A ca ng c khng thun nghch s b hn cng c ch ca ng c thun nghch. T
ktn < tn = 1
T2 T1

hay:

ktn < 1

T2 T1

- Trang 85 -

+ Tng qut: i vi mt ng c bt k (c th l khng thun nghch hoc thun nghch) khi chy gia hai ngun nhit (T1) , (T2) th hiu sut ca n l:
1
T2 T1

(5.6)

. Du < ng c khng thun nghch. . Du = ng c thun nghch. 5.4.2.3 Cc kt qu rt ra t nh l Cacn - Nhit khng th hon ton bin thnh cng, v theo (5.6) ng c c hiu sut ln nht l ng c Cacn thun nghch th hiu sut ca n
tn = 1
T2 A = < 1. T1 Q

- Hiu sut ng c cng ln khi nhit ngun nng T1 cng cao, nhit ngun lnh T2 cng thp. Do nu c 2 ng c cng nhit ngun lnh T2, ng c no c nhit ngun nng T1 ln s c hiu sut ln. - tng hiu sut ng c th cn phi ch to ng c hot ng ging ng c thun nghch (loi tr ma st v mt nhit).

5.5 BT NG THC CLAUSIUS

Gi s: Mt ng c hot ng gia hai ngun nhit T1, T2 ( T1 > T2) - Hiu sut ng c bt ky: = 1
Q2 ' Q1 T2 T1

- Hiu sut ng c Cacn thun nghch: tn = 1 Theo nh l Cacn: tn

Q2 ' T 1 2 Q1 T1

Q2 ' T2 Q1 T1

Thay hay :

Q2 = -Q2
Q1 Q2 + 0 T1 T2

T2 Q2 + 0 T1 Q1

(5.7)

. du = ng c thun nghch . du < ng c khng thun nghch. H thc (5.7) l bt ng thc Clausus vit gia hai ngun nhit T1 v T2 + Suy rng: nu tc nhn bin i gm v s qu trnh ng nhit v on nhit k tip nhau. Cc qu trnh ng nhit ln lt c nhit T1, T2... Khi tip xc vi cc ngun nhit ny tc nhn trao i nhit lng Q1, Q2... th c th suy rng biu thc (5.7):

- Trang 86 -

T
i

Qi
i

(5.8)

+ Suy rng: nu c v cng ln cc ngun nhit, nhit rt gn nhau c th coi l T bin thin lin tc, mi qu trnh tc nhn tip xc vi ngun nhit l mt qu T T13 T5 trnh v cng b. Khi tc nhn nhn ca ngun nhit, nhit lng v cng b Q . th biu thc (5.8) tr thnh:
CT

Q
T

T2 T4 (5.9) T6

. du = ng vi chu trnh thun nghch. Hnh 5.10 . du < ng vi chu trnh khng thun nghch. Cc h thc trn l bt ng thc Clausius hay cn gi l biu thc nh lng ca nguyn l II.

5.6 ENTROPI, NGUYN L TNG ENTROPI

T bt ng thc Clausius dn n mt nh ngha quan trng sau: 5.6.1 Entropi 5.6.1.1 nh ngha T (5.9) khi h bin i theo mt chu trnh thun nghch th: Q = 0 nn:
caCT

Nu h bin i trng thi t (1) (2) bng hai qu trnh thun nghch: (1) a (2) v (1) b (2) khc nhau. Do (1b2) l mt qu trnh thun nghch nn c th tin hnh qu trnh nghch (2b1) m ng biu vn nh c. T ta c chu trnh : 1a2b1 l chu trnh thun nghch. Q Q Q Theo trn: = 0 hay : + =0
1a 2 b1

1a 2

2 b1

1a 2

Q
T

Q
T

2 b1

1b 2

Q
T
Hnh 5.11

Kt qa cho thy : Khi h bin i trng thi t (1) (2), bng cc qu trnh
(2 )

thun nghch th

() T
1

khng ph thuc vo ng bin i m ch ph thuc vo

p a (2)

trng thi u v cui ca bin i, iu ny cho thy i lng di du

b

l vi

phn ca mt hm trng thi S ca h c nh ngha nh sau: (1) + nh ngha: Hm trng tha Entropi S ca h l hm sao cho bin v thin Entropi trong qu trnh thun nghch ua h t (1) (2) tha:

- Trang 87 (2 )

S =

() T
1

(5.10) (5.11)

- Vi phn ca hm: dS =

Q
T

5.6.1.2 Tnh cht ca Entropi - Entropi S l mt hm trng thi ca h, tc l ng vi mi trng thi h c mt gi tr xc nh (n tr) duy nht ca S. - Entropi S ca h c xc nh sai km mt hng s tch phn S0. Biu thc Q . S0 ph thuc cch chn gc tnh S tng qut: S = + S0
T

- Entropi S l i lng c tnh cng c tc l Entropi ton phn ca h cn bng = tng Entropi tng phn ca h. - Trong h SI: S c n v j 0

5.6.2 Nguyn l tng Entropi i vi qu trnh khng thun nghch 5.6.2.1 Bt ng thc Clausius dng hm Entropi : Gi s h bin i trng thi t (1) (2) theo hai qu trnh: (1) (2) : qu trnh khng thun nghch. (1) (2) : qu trnh thun nghch. V 1b2 l qu trnh thun nghch nn c th tin hnh qu trnh ngc 2b1 m ng biu khng b thay i, kt qu ta c chu trnh 1a2b1 l mt chu trnh khng thun nghch, theo bt ng thc Clausius: p (2 Q Q Q a < 0 hay + <0 ) a
1a 2 b1

1a 2

2 b1

1a 2

Q
T

1b 2

Q
T

<0

1b 2

Q
T

>

1a 2

Q
T

Theo (5.10) : Vy: S >

1b 2

Q
T

= S .

(1 b ) Hnh 5.12

1a 2

Q
T

1a 2: qu trnh khng thun nghch.

Tng qut: bin thin Entropi S khi h thay i trng thi t (1) (2)
(2 )

() T
1

(5.12)

. du = ng vi qu trnh thun nghch . du > ng vi qu trnh khng thun nghch. Q - Dng vi phn ca biu thc: dS
T

(5.13)

5.6.2.2 Nguyn l tng Entropi

- Trang 88 -

: l mt i lng i s: S >0 Q > 0 S tng

S <0 Q < 0 S gim

+ i vi mt h c lp : Do h l c lp: Q = 0 S 0

(5.14)

. du = ng vi qu trnh thun nghch. . du < ng vi qu trnh khng thun nghch. Trn thc t cc qu trnh bin i din ra trong h c lp u l qu trnh khng thun nghch (v d: h khng cn bng nhit dn n cn bng nhit). Khi :>0, t dn n quy lut quan trng sau: - Nguyn l tng Entropi: vi cc qu trnh nhit ng thc t din ra trong mt h c lp, Entropi ca h lun lun tng . i vi h c lp khng cn bng nhit ng th qu trnh h tin n trng thi cn bng nhit ng l mt qu trnh khng thun nghch. Khi S ca h lun lun tng, n khi h t cn bng nhit ng th Entropi ca h khng tng na v t gi tr cc i. ( S = Smax = const). Vy: Mt h trng thi cn bng lc Entropi ca h cc i. 5.6.3 Entropi ca kh l tng H l m kg kh l tng bin i trng thi t (1) (2) (1) (2) p1 V1 T1 p2 V2 T2 Qu trnh bin i c th l: 5.6.3.1 Qu trnh on nhit ( Q = 0 )
(2 )

S =

() T
1

= 0 S = const qu trnh ng Entropi

(5.15)

5.6.3.2 Qu trnh ng nhit (T = const)

(2 )

S =

(1)

1 Q . Q = T T (1)

(2 )

(5.16)

5.6.3.3 Qu trnh l bt k Nguyn l I : Q = dU + A = dU + pdV

Q =
S = S =

(2 ) (1)

CV dT +

RT .
T2

dV V
V

dT m 2 dV = CV + R T T1 T V1 V T2 m V + R ln 2 T1 V1

CV . ln

(T,V )

(5.17)

- Trang 89 -

hoc S =

CV . ln

p2 m V + C p . ln 2 p1 V1

(p,V )

(5.18)

5.6.4 ngha Entropi + Entropi theo quan im ng hc: T biu thc nh ngha i vi bin i thun nghch : dS =
Q
dT Q = TdS

T (1)

(2)

nn c th biu din nhit Q

bng cch dng gin (T,S). Trong T,S l cc ta suy rng. y S c coi nh l mt thng s trng thi.
Hnh 5 13 hn lon cc phn t trong h tng, tc l h nhn nhit th Entropi h tng.

Q
dS S

Q > 0 dS > 0 S tng s chuyn ng

Do vy: theo quan im ng hc, Entropi ca mt h l thc o mc hn lon ca cc phn t trong h. + ngha thng k ca Entropi: Theo quan im ca thuyt ng hc phn t: mt trng thi v m ca mt h nhit ng (gi l v thi ) bao gm rt nhiu vi thi ca h. S cc vi thi ny cho ta bit kh nng tn ti ca v thi trong tng s cc v thi kh d ca h ( cc trng thi c th ca h). Nu gi W: xc sut xut hin mt v thi ca h, W c gi l xc sut nhit ng lc hc. Bnzman xc lp c cng thc nu quan h gia W v Entropi S ca h nh sau: S = k.lnW (5.19) k = 1,38.10-23 j 0 = hng s Bnzman
K

i vi mt h c lp khng cn bng nhit ng th s xy ra cc qu trnh t pht a h n trng thi cn bng; bng cch thay th khng ngng cc vi thi ca h. Ngha l t mt trng thi t kh nng tn ti (km bn) n mt trng thi nhiu kh nng tn ti hn (bn hn), qu trnh theo chiu tng ca xc sut nhit ng W. Trong qu trnh, do W tng lm S tng S > 0 . Khi h t cn bng ri th W khng i v t cc i S = const
S = 0 .

Vy; Trong qu trnh h c lp t cn bng nhit ng: S 0 . Ta tm li c nguyn l tng Entropi S ca h c lp hay cng l nguyn l II nhit ng lc hc. T c th xem nguyn l II NLH nh mt quy lut thng k, y l cch nhn mi v nguyn l II trn quan im thng k.

- Trang 90 -

- Quan im trn ch ng vi h v m gm mt s ln phn t chuyn ng nhit ( tha TB thng k). Cn i vi mt h vi m t phn t th cha chc ng (do thng ging, xc sut W c th tng hoc gim) nn nguyn l II nhit ng hc ch ph hp vi h v m. gm mt s rt ln cc phn t m nh hng ca thng ging c th b qua c.

5.7 NHIT GIAI NHIT NG LC

Trong chng I chng ta xt vic thnh lp cc thang nhit (nhit giai). Cc nhit giai c xy dng u l thuc vo bn cht ca vt nhit k. Vn l lm sao c th thit lp c mt nhit giai m khng ph thuc vo bn cht ca vt nhit k. Nguyn l II nhit ng hc gii quyt vn ny: t nh l Cacn, hiu sut chu trnh Cacn thun nghch khng ph thuc vo tc nhn v cch ch to my m ch ph thuc vo nhit ca ngun nng (t1) v nhit ngun lnh (t2) m t1, t2: c xc nh theo mt thang nhit no . Th hiu sut ca chu trnh l:
=
Q1 Q2 ' Q' = 1 2 = F (t1 , t2 ) Q1 Q1
p 1 t1 4 6 t2 t3 2 3 5 Hnh 5.14 v

Q1 = f (t1 , t2 ) Q2

Xt 3 chu trnh: Ta c : M :
Q1 = f (t1 ,t2 ) ; Q2 Q2 Q = f (t2 , t3 ) ; 1 = f (t1 , t3 ) Q3 Q3

Q1 Q Q = 1 2 Q3 Q2 Q3
f (t1 ,t2 ) =

f (t1, , t3 ) = f (t1 , t2 ). f (t2 , t3 )

f (t1 , t3 ) f (t2 , t3 )

V tri khng lin quan g n t3 vy v phi cng khng ph thuc vo t3 (t1 ) f (t1 ,t2 ) = (t2 )

(t1 ) Q1 = Q2 (t2 )

Hm (t ) l cn bn ca mt nhit giai gi l nhit giai nhit ng lc. V d: Gi s hiu sut ca chu trnh Cacn thun nghch trn l :
% = 90% nhit nhit ng lc ca ngun lnh bng
1 nhit nhit 10

ng lc ca ngun nng. Cc i lng Q1, Q2 l cc i lng o c v php o nhit qui v php o nhit lng. Tuy vy chng ch mi cho php xc nh t s cc nhit .

- Trang 91 -

+ xc nh c tr s ca nhit nhit ng lc cn mt mc nhit (im c nh). 1954: Ti i hi cn o quc t, ngi ta chn im c nh l im ba ca nc v gn cho nhit ca im ba l a = 273,16 0K. Nh vy nhit t ca mt ngun nng no , v nhit ca im ba (ngun lnh t2) c xc lp bi h thc: Q (t )
Q2 = a

t : (t ) = T

Q T Q = T = a. Q2 a Q2

(5.20)

T c gi l nhit nhit ng lc. Theo thang nhit ny; 00C tng ng vi 273,15 0K v nh vy nhit giai nhit ng lc trng vi nhit giai tuyt i ca kh l tng v ta khng cn phn bit 2 nhit giai ny na. Nh vy cng thc hiu sut ng c nhit:
= 1
Q2 ' T = 1 2 Q1 T1

- Trang 92 -

CC TH D
Th d 1: Mt ng c nhit lm vic theo chu trnh Ccn, c cng sut. P = 73600W. Nhit ca ngun nng l 1000C, nhit ca ngun lnh l 00C. Tnh : a. Hiu sut ca ng c. b. Nhit lng m tc nhn nhn c ca ngun nng trong 1 pht. c. Nhit lng m tc nhn nh cho ngun lnh trong 1 pht. Gii : a. Hiu sut ca ng c nhit lm vic theo chu trnh Ccn:
= 1
T2 T1 T2 373 273 = = = 27% 373 T1 T1

b. Trong 1 giy ng c sinh cng A = 73600J v n nhn ngun nng mt nhit lng : Q1 =
A

Q1 p = 60Q1 = 60. A = 60.

Trong mt pht ng c nhn c nhit lng:

73600 16470kJ 0,27

c-Trong 1 giy tc nhn nh cho ngun lnh nhit lng:

' Q2 = Q1 A

Nu thi gian l 1 pht th :

, Q2 P = 60(Q1 A) = Q1 p 60 A = 12054kJ

Th d 2: Mt my lnh l tng lm vic theo chu trnh Ccn thun nghch. Truyn nhit lng t ngun lnh nhit 00C n ni hi c nc nhit 1000C. Cn phi lm ng lnh mt lng nc l bao nhiu lm mt kg nc ni hi bin thnh hi 1000C. Cho: nhit ha hi ca nc Lv = 539 cal/g, nhit nng chy ca nc Lf = 80 cal/g. Gii : 0 Mt kg nc 100 C bin thnh hi 1000C cn nhit lng Q1 = 539kcal ngha l my lnh phi nh vo ni hi mt nhit lng Q1 = 539 kcal th s lm cho 1kg nc 1000C bin thnh hi 1000C. My lnh chy hai ngun nhit s c h s lm lnh l:
= =
273 Q2 T2 = = = 2,73 A' T1 T2 373 273

Q2 Q2 Q1 = Q2 = .(Q1 Q2 ) Q2 = A' Q1 Q2 1+

Vy nh vo ni hi Q1 = 539kcal th n phi ly ngun lnh 2,73 Q2 = Q1 = 539 = 395kcal 1+ 3,73

- Trang 93 -

Vi my lnh nh th ch cn nhn t ngun lnh nhit lng 395kcal s lm cho 1kg nc 1000C bin thnh hi 1000C (v cn nhn thm mt cng A = Q1 -Q2 = 144kcal) Vy s lng nc cn lm ng l: m.80kcal/kg = 395kcal.m = 4,94kg. Th d 3: Mt cc nc c khi lng 0,1kg nhit 2400K c bin thnh hi nc 3730K. Tnh bin thin entrpi trong qu trnh bin i trn nu cho rng nhit dung ca nc v nc khng ph thuc vo nhit . Ap sut trong qu trnh bin i l p sut kh quyn. Nhit dung ring ca nc l cn=1,8.103J/kg., ca nc l cd= 4,8.103J/kg., nhit nng chy ring ca nc l Lf= 3,35.105J/kg, nhit ha hi ring ca nc l Lv= 2,26.106J/kg Gii : Biu thc tng qut ca bin thin entrpi ca 1 h: S =
11 2

Q
T

Qu trnh bin i ca nc gm 4 qu trnh: 1. Nc T1 = 2400K nc T0 = 2730K = 2730K 2. Nc T0 = 2730K nc T0 = 3730K 3. Nc T0 = 2730K nc T2 4. Nc T2 = 3730K hi nc T2 = 3730K Ta tnh trong tng qu trnh ny:
S1 = M .C . S 2 = M .L f T0
T2
T0

dT = M .C (ln T0 ln T1 ) T T1

S3 = M .Cn S 4 = MLv T2

dT = M .Cn (ln T2 ln T0 ) T0 T

bin thin entrpi tng cng ca qu trnh bin i 0,1kg nc 2400K thnh hi nc 3730K l:
S = S1 + S2 + S3 + S 4 = M .C (ln T0 ln T1 ) + ML f T0 + M .Cn (ln T2 ln T0 ) + M .Lv = 883J / T2

- Trang 94 -

BI TP T GII

CHNG V : NGUYN L II NLH

Bi 5.1: Mt my hi nc c cng sut 14,7kW, tiu th 8,1kg than trong 1 gi. Nng sut ta nhit ca than l 7800 kcal/kg. Nhit ca ngun nng l 2000C, nhit ca ngun lnh l 580C. Tm hiu sut thc t ca my. So snh hiu sut vi hiu sut l tng ca my nhit lm vic theo chu trnh Ccn vi nhng ngun nhit trn. S: = tn Bi 5.2: Mt ng c nhit l tng chy theo chu trnh Ccn, nh cho ngun lnh 80% nhit lng m n thu c t ngun nng. Nhit lng m n thu c trong mt chu trnh l 1,5kcal. Tm: a. Hiu sut ca chu trnh Ccn trn? b. Cng sinh ra trong mt chu trnh. S: 20% ; 1,254 kJ Bi 5.3: Mt ng c nhit lm vic theo chu trnh Ccn, sau mi chu trnh sinh ra mt cng A = 7,35.104J. Nhit ca ngun nng l 1000C, nhit ca ngun lnh l 00C. Tm: a. Hiu sut ca ng c. b. Nhit lng nhn c ca ngun nng sau mt chu trnh. c. Nhit lng nh cho ngun lnh sau mt chu trnh. S: 26,8% ; 27,4.104J ; 20.104J Bi 5.4: Mt chu trnh Ccn thc hin gia hai my iu nhit c nhit t1 = 4000C, t2 = 200C. Thi gian thc hin chu trnh l = 1 giy.Tm cng sut ca ng c lm vic theo chu trnh y, bit rng tc nhn l 2kg khng kh, p sut cui qu trnh gin ng nhit bng p sut u qa trnh nn on nhit. Cho ca khng kh 29kg/kmol. S: 620kW Bi 5.5: Mt my lm lnh lm vic theo chu trnh Ccn nghch, tiu th cng sut 36800W. Nhit ca ngun lnh l -100C, nhit ca ngun nng l 170C. Tm: a- H s lm lnh ca my. a. Nhit lng ly c ca ngun lnh trong mt giy. b. Nhit lng nh cho ngun nng trong mt giy. S: 9,74 ; 86000cal ; 94800cal Bi 5.6: Mt my lm lnh l tng chy theo chu trnh Ccn ngc, ly nhit t ngun lnh nhit 00C nh cho bnh nc si nhit 1000C. Tnh lng nc cn lm ng ngun lnh c th bin 1kg nc thnh hi bnh si. Cho
2 3

- Trang 95 -

bit nhit nng chy ring ca nc l L f = 3,35.105 J / kg v nhit ha hi ring ca nc l Lv = 2,26.106J/kg. S : 4,93kg B 5.7: Mt kmol kh l tng, thc hin mt chu trnh gm 2 qu trnh ng tch v 2 qu trnh ng p m th tch ca kh thay i t V1 = 25m3 n V2 = 50m3 v p sut t p1 = 1at n p2 = 2at. Hi cng thc hin bi chu trnh ny nh hn bao nhiu ln so vi cng thc hin bi chu trnh Ccn, c cc ng ng nhit ng vi nhit ln nht v nh nht ca chu trnh trn, nu khi gin ng nhit th tch tng ln 2 ln? S : 2,1 ln p 3 Bi 5.8: Mt my hi nc chy theo chu trnh Stilin T1 4 gmhai qu trnh ng nhit v hai qu trnh ng tch nh hnh 2 v. Tm hiu sut ca chu trnh. So snh vi hiu sut ca chu T2 1 trnh. Cc n c cng ngun nng v ngun lnh. V1 V2 V S : xtilin < cacno Bi 5.9: 10g xy c h nng t t1 = 500C ti t2 = 1500C. Tnh bin thin entrpi nu qu trnh h nng l: a. ng tch. b. ng p. S : 1,6J/ ; 2,4J/ Bi 5.10: Tnh bin thin entrpi khi gin ng nhit 6g kh Hydr t p sut 1at n p sut 0,5at. S : 17,3J/ 0 Bi 5.11: B 100g nc 0 C vo 400g nc 300C trong mt bnh c v cch nhit l tng. Tnh bin thin entrpi ca h trong qu trnh trao i nhit. T suy ra nhit ch truyn t vt nng sang vt lnh. Cho bit nhit nng chy ring ca nc 00C l, nhit dung ring ca nc l 1kcal/kg. S : 3,35J/ Bi 5.12: Tnh bin thin entrpi ca mt cht kh l tng khi trng thi ca p n thay i t A n B theo: A B a. ng ACB. p1 b. ng ADB. P C Bit : V1= 3lt, p1= 8,31.105N/m2, t1= 270C, 2 D V2= 4,5 lt, p2 = 6.105 N/m2 V2 V1 V S: 5,5J/

- Trang 96 -

CHNG VI :

PHNG PHP HM NHIT NG V NGUYN L III NLH

Phng php hm nhit ng cn gi l phng php cc hm c trng do Gibbs xut. L mt phng php gii tch nhm m rng kh nng nghin cu cc i lng nhit ng, ngoi phng php chu trnh nh trnh by cc chng trc...

6.1 CC H S NHIT
Cc thng s ca mt h nhit ng n gin (p sut p, th tch V v nhit T) ph thuc ln nhau v c th biu din dng phng trnh trng thi :
F(p,V,T) = 0

Khi h bin i trng thi th cc thng s p, V, T u c th bin thin nhng chng lun tha phng trnh trng thi khi h cn bng. T phng trnh trng thi c th rt ra biu thc v s ph thuc ca 1 thng s vo hai thng s cn li: p(V,T) ; V(p,T) hoc T(p,V). Cc biu thc biu th s ph thuc ni trn li lin quan n tnh cht ca h khi nhit h thay i. nghin cu nh lng cc tnh cht ngi ta nh ngha cc h s nhit: 6.1.1 H s n ng p Mt h bin i trng thi trong iu kin p sut c gi khng i; nhit h tng t T n T + dT; th tch tng t V n V + dV. H sn ng p ca h l t s ca tng t i vi tng nhit dT.
=
dV V = 1 V . dT V T p

(6.1) (6.2)

T :

.V =

V T p

+ n v: Trong h SI [ K-1] + Th d: H s n ng p ca kh l tng

=
dV V = 1 V = 1 . R = 1 dT V T p V p T

H s l 1 hm ca nhit v p sut, n c th nhn cc gi tr i s: m, dng hoc bng 0.

- Trang 97 -

6.1.2 H s nn ng nhit Mt h bin i trng thi trong iu kin nhit h c gi khng i; p sut thay i t p n p + dp v th tch h gim t V n V + dV (dV < 0). + H s nn ng nhit nhit T c nh ngha nh sau:
T =
1 V . V P T

(6.3) (6.4)

T : Du (-) m bo T 0.

V p

= T .V T

+ n v : Trong h SI T [ Pa-1]. + Th d : i vi kh l tng T =

1 RT 1 = V p2 p

6.1.3 H s tng p ng tch Tng t, ngi ta nh ngha h s tng p ng tch nh sau:

=
1 p p T V

(6.5) (6.6)

T : + n v: trong h SI : [ K 1 ]

p = .p T V

6.1.4 Quan h gia cc h s nhit T phng trnh trng thi, c th thy p sut p l hm ca nhit T v th tch V. Vy: dp =
dV V p p dV + dT Cho: dp 0 v c = T V V T dT p T P
V = T P

th : Nn:

p T V p V T

(6.7) (6.8)

= p. . T
V V dT + p T p .dp T

T cc nh ngha trn, c th tnh cng trong qu trnh bin i thun nghch :

A = p.dV = p

= p.[ .V .dT T .V .dp ]

A = p.V [ .dT T .dp ]

(6.9)

- Trang 98 -

i vi kh l tng : =

1 T
1 T

T =
pV dp p

1 p

A = R.T . dT

Nn :

A = R.dT V .dp

(6.10)

Mt h thc c th suy ra ngay t phng trnh trng thi kh l tng v: p.dV + V.dp = R.dT

6.2 S PHI HP HAI NGUYN L NHIT NG LC

Dng vi phn ca nguyn l I l: Q = dU + A dU = Q A i vi mt bin i thun nghch, nguyn l II xc nh : Q = T .dS Phi hp hai nguyn l ta c phng trnh c bn ca NH:
dU = T .dS p.dV

(6.11)

T phng trnh ny c th dn xut rt nhiu h thc nhit ng ty theo cch chn cc cp bin s c lp: T v V; T v p hay p v V; v biu th dS bng nhng vi phn ca cc bin s v bng nhng o hm ring phn ca S. Do ni nng U l hm trng thi ca h c xc nh bng bt k mt cp bin s no; chng hn: ( S,V) hoc ( S,p). Do , o hm ring ca mt bin s nhit ng lc theo mt bin s khc u mang mt ngha vt l v cc o hm ring ny u c th biu th theo , , v Cp ; cng vi ba bin s p, V v T. T : ngi ta tm cch biu th mt o hm ring bt k theo nhng i lng o c d dng. Gi s: T v V l hai bin s c lp. Ta c:
U U dU = .dT + dV T V V T

T phng trnh trn ta c :

dS = 1 (dU + p.dV ) T

Vy: Ngoi ra ta cng c th vit:

U S dS = .dT + .dV T V V T

V dT v dV c lp nhau nn so snh 2 h thc va xc lp. Ta c:

1 U S = T V T T V

(6.12)

- Trang 99 -

1 S U = p + V T T V T

(6.13)

Do dS l vi phn ton chnh nn:

2S 2S = V .T T .V Ap dng tnh cht ny cho 2 phng trnh trn:

Ta c: V :

2S S 1 U 1 2U = = = . . V .T V T V V T T V T V .T 2S S = = T .V T V T
= 1 U p+ T V T

2U 1 1 p U + 2 p + T T V T .V T V T

T :

2U 1 1 2U 1 p U = + 2 p + V .T T T T V T V T .V T
1 2U 2U U p p + = + V .T T V T .V T V T

dU cng l vi phn ton chnh. Vy:

2U 2U = V .T T .V
1 p U = p + T V T V T
U p + p = T = T .p. V T T V

(6.14)

Theo (6.7) ta c: = .T . p p. =

T . U p = T V T

(6.15)

Theo (2.26) ta c:
U V C p CV = + p . V T T p

Vy : C p CV = T . V :
p = T V T

p V . T V T p

(6.16)
V = .V T p

- Trang 100 T .V 2

Nn : C p CV =

(6.17)

T phng trnh ny nu o thc nghimv ca 1 cht bt k th c th tnh c hiu Cp - CV ca cht d khng bit phng trnh trng thi ca cht . Tr li h thc (6.12):
1 U S = T V T T V

C p V . 2 C S = V = T T T T V
1 S U = p + V T T V T

(6.18)

V h thc (6.13):

S p = = V T T V T
T .dS = CV .dT + T . .dV

(6.19) (6.20)

Hay :

Nu bit s ph thuc CV theo T v ca , T theo V, ta c th tnh c bin thin Entropi ca h trong mt qa trnh bin i. T suy ra nhit lng m h nhn : trong bin i thun nghch.

6.3 CC HM NHIT NG
Cc hm nhit ng (hm c trng) l cc hm trng thi ca h m khi h thay i trng thi th vi phn ca hm l mt vi phn ton chnh. y ngi ta coi Entropi S ca h nh l mt thng s trng thi h. V trng thi h c xc nh bi 4 thng s nhit ng S, p, V, T. Trong 4 thng s ny ngi ta chia thnh hai cp thng s lin hp : (S - T) v (V - p). T ngi ta xy dng 4 hm c trng nh sau : 6.3.1 Hm ni nng U Theo (6.11) trong bin i thun nghch: Vi: S - V : 2 thng s c lp. T - p : 2 thng s c lp. Vy: U l hm ca hai bin (S, V ). U = U (S, V ) Do U l hm trng thi ca h, nn dU l mt vi phn ton chnh.

- Trang 101 -

dU =

U U .dS + .dV S V v S
U U T = v p = S V V S

So snh vi biu thc (6.11) ta c: (6.21)

Do , nu mt bin i m th tch v Entropi ca h c gi khng i V = const, S = const th dU = 0 U = const. Trong bin i ng tch - ng Entropi ni nng h c gi khng i. Nu ly o hm cp hai ca U(S,V), ta c:
2U T T T T 2 = = T = T Q = C S TS V V V S V V

hay l : (6.22) (6.23)

CV = T/ V :

2U 2 S V

2U 2 = ( p )s = p = 1 V V S V S S V

vi S =

1 V V p

: h s nn on nhit. S

Ch rng dU cho bi (6.11) l mt vi phn ton chnh nn:

2U 2U = S .V V .S Da vo (6.21) ta c th vit li h thc ny dng:
T p = V S S V

(6.24)

H thc nu quan h gia hai tnh cht ca h: bin i ca nhit trong qu trnh on nhit v bin i ca p sut trong qu trnh ng tch. Hm U (S,V) l mt hm c trng ca h, o hm ca U theo cc bin s nhit ng biu th cc tnh cht NL ca h: o hm cp mt xc nh cc bin s T v p; o hm cp hai xc nh Cv v. 6.3.2 Hm Entanpy H(S, p) + thay i mt trong hai thng s c lp ta ch cn cng hoc tr vo hm (cn bin i) tch ca hai thng s lin hp ca thng s cn thay (quy tc Legendre). - V d: bin i U(S, V) H(S, p) th: H(S, p) = U(S, V) + pV (6.25) Khi : dH = dU + pdV + V.dp = T.dS - pdV + pdV +Vdp dH = T.dS + V.dp (6.26)

- Trang 102 -

Hm H(S, p) l hm trng thi ca h c gi l hm Entanpi; Ta c : dH =

H H dS + p S p H S p .dp S

T :T = (6.27)

H V = p p

Trong bin i ng p p = const dp = 0

dH = T.dS = Q

(6.28)

Vy: Trong bin i ng p, bin thin Entanpi ca h c gi tr bng nhit m h nhn. V : CP =

H T P

(6.29)

6.3.3 Hm th nhit ng Gibbs G(T, p) xy dng hm G(T, p) (loi bin S trong hm H) ta tr vo hm H tch hai thng s lin hp ca S: S.T G(T, p) = H(S, p) - ST = U - TS + pV (6.30) dG = dH - S.dT - T.dS = T.dS + V.dp - S.dT -T.dS Vy : dG = - S.dT + V.dp (6.31) Hm G(T,p) c gi l hm th nhit ng Gibbs Ta c : Vy : (6.32) Trong bin i ng nhit p thun nghch ( T = const, p = const) th: dT = 0 ; dp = 0 dG = 0 G = const Vy: Trong qu trnh ng nhit - p thun nghch th nhit ng G ca h c gi khng i. o hm cp hai ca G(T,p) cho ta nhit dung:
2G CP = -T 2 T P

dG =

G G dT + p dp T P T

G S = v T p

V = p T

(6.33)

V h s nn ng nhit:
T =
1 2G V p 2 T

(6.34)

- Trang 103 -

6.3.4 Hm nng lng t do F(T, V) xy dng hm F(T, V) ta loi bin p ca hm G bng cch tr vo hm G tch hai thng s lin hp ca p l p.V F = G - pV = U - TS +pV -pV = U - TS (6.35) dF = dG - pdV - Vdp = -SdT +Vdp - pdV - vdp dF = -SdT - pdV (6.36) Hm F c gi l hm nng lng t do ca h hay cn gi l hm Helmholtz. T :
F F S = ; p = p T V T

(6.37)

Trong qa trnh ng nhit tch thun nghch (T = const, V = const) th dF = 0 nn F = const. Vy : Trong qu trnh ng nhit tch thun nghch, nng lng t do ca h c gi khng i. o hm cp hai ca F(T,V) cho ta nhit dung CV:
2F CV = -T 2 T V

(6.38)

6.3.5 Cc c im chung - Cc hm nhit ng trn u l cc hm n tr v cng tnh. - Cc hm c lin quan n nhau, nu bit mt hm th c th suy ra cc hm khc. - T hm nhit ng c th thu c y thng tin v tnh cht nhit ca h, ng thi c th c th dn xut mt s h thc nu ln mi lin h gia mt s tnh cht ca h. V d: H = G + TS = G - T
G : Phng trnh Gbbs-Hemholtz i vi th T P

nhit ng Gbbs. - 4 phng trnh nh ngha hm U, H, G, F c gi l h phng trnh Maxwell trong nhit ng lc hc: U = U(S, V) H(S, p) = U + pV G(T, p) = U + pV - TS F(T, V) = U - TS (6.39)

6.4 TH HA HC, IU KIN CN BNG NHIT NG

6.4.1 Th ha hc

- Trang 104 -

Cc h thc nh ngha hm U, H, G, F ch p dng c cho mt h thng n, thun nht v kn. Trng hp h h, khi h bin i trng thi s lng phn t ca h c th thay i; h nh vy c gi l h c s ht thay i. V d: H gm mt khi cht lng v hi bo ha ca n. mi thi im s c mt s phn t lng chuyn (1) Hnh sang hi bo ha v ngc li mt s phn t hi bo ha chuyn 6 1 sang lng. S thay i s ht n ca h dn n h qu l cc hm nhit ng biu din trng thi ca h cng bin i. Do , biu thc vi phn dU ca hm ni nng trong trng hp tng qut c vit: dU = T.dS - p.dV +

dn
i i

(6.40)

Phng trnh ny din t h gm nhiu loi ht i (hoc cu t ), s lng ht mi loi ni c th thay i.

i : th hoa hoc cua loai hat th i = nng lng trung bnh mt hat

loai i dni : s lng ht thay i, dni c th hoc hn khng. Nh vy : i = n i S ,V dH = TdS + Vdp + dG = -SdT + Vdp + dF = -SdT - pdV + Nh vy th ha hc i :
i = n = n = n = n i S ,V i S , p i T , p i T ,V
U H G F

(6.41)

Tng t cc hm trng thi khc ca h cng thay i ph hp:

dn
i i i i

dn
i i i

dn

(6.42)

(6.43)

6.4.2 iu kin cn bng nhit ng - n gin ta gi s h gm : cht lng v hi ba ha ca n. H nh vy gm hai pha: pha lng v pha hi ( s cu t i = 2). Gi p, T, n, l p sut, nhit , s ht, v th ha hc ca mi pha. - iu kin hai pha cn bng nhit ng trc tin l: p1 = p2 ; T1 = T2

- Trang 105 -

Trong qu trnh chuyn pha ny p sut, nhit gi khng i nn dG = 0 Hay:

1.dn1 + 2 .dn2 = 0

Khi h cn bng s ht chuyn t pha ny sang pha kia bng nhau: dn1 = -dn2 T : (1 2 )dn1 = 0 1 = 2 Tm li: iu kin h hai pha lng v hi bo ha ca n cn bng nhit ng l: p1 = p2 ; T1 = T2 ; dn1 = -dn2 ; 1 = 2 - iu kin p1 = p2 m bo s cn bng v mt c hc, cc iu kin cn li th hin s trao i nng lng gia hai pha phi bng nhau; tha mn khng nhng s ht chuyn vo v thot ra khi mt pha phi bng nhau m c nng lng trung bnh ca cc ht cng phi bng nhau

6.5 NGUYN L III NHIT NG LC

6.5.1 Nguyn l III nhit ng lc T biu thc nh ngha Entropi S =

+ S0 , hng s S0 ph thuc vo gc

tnh Entropi. Nernst xut nh l quan trng nhm xc nh hng s S0, t c th xc nh c Entropi S bt k trng thi no ca h. nh l Nernst cn c gi l nguyn l th III nhit ng lc hc. - Pht biu: Khi nhit tuyt i tin n khng, Entropi ca bt k vt no cng tin n khng. (6.44) lim S = 0
T 0

Nh vy, gc tnh Entropi S0 = 0 khng tuyt i ( T = 00K ) T , Entropi ca h nhit T bt k:

S=
0
T

Q
T

(6.45)

nhit thp nhit dung phn t ng p Cp hoc nhit dung ng tch CV u thay i theo nhit T. Nn Entropi:
T

S(T, p) =

C p (T ) .dT T 0

(6.46)

Hoc : S(T, V) = (6.47) Bi ton tnh Entropi nhit thp dn n s cn thit xc nh ph thuc ca nhit dung C theo nhit T nhit thp. 6.5.2 Khng th t c khng tuyt i

- Trang 106 -

Theo nh l Nernst: lim S = 0 i vi mi bin i ca h. iu c ngha l

T 0

ng ng nhit 0 K cng l ng ng Entropi. Ni cch khc: qu trnh ng nhit v qu trnh on nhit trng nhau khi nhit h tin gn 00K. h nhit mt h, ngi ta cho h gin on nhit sau nn ng nhit th tch h tr li nh c. Trong qu trnh nn ng nhit, h ta nhit, khi h tr v th tch c nhit h thp hn nhit ban u; c lp li qu trnh trn nhiu ln nhit h dn dn s gim xung. Tuy vy khi gn n 00K th qu trnh ng nhit v on nhit trng nhau dn n h qu l khi gin on nhit nhit h khng gim, cn khi nn ng nhit h khng ta nhit. T Ch c th tin n gn 00K, nhng khng th t c nhit 00K. Kt lun ny bao hm ni dung tng ng vi nguyn l III nhit ng lc hc.

CC TH D
Th d 1: Da vo phng trnh (6.24) tnh bin thin nhit theo th tch trong qu trnh on nhit ca 1 h (i vi trng hp chung v vi kh l tng). Gii : H thc (6.24) :
T p = ; V S S V

Bit rng:

dS =

Q
T

Trong qu trnh ng tch Q = CV dT . V vy ta c th bin i v phi ca (6.24) v c :

T p T = CV T V V S p V p = T V V T T p

m theo (6.7), (6.3) v (6.1) th:

hay:

T p V T T = . = CV T V S CV V T T p

y l cng thc phi tm i vi trng hp chung. i vi 1 mol kh l tng pV = RT th phng trnh phi tm l:
p T = CV V S

- Trang 107 -

Th d 2 : Nc nhit t 00C n 40C c h s n ng p m. Chng minh rng trong khong nhit y nu nn on nhit th nc b lnh i ch khng nng ln nh cc cht lng khc. Gii : Ta c: Q = dU + A = dU + pdV = = CVdT + T M: Nn:
p dV T V U .dT T V

U V + p .dV T

p V p = = V T T p T T V Q

CVdT + T.

.dV T

Trong qu trnh on nhit Q = 0 nn: dT = - T

.dV CV T

i vi cc cht lng thng thng th 0 nn khi b nn dV 0 ( th tch gim) s nng ln ( dT 0 ). i vi nc, do 0 nn khi b nn s lnh i. Th d 3: Xc nh cc th nhit ng F(T,V), G(T.p), vH(S,p) ca 1 kmol kh l tng. Gii : F(T,V) = U - TS = CVT + U0 - T(CVlnT + RlnV + S0) = U0 - TS0 + CVT(1 - lnT) - RTlnV G(T,p) = U - TS + pV = CVT + U0 - T(CplnT - Rlnp + S0) + RT = U0 - TS0 + CpT(1 - lnT) + RTlnp H(S,p) = U + pV = CVT + U0 + RT = CpT + U0 M : S = CplnT - Rlnp + S0 nn:
T = p
1 1

exp

S S0 Cp
1

Cui cng theo cc bin s S, p ta s c: H(S,p) = Cp p

1

exp

S S0 + U0 Cp

- Trang 108 -

BI TP T GII

CHNG VI: PHNG PHP HM NHIT NG

Bi 6.1: Chng minh rng h s n ng p v h s nn ng nhit T ca kh l tng c gi tr nh sau: =
1 , T

T =

1 p

Tnh cc gi tr ca cc h s y trong iu kin chun : T = 2730K, p = 760mmHg. S: = 0,00368 K-1, T = 0,987.10-5 Pa-1 Bi 6.2: nhit t = 200C v p sut p = 0,133 atm kh Nit c
= 0,00368 K-1, v = 0,00368 K-1. Tnh h s nn ng nhit T ca kh.

S: T = 7,63.10-5 Pa-1 Bi 6.3: Tm phng trnh trng thi ca 1 cht lu c h s =

1 1 , = . T T

S: pV = KT Bi 6.4: Tm Entropi S ca 1 kmol kh l tng. S: S = CvlnT + RlnV + S0 hoc: S = CplnT - Rlnp + S0 Bi 6.5: Chng mimh nng lng t do ca mt kh l tng c Cv = a - bT l: F = U0 - TS0 - aTlnT +
b 2 T + RTlnV + aT 2

Bi 6.6: Tnh bin thin nng lng t do F v th nhit ng Gibbs G ca 1 mol kh l tng lng nguyn t khi nng ln t 00C n 1000C: a. th tch khng i 1lt. a. p sut khng i 1 atm. S: a) F = - 12 - 100S0 kJ/mol G = - 11,16 - 100S0 kJ/mol b) F = -16,62 - 100S0 kJ/mol G = -15,79 - 100S0 kJ/mol

- Trang 109 -

CHNG VII : KH THC

cc chng trc ta kho st cc qu trnh bin i ca kh l tng l loi kh m cc phn t ca n c coi l : - Khng c kch thc. - Khng tng tc nhau tr khi va chm nhau. - Loi kh ny tun theo hon ton chnh xc hai nh lut thc nghim Bil Marit v Gay - Luxc. i vi cc kh thc nh kh: H2 ; O2 ; CO2...khng hon ton din ra nh vy. iu kin thng chng nghim ng hai nh lut thc nghim, nhng p sut cao hoc nhit thp th khng nghim ng, l gii ta xt:

7.1 TNG TC PHN T

7.1.1 Lc tng tc phn t Mi phn t l hai h in tch. - H in tch dng (+) ca cc ht nhn. - H in tch m (-) ca cc electron. Khi hai phn t gn nhau, do tng tc gia cc in tch m ng thi xut hin nhng lc ht v lc y. Gi: - Lc ht gy bi cc in tch khc du: f1 - Lc y gy bi cc in tch cng du: f2 Nhng lc ny ph thuc vo khong cch r gia hai phn t, t lc tng tc tng hp gia chng f = f 1 + f 2 c th l ht hoc y ph thuc vo khong cch r gia hai phn t. Qui c: f > 0 lc tng tc l lc y. f < 0 lc tng tc l lc ht. Biu biu din s ph thuc ca lc tng tc tng hp f theo khong cch r gia hai phn t nh sau: . khong cch: r = r0 3.10-10m lc ht f1 bng lc y f2 lc tng hp f = 0. . Khi r < r0 th f1 < f2; lc tng hp l lc y f > 0; hai phn t cng gn nhau th lc y tng nhanh.
O
10

Lc tng hp f
f2 r0 =3.10f1 Hnh 7 1

- Trang 110 -

. Khi r > r0 th f1 > f2; lc tng hp l lc ht f < 0, lc ny gim nhanh v 0 khong cch r 10r0. 7.1.2 Th nng tng tc phn t T biu lc tng tc phn t, ta c th nng tng tc phn t nh sau: - khong cch r = r0 = 3.10-10m lc tng tc tng hp f = 0, hai phn t cn bng, th nng tng tc phn t l b nht Wt = Wt (min) Chn th nng : Wt () = 0. Ta theo di s dch li gn nhau ca hai phn t di tc dng ca lc tng tc phn t (r: 0) : Khi khong cch gia hai phn t thay i mt lng r th cng ca lc tng tc l : A = f. r A ng bng gam th nng trong dch chuyn: - Wt Wt = -f. r - Khi r > r0 f < 0,r < 0 (do r gim) Wt < 0 Wt < Wt th nng Wt
2 1

Wt

r0 O Wt min Hnh 7.2 r

gim. - Ti r = r0 f = 0; th nng t cc tiu Wt (min) - Khi r < r0

f > 0; Wt > 0 Wt 2 > Wt1 th nng Wt

tng nhanh, th c dng h su gi l h th nng. T th thy rng: khong cch r >> r0 th nng tng tc rt b (r 10r0) cn khi r < r0 th nng tng tc Wt rt ln, nn ch c th coi hai phn t kh thc l khng tng tc vi nhau khi chng cch xa nhau (th tch khi kh ln, mt phn t b), cn khi chng gn nhau th th nng tng tc rt ng k khng th b Wt qua. Trong iu kin ny kh thc khc kh l tng. 7.1.3 Qu trnh va chm gia hai phn t kh W C th m t qu trnh tng tc gia hai phn t kh: A, B nh sau : r0 O d - Gi thit: phn t A ng yn ti gc ta trc O N cn phn t B chuyn ng v pha A. Wt min - khong cch xa (r >> r0 ) th Wt 0 phn t B Hnh 7.3 chuyn ng t do, nng lng ton phn W bng ng nng chuyn ng nhit ( KT ).
i 2

- Trang 111 -

- Khi B li gn A; r gim Wt gim; W tng. - khong cch r = r0 ; Wt t cc tiu, ng nng W t cc i; do qun tnh phn t B tip tc dch li gn A, n khi r < r0 lc tng tc l lc y lm cn tr chuyn ng ca B, vn tc ca B gim dn lm W gim; Wt tng dn khi khong cch hai phn t r = d phn t B dng li, v i chiu chuyn ng ra xa A. - khong cch r = d hai phn t khng th gn nhau hn. S va chm gia hai phn t xy ra (d = ON), d c gi l ng knh hiu dng ca phn t. Gi tr ca d c th thay i do ph thuc vo ng nng chuyn ng nhit ban u ca phn t (hay nng lng ton phn ca B). Nhng do ng cong th nng rt dc m d khng khc nhau nhiu khi Wt thay i.

7.2 KH THC, PHNG TRNH VANDECVAN (Vanderwaals)

7.2.1 Kh thc - iu kin thng: (p = 1atm; t = 00C) 1k.mol kh thc c th tch kh ln V = 22,4m3; khi khong cch gia cc phn t c 3.10-9 m 10r0. khong cch ny lc tng tc phn t f hu nh bng khng v tng th tch ca cc phn t (c
1 th tch khi kh), nn c th b qua: 1000

- Th nng tng tc phn t. - Th tch phn t. T : iu kin thng c th coi mi kh thc nh l kh l tng v c th p dng c phng trnh Clapeyron ca kh l tng cho kh thc. - p sut ln, hoc nhit thp: l khi nn kh hoc h nhit. Th tch khi kh gim. Lc cc phn t kh li gn nhau (r b) lm th tng tc v th tch ring ca phn t tr nn ng k khng th b qua. Phng trnh Clapeyron ca kh l tng khng th p dng c na. Nh vy; phng trnh trng thi ca kh l tng khng th p dng ng cho mi gii hn ca nhit v p sut ca kh thc. 7.2.2 Phng trnh Vandecvan Nh phn tch, nguyn nhn kh thc khng tha mn phng trnh trng thi kh l tng c lin quan n tng tc phn t v th tch phn t. T tm phng trnh trng thi kh thc, ngi ta hiu chnh (v mt l thuyt) hai i lng p sut v th tch khi kh. 7.2.2.1 Hiu chnh v th tch (cng tch) Phn t kh l tng c coi l mt cht im khng kch thc, nn th tch m phn t chuyn ng t do V Vt

- Trang 112 -

Phn t kh thc c th tch ng k ( d 3 ) nn th tch dnh cho chuyn ng t do ca phn t kh thc: V = Vt - b (7.1) b : S hiu chnh v th tch c gi l cng tch. tnh b; ta xt s va chm gia hai phn t: hai phn t c coi l va chm nhau khi khong cch hai tm: r = d = ng knh hiu dng phn t. T vng khng gian ca chuyn ng t do b hn ch do va chm ca hai phn t:
4 1 .d 3 = 8. .d 3 tc l bng 8 ln th tch ca mt phn t. 3 6

1 6

V va chm gy bi hai phn t, nn nu tnh trung bnh cho mt phn t th vng khng gian ny l 4. .d 3 tc l gp 4 ln th tch ca mt phn t. i vi 1 k.mol kh thc c NA phn t ta c:
1 b = 4. .d 3 .N A 6
d A d B

1 6

(7.2)

b : Ph thuc vo ng knh hiu dng phn t d, tc l ph thuc vo bn cht kh.

Hnh 7.4

7.2.2.2 Hiu chnh v p sut (ni p) C th xem kh trong bnh gm nhiu lp kh. Do cc phn t kh thc tng tc vi nhau. Nn trc khi phn t kh thc va chm vo thnh bnh, chng b cc phn t lp bn trong ko li (ht). T lc tc dng ca cc phn t kh thc ln thnh bnh b hn so vi trng hp b qua tng tc phn t (ca kh l tng). Gi pt : p sut kh thc. p : p sut kh l tng. Th : p = pt + pI o o (7.3) o o pi : s hiu chnh v p sut, c gi l ni p. o o Thy rng: pi t l vi s phn t va chm vo thnh bnh (ph f o o B
N thuc vo mt kh n0= A ) Vt

v t l vi s phn t lp bn

trong lm nhim v ko v ( ph thuc n0 ). Nh vy : pi = c.no2 c : hng s t l

o o o o o

o o o o o

Hnh 7.5

pi = c.

2 NA a = 2 2 Vt Vt

- Trang 113 -

Vy :

pi =

a Vt 2 N .m 4 (kmol )2 N .m 4 (kmol )2

(7.4)

Vi a: h s, ph thuc vo bn cht tng loi kh. V d: - vi kh He : - vi kh H2 : a = 3,44.103

a = 0,248.103

7.2.2.3 Phng trnh Vandecvan + i vi 1 kmol kh thc: Thay 2 biu thc ca cng tch v ni p vo phng trnh trng thi kh l tng ta c phng trnh trng thi ca 1 kmol kh thc. (pt + pi) (Vt - b) = R.T hay (pt +
a ) (Vt - b) = R.T Vt 2 a ) (V - b) = R.T V2 m m

C th b ch s t nhng hiu l phng trnh c vit cho kh thc (p + (7.5)

+ i vi m kg kh thc th tch v: Ta c : v =

V =

v . Thay vo phng trnh trn ta

c phng trnh trng thi ca m kg kh thc nh sau: (p +

m m m2 a R.T . 2 ) (v - b ) = 2 v

hay : vi n : s kmol (7.6) Cc phng trnh (7.5) v (7.6) gi l phng trnh Vandecvan vit cho kh thc. Phng trnh l kt qu ca hiu chnh v mt l thuyt t phng trnh Clapeyron ca kh l tng.

7.3

NG NG NHIT VANDECVAN V NG NG NHIT THC NGHIM NGDRIU

7.3.1 H ng ng nhit Vandecvan i vi 1 kmol kh thc: (p +
a )(V - b) = R.T V2 R.T a 2 V b V
pK C p T4

p =

TK T2

T3

(7.7)
K B

- Trang 114 -

Trong h ta (p, V) .Vi 1 gi tr nhit T (const) ta v c 1 ng biu

din p(V) gi l ng ng nhit Vandecvan nhit T. Vi cc nhit T1 ,T2 ,T3 ... khc

nhau ta c mt h ng ng nhit Vandecvan nh sau: Trn th ta thy c 1 nhit Tk m khi : . T = Tk : ng ng nhit c im un K, ti tip tuyn song song vi trc honh. . T > Tk : ng ng nhit c dng Hyperbol ging nh ng ng nhit ca kh l tng. . T < Tk : ng ng nhit ca kh thc rt khc ng ng nhit ca kh l tng, n c mt on li v mt on lm; trong khong ny mt gi tr ca p c 3 gi tr ca V 7.3.2 H ng ng nhit thc nghim Angdriu (Andrews) 1866. Angdriu ly 1 mol kh CO2 ri nn ng nhit cc nhit T khc nhau. T thu c mt h ng ng nhit gi l h ng ng nhit thc nghim ngdiu nh sau: + i vi CO2 cng c mt nhit T = TK = 3040K, ng ng nhit c im un K, m tip tuyn ti K song song vi trc honh. + Khi T < TK ng ng nhit c on ngang BC: . u tin: khi nn kh th V gim, p tng (on AB), nu tip tc nn th V tip tc gim nhng p sut p khng tng na khi CO2 bt u ha lng; n C (V = VC) th CO2 ha lng hon ton. . on BC, CO2 trng thi hn hp: va th kh va th hi nn c gi l hi bo ha. p sut pB: gi l p sut hi bo ha. . Khi CO2 hon ton ha lng nu tip tc nn th th tch V gim rt t, nhng p sut p tng nhanh; ng biu din dng dc ng (ng vi on CD). T D nu tip tc nn th cc tinh th CO2 bt u xut hin. (Ta khng xt qa trnh ny). . Khi nhit T ca CO2 cng gn nhit TK (T < TK) th on nm ngang BC cng ngn; khi T = TK on nm ngang thu v im un K. im K c gi l im

- Trang 115 -

ti hn; trng thi ng vi K gi l trng thi ti hn (pK:p sut ti hn; VK: th tch ti hn; TK: nhit ti hn). + Khi T > TK CO2 khng b ha lng khi nn ng nhit, ng biu din c dng hnh Hyperbol ging nh ng ng nhit ca kh l tng. Ni cc im u ca on nm ngang BC ta c 1 ng cong hnh chung. ng ny v ng ng nhit ti hn TK chia mt (opv) thnh 4 min. - Min I v min II: CO2 th kh, c gi l min kh. - Min III : CO2 th lng v hi bo ha, c gi l min hn hp. - Min IV : CO2 th lng, c gi l min lng. Lu : p D - Nn ng nhit cc cht kh khc, h ng Angdriu c cng dng nhng c T4 nhit ti hn TK khc nhau. T3 TK - Nu bin i ngc li tc l gin T2 ng nhit, th cc bin i trn s c K pK thc hin theo chiu nguc li tc l t II B C lng sang kh. III T1 IV A 7.3.3 Nhn xt I V So snh kt qa thu c t hai h O Hnh 7.7 ng ng nhit Vandecvan v Angdriu ta rt ra mt s nhn xt sau: - C hai h ng ng nhit u qua im un K ti nhit TK. - nhit T > TK ng ng nhit l thuyt Vandecvan ph hp vi ng thc nghim Angdriu - nhit T < TK ng l thuyt c on li v on lm, cn ng thc nghim c on nm ngang. Nh vy phng trnh Vandecvan cha m t c cc trng thi m thc nghim pht hin. Tuy vy nhiu trng thi ng vi mt s im nm trn on li lm ca ng l thuyt c th quan st c bng thc nghim, nh khi nn ng nhit CO2 tht tinh khit, ta gp hin tng sau :
p

- Nn kh ti khi p > pB ri m CO2 vn cha ha lng, hin tng gi l hin tng chm ha lng. CO2
pB O c C

b B A V

Hnh 7.8

- Trang 116 -

lc ny vn cn th hi nn c gi l hi qu bo ha. lm mt hin tng ny th ch cn cho vo CO2 mt t ht bi hoc in t t do l hi qu bo ha bt u ha lng. Trn th, hi qu bo ha ng vi on Bb. - Cho gin kh ng nhit (trong qu trnh ngc), khi p < pC m CO2 vn cha bay hi, biu ng vi on Cc; hin tng chm bay hi. Vy: ch cn c on cb trn biu l cha quan st c bng thc nghim. - Tm li: Hai h ng ng nhit l thuyt v thc nghim kh ph hp nhau, iu ny chng t phng trnh Vandecvan c th p dng c cho mt gii hn rng ca nhit v p sut kh thc. 7.3.4 Trng thi ti hn + Trng thi ti hn: trn biu , trng thi ti hn K l giao im chung ca 3 min: hi, kh v lng. T trng thi c bit ny CO2 c th coi l lng, va l hi hoc l kh; ngha l trng thi m mi s khc bit gia cht lng, hi v kh khng cn na (nhit ha hi bng 0; sut cng mt ngoi bng 0..). + Thng s ti hn: Cc thng s trng thi ng vi im K c gi l thng s ti hn: pK ,VK,TK. tm cc thng s ti hn,t (7.7) : p=
RT a 2 V b V

Ly o hm bc (1), ri bc (2) ca p theo V ri cho; ta xc nh c ta ca im un K:

dp RT 2a = + 3 2 dV (V b ) V 2 RT 6a d2p = + 4 =0 2 2 dV (V b ) V

T , ta ca K (pK ,VK ,TK) nh sau :

PK = K

a 27b 2 VK = 3b
TK =

(7.8)

8a 27b.R

. a, b ph thuc vo tng loi kh nn ng vi mi loi kh c mt im K khc nhau, tng ng vi mt nhit TK khc nhau.

- Trang 117 -

Ti trng thi ti hn, ta c: pkVk = phng trnh trng thi KLT.

3 RTk 8

: phng trnh ny rt khc vi

7.4 NI NNG KH THC, HIU NG JUN - TMXN

7.4.1 Ni nng ca kh thc - i vi kh l tng : Cc phn t kh l tng khng tng tc nhau nn ni nng U ca 1 k.mol kh l tng ng nng chuyn ng nhit phn t:
U = Wd =
NA

iR .T = CV T 2

- i vi kh thc: ngoi chuyn ng nhit phn t kh cn tng tc nhau. T ni nng kh thc bng tng ng nng chuyn ng nhit v th nng tng tc phn t, vi 1 kmol kh thc: U = CV.T + Wt (7.9) Th nng tng tc Wt ph thuc vo khong cch r gia cc phn t, tc ph thuc vo th tch V ca khi kh. Vy : Ni nng kh thc ph thuc vo nhit v th tch khi kh.T trn: dU = CVdT + dWt Nu khi kh thc thc hin 1 bin i m khng trao i nng lng vi bn ngoi th ni nng khi kh U = const dU = 0

CVdT + dWt = 0

dWt = - CVdT T : mc du h khng trao i nng lng vi bn ngoi, nhit h vn c th thay i khi th tch khi kh thay i (Wt thay i), iu ny hon ton khc vi kh l tng. 7.4.2 Hiu ng Jun - Tmxn (Joule - Thomson) + Th nghim: Hai xi lanh A; B thng nhau bi mng xp S c t cch nhit tt vi bn ngoi. Hai pittng A, B c th dch chuyn d dng khng ma st, bn trong xi lanh A cha kh p sut p1; cn B cha kh p sut p2 m p2 < p1. Cho cc pittng A, B dch chuyn v cng chm thc hin mt bin i on nhit m lun gi p2 < p1 , khi kh trong ngn A thm qua mng xp khuyt tn sang B. Thc nghim cho thy khi khuyt tn t A sang B: - a s kh u lnh i, ng vi bin thin nhit dT < 0 gi l hiu ng Jun Tmxn dng. - Mt s trng hp kh nng ln, bin thin nhit dT > 0 gi l hiu ng Jun -Tmsn m.

- Trang 118 -

Vy : Hiu ng Jun - Tmxn l hin tng gin kh an nhit, nhit kh b thay i.

TA A A1 TB B B1

mang xp S
Hnh 7 9

+ Gii thch : Gi U1 ,U2 ,V1 ,V2 ln lt l ni nng v th tch ca khi kh trc v sau bin i. i vi qu trnh on nhit U = A M : A = p1V1 - p2V2
U = U2 - U1 = p1V1 - p2V2 t :

. Nu vai tr ca b ln cn ca a b: tc th nghim c tin hnh trong iu kin m ta ch cn n kch thc phn t, cn c th b qua tng tc phn t. Khi phng trnh trng thi kh thc:
a p + 2 (V b ) = RT p(V b ) = RT V

hay : pV = RT + b.p p1V1 = RT1 + bp1

v p2V2 = RT2 + bp2

p1V1 - p2V2 = R(T1 - T2) + b (p1 - p2) Theo trn : (p1V1 - p2V2) = U = CV T ( b qua tng tc phn t )

CV T

= - R. T + b( p1 - p2 ) b(p1 - p2)

(CV + R) T =

Do p1 > p2 T > 0 T 2 > T1 Vy: kh nng ln khi gin on nhit, ta c hiu ng Jun-Tmxn m. . Trng hp ngc li: khi m ta ch cn n tng tc phn t, cn b qua kch thc phn t (vai tr ca a ln, cn b b), khi :
a p + 2 V = RT v U = CVT + Wt V

Lp lun tng t ta i n kt qu: (CV + R) T = Wt Wt a V V 2 1

1 2

- Trang 119 -

Do gin kh nn V1 < V2 v Wt Wt < 0 T < 0 T2 < T1 tc l nhit

1 2

kh gim khi gin on nhit. Vy : Trng hp ny c hiu ng Jun -Tmxn dng. Tm li: ty thuc vo iu kin th nghim, khi vai tr ca cng tch b hoc ni p a c th b qua m hiu ng l dng hoc m. Nu th nghim c tin hnh p sut cao, lc kch thc phn t tr nn quan trng (th tch kh b) th s gp hiu ng m. Cn th nghim p sut thp th tng tc phn t tr nn quan trng, p ta gp hiu ng dng. T : mt nhit nht nh, c mt gi tr p + sut m ti khi gin on nhit, nhit kh khng b thay i, im c gi l im o. V O Tp hp cc im o ng vi cc gi tr nhit Hnh khc nhau gi l ng cong o. ng cong o chia 7 10 mt (p,V) thnh hai min, min trn ng vi hiu ng m, min di ng vi hiu ng dng. Hiu ng Jun Tmxn l mt bng chng thc nghim cho thy rng ni nng kh thc ph thuc vo nhit v th tch khi kh. 7.4.3 S ha lng kh ha lng kh cn thit phi h nhit kh xung thp hn nhit ti hn TK ca kh . Chng hn: Cl2 NH3 O2

TK = 1440C TK = 1320C TK = - 118,80C

He TK = - 267,90C Khi nhit kh c lm thp hn nhit TK ngi ta nn ng nhit khi kh th s xut hin qu trnh kh b ha lng. Cc phng php h nhit kh c th nh sau:

7.4.3.1 Gim nhit do tip xc vi h c nhit thp hn lm lnh khi kh ngi ta cho n tip xc vi mt cht lng no ang c bay hi nhanh c nhit thp hn nhit khi kh. V d: h nhit khng kh, ngi ta cho Oxi lng bay hi trong khng kh, khi bay hi nhit ca hi Oxi rt thp, lm nhit ca khng kh tip xc vi n h xung. Khi nhit h di TK ngi ta nn kh s thu c khng kh lng. 7.4.3.2 Gim nhit do gin kh on nhit v sinh cng Theo nguyn l I: Q = dU + A

- Trang 120 -

Nn trong bin i on nhit (Q= 0) m h sinh cng (A > 0) th ni nng h gim (dU < 0), t nhit kh gim. Trong k thut ngi ta ch to Tua - bin gin kh: kh b nn a vo Tuabin lm quay Tuabin v gim nhit . Sau c a v my nn ...c tip tc ...nhit kh b gim xung. 7.4.3.3 Gim nhit bng hiu ng Joule - Thomson dng My Linde : gm hai b phn - B phn nn: mt my nn kh K; kh c nn n p sut c 100at. - B phn gin kh: gm 1 s ng n xon (rut g) G c lng vo nhau; kh c nn t K c cho qua ng xon G, n x - pp (a) th gin t ngt lm nhit kh G h xung, ri li c a v my nn K... c tip tc, nhit kh gim xung di nhit TK. K Vic thc hin nhit thp cng nh ha lng kh c tm quan trng c bit trong i sng v NCKH. Oxy lng, (a) . . ...... Hydro lng c dng trong ct kim loi, .. . . .. . . Nit lng c dng trong k thut to chn khng ... Kh sau khi ha Kh ha lng c th tch rt b rt thun nhit c a tin trong vic chuyn ch, s dng ... v theo ng ------- n may nen K
Hnh

CC TH D
Th d 1: Mt bnh kn c th tch V = 0,5cm3 cha 0,6kmol kh CO2 p sut 3.106N/m2. Hi khi p sut ca khi kh tng ln gp 2 ln th nhit khi kh tng ln bao nhiu ln nu: a. Xem CO2 l kh thc. Cho: a = 3,64.105 j.m3/ kmol2. b. Xem CO2 l kh l tng. Gii :

- Trang 121 -

a. Khi xem CO2 l kh thc ta p dng phng trnh Vanecvan i vi trng thi 1:
a p1 + n 2 . 2 .(V1 nb ) = n.RT1 V1

(1)

v i vi trng thi 2:
a p2 + n 2 . 2 .(V2 nb ) = n.RT2 V2

(2)

V l qu trnh ng tch nn V1 = V2 = V. Chia (2) cho (1) ta c:

a V2 T2 = = T1 2 a p1 + n . 2 V p2 + n 2 .

2 p1 + n 2 .

a V2 a p1 + n 2 . 2 V

i vi kh CO2: a = 3,64.105 Jm3 / kmol 2 . Thay s vo ta c:

3,64.105 T2 (0,5)2 = 1,85 = 5 T1 2 3,64.10 3.106 + (0,6) . (0,5)2 2.3.106 + (0,6) .
2

b- Khi xem CO2 l kh l tng, ta p dng phng trnh trng thi ca kh l tng i vi trng thi (1): p1V1 = nRT1 (3) v i vi trng thi (2): p2V2 = nRT2 (4) V qu trnh ng tch nn V1 = V2 = V Chia (4) cho (3) ta c:
T2 p2 2 p1 = = =2 T1 p1 p1

Th d 2 : Tnh h s khuych tn D ca kh Hydr nhit 270C v p sut 2.105N/m2. Cho bit nhit ti hn v p sut ti hn ca kh Hydr l Tk = 330K v pk = 1,3.106N/m2. Gii : H s khuych tn c xc nh bi biu thc: D = v. Trong :
=
kT v 2 . pd 2
v=
8 RT .

1 3

- Trang 122 -

tm phi tm ng knh hiu dng d ca phn t Hydr. Ta bit cng tch b c xc nh bi cng thc:
1 RTK b = 4.N A . . .d 3 = 6 8. p K

Do :

3RTK d = 16 .N . p A K

3

2

Thay d vo Thay v , vo D
T . p
2

ta c:

T 2 8. pK = .3 .k . p 3TK D=

ta c:

1 8 RT 3 2 8. pK . .k 3TK 3 .

Thay s vo ta c:

D = 3,63.10-5m2/s.

BI TP T GII CHNG VII : KH THC V HI

Bi 7.1: C 10g kh Hli chim th tch 100cm3 p sut 108N/m2. Tm nhit ca kh trong hai trng hp: a. Coi Hli l kh l tng. b. Coi Hli l kh thc. S: 482K ; 204K Bi 7.2: Tm p sut ca kh cacbnic nhit 30C nu bit khi lng ring ca n nhit y l 550kg/m3. S: 5,2.10-6N/m2 Bi 7.3: Tm ng knh hiu dng ca phn t kh Nit bng hai phng php: a. Theo qung ng t do trung bnh , bit rng iu kin bnh thng kh Nit c = 9,5.10-6cm. b. Theo phng trnh Vandecvan, bit rng kh Nit c cng tch b = 3,85.102m3/kmol S: 2,97.10-10m ; 3,13.10-10m Bi 7.4: Tnh ni p ca kh Cacbnic lc khi lng ring ca kh l 550kg/m3. Cho bit i vi kh cacbnic c: Tk = 3040K v pk = 7,4.106N/m2. S: 5,68.107N/m2

- Trang 123 -

Bi 7.5 : Xc nh qung ng t do trung bnh ca phn t kh argn iu kin bnh thng, bit nhit ti hn Tk v p sut ti hn pk ca n l: Tk = 1510K v pk = 4,78.106N/m2. S: 9,74.10-8m Bi 7.6: Kh cacbnic c : a = 3,64.105 Jm3 / kmol 2 , b = 0,043m3/kmol. Hi: a. 01g cacbnic lng c th tch ln nht l bao nhiu?. b. p sut hi bo ha ln nht l bao nhiu?. c. CO2 lng c th c nhit cao nht l bao nhiu?. d. Cn phi nn kh CO2 vi p sut bng bao nhiu thnh CO2 lng 0 nhit 31 C v 500C. S : 2,93.10-3m3/kg; 7,4.106N/m2; 310C ; 7,4.106N/m2 Bi 7.7 : Xt mt cht kh tun theo phng trnh Vandecvan. Tm: a. Entropi ca 1 kmol kh. b. Phng trnh bin i on nhit ca kh.
S: a) S = CvlnT + Rln(V - b) + S0

b) T C (V b )R = Const
V

Bi 7.8 : Tm hiu Cp- Cv i vi kh tun theo phng trnh Vandecvan. S: Cp- Cv R1 +

2a RTV

- Trang 124 -

CHNG VIII : CHT LNG

8.1 TNH CHT CHUNG V CU TRC CHT LNG
8.1.1 Tnh cht chung Trong phn kh thc, ta thy khi nn ng nhit khi kh nhit T < TK th kh thc chuyn t th kh sang th lng, ri th rn. T : Trng thi lng l trng thi trung gian gia trng thi kh v trng thi rn. Thc nghim cho thy: ty theo nhit (T) ca khi cht m cht lng c tnh cht gn cht kh hoc gn cht rn. Wt Ta bit rng th nng tng tc phn t Wt ph thuc vo khong cch r gia hai phn t. khong cch r = r0 = 3.10-10m th nng Wt t cc tiu v hai phn t cn bng bn. Cn r >> r0 th r0 O th nng tng tc Wt rt b. Wt min T hnh thnh mt s c im ring ca Hnh cht rn, lng, kh nhit bnh thng T nh sau: 8 1 + i vi cht rn nhit thng, phn t rn c ng nng chuyn ng nhit W << Wt(min), phn t rn ch dao ng nhit qanh VTCB, khong cch gia chng gn nh khng i r r0; T chng sp xp mt cch tun hon trong khng gian to nn mng tinh th c cu hnh n nh. Nn cht rn c: - Th tch nht nh. - Hnh dng nht nh. + i vi cht kh nhit thng, khong cch 2 phn t r >> r0 , khong cch ny th nng tng tc phn t Wt rt b (0). ng nng chuyn ng nhit ng vi mt bc t do
1 kT >> Wt(min) , nn phn t kh hu nh chuyn ng t do trong khi cht kh. 2

Nn cht kh c : - Th tch khng nht nh v ph thuc vo bnh cha. - Hnh dng cng khng nht nh v ph thuc vo bnh cha + i vi cht lng ng nng chuyn ng nhit ng vi mt bc t do ca mt phn t cht lng
1 kT Wt(min). Do thng ging nn c lc dng nng ny ln hn Wt(min), cn bnh 2

- Trang 125 -

thng th

1 kT < Wt(min), nn cc phn t cht lng khng th chuyn ng t do 2 1 kT 2

trong khi cht m dao ng quanh v tr cn bng; ng thi do thng ging khi

> Wt (min) th phn t lng dch sang v tr cn bng mi. Nn cht lng c: - Th tch nht nh (ging cht rn). - Hnh dng khng nht nh (ging cht kh). Tnh cht hai mt trn ca cht lng c lin quan n cu to v chuyn ng phn t ca n. 8.1.2 Chuyn ng phn t ca cht lng Theo trn ta thy cc phn t cht lng, dao ng quanh VTCB ng thi c th dch chuyn trong c khi cht lng. Phn t cht lng thc hin mt cuc sng du mc. Sau 1 thi gian nh c 1 VTCB n li chuyn i ni khc. Hnh 8.2 Thi gian dao ng quanh 1 VTCB ca phn t cht lng ph thuc nhit T ca khi cht. Khi nhit tng thi gian gim, cn khi h nhit gn nhit ng c thi gian rt ln. Frenken xc nh c thi gian trung bnh 1 phn t lng dao ng quanh 1 VTCB nh sau:
W

= 0e kT

0 : Chu k dao ng Tb ca phn t

(8.1)

W: Nng lng hot ng ca phn t k: Hng s Bnzman, T: nhit khi cht V d : Nc nhit thng, 0 1013 s v
1011 s nh vy mt

phn t nc dao ng c 100 ln quanh mt VTCB ri dch i ni khc. Cht lng c nht cng cao th cng ln, c th n vi ngy, t cht lng c th chy t ni ny qua ni khc, mi cht c linh ng khc nhau Cht lng c cu trc trt t trong mt phm vi hp kch thc b c vi ln ln hn kch thc phn t, cu trc gi l cu trc trt t gn, trong phm vi ny cu trc cht lng ging nh cu trc cht rn. phm vi ln, cht lng li c cu trc ln xn khng trt t ging nh cht kh.

8.2 CC HIN TNG MT NGOI CA CHT LNG

Cht kh lun chim ton b th tch bnh cha nn khng c mt thong, cn cht lng c th tch xc nh nn c mt thong, l mt phn cch gia th tch khi

- Trang 126 -

cht v phn cn li. Cc phn t nm mt thong (mt ngoi) c nhng c im rt ring khc vi cc phn t nm trong lng khi cht. T chng gy nn cc hin tng mt ngoi ca cht lng. 8.2.1 p sut phn t 8.2.1.1 Hnh cu tc dng
Cc phn t cht lng kh gn nhau, lc tng tc phn t l lc ht; lc ny gim nhanh khi khong cch r tng. Do vy khi xt lc ht gy bi cc phn t lng ln

mt phn t M th ta ch ch n cc phn t nm cch M mt khong khng qa xa. Gi r l khong cch ln nht m cc phn t khc cn nh hng ng k n M. T M v mt mt cu tmM bn knh M r c gi l mt cu tc dng phn t; r l bn knh tc dng Hnh phn t (c 10-9m); ch c nhng phn t no c tm nm trong mt cu 8 3 ny th mi tng tc vi phn t M. 8.2.1.2 p sut phn t Xt hai phn t A v B m A nm hon ton B trong khi cht lng; cn B nm gn mt thong. A r Do A nm cch xa mt thong nn mt cu tc dng ca A nm hon ton trong lng khi cht, t phn t A b ht u v mi hng, lc ht tng hp Hnh 8 4 tc dng ln A l f = 0; A cn bng. i vi phn t B nm gn mt thong, khong cch t B n mt thong l d (d < r). Th mt cu tc dng ca B khng nm hon ton trong khi cht. Lc ht do cc phn t quanh B tc dng ln B khng cn bng, t lc tng hp tc dng ln B l lc f hng vo trong lng khi cht lng; cc phn t nm lp mt ngoi cng chu mt lc f nh th. Lp phn t ny p ln phn cht lng bn trong v gy ra mt p sut gi l p sut phn t. 8.2.1.3 c im p sut phn t khng tc dng ln vt t trong cht lng, v rng lp cht lng bao quanh vt cng chnh l lp mt ngoi, lc hng vo trong khi cht lng ch khng hng vo vt; nn khng th o c p sut phn t bng dng c th nghim. p sut phn t c gi tr rt ln; mt cch gn ng ta c th tnh c p sut phn t bng l thuyt theo cng thc (7.4) pi = - i vi nc: pi 11.000atm
a . Kt qu: V2

- Trang 127 -

- i vi ru etylic: pi 2400atm D p sut phn t rt ln nhng n khng th nn cc phn t lng st li c v khi khong cch 2 phn t nh hn r0 th li xut hin lc tng tc y cng rt ln. iu ny cng gii thch ti sao cht lng rt kh nn, nn c cht lng th p sut ngoi t ln n phi tng ng vi p sut phn t. Cc phn t lng lp mt ngoi chu tc dng ca p sut phn t hng vo trong nn n c khuynh hng di chuyn vo trong lng khi cht lng; trng thi ca cc phn t lp mt ngoi rt ring nh c: nng lng mt ngoi, lc cng mt ngoi... 8.2.2 Nng lng mt ngoi Xt li trng hp ca 2 phn t A, B; v mt nng lng. - i vi phn t B lp mt ngoi: W(B) = W(B) + Wt(B) = tng ng nng chuyn ng nhit + th nng tng tc - i vi phn t A nm trong lng khi cht: W(A) = W(A) + Wt(A) Nu nhit ca c khi T = const th: W(A) = W(B) = cn: Wt(A) < Wt(B) v th nng tng tc Wt(A) ng vi lc ht phn t tng hp f = 0; cn Wt(B) ng vi lc ht phn t f0. T nng lng W(B) > W(A) tc l phn t cht lng lp mt ngoi c nng lng ln hn phn t bn trong lng khi cht lng; chnh s chnh nng lng ny hnh thnh nng lng mt ngoi ca khi cht lng. S phn t lp mt ngoi cng nhiu th nng lng mt ngoi cng ln, v vy nng lng mt ngoi t l vi din tch mt ngoi. Gi E, S: l nng lng v din tch mt ngoi. Ta c:
E = S

(8.2)

: h s t l c gi l h s sut cng mt ngoi Trong h SI: [j/m2] + Hnh dng mt ngoi: Ta bit rng mt h lun c khuynh hng thu v v tr cn bng: th nng t cc tiu; cht lng cng vy: n lun c khuynh hng tin v v tr cn bng bn; din tch mt ngoi b nht, ng vi nng lng mt ngoi b nht. V d : nh mt git du vo nc, git du ni trn mt nc, do tc dng ca trng lc git du b dt li. Pha thm vo nc mt t cn, t trng ca dung dch cn gim
Hnh 8 5

- Trang 128 -

dn, git du chm dn n khi t trng ca dung dch bng t trng ca du, trng lng ca git du cn bng vi lc yArchimede, git du l lng trong dung dch, khi n c dng hnh cu (cu hnh m din tch mt ngoiS b nht ng vi nng lng mt ngoi b nht). T :Nu khng chu tc dng ca trng lc ngoi, th mt khi cht lng t do s thu v dng hnh cu. Mt ngoi ca khi cht s c dng mt mng cng. 8.2.3 Lc cng mt ngoi 8.2.3.1 Lc cng mt ngoi Gi s mt mng cao su c cng ra di tc dng ca ngai lc. Khi ngoi lc phi c phng tip tuyn vi mng; c chiu: ngc chiu vi chiu co li ca mng. Tng t, khi mt ngoi ca cht lng c dng mt mt cng th trn mt ngoi ca cht lng c lc cng; lc cng mt ngoi c tc dng lm din tch mt ngoi b co li sao cho n c gi tr b nht. T c im ca lc cng mt ngoi nh sau: F - Tip tuyn vi mt ngoi. l (C) - Vung gc vi ng congl vch trn mt ngoi. F - ln t l vil
F = l

(8.3)

: H s cng mt ngoi (hay sut cng mt ngoi).

Hnh 8 6

8.2.3.2 Th nghim xc nh lc cng mt ngoi Mt khung dy thp c cnh MN = l c th dch chuyn c. Nhng khung dy vo nc x phng ri ly ra ta c 1 mng x phng (c 2 lp) hnh ch nht. Nu t nhin th mng x phng s co li; gi cho mng x phng khi co li ta cn tc dng ln MN 1 lc F c ln bng lc cng mt ngoi Tng tng di tc dng ca lc lm cnh MN dch mt on x b. Khi din tch mnt ngoi tng ln S = 2l. x M Cng ca dch chuyn : A = F. x F Do mt ngoi tng, nn nng lng mt ngoi tng E = . S = 2 l. x x Theo BTBNL cng dch chuyn bng tng N nng lng mt ngoi: M N Hnh A = E F. x = 2 l x

F = 2. .l

8 7

- Trang 129 -

Tng qut: lc cng mt ngoi tc dng ln mt on chu vi l ca mt ngoi l : T :

F = l
=

(8.4)

F N m l

( )

(8.5)

- H s sut cng mt ngoi c ln bng lc cng tc dng ln mt n v ng chu vi ca mt ngoi. H s ca mt cht lng cho trc ph thuc vo nhit , khi nhit tng
gim.

8.2.4 Mt s hin tng gy bi lc cng mt ngoi 8.2.4.1 S nh git cht lng qua ng kh nh, cht lng khng chy thnh dng m thnh tng git. - Gii thch: Khi khi lng bt u chy ra khi ming ng, git nc c trng lng b nn b mng mt ngoi gi li, to thnh mt git phng to dn v b tht li ming ng. Khi trng lng git ln thng c lc cng mt ngoi tc dng ln ng knh chu vi vng tht ming ng th ch tht b t, git cht lng ri xung v git giot khc c hnh thnh; trng lng cc git u bng nhau. Hnh 8.2.4.2 Kim ni trn mt nc 8.8 Mt kim khu bi du c t nh nhng trn mt nc, khi kim ni trn mt nc d rng khi lng ring ca kim ln hn khi lng ring ca nc rt nhiu. - Gii thch: F F Do kim khu dnh du nn khng b lm t, mt nc ch t kim b lm xung, lm xut hin lc cng mt ngoi ti mp ngoi ch tip gip gia kim v nc, Hnh 8.9 lc ny c tc dng ko kim khu ln pha trn, lm kim c kh nng ni trn mt nc. 8.2.4.3 nc trn tm li C th nc chy trn mt tm li c l nh m nc khng b r qua cc l nh ca li. iu ny do lc cng mt ngoi ca mng nc bm di li gy nn (tng t nh hin tng nc chy thnh git).

Hnh

- Trang 130 -

8.3 HIN TNG DNH T V KHNG DNH T

8.3.1 Hin tng ng cht lng trong mt bnh rn, ch tip gip gia cht lng v thnh bnh b cong ln hoc cong xung c dng khum m khng thng gc vi thnh bnh. -Nu cht lng lm t bnh ta c mt khum lm. -Nu cht lng khng lm t bnh ta c mt khum li

Lam t Hnh 8 11

Khng lam t

+ Gc b : Gc hp bi thnh bnh v tip tuyn vi mt thong cht lng ch tip gip c gi l gc b . nu: : Cht lng lm t thnh bnh
2

: Cht lng khng lm t thnh bnh

= 0 : Cht lng lm t hon ton thnh bnh = : Cht lng khng lm t hon ton thnh bnh

V d: Thy tinh b nc lm t nhng khng b thy ngn lm t. 8.3.2 Gii thch Mt phn t cht lng ch tip gip vi thnh bnh chu tc dng ca lc ht phn t F ca phn t lng ln n, ng thi n cng chu tc dng lc ht phn t 1 ca phn t thnh bnh. m:

F1 : C phng theo ng phn gic ca gc b . F2 : C phng vung gc vi thnh bnh.

Lc tng hp tc dng ln phn t : F = F1 + F2 ( y ta b qua lc ht ca cc phn t kh pha trn mt thong, v lc ny b so vi hai lc F1, F2) Nu F1 > F2 :lc tng hp F hng v khi cht lng lm phn t ti ch tip gip dch theo thnh bnh xung pha di, to nn mt khum c dng li, ta c hin tng khng lm t. Ngc li: Nu F1 < F2: lc tng hp F hng v pha thnh bnh lm phn t lng dch ln pha trn cho n khi F vung gc mt thong ta c hin tng lm t.

- Trang 131 -

F2 F1 F

F2 F F1

Khng lm t

Hnh 8.12

Lm t

8.4 HIN TNG MAO DN

8.4.1 p sut ph Do hin tng lm t hoc khng lm t nn mt ngoi ca cht lng ng trong ng c kch thc b c dng mt khum li hoc khum lm. F
(C) F (C)

Khum li

Hnh 8 13

Khum lm

+ p sut ph: lp mt ngoi cht lng ging nh mt mng cng, n lun c khuynh hng tr v dng phng. T phn cht lng di mt khum chu tc dng 1 p sut ph p. Ta tnh p sut p: - Xt trng hp mt khum l mt mt cu li (chm cu) bn knh R, bn knh y r (khu knh); chu vi y (C) = 2 r tnh p, ta chia (C) thnh nhiu phn t nh l mi phn t chu tc dng mt lc cng F vung gc vi l, tip xc vi mt cong va c ln:
F = l

Phn tch F thnh hai thnh phn: F1 thng ng, F2 nm ngang

F = F 1 + F 2

F2

r (c)

Do tnh i xng ca (C) qua O. Mi phn t l c phn t i xng l, phn t ny cng chu 1 lc cng F = F 1 + F 2

F1

R
C

Hnh 8 14

D thy rng: F 1 = F 2. Do vy lc cng tng hp theo phng ngang lun bng 0. T lc cng mt ngoi tc dng ln (C) l F=

F = F sin = .l sin = .l R
1

- Trang 132 -

.r
R

l =

.r
R

.2 .r =

2 . .r 2 R

Lc cng ny tc dng ln din tch y S = .r 2 ca khum li. Vy p sut ph gy bi lc cng mt ngoi l : F 2 p = (8.6) =
S R

Trng hp ny tm C ca mt cu nm trong khi cht lng, p sut ph nn ln khi cht lng c gi l p sut ph dng. Nu mt khum l mt lm, tm C nm ngoi khi cht lng, p sut ph hng ra ngoi khi lng lm gim p sut ngoi ln khi lng nn c gi l p sut ph m. 2 p = (8.7)
R

Nu qui c: bn knh mt cu li : R > 0 bn knh mt cu lm: R < 0 Th cng thc tnh p sut ph : 2 p = (8.8)
R

p tuyn

- Trng hp mt khum c dng bt k: Laplace (Laplax) chng minh cng thc sau:
1 1 p = + R R 2 1

C1

C2

(8.9)
Hnh

Trong p: p sut ph ti M 8 15 R1 ,R2 l bn knh cong ca hai giao tuyn cong c c, khi mt khum b ct bi hai mt phng vung gc nhau, v cha php tuyn vi mt khum ti M. Qui c v du ca p; R1 ,R2 vn nh trn. 8.4.2 Hin tng mao dn 8.4.2.1 Hin tng Ly mt ng thy tinh c bn knh r b nhng vo trong cht lng,thc nghim cho thy mc cht lng trong ng chnh lch vi mc cht lng bn ngoi. Nu : - Cht lng lm t thy tinh th mc cht lng trong ng dng cao hn bn ngoi. - Cht lng khng lm t thy tinh th mc cht lng trong ng h thp hn bn ngoi.

- Trang 133 -

Vy : Hin tng cht lng trong ng mao qun dng ln hay h xung gi l hin tng mao dn.
h h

Hnh 8.16

8.4.2.2 Gii thch Nguyn nhn gy hin tng mao dn l do tc dng ca p sut ph di 2 mt khum trong ng mao qun, theo (8.8) : p =
R

- Nu mt khum lm: R < 0 p < 0 p sut ph hng ln trn lm cht lng trong ng b y ln trn. - Nu mt khum li R > 0 p > 0 p sut ph hng xung di, n nn ct cht lng trong ng thp xung. 8.4.2.3 Cng thc tnh chnh lch gia hai mc cht lng Gi s do mao dn lm mc cht lng dng ln trong ng. Xt hai im M, N trn cng mt mt ngang nh hnh v. N nm mt thong bn ngoi ng nn khng chu p sut ph, n ch chu p sut kh quyn pN = H. R M nm trong ng nn va chu p sut kh quyn va chu p sut php v c p sut thy tnh gy bi ct cht lng h p chiu cao h. N pM = H + h.g + p
M

Do M,N cng nm trn mt ngang nn : pM = pN nn H h.g +p = H p r 2 h== do: R = .g .g.R cos Nn : vi h=

2 cos r. .g

R r

Hnh 8.17

(8.10)

: gc b.
: Khi lng ring cht lng

g : Gia tc trng trng. Cng thc gi l cng thc Juyranh. Ta thy h cng ln nu r cng b tc tit din ng mao qun cng b.

- Trang 134 -

Trng hp khng lm t thnh bnh: mt khum trong ng l mt li; gc mp

2

nn h < 0 cht long trong ng ha thp xung hn mt thoang bn ngoai.

Hin tng mao dn thng gp trong i sng nh du ha thm thu vo bt n duy tr ngn la ca n; giy thm ht mc; nha nguyn c y ln cao trong thn cy do nha nguyn lm t mao qun. 8.5 P SUT THM THU 8.5.1 Dung dch long - Dung dch: khi cht rn ha tan trong cht lng thnh mt mi trng ng nht c gi l dung dch. V d: ng + nc dung dch ng. Cht lng c gi l dung mi, cht rn c gi l cht ha tan. Thng thng dung dch khng l mt hn hp v trong qu trnh ha tan th dung mi v cht ha tan tng tc nhau. Tuy vy trng hp lng cht ha tan l t th c th b qua tng tc gia dung mi v cht ha tan, ta c dung dch long l hn hp ng nht. Ngi ta cho rng i vi dung dch long, c th coi tp hp cc phn t cht ha tan trong dung dch nh l kh, n cng tc dng ln thnh bnh 1 p sut nh p sut ring phn ca mi kh trong hn hp. 8.5.2 p sut thm thu Tng t ng nng tnh tin TB ca phn t kh, ng nng tnh tin TB ca 1 phn t cht ha tan:
W =
3 kT 2

p sut do cc phn t ny gy nn trn thnh bnh cng c tnh theo cng thc : p=
Vy: p= 2 n0W 3

n0 : mt phn t cht ha tan

(8.11)

2 3 n0 kT = n0 kT 3 2 P : Gi l p sut thm thu.

+ Thc nghim: Mt bnh ch U gia c vch ngn bn thm K, vch bn thm ch cho nc i qua m khng cho phn t cht ha tan i qua. nc vo bnh ch U \, mc nc hai ng ca ch U bng nhau. Cho cht ha tan vo A (ng chng hn), thc nghim cho thy rng khi mc cht lng trong hai ng chnh nhau, cht lng trong A cao hn trong B.

- Trang 135 -

Vy: Hin tng chnh lch mt thong dung dch so vi mt thong ca dung mi trong mt bnh thng nhau ngn cch bi mt vch bn thm c gi l hin tng thm thu. + Gii thch: Cht lng c coi nh l mt cht kh rt c m: . Dung mi : cht kh A c mt phn t n0A . Cht ha tan: cht kh B c mt phn t n0B A B . Dung dch: l mt hn hp ca kh A v kh B. p sut do dung dch tc dng ln vch bn thm: p1 = (n0A + n0B). W p sut do dung mi (nc) tc dng ln K ngn B: p2 = n0A.
2 W 3
K Hnh 8 18

2 3

Chnh lch p sut hai mt vch bn thm l: p

1

- p2 =

noB.

2 W = p sut thm thu pth 3

Chnh lch p sut ny gy nn s chnh lch ca mt thong trong hai ng. T chnh p sut thy tnh ) chnh l p sut thm thu 8.5.3 Cng thc Van- t- hp (Vant Hoff) Da vo s ging nhau gia dung dch long v kh l tng. Vanthp tnh p sut thm thu theo phng trnh Clapeyron ca kh l tng:
m pth .V = m RT pth =

RT =

1 m . .RT V

Vy: Vi : C =

m :nng dung dch. V

(8.12)

: khi lng 1k.mol cht ha tan.

V : th tch dung dch. Cng thc c gi l cng thc Vanthp; ch p dng c cho dung dch long v cht ha tan khng b phn ly trong dung dch.

CC TH D
Th d1: Khi cc git nc c ng knh d1 = 2.10-3mm t li thnh git nc ln c ng knh d2 = 2mm th:

- Trang 136 -

a. Nng lng ta ra bao nhiu? b. Nc nng ln my ? Cho bit h s sc cng mt ngoi cu nc l = 0,073N / m . Gii : a. Gi n l s git nc t li thnh 1 git nc ln; n git nc nh c din tch mt ngoi l: S1 = n.4 .r12 v c nng lng mt ngoi l : v c nng lng mt ngoi l :
E1 = .S1 = .n.4. .r12 E2 = .S 2 = 4. .r22

- Git nc ln c din tch mt ngoi l: S 2 = 4. .r22 Khi n git nc nh t thnh mt git nc ln th nng lng mt ngoi thay i mt lng l:
E = E1 E2 = .(S1 S 2 ) = 4 n.r12 r22 r 4 4 n. r23 = .r23 do n = 2 r 3 3 1
3

(1)

V tng th tch ca n git nc nh bng th tch ca git nc ln nn:

Thay n vo (1) ta c :
r 2 d E = 4 . .r22 2 1 = . .d 2 2 1 r d 1 1

d2 > 1 nn E > 0 iu chng t qu trnh trn gii phng nng lng. d1

Nng lng gii phng:

E = 3,14.0,073 2.10

3 2

2.10 3 4 2.10 6 1 = 9.10 J

b- Phn nng lng c gii phng do s gim din tch mt ngoi s lm nng git nc ln T m:
E = Q = m.c.T

Trong m l khi lng git nc ln, c l nhit dung ring ca nc:

4 m = .r23 . ( l khi lung ring ca n) 3

Vy :

T = T =

3E 3 .r23 .c 4.3,14(10

c = 1kcal / kg = 4,18.10 J/kg

3

3.9.104
3 3

) .10

.4,18.10

= 0,050

- Trang 137 -

Th d 2 : Hiu mc nc trong 2 nhnh ca ng mao dn hnh ch U c ng knh trong ln lt l d1 = 1mm v d2 = 2 mm bng h = 1,4cm (hnh v). Xc nh h s sc cng mt ngoi ca nc. Xem nc lm t hon ton thnh ng. Gii : V nc lm t thnh ng nn mc nc trong thnh nh ca ng mao dn hnh ch U cao hn mc nc trong nhnh ln l h , cc mt khum ca nc cc nhnh ny l mt lm. Ly im B st di mt khum ca nhnh ln v im A nhnh nh ca ng mao dn sao cho A v B cng nm trong mt mt phng nm ngang. Khi ct nc trong ng thng bng th: pA = pB pA = p sut kh quyn + p sut ph gy bi mt khum + p sut gy bi ct nc h . pA = p0 - p1 + .g h (v mt khum lm nn p sut ph gy bi mt khum mang du m). pB = p sut kh quyn + p sut ph gy bi mt khum. = p0 - p2 Do: pB = pA nn: p0 - p2 = p0 - p1 + .g h Hay: T : =
.g h = p1 - p2 =
4(d 2 d1 )
=
r r 2 2 = 2 2 1 r .r r1 r2 1 2

.g.h.d1.d 2

103.9,81.1,4.102.103.2.103 0,073 N / m 4.(2.10 3 10 3 )

BI TP T GII CHNG VIII : CHT LNG

Bi 8.1: Tnh cng cn thit thi mt bong bng x phmg t n bn knh r = 7cm. Bit h s cng mt ngoi ca nc x phng l = 4.102 N/m. p sut kh quyn p0 = 1,01.105N/m2. S: 8,2.10-3 J Bi 8.2: Mt ci khung lm bng nhng on dy kim loi cng. on dy AB A linh ng, di l = 15cm. Khung c ph mt mng x phng c h s sc cng mt ngoi = 0,045N/m ( hnh). Tnh cng cn thc hin ko AB ra mt on x = 4cm B -4 S: 5,4.10 J Bi 8.3: xc nh sc cng mt ngoi ca ru, ngi ta lm nh sau: cho ru trong mt ci bnh chy nh git ra ngoi theo mt ng nh thng ng c ng

- Trang 138 -

knh 2mm. Thi gian git ny ri sau git kia l 2s. Ngi ta thy rng sau thi gian 780s th c 10g ru c chy ra. Tnh h s sc cng mt ngoi ca ru; coi ch tht ca git ru khi n bt u ri c ng knh bng ng knh ng nh git. S: 4.10- 4 N/m Bi 8.4: Hai ng mao dn ln lt c ng knh bn 0,5mm v 1mm nhng vo 1 bnh ng cht lng. Tnh hiu cc mc cht lng trong hai ng mao dn nu: a. Cht lng l nc. b. Cht lng l thy ngn. H s cng mt ngoi ca nc v thy ngn ln lt l 1 = 0,073N/m,
2 = 0,5N/m, khi lng ring ca nc v thy ngn l 1000kg/m3 v 13600kg/m3

S: 3cm , 1,5cm Bi 8.5: C hai tm thy tinh phng t song song cch nhau mt khong d = 0,2mm nhng thng ng vo mt cht lng. Xc nh khi lng ring ca cht lng nu bit chiu cao khi cht lng gia hai tm thy tnh dng ln mt on h = 3,24cm, h s sc cng mt ngoi ca cht lng l = 0,027N/m. Xem cht lng lm t hon ton thy tinh. S: 849kg/m3 Bi 8.6: Cn phi dng mt lc bng bao nhiu nng mt vng nhm t nm ngang trong nc c ng knh trong d1 = 50mm, ng knh ngoi d2 = 52mm, chiu cao h = 100mm ra khi mt nc ?. Bit khi lng ring ca nhm l D = 2,8 g/cm3, h s sc cng mt ngoi ca nc = 0,073N/m. C bao nhiu phn trm lc cn tm trn dng thng sc cng mt ngoi ca nc?. S: 6,6.10-2 N ; 18% Bi 8.7: Hiu mc nc trong hai nhnh ca ng mao n hnh ch U c ng knh trong ln lt l d1 = 1mm v d2 = 2mm bng h = 1,4cm. Xc nh h s sc cng mt ngoi ca nc lm dnh t ho ton thnh ng. S: 0,073N/m Bi 8.8: Hai git thy ngn c bn knh mi git 1mm nhp li thnh mt git ln. Hi nhit ca thy ngn tng ln bao nhiu ?. Cho bit thy ngn c h s sc cng mt ngoi = 0,5N/m, khi lng ring = 13,6.103 kg/m3, nhit dung ring c = 0,138J/kg. . S: 1,64.10-4

- Trang 139 -

CHNG IX :

CHT RN KT TINH
9.1 I CNG V CHT RN
9.1.1 Cht rn kt tinh 9.1.1.1 Tinh th a phn cht rn kt tinh c cu to tinh th, cc ht cu thnh lun c khuynh hng chim v tr bn vng ( khong cch 2 phn t r ro) t cc ht c sp xp trong khng gian theo 1 cu trc hnh hc nht nh bn vng, hnh thnh nn tinh th V d: Tinh th mui: dng lp phng, + ion Na v Cl- lin kt cht ch nhau. Hnh 9.1.1.2 Tnh d hng ca tinh th 9.1 Trong tinh th tnh cht vt l theo nhng phng khc nhau l khc nhau, ngi ta gi l tnh d hng. V d : Tinh th than ch (Graphit ) c cu to theo lp, nu tch than ch theo lp th rt d nhng tch theo mt vung gc vi lp th rt kh. Tnh dn in, dn nhit, khc x nh sng...theo cc hng khc nhau cng khc nhau; tt c cc tinh th l d hng. 9.1.1.3 Phn loi - Cht rn n tinh th l loi cht rn cu thnh bi 1 loi tinh th. V d: - Mui n: cc mui c to thnh bi tinh th mui nh c dng lp phng. - Cht rn a tinh th l loi cht rn c cu thnh bi nhiu loi tinh th khc nhau lin kt hn hp li m thnh. Do tnh lin kt hn n m cht rn a tinh th khng c tnh d hng, tnh d hng ca cc tinh th con b tr ln nhau lm vt rn a tinh th c tnh ng hng; do n c nhit nng chy nht nh, tnh dn nhit, dn in, gin n... ging nhau theo mi phng. 9.1.2 Cht rn v nh hnh Cht rn v nh hnh khng c cu trc tinh th; cc ht to thnh phn b hn n bn trong khi cht. Thc t, trt t gn (trong mt phm vi nh ) cc ht cng c phn b theo mt trt t no , nhng trt t ny khng lan rng khi xt trong phm vi ln, ton b khi cht. V d: Thy tinh, nha thng...l loi cht rn v nh hnh.

- Trang 140 -

+ c im : - Cc tnh cht vt l ca cht rn v nh hnh nh tnh dn in, dn nhit, bn... l ging nhau theo mi phng, t vt rn v nh hnh c tnh ng hng. - Vt rn v nh hnh khng c nhit nng chy xc nh, trong qu trnh nng chy nhit bin i lin tc. - Khi b gy 1 vt rn v nh hnh th vt gy trn, ra sc cnh, iu ny hon ton khc vi vt rn kt tinh. - Dng v nh hnh ca cht rn km bn v th nng tng tc phn t ln hn th nng tng tc dng tinh th nn nu lu th cht v nh hnh c th chuyn sang dng tinh th. 9.1.3 Tinh th lng Mt s cht lng (hu c) c tnh chy ca cht lng, nhng li c tnh lng chit ca tinh th, nn c gi l tinh th lng. + c im: - V mt cu trc: tinh th lng va ging cht rn trt t gn, va ging cht lng trt t xa. - Tinh th lng ch tn ti mt nhit nht nh. Khi nung nng n chy thnh cht lng; khi lm lnh th n tr li dng tinh th. V d: cc m sng, x phng tan trong nc: l nhng tinh th lng. - nhit , p sut khc nhau; tinh th lng c tnh cht vt l khc nhau - Ty theo cu trc tinh th (dng si, dng lp, dng xon c) ngi ta phn tinh th lng thnh nhng loi khc nhau: Nmatic, Smectic hoc Cholextric...

9.2 CU TRC TINH TH

9.2.1 Nhng loi mng tinh th 9.2.1.1 Cc c trng chung ca mng tinh th V mt hnh hc c th coi tinh th l mt a din: mt hnh khi gii hn bi cc mt b. + Mng tinh th: Do lin kt phn t gia cc ht bn trong tinh th c phn b theo mt trt t nht nh, tun hon theo c 3 chiu trong khng gian to thnh mng tinh th cht rn. + Cc nh ngha khc: - Nt mng: cc ht hnh thnh tinh th nm nt mng - Hng mng: nt mng nm trn mt ng thng gi l hng mng - Mt mng: cc nt mng nm trn mt mt phng gi l mt mng

- Trang 141 -

- mng: cc mt mng chia ct khng gian thnh nhng khi nh ging ht c gi l mng - mng c s: mng nh nht phn nh c cu trc ton b mng c gi l mng c s. . a ,

c : ba vect c s.
Hnh 9.2

. di a, b, c : cc chu k mng . Cc gc , , gia cc cp vect c s : hng s mng. C th to nn mng tinh th bng cch dch chuyn mng c s dc theo 3 phng vi khong dch chuyn bng cc vect

c.

9.2.1.2 Phn loi mng tinh th Nh tinh th hc ngi Php Bravais cho rng v c bn ch c 14 loi mng tinh th c c trng bi 14 mng c s khc nhau; 14 mng ny c xp thnh 7 h nh sau :
TT H GC = = = 90 = = 90 = 120o
o o

TRC

1 2 3 4 5 6 7

Lp phng Bn phng Su phng Mt thoi Trc thoi Mt nghing Ba nghing

a = b = c a = b c a = b c a = b= c a b c a b c a b c

= = = 90o

= = 90o = = = 90o = = 90 90o 90o

o

Hnh 9.3

- Trang 142 -

a phn tinh th ca cc nguyn t ha hc thuc h lp phng (35 nguyn t), mt s khc thuc loi mng su phng, trong c cacbon graphit (than ch). 9.2.2 Nhng mng vt l Ngoi s khc bit c tnh hnh hc ca mng tinh th, khi ch n kha cnh vt l: bn cht cc ht to thnh mng, cc lc tc dng gia chng... ngi ta c th chia tinh th thnh 4 loi : 9.2.2.1 Tinh th ion Cc ht nt mng l cc Ion dng hoc m, lin kt gia chng l lin kt Ion, gy bi lc ht Culng. T cc ion (+) v ion (-) c sp xp xen k b cht nhau. V d : Tinh th NaCl (mui n). Cc nt mng c chim bi Ion Na+ hoc Cl-, tinh th c dng lp phng. Hnh Nhit nng chy ca tinh th loi ny thng cao; NaCl 9.4 nng chy 8000C, KCl nng chy nhit 7900C. 9.2.2.2 Tinh th nguyn t Cc ht nt mng l cc nguyn t trung ha, lin kt gia chng l lin kt cng ha tr, do s gp chung cc in t ha tr m nn. V d: Germani, Silic, kim cng...: c 4 e ha tr cng tham gia lin kt cng ha tr. 9.2.2.3 Tinh th kim loi Cc nt mng b chim bi cc ion (+) cn khong khng gian gia chng c cc in t t do. Lin kt trong tinh th loi ny c thc hin bi cc electron t Hnh do c vai tr xc tc v chng c th di 9 5 chuyn trong ton tinh th lm tinh th dn in tt. 9.2.2.4 Tinh th phn t Cc nt mng c chim bi cc phn t trung ha nh: H2; O2; N2; Cl2... do phn b in tch trong phn t c tnh bt i xng lm phn t b phn cc, mi phn t loi ny ging mt lng cc in. Khi hai phn t gn nhau xut hin tng tc phn t, tng tc ny yu hn nhiu so vi cc loi tng tc khc nn cht rn dng tinh th phn t thng km bn v c nhit nng chy thp. V d: tinh th CO2 l loi tinh th phn t. 9.2.3 Cc khuyt tt mng tinh th

- Trang 143 -

+ Mng tinh th l tng: mng ny c cu trc hon chnh ng nh m t hnh hc ca chng. Thc t mng tinh th thc c nhiu sai hng (khuyt tt), t tnh tun hon l tng ca mng b vi phm. Cc sai hng c th tng im trn mt ng mng, cng c th trn ton ng mng hoc mt mng. Cc sai hng thng gp mng tinh th thc l: 9.2.3.1 Sai hng im - nt mng khng c ht; t c nt trng - Nt mng b chim bi mt nguyn t hoc mt Hnh loi ht khc. (tp cht) 9 6 - C tha nguyn t gia hai nt mng. 9.2.3.2 Lch mng : c chia lm hai loi - Lch mng b: c tha mt na mt mng (AA) Hnh - Lch mng xon: do s dch mt mt phng 9.7 nguyn t sang bn cnh, lm mt mng b nghing (xon). Hnh 9.2.3.3 Sai hng mt 9.8 - mt tip gip gia cc tinh th con trong vt rn a tinh th to thnh nhng min c b dy c vi ln kch thc phn t. Khi nhit tng, linh ng ca cc ht tng ln, min ny ln dn lm lch mng. Cc sai hng trong mng tinh th lm thay i tnh cht v m ca vt rn. Chng hn: lch mng b lm vt rn km bn, ch cn mt lc nh cng c th lm t cc lin kt trn mt ng mng. Tuy vy mt s trng hp cc sai hng trong mng li c ch, chng hn trong lnh vc bn dn, ngi ta a vo mng tinh khit mt s nguyn t l (tp cht) iu ny lm thay i cu trc nng lng ca bn dn tinh khit; khin n c th dn in tt hn. V d: Asen (ha tr 5) c a vo mng Ge (ha tr 4) tinh khit; khi 1 nguyn t As s lin kt vi 4 nguyn t Ge ln cn cn tha 1e- ; As d dng phng thch e- ny tr thnh Ion + , hnh thnh bn Hnh dn tp cht Ge - As c thm nhiu electron dn nn 9 9 dn in tt hn.

9.3 CHUYN NG NHIT TRONG TINH TH, NHIT DUNG

9.3.1 Chuyn ng nhit ca phn t cht rn

- Trang 144 -

9.3.1.1 Chuyn ng nhit nhit thng, cc phn t cht rn c ng nng chuyn ng nhit (ng vi mt bc t do) rt b:
1 kT << Wt(min). Nng lng ton phn ca phn t cht 2

rn ch yu l th nng tng tc phn t, nng lng ny ch yu nm trong phm vi ca h th nng ca biu tng tc phn t. T phn t cht rn ch dao ng quanh VTCB r0, khong cch r gia hai phn t rn thay i rt t ch trong on IK. Do cc phn t rn lin kt cht ch vi nhau nn s dao ng ca mi phn t c nh hng ln ton b lm cc phn t ln cn cng dao ng; dao ro B ng nhit l mt dao ng tp th. T : S dao ng lin kt vi nhau gia cc phn t rn c gi l chuyn ng nhit ca cht rn.
Hnh 9 10

9.3.1.2 Cc c trng ca chuyn ng nhit - Bin : Bin dao ng nhit r rt b, c gi tr c

1 0 A . Vi bin 10

b c c th coi dao ng ca phn t rn l 1 dao ng iu ha. - Tn s : Dao ng trong cht rn l dao ng ca mt tp th phn t. T dao ng ca mt phn t rn c th phn tch thnh 3 dao ng iu ha theo 3 phng (x, y, z). Nu tinh th c N phn t th tng ng c 3N dao ng iu ha tn s v. Cc dao ng phn t lan truyn trong tinh th nh nhng sng gi l sng nhit n hi, di tn ca sng nhit n hi rt rng: 102 1013Hz nhng theo bai n lun b chn vD. - Nng lng: Theo c in, nng lng dao ng tng ng vi mt bc t do l: h = Tuy vy, thng k lng t chng minh uc nng lng trung bnh ca mt bc t do dao ng l : = (9.1)
e kT 1

9.3.2 Nhit dung ring ca cht rn Ta bit rng: Q = m.c.dT nu m = 1kg th nhit dung ring: c =
Q
dT

i vi cht rn, h s gin n nhit rt b nn c th coi nh h nhn nhit m khng sinh cng, lng nhit ny ch tng ni nng (Q = dU ). T :

- Trang 145 -

Nhit dung ring : c = C th coi:

dU dT

c =

cV = cp =

dU dT

Nu h c N phn t (hoc nguyn t ) th nng lng dao ng nhit trung bnh ca h tng ng vi 3N dao ng iu ha: U = 3N. = 2 (9.2)
e kT 1

9.3.2.1 nhit T cao : Do nhit cao nn

kT

<< 1

e kT 1 +

kT

U = 3N.
1+

kT

= 3 N .kT 1

(9.3)

c = cp = cV =

dU = 3N.k = Const dT

(9.4)

Vy: nhit cao, nhit dung ring ca cht rn khng ph thuc vo nhit , n l 1 hng s. 9.3.2.2 nhit T thp: T O0K Theo bai, tn s dao ng nhit ca phn t cht rn lun b chn trn
< D . Cc kt qu tnh ton thng k cho thy ni nng h:
T 3 4 U = .N .K .TD T 5 D
4

vi TD = U = a.T4

D
k

: nhit Dbai ca cht rn. (9.6) (9.7)

Hay :

T ; nhit dung ring: c =

dU = 4a.T 3 dT

Vy: nhit thp nhit dung cht rn t l vi ly tha bc ba ca nhit tuyt i ca khi cht rn. y l ni dung nh lut bai. Kt qu ny hon ton ph hp vi thc nghim. 9.3.3 S gin n v nhit ca cht rn Khi nhit tng, ni chung th tch vt rn tng nh, nguyn nhn l do khong cch r gia cc ht trong mng tinh th tng khi nhit tng. lm r ta xt li ng cong th nng tng tc phn t. Gi s: nhit T1 , phn t rn c nng lng ton phn W ng vi on ngang IK. Khong cch trung bnh gia hai phn t nhit ny l :

- Trang 146 -

r1 = OM =

OA + OB 2

M : Trung im ca AB

Khi nhit tng n T2 (T2 > T1) ,ng nng chuyn ng nhit tng lm nng lng ton phn ca phn t W > W; ng vi on MN nm cao hn MN. Wt Do ng cong h th nng khng i xng, phn bn phi choi xa hn phn bn tri nn khong cch trung bnh gia hai ht tng ln
OA'+OB' OA + OB r2 = ON = > r1 = 2 2
O A ro B I I r K K

t kch thc vt rn tng khi nhit tng S gin n ca vt rn c phn thnh 3 loi:

Hnh 9.3.3.1 Gin n di 9.11 Gi s: mt vt rn c kch thc di l0 vt tri rt nhiu so vi kch thc ngang nhit t0 (t0 = 00C). Khi vt nhn nhit s gin kch thc ch yu theo chiu di ca vt, ta c s n di. Thc nghim cho thy rng: nhit t ( t = t t0 = t ) chiu di vt tng t

l bc nht theo nhit : l = a.l0.t . l = l - l0 .a: h s n di [ -1] (9.8) Chiu di vt nhit t: l = l0 + l = l0 +a.l0t l = l0 (1 + a.t) (m) (9.9) H s n di a ph thuc vo bn cht v nhit vt v c gi tr rt b, khong thay i ca a: 10-5 -1 10-6 -1 9.3.3.2 Gin n khi L s gin n th tch ca vt rn (theo 3 phng) di tc dng nhit. Gi s: Mt vt rn ng hng hnh khi lp phng c cnh l0 nhit t0 = 00C ; nhit t th tch ca vt: V = l3 = l03(1 + at)3 v a.t rt b nn 3 2 2 3 3 (1 + at) = 1 + 3at + 3a t + a t 1 + 3at V = l03(1 + 3at) = V0(1 + bt) Vy : V = V0(1 + bt) vi b = 3a : h s n khi (9.10) i vi vt rn c tnh d hng, h s n theo cc phng l khc nhau: a1 a3. Khi h s n khi: b = a1 + a 2 + a3

a2

- Trang 147 -

Vt d hng khi gin n khi, hnh dng vt s khc vi ban u v s n theo cc phng l khng ng u. 9.3.3.3 Lc n v lc co khi vt rn chu tc ng nhit Khi 1 vt rn nhn nhit, nhng khng c gin n th bn trong vt s xut hin nhng lc rt ln. gin di ca thanh ng vi nhit tng t : l = a.l. t gi thanh khng gin di th phi tc dng vo thanh mt ng lc pn ma:
l p n 1 = l = .l. pn E l E

E: sut Ing (9.12)

hay:

1 l. pn = a.l.t pn = a.E.t E

V d : St (Fe) c 10-5-1; E = 22.1010N/m; Nu t = 180C pn = 10-5.22.1010.10 = 220 atm Trong xy dng cn ch n cc ng lc, trnh v cng trnh ngi ta thit k cc on h 2 u ch rp ni khng tip xc vi nhau. 9.3.4 S bin dng ca vt rn tinh th Di tc dng ca ngoi lc lm vt rn b bin dng. C th chia thnh 2 loi bin dng : 9.3.4.1 Bin dng ko Gi s 1 thanh ng cht, c gi cht mt u; u cn li c ko bi lc F song song vi chiu di thanh. Nu F ln, thng c lc lin kt phn t th thanh di ra ng thi b ngang b li. Bin dng c gi l bin dng ko. c trng ca bin dng ko l - ng sut: =
F S
l0

l
F

(9.13) Hnh

9 12

S : tit din thanh, > 0 hoc < 0 - bin dng tng i:

=
l l

(9.14)

l0 :chiu di ban u l : chiu di khi b bin dng Thc nghim chng t: = . : h s ph thuc vo bn cht vt Vy :
=
1

l = l - l0

= E.

(9.15)

- Trang 148 -

: sut Ing hay cn gi l mdun n hi Khi vt chu bin dng ko th b ngang d ca vt b li, n cng chu bin dng. Gi n =
d : bin dng tng i ngang; d

E=

Ta c h thc sau:
n = .

(9.16)

: h s t l gi l h s Patxng, t 0,25 0,5

9.3.4.2 Bin dng ct Gi s: Mt chic bulng ni 2 thanh A v B ca ng tu. Khi thanh A chu tc dng mt lc hng ngang, thanh A b dch chuyn theo phng ca lc F ng thi lm cho bulng ghp ni hai thanh A ,B cng b bin dng; bin dng c gi l bin dng ct hoc bin dng lch (do), A nu F qu ln bulng s b t. B + c trng ca bin dng ct: Hnh - ng sut tip tuyn:
=
Ft S

(9.17)

9.13

Ft : lc tc dng song song ln mt ct S : tit din chu tc dng lc - bin dng tng i : tg =
DD' ND

C C D D

M N Hnh 9 14

i vi bin dng nh tg = thc nghim cho thy:

= G. G: sut ct
E 2(1 + )

(9.18)

Theo l thuyt n hi, gia cc vt bin dng c mi lin h: G= (9.19)

9.3.4.3 Gii thch s bin dng theo cu trc mng Do tc dng ca ngoi lc F lm cho vt b bin dng ko; khi khong cch gia hai ht trong cht rn b lch kho v tr cn bng 1 on x: r = r0 + x. Nu x b th r > r0 (khng ln lm).

- Trang 149 -

bin dng tng i ln. Khi ngng tc dng lc th vt khng tr li hnh dng

khong cch r, ngoi lc F v lc ht phn t f cn bng nhau. Khi nu thi khng tc dng ngoi lc th lc ht phn t ko ht v v tr c (ng vi khong cch r0) vt tr li hnh dng c: ta c bin dng n hi. E 4 Biu ( ) ng vi on AB, 2 : gii hn n hi, D C 3 l trong khong b ( : 1 2%) 2 bin dng tng i = B l 1 A Bin dng ny tun theo nh lut Hc. O G Nu ngoi lc F ln th vt b bin dng nhiu, Hnh 9.15 D ban u m vn gi 1 s bin dng no ng vi 0 0 . Bin dng c gi l bin dng do. Biu ( ) ng vi on BC. 3 : gii hn do. Bin dng loi ny

khng tun theo nh lut Hc. - on CD: ng vi ng sut = dng: =

F khng tng m vt vn tip tc b bin S

l tng. Bin dng ny gi l bin dng chy. Vt nh b chy l

- on DE : Nu tng lc F tng ng sut vt tip tc b bin dng tng cho n E vt b t. 4 c gi l gii hn bn. Theo l thuyt v cu trc mng: giai on u ca bn dng do (BC), ngoi lc F ko cc mt nguyn t c lch mng trt ln nhau, nhng lch mng tuyn (khuyt tt) c lin kt yu b ko ra khi tinh th. Khi ng sut = 3 th cc lch mng u b tc dng, khi din ra bin dng chy. Sau giai on chy th vt bin dng tr nn cng li v khi ng sut = 4 th vt b t v ngoi gii hn bn. CC TH D Th d 1 : Mt dy dn bng thp c ung knh 1mm nhit t1 = 200C. Mt u dy c gi cht, ri ko cng dy vi mt lc F1 = 98N. Dy c lm ngui n nhit t2 = -200C. Hi phi gi dy mt lc bng bao nhiu chiu di ca dy khng i? Cho bit h s dn n di ca thp l = 1,2.10-5 -1, mdun n hi ca thp l E = 2,2.1011N/m2 Gii : Chiu di ca dy nhit t1: l1 = l0( 1 +t1) Chiu di cu dy nhit t2: l2 = l0(1 +t2) Khi h nhit t t1 xung t2, bin dng ca dy l: l = l2 - l 1 = l 0( t 1 - t 2)

- Trang 150 -

V bin dng t i :
l l = (t1 t2 ) l1 l0

Khi h nhit , do lc ht phn t, dy b co ngn li. Mun cho chiu di ca dy dn khng i th ngoi lc F2 (cha k lc cng dy) phi cn bng vi lc ht phn t. Theo nh lut Hc ta c:
F l = 2 = l0 ES F2 .d 2 E. 4

Do :

F2 =

Ed 2 l .E.d 2 . = (t1 t2 ). 4 4 l0
F = F1 + F2 = F1 + (t1 t2 ).

Vy mun chiu di ca dy khng i, ta phi gi dy bng mt lc:

E.d 2
4 3,14.2,2.1011.106 = 180,9 N 4

F = 98 + 1,2.10 5 [20 ( 20 )].

Th d 2: Mt a trn lm bng vt liu c h s n di l c nhit t1, tm mt a c mt l trn ng knh D1, cn phi t nng a thm bao nhiu na mt qu cu ng knh d c th lt qua l trn ? Gii : nhit t2, ng knh ca l l D2 v bng d th qu cu chui lt qua l trn . D (1 + .t2 ) D2 = 1 =d 1 + .t1
D1 (1 + .t2 ) = d (1 + t1 ) t2 = t = t2 t1 = d D1 + d . .t1 D1
1

(d D1 ) + d . .t1 t
.D1

T : t =

(d D1 ) + d . .t1 t1. .D1 = (d D1 ) + .t1 (d D1 ) = (d D1 )(1 + .t1 )

.D1 .D1 D1

BI TP T GII

CHNG IX: CHT RN

- Trang 151 -

Bi 9.1: Mt si dy cao su di 0,5m c cng ra chiu di ca n tng ln gp i. Tm ng knh ca dy cao su khi b cng nu trc khi cng ng knh ca n l 1cm, bit h s Potxng i vi cao su l 0,5. S: 0,5cm Bi 9.2: Xc nh bin dng t i dc ca mt thanh ng nu khi ko n ta tn mt cng 0,12J. Bit chiu di ca thanh l 2m, tit din ngang ca thanh l 1mm2, mdun n hi ca dy l E = 0,12.1010N/m2. S: 0,001 0 Bi 9.3: 0 C mt thanh km c di 200mm, mt thanh ng c di 201mm. Tit din ngang ca chng bng nhau. Hi: a. nhit no th chiu di ca chng bng nhau? b. nhit no th th tch ca chng bng nhau? S: 4200C ; 1400C Bi 9.4: Mt ci m bng nhm dung tch 3dm3 cha y nc 50C. Tm lng nc trn ra khi ng khi un nc ln 700C. Nu coi: a. m khng gin n. b. m c gin n. Bit h s n di ca nhm l 2,4.10-5 -1, h s n khi ca nc 700C l 0,000587-1. S: 6,84.10-5m3; 5,44.10-5m3 Bi 9.5: Th tch mt bnh bng ng thau tng thm 0,6% khi c nung nng. Hi bnh c nung nng thm bao nhiu . Bit h s n di ca ng thau l 2.10-5 K-1. S: 1000K Bi 9.6: di nh nht ca mt si dy thp treo thng ng l bao nhiu n b t do trng lng ? Gii hn bn ca thp l 3,2.108N/m2, khi lng ring l
= 7,8.103 kg / m3 .

S: 4200m

- Trang 152 -

CHNG 10 :

S CHUYN PHA CA VT CHT

10.1 KHI NIM V PHA, S CHUYN PHA
10.1.1 Khi nim v pha + Pha: Tp hp nhng phn ng tnh trong mt h c coi l c cng mt pha. - Phn ng tnh trong h l phn m cc c trng vt l ca n ( dn in, dn nhit...) l nh nhau trong h hoc bin i lin tc. c im d nhn bit cc pha trong h l khi chng c phn cch nhau r rt bi mt ngn cch. + V d: - Khng kh c sng m l mt h hai pha . Pha kh: khng kh. . Pha lng: cc git nc nh. - Hn hp nc v du ha l h hai pha: pha nc v pha du c ngn cch vi nhau bi mt mt phn cch r rt. - Dung dch nc v ru etylic l h 1 pha. Trng thi ca vt cht c th 3 dng: rn, lng, kh nhng pha th c th nhiu hn. 10.1.2 S chuyn pha Trong iu kin nhit v p sut thch hp th mt h chuyn t pha ny sang pha khc: ngi ta gi l qu trnh chuyn pha. - V d: S bin i trng thi ca mt h t rn sang lng sang kh hoc ngc li: l mt trng hp ca bin i pha. - Ngi ta chia chuyn pha thnh hai loi: 10.1.2.1 Chuyn pha loi I + c trng chung: - C thu nhit hoc ta nhit, gi l nhit chuyn pha. - Th tch ring thay i t ngt. T c im trn dn n Entropi h, mt khi lng h ( = nng lng h bin i nhy vt. + Cc qu trnh bin i pha loi 1 thng gp l: - S nng chy, s ng c.
m ) v v

- Trang 153 -

- S ha hi, s ngng t. - S thng hoa, s ngng hoa... 10.1.2.2 Chuyn pha loi II + c trng chung : - Khng c nhit chuyn pha: h khng trao i nhit vi bn ngoi. - Th tch ring khng thay i t ngt m bin i lin tc. - Mt s tnh cht vt l ca h nh nhit dung ring cP, h s n ng p
=
1 V 1 V ; h s nn ng nhit T = bin i t ngt. V T P V P T

+ V d: - S chuyn pha ca kim loi sang siu dn nhit cc thp nh: Ch (Pb) nhit T = 7,260K Nhm (Al) nhit T = 1,140K

10.2 MT S HIN TNG CHUYN PHA LOI I

10.2.1 S nng chy v s ng c - S nng chy l qu trnh vt cht chuyn t pha rn sang lng. V d: nc 00C (rn) sang nc 00C (lng) - S ng c l qu trnh vt cht chuyn t pha lng sang pha rn (ngc vi qu trnh nng chy). 10.2.1.1 c im - Qu trnh nng chy hoc ng c ch din ra khi c trao i nhit gia h v khong ngoi. - mt gi tr p sut ngoi, cht rn kt tinh c mt nhit nng chy v nhit ng c xc nh, nhit c gi khng i trong sut thi gian vt nng chy hoc ng c. - Trong cng mt iu kin nh nhau, cht rn kt tinh nng chy v ng c cng mt nhit . V d : Fe c tnc = 15300C Cu c tnc = 10330C Vonfram c tnc = 33700C - Khi vt rn nng chy hoc ng c hon ton th nhit vt li tip tc thay i. - S bin i th tch ring: thng thng khi nng chy th tch ring vt rn tng, ngc li khi ng c th tch ring gim. Tuy vy vn c mt s trung hp

- Trang 154 -

th tch ring gim khi nng chy v tng khi ng c, ngi ta cho rng s cht loi ny c pha rn rng hn pha lng. - nh hng ca p sut ngoi: khi p sut ngoi tng, nhit nng chy tnc tng, iu ny c gii thch l: trong iu kin p sut ln, s n th tch ca vt nng chy b cn tr nhiu hn lm mng tinh th kh b ph v hn. 10.2.1.2 Gii thch + Qu trnh nng chy: vt rn kt tinh khi nhn nhit th ng nng chuyn ng nhit v th nng ca cc ht cu thnh u tng lm cc ht tch xa nhau hn. - Khi nhit vt t t = tnc ng nng chuyn ng nhit ca cc ht ln, bin dao ng nhit ln lm lin kt phn t b ph v, cu trc tinh th b ph v, qu trnh nng chy bt u... nhit tnc gi l nhit nng chy. Trong khi nng chy nhit ca h gi khng i, phn nng lng cung cp c gi dng ni nng ng vi s tng thm ca th nng cc ht; nu tnh cho mt n v khi lng th nhit lng tng ng gi l nhit nng chy ring L (hoc n nhit). - Khi ton b trt t ca tinh th hon ton b ph v, vt b nng chy hon ton, qu trnh nng chy kt thc. - Nhit nng chy tnc v n nhit L l cc i lng c trng cho vt rn tinh th. V d : Nc c L = 80 kcal/kg St c L = 66 kcal/kg Ch c L = 6,3 kcal/kg + Qu trnh ng c: (Cn gi l qa trnh kt tinh) l qu trnh ngc vi qu trnh nng chy. cng mt iu kin, nhit ng c t ca h ng bng nhit nng chy tnc. Tuy vy thc t cho thy trong qu trnh ng c thng xy ra mt s chm tr no , tc l khi nhit h gim n gi tr t = t m cht lng vn cha ng c, hin tng c gi l s chm ng; loi b ch cn thm vo cht lng mt vi mu tinh th nh th qu trnh ng c s din ra ngay. 10.2.2 S ha hi v s ngng t + S ha hi: Qu trnh vt cht chuyn t pha lng sang pha hi (kh) c gi l s ha hi. S ha hi thng din ra 2 dng: bay hi v si. - Bay hi l s ha hi xy ra t mt thong cht lng v nhit bt k. - Si l qu trnh ha hi mnh bng s to thnh cc bt hi (kh) trong lng cht lng, cc bt hi ny chuyn ng v pha mt thong v thot ra khi khi cht lng qua mt thong.

- Trang 155 -

V d : Nc bay hi v nc si l hai hin tng khc nhau. + S ngng t: l qa trnh ngc vi qa trnh bay hi, vt cht chuyn t pha hi sang pha lng; hi mt ngoi ca khi cht lng c th ngng t tr li thnh lng. Hi ngng t ta ra mt nhit lng ng bng nhit lng nhn trong qu trnh bay hi. 10.2.2.1 c im - Khi nhit tng, tc bay hi tng. - Tc bay hi ph thuc vo iu kin ngoi (gi ...nh hng n tc bay hi). - Nhit ha hi ring r (nhit cung cp mt n v khi lng cht lng chuyn thnh hi) ph thuc vo nhit khi cht lng v p sut ngoi tc dng ln b mt cht lng. 10.2.2.2 Gii thch - S ha hi: mt nhit nht nh T, cc phn t cht lng c ng nng khc nhau. lp mt ngoi ca khi cht lng c nhng phn t c ng nng ln c th thng c lc ht phn t gn chng v that ra khi khi cht lng thnh hi. Ngc li. -S ngng t: Hi khi tip xc vi vt c nhit hp hn, ng nng chuyn ng nhit gim khi tng tc phn t c th lin kt chng li thnh lng. 10.2.2.3 Hi bo ha Khi cht lng bay hi trong mt bnh kn c nhit T, p sut ca pha hi tng t gi tr cc i pbh th khng tng na khi ta c hi bo ha. pbh c gi l p sut hi bo ha. hi bo ha; s phn t t th lng sang th hi ng bng s phn t th hi ngng t thnh lng, khi c s cn bng ng gia th lng v th hi. + c im: . nhit T p sut hi bo ha c mt gi tr nht nh . Khi nhit tng, p sut hi bo ha tng. . pbh khng ph thuc vo th tch hi m ph thuc vo hnh dng ca mt thong (lng - hi). 10.2.2.4 S si H S si l qu trnh bay hi mnh ca cht lng bng cch to thnh nhng bt hi trong lng khi cht lng, cc bt hi ny h thot ra khi mt thong. cht lng si th trong lng khi cht lng phi c nhng bt hi. iu kin tn ti bt hi l p sut hi Hnh v kh trong bt phi cn bng vi p sut lng bn ngoi. 10 1

- Trang 156 -

+ Xt 1 bt hi su h i vi mt thong. -p sut bn trong bt: pbh + p (p : p sut cc kh khc ha tan bn trong cht lng) 2 -p sut bn ngoi : H + gh +
R

[ H: p sut kh quyn; gh : p sut thy tinh; mt cu ca bt ]

2 R

2 :p sut ph gy bi R

pbh + p = H + gh +

Khi bt hi kh ln

2 b ; gh cng b (do h khng ln), v p cng b nn R

trong gn ng pbh H; khi do lc y Archimede bt hi b y ln mt thong v v ra hnh thnh s si. T : Di p sut ngoi xc nh H, mt cht lng si nhit ts ng vi p sut hi bo ha ca n pbh bng p sut ngoi H. 10.2.3 S thng hoa v s ngng hoa - Cc qu trnh ha hi hoc ngng t din ra gia th rn v th hi c gi l s thng hoa v s ngng t. V d : p sut thng: bng phin, it tinh th... th rn d dng chuyn sang th hi. - S thng hoa gy bi cc phn t mt ngoi ca khi cht rn c ng nng ln thng c cc lc ko li (vt c h th nng) v bt ra khi vt rn to thnh hi. - Nhit thng hoa l nhit lng m vt rn hp th thng hoa. tha bo ton nng lng: nhit thng hoa bng tng nhit nng chy v nhit ha hi. - S ngng hoa: qa trnh cc phn t hi quay tr li th rn. Qu trnh ny din ra nu khng gian xung quanh vt rn l kn.

10.3 TH TRNG THI CA NGUYN CHT, IM BA

10.3.1 Mt p.V.T ca cc cht i vi 1 cht thc bt k, lun c 1 h thc ni lin gia p sut, th tch v nhit , tc l c mt phng trnh trng thi F (p,V,T).

- Trang 157 -

Biu ca F theo p, V v T c gi l mt (p, V, T) ca cht :

dlon g rn c K kh hi b .bc a V rn 3 T (a) kh

ti han P rn

long K hi (b) .bc 3 Rn kh V Hnh 10 3

Hnh 10 2

Mt ( p, V , T ) ca cht co li khi ng c ( VD: CO2 )

Mt ( p, V , T ) ca cht gin ra khi ng c ( VD: H2O )

Trn mt p.V.T ta nhn thy c nhng vng m cht ch mt pha duy nht, mt s vng khc cng tn ti hai pha cn bng: rn -lng, rn - kh, hoc lng - kh. ng bc ba: nhng im trn ng ny ng vi trng thi m c ba pha rn -lng- kh cng hin din. em chiu hai hnh trn ln mt phng p.T ta c 2 hnh sau:
P Rn L P L long K Rl Rn II I lk III I R Rk kh T (b) im 3 Hnh 10.5

long Rl II PK F III M N lk I I Q P E kh Rk R T (a) im K T 3 Hnh 10.4

Kt qu cho thy : . ng bc ba khi c chiu thng ln mt p -T ta c im: im ba I. . ng IL : ng nng chy, biu th s ph thuc nhit nng chy hay ng c ca cht theo p sut, ng ny khng c gii hn trn. . ng IK : ng ha hi (hay ng si) biu th s ph thuc ca p sut hi bo ha theo nhit . Cc im trn ng IK biu th cc trng thi cn bng ng gia cht lng v hi bo ha ca n.

- Trang 158 -

V pha trn, ng ha hi c kt thc im ti hn K, trn nhit ti hn TK kh khng ha lng. V pha di, ng ha hi c kt thc im ba I l giao im ca ng nng chy vi ng ha hi. Ti I cng tn ti cn bng gia 3 pha: rn , lng, v hi bo ha. . ng IR : ng thng hoa, l tp hp cc trng thi cn bng gia th rn v hi bo ha ca n; ng ny c gii hn trn l im ba I v gii hn di l khng tuyt i. Lu : Khi em chiu thng mt p.V.T ca CO2 ln mt (p.V) ta c h ng ng nhit Angdriu ( kho st trong chng kh thc). 10.3.2 im ba i vi cc cht khc nhau, p sut v nhit ca im ba pI, TI l khc nhau. + V d : CO2 c TI = 216,50K pI = 5,11atm 0 H2O c TI = 273,16 K pI = 6.10-3 atm Trn gin pha ta thy rng: 1 vt rn p sut p < pI nu un nng, n khng nng chy m chuyn sang hi (thng hoa). + V d: i vi CO2 c pI = 5,11atm nn nu b nung nng p sut thng 1atm th b bc hi. 10.3.3 Cc min trn th trng thi (gin pha) Cc ng bin i trng thi chia mt (p,T) thnh 3 min: Min I: min kh. Min II: min lng. Min III: min rn. Nu v cc ng MN, PQ song song vi trc honh T th cc ng ny biu th s bin i trng thi bng cc qu trnh ng p. - ng MN nm trn im ba biu th s bin i ng p t rn sang lng ri sang kh. - ng PQ nm di im ba biu th s bin i ng p t rn sang kh (thng hoa). - ng EF song song vi trc p biu th s bin i ng nhit, theo ng ny th khi nn ng nhit h chuyn t kh sang lng. ng ny chnh l ng ng nhit thc nghim c kho st chng kh thc.

10.4 PHNG TRNH CLAPEYRON - CLAUSIUS

Phng trnh Clapeyron - Clausius l phng trnh c bn c trng cho bin i pha loi I. Phng trnh c xy dng tng qut bng phng php th nhit ng. y ( n gin) ta dng phng php chu trnh thit lp. Tng tng 1 chu trnh Cacn thun nghch m tc nhn l mt h 2 pha (pha lng v pha hi bo ha) b giam trong mt xilanh c pittng (ng) kn.

- Trang 159 -

Gi s ban u nhit h l T v p sut hi bo ha nhit l p (im A) - Qu trnh AB: h gin ng nhit (cng l qu P trnh ng p) nhit T. Qu trnh ny lm cho 1 lng cht lng khi lng m ha hi p sut A T B P bo ha p. C P-dP D T+dT Nhit h nhn trong qu trnh: Q1 = m.L ( n gin cho m = 1 n v khi lung). v v v

Q1 = L L : Nhit bin i pha Hnh 10.6 tng th tch ring ca h: v = v - v v,v : th tch ring ca cht th lng v th hi - Qu trnh BC: h gin on nhit, nhit h dT, ng thi p sut gim dp (trong qu trnh ny mt lng cht lng chuyn thnh hi nhng rt b nn c th b qua). - Qu trnh CD: nn ng nhit nhit T - dT; v cng l qu trnh ng p p sut hi bo ha p - dp. Qu trnh ny mt lng hi bo ha c ngng t thnh lng v h ta cho ngun lnh (T - dT) mt nhit lng (b qua lng cht ngng t). - Qu trnh DA: nn on nhit, nhit h tng t T dT T v p sut tng t: p - dpp. H tr li trng thi u A. Cng sinh ra trong chu trnh bng din tch gii hn bi chu trnh ABCD. B qua cc sai lch v cng b ta c th coi din tch ny l mt hnh ch nht: A = v.dp = (v'v ).dp Hiu sut ca chu trnh: Theo nh l Ccn: T ta c: Vy:
tn =
A = Q1

(v'v ).dp
L T2 T1 T2 T (T dT ) dT = = = T1 T1 T T

tn = 1 -

(v'v ).dp =
L dp L = dT T (v'v )

dT T

(10.1)

Phng trnh c gi l phng trnh Clapeyron-Clausius; p dng c cho mi tc nhn. Phng trnh c thit lp qua cc qu trnh ha hi nhng c th p dng c cho cc qu trnh bin i trng thi khc.

- Trang 160 -

+ Do th tch hi ln hn rt nhiu so vi th tch lng nn v >> v ; nn cng thc c th vit li:

dp L = dT T .v' m

Ap dng phng trnh trng thi kh l tng cho hi bo ha nhit T pv =

RT

m = 1 vkl
RT p

pv =

RT

v' =

T :

L p dp L = = . dT T . RT R T2 p

hay:

dp L dT = . p R T2

dp L dT = p R T2

lnp = -

L
RT

+ C = ln C '.e

L
RT

L
RT

vi C: hng s (10,2) Kt qu l : p = C.e + Nhn xt: - Cc phng trnh cho thy p sut hi bo ha ph thuc vo nhit theo quy lut hm e . - Nhit chuyn pha v p sut chuyn pha khng th c gi tr bng khng; v khi a s cht u pha rn. - Do v >> v phng trnh Clapeyron-Clausius cho thy khi nhit tng (dT >0) p sut hi bo ha tng (dp > 0). Phng trnh Clapeyron-Clausius c ngha to ln v mt l thuyt cng nh thc nghim, n gip xc nh nhit bin i pha L ca cc cht.
a T

10.5 CHUYN PHA LOI II

Ngoi nhng bin i pha loi I cn c nhng bin i pha m Entrop S v th tch ring v ca h khng i khi h i t pha ny (i) sang pha khc (j). 10.5.1 c im - Nhng bin i pha loi ny c: T, p, G, S v v khng thay i. T H, U v F cng khng thay i. - Cc i lng nh nhit dung ring cp , h s nn ng nhit , h s n ng p bin i nhy vt ( do o hm ring bc 2 ca hm Gibbs G bin thin gin on). T s chuyn pha din ra ngay tc th trong ton h ( pha mi xut hin rt t ngt) ch khng t t nh chuyn pha loi I.

- Trang 161 -

Nhng bin i pha dng ny c gi l chuyn pha loi II do Ehrenfest a ra ln u tin. Phng trnh Ehrenfest cho bin i pha loi II c thit lp:
c (pf ) c (pi ) dp = dT Tv ( f ) (i )

(10.3)

cp: nhit dung ring ng p. 10.5.2 Th d v bin i pha loi II 10.5.2.1 Hin tng siu dn Thc nghim cho thy rng: khi h nhit thy ngn n nhit T = 4,220K th thy ngn tr nn dn in cc tt; in tr ca n gn nh bng khng nn khng c ta nhit khi dn in, hin tng c gi l hin tng siu dn. - Mt s kim loi khc nh: ng (Cu) chuyn sang siu dn nhit T = 0,790K; Cadimi nhit T = 0,60K... ngi ta pht hin tnh siu dn nhiu kim loi khc ( khong vi chc kim loi). 10.5.2.2 Hli nhit thp Thc nghim cho thy rng: h nhit kh Hli (He) n T1 = 4,220K th kh He ha lng (gi l Hli I ). Nu tip tc h n nhit T2 = 2,190K th Hli vn th lng nhng tnh nht ca n t nhin bin mt, Hli lng c th chy qua nhng khe rt nh ( c 0,5 m ), c tnh ny c gi l tnh siu chy ( gi l Hli II ). Thc nghim cng cho thy Hli II c tnh dn nhit rt tt ( gp t ln dn nhit ca bc). Nhit cng h thp 00K th tnh siu chy, dn nhit cng tng. Nhng Hli II vn khng ng c, n vn pha lng, iu ny rt khc vi cc cht lng khc.

10.6 CHUYN PHA TI HN ()

Ngoi hai loi bin i pha trn cn c mt loi bin i pha quan trng c gi l bin i pha ti hn. Ti im ti hn K, vt cht tn ti th Lng - Kh -Hi. Thc nhim cho thy: im ti hn K s chuyn t pha lng sang pha hi khng km theo s hp th nhit v th tch ring ca vt cht khng b thay i. Mt h thc hin bin i pha ti hn c cc c im chnh sau: - T, p v G khng thay i. - S v v khng thay i. - cp , v T v hn. CC TH D

- Trang 162 -

Th d 1: 00C, p sut ca hi nc bo ha trn nc l p = 4,58mmHg. Nhit nng chy ca nc 00C l L1= 80kcalo/kg. Nhit ha hi ca nc 00C l L2= 596kcalo/kg. Tm p sut ca hi nc bo ha trn nc t = - 10C. Gii : Nhit bin i pha t rn sang hi ca nc 00C l: L = L1 + L2 = 596 + 80 = 676Kcal/kg Vn dng cng thc Clayeyron-Clausius:
dp L L = dT T (vh vr ) Tvh
0

(v vh >> vr)

Vi: vh v vr l th tch ring ca hi nc bo ha v th tch ring ca nc 0 C. Xem hi nc bo ha 00C nh l kh l tng, ta tnh c vh theo phng trnh Clapeyron-Medeleev. Ta c : Vh = vi
mRT . p

vh =

Vh 1 RT = . m p

= 18 kg/kmol
L.dT LdT . p .L. pdT = = T .vh T .R.T R.T 2 18.676.103.4,18.(4,58)( 1) 8,31.103 (273)
2

ta c dp =

dp =

= 0,38mmHg

T ta tnh c p sut hi nc bo ha trn nc -10C l:

p(10 C ) = p + dp = 4,58 0,38 = 4,2mmHg

Th d 2 : Xc nh t s ca khi lng ring ca khng kh m ( m tng i l f = 90%) v khng kh kh p sut p0 = 100kPa v nhit t = 270C. Bit rng khi lng ring ca hi nc bo ha nhit ny l p0 = 0,027kg/m3. Khi lng mol ca khng kh: 1 = 0,029kg / mol v ca nc 2 = 0,018kg / mol . Gii : Khi lng ring ca khng kh kh nhit T l: M M p p0V = RT = 0 1 = 1 1 V RT iu kin m tng i l f th khi lng ring ca hi nc l:
' = f . 0 = 2 p2
RT

' = f 0

- Trang 163 -

y p2 l p sut ring phn ca hi nc. T ta c: p2 = f . 0 .

RT

V p sut ca khng kh m p0 l c cng t p sut ring phn ca hi nc p2 v p sut p1 ca khng kh kh: f . 0 .RT p0 = p1 + p2 ; p1 = p0 - p2 = p0 2 Khi lng ring ca khng kh (khng c hi nc) p sut ring phn ny l : . p p . f . 0 ''= 1 1 = 1 0 1 RT RT 2 Khi lng ring ca khng kh m l:
2 = '+ ' ' = 1 p0
1 1 f . 0 RT 2

T s khi lng ring ca khng kh m v khng kh kh l: ( 2 ). f . 0 RT 0,987 2 = 1 1 1 11 p0 BI TP T GII

CHNG X : S CHUYN PHA

Bi 10.1: Tm th tch ring ca hi nc 1000C v p sut thng nu bit rng p sut 735,5 mmHg th nhit si ca nc l 99,10C. Nhit ha hica nc 1000C l 539 kcal/kg. S: 1,7 m3/ kg Bi 10.2: Bit th tch ring 00C ca nc l vr = 1,091cm3/g v ca nc lng vi = 1cm3/g. n nhit nng chy ca nc l Ll = 80cal/g. Mun lm gim nhit nng chy ca nc xung 10C th phi tng p sut ln bao nhiu ? S: 134 atm Bi 10.3: Tnh khi lng hi nc trong 1m3 khng kh nhit 300C. Bit m tng i ca khng kh l 75%. S: 22,5.10- 3 kg Bi 10.4: Tnh n nhit ha hi L ca nc 1000C bng cng thc Clapeyron. Bit:
dp = 27,1mm Hg/ v hi nc c coi nh mt kh l tng c t khi i dT 5 8

vi khng kh l d = . Khi lng ring khng kh iu kin chun l

- Trang 164 -

0,001293g/cm3. H s gin n ca kh l tng l

1 . Khi lng ring ca thy 273

ngn 00C l 13,6 g/cm3. p sut cc i ca hi nc bo ha 1000C l 760mmHg. Gia tc trng trng g = 9,8 m/s2. S: 2,278.106 j/kg Bi 10.5: Trong khong nhit t t: 1000C 2000C p sut cc i ca hi nc (tnh ra kg/cm2 ) c tnh gn ng bng cng thc: p =
t . 100
4

Tnh n nhit ha hi L ca nc trong khong nhit t: 1000C ti 2000C. Cho rng: th tch ring v1 ca nc lng khng ng k so vi th tch ring vh ca hi nc v xem hi nc bo ha nh kh l tng. S: 614 calo/gam Bi 10.6: Mt xi lanh c ng knh 20cm, cc thnh ca xi lanh cch nhit. y xi lanh c cha 0,5g nc th lng v 00C. Ban u Pittng st y xi lanh, ta ko pittng ln cao 38cm, khi trong xi lanh ch cn mt cc nc 00C. Hy tnh: a- Khi lng ca cc nc . b- Nhit nng chy ca nc . p sut cc i ca hi nc 00C l 4,6mmHg, t khi ca hi nc i vi khng kh l d = . n nhit bc hi ca nc 00C l: L0 = 606cal/g. S: 0,442g ; 80cal/g
5 8

- Trang 165 -

TI LIU THAM KHO

1. Bi Trng Tun - Vt l phn t v nhit hc - NXB Gio dc 1999. 2. m Trung n - Nguyn Trng Ph - Vt l phn t v nhit hc - NXB Gio dc 1993. 3. V Thanh Khit - Vt l Thng k - NXB i hc Quc gia H Ni 1997. 4. Phm Qu T - Nhit ng lc hc - NXB i hc Quc gia H Ni 1998. 5. L Vn - Vt l Phn t v Nhit hc. 6. Lng Duyn Bnh (Ch bin) - Vt l i cng tp I - NXB Gio dc 1999. 7. V Thanh Khit , Nguyn Vn n, Hong Vn Tch - Bi tp Vt l i cng tp I - NXB Gio dc 2000. 8. Ng Ph An, Nguyn Xun Chnh, Nguyn Hu H - Nhit ng hc - NXB Gio dc 2000. 9. Nguyn Hu H , L Vn Ngha, Nguyn Tung - Bi tp Vt l i cng tp I - NXB i hc v TH chuyn nghip 1987. 10. Nguyn T Bn - Nhit hc - i hc khoa hc Si gn.

- Trang 166 -

MC LC

Chng I: M U V KHI NIM C BN Chng II: NGUYN L I NHIT NG LC HC Chng III: THUYT NG HC CHT KH Chng IV: CC HIN TNG NG HC TRONG CHT KH Chng V: NGUYN L II NHIT NG LC HC Chng VI: PHNG PHP HM NHIT NG v NGUYN L III NHIT NG LC HC Chng VII: KH THC v HI Chng VIII: CHT LNG Chng IX: CHT RN Chng X: S CHUYN PHA

Trang:

114

Trang: 1538 Trang: 3955

Trang: Trang:

5671 7289

Trang:

90101

Trang: 102115 Trang: 116129 Trang: 130142 Trang: 143154

GIO TRNH: VT L PHN T V NHIT HC

CHNG 1 : M U V CC KHI NIM C BN
1.1 i tng v phng php nhit hc 1.1.1 i tng 1.1.2 Phng php 1.2 H nhit ng 1.2.1 H nhit ng 1.2.2 H con 1.2.3 Khong ngoi 1.2.4 H c lp 1.2.5 H c lp mt phn 1.3 Trng thi mt h nhit ng 1.3.1 Thng s trng thi 1.3.2 Phng trnh trng thi 1.3.2.1 Biu din mt p-V-T 1.3.2.2 Biu din mt p-V 1.4 p sut 1.4.1 nh ngha 1.4.2 p sut kh 1.5 Nhit 1.5.1 Nhit 1.5.2 Nguyn l O ca nhit ng lc hc 1.5.3 Nhit lng 1.5.4 im chun, thang nhit 1.5.4.1 im chun 1.5.4.2 Thang nhit 1.5.4.3 khng tuyt i 1.6 Cc loi nhit k 1.6.1 Nhit k kh 1.6.2 Nhit k in tr

1.6.3 Nhit k lng 1.6.4 Nhit k cp nhit in 1.6.5 Ha k quang hc 1.7 Cc nh lut thc nghim v cht kh 1.7.1 nh lut Bi-Marit (Boyle-Mariotte) 1.7.2 nh lut Sacl v Gay-Luyxc 1.7.2.1 nh lut Sacl (Charles) 1.7.2.2 nh lut Gay-Luyxc (Gay-Lusac) 1.8 Kh l tng 1.8.1 nh ngha 1.8.2 Phng trnh trng thi kh l tng 1.8.3 Khi lng ring, th tch ring ca kh l tng 1.8.3.1 Khi lng ring 1.8.3.2 Th tch ring 1.8.4 nh lut antn (Dalton)

CHNG 2: NGUYN L I NHIT NG LC HC

2.1 Trng thi cn bng v qu trnh cn bng 2.1.1 Trng thi cn bng 2.1.2 Qu trnh cn bng 2.2 Ni nng h nhit ng, cng v nhit 2.2.1 Ni nng h nhit ng 2.2.2 Cng v nhit 2.2.2.1 Cng 2.2.2.2 Nhit 2.2.2.3 Quan h cng v nhit 2.3 Biu thc cng v nhit trong qu trnh bin i cn bng 2.3.1 Biu thc cng 2.3.1.1 Cng sinh ra bi khi kh gin n 2.3.1.2 Trng hp tng qut 2.3.2 Biu din cng bng th

2.3.3 Biu thc nhit trong qu trnh cn bng 2.3.3.1 Nhit dung 2.3.3.2 Nhit dung ring c (t nhit) 2.3.4 Nhit bin i trng thi (n nhit) 2.4 Nguyn l I nhit ng lc hc 2.4.1 Pht biu nguyn l 2.4.2 ngha nguyn l I 2.4.3 Quan h gia nhit dung Cp v CV 2.5 ng dng nguyn l I kho st mt s qu trnh bin i cn bng 2.5.1 Qu trnh ng tch 2.5.2 Qu trnh ng p 2.5.3 Qu trnh ng nhit 2.5.4 Qu trnh on nhit 2.5.5 Qu trnh a bin 2.5.6 Chu trnh 2.6 Cc hin tng truyn nhit 2.6.1 S dn nhit 2.6.1.1 Cc khi nim 2.6.1.2 nh lut Fourier v dn nhit 2.6.2 Truyn nhit bng i lu 2.6.2.1 C ch 2.6.2.2 Cng thc Neuton 2.6.3 Truyn nhit bng bc x 2.6.3.1 Bc x nhit 2.6.3.2 Cn bng bc x nhit

CHNG 3: THUYT NG HC CHT KH

3.1 Chuyn ng nhit; s Avogadro 3.1.1 M hnh cu to phn t ca vt cht 3.1.2 Chuyn ng Braon

3.2 Thuyt ng hc cht kh 3.3 Ap sut v nhit theo thuyt ng hc phn t 3.3.1 Ap sut kh tc dng ln thnh bnh 3.3.2 Nhit ca khi kh 3.3.3 Mt s h qu 3.3.3.1 Mt phn t kh 3.3.3.2 Vn tc cn qun phng 3.4 Ni nng kh l tng 3.4.1 nh lut phn b u nng lng theo bc t do 3.4.1.1 Bc t do 3.4.1.2 nh lut 3.4.2 Ni nng kh l tng 3.5 Nhit dung ring ca kh l tng 3.5.1 Nhit dung phn t 3.5.2 So snh kt qu vi thc nghim 3.6 Phng php thng k; nh lut phn b phn t ca Maxwell 3.6.1 Xc sut v gi tr trung bnh 3.6.1.1 Xc sut 3.6.1.2 Gi tr trung bnh 3.6.2 Mt xc sut 3.6.2.1 Mt xc sut 3.6.2.2 Cc gi tr trung bnh 3.6.2.3 S phn t theo hm phn b 3.6.3 nh lut phn b phn t theo vn tc ca Mcxoen 3.6.3.1 nh lut 3.6.3.2 Cc vn tc c trng i vi chuyn ng ca phn t 3.6.3.3 S phn t c vn tc trong khong v v + dv 3.7 nh lut phn b phn t theo th nng ca Bnzman 3.7.1 Cng thc phong v biu 3.7.2 nh lut phn b Bnzman

CHNG 4: CC HIN TNG NG HC TRONG

CHT KH
4.1. Qung ng t do trung bnh ca phn t kh 4.1.1. S va chm trung bnh 4.1.2. Cng thc qung ng t do trung bnh 4.2. Hin tng khuych tn 4.2.1. Xt theo quan im v m 4.2.2. Xt theo quan im vi m 4.3. Hin tng dn nhit 4.3.1. Xt theo quan im v m 4.3.2. Xt theo quan im vi m 4.4. Hin tng ni ma st 4.4.1. Xt theo quan im v m 4.4.2. Xt theo quan im vi m 4.5. Phng trnh truyn, mi lin h gia cc h s truyn 4.5.1. Phng trnh truyn 4.5.2. Lin h gia cc h s truyn 4.5.3. Tnh gn ng ca cc cng thc tnh h s truyn. 4.6. Ap sut thp 4.6.1. Khi nim kh him 4.6.2. Hin tng ni ma st v dn nhit ca kh p sut thp 4.6.3. Cch thc hin p sut thp 4.6.3.1. Bm du 4.6.3.2. Bm khuyt tn 4.6.4. o p sut thp 4.6.4.1. Ap k Mc-Lt 4.6.4.2. Ap k ion 4.6.4.3. Ap k nhit in

CHNG V: NGUYN L II NHIT NG LC HC

5.1. Nhng hn ch ca nguyn l I nhit ng lc hc 5.2. Qu trnh thun nghch v qu trnh khng thun nghch 5.2.1. Qu trnh thun nghch 5.2.2. Qu trnh khng thun nghch 5.3. Nguyn l II nhit ng lc hc 5.3.1. My nhit 5.3.1.1. ng c nhit 5.3.1.2. My lm lnh 5.3.2. Pht biu nguyn l II nhit ng lc hc 5.3.2.1. Pht biu ca Tmxn (Thomson) 5.3.2.2. Pht biu ca Claodiut (Clausius) 5.4. Chu trnh Ccn v nh l Ccn 5.4.1. Chu trnh Ccn thun nghch 5.4.1.1. Chu trnh Ccn thun 5.4.1.2. Chu trnh Ccn ngc 5.4.2. nh l Ccn 5.4.2.1. Pht biu 5.4.2.2. Chng minh 5.4.2.3. Cc kt qu rt ra t nh l Ccn 5.5. Bt ng thc Clausius 5.6. Entropi, nguyn l tng entropi 5.6.1. Entropi S 5.6.1.1. nh ngha 5.6.1.2. Tnh cht ca entropi 5.6.2. Nguyn l tng entropi i vi qu trnh khng thun nghch 5.6.2.1. Bt ng thc Clausius dng hm entropi 5.6.2.2. Nguyn l tng entropi 5.6.3. Entropi ca kh l tng 5.6.3.1. Qu trnh on nhit 5.6.3.2. Qu trnh ng nhit 5.6.3.3. Qu trnh bt k

5.6.4. ngha ca entropi 5.7. Nhit giai nhit ng lc

CHNG VI: PHNG PHP HM NHIT NG V NGUYN L III NHIT NG LC HC

6.1. Cc h s nhit 6.1.1. H s n ng p 6.1.2. H s nn ng nhit 6.1.3. H s tng p ng tch 6.1.4. Quan h gia cc h s nhit 6.2. S phi hp gia hai nguyn l nhit ng lc 6.3. Cc hm nhit ng lc 6.3.1. Hm ni nng U 6.3.2. Hm Entanpy H(S,p) 6.3.3. Hm th nhit ng Gibbs G(T,p) 6.3.4. Hm nng lng t do F(T,V) 6.3.5. Cc c im chung 6.4. Th ha hc, iu kin cn bng nhit ng 6.4.1. Th ha hc 6.4.2. iu kin cn bng nhit ng 6.5. Nguyn l III nhit ng lc 6.5.1. Nguyn l III nhit ng lc 6.5.2. Khng th t c khng tuyt i

CHNG VII: KH THC

7.1. Tng tc phn t 7.1.1. Lc tng tc phn t 7.1.2. Th nng tng tc phn t 7.1.3. Qu trnh va chm gia hai phn t kh

7.2. Kh thc, phng trnh Vandecvan (Vanderwaals) 7.2.1. Kh thc 7.2.2. Phng trnh Vandecvan 7.2.2.1. Hiu chnh v th tch (cng tch) 7.2.2.2. Hiu chnh v p sut (ni p) 7.2.2.3. Phng trnh Vandecvan 7.3. ng ng nhit Vandecvan v ng ng nhit thc nghim ngdriu 7.3.1. H ng ng nhit Vandecvan 7.3.2. H ng ng nhit thc nghim ngdriu 7.3.3. Nhn xt 7.3.4. Trng thi ti hn 7.4. Ni nng kh thc, hiu ng Jun-Tmxn 7.4.1. Ni nng kh thc 7.4.2. Hiu ng Jun-Tmxn (Joule-Thomson) 7.4.3. S ha lng ca kh 7.4.3.1. Gim nhit do tip xc vi h c nhit thp hn 7.4.3.2. Gim nhit do gin kh on nhit v sinh cng 7.4.3.3. Gim nhit bng hiu ng Joule-Thomson dng

CHNG VIII: CHT LNG

8.1. Tnh cht chung v cu trc ca cht lng 8.1.1. Tnh cht chung 8.1.2. Chuyn ng phn t ca cht lng 8.2. Cc hin tng mt ngoi ca cht lng 8.2.1. Ap sut phn t 8.2.1.1. Hnh cu tc dng 8.2.1.2. Ap sut phn t 8.2.1.3. c im 8.2.2. Nng lng mt ngoi 8.2.3. Lc cng mt ngoi

8.2.3.1. Lc cng mt ngoi 8.2.3.2. Thc nghim xc nh lc cng mt ngoi 8.2.4. Mt s hin tng gy bi lc cng mt ngoi 8.2.4.1. S nh git 8.2.4.2. Kim ni trn mt nc 8.2.4.3. Nc trn tm li 8.3. Hin tng dnh t v khng dnh t 8.3.1. Hin tng 8.3.2. Gii thch 8.4. Hin tng mao dn 8.4.1. Ap sut ph 8.4.2. Hin tng mao dn 8.4.2.1. Hin tng 8.4.2.2. Gii thch 8.4.2.3. Cng thc tnh chnh lch gia hai mc cht lng 8.5. Ap sut thm thu 8.5.1. Dung dch long 8.5.2. Ap sut thm thu 8.5.3. Cng thc Van-t-hp (Vant Hoff)

CHNG IX: CHT RN KT TINH

9.1. i cng v cht rn 9.1.1. Cht rn kt tinh 9.1.1.1. Tinh th 9.1.1.2. Tnh d hng ca tinh th 9.1.1.3. Cht rn n tinh th 9.1.1.4. Cht rn a tinh th 9.1.2. Cht rn v nh hnh 9.1.3. Tinh th lng 9.2. Cu trc tinh th 9.2.1. Nhng loi mng tinh th

9.2.1.1. Cc c trng chung ca mng tinh th 9.2.1.2. Phn loi mng tinh th 9.2.2. Nhng mng vt l 9.2.2.1. Tinh th ion 9.2.2.2. Tinh th nguyn t 9.2.2.3. Tinh th kim loi 9.2.2.4. Tinh th phn t 9.2.3. Cc khuyt tt mng tinh th 9.2.3.1. Sai hng im 9.2.3.2. Lch mng 9.2.3.3. Sai hng mt 9.2.4. Cc lc lin kt trong mng tinh th 9.2.4.1. Lin kt ion 9.2.4.2. Lin kt ng ha tr 9.2.4.3. Lin kt kim loi 9.2.4.4. Lin kt phn t 9.3. Chuyn ng nhit trong tinh th, nhit dung 9.3.1. Chuyn ng nhit ca phn t cht rn 9.3.1.1. Chuyn ng nhit 9.3.1.2. Cc c trng ca chuyn ng nhit 9.3.2. Nhit dung ca cht rn 9.3.2.1. nhit cao 9.3.2.2. nhit thp 9.3.3. S gin n v nhit ca cht rn 9.3.3.1. Gin n di 9.3.3.2. Gin n khi 9.3.3.3. Lc n v lc co khi vt rn chu tc ng nhit 9.3.4. S bin dng ca vt rn tinh th 9.3.4.1. Bin dng ko 9.3.4.2. Bin dng ct 9.3.4.3. Gii thch s bin dng theo cu trc mng

CHNG X: S CHUYN PHA CA VT CHT.

10.1. Khi nim v pha, s chuyn pha 10.1.1. Khi nim v pha 10.1.2. S lch pha 10.1.2.1. Chuyn pha loi I 10.1.2.2. Chuyn pha loi II 10.2. Mt s hin tng chuyn pha loi I 10.2.1. S nng chy v s ng c 10.2.1.1. c im 10.2.1.2. Gii thch 10.2.1.3. S bin i th tch ring 10.2.1.4. Anh hng ca p sut ngoi 10.2.2. S ha hi v ngng t 10.2.2.1. c im 10.2.2.2. Gii thch 10.2.2.3. Hi bo ha 10.2.2.4. S si 10.2.3. S thng hoa v s ngng t 10.3. th trng thi ca nguyn cht, im ba 10.3.1. Mt p.V.T ca cc cht 10.3.2. im ba 10.3.3. Cc min trn th trng thi (gin pha) 10.4. Phng trnh Clapeyron-Clausius 10.5. Chuyn pha loi II 10.5.1. c im 10.5.2. Th d v bin i pah loi II 10.5.2.1. Hin tng siu dn 10.5.2.2. S chuyn pha ca st t sang thun t 10.5.2.3. Hli nhit thp 10.6. Chuyn pha ti hn ( )