CHNG I MT S VN L LUN

I. Vic lm v to vic lm

1. Vic lm. a) Khi nim v phn loi. ng trn cc gc nghin cu khc nhau, ngi ta a ra rt nhiu nh ngha nhm lm sng t: vic lm l g? . V cc quc gia khc nhau do nh hng ca nhiu yu t (nh iu kin kinh t, chnh tr, lut php) ngi ta quan nim v vic lm cng khc nhau. Chnh v th khng c mt nh ngha chung v khi qut nht v vic lm. Theo b lut lao ng_ iu 13: Mi hot ng to ra thu nhp, khng b php lut cm u c tha nhn l vic lm. Trn thc t vic lm nu trn c th hin di 3 hnh thc: + Mt l, lm cng vic nhn tin lng, tin cng hoc hin vt cho cng vic . + Hai l, lm cng vic thu li cho bn thn m bn thn li c quyn s dng hoc quyn s hu (mt phn hay ton b) t liu sn xut tin hnh cng vic . + Ba l, lm cc cng vic cho h gia nh mnh nhng khng c tr th lao di hnh thc tin lng, tin cng cho cng vic . Bao gm sn xut nng nghip, hot ng kinh t phi nng nghip do ch h hoc 1 thnh vin khc trong gia nh c quyn s dng, s hu hoc qun l. Khi nim trn ni chung l kh bao qut nhng chng ta cng thy r hai hn ch c bn. Hn ch th nht: hot ng ni tr khng c coi l vic lm trong khi hot ng ni tr to ra cc li ch phi vt cht v gin tip to ra li ch vt cht khng h nh. Hn ch th hai: kh c th so snh t l ngi c vic lm gia cc quc gia vi nhau v quan nim v vic lm gia cc quc gia c th khc nhau ph thuc vo lut php, phong tc tp qun,C nhng ngh quc gia ny th c cho php v c coi l vic lm nhng quc gia khc li b cm. V d: nh bc Vit Nam b cm nhng Thi Lan, M li c coi l mt ngh thm ch l rt pht trin v n thu ht kh ng tng lp thng lu. Theo quan im ca Mac: Vic lm l phm tr ch trng thi ph hp gia sc lao ng v nhng iu kin cn thit (vn, t liu sn xut, cng ngh,) s dng sc lao ng ). Sc lao ng do ngi lao ng s hu. Nhng iu kin cn thit nh vn, t liu sn xut, cng ngh, c th do ngi lao ng c quyn s hu, s dng hay qun l
1

hoc khng. Theo quan im ca Mac th bt c tnh hung no xy ra gy nn trng thi mt cn bng gia sc lao ng v iu kin cn thit s dng sc lao ng u c th dn ti s thiu vic lm hay mt vic lm. Tu theo cc mc ch nghin cu khc nhu m ngi ta phn chia vic lm thnh nhiu loi. Theo mc s dng thi gian lm vic ta c vic lm chnh v vic lm ph + Vic lm chnh: l vic lm m ngi lao ng dnh nhiu thi gian nht hay c thu nhp cao nht. + Vic lm ph: l vic lm m ngi lao ng dnh nhiu thi gian nht sau cng vic chnh. Ngoi ra, ngi ta cn chia vic lm thnh vic lm bn thi gian, vic lm , vic lm c hiu qu,.. b) Cc c trng ca vic lm Nghin cu cc c trng ca vic lm chnh l vic tm hiu c cu hoc cu trc dn s c vic lm theo cc tiu ch khc nhau nhm lm r cc kha cnh ca vn vic lm. Bao gm c: + Cu trc dn s c vic lm theo gii v tui. Cho bit trong s nhng ngi c vic lm th t l nam, n l bao nhiu; tui no l lc lng lao ng chnh (chim phn ng trong lc lng lao ng). + S thay i quy m vic lm theo vng (nng thn- thnh th). Cho bit kh nng to vic lm hai khu vc ny cng nh tim nng to thm vic lm mi trong tng lai. + C cu vic lm theo ngnh kinh t. Cho bit ngnh kinh t no trong nn kinh t quc dn c kh nng thu ht c nhiu lao ng nht hin ti v tng lai; s dch chuyn lao ng gia cc ngnh ny. Trong nn kinh t quc dn ngnh kinh t c chia lm 3 khu vc ln. Khu vc I: ngnh nng nghip v lm nghip; khu vc II: ngnh cng nghip, xy dng, giao thng vn ti, khai thc m, nng lng; khu vc III: dch v. + C cu vic lm theo ngh. Cho bit ngh no hin ti ang to ra c nhiu vic lm nht v xu hng la chn ngh nghip trong tng lai ca ngi lao ng. + Cu trc vic lm theo thnh phn kinh t. Cho bit hin ti lc lng lao ng ang tp trung nhiu nht trong thnh phn kinh t no v xu hng dch chuyn lao ng gia cc thnh phn kinh t trong tng lai. Thnh phn kinh t c chia da trn quan h s hu v t liu sn xut. + Trnh vn ho v o to ca dn s theo nhm tui v gii tnh, theo vng.
2

S phn chia trn ch mang tnh cht tng i vi mc ch ngi c mng tng c vn . Trong thc t cc c trng trn lun c tc ng qua li ln nhau.V d: ta c cu trc dn s c vic lm theo gii v tui khu vc thnh th; cu trc dn s c vic lm theo gii v tui theo vng, lnh th a) Cc ch tiu o lng T l ngi c vic lm: l t l % ca s ngi c vic lm so vi dn s hot ng kinh t. T l ngi c vic lm y : l t l % ca s ngi c vic lm y so vi dn s hot ng kinh t. Dn s hot ng kinh t (DSHKT) l mt b phn dn s cung cp hoc sn sng cung cp sc lao ng cho sn xut ca ci vt cht v dch v. DSHKT = Nhng ngi ang lm vic + nhng ngi tht nghip. Nhng ngi ang lm vic = Nhng ngi trong tui lao ng + ngoi tui lao ng ang tham gia lm vic trong cc ngnh ca nn kinh t quc dn. Nhng ngi tht nghip l nhng ngi trong tui lao ng, c kh nng lao ng, c nhu cu tm vic nhng hin ti cha tm c vic. 2. To vic lm. a) Khi nim To vic lm l qu trnh to ra s lng v cht lng t liu sn xut; s lng v cht lng sc lao ng v cc iu kin kinh t x hi cn thit khc kt hp t liu sn xut v sc lao ng. Nh vy, mun to vic lm cn 3 yu t c bn: t liu sn xut, sc lao ng v cc iu kin KTXH khc kt hp t liu sn xut v sc lao ng. Ba yu t ny li chu tc ng ca nhiu yu t khc. b) Cc yu t nh hng n qu trnh to vic lm. + Nhn t iu kin t nhin, vn, cng ngh: l cc tin vt cht tin hnh bt c mt hot ng sn xut no. iu kin t nhin do thin nhin u i. Vn do tch lu m c hoc c to ra t cc ngun khc. Cng ngh do t sng ch hoc p dng theo nhng cng ngh c sn. Nhn t ny cng vi sc lao ng ni nn nng lc sn xut ca mt quc gia. + Nhn t bn thn ngi lao ng trong qu trnh lao ng. Bao gm: th lc, tr lc, kinh nghim qun l, sn xut ca ngi lao ng. Ngi lao ng c c nhng th ny li ph thuc vo iu kin sng, qu trnh o to v tch lu kinh nghim ca bn thn, s k tha nhng ti sn t cc th h trc.

+ C ch, chnh sch kinh t- x hi ca mi quc gia: Vic lm c to ra nh th no, ch yu cho i tng no, vi s lng d tnh bao nhiu, ph thuc vo c ch, chnh sch KT-XH ca mi quc gia trong tng thi k c th. + H thng thng tin th trng lao ng: c thc hin bi chnh ph v cc t chc kinh t, c nhn c nhu cu tuyn dng lao ng thng qua cc phng tin thng tin i chng nh bo ch, truyn hnh, i pht thanh,Cc thng tin bao gm thng tin v: s hc ngh u? ngh g? khi no? tm vic u?... c) Cc chnh sch to vic lm. Chng ta cn phn bit vic lm v to vic lm. To vic lm l mt qu trnh nh ni trn, cn vic lm l kt qu ca qu trnh y. Mun c c nhiu vic lm cn c cc chnh sch to vic lm hiu qu. C th k ra mt s cc chnh sch to vic lm nh: + Chnh sch to vn pht trin kinh t; + Chnh sch di dn i vng kinh t mi; + Chnh sch gia cng sn xut hng tiu dng cho xut khu; + Chnh sch pht trin ngnh ngh truyn thng; + Chnh sch pht trin hnh thc hi, hip hi ngnh ngh lm kinh t v to vic lm. + Chnh sch xut khu lao ng; .. Nh vy trong s cc gii php to vic lm th xut khu lao ng l mt gii php cng c quan tm nhng cn kh mi m vi nhiu ngi. Vy xut khu lao ng l g?
II. XUT KHU LAO NG

1. Khi nim v ni dung. a) Khi nim. Xut khu lao ng l hot ng mua_bn hng ho sc lao ng ni a cho ngi s dng lao ng nc ngoi. + Ngi s dng lao ng nc ngoi y l chnh ph nc ngoi hay c quan, t chc kinh t nc ngoi c nhu cu s dng lao ng trong nc. + Hng ho sc lao ng ni a: mun ni ti lc lng lao ng trong nc sn sng cung cp sc lao ng ca mnh cho ngi s dng lao ng nc ngoi. + Hot ng mua_ bn : th hin ch ngi lao ng trong nc s bn quyn s dng sc lao ng ca mnh trong mt khong thi gian nht nh cho ngi s dng lao ng nc ngoi nhn v mt khon tin di hnh thc tin lng (tin cng). Cn ngi s dng nc ngoi s dng tin ca mnh mua sc lao ng ca ngi lao

ng, yu cu h phi thc hin cng vic nht nh no (do hai bn tho thun) theo mun ca mnh. Nhng hot ng mua_bn ny c mt im c bit ng lu l: quan h mua_bn cha th chm dt ngay c v sc lao ng khng th tch ri ngi lao ng. Quan h ny khi u cho mt quan h mi_quan h lao ng. V quan h lao ng s ch thc s chm dt khi hp ng lao ng k kt gia hai bn ht hiu lc hoc b xo b hiu lc theo tho thun ca hai bn. b) Ni dung Xut khu lao ng gm hai ni dung: + a ngi lao ng i lm vic c thi hn nc ngoi; +Xut khu lao ng ti ch (XKL ni bin): ngi lao ng trong nc lm vic cho cc doanh nghip FDI, cc t chc quc t qua Internet. Do s gii hn phm vi bi vit em xin c cp n vn xut khu lao ng tng ng vi ni dung 1_ a ngi lao ng i lm vic c thi hn nc ngoi. Ngi lao ng y bao gm: ngi lao ng lm cc cng vic nh lao ng ph thng, sn xut, gip vic,(nhng cng vic t i hi v trnh chuyn mn); chuyn gia; tu nghip sinh. Chuyn gia: l nhng ngi lao ng c trnh chuyn t bc i hc tr ln; Tu nghip sinh (TNS): (Mi ch c Nht Bn, Hn Quc) ch nhng ngi lao ng cha p ng c yu cu v trnh chuyn mn ca nc nhp khu lao ng v nu mun vo lm vic cc nc ny h phi c hp php ho di hnh thc TNS ngha l va lm va c o to tip tc v trnh chuyn mn k thut. 2. Cc hnh thc xut khu lao ng. Hnh thc xut khu lao ng: l cch thc thc hin vic a ngi lao ng i lm vic c thi hn nc ngoi do nh nc quy nh. Vit Nam cho n nay tn ti mt s hnh thc sau: a) Thi k nn kinh t k hoch ho tp trung: xut khu lao ng ch yu thng qua cc hip nh lin chnh ph v ngh nh th; b) Bc sang thi k mi_ thi k xut khu lao ng chu tc ng ca th trng th n bao gm cc hnh thc sau: * Cung ng lao ng theo cc hp ng cung ng lao ng k kt vi bn nc ngoi. Ni dung: Cc doanh nghip xut khu lao ng s tuyn lao ng Vit Nam i lm vic nc ngoi theo cc hp ng cung ng lao ng. c im:
5

+ Cc doanh nghip t mnh m nhim tt c cc khu t tuyn chn n o to n a i v qun l ngi lao ng nc ngoi; + Cc yu cu v t chc lao ng do pha nc tip nhn t ra; + Quan h lao ng c iu chnh bi php lut ca nc tip nhn; + Qu trnh lm vic l nc ngoi, ngi lao ng chu s qun l trc tip ca ngi s dng lao ng nc ngoi; + Quyn v ngha v ca ngi lao ng do pha nc ngoi bo m. a ngi lao ng i lm vic nc ngoi theo hp ng nhn thu, khon cng trnh nc ngoi, u t ra nc ngoi. Ni dung: Cc doanh nghip Vit Nam trng thu, nhn khon cng trnh nc ngoi hoc u t di hnh thc lin doanh lin kt chia sn phm hoc cc hnh thc u t khc. Hnh thc ny cha ph bin nhng s pht trin trong tng lai cng vi qu trnh hi nhp kinh t quc t v khu vc. c im: + Cc doanh nghip xut khu lao ng Vit Nam s tuyn chn lao ng Vit Nam nhm thc hin cc hp ng kinh t, hp ng lin doanh_ lin kt gia Vit Nam v nc ngoi; + Cc yu cu v t chc lao ng, iu kin lao ng do doanh nghip xut khu lao ng Vit Nam t ra; + Cc doanh nghip xut khu lao ng Vit Nam c th trc tip tuyn dng lao ng hoc thng qua cc t chc cung ng lao ng trong nc; + Doanh nghip xut khu lao ng Vit Nam trc tip a lao ng i nc ngoi, qun l lao ng nc ngoi cng nh m bo cc quyn li ca ngi lao ng nc ngoi. V vy quan h lao ng tng i n nh; + C ngi s dng lao ng Vit Nam v lao ng Vit Nam u phi tun th theo quy nh ca php lut, phong tc tp qun ca nc ngoi. Lao ng Vit Nam i lm vic nc ngoi theo hp ng lao ng gia c nhn ngi lao ng vi ngi s dng lao ng nc ngoi. Hnh thc ny Vit Nam cn rt t v n i hi ngi lao ng phi c trnh hc vn, ngoi ng tt, giao tip rng, tm hiu r cc thng tin v i tc. 3. c im ca xut khu lao ng. a) Xut khu lao ng l mt hot ng kinh t ng thi cng l hot ng mang tnh x hi cao. Xut khu lao ng l hot ng kinh t tm vi m v v m. Ni xut khu lao ng l hot ng kinh t v n em li li ch cho c hai bn tham gia (bn cung v bn cu). tm v m bn cung l nc xut khu lao ng, bn cu l nc nhp
6

khu lao ng. tm vi m bn cung l ngi lao ng m i din cho h l cc t chc kinh t lm cng tc xut khu lao ng (gi tt l doanh nghip xut khu lao ng ), bn cu l ngi s dng lao ng nc ngoi. D ng gc no th vi t cch l ch th ca mt hot ng kinh t c bn cung v bn cu khi tham gia hot ng xut khu lao ng u nhm mc tiu l li ch kinh t. H lun lun tnh ton gia chi ph phi b ra vi li ch thu c c quyt nh hnh ng cui cng sao cho li nht. Chnh v th bn cnh cc quc gia ch n thun l xut khu hay nhp khu lao ng th cn c c nhng quc gia va xut khu va nhp khu lao ng. Tnh x hi th hin ch: d cc ch th tham gia xut khu lao ng vi mc tiu kinh t nhng trong qu trnh tin hnh xut khu lao ng th cng ng thi to ra cc li ch cho x hi nh gii quyt cng n vic lm cho mt b phn ngi lao ng, gp phn n nh v ci thin cuc sng cho ngi dn, nng cao phc li x hi, m bo an ninh chnh tr b) Xut khu lao ng l mt hot ng mang tnh cnh tranh mnh. Cnh tranh l quy lut tt yu ca th trng. Trong cnh tranh ai mnh th thng, yu th thua. V khi xut khu lao ng vn ng theo quy lut th trng th tt yu n phi chu s tc ng ca quy lut cnh tranh v mang tnh cnh tranh. S cnh tranh y din ra gia cc nc xut khu lao ng vi nhau v gia cc doanh nghip xut khu lao ng trong nc vi nhau trong vic dnh v thng lnh th trng xut khu lao ng. Cnh tranh gip cho cht lng ngun lao ng xut khu ngy cng c nng cao hn v em li li ch nhiu hn cho cc bn ng thi cng o thi nhng c th khng th vn ng trong vng xoy y. c) Khng c s gii hn theo khng gian i vi hot ng xut khu lao ng. Th trng xut khu lao ng vi mt quc gia xut khu lao ng cng phong ph v a dng bao nhiu th cng tt. N lm tng cc loi ngoi t, gim ri ro trong xut khu lao ng v n cng th hin kh nng cnh tranh mnh m ca quc gia . d) Xut khu lao ng thc cht cng l vic mua_bn mt loi hng ho c bit vt ra phm vi bin gii quc gia. S d vy v hng ho y l sc lao ng_ loi hng ho khng th tch ri ngi bn. Cn tnh cht c bit ca quan h mua_ bn c trnh by phn II.1 4) Cc nhn t nh hng n xut khu lao ng. a)Nhm nhn t khch quan. * iu kin kinh t chnhtr, tnh hnh dn s_ ngun lao ng ca nc tip nhn lao ng.
7

Cc nc tip nhn lao ng thng l cc nc c nn kinh t pht trin hoc tng i pht trin nhng trong qu trnh pht trin kinh t ca mnh h li thiu ht nghim trng lc lng lao ng cho mt hoc mt vi lnh vc no . V th h c nhu cu tip nhn thm lao ng t nc khc. S thiu ht lao ng cng ln trong khi my mc cha th thay th ht c con ngi th nhu cu thu thm lao ng nc ngoi l iu tt yu. Ngoi ra, xut khu lao ng cn chu nhiu tc ng t s pht trin kinh t c n nh hay khng ca nc tip nhn. Nu nn kinh t c nhng bin ng xu bt ng xy ra th hot ng xut khu lao ng cng s gp rt nhiu kh khn. Chnh tr cng nh hng ti xut khu lao ng. Nu nc tip nhn c tnh hnh chnh tr khng n nh th h c th cng khng c nhu cu tip nhn thm lao ng v nc xut khu lao ng cng khng mun a ngi lao ng ca mnh ti . S cnh tranh ca cc nc xut khu lao ng khc S cnh tranh ny mang tc ng hai chiu. Chiu tch cc: thc y hot ng xut khu lao ng ca nc mnh khng ngng t nng cao cht lng hng ho sc lao ng tng tnh cnh tranh trn th trng, to ra s pht trin mi cho hot ng xut khu lao ng. Chiu tiu cc: cnh tranh khng lnh mnh hoc tnh cnh tranh yu s b o thi. iu kin giao thng vn ti, thng tin lin lc gia quc gia xut khu lao ng v quc gia tip nhn. Nu nhng iu kin ny tt s gp phn lm gim chi ph trong hot ng xut khu lao ng cng nh thun li trong qu trnh a lao ng i v nhn lao ng v. V th hot ng xut khu lao ng s din ra thng xuyn v mnh m hn. b) Nhm nhn t ch quan. Bao gm h thng cc quan im, chnh sch v ch trng ca nh nc v hot ng xut khu lao ng. Nu coi trng xut khu lao ng, xc nh ng v tr ca n trong pht trin kinh t_ x hi s to iu kin thun li cho hot ng xut khu lao ng v ngc li. ng thi vi qu trnh ny th cng tc t chc thc hin, kim tra, gim st vic thc hin cng nh hng khng nh n hiu qu ca hot ng xut khu lao ng. 5) Ri ro v hn ch trong xut khu lao ng. a) Ri ro trong xut khu lao ng. Ri ro trong xut khu lao ng l nhng bin c bt ng khng may xy ra gy thit hi cho cc bn tham gia xut khu lao ng. Ri ro trong xut khu lao ng c pht sinh bi cc nguyn nhn sau: + T pha ngi s dng lao ng (i tc nc ngoi).
8

Khi ngi s dng lao ng khng may lm n thua l, b ph sn, dn n phi ct gim nhn cng hay sa thi nhn cng th hp ng lao ng s b chm dt trc thi hn.Trong trng hp ny ngi b hi s l ngi lao ng v cc doanh nghip xut khu lao ng. Ngi lao ng b mt vic lm v phi tr v nc. C ngi th tch lu tin gp phn n nh cuc sng khi v nhng cng c ngi th li ri vo hon cnh n chng cht. Mt khc, c nhng trng hp do ngi s dng lao ng khng tr hoc nh mt h chiu ca ngi lao ng nn ngi lao ng khng th tr v nc, khin cho h tr thnh ngi nhp c bt hp php v phi chu bt c hnh pht no theo quy nh ca nc s ti. Cn cc doanh nghip xut khu lao ng, h phi chu chi ph pht sinh a ngi lao ng tr v nc cng nh tin n b cho nhng ngi lao ng ny do hp ng b ph v m khng phi do li ca ngi lao ng. Theo tho thun s tin s c bn s dng lao ng hon tr nhng nu h khng tr th cc doanh nghip xut khu lao ng cng kh m i c. Nu c khiu kin th th tc rt rm r do s kin pht sinh vt ra ngoi bin gii quc gia v chi ph rt tn km. V th, cc doanh nghip xut khu lao ng thng chu thit. Khi ngi s dng lao ng c tnh thc hin khng nghim tc hp ng k nh ct gim tin lng, ct gim cc li ch ca ngi lao ng nh: bo him x hi, bo him y t,..; nh p cng nhn, bc lt cng nhn mt cch qu ng dn n tnh trng mu thun gia ngi lao ng v ngi s dng lao ng. Hu qu l, ngi lao ng s b vic hoc b sa thi. Trong trng hp ny ngi lao ng v doanh nghip xut khu lao ng b thit hi. + T pha ngi lao ng. Cc ri ro t pha ngi lao ng ch yu l do ngi lao ng thc km, nhn thc km t ph v hp ng (b vic lm) ra lm ngoi cho cc cng ty t nhn vi mc thu nhp cao hn. Trong trng hp ny ngi s dng lao ng v doanh nghip xut khu lao ng s b thit hi. Ngi s dng lao ng s b thit hi nng n nu s lng ngi lao ng b vic nhiu v nht l trong cng mt lc. iu c th dn ti s nh tr sn xut, gy tm l hoang mang cho nhng ngi lao ng nc ngoi khc cn li ang lm vic, to d lun khng tt trong x hi nc s ti nh hng n uy tn ca ngi s dng lao ng. Vi doanh nghip xut khu lao ng iu trc tin h phi gnh chu l s mt uy tn vi i tc v thm ch l nguy c mt th trng xut khu lao ng. Tip theo l s thit hi v ti chnh bao gm: chi ph a ngi lao ng v nc, chi ph tm kim lao ng (nu lao ng b trn, do nc s ti tin hnh v yu cu doanh nghip xut

khu lao ng phi hon tr). Nu tnh trng ny ko di doanh nghip xut khu lao ng c th b ph sn hoc b thu hi giy php xut khu lao ng. + T pha doanh nghip xut khu lao ng. Ri ro pht sinh ch yu l do doanh nghip xut khu lao ng l cc doanh nghip ma ngha l hot ng khng h c s cho php ca cc c quan chc nng. Thc cht hnh vi ca cc doanh nghip ny l li dng s c tin ca ngi lao ng, s thiu thng tin v lnh vc xut khu lao ng v c bit l kht vng mun i i ca ngi lao ng la o. Trong trng hp ny ngi b hi trc tip l ngi lao ng. H b thit hi v ti chnh nng n (v s tin np i xut khu lao ng ln ti hng chc triu ng Vit Nam) thm ch c nhng ngi lao ng phi tr gi c bng tnh mng, nhn phm. Chnh ph Vit Nam v chnh ph nc s ti c th b hi mt cch gin tip trong vic gii quyt hu qu. Bn cnh cng c nhng doanh nghip xut khu lao ng c cp giy php ri nhng hot ng khng hiu qu nhn tin ca ngi lao ng song li khng tm kim c th trng a h i. Trng hp ny ngi lao ng cng b thit hi v ti chnh song khng nhiu nh trng hp trn. b) Hn ch trong hot ng xut khu lao ng. Hn ch trong hot ng xut khu lao ng: l nhng yu km cn tn ti trong hot ng xut khu lao ng v cn c khc phc. Hn ch trong xut khu lao ng c th do nguyn nhn ch quan hoc khch quan nhng c th nh gi n thng qua: Sc cnh tranh trong hot ng xut khu lao ng. Mun ni ti kh nng tham gia v chim lnh th trng xut khu lao ng. N li c o bng: cht lng v k lut lao ng ca ngi lao ng. Cht lng lao ng bao gm: + Trnh , tay ngh: kin thc, k nng, hiu bit m ngi lao ng c o to trc khi i cng nh kh nng tip thu cng ngh mi ca ngi lao ng. + Trnh ngoi ng: kh nng ni, nghe thm ch l c, vit ngoi ng ca nc s ti. + Sc kho: chiu cao, cn nng, th trng, kh nng thch nghi vi mi trng mi ca ngi lao ng. Ngoi ra cn mt s yu cu ring tu theo ngh. K lut lao ng: l thc ca ngi lao ng trong vic tun th cc quy nh ti ni lm vic cng nh cc quy nh trong hp ng lao ng. Tnh a dng ca th trng xut khu lao ng. Cng tc qun l hot ng xut khu lao ng ca nh nc.

10

L ton b h thng cc vn bn php quy, chnh sch lin quan n xut khu lao ng m nh nc ban hnh v vic tin hnh trin khai thc hin chng. 6. Cc ch tiu nh gi hiu qu ca hot ng xut khu lao ng. Ngi ta dng rt nhiu cc tiu thc khc nhau nh gi hiu qu ca hot ng xut khu lao ng. Bi vit s dng hai ch tiu c bn sau: Hiu qu v kinh t L nhng li ch vt cht m cc ch th ca nc xut khu lao ng (nh nc, doanh nghip xut khu lao ng, ngi lao ng) nhn c thng qua hot ng xut khu lao ng. C th nh sau: + Vi ngi lao ng: l thu nhp sau thu v cc hng ho c gi tr c th gi v nc. + Doanh nghip xut khu lao ng: l li nhun t hot ng xut khu lao ng. + Nh nc: l ngun ngoi t thu v. Hiu qu v x hi L tt c nhng li ch phi vt cht c th c c trc tip qua hot ng xut khu lao ng hoc pht sinh t hiu qu kinh t ca hot ng xut khu lao ng nhm m bo cho x hi n nh, phn vinh, hnh phc. Biu hin: + Kh nng m bo cuc sng cho ngi lao ng; + Kh nng gii quyt cng n vic lm; + Mi quan h giao lu hp tc vi nc bn. V mt s cc kha cnh khc lin quan n phc li x hi.
IV. HI NHP KINH T QUC T

1. Khi nim Hi nhp kinh t quc t l s gn kt nn kinh t ca mi quc gia vo cc t chc hp tc kinh t khu vc v ton cu, trong mi quan h gia cc nc thnh vin c s rng buc theo nhng quy nh chung ca khi. (Gio trnh Kinh t quc t, trang 235). 2. Nhng thi c v thch thc hi nhp kinh t quc t em li. Bn cht ca hi nhp kinh t quc t l s m ca nn kinh t, n nhn nhng lung gi mi t bn ngoi vo, kch thch cc yu t, iu kin trong nc pht trin kinh t. Nhng c hi v thch thc m hi nhp kinh t quct em li cho cc quc gia thnh vin ca n l:

11

+ Hi nhp kinh t quc t l qu trnh xo b tng bc, tng phn ca ro cn v thng mi v u t gia cc quc gia. + Hi nhp kinh t quc t to iu kin m rng th trng ngoi nc, khi thng cc ngun lc trong v ngoi nc pht trin kinh t. + Hi nhp kinh t quc t l c hi vn ln ca cc quc gia ang v km pht trin. Thng qua qu trnh hi nhp kinh t quc t cc quc gia ny pht huy ti u cc li th so snh ca mnh ng thi cng tip nhn cng ngh tin tin, phng php qun l hin i trn th gii. + Hi nhp kinh t quc t l qu trnh hp tc pht trin nhng ng thi cng l qu trnh u tranh rt phc tp ca cc quc gia (nht l cc quc gia cha pht trin) bo v li ch ca mnh, chng li s p t phi l ca cc cng quc mnh. + Hi nhp kinh t quc t cng thc y cc doanh nghip trong nc khng ngng i mi nng cao tnh cnh tranh trn th trng. Cc quc gia d l cng quc kinh t hay km pht trin nhng trong xu hng chung th u hi nhp vo nn kinh t quc t. S hi nhp em li c nhng thi c v thch thc cho nhng quc gia ny. Quc gia no bit nm ly thi c, tn dng thi c ng thi bit ng u, i ph vi nhng thch thc th quc gia y t s mnh. 3. Hi nhp kinh t quc t l xu hng tt yu khch quan. Tht vy, khi m hin nay nn kinh t ca cc quc gia trn th gii c mi lin h ph thuc ngy cng cht ch th s lin kt, hi nhp gia cc quc gia ny l iu hon ton tt yu. Qu trnh din ra ngy cng mnh m di tc ng ca xu th ton cu ho, khu vc ho, quc t ho nn kinh t v s phn cng lao ng quc t din ra ngy cng su. Trong thi i mi ny khng th c mt quc gia no li tn ti c nu khng c bt c mt s lin h no vi th gii bn ngoi v cng khng c quc gia no c nn kinh t pht trin m li khng c nhiu s lin kt hp tc vi cc quc gia khc. Hi nhp l quy lut tt yu khi lc lng sn xut ngy cng pht trin. Chnh v th, trong thi i mi ny hi nhp kinh t quc t l xu hng tt yu khch quan.
V. MI QUAN H GIA XUT KHU LAO NG, GII QUYT VIC LM, HI NHP KINH T QUC T.

Nh trnh by trn, xut khu lao ng l mt bin php gii quyt vic lm cho ngi lao ng. Nhng chng ta cng cn lu rng vic tin hnh xut khu lao ng hin nay bc sang mt thi k mi_ thi k xut khu lao ng chu s tc

12

ng ca qu trnh hi nhp kinh t quc t. Qu trnh ny s to ra nhng thun li v c nhng kh khn cho cng tc xut khu lao ng. V th, cn c nhng chin lc, chnh sch v bn php c th cho xut khu lao ng. V chng ta cng cn khng nh rng: ba phm tr trn c mi quan h rt cht ch, khng th tch ri. Gii quyt vic lm trong giai on hi nhp kinh t quc t t ra nhng yu cu, nhng thch thc khng ging giai on trc. Ngi lao ng khng ch cn c vic lm, c thu nhp sng m cn c nhng mi trng lm vic m bo s an ton, tnh mng, sc kho cho h; cn c nhng phc li x hi m h s nhn c thng qua qu trnh lao ng. V xut khu lao ng vi t cch l mt gii php to vic lm s phi c nhng bc i nh th no p ng c nhng yu cu trn. Ngc li, trong qu trnh hi nhp kinh t quc t s di chuyn t do lao ng quc t s din ra mnh m hn v c th l nguy c y cao s mt vic lm ca ngi lao ng trong nc, to sc p vic lm tng ln. Tuy vy, hi nhp kinh t quc t cng cn c th to ra nhiu c hi vic lm cho lao ng trong nc, to iu kin thun li cho xut khu lao ng gp phn gii quyt vic lm. Tm li, gia xut khu lao ng, gii quyt vic lm, hi nhp kinh t quc t lun c mi quan h tc ng qua li v mang tnh bin chng.

13

CHNG II THC TRNG XUT KHU LAO NG VIT NAM

A_ Tnh hnh lao ng v vic lm Vit Nam trong thi gian qua.
Trong giai on 1986-1999 tng s vic lm tng gn 10 triu ring nm 1999 t 36 triu vic lm. Nh vy, tc tng vic lm t 2,31%/nm, bnh qun mi nm c hn 700 nghn vic lm mi c to ra. Vic lm mi l s vic lm tng ln tuyt i bnh qun mt nm. Bng 1: Vic lm v tc tng vic lm 1986-1999. Tng s vic lm(triu) 1986 1990 1999 Mc tng nm(86-99) Tng s(ngn) Tc (%) hng 702 2,31 422 1,95 53 1,34 227 4,8 Nng-lmng nghip 19 21,9 24,9 Cng nghip, XD 3,6 4,2 4,3 3,5 4,2 6,6

Chung 26,1 30,3 35,8

Dch v

Ngun: B lao ng- thng binh v x hi. Trong giai on ny nn kinh t c tc tng trng kh cao nhng tc chuyn dch c cu vic lm kh chm. S vic lm c to thm vn tp trung ch yu khu vc nng nghip. Bng 2: C cu lao ng theo ngnh kinh t 1985-1999. n v: % Nm Chung Nnglm-ng nghip 72,9 72,2 69,0 Cng nghip, xy dng 13,6 13,9 12,1 Dch v

1985 1990 1999

100 100 100

13,1 13,9 19,0

Ngun: b lao ng- thng binh v x hi. Theo s liu thng k ca b lao ng- thng binh v x hi, nm 2000 c nc c 38,883 triu lao ng (t 13 tui tr ln) v 2/3 trong s ny l khu vc nng thn. S ngi lao ng trong tui lao ng c vic lm chim t l cao (93% trong tng s).

14

Trong mt thi gian di t l lao ng n lun l 50-52% tng s lao ng nhng nm 2000 gim xung cn 48%. Cng theo thng k ca b lao ng- thng binh v x hi nm 2001 c nc c 60,7% lc lng lao ng k khai ngh nghip chnh l nng nghip (chn nui, nui trng thu sn, lm nghip); dch v l 20,5%; cng nghip l 14,1%. Bng 3: Bng t l tht nghip. n v: % Nm C nc H ni 1998 6,85 9,09 1999 7,4 10,31 73,49 2000 6,44 7,95 72,86 2001 6,2 7,4 74,4

T l 71,13 sdng TGLV KVNT

Ngun: b lao ng-thng binh v x hi: s liu thng k lao ng v vic lm 962000 Khu vc nng thn vn tp trung ch yu lc lng lao ng nhng trong s ch c 1/10 lao ng l thuc din hng lng s cn li l nhn cng trong gia nh ngay c khu vc thnh th con s ny cng cha y 50%. Theo iu tra dn s- ngun lao ng nm 2001 th dn s t 15 tui tr ln c vic lm thng xuyn chia theo thnh phn kinh t nh sau: Bng 4: Dn s c vic lm chia theo thnh phn kinh t. Thnh phn KT Nh nc Tp th S lao (ngi) 3769151 6144862 ng T l trong tng s lao ng (%) 10 16,32 3,61 69,14 0,94

T nhn v hn 1361376 hp C th FDI 26048291 353750

Ngun: b lao ng-thng binh v x hi. Kt lun: So vi cc nc trong khu vc th t l tht nghip ca Vit Nam tng i cao. Khu vc nng thn vn l khu vc thu ht ch yu lc lng lao ng v l khu vc to ra c nhiu vic lm mi cho ngi lao ng. Nhng thc t iu tra cng

15

cho thy t l s dng thi gian lm vic khu vc ny cha cao ch chim khong hn 70%. V l mt s lng ph ngun lao ng. Mt khc, thu nhp khu vc ny cn thp li ch yu lm cng cho h gia nh mnh nn cuc sng ca ngi lao ng cha c ci thin l my. Chnh bi vy, gii quyt vic lm cho i tng l lao ng nng thn l iu cn lm trc ht. V xut khu lao ng l mt trong nhng bin php c p dng.

B_ Xut khu lao ng Vit Nam thi k 1980- 2003.

Trc tnh trng sc p vic lm c nhng tc ng xu khng nh ln nn kinh t, ln i sng x hi ca qun chng nhn dn v nhiu kha cnh khc, ng v Nh nc ta c rt nhiu ch trng, chnh sch, bin php gii quyt vic lm cho ngi lao ng nhm gim bt sc p v vic lm.Tuy cha xo b c sc p v vic lm nhng chng ta cng t c nhng kt qu ng ghi nhn. ng gp vo trong c phn khng nh ca cng tc xut khu lao ng. Cng bng m ni, ngay t u d xc nh xut khu lao ng l mt bin php quan trng gii quyt vic lm nhng ng v Nh nc ta vn cha nhn thc ng n hon ton v n. Ch n khi xut khu lao ng c tin hnh v em li cc kt qu tt p th nhn thc ca ng v Nh nc ta dn dn thay i v coi n nh mt bin php chin lc trong gii quyt vic lm v pht trin kinh t t nc. S chuyn bin trong nhn thc cng dn n s ban hnh hng lot cc chnh sch, s ni lng, to iu kin cho hot ng xut khu lao ng. Nh vy m trong nhng nm gn y c th ni hot ng xut khu lao ng ang trn ng khi sc. Chng ta c th phn chia xut khu lao ng thnh hai chng ng c bn sau: + Giai on t 1980 n 1990 + Giai on t 1991 n 2003. S d phn chia nh trn v xut khu lao ng trong hai giai on trn c nhng c trng c bn rt khc bit. Giai on t 1980-1990: l giai on xut khu lao ng c s bao cp hon ton ca nh nc, do chnh nh nc tin hnh v hu nh khng chu s tc ng ca th trng. Giai on 1991-2003: l giai on xut khu lao ng chu s tc ng ca th trng, ch th tham gia ch yu trong vic a ngi lao ng i lm vic nc ngoi khng phi nh nc m l cc doanh nghip xut khu lao ng. Phn chia nh vy cho thy con ng trng thnh, pht trin ca xut khu lao ng Vit Nam cng ng thi phn nh bi cnh kinh t x hi ca Vit Nam v quan im ch trng ca ng, nh nc ta trong tng thi k.
I. TNH HNH XUT KHU LAO NG

1. Giai on 1980 n 1990.

16

T u nm 1980 chnh ph ra quyt nh Q 46/ CP ngy 11/02/1980 v vic a cng nhn v cn b i bi dng nng cao trnh v lm vic c thi hn cc nc x hi ch ngha. Trong khun kh hp nh v ngh nh th k kt gia nc ta v cc nc x hi ch ngha ng u (Lin X, CHDC c, Bungari, Tip Khc) ta a c 277183 lao ng v chuyn gia i lm vic nc ngoi, bnh qun mi nm a c khong 2,5 vn lao ng. Lao ng c ngh chim khong 42%, lao ng khng c ngh chim 58%. c bit nhng nm 1988, 1989, 1990 lao ng khng c ngh chim khon 70%. a s lao ng trc khi i khng qua o to, bi dng. Lao ng sang cc nc ng u ch yu l lao ng trong lnh vc xy dng, k thut. Lao ng c b tr lm vic ti nh my, x nghip theo hnh thc i, n v, on, vng v c o to ngh theo hnh thc km cp trong sn xut ti x nghip ca bn. Nc bn b tr s dng, t chc, chu chi ph o to hon ton vi ngun lao ng do ta cung ng. i tng c a i thng l cn b, cng nhn, b i xut ng v con em ca cc cn b cng nhn vin ang cng tc. Ngi lao ng khng phi tr bt c mt khon chi ph no do c nh nc bao cp. Cc c quan qun l nh nc phi lm tt c t m phn k kt n phn b ch tiu tuyn lao ng, khm sc kho, kim tra h s, lm th tc xut cnh, bin ch lc lng lao ngc tuyn thnh cc n v a i, thu ti chnh. Do c tuyn chn, gio dc k trc khi i li c qun l cht ch nc ngoi nn lao ng Vit Nam c nc bn tin dng v nh gi cao. Trong thi k ny chng ta cng t chc a lao ng sang lm vic Trung Phi ch yu di hnh thc hp tc chuyn gia trong lnh vc y t, gio dc, ti chnh mt s nc nh: ngola, Angieri, Modmbich, Cngg. Ti khu vc Trung ng chng ta cng a lao ng i lm vic trong cc lnh vc cng nghip, xy dng. Trung ng l khu vc bao gm mt s nc TY NAM V BC PHI tri di t Libia n Afganistan gm ch yu cc nc theo o Hi, chim 2/3 ngun du m ca th gii. Nm 1980 Vit Nam bt u a lao ng sang Iraq thng qua hip nh chnh ph gm c gn 20.000 lt lao ng Vit Nam lm vic ti cc cng trnh thu li ln. Do chin tranh vng Vnh s lao ng ni trn phi tr v nc. c trng ca giai on ny l: s hp tc lao ng mang tnh cht tng tr, gip ln nhau gia cc nc l thnh vin ca khi SEV (Hi ng tng tr kinh t). V th xut khu lao ng t chu tc ng ca th trng, tnh cnh tranh khng cao v ni chung hiu qu kinh t cha cao. 2. Giai on 1991 n 2003.
17

Bt u t giai on ny chnh ph Vit Nam c nhng nhn thc mi m hn, ng n hn v xut khu lao ng. Ch th 41_CT/ T(22/9/1998) khng nh: Xut khu lao ng v chuyn gia l mt hot ng kinh t x hi gp phn pht trin ngun nhn lc, gii quyt vic lm, to thu nhp v nng cao trnh tay ngh cho ngi lao ng, tng ngun thu ngoi t cho t nc, cng vi cc gii php gii quyt vic lm trong nc l chnh, xut khu lao ng v chuyn gia l mt chin lc quan trng, lu di, gp phn xy dng i ng lao ng cho cng cuc xy dng t nc trong thi k CNH, HH. Mt khc, cng vi s chuyn bin tnh cht ca nn kinh t t k hoch ho tp trung sang nn kinh t th trng nn c trng ca xut khu lao ng trong giai on ny l xut khu lao ng chu s tc ng ca quy lut th trng, mang tnh cnh tranh cao hn v chc chn s hiu qu hn nhiu. Cc kt qu t c ca xut khu lao ng trong giai on ny l: a) S lng lao ng c a i lm vic c thi hn nc ngoi v s th trng xut khu lao ng. Trong thi gian qua chng ta a c tng s 279.008 lao ng i lm vic ti 46 quc gia v vng lnh th. Chng ta c bng sau: Bng 5: S lng lao ng i lm vic nc ngoi. Tng so vi nm trc(%) ---20,59 388,89 133,1 8,88 25,97 45,89 -33,73 78,19 44,28 14,93 27,52 62,6 46 46 27 38 40 15 12 Th trngXKL

Nm 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Tng

S lao ng(ngi) 1.020 810 3.960 9.230 10.050 12.660 18.470 12.240 21.240 31.468 36.168 46.122 75.000 279.008

18

Ngun: Tng hp t nhiu ngun. Qua bng trn chng ta c th nhn thy mt s im mc quan trng trong hot ng xut khu lao ng ca Vit Nam trong giai on va qua. Nm 1992, 1998 t l tng s lao ng c a i lm vic c thi hn nc ngoi so vi nm trc u st gim mt cch nghim trng. Lin h vi bi cnh kinh t trong nc, khu vc v th gii trong khong thi gian ta gii thch nh sau: + Cui thp k 80 u thp k 90 sau s sp ca Lin X, hng lot cc nc XHCN ng u cng lin tip sp . Sau bin c chnh tr ny tt c lao ng nc ngoi cc nc ny u phi tr v nc trong c lao ng Vit Nam. Mt khc, t trc cho n thi im Lin X v cc nc ng u vn l th trng xut khu lao ng truyn thng ca Vit Nam nn khi xy ra bin c ny Vit Nam thc s ri vo tnh th b ng trong c vic gii quyt vic lm, n nh i sng cho ngi lao ng v nc v vic tip tc duy tr hot ng xut khu lao ng. V th s lao ng c a i lm vic nc ngoi nm 1992 ch dng li con s 810 ngi. + Nm 1997 din ra cuc khng hong ti chnh tin t khu vc chu m u tin l ThaiLan. Cuc khng hong ko theo n l s sp , tr tr nn kinh t ca cc nc trong khu vc, lm gim nhu cu nhp khu lao ng nc ngoi ti cc nc ny. Bng 2: nh hng ca cuc khng hong khu vc ti mt s nc chu . Nc, lnh th T l tng trng T l GDP(%) nghip(%) 95-97 Nht Bn 2 1998 2,0 1997 3,4 sch tht S gim gi S lao Chnh iu chnh v ng ng tin lao ng nc 1998 6/97-5/98 ngoi 4,3 1354 +Duy tr c/t TNS. +G/hn H v T H/ch nhp l/ ph thng 210 2500 Tm dng Hi hng lao ng bt hp php

Singapo

7,8

2,5 <1,0 2,0

1,8 2,6 2,5

6,5 3,7

-19 (12/97) -55 (12/97) -48(1/98)

Hn Quc 7,2 Malaysia 8,6

19

i Loan

297

Nhp lao ng xd, dch v cc nc NA Hn ch

Hng Kng

5,00

3,5

2,9

4,0

Ngun: Nin gim thng k di dn chu . Nhng nm sau t l tng so vi nm trc c khi phc (93, 94) v ri li c xu hng gim dn. iu cho thy: + Th nht, chnh ph Vit Nam nhanh chng p dng cc bin php khc phc kp thi, nhy bn vi thi cuc chuyn t th b ng sang th ch ng. Trong thi gian ngn hot ng xut khu lao ng ca Vit Nam li nhanh chng i vo s n nh. + Th hai, hot ng xut khu lao ng thc s b yu t th trng chi phi ngha l ph thuc vo quan h cung- cu trn th trng, xut hin tnh cnh tranh gay gt vi cc nc xut khu lao ng khc, c bit l cc nc trong khu vc nh ThaiLan, Philippin, Indonexia. D vy, hot ng xut khu lao ng ca Vit Nam vn khi sc. Nm 2003 s lao ng c a i lm vic nc ngoi chim ti 26,88% tng s lao ng trong c giai on 1990-2003. V th trng xut khu lao ng: khng ngng c m rng v khai thc. T ch ch c 12 th trng nm 1992 ln ti 46 th trng vo nm 2003. Nhng kt qu cho thy trong tng lai hot ng xut khu lao ng Vit Nam s cn gt hi nhiu thnh cng hn na. b) C cu ngnh ngh, c cu lao ng. Hin nay lao ng Vit Nam i lm vic nc ngoi ang tham gia lao ng 30 nhm ngnh, ngh khc nhau nh: xy dng, c kh, in t, dt, my, ch bin thu sn, vn ti bin, nh bt hi sn, dch v, chuyn gia y t, gio dc, nng nghip, C th l: 45% lao ng lm trong lnh vc cng nghip nh, 26% trong lnh vc xy dng, 20% trong lnh vc c kh, 6% trong lnh vc nng nghip v ch bin thu sn, 3% trong lnh vc khc. T l lao ng c tay ngh l khong 65%; mt s nc nh Nht Bn, Libia t l ny t gn 100%. Cng vi s pht trin ca nn kinh t th nhu cu lao ng ph thng c xu hng gim v tng nhu cu lao ng c tay ngh (trc khi i lm vic nc ngoi c o to). Bng 6: Lao ng trong cc ngnh giai on 1991-1999.

20

Lnh vc Xy dng Dt may

S lao ng(ngi) 23.000 11.000

T l lao ng (%) 29,43 14,08 18,56 37,93 100

Thuyn vin, nh 14.500 c Cc ngh p/thng 29640 khc Tng 78140 Ngun: tng hp t nhiu ngun

Yu cu mt s ngnh ngh m cc nc nhp khu lao ng i hi. + Thuyn vin: cng lm vic cao d l thuyn trng hay thuyn vin, tim n nhiu yu t ri ro, i hi ngi thuyn vin phi c th lc tt, chu c sng gi, c tay ngh, c tc phong cng nghip v vn ngoi ng kh thc hin chnh xc mnh lnh ca thuyn trng. Thuyn vin Vit Nam ni chung cha p ng c nhng yu cu trn y. + Th xy dng: l loi lao ng nng nhc ch yu din ra ngoi tri, cng ngh v my mc xy dng kh hin i, t chc thi cng trn cng trng rt khoa hc, k lut lao ng nghim khc, tin cng khng cao, bnh qun 250 USD/ ngi/thng. Th lao ng xy dng Vit Nam kho lo, d tip thu cng ngh nhng tnh v k lut cao nn chim t l cao nht trong tng s lao ng b tr v nc. + Cng nhn nh my: lm vic trong cc nh my c trnh t ng v chuyn mn ho cao, i hi ngi lao ng phi c sc chu ng, cng lao ng cao, tnh bn b trong cng vic cao, thc k lut lao ng cao ho nhp vi cng nhn nc khc. Thu nhp bnh qun 500 USD/ngi/ thng _ bng 50-60% thu nhp ca cng nhn nc s ti. Lao ng Vit Nam nhm ny ni chung trnh k thut p ng c yu cu nhng trnh ngoi ng km, v k lut_ nhiu lao ng ph v hp ng b ra lm ngoi. + Lao ng gip vic gia nh: Yu cu ngoi ng tt giao tip hng ngy vi i tng phc v, phi s dng thnh tho cc dng c sinh hot, trung thc, tn ty vi cng vic. Lao ng Vit Nam lm vic trong lnh vc ny cha nhiu, mt phn do ngoi ng yu, mt phn do quan nim x hi Vit Nam my nm gn y mi coi gip vic gia nh l mt ngh. Tuy nhin lao ng Vit Nam trong lnh vc ny cng c nh gi kh cao. c) Th trng xut khu lao ng.
21

Nu nh giai on 1980-1990: Lin X v cc nc XHCN ng u l th trng xut khu lao ng truyn thng ca Vit Nam th n giai on 1991-2003 th trng li l: Hn Quc, Nht Bn, Lybia, CHDCND Lo. Cc th trng mi tim nng nh: i Loan, Malaysia. Th trng Trung ng v Chu Phi: ch yu l xut khu chuyn gia trong lnh vc nng nghip, y t, gio dc. Chng ta ang dn tin n cc th trng kh tnh nhng y sc hp dn nh M, Nga, Canada, Singapor, Hylap, CH Ailen. Sau y l tnh hnh c th v lao ng Vit Nam ti mt s th trng: Ti Trung ng. + Lybia: bt u c quan h hp tc vi Vit Nam trong lnh vc lao ng t nm 1990 thng qua hai hnh thc: Mt l, hp tc trc tip theo tho thun gia b quc phng hai nc. 1990-1994 a gn 2000 lao ng c kh v lp rp sang lm vic ti cc nh my ca Lybia. Nm 1994 s hp tc tm dng. Nm 1997 chng trnh hp tc c tip ni v trin khai vi quy m tnh n nm 2002 l 1000 ngi. Hai l, hp tc gin tip thng qua mt s cng ty ca Hn Quc, CHLB c, Hylap, Thy in, Manta, Ba Lan trng thu ti Lybia. T nm 1992-2002 c 9000 ngi lao ng trong 99% lm vic trong lnh vc xy dng, cn li l ngh khc. Thu nhp bnh qun khong 210 USD/ ngi/ thng. Ti th trng ny t xy ra cc vn vi ngi lao ng v c bit l khng c lao ng b trn ra lm vic ngoi hp ng. + Coet: bt u c quan h hp tc vi Vit Nam trong lnh vc lao ng t 1996. T 1996-2002 mi c 4 cng ty (VINACONEX, CONSTREXIM, OLECO, LOD) k kt v thc hin hp ng nhn thu xy dng trn 1000 bit th 2 tng, a c trn 200 lao ng i lm vic ti Coet. Tuy nhin, do i tc cha thc s nghim tc trong thc hin hp ng. Mt khc thi tit nng nng, vt liu cng qu nng so vi sc kho ca ngi lao ng Vit Nam, k thut khc xa vi Vit Nam,nn n nay y vn l th trng b ng. + Cc tiu vng quc rp thng nht (UAE): bt u c quan h hp tc vi Vit Nam trong lnh vc lao ng t nm 1995. Trong giai on 1995- 2002 Vit Nam a c trn 1000 lao ng i lm vic khu vc ny. S li tnh n nm 2002 l 500 ngi. Ngnh ngh ch yu l may mc, xy dng, phc v nh hng. Thu nhp ca cng nhn xy dng khong 180-280 USD/ ngi/thng, ngh may khong 150 USD/ ngi/thng. Ti chu . + Nht Bn: bt u c quan h hp tc vi Vit Nam trong lnh vc lao ng t nm 1992.
22

Hnh thc hp tc ch yu l thng qua chng trnh tu nghip sinh ngh v thc tp k thut cho php lao ng Vit Nam (gi l tu nghip sinh) tham gia thu nghip ngh v thc hnh ti cc x nghip va v nh ca Nht Bn. Th trng Nht Bn l th trng kh tnh v: th nht, ngi Nht t thin cm vi lao ng ng c nc ngoi nn c quy nh kh ngt ngho vi lao ng lm thu nc ngoi; th hai, c im ni bt ca th trng Nht Bn l ch nhn lao ng c tay ngh k thut t mt s c s sn xut cng nghip nh in t, xy dng, v lao ng phi c hc ting Nht trc khi i. Nhng th trng Nht Bn cng rt hp dn bi mc thu nhp cao. Mc lng cho ngi hc ngh Vit Nam nm u tin khong 700 USD/ thng, sau khi thi tay ngh l 800 USD/ thng. Khi lm thm gi ngi lao ng s c tr 150%so vi mc lng chnh. T nm 1992-2002: c 40 doanh nghip xut khu lao ng Vit Nam phi hp vi t chc hp tc lao ng quc t Nht Bn (JITCO) a c khong 10.000 lao ng sang Nht Bn tu nghip, ch yu trong lnh vc dt, may, c kh, xy dng phn b trn khp nc Nht. T nm 1994 theo tho thun v chng trnh tip nhn tu nghip sinh y t. Theo , hng nm Vit Nam a 15-20 ngi sang hc mt s trng y t Nht Bn. Sau khi tt nghip cc y t ny c lm vic 4 nm ti bnh vin Nht Bn v c hng lng + ch khc nh lao ng Nht Bn. Th trng Nht Bn t coi trng tm vc, ngn ng ca ngi lao ng nc ngoi nhng li rt cao tnh trung thc v k lut trong lao ng. Th nhng, lao ng Vit Nam sang tu nghip ti Nht ph v hp ng ra lm ngoi khng t gy tht hi v kinh t cho c hai bn v s mt uy tn cho pha Vit Nam. Trong tng lai do dn s Nht ang gi ho nn s c nhu cu rt ln v nhp khu lao ng nhng ch yu l cc lao ng c trnh k thut cao. + Hn Quc: chnh thc t quan h hp tc vi Vit Nam trong lnh vc lao ng t nm 1993 ch yu thng qua ch tu nghip sinh. Tnh n nm 2000 c 8 doanh nghip xut khu lao ng Vit Nam c php cung ng TNS cho Hn Quc. l: LOD, TRACIMEXCO, TRACODI, VINACONEX, OLECO, IMS, SULECO, SOVILACO a c tng s lao ng sang lm vic ti Hn Quc l 29.000 ngi chim khong 40% th trng xut khu lao ng ca Vit Nam k t khi thc hin theo c ch mi. Nm 1996 s lao ng a i t mc k lc con s 6.275 ngi. Nm 1996 S lao ng (ngi) 6275

23

1999 u 2000 2003

3700 5500 Trn 4000

Mc thu nhp bnh qun l 500. 000 WON/thng (trn 400USD/ thng theo t gi nm 2000: 1USD = 1.100 WON). Lao ng Vit Nam ti Hn Quc thng phi lm cc cng vic 3D (nng nhc, km hp dn, c hi) nn thu nhp thng khng cao. Vi cc TNS th trong 3 thng u ch c hng mc lng bng 60-70% lng chnh thc. Ngi lao ng nc ngoi trong c lao ng Vit Nam khng c hng cc quyn li v lao ng nh lao ng Hn Quc nn nhiu lao ng ph v hp ng ra lm ngoi. Nm 2003 c ti 14.000 lao ng Vit Nam l lao ng bt hp php. Theo ng Phm Tin Vn_ i bin lm thi i s qun Vit Nam ti Hn Quc khong 60% s lao ng Vit Nam ti Hn Quc ph v hp ng ra lm ngoi. + i Loan: bt u c quan h hp tc vi Vit Nam trong lnh vc lao ng t nm thng 11/1999. c trng ca th trng ny l c nhu cu rt ln i vi lao ng lm vic trong cc nh my, gip vic gia nh v khn h cng. Lao ng nc ngoi c hng cc quyn li gn nh lao ng trong nc, mc tin cng chnh lch khng nhiu. Thi hn hp ng lm vic i Loan l 2 nm, c gia hn hp ng 1 ln ti a khng qu 1 nm nhng chi ph mi gii rt cao khong 5-6 thng tin lng tit kim ca ngi lao ng. Tnh n nm 2000 c 139 doanh nghip Vit Nam chuyn doanh xut khu lao ng c php cung ng lao ng cho i Loan trong c 34 doanh nghip c php th im cung ng lao ng khn h cng v gip vic gia nh. Cng trong nm 2000 c 30/139 doanh nghip k kt c hp ng xut khu lao ng a c 6000 lao ng (3256 n) sang lm vic tp trung ngnh nh in t, may mc, dt, xy dng, thuyn vin nh c, ring khn h cng v gip vic gia nh l 1950 ngi. Trong nm 2000 c 306 lao ng b tr v nc trc thi hn chim 5,7% s lao ng a sang. Nguyn nhn 108 ngi (35,3%) v l do sc kho; 127 (41,5%) do ting Hoa km; 11 ngi (3,59%) vi phm k lut; 6 ngi (1,96%) do pha ch v cng ty mi gii khng chp nhn. T thng 11/1999 n 2002 c 26.500 lao ng phn b 28 ngnh ngh khc nhau trong lm vic sn xut ch to chim 50%, gip vic gia nh v khn h cng l 32%, thuyn vin la 7%. Thu nhp bnh qun l 250-300 USD/thng. Nm 2003: 1500 lao ng Vit Nam b bt gi v lm ngoi.

24

+ Malaysia: chnh thc hp tc vi Vit Nam trong lnh vc lao ng t cui thng 4/2002. y l quc gia c din tch bng din tch ca Vit Nam nhng dn s ch bng 1/3; tc tng trng kinh t t trn 8%/nm. Lut php Malaysia quy nh ngi lao ng nc ngoi Malaysia c hng s i x nh i vi lao ng bn x v tin lng v cc li ch khc. Thi hn hp ng l 3 nm, c th gia hn 5 nm i vi lao ng tay ngh thp v 6 nm vi lao ng tay ngh cao. Thu nhp bnh qun khong 200 USD/ thng. T thng 4 n thng 8/2002 a trn 4000 ngi i lm vic, tnh bnh qun mi thng a trn 1000 lao ng. T thng 4/2002 n cui 2003 c 70 doanh nghip c chnh ph cho php lm th im xut khu lao ng sang Malai a 70.000 lao ng i lm vic, ch yu l lao ng ph thng cho lnh vc xy dng, sn xut cng nghip, nng nghip v dch v. Nm 2003 a c 40.000 lao ng. u nm 2004, hn 700 lao ng Vit Nam trong ngnh xy dng b mt vic. c trng ca th trng ny l c nhu cu v lao ng c tay ngh v chuyn mn va phi, chi ph i li thp. Trong tng lai th trng Malai c th tip nhn ti 200.000 lao ng Vit Nam. Tm li, ta thy rng th trng xut khu lao ng ca Vit Nam tp trung ch yu mi ch khu vc chu , cha pht trin c cc khu vc khc. Mt khc, ngay trn chnh th trng truyn thng ca mnh th t l lao ng Vit Nam trong tng s lao ng nc ngoi vn cn rt thp. d) Doanh nghip xut khu lao ng. Nm 1996 mi c 20 doanh nghip c cp giy php xut khu lao ng th n nm 2003 con s ny ln ti 156 trong c 15 doanh nghip chuyn xut khu lao ng, 141 doanh nghip ngnh ngh khc c b sung chc nng xut khu lao ng; cng trong s ny th c 85 doanh nghip thuc 19 b, ngnh, c quan trc thuc chnh ph, 57 doanh nghip thuc 31 tnh, thnh ph, 11 doanh nghip thuc 5 on th trung ng v 3 doanh nghip t nhn c lm th im xut khu lao ng. Cc cng ty c uy tn ln, ng gp nhiu cho hot ng xut khu lao ng ca Vit Nam trong thi gian qua nh: cng ty SONA, VIETRACIMEX ( thuc b GTVT), VINACONEX ( thuc b xy dng). Bn cnh cn tn ti nhiu doanh nghip hot ng cha hiu qu. Nm 2001, 1 doanh nghip b thu hi giy php do vi phm nghim trng ngh nh 152/CP v 4 doanh nghip do hot ng km hiu qu; nh ch hot ng ca 1 doanh nghip; khin trch, cnh co mt s doanh nghip; cng b hu giy php ht thi hn hot ng ca 7 doanh nghip. y ch l nhng con s thng k trn s sch, trn thc t cn tn ti rt nhiu doanh nghip hot ng trong lnh vc ny khng hiu qu nhng cha b khin
25

trch v cn rt nhiu doanh nghip ma m cc c quan qun l nh nc trong lnh vc ny cha nm r ht c. e) C ch ti chnh. Trong giai on u (1980-1990) ngi lao ng c s bao cp t pha nh nc v nc tip nhn lao ng nn vn ti chnh khng phi l mt sc p vi ngi lao ng. Nhng trong giai on ny (t 1991 tr i) khi xut khu lao ng chu s tc ng ca quy lut th trng th nh nc thi khng bao cp na. Thay vo nh nc ban hnh mt lot cc ngh nh v thng t hng dn ch ti chnh i vi ngi lao ng i lm vic nc ngoi trong phn nh r trch nhim thu chi ti chnh i vi ngi lao ng, cc t chc kinh t v ngha v ca h vi nh nc. Lut xem ra l hp l nhng vn thc hin n th cn gy nhiu bc xc, tn ti. Th nht, v li nhun nhiu t chc kinh t vn thu ph cao hn so vi php lut quy nh v d nhin ngi lao ng khng bit iu ny. Th hai, cha c mt c quan ti chnh no chnh thc ra i h tr v ti chnh cho ngi lao ng. Ngi lao ng mun vay vn th phi th chp rt ln ngn hng, s tin vay c cng ch bng 80% tng chi ph hp php ghi trong hp ng, th tc li rm r, li sut cao. Ni chung, cc th tc ca khu ti chnh cha to iu kin thun li cho ngi lao ng. Cung cp ti chnh cho ngi lao ng i lm vic nc ngoi cha phi l lnh vc quan tm ca cc ngn hng v qu tn dng.
II. LI CH V HN CH T XUT KHU LAO NG.

1.Li ch a) Hiu qu v kinh t. Xut khu lao ng l mt hot ng kinh doanh nn li ch v kinh t bao gi cng c t lm u. Li ch ca nh nc. Trong thi k 1980-1990 thng qua cc hip nh lin chnh ph, ngh nh th nh nc ta c tng s l 277.183 lao ng v chuyn gia i lm vic cc nc XHCN, trc tip thu v 263.062 triu ng (thi gi 1990) tc 482,1 triu rp phi mu dch. Ring s lao ng Iraq cui 1989 np ngn sch nh nc 4,1 triu rp v 9 triu USD. Bng7: S ngoi t thu v cho ngn sch nh nc. n v (triu ng) Nm Ngoi t thu v quy i ngVN

26

1989 1990 1991 1992 1993 1994 Tng

102.940 120.174 161.358 187.612 174.013 77.128 823.225

Ngun: Tng hp t nhiu ngun. Nu tnh bnh qun hng nm mc chi ph qun l cho mt lao ng i lm vic nc ngoi l khong 30 USD v mc thu v khong 36,7 USD th nh nc li 6,7 USD/ ngi/ nm. Nu hng nm chng ta a hng chc nghn thm ch hng trm nghn lao ng i lm vic nc ngoi th ngn sch nh nc s tng ln ng k. Li ch kinh t ca nh nc cn c th hin vic gim c hng chc t ng cho ngn sch nh nc do khng phi gii quyt vic lm cho nhng ngi lao ng i lm vic c thi hn nc ngoi v mt b phn nh nhng ngi n theo (nhng ngi gin tip c to vic lm nh nhng lao ng i xut khu). Li ch vi ngi lao ng. ng c ch yu thc y h i lm vic nc ngoi chnh l thu nhp cao. Theo cc con s thng k th thu nhp bnh qun ca ngi lao ng i lm vic nc ngoi bng 10-15 ln so vi thu nhp ca lao ng trong nc. Chng ta c th ly v d nh sau: Bng 8: Thu nhp ca lao ng nc ngoi ti mt s th trng. n v tnh: USD/ngi/ nm. Nht Bn Nc Ngh Laong ph thng Th mc Th hn Th dt Th may Khn h 4.800 4.800 2.640 3.042 6.000 7.200 6.000 6.000 3.042 5.292 4.800 4.800 3.065 3.065 Hn Quc Lybia i Loan

n, 6.000 6.000 7.200 6.000 6.000

Th in

27

cng Ngun: Tp ch th trng- gi c s 3-2001, trang 27. Nh vy, sau khi ht hn lao ng nc ngoi (thng l 2 nm) ngi lao ng c th tch lu c 70-80 triu ng vi lao ng ph thng v 200-210 triu ng vi lao ng c tay ngh . Trong giai on 1980-1990 s hng ho m ngi lao ng Vit Nam cc nc XHCN gi v cho gia nh c tr gi 720 t ng Vit Nam v cc nc khc l trn 7 triu USD. T nm 1991 n nay theo li pht biu ca th tng Phan Vn Khi ti hi ngh xut khu lao ng v chuyn gia hp ti H Ni ngy 10,11-9/2001 th tnh n nm 2001 thu nhp rng m ngi lao ng lm vic nc ngoi chuyn v nc l 1,2 t USD/ nm. Ring nm 2000 l 1,25 t USD trong 250 triu USD l ca ngi i lao ng xut khu theo cc hp ng mi v 1 t USD l do s lao ng c li lm vic v hot ng kinh t khc.. Nm 2002 con s ny l 1,4 t USD. Li ch vi doanh nghip xut khu lao ng. Cha c mt thng k c th no v li nhun ca cc doanh nghip hot ng trong lnh vc ny nhng qua bo co cho thy t sut li nhun bnh qun trn doanh thu ca hot ng xut khu lao ng mt s doanh nghip t 15-20%. Bng 9: S ngoi t thu v qua cc doanh nghip xut khu lao ng giai on 1991-1999. Nm 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Tng S ngoi t thu v (1.000USD) 2.500 6.800 15.800 43.100 77.900 100.800 129.200 148.300 150.800 675.200

Ngun: Tp ch thng mi s 15/2000, trang 6. Tm li, d mi bc vo hot ng xut khu lao ng c 24 nm_ mt thi gian qu t so vi kinh nghim hng chc nm ca cc nc trong khu vc nh Thai Lan, Indonexia, , song chng ta cng bc u gt hi c nhng thnh

28

cng nht nh. Du vy chng ta khng khi trn tr khi t cc kt qu trn ln bn cn so snh vi kt qu t c ca cc quc gia xut khu lao ng khc trong khu vc. V d: Philipin trong 2 nm 1997, 1998 lao ng i lm vic nc ngoi chuyn v nc gn 11 t USD (bng gi tr kim ngch xut khu ca Vit Nam nm 1999). b) Hiu qu v x hi. Trc ht l, xut khu lao ng gp phn gii quyt vic lm tm thi cho ngi lao ng. Trong giai on 1980-1990 gii quyt vic lm cho 3% lao ng trong tui lao ng (gn 27 vn ngi), trong gn 60% l cha c ngh v gn 4 vn l lc lng v trang ht hn phc v trong qun ng. Hai l, vi s tin tch lu c cng thm kinh nghim sn xut v tc phong cng nghip hc c ngi lao ng i lm vic nc ngoi sau khi tr v nc c th t to vic lm cho bn thn mnh v cho ngi khc. Ba l, mt iu d thy l thu nhp ca ngi lao ng i lm vic nc ngoi tng ln, gp phn ci thin, n nh i sng cho ngi lao ng v gia nh h. i sng nhn dn c n nh cng l nn tng cho s n nh ca x hi, gim bt t nn x hi. Bn l, thng qua xut khu lao ng gp phn lm tng cng mi quan h hu ngh v hp tc gia Vit Nam v cc nc trn th gii. Kt lun li, ta thy rng hiu qu kinh t l ci quan tm trc mt v gp phn to ra hiu qu x hi_ ci quan tm lu di. V hiu qu x hi mi l ci ch cui cng m chng ta theo ui.
III. NHNG HN CH V RI RO TRONG XUT KHU LAO NG V NGUYN NHN.

1. Hn ch. Sc cnh tranh ca hng ho sc lao ng Vit Nam cn km hn so vi cc nc kh + Cht lng lao ng: V sc kho: ni chung sc kho lao ng Vit Nam ph hp vi cng vic gip vic gia nh, lm vic trong nh my. Cn vi cc cng vic nh i bin, cng nghip xy dng nht l khu vc Trung ng th cha t yu cu. Nhiu lao ng khng chu ni iu kin lm vic nng nhc v iu kin thi tit khc nghit b v nc. V trnh tay ngh: cn kh km, cha p ng c yu cu ca ngi s dng lao ng. Lao ng nc ta hin nay tp trung ch yu lm cc cng vc lao ng ph thng v cc cng vic c hm lng k thut thp v th thu nhp ca ngi lao ng
29

thng khng cao. V d: mun vo lm vic Nht Bn, Hn Quc chng ta phi a lao ng i vi danh ngha l TNS v nhng nc ny cha cho php nhp khu lao ng khng c trnh chuyn mn hay trnh chuyn mn thp. H ch nhn nhng lao ng c trnh k tht cao. y cng l tht thi vi lao ng Vit Nam v TNS khng c hng ch i ng v lng bng ngang bng lao ng. Hy so snh vi n , hng nm s lao ng i lm vic nc ngoi khng nhiu nhng chuyn v trong nc mt s tin khng l l 11 t USD/nm l do lao ng ca h ch yu lm vic trong lnh vc k thut cao, cng ngh cao. V trnh ngoi ng: rt km. Nhiu tranh chp lao ng xy ra cng bt ngun do ngi lao ng khng hiu ca ngi s dng lao ng bi s bt ng ngn ng. Nhiu lao ng b tr v nc trc thi hn do khng t yu cu v trnh ngoi ng. C th ni nu ngi lao ng khng bit mt t g v ngoi ng th khng th a i lm vic nc ngoi c. + K lut lao ng: lao ng Vit Nam c ting l cn c, chu kh, thng minh nhng cng c bit n vi ting tm l k lut lao ng km bi t l lao ng b trn, ph v hp ng kh cao gy thit hi cho ngi s dng lao ng. M cc nc cng nghip k lut lao ng l vn rt c coi trng. Nguyn nhn ca vn trn bt ngun t ch: i tng c a i lm vic nc ngoi a phn l lao ng nng thn. Nhng lao ng ny phn ln l cha qua mt lp o to chnh quy no v ngh c. Cuc sng lm ngh nng mt nc cn km pht trin nh Vit Nam v tnh hnh thnh nn trong h tc phong chm chp, lm liu, thiu s gn b trong hp tc lao ng, thiu hiu bit v sn xut cng nghip. Nhiu ngi trong s h cn cha hc ht ph thng. Mt khc, nhng lao ng ny hu ht u c cuc sng rt kh khn, khi i lm vic nc ngoi lun mang trn vai gnh nng thu nhp rt ln nn h thng bt chp tt c min l kim c tin cao. Th trng xut khu lao ng cn ngho nn. Hin nay s nc tip nhn lao ng Vit Nam ln ti 46 quc gia v vng lnh th nhng ch yu li l cc quc gia trong khu vc ng Nam , Trung Bc , Trung ng, mt s nc Bc Phi. Th trng chu u v chu M l nhng th trng rt hp dn song chng ta cha tip cn c nhiu nu khng ni l qu t. y mi chnh l nhng th trng em v cho Vit Nam ngun ngoi t ln. Nguyn nhn: do chng ta thiu thng tin v th trng lao ng nc ngoi; thiu s qung b, tip th hng ho sc lao ng Vit Nam trn trng quc t. Mt khc, trn thc t cht lng hng ho sc lao ng Vit Nam cn thp li mi xm nhp vo

30

trong lnh vc ny nn cc th trng tim nng u c i th dy dn kinh nghim hn nhiu. Cng tc qun l xut khu lao ng cn yu km. + Trong thi gian qua, cha c s phi hp cht ch gia cc c quan chc nng qun l nh nc v xut khu lao ng cp nh nc vi cc c quan cp a phng v cc doanh nghip hot ng trong lnh vc ny. Chnh v th, cc c quan qun l cha nm r tnh hnh hot ng c th ca cc doanh nghip xut khu lao ng. T , c phng hng ch o hay s chn chnh kp thi cng tc xut khu lao ng t hiu qu cao hn. + Cc c quan chc nng c thm quyn trong lnh vc ny cha t chc vic cung cp mt cch c h thng thng tin th trng lao ng nc ngoi lm c s cho hot ng hiu qu ca cc doanh nghip cng nh ph cp hiu bit cho ngi dn v xut khu lao ng. + Cc chnh sch, vn bn v xut khu lao ng cha bm st thc t v thng i sau thc t. + Th tc xut cnh v cc th tc khc c lin quan thng rm r, phc tp gy mt nhiu thi gian v tin ca. + Cng tc trin khai thc hin, kim tra, thanh tra hot ng xut khu lao ng c tin hnh cha thc s nghim tc v c hiu qu. Nguyn nhn: do s tn ti ca cc t tng qun l li thi nh quan liu, ch quan, nng vi, n nang ca cc cn b qun l; do s thiu knh ph v s nhn thc cha r rng v tm quan trng ca cng tc qun l xut khu lao ng. 2. Ri ro trong xut khu lao ng. Trong thi gian trn s ri ro trong hot ng xut khu lao ng bt ngun t pha ngi s dng lao ng khng nhiu m ch yu li l t ngi lao ng. iu ny cng cho thy tnh hnh kinh t ca nc tip nhn lao ng kh n nh. Tuy nhin, u nm 2004 va qua mt ri ro khng may xy ra vi lao ng Vit Nam: hn 700 cng nhn trong lnh vc xy dng Malaysia b mt vic lm. Cng trong thi gian trn th t l lao ng Vit Nam ph v hp ng ra lm ngoi tuy khng ln nhng cng khng phi l nh, c bit l th trng Nht Bn v Hn Quc. S v la o a ngi lao ng i lm vic c thi hn nc ngoi tng ln v c s v v tnh nghim trng.

31

CHNG III CC GII PHP NHM NNG CAO HIU QU CA HOT NG XUT KHU LAO NG

I, QUAN IM V HI NHP KINH T QUC T, XUT KHU LAO NG NHM GII QUT VIC LM .

Hi nhp kinh t quc t v xut khu lao ng l qu trnh tt yu ca bt c mt quc gia no. Vit Nam tham gia vo qu trnh y trong rt nhiu lnh vc trong c lnh vc hp tc lao ng quc t. Xut khu lao ng l mt trong nhng kha cnh ca lnh vc hp tc lao ng quc t. Khng phi lc no hi nhp cng em li thun li, v cng khng phi lc no cng gy ra nhng kh khn. Vn l ch phi bit tm ra c hi, nm ly c hi, s dng trit c hi. Nhng hi nhp phi lun nh mt nguyn tc: ho nhp nhng khng ho tan. Hiu nguyn tc trong xut khu lao ng c ngha l lm sao ngi lao ng i lm vic c thi hn nc ngoi sau khi ht hn u sn sng tr v nc, u nhanh chng bt nhp vi cuc sng, vi bi cnh kinh t- x hi cu nc mnh v sn lng em nhng kin thc, kinh nghim m mnh c c phc v cho t nc. Mun xut khu lao ng thc s c hiu qu th trc tin cn nhn thc ng n v n. Sau na cn c cc k hoch pht trin di hn hay cc chin lc xut khu lao ng, trong phi xc nh r i tng c a i xut khu lao ng, th trng xut khu lao ng cn hng ti trong tng giai on v cc bin php thc hin. L mt nc i sau trong lnh vc xut khu lao ng tt nhin vic hc hi kinh nghim ca cc nc i trc l rt quan trng nhng chng ta cng khng nn qu ph thuc v y l mt loi hnh kinh doanh c bit v nn kinh t th lun lun bin i. Ci chng ta cn phi lm l: i tt, n u. Chng ta cn xc nh cu lao ng th gii trong tng lai c chin lc cho ph hp.
II. MC TIU CA XUT KHU LAO NG.

Mc tiu trc mt. + Lm th no tng s ngi lao ng i lm vic nc ngoi; + Xy dng thng hiu cho hng ho sc lao ng Vit Nam trn th trng lao ng quc t. Mc tiu lu di Gim s lng xut khu lao ng nhng li tng gi tr xut khu lao ng. iu c ngha l s lng lao ng a i xut khu lao ng th t i nhng thu nhp rng

32

m ngi lao ng i xut khu gi v trong nc th tng ln ng k, hn c so vi giai on trc.

III. CC GII PHP THC HIN.

1. Cc bin php nhm thc hin mc tiu trc mt. Lm thay i nhn thc v xut khu lao ng v thc hin x hi ho v xut khu lao ng. + Nh nc v nhn dn cn hiu ng v xut khu lao ng, nhng li ch cng nh thit hi xut khu lao ng em li. Hiu ng th hin ch hnh ng phi ng vi t duy, nhn thc; ph hp vi tnh hnh thc t. y l qu trnh lu di v chc chn s gp rt nhiu kh khn. u tin cn thay i nhn thc ca i ng cn b lnh o t cp trung ng n cp a phng c bit l cc cn b qun l chuyn trch v lnh vc xut khu lao ng hoc cn b lm cng tc qun l lao ng. Mun vy, c quan qun l cp nh nc v xut khu lao ng (cc hp tc vi nc ngoi thuc b lao ng thng binh v x hi ) cn t chc thng xuyn, lin tc cc kho hc bi dng, b sung kin thc v xut khu lao ng. Sau chnh nhng cn b ny s chu trch nhim ph bin kin thc v xut khu lao ng cho nhn dn a phng. Phng hng thc hin s do cc hp tc vi nc ngoi ch o cn bin php thc hin c th th do cn b a phng t quyt cho ph hp vi tnh hnh ca a phng mnh. Trong qu trnh thc hin t c kt qu tt p, cn thit lp mt knh thng tin hai chiu gia cc hp tc lao ng vi nc ngoi v cc a phng. Mc ch ca knh thng tin ny l nhm thng bo chnh xc tnh hnh xut khu lao ng v mt s vn khc c lin quan ca a phng cho cc bit ng thi thng qua cc a phng c th c c nhng thng tin cp nht nht v xut khu lao ng. + X hi ho v xut khu lao ng: ngha l lm cho mi ngi dn u c nhng hiu bit c bn v xut khu lao ng. Mun vy, nh nc cn tuyn truyn, qung b cng khai trn cc phng tin thng tin i chng v xut khu lao ng. dn chng c th tip thu mt cch d dng nht th nh nc nn xy dng cc chng trnh tuyn truyn tht sinh ng v gn vi cuc sng thng ngy ca ngi dn. V d, lm nhng thc phim t liu ngn v i sng, cng vic ca nhng ngi lao ng Vit Nam lm vic ti nc ngoi, xy dng nhng b phim hi mang tnh gio dc v xut khu lao ng v cho pht trn cc chng trnh gii tr ca truyn hnh, cung cp nhng thng tin v tnh hnh thc hin xut khu lao ng ca c nc, tng vng trong mt khong thi gian nht nh trn cc bn tin thi s. Nh nc cn xy dng h thng thng tin th trng lao ng nc ngoi v cung cp min ph, cng khai.
33

+ i din cho nh nc trong lnh vc ny l b Lao ng- Thng binh v x hi cn phi hp cht ch vi b ngoi giao, i s qun nc ngoi Vit Nam v i s qun Vit Nam ti nc ngoi lun c nhng tin tc cp nht v th trng lao ng nc ngoi. Thng tin th trng lao ng nc ngoi bao gm cc thng tin v: cung, cu lao ng chung trn th trng v vi ring tng khu vc, ngnh ngh; gi c sc lao ng vi nhn cng nc ngoi; cc ch u i, quyn li ca ngi lao ng, iu kin lm vic; loi cng vic v yu cu ca cng vic vi ngi lao ng; s lng lao ng ca cc nc khc trn quc gia ; quan im v lut php ca quc gia tip nhn v nhp khu lao ng nc ngoi. Ngoi ra, cn mt s thng tin v kinh t, chnh tr, phong tc tp qun ca nc tip nhn lao ng. Yu cu i vi thng tin: thng tin phi tng i chnh xc, kp thi, kh y , phi c thc hin xy dng mt cch nghim tc v y l nn tng quyt nh s thnh cng ca nhiu khu tip sau. Mun xy dng h thng thng tin v th trng lao ng nc ngoi th trc tin b lao ng thng binh v x hi c th l cc hp tc lao ng vi nc ngoi nn c mt t bo ring lm c quan pht ngn cho mnh. Trong t bo s cho ng ti tt c ch trng, chnh sch ca ng v nh nc, cc vn bn php quy mi nht v xut khu lao ng cng nh tnh hnh thc hin xut khu lao ng trn ton quc v cc tnh. Nu cha c iu kin pht hnh t bo ring cho mnh v lnh vc xut khu lao ng th b c th cho xut bn cc chuyn v xut khu lao ng thng k theo mt n nh thi gian no (theo thng, theo qu). Sau , tin xa hn na b c th ch o thnh lp cc trung tm h tr thng tin chuyn v mt th trng no phc v ch yu cho cc doanh nghip xut khu lao ng. Cng tc cung cp thng tin th trng lao ng nc ngoi rt quan trng, i hi s phi hp cht ch, nhp nhng, lin tc ca nhiu c quan chc nng. Cng tc ny cn c thc hin ngay v phi c tin hnh thng xuyn. Lm tt cng tc Marketting trong xut khu lao ng. Khu ny ch yu c thc hin bi cc doanh nghip xut khu lao ng v c th c s tr gip ca nh nc. Bao gm hai ni dung ch yu l: nghin cu th trng xut khu lao ng v qung b hng ho sc lao ng Vit Nam ra th trng lao ng quc t. Nghin cu th trng xut khu lao ng: L khu trng yu ca hot ng Marketting nhm mc ch tm hiu r cc c hi v thch thc ang ch n th trng ang nghin cu. Qua cho bit nn tin vo th trng no l c li nht v cch tip cn sao cho thnh cng nht. Mun vy cn thc hin cc bc sau:
34

+ S dng trit thng tin th trng lao ng nc ngoi m nh nc cung cp ng thi t khai thc thm nu c th. Khu ny doanh nghip xut khu lao ng nn ch ng v nh nc cung cp thng tin d y n u cng khng th bao qut ht tnh hnh thc t ang din ra. Mt khc, thng tin cng l mt v kh cnh tranh gia cc doanh nghip cho nn doanh nghip cng c nhiu thng tin b mt th sc cnh tranh cng cao. V ly thng tin nh th no, t u (tr ngun t nh nc) th mi doanh nghip s c cch lm khc nhau. + Phn tch cc thng tin c c bng cc phng php tin cy v nh gi cc kt qu ri cho kt lun. Vit Nam hin nay cha c nhng trung tm chuyn v thc hin cc cng vic trn cho nn rt c th thc hin cng vic trn cc doanh nghip xut khu lao ng phi thu chuyn gia nc ngoi hoc chuyn gia trong nc c kinh nghim nhng nu vy th chi ph phi np ca ngi lao ng s rt ln. V th nh nc nn nghin cu c phng n xy dng th im s hot ng ca mt vi trung tm chuyn h tr doanh nghip trong cng tc phn tch thng tin. Sau , di sc p ca cu trong lnh vc ny cng vi s ch o ca nh nc th cc trung tm dng ny t khc s pht trin. + Xy dng cc chin lc, sch lc cho hot ng xut khu lao ng v cc bin php tin hnh cho ph hp vi iu kin c th, da trn c s cc kt qu phn tch. y l mt bc rt quan trng quyt nh n s sng cn ca doanh nghip xut khu lao ng. Qung b hng ho sc lao ng Vit Nam ra th trng lao ng quc t. y chnh l vic xy dng thng hiu cho hng ho sc lao ng Vit Nam. Cc bin php c th nh sau: + Tuyn chn tht k, o to k trc khi a lao ng i. Mun vy, bn thn doanh nghip xut khu lao ng phi ch ng trong vic cung cp ngun lao ng ngha l lun c sn trong tay lc lng lao ng c trnh sn sng i xut khu lao ng bt c lc no. + C bin php qun l cht ch ngi lao ng i lm vic nc ngoi. thc hin c iu ny cn c s phi cht ch gia doanh nghip xut khu lao ng, i s qun ca Vit Nam ti quc gia , cc hp tc vi nc ngoi v gia nh ngi lao ng i xut khu lao ng. Cn c nhng bin php x pht hnh chnh v ti chnh tht nghim pht nhng ngi lao ng i xut khu v k lut, vi phm lut php nc ngoi. + C cc bin php ngi s dng nc ngoi tin v quen dng lao ng Vit Nam. i vi tng th trng c nhng c im ring nn cn cn c vo gio dc thc ca ngi lao ng i xut khu h c nhng hnh vi c x ph hp, khng
35

lm mt lng ngi s dng lao ng thm ch l cn phi gy c thin cm vi ngi s dng lao ng. + C cc bin php bo v quyn li cho lao ng Vit Nam trnh xy ra tranh chp gy thit hi cho cc bn. Chng ta rt cn ly lng ca ngi s dng lao ng nc ngoi nhng khng phi v th m chng ta nhn nhng cho nhng hnh vi xm phm n quyn li ca ngi lao ng, xm phm n danh d ca ngi lao ng. V th doanh nghip cn lu iu ny khi k kt hp ng vi i tc nc ngoi. doanh nghip bo v li ch cho ngi lao ng trnh v li nhun m bn r lao ng trong nc th nh nc cn c nhng quy nh lut php r rng v vn ny. Phi hp cht ch b, ngnh c lin quan vi cc a phng v vi doanh nghip xut khu lao ng. Cn c s ci cch th tc hnh chnh cc c quan nh nc c thm quyn trong lnh vc ny tng cng s hp tc gia cc thnh phn trn. Mc tiu ca bin php trn l trnh cc v la o ng thi tng qun l nh nc trong xut khu lao ng. Cc ri ro trong xut khu lao ng s gim xung do c s rng buc gia cc bn. S phi hp cht ch trong hot ng xut khu lao ng cng l iu kin tin hot ng ny t kt qu tt hn. B lao ng thng binh v x hi cn t chc theo nh k cc bui bo co v tnh hnh xut khu lao ng ca cc a phng trong c nc, cc cuc hi tho trao i kinh nghim gia cc a phng, cc hi ngh tng kt nh gi tnh hnh xut khu lao ng chung, nh gi vai tr cng nh im mnh, im yu ca cc a phng, cc doanh nghip trong xut khu lao ng chung ca c nc. Bn cnh b cn thng xuyn hng dn ch o thc hin xut khu lao ng tng cng cng tc kim tra trong lnh vc ny cng nh lng nghe kin phn hi t pha cc doanh nghip, cc a phng c nhng bin php iu chnh cho hp l hay c cc vn bn gii thch thc mc kp thi. V c ch ti chnh. Cn c s thng thong hn. Nh nc cn c cc bin php gim chi ph i xut khu cho ngi lao ng, khuyn khch doanh nghip xut khu lao ng nh: + Cho doanh nghip vay vn vi li sut thp, c chnh sch u i v thu, nghin cu kh nng min thu thu nhp c nhn cho ngi lao ng t nht l trong giai on u. + C chnh sch cho ngi ngho vay vn vi li sut thp. + Nghin cu kh nng thnh lp mt qu tin cho ngi lao ng i xut khu lao ng vay vn (s tin vay <= s tin chi ph phi np hp php) m khng phi th chp hoc th chp t, th tc vay vn n gin, gn nh.

36

 lm c vic ny b lao ng thng binh v x hi cn c s phi hp vi b ti chnh nghin cu kh nng ti chnh cho cc phng n trn. Nu thy kh thi th lp ngay bo co ngh chnh ph ph duyt. B cng nn xy dng cc phng n ku gi s u t, kinh doanh ca cc ngn hng trong lnh vc ny. Thnh lp hip hi cc doanh nghip xut khu lao ng. Mc tiu ca bin php trn l bo v quyn li ca cc doanh nghip xut khu lao ng ng thi khc phc s cnh tranh khng lnh mnh gia cc doanh nghip ny. Cc doanh nghip s chia s thng tin cho nhau, lin thng trong lnh vc o to ngi lao ng. Hip hi cng s thnh lp qu ti chnh h tr doanh nghip xut khu lao ng gp ri ro. Qu ny do cc doanh nghip xut khu lao ng ng gp theo quy nh ca hip hi. Cc bin php c th: + Nh nc cn c vn bn php quy cng nhn s tn ti ca hip hi ny. Sau n nn c thnh lp ngay di s ch o ca b Lao ng- Thng binh v x hi m i din l cc hp tc vi nc ngoi. Bn thn hip hi cng phi xy dng quy ch hot ng ring cho t chc ca mnh nhng khng c tri php lut. + Trong qu trnh hot ng th hip hi cng cn c s u tin ca nh nc dn pht huy vai tr ca mnh. Chnh ph nn lng nghe nhng bc xc, phn hi t pha hip hi. Hip hi cc doanh nghip xut khu lao ng cn c cng nhn l mt b phn ca hip hi cc doanh nghip Vit Nam, c tham gia hot ng v c hng cc quyn li ca hip hi. V lut php. Hin nay cha c b lut no v xut khu lao ng. V th, nh nc cn xy dng v ban hnh ngay lut v xut khu lao ng trong quy nh r cc ch ti khen thng, x pht vi cc bn vi phm, quyn v ngha v ca cc bn khi tham gia xut khu lao ng, c ch ti chnh. Trong qu trnh xy dng lut nn tham kho kin t pha b ch qun, cc a phng v c thc hin bi c quan chuyn trch v lut. Nh nc cng cn ch lng ho tnh hnh v d bo cc bin ng c th xy ra, lut khng phi sa i lin tc khi i vo thc t. Sau khi xy dng lut xong, cng tc ban hnh lut cng cn c coi trng v nu thc hin khng ng c th nh mt ht ngha ca vic xy dng lut. Nh nc c th thnh lp mt t iu tra vin thng xuyn kim tra vic thc hin hot ng xut khu lao ng c tun th theo ng lut php hay khng c ch ti iu chnh cho ph hp. T iu tra vin ny nn chu s ch o trc tip t b t php v c s phi hp nhp nhng vi b lao ng thng binh v x hi. V cng tc gio dc ngi lao ng i xut khu lao ng.
37

Trc mt, cng tc o to ngoi ng cho ngi lao ng cn c ch trng m bo cho ngi lao ng c kh nng giao tip, hiu mnh lnh ca ngi s dng lao ng. Mun vy: + B lao ng thng binh v x hi cn ch o vic ban hnh gio trnh ging dy tng ngoi ng thng nht. Gio trnh ny c bin son bi cc nh s phm c uy tn, s ng gp kin ca i s qun Vit Nam ti quc gia . Ni dung ca gio trnh s xoay quanh cc ch v m thoi trong cuc sng sinh hot, trong sn xut ti nc ngoi, c bit ch n mt s thut ng chuyn dng trong mt s ngnh, ngh. Gio trnh nn vit d hiu, ch trng v vn phong giao tip ch khng phi ng php hay vn phong vit. + Tuyn chn gio vin c trnh ngoi ng tt, k nng s phm gii, c th s dng nhng ngi lao ng i xut khu lao ng v c trnh ngoi ng tt ( qua st hch v t tiu chun) v bi dng thm cho h k nng s phm. + Thi st hch ngoi ng trc khi a lao ng i. V th, cn xy dng tiu chun st hch. t c ngha ca cng tc o to ngoi ng cho ngi lao ng th vic st hch ngoi ng trc khi a lao ng i l iu thit yu v cn thc hin nghim tc. Vic xy dng tiu chun st hch cng nn tham kho kin ca i s qun Vit Nam ti cc quc gia nc ngoi. V gio dc ngh trc ht nn tuyn chn t cc trng dy ngh, trung cp n i hc tit kim chi ph o to cho doanh nghip cng nh ngi lao ng. Cn v lu di th doanh nghip cn ch ng t to ngun cho mnh bng cch tuyn ngi lao ng c nhu cu i xut khu lao ng v t chc lp o to ngh cho h trong di hn. D l ngi lao ng c o to nhng h khng khi ng ngng khi i lm vic nc ngoi cc doanh nghip xut khu lao ng nn t chc cc kho hc ngn hn bi dng cho ngi lao ng nhng k nng cn thit, cho ngi lao ng bit mi trng lm vic ca mnh cng nh nhng phm cht cn thit ca ngi lao ng trong x hi cng nghip hin i. V cng tc gio dc thc k lut ca ngi lao ng, ch thc s pht huy c hiu qu nu n c tin hnh trong mt thi gian nht nh song song vi qu trnh o to ngh cho ngi lao ng do doanh nghip tin hnh. Trong qu trnh hc tp ngi lao ng s dn dn lm quen vi cc tc phong cng nghip. Mun vy, doanh nghip xut khu lao ng cn bin lp hc ca mnh thnh m hnh thu nh ca ni lm vic m ngi lao ng s lm vic khi i xut khu. 2. Cc bin php thc hin mc tiu lu di. Trong tng lai nn kinh t Vit Nam s tng trng mnh, v th s to ra nhiu ch lm mi. Km theo , tc tng dn s Vit Nam ang gim dn khin cung v cu
38

lao ng s chnh lch khng nhiu. Nhu cu gii quyt vic lm s khng cn gy p lc nh giai on trc. Do vy, xut khu lao ng cn c s chuyn hng. C th l: + Xut khu lao ng vn c coi l hot ng kinh t mang tnh chin lc ngha l vn cn c y mnh v pht trin. + Thay v y mnh s lng ta y mnh gi tr xut khu lao ng. Ngha l y mnh lao ng i lm vic trong cc lnh vc cng ngh cao. Mun vy, cng tc gio dc ngi lao ng trong tng lai cn phi coi trng hng u. Ngnh ngh o to ch yu l o to lao ng trong ngnh cng ngh k thut cao t bc i hc tr ln. Chng ta hon ton c th lm c iu ny v thc t hin nay Vit Nam c th mnh trong lnh vc ny song thc hnh cn yu nn cht lng cha cao. V th chnh ph cn u t chi ph xy dng c s vt cht cho vic ging dy ngnh ny. Bn cnh , do c trng ca ngnh l bin i theo tng giy, tng pht nn cn cp nht ln tc, thng xuyn s thay i cng ngh thng tin trn th gii iu chnh phng php ging dy cho ph hp vi thc t. Khng ch c vy, chng ta cn vn ln ng trong tp cc nc dn u v pht trin cng ngh thng tin. C nh vy cu lao ng Vit Nam trong lnh vc ny mi tng cao v gi c cng tng xng vi cht xm, chi ph chng ta b ra. Chng ta cn o to vi s lng nhiu phc v cho xut khu lao ng v cho nhu cu CNH-HDH t nc. Bn cnh vic tin vo th trng lao ng ca cc nc pht trin lnh vc cng ngh cao, chng ta cn c th tin vo th trng lao ng ca cc nc km pht trin v ang pht trin Chu Phi thng qua vic xut khu chuyn gia trong lnh vc y t, nng nghip. Lnh vc ny s khng tn nhiu chi ph nh lnh vc o to lao ng cho ngnh cng ngh cao. iu tip theo cn lm l o to cho ngi lao ng c trnh ngoi ng tt: lm tt 4 k nng nghe, ni, c, vit ( mc thnh tho) c bit ch trng o to cc thut ng chuyn ngnh. Gio dc thc cho ngi lao ng, xy dng tc phong cng nghip cho ngi lao ng l cng vic cn c thc hin thng xuyn, lin tc. Ngi lao ng y hu ht u c trnh cao nn cng tc gio dc h t tng cng cn c s iu chnh khc vi giai on trc. Nh nc va phi c bin php khuyn khch, va phi c bin php rng buc trnh tnh trng chy mu cht xm hay di c lao ng bt hp php. Tm li, trn y ch l mt s gii php c bn nng cao hiu qu ca xut khu lao ng. Trong qu trnh thc hin cn c s iu chnh cho ph hp vi tnh hnh thc t.

39

40