Professional Documents
Culture Documents
C S
K THUT IN IN T
(Dng cho sinh vin h o to i hc t xa) Lu hnh ni b
H NI - 2006
C S
K THUT IN IN T
Bin son :
Ths. NG C THIN
LI NI U
Ti liu hng dn hc tp mn hc ny c bin son da theo bi ging mn hc "C s K thut in - in t" dnh cho h i hc chuyn ngnh Cng ngh Thng tin, ca Hc vin Cng ngh Bu chnh Vin thng. Vi mc ch trnh by cc ni dung ch yu ca mn hc cho h o to t xa, ti liu ny c bin son v sp xp li bao gm cc phn sau: Phn th nht (Chng 1): Cung cp cho ngi c cc vn c bn ca mch in, cc nh lut v cc phng php phn tch mch in. Phn th hai (Chng 2): Bao gm cc ni dung v cc linh kin bn dn v linh kin quang in t. Phn th ba (Chng 3, 4, 5, 6): Gm cc ni dung v k thut mch in t bao gm: Cc mch khuch i tn hiu nh dng tranzito, IC khuch i thut ton...v cc mch khuch i cng sut Cc mch lc tn s. Cc mch to tn hiu hnh sin, xung vung, xung tam gic, rng ca. Cc mch bin i tn s: Mch iu ch bin , iu tn, iu pha. Cc mch tch sng iu bin, iu tn, iu pha. Cc mch trn tn, nhn tn, chia tn.
Phn th t (Chng 7): L ni dung c bn v cc mch cung cp ngun cho cc thit b in t, vin thng. Phn ny bao gm cc mch chnh lu, lc ngun, cc mch n nh v bo v ngun in. y l ln u tin bin son ti liu ny nn chc chn khng th trnh khi thiu st, rt mong nhn c cc kin ng gp qu bu ca ng nghip v bn c.
CHNG 1: CC KHI NIM, NH LUT V CC PHNG PHP C BN PHN TCH MCH IN GII THIU
Chng ny trnh by v cc dng tn hiu, biu din phc cc tn hiu iu ha. Cc thng s tc ng v th ng trong mch in. Cc nh lut Kirchhoff v dng in v in p. Mt s phng php phn tch mch in nh: Phng php dng in vng. Phng php in p nt. Phng php ngun tng ng Phng php dng nguyn l xp chng.
Vic phn tch mch in trong min thi gian trong nhiu trng hp cng gp nhng kh khn v tnh ton chng hn nh cc phng trnh vi phn v tch phn. Nh c cch biu din trong min tn s m xut pht ca n l cp bin i Fourier, ta thay th c cc phng trnh ny lm cho cc tnh ton n gin i rt nhiu. Thc cht y l ngi ta thc hin mt php ton t trong min tn s. Trong phn ny chng ta s xt mt cch tng qut hn l vic p dng php ton t trong min tn s phc p phn tch mch in. Trong s cc phng php ton t th phng php thng dng l da trn cp bin i Laplace bi v n thch hp cho vic bin i cc phng trnh vi tch phn thng gp trong phn tch mch. Phn tip theo l mng bn cc, l m hnh ca cc phn t v cc phn mch in thng gp trong thc t. Cc nh lut tng qut dng cho mch tuyn tnh u c th p dng cho bn cc tuyn tnh, nhng l thuyt mng bn cc ch yu i su vo phn tch mch in theo h thng, lc y c th khng cn quan tm ti mch c th na m coi chng nh mt hp en v vn ngi ta cn n l mi quan h dng v p hai ca ca mch. Phn c bn ca mng bn cc l cc h phng trnh c tnh, bao gm: h phng trnh tr khng Z , h phng trnh dn np Y , h phng trnh truyn t A , h phng trnh truyn t ngc B , h phng trnh hn hp H , h phng trnh hn hp ngc G . Khi ghp ni cc mng bn cc thnh mt mng bn cc chung, ty theo cch mc ta c th tm c h phng trnh c tnh ca mng bn cc chung .
NI DUNG
1.1. TNG QUAN
S to ra, thu nhn v x l tn hiu l nhng qu trnh phc tp xy ra trong cc thit b & h thng khc nhau. Vic phn tch v l thuyt s c tin hnh thng qua cc loi m hnh gi l mch in.
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in Tn hiu l dng biu hin vt l ca thng tin, n qui nh tnh cht v kt cu ca cc h thng mch. V mt ton hc, tn hiu c biu din bi hm ca cc bin c lp S(x,y,...). V mt thi gian, c cc loi tn hiu sau: Tn hiu lin tc (hay cn gi l tn hiu tng t - analog signal), hnh 1-1a. Lin tc c v thi gian v bin . Tn hiu c ly mu, cn gi l tn hiu ri rc (discrete signal), hnh 1-1b. Tn hiu ny ri rc v thi gian. Tn hiu lin tc c lng t ho, hnh 1-1c. Tnh hiu ny c bin cc mc c nh (ri rc v bin ). Tn hiu ly mu c lng t ho, (hay tn hiu s - digital signal), hnh 1-1d. sa(t) ss(n.Ts)
a)
t sd(n)
b)
sq(t)
c)
d)
Hnh 1-1. Trn hnh 1-2 l s phn loi x l tn hiu lin tc.
Khi x l tn hiu bng mch tng t, th khng cn s dng b bin i. Khi x l tn hiu bng mch ri rc, cn cho tn hiu qua 2 b bin i: ly mu u vo v khi phc li tn hiu u ra. Khi x l tn hiu bng mch s (digital circuit), so vi mch ri rc th cn thm hai b bin i na l: bin i tn hiu tng t sang tn hiu s (ADC) v ngc li t tn hiu s sang tn hiu tng t (DAC).
ADC
DAC
T hai thng s c trng to ngun trn dn n s phn loi cc ngun tc ng thnh hai loi: ngun in p v ngun dng in. Theo nh ngha, mt ngun gi l ngun in p l tng (hay cn gi l ngun in p) khi in p do n cung cp cho mch ngoi khng ph thuc vo dng in ca mch ngoi. Mt ngun gi l ngun dng in l tng (hay ngun dng) khi dng in do n cung cp cho mch ngoi khng ph thuc vo in p ca mch ngoi. Ngoi cch phn loi ngun theo ngun in p v ngun dng in, ngi ta cn chia ngun thnh hai loi khc l: ngun kch thch (hay ngun tn hiu) v ngun cung cp nng lng. Trong ti liu ny, cc loi ngun c k hiu thng nht nh hnh 1-3, lu rng qui c chiu sut in ng ca ngun ngc li vi chiu dng in chy trong ngun.
+ Eng _ Ngun in p Hnh 1-3. + Ing _ Ngun dng in
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in Ngun in l tng l khng c tn hao nng lng. Nhng trong thc t phi tnh n tn hao, c ngha l tn ti tr khng trong ca ngun. * Xt ngun in p (hnh 1-4):
U ab =
Eng Ri + Rt
Rt
(cng thc phn p trn cc phn t mc ni tip) Nh vy ta thy rng in p ngun trong trng hp ny l ph thuc vo ti Rt. * Xt ngun dng in (hnh 1-5):
I ab =
I ng Ri + Rt
Ri
Rt
Ing
Ri
Rt
u(t)
Phn t
Hnh 1-5.
Hnh 1 -6.
1.2.2. Cc thng s th ng ca mch in Xt di gc nng lng, mt phn t (hnh 1-6) trong khong thi gian T = t2 - t1 n nhn mt nng lng l:
WT = 2 p (t )dt
t1
Trong p(t) l cng sut tc th m phn t nhn c thi im t v c tnh theo cng thc: p(t) =u(t).i(t) Nu u(t) v i(t) ngc chiu th p(t) c gi tr m, nh vy thc t ti thi im t phn t cung cp nng lng, ngha l phn t c tnh cht tch cc (v d ngun). Nu u(t) v i(t) cng chiu th p(t) c gi tr dng, vy ti thi im phn t nhn nng lng, ngha l phn t c tnh cht th ng. Lng nng lng nhn c c th c tch lu tn ti di dng nng lng in trng hay nng lng t trng, m cng c th b tiu tn di dng nhit hoc dng bc x in t. c trng cho s tiu tn v tch lu nng lng l cc thng s th ng ca phn t. Ngi ta phn cc thng s th ng ny thnh hai loi sau: a. Thng s khng qun tnh (R).
i(t) R u(t)
Hnh 1 -7.
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in Thng s khng qun tnh c trng cho tnh cht ca phn t khi in p v dng in trn n t l trc tip vi nhau (hnh 1-7). N c gi l in tr (R) v xc nh theo cng thc: u(t) = R.i(t) hay
i (t ) =
1 u (t ) = G.u (t ) R
V mt thi gian, dng in v in p trn phn t thun tr l trng pha nn nng lng nhn c trn phn t thun tr l lun lun dng, v vy R c trng cho s tiu tn nng lng. b. Cc thng s qun tnh Cc thng s qun tnh trong mch gm hai loi: in dung v in cm. Thng s in dung (C) c trng cho tnh cht ca phn t khi dng in chy trn n t l vi tc bin thin ca in p, n c n v l fara (F) v c xc nh theo cng thc:
i(t) C
i (t ) = C u (t ) =
t
du (t ) dt
t
u(t)
Hnh 1-8.
hay
q (t ) 1 i ( t ) dt = C C
0
WE = p (t )dt = C.
du 1 .u (t ).dt = Cu 2 dt 2
Xt v mt nng lng, thng s C c trng cho s tch lu nng lng in trng, thng s ny khng gy t bin in p trn phn t v thuc loi thng s qun tnh. Xt v mt thi gian in p trn phn t thun dung chm pha so vi dng in mt gc /2. Thng s in cm (L) c trng cho tnh cht ca phn t khi in p trn n t l vi tc bin thin ca dng in, c n v l henry (H) v c xc nh theo cng thc: L u(t)
Hnh 1-9.
i (t)
di (t ) u (t ) = L dt
v nng lng tch lu trn L:
hay
1 i ( t ) = u ( t ) dt L
0
WH = L
di 1 i ( t ) dt = Li 2 dt 2
UL
Xt v mt nng lng, thng s L c trng cho s tch lu nng lng t trng, thng s ny khng gy t bin dng in trn phn t v thuc loi thng s qun tnh. Xt v mt thi gian, in p trn phn t thun cm nhanh pha so vi dng in l /2. S tng quan v pha gia dng in chy trong phn t vi in p trn hai u ca n, tu theo tng loi thng s tng ng c m t hnh 1-10.
Ir
Ur
UC
Hnh 1-10.
- Thng s h cm (M) c cng bn cht vt l vi thng s in cm, c trng cho s nh hng qua li ca hai phn t in cm t gn nhau, ni hoc khng ni v in, khi c dng in chy trong chng. V d nh trn hnh 1-11 ta thy dng in i1 chy trong phn t in cm th nht s gy ra trn phn t th hai mt in p l:
u21 = M 21
di1 dt
i1 * u1 L11
M *
Ngc li, dng in i2 chy trong phn t in cm th hai s gy ra trn phn t th nht mt in p l:
i2 u2
u12 = M12
di2 dt
L22
Hnh 1-11.
u1 = L11
di1 di M12 2 dt dt
u2 = M 21
di1 di + L22 2 dt dt
Trong , nu cc dng in cng chy vo hoc cng chy ra khi u c nh du * (u cng tn) th cc biu thc trn ly du +, nu ngc li ly du -. c. Thng s cu cc phn t mc ni tip v song song Trong trng hp c mt s cc phn t mc ni tip hoc song song vi nhau th cc thng s c tnh theo cc cng thc ghi trong bng 1-1. Bng 1-1 Cch mc Ni tip Thng s in tr Thng s in cm Thng s in dung
r = rk
k
L = Lk
k
1 1 = C k Ck
C = Ck
k
Song song
1 1 = r k rk
1 1 = L k Lk
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in 1.3. BIU DIN PHC CA CC TC NG IU HA, TR KHNG V DN NP Trong cc phng php phn tch mch in, vic phn tch ngun tc ng v cc thng s tc ng thnh cc thnh phn iu ho v biu din chng di dng phc lm vic tnh ton mch in tr nn thun li hn rt nhiu. Khi s dng phng php biu din phc th vic gii cc php o hm v tch phn tr nn d dng hn rt nhiu. 1.3.1. Cch biu din phc cc tc ng iu ho Xt cch biu din phc t cng thc le: exp(j) = cos + jsin Khi c mt dao ng iu ha, v d sc in ng: e(t) =Emcos(t + u) Ngha l nu t: E = Em exp j (t + u ) s vit c: T
Hnh 1-12.
e(t) Em
e ( t ) = Re E
x(t)
p
Hnh 1-13.
U = Z .I
hay I =
1 U Z
Nh vy Z chnh l mt ton t c nhim v bin i dng in thnh in p v gi l tr 1 l mt ton t c nhim v bin i in p khng ca mch, n v o bng m (), cn Y = Z thnh dng in v gi l dn np ca mch, n v o bng Simen (S). Chng c biu din di dng phc:
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in Mt khc:
Z=
Y=
nh vy t ta c th rt ra:
Z = R2 + X 2 =
Z = arg Z = arctg
v:
I Y = G 2 + B2 = m ; Um
Y = arg Y = arctg
B = i u = Z G
U r = Z r .I = R.I
i vi phn t thun dung:
vy
Zr = R
Zc =
trong :
1 = jX C jC
v YC = jC = jBC
XC =
1 ; C
BC = C
Z L = j L = jX L v YL =
trong
j L
= jBL
X L = L ; BL =
1 L
Tr khng ca nhiu phn t mc ni tip v song song: + Tr khng tng ng ca cc phn t mc ni tip: Z ab = Z k
k
10
E8
A Z1
Z2
C Z5
Z6
D Z7 E7
I
E1
Z3
II
E5
III
O
Hnh 1 -14.
Nh trn hnh 1-14 cc nhnh OA, OB, OC, OD to thnh mt cy c bn nhnh gc ti O, cc nhnh cn li l cc nhnh b cy. Vng: l phn mch bao gm mt s nt v mt s nhnh to thnh mt vng kn m qua mi nhnh v mi nt ch gp mt ln. Vng c bn (ng vi mt cy) l vng ch cha mt b cy. Nu s vng c bn l Nv th: Nv = Nb =Nnh - Nn + 1 Nh trn hnh 1-14 vi qui c cy c gc O ta s thy cc vng I, II, III, l cc vng c bn. Vt ct: L mt tp cc nhnh m khi b cc nhnh trn vt ct i th cc nt ca graph chia thnh hai nhm ring bit. Vt ct c bn l vt ct ch cha mt nhnh cy. S vt ct c bn ng vi mt cy k hiu l Nvc; Nvc = Nc = Nn -1 1.4.2. Khi nim tng h Phn t tng h l phn t c tnh cht dn in hai chiu, tho mn iu kin: Zab = Zba Mch in tng h l mch in bao gm cc phn t tng h. Ni mt cch tng qut n tho mn iu kin: Zlk = Zkl trong hay YMN = YNM
11
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in Zkl: tr khng chung gia vng k v vng l. YMN: dn np chung gia nt M v nt N. YNM: dn np chung gia nt N v nt M. Nh vy trong mch tng h, dng in trong vng l (sinh ra bi cc ngun t trong vng k) bng dng in trong vng k (sinh ra bi chnh ngun chuyn sang vng l). Hay ni mt cch khc, dng in trong nhnh i (sinh ra bi ngun E t trong nhnh j) bng dng in trong nhnh j (sinh ra bi chnh ngun chuyn sang nhnh i). Cc phn t v mch tuyn tnh c tnh cht tng h (nh cc phn t th ng dn in hai chiu R, L, C...) lm cho vic phn tch mch trong cc phn cp tr nn thun li. i vi cc phn t v mch khng tng h (nh n in t, tranzito, it...) th vic phn tch kh phc tp, khi cn phi c thm cc thng s mi. 1.4.3. Lut ng ngt ca cc phn t qun tnh Lut ng ngt ca phn t thun cm: Trong cun dy khng c t bin dng in, k c ti thi im ng ngt mch. iL(0+) = iL(0-) = iL(0) Lut ng ngt ca phn t thun dung: Trong t in khng c t bin in p, k c ti thi im ng ngt mch. uc(0+) = uc(0-) = uc(0) Mt cch tng qut: Tng t thng mc vng trong mt vng kn phi lin tc, k c ti thi im c t bin trong vng. Tng in tch ti mt nt ca mch phi lin tc, k c ti thi im c t bin trong cc nhnh ni vo nt .
ak ik = 0
k
trong :
ak = 1 nu dng in nhnh i ra khi nt ang xt ak = -1 nu dng in nhnh i vo nt ang xt ak = 0 nu nhnh khng thuc nt ang xt.
12
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in 1.5.2. nh lut Kirchhoff II nh lut ny pht biu v in p, ni dung ca n l: Tng i s cc st p trn cc phn t th ng ca mt vng kn bng tng i s cc sc in ng c trong vng kn . Hoc l: Tng i s cc st p ca cc nhnh trong mt vng kn bng khng:
bk uk = 0
k
trong :
bk = 1 nu chiu in p trn nhnh cng chiu vng quy c, bk = -1 nu chiu in p trn nhnh ngc chiu vng quy c, bk = 0 nu nhnh khng thuc vng ang xt.
C Z5
Z6
D Z7
U A E1 U A U B U A U D + E8 + + =0 Z1 Z2 Z8 E1. E8 Z1 Z8
Hnh 1-15.
(Y1 + Y2 + Y3 ) .U A Y2 .U B 0.U C Y8 .U D =
Y2 Y8 0 Y1 + Y2 + Y8 U A I ng1 I ng 8 0 Y2 Y4 Y2 + Y3 0 UB x = UC I ng 5 Y4 Y6 Y4 + Y5 + Y6 0 Y8 Y6 Y6 + Y7 + Y8 U D I ng 6 0
Tng qut:
Y N .U N = I ng
trong : Y N l ma trn dn np nt, c kch thc [(Nn - 1) x (Nn - 1)]. T h phng trnh ny (hay phng trnh ma trn va thnh lp trn) ta s tm ra gi tr ca cc in p nt.
13
U N = Y 1.I ngN N
Khi tm c cc in p nt ta c th d dng tm c dng in trong cc nhnh. Th d 1-1: Hy vit h phng trnh in p nt cho mch in hnh 1-16. Gii: K hiu cc nt l A, B, C, O v chn nt O lm gc. Nh vy ta s c h ba phng trnh, ba n s UA, UB, UC:
A R1 E1 O Hnh 1-16. Xc R3 Ing3 R2 XL1 B E2 XL2
1 E E 1 1 1 1 + U B UC = 1 + 2 + U A jX L1 R2 R1 R2 R1 R2 jX L1 1 1 1 1 1 + + UA + UC = 0 U B jX L 2 jX L1 jX L 2 jX c jX L1 1 U A 1 U B + 1 + 1 + 1 U C = I ng 3 E2 R2 jX L 2 R2 jX L 2 R2 R3
Qua th d trn ta thy trong s mch vic biu din ngun dng rt thun tin p dng phng php in p nt, do trc khi vit phng trnh bn c th chuyn i cc ngun p v ngun dng. 1.6.2. Phng php dng in vng Ni dung ca phng php ny c din t thng qua mch in hnh 1-17 vi s chn chiu v nh k hiu cho cc vng nh hnh v. H phng trnh dng in vng cho mch c thnh lp t nh lut Kirchhoff 2:
E1 Z8 Z2 Z1 Iv1 Z3 Iv4 Z4 Z5 Iv2 E5 E8
Z6 Z7 Iv3
( Z1 + Z 2 + Z3 ) .IV 1
Z3 .IV 2
+0.IV 3
+ Z1.IV 4 0.IV 4
= E1 = E5
Hnh 1-17.
Z3.IV 1 + ( Z3 + Z 4 + Z5 ) .IV 2
Z5 .IV 3
Z1.IV 1 +0.IV 2
+ Z 7 .IV 3
+ ( Z1 + Z 7 + Z8 ) .IV 4
= E1 + E8
I v1 V1 V2 V3 V4 Z1 + Z 2 + Z3 Z3 0 Z1
I v2 Z3 Z3 + Z 4 + Z5 Z5 0
I v3 0 Z5 Z5 + Z 6 + Z7 Z7
Iv 4 Z1 I v1 E1 I E 0 5 x v2 = I v3 E5 Z7 Z1 + Z 7 + Z8 I v 4 E1 + E8
14
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in Tng qut: Z V .I V = EV trong : Z V l ma trn tr khng vng, n c kch thc: [(Nnh - Nn +1) x (Nnh -Nn +1)]. Tin hnh gii h phng trnh (hay gii phng trnh ma trn) va thnh lp trn tm ra gi tr ca cc dng in vng.
I V = Z V1.EV
Sau khi tnh c cc dng in vng d dng tnh c cc dng in trn cc nhnh. Th d 1-2: Cho mch in hnh 1-18. a. Vit h phng trnh dng in vng khi khng tnh n h cm gia cc cun cm. b. Tnh dng in chy qua cc nhnh trong trng hp c tnh n ghp h cm, cho bit cc gi tr: R1 = 1; R2 = 1; XL1 = 1; XL2 = 2; XM = 1; E = 1V. Gii: a. Cc phng trnh dng in vng khi khng tnh n h cm: (R1 + jXL1 + R2).Iv1 - R2Iv2 = E -R2Iv1 +(jXL2 +R2).Iv2 = 0
E XL1 R1 Iv1 * * XL2 Iv2
R2
Hnh 1-18.
b. Cc phng trnh dng in vng khi c tnh n h cm: (R1 + jXL1 + R2).Iv1 - (R2 + jXM).Iv2 = E -(R2 + jXM).Iv1 + (jXL2 + R2).Iv2 = 0
trong thnh phn -jXM.Iv2 l in p h cm do dng in Iv2 chy trong XL2 gy ra trn XL1, cn thnh phn -jXMIv1 l in p h cm do dng in Iv1 chy trong XL1 gy ra trn XL2. Thay s ta c:
( 2 + j ) .I v1 (1 + j ) .I v 2 = 1 (1 + j ) .I v1 + (1 + 2 j ) .I v 2 = 0 2 j 1 j A A; I v2 = 3 3 1 j A 3
i X L1 = I v1 =
2 j A 3
i X L2 = I v 2 =
i R 2 = I v1 I v 2 =
1 A 3
15
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in 1.6.3. Phng php ngun tng ng Trong mt s trng hp, nhim v phn tch mch khng i hi phi tnh tt c dng v p ca tt c cc nhnh, m ch i hi tnh ton trn mt nhnh hay mt phn mch no . Phng php ngun tng ng m c s ca n l nh l Thevenine-Norton cho php chng ta gii cc bi ton nh vy mt cch n gin hn bng cch thay th phn mch c cha ngun bi mt ngun p hay ngun dng tng ng. Ni dung nh l Thevenine-Norton Trong mch in, phn mch AB c cha ngun (v ni vi phn cn li Z ca mch ti cp im AB, ng thi gia hai phn khng c ghp h cm vi nhau), c th c thay th tng ng bng mt ngun p c sc in ng bng in p h mch trn cp im AB (hay mt ngun dng c dng in ngun bng dng in ngn mch trn cp im AB), cn tr khng trong ca ngun bng tr khng tng ng nhn t cp im AB vi nguyn tc ngn mch ngun sut in ng v h mch ngun dng c trong phn mch ny. Ni dung nh l c m t nh hnh 1-19: Th d 1-3: Cho mch in nh hnh 1-20, hy tnh dng in chy qua Z3. Gii: Ta thy y ch tnh dng chy qua mt nhnh, do n gin hy p dng phng php ngun tng ng theo s tng ng Thevenine: - Xc nh in p h mch trn cp im AB:
Z1 E1 Z2 Z4 Ri A AB B Z A Ing Ri B Z E A B Z
Hnh 1-19.
Z3
B Z5 E5
Hnh 1-20.
E5 E1 Z2 Z4 Z1 + Z 2 Z 4 + Z5 - Xc nh ZtAB nhn t cp im AB, ngn mch ngun s E1 & E5: U hmAB = U A U B = ZtdAB = Z Z Z1Z 2 + 4 5 Z1 + Z 2 Z 4 + Z5
Ri = Zt AB A E = Uhm AB B Z3
Hnh 1-21.
i3 =
U hmAB ZtdAB + Z3
16
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in 1.6.4. Phng php phn tch dng nguyn l xp chng. Nu trong mt mch in tuyn tnh c cha nhiu ngun tc ng, th dng in vng sinh ra trong vng l bi tt c cc ngun ca mch bng tng cc dng in vng sinh ra trong vng l bi ring cc ngun t trong mi vng k ca mch. Hay ni mt cch khc, dng in vng sinh ra trong vng l no ca mch, bi tt c cc ngun ca mch bng tng cc dng in vng sinh ra trong vng l bi mi ngun ring r ca mch (khi cc ngun khng lm vic s ngn mch i vi ngun sut in ng v h mch i vi ngun dng). Nguyn l xp chng hon ton ng cho dng in nhnh, dng in vng v c in p nt. Vic m t nguyn l ny s thng qua mt s th d minh ho di y. Th d 1-4: Cho mch in nh hnh 1-22, hy tnh dng in chy qua Z3 bng cch p dng nguyn l xp chng. Gii: Nu ngun E1 gy nn trong Z3 mt dng in i3E1 v ngun E5 gy nn trong Z3 mt dng in i3E5 th dng tng qua Z3 s l: i3 = i3E1 + i3E5 - tnh dng i3E1 trc ht ta phi loi b ngun E5, khi :
A Z1 E1 Z2 Z4 Z3 B Z5 E5
Hnh 1-22.
Z 45 =
Z 2345 =
v nh vy:
i3E1 =
- tnh dng i3E5 ta phi loi b ngun E1, vi cch tnh tng t ta s tnh c:
Z12 =
Z1234 =
v ta c:
i3E 5 =
E5 Z4 Ztd 5 Z 4 + Z123
i3 = i3E1 i3E 5
Ngoi cc phng php phn tch mch trn cn c cc phng php khc nh: Phn tch mch in bng phng php tn s, phng php dng php ton tCc phng php ny c th gii cc bi ton phc tp hn. Bn c xem thm cc ti liu tham kho.
17
1.7. MNG BN CC
Mng bn cc (cn gi l mch hai ca) l m hnh ca cc phn t v cc phn mch in thng gp trong thc t (nh m hnh bin p, tranzito...). Cc nh lut tng qut dng cho mch tuyn tnh u c th p dng cho bn cc tuyn tnh, nhng l thuyt mng bn cc ch yu i su vo phn tch mch in theo h thng, lc y c th khng cn quan tm ti mch c th na m coi chng nh mt hp en v vn ngi ta cn n l mi quan h dng v p hai ca ca mch. L thuyt mng bn cc cho php nghin cu cc mch in phc tp nh l s ghp ni ca cc bn cc n gin theo nhiu cch khc nhau, n l mt trong nhng phng php hu hiu dng phn tch v tng hp mch. Mng bn cc l phn mch c bn u ra tng ng vi hai ca c din t nh hnh 1-23, trong : U1, I1: in p v dng in ti ca 1 U2, I2: in p v dng in ti ca 2 Ch rng chiu in p v dng in trn hnh 1-23 l chiu c quy c. Trong ti liu ny ch cp ti bn cc tuyn tnh, bt bin, tng h. 1.7.1. Cc h phng trnh c tnh ca bn cc Dng tng qut ca phng trnh c tnh: a11U1 + a12U2 + b11I1 + b12I2 = 0 a21U1 + a22U2 + b21I1 + b22I2 = 0 T hai phng trnh trn ta c th rt ra hai thng s bt k theo hai thng s cn li. Mi mt h phng trnh c tnh ca bn cc tng ng vi 2 trong s 4 thng s nu trn (in p v dng in ti hai ca) ca bn cc. Nh vy c tt c 6 h phng trnh c tnh (t hp chp 2
2 t 4 thng s, C4 = 6 ). Tu theo tng dng bn cc m ta s dng h phng trnh c tnh ph hp nht phn tch.
I1 U1
I2
Mng bn cc
Hnh 1-23.
U2
18
z11 =
U1 I1
;
I 2 =0
z22 =
U2 I2
U ; z12 = 1 ; I 2 I =0 I1 =0 1
z21 =
U2 I1
I 2 =0
I1 U =Y 1 I 2 U 2
trong
y Y = 11 y21
y12 y22
y11 =
I1 U1 U
I ; y22 = 2 ; U 2 U =0 2 =0 1
y12 =
I1 U2 U
1 =0
y21 =
I2 U1 U
2 =0
a a A = 11 12 a21 a22
( ma trn truyn t)
a11 =
U1 U2
;
I 2 =0
a22 =
I1 I2 U
;
2 =0
a12 =
U1 I2 U
;
2 =0
a21 =
I1 U2
I 2 =0
i vi trng hp bn cc tng h ta c: a = -1
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in Di dng ma trn:
U 2 U1 I = BI 2 1
( ma trn truyn t ngc)
trong :
b b B = 11 12 b21 b22
b11 =
U2 U1
;
I1 =0
b22 =
I2 I1 U
1 =0
b12 =
U2 I1 U
1 =0
b21 =
I2 U1
I1 =0
i vi trng hp bn cc tng h ta c: b= -1
h h H = 11 12 h21 h22
( ma trn hn hp)
h11 =
U1 I1 U
;
2 =0
h22 =
I2 U2
;
I1 =0
h12 =
U1 U2
;
I1 =0
h21 =
I2 I1 U
2 =0
g G = 11 g 21
g12 g 22
( ma trn hn hp ngc)
20
g11 =
I1 U1
;
I 2 =0
g 22 =
U2 I2 U
1 =0
g12 =
I1 I2 U
1 =0
g 21 =
U2 U1
I 2 =0
i vi trng hp bn cc tng h ta c: g12 = - g21 1.7.2. Cc phng php ghp ni mng bn cc a. Ghp ni ni tip - ni tip (N-N): Hai mng bn cc I v II c gi l mc ni tip-ni tip vi nhau nh hnh 1-24. Khi mc theo kiu ny s to thnh mt mng 4 cc mi, c ma trn c tnh tr khng c tnh nh sau:
U1 I1 I1 U1 I1 U1 I2 I2
U2 I2 U2
II
U2
Z = Z ' + Z ''
Trong : Z ' v Z '' ln lt l ma trn c tnh tr khng ca mng bn cc I v II. Mt cch tng qut ta c th vit cho n bn cc mc N-N vi nhau:
Hnh 1-24.
Z = Zk
k =1
b. Ghp ni song song - song song (S-S) Hai mng bn cc I v II c gi l mc song song-song song vi nhau nh hnh 1-25. Khi mc theo kiu ny s to thnh mt mng 4 cc mi, c ma trn c tnh dn np c tnh nh sau:
I1 U1
I1 U1 I1 U1
I2
U2 I2
I2 U2
II
U2
Y = Y ' + Y ''
Hnh 1-25.
Trong : Y ' v Y '' ln lt l ma trn c tnh dn np ca mng bn cc I v II. Mt cch tng qut ta c th vit cho n bn cc mc S-S vi nhau:
Y = Yk
k =1
c. Ghp ni ni tip - song song (N-S) Cc bn cc c gi l mc theo kiu N-S vi nhau nu i vi ca 1 c dng in l chung, cn in p l tng cc in p thnh phn. Cn ca 2 c in p l chung, cn dng in l tng ca cc dng in thnh phn (hnh 1-26).
21
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in Khi mc theo kiu ny s to thnh mt mng 4 cc mi, c ma trn c tnh hn hp c tnh nh sau:
I1 I1 U1 U1 I1 U1 I2
H =H +H
'
''
U2 I2
I2 U2
Trong : H ' v H '' ln lt l ma trn c tnh hn hp ca cc mng bn cc I v II. Mt cch tng qut ta c th vit cho n bn cc mc N-S vi nhau:
II
U2
Hnh 1-26.
H = Hk
k =1
d. Ghp ni song song - ni tip (S-N) Cc bn cc c gi l mc theo kiu S-N vi nhau nu i vi ca 1 c in p l chung, cn dng in l tng ca cc dng in thnh phn. Cn ca 2 c dng in l chung, cn in p l tng cc in p thnh phn (hnh 1-27). Khi mc theo kiu ny s to thnh mt mng 4 cc mi, c ma trn c tnh hn hp ngc c tnh nh sau:
I1 I1 U1 U1 I1 U1 I2 I2
U2 I2 U2
II
U2
Hnh 1-27.
G = G ' + G ''
Trong : G ' v G '' ln lt l ma trn c tnh hn hp ngc ca mng bn cc I v II. Mt cch tng qut ta c th vit cho n bn cc mc S-N vi nhau:
G = Gk
k =1
e. Ghp ni theo kiu dy chuyn Cc bn cc c gi l mc theo kiu dy chuyn vi nhau nu ca ra ca bn cc ny c ni vi ca vo ca bn cc kia theo th t lin tip (hnh 1-28).
I1 U1 I1 U1 I2 I1 U1 I2
I2
U2
U2
II
U2
Hnh 1-28.
Ch chiu dng in I 2 o i so vi chiu quy nh trc, mc ch tin cho vic tnh ton.
22
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in Khi mc theo kiu dy chuyn nh th ny, ta c mt mng bn cc mi vi ma trn c tnh truyn t tnh nh sau: A = A. A Trong A l ma trn c tnh truyn t ca mng bn cc tnh cho trng hp dng
A = Ak . An
k =1
n 1
Ch , cc ma trn truyn t ca ( n 1) mng 4 cc u tin phi tnh vi trng hp cc dng in ca 2 o chiu so vi quy nh (i ra), v cn mng bn cc cui cng th dng in ca 2 vn ng chiu (i vo).
TM TT NI DUNG
Cc thng s tc ng l cc thng s to ngun: c 2 loi ngun chnh l ngun in p v ngun dng in. Nn nm c k hiu ca 2 loi ngun ny v c im ca tng ngun. Cc thng s th ng c trng cho cc phn t tiu th nng lng, c hai loi thng s th ng l thng s khng qun tnh v thng s khng c qun tnh. Cch biu din phc cc tn hiu iu ha, y l mt cch biu din tn hiu rt thun li cho vic tnh ton v phn tch mch in. Khi tnh ton mch in th cc thng s tc ng cng nh th ng cng c biu din theo dng phc, v khi tnh ton vi s phc th khng phi gii cc phng trnh vi phn v tch phn kh phc tp min thi gian. Hai phng php phn tch mch in: in p nt v dng in vng. Hai phng php ny da vo 2 nh lut Kirchhoff 1 v 2. Nm vng cch vit h phng trnh cho in p nt v dng in vng t c c h cc phng trnh c lp tuyn tnh, sau khi gii h phng trnh ny ta c th d dng tnh c cc in p v dng in trong tt c cc nhnh ca mch in. Ngoi hai phng php trn cn c thm cc phng php phn tch mch khc nh: phng php ngun tng ng da vo nh l Thevenine-Norton. Phng php dng bin i Laplace c th gii cc bi ton phc tp trong min thi gian (cc phng trnh vi phn, tch phn), cc qu trnh qu trong mch in. Phn cui l mt s vn v mng bn cc, cn nm c cc phng trnh c tnh, v cc cch ghp ni mng 4 cc.
CU HI V BI TP
Cu 1. Hai phng php phn tch mch: dng in vng v in p nt da trn cc nh lut no? Cu 2: K hiu ngun in p c lp l:
a)
b)
c)
d)
23
a)
b)
c)
d)
1 = jX C a) Z c = jC
c) ZC = j
b) ZC = jC = jX C d) ZC = jC
1 = jX C C
Cu 5: Dn np ca phn t thun cm l: a) YL = j c) YL =
1 = jBL L 1
= jBL
b) YL = j L = jBL d) YL = j L = jBL
j L
d)
24
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in Cu 9: S tng ng chi tit ca mch c Y = 2 + 7 j l:
B=7 G=2 B = 7 a) B=7 B=2 G=2 c) d) R=2 X = 7 G=7 b) G=2
Hnh 1-29.
Z1 Z2
Z3 Z4
Z5
Z 2 = 1, 25 j; Z3 = j Z 4 = 2 j; Z 5 = 2 + j
a) V s tng ng chi tit theo cc linh kin.
Hnh 1-31.
b) Tnh i ( t ) khi t mt in p c bin hiu dng l 5V ln hai u on mch? Cu 13: Cho s mch nh hnh 1-32. Vi: Y1 = 1 + 2 j ;
i(t) u(t) Y1 Y2 Y3 Y4 Y5
Y2 = 5 j; Y3 = 2 + 4 j Y4 = 1 5 j; Y5 = 1 + j
a) V s tng ng chi tit theo cc linh kin.
Hnh 1-32.
25
Chng 1: Cc khi nim, nh lut v cc phng php phn tch mch in b) Tnh dn np tng ng ca ton b mch in Ytd i ( t ) . Khi t mt in p c bin hiu dng l 9V ln hai u on mch? XL1 Cu 14: Hy tnh cc dng in nhnh ca mach in hnh 1-33. R1 E1 XM XL2
XC
R2
Ing2
Hnh 1-33.
Cu 15: Tnh dng cc in nhnh ca mch in hnh 1-34 vi cc s liu di dng phc: E1 = 1V Z1 = 1 Z3 = j Z5 = j E6 = j V Z2 = -j Z4 = 1 Z6 = 1
A Z1 E1 Z4
Z6 B Z2
E6 Z5 C Z3
Cu 16: Cho mch in hnh 1-35, hy tnh dng in iR4 bng phng php ngun tng ng, vi cc s liu: Eng R1 = R2 = R3 = R4 = R5 = R6 = 2 Ing = 4A Eng = 6V.
Hnh 1-35.
Cu 17: Cho mch in hnh 1-36, hy tnh dng i0 bng phng php ngun tng ng. Cu 18: Cho mch in hnh 1-37, hy tnh dng in chy qua R4 bng cch p dng nguyn l xp chng.
R1 E1 A E2 I0 R2 Hnh 1-36. R0 X0 B X2 X1 * XM * Ing R2 R3 R4 R6
R1
R5
E6
26
NI DUNG
2.1. CHT BN DN THUN V CHT BN DN TP CHT
2.1.1. Cu trc vng nng lng ca cht rn tinh th Trong phn ny cn nm vng v cu trc nng lng in hnh ca vt rn tinh th. Ty theo tnh trng cc mc nng lng trong mt vng c b in t chim ch hay khng, ngi ta phn bit 3 loi vng nng lng khc nhau: Vng ha tr, trong tt c cc mc nng lng b chim ch; Vng dn, trong cc mc nng lng u cn b trng hay ch b chim ch mt phn. Vng cm, trong khng tn ti cc mc nng lng no in t c th chim ch, hay xc sut tm ht ti y bng 0. Ty theo v tr tng i gia ba vng k trn v rng vng cm m cc cht rn cu trc tinh th c chia thnh 3 loi l cht cch in, cht bn dn v cht dn in.
27
b)
c)
Hnh 2-1 Cu trc di nng lng ca vt cht: a. Cht cch in; b. Cht bn dn; c. Cht dn in.
2.1.2. Cht bn dn thun Hai cht bn dn thun in hnh l Gemannium (Ge) vi EG = 0,72eV v Silicium (Si) vi EG = 1,12eV (EG l rng vng cm, o bng eV- electron Vn) c cu trc vng nng lng dng hnh 2-1b thuc nhm IV bng tun hon Mendeleep. M hnh cu trc mng tinh th (1 chiu) ca chng c dng nh hnh 2-2a vi bn cht l cc lin kt ghp i in t ha tr vnh ngoi. nhit 00K chng l cc cht cch in. Khi c mt ngun nng lng ngoi kch thch, xy ra hin tng ion ha cc nguyn t nt mng v sinh ra tng cp ht dn t do: in t bt khi lin kt ghp i tr thnh ht t do v li 1 lin kt b khuyt (l trng). Trn th vng nng lng hnh 2-2b, iu ny tng ng vi s chuyn in t t 1 mc nng lng trong vng ha tr ln mt mc trong vng dn li 1 mc t do (trng) trong vng ha tr. Cc cp ht dn t do ny, di tc dng ca mt trng ngoi hay mt gradient nng c kh nng dch chuyn c hng trong mng tinh th to nn dng in trong cht bn dn thun.
ni
Si+ Si Si+ 1,12eV Si Si
+
Vng dn
Si Vng h tr
Si
Si
Si
pi
a) Hnh 2-2
b)
Kt qu l: Mun to ht dn t do trong cht bn dn thun cn c nng lng kch thch ln Ekt EG.
28
Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t Dng in trong cht bn dn thun gm hai thnh phn tng ng nhau do qu trnh pht sinh tng cp ht dn to ra (ni = pi).
2.1.3. Cht bn dn tp Ngi ta tin hnh pha thm cc nguyn t thuc nhm V bng Mendeleep vo mng tinh th cht bn dn nguyn cht (nh cng ngh c bit) s thu c bn dn loi n. V nu pha nguyn t thuc nhm III vo bn dn thun ta s thu c bn dn loi p. C 2 loi ht dn trong cht bn dn l in t v l trng. Vi bn dn n th nn >> pn. Vi bn dn p th pp >> np.
b) Mt in tch
d 2V = ; e = 2,73 e dX 2
Vng in tch
E=
dV = dX dX e
V0
V=0 E0 = 0 Khong cch t mt tip xc P-N Pha N Khong cch t mt tip xc P-N
e) Hng ro th nng i vi in t
E0
Hnh 2-3 th ca tip xc P-N. a) Cu trc tip xc P-N ; b) mt in tch c) Cng in trng d), e) Hng ro th nng tip xc P-N. Nm c c ch hnh thnh v cc hin tng xy ra lp tip xc P-N. vng ln cn ca mt tip xc s xut hin dng cc ht ti in theo c ch khuch tn. C th: Cc l trng s khuch tn t vng P sang vng N to thnh dng khuch tn Idp. Cc in t s khuch tn t vng N sang vng P to thnh dng khuch tn Idn.
29
Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t Hc vin cn nm c qu trnh khuch tn v hnh thnh cc khi in tch tri du vng gn lp tip xc v cng in trng vng ln cn tip xc E0. in trng tip xc ny c chiu tc dng t bn dn N sang bn dn P v n to nn mt hng ro th nng ngn cn s khuch tn tip theo ca cc l trng qua lp tip xc. 2.2.2. Lp tip xc P-N khi phn cc thun. t mt ngun in p bn ngoi ln lp tip xc P-N c chiu sao cho VP VN > 0 . Trng hp ny in trng ngoi lm gim hng ro th nng, do vy cc ht dn a s d dng khuch tn qua tip xc P-N: Cc l trng t pha bn dn P khuch tn qua tip xc P-N sang pha bn dn N v cc in t t pha bn dn N khuch tn sang pha bn dn P. Kt qu l dng in qua tip xc P-N tng ln v y l thnh phn dng in khuch tn. Dng in chy qua tip xc P-N khi n phn cc thun gi l dng in thun Ith. 2.2.3. Lp tip xc P-N khi phn cc ngc t mt ngun in p bn ngoi ln lp tip xc P-N c chiu sao cho VP VN < 0 . Khi in trng trong lp tip xc tng ln. Cc ht dn a s kh khuch tn qua lp chuyn tip, lm cho dng in qua tip xc P-N gim xung. C th ni lc ny tip xc P-N ngn khng cho dng in i qua (thc t c mt dng in rt nh l dng ngc bo ha IS).
+
Vngoi
Engoi
E0
Vngoi
E0 Engoi
Hnh 2-5 Tip xc P-N khi phn cc ngc.
2.3. IT BN DN
2.3.1. Cu to ca it v k hiu trong s mch.
it bn dn l linh kin gm c mt lp tip xc P-N v hai cc l ant (k hiu l A) c ni vi bn dn P v catt (k hiu l K) c ni ti bn dn N (nh hnh 2-6). Khi UAK > 0 th it s dn in v trong mch c dng in chy qua v lc ny tip xc P-N c phn cc thun. Khi UAK < 0 it s kha v tip xc P-N phn cc ngc, dng in ngc rt nh I0 chy qua.
Lp tip xc P-N A P a) Cu to N K A K
b) K hiu
30
2.3.2. c tuyn vn-ampe ca it bn dn. c tuyn vn- ampe (V-A) ca it biu th mi quan h gia dng in qua it vi in p t trn n UAK.
I thun (mA) I th.max
I = I 0 (e
U AK VT
1)
U.t I0
0,1I th.m 0 UD
UAK
Trong : = 2 i vi dng in nh v = 1 i vi dng in ln. VT - in th nhit, nhit trong phng (T = 3000K). VT = 0,026V = 26mV. I0 - Dng in ngc bo ha. Phn thun ca c tuyn (khi UAK > 0),
I ngc (A)
Hnh 2-7: c tuyn VnAmpe ca it bn dn.
+ UAK < UD: dng in qua it cn qu nh v tng chm, thng thng UD 0,2V i vi it gecmani v UD 0,6V i vi it silic. + Khi UAK > UD: dng qua it tng nhanh hn v tng gn nh tuyn tnh vi in p. Ith.max l dng in thun cc i cho php. it khng c lm vic vi dng in cao hn tr s ny ca dng in. Phn ngc ca c tuyn V-A. (Khi U AK < 0 ) Khi UAKln hn vi ln VT th dng in ngc bng gi tr I0 v gi nguyn gi tr ny. Khi |UAK| tng ln n tr s U.t. th dng in tng vt, y l hin tng nh thng tip xc PN. C hai hin tng nh thng: nh thng v nhit v nh thng v in. 2.3.3. Cc tham s tnh ca it a) in tr mt chiu hay cn gi l in tr tnh: R0 y l in tr ca it khi lm vic ch ngun mt chiu hoc ti ch tnh (ti im lm vic tnh trn c tuyn). I thun (mA) U R0 = [ ] I in tr mt chiu R0 chnh l nghch o gc nghing ca c tuyn V-A ti im lm vic tnh M (gc 1. Thng thng R0thun << R0ngc. b) in tr ng Ri L tham s tnh bng nghch o ca gc nghing ca tip tuyn vi c tuyn V-A, ngha l Ri t l vi cotang2.
I M
1
0
2
U
UAK
31
Ri =
Ngi ta tnh c:
dV dI
[]
Ri =
VT
I
Ti mt im lm vic th R0 > Ri (v c gc 2 > 1). c) H s chnh lu k. y l thng s c trng phi tuyn ca it v c xc nh bng biu thc sau:
k=
I th R 0nguoc = I0 R 0thuan
gi tr UAK = 1V
d) in dung ca it: Cd (hay in dung ca tip xc P- N) in dung ca tip xc P- N gm c 2 thnh phn l in dung bn thn (hay cn gi l in dung ro th) ca tip xc P- N (k hiu C0) v in dung khuch tn ca tip xc P-N (k hiu Ck.t.). Cd = C0 + Ck.t. in dung tip xc P-N gy nhiu nh hng khi it lm vic tn s cao. Tr s in dung phi nh v cc it ny phi l cc it tip im din tch mt tip xc nh v tn s lm vic gii hn khong 300 600 MHz, c loi ti hng chc GHz. e) in p ngc cc i cho php: Un.max y l gi tr in p ngc ln nht c th t ln it m n vn lm vic bnh thng. Thng thng tr s ny c chn khong 0,8U.t. [V]; trong U.t. l in p nh thng ca it. f) Khong nhit lm vic y l khong nhit m bo it lm vic bnh thng. Tham s ny quan h vi cng sut tiu tn cho php ca it. Khi it lm vic, dng in chy qua n s lm cho it nng ln- in nng bin thnh nhit nng. Cng sut in cc i m it chu ng c: Khong nhit lm vic ca it gecmani khong t - 600C n +850C , v ca it silic khong t - 600C n +1500C. 2.3.4. Phn loi v ng dng ca it Ngi ta c nhiu cch phn loi it. C th da vo vt liu ch to, vo ng dng, vo cng ngh ch to... C cc loi it tip mt, it tip im, it chnh lu, it n p, it tch sng, it m tn, it cao tn... Sau y l mt s loi it thng s dng. a) it chnh lu it chnh lu s dng tnh dn in mt chiu chnh lu dng in xoay chiu thnh mt chiu. c tnh ca it chnh lu l cc i lng dng in thun cc i Imax v in p ngc ti a cho php Ung.max. s xc nh in p chnh lu ln nht. Thng thng ta chn tr s
32
Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t in p ngc cho php Ung.max = 0,8 U.t.. Hin nay it chnh lu ph bin nht l it Silic v c nhit lm vic cao. b) it n p (Zener).
A a) Hnh 2-9 K hiu v c tuyn V-A ca it zener. b) K
I U. Imin UA
Imax
Ngi ta s dng ch nh thng v in ca chuyn tip P-N n nh in p. S dng trn nhnh ngc ca it. it n p c ch to t bn dn Silic v n bo m c c tnh k thut cn thit. c) it xung ch xung, it c s dng nh kha in t gm c hai trng thi: "dn" (ON) khi in tr ca it rt nh v "tt" (Off) khi in tr ca n rt ln. Theo tr s ca thi gian phc hi kh nng ngt tp (l khong thi gian k t thi im khi it dn dng in ngc cho ti khi dng ngc t gi tr 0,1 ln gi tr dng ngc cc i) ngi ta chia it xung lm 3 loi chnh: Loi tc cao c tp < 10 ns; Loi tc trung bnh c 10 ns < tp < 100 ns v loi tc thp c tp > 100 ns. Thi gian tp ca it Schottky c th t ti 100ps do n rt thch hp dng lm cc chuyn mch in t, k hiu ca it ny trong cc s mch in nh hnh 2-10.
d) it bin dung (Varicap). L loi it bn dn c s dng nh mt t in c tr s in dung iu khin c bng in p. Nguyn l lm vic ca it bin dung l da vo s ph thuc ca in dung vo in p ngc t ln tip xc P-N.
C (pF)
K +UAK
a)
Hnh 2-11 a) K hiu ca it bin dung.
b)
33
Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t Tr s in dung cc i ca it bin dung ph thuc vo loi ca n v c tr s vo khong t (5 300) pF. Khi tng tr s in p ngc th in dung ca varicap gim dn. Varicap thng c dng trong cc mch dao ng cn iu khin tn s cng hng bng in p lnh vc siu cao tn. e) it Tunen (hay it xuyn hm)
I (mA) Imax A
Imin
UAK
Loi it ny c kh nng dn in c chiu thun v chiu ngc.c tuyn V-A ca it tunen phn thun c on in tr m AB. Ngi ta s dng on c tuyn AB ny to cc mch dao ng phng np. it tunen c kch thc nh, n nh cao v tn s lm vic ln ti GHz. g) it cao tn Dng x l cc tn hiu cao tn nh: it tch sng dng tch tn hiu tn thp t dao ng iu bin. it trn tn dng thay i tn s sng mang ca dao ng iu bin. it iu ch dng iu ch cc dao ng cao tn (sng mang) theo cc tn hiu m tn. Cc it cao tn thng l loi it tip im.
a) Tranzito P-N-P
b) Tranzito N-P-N
Hnh 2 -13 K hiu v cu to ca cc tranzito lng cc: 34 a) Loi P-N-P; b) Loi N-P-N.
2.4.2. Nguyn l lm vic Khi cha cung cp in p ngoi ln cc cc ca tranzito th hai tip xc pht TE v gp TC u trng thi cn bng v dng in tng chy qua cc cc ca tranzito bng 0. Mun cho tranzito lm vic ta phi cung cp cho cc cc ca n mt in p mt chiu thch hp. Tu theo in p t vo cc cc m ta to cho tranzito lm vic cc ch khc nhau. C hai loi tranzito P-N-P v N-P-N u c nguyn l lm vic ging ht nhau, ch c chiu ngun in cung cp l ngc du nhau. a) Ch tch cc (hay ch khuch i). ch tch cc phi cung cp ngun in mt chiu ln cc cc sao cho tip xc pht TE phn cc thun v tip xc gp TC phn cc ngc (hnh 2-17). Khi tranzito lm vic ch ny n c kh nng khuch i. TE TC
E
Hnh 2-14 Chiu ngun in cung cp cho cc cc ca tranzito PNP ch tch cc.
P N P
B EE
+ H s chuyn di :
*
EC
* =
* = 0,98 0,995
i =
ICp IE
ICp I Ep I Ep I E
= *. (i 0,90 0,995).
Quan h gia 3 thnh phn dng in trong tranzito l: IC = IE + ICBo ; IB = (1 - )IE - ICBo ; IE = IC + IB b) Ch ngt Trong ch ny c hai tip gip TE v TC u phn cc ngc. Tc l: UBE < 0; UCE > 0 v UBE < UCE UBC < 0.
TE E N IB EE EC P B TC N C IC
35
Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t Lc ny in tr ca tranzito rt ln cc E coi nh h mch. Dng in qua cc B bng dng ICB0 nhng ngc du (IB = - ICB0). ch ngt in p UCE EC. c. Ch dn bo ha ch ny c hai tip xc TE v TC u phn cc thun v in th E-B ln hn in th B-C. in p UCE 0, thc t UCE khong vi chc mV, v trong tnh tan thng s dng gi tr UCE= 0,3V.
R B EB + a) C E b) IC + EC B R IC C E
Hai ch ngt v ch dn bo ha ca tranzito c s dng nhiu trong k thut xung v k thut mch logic. 2.4.3. Phn loi v ng dng ca tranzito lng cc C nhiu cch phn loi tranzito da trn cc c s khc nhau. Thng thng ta c th phn loi tranzito theo cc nguyn l sau: Da theo vt liu ch to c cc loi: tranzito Gecmani, tranzito Silic. Da vo cng ngh ch to ta c: tranzito khuch tn, tranzito tri, tranzito hp kim. Da vo tn s cng tc c: tranzito m tn, tranzito cao tn. Da vo chc nng lm vic c: tranzito cng sut, tranzito chuyn mch. Da vo din tch mt tip xc P-N c: tranzito tip im, tranzito tip mt.
Tranzito c s dng c bn khuch i tn hiu, trong cc mch to dao ng, trong cc mch n p, cc mch khuch i c bit, cc chuyn mch in t...
36
Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t - Tranzito trng iu khin bng tip xc P-N (hay gi l tranzito trng mi ni): Junction Field Effect Transistor - vit tt l JFET. - Tranzito c cc ca cch in: Insulated Gate Field Effect Transistor - vit tt l IGFET. Thng thng lp cch in c dng l lp oxit nn cn gi l Metal Oxide Semiconductor Transistor (hay gi tt l tranzito trng loi MOS ). Trong loi tranzito trng c cc ca cch in c chia lm 2 loi l MOS knh c sn v loi MOS knh cm ng. Mi loi FET li c phn chia thnh loi knh N v loi knh P. Tranzito trng c ba cc l cc Ngun k hiu l ch S (source); cc Ca k hiu l ch G (gate); cc Mng k hiu l ch D (drain). Ti cc ngun (S) cc ht dn a s i vo knh v to ra dng in ngun IS. Ti cc mng (D) cc ht dn a s ri khi knh. Cc ca (G) l cc iu khin dng in chy qua knh. c. Mt s u nhc im ca tranzito trng Dng in qua tranzito ch do mt loi ht dn a s to nn. Do vy FET l loi linh kin mt loi ht dn (unipolar device). Dng in qua cc ca rt nh. FET c tr khng vo rt cao, khong 1010 1013; loi MOS khong 1013 1015 Tp m trong FET t hn nhiu so vi tranzito lng cc. N khng b in p ti dng ID = 0, do n l linh kin ngt in tuyt vi C n nh v nhit cao. Tn s lm vic cao.
* Nhc im chnh ca FET l h s khuch i thp hn nhiu so vi BJT. 2.5.2. Tranzito trng iu khin bng tip xc P-N (JFET) Cn nm c cu to, nguyn l hot ng ca JFET, c tuyn ra ca n v cc tham s ch yu ca JFET. Ch , dng in chy trong JFET l trn knh dn, ln ca dng in ny ph thuc vo cc in p UGS v UDS. 2.5.3. Tranzito trng c cc ca cch in (MOSFET) y l loi tranzito trng c cc ca cch in vi knh dn in bng mt lp cch in mng. Lp cch in thng dng l cht oxit nn ta gi tranzito trng thng gi tt l tranzito MOS.
D G S Knh N G S Knh P D
37
Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t MOSFET c hai loi l c knh sn v knh cm ng. Trong mi loi MOSFET ny li c hai loi l knh dn loi P hoc knh dn loi N.
D G S Knh N Knh P G S D G S Knh N Knh P D G S D
a) MOSFET knh c sn
b) MOSFET knh cm ng
Hnh 2-18 Cc loi MOSFET v k hiu trong s Cn nm c cu to ca tng loi MOSFET v nguyn l lm vic ca tng loi. 2.5.4. Cc im ch khi s dng tranzito trng tranzito trng ch n in p cc ca gii hn: UGS gii hn thng khong t 50 100V. Nu cao qu tr s ny lp xit cch in s b nh thng. Ch n hin tng tnh in u vo rt d ph hng tranzito ngay khi chm tay vo n. V vy khi hn, thay th, hoc sa cha ta phi ni t cc dng c, my o, m hn v c ngi s dng trnh hin tng ny.
2.6. THYRISTOR
Thyristor l linh kin bn dn thng dng iu khin ng v ngt mch. N c th l linh kin 2 cc, 3 cc hoc 4 cc, c th dn in mt chiu hoc c hai chiu. Trong h Thyristor quan trng nht l b chnh lu silic c iu khin (SCR), Triac, ic. 2.6.1. Chnh lu Silic c iu khin (SCR) SCR l chuyn mch c iu khin. Khi chu mt in p ngc, n s ngt vi iu kin l in p ny phi vt qua mt gi tr xc nh no . Cn khi phn cc thun n cng ngt, nhng nu c mt xung dng tc ng vo cc iu khin gi l cc ca (G), th n s dn. N s lun dn chng no dng qua n ln hn gi tr ca dng duy tr.
A G a) SCR "quy c" K A G b) SCR kiu b Hnh 2-10 K hiu ca SCR. K
SCR theo qui c (n gin gi l SCR). Loi ny cc iu khin G c ni vi phn bn dn P2 sau. SCR kiu b. Loi ny cc iu khin G c ni vi phn bn dn N1 trc. c im ca SCR:
38
Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t - Thi gian m v tt rt nhanh (vi s n chc s) - Cng dng in cao. - in p cao (hng nghn Vn) - St p gia 2 cc nh (t 1 2V) - Kh nng iu khin ln 2.6.2. Triac L mt loi linh kin thuc h Thyristor. Triac c 3 cc v c kh nng dn in hai chiu khi c tn hiu kch khi ng (dng hoc m). a) Cu to ca triac Gia hai u ra MT1 v MT2 l mt kha ngt in gm bn lp bn dn P-N-P-N ni song song vi bn lp bn dn N-P-N-P. u ra th ba gi l cc iu khin G. Nh vy triac c coi nh hai SCR u song song ngc chiu vi nhau. MT
2
Theo quy c, tt c cc in p v dng in u quy c theo u ra chnh MT1. Phng php kch cng ca triac cng ging nh SCR ch khc l c th dng c dng dng hay dng m. C hai phng php kch khi ng cho triac hot ng nhy nht l: - Cc cng G dng v cc MT2 dng so vi MT1 - Cc cng G m v cc MT2 m so vi MT1 Khc vi SCR, triac tt trong mt khong thi gian rt ngn lc dng in ti i qua im O. Nu mch iu khin ca triac c gnh l in tr thun th vic ngt mch khng c g kh khn. Nhng nu ti l mt cun cm th vn lm tt triac tr nn kh khn v dng lch pha tr. Thng thng tt Thyristo ngi ta s dng ci ngt in hoc mch o lu dng in trong mch. 2.6.3. ng dng ca Thyristor Thyristo c dng nh mt chuyn mch in t. N thng c dng iu khin ngun in, iu khin cng sut cho l nung, iu khin tc t, iu khin n tt - sng, iu khin m t in mt chiu v.v...
39
Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t trong mt th tch hay trn mt b mt ca vt liu nn. Mi mt loi vi mch tch hp ch gi mt hoc vi chc nng nht nh no . Phn loi vi mch tch hp + Phn loi theo tnh cht d liu c x l bng IC - IC tuyn tnh: L loi IC c kh nng x l cc d liu xy ra lin tc. - IC s: L loi IC c kh nng x l cc d liu xy ra ri rc. + Phn loi theo cng ngh ch to bao gm: Vi mch bn dn, vi mch mng mng, vi mch mng dy, vi mch lai. + Phn loi theo loi tranzito c trong IC Vi mch lng cc: cc tranzito c tch hp l cc tranzito lng cc. Cng sut tiu tn nhit t vi W n vi trm mW, mc tch hp thp khong 100 phn t. Vi mch MOS: cc tranzito c tch hp l loi tranzito trng, thng thng l cc tranzito trng loi MOS. Vi mch MOS c kh nng chng nhiu cao nhng thi gian chuyn mch chm, cng sut tiu th thp hn IC lng cc nhiu.
+ Da theo s phn t c tch hp trong IC Vi mch loi SSI (Small Scale Integration): s phn t c tch hp < 10. Vi mch loi MSI (Medium Scale Integration): s phn t tch hp t 10 100. Vi mch loi LSI (Large Scale Integration): s phn t tch hp t 100 1000. Vi mch loi VLSI (Very Large Scale Integration): s phn t tch hp > 1000
40
Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t 2.8.2. H thng truyn dn quang Nm c s khi ca h thng thng tin quang trong bao gm: Ngun tn hiu, cc mch in t, cc khi khi E/O v O/E, si quang
Ngun tn hiu Mch in t Si ng Tn hiu thu
Khi iu ch
Khi gii iu ch
Mch in t
a) H thng thng tin in Cp quang Ngun tn hiu Mch in t Khi E/O Khi O/E Mch in t Tn hiu thu
Trong h thng in th ti tin l cc sng in t cao tn, trong h thng quang l nh sng cng l sng in t song c tn s rt cao ( 1014 1015 Hz) do vy ti tin quang rt thun li cho ti cc tn hiu bng rng. * u im ca h thng truyn dn quang Si quang nh, nh hn dy kim loi, d un cong, tn t vt liu. Si quang ch to t thu tinh thch anh khng b nh hng ca nc, axit, kim nn khng s b n mn. ng thi, si l cht in mi nn cch in hon ton, tn hiu truyn trong si quang khng b nh hng ca nhiu bn ngoi ti v cng khng gy nhiu ra mi trng xung quanh. m bo b mt thng tin, khng s b nghe trm. Kh nng truyn c rt nhiu knh trong mt si quang c ng knh rt nh. Tiu hao nh v khng ph thuc tn s nn cho php truyn dn bng rng v tc truyn ln hn nhiu so vi si kim loi. Gi thnh rt r.
2.8.3. Si dn quang a) Nguyn l truyn dn nh sng trong si dn quang. Nguyn l c bn truyn dn nh sng da vo hin tng phn x ton phn ca tia sng ti mt phn cch hai mi trng khi n i t mi trng c chit sut ln hn sang mi trng c chit sut nh hn. Vy truyn c nh sng trong si quang th nh sng phi i ti mt phn cch gia hai mi trng c chit sut n1 > n2. Ch trong iu kin ny mi c phn x ton phn ca nh sng. b) Cu to si dn quang.
41
Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t Da vo iu kin phn x ton phn m ngi ta ch to si quang dn. Si quang ph bin l si quang trn, cn trong cc mch t hp quang OI th si quang dt. Si quang trn gm mt li ch to t vt liu dn quang c chit sut n1, bn knh l a v ng knh l dk v mt lp v cng l vt liu dn quang c chit sut n2, ng knh dm. Yu cu chit sut n1 > n2. Cc tham s n1, n2, a quyt nh c tnh truyn dn ca si quang. Ngoi cng l lp v bo v.
V bo v Lp v c chit sut n2 dm dk a Li c chit sut n1
c) Phn loi v ng dng ca si dn quang. - Si a mt- MultiMode (vit tt l MM): l si c th truyn dn ng thi nhiu mt nh sng, c ngha l c th truyn ng thi c nhiu thnh phn sng. Si a mt c kch thc li dk ln hn si n mt, do cc tia sng thnh phn truyn dn trong si a mt theo cc ng i khc nhau. - Si n mt - SingleMode (SM): ch truyn duy nht mt mt nh sng. Si n mt c kch thc li dk rt nh nn tia sng chy gn nh song song vi trc ca si. Nu phn loi theo s bin thin ca chit sut bn trong li ca si th si quang c chia lm 2 loi: Si quang chit sut nhy bc- Stepped Index (vit tt l SI) v si quang chit sut gim dn. Si quang c s dng trong rt nhiu lnh vc nh: y hc, cng nghip, qun s... c bit trong k thut thng tin, si dn quang c s dng trong cc h thng c ly gn nh h thng qun l d liu tnh ton, trn mng my tnh, mng LAN, trong truyn s liu, trong o lng v iu khin. V trong cc h thng truyn dn ng trc c ly xa. d) Suy gim v tn sc trong si dn quang. Hai tham s quan trng c trng cho si quang l: suy gim v tn sc. S suy gim c bn trong si quang l cc mt mt do hp th v tn x. S suy gim do hp th c lin quan n vt liu ca si quang, cn suy gim tn x l do c vt liu si quang v cu trc khng hon chnh trong si quang dn. H s suy gim c tnh theo cng thc:
P 10 log10 in [ dB / Km ] L Pout
S tn sc trong si quang l hin tng lm bin dng ca cc tn hiu truyn dn. H s tn sc cho mt n v b rng ph ca ngun pht v mt n v chiu di si, c n v l ps/(nm.Km).
42
Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t 2.8.4. Cc linh kin pht quang a) Cc it pht quang Cc linh kin pht quang l cc linh kin khi c dng in chy trn n th n s c kh nng pht ra nh sng, hay ni cch khc linh kin pht quang l cc linh kin bin i dng in thnh nh sng. Cc linh kin pht quang in hnh l it pht quang (LED) v it LASER. Cc linh kin pht quang ny c bn vn c cu to t cc bn dn v tip xc P-N. Ngy ny it laser c s dng nhiu v n c cng sut pht x ln v b rng ph hp. Hc vin cn nm vng cu to, hot ng v cc c tuyn ca cc linh kin pht quang c bit l it laser. b) Mt ch th tinh th lng (LCD: Liquid Crystal Display). Mt ch th tinh th lng (LCD) khng phi l linh kin bn dn quang in t. LCD c ch to trong dng thanh v chm- ma trn. u im ca LCD: Cng sut tiu th thp, cu trc phng, dt, c bn c hc cao, kch thc gn nh. Nhc im ca LCD: tr ln, khong nhit lm vic tng i hp. C ch hin th ca LCD th ng l cc tnh th lng c kh nng xoay phn cc nh sng khi n c cung cp in p. Do mt ngi ch nhn c 1 phn cc ca nh sng nn nhng vng nh sng b xoay phn cc chng ta s nhn thy mu en. Ngy nay cn c thm cc mn LCD tch cc (t pht sng) v cc mn hnh plasma c cng sut pht sng rt ln c s dng nhiu ngoi tri (cc bin qung co). 2.8.5. Cc linh kin thu quang Cc linh kin thu quang c chc nng bin i nh sng thnh tn hiu in. Hai linh kin thu quang thng s dng l: it thu quang loi PIN v it quang thc (APD). Hai loi it thu quang ny c cu to cng t cc bn dn N v P. Nguyn l hot ng chnh ca chng l khi chiu nh sng vo di tc dng ca cc photon ng sng s xut hin thm cc ht dn (in t v l trng) lm cho nng cc ht dn s tng ln v di tc dng ca in trng th s xut hin dng in chy qua. tng nhy ca it quang, ngi ta c th ng dng hiu ng ging nh hiu ng nhn in t trong cc b nhn quang in. Cu to ca it thu quang s c dng c bit l it thu quang vi hiu ng quang thc APD- Avalanche Photodiodes.
TM TT NI DUNG
Chng ny trnh by v cht bn dn thun v cc cht bn dn tp cht. S hnh thnh lp tip xc P-N v trn c s lp tip xc P-N ngi ta ch to cc linh kin bn dn. Cn nm vng mt s vn sau: + it bn dn: Cu to ca cc loi it. Cc thng s c bn ca it.
43
Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t c tuyn V-A ca cc it in hnh. Phn loi v ng dng ca it. Cu to ca 2 loi tranzito lng cc P-N-P v N-P-N. Cc thng s c trng ca tranzito. Cc ch lm vic ca tranzito. Cu to ca 2 loi tranzito trng JFET v MOSFET. Cc thng s c trng ca tranzito hiu ng trng. H thng thng tin cp si quang. Cc linh kin pht quang: Cc it pht quang (LED), cc it LASER. Cc linh kin thu quang: it thu quang loi PIN, v it quang thc APD.
CU HI V BI TP
Cu 1. rng vng cm EG ca cht cch in l: a) b) c) d)
Cu 3: Nu c im chnh ca cht bn dn thun, cch to ra cc bn dn tp cht loi n v loi p, c ch hnh thnh cc ht dn a s trong hai loi bn dn ny? Cu 4: Lp tip xc P-N phn cc thun khi in p t ln tip xc P-N c chiu sao cho: a)
VP VN < 0 .
44
VP VN = 0 VP VN > 0
Khng phi cc p n trn.
Cu 5: Lp tip xc P-N phn cc ngc khi in p t ln tip xc P-N c chiu sao cho: a) b) c) d)
VP VN < 0 . VP VN = 0 VP VN > 0
Khng phi cc p n trn.
Cu 8: Mt tranzito hot ng ch tch cc khi: a) b) c) d) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc ngc. Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc ngc. Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc thun. Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc thun.
Cu 9: Mt tranzito hot ng ch ngt khi: a) b) c) d) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc ngc. Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc ngc. Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc thun. Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc thun.
Cu 10: Mt tranzito hot ng ch thng bo ha khi: a) b) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc ngc. Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc ngc.
45
Chng 2: Linh kin bn dn v quang in t c) d) Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc thun. Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc thun
a)
b)
c)
d)
a)
b)
c)
d)
46
NI DUNG
3.1. NH NGHA, CC CH TIU V THAM S C BN CA MCH KHUCH I 3.1.1. nh ngha mch khuch i Thc cht khuch i l mt qu trnh bin i nng lng c iu khin, nng lng mt chiu ca ngun cung cp, khng cha thng tin, c bin i thnh nng lng xoay chiu theo tn hiu iu khin u vo, cha ng thng tin, lm cho tn hiu ra ln ln nhiu ln v khng mo. Phn t iu khin l tranzito. S tng qut ca mch khuch i nh hnh 3-1.
iv uv ir
Mch khuych i
Rn En ~
t
uv
ur
Rt
ur t
Phn t c bn l phn t iu khin tranzito c in tr thay i theo s iu khin ca in p hay dng in t ti cc iu khin (cc B) ca n, qua iu khin quy lut bin i
47
Chng 3: Mch khuch i bn dn dng in ca mch ra bao gm tranzito v in tr Rc. Ti li ra gia cc C v cc pht, ngi ta nhn c mt in p bin thin cng quy lut vi tn hiu vo nhng ln c tng ln nhiu ln. n gin, gi thit in p t vo cc gc c dng hnh sin. T s hnh 3-2 ta thy rng dng in v in p xoay chiu mch ra (t l vi dng in v in p tn hiu vo) cn phi coi l tng cc thnh phn xoay chiu dng in v in p trn nn ca thnh phn mt chiu I0 v U0. Phi m bo sao cho bin thnh phn xoay chiu khng vt qu thnh phn mt chiu, ngha l I 0 I m v U 0 U m . Nu iu kin khng c tho mn th dng in v in p mch ra trong tng khong thi gian nht nh s bng khng v s lm mo dng tn hiu. Nh vy m bo cng tc cho tng khuch i (khi tn hiu vo l xoay chiu) th mch ra ca n phi to nn thnh phn dng mt chiu I0 v in p mt chiu U0. Chnh v vy, mch vo ca tng, ngoi ngun tn hiu cn khuch i, ngi ta cng phi t thm in p mt chiu UV0 (hay dng in mt chiu IV0). Cc thnh phn dng in v in p mt chiu xc nh ch lm vic tnh ca tng khuch i. Tham s ca ch tnh theo mch vo (IV0, UV0) v theo mch ra (I0, U0) c trng cho trng thi ban u ca s khi cha c tn hiu vo.
EC RC t B iC C PK Rt ur E
a)
iC ur
Im
t 0 ur I0 t
ur
Uv
Um
0
b)
U0 t
K =
i lng tng ng u vo
Ni chung v tng khuch i c cha cc phn t in khng nn K l mt s phc. b) Tr khng u vo v u ra Tr khng u vo v tr khng u ra ca tng khuch i c nh ngha
Zv =
Uv ; Iv
Zr =
Ur Ir
48
ura (V)
K0 Kt 0 K0 Kc
f= 2 .
(Hz)
b)
uvo (mV)
a)
Mt =
d) Mo phi tuyn.
K0 ; Kt
MC =
K0 KC
Mo phi tuyn l do tnh cht phi tuyn ca cc phn t bn dn nh tranzito gy ra. Khi uv ch c thnh phn tn s th ur ni chung c cc thnh phn tn hiu vi tn s l bi ca tc l n. (vi n = 1, 2...) vi cc bin cc i tng ng l U max . H s mo phi tuyn do tng khuch i gy ra c nh gi l:
U1.max
e) Hiu sut ca tng khuch i Hiu sut ca mt tng khuch i l i lng c tnh bng t s gia cng sut tn hiu xoay chiu a ra ti Pr vi cng sut tiu th ngun cung cp mt chiu: P0.
Pr P0
49
Chng 3: Mch khuch i bn dn tnh n nh ca mch v tng di tn lm vic. Do trong cc mch khuch i ngi ta thng s dng hi tip m. u ra u vo Nu in p hi tip v cng pha vi tn hiu vo (n K s lm tng bin tn hiu vo mch khuch i), th gi l hi tip dng. Hi tip dng lm tng h s khuch i nhng lm mch khng n nh thm ch nu hi tip nhiu s lm mch xy ra hin tng t kch v mch s dao ng, do hi tip dng thng dng trong cc Hnh 3-4: S khi b mch to dao ng. khuch i c hi tip. Ngoi ra hi tip m cn c tc dng tng n nh ca h s khuch i, v n c dng rng ri ci thin c tuyn bin , tn s (hnh 3-5) ca b khuch i nhiu tng ghp in dung. V min tn s thp v cao h s khuch i b gim. Tc dng hi tip m min tn s k trn s yu v h s khuch i K nh v s dn n tng khuch i di bin tn v m rng di thng f ca b khuch i.
K
Ku 2
Ku
K uht 2
Kuht f 0 f fht
Hi tip m cng lm gim mo phi tuyn ca tn hiu ra v gim nhiu (tp m) trong b khuch i. Nhng quy lut chung nh hng ca hi tip m n ch tiu b khuch i l: Mi loi hi tip m u lm gim tn hiu trn u vo b khuch i v do lm gim h s khuch i Kht, lm tng n nh ca h s khuch i ca b khuch i. Ngoi ra hi tip m ni tip lm tng in tr vo. Hi tip in p ni tip lm n nh in p ra, gim in tr ra Rrht. Cn hi tip dng in ni tip lm n nh dng in ra It, tng in tr ra Rrht. Hi tip m song song lm tng dng in vo, lm gim in tr vo Rvht, cng nh in tr ra Rrht. Cn ni thm l hi tip dng thng khng dng trong b khuch i nhng n c th xut hin ngoi mun do ghp v in bn trong hay bn ngoi gi l hi tip k sinh, c th xut hin qua ngun cung cp chung, qua in cm hoc in dung k sinh gia mch ra v mch vo ca b khuch i.
50
Chng 3: Mch khuch i bn dn Hi tip k sinh lm thay i c tuyn bin - tn s ca b khuch i do lm tng h s khuch i cc on ring bit ca di tn hoc thm ch c th lm cho b khuch i b t kch ngha l xut hin dao ng mt tn s xc nh. loi b hin tng trn c th dng cc b lc thot, b tr mch in v cc linh kin hp l. Ch , khi tnh ton mch c hi tip ta phi quan tm n ln ca tn hiu hi tip v cng nh pha ca n, tc l ta phi tnh ton theo dng s phc. Hc vin phi nm c hai kiu hi tip chnh l hi tip m v hi tip dng, tnh ton h s hi tip v h s khuch i chung ca mch khi c hi tip.
t Rn
en ~
iV
CP1 uV
RE
Rt
CE
ur
S d ngi ta gi l tng emit chung l v nu xt v mt xoay chiu th tn hiu u vo v u ra u c chung mt cht t l cc E ca tranzito. Trong s ny Cp1, Cp2 l cc t ni tng, n ngn cch in p mt chiu trnh nh hng ln nhau, R1, R2, RC xc nh ch tnh ca tng khuch i. RE in tr hi tip m dng in mt chiu c tc dng n nh nhit, CE t thot thnh phn xoay chiu xung t ngn hi tip m xoay chiu. c im ca tng khuch i EC l tng khuch i o pha, tn hiu ra ngc pha vi tn hiu vo. Nguyn l lm vic ca tng EC nh sau: khi a in p xoay chiu ti u vo xut hin dng xoay chiu cc B ca tranzito v do xut hin dng xoay chiu cc C mch ra ca tng. Dng ny gy st p xoay chiu trn in tr RC. in p qua t CP2 a n u ra ca tng tc l ti Rt. C th thc hin bng hai phng php c bn l phng php th i vi ch mt chiu v phng php gii tch dng s tng ng i vi ch xoay chiu tn hiu nh. Phng php th da vo c tuyn vo v ra ca tranzito c u im l d dng tm c mi quan h gia cc gi tr bin ca thnh phn xoay chiu (in p ra U r v dng in ra I r ) v l s liu ban u tnh ton. Trn c tuyn hnh (3-7a), v ng ti mt chiu (a-b). S ph thuc UCE0 = f(IC0) c th tm c t phng trnh cn bng in p mch ra ca tng:
51
I UCE0=EC-IC0.RC-IE0RE=EC-IC0RC- C 0 .RE
V h s gn ng 1, nn c th vit UCE0 = EC - IC0 (RC+RE) Da vo c tuyn vo IB= f (UBE) ta chn dng cc gc tnh cn thit IB0, chnh l xc nh c to im P l giao im ca ng IB = IB0 vi ng ti mt chiu trn c tuyn ra hnh 3-7b. xc nh thnh phn xoay chiu ca in p ra v dng ra cc C ca tranzito phi dng ng ti xoay chiu ca tng. Ch rng in tr xoay chiu trong mch cc E ca tranzito bng khng (v c t CE mc song song vi in tr RE) cn ti Rt c mc vo mch cc C, v in tr xoay chiu ca t C2 rt nh. Nu coi in tr xoay chiu ca ngun cung cp EC bng khng, th in tr xoay chiu ca tng gm hai in tr RC v Rt mc song song, ngha l Rt~ =Rt // RC. T thy r in tr ti mt chiu ca tng Rt= = RC + RE ln hn in tr ti xoay chiu Rt~. Khi c tn hiu vo, in p v dng in l tng ca thnh phn mt chiu v xoay chiu, ng ti xoay chiu i qua im tnh P.
IC d b Irm ic IC0 P IB4 IB3 IB2 IB1 IB=0 UCE
b)
UC0
a)
e Un UC0
Hnh 3-7 Xc nh ch tnh ca tng EC. a) Trn c tuyn ra. b) Trn c c tuyn vo.
dc ca ng ti xoay chiu ln hn dc ng ti mt chiu. Xy dng ng ti xoay chiu theo t s s gia ca in p v dng in U CE = I C .(RC // Rt). Khi cung cp in p vo ti u vo ca tng th trong mch cc gc xut hin thnh phn dng xoay chiu ib lin quan n in vo uv theo c tuyn vo ca tranzito.V dng I C = I B nn trn mch cc C cng c thnh phn dng xoay chiu iC v in p xoay chiu ura lin h vi iC bng ng ti xoay chiu. Khi ng ti xoay chiu c trng cho s thay i gi tr tc thi dng cc C iC v in p trn tranzito uC hay ngi ta ni l s dch chuyn im lm vic. im lm vic dch t P i ln ng vi 1/2 chu k dng v dch chuyn i xung ng vi 1/2 chu k m ca tn hiu vo. Nu chn tr s tn hiu vo thch hp v ch tnh ng th tn hiu ra ca tng
52
Chng 3: Mch khuch i bn dn khuch i khng b mo dng. Vic chn im lm vic tnh v tnh ton s c thc hin theo mt tng khuch i c th. Nhng tham s ban u tnh ton l bin in p ra U r v dng in ti I t , cng sut ti Pt v in tr ti Rt. Gia nhng tham s ny c quan h cht ch vi nhau, nn v nguyn tc ch cn bit hai trong nhng tham s l tnh cc tham s cn li. tnh ton theo phng php gii tch dng s tng ng i vi ch xoay chiu tn hiu nh.
IB
IV
Rn en
B IB
rB rC IE rE C
I C
C
it Rt
uV
R1 //R2
RC
ut
E
Hnh 3-8 S tng ng xoay chiu tng khuch i EC.
RV = R1 // R2 // rV ;
rV= rB + (1+).rE.
Ki = .
RC // Rt Rt
Nh vy tng EC c h s khuch i dng tng i ln, v nu nh RC>> Rt th n gn bng h s khuch i ca tranzito. + H s khuch i in p:
Ku = .
RC // Rt Rn + RV
53
IB
IV
CP1
R1 T
+EC Rn uV en
B t
rb rE R1 // R2 E RE Rt IE r C
C IC
Rn
CP2
uv
en
R2
a)
RE
Rt
ur
b)
ur
Cc tham s: + in tr vo ca tng:
RV R1 // R2 //(1 + ).( RE // Rt )
Nu chn b phn p u vo R1, R2 ln th in tr vo s ln. Tuy nhin khi khng th b qua in tr rC(E) mc song song vi mch vo, nn in tr vo phi tnh:
RV = R1 // R2 // (1 + ) . ( RE // Rt ) // rE ( E )
in tr vo ln l mt trong nhng u im quan trng ca tng C chung, dng lm tng phi hp vi ngun tn hiu c in tr trong ln. + H s khuch i dng in:
Ki = (1 + ). Ku = (1 + ).
RV RE // Rt . rV Rt RE // Rt Rn + RV
+ H s khuch i in p:
Khi RV >> Rn v gn ng RV (1 + ).( RE + Rt ) th Ku 1. Nh vy tng khuch i C chung khuch i cng sut tn hiu trong khi gi nguyn tr s in p ca n. V Ku = 1 nn h s khuch i Kp xp x bng Ki v tr s.
r + Rn // R1 // R2 + in tr ra ca tng: Rr = RE //(rE + B ) = RE // rE 1+
in tr ra ca tng nh c (150). N c dng phi hp mch ra ca tng khuch i vi ti c in tr nh, khi tng C chung dng lm tng ra ca b khuch i c vai tr nh mt tng khuch i cng sut n ch A khng c bin p ra. 3.3.3. Tng khuch i cc B chung (BC) Cc phn t R1, R2, RE dng xc nh ch tnh IE. Cc phn t cn li cng c chc nng ging s mch EC.
54
RV = R E // rE + (1 ) rB
in tr vo ca tng c xc nh ch yu bng in tr rE vo khong (1050). in tr vo nh l nhc im c bn ca tng BC v tng s l ti ln i vi ngun tn hi vo. + H s khuch i dng ca tng:
Ki = .
RC // Rt Rt
IE
IV Rn E IE C rE uV RE IB B
b)
+EC RC IV Rn en CP1 uV RE CB
a)
C Rt ur
R1
rC IC rB RC I1 Rt ur
IB R2
+ H s khuch i in p:
Ku = .
RC // Rt Rn + RV
+ in tr ra ca tng: Rr = RC // rC ( E ) RC . Cn ch rng c tuyn tnh ca tranzito mc BC c tuyn tnh ln nn tranzito c th dng vi in p cc C ln hn s EC. Chnh v vy tng khuch i BC c dng khi cn c in p u ra ln.
RV = R1 // R2 rB + (1 + ) . ( rE + RE // Rt 2 )
hoc tnh gn ng:
RV (1 + ).(rE + RE // Rt 2 )
H s khuch i in p u ra 1 xc nh tng t nh s EC, cn u ra 2 xc nh tng t nh s CC.
55
Ku1 .
( RC // Rt1 ) ; Rn + RV
+EC
Ku 2 (1 + ).
( RE // Rt 2 ) Rn + RV
uV
R1 CP1 Rn en RC T CP Rt1
b)
CP2
ur2
ur1
c)
ur2
U 0 t
uV
R2 RE Rt2
ur2
d)
ur
UC
ur1
t
Nu chn RC = RE v c Rt1 = Rt 2 th gi tr h s khuch i Ku1 gn ng bng Ku2 v s ny cn gi l mch o pha chia ti. +EC Tng o pha cng c th dng bin p, R1 ur1 s nguyn l nh hnh 3-12. W
1
Hai tn hiu ly ra t hai na cun th cp c gc pha lch nhau 1800 so vi im 0. Khi hai na cun th cp c s vng bng nhau th hai in p ra s bng nhau. Mch ny c h s khuch i ln, d dng thay i cc tnh ca in p ra v cn c tc dng phi hp tr khng nhng cng knh, nng n v mo ln nn hin nay t c dng.
CP Rn en
ur2
CB
uV
R2
RE
56
Ur1=UV2 1 2
UrN Rt
H s khuch i ca b khuch i nhiu tng bng tch h s khuch i ca mi tng (tnh theo n v s ln) hay bng tng ca chng (tnh theo n v dB)
Ku =
R2 R1 CP1 Rn en T1 R3 C2 R5 T2 R7 R9 T3 R11
+EC
CP2 R4 CE1 R6
CP3 R8 CE2
uV
ur
R10 R12 CE3
R2
Hnh 3-14 S b khuch i nhiu tng ghp in dung. 3.6.2 Ghp bng bin p
Trong s cun s cp W1 mc vo cc C ca T1, cun th cp W2 mc vo cc B ca T2 qua t CP2. Ghp tng bng bin p cch ly in p mt chiu gia cc tng m cn lm tng h s khuch i chung v in p hay dng in tu thuc vo bin p tng hay gim p.
57
u im ca mch ny l in p ngun cung cp cho cc C ca tranzito ln v in p mt chiu cun dy b, do cho php ngun c in p thp. Ngoi ra tng ghp bin p d dng thc hin phi hp tr khng v thay i cc tnh in p tn hiu trn cc cun dy. Tuy nhin n c nhc im l c tuyn tn s khng bng phng trong di tn. Kt cu mch nng n, cng knh, h hng sa cha thay th phc tp. 3.6.3. Mch ghp trc tip Trong mch ny cc C ca tranzito trc u trc tip vo cc B ca tranzito sau. Cch trc tip ny lm gim mo tn s thp trong b khuch i, c dng trong b khuch i tn hiu c thnh phn mt chiu (tn hiu bin thin chm). Nhc im ca mch l khng tn dng c khuch i ca tranzito do ch cp in mt chiu.
+EC R1 CP Rn en R2 T1 RE CE R4 W1 R'1 CP T2 R3 RC
+EC R3 R1 T1 R2 R6 R4 T2 R5
uV
ur
IC2
Khi cn tr khng vo tng khuch i ln dng vo nh, h s khuch i ln ta ni mch khuch i theo Darlington. Mch in gm hai tranzito T1 v T2 u nh hnh 3-17. H s khuch i dng ton mch l = 1.2
T2
IE2
Hnh 3-17 Mch Darlington.
3.7.2. Mch Casct (Kaskode) Mch gm hai tranzito ghp vi nhau, T1 mc E chung cn T2 mc B chung. Khi tn hiu vo T1 khuch i t tn hiu ra Ura1 ln cc E gc T2 iu khin tip T2 khuch i cho Ura2 Ta chng minh c h s khuch i in p ca T1: Ku1 = -1
58
.R ca T2: Ku 2 2 C nn h s khuch i rV 2
chung:
+EC R1 R2 R4 CP CB CP R3 T1 T2
K = Ku1.Ku 2 =
2 .RC
rV 2
ura2
ura1
trong rV2 l in tr vo ca tranzito T2. u im c bn ca mch ny l ngn cch nh hng ca mch ra n mch vo ca tng khuch i, c bit tn s cao. 3.7.3. Mch khuch i di rng
uV
Hnh 3-18 Mch khuch i Casct.
Tn hiu c di tn rng in hnh l tn hiu video. khuch i c di tn rng nh vy mch khuch i thng dng thm mt phn t hiu chnh. mch ny L, R3, C2 l cc phn t hiu chnh c chn ph hp sao cho khong tn s trung bnh ca di tn nn ti ca tng l R4. Thng R4 chn nh hn cc tng khuch i khc. khong tn s cao fC c C.L ln nn ti ca tng gm R4 v C.L nn Ura tng ln. tn s thp ti ca tng l R4 v R3. Nh vy nh cc phn t hiu chnh lm tng ti xoay chiu vng tn s hai u ca di tn nh vy in p ra tng ln hai u vng . Trong hnh 3-19 ng 1 ng vi khi khng c phn t hiu chnh, ng 2 l khi c cc phn t hiu chnh.
R3 R1 CP C2 R4 L CP2 K/K0 +EC 1 1 2 f
uV
R2
a)
RE
ura
ft ftb
b)
fC
3.7.4. Mch khuch i cng hng (chn lc) Mch khuch i cng hng dng ph bin cc tng khuch i c tn s cao. Ti ca tng l mch cng hng song song. L1C2, L2C3 cng hng tn s vo. Khi tn s tn hiu vo thay i cc mch L1C2, L2C3 cn phi iu chnh tn s cng hng theo. Tc l:
59
1 = L1C2
1 = f 0V . L2C3
+E C3 L2 L3
ur
C1
uv
L1
C2
C4
3.8.1. c im chung v yu cu ca tng khuch i cng sut Tng khuch i cng sut l tng khuch i cui cng ca b khuch i, c tn hiu vo ln. N c nhim v khuch i tn hiu a ra ti mt cng sut ln nht c th c. Vi mo cho php vo bo m hiu sut cao. Do khuch i tn hiu ln, tranzito lm vic trong min khng tuyn tnh nn khng th dng s tng ng tn hiu nh nghin cu m phi dng phng php th. Cc tham s c bn ca tng khuch i cng sut l: - H s khuch i cng sut Kp l t s gia cng sut ra v cng sut vo.
Kp =
Pr P V
- Hiu sut l t s cng sut ra v cng sut cung cp mt chiu P0: Hiu sut cng ln th cng sut tn hao trn cc C ca tranzito cng nh.
Pr P0
Tng khuch i cng sut c th lm vic cc ch A, AB, B v C tu thuc vo ch cng tc ca tranzito. Ch A l ch tng khuch i c 2 na chu k (+) v (-) ca tn hiu vo. ch ny gc ct =1800, dng tnh lun ln hn bin dng in ra nn mo nh nhng hiu sut rt thp, ch dng khi yu cu cng sut ra nh. Ch AB tng khuch i hn na chu k (+) ca tn hiu vo, gc ct 900< <1800. Lc ny dng tnh b hn ch A nn hiu sut cao hn. im lm vic ca ch AB gn khu vc tt ca tranzito.
60
IC
PCmax
0 0
UBE UBE
Khu vc bo ho
A AB B
0 IB = 0
Khu vc tt
b)
UCE
t IC
a)
IC (AB) IC0
IC (B)
IC (C)
(A) IC0
t 0
t 0
c)
t 0
Hnh 3-21 Minh ha ch cng tc ca tng khuch i cng sut a) c tuyn truyn t ca tranzito b) c tuyn ra ca tranzito c) Dng in ra ng vi cc ch khi in p vo l sin
Ch B tng khuch i na tn hiu hnh sin vo, c gc ct = 900. ch ny dng tnh bng khng nn hiu sut cao. Ch AB v B c hiu sut cao nhng gy mo ln. gim mo phi dng mch khuch i kiu y ko. Ch C tng khuch i tn hiu ra b hn na hnh sin, gc ct <900. N c dng trong cc mch khuch i cao tn c ti l khung cng hng chn lc sng hi mong mun v c hiu sut cao. Ch D ch l trng hp c bit ca ch C: li dng sng hi lm cho dng sng gn vi hnh ch nht nhm tng hiu sut cc C (dng tng khuch i cng sut cao tn my pht). 3.8.2. Tng khuch i cng sut ch A Trong tng khuch i ch A, im lm vic thay i i xng xung quanh im lm vic tnh. So vi tng khuch i tn hiu nh, n ch khc l tn hiu vo ln nn IC0 phi ln theo. Xt tng khuch i n mc EC v c h s khuch i ln v mo nh.
61
+EC RB CB RC
EC RC
IC
IC
IB0 IB=0
IC
uV
UC
t
Hnh 3-22 Tng khuch i cng sut ch A mc E chung a) S ; b) Minh ho dng tn hiu trn h c tuyn ra.
Pr =
IC .U C 2 P0 = IC 0 .EC
U C .I C Pr = P0 2.IC 0 .EC
v I C = I C 0 th c max =25%.
Nu dng mch ra ghp bin p, thc hin c phi hp tr khng v tn dng c ngun nui EC, hiu sut cc i c th t 50%. Cng sut tiu hao trn mt ghp gp:
1 PC = P0 Pr = I C 0 .EC .U C .IC . 2
Theo cng thc ny ta thy cng sut PC ph thuc vo tn hiu ra. Khi khng c tn hiu PC = P0 nn ch nhit ca tranzito phi tnh theo cng sut P0. 3.8.3. Tng khuch i cng sut y ko ch B v AB c bin p. S tng khuch i cng sut y ko gm hai tranzito T1, T2. Ti c mc vi tng khuch i qua bin p ra BA2. Mch cc C ca mi tranzito mc vi na cun s cp bin p. T s bin p l n2=W21/Wt=W22/Wt. Hai tranzito T1 v T2 thay phin nhau hot ng hai na chu k ca tn hiu vo.T1 hot ng na chu k dng, T2 hot ng na chu k m, in p trn cun dy W12 c o so vi tn hiu vo.
62
Chng 3: Mch khuch i bn dn Bin p BA1 c h s bin p l n1=WV/W11=WV/W22 m bo cung cp tn hiu vo cc B ca hai tranzito. Tng c th lm vic ch B hay AB. Trong ch AB thin p ly trn cc B ca hai tranzito c ly t ngun nui EC bng b phn p R1, R2. Trong ch B thin p ban u bng khng nn khng cn R1. Khi in tr R2 c dng m bo cng tc cho mch vo ca tranzito trong ch gn vi ch ngun dng. IC
T1
R1 W11 W12
c i
R2
iC I
uv
Wv
- + EC
Wt
Rt
UCE
EC
UC
T2
Hnh 3-23 Tng y ko ghp bin p.
uc
Hnh 3-24 th tnh tng cng sut.
Cng sut ra ca tng tnh c theo din tch tam gic: Cng sut a ra ti c tnh n hiu sut ca bin p l: Tr s trung bnh dng tiu th t ngun: I 0 =
Pr =
U C .IC 2
Pt = Pr .ba 2 2.I C
I sin .dt = C
0
P0 =
2.EC .IC
C =
Pr .U C = P0 4.EC
U = ba 2 . . C EC
Nu b/a = 1 th = 78,5% khi U C = EC . Thc t U C < EC do vng cong ca c tuyn v b/a = 0,8 nn
=0,6 0,17.
PCmax khi U C = 0, 64.EC
PC max =
2 .n2
. 2
EC 2 Rt
63
IB
T1
IB
T1
0 UBE T2
ib1 ib2
UB0 IB0
IB0 UB0
ib1
t
ib2
T2
Hnh 3-25 nh hng mo phi tuyn ca c tuyn vo tranzito n mo dng tn hiu trong ch B Hnh 3-26 Gim mo phi tuyn trong ch AB
trnh mo do tnh khng ng thng on u c tuyn vo tranzito khi dng cc B b. Ngi ta cho tng lm vic ch AB. ch ny UBE0, IB0, IC0 b nn cc cng thc dng cho ch B vn ng. 3.8.4. Mch khuch i cng sut y ko khng bin p C hai kiu mch l dng tranzito cng loi v tranzito khc loi. Nh hnh 3-27 v 3-28.
R1 CP2 -EC T2 Rt CP1 R1 -EC T2 C CP1 R4
a)
R3
CP2
R3
uv2
uv2
T1
u v1
R2
T1
uv1
R2 R4
b)
Rt
R1 CP D1 D2 R2
T2 Rt
_ EC1
R1 CP D1 D2
-EC T2 C T1 Rt +EC
uV
T1 + EC2
uV
R2
64
Chng 3: Mch khuch i bn dn Cc mch khuch i ny u ra khng cn lp thm cc bin p, i vi mch dng tranzito khc loi th u vo cng khng cn bin p, nh th s lm gim mo do cc bin p to ra, v kch thc ca mch cng nh gn hn.
TM TT NI DUNG
Ni dung chnh ca chng trnh by v cc mch khuch i dng tranzito v ch yu l tranzito lng cc. Cn nm cc vn sau: Nguyn tc xy dng mch khuch i dng cc phn t iu khin l cc tranzito. Vn hi tip trong cc mch khuch i, nh hng ca tng loi hi tip n cc thng s ca mch khuch i. C nhiu kiu phn chia hi tip nhng nu xt v pha ca tn hiu hi tip v th c 2 loi l hi tip dng v hi tip m. Trong cc mch khuch i ch yu dng hi tip m v n lm tng kh nng n nh im lm vic tnh, tng di tn lm vic mc d n lm gim h s khuch i. Cc mch khuch i tn hiu nh dng BJT c 3 kiu mch l EC, BC, v CC. Nguyn l hat ng ca tng mch v cc h s khuch i in p, khuch i dng in, tr khng vo ra ca tng mch. Mch EC c s dng nhiu v c Ku , Ki ln, tuy nhin mch EC l mch khuch i o pha. Ngoi cc mch khuch i dng BJT th cng c cc mch dng tranzito trng (FET): V c bn cc mch khuch i dng FET cng ging cc mch dng BJT. Ch c im khc l cc mch dng FET c h s khuch i nh hn, nhng b li chng li c mt s tnh cht rt tt. Ngoi cc mch khuch i thng thng cn c cc mch khuch i khc nh mch Darlington, Kaskode Tng cui cng trong cc thit b in t thng l cc mch khuch i cng sut. c im chnh ca mch khuch i cng sut l ch yu khuch i dng in ln ln cung cp
65
Chng 3: Mch khuch i bn dn cho ti. C cc ch lm vic A, AB, B v cc loi mch khc nhau. Cn nm c cc s khuch i, cc thng s nh K P ; hiu sut ca tng loi mch.
CU HI V BI TP
Cu 1: Trong cc mch khuch i tn hiu nh, tranzito hot ng ch no: a) Thng bo ha b) Ngt c) Tch cc d) c phng n a v b.
Cu 2: Arguymen ca h s khuch i in p Ku cho bit iu g: a) Lch pha gia in p vo v dng in u vo. b) Lch pha gia in p ra v dng in u ra. c) Lch pha gia in p ra v in p vo. d) Lch pha gia in p vo v dng in ra. Cu 3: Hiu sut ca mt tng khuch i c tnh bng:
P a) = r Pv
P b) = r P0
P c) = v P0
P d) = 0 Pr
Cu 4: Hi tip l hi tip m khi: a) in p hi tip v ngc pha vi in p vo. b) in p hi tip v cng pha vi in p vo. c) in p hi tip v t l vi dng in u ra. d) Khng phi cc trng hp trn. Cu 5: Hi tip l hi tip dng khi: a) in p hi tip v ngc pha vi in p vo. b) in p hi tip v cng pha vi in p vo. c) in p hi tip v t l vi in p u ra. d) in p hi tip v t l vi dng in u ra. Cu 6: Hi tip m lm a) Tng h s khuch i chung ca mch. b) Gim h s khuch i chung ca mch. c) n nh im lm vic tnh v m rng di tn lm vic. d) C b) v c).
Cu 7: Hi tip dng lm
66
Chng 3: Mch khuch i bn dn a) Tng h s khuch i chung ca mch. b) Gim h s khuch i chung ca mch. c) Thng dng trong cc mch to dao ng. d) C a) v c). Cu 8: Tng khuch i EC c a) in tr vo ln. b) H s khuch i in p v dng in ln. c) in p ra o pha so vi in p vo d) C b) v c) Cu 9: Tng khuch i CC c a) in tr vo ln. b) in tr vo nh. c) in p ra o pha so vi in p vo d) C a) v c) Cu 10: Tng khuch i BC c a) in tr vo ln. b) in tr vo nh. c) in p ra o pha so vi in p vo d) C b) v c) Cu 11: H s khuch i in p ca mch khuch i c tnh bng cng thc: a) KU =
Uv Ur
b) KU =
Ur Uv
c) KU =
Ur Iv
I d) KU = r Uv
Uv ; Iv
b) Z r =
Ur Iv
c) Z r =
Ur Ir
d) Z r =
Uv Ir
Cu 13: Gc ct ca mch khuch i cng sut lm vic ch AB l: a) = 900 b) = 1800 c) = 3600 c) 900 < < 1800
K0 Kt
b) M t =
K0 Kc
c) M t =
Kc Kt
d) M t =
Kt K0
67
+EC = 10V RC RB UB RE
Hnh 3-29.
+EC = 5V RE = 3k
U EB = 0, 6V ; = 80;U EC 0 = 2,5V ; EC = 5V ;U B = 2V
Tnh cc c tnh ca mch?
;
UB
RB
Hnh 3-30.
+EC R1 UV C RC
EC = 5V ; RC = 1k ;U BE 0 = 0, 7V ; = 100 ;
Hy tnh R1, R2 mch n nh thin p vi UCE0 = 3V. Bit URE = 0,673V.
R2
RE
Hnh 3-31.
+EC
Hnh 3-32.
R1 = 20k ; R2 = 4k R3 = 4k ; R4 = 1k
R1 C1
R3
+EC C2
= 99;U BE = +0, 6V
a) Xc nh dng in v in p mt chiu trn cc cc.
uv
R2
R4
Rt C3
Hnh 3-33.
68
Chng 3: Mch khuch i bn dn b) Bit Rt = 8k , xc nh ti mt chiu v ti xoay chiu ca tng khuch i. V ng ti mt chiu ti v tr im lm vic Q u ra ca tng khuch i. c) V dng tn hiu vo, ra ca mch. Cu 20: Cho mch in hnh 3-34. Bit: E = 20V ; U D = U BE = 0,5V Xem T1, T2 l l tng khuch i cho bin cc i. Iphn
cc
EC R1 C1 T1 D1 D2 uv R2 T2 ur Rt C2
R6 = 100 .
Hnh 3-34.
69
NI DUNG
4.1. CC TNH CHT CHUNG CA IC THUT TON
B khuch i thut ton c k hiu nh hnh 4-1. Trong Ut , It l in p, dng in vo ca thun. U , I l in p, dng in vo ca o, Ur , Ir l in p ra v dng in ra. U0 l in p vo gia hai ca. B khuch i thut ton khuch i hiu in p U0 = Ut- U vi h s khuch i K0 > 0. Do in p ra: Ur =K0.U0= K0(Ut-U) Nu U = 0 th Ur = K0.Ut lc ny in p ra cng pha vi in p vo. V vy ca T gi l ca thun ca b khuych i thut ton v k hiu du +. Tng t khi Ut = 0 th Ur = K0.U, lc ny in p ra ngc pha vi in p vo nn ca gi l ca o ca b khuch i thut ton v k hiu du -. Ngoi ra b khuch i c hai ca u vi ngun nui i xng EC v cc ca chnh lch 0 v b tn. Mt b khuch i thut ton l tng c nhng tnh cht sau: + Tr khng vo + Tr khng ra ZV = Zra = 0
T Ut It U0 U I + +EC Ir Ura
-EC
+ H s khuch i K0 = Thc t b khuch i thut ton c K0 = 104 106 vng tn s thp. Ln vng tn s cao h s khuch i gim xung. Nguyn nhn do s ph thuc tham s ca tranzito v in dung k sinh trong s . c tuyn truyn t, c tuyn bin v c tuyn pha nh hnh 4-2 v 4-3.
70
Chng 4: Mch khuch i thut ton IC khuch i thut ton c kh nng nn tn hiu ng pha.
K0 Ura +EC u vo thun UV
K0 2
f 0
0 45o 90o 180o 360o
a) c tuyn bin f
u vo o -EC
b) c tuyn pha
Hnh 4-2 c tuyn truyn t ca Hnh 4-3 c tuyn bin v c b khuch i thut ton. tuyn pha ca b khuch i thut ton. Gi KCM l h s khuch i tn hiu ng pha th h s nn tn hiu ng pha c xc nh theo biu thc:
G=
K0 KCM
Thng G =103 104. Mt b khuch i thut ton thng c 4 tng ghp trc tip vi nhau. Tng vo l tng khuch i vi sai, tip theo l tng khuych i trung gian (c th l tng m hay khuch i vi sai th hai), n tng dch mc v tng khuch i ra.
IV UV
Io _ + Ur
IV I ht
T c:
UV U 0 U 0 U ra = R1 Rht
71
U ra 0 do : K
UV U = ra R1 Rht
Do h s khuch i in p ca mch khuch i o Ku c hi tip m song song c xc nh bng phn t th ng trong s :
Ku =
R Ur = ht Uv R1
_ +
UV
Ur
UV = U r .
R1 R1 + Rht
Kt =
R U r R1 + Rht = = 1 + ht UV R1 R1
_ UV + Ur= UV
V Rv= nn IV = 0. c dng khi cn mch khuch i c tr khng vo ln. Khi Rht=0 v R1= ta c s b lp li in p vi Kt= 1 (hnh 4-6). in tr vo ca mch khuch i thun rt ln, bng in tr vo ca IC, cn in tr ra Rra 0.
72
Chng 4: Mch khuch i thut ton lch 0. gi cho in p lch 0 nh, trong mch khuch i o, ca thun khng u trc tip xung t m u qua in tr RC nh trn hnh 4-7. Rht RC c tr s bng in tr vo ca o, ngha l: R
1
RC =
R1.Rht R1 + Rht
Lc dng tnh gy ra trn hai u vo cc st p l It.RC v I.(R1//Rht). Thng It I nn cc st p gn bng nhau. Thc t It I nn dng tnh I0= It - I cn gy ra mt hiu in p u vo, gi l in p lch 0 U0. Khi in p ra sai s l:
UV
RC
Ur
U r 0 = (1 +
Rht ).U 0 R1
kh sai s ny dng cc mch b in hnh hnh 4-8. Vic b in p lch 0 c thc hin theo nguyn tc: mt trong hai u vo ca b khuch i thut ton vi mt ngun in p bin i c mt in p ngc vi in p lch 0 trn.
Rht Vo + R1 _ R3 R2 R1 Vo _ + Ra R4 + Ra
_
+ R3
R1 R2
Rht
Khi cn phi trng c hai ca vo th mc mch b vo ca khc c lin quan n ca vo. Cn phi chn cc linh kin mch b sao cho b khuch i thut ton lm vic bnh thng. Ngoi ra cn c hin tng tri in p u ra do lng tri in p u vo U0 v lng tri ca dng tnh vo I0.
U r 0 =
Chng 4: Mch khuch i thut ton Tm li: - Nu ngun tn hiu c tr khng ln (R1 // Rht ln) th in p sai s u ra ch yu do tri dng lch 0 u vo sinh ra. Ngc li nu ngun tn hiu c tr khng nh (R1 nh) th sai s u ra ch yu do in p lch 0 u vo sinh ra. Do khi cn khuch i dng mt chiu nh th chn R1 // Rht nh, nu cn khuch i in p mt chiu nh th chn R1 ln. Trong b khuch i tn hiu xoay chiu khng cn quan tm n vn b lch 0.
U ra = (U1 + U 2 + ... + U n ) = U i
i =1
U1 U2
Hnh 4-9 Mch cng o.
I1
Un
In
Rn
R R R U ra = ht .U1 + ht .U 2 + ... + ht .U n R2 Rn R1
n U U U U ra = Rht . 1 + 2 + ... + n = i .U i Rn R1 R2 i =1
R vi i = ht Ri
74
Chng 4: Mch khuch i thut ton 4.4.2. Mch cng thun S mch in hnh 4-10, y cc tn hiu vo a ti ca thun. Khi U 0 = 0 in p hai u vo bng nhau v bng:
UV + = UV =
R1 .U ra . R1 + Rht
U1 UV U 2 UV U UV + + ... + n =0 R R R
Hay
U ra =
Chn cc tham s ca mch thch hp c tha s u tin ca v phi cng thc ny R + Rht = 1 v khi : bng 1: 1 n.R1
U ra = U1 + U 2 + ... + U n = U i
i =1
4.5. MCH TR
Khi cn tr hai in p ngi ta c th thc hin theo s hnh 4-11. Khi in p u ra c tnh theo
U ra = K1.U1 + K 2U 2
C th tm K1, K2 theo phng php cho in p vo tng ca bng khng. Cho U2 = 0 th mch lm vic nh mt b khuch i o. Ta c:
U ra = a .U1. vy K1 = a
Khi U1 = 0 mch tr thnh mch khuch i thun c phn p vo. Khi :
75
Ub =
U2 .R . Rb b Rb +
U1
Ra Ua Ub _ +
Ra
H s phn p:
b 1 + b b .U 2 1 + b b 1 + b b .U 2 a .U1 1 + b
U2 Rb /b
Khi U ra = (1 + a ). H s khuch i
Ura
Rb
K 2 = (1 + a ).
nn Ura khi c U1, U2 l :
U ra = (1 + a ).
K2= ; K1 = -
Tng qut s vn nng ng thi dng ly tng v ly hiu ca mt s in p vo bt k c th thc hin bng mch hnh 4-12.
Un U2 U1 U'1 U'2 U'n Ra/n Ra/2 Ra/1 Rb/'1 Rb/'2 Rb/'n A B Ub + Rb Ur Ua Ra _
Rt ra:
U i U a U a U ra = Ra / i Ra i =1
i .U i U a .( i + 1) + U ra = 0
i =1 i =1
76
i.U i U b .( i + 1) = 0
i =1 i =1
U ra = i.U i iU i
i =1
dUV dt dUV dt
U ra = R.C.
trong k = RC = gi l hng s vi phn ca mch. Du () ni ln Ura ngc pha vi Uv. Khi tn hiu vo l hnh sin th mch vi phn lm vic nh mt b lc tn cao. 4.6.2. Mch tch phn Mch tch phn l mch m in p u ra t l vi tch phn in p u vo.
IV UV R IC _ + URa C
U ra = k . UV dt
0
trong k l h s. Mch tch phn s dng IC khuch i thut ton nh hnh 4-14. Ti nt A ta c Iv = IC hay: C.
dU ra UV = dt R
t
nn
U ra
1 = . UV dt + U ra 0 R.C
0
77
Chng 4: Mch khuch i thut ton y Ura0 l in p trn t C khi t = 0 (l hng s tch phn xc nh t iu kin ban u).
U ra U = V R.C t
ngha l u ra b tch phn c in p tng hay gim tuyn tnh theo thi gian. i vi tn hiu hnh sin mch tch phn tr thnh mch lc thng thp.
I D = I 0 .(e
U ak m.UT
1)
trong : I0 - dng in ngc bo ho. UT - in th nhit . m - h s hiu chnh: 1 < m < 2. UAK - in p t ln it. Trong min lm vic ID >> I0 gn ng c th coi: T :
I D = I 0 .e
U ak m.UT
U AK = mUT .ln .
ID I0
chnh l hm logarit cn tm. thc hin quan h ny, c th s dng nh hnh 4-15. Nu vi mch khuch i thut ton l l tng ta c th tnh nh sau:
ID =
U1 , R
U ra = U AK
78
ID R U1 U0 _ +
D R U1 URa U0
IC _ +
UR
rt ra:
. U ra = mUT .ln(
U1 ) I 0 .R
C th thay it bng tranzito (hnh 4-16) ni kiu it, khi loi tr c m v m rng phm vi lm vic ca mch. Lc ny:
U U ra = U BE = UT .ln 1 I 0 .R
4.7.2. Mch to hm i logarit (hm m) to hm i logarit ta mc phn t phi tuyn l it hay tranzito vo nhnh vo ca IC khuch i thut ton. Mch nguyn l c biu din trn hnh 4-17. R R ID IC T _ _ U1 U1 U0 U0 + + URa URa
a) b) Hnh 4-17 Mch khuych i i loga a) Mch dng it; b) Mch dng tranzito kiu it.
U1 m.UT
Vi mch dng it ta c:
I D = I 0 .e
U1 m.UT
Nn
U ra = R.I 0 .e
U1 UT
79
Chng 4: Mch khuch i thut ton Z = k.X.Y. Trong : X, Y - cc tn hiu vo. Z - tn hiu ra k - h s t l cn gi l h s truyn t ca mch nhn. Mch nhn in p l tng c tr khng vo hai ca ZVX, ZVY = v tr khng ra Zr= 0. H s truyn t l tng khng ph thuc vo tn s v tr s cc in p vo UX, UY ngha l k l mt hng s. Mch nhn thc hin bi mch khuch i logarit v i logarit c s khi nh hnh 4-19.
UX
ln Tng UY ln exp UZ
Gi X= kX.UX Y=kY.UY v Z=kZ.UZ. trong kX, kY, kZ ln lt l h s t l ca cc in p vo UX, UY v in p ra UZ. T mch trn ta c:
U Z = e(ln U X +ln U ) Z =e tc l: kz
Suy ra:
(ln X Y + ln ) kx ky ln
=e
X .Y k x .k y
Z=
kz . X .Y . k x .k y
80
Ur + Uv
_
U0
_ + = Uch Ur
+E +Uramax 0 -E
b)
Uv
Uch
-Uramax
a)
Ur +E Uv +
_
U0 = +
+ Ur 0 -E
- Uch
Uch
+Uramax -Uramax
Uv
c)
d) Hnh 4-20 Mch so snh in p dng IC khuch i thut ton (a, c) v hm truyn t tng ng (b, d).
Trong mch hnh 4-20a, in p vo a ti ca o cn U ch ca thun. Khi UV < Uch th U0< 0 do Ura = +Ura.max Khi UV > Uch th U0 > 0 do Ura= - Ura.max Khi Ura = +Ura.max th ta ni IC bo ho dng. Ura = - Ura.max th ta ni IC bo ho m. V gi tr in p ra bo ho thp hn ngun nui (1 3V) tu vo tng loi IC hnh 4-20b in p vo a a ti ca thun cn in p chun ca o. Trong trng hp ny khi: UV < Uch th Ura = - Ura.max UV > Uch th Ura = +Ura.max. Khi lm vic vi tn hiu xung bin i nhanh cn ch n tnh qun tnh (tr) ca IC thut ton. Vi cc IC thut ton tiu chun hin nay thi gian tng ca in p ra khong V/s. Trong iu kin tt hn nn s dng cc IC chuyn dng c tc chuyn bin nhanh hn nh loi A710, A110, LM310 -339;
81
Hnh 4-19 biu din h s truyn t ca cc mch lc trn, trong C l tn s ct. i vi mch lc thng di ta c thm khi nim di thng B v tn s gia 0 v cho c mch lc chn di. t tuyn truyn t mch lc thc c dng nh hnh 4-22 ca mch lc thng thp. y c di thng, di chuyn tip v di chn.
C l tn s ti K0 gim i
2 ln tc gim 3dB.
K 1 0 K
K
b)
1 0 K
c)
1 0
d)
1 0
C1
C0
C1
C0
Hnh 4-21 H s truyn t ca mch lc a) Thng thp; b) Thng cao; c) Thng di; d) chn di K Hnh 4-22 c tuyn truyn t thc t ca mch lc thng thp
K0 2
82
Chng 4: Mch khuch i thut ton 4.10.2. Mch lc th ng RC Mch lc th ng RC ta xt hai loi lc thng thp v thng cao. Bc ca loi mch ny c xc nh bng cp o hm cao nht trong hm truyn t ca mch, thng cng chnh l s phn t t in tham gia vo vic lc tn hiu trong mch. a. Mch lc thng thp bc 1 v bc n Mch in nh hnh 4-23. Hm truyn t phc ca mch l:
U1
R C
U2
K=
1 1 + j.
K =
1 1+ C
2
vi C =
1 l tn s ct. R.C
2 ln (hoc -3dB)
Khi = C ti K gim i
Vi b lc th ng RC bc n ta c: K =
1 1+ C
2n
Ta thy khi bc cng cao, ngoi di thng > C nn K gim xung cng nhanh, tt nhin mch s phc tp hn v tn hao nhiu. b. Mch lc thng cao bc 1 v bc n Mch lc th ng RC thng cao bc 1 nh hnh 4-24. Hm truyn t ca mch:
C
K=
R 1 R+ j..C 1 c: R.C
= 1+
1 1 j..C.R
u1
u2
vi C =
ln ca hm truyn t:
K=
1 1+ C
2
83
Chng 4: Mch khuch i thut ton Ti C K gim 2 ln tng ng (-3dB). Khi << C th K cng gim nn r rng y l mch lc thng cao. i vi mch lc bc n ta c:
K=
1 1+ C
2n
4.10.3. Mch lc tch cc tn s cao thng dng cc mch lc th ng RLC. tn s thp cc mch lc c in cm qu ln lm cho kt cu nng n v tn km cng nh phm cht ca mch gim. V vy trong phm vi tn s 100kHz ngi ta hay dng b lc khuch i thut ton v mng RC c gi l mch lc tch cc. Khc vi mch lc th ng, mch lc tch cc c c trng bi ba tham s c bn: tn s gii hn C, bc ca b lc v loi b lc. - Tn s gii hn C l tn s ti hm truyn t gim i 3dB so vi tn s trung tm. - Bc ca b lc xc nh dc ca c tuyn bin tn s ngoi di tn. - Loi b lc xc nh dng c tuyn bin tn s xung quanh tn s ct v trong khu vc thng ca mch lc. Cn ch rng mch in ca cc loi b lc th ging nhau, chng ch khc nhau gi tr cc linh kin RC m thi. Ngi ta quan tm n 3 loi b lc: lc Bessel, lc Butterworth v lc Tschebyscheff. tin xt cc mch lc, ta a vo hm truyn t tng qut ca mt mch lc thng thp:
Kd ( p) =
trong : P =
1 + C1. p + C2 . p + C3 . p3 + ... + Cn . p n
2
Kd 0
j.
= j
Ci l cc h s thc, dng. Bc ca b lc chnh l s m ln nht ca p. thc hin b lc thun li ta phn tch mu s ca biu thc trn thnh tch cc tha s:
K d ( p) =
(1 + ai . p + bi . p 2 )
Kd 0
Kd0 - h s truyn t tn s thp. ai, bi - l cc s thc, dng. Vi b lc bc l th c mt h s bi = 0. a. Mch lc tch cc bc mt Loi ny ch dng cho mch lc thng thp hay thng cao. Mch lc thng thp bc mt
84
Kd 0 1 + a1 p
C R _ +
_ C +
uV
ur
uV
ur
b)
a)
K=
(v
j.
= p)
a1 C .R
Kd =
1 1 + p.C .R.C
y Kd0= -1 v a1 = C.RC. Khi bit a1, C v chn R ta cng c: Mch lc tch cc thng cao bc mt
C=
a1 C .R
i ch R v C cho nhau, mch thng thp ta c mch lc tch cc thng cao. Mch nh hnh 4-26.
_ C uv R + C _ + R
ur
uV
ur
b)
a)
Mch a) c:
K= 1+
1 1 p.C .R.C 85
= 1+
1 1 1 . p C .R.C
1 C .R.C R= 1 a1.C.C
K = 1+
1 1 p.C .R.C
y:
Kd0 = -1
v tng t khi bit a1, C, chn C ta tnh c R = b. Mch lc tch cc bc hai Mch lc thng thp bc hai
1 . a1CC
Mch lc tch cc thng thp bc hai c cc dng hi tip m mt vng, hi tip m nhiu vng, hi tip dng mt vng nh hnh 4-27. + Xt mch hnh 4-27a ta c hm truyn t (dng phng trnh in th nt):
Kd =
K do = 1 ;
Da vo loi b lc xc nh a1, b1, chn trc C1 theo gi tr chun v tnh R, C2 theo cng thc:
R=
a1 ; 2.C .C1
C1 3 R R C2
C2 =
4.b1.C1 a12
R2 R1 1 R C2 2
C1 _ +
b)
1 R C2 2
uv
_ +
a)
uv ur
ur
Hnh 4-27 Mch lc thng thp bc hai a) hi tip m mt vng. b) hi tip m nhiu vng. c) hi tip dng mt vng.
C2 R1 R2 1 C1
c)
uV
_ +
ur
(K-1)R3 R3
86
+ Vi mch 4-27b:
Kd =
T y xc nh:
R .R a1 = C .C1. R2 + R3 + 2 3 R1
R2 =
2.C .C1.C2
R1 =
R2 K do
v R3 =
C 2 .C1.C2 .R2
b1
R2 c gi tr thc:
C2 4.b1.(1 + K do ) C1 a12
+ Vi mch 4-27c c hm truyn t:
Kd =
n gin chn K=1 khi (1-K) = 0 . Biu thc trn vit li:
Kd =
R1,2
C1 4.b1 . C2 a12
87
Chng 4: Mch khuch i thut ton Mch lc thng cao bc hai c th dng cc dng thng thp hnh 4-27. Trong phi i ch C v R cho nhau. V d mch lc thng cao bc hai hi tip dng mt vng hnh 4-28. Thay p =1/p, C bi R v R bi C ta c hm truyn t
Kd =
Cho K= 1 v C1 = C2 = C ta c:
Kd =
1+
1 2 1 + 2. 2 2 . p C .R1.C p C .C .R1.R2
1 1
R2
uv C1
C2 R1
+ _
ur
(K-1)R3 R3
y K0 = 1
a1 =
Nu mc ni tip mt mt lc thng thp v mt mt lc thng cao ta nhn c b lc thng di. c tnh tn s l tch tn s ca hai khu lc ring r. K = K1.K2 Mch lc tch cc thng di bc hai nh hnh 4-29.
R1 C1 R3 C2 R2 _ +
c. Mch lc tch cc bc cao Khi cn c tnh bin , tn s ca b lc vung gc ngi ta phi thc hin b lc bc cao. Mun vy mc ni tip cc b lc bc mt v hai bit. Lc c tnh tn s ca mch l tch cc c tnh tn s ca cc mch ring r.
uV
ur
88
TM TT NI DUNG
Chng ny trnh by cc vn c bn nht ca b khuch i thut ton. Cc thng s ca mt b khuch i thut ton l tng. Cc mch in s dng IC khuch i thut ton: Mch khuch i o. Mch khuch i khng o. Mch cng o v cng thun. Mch tr. Mch vi phn tch phn. Mch to hm loga v i loga. Mch nhn tng t. Cc mch lc tn s
n gin cho vic tnh ton cc mch in s dng IC khuch i thut ton, ngi ta thng tnh vi trng hp IC l l tng. Coi tr khng vo Z v = , nn in p chnh lch gia hai ca U 0 = 0 hay U N = U P .
CU HI V BI TP
Cu 1: Mt b khuch i thut ton l tng c tnh cht: a) ZV = ; Z r = 0; K 0 = b) ZV = 0 ; Z r = 0 ; K 0 = c) ZV = ; Z r = ; K 0 = d) ZV = 0 ; Z r = ; K 0 = Cu 2: H s khuch i ca mch khuch i o dng Op-Amp l:
a ) Ku = c) Ku = 1 +
Rht R1 Rht R1
b) K u = d ) Ku =
R1 Rht
Rht R1
a ) Ku = c) Ku = 1 +
Rht R1 Rht R1
b) K u = d ) Ku =
R1 Rht
Rht R1
89
_ +
a)
+ _
b)
_ +
c)
+ _
d)
b)
+ _
d)
90
_ + a) b)
_ +
_ + c) d)
_ +
_ + a)
_ + b)
_ +
_ +
c)
d)
_ + a)
_ + b)
_ +
_ +
c)
d)
91
uv
= Uch = 3V
ur
Hnh 4-31.
U r max = 9V ; U ch = 2V
V dng in p vo v in p ra khi in p vo l:
uv
+ _
= Uch = 3V
ur
Hnh 4-32.
Rht Uv R1 _ + Ur
Hnh 4-33.
d) Xc nh in p vo nh-nh m mch hot ng tuyn tnh. e) Xc nh in p ra vi mi gi tr in p vo: U v = 0, 2V ; 1V ; 2V ; 3V ; 4V ? Cu 13: Cho mch in hnh 4-34.
Rht R1 Uv _ +
Hnh 4-34.
Ur
d) Xc nh in p vo nh-nh m mch hot ng tuyn tnh. e) Xc nh in p ra vi mi gi tr in p vo -0,4V; 0,8V; 1,2V; -1,4V . Cu 14: Cho mch in hnh 4-35 a) Tm biu thc ur theo cc uv v R ?
92
R4 U3 R5 _ + R8
R6
Ur
R1 = 10k ; R2 = 50k
E = 15V
a) Vit biu thc U r theo U v b) Xc nh U r khi + U1 = 4V ;U 2 = 2V ; + U1 = 1V ;U 2 = 5V ; + U1 = 6V ;U 2 = 1V .
U1 U2 R1 R2
Hnh 4-36.
R2 R1 _ + Ur
Rht _ + R R R
Hnh 4-37.
Ur
93
Chng 4: Mch khuch i thut ton Cu 17: Cho mch in nh hnh 4-38.
U1 U2 U3 R1 R2 R3
Rht _ + Ur
Hnh 4-38.
U1 = 3V ;U 2 = 10V ;U 3 = 7V U1 = 8V ;U 2 = 4V ;U 3 = 5V
R1 U1 U2 _ R2 + Ur C
E = 15V
a) Tm U r theo U v b) Xc nh U r khi
U1 = (1 + 10sin100t ) V
Hnh 4-39.
U 2 = 1V ; C = 1 F R1 = R2 = 100k
94
NI DUNG
5.1. KHI NIM
Mch to dao ng l mch khi c ngun cung cp n t lm vic cho ra tn hiu dao ng. S tng qut mt mch to dao ng nh hnh 5-1. Mch to dao ng c th phn lm hai loi. Mch to ra tn hiu sin gi l mch to dao ng sin (hay dao ng iu ho). Mch to ra tn hiu xung nh xung vung, xung tam gic... gi l mch to xung.
Mch to dao ng
Ura
Yu cu mch to dao ng to ra tn hiu c bin , tn s n nh cao, t chu nh hng ca mi trng nh nhit , m. t cc yu cu mch to dao ng cn: + Dng ngun n p. + Dng cc phn t c h s nhit nh. + Gim nh hng ca ti n mch to dao ng nh mc thm tng m + Dng cc linh kin c sai s nh. + Dng cc phn t n nhit. c bit khi cn c n nh tn s cao trn 104 ta dng thch anh vo mch to dao f t c 10-6 10-8. ng. Khi sai lch tn s f
95
Chng 5: Mch to dao ng * iu kin dao ng ca mch to dao ng (theo cch truyn thng) l s dng mch hi tip dng. Nh hnh 5-2. Khi U ht = U V th c th chp a vi a vo nhau, v ta khng cn tn hiu vo na m mch t dao ng. Nh vy trong s ny mch ch dao ng tn s m n tho mn:
a a' UV Uht Ura
K . = 1
Hay K. = 1 v = k + = 2.n
ur
1 2. . L1.C1
uht ur
X1 X3 X2
ur
u ht
X2
96
ur
R2
ur
R4 C4 C1
b)
a)
Kt hp li ta thy X1 + X2 phi khc du v X2, X3 phi cng du, tc l: - Nu X1 l in cm th X2, X3 l t in, ta c mch ba im in dung. - Nu X1 l t in th X2, X3 l in cm, ta c mch ba im in cm. Mch in dng tranzito nh hnh 5-5. Tn s dao ng ca mch 5-5a l: fd =
1 2. . C. ( L1 + L2 )
C + C2 1 1 = . 1 2. L.C1.C2 CC 2 L 1 2 C1 + C2
97
C2
C R
C R1
ur
R2
ub
R3
C1
ur R
ub1
Hnh 5-6.
1 1 ; dd = 29 6 RC
Theo iu kin cn bng bin K. = 1, ta c K = 29 . 5.4.2. Mch to dao ng dng mch cu Vin Mch ny ly tn hiu uht thng qua mt mch gm hai khu RC mc ni tip (R2 v C2)v song song (R1 v C1). Vi mch ny ta c:
R3 R4
d =
1 R.C 1 3
C1 R1
+ C2 R2
K = 3; =
ur
Khi cn mch to dao ng c tn s n nh cao ngi ta thng dng mch to dao ng thch anh. Thch anh c nhng c tnh vt l rt ng qu nh bn c hc cao, t chu nh hng ca nhit v cc tc dng ho hc. Thch anh c tnh cht p in, ngha l di tc dng ca in trng th sinh ra dao ng. Do c th dng thch anh nh mt khung cng hng. Tnh cht dao ng ca thch anh c biu din bi s tng ng hnh 5-8a. trong Lq, Cq v rq ph thuc vo kch thc khi thch anh v cch ct khi thch anh. Thch anh c kch thc cng nh th Lq, Cq v rq cng nh, ngha l tn s cng hng ring ca n cng cao. Lq, Cq, rq c tnh n nh cao. Cp l in dung gi , tnh n nh ca Cp km hn. Ta c :
98
fq =
1 2 . Lq .C q
A
v f p =
1 2
C p + Cq Lq .C q .C p
= fq. 1+
Cq Cp
j.Xq Lq
A Cp B
a)
Cq rq B b)
fq
fP
5.5.2. Mch in b to dao ng dng thch anh Ngoi cc mch in dao ng dng thch anh nu trong bi ging, th ngay nay ngi ta hay s dng s sau. R1 R2
A C1 C2 Q
Trong s ny cc cng A v B l cc cng NOT c xy dng t cc cng NAND, y l cng logic c chc nng o tn hiu u vo ca n. Cc cng logic s c nghin cu trong mn hc in t s.
1 K 2 + _ +
+ _
uC uR
99
uC
a. Qu trnh np in Gi s khi t < 0 t C khng cha in UC = 0. Ti t = 0 kho K ng vo 1, t C np in t ngun E qua in tr R. in p trn t tnh bng: uC = E. 1 e t /
t /
0,95E E 0,05E t
uR
E
tq
t in E/R t 3
Hnh 5-12 th uC, uR, in trong qu trnh t np in.
u E t / Dng np in = R = e R R
Gn ng ta c thi gian np in ca t gi gn ng l: tq = t2 t1 3 . b. Qu trnh phng in
Gi thit trc thi im phng in t C c np y uc = E. Ti thi im t = 0 kho K chuyn v 2, t C phng in qua R (t +C qua R n -C). Cc gi tr in p tnh c nh sau:
uC = E.et /
u R = u C = E .e t / ; i p = .e t /
1 K 2 + _ +
E R
uC
E 0,05E t t
uR
E
uC uR
C R
iR
-E t tq 3
-E/R
Sau thi gian 3 qu trnh phng in xem nh chm dt uC = 0, uR = 0, ip = 0. Dng in p uC, uR v iP theo thi gian nh hnh 5-14. 5.6.2. Mch a hi t dao ng a. Mch dng tranzito Mch gm hai tranzito mc theo kiu EC, u ra T1 ghp ti u vo tng T2 qua t C1, cn u ra tng T2 ghp tr li qua t C2. Nh vy mi tng gy di pha mt gc 1800, hai tng di pha 3600, bo m hi tip dng khi mch lm vic.
100
R2 C1
R3 C2
R4 T2
+E
T1
ur1
ur2
uB1
uB1
Hai tranzito hot ng ch ng v ngt, hai tranzito thay nhau thng (bo ho), v ngt to cho mch c hai trng thi cn bng khng n nh: T1 ngt, T2 thng (bo ho) v T1 thng (bo ho), T2 ngt v t chuyn i trng thi cho nhau, u ra nhn c dy xung vung. iu kin lm vic ca mch xung ra vung, t C np in nhanh hn khi t phng phi c: R1,4<<R3,2 v tranzito khi thng ch bo ho cn R3 1.R1 v R22.R4, trong 1, 2 l h s khuch i dng ca tranzito T1, T2. Khi cn tn s xung ra ln, tranzito thng lm vic ch khuch i, khng p dng iu kin ny. Bin xung ra trong trng hp b hn E. Cc tham s xung ra.
f =
1 1 = T 0,7( R3 .C 2 + R2 .C1 )
f =
1 1 = T 1, 4.RB .C
b. Mch dng IC khuch i thut ton Nguyn l hot ng chnh ca mch l da vo s phng v np ca t in theo c hai chiu, kt hp vi b khuch i thut ton hot ng ch so snh. in p trn t khi i qua cc ngng so snh do b phn p in tr R1 v R2 ly in p t u ra a v. Khi UC > U1(+) th u ra lp tc t bin v -Umax, mch chuyn sang trng thi bo ho m. Khi UC < U1(-) th u ra t bin t -Umax v +Umax, mch chuyn sang trng thi bo ho dng ban u. C nh vy mch t lm vic chuyn t trng thi ny sang trng thi khc cho dy xung vung u ra. Nu chn R1 = R2 th tn s dao ng ca mch l: f =
1 1 = T 2, 2 R.C
101
R _
uC
U1(+) 0 U1(-) t1
uC
+ R1 R2
ur
uP
U1(+) 0 U1(-)
uP
.Umax
t
a)
ur
t1 tX Tra t2
Hnh 5-16 a) B a hi dng khuch i thut ton. b) Gin thi gian ca b a hi.
t3 -Umax
b)
5.6.3. Mch a hi i Mch a hi i c hai trng thi, trong c mt trng thi n nh v mt trng thi khng n nh. Khi c ngun mch trng thi n nh. C xung kch thch mch chuyn sang trng thi khng n nh mt thi gian ri t tr v trng thi n nh ban u ch xung kch thch tip. Nh vy c mt xung vo mch chuyn i trng thi hai ln cho mt xung vung ra. Mch c th dng tranzito hay IC thut ton. Thc cht mch a hi i l mch bin i xung nhn thnh xung vung, tn s xung vung u ra bng vi tn s ca xung nhn u vo.
R D C Cg
uv
t1 Tvo t
_ + R2
ur
uC
uP
-uP t1
uC = uN
t2 tX
Ur max
uV
a)
R1
ur
Urmax t1 t2 -Ur max
b) Hnh 5-17. a) Mch a hi i b) Dng in p
102
Chng 5: Mch to dao ng 5.7.4. Trig Schmit Trig Schmit l mch bin i tn hiu hnh sin thnh xung vung. Mch in gm c IC khuch i thut ton hot ng ch so snh. in p vo a vo ca o, in p ca thun c ly t b phn p R1, R2 t in p u ra a v. Khi in p vo vt qua ngng in p t trn ca thun ca IC th in p u ra lt sang trng thi bo ha ngclii lc trc . V c lun phin nh th u ra s c dng in p xung vung. Mch trig Schmit cn c gi l mch sa xung.
_
uv ur
ur im lt trng thi
Ura max U1(+) U1(-) t
uv
U0
+ R2
uP = u1
a)
R1
b)
Tr
ur
uv
D E
E
a)
+ _
ur
R uv D1 E1
c)
+ + _ _
D2 E2
ur
103
uq
uq
tqt T
tqn
R1
+EC
uv
C1
ur
tqt
tqn
Hnh 5-21 l s nguyn l to xung rng ca dng mch RC n gin. Trong mch tranzito hot ng ch kho. Bnh thng, khi khng c xung kch thch, tranzito thng bo ho do c cung cp dng IB kh ln hn in tr R1, v Ur = Uq 0. Khi mch c kch thch xung m, tranzito ngt, t C np in t ngun EC qua R. in p trn t tng dn theo cng thc:
U r = EC (1 e t / R.C )
Khi xung vo kt thc tranzito thng v bo ho tr li, t C phng in nhanh qua tranzito ti gi tr gn bng khng. Thi gian qut thun ca mch bng thi gian tn ti ca xung vo, cn thi gian qut ngc l thi gian phng in ca t C. Nhc im ca loi mch ny l tuyn tnh ca phn qut thun khng cao, do cui dng np cho t gim dn. khc phc nhc im trn, c th s dng ngun dng n nh np cho t.
104
Chng 5: Mch to dao ng 5.8.2. Mch to xung rng ca dng ngun dng in p v dng in trn t in quan h theo cng thc:
uC =
1 idt C
V vy nu dng np cho t ly t mt ngun dng, tc l: trn t s bin i tuyn tnh theo thi gian.
i = I 0 = const ; th in p
uC =
1 I . I 0 dt = 0 .t C C
Mch hnh 5-22 tranzito T1 hot ng nh mt kho in t. Bnh thng khi cha c xung vo do c cp dng IB1 ln nn T1 bo ho, do in p ra gn nh bng khng. Tranzito T2 ng vai tr ngun dng. Nh c it n p DZ nn in p cc gc T2 lun n nh. V vy dng qua T2, IE2 cng nh IC2 c gi tr n nh. Trong khi T1 bo ho, dng IC2 ny bng dng IC1. Khi c xung m vo T1 ngt, t C np in bi dng IC2 v in p trn t tng tuyn tnh theo thi gian:
uq = uC =
E U BE U 1 t 0 iC 2 dt = C C.R2E D C
Khi ht xung kch thch T1 li thng v bo ho, t C phng in nhanh qua T1 lm cho Ur gim xung nhanh chng v in p gn bng khng.
+EC
uV
0 ur Um t
R2 R1 DZ C1 uV T1
RE T2
5.8.3. Mch to xung rng ca thm tng khuch i c hi tip. tng tuyn tnh ca ng qut thun, trong mt s mch to xung rng ca ta dng thm mch khch i c hi tip nh trn hnh 5-23 (cn gi l mch qut Bootstrap). Trong mch ny T1 lun thng bo ho khi khng c xung vo, do in p trn t C lun xp x bng khng (UC 0). Lc tn ti mt dng in chy t ngun EC, qua it D, qua R n T1. Tng khuch i T2 mc cc C chung, c o khuch i in p gn bng mt nn in p ra U r U C = 0 , t C0 (c in dung rt ln hn t C) lc ny np in ti gi tr EC, UC 0 = EC.
105
Chng 5: Mch to dao ng Khi c xung kch thch, tranzito T1 ngt, t C bt u c np in bi dng do t C0 phng ra qua R. Theo mc np ca t C, in p ra tng dn v do it ngt. Ta thy dng np cho t C kh n nh nh in p trn t C0 hu nh khng i trong sut thi gian qut thun nn in p ra tuyn tnh. V mt gii tch, c th xc nh dng np cho t C thng qua in p h trn R.
I=
U R U C0 + U r U C = R R
uV D C0 T2 C RE +EC 0 ur t
R1
uV
T1
ur 0 Ubh tqt tq t
Do uC ur nn:
U C 0 EC = R R
ur uC =
EC 1 t 0 idt = R.C .t C
Sau khi xung vo kt thc, T1 thng v bo ho tr li, t C phng in qua T1. Khi t C phng in gim xung xp x bng khng it D thng v t C0 li np b sung n gi tr U C 0 = EC ban u. Trong mch ny thi gian qut thun cng bng rng xung vo. Cng c th dng mch tch phn c IC khuch i thut ton to xung rng ca.
106
M1
M2
TM TT NI DUNG
Chng ny trnh by cc mch to dao ng vi cc dng sng khc nhau. Trong cc mch to dao ng hnh sin bao gm: Mch to dao ng sin ghp bin p. Mch to sin ba im: Ba im in dung, ba im in cm. Mch to dao ng sin dng RC trong khu hi tip v mch cu Vin.
Cc mch to xung vung v xung rng ca da trn qu trnh phng v np ca t in. Cc mch in to xung vung bao gm: Mch a hi dng tranzito, dng IC khuch i thut ton. Cc mch a hi i (thc cht l to xung vung t cc xung nhn). Trig Schmit.
107
Chng 5: Mch to dao ng Mch to xung rng ca dng RC n gin. Mch to xung rng ca dng ngun dng. Mch to xung rng ca c thm tng khuch i c hi tip.
Tn s dao ng ca cc mch to xung vung v xung rng ca c tnh theo thi gian phng v np ca t in, tc l n ph thuc vo gi tr in dung ca t in v gi tr ca in tr phng np.
CU HI V BI TP
Cu 1: iu kin mch to dao ng s dng hi tip dng l: a) K . = 1 v = k + = 2n b) K . = 1 v = k + = ( 2n + 1) c) K . < 1 v = k + = ( 2n + 1) d) K . < 1 v = k + = 2n Cu 2: iu kin mch to dao ng sin 3 im lm vic c l: a)
X1 + X 2 X 3 = 0
b) X1 + X 2 + X 3 = 0 c)
X1 X 2 + X 3 = 0
X1 l in cm v X 2 , X 3 l t in.
R3 R1 _ +
b) X1 l t in v X 2 , X 3 l in cm. c)
X 2 l in cm v X1, X 3 l t in.
X1 l in cm v X 2 , X 3 l t in.
C L
b) X1 l t in v X 2 , X 3 l in cm. c)
R3
X 2 l in cm v X1, X 3 l t in.
Hnh 5-26
d) X 2 l t in v X1 , X 3 l in cm. Cu 5: cho mch in nh hnh 5-26. a) Gii thch nguyn l lm vic ca mch trn.
108
Chng 5: Mch to dao ng b) Tm iu kin dao ng Cho R1= R2= R3=1k; Q =100; fd = fch= 100kHz; Tm L, C ?
Cu 6: Cho mch in hnh 5-27. E = 15V a) Gii thch mch in, v dng tn hiu ra theo t. b) Cho f dd = 1kHz; R = 1k , tnh cc gi tr linh kin cn li. Tm khong fdd khi cc t C cng bin i Cmin Cmax.
C R C R C R1 _ +
Rht
Hnh 5-27.
Rht R1 _ + C R C R
Rht R1 _ + C R C R
R1 = 22k ; C = 0, 01 F ; E = 15V
fd bin i t 100Hz n 1kHz. a) Tm tr s cn thit ca Rht. b) Tm khong bin i cn thit ca R
Hnh 5-29. R
_ +
109
R2 R1
VR4 C _ +
R3
R2 R1
Hnh 5-31.
Cu 11: Cho mch in nh hnh 5-32. Bit U r max = 11V V dng in p vo vo ra in p ra, bit
uv
R
ur
R
uv ( t ) = 8sin (100 t ) V
Hnh 5-32.
Cu 12: Cho mch in nh hnh 5-33. Bit E1 = 5V ; E2 = 3V V hm truyn t v dng sng ur khi uv = 8sin (100t ) V
uv R D1 E1 + + _ _ D2 E2
ur
Hnh 5-33.
110
NI DUNG
6.1. KHI NIM V IU CH
iu ch l qu trnh ghi tin tc vo dao ng cao tn nh bin i mt thng s no nh bin , tn s hay gc pha ca dao ng cao tn theo tin tc. Thng qua iu ch, tin tc min tn s thp c chuyn ln vng tn s cao bc x truyn i xa. - Tin tc c gi l tn hiu iu ch. - Dao ng cao tn c gi l ti tin hay ti tn. - Dao ng cao tn mang tin tc gi l dao ng cao tn iu ch. i vi ti tin iu ho, ta phn bit ra hai loi iu ch l iu bin v iu ch gc, trong iu ch gc bao gm c iu tn v iu pha.
111
6.2. IU BIN
6.2.1. Ph ca tn hiu iu bin iu bin l qu trnh lm cho bin ti tn hiu bin i theo tin tc. n gin, gi thit tin tc uS v ti tin ut u l dao ng iu ho v tn s tin tc bin thin t Smin Smax, ta c:
u S = U S .cos S t u t = U t . cos t t
Do tn hiu iu bin: ub = U t + U S .cos S .t .cos t .t = U t . (1 + m.cos s .t ) .cos t .t trong : m = v
t >> S
US l h s iu ch (hay su iu ch). Ut
H s iu ch phi tho mn iu kin m 1 . Khi m > 1 th mch c hin tng qu iu ch lm cho tn hiu b mo trm trng. (hnh 6-1). p dng bin i lng gic ta c:
ub = U t cos t t +
mU t mU t cos(t + S )t + cos(t S )t 2 2
Nh vy, ngoi thnh phn ti tin, tn hiu iu khin cn c hai bin tn. Bin tn trn c tn s t (1 + Smin) n (1 + Smax) v bin tn di t (1-Smin) n (1 - Smax).
uS
uS t
0 Smin Smax a)
ut
ub
ut
0 ub
t-Smax
b)
0 m<1 ub
Hnh 6-1 Tn hiu iu bin a) Ph ca tin tc; b) Ph ca tn hiu iu bin; c) th thi gian ca tin tc v tn hiu iu bin khi m <1 v m >1
t m>1
112
c)
Chng 6: Cc mch bin i tn s 6.2.2. Quan h nng lng trong iu bin Trong tn hiu iu bin, cc bin tn cha tin tc, cn ti tin khng mang tin tc. Ta xt xem nng lng c phn b th no trong tn hiu iu bin. Cng sut ca ti tin: l cng sut trung bnh trong mt chu k ti tin.
1 2 P~ t ~ (t l) U t 2
Cng sut bin tn:
P~ bt ~ (
m.U t 2 ) /2 2
Cng sut ca tn hiu iu bin l cng sut trung bnh trong mt chu k ca tn hiu iu ch.
P~ db = P~ t + 2 P~ bt = P~ t ( 1 +
m2 ) 2
Ta thy rng cng sut ca tn hiu iu bin ph thuc vo h s iu ch m. H s iu ch m cng ln th cng sut tn hiu iu bin cng ln. Khi m =1 th ta c quan h cng sut hai bin tn v ti tn nh sau:
2 P~bt =
P~ t 2
gim mo h s iu ch m < 1 do cng sut cc bin tn thc t ch khong mt phn ba cng sut ti tin. Ngha l phn ln cng sut pht x c phn b cho ti tin, cn cng sut ca tin tc ch chim phn nh. l nhc im ca tn hiu iu bin so vi tn hiu n bin. 6.2.3. Cc ch tiu c bn ca tn hiu iu bin a. H s mo phi tuyn
m
k=
2 I ( t 2 S ) + I (2 t 3 S ) + ...
I ( t S )
0
m0 fs
113
Chng 6: Cc mch bin i tn s 6.2.4. Cc mch iu bin Cc mch iu bin thng s dng cc phn t bn dn vi tnh cht phi tuyn ca chng. Tnh cht phi tuyn y c hiu l khi chng ta cho hai tn hiu vi hai tn s khc nhau tc ng ln linh kin bn dn th n s sinh ra cc thnh phn l tng v hiu ca cc tn s tc ng.
f1 f2
Linh kin bn dn
nf1 + m f2
V l thuyt th tn hiu u ra c tn s n.f1 + m. f2 vi m, n =1, 2, C cc kiu iu bin nh iu bin cn bng v iu bin vng, iu ch n bin - Mch iu ch n bin ch dng mt phn tr tch cc nh it hoc tranzito. - Mch iu bin cn bng c u im gim c mo phi tuyn. a) iu bin cn bng Theo hnh 6-3a in p t ln cc it D1, D2 ln lt l:
i1 ub uS ut
T1 EC
ub
ut
b)
ub
3S
t - S
c)
t + S
2t - S
2t + S
Hnh 6-3 Mch iu bin cn bng a) Dng it; b) Dng tranzito; c) Ph tn hiu ra
114
1 A = US + (2 a1 + 3a3 ).Ut 2 + .a3 .US 2 ; 2 3 .a3 .US .Ut . C = 2.a2 .US .Ut ; D = 2
b) Mch iu ch vng
B = 1 2 .a3 .US 3
Mch iu ch vng: thc cht l hai mch iu ch cn bng chung ti. Gi dng in ra ca mch iu ch cn bng D1, D2 l iI v dng in ra ca mch iu ch cn bng D3, D4 l iII. Vi mch iu ch kiu ny ta c c: ib = 2.C.[cos(t + S )t + cos(t S )t ]
D1
uS
CB CB
D3
t-S
t+S
ub
D4 D2 0
ut
iu ch vng cho mo nh nht v n kh c cc hi bc l ca S v cc bin tn 2t. c) iu ch n bin - Khi nim: Ph ca tn hiu iu bin gm ti tn v hai bin tn, trong ch c bin tn mang tin tc. V hai di bin tn mang tin tc nh nhau nn ch cn truyn i mt bin tn l thng tin v tin tc. Ti tn ch cn dng tch sng, do c th nn ton b hoc mt phn ti tn trc khi truyn i. Qu trnh iu ch nhm to ra mt di bin tn gi l iu ch n bin. iu ch n bin tuy tn km nhng c cc u im sau: + rng di tn gim mt na. + Cng sut bc x yu cu thp hn cng vi mt c ly thng tin. V c th tp trung cng sut ca ti tn v mt bin tn cho bin tn cn li. + Tp m u thu gim do di tn ca tn hiu hp hn.
115
u db ( t ) =
trong k =
k .U t .cos( t + S )t 2
US c gi l h s nn ti tin, k c th nhn cc gi tr t 0 . Ut
- iu ch n bin theo phng php lc. T s phn tch ph ca tn hiu iu bin r rng mun c tn hiu n bin ta ch cn lc bt mt di bin tn. Nhng thc t khng lm c nh vy. Khi ti tn l cao tn th vn lc tch ra mt di bin tn gp kh khn. Tht vy, gi thit tn s thp nht ca tin tc fSmin = 200Hz, lc khong cch gia hai bin tn l f = 2fSmin = 400Hz (xem hnh 6-1b). Nu f ti tn ft=10MHz th h s lc ca b lc X = = 4.10 5 , kh nh. Khi s phn b ca hai ft bin tn gn nhau n ni ngay dng mt mch lc Thch anh cng rt kh lc c di bin tn mong mun. Do trong phng php lc, ngi ta dng mt b bin i trung gian c th h thp yu cu i vi b lc.
uS
A
CB1 ft1
To dao ng 1
ft1 fS B
Lc I
ft1 + fS C
CB2 ft2
To dao ng 2
ft2 (ft1+fS)
Lc II
ft2+ft1+fS D
6.3. IU TN V IU PHA
Cc cng thc c bn v quan h gia iu tn v iu pha V gia tn s v gc pha ca mt dao ng c quan h nh biu thc sau, nn d dng chuyn i s bin thin tn s thnh bin thin v pha v ngc li.
d dt
iu tn v iu pha l ghi tin tc vo ti tin lm cho tn s hoc pha tc thi ca ti tin bin thin theo dng tn hiu iu ch. Khi iu ch tn s hoc iu ch pha th tn s hoc gc pha ca dao ng cao tn bin thin t l vi tn hiu iu ch v chng c xc nh ln lt theo biu thc:
(t ) = t + k dt .U S cos S t = t + m .cos S t
Trong : t l tn s trung tn ca tn hiu iu tn
(t ) = o + k dp .U S cos S t = 0 + m .cos S t
116
Chng 6: Cc mch bin i tn s kt .U S = m v gi l lng di tn cc i. kp .U S = m v gi l lng di pha cc i. Biu thc ca dao ng iu tn: ut = U t .cos(t t +
.sin S t + 0 )
Biu thc dao ng iu pha khi = t = const. up = U t .cos(t t + m .cos S t + 0 ) Lng di pha t c khi iu pha = m . cos S t tng ng c lng di tn l:
d ( ) = m . S . sin S t dt
Nh vy ta thy iu tn v iu pha u lm cho gc pha thay i nn thng gi chung l iu ch gc. im khc nhau c bn gia iu tn v iu pha l lng di tn khi iu pha t l vi bin ca tn hiu iu ch v tn s iu ch, cn lng di tn ca tn hiu iu tn t l vi tn hiu iu ch m thi.
CD =
trong
k (u D + k )
k - h s t l.
117
Chng 6: Cc mch bin i tn s Tn s dao ng ca mch gn bng tn s cng hng ring ca h dao ng v c xc nh nh sau:
f dd =
in p t ln it:
1 2 . L3 .( C + C D )
uD = ut uS E0 = U t .cos t t U S .cos S t E0
u D = u D min = U t U S E 0 U ngcp
Nguyn l hot ng chnh ca mch l khi c in p tin tc us tc ng vo n s tc ng mt in p ngc ln it bin dung D v t gi tr in dung ca it s thay i lm cho tn s cng hng ca mch thay i.
+E1 RD R1 R3 CD
a)
L1
C1 +E L2 L2 C D
uS
L4 R5 L5
R2
R4
C2 C3
b)
C4
E0
Hnh 6-6 Mch iu tn dng it bin dung. a) S tng ng ca it. b) Mch to dao ng iu tn bng it bin dung.
Khi iu tn bng it bin dung phi ch nhng c im sau: - Ch phn cc ngc cho it trnh nh hng ca RD n phm cht ca h to dao ng ngha l n n nh tn s ca mch. - Phi hn ch khu vc lm vic trong on tuyn tnh ca c tuyn CD = f(ud) ca it bin dung gim mo phi tuyn. Lng di tn tng i khi iu tn dng it bin dung t c khong 1%. - V dng it iu tn nn thit b iu tn c kch thc nh. C th dng it bn dn iu tn tn s siu cao, khong vi trm MHz. Tuy nhin tp tn ca tham s bn dn ln, nn km n nh. b) iu tn dng tranzitoin khng. Phn t in khng dung tnh hoc cm tnh c mc song song vi h dao ng ca b to dao ng lm cho tn s dao ng thay i theo tn hiu iu ch. Phn t in khng c thc hin nh mt mch di pha mc trong mch hi tip ca mt tranzito.
118
C1 LC R T1 Lk Ck L1 C4 R3 +EC
T2 Lxh
uS
C3 R1 R2
Hnh 6-7 S b iu tn bng phn t in khng. Cc t in t C1 C4 l t ngn mch cao tn; LC: cun chn cao tn
Phn t in khng l phn p RC. Trong T1 l tranzito in khng, T2 l tranzito dao ng. Tranzito in khng c mc mt phn (trn L1) vi h dao ng. Cng c th mc hai tranzito in khng thnh mt mch y ko tng lng di tn. 6.4.2. Mch iu pha Mch iu ch pha theo ArmStrong hnh 6-8 c thc hin theo nguyn l: ti tin t b to dao ng thch anh c a n b iu bin 1 (B1) v iu bin 2 (B2) lch pha nhau 900, cn tn hiu iu ch uS a n hai mch iu bin ngc pha.
uts1
B1
ub1 ut1
Di pha 900
uS uts2
Tng
Tn hiu iu pha
B2
ub2
in p u ra trn hai b iu bin l: ub1 = U t1.(1 + m.cos S t ).cos t t = U t1.cos t t + ub2 = U t 2 .(1 m.cos S t ).sin t t = U t 2 .sin t t
mU t1 . .[cos(t + S )t + cos(t S )t ] 2
mU t 2 . .[sin(t + S )t + sin(t S )t ] 2
119
u db2
m.Ut 2
Hnh 6-9 th vect ca tn hiu iu pha theo mch Arstrong.
m.Ut 2
m.Ut1 m.Ut1
Ut 1
u db1
Tch sng l qu trnh ly li tn hiu iu ch. Tn hiu sau tch sng phi ging dng tn hiu ban u. Thc t tn hiu iu ch uS sau khi qua iu ch v qua knh thng tin a n b tch sng b mo dng thnh uS'. Do mo phi tuyn trong b tch sng, nn sau khi tch sng ta li nhn c uS" khc dng uS'. Nh vy tn hiu sau tch sng thng khc dng tn hiu nguyn thu uS'. V vy mt trong nhng yu cu c bn ca qu trnh tch sng l mo phi tuyn nh. Tng ng vi cc loi iu ch, ta cng c cc mch tch sng sau y: tch sng iu bin, tch sng iu tn, tch sng iu pha. 6.5.2. Tch sng bin a. Cc tham s c bn + H s tch sng
K TS =
U RTS U VTS
Trong U VTS ( t ) v U RTS ( t ) u gm c thnh phn mt chiu v thnh phn bin thin
chm theo thi gian:
' UVTS ( t ) = U0 + u'S U ( t ) = U '' + u' RTS
- Thc t, i vi qu trnh tch sng ch cn quan tm n thnh phn bin thin chm (mang tin tc) m thi, do thng xc nh h s tch sng nh sau:
K TS =
'' US ' US
ZVTS =
UVTS U t = I VTS I t
120
trong 2S , 3 S ... l thnh phn dng in cc sng hi ca tn hiu iu ch xut hin I I khi qua mch tch sng. y khng quan tm n cc sng hi dng in cao tn v d dng lc b chng. b) Mch in b tch sng bin Xt mch tch sng bin dng mch chnh lu mc ni tip hnh 6-10. Nu tn hiu vo ln sao cho it lm vic trong on thng ca c tuyn nh trn hnh 6-11 ta c qu trnh tch sng tn hiu ln.
D ub= u'S C R ub= u'S C D R u''S
u''S
a)
b)
Hnh 6-10 S tch sng bin bng mch chnh lu. a) Tch sng ni tip. b) Tch sng song song
Trong cc s hnh 6-9 it ch thng i vi na chu k dng ca dao ng cao tn phn u vo. Hnh bao ca dao ng nhn c nh s phng np ca t C (hnh 6-10).
iD
iD
0 0
uD ub
Trong cc s hnh 6-12 phi chn hng s thi gian = RC ln sao cho dng in p ra ti gn vi dng hnh bao ca in p cao tn u vo. Thng thng bin in p vo ln hn 1 vn hiu dng v R >>Ri, RV th c th tch sng c in p nh. Tuy nhin cng khng c chn qu ln trnh mo do in dung ti gy ra. iu kin tng qut chn l:
121
uc
t
0 2 Hnh 6-12 th thi gian in p ra uC trn ti b tch sng ni tip.
10
S max
Ta xt mt s mch c th: 6.6.1. Mch tch sng iu tn dng mch lch cng hng Hnh 6-14 l s mch tch sng iu tn s dng mch lch cng hng. u vo hai b tch sng bin (D1D2) l hai mch cng hng c iu chnh ti cc tn s 1 v 2. Nu gi tn s trung tm ca tn hiu iu tn u vo l 1 = t th: 1 = 0 + ; 2 = 0 .
122
U1
D1
C C
R R
uS1 uS uS2
U2
D2
Hnh 6-14 Mch in b tch sng iu tn dng mch lch cng hng. S iu chun mch cng hng lch khi tn s trung bnh ca tn hiu vo lm bin in p vo ca hai b tch sng bin (U1, U2) thay i ph thuc vo tn s in p vo.
Tch sng dng mch lch cng hng c nhc im l kh iu chnh cho hai mch cng hng hon ton i xng nn t c dng. 6.6.2. Mch tch sng iu tn dng mch cng hng ghp Mch tch sng iu tn dng mch cng hng ghp hnh 6-15. Mch in lm vic theo nguyn tc chuyn bin thin tn s thnh bin thin v pha, sau thc hin tch sng pha nh tch sng bin .
Cgh D1 U21 U22 R C us R D2 C
ut
C1
L1 L2
Lc
Hnh 6-15 Mch tch sng iu tn dng mch cng hng ghp.
Tch sng dng mch cng hng ghp t gy mo v d iu chnh v c hai mch u cng hng tn s f0. Tuy nhin in p ra trong b tch sng ny va ph thuc tn s va ph thuc bin tn hiu vo U 1 nn n sinh ra nhiu bin . khc phc nhc im ny, phi t trc mch tch sng mt mch hn ch bin . 6.6.3. Mch tch sng t s Mch tch sng iu tn t s c s hnh 6-16. Cc it tch sng c mc ni tip nhau. ut Mch va lm nhim v tch sng va lm nhim v hn ch bin . B tch sng t s khng c phn ng vi cc bin thin v bin u vo nn trnh c nhiu bin .
D1 C
uS uS
C1
R R
U1
U2
D2 C
U0
uS
Hnh 6-16 S mch tch sng t s.
123
Chng 6: Cc mch bin i tn s 6.6.4. Mch tch sng pha cn bng dng it Mch tch sng pha cn bng l hai mch tch sng bin dng it ghp vi nhau hnh 6-17. Tn hiu cn tch sng chnh l tn hiu iu pha, udp c so snh v pha vi mt dao ng chun uch. Biu thc udp v uch nh sau:
uS =
uS 1 uS 2 U0 uS 1 uS 2 = . 2 2 uS 1 + uS 2
Hay
uS 1 1 U0 uS 2 uS = . 2 uS 1 + 1 uS 2
uS = uS1 - uS2
+ _
D1
uS1
C uS C
up
+ _
U1
D2
+ _
uS2
U D1
U2
U1 U D2
uch
a)
b)
Vy tr s tc thi ca in p ra trn b tch sng ph thuc hiu pha ca tn hiu iu pha v tn hiu chun. Trng hp 01 = 02 v 01 = 02 th in p ra ch cn ph thuc vo pha ca tn hiu vo (t).
124
Cho ut l dy xung tam gic cao tn cn uS l tin tc. Sau mch tng ta c in p ua l dy xung tam gic bin i theo uS. Qua mch hn ch hai pha mc khng v mc +E cho dy xung hnh thang vung c rng thay i theo uS(ub). Dy xung ny qua mch sa xung c dy xung vung c bin khng i, rng thay i theo uS, l tn hiu iu rng xung uRX. c tn hiu iu pha xung cho dy xung vung trn qua mch vi phn v hn ch di ta c dy xung c bin , rng khng i xut hin sm mun theo uS, l tn hiu iu pha xung uRX.
uS
ut
t u E t uRX t
uPX
125
Chng 6: Cc mch bin i tn s Trn tn l qu trnh tc dng vo hai tn hiu sao cho trn u ra b trn tn nhn c cc thnh phn tn s tng v hiu ca hai tn hiu (thng ly hiu tn s). Thng thng mt trong hai tn hiu l n m (c mt vch ph), tn hiu gi l tn hiu ngoi sai v c tn s fns. Tn hiu cn li l tn hiu hu ch vi tn s fth c nh hoc bin thin trong mt phm vi no . Tn hiu c tn s mong mun u ra c tch nh b lc, tn s ca n thng c gi l tn s trung gian ftg. thc hin trn tn phi dng phn t phi tuyn (cc linh kin bn dn) hoc dng phn t tuyn tnh tham s. b) Nguyn l trn tn Gi thit c tuyn ca phn t phi tuyn c biu din theo chui Taylor sau y:
i = a 0 + a1 .u + a 2 .u 2 + ... + a n .u n + ...
trong u l phn in p t ln phn t phi tuyn trn tn. Trong trng hp ny u = uns + uth Gi thit
u ns = U ns .cos ns t u th = U th . cos th t
Thay vo biu thc ca i v bin i th biu thc cui cng s cha tn hiu mt chiu, thnh phn c bn ns, th; cc thnh phn tn s tng v hiu ns th, thnh phn bc cao 2ns, 2th. Ngoi ra trong dng in cn c cc thnh phn bc cao:
= n ns m th
trong n, m l nhng s nguyn dng. Nu trn u ra b trn tn ly tn hiu c tn s = ns - th, ngha l chn n = m = 1 th ta c trn tn n gin. C trng hp ly = n.ns - th vi n 2 ta c trn tn t hp. Trn tn c dng trong my thu i tn. Nh b trn tn, mch cng hng ca cc tng trung gian ca my thu tn c iu chnh cng hng mt tn s c nh. Tn s ngoi sai c ng chun vi tn s tn hiu vo sao cho ftg = fns - fth = const. c) Mch trn tn: (c th dng it, tranzito hay IC) Mch trn tn dng it. Mch trn tn dng it c dng rng ri mi tn s c bit phm vi tn s cao (trn 1GHz). Mch trn tn dng it c nhc im l lm suy gim tn hiu. Mch trn tn dng it c biu din trn hnh 6-20.
D
U th
Hnh 6-20 Mch trn tn dng it. a)
U tg
126
U ns
in p uth v uns c cng trn it do tnh cht phi tuyn ca it, trong mch s xut hin cc thnh phn tn s l tng v hiu tn s ca uth v uns , tn hiu trung gian u ra c ly t mch cng hng LC vi tn s mong mun. Mch trn tn dng tranzito. u im ca mch trn tn kiu ny l ngoi nhim v trn tn cn khuch i nn tn hiu ra c bin ln. C th dng tranzito trng hay tranzito lng cc trn tn. C th dng cch mc B chung hay E chung. Mch mc B chung dng phm vi tn s cao hay siu cao v tn s gii hn ca n cao. Tuy nhin s ny khuch i khng bng mch E chung. C th dng mch trn tn dng 1 tranzito, hoc y ko hoc y ko kp. Cc kiu trn tn n v nguyn l biu th hnh 6-21. Trn c s c cc mch c th khc nhau.
uth uns b)
uth
uns
a)
uth uns c)
uth
uns
d)
Hnh 6-21 S nguyn l mch trn tn dng tranzito. Mch trn tn dng tranzito n c th.
+EC
R1 C1 uth
C2
ut
utg
R3
C3
uns
127
+EC R1 C1 uth T1 C3
ut
T2
R3 C2 R4 uns
R2
RE
mch ny T1, T2 mc C chung i vi uth v uns. Khi uns tng dng iC2 tng uRE tng iC1 gim. Cn khi uth tng dng iC1 tng uRE tng iC2 gim. Nh vy uth v uns to ra dng u ra iC ngc pha nhau, do dng in ra cha tn s ns - th cho ra tn hiu tn s trung gian. Mch trn tn dng tranzito trng Mch trn tn dng tranzito trng cng c kt cu tng t. Mch dng tranzito c hai cc ca nh hnh v. +E
C
C3
Hnh 6-24 Mch trn tn dng tranzito trng c hai cc ca.
utg
uns
C1 C2
uth
R1
R2
R3
C4
6.8.2. Nhn tn Nhn tn l qu trnh bin i tn s khi u vo tn hiu tn s f th u ra c tn s gp n ln tn s u vo vi n l s nguyn v n > 1 Mch nhn tn c dng khi cn tng tn s u ra. V d trong my pht nng cao di tn cng tc ca my v tng tnh n nh tn s. thc hin nhn tn cn. To ra nhng tn hiu nhiu sng hi. Dng mch cng hng lc ly sng hi cn thit.
f
Mch nhn tn
n.f
128
Chng 6: Cc mch bin i tn s Mch nhn tn c th dng it hoc tranzito. B nhn tn dng it lm vic c hiu qu ch phn cc ngc. it c in dung lp chn do c th coi n nh mt t in (it bin dung). Chnh v vy m b nhn tn dng it cn gi l b nhn tn dung tnh. Khi c in p tc dng vo it th in dung thay i nn dng qua n thay i, dng qua n cha nhiu sng hi. Ta dng mch lc ly sng hi cn thit. Thc t thy rng nhn tn dng it bin dung tn hao cng sut khng ng k nn khi nhn hai th hiu sut t 57%, cn nhn ba th hiu sut thp. Mch in nguyn l. Mch cng hng bn tri cng hng tn s tn hiu vo 1 cn mch cng hng bn phi cng hng tn s n1. Mch nhn tn dng tranzito lm vic ch C. Mun vy chuyn tip pht phi c phn cc ngc. Cc na chu k dng ca tn hiu vo khai thng chuyn tip cc E v to ra cc xung dng cc C. ng thi qu trnh to hi c c qu trnh khuch i. Ti cc C ta mc mch cng hng vi tn s cng hng fch = n.fv th nhn c sng hi mong mun. c hiu sut cao nht cn chn gc ct thch hp.
R D n1 Cl
en
uV
ur
Zt
C1 R u
T C2 L1 EC L2 un
EB
129
Tn hiu vo tng t
A/D
Tn hiu s
H thng s
Tn hiu s
D/A
Tn hiu ra tng t
Nh vy, A/D v D/A ng vai tr l phn t giao din gia h thng s v tng t. Trong mt h thng thng tin thoi A/D , D/A lun lun i cp vi nhau. Tuy nhin, trong mt s trng hp, nh h thng x l tn hiu iu khin th c th khng cn D/A. 6.9.1. Chuyn i A/D a) Khi nim chung Qu trnh bin i mt tn hiu tng t sang dng s c minh ho bi c tuyn truyn t trn hnh 6-28. Tn hiu tng t UA c chuyn thnh mt tn hiu c dng bc thang u. Vi c tuyn truyn t nh vy, mt phm vi gi tr ca UA c biu din mt gi tr i din s thch hp. Cc gi tr i din s l cc gi tr ri rc. Cch biu din ph bin nht l dng m nh phn (h c s 2) biu din tn hiu s. Tng qut, gi tn hiu tng t l SA (UA), tn hiu s l SD(UD) th SD c biu din di dng ca nh phn l:
UD
111 110 101 100 011 010 001 000
UQ Q
0 1 2
3 4
5 6 7
(UAmax) UA
ULSB
Hnh 6-28: c tuyn truyn t ca mch bin i A/D.
130
1 U Q = .Q 2 Khi chuyn i A/D phi thc hin ly mu tn hiu tng t. m bo khi phc li tn hiu mt cch trung thc tn s ly mu phi tho mn iu kin sau: f M 2. f t max 2.B
trong ftmax l tn s cc i ca tn hiu. B l gii tn s ca tn hiu. Theo nh l ly mu, nu iu kin f M 2. f t max 2.B tho mn th khng c s trng lp gia ph c bn v cc thnh phn ph khc sinh ra do qu trnh ly mu. b) Cc tham s c bn ca b chuyn i A/D. * Gii bin i ca in p tn hiu tng t u vo l khong in p m b chuyn i A/D thc hin c. Khong in p c th ly tr s t 0 n gi tr dng hoc m no hoc cng c th l in p hai cc tnh t -UAm n +UAm * chnh xc ca b chuyn i A/D. Tham s u tin c trng cho chnh xc ca b A/D l phn bit. Ta bit rng u ra ca b A/D l cc gi tr s sp xp theo quy lut ca mt loi m no . S cc s hng ca m s u ra tng ng vi di bin i ca in p vo, cho bit mc chnh xc ca php bin i. V d: 1 b A/D c s bit u ra N=12 c th phn bit c 212 = 4096 mc trong gii bin i in p ca n. phn bit ca b A/D c k hiu l Q chnh l gi tr ca mt mc lng t ho hoc cn gi l 1 LSB. Trong thc t thng dng s bit N c trng cho chnh xc, lc phi hiu ngm rng gii bin in p vo coi nh khng i. Thng thng cc b A/D c s bit t 3 n 12. C nhng b A/D t chnh xc 14 n 16 bit. * Tc chuyn i: Tc chuyn i cho bit kt qu chuyn i trong mt giy c gi l tn s chuyn i fC. Cng c th dng tham s thi gian chuyn i TC c trng cho tc chuyn i. TC l 1 1 thi gian cn thit cho mt kt qu chuyn i. Ch rng f C . Thng f C < . Khi b TC TC chuyn A/D c tc cao th chnh xc gim hoc ngc li, ngha l tc chuyn i v chnh xc mu thun vi nhau. Tu theo yu cu s dng m dung ho gia cc yu cu mt cch hp l. c. Cc bc c bn ca qu trnh bin i A/D A/D UA Mch ly mu Lng t ho M ho
UD
chuyn i tn hiu tng t thnh tn hiu s phi qua 3 bc sau: (xem th thi gian hnh 6-29). - Ly mu, gi mu. - Lng t ho. - M ho. Ly mu tn hiu tng t ti nhng thi im khc nhau v cch u nhau (ri rc ho tn hiu v mt thi gian). Gi cho bin in p ti cc thi im ly mu khng i trong qu trnh chuyn i tip theo. Tn hiu ra mch ly mu c a n mch lng t ho lm trn vi chnh xc Q . Mch lng t ho c nhim v ri rc tn 2 hiu tng t v mt bin .
Hnh 6-30.
Nh qu trnh lng t ho mt tn hiu tng t bt k c biu din bi mt s nguyn ln mc lng t, ngha l: ZDi = Phn nguyn
X Ai X Ai X Ai = Q Q Q
Trong : XAi l tn hiu tng t thi im i ZDi: tn hiu s thi im i Q: Mc lng t Xi: S d trong php lng t ho Trong php chia trn ch ly phn nguyn ca kt qu, phn d cn li (khng chia ht cho Q) chnh l sai s lng t ho. Nh vy, qu trnh lng t ho thc cht l qu trnh lm trn s. Lng t ho thc hin theo nguyn tc so snh. Tn hiu cn chuyn i c so snh vi mt lot cc n v chun Q. Sau mch lng t ho l mch m ho. Trong mch m ho, kt qu lng t ho c sp xp li theo mt quy lut nht nh ph thuc vo loi m yu cu trn u ra ca b chuyn i. Trong nhiu loi mch A/D qu trnh lng t ho v m ho xy ra ng thi, khng th tch ri hai qu trnh . Php lng t ho v php m ho c gi chung l mch chuyn i A/D. d. Mt s phng php chuyn i A/D. C nhiu phng php chuyn i A/D, ngi ta phn ra bn phng php bin i sau: * Bin i song song.
132
Chng 6: Cc mch bin i tn s Trong phng php chuyn i song song, tn hiu c so snh cng mt lc vi nhiu gi tr chun. Do tt c cc bit c xc nh ng thi v a n u ra. * Bin i ni tip theo m m y qu trnh so snh c thc hin ln lt tng bc theo quy lut ca m m. Kt qu chuyn i c xc nh bng cch m s lng gi tr chun c th cha c trong gi tr tn hiu tng t cn chuyn i. * Bin i ni tip theo m nh phn Qu trnh so snh c thc hin ln lt tng bc theo quy lut m nh phn. Cc n v chun dng so snh ly cc gi tr gim dn theo quy lut m nh phn, do cc bit c xc nh ln lt t bit c ngha ln nht (MSB) n bit c ngha nh nht (LSB) * Bin i song song - ni tip kt hp: Trong phng php ny, qua mi bc so snh c th xc nh c ti thiu l 2 bit ng thi. Ta xt mt vi phng php bin i A/D sau: * Chuyn i A/D theo phng php m n gin Hnh 6-31 biu din s khi v nguyn tc lm vic ca mch. Hnh 6-32 l th thi gian in p ra ca cc khi hnh 6-31.
SS1 USS1
+ _
UC UA
+ _
To in p rng ca
UG
m
UD
SS2
USS2
To nhp
Hnh 6-31.
in p vo UA c so snh vi in p chun dng rng ca UC nh b so snh SS1. Khi UA>UC th SS1=1, khi UA<UC th SS1=0. B so snh SS2 so snh in p rng ca vi mc 0V (t). USS1 v USS2 c a n mt mch "V". Xung ra UG c rng t l vi ln ca in p vo tng t UA, vi gi thit xung chun dng rng ca c dc khng i. Mch "V" th 2 ch cho ra cc xung nhp khi tn ti UG, ngha l trong khong thi gian 0 < UC < UA. Mch m u ra s m s xung
U UA
UC
t 0 USS2 tM t 0 USS1 t 0 UG t
Hnh 6-32.
133
* Chuyn i A/D ni tip dng vng hi tip. S khi ca b chuyn i A/D theo phng php ny biu din trn hnh 6-33.
UA K Uh +A -A m
SS
Logic
Nhp
...
o DAC
UD
in p tng t UA c so snh vi mt gi tr c lng cho trc UM. Khi: UA> UM th Uh>0; UA< UM th Uh<0; Trong Uh l in p sai s gia UA v UM. in p hiu dng Uh c khuych i ri a n mch so snh SS. Nu Uh> 0 th u ra SS c +A=1. Nu Uh<0 th u ra SS c -A=1 Kt qu so snh c a vo mt mch logic ng thi vi tn hiu nhp. Tu thuc vo tn hiu ra SS, ti nhng thi im c xung nhp mch logic s iu khin b m sao cho ng vi +A th b m s m thun v -A th b m s m ngc. Nu b m c kt cu theo quy lut m nh phn th trn u ra A/D s c tn hiu s di dng m . Tn hiu i c mt vng ng vi mt chu k ca xung nhp. Tn hiu s xc nh c trong bc so snh th nht qua D/A s dn ra c gi tr c lng mi so snh vi UA trong bc tip theo. Qu trnh ny c lp li cho n khi Q | U h |< ; lc +A = -A = 0, do mch m gi nguyn trng thi v ta nhn c kt qu 2 chuyn i chnh xc ca UA vi N bit yu cu. So snh vi cc phng php xt, y mch n gin, cc linh kin s dng lp li nhiu ln. Mch lm vic vi tc khng cao lm nhng chnh xc. 6.9.2. Chuyn i D/A a) Khi nim chung Chuyn i s-tng t (D/A) l qu trnh tm li tn hiu tng t t N s hng (N bit) bit ca tn hiu s, vi chnh xc l mt mc lng t t 1 LSB. Chuyn i D/A khng phi l php nghch o ca chuyn i A/D, v khng th thc hin php nghch o ca qu trnh lng t ha.
134
Chng 6: Cc mch bin i tn s ly li tn hiu tng t t tn hiu s, dng s nguyn tc trn hnh 6-34. Theo s ny th qu trnh chuyn i s- tng t l qu trnh tm li tn hiu tng t ly mu c. Tn hiu u ra l tn hiu ri rc theo thi gian nh trn hnh 6-16. Tn hiu ny c a qua mt b lc thng thp l tng. u ra b lc c tn hiu UA bin i lin tc theo thi gian, l tn hiu ni quy ca UM.
UD
D/A
UM
LTT
UA
n gin, ta c th xt b D/A 4 bit c s khi nh ch hnh 6-36a. Gi s in th ra tng 1 V theo mi bc bin i th s bc s t hn s trng thi vo l 1. S thay i in th ra theo mi bc c gi l kch thc bc hay phn gii. Nh vy, phn gii l s thay i b nht c th xut hin in th ra. Hnh 6-36b v 6-36c m t s gia tng ca in th ra theo tng bc bin i. T bng trng thi, thy rng in th ra ln nht hay in th ton thang, c k hiu l VFS, s l 15 V.
B3 B2 B1 B0
D/A 4 bit
a)
Mi bc tng 1 V
V (hoc I) ra
15 V
0V c) in th ra
B3 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1
B2 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1
B1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1
B0 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1
Vra 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
b)
135
Chng 6: Cc mch bin i tn s phn gii l s bin i nh nht c th thc hin c li ra tng ng vi mt bin i trn u vo. phn gii thng c tnh theo phn trm. Cng thc tnh l: phn gii % =
1 100% 2 1
n
y, n l s bit vo. R rng, phn gii ph thuc s bit; s bit cng nhiu, phn gii cng cao. phn gii % cng c th c tnh theo cng thc: phn gii % = (Kch thc bc /VFS) 100% Trong , VFS l in th ra ln nht hay hay in th ton thang. V d, VFS ca b bin i D/A hnh 6-31 l 15 V. phn gii cho bit kh nng phc hi chnh xc in th tng t ca mt b bin i. * chnh xc sai lch gia in th phc hi c so vi gi tr thc ca n ph thuc khng ch vo kch thc bc m cng ph thuc sai s cc linh kin cu thnh b bin i. Sai lch gy ra do cc nguyn nhn trn c th th hin qua chnh xc, tnh theo % hoc sai lch cc i so vi gi tr ton thang. C hai cch biu din chnh xc ca b bin i D/A nh sau. - sai lch ton thang * sai lch ton thang l lch cc i ca in th ra ton thang so vi gi tr thc ca n. V d, mt b D/A c chnh xc l 0,1% v gi tr ton thang l 10 V th sai lch cc i ton thang s l : Sai lch cc i = 0,1% * 10 V = 10 mV. * sai lch tuyn tnh tuyn tnh sai phn l lch cc i cho php ca kch thc bc so vi gi tr kch thc bc l thuyt v cng c tnh theo %. V d, mt b D/A c kch thc bc l 0,625 V. Nu sai s tuyn tnh ton thang ca n l 0,01 % th kch thc ca bc c th lch i 0,625 V 0,01 % = 0,0625 mV. * Thi gian xc lp Thi gian xc lp th hin tc hot ng ca b bin i. y l thi gian cn thit li ra ca b D/A bin i t 0 n gi tr ln nht ca thang tng ng vi u vo nh phn bin thin t 0 n ton 1. Trong thc t, thi gian xc lp c o khi u ra xc lp c 1/2 ln ca bc. V d, mt b D/A c phn gii l 10 mV, thi gian xc lp c o khi u ra t 5 mV ca gi tr ton thang. Thi gian xc lp ca cc D/A thng vo khong 50 ns n 10s. Cc b khuch i thut ton trong mch bin i thng gy ra s tr tn hiu t 300 ns n 2,5 s. Do , loi D/A theo dng ra s c tc bin i nhanh hn loi theo p. * in th dch Mt D/A l tng s c in th trn u ra ca n ng bng khng khi tn hiu nh phn trn u vo ly gi tr ton 0. Trn thc t, iu ny kh t c v trn u ra ca b D/A
136
Chng 6: Cc mch bin i tn s lun tn ti mt in th nh. in th ny c tn l in th dch. in th dch s gy ra sai lch gi tr in th bin i, gi l li trt. trnh li trt, cn phi hiu chnh in th dch. c. V d mch bin i D/A. * Mch dng mng in tr 2nR Ta quay tr li vi hnh 6-36a. Khi a ti u vo b D/A mt s nh phn 4 bit, trn u ra ca n s xut hin mt dng in bng tng cc dng in thnh phn, ngha l ;
I Tng = I 3 + I 2 + I 1 + I 0
trong , cc ch s 0, 1, 2, 3 ngm ch trng s tng ng cc li vo. Dng in thnh phn r rng l phi t l thun vi trng s. T cng thc trn, d nhn thy rng, phn t thc hin php bin i trong mi nhnh n gin ch l mt in tr R. Theo nh lut m cng thc trn c th c vit li nh sau:
I Tng =
V3 V2 V1 V0 + + + R3 R2 R1 R 0
V V3, V2, V1, V0 l tc ng ngoi v bng khng khi bit ly logic 0 , bng VHi khi bit ly logic 1. Do , cc R phi c chn t l nghch vi trng s. Nu ly in tr trong nhnh I3 l R th cc nhnh I2, I1, I0 phi l 2R, 4R, 8R tng ng. Thay cc gi tr in tr ny vo ta c:
I Tng =
V3 V2 V V b b b b + + 1 + 0 = VHi 3 + 1 2 + 2 1 + 3 0 R 2 R 4 R 8R R 2 R 2 R 2 R
trong , b0, b1, b2, b3 l gi tr logc ca s nh phn cn bin i ( ch ly 0 hoc 1). Mch in thc hin c trnh by hnh 6-37.
B3 B2 B1 B0 R 2R 4R 8R ITng B3 B2 B1 B0 R 2R 4R 8R + VRa RH
Hnh 6-37.
Hnh 6-38.
Vic chuyn i lng bin i t dng sang in th c thc hin nh ch hnh 6-38. Biu thc in th ra s l :
b b b b VRa = RH VHi 3 + 1 2 + 2 1 + 3 0 R 2 R 2 R 2 R
Mt cch tng qut, i vi b bin i D/A N bit, ta c:
137
Chng 6: Cc mch bin i tn s Mc d b D/A loi ny c mch in ht sc n gin, nhng n li c hai nhc im chnh, l: chnh xc ca php bin i ph thuc nhiu vo s thng ging ca cc mc logic vo. Khi s bit tng ln, kh c th ch to cc in tr c cng mt chnh xc nh nhau. V d, mt b D/A c 11 bit nu chn in tr ng vi bit c trng s ln nht l R10 = 1000 , th in tr ng vi bit c trng s thp nht R0 = 210 1000 , ngha l tr s hai in tr ny cch nhau n 1024 ln.
Nhc im th nht c th c khc phc bng cch n nh mc vo theo mch in nh ch v d hnh 6-39.
Vn nh= + 5V
R3 R2 s2 R1 s1 R0 s0 _ b3 b2 b1 b0 + RH VRa
4066
s3
Trong s hnh 6-39, tn hiu nh phn ch ng vai tr iu khin s ng m ca cc chuyn mch S m khng nh hng g ti in th ra. Cc chuyn mach S thng l cc cng logic, chng hn trong s dng cng truyn dn 4066. C th tnh VRa khi bit in tr ca nhnh c trng s cao nht R , RH v Vn theo cng thc:
VRa =
Tuy nhin, nn hiu rng, trong mch 2iR l mt gi tr in tr, khng th rt R ra tha s chung c. V d: Hy xc nh in th trn u ra ca b D/A hnh 6-39, nu ly in tr trong nhnh c trng s cao nht l R3 = 25 K, RH = 10 K. Tn hiu tc ng ti u vo c dng nh ch hnh 6-40.
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
b0 b1 b2 b3
Hnh 6-40.
138
Chng 6: Cc mch bin i tn s ng vi s nh phn vo 0000 VRa = 0 V; - ng vi s nh phn vo 0001 VRa = - 0,25 V, y chnh l bc bin i nh nht; - ng vi s nh phn vo 1111 VRa = - 3,75 V; Kt qu tnh ton c trnh by bng th hnh 6-41.
VRa
0 -0,25V -0,50V -0,75V -1,00V -1,25V -1,50V -1,75V -2,00V -2,25V -2,50V -2,75V -3,00V -3,25V -3,50V -3,75V 0000 1111
Vo nh phn
Hnh 6-41.
* Chuyn i D/A bng phng php thang in tr. S 6-42 minh ha nguyn l lm vic ca b chuyn i D/A theo phng php thang in tr. u vo b khuych i thut ton l mt thang in tr. M tr s ca chng phn b theo m nh phn, cc in tr ln cn nhau hn km nhau 2 ln. Tn hiu iu khin l tn hiu s cn chuyn i. Bit c ngha nh nht (LSB) c a n iu khin kha ni vi in tr ln nht R, bit c ngha ln hn tip c a n iu khin kha ni vi in tr nh hn R/2... v MSB iu khin kha ni vi in tr nh nht ( R ). Nu mt bit c gi tr "0" th kha
N -1
tng ng ni t v nu mt bit c gi tr "1" th kha K tng ng ni vi ngun in p chun Uch to nn mt dng in t l nghch vi tr s in tr ca nhnh , ngha l Io c gi tr b nht, IN-1 c gi tr ln nht. Dng sinh ra trong cc nhnh in tr c a n u vo b khuych i, u ra b khuych i thut ton c in p:
U M = R ht I n
n 0
N 1
thc hin chuyn mch K trong s 6-42 c th dng s 6-43. y l mt mch khuych i vi sai lm vic trng thi bo ha. Khi tn hiu iu khin c gi tr "O" th Io qua T1 xung t, khi tn hiu iu khin c gi tr "1" th Io c dn qua T2 n u vo b khuych i thut ton.
139
2
1
N-
Rh _ +
UM
I0 R
I1 R 2
IN-1 R 2 N 1
= Uch
Tn hiu iu khin
Chuyn i D/A theo phng php ny yu cu tr s ca cc in tr phi rt chnh xc. V R d in tr nh nht N -1 phi chnh xc n mc sai s dng in qua khng vt qu 1 2 LSB, vi N=16 th sai s ny khong 0,5%.
Rht _ + T1 I0 R -Uch
Hnh 6-43 Minh ha nguyn tc lm vic ca chuyn mch K trn hnh 6-42.
UM
T2 Tn hiu iu khin
TM TT NI DUNG
Cc vn chnh ca chng ny bao gm: + Cc mch iu ch bin :
140
Chng 6: Cc mch bin i tn s Khi nim v iu ch bin , l qu trnh tc ng tin tc vo bin ca sng mang, lm cho bin sng mang bin i theo dng ca tin tc. Ph ca tn hiu iu bin, quan h nng lng ca cc tn hiu iu bin. Cc mch iu bin: iu bin cn bng, iu ch vng, iu ch n bin.
+ iu tn, iu pha: iu tn lm thay i tn s ca sng mang theo quy lut ca tin tc. Cc mch iu tn thng s dng cc phn t nh it bin dung, hoc tranzito in khng, tc l cc phn t c kh nng thay i in khng khi thay i in p t ln n.
+ Cc mch tch sng: thc hin ly li tin tc ban u t tn hiu iu ch, qu trnh ny cn c bit l qu trnh gii iu ch. + Cc mch trn tn, nhn tn. Thc cht l cc mch bin i ph tn s ca tn hiu. Nh tnh cht phi tuyn ca cc linh kin bn dn thc hin vic bin i tn s. + Phn cui cng l cc vn v mch bin i A/D v D/A.
CU HI V BI TP
Cu 1: Khi nim v iu ch? Phn bit cc tn hiu khi iu ch? Cu 2: Th no l tn hiu iu bin? Ph ca tn hiu iu bin? Cu 3: Th no l su iu ch? nh hng ca su iu ch n cht lng tn hiu sau khi tch sng? Cu 4: thc hin cc mch iu tn ngi ta thng dng cc linh kin no? Ti sao? Cu 5: Phn bit mo phi tuyn v mo tn s ca mch iu bin? Cu 6: So snh ph ca tn hiu iu bin cn bng v iu ch vng? Cu 7: Khi nim v iu ch n bin? u im ca iu ch n bin? Cu 8: Khi nim v iu tn v iu pha? Quan h gia iu tn v iu pha? Cu 9: thc hin mch iu tn ngi ta thng dng mch g hoc linh kin g? Cu 10: Tch sng l g? Cc thng s c bn ca b tch sng bin ? Cu 11: nh hng ca t in trong mch tch sng bin n tn hiu sau tch sng nh th no? Cu 12: C th dng mch tch sng bin thc hin tch sng iu tn khng? Ti sao? Cu 13: Th no l trn tn? Nguyn l trn tn l g? Cu 14: So snh gia trn tn v iu ch? Cu 15: So snh gia mch trn tn dng it v mch trn tn dng tranzito? Cu 16: Th no l nhn tn? thc hin nhn tn thng s dng linh kin g? Cu 17: Chuyn i A/D l qu trnh g? Cc bc c bn thc hin chuyn i A/D?
141
Chng 6: Cc mch bin i tn s Cu 18: Cho tn hiu iu bin vi h s iu ch m = 50%. Tn s tin tc f s = 10kHz . Sng mang c bin 5mV v tn s ft = 10MHz . a) Vit biu thc biu din tn hiu iu bin . b) Tnh ph tn hiu c) Tn hiu trn qua mch khuch i in p 1000 ln v trn tn cho ra tn hiu c ftg = 1MHz : -Vit biu thc tn hiu ra sau trn tn. -V s tch sng tn hiu .
142
NI DUNG
7.1 KHI NIM
Cc thit b in t- vin thng c nui trc tip bng ngun in 1 chiu, m ngun in ph bin nht, thun li nht, v kinh t nht vi cng sut ln li l ngun in li - ngun in xoay chiu c tn s 50Hz. s dng c ngun in xoay chiu cung cp cho cc thit b tiu th in 1 chiu, ta phi bin i dng xoay chiu thnh dng in 1 chiu. S bin i in p, dng in xoay chiu thnh in p, dng in 1 chiu c gi l chnh lu. Ngy nay thc hin vic chnh lu ny ngi ta dng cc linh kin bn dn silic l it v thyristor. Trong chnh lu, cc it cn c gi l cc van khng iu khin. Cc thyristor cn c gi l cc van c iu khin. Cc van chnh lu bn dn c u im: - Hiu sut cao - Nhit lm vic thp - Th tch v trng lng nh - Lm vic c tc thi Tuy nhin, n c 1 s nhc im im: - Cc tham s ph thuc nhit - Chu nhit thp < 1500C - Chu qu dng, qu p km Cc tham s k thut: - Dng in nh mc Im (A)
143
Chng 7: Mch cung cp ngun - in p ngc cc i Ung max (V) - St p thun - in p iu khin - Dng in iu khin - Dng in r
U (V)
UG (V) IGK (mA) Io (mA)
uo
UM
t
b- Vi ti dung tnh Khi u ra b chnh lu mc 1 t C song song vi ti, vi iu kin X C = ti ca b chnh lu c coi l mang tnh dung.
D uS
1 << Rt th mc
io Rt
uS u0
uC UM
2
Uo t
Hnh 7-2 S chnh lu 1 pha na sng ti tnh dung v dng sng trn
144
Chng 7: Mch cung cp ngun Khi mc thm t in th in p u ra phng hn so vi khi khng c t, cc t in ny thng c gi l cc t lc. 7.2.2. Chnh lu mt pha ton sng a. Chnh lu 1 pha ton sng dng bin p th cp c im gia. * Vi ti thun tr Trn s hnh 7-3a: bin p 1 pha c cun th cp ra im gia, to thnh 2 in p u2a, u2b c bin bng nhau v lch pha nhau 1800 t vo 2 it, khin chng thay nhau lm vic trong c chu k. Hai it D1 v D2 thay nhau thng v ngt to dng in p ra nh hnh 7-3b.
a u2
D1 i2
Rt Uo i0
u2
u2
u2
u2 2 t I2M t U0 b) t
u1
0 u2 b a)
i2
i2
i2a
D2 i2
u0
Hnh 7-3 S chnh lu 1 pha ton sng vi th cp bin p c im gia (a) v dng sng u vo, u ra b chnh lu v in p ngc trn it (b)
u2a
u2
uC Uo
i2a i2b
C
+ i0 U0 Rt I2 Io
_ Hnh 7-4 Chnh lu ton sng bin p im gia ti dung tnh v dng
b. Chnh lu cu mt pha S chnh lu cu mt pha: gm ngun xoay chiu vo (c th c bin p hoc khng), 4 it mc theo s cu, v ti. Khi na chu k ng vi a+, b- th D1 v D3 thng, th c dng i2a t a D1 ti D3 b. Na chu k ng vi b+, a- th D2 v D4 thng, c dng i2a t b D2 ti D4 a. Trong mt chu k ca in p mng, s lm vic hai ln vi ti, c 2 xung dng qua ti nn fd = 2f = 100Hz.
145
Rt
i vi ti in tr, in cm, in dung cc dng sng v tr s ging nh s chnh lu ton sng 1 pha vi bin p im gia. - Vi ti thun tr: U0 0,9 U2 - Vi ti dung tnh:
U 0 = 2U 2 cos U ohm = 2U 2
2U 2
- u im ca s cu so vi s c bin p th cp ra im gia . + C th dng bin p hoc khng. + Nu dng bin p v nu cng in p th s vng cun th cp gim mt na.
K dv
U = 0~V U 0V
K dt =
U 0~ r U 0r
Hnh 7-6.
V vy sau chnh lu, nht thit phi c b lc san bng p mch (hay lc loi b thnh phn xoay chiu) ca in p chnh lu n mc cn thit m ti yu cu. nh gi tc dng lc ca b lc, ta coi b lc nh mt mng 4 u m li vo ca n c cung cp mt in p 1 chiu vi p mch: Kv = U0v/U0v Ti u ra b lc ta nhn c in p vi p mch: Kr = U0r/U0r
146
Chng 7: Mch cung cp ngun U0v; U0r l bin ca thnh phn xoay chiu ca in p p mch u vo v u ra c tnh vi hi bc 1 U0v, Uor in p 1 chiu u vo, ra ca b lc. H s lc (hay h s san bng) ca b lc l:
q=
K dv U 0r U 0r = . K dr U 0r U 0v
Nu coi b lc khng tn hao thnh phn 1 chiu th q U0v/U0r q>1 H s lc ni ln cht lng ca b lc lm gim p mch i bao nhiu ln so vi u vo. 7.3.2. B lc LC B lc LC l b lc c dng thng dng nht trong cc b chnh lu cng sut va v ln. lc tt cc thnh phn xoay chiu ca in p p mch, ta chn gi tr LCh sao cho: XLch=m.LCh >> Rt V rLch<<Rt - Tr s in dung sao cho: XC= 1/mC <<Rt
Uo~V LCh
Uo~r
Rt
tn s in mng
rLch in tr thun tn hao trn cun chn, ta c: H s p mch ca in p ti u ra b chnh lu c xc nh ph thuc vo s b chnh lu v c tnh ti ca n, cn h s p mch ti u ra b lc do ti yu cu, nn q lun c th xc nh c trc nn
Lch C =
q m 2 2
vy gi tr t lc: C =
q m 2 2 Lch
vi f = 50Hz; C 10
q m 2 Lch
(F)
L =
Rt 1 = rLch + Rt 1 + rLch / Rt
Thng th rLch << Rt nn hiu sut ca b lc LC kh cao v q t l vi m2, 2 nn h s lc ca b lc LC rt ln. Nhng cun chn c th tch trng lng ln, cng knh, gi thnh t.
147
Chng 7: Mch cung cp ngun 7.3.3. B lc RC Khi hiu sut b lc l th yu n gin cu trc b lc ngi ta dng b lc RC, trong 1 phn t ca mt lc l in tr thun R mc ni tip vi Rt. Tnh q ca b lc RC tng t nh tnh q ca b lc LC Ta c: Vi q = mcRt
R C Uo~r
Uo~V
Rt
Rtd
RRt R + Rt
CRtd = 3200
q q c = 3200 m mRtd
( F)
- Cho bit st p UR trn in tr lc R v dng ti, ta tnh c R=UR/IRt Mun lc tt (q ln) th in tr lc ln do tn hao trn b lc s ln v hiu sut ca b lc s thp.
7.4. N NH IN P NGUN
7.4.1. Khi nim chung Cc thit b tiu th nng lng in (xoay chiu v 1 chiu) nhiu khi cn thit phi thay i mc in p cung cp cho n, ph hp vi tng tc ng. V d: cc ng c in xoay chiu, gim nh dng khi ng, khi khi ng ta gim in p cung cp so vi in p danh nh khi ng c quay u. - Cc accu axit yu cu c cc mc in p np khc nhau ph hp vi cc trng thi np. Trong khi vn hnh, cc thit b tiu th in cn in p cung cp n nh (nht l i vi cc thit b in t). S n nh ca ngun cung cp quyt nh s an ton cho thit b, v tng tnh n nh, tnh chnh xc trong s hot ng. S n nh ca ngun lm tng bn v ko di tui th ca thit b. Trong khi cc loi ngun cung cp hin c nh ngun in li, ngun accu, ngun pin mt tri... lun lun khng n nh. V vy s iu chnh v n nh cc loi ngun cung cp l nhu cu khng th thiu c trong vn hnh, khai thc cc thit b in v in t chuyn dng v dn dng. S iu chnh in p c th thc hin bng nhn cng hay t ng. Ngy nay do s tin b v cng ngh in t cc thit b cung cp in (nht l cho vin thng) vic iu chnh bng nhn cng c dn thay th bng h iu hnh vi x l. Vic n nh in p hay n nh dng in c thc hin mt cch t ng. Cc tham s c bn ca b n nh l h s n nh, di n nh, hiu sut v thi gian xc lp. H s n nh in p Ku ni ln tc dng ca b n nh lm gim khng n nh in p ra trn ti i bao nhiu ln so vi u vo.
NV = U V U Vdm
B n nh
Nr =
U r U rdm
148
NV =
U V U Vdm U r U rdm
NV UV U rdm = N r U r UVdm
khng n nh in p u ra: N r = Vy n nh in p ca b n p
Ku =
- Di n nh Du, Di ni nn rng ca khong lm vic ca b n p, n dng. - Hiu sut: khi lm vic cc b n nh cng tiu hao nng lng in trn chng, do hiu sut ca b n nh:
Pr Pr = PV Pr + Pth
Pr cng sut c ch trn ti ca b n nh PV cng sut m b n nh yu cu t u vo Pth cng sut tn hao trn b n nh - Thi gian xc lp Txl ca b n nh l khong thi gian cn thit a i lng khng n nh trn ti v gi tr nh mc ca n k t thi im bt u xy ra s mt n nh, ngy nay cc b n nh dng linh kin bn dn v IC, nn Txl cc nh v c coi l khng c qun tnh. Phn t c bn ca b n nh l phn t hiu chnh PTHC. + Da theo cch mc phn t hiu chnh vi ti ta c cc b n nh song song, cc b n nh kiu ni tip. + Nu da theo dng in m b n nh lm vic, ta c b n nh xoay chiu, b n nh mt chiu. + Nu da theo c tnh lm vic ca PTHC ta c b n nh kiu lin tc v b n nh kiu ngt qung. 7.4.2. n p dng it (it zener). it zener c c im l: - Nu t in p thun trn it zener th c tnh ca n ging cc it thng. - Nu t in p ngc th n c th lm vic c sau im nh thng A trn c tuyn V-A (hnh 7-11a), tc l trong khong AB, chng vo dng in ngc thng qua n cha vt qu 1 gi tr cho php Ingmax no (IZmax). Trn on AB ca c tuyn V-A ca it zener: I = IZmax- IZmin l rt ln, nhng in p ngc trn n bin i rt t UZ =UZmax- UZmin rt nh. Ngi ta li dng on AB trn c tuyn V-A s dng it zener lm phn t hiu chnh n nh in p 1 chiu.
149
Nu dng ngc qua n nh hn IZmin th it zener khng c tc dng n p. Nu dng ngc qua n ln hn IZmax th it zener s b nh thng hon ton (b ngn mch) khong lm vic (khong n nh) ca it zener c chn trong khong AB cn im lm vic tnh thng c chn chnh gia khong lm vic. 7.4.3. n nh in p mt chiu vi hiu chnh ni tip kiu lin tc a. S khi Cc b n nh in p vi hiu chnh ni tip kiu lin tc cn gi l b n p c hi tip c s khi nh hnh 7-11. B n nh c hi tip c h s n nh ln cng nh cho cng sut ln.
UV (in p 1 chiu) cha n nh) Phn t hiu chnh B khuch i Ur
Ti
Mch hi tip
Ngun chun
B so snh
Trong s PTHC c iu khin bng tn hiu 1 chiu t b khuych i, phn t hiu chnh l cc transitor cng sut lng cc hay tranzitor cng sut trng, lm vic ch khuych i ch in tr tip gip (CE hoc DS) bin i theo in p u ra. in p ra qua mch hi tip a v b so snh, mch hi tip a in p ra hay mt phn in p ra tr v b so snh, mch hi tip phn ln l 1 b phn p hay phn dng B so snh thc hin vic so snh gia in p ra trn ti (qua mch hi tip) vi ngun in p chun, kt qu so snh ta c 1 tn hiu US cng l in p 1 chiu. Tn hiu 1 chiu US c th a thng n iu khin PTHC hoc thng qua b khuych i tng hiu qu iu khin.
150
Chng 7: Mch cung cp ngun B khuych i: l b khuych i 1 chiu khuych i in p so snh (cn gi l in p sai lch) trc khi a n iu khin PTHC tng h s n nh ca s . Nh vy b khuych i c th c, c th khng tu theo yu cu ca h s n nh. Ngun chun l ni to ra in p n nh khng ph thuc vo s bin i ca UV v Ur cung cp cho b so snh, thng dng it zener to ngun chun. b. B n nh in p c khuych i, so snh Khi Ur gim th qua b phn p R2, R3 in p hi tip Uht gim chnh l UB2 gim UBE2=UB2 - Uch cng gim (v Uch khng i) lm cho UCE2 tng th UB1 = UCE2 + Uch cng tng, T1 thng nhiu hn UCE1 gim nn Ur tng tr li. Khi Ur tng ln hn tr s nh mc th qu trnh din bin ngc li. Nh vy nh c vng hi tip m in p ra Ur lun c iu chnh n. Ngoi mch n p ny cn c cc b n p hi tip c khuch i so snh vi ngun dng, v b n a dng IC khuch i thut ton, b n p dng PTHC l s Darlington c. n nh in p bng vi mch tch hp S ra i ca cc vi mch tch hp khin cho vic thc hin cu trc cc b n p 1 chiu tr nn n gin v thun li hn rt nhiu, cu trc bn trong ca cc vi mch n p bao gm y cc thnh phn ca mt s n p c hi tip c c mch hn ch dng v bo v qu p. Ngy nay s dng thng thng cc vi mch c 3 cc: cc vo, cc ra v cc chung. Mi loi vi mch nh vy c ch to theo cc mc in p ra tiu chun dng hoc m. V d cc vi mch xx78xx c mc in ra tiu chun dng t +5 +24V. V d: LM 7805 n p dng in p ra +5V ; LM 7812 n p dng in p +12V Cc vi mch xx79xx c c cc mc in p ra tiu chun m, t -5V -15V. V d AN 7915 n p m in p ra l -15V.
+ 1 2 + + 1 2 R1 C1 3 C2 + +
T1
R2 UV R1 T 2 Uht UCh ZD R3 Ur
LM78XX C1 3
LM238
UV
Ur
C2
UV
Ur
R2
a) b)
151
UV~
UR
Khi iu khin
(1) B lc nhiu tn s cao (2) B chnh lu v lc s cp (Nu UVDC th khng c phn ny) (3) Phn chuyn mch chnh (4) Phn chnh lu lc th cp (5) Phn hi tip (ly mu) (6) Phn khuych i sai lch (7) To p chun (8) To dao ng sng tam gic (9) iu ch rng xung (10) B khuych i kch thch v o pha u vo (9) c th cn cc tn hiu khng ch khc (P) ngt b ngun
152
Chng 7: Mch cung cp ngun Tn s cng tc (tn s chuyn mch) ca b ngun xung thng trong khong 10kHz n 100kHz, nu tn s thp th kh lc san bng (lc th cp), cc linh kin lc phi ln (cun chn, t lc) do kch thc, trng lng b ngun ln, gi thnh cao. Tn s chuyn mch thp th hiu qu iu chnh hn ch (di iu chnh hp). Tn s cao qu th hiu sut ca b ngun thp, v tn s cao (tn s v tuyn) th nng lng in s pht x ti ch, nng lng in s bin thnh nng lng t trng, in trng v nhit. Cc b ngun chuyn mch trong vin thng thng lm vic trong khong tn s t 30kHz 65kHz. Vi di tn lm vic trong khong 10kHz 100kHz th cc bin p dng li ferit c t ln do s vng dy gim i rt nhiu, kch thc cng nh trng lng ca cc bin p, cun chn rt nh v do kch thc, trng lng ca b ngun chuyn mch cng rt nh so vi b ngun thng thng c cng cng sut. Phn chuyn mch chnh s dng cc tranzito v MOSFET cng sut ln, c tc chuyn mch cao, lm vic 2 trng thi: bo ho v ngt nn c tn hao tranzito chuyn mch rt nh, nn s to nhit cho chng n gin. Vi nhng c im lm cho b ngun chuyn mch c cc u im hn hn cc b ngun n p thng thng nh: - Hiu sut cao t 80% 90%, trong khi cc b ngun n p thng thng c < 65% - Di n nh rng - bn, tui th cao - Kch thc trng lng nh - Gi thnh r. 7.5.3. Cc khi trong b ngun chuyn mch a. Khi lc nhiu u vo lc b cc nhiu cao tn v ngun xung nn c rt nhiu cc thnh phn tn s cao tn s gy nhiu cho cc thit b in t khc trong vng, nn b lc s chn li cc tn hiu nhiu khng a ra ng dy dn gy nhiu. ng thi n cng chn cc xung nhiu cao tn t ngoi khng cho vo b ngun khi nh hng n s lm vic ca h thng chuyn mch. Bin p cao tn, c rt t vng dy v cch b tr nh hnh 7-15 s chn li cc nhiu cao tn i xng t u vo v u ra. Cn i vi dng cung cp ngc chiu v tn s 50/60Hz th bin p lc c tr khng coi nh bng 0. Cc t lc C1, C2 l cc t cao tn (khong vi chc nF) lc cc nhiu cao tn u vo, u ra khng i xng, i vi tn s in mng 50/60Hz th ZC1,2 b. Phn chnh lu v lc s cp Nu b ngun m u vo l ngun AC th phi c phn ny trc khi vo phn chuyn mch chnh. Ngun AC vo c th l 1 pha nu b ngun cng sut va v nh, hoc 3 pha nu b ngun cng sut ln, thng dng l cc b chnh lu cu 1 pha v cu 3 pha. c. Phn chuyn mch tn s cao v chnh lu, lc th cp Phn ny cn thng gi l b bin i 1 chiu thnh 1 chiu (DC to DC
153
Chng 7: Mch cung cp ngun Converter) v u vo l 1 chiu v u ra cng l 1 chiu. Nu b ngun cng sut nh v Uv thp th chuyn mch dng 1 tranzito nh hnh 7-15.
+ *
Tr
*
D1
UV
D3 T1
D2
C1
UR
Hnh 7-15 Phn chuyn mch v chnh lu lc th cp ca b ngun chuyn mch cng sut nh.
d. Khi iu khin Khi iu khin gm cc khi (5,6,7,8,9,10) ca hnh 7-15. Khi iu khin lm cc nhim v sau: - To ra cc xung vung c tn s c nh nhng rng bin i ngc vi in p trn ti iu khin cc tranzito chuyn mch - cng sut kch thch cho cc chuyn mch chnh. Ngoi ra khi ny cn lm cc nhim v: - Bo v qu dng, qu p trn ti - Bo v mch kh in p vo qu thp, qu cao 7.5.4. V d b ngun chuyn mch vi in p vo di rng Tc dng ca cc linh kin trong hnh 7-16. IC STR50115B : chuyn mch iu ch XR. C1, C2, L1 lc nhiu u vo. R1 hn ch dng np cho C3 khi m ngun. Cu chnh lu C3 chnh lu, lc s cp ngun UV~ R2 to thin p ban u cho T1 dao ng Cun 6-7, C5, R3 hi tip duy tr dao ngD1 nng bin xung dao ng , ngn C5 phng qua ng Ur1 Cun 5-6, D2, C8 cp ngun +115V Cun 3-4 C7, D3 cp ngun +14V C4, C5 lc nhiu u b dao ng, b khuych i sai lch ZD2 bo v qu p cho ti khi T1 ngn mch. IC STR50115B: T1: chuyn mch, dao ng iu ch XR. T3, T2 khuych i sai lch R5, R6 phn p hi tip
154
Chng 7: Mch cung cp ngun R4, ZD1 to p chun cho b khuych i sai lch C6 suy gim xung ngc trn cun 5-6, bo v D2.
in p AC trong di t 90 240V qua b lc nhiu u vo, vo cu chnh lu ri c C3 lc san bng. in p 1 chiu trn C3 (danh nh khong 300Vdc). in p Ur1 trn chn 4 ca IC qua phn p a v cc B3 so snh vi Uch trn cc E (do ZD1), in p sai lch ra cc CT3 c T2 khuych i ri a vo khng ch T1 T1 va l chuyn mch dao ng to sng tam gic va l mch iu ch RX. in p hi tip t cun 6-7 qua C5, R3 a v chn 2 vo cc B1, in p 1 chiu bin i theo Ur1 ti cc E2 cng a vo B1, kt qu l in p cc u ra n nh. Ti chn 4 ca IC c in p ra U1 = 115V l kt qu ca s hiu chnh ca T1: khi T1 thng v khi T1 ngt th c b sung bi D2 chnh lu xung ngc trn cun 5-6.
3 T1 1 4 5 6 7 C6 C5 D2 D1 +115 T1 C1 AC 90240V C4 T2 ZD1 R4 T R5 C + Ur1 ZD2 D3 + UR2 +14V C7
C2
+ R1 C3
R2 R3
L1
IC STR5011
R6
TM TT NI DUNG
Chng ny cung cp cc kin thc v cc mch to ngun v n nh ngun. Phng php th nht l chnh lu v lc. Tc l dng cc it chnh lu in p xoay chiu thnh in p mt chiu v sau l lc v n nh in p, hoc dng in. Cc mch chnh lu bao gm: Chnh lu 1 pha na sng. Chnh lu 1 pha tan sng: dng bin p c im gia v chnh lu cu.
155
Chng 7: Mch cung cp ngun Cc mch lc dng LC v RC. Cc mch n nh dng it zener, hoc hiu chnh ni tip lin tcCc mch n nh in p thng c khu hi tip v so snh vi mt in p chun v t mch s iu chnh in p hoc dng in u ra gi c nh. Vi cc mch in yu cu cng sut nh th ngi ta ch to sn cc IC n p nh: Cc IC h 78, 79, vi in p ra l dng hoc m c gi tr t vi vn n vi chc vn. Phng php to ngun cung cp th hai m hin nay ang s dng rt ph bin l ngun kiu chuyn mch. Ngun cp in kiu chuyn mch lm vic vi hiu sut rt cao ( = 8090%), gii n nh rng, kch thc gn nh.
CU HI V BI TP
Cu 1: Cho mt in p xoay chiu u ( t ) = 16 cos (100 t ) qua mt b chnh lu mt pha na chu k ti thun tr. Tnh U 0 ; f d , in p ngc cc i t ln it U Dng .max ? Cu 2: Cho mt in p xoay chiu u ( t ) = 10 cos (100 t ) qua mt b chnh lu mt pha na chu k ti thun dung. Tnh U 0 ; f d , in p ngc cc i t ln it U Dng .max ? Cu 3: Cho mch chnh lu 1 pha ton sng dng bin p th cp c im gia, ti thun tr, in p hiu dng trn mi cun th cp l 12V. Tnh U 0 ; f d ? Cu 4: Cho mch chnh lu 1 pha ton sng dng bin p th cp c im gia, ti thun dung, in p hiu dng trn mi cun th cp l 6V. Tnh U 0 ; f d ;U Dng .max ? Cu 5: Cho mch chnh lu cu 1 pha, ti thun tr in p th cp c U 2 M = 10V . Tnh U 0 ; f d ;U Dng .max ? Cu 6: Cho mch chnh lu cu 1 pha, ti thun dung, in p th cp c U 2 M = 9V . Tnh U 0 ; f d ;U Dng .max ? Cu 7: Dng in p u ra ca mch chnh lu 1 pha na sng ti thun tr nh hnh no?
ur
ur
a) ur
b) ur
c) d)
156
Cu 8: Dng in p u ra ca mch chnh lu 1 pha ton sng ti dung tnh nh hnh no?
ur ur
a) ur
b) ur
c) d)
a) 1 UV C1 LM7805 3 2 Ur C2 UV C1 2
b) LM7805 1 3 Ur C2
c)
d)
157
1 UV C1
LM7809 3
2 Ur C2 UV
LM7909 C1 1
3 Ur C2
a) 1 UV C1 LM7909 3 2 Ur C2 UV C1 2
b) LM7809 1 3 Ur C2
c)
d)
158
Hng dn tr li
HNG DN TR LI CHNG 1
Cu 2: K hiu ngun in p c lp l b:
a)
b)
c)
d)
a)
b)
c)
1 a) Z c = = jX C jC
c) ZC = j
b) ZC = jC = jX C d) ZC = jC
1 = jX C C
Cu 5: Dn np ca phn t thun cm l: a) YL = j c) YL =
1 = jBL L 1 = jBL
b) YL = j L = jBL d) YL = j L = jBL
j L
a) ZC = j 200 c) ZC = j 5.103
b) ZC = j 200 d) ZC = j 5.103
159
d)
d)
R=2
X=7
Hnh I-1
160
Z 2 = 1, 25 j; Z3 = j Z 4 = 2 j; Z 5 = 2 + j
a) V s tng ng chi tit theo cc linh kin.
Hnh I-3.
b) Tnh i ( t ) khi t mt in p c bin hiu dng l 5V ln hai u on mch? Gii: a) Da vo tng tr khng Z = R + jX v s tng ng chi tit, ch : vi X > 0 l cun cm, X < 0 l t in, v cc linh kin l mc ni tip. b)
Z 45 = Z 4 // Z5 =
Z 4 Z5 = 1, 25 Z 4 + Z5
U Vy: I = = Z
j t 2.2, 44e 4
Y2 = 5 j; Y3 = 2 + 4 j Y4 = 1 5 j; Y5 = 1 + j 161
Hnh I-4.
Hng dn tr li a) V s tng ng chi tit theo cc linh kin. b) Tnh dn np tng ng ca ton b mch in Ytd v i ( t ) khi t mt in p c bin hiu dng l 9V ln hai u on mch? Gii: a) Da vo tng dn np Y = G + jB v s tng ng chi tit, ch : vi Y < 0 l cun cm, Y > 0 l t in, v cc linh kin l mc song song. b)
5+5 j 5 j Ytd = = 2. .e 4 3 3
Vy: I = U .Y = 9e
jt j t + 5 j . 2. .e 4 = 2.15.e 4 3
i ( t ) = 2. 2.15.cos t + = 30 cos t + ( A ) 4 4
Cu 14: Hy tnh cc dng in nhnh ca mach in hnh I-5.
XL1 R1 E1 XM XL2 R1 Ing2 E1 Hnh I-5. Hnh I-6. XL1 XM XL2 R2 X IV2 E2
XC
R2
IV1
Gii: Trc ht ta phi chuyn ngun dng Ing2 v dng ngun p: E2 = Ing2.R2 V mch in c v li nh hnh I-6. By gi vit h phng trnh dng in vng:
Hng dn tr li
E1 E I v1 = 2
j( X c X M ) R2 + j ( X L 2 X c ) Z v
I v2
R1 + j ( X L1 X c ) E1 j( X X ) E2 c M = Z v
Cc cng thc bin i vng ca mch in: iR1 = Iv1 iR2= Iv2 iXc= iv1 + iv2
Cu 15: Tnh dng cc in nhnh ca mch in hnh I-7 vi cc s liu di dng phc: E1 = 1V; E6 = j V Z1 = 1; Z2 = -j Z3 = j; Z4 = 1 Z5 = j; Z6 = 1 Gii: S dng phng php dng in vng:
A Z1
E6 Z5 Z3
E1
( Z1 + Z 2 + Z 4 ) I v1 Z 2 I v 2 Z 4 I v3 = E1 Z 2 I v1 + ( Z 2 + Z3 + Z5 ) I v 2 Z5 I v3 = 0 Z 4 I v1 Z5 I v 2 + ( Z 4 + Z5 + Z 6 ) I v3 = E6
Thay s:
(2 j ) I v1 + jI v 2 I v3 = 1 jI v1 + jI v 2 jI v3 = 0 I v1 jI v 2 + (2 + j ) I v3 = j 2 j Z v = j 1 j 1 j j = 2+4 j j 2+ j
Tnh c:
I v1 = I v3 =
1 j 0 j j j 2+ j 3 j = 2+4 j 10 1 j 2 j j 1 j j 0 1 j j 1 7 j = 2+4j 10
Iv2
1 j j 0 1 j 2 + j 1+ 3 j = = 2+4j 5 1
2 j
i1 = I v1 =
3 j 1 = 10 10
18 5 163
i 2 = I v1 I v 2 =
1+ j 1 = 2 2
45o
Hng dn tr li
i3 = I v 2 =
1+ 3 j 2 = 5 10
108 5 18 5
0
i 4 = I v3 I v1 = i6 = IV 3 =
1+ 3 j 2 = 5 10 820
108o5
i5 = IV 3 IV 2 =
3 j 1 = 10 10
1 7 j 1 = 10 2
Cu 16: Cho mch in nh hnh v I-8, hy tnh dng in iR4 bng phng php ngun tng ng, vi cc s liu: Gii: Trc ht ta chuyn s mch in v s mi hnh I-9, Trong : Eng, R1, R2, R3 c thay bng E1, Z1:
Eng R1 R2 R3 R4 R5 R6 Ing
Hnh I-8.
E1 = Z = 1
Z1
Z2
E1
R4 B Hnh I-9.
E2
E2 = I ng R6 = 8V Z 2 = R5 + R6 = 4
-Nu tnh theo thevenine khi :
iR 4 =
Cu 17: Cho mch in hnh I-10, hy tnh dng i0 bng phng php ngun tng ng Gii: - Ngt R0 v X0 ra khi mch. - tnh UhmAB, th trc ht ta tnh dng in vng Iv chy trong mch theo cng thc:
164
Hng dn tr li
Iv =
Mt khc:
E1 E2 R1 + R2 + j ( X1 + X 2 2 X M )
( R1 + jX1 jX M ) I v U hmAB = E1
Vy: U hmAB = E1 + ( R1 + jX1 jX M ) I v - By gi ta phi tnh ZtAB. Sau khi ngn mch hai ngun s, nhn t cp im AB c hai nhnh mch nh hnh I-11a. Do c tnh n ghp h cm nn ta khng th tnh ZtAB theo quan nim hai nhnh mch ghp song song vi nhau m phi p dng phng php dng in vng, t:
Z1 = R1 + jX1 Z 2 = R2 + jX 2 Z = jX M M
khi hnh I-7a c th v li nh hnh I-11b:
I1 R1 I A I2 R2
* X 1 XM X2 * U Hnh I-11a I1 * Z1 ZM * Z2 B B
ZtdAB =
U I
ZtdAB =
2 Z1Z 2 Z M Z1 + Z 2 2Z M
I A
I2
U Hnh I-11b. I0 A
Ri=Zt AB
i0 =
U hmAB ZtdAB + R0 jX 0
R0 X0
E=Uhm AB B
Hnh I-12.
Cu 18: Cho mch in hnh I-13, hy tnh dng in chy qua R4 bng cch p dng nguyn l xp chng. Gii: Theo nguyn l xp chng, nu ngun dng Ing gy nn trong R4 mt dng in ia v ngun E6 gy nn trong R4 mt dng in ib th dng tng qua R4 s l:
Ing R1
R2 R3
R4
R6
R5
E6
Hnh I-13.
165
i2 =
v ta tnh c:
I ng R1 R1 + R23456 R3 R3 + R456
ia = i2
i6 =
E6 R6 + R12345 R5 R5 + R1234
v ta cng tnh c:
ib = i6
i4 = ia ib
CHNG 2
Cu 1. rng vng cm EG ca cht cch in l EG > 2eV phng n c. a) EG < 2eV . b) EG = 2eV c) EG > 2eV . d) EG > 2eV . Cu 2. rng vng cm EG ca cht bn dn l 0 < EG < 2eV - phng n a. a) 0 < EG < 2eV b) EG = 1eV c) EG > 2eV . d) EG > 2eV . Cu 4: Lp tip xc P-N phn cc thun khi in p t ln tip xc P-N c chiu sao cho VP VN > 0 - phng n c: a) VP VN < 0 . b) VP VN = 0
166
Hng dn tr li c) VP VN > 0 d) Khng phi cc p n trn. Cu 5: Lp tip xc P-N phn cc ngc khi in p t ln tip xc P-N c chiu sao cho VP VN < 0 - phng n a: a) VP VN < 0 b) VP VN = 0 c) VP VN > 0 d) Khng phi cc p n trn. Cu 6: Mt tranzito c gi l tranzito thun nu n l loi P-N-P, phng n b: a) N-P-N. b) P-N-P c) N-N-P d) P-P-N Cu 7: Mt tranzito c gi l tranzito ngc nu n l loi N-P-N, phng n a: a) N-P-N b) P-N-P c) N-N-P d) P-P-N Cu 8: Mt tranzito hot ng ch tch cc khi: a) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc ngc. b) Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc ngc. c) Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc thun. d) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc thun. Cu 9: Mt tranzito hot ng ch ngt khi: a) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc ngc. b) Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc ngc. c) Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc thun. d) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc thun. Cu 10: Mt tranzito hot ng ch thng bo ha khi: a) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc ngc. b) Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc ngc.
167
Hng dn tr li c) Tip xc TE phn cc thun v TC phn cc thun. d) Tip xc TE phn cc ngc v TC phn cc thun Cu 11: K hiu ca JFET knh N trong s mch l hnh a.
a)
b)
c)
d)
a)
b)
c)
d)
CHNG 3
Cu 1: Trong cc mch khuch i, tranzito hot ng ch tch cc (c): a) Thng bo ha b) Ngt c) Tch cc d) c phng n a v b.
Cu 2: Arguymen ca h s khuch i in p Ku cho bit (c): a) Lch pha gia in p vo v dng in u vo. b) Lch pha gia in p ra v dng in u ra. c) Lch pha gia in p ra v in p vo. d) Lch pha gia in p vo v dng in ra. Cu 3: Hiu sut ca mt tng khuch i c tnh bng:
P a) = r Pv
P b) = r P0
P c) = v P0
P d) = 0 Pr
Cu 4: Hi tip l hi tip m khi: a) in p hi tip v ngc pha vi in p vo. b) in p hi tip v cng pha vi in p vo. c) in p hi tip v t l vi dng in u ra. d) Khng phi cc trng hp trn. Cu 5: Hi tip l hi tip dng khi: a) in p hi tip v ngc pha vi in p vo.
168
Hng dn tr li b) in p hi tip v cng pha vi in p vo. c) in p hi tip v t l vi in p u ra. d) in p hi tip v t l vi dng in u ra. Cu 6: Hi tip m lm a) Tng h s khuch i chung ca mch. b) Gim h s khuch i chung ca mch. c) n nh im lm vic tnh v m rng di tn lm vic. d) C b) v c). Cu 7: Hi tip dng lm a) Tng h s khuch i chung ca mch. b) Gim h s khuch i chung ca mch. c) Thng dng trong cc mch to dao ng. d) C a) v c). Cu 8: Tng khuch i EC c a) in tr vo ln. b) H s khuch i in p v dng in ln. c) in p ra o pha so vi in p vo d) C b) v c) Cu 9: Tng khuch i CC c a) in tr vo ln. b) in tr vo nh. c) in p ra o pha so vi in p vo d) C a) v c) Cu 10: Tng khuch i BC c a) in tr vo ln. b) in tr vo nh. c) in p ra o pha so vi in p vo d) C b) v c) Cu 11: H s khuch i in p ca mch khuch i c tnh bng cng thc b:
169
Hng dn tr li a) KU =
Uv Ur
b) KU =
Ur Uv
c) KU =
Ur Iv
I d) KU = r Uv
Uv ; Iv
b) Z r =
Ur Iv
c) Z r =
Ur Ir
d) Z r =
Uv Ir
Cu 13: Gc ct ca mch khuch i cng sut lm vic ch AB l: a) = 900 b) = 1800 c) = 3600 c) 900 < < 1800
K0 Kt
b) M t =
K0 Kc
c) M t =
Kc Kt
d) M t =
Kt K0
+EC = 10V RC
U RB = U B U BC U RE ;
U R E = I B ( + 1) .RE ;
RE
U RB = U B U BC I B ( + 1) RE
V I B =
Hnh III-1.
IB =
6 0, 7 91 600.I B
+EC = 5V RE = 3k
U EB = 0, 6V ; = 80;U EC 0 = 2,5V ; EC = 5V ;U B = 2V
;
UB
RB
170
Hnh III-2.
U RE = EC U ec 0 = 5 2,5 = 2,5V ;
IE = IB =
U RE RE
2,5 = 0,833 ( mA ) 3k
0,833 ( mA ) IE = 0, 01( mA ) ; 81 ( + 1)
U RB = EC U RE U eb U B = 5 2,5 0, 6 + 2 = 3,9V ;
RB =
U RB IB
EC = 5V ; RC = 1k ;U be0 = 0, 7V ; = 100 ;
Hy tnh R1, R2 mch n nh thin p vi UCE0 = 3V. Bit URe = 0,673V. Gii
U B = U R2 = U BE 0 + U RE = 0, 7 + 0, 673 = 1,373V ;
IC =
U RC RC
EC U ce0 U RE RC
5 3 0, 673 = = 1,327 ( mA ) ; 1k
Hnh III-3.
IB =
IC
U R1 I1
+EC
U R2 I2
171
Hng dn tr li Vi 1 = 2 = 65; EC = 10V . Hy xc nh RB v UCE1 UCE2 = 6V Gii: y l mch mc theo kiu Darlington.
U ce 2 = 6V th:
U E 2 = U Re = + EC U ce 2 = 10 6 = 4V IE2 =
I B1 =
U RB = + EC U be1 U be 2 U R E = 10 0, 7 0, 7 4 = 4, 6V
Vy: RB = Cu 19: Cho mch in nh hnh III-5. Vi E = 12V ;
U RB I B1
4, 6 5, 05M . 0,91 A
E C2
R1 C1
R3
R1 = 20k ; R2 = 4k R3 = 4k ; R4 = 1k
uv
R2
R4
Rt C3
ur
= 99;U BE = +0, 6V
a) Xc nh I mt chiu v U mt chiu trn cc cc.
Hnh III-5.
b) Bit Rt = 8k , xc nh ti mt chiu v ti xoay chiu ca tng khuch i. V ng ti mt chiu ti v tr im lm vic Q u ra ca tng khuch i. c) V dng tn hiu vo, ra ca mch. Gii: Mch ny n nh in p cc B c chn: I R1 = I R2 ( dng phn p >> IB ) nn:
UB =
E .R2 R1 + R2
12 .4 = 2V . 20 + 4
172
Hng dn tr li
U B = U BE + U E U E = U B U BE U E = 1, 4V
Vy: I E =
UE = 1, 4mA RE IE = 14 A +1
I E = ( + 1) I B I B =
Rt = = R3 nt R4 Rt = = R3 + R4 = 5k
- Ti xoay chiu l ti m dng xoay chiu u ra i qua. T mch in ta c (do dng qua cc t l dng xoay chiu nn cc t C coi nh u tt):
Rt ~ = R3 // Rt Rt ~ =
R3.Rt = 2, 67 k R3 + Rt
E 12 = = 2, 4mA R3 + R4 ( 4 + 1) .103
ICE 2,4mA Q
Cho: I C = 0 U CE = E = 12V ng ti mt chiu: Khi IC tng th UCE gim (v ngc li) mt cch tuyn tnh. im lm vic Q ti:
1,386mA
5,506V
12V
UCE
uV
5,506V t
Cu 20: Cho mch in hnh III-6. Bit: E = 20V ; U D = I BE = 0,5V Xem T1, T2 l l tng khuch i cho bin cc i. Iphn
cc
ur
R6 = 100 .
173
Hng dn tr li Gii: Khi c na tn hiu vo cng a vo T1, T2 khuch i. na chu k (+) T1 khuch i, T2 tt v U BE1 > 0 cn
R1 C1 T1 D1 D2 uv R2 Hnh III-6. T2 ur Rt C2 EC
R1 = R2 =
10 0,5 103
= 9,5k
Tnh cng sut ra khi Rt = 100 Do hai tranzito vic ch l tng, bin ra cc i nn U r max = 10V
Pr ~ =
2 U hd = 0,5W Rt
Tm P0 : Ngun cung cp cng sut ra ti ch c na (+) ca tn hiu vo v lc ny T1 thng do dng mi qua ngun: P0 = E.I tb ( na chu k ). Khi T1 lm vic dng qua ti cc i l I C max = It max =
1, 0 = 0, 0318 3,14
P0 = 20 0, 0318 = 0, 636W
Hiu sut ca mch:
CHNG 4
Cu 1: Mt b khuch i thut ton l tng c tnh cht: a) ZV = ; Z r = 0; K 0 = b) ZV = 0 ; Z r = 0 ; K 0 = c) ZV = ; Z r = ; K 0 = d) ZV = 0 ; Z r = ; K 0 = Cu 2: H s khuch i ca mch khuch i o dng Op-Amp l:
a) Ku = Rht R b) Ku = 1 R1 Rht
174
Hng dn tr li
c) Ku = 1 + Rht R d) Ku = ht R1 R1
+ _
b)
+ _
d)
a)
b)
_ +
+ _
d)
_ +
a)
b)
_ + _ +
c) 175
d)
_ +
_ +
a)
b)
_ + _ +
c)
d)
_ +
_ +
a)
b)
_ +
_ +
c)
Cu 9: S mch to hm i logarit dng Op-Amp l d:
d)
_ +
_ +
a)
b)
_ +
_ +
c)
176
d)
Hng dn tr li
Cu 10: S mch nh hnh IV-1. Bit IC l l tng, ngun cung cp cho IC l EC = 12V . V dng in p vo v in p ra khi in p vo l:
uv
+ = Uch = 3V
ur
Hnh IV-1.
y l mch so snh in p in p vo c so snh vi in p chun U ch = 3V . Khi uv > U ch in p ra bo ha m. Khi uv < U ch in p ra bo ha dng. in p ra lt trng thi ti uv = U ch
+Urmax
Uvmax =6V
Uch=3V
2/50
t uv ur
+ _ = Uch = 3V
-Urmax
uv
U r max = 9V ; U ch = 2V
V dng in p vo v in p ra khi in p vo l:
ur
Hnh IV-2.
Rht _ + Ur
Uch=2V
-9V
177
R 50 = 5 . a) H s khuch i Ku = ht Ku = R1 10
b) Tr khng vo ca mch: Z v = R1 = 10k c) Tr khng ra l tng ca mch: Do Z r IC ca IC rt nh 0 nn Z r = Z r IC // Rht = 0 . d) Ta bit U r max = E 1V nn U v max = e) Mch c Ku = 5 nn khi:
U r max Ku
15 1 = 2,8V 5
U v = 0, 2V U r = 5 0, 2 = 1V ; U v = 1V U r = 5 1 = 5V ; U v = 2V U r = 5 2 = 10V ;
U v = 3V U r = 5 ( 3) = 15V nhng do 15 > U r max = 14V
cho nn U r = U r max = 14V
U v = 4V U r = 5 4 = 20V
20 > U r max = 14V , cho nn U r = U r max = 14V .
Cu 13: Cho mch in hnh IV-4.
Rht R Uv _ + Hnh IV-4. Ur
178
Hng dn tr li b) Xc nh tr khng vo ca mch Z v c) Xc nh tr khng ra l tng ca mch. d) Xc nh in p vo nh-nh m mch hot ng tuyn tnh. e) Xc nh in p ra vi mi gi tr in p vo -0,4V; 0,8V; 1,2V; -1,4V Gii Tng t nh cu 12 ta tnh c: a) Ku = 16 b) Z vIC nn Z v = Z vIC = c) Z r
d) U v max = 0, 875 e)
Cu 14: Cho mch in hnh IV-5. a) Tm biu thc U r theo cc U v v R ? b) Tnh U r khi:
U1 U2
R R
R3 _ + U'r U3 R4 R5 _ +
R6
R7
Ur
R8 Hnh IV-5.
Gii
179
Hng dn tr li a) T mch in ta c:
R R U r = 3 U1 + 3 U 2 R2 R1 R R R R R R U r = 6 U R + 6 U 3 = 6 3 U1 + 3 U 2 6 U 3 R5 R2 R5 R4 R4 R1
b) Xc nh U r : Thay s:
100 50 50 100 0, 5 = 6,1V 0,2 0,3 100 25 10 10
c) Nu tc dng ca R7, R8. in tr R7 l in tr cn bng in p mt chiu ca IC1 ti hai ca vo cho u ra IC1 = 0 ch tnh (khi cha c tn hiu vo). T mch in ta c: R7 = R1//R2//R3 , R7 = 6, 25k Tng t R8 l in tr cn bng in p mt chiu ca IC2 v R8 = R4//R5//R6 R8 = 8,33k
R2 R b R R2 Hnh IV-6. _ + Ur
a) Mch c cc tn hiu a vo hai ca ca IC khuch i thut ton, y l mch tr hai in p. in p ra tnh thep nguyn l xp chng: U r = U r1 + U r 2
180
Hng dn tr li
Ub =
R2 U2 R1 + R2
R R2 U r 2 = 1 + 2 . U2 R1 R1 + R2
+ Khi c c U1 v U 2 nn:
U r = U1 + U 2 = U r = 5. (U 2 U1 )
b) Xc nh U r khi:
R R2 R2 R R U1 + 1 + 2 . U 2 = 2 U1 + 2 U 2 R1 R1 R1 + R2 R1 R1
+ U1 = 4V ;U 2 = 2V U r = 10V ; + U1 = 1V ;U 2 = 5V U r = U r max = 14V + U1 = 6V ;U 2 = 1V U r = U r max = 14V Cu 16: Cho mch in hnh IV-7
Rht R _ U1 U2 U3 + R R R Hnh IV-7. Ur
R1 Ur R1 + R2
U1 U N U 2 U N U 3 U N + + =0 R R R
Hay: U1 + U 2 + U 3 = 3U N =
3R1 Ur R1 + Rht
Ur =
b) Xc nh U r
Ur =
U1 U2 U3
R1 R2 R3
Rht _ + Ur
Hnh IV-8.
U1 = 3V ;U 2 = 10V ;U 3 = 7V U1 = 8V ;U 2 = 4V ;U 3 = 5V
Gii a) Mch c cc tn hiu a vo ca o ca IC khuch i thut ton l mch mch cng o.
Ur =
Rht R R U1 ht U 2 ht U 3 R1 R2 R3
U U U U r = Rht 1 + 2 + 3 R1 R2 R3
b) Xc nh U r khi: + U1 = 3V ;U 2 = 10V ;U 3 = 7V
3 10 7 U r = 100 + = 5V 100 50 25
+ U1 = 8V ;U 2 = 4V ;U 3 = 5V
R U1 U2 R
C _ + Ur
E = 15V
a) Tm U r theo U v b) Xc nh U r khi
U1 = (1 + 10sin100t ) V
U 2 = 1V ; C = 1 F 182
Hnh IV-9.
Hng dn tr li
R1 = R2 = 100k
Gii a) Do lm vic ch tuyn tnh nn
Ur =
b) Do R1 = R2 = 100k nn:
Ur =
1 10 .10
5
CHNG 5
Cu 1: iu kin mch to dao ng s dng hi tip dng l: a) K . = 1 v = k + = 2n b) K . = 1 v = k + = ( 2n + 1) c) K . < 1 v = k + = ( 2n + 1) d) K . < 1 v = k + = 2n
X1 + X 2 X 3 = 0
b) X1 + X 2 + X 3 = 0 c)
X1 X 2 + X 3 = 0
X1 l in cm v X 2 , X 3 l t in.
b) X1 l t in v X2, X3 l in cm. c)
X 2 l in cm v X1, X 3 l t in.
183
Hng dn tr li c)
X 2 l in cm v X1, X 3 l t in.
R1
R3 _ +
d) X 2 l t in v X1 , X 3 l in cm. Cu 5: Cho mch in nh hnh V-1 a) Gii thch nguyn l lm vic ca mch trn. b) Tm iu kin dao ng Cho R1= R2= R3=1k; Q =100; fd = fch= 100kHz; Tm L, C ? Gii
R3 C L
Hnh V-1.
a) y l mch to dao ng sin c khung dao ng LC ni ca thun. Khi c ngun, mch LC pht sinh dao ng sin, in p a vo ca thun c khuch i ra tng ln cng pha qua R3 a hi tip v cho khung dao ng li a vo mch khuch i cho U r ln ln n mc n nh. IC v R1,R2 to thnh mch khuch i thun. b) Gi Rt l in tr tng ng ca mch cng hng ti fc/h lc ny tr khng ca khung Rtd cn h s khuch i ca mch l ln nht nn c h s hi tip max = max = Rtd + R3
K = 1+
Rtd =1 Rtd + R3
c) tm L, C: Tm Rtd :
L 1 v f = C 2 LC
Ta c: Rtd . f dd =
Cu 6: Cho mch in hnh V-2. E = 15V a) Gii thch mch in, v dng tn hiu ra theo t. b) Cho f dd = 1kHz; R = 1k , tnh cc gi tr linh kin cn li. Tm khong fdd khi cc t C cng bin i Cmin Cmax.
184
Hng dn tr li
C R
C R
R1
_ +
Rht
Hnh V-2.
Gii a) y l mch to dao ng sin c mch hi tip l 3 mt RC trong R1 c coi nh ni t v U 0 0 nn ca o ca IC coi l im t o ng thi R1, Rht, v IC to thnh mch khuch i o, nn R1=R. V dng tn hiu:
UR
b) Khi f dd = 1kHz ; R1 = 1k
R1 = R = 1k
Ta c: dd = 2 f dd =
1 1 C = = 65nF 6 RC 2 6 f dd R
1 2 6.103 Cmax
=B
Rht R1 _ + C R C R
185
Hnh V-3.
t b) Tn s ca mch:
= 2 f dd =
1 1 f dd = 0,53kHz RC 2 RC
c) Tm Rht . Ta c
K = 1+
Rht R1 _ + C R C R
R1 = 22k ; C = 0, 01 F ; E = 15V
fd bin i t 100Hz n 1kHz. a) Tm tr s cn thit ca Rht. b) Tm khong bin i cn thit ca R. Gii a) Tm Rht: y l mch cu Vin nn ta c:
K = 1+
Rht R = 3 ht = 2 R1 R1
Hnh V-4.
Rmin = 15,9k
Khi con tr ca R n v tr Rmax lc : f min =
Rmax = 159k
Nh vy R bin i t 15,9k n 159k .
186
R2 R1 Hnh V-5.
+Urmax -Urmax t
2.R1 ta c: t x = RC ln 1 + R2
R1 = R2 t x = RC ln 3 = 1,1RC
Chu k: T = 2t x = 2, 2 RC = 2, 693ms f = d) Xc nh in p hi tip: Khi bo ha (+) c U ht ( + ) , bo ha (-) c U ht ( ) :
1 = 317,33Hz T
U ht ( ) = I .R1 =
U r max .R1 = 7V R1 + R2
VR4 C _ + R3
R2 R1 Hnh V-6.
187
2R Tac: t x = ( R3 + R4 ) C.ln 1 + 1 R2
Do R1 = R2 t x = ( R4 + R3 ) C.ln 3 = 1,1( R4 + R3 ) C Chu k T = 2t x = 2, 2 ( R4 + R3 ) C fd =
1 1 = T 2, 2 ( R4 + R3 ) C
Khi R4 = 0 f max = 10,5kHz Khi R4 = 100k f min = 0,186kHz Khi R4 bin i t 0 100k th fd = 10,5kHz 0,186kHz
_
Cu 11: Cho mch in nh hnh V-7. Bit U r max = 11V V dng in p vo vo ra in p ra, bit
uv
R
ur
R
uv ( t ) = 8sin (100 t ) V
Gii
Hnh V-7.
uv 8V
2 100 3 100 4 100
188
Hng dn tr li Cu 12: Cho mch in nh hnh V-8. Bit E1 = 5V ; E2 = 3V V hm truyn t v dng sng ur khi
uv R D1 E1 + + _ _ D2 E2
ur
uv = 8sin (100t ) V
Gii y l mch hn ch hai pha. Khi uv > E2 ur = E2 = 3V Khi uv < E1 ur = E1 = 5V
ur uv ur 3V -5V 3V -5V -5V uv 3V
100 2 100
Hnh V-8.
8V
4 100
CHNG 6
Cu 18: Cho tn hiu iu bin vi h s iu ch m = 50%. Tn s tin tc f s = 10kHz . Sng mang c bin 5mV v tn s ft = 10 MHz . a) Vit biu thc biu din tn hiu iu bin . b) Tnh ph tn hiu c) Tn hiu trn qua mch khuch i in p 1000 ln v trn tn cho ra tn hiu c ftg = 1MHz : -Vit biu thc tn hiu ra sau trn tn. -V s tch sng tn hiu . Gii a) Vit biu thc:
U db = U t (1 + m cos s t ) cos t t
Thay s: U db = 5.103 (1 + 0,5cos 2 104 t ) cos 2 107 t b) Tnh ph: Tn hiu trn c th vit:
189
Hng dn tr li
5.103.0,5 cos 2 107 + 104 t (v) 2 2 Nh vy: ph ca tn hiu iu bin trn c 3 thnh phn ti tn s sng mang: 5.10 U db = 5.103 cos 2 107 t + cos 2 107 104 t +
3.0,5
+ ft = 10 MHz c bin : 5.10-3V. + 2 bin tn tn s: 1001.104Hz c bin 1,25.10-3V v 999.104Hz, bin 1,25.10-3V. c) Qua mch khuch i in p 1000 ln v trn tn cho ra
Utg
( ft = 10MHz )
m = 0,5
( ftt = 1MHz )
m = 0,5
Uns
( f ns = 11MHz )
Tn hiu sau trn tn l tn hiu iu bin bn mch tch sng tn hiu nh sau: D
Utg C R Us
tg
<< RC <<
1 2 104
1 2 106
<< RC <<
CHNG 7
Cu 1: Cho mt in p xoay chiu u ( t ) = 16 cos (100 t ) qua mt b chnh lu mt pha na chu k ti thun tr. Tnh U 0 ; f d , in p ngc cc i t ln it U Dng .max ? Gii Ta c U 0 = 0, 45U hd
190
Hng dn tr li Vi U hd =
U max 2
16 16 U 0 = 0, 45. 5,1V 2 2
U ng .max = U M = 16
Cu 2: Cho mt in p xoay chiu u ( t ) = 10 cos (100 t ) qua mt b chnh lu mt pha na chu k ti thun dung. Tnh U 0 ; f d , in p ngc cc i t ln it U Dng .max ? Gii Vi ti tnh dung ta c: U 0 = U M = 10V Tn s p mch: fd=f=50Hz in p ngc cc i t trn it l: U ng .max = 2.U M = 20V Cu 3: Cho mch chnh lu 1 pha ton sng dng bin p th cp c im gia, ti thun tr, in p hiu dng trn mi cun th cp l 12V. Tnh U 0 ; f d ? Gii Nu b qua tn hao bin p v cc chnh lu th
U0 =
f d = 2.50 = 100 Hz
Cu 4: Cho mch chnh lu 1 pha ton sng dng bin p th cp c im gia, ti thun dung, in p hiu dng trn mi cun th cp l 6V. Tnh U 0 ; f d ;U Dng .max ? Gii
U 0 = U 2 M = 2U 2 = 2.6 = 8, 48V
in p ngc t trn it:
17V
U 0 ; f d ;U Dng .max ?
Gii
U 0 0,9U 2 =
U M 10 = = 7, 07V 2 2 191
UD ngmax = U2 M = 10 V
f d = 2.50 = 100 Hz
Cu 6: Cho mch chnh lu cu 1 pha, ti thun dung, in p th cp c U 2 M = 9V . Tnh U 0 ; f d ;U Dng .max ?
U0 hm = 2U2 = 2
9 = 9V 2
UD ngmax = U2 M = 9 V
f d = 2.50 = 100 Hz
Cu 7: Dng in p u ra ca mch chnh lu 1 pha na sng ti thun tr l hnh c?
ur ur
b) a) ur ur
ur
ur
a)
ur
b)
ur
c)
d)
192
Hng dn tr li
1 UV
C1
LM7812 3
2 Ur
C2
2 UV
C1
LM7905 1
3 Ur
C2
a) 1 UV
C1
b) 2 Ur
C2
LM7805 3
2 UV
C1
LM7805 1
3 Ur
C2
c)
d)
1 UV
C1
LM7809 3
2 Ur
C2
2 UV
C1
LM7909 1
3 Ur
C2
a) 1 UV
C1
b)
LM7909 3
2 Ur
C2
2 UV
C1
LM7809 1
3 Ur
C2
c)
d)
193
194
MC LC
LI NI U ....................................................................................................................................................... 2 CHNG 1: CC KHI NIM, NH LUT V CC PHNG PHP C BN PHN TCH MCH IN ................................................................................................................................. 3 GII THIU ................................................................................................................................................ 3 NI DUNG.................................................................................................................................................. 3 1.1. TNG QUAN............................................................................................................................ 3 1.2. CC THNG S TC NG V TH NG CA MCH IN ................................... 5 1.3. BIU DIN PHC CA CC TC NG IU HA, TR KHNG V DN NP............. 9 1.4. CC KHI NIM C BN CA MCH IN .................................................................. 11 1.5. CC NH LUT KIRCHHOFF ........................................................................................... 12 1.6. CC PHNG PHP C BN PHN TCH MCH IN............................................... 13 1.7. MNG BN CC .................................................................................................................. 18 TM TT NI DUNG ............................................................................................................................. 23 CU HI V BI TP............................................................................................................................ 23 CHNG 2: LINH KIN BN DN V QUANG IN T ...................................................................... 27 GII THIU .............................................................................................................................................. 27 NI DUNG................................................................................................................................................ 27 2.1. CHT BN DN THUN V CHT BN DN TP CHT........................................... 27 2.2. LP TIP XC P-N................................................................................................................ 29 2.3. IT BN DN..................................................................................................................... 30 2.4. TRANZITO LNG CC (BJT Bipolar Junction Transistor) ........................................... 34 2.5. TRANZITO HIU NG TRNG (Field Effect Transistor - FET) ..................................... 36 2.6. THYRISTOR ........................................................................................................................... 38 2.7. VI MCH TCH HP ............................................................................................................ 39 2.8. LINH KIN QUANG IN T............................................................................................. 40 TM TT NI DUNG ............................................................................................................................. 43 CU HI V BI TP............................................................................................................................ 44 CHNG 3: MCH KHUCH I BN DN............................................................................................. 47 GII THIU .............................................................................................................................................. 47 NI DUNG................................................................................................................................................ 47 3.1. NH NGHA, CC CH TIU V THAM S C BN CA MCH KHUCH I............ 47 3.2. HI TIP TRONG CC TNG KHUCH I ................................................................... 49 3.3. CC S KHUCH I C BN DNG TRANZITO LNG CC......................... 51 3.4. TNG KHUCH I O PHA .......................................................................................... 55 3.5. CC S C BN DNG TRANZITO TRNG (FET) ............................................. 56
195
196
197
C S K THUT IN IN T
M s : 497DDT212
Chu trch nhim bn tho TRUNG TM O TO BU CHNH VIN THNG 1