You are on page 1of 47

KIN THC KHOA HC T NHIN-X HI

MC LC:
Chu M c t tn nh th no ? Thut thi min l g ? Hi ch thp l g v n ra i nh th no ? Bi hu ch vi chng ta nh th no ? Gii thng nobel l g ? Oxy hu ch vi chng ta nh th no? Cu vng c hnh thnh nh th no ? Ti sao vng li qu gi ? Ti sao Vn L Trng Thnh c xy dng ? Ti sao khi mt tri mc v ln li c mu ? Silic hu ch vi chng ta nh th no? H thng bu in c bt u nh th no ? Cao su l g ? Lch nm thng c bt u nh th no? Ti sao pho bng c nhiu mu? Quc gia no nh nht trn th gii ? Cht khng sinh l g? Ngn hng c bt u nh th no ? hoa cng l g? Th vn hi Olympic l g ? Ngi ta ly xng du nh th no ?

Interpol l g ? Uranium l g ? Nc l g? Ti sao ng h li c cc chn knh ? Ti sao nhng vt nng lm chng ta b bng ? Ti sao phi m cuc iu tra dn s ? ng hu ch vi chng ta nh th no ? Ht trai c hnh thnh nh th no? S hc c bt u nh th no ? Ting vang di l g? Nhng thnh phn ca sa l g ? Nc kh l g ? Nhng cch thc o thi gian? Nha do hay plastic l g? Vin vng knh l g ? Phu thut to hnh l g? Thc phm c ng hp nh th no ? Truyn hnh v tinh l g? Cao su tng hp c ch to nh th no ? B iu khin t xa ca my truyn hnh M vch l g? Bn i hi nc vn hnh nh th no ? Nguyn l hot ng ca my bay t ng

Compact disc l g? Con c c th thy r nh th no vo ban m ? Kin c vng quc ca chng khng? Ti sao ch b in ? Ti sao mt ca mt s loi vt li sng nh ln trong bng ti ? Con Knguru c th nhy c bao xa ? Vi rt l g? Nm l g ? Vi khun l g ? S ti sinh l g ? Tre l mt loi cy hay mt loi c ? ng vt v cy ci tn ti sa mc nh th no ? Cc loi chim di tr tm ng bng cch no ? ng vt c th suy lun c khng? Thc vt tiu ho thc n nh th no ? V cy c hnh thnh nh th no? Ti sao ng vt khng th ni c nh chng ta ? Ti sao li cho ta bit c mi v ? Ti sao ph n khng c ru? Bnh mt tr nh l g? Ngi ta c th tn ti c bao lu nu khng c thc phm n ? Tm tt cc s kin ln trong lch s VN

Chu M c t tn nh th no ?

Ngy nay chu M c coi l chu tr ph nht trn th gii. Chng ta bit rng Colombus khm ph ra chu M. Vy th ti sao tn ca ng ta khng c t cho chu M. l mt vn ngu nhin. Cu chuyn chu M c t tn nh th no tht l ho hng. Colombus, nh du hnh ngi , khi hnh trn mt chuyn tu bin i tm nc n . ng ti mt qun o no vo sng ngy 12 thng mi , 1492. ng ta ln b v t tn n theo tn ca vua Ferdinand v N hong Isabella ca Ty Ban Nha l "San Salvodor". Qun o ny ch l mt phn nh ca chu M. By gi n c gi l qun o Watling. ng tng l nc n nn gi cc c dn l ngi n (Indian). Thm ch ngy nay cc c dn ny cng c gi l Indian. T ni ny, ng ta mun i ti Nht Bn nhng thay v nh vy, ng ti Cuba v Hispaniola. Tht vng v nh v sai nc n , Columbus tr v Ty Ban Nha vo ngy 13 thng ba, 1493. ng thc hin chuyn i bin ln th hai vo ngy 24 thng chn, 1493, ng khm ph ra mt s o hoang nh Puerto, Rico, Jamaica. Nhng ng vn cha tm ra c n . Vo chuyn i th ba nm 1498, ng khm ph ra o Trinidad v ti gn Nam M. Trong giai on ny, mt ngi thu th Ty Ban Nha, tn l Amerigo Vespucci, cng b rng chnh ng ta l ngi t chn ln vng t Nam M vo ngy 16 thng su nm 1497. Tuy nhin, cc chuyn gia cho rng ti nm 1499 Amerigo mi thc hin chuyn i bin. Vo nm 1499, Florentine Amerigo Vespucci cng vi Aloso de Ojeda i tu ti eo bin Orinoco v khm ph ra Venezuela. Trong thi gian t 1501 n 1502, chnh Vespucci hng dn mt chuyn i bin di l c B o Nha v khm ph cc b bin Brazin. iu ny r rng l vng t m Columbus ti l i lc tn th gi. Vo u nm 1500, nhng sch ca Amerigo Vespucci pht hnh rt rng ri v ng ta c mang vinh d l ngi chu u u tin khm ph ra Nam M. Mt nh a l hc ngi c, Waldsee Miller, t tn lnh th Braxin l America t lng tn knh Amerigo v ton th gii bt u s dng ci tn ny.

Thut thi min l g ?


Thut thi min l mt ngh thut c th lm thay i hoc kim sot trng thi tinh thn ca mt ngi n mc ngi phi lm theo cc ch th ca ngi thi min. Ngi ta p dng thut thi min t thi c xa th hin quyn lc b him, php thn thng. Mt bc s ngi o, Franz A.Mesmer, khi xng mt cuc nguyn cu khoa hc v thut thi min. Sut mt thi gian di ngi ta bit c thut thi min di ci tn l "mesmerism" . T "hypnotism" ( thut thi min) c Jame Braid, mt bc s ngi Scotland, s dng u tin vo nm 1840. T ny c ngun gc t ting Hy Lp. "Hypnos" c ngha l "trng thi ng". Tht vy, mt ngi b thi min ging nh ngi b m m mng mng. u c ca ngi b tc ng n ni c th lm bt c iu g theo ch th ca ngi thi min. Lc thi min c nhng ngi c ch mnh m s dng. Mt ngi sp sa b thi min c yu cu ngi trong mt phng ti. Sau ngi thi min bo ngi ngi th gin thoi mi vi mt ging ni kh lp i lp li. K n ngi c yu cu tp

trung ch v mt vo mt vt g , khi nhn vo mt vt mt lc lu th mt bt u mi dn ; lc h c yu cu nhm mt li. By gi ngi ny ang trong trng thi ng. Lc y, nh thi min mi bt u a nhng ch th cho ng ta. ng ta hin ang b thi min v lm bt c iu g m nh thi min yu cu. Thut thi min c th lm mt ngi cm thy nh th mnh b m, cm hoc ic. N c th lm cho ngi ta run ly by. Thut thi min c th c s dng lm cho ngi ta b hong s. Mt ngi b thi min c th lm nhng iu m ngi s khng bao gi lm lc tnh v khi ngi tnh li th khng th nh c nhng g mnh lm khi b thi min. Thut thi min l mt trong nhng phng php gii phu khng gy m. Thut thi min c th p dng cho chnh bn thn mnh. gi l thut t thi min. Thut thi min khng phi l mt tr chi : N c th rt nguy him khi mt ngi khng c hun luyn k cng li em ra p dng.

Hi ch thp l g v n ra i nh th no ?
Hi ch thp l mt t chc nhn o quc t. Ban u, phm vi hot ng ca n gii hn trong vic chm sc cc binh lnh b thng trong chin tranh. Nhng sau , n m rng tm hot ng l lm xoa du tt c nhng ni au bnh tt ca con ngi. Hu ht cc quc gia trn th gii u c chi nhnh ca Hi ch thp hot ng trong thi chin cng nh thi bnh. N phc v con ngi v khng phn bit mu da, sc tc. Trong thi bnh, cc hot ng ca n l : cp cu, ngn nga tai nn, gi cho nc ung sch s an ton, hun luyn y t v cc b , chm sc cc trung tm b m v tr em, thnh lp bnh vin, thit lp cc ngn hng mu, v.v... T chc ny l mt ngi bn ca ton th nhn loi. Ngun gc ca Hi ch thp th rt th v. Ngi thnh lp ra t chc ny l Jean Henri Dunant, mt gim c ngn hng ngi Thu S. Vo ngy 24 thng su 1895, ng ti thnh ph Lombardy, min bc nc , lin kt lm n. Vo thi gian , thnh ph ny l ni xy ra trn chin Solferino gia Php v o. Hng ngn n ng v ph n b thng trong chin tranh. Nhiu ngi trong bn h cn s cp cu. Cnh tng thng tm ny tc ng mnh n ng. ng qun cng vic ring ca mnh v t chc mt nhm dn a phng chm sc nhng ngi b thng ca c hai pha trong trn chin. Nhng n lc ca ng cu c nhiu mng ngi. Vo nm 1862, Dunant vit mt quyn sch c ta l "Hi c v trn Solferino", trong ng ta ku gi con ngi trn th gii hy thnh lp cc hi cu tr c bit. Bi v nhng binh lnh b thng trong chin tranh l nhng ngi khng c gip hoc khng th t lo liu c, v v l ng loi, gip h l nhim v ca mi ngi. Li ku gi ny c tc ng rt mnh ; v trong bui hi tho quc t c t chc vo nm 1864 ti Geneva, mi su quc gia chp thun thnh lp Hi ch thp . L c ca Thu S c mt du thp trng in trn nn . lp ra l c ca Hi ch thp , ngi ta i thnh du ch thp nm trn nn trng. Nh vy, Hi ch thp c ra i. Du thp tr thnh biu tng ca t chc quc t ny, mt t chc lm xoa du nhng ni au n do bnh tt, thm ho thin nhin , v.v... v tr gip cc nn nhn ca chin tranh. Trong thi gian c chin tranh, Hi ch thp quc t thc hin chc nng l t chc trung gian gia Hi ch thp quc t v quc gia ang lm chin. Hi chm sc cc t

nhn chin tranh trong tri lnh v t chc cu tr. Hi cng lo vic gi th v tip xc vi cc thn nhn ca t binh. T chc ny cng tr gip nhng nn nhn thin tai, bo lt, nn i , v.v...

Bi hu ch vi chng ta nh th no ?
Theo cch ngh thng thng , bi rt c hi i vi chng ta. Nhng ch l mt mt ca vn . Bi cng rt hu ch i vi chng ta. Trc khi tho lun v cc hu ch ca bi, ta nn tm hiu bi l g v n c hnh thnh nh th no ? Mi cht rn u gm c cc phn t rt nh. Khi cc phn t nh ny b phn tn, chng tr thnh cc phn t bi. Chng hn, khi ta p mt cc gch hoc mt cc thnh nhng mnh vn, n s tr thnh nhng phn t bi. Bi c hnh thnh trong nhiu cch khc nhau. Khi nhng cht rn b v ra, bi c hnh thnh. Khi ta ra t vic t than, g, xng du... cng to nn bi. Cc phn t bi cng do t cy ci b cht, phn sc vt, mui bin, ct sa mc, tro bi ni la... cc phn t ny ho vi khng kh v c gi l cc phn t bi. Khng kh mang cc phn t bi t ni ny ti ni khc. Cc phn t b mt tri t cng bay trong khng kh di dng bi. iu hu dng ln nht ca cc phn t bi l chng gip cho vic to ra ma. Hi nc trong my ng li trn cc phn t bi to ra nhng git ma ri xung mt t. Nu thiu cc phn t bi, th vic to ma c th b nh ch li. Tng t, sng ban mai, sng m v.v... cng c hnh thnh nh vy v c hin din ca cc phn t bi trong khng kh ri rc mi hng di nh sng mt tri. Do s ri rc ny nn tri m m ti khong t mt n hai ting ng h sau khi mt tri ln. Tri nh hng vo lc bnh minh v hong hn l do bi cc phn t bi v hi nc. nh t dng p lng ly m ta thy cng do nhng phn t bi ny to nn. Do , ta thy rng nhng phn t bi m ngi ta cho l hon ton c hi, th rt hu ch trong thc t.

Gii thng nobel l g ?


Gii thng Nobel c trao hng nm cho cc thnh tu ni bt trong cc lnh vc khoa hc, vn chng v vic thc y ho bnh th gii. Nhng ngi nhn c igi Nobel c nu tn khp th gii. Cuc i v cng trnh ca h c in trn bo ch. Tn ca h c pht thanh trn i pht thanh v truyn hnh. Ngi t gii ny nhn mt huy chng vng, mt giy chng nhn v mt khon tin ln. Gii Nobel l mt gii thng quan trng nht trn th gii. Gii ny c trao cho nhng ngi c nhng cng hin ni bt nht trong su lnh vc : vt l, ho hc, vn chng, y khoa, ho bnh v kinh t. Lnh vc kinh t c b sung trong danh sch ny vo nm 1969. Mi gii c trao cho mi lnh vc. Nu cng mt lnh vc , c hn mt ngi lnh gii, th tin thng s c chia u cho mi ngi.

Bn c bit gii Nobel c bt u nh th no khng ? Mt iu tht s ng ngc nhin l gii ny c thnh lp do mt nh pht minh ra ngnh khoa hc v s ph hu. l nh khoa hc Alfred Bernhard Nobel, ng sinh ti Stockholm, ngy 21 thng Mi, 1833 v mt ngy 10 thng Mi hai , 1896. Cha ca ng cng l mt nh khoa hc. Mc d l cng dn ca Thu in nhng ng hc hnh Nga. ng pht minh ra cht n. Cht ny c s dng rng ri trong vic ph cc tng , o ging du v s dng trong chin tranh. V s pht minh c gi tr ny nn Nobel ni ting khp th gii. ng kim c s tin khng l t vic bn cht n. Nm 1896, sau khi qua i, ng li mt khon tin kch s l 90.000.000 la, vi mt di chc ghi rng tin li ca s tin ny t ngn hng s c trao cho nhng ngi c nhng cng hin ni bt v ngnh vt l, ho hc, y khoa, vn chng v ho bnh. Gii ny c mang tn l gii Nobel. Gii Nobel u tin c trao cho Roentgen vo ngy 10 thng Mi hai nm 1901 v s nguyn cu c o v tia X ca ng. Tin thng ca gii ny l 40.000 la. Mc du, tin thng khng ln lm nhng nhng ngi nhn gii c mi ngi trn khp th gii knh phc. Mt hi ng c gi l Ban t chc gii Nobel Thu in trao gii thng. Hc vin khoa hc Hong gia Stockholm chn ra cc khoa hc gia gii nht trong nm v cc lnh vc vt l v ho hc. Hc vin Caroline Stockholm chn ra ngi gii nht trong lnh vc y khoa v Hc vin vn chng Thy in m trch v gii vn chng. Tng t mt u ban gm c nm ngi, c quc hi Na Uy b nhim, chn ra nhng ngi c cng nht cho vic mu tm nn ho bnh th gii. Mt s cc nhn vt ni ting trn th gii c nhn gii Nobel l : Albert Einstein, George Gernard Shaw, Rabindra Nath Tagore, Ngi C.V Raman, Hargobind khorana, M Teressa v.v... Ngi tr tui nht nhn gii Nobel l Ngi William Lawrrnc Bragg, ngi Anh. ng ta nhn gii Nobel v vt l khi ng mi 25 tui. Nobel ni ting khp th gii n ni nguyn t th 102 c t theo tn ca ng l Nobelium. Thy in c mt hc vin cng t tn trng theo tn ng l Hc vin Nobel Thu in.

Oxy hu ch vi chng ta nh th no?


Khng c oxy s khng c s sng trn tri t ny. Khng c sinh vt, cy ci hoc ng vt no c th sng st c. Do , ngi ta gi oxyl cht em li ngun sng. Bn c bit n l g khng v ti sao n li ti cn thit vi chng ta ? Oxy l mt cht kh do hai nh khoa hc khm ph ra mt cch c lp. Carl Scheele, nh ho hc ngi Thu in khm ph ra oxy vo nm 1772 v Joseph Priestley khm ph ra oxy vo nm 1774 ta Anh. N l cht kh khng mu, khng muivf v khong v. Trong khng kh c cha 21%oxy, 78% nit v cn li l cc cht khsi khc. Trong v tri t , ngui ta tm thy n di dng oxit kim loi, t l ln ti 50%. nhit 182.9oC di p sut thng, oxy c th b ho lng. trng thi lng, n c mu xanh dng nht. nhit -218.4oC, n c th chuyn sang th rn. Trong phng th nghim, ta c th ly oxy bng cch un nng hn hp clorat kali v

dioxit manh. ngoi khng kh, iu ny c th thc hin c bng cch chng ct khng kh theo tng phn ( phng php phn on ) . Khng kh c nn li ti hai trm ln p lc khng kh bnh thng v c chuyn qua mt l hp v mt ci khoang. Khi p sut t ngt h xung, khng kh b ho lng v t li trong khoang ny. Kh nit c tch ra theo cch thc ny v ta c th ly oxy th lng. Tt c cc sinh vt u cn oxy th. Cy ci cng "ht" oxy. Chng hp th oxy vo ban m. Ban ngy chng nh oxy ra theo qu trnh quang hp. Bng cch t oxy vi axetylen (C2H2), ta c c mt ngn la c nhit cao. Ngn la ny c s dng hn v ct kim loi. Oxy lng cng c s dng lm nhin liu trong cc con tu khng gian. Cc bnh nhn s dng bnh oxy khi b kh th v cng c nhng ngi leo ni hoc th ln s dng. Tt c cc nhin liu u c t chy khi c oxy. Ta khng th ht th oxy nguyn cht v oxy nguyn cht c hi cho cc t bo c th. Khng kh trong lnh th cn thit cho chng ta bi v n cha oxy v cc loi kh khc theo t l chun mc, do khi ht th khng kh trong lnh, ta cm thy kho khon. V th ta nn m ca trong nh c khng kh trong lnh. Ta khng nn che mt lc ng v thiu khng kh lm ta kh th. Chng ta cm thy ngt ngt trong m ng bi v lng oxy b ht i. Vo ma ng,ta khng nn ng trong phng ng kn c t l si. Vic t ny chuyn oxy thnh dioxitcabon (CO2) v oxit cacbon (CO). Oxit cacbon l mt cht kh c hi i vi sc kho.

Cu vng c hnh thnh nh th no ?


Cu vng l mt vng cung nh sng c nhiu mu sc, xut hin khi nh mt tri chiu qua cc ht ma. Cu vng c hnh thnh nh th no ? nh sng mt tri trng c v l mu trng, tht ra n gm c by mu. l nhng mu :tm, chm, xanh dng, xanh l cy, vng, cam v . Nhng mu ny c vit tt l VIBYOR, mi ch biu th cho mt mu sc. S tch nh nng thnh nh sng n sc c gi l tn sc v di cc mu sc c gi l quang ph. Ngi ta thng thy cu vng sau cn ma khi bu khng kh u nhng git nc nh. Nhng git nc ma hnh cu ny c chc nng ging nh cc lng knh nh xu. Khi tia nng mt tri chiu ln cc git nc, cc tia nng b khc x khi chng chiu vo cc git nc ,sau phn x khi ra khi git nc. Cc tia nng b khc x ln na khi chng chiu qua cc git nc khc. Mi tia nng b khc x nhng gc khc nhau. l l do ti sao chng ta thy c s khc bit ca mu sc. Cu vng hnh cung c cc mu chnh v mu ph. Vng cung mu chnh th rc r hn, bn trong l mu tm, bn ngoi l mu chm, xanh dng, xanh l cy, vng, cam v .

Cc mu sc ca vng cung mu ph th c mu nht hn. Mu bn trong v mu tm bn ngoi, vng cung mu ph th pha trn vng cung mu chnh. Cu vng mu ph c to ra l do cc tia nng b phn chiu v khc x mt ln na sau khi b phn x v khc x trong cc git nc ma. Ta thng thy cu vng ngc vi pha mt tri. C bn v cch hnh thnh cu vng l nh nng chiu sau cn ma v cng l iu c bn rng tia nng, tm mt ca chng ta v trung tm ca cu vng nm trn cng mt ng thng.

Ti sao vng li qu gi ?
T thi c xa, vng c xem l mt biu tng ca quyn lc v ca ci. Trong nhiu x hi, vng c xem l mt cht thn k c kh nng che ch con ngi trnh c bnh tt v t ma. Vo thi xa, nhng tng thn v cc ngi n c trang tr bng vng. Vng c g c bit n ni n lun lun qu gi vy ? Vng l mt nguyn t kim loi . S nguyn t l 79. Khi lng nguyn t l 197.2 . Tnh qu gi ca n ph thuc vo nhiu yu t. Tr tin l tnh him c ca n, k n l tnh tin dng, ri n tnh thm m, sau cng l tnh t b phn ng ho hc i vi khng kh v nc. Vng c dng trong cng nghip v n khng b xn mu, gia cng c, gn nh khong th hu hoi, bn , c tnh phn chiu v dn in. Khong 10% sn lng vng hng nm c s dng cho cc quy trnh cng nghip. Vng c tnh bng n v trong ounce (31,1 gam). Mt ounce c th ko thnh mt si di 80km. Nhng lp m vng dy 0,000024mm c dng tn nhit t cc ng thi kh ca ng c phn lc. Phi thuyn khng gian c bo v chng li cc tia phng x nh mt lp vng mng. Vng dn in tt v khng b xn mu nn n c s dng rng ri trong cc my vi tnh v cc vt dng tiu th in. Vng pha vi du c dng v hoa vn trn cc s v thu tinh. Vng cng c dng trong vic ch to ngi lp nh v c tnh phn quang tt. Vng c ch nh lm thuc tr cho nhiu loi bnh nh ung th v vim khp, n cng c s dng rng ri trong ngnh nha. Vng cng c s dng cho mc ch trang tr. Ta c th thy nhiu tc phm bng vng c sng to t nhiu nn vn minh ln ca thi xa xa. trang sc c lm bng vng gm : nhn, bng tai, vng c, vng eo tay, dy chuyn, v.v... thm ch vng c s dng trang tr trn bt my, bt la, ly tch, v.v... trang sc bng vng c ch to theo 4 tiu chun : 22,18,14 v 9 cara. Vng 18 cara l 18 phn vng rng trn 24 phn vng, ngha l 18 cara tng ng vi 75 % vng rng. Vng 24 cara th qu mm i vi hu ht cc cng dng. ng tin vng u tin do vua Croesus x Lydia pht hnh vo th k th 6 trc cng nguyn. Ngy nay, vng vn gi mt vai tr quan trng trong h thng tin t quc t.

Ti sao Vn L Trng Thnh c xy dng ?

Tt c chng ta u nghe n Vn L Trng Thnh. y l bc tng di nht th gii, trn 2.400 cy s (1.500 dm). Chiu cao ca n t 4 mt 57 ti 9 mt 2 v b dy l 9 mt 75. N c xy bng gch v . Vic xy dng bc tng v i ny c bt u vo nm 221 trc cng nguyn v phi mt n gn 15 nm mi hon tt. Bn c th tng tng ra iu g cn thit xy dng bc tng ny khng ? Bc tng v i ny c xy dng bo v Trung Quc trnh qun xm lc Mng C. Vo khong nm 246 trc Cng nguyn, Trung Quc b phn chia thnh nhiu tnh. Vua Tn l Tn Thu Hong thng nht nhiu tnh v lp thnh mt triu i. phng Bc c qun hung n Mng C, Tn Thu Hong s rng chng c th tn cng bt c lc no. bo v Trung Quc khi mi nguy him ny, ng ra lnh xy dng mt bc tng khng l. V th bc tng bt u xy dng t c Thch Khu (H Bc) ti Cam Tc. Mt con ng chy dc theo bc tng v cc thng ip s nhanh chng c cc binh lnh tun tiu gi i. Nh vua ny t c mc ch ca mnh hay khng? Tic thay l khng, bi v bc tng b v nhiu ni v qun Mng C c c hi tn cng Trung Quc. Mc ch xy dng bc tng ny khng th thc hin c. Vn L Trng Thnh l mt trong rt t cc cng trnh nhn to c th nhn thy c t mt trng.

Ti sao khi mt tri mc v ln li c mu ?


Khi mt tri mc hng ng , n trng ging nh mt tri banh mu v khi mt tri ln hng ty cng vy. Bn bit ti sao li nh vy khng ? Ta bit rng tri t c bu kh quyn bao quanh. nh mt tri chiu qua bu kh quyn trc khi chiu ti mt t. Ta cng bit nh mt tri gm c by mu :tm, chm, xanh dng, xanh l cy, vng, cam v . Vo bui sng v bui chiu, khi mt tri gn ng chn tri, cc tia nng gn ng chn tri, cc tia nng chiu ti mt t phi i mt on ng gp khong 50 ln so vi bui tra. Bi, kh v hi nc trong kh quyn lm tn x nhng mu ny. Mu tm, mu chm v xanh dng b tn x nhiu nht v mu , mu cam b tn x t nht. l l do ti sao khi mt tri ln v mc li c mu .

Silic hu ch vi chng ta nh th no?


Silic l mt cht phi kim loi . N c tm thy trong thin nhin dui dng tinh cht. Silic nguyn cht l mt cht rn c mu xm m. N bng nh kim loi v ging nh pha l. nhit bnh thng, n khng phn ng vi cc nguyn t khc nhng nhit cao n ho trn vi cc nguyn t khc. V tri t c 28% silic trong khi t st lm s c 50% silic. Silic cng c tm thy trong cc tng , ct, nc, xng, v.v... Ct c mt lng ln silic. Silic c ly ra t hn hwp dioxt silic (SiO2). Khi thuc dioxt silic c nung nng trong mt l nung bng in, oxy b kh i v silic c tch ra thnh dioxt silicon. Hu ht silic c tm thy di dng silica (silic oxit) , cng c gi l dioxit silic, n l mt hn hp silic v oxy. Thch anh, thch anh , trng sa v ct u l nhng dng khc nhau ca silica. Silict l mt hn hp khc ca silica. Mica v aming l

nhng dng silicat rt ph bin. Silict rt hu ch i vi chng ta. N c s dng trong vic ch to ra knh, men s, v.v... Sodium silict (SiO3Na2) c dng ch to ra x phng, cht ngn nga mn g, ng trng v dng trong vic nhum mu. N cng c s dng trong vic ch to ra cao su nhn to. Ngi ta trn silic vi ct v t ch to ra gch. ng dng chnh ca silica di dng tinh cht l vic ch to ra cc t bo quang, linh kin bn dn v cc vi mch silicon (silicon chip) trong cc vi mch ca my vi tnh. Mt hn hp gia silic v carbon c gi l cacbua silic c s dng nh bng kim loi. Trn silic vi thp th tnh nng ca n s tng ln. Silic cng c dng trong vic ch to ra cc cht bn dn rt hu ch trong i sng ca chng ta.

H thng bu in c bt u nh th no ?
Tt c chng ta u bit n tm quan trng ca h thng bu in. Bi v ta c th nhn th t ca bn b thn nhn t M, Anh quc trong vng 10 ngy li. Tng t, ch 2 hoc 3 ngy ta c th nhn th t trong nc. l iu tuyt vi ca h thng bu in. Vo thi xa xa, th t c gi i bng chim hoc th nui trong nh. Nhng v vua c cc s gi triu nh a tin bng nga, xe nga trm ch khch, hoc bt k phng tin no. Tuy vy, tht kh gi th t qua li i vi i a s qun chng. Nh th, cn phi c mt h thng bu in cho nhng ngi dn thng. Ngi ta ni rng h thng bu in c Ai Cp, Trung Quc, Ba T vo thi c xa. V quc La M c mt h thng bu in pht trin mnh nht th gii vo thi . Khong nm 1500, nc Anh c mt bu in v nm 1700, nc Anh c mt tng cc bu in do mt v tng cc trng tng cc bu in ng u. Vo nm 1839, chnh ph tip qun h thng ny. Ni chung, ngi gi hoc ngi nhn th u phi tr tin cho vic gi th, s tin tu thuc vo trng lng ca bc th v qung ng gi th i. Vo nm 1840, Rowland Hill, ngi Anh, ngh ra vic dn nhng con tem ln trn phong b gi th. l mt bc thay i ln bi v s tin mua tem gi th rt thp ph hp vi ti tin ca mi ngi dn. H thng bu in ny ph bin rng ri v c cc nc trn th gii p dng.

Cao su l g ?
Cao su th rt cn thit trong i sng ca chng ta. N l mt cht hu c c co gin cao, n c th ko di ra gp tm ln so vi chiu di ban u. N c s dng rt nhiu trong nh, cc ngnh cng nghip, bnh vin, v.v... Lch s ca cao su c lex rt l lu i. Ngi ta tm ra nhng du vt vt dng lm t cy cao su cch y ba triu nm. C hn 400 loi cy cao su . Cy cao su cho nhiu m nht c gi l Hevea Brasiliensis, n cao khong 35 mt. Mt loi khc cng cho nhiu m l cy Castilla. Cy cao su ban u c trng Braxin. Hin nay, Malaysia l ni cung cp cao su thin nhin nhiu nht. Ngi ta rch co cy cao su ly m. M cao su r r qua nhng ch ct xon vng

trn v cy. Sau , n ng sn st li, lc ny n khng c co gin (n hi ) cao. Ngi ta cn luyn cao su c bn chc v c tnh co gin cao bng cch cho sulfua hoc cho bt cacbon, oxt silic v bng hoc len vo cao su ri nung ln nhit d cao. Ngi ta s dng loi cao su ny rt rng ri. Cao su nhn to hay cao su tng hp c sn xut trong thi Th chin th hai. Cao su tng hp c s dng trong cc ngnh cng nghip bi v n c tnh bn i vi cc loi ho cht. Cc loi nha silicon l mt thnh tu gn y, n chu c nng v lnh rt cao.

Lch nm thng c bt u nh th no?


Khi bt u c nn vn minh, con ngi quan st mt tri mc v ln, n hin tng ngy v m. tng v thng c th ny ra t vic quan st chu k ca mt trng v s thay i v ma mng c th ny sinh ra tng v nm. Vi s pht trin khoa hc, ngi ta bit c nhiu iu chnh xc hn. Ngi ta tnh c chu k quay ca tri t quanh mt tri l mt nm, thi gian ht mt vng quanh trc ca mnh l mt ngy. Lch ban u ca Ai Cp gm c 12 thng trong mt nm, mi thng c 30 ngy. Nh vy, 5 ngy di ra c cng vo thng cui ca nm trn 365 ngy. Ngi Hy Lp s dng m lch theo lch ny, c 8 nm th di ra 3 thng. Vo nm 432 trc Cng nguyn, Meton, nh thin vn hc, khm ph ra rng 234 thng m lch bng vi 19 nm. Nm 46 trc Cng nguyn, Julius Caesar a ra mt bc quan trng u tin trong vic nh hng lp ra lch nm thng. ng nh s tr gip ca nh thin vn hc ngi Hy Lp, Sosigenes, lm cng vic ny. Lch ny cn c vo thi gian m tri t quay ht mt vng quanh mt tri, c gi l dng lch. Tri t quay mt vng quanh mt tri mt 364 1/4 ngy. Mt phn t ngy di ra gy ra s nhm ln , ri rm. Cc nh thin vn hc xc nh mt nm c 365 ngy v c bn nm th c mt nm 366 ngy ct mt phn t ngy di ra ca mi nm c dn vo nm th t. Nm th t ny c gi l nm nhun. Bt c nm no chia c cho 4 u l nm nhun. 365 ngy trong mt nm c chia thnh 12 thng. Thng ging, thng ba, thng nm, thng by, thng tm, thng mi v thng chp c 31 ngy. Thng t , thng su, thng chn v thng mi mt c 30 ngy, ring thng hai c 28 ngy nhng vo nm nhun thng hai c 29 ngy. Lch ny s dng c 1600 nm. Tuy nhin, sau , ngi ta tm ra mt sai lch n 10 ngy, bi v tri t tht s phi mt 365.2422 ngy quay quanh mt vng mt tri. Nh vy, trong 1000 nm s b sai lch mt 7 ngy 8 gi. Nm 1582, Gregogy XIII quyt nh b i mi ngy ca nm 1582 v ng ta ra lnh rng trong nm cui ca mi th k, nm nhun s c b i tr phi n chia c cho 400. Nh vy nm 1700, 1800 v 1900 khng phi l nhng nm nhun nhng vo nm 2000 s l nm nhun c thng hai 29 ngy. Lch ny c gi l lch Gregogy hin ang c s dng trn th gii.

Hin nay c mt loi lch khc ang c s dng l m lch. Lch ny cn c vo chu k ca mt trng. Mt trng quay quanh tri t phi mt 29 ngy ri. thc hin 12 vng quanh tri t, mt trng phi mt 354 ngy (29 1/2 x 12). Nh vy mt nm m lch c 354 ngy, t hn nm dng lch l 11 ngy. Do c 3 th di ra 33 ngy, nn theo m lch c mi 3 nm th c mt thng nhun v trong 19 nm s c 7 thng nhun. Ngoi hai loi lch ny ra, mt s nc cng c vi loi lch khc c s dng vi mc ch tn gio ca x h.

Ti sao pho bng c nhiu mu?


Pho bng c s dng vo cc dp l, hi h khp ni trn th gii. Khi chng c mi la, chng pht n v tung ra rt nhiu mu sc. Bn c bit ti sao chng c nhiu mu khng ? Pho bng c lm bng mt hn hp nitrat potassium, lu hunh , than v mui ca mt s kim loi. Mu sc c c l do mui ca cc kim loi nh Strontium, barium, magnesium v sodium. Chng c trn vi clorat potassium. Mui barium cho ra mu xanh l cy, sunfat strontium cho mu xanh da tri nht. Cacbont strontium cho mu vng, nitrat strontium cho mu , mui sodium cho mu vng, mui ca ng cho mu xanh dng. Bt nhm trong pho bng to ra hnh nh ging nh m ma bc. Khi pho bng pht n, nhng loi mui ny chy trong pho bng, nhiu loi mu sc tung ra v to nn mt cnh ngon mc. Trung Quc l nc u tin ch to ra pho bng. Sau hng trm nm, Chu u, Rp v Hy Lp mi ch to pho bng.

Quc gia no nh nht trn th gii ?


Quc gia l mt lnh th c mt bin gii nht nh v mt chnh ph ring ca n. Mi t nc u c l c ring v mt h thng hnh chnh. Theo nh nh ngha ny th Vatican l mt quc gia nh nht trn th gii. Vatican l mt t nc c c gio hong, v lnh o tinh thn ca nhng ngi theo o Thin Cha. N to lc trung tm thnh ph Rome, th ca . t nc ny hon ton di s kim sot ca c gio hong. N c l c ring, c h thng bu in c lp, ga xe la, h thng in thoi v cc phng tin truyn thanh . Bn s ngc nhin khi bit rng tng din tch ca n ch c 0.45 km2. Mc d t nc ny khng c bt k ngun thu nhp no c nhng n c ngi theo o Thin Cha khp ni trn th gii ng gp vo. t nc ny, ni tr ng ca c gio hong l mt lu i lng ly c vn cy p, mt th vin v mt vin bo tng . Thnh ph Vatican vn duy tr cc mi quan h ngoi giao vi nhng nc khc trn th gii. Cu chuyn hnh thnh t nc Vatican th rt th v. Cch y hng trm nm, nc c mt trung tm hot ng cho nhng ngi Thin Cha gio. Sau mt thi gian di , c gio hong iu khin hot ng chnh tr ti mt khu rng ln trung tm nc . Nm 1859, phn t ny c coi l "tiu bang thuc gio hong". Lc , din tch ca n l 16.000 dm vung. Nm 1870, Rome c t l th ca nc v lnh th ca c gio hong b st nhp vo vng quc m khng c s tn thnh ca c gio hong. Kt qu l cc mi quan h gia nh vua v c gio hong tr nn cng thng. Mi bt ng ny chm dt vo nm 1929 vi s dn xp gia chnh ph v c

gio hong. Cui cng, Vatican c cng nhn l mt t nc c lp v c ch quyn.

Cht khng sinh l g?


Cht khng sinh l loi thuc c bit, n ngn chn hoc tiu dit s pht trin ca vi khun hoc cc vi sinh vt c mm bnh. Cht khng sinh gip cho chng ta c th chng li cc bnh tt v c s dng trong vic iu tr nhiu cn bnh. T "antibiotics" (khng sinh) c ngun gc t ch "antibiosis" . "anti" c ngha l "chng li" v "biosis" c ngha l "cuc sng". Cht khng sinh tc ng, chng li mt s loi vi khun. Tht vy, cht khng sinh l cht ho hc ly t c th cc vi sinh vt nh vi khun, nm mc, hoc mt vi thc vt. Thi i cht khng sinh bt u vo khong nm 1982 cng vi vic khm ph cc loi Penicillin ca bc s Alexandra Flemning. Flemning t tn cho cht Penicillin. Cht khng sinh ny rt hu hiu cho vic iu tr cc bnh nh vim phi, h , vim cung hng, mn m, au nhc, v.v... Streptomycin l mt cht khng sinh khc c dng iu tr bnh lao phi. Ngoi ra cn c nhng cht khng sinh khc nh ampicilin, ttacyclin, chloromycetin, v.v... c dng tr nhng cn bnh khc. Mt vi loi khng sinh rt hu hiu trong vic chng li mt s vi sinh vt, vi loi khc hu hiu trong vic chng li cc vi sinh vt phm vi ln c gi l cht khng sinh ph rng. Khi mt cht khng sinh c a vo c th, n s git cht cc vi khun gy bnh. Bn c bit cht khng sinh c lm nh th no khng? Hu ht cc khng sinh u c lm t vi khun v nm. Cc khoa hc gia tht s khng bit ton b cch thc m cht khng sinh git c cc vi khun mm bnh. Mt vi khoa hc gia cho rng cht khng sinh ngn chn oxy khng ti c cc vi khun mm bnh nn cc vi khun ny cht v thiu oxy. Mt vi khoa hc gia khc cho rng , cht khng sinh ngn chn cc vi khun khng ly c thc n . D cho cch thc tc ng ca cht khng sinh c nh th no i na, n vn l loi thuc hu ch cho con ngi. Mi nm hng triu bnh nhn trn th gii c cha tr nh cht khng sinh. Nm 1930, 20% n 85% tng s t vong M l do bnh lao phi. Nm 1960 con s ny gim xung cn 5%. Tng t, s t vong do st thng hn gy ra gim t 10% n 2%. Cc bnh truyn nhim cng i nhiu nh cht khng sinh. Cht khng sinh cng hu dng trong vic ngn nga nhng cn bnh nh nhim trng cung hng, bnh st gy au nhc cc khp xng v cc bnh ly qua ng tnh dc, v.v... Cht khng sinh cng c nhng phn ng ph, to ra phn ng ca c th i vi cht khng sinh chng hn nh chng ban v cc triu chng khc c th gy ra nhng cn bnh khc. Phn ng trm trng nht l dn ti t vong. i khi, cht khng sinh khng c hu hiu i vi mt s vi khun mm bnh.

Ngn hng c bt u nh th no ?
T "ngn hng" c ngun gc t ch "Banco" ca ting , n mang ngha l "bng gh di" . Vo thi Trung c, ngi thng ngi trn bng gh di khi giao dch mua bn. Sau , t "Banco" c thay i v tr thnh t "bank". Hin nay, tt c cc nc

trn th gii u c cc h thng ngn hng. Bn c bit ngn hng c bt u nh th no khng? Ban u, vic cho vay tin v gi tin vo ngn hng do ngi Do Thi thc hin v sau l do cc th vng. Tht ra, cc thng gia tr tin cho cc th vng gi gim s tin mt cn d ca h. Cc th vng ny ghi nhng ho n ging nh t ngn phiu giao cho cc thng gia. Khng phi ch c vic , cc th vng c th cho ngi khc vay mt phn s tin kim li v h cho cc thng gia mt khon tin khch l khi gi tin cho h. y l khi im ca vic gi tin tit kim vo ngn hng. Cc thng gia cng vit nhng l th cho cc th vng yu cu h tr tin cho mt thng gia khc, s tin m h gi. iu ny ging nh vic lu hnh t sc (ngn phiu) vy. H thng ngn hng hin i c bt u ti Venice nm 1587, cng nm ngn hng "Banco di Rialto" c thnh lp. Ngi ta c th gi tin vo nh bng ny v c th rt ra bt c lc no h cn. Nm 1619, ngn hng "Banco di Giro" qun l ngn hng ny, ngi ta c th gi tin, thm ch c th gi vng hoc bc vo ngn hng ny v ngn hng pht hnh cc ho n . Nhng ho n ny c s dng nh tin giy hin hnh. Vo nhng thi k u, ngn hng ch c hai chc nng, c th l nhn tin v cho vay ly li. Ngy nay, ngn hng phc v vi nhiu mc ch khc chng hn pht hnh th tn dng v trao i ngoi hi , v.v...

hoa cng l g?
hoa cng (cm thch) l mt loi vi c nhiu mu sc. hoa cng trng c s dng cho vic xy dng cc to nh t thi c xa. Ngi Hy Lp v Ai Cp s dng loi ny xy dng cc ngi n. n Taj Mahal cng c lm bng hoa cng trng. N khng b nh hng bi nng lnh, ma gi, v.v... hoa cng cng c tm thy trong thin nhin di dng tng. Nhng khi tng ny c hnh thnh t nhng khi vi. nng khng khip v p lc bn di ca Tri t bin vi ny thnh hoa cng. Nu bn phn tch thanhphfn ho hc ca hoa cng bn s thy hu ht l cht cacbnt canxi . Mt vi loi hoa cng c cha 99% cacbnt canxi. hoa cng c nhiu mu sc l do c vi loi mui ca nhm v manh trong . Ngi ta dng my ct nhng tng hoa cng v a vo xng ct thnh nhng kch c tiu chun. hoa cng cng c ly t nhng khi nhm, khng mn. lm mn lng b mt, ngi ta dng mt loi my c bit ch lng. Sau mi em s dng. Nc c nhng m hoa cng ni ting trn th gii. Mi nm khong 100.000 tn hoa cng c khai thc. M, ti Vermont c mt m hoa cng ln nht. V hoa cng p nn n lun l mt vt liu cho ngnh kin trc, iu khc v nhiu mc ch khc. Nhng iu khc gia ni ting nh Michelangelo v Leonardo da Vinci s dng hoa cng lm cht liu cho cc tc phm ca mnh.

Th vn hi Olympic l g ?
Nh bn bit, Th vn hi Olympic c t chc bn nm mt ln v hu ht cc nc trn th gii u tham d. Lch s ca th vn hi Olympic th rt lu i. S tht l th vn hi u tin c t chc vo nm 776 trc Cng nguyn Olympia, Hy Lp. Th

vn hi u tin ny c t chc trong nm ngy v c nhiu ngi dn Hy Lp chng kin. Ban u, ch c nhng vn ng vin Hy Lp tham gia cc cuc thi u. Vo thi , cc cuc thi u ny c coi l mt k hi h mang tnh cht tn gio. Chng c t chc nh mt th hin tn knh thn Zeus. Mi vn ng vin s lm l n thn Zeus trc khi tham gia thi u. Ngi thng cuc c trao mt nhnh cy liu trng trong sn ca ngi n. Vo thi , ph n khng c tham gia cc trn u. Thm ch n mc h khng c xem cc trn u. Th vn hi tip tc c gn 1100 nm, nhng vo nm 393, vua La M, Theodosius, cm t chc th vn hi sau khi chim c Hy Lp. Vic ny ko di 1465 nm. Nm 1859, Japas, ngi Hy Lp , t chc bn k th vn hi vo nm 1895, 1870, 1875, 1889. Nhng sau khi ng ta cht, nhng k th vn hi li b gin on. Mt gio vin ngi Php tn l Baron pierre de Coubertin bt u t chc li th vn hi Olympic vo nm 1896 ti Athen, th ca Hy Lp. C 311 vn ng vin t 13 quc gia ti tham gia. Trong s c 230 ngi Hy Lp. Sau k th vn hi Olympic hin i nm 1896, t k th vn hi khc c t chc ti nhng quc gia khc nhau c cch bn nm mt ln, tr nhng nm 1916, 1940 v 1944 bi v th chin th nht v th chin th hai. Th vn hi ma ng cng c t chc mt cch ring r ti mt quc gia khc nhau. Th vn hi ma ng u tin c t chc vo nm 1924 ti Charnon nc Php. Bn c bit Th vn hi c cc mn thi u no khng ? Nhng mn thi u chnh l :bng , bi li, chy ua, u vt, khc cn cu, bng r, ua xe p, thi bn, v.v... U bn Olympic quyt nh ni t chc Th vn hi k tip. V lnh o tiu bang hoc thnh ph ca quc gia t chc Th vn hi s long trng tuyn b khai mc Th vn hi. i din ca quc gia t chc Th vn hi k trc s trao ngn uc Olympic ly t n thn Zeus, sau n c em ti sn vn ng chnh, ni ngn la ny s chy cho ti khi Th vn hi b mc. Nhng on tham d Th vn hi ca mi quc gia s diu hnh qua khn i. on tham d ca Hy Lp i u v on ca quc gia ang t chc th vn hi i sau cng. chnh gia l tt c cc on tham d Th vn hi ni ui i theo nhau theo th t tn nc sp xp theo mu t. Sau , cc vn ng vin s tuyn th. Nhng con chim b cu trng, biu tng ca ho bnh, c th tung bay v nhng qu bng bay pht phi. Vo ngy cui cng, c mt bui l c din vn chia tay v ngn la Olympic c di tt.

Ngi ta ly xng du nh th no ?
Xng du l mt trong nhng sn phm hu ch nht trn th gii. Tt c cc phng tin di chuyn u s dng xng du. N cng l ngun cht t v cc ngun nng lng khc. Xng du ly t du m, mt loi cht lng en sm v sn st, c tm thy trong lng tri t. T "petroleum" c ngun gc t ch "petra" v "oleum" ca ting La tinh. "Petra" mang ngha l "" v "oleum" mang ngha l "du". N thng c tm thy trong nhng "ti du" bn di b mt tri t. Du m i khi c gi l "vng en" bi v n cc k hu ch cho chng ta. Bn c bit du c hnh thnh nh th no trong lng t hay khng ? Cch y hng triu nm, cy ci, ng vt b chn trong lng t do nhng bin ng v

mt a cht. p lc cc v sc nng bn trong tri t bin cc thc vt v ng vt b mc ra thnh du. Du th c ly t cc ging du. Du th ch to ra xng, du npt, du la, diesel , hc n, v.v... sau khi c a vo nh my lc du tinh ch, du th c un nng trong nhng ni rt to c hnh tr. Nhng thnh phn khc nhau ca du th c tch ra nhng nhit khc nhau v c ly ra bng nhng ng ng ring bit. Qu trnh ny c gi l s chng ct tng phn. Nhng sn phm khc c ly t du th l nha, sn, cc cht ty ra, v.v...

Interpol l g ?
Interpoll mt t chc cnh st chng ti phm quc t. Interpol l do hai ch international v police ghp li. Interpol l mt t chc phi chnh tr, phi tn gio v phi chng tc trong c hn trm quc gia cng tc vi nhau. Tng hnh dinh ca n t Paris. Cng vic ca "Interpol" l truy tm ti phm. Theo lut quc t, cnh st ca mt quc gia khng th vo mt quc gia khc bt mt ti phm ln trn . Trong nhng tnh hung nh th Interpol h tr vic truy lng ti phm. Mi quc gia u c thnh vin trong Interpol. Sau Th chin th nht, ti phm gia tng ng k Chu u, c bit l o. Sau khi phm ti, nhng tn ti phm thng ln trn nhng nc ln cn. bt nhng tn ti phm nh th, Johann Scober lc l cnh st trng ca thnh ph Vienna, triu tp mt cuc hp gm cc s quan cnh st ca nhiu quc gia khc nhau vo nm 1923. Trong cuc hp ny 20 quc gia lin kt thnh lp Interpol. Tr s chnh u tin l Vienna v Johann tr thnh v ch tch u tin. Nm 1938, c xm chim o v hu b h thng Interpol ny. Sut Th chin th hai, Interpol vn khng hot ng g c. Sau Th chin, Flaurent Lovagay, Tng thanh tra lc lng cnh st B mi phc hi n li. Bi v khng c sn cc iu kin cn thit B nn tr s chng khng th t ti c v tr s mi ny c t ti Paris. Nm 1989, tr s Interpol chuyn n Lyon (Php). Interpol p dng cc phng tin khoa hc hin i nht bt ti phm. Truy lng v bt gi ti phm l chc nng duy nht ca t chc ny. N khng c s dng cho bt k hot ng no mang tnh cht chnh tr, qun s, tn gio.

Uranium l g ?
Uranium l mt nguyn t kim loi, mu bc v c tnh phng x. Heinrich Martin Klaprothk, nh ho hc ngi c, tm ra uranium vo nm 1789 trong mt qung kh, ng gi n l "Uranit". Nhng sau mt nm Klaproth i tn n thnh "Uranium theo tn ca sao Thin Vng (Uranus). Vo cui th k 18, cc nh khoa hc to ra nhiu hp cht ca uranium. Nm 1896, Henry Becquerel khm ph ra tnh phng x trong uranium. Uranium l mt kim loi bng lng c mu trng nhng n ho en khi tip xc vi khng kh. Uranium l mt kim loi rt nng. 30.48cm3 (30.48cm khi) uranium nng gn na tn. Uranium t nhin l mt hn hp c hai nguyn t ng v. Uranium 238 v uranium

235.99.27% c tm thy trong t nhin l uranium 238 v 0.72% l uranium 235. Nhng tia phng x pht ra t nhn nguyn t uranium rt hu dng. Nhng tia ny c s dng trong nng nghip, cng nghip, sinh hc v y khoa. Uranium cn c s dng trong lnh vc nng lng ht nhn . Nm 1938 qu trnh phn ht nhn c tm ra bng cch bn mnh vo cc nhn nguyn t uranium bng cc ntrn. S phn ht nhn ra l qu trnh nhn nguyn t Uranium 235 b tch ra lm hai phn do vic bn mnh cc ntrn. Do , nng lng mnh khng khip c to ra. Bom nguyn t c ch to theo qu trnh ny. Ngoi ra, ng dng ca n rt l a dng. Ngy nay, s phn ht nhn c s dng cho vic ch to ra nng lng in. Mt pound (~ 0,452g) uranium to ra mt nng lng bng vi nng lng m ta t khong 1.400 tn than . Do nguyn t ng v uranium 235 c dng trong cc l phn ng ht nhn sn xut ra nng lng. Nng lng hi ny s i qua tuc bin to ra in. Uranium cng c dng ht cc tia X v tia Gamma. Cc loi oxt ca n c dng lm cht xc tc trong vi phn ng ho hc. C bn phn uranium trong mt phn triu ca v tri t. Cc hp cht ca uranium cng c tm thy trong cc khi . Uranit l mt trong nhng qung uranium quan trng. Qung Uranit c tm thy nhiu Anh, n v Chu Phi.

Nc l g?
Ging nh khng kh, nc th ti cn thit cho i sng, khng c nc, ta khng th sng st trong vi ngy c. Con ngi, cy ci v th vt u cn nc tn ti. Trn 70% b mt ca tri t l nc. Khong 97% lng nc trn tri t l cc i dng. Nc l mt hp cht gm hydro v oxy. Tnh theo th tch, n c hai phn hydro v mt phn oxy. Nc tinh khit th khng mu, khng mi v khng v. Chng ta ly nc t sng, h, sui, ging, bin c, v.v... Nc tn ti trong ba trng thi :rn, lng v hi. Ta thng thy nc trng thi lng nhng kh ng lnh ti 0 C, n bin thnh nc v khi c un si ti 100 C n bin thnh hi nc. Nc c ly t thin nhin th khng tinh khit v n c cha nhiu loi mui v cht khong ho tan trong . Bi v cc c tnh khng tinh khit ny nn nc c v. Nc c nhiu mui khong s khng to bt khi ta dng n vi x bng. Ta gi l cng ca nc. cng ca nc gm c hai loi : tm thi v lu di. cng tm thi l nc c bicacbonat canxi v bicacbonat manh. Khi un si nc th hai cht ny b kh i. cng vnh vin l nc c florua, sunpht canxi v manh. lm mt cng ca nc, ta phi ho sodium cacbnt vo trong nc. Chng hn, nc th nh hn nc. l l do ti sao nc v cc tng bng li ni trn mt nc. Nc c ng c cao nht 4 C . V tnh cht ny nn vo ma ng nc b mt cc ao h ng li, cn nhng lp nc bn di th khng ng. Nc c gi l mt dung mi ph bin. Nc bin mn bi v c nhiu cht khong ho tan trong . Khng kh t n ho tan trong nc, nn cc ng vt sng di nc c th th c. Nc l mt cht lng khng d b bay hi. l l do ti sao t gi c m trong thi gian di do cy ci mi c th sng c.

Hm lng nc trong cc sinh vt th khc nhau. Cy ci c t 60% n 80% hm lng nc. Tri cy ti c t 85% n 95% v cc loi cy sng di nc c 98% , c th con ngi c 65%. Nc thng c cc vi khun gy bnh nh : thng hn, dch t, kit l, tiu chy, v.v... Do ta nn ung nc c un si.

Ti sao ng h li c cc chn knh ?


Khi mua mt chic ng h eo tay, ngi ta thng hi n c bao nhiu chn knh. S chn knh c khc hoc in v ng h hoc trn mt ng h. Ngi ta thng ngh rng s chn knh cng nhiu th chic ng h s chy tt hn v bn hn. Bn c mun bit cc chn knh l g khng v ti sao chng li c gn vo ng h? Mt chic ng h tt s chy ng gi v khng d b h, nu m mt chic ng h ra, bn s thy cu trc bn trong ca mt chic ng h rt phc tp. N c nhiu phn ln nh khc nhau loi. Mt chic ng h c khong 211 b phn. Trong s cc b phn ny c mt bnh xe nh lun lun chuyn ng. Dc theo bnh xe ny c mt si dy kim loi ging nh cng tc c gi l dy ct. Khi ta ln dy, ng h bt u ku tch tc. Dy ct gi li lc ln dy ng h v lm cho ng h chy. Ngoi bnh xe ny ra, cng c nhiu bnh xe khc lun quay trn. Nhng bnh xe ny lm quay kim ch gi, pht, giy. Nhng trc ca cc bnh xe ny t ln nhng trc tr. Khi cc bnh xe quay to ra s ma st ny, cc trc tr c th mau b mn v ng h s chy khng chnh xc, ngi ta dng nhng mu vt liu nh rt cng nhng rt mn lm trc tr. Nhng mu vt liu nh ny gi l chn knh, chng c lm bng nhng loi cng gn nh kim cng. Nhng trc bnh xe xoay quanh trc chnh ny v khng b ma st nhiu. V cng ca chng nn cc chn knh khng b mn v ng h khng d dng b h. Do , cc chn knh c s dng lm tng tui th ca chic ng h.

Ti sao nhng vt nng lm chng ta b bng ?


Vt nng l vt c nhit cao hn thn nhit ca chng ta. Nu ta ng vo mt vt nh th th nng ca n s truyn ti c th chng ta v chng ta cm thy nng. Tng t, mt vt lnh l vt c nhit thp hn thn nhit ca chng ta. Khi ta ng vo n, thn nhit ca chng ta truyn vo vt . Bn c bit ti sao li nh vy khng? Ta bit rng c th chng ta c cu to bi cc t bo. Do vy cc t bo ny cu thnh bi cc phn t. mc thn nhit bnh thng, cc phn t ny chuyn ng. Khi mt vt nng ng vo mt phn c th, n lm tng tc cc phn t ca t bo ni vt ny ng vo. V khi cc phn t ca t bo ch chu ng nhng dao ng nhanh, cc t bo b t ra. chnh l vic lm t t bo to ra cm gic bng. cha li nhng t bo to b tn thng , s lu thng ca mu tr nn nhanh hn ch b thng. l l do ti sao ch b thng li ln. Khi mt vt c nng cao ng vo c th th rt nhiu t bo v dy thn kinh b t ra. nng ca cht ny lm ro kh nc cc t bo da v chng b t ra. l hin tng b bng. i khi nhng cht cc nng lm thiu hu m v xng v gy ra nhng vt thng su trn c th. Nhng vt so do bng gy ra c xo i bng cch ghp m da ly t cc

phn khc ca c th. Cc vt bng c phn loi thnh bn cp . Vt bng cp mt ch l vt lp da bn ngoi. Vt bng cp hai l lm bng nhng lp da su hn v da b rp ln. Vt bng cp ba l ton b cc lp da u b bng. Vt bng cp bn khng nhng lm bng da m cn lm bng cc m da bn di da. Cc vt bng khng ch do nng gy ra m cn do cc loi ho cht, axt, cht kim, tia X v cc tia phng x.

Ti sao phi m cuc iu tra dn s ?


Hin nay, chin dch iu tra dn s th ph bin cc quc gia trn th gii. KHng th ni chc chn rng vic iu tra dn s c bt u khi no v theo cch thc nh th no . Nhng c l con ngi nhn ra tm quan trng ca vic iu tra dn s khi h sng trong nhng cng ng ln. Vo nm 2000 trc Cng nguyn, dn s trn th gii l 85 triu. Con s ny chng t h thng iu tra dn s c trin khai vo thi . Ti sao phi m cuc iu tra dn s ? Nhng l do c nu ra nhng thi im khc nhau. Vo thi c xa, cc v vua thng m cuc iu tra dn s c lng s ngi c th tham gia trong cc trn chin v mc ch khc l thu thu. Trc y c th c hai l do chnh ny nhng hin nay vic iu tra dn s c tm quan trng hn nhiu. Vic iu tra dn s th hin mt bc tranh r nt v cc kha cnh khc nhau ca ngi dn mt nc. iu ny gip chnh quyn trong vic chun b v thc hin cc k hoch v gio dc, y t, cng n vic lm, v.v... Vic iu tra dn s cho bit dn s tng hay gim v bit c s sinh sut thit lp nhng k hoch phc v cc nhu cu ca con ngi trong tng li. N cng cho ta bit t l dn s nng thn v thnh th, v rt hu dng trong vic t chc cc cuc bu c bi v da trn c s s dn, con s c tri s c xc nh trong mt khu vc bu c. Ngoi ra , vic iu tra dn s lm cng c thm lut l, trt t, cc iu kin x hi, kinh t, v.v...

ng hu ch vi chng ta nh th no ?
ng l kim loi c mu cam , n c con ngi s dng trn 5000 nm nay. N l kim loi u tin c tm ra sau vng. ng nguyn cht dng t nhin c tm thy di dng ht vi s lng t. Hu ht ng di dng hp cht nh sunfua, cacbonat, silicat v oxit. Sulpht ng l qung quan trng nht ca n. Khong 50% ngun cung cp ng trn th gii l sulpht ng. Lch s cho thy rng ng c con ngi s dng vo thi k . Vo nm 4000 trc Cng nguyn , vic o m ng bt u c vo nm 6000 trc Cng nguyn con ngi s dng ng lm cc dng c, v kh v trang sc. Sau , con ngi khm ph rng ng thic, mt hp kim gm ng, km v thic, cn cng hn c ng. Lc ngi ta mi s dng ng thic lm vt dng, v kh v trang sc. Nhng hp kim ng khc chng hn nh ng thau cng c s dng cho cc mc ch tng t. ng vi nhm cng to ra mt hp kim c gi l ng nhm. Cho ti nay ng vn l mt trong cc kim loi quan trng nht trn th gii, n c s

dng rng ri trong cng nghip in v cc ngnh khc ch to ra dy in, i na m, cc cun dy mot , c s dng trong vic c tin xu, trong cng nghip c kh v.v... ng c s dng khp th gii ch to ra dy in v tnh mm v bn ca n. N l mt cht dn nhit v in tt. ng c rt nhiu Canada, M, Chil, Zambia v Nga.

Ht trai c hnh thnh nh th no?


Ht trai tht th rt t tin. Bn s ngc nhin khi bit rng con s, mt sinh vt nh bin, lm ra ht trai. Mt con s c th b trn mt t. Sinh vt nh ny khi di bin n b c hoc nhng con cng loi ln hn n tht. Khi s ln b cu mng sng ca mnh th b con ngi n. t bo v, n to ra mt v s cng quanh mnh lm bng mt cht c o gi l v c x c. Ht trai c to ra trong lp v cng ny. Vic khm ph ra ht trai c mt cu chuyn rt th v. Cch y khong 4.000 nm, mt ngi Trung Quc b i qu, tho mn cn i, ng ta m nhng v s ra n. Bn trong con s, ng ta thy mt ht sng long lanh. Vin ht ny c gi l ht trai. Bt c lc no, khi mt ht ct tnh c lt vo trong v s v ch xt ln c th mm mi ca con vt ny. lm gim vic c xt n bt u tit ra mt cht ph ln ht ct ny tng lp mt. Nhng lp ny c hnh thnh do cht cacbnt canxi. Sau mt thi gian, ht trai bn trong v s c hnh thnh. Ht trai c hnh trn, trng v bng lng. Tuy nhin, ht trai c th l mu en, trng, hng, xanh dng nht, vng, xanh lc , mu hoa c. Hin nay, ngi ta c nhng k thut ch to ra ht trai nhn to. Ngi ta b nhng ht ct vo bn trong v s. Sau hai hoc ba nm, s c ly ln khi mt nc v s c c ht trai nhn to trong . Ngi Nht c mt k thut tuyt ho v vic cy nhng ht trai. Bi v ht trai thin nhin rt c tin do ngi ta thng s dng hoc mua bn ht trai nhn to. Vo ngy 7 thng nm, 1934 ngi ta tm thy mt ht trai Philippines c ng knh l 13cm, cn nng khong 6,37 k l c gi l ht trai Laozi.

S hc c bt u nh th no ?
S hc l mt mn hc v php cng , tr, nhn v chia. T "Arithmetic" (s hc) c ngun gc t ch "arithmos" ca Hy Lp mang ngha l "cc con s". Vo thi k u ca nn vn minh, con ngi m nhng con cu, b v cc th vt khc bng ngn tay . T "digit" (ch s) c dng biu th nhng s t 0 n 9, c ngun gc t ch "digitus" ca La tinh mang ngha "ngn tay" hoc "ngn chn". Sau , con ngi bt u m bng cc que g. Nhng cch thc ny khng tn ti c lu v con ngi bt u s dng nhng du hiu khc nhau cho mi con s. Ngi Ai Cp s dng nhng ng thng m t mt n mi. Ngi Hy Lp s dng cc mu t, chng hn h vit ch s 1, b' ch s 2 v j' ch s 10. Ngi La M vit 5 ch s u tin l I, II, III, IV, V v X ch s 10, L ch s 50, C ch s 100, D ch s 500, M ch s 1000. Trong ngn ng La M hin nay, cc con s cng c vit nh th. Con s hin nay ang c s dng l s Rp. Nhng ngi Rp ph bin nhng con s ny ti Chu u. Tht ra, nhng con s ny c ngun gc t n , v ng ra chng nn c gi l s n .

"Zero" (s khng) cng c ngun gc t n , ngi n gi l "Shoonya" mang ngha "trng rng" hoc "khng c g" v Rp n tr thnh "Sifr" mang cng mt ngha nh vy. Nm 1202, mt ngi son mt quyn sch s hc u tin da trn h thng s Rp ny. Quyn sch s hc u tin c in bng ting La Tinh vo nm 1478 . Vo thi gian , nhng hng php tnh cng, tr, nhn, chia c pht trin y . Cc nh s hc phi mt nhiu th k mi pht trin cc php tnh s hc m hin nay ang c s dng. S hc rt cn thit trong mi ngnh, mi gii trong i sng hng ngy ca chng ta.

Ting vang di l g?
Khi ta ni to trong mt cn phng trng hoc trong mt ngi n, ta s nghe r ting ni ca ta di li. D l ting di. Mt ting di c th nghe c bng cch la to gn mt ci ging su. Ting sm cng l mt th d v ting vang di. Ta bit rng m thanh di chuyn di dng sng m. Tc ca m thanh trong khng kh l 340 mt mt giy. Khi ta ni, cc sng m pht ra t ming chng ta v i khp mi hng. Khi nhng sng ny gp phi mt bc tng hoc mt vt cn khc, chng s b phn hi. Ta s nghe nhng sng phn hi ny, l ting di. Do ting di to ra khi ccs sng m b phn hi khi gp mt vt cn. C mt vi vt khng phn hi m thanh. l g, si ay, cc tng.... bi v nhng vt liu ny ht m thanh. nghe c mt ting di, vt phn hi m thanh phi cch chng ta mt c ly t nht l trn 17 mt. Bi v hiu ng m thanh tip tc vang di vo tai ca chng ta trong mt phn mi giy. Nu mt m thanh i dn tai ca chng ta v trong vng mt phn mi giy, nu c mt m thanh khc n tai ca chng ta, n s khng th nghe c bi v trong lc ny hiu ng m thanh ca m n trc vn vang di trong tai ca chng ta. m thanh i vi tc khong 34 mt trong mt phn mi giy. Nh vy, nu mt vt phn hi c cc sng m phi cch xa ngi ni l 17 mt, thi gian ni ti vt cn v di li pha ngi ni s l mt phn mi giy v tai ca ta c th nghe c ting vang di ny. Trong cc to nh hin ti, kin trc s s dng nhng phng php v cc vt liu lm gim ting vang di v lm thun tin cho vic truyn m thanh. Cc ging ng c xy dng vi nhng gc trn v cc b mt phng rng ln. iu ny lm cho cc sng m tahnh khng b phn hi. Cc sng m i khp mi hng v ta nghe c m thanh ngun pht. Nhng tm vn p c nhiu l c s dng lm cht cch m trong phng. Bng cch s dng nhng vt liu ny, cc sng m va b ht i hoc b phn tn lm gim ting vang di. Cc h thng Raa v thit b nh sng m di nc vn hnh trn nguyn tc ca ting di.

Nhng thnh phn ca sa l g ?


Sa l cht lng b dng mu trng c ly t cc ng vt v ging ci. B, phmt, v.v... c ch to t sa. Khng c c s no chc chn xc nh rng con ngi bt u dng sa chnh xc vo lc no , nhng cch y nm ngn nm con ngi nui nhng ng vt cho sa. B, tru, cu v d l nhng con vt cho sa. Bc u, ngi ta cng dng sa ca con

tun lc, nhng nc Trung ng, sa d c dng rt ph bin t lu, sa c coi l mt loi thc phm tuyt vi. N cha nhiu cht b dng nh ng, protein, cht bo, sinh t, cht khong, cht mui v nc. Sa b cha 87.2% nc, 3.7% cht bo, 3.5% protein, 4.9% ng v nhiu loi cht khong, sinh t. Sa ca cc ng vt khc u c nhng cht dinh dng k trn nhng khc nhau v hm lng phn trm. Ta ly cht bo trong sa lm ra b. Cht bo cung cp nhiu nng lng. Protein c trong sa lm cho c bp c kho hn, c th d hp th ng trong sa. Cc cht khong nh canxi v phtpho th rt t cho xng. Cc sinh t A, B, C, D, K v niaxin c trong sa s tng sinh t trong c th ca chng ta. Sa rt mau b h. Do ta nn lnh ti 10 C v nn duy tr nhit ny cho ti khi sa c a ti nhng ni khc. Ta c th em un si mt ngy vi ln trnh s ln men. nhiu quc gia, ngi ta bn sa tit trng. Nhng ngi n king thng ung sa c rt gn ht cht bo c trong sa.

Nc kh l g ?
Ta thng thy nc l do nc ng c 0 C. Ngoi ra cn c mt loi nc khc gi l nc kh. Nc kh l dng dioxyt ccbon th rn. N c hnh thnh khi hidoxyt ccbon chuyn trc tip t th kh sang th rn nhit khong 80 C. N lnh n mc c th lm bng lnh da ca ta. N thng c chun b bng cch lm lnh dioxyt ccbon di p sut cao. Trng n ging nh tuyt nhng c th p thnh tng khi mt. Nc kh rt quan trng cho vic bo qun ng lnh thc n nh kem, tht v thuc. N cng c s dng to ra nhng lp sng trn sn khu bi v n nhanh chng chuyn sang th kh nhit bnh thng m khng ho lng.

Nhng cch thc o thi gian?


Qua nhiu thi i, con ngi s dng nhiu cch thc o thi gian, chng hn nh tnh chu k quay ca tri t, thi gian mt tri mc v ln, s di chuyn ca mt trng , cc ngi sao v s thay i ma mng. Chu k ca tri t quay quanh mt tri c gi l thi gian thin vn. Nm thin vn gm c 365 ngy 6gi 9 pht v 9.54 giy. Nhng cch thc lu i nht c s dng o thi gian l ng h nn, ng h nc, ng h mt tri, ng h ct. ng h mt tri o thi gian bng cch dng mt ci cy o bng mt tri chiu qua. ng h nn o thi gian bng cch tnh thi gian chy ht ca mt cy nn. ng h nc l mt ci chu v mt ch r r nc xung mt ci chu khc. n v thi gian l thi gian r r ht nc t mt ci chu ny sang mt ci chu khc. Tng t, ng h ct cng vy. N l mt thng cha ct, nhng ht ct ri t thng ny sang thng khc l mt n v thi gian. ng h ln dy ct c pht minh vo cui nm 1400. ng h hin i ngy nay gm c hai loi chnh : ng h my v ng h in t.

ng h my khi dng ta phi ln dy n mi vn hnh c, cn ng h in t chy bng pin. ng h Quartz l ng h chy bng pin, n vn hnh theo s dao dng ca tinh th thch anh. V mc chnh xc ca n ln ti 60 giy trong mt nm. Vo thp nin 1970, ng h k thut s (digital) tr nn ph bin. Loi ng h ny chy rt chnh xc, n c mt h thng hin th bng tinh th lng hoc h thng hin th bng n dit v n cng c lm bng thch anh. Dng c o thi gian chnh xc nht l ng h nguyn t. N o c tc dao ng ca cc nguyn t Sezi (cesium) hoc kh amoniac. Ngi ta tnh rng trong mt triu nm, ng h nguyn t mi sai lch ch c vi giy.

Nha do hay plastic l g?


Nha do khng c trong thin nhin, ngi ta phi ch to ra n. T "plastic" c ngun gc t ch "Plastiko" ca Hy Lp n mang ngha l "c hnh". Plastic c lm t cc ho cht hu c n gin v c nhiu loi v mu sc khc nhau. Plastic c mt ngi Anh tn l Alexander Pakers ch to ra vo nm 1862. Vo thi gian c n c gi theo tn ca ng ta l cht "Parkesine". Parkesine l mt cht nha do u tin c ch to ra. Nhiu cht nha do c ch "poly" u, chng hn ch "Polyten". "Poly" c ngun gc t ting Hy Lp mang ngha l "nhiu". Polyten c ngha l nhiu phn t eten c ni kt vo nhau. Leo Hendirk Backerland ch to ra plastic v tung ra th trng ln u tin. ng lm plastic t phnol v formaldehyd. Sau , nhng k thut mi c pht trin trong vic sn xut plastic. Ngy nay, cc nh khoa hc khm ph ra nhng nguyn liu c dng ch to ra nhiu sn phm plastic. Hu ht plastic u c lm t cc ho cht c trong du, c vi loi c ly t g, than v cht kh t nhin. Cc loi plastic thng dng l ptilen, polystiren, PVC v nilng. Ngy nay, plastic tr thnh mt phn thit yu trong i sng ca chng ta. Cng dng ca n th v cng. Plastic trong c dng lm thu knh, ca s my bay. Ti nha ptilen c s dng khp ni. Nhng gia dng nh x nc, ly tch, bn chi, lc, r, v.v... u c lm bng plastic. chi v cc mt hng th thao c lm bng nha th trn lan khp th trng mi ni. Si ch lm vi terylen cng lm bng nha do. Ngy nay, cc nh khoa hc thnh cng trong vic ch to ra cc loi nha cch nhit. Gi cao su, gh ngi trn xe la, ot v my bay u c lm bng plastic. Ngy nay, plastic c dng trong phu thut. Plastic gn nh c s dng trong mi lnh vc.

Vin vng knh l g ?


Vin vng knh l mt loi knh c dng xem nhng vt tht xa mt cch r rng v c th phng to nhng vt ln. Han Lippershey, nh lm dng c v quang hc ngi H Lan pht minh ra vin vng knh vo nm 1608. Nm 1609, Galileo, nh thin vn ngi , ch to vin vng knh u tin ca ng ta v quan st nhng qung xung quanh sao Th v cc v tinh ca sao Mc. Ngy nay, c ba loi knh vin vng chnh : knh vin vng khc x nh sng, knh vin vng phn x v knh vin vng v tuyn.

* Knh vin vng khc x nh sng L loi knh s dng hai thu knh c gn cui ng knh. Mt knh vin vng thin vn c mt thu knh li c kch c ln v mt th knh (ch mt nhn vo) c thu knh li trong khi knh vin vng ca Galileo s dng mt thu knh li v mt th knh c thu knh lm. Knh vin vng khc x nh sng hin i thng c cc h thng thu knh phc tp iu chnh quang sai v mu sc. * Knh vin vng phn x c lm bng mt tm gng lm c th t li v tp trung cc loi sng nh sng. C mt tm gng khc gn im ni cc sng nh sng hi t li v n phn chiu vo trong th knh. Knh vin vng ca Newton s dng mt tm gng t mt gc 45 phn chiu nh sng vo trong th knh. Knh vin vng ca Casegran c mt tm gng li phn chiu nh sng qua mt l nh trung tm gng vt th. nh sng i qua th knh v lm cho nh vt c ln hn. Knh vin vng ln nht trn th gii c t ti i thin vn Yerkes, bang Wisconsin , Hoa K. Thu knh vt th ca n c ng knh l 102 cm. * Knh vin vng v tuyn C mt gng phn chiu khng l ging hnh ci chn dng phn chiu cc loi sng v tuyn ti b phn d sng. Knh vin vng v tuyn c s dng trong ngnh thin vn. Loi knh ny c th s dng di bt k iu kin thi tit no.

Phu thut to hnh l g?


Phu thut to hnh l mt ngnh gii phu phc hi v cha li nhng ch d dng ca m. N khng nhng lm cho cc m tr li dng bnh thng m cn phc hi chc nng ca n na. Ngnh phu thut c nhiu phn ngnh nh :gii phu thm m, gii phu x l cc d tt bm sinh, vt bng, vt thng, v.v... Gii phu thm m lm cho ngoi hnh p hn nh gii phu thm m mt, mi, khun mt v ngc. Loi gii phu thng dng nht l sa mi, mt v xo np nhn mt hoc c. Phu thut to hnh tr c nhng d tt bm sinh hoc nhng d tt do bnh l hoc thng tch gy ra. Phn c th b tn thng hoc c d tt th khng lm ng chc nng ca n. Trong trng hp nh th, phu thut to hnh gip cho vic ti to chc nng. Vic ny thng i hi cn phi cy hoc ghp m. Da c, xng, hoc sn t nhng phn lnh mnh ca c th c cy vo nhng phn b tn thng. i khi gii phu phc hi chc nng cng ni tay chn li c, ci to cc m, phc hi cc dy thn kinh v cc mch mu b tn thng. Phu thut to hnh c p dng hng trm nm nay Trung Quc v n . Cc bc s thi sa mi, mi cho ngi khc cch y lu.

Thc phm c ng hp nh th no ?
ng hp thc phm l mt trong nhng cch thc bo qun thc n. Thc phm ng hp phi c tit trng. Hp thc phm phi tht kn, khng cho khng kh lt vo, nu khng n s to vi khun trong thc phm. Trong mt c xng ng hp, thc phm c chun b trong nhng thng cha ln.

Thc phm c un nng dit vi khun v ngn chn hot ng ln men. Hu ht cc vi khun b kh i nhit t 100 C n 121 C. Tht, c v rau c un nng khong 120 C. Thi gian tit trng tu thuc vo nhit , thng cha v loi thc phm. Sau khi un nng xong, thc phm c a ti b phn ng hp. Thc phm c cho vo nhng hp bng kim loi hoc thu tinh. Khng kh c rt ra khi hp v c rp nhng np y kn hi. a s thc phm ng hp c th gi c trn mt nm. Nhng cch thc khc v vic bo qun thc n l tr lnh, lm ng lnh, sy kh, ngm mui phi kh, v.v... tt c nhng cch thc ny u da trn c s khoa hc v c thc hin cc k sch s v v sinh.

Truyn hnh v tinh l g?


Mt my pht sng truyn hnh mt t c th pht nhng tn hiu ch ti mt c ly gii hn. Mc d ngten truyn i c t trn nhng ngn i cao, cng c th lm tc nghn nhng tn hiu. V tinh truyn hnh c th c xem l mt ngten nhng n c t trong khng gian. Cc i truyn hnh s dng v tinh trao i cc chng trnh TV. Cc tn hiu c pht i t tri t ti khng gian v c d tm bi h thng ngten ca v tinh. Nhng tn hiu ny c v tinh truyn li xung tri t ni c ngten a tip nhn nhng tn hiu ny. i truyn hnh tip nhn lc mi pht nhng tn hiu ti my truyn hnh ca ngi xem. Bng cch ny, cc tn hiu truyn hnh c pht i t nc ny sang nc khc. Qu trnh truyn hnh pht t mt i truyn hnh mt t ti v tinh v c pht ngc tr li ti mt i truyn hnh khc c th hin bng m s. Hin nay, nu ta c mt loi ngten a c bit, ta c th xem chng trnh pht trc tip t v tinh.

Cao su tng hp c ch to nh th no ?
Cao su, gm c hai loi cao su thin nhin v cao su tng hp. Cao su thin nhin c ly t nha cy cao su v cao su tng hp c ch to t cc loi ho cht. Cao su tng hp c ch to u tin vo trc nm 1900. N c ch to bng cch tng hp Hydrocacbon t nha thng. Hu ht cc loi nha tng hp c ly t du, ch yu t cc cht acetylen, stiren v butadien. Hai loi cao su tng hp quan trng nht l cao su butin v cao su stiren butadien. Hai loi cao su ny cng vi cao su thin nhin p ng c 90% nhu cu trn th gii. Cao su tng hp cng l mt loi cao su quan trng cho cng nghip. T Th chin th hai, rt nhiu sn phm c ch to trc tip t nha cao su hoc t cao su tng hp. Cc nh ho hc pht trin cao su tng hp ngy cng tt hn. C nhng loi cao su chng oxy ho, chiu ng c cc cht du v cc loi ho cht khc tt hn cao su thin nhin. Cao su nitril c th chu nhit ti 177 C, n c s dng trong cc ng ng xng du, cc sn phm thuc da v nhiu loi vi. Cc loi cao su polysulfat, polyurtan, cao su silicon c bn rt cao so vi cao su thin nhin. D l cao su t nhin hay tng hp, n cng l mt trong nhng vt liu c nhiu cng dng nht i vi ngnh cng nghip.

B iu khin t xa ca my truyn hnh


B iu khin t xa (cn gi l remote) l mt dng c nh, cm tay, c dng bt, tt, chnh i, chnh m thanh to nh, v.v... trn my truyn hnh m khng phi nhn nt trn my. N l mt dng c vn dng cc k thut thuc in t, quang hc v phn cng. B iu khin t xa pht ra mt tia v mt b phn "iu khin nh sng" gn trong my truyn hnh d c. Trong b iu khin t xa c mt b phn gi l "multivator" to ra cc xung in. Cc xung in ny c khuch i ln v iu chnh tia ny di dng cc xung in theo hnh rng ca. Mt transistor tip nhn cc cung in ny v a vo my truyn hnh, cc xung in ny c khuch i v c s dng nh mt ci c to ra cc tn hiu xung in. Nhng tn hiu ny c s dng thay i m lng hoc cc knh. Ta c th dng b iu khin t xa lm thay i tng phn nh sng trn mn hnh, m lng v cc knh. Nu my truyn hnh c ni vi mt u my video, ta c th thu hoc pht hnh li cc chng trnh bng b iu khin t xa.

M vch l g?
M vch l nhng du sc trng en c m ho bng my vi tnh. Nhng ng sc trng en cha nhng thng tin c m ho, t con s thnh vin ca mt cu lc b th thao cho n gi c hoc s lu kho ca mt gi bt git trong mt siu th . Tht vy, m vch c s dng lu gi cc d liu ca tt c cc loi. M c r qut bi mt tia nh sng. Khi tia sng i qua th ch c nhng vch trng phn chiu nh sng. Mt my d hnh thu c s phn chiu ny v pht ra mt mch in. V th, m vch trng v en lm tt m cc mch in. Nhng mch in ny c a vo mt my tnh gii m. Ngy nay, ngi ta dng tia Laze c m vch.

Bn i hi nc vn hnh nh th no ?
Bn i dng i nhng np nhn ca qun o. Hu ht cc bn i u chy bng in. Bn trong bn i c mt b phn lm nng. Mt bn i hi nc va to nhit, va to hi nc trong khi i qun o. Hi nc lm cho vi b m nc iu ny lm cho cc np nhn qun o d b mt i khi i bi v hi m lm mm vi i v lm cho d i hn. Mt bn i hi nc c mt ngn cha nc. Khi cm in, mt bn i nng ln v lm si nc. Khi ta m mt ci nt trn mt bn i, mt ci van s m ra v hi nc s i qua nhng ci l xung lp vi ang c i. Nu ta kho nt ny li, hi nc s khng xung lp vi ang c i th bn i vn hnh nh mt bn i bnh thng.

Nguyn l hot ng ca my bay t ng


Hu ht cc my bay hin nay u c b phn bay t ng, n c vn hnh bng mt my vi tnh. B phn ny s li my bay m khng cn c ngi iu khin thm ch n c th iu khin vic ct cnh v p my bay.

Nguyn l v b phn bay t ng th tng t nh vic li tu t ng nhng n c ba b cm ng hi chuyn v thit b lin hp c s dng iu khin ba chiu thay i v tr ca my bay. Ba chiu thay i ny l :s i lch ng, s tri ln tt xung v s quay ln vng theo trc dc ca my bay. H thng bay t ng phc tp s dng mt my vi tnh khi ng cc ng c tr lc cho vic chnh hng. Mt ng dy raa c ni vi my vi tnh iu khin vic ct cnh v p my bay.

Compact disc l g?
Compact disc (hay cn c gi l a CD) l mt loi a c thu v pht bng tia Laze. B mt ca Compact disc c mu bc trng ging nh gng v lp lnh nh sng nh cu vng. Da CD nhc c ng knh khong 12cm trong khi da CD video c kch thc bng a LP. Trong qu trnh thu, cc tn hiu m thanh c chuyn thnh con s mi phn ca tn hiu c mt m s chnh xc. Nhng con s ny c thu thnh nhng ch s nh phn 0 v 1. V mt vt l, m thanh c thu vo mt a CD theo mt lot vt lm li ti hoc nhng vt phng tng ng vi cc ch s nh phn. a Laze c b mt kim loi rt ng nh, b mt ny c ph mt lp nha trong bo v. Mt b phn vn hnh bng tia Laze hoc bn dn c s dng r qut tn hiu ch s ny. Khi cho a vo hc my, n c xoay trn v c r qut bng tia laze. B mt ng nh ca a c mt b phn in t trong my tip nhn c. iu ny to ra mt tn hiu m my ht s gii m ngc li thnh cc m thanh v hnh nh. Tia laze c c khong 20.000 ch s mi giy. iu thun li ln nht ca a CD l chng khng b mn v chng khng c xt vi u t m ch tip xc vi tia sng.

Con c c th thy r nh th no vo ban m ?


C l mt loi chim n mi, u v mt to, c ngn, cnh rng v c mng nhn. Ngi ta tm thy c khong 130 loi c trn th gii. mt vi quc gia, c c coi l loi chim mang im lnh. Trong khi nhng nc khc, c c coi l biu tng ca s giu c v thng thi. iu c th ca c l chng c th thy r vo ban m hn l vo ban ngy. Tht vy, chng hot ng vo ban m. t hn bn mun bit ti sao c c th thy rt r vo ban m ch ? Trc tin, ta nn bit chng ta thy c mi vt nh th no. Khi ta nhn vo mt vt th nh sng chiu trn vt tp trung vo vng mc ca chng ta. Hnh nh ca vt ny b ln ngc trn vng mc v c cc dy thn kinh mt truyn ln no, ti no hnh ny c dng thng li. Mt ca c c bn c im lm cho chng c th thy r c vo ban m. Th nht, khong cch gia thu tinh th ca mt v vng mc th xa hn so vi mt ca con ngi. Do vy, hnh nh ca mt vt trn vng mc ln hn. K n, c rt nhiu t bo trong vng mc ca c, c khong 10.000 t bo trn mi mm vung (mt chng ta c khong 2000 t bo trn mi mm vung) . Nh vy, sc nhn ca c ln hn sc nhn ca chng ta n 5 ln. Th ba l mt ca c nhy cm i vi nh sng . Cui cng, cc ng t mt ca c c th m ln hn, nh th nh sng yu nht cng c th lt vo mt c. Do bn yu t trn, c c th thy r hn trong bng ti. Bi v tnh cc nhy ca mt c

i vi nh sng nn vt no qu sng th c thy khng r. V mt iu ngc nhin l c c th quay u ca n ngc 180 , iu ny c ngha l c c th thy c pha sau lng c.

Kin c vng quc ca chng khng?


Kin l cn trng thuc loi c cnh mng. Cc nh khoa hc nghin cu trn hai ngn loi kin. Kin c mt khp ni trn th gii. Kin l loi vt c cuc sng cng ng v c vng quc ring ca chng, ngha l chng sng theo tng nhm tng n c th n hng triu con v chng lm t di t hoc trong nhng thn cy mc. Trong mi n c ba loi kin :kin cha ( trng) , kin c (l nhng con khng c lao ng) v mt n kin th ci. Trong mt t kin th c rt nhiu khoang nh c s dng cho nhiu mc ch khc nhau. Kin cha sng trong mt khoang v trng. K bn l ch p trng ni u trng kin bin thnh nhng kin ri c a ti ni khc pht trin. Nhng ch khc c s dng cho cc mc ch c bit chng hn nh d tr thc phm v.v... Mt t kin c th c nhiu kin cha v mi con mt ch ring. Kin th thu gom thc phm ,cho cc kin con n v xy t. Mt vi loi c kin lnh ci, chng c nhim v bo v t kin. Kin rng gi nhit i hng ngy i tng n ti mt ni khc, va i va kim n. Kin n c th n tht t nhng khc xng ca con vt cht mt cch rt mau l. Kin c th i nhng on ng xa v bit ng quay v t ca chng bng cch li mi hng ring ca kin trn qung ng i. Kin rt kho, chng c th khing vc nhng th nng gp 50 ln so vi trng lng c th ca chng.

Ti sao ch b in ?
Ch c coi l mt con vt trung thnh nhng khi b in n tr nn rt nguy him. Nu mt con ch in cn ngi ta, n s gy thit mng hoc kh lng cha tr c cho ngi b cn. Ngi ta gi l bnh ch di. Bnh ny do mt vi khun gy ra v c truyn bi khng kh hoc do mt trong nhng con th hoang no mang ti c th ca ch qua mt vt thng ngoi da. Vi khun ny ging nh hnh vin n c ng knh khong 70 milimcrn v di khong 210 milimicrn. N di chuyn t nc ming ti nhng vt thng b nhim trng v qua cc dy thn kinh xc gic ti h thng thn kinh trung ng, ri tng s lng gp i ln v hu hoi trung ng thn kinh. Con ch tr nn li bing, b st v khng thm n. Khong t 4 n 6 tun, khi vi khun gy nh hng mnh trong no b ca ch, con ch tr nn kch ng. N gm g sa v si bt v c th cn bt k ai. y l thi k con ch b in. Sau nhng triu chng ny, con ch c th b cht trong vng t 3 n 5 ngy. Mt vi con ch b nhim trng nhng khng pht in, n c nhng du hiu b t lit, ta gi l "bnh ch di cm". Khi ch in cn mt ngi, vi khun trong nc ming ca n theo vt cn i vo c th con ngi. Lc u, ngi b suy nhc thn kinh v cm thy kh chu, sau th b st. Ngi b mt ng, v cm thy s hi. Cc c cung hng b chng i, rt kh khn cho vic n ung v cm thy s nc. Du hiu ny xut hin t 1 n 3 thng sau

khi b ch cn. Trong trng hp b ch cn, nhng ch b cn phi lau sch s ngay lp tc v phi tim thuc nga bnh ch di t 3 n 14 mi trong vng ba ngy t khi b ch cn.

Ti sao mt ca mt s loi vt li sng nh ln trong bng ti ?


Bn c bao gi thy mt con mo ang ngi trong bng ti cha ? Ta ch thy i mt ca n sng ln trong bng ti, mt ca cp, bo, s t u ging nh vy . Mt ca nhng con vt ny c mt lp mng mng ging nh pha l c th phn chiu nh sng c. nh sng phn chiu ny l nguyn nhn ca vic sng nh ln. Vo ban m, mt lng nh sng rt nh lt vo lp mt pha l v c phn chiu, v th ta thy mt ca nhng con vt ny sng nh ln. Nhng nghin cu v mo cho bit pha sau vng mc ca mt mo, c mt lp pha l gi l "lp pht quang" . Do lp "pht quang" ny nn mo c th thy r trong bng m v mt ca chng sng nh trong bng ti khi nh sng chiu trc tip vo. Nhiu con vt khng c lp pha l mt nn mt ca chng khng sng nh trong bng ti. Ngi ta quan st rng mu sc nh ln mt cc con vt ny th khc nhau. iu ny tu thuc vo s lng mch mu c trong mt ca chng. Nu s lng mch mu nhiu, th mu mt nh ln s l mu v nu s lng mch mu t th s c mu trng hoc vng nht.

Con Knguru c th nhy c bao xa ?


Knguru l loi th c ti nui con, sng Chu c v Ty Guin. a s sng ng bng v n cy c. Chng i theo tng on, nhy i bng chi sau c bn chn to, ci ui di ca chng dng gi thng bng khi nhy. C nm loi Knguru. Loi v xm l loi to nht. Mt con Knguru c th cao hn v nng hn mt con ngi. Knguru xm c th chy 40 cy s mt gi khi b rt ui. Loi Wallarro l loi Knguru nh hn con mu . Mt con Knguru trng thnh cao khong 1,8m. Chi trc th ngn nhng chi sau th rt di. Chi sau c th lm cho con Knguru nhy xa t 3 n 5 mt. Khi b rt ui, n c nhy t 7 n 9 mt trong mi bc nhy. Khi n b nhng con ch sn dn vo mt gc, n c th v chp ly mt con ch bng chi trc v git con ch ny bng cch dng chi sau gim p ln con ch. Knguru ci c mt ci ti bng nm gia hai chn sau, dng gi con ca chng cho ti khi ln. Khi mt con Kanguru c sinh ra, n di khong 2,5cm v nng khong 1 gam. Khng phi ch c Knguru s sinh mi cn s bo v ca m chng, m ngay nhng con Knguru ln cng vy. Knguru con sng nh sa mj ca chng cho ti khi n ri ti m khong t 6 n 8 thng tui. Mt con Knguru sng c khong t 6 n 8 nm. Khi thy nhng a con mnh b nguy him , Knguru m dng ming b chng vo trong ti. Knguru l mt con vt hin lnh ging nh cu v d. Ging nh con th rng, Knguru khng th thy c mt vt ngay pha trc , nhng kh nng v khu v thnh gic th rt mnh.

Vi rt l g?
Vi rt l nhng sinh vt cc nh, gy ra nhiu bnh tt khc nhau tt c cc c th sng thm ch n nhng vi khun vn c th b nhim vi rt. C mt loi vi rt hu ch c gi l "loi n vi khun" , loi vi rt ny rt nh, mt thng khng th thy c, ta ch c th thy chng c bng knh hin vi v cng c coi l phi sinh vt. Khi chng pht trin v tng s lng ln gp bi trong cc t bo sng th chng c coi l sinh vt. Khi chng khng pht trin bn ngoi cc t bo sng th chng c coi l cc phi sinh vt. Mayer l ngi u tin pht hin ra vi rt vo nm 1988. ng tm ra chng trn nhng l thuc. C nhiu loi vi rt, chng khc nhau v hnh dng ln kch thc. Mt vi loi c hnh que, nhng loi khc c hnh lc gic. Vi rt nh nht c kch thc bng mt phn triu mm. Chng c tm thy trong cc t bo cy ci, th vt hoc con ngi. Khi c sinh ra trong cc t bo ny, chng sinh si ny n v truyn cc loi bnh tt. Nhng loi bnh chnh do vi rt gy ra l : bnh u ma, bnh thu u, bnh bi lit, quai b, cm cm, bnh vim gan, bnh si, bnh vng da. Mt vi vi rt gy ra cc bnh thuc v no, chng hn nh chng bi lit, bnh ch di. Mt s loi vi rt cng gy ra ung th. Vi rt cng gy ra nhiu loi bnh trong cc cy ci nh c chua, chui, cy ma, chanh, cy bng. Hu ht cc vi rt cht nhit cao hoc nhit thp. Tuy vy, c mt vi loi khng b nh hng i vi nhng thay i v nhit . Ngi ta dng axit clohydric kh vi rt. C th ca chng ta chng li vi rt bng cch to ra cc cht khng th v cht Interferon. Cht khng th dn vi rt thnh tng cm v tiu dit chng. Cht Interferon ngn cn s pht trin ca vi rt. Nhiu vacxin c ch to ra tr nhng cn bnh do vi rt gy ra.

Nm l g ?
Nm l loi cy khng c hoa, c cung hoa, khng c l v khng c cht dip lc. V thiu cht dip lc nn nm sng nh vo cc k sinh trng hoc thc vt hoi sinh ( cc vi sinh vt sng trn cc cht hu c thi ra). Khi nhn thy nm qua knh hin vi, ta thy chng c nhiu si x mu en, xanh l cy, vng hoc xanh dng. Nhng si x ny c hai phn. Phn th nht l phn x tri di ging nh r cy, sng da vo cht bn di m chng mc ln t . Phn th hai ging nh ci m trn, c cha bo t. Nm bt u sinh si ny n nhng ni nng v m thp. Nm va c ch va c hi vi chng ta. Nm c dng cho vic lm bnh m, bia, pho mt, ru vang, cc axit hu c, enzym, cc sinh t v cht khng sinh. Thuc penixilin c lm t loi nm penicilin c mu xanh lc v xanh dng, rt hu ch trong vic cha tr nhiu cn bnh. Men nm l loi nm c dng cho qu trnh ln men. Mt vi loi nm c lm thc phm, mt s nm khc th rt c, khng th n c v mt s nm gy ra cc bnh tt hoc gy hi cho ma mng.

Vi khun l g ?

Vi khun thuc v loi thc vt thp nht. Chng l cc vi sinh vt n bo. Kch thc trung bnh ca chng bng mt phn 1.000mm. Mt s vi khun c kch thc nh hn. Ta khng th thy chng bng knh hin vi bnh thng. Chng ti sinh qua qu trnh phn i t bo. Di nhng iu kin thch hp, mc tng trng ca chng tng rt nhanh. Trong vng hai mi pht, mt con vi khun s tng s lng ln gp bn ln v gp su mi bn ln trong hai ting ng h. V c nh th ny, mt con vi khun s tng s lng l 4.000.000.000.000 con vi khun trong 24 ting ng h. V nu mc sinh trng ca vi khun nh vy th th trng lng ca vi khun sinh trng trong vng 72 ting ng h s nng hn gp 33.000 ln so vi trng lng ca tri t. Nhng iu ny s khng xy ra c bi v thiu thc phm v nc nn ch c mt phn trm vi khun c th sng st c. Vi khun c th sng trong t, nc, khng kh v trong cc sinh vt khc. Vi khun c th c phn lm bn loi. Mt vi vi khun c hnh trn, chng c gi l khun cu. Vi khun c hnh que c gi l khun que, vi khun c hnh xon gi l khun xon v vi khun c hnh du phy gi l khun phy. Vi khun va c hi v va c li. Chng gy nhiu th bnh cho con ngi, ng vt v thc vt ; chng hn nh bnh st thng hn, ttant ( bnh phong n gnh), bnh dch t, bnh bch cu, bnh kit l, ho g... Ngc li, mt vi vi khun rt hu ch cho con ngi. S chuyn i t sa sang sa ng l pho mt c thc hin bi vi khun. Chng lm mc ra cc thc vt cht hoc ng vt cht. Gim n cng c lm ra nh vi khun. Vi khun to ra men s dng lm bnh m v to ra cc loi thc phm, nhum mu da sc vt. Mt s cht khng sinh cng c lm t vi khun. Nh vy, vi khun va hu ch v va c hi i vi chng ta.

S ti sinh l g ?
Tht tuyt vi nu nh ta b mt mt b phn no ca c th trong mt tai nn - chng hn nh mt bn tay hoc mt ngn tay - v n mc ra mt bn tay hoc mt ngn tay thay th. iu s khng xy ra trong thc t i vi con ngi. Tuy nhin, c mt vi sinh vt khi mt mt ci chn chng hn, th n s mc ra mt ci chn khc. Vic mc ra mt phn trong c th thay th cho b phn b mt i, c gi l s ti sinh. Nu mt cnh tay ca mt con sao bin b mt i, n s mc ra ci khc. Con thu tc, con thn ln, con sa, con sa ging (mt loi tc k sng c di nc ln trn t ) v con giun t, tt c nhng con ny cng c kh nng ti sinh mt b phn trong c th. Kh nng ti sinh th khc nhau trong cc sinh vt. Nhng sinh vt c c cu phc tp th t c kh nng ti sinh. Con ngi v cc loi ng vt c v c cu to phc tp , nn t c kh nng ti sinh. Cc ng vt c v c th thay lng, mng vut, da v cng c th lm lnh nhng ch xng b gy hoc nhng m b thng tn. Nhng con chim c th mc cnh li c. Trong mt vi ng thc vt, nhng m mi mc ra t b mt ca vt thng thay th cho phn c th b thng tn hoc b mt i. i khi, nhng m mi ti sinh ny khc vi m lc ban u, chng c th nh hn hoc yu hn.

Tre l mt loi cy hay mt loi c ?

a s mi ngi cho rng tre l mt cy bi. Tht ra, khng phi vy. N l mt loi c thn bn. Chiu cao ca n c th ln ti 35 mt v dy khong 30cm. C khong 600 loi tre. Tt c cc loi tre u c thn cng chc v nhn. Mc pht trien ca chng th rt nhanh. N c th mc cao mc 40cm mt ngy. Ngi ta ni rng c loi tre mc cao 90cm trong 24 ting ng h. Mt vi loi tre n hoa ch mt ln trong vng 30 nm. Nhng loi tre khc phi mt mt trm nm mi n hoa. Tre cht sau khi n n hoa. Nhng ht ging sau ln n hoa mc ra nhng cy mi. Thn tre rt hu dng , n c s dng lp mi nh, lm chi, lm chiu, r, ng so, lm giy, lm cn cu hoc lm v kh. Ngi ta ly c mt cht lng t nhng mt thn tre lm cc v thuc. Nht, ngi ta khot rng li thn tre lm ng nc. Tre c rt nhiu cc nc ng Nam Chu v cc qun o Thi Bnh Dng. Vit Nam, tre rt hu ch cho cc vng nng thn trong hu ht cc hot ng hng ngy.

ng vt v cy ci tn ti sa mc nh th no ?
Sa mc l ni c nhng iu kin v kh hu rt khc nghit (nng, kh, nhiu gi v nc rt him hoi). Cc ng vt v cy ci tht kh m tn ti sa mc. Tuy nhin, c mt vi ng v thc vt thch nghi c cc iu kin kh hu sa mc. Ta hy tm hiu xem ti sao cc ng v thc vt tn ti sa mc nh th no? Thc vt vng sa mc ch yu l loi cy c gai, cy xng rng v cy ch l. Cy xng rng v cc loi cy vng sa mc t thch nghi tn ti trong cc iu kin kh hu sa mc. Chng c nhng cch tr nc trong thn cy. L ca cy t p li thnh nhng gai nh gim bt s tiu th nc. R ca chng bm su xung t v tri rng ra ht tng git nc di mt t. Thn cy tr nc, n s ho dn nu lng nc b s dng ht. Gai ca vi loi xng rng cha xung mt t. Nhng git sng ng trn cy ri ri xung t. Do , bn di cy xng rng, t vn c m. Nhng con vt thng thy sa mc l c sn, chut, v.v... Hu ht ng vt sa mc u ng ngy trnh nhit nng bc v xut hin vo ban m tm thc n. Mt vi loi th ng sut vo nhng thi gian nng nht trong nm. Nhng con th chng hn nh Knguru, chut sa mc, chng cng c th tn ti c vi lng nc tht t. Nhng loi b st t iu chnh thn nhit ca chng i ph vi ci nng v mc lnh sa mc. Con cc sa mc Australia tr nc trong c th ca n. Mt vi loi vt khc cng c th sng sa mc c, chng hn nh : thn ln, kin , rn, v con c.

Cc loi chim di tr tm ng bng cch no ?


Vo mi ma xun, hng triu con chim di tr t nhng khu vc ma ng n nhng min c nhit n ho sinh sn. Nhng min ny c thc phm rt di do nui dng nhng chim non. Chim di tr nhiu nht l ti nhng ni nh Bc M, Chu u v Chu . Cng c mt s loi di tr ti Nam Cc. Chng hn nh chim choi choi ui kp bay t Australia ti New Zealand sinh . Chim choi choi Chu M c mu vng bay khng ngng mt

on ng l 3325km gia Alaska v Hawaii . Bc cc, loi ngng hoang bay ti phng Bc, l ni sinh sn ca chng v vo ma thu chng bay xung min Nam. S di tr ch yu l do cc thay i v thi gian ca ngy lm thay i cc hoocmn ca cc loi chim. Vn chng ta ang bn l cc loi chim tm ng bng cch no khi chng di tr ti mt ni khc v ri tr v chn ban u. Mt vi loi chim hc theo cch ca cha m chng. Trong chuyn di tr u tin, chng i vi con chim gi hn, nhng con tng thc hin chuyn di tr v chng dy li cho con ci ca chng cho chuyn i ca nm ti. Mt vi loi c th t d ng bng cch ghi nh cc im ni bt ca mt ni no , chng hn nh ni, h, hoc ng b bin. Nhng con khc c th d ng theo mt tri, hoc cc ngi sao, bi v khi bu tri u m chng thng b lc ng. Cc nh khoa hc vn khng th bit ht c tt c cc loi chim di tr tm ng bng cch no. Khng ch c cc loi chim mi di tr, nhiu loi ng vt khc cng di tr chng hn nh c, ng vt c v, cn trng, chu chu v ln.

ng vt c th suy lun c khng?


Ngi ta thng ngh rng ng vt c kh nng suy lun, c ng nh vy khng. Tht ra, chng cng c kh nng suy lun, nhng kh nng rt km so vi con ngi. Trong cc con vt, mc suy lun ca chng cng khc nhau. Mt vi th nghim cho thy loi kh v loi d nhn c kh nng suy lun tt hn nhng loi th khc. Trong mt th nghim kim tra kh nng suy lun ca loi kh, ngi ta t hai thng g trong mt cn phng v mt ni chui treo cao ngoi tm vi ca con kh. Khi mt con kh c a vo cn phng ny, n nhn ni chui mt lc ri nhn vo nhng ci thng g. Sau , n chng thng ny ln thng khc c th hi c ni chui. iu ny chng t rng con kh c th suy ngh ra cch chng cc thng g ln nhau ly c ni chui. Hn na, kh l mt con vt bit phn bit c mu sc v n c th lm c nhiu th nu c hun luyn v dy d. Ch, mo v mt s th vt khc cng c kh nng suy lun nhng mc khc nhau. Chng hn, ch nui trong nh nu c dy d c th lm c nhiu th. Con gu c th din tung trn sn khu theo cc ch th ca ngi hun luyn. Loi chim lun ch tm vo vic tm kim ngun thc n. Thn ln lun tin gn ti con mi ca chng mt cch thn trng. Nu bn nhn vo cc t chim, bn phi tha nhn rng loi chim t phi c kh nng suy lun mi c th lm c nhng ci t nh th, chng c sp xp iu chnh nh sng v nng. T chim c dng ln lm ni sinh sn v bo v cc chim con.

Thc vt tiu ho thc n nh th no ?


Cy ci cng l cc sinh vt nh con ngi. Chng cn thc n, nc v khng kh tn ti. Cc bn c bit cy ci tiu ho thc n nh th no khng? Cy ci ly thc n t t v khng kh. Nu bn nhn k vo r ca chng bn s thy

rng cc ngn r cy ging nh si th. Ta gi chng l r con, chng ht nc, cc loi cht khong ri a nhng cht ny ln thn cy. L c nhng l thng cha y khng kh v n cng c mt cht mu xanh gi l cht dip lc. Cht ny c chc nng nh mt cht xc tc, n ly cacbon t ioxt cacbon v ly hydro t ni c trong l cy to ra cacbon hydrat (cc loi ng). Trong qu trnh ny, nc v oxy c thi ra do l cy bi tit. T nhng cht ccbon hydrat ny, thc vt c th to ra nhng cht c dng lm thc phm. Nhng cht ny bao gm prtin , nc tri cy, du, v.v... Nc m thc vt ly c trong qu trnh quang hp c cha loi khong cht cn thit trong vic nui dng cy ci, ch yu l nhng hp cht ca : nit, sunfua, phtpho, natri, canxi, manh, cht st, v.v...

V cy c hnh thnh nh th no?


V cy l phn bc ngoi che ch thn cy, cnh cy v r cy. V cy gm c ba lp. Phn ngoi cng gi l chu b, l phn cc t bo cy b cht. Phn ny th dy, n bo v cy chng li thi tit, cn trng v cc loi bnh tt. Phn gia l phn cc t bo khng cn pht trin c na. Phn trong cng l phn em thc n c trong l cy xung ti r. Khi lp cy c hnh thnh trong chi cy th mt lp t bo gn pha ngoi v cy bt u phn chia v to ra nhng lp t bo gi, nhng lp t bo ny mau chng tr nn dy i cng vi mt cht khng thm nc. Nhng lp t bo ny cht i to ra v cy.

Ti sao ng vt khng th ni c nh chng ta ?


Trong nhng cu chuyn c tch, ngi ta k rng ng vt c th ni chuyn nh con ngi. iu l do c tng tng ca con ngi m thi. Trong tt c cc sinh vt, ch c con ngi mi c th thng tin, truyn t vi nhau bng li ni. l do s pht trin mc cao trong no b ca chng ta. Bi v no b ca ng vt pht trin mc thp khng th sng to ra mt ngn ng truyn t cm xc ca chng c. ng vt cng c cm xc vui, bun, s hi, yu thng, v.v... nh con ngi. V chng khng c kh nng din t cm xc ca chng bng li ni c, nn chng din t bng cc c ch, dng b hoc nhng m thanh. Chng hn nh khi bn thy mt con mo i n gn mt n chim th tt c nhng con chim trong n s ku chim chip ln din t ni lo s ca chng. Tng t, mt con ch th hin s gin d ca n bng cch sa ln v khi vui mng th n vy ui. Con kh khi gin d th n ku kht kht. l nhng biu hin cm xc ca ng vt.

Ti sao li cho ta bit c mi v ?


Con ngi c 5 gic quan :khu gic, th gic, thnh gic, v gic v cm gic. Li thuc v gic, cho ta bit c mi v ca thc n hoc thc ung. Li nm bn trong ming v l mt phn c quan trng ca c th. Mt trn ca li c nhng ht sn nhm, nhng ht ny gi l gai li. Gai li gm nhng ht "nm" v

gic. Cung li c nhng th t bo ging nh si tc. chp li c nhng th t bo thn kinh. Nhng th ny ni vi dy thn kinh v gic. C bn v chnh :ngt, mn, chua v ng cay. Tt c cc v khc l s kt hp ca cc v c k trn .Bn v chnh ny c cm nhn theo nhng phn khc nhau ca li. Chng hn, v mn v v ngt c cm nhn u li, v chua c cm nhn hai bn cnh li v v ng c cm nhn phn cui li. Li cng nhy cm vi cc cht kch thch nh tiu chng hn. V ca thc n ch c cm nhn khi n dng lng. Khi ta nhai, mt phn thc n trn vo trong nc bt lm kch hot nhng gai v gic, cc th t bo thn kinh truyn tn hiu v gic ti trung tm v gic trong no b. Ngoi li ra, mi ca chng ta cng c th ngi c mi thc n. Ngi l mt phn ca v gic. Khi cht lng c a vo ming, th li nm thng qua cc "dy thn kinh mi v". Tn hiu mi v ny c truyn ln no v ta cm nhn c v ca thc n ny. Chng ta khng cm nhn c mi v mt cch chnh xc khi b cm, st hoc b to bn (chng kh tiu ho). Bi v nhng ht gai v gic lc b ph bi nhng cht c v khng c kch hot ln. Nhit ca c th hoc thm ch nng ca thc n cng khng kch hot nhng ht gai v gic. Nh vy, khi au yu, chng ta khng cm thy mun n. S lng cc ht "gai" v gic trn li ca mt ngi trng thnh c khong chng 5000 ht, li ca tr con th t hn rt nhiu. Khi chng ta gi i, nhng ht ny s mt i kh nng ca chng v s lng cc ht ny s gim i. Ngi la tui 70, s lng ht ny ch cn 40 ht. Ging nh t bo da ca chng ta, n thng xuyn c thay th. C mi 10 ngy, nhng ht gai v gic s c thay th.

Ti sao ph n khng c ru?


Tt c cc ng vt c v u c lng trn c th v con ngi cng vy. Mt vi ng vt c lng ph khp c th, nhng trn c th ca con ngi, lng ch mc mt s ni. Lng, tc trn c th ca chng ta lm gi m cho thn ngi v bo v lp da. Lng my, lng mi, lng tai, lng mi c nhim v khng bi bm lt vo. Vn ang bn l ti sao ph n khng c ru trong khi n ng li c ? Khi mi sinh ra, con ngi ch c lp lng t trn c th. Khi ln ln, lng (tc) tr nn cng hn, nam n n tui dy th la tui t 11 n 13 th nhng tuyn sinh dc pht trin nhanh. c th ngi nam, tinh hon v nhng tuyn sinh dc khc ti ra cc hocmon ny l nh hnh nhng c im ca phi nam ; chng hn nh mc ru, mc lng ngc, mc lng b phn sinh dc v ging ni khn khn la tui dy th. c th ngi n, bung trng v nhng tuyn sinh dc khc to ra cc hoocmn c gi l "hoocmn n". Chc nng ca cc hoocmn n l nh hnh nhng c im ca phi n. Chng hn nh s thay i v kch c ca v, mc lng b phn sinh dc v hnh thnh chu k kinh nguyt. Nhng hoocmn ny to ra nhng thay i khc nhau trong c th ca ngi nam v ngi n. Chng hn c th ca ngi n tr nn mm mi v du dng. Tri li, c th ca con ngi nam tr nn rn chc hn. C mt nhm hoocmn c bit, c gi l "hoocmn gip th thai". V vic ph n khng c ru l do thiu "hoocmn nam".

Bnh mt tr nh l g?

Mt vi ngi b mt tr nh sau mt tai nn hoc sau khi nghe mt tin khng khip, h qun qu kh v khng nhn ra thn nhn hoc bn b. Thm ch c nhng ngi qun c tn ca mnh. Bnh mt tr nh do nhiu yu t gy ra, chng hn nh s au n tuyt vng, chn ng thn kinh, cc phn ng thuc, gii phu no, tui gi, hu qu ca vic ung ru v.v... D cho nguyn nhn no gy ra chng mt tr nh i na, th hu qu ca n trong no u ging nhau . K c l mt h thng gm ba phn : - Phn lu tr thng tin thuc gic quan (thng tin c lu tr trong no khong 3/10 giy). - Phn lu tr k c ngn hn (c th lu tr thng tin c trong mt thi gian ngn). - Phn lu tr k c di hn (c th lu tr thng tin trong nhiu nm). Khi b mt tr nh, ngi qun ht cc s kin. Chng mt tr nh c th ko di nhiu tun, nhiu thng hoc thm ch nhiu nm. C nhng ngi mt tr nh c i. Khi tr nh c phc hi , ngi c th nh c nhng chuyn trong qu kh nhng li qun nhng chuyn trong thi gian b mt tr nh. Mc d tr nh c phc hi, kh nng ca ngi cng b gim i.

Ngi ta c th tn ti c bao lu nu khng c thc phm n ?


Ging nh khng kh v nc, thc phm cng ti cn thit cho tt c cc sinh vt. Tt c u cn thc n tn ti, thm ch cy c khng th sng lu c nu khng c thc n. Mi ngi hng ngy cn phi c mt lng thc n, tu theo tm vc, trng lng v mc hot ng. Hu ht chng ta u cm thy b xo trn nu chng ta b khng n mt ba v nu ta th khng n trong 12 ting ng h, ta s thy rt kh chu. Thc n cho ta nng lng lm vic. N lm cho cc t bo v cc m b thng tn c lnh li. Thc phm rt cn trong vic pht trin c th. Ta c th tn ti c bao lu nu khng c thc phm n ? C mt s loi th c th tr thc n trong c th ca chng. Cc ng vt thuc loi mu nng tiu th thc n tr trong ngi ca chng mt cch mau l. Mt con ch c th tn ti c 20 ngy nu khng c thc n. Con rp c th tn ti c mt nm m khng c thc n. Con ngi khng th tr thc n trong d dy c. Nu khng n mt ba, ta s cm thy yu mt. Cn phi c thc n lu chuyn mu huyt. Tt c cc thnh phn ca mu u ly t thc n. Khi mu thiu nhng cht dinh dng, s c mt "tn hiu" thng qua ng mu, ti trung tm b no v chng ta s cm thy i, mun n. C nhng ngi tn ti rt lu m khng c thc n. Chng hn nh Angus Warvien, ngi Scotland c th tn ti c 382 ngy m khng n g c (t thng su 1965 n thng by 1966). Trong thi gian ny, ng ta ch ung c ph, tr nc lnh v nc sa. Mt ph n Nam Phi c th tn ti c 102 ngy, ch sng nh nc l v nc sa. Stefan Taylor ngi New Zealand tn ti c 40 ngy (nm 1970), mi ngy ch ung mt cc nc. Nhng ngi nh th ny c mt kh nng chu ng tht l c bit. Ngi bnh thng , ni chung, c th tn ti c mt tun m khng n g c. --------------------------------------------------------------

Tm tt cc s kin ln trong lch s VN

Trc th k 29 trc CN: C ngi sng vng chu th sng Hng. 2879-257 trc CN: Thi i Hng Bng Danh sch 18 i vua Hng 1. Kinh Dng Vng 2. Lc Long Qun 3. Hng Ln (Hng Quc Vng). 4. Hng Vit Vng 5. Hng Hi Vng 6. Hng Huy Vng 7. Hng Chiu Vng 8. Hng V Vng 9. Hng nh Vng 10. Hng Uy Vng 11. Hng Trnh Vng 12. Hng V Vng 13. Hng Vit Vng 14. Hng Anh Vng 15. Hng Triu Vng 16. Hng To Vng 17. Hng Ngh Vng 18. Hng Du Vng 257 - 207 trc CN: Nh Thc 257 trc CN: Thc Phn thng vua Hng th 18. Ln ngi tc l An Dng Vng. 207 trc CN: An Dng Vng thua Triu , phi t t ti Thanh Ha. 207 - 111 trc CN: Nh Triu Triu V Vng 207 - 137 trc CN (Triu ) Triu Vn Vng (H) 137 - 125 tr CN. (Chu Triu tc con Trng Thy) Triu Minh Vng (Anh T) 125 - 113 tr CN Triu Ai Vng (Hng) 113 tr - 112 tr CN. Triu Dng Vng (Kin c)112 - 111 tr CN. 111 trc CN Tng Hn l L Bc c chim Nam Vit, bt git L Gia v Triu Dng Vng, m u thi k Bc Thuc. 111 trc CN - 39: Bc Thuc ln th Nht. 40 - 43: Hai B Trng khi ngha 43 - 544: Bc Thuc ln th Hai. 248: B Triu khi ngha. 544: L Bn khi ngha, nh ui Tiu T (nh Lng), thnh lp nc Vn Xun. 544-602: Nh Tin L L Nam 544 - 549 Triu Vit Vng 549 - 571 (Triu Quang Phc) Hu L Nam 571 - 602 (L Pht T) 571: L Pht T nh thng c Triu Vit Vng. Vit Vng t t. 602: L Pht T u hng Lu Phng (tng nh Ty). 603 - 939: Bc Thuc ln th Ba.

722: Mai Hc (Mai Thc Loan) khi ngha. 791: B Ci i Vng (Phng Hng) khi ngha. 906 Khc Tha D ln ngi Tit S. 907 Nh ng b dit. Khc Tha D cht. Con l Khc Ho ln thay (907-917). 917 Khc Ho cht. Con l Khc Tha M ln thay (917-23). 923 Nam Hn nh chim Giao Chu, bt c Khc Tha M. Sai L Tin sang lm Th S Giao Chu. 931 Dng Din Ngh nh ui L Tin. T xng lm Tit S. 938 Kiu Cng Tin git Dng Din Ngh. Ng Quyn (r Dng Din Ngh) git Kiu Cng Tin. 939 Ng Quyn ph qun Nam Hn trn sng Bch ng. Bt u thi i t ch. Nh Ng (939-965) Tin Ng Vng (Ng Quyn) 939 - 944 Dng Tam Kha (Em v Ng Quyn) 945 - 950 Hu Ng Vng 950 - 965 944: Ng Quyn cht. Em v l Dng Tam Kha cp ngi. 950: Ng Xng Vn (con th Ng Quyn) ph Dng Tam Kha. Ri lp anh l Ng Xng Ngp ln cng lm vua. S gi l Hu Ng Vng. 954: Thin Sch Vng (Xng Ngp) mt. 965: Nam Tn Vng (Xng Vn) b lon tn bn cht khi ang dp lon hai thn Thi Bnh. 965: Bt u lon 12 s qun. 965-967: Lon 12 s qun. 967: inh B Lnh dp xong lon 12 s qun. 968: inh B Lnh ln ngi (inh Tin Hong) 979: inh Tin Hong cng con trng l inh Lin b cn thn l Thch git cht. 979: Qun thn lp inh Tu lm vua. L Hon chuyn quyn. Nguyn Bc, inh in, Phm Hp chng li L Hon, b tht bi v b git. 980: Nh Tng mang qun xm chim. Dng Thi Hu (Vn Nga) cng tng qun Phm C Lng tn L Hon ln lm vua 981: L Hon ph qun Tng Chi Lng. 982: L Hon nh Chim Thnh. 1005: L Hon (i Hnh) mt. Con l Long Vit ni ngi. Long Vit lm vua c 3 ngy th b em l Long nh sai ngi m cht. Long nh ln lm vua. S gi Long Vit l vua Trung Tng. 1009: L Long nh (Ngo Triu) mt. Qun thn tn L Cng Un ln lm vua. Khi u nh L. Nh Hu L (1009 - 1225) L Thi T (Cng Un) 1010 1028 L Thi Tng (Pht M) 1028 1054

L Thnh Tng (Nht Tng) 1054 1072 L Nhn Tng (Cn c) 1072 1127 L Thn Tng (Dng Hon) 1128 1138 L Anh Tng (Thin T) 1138 1175 L Cao Tng (Long Cn) 1176 1210 L Hu Tng (Sam) 1211 1225 L Chiu Hong (Pht Kim) 1225 1010: L Thi T di v Thng Long. 1028: L Thi T mt. Cc hong t tranh ngi. L Phng Hiu gip thi t Pht M nh lon. 1038: Nng Tn Phc lm phn. Thi Tng thn chinh i nh, bt c Nng Tn Phc git i. 1041: Nng Tr Cao (con Tn Phc) xng . Nh L nh bt c Tr Cao, nhng sau li th ra. 1044: Thi Tng nh Chim Thnh, bt c vua Chim l X u git i. V bt c M . 1048: Tr Cao li t xng . Chim tm chu bn Tu. Sau b ch Thanh ph. 1054: Thi Tng cht. Thnh Tng ln ngi. i tn nc l i Vit. Sai lp nh Vn Miu th Khng T v tht thp nh hin. 1069: Thnh Tng nh Chim Thnh. Bt c vua Chim l Ch C. 1075: Nhn Tng m khoa thi u tin. 1075: L Thng Kit v Tn n nh 3 chu (Khm, Lim, Ung) bn Tu. 1076: M trng Quc T Gim. 1076: Qun Tng do Quch Qu ch huy sang nh nc ta, nhng b chn ng trn sng Nh Nguyt. 1104: L Thng Kit nh Chim Thnh. 1138: Thn Tng mt. Anh Tng ln. Nh L bt u suy. 1141: Thn Li lm phn. Vua sai T Hin Thnh nh dp c. 1176: Anh Tng mt. Cao Tng ln. 1208: C lon kinh thnh. Cao Tng chy ra ngoi. Thi t Sam lu lc n nh h Trn Tc Mc. Trn L g con gi cho. Sau Trn L m qun v kinh dp lon. 1218: Trn Tha (con Trn L) c phong lm Ph Quc Thi y. 1219: Trn Th c phong lm in Tin Ch Huy S, tm thu quyn hnh v nh h Trn. 1224: Hu Tng (Sam) truyn ngi cho con l Pht Kim. i tu cha Chn Gio. 1224: Pht Kim ln ngi tc l L Chiu Hong. 1225: Nh L mt sau mt cuc ph lp. Trn Cnh (con Trn Tha) ln ngi tc vua Trn Thi Tng. Nh Trn (1225 - 1400) Trn Thi Tng (Cnh) 1225 - 1258 Trn Thnh Tng (Hong) 1258 - 1278 Trn Nhn Tng (Khm) 1278 - 1293 Trn Anh Tng (Thuyn) 1293 - 1314 Trn Minh Tng (Mnh) 1314 - 1329

Trn Hin Tng (Vng) 1329 - 1341 Trn D Tng (Ho) 1341 - 1369 Trn Ngh Tng (Ph) 1370 - 1372 Trn Du Tng (Knh) 1372 - 1377 Trn Ph (Hin) 1377 - 1388 Trn Thun Tng (Ngung) 1388 - 1398 Trn Thiu (n) 1398 - 1400 1225: Trn Cnh ln lm vua. Th git Hu Tng. 1228: Nguyn Nn dp on Thng. Nhng sau Nguyn Nn cht. Nh Trn dp c cc cuc ni lon. 1232: Th tn dit h L. 1232: Nh Trn m khoa thi Thi Hc Sinh (Tin S). 1247: Ln u tin ly Trng Nguyn, Bng Nhn, Thm Hoa. 1252: Thi Tng nh Chim Thnh, bt c vua Chim. 1257: Mng C nh nc ta ln th I. 1258: Mng C thua trn, rt v. Thi Tng nhng ngi cho thi t ln lm Thi Thng Hong. 1271 Ht Tt Lit xng , t quc hiu l Nguyn. Sai s sang nc ta d Thnh Tng sang chu. Thnh Tng khng i. 1276 Nguyn nh chim Lm An. 1278 Thnh Tng nhng ngi cho Nhn Tng. Ln lm Thi Thng Hong. 1279 Nam Tng dit vong. 1284 Hch Tng S ca Trn Hng o. 1284 - thng Chp. Nguyn nh nc ta ln th 2. 1285 Qun Nguyn thua phi rt v. 1287 Qun Nguyn nh nc ta ln th 3. 1288 Qun Nguyn thua ln 3 phi rt v. 1294 Trn Quang Khi mt. 1300 Hng o Vng Trn Quc Tun mt. 1301 Thng Hong Nhn Tng sang thm Chim Thnh. Ha g cng cha Huyn Trn cho vua Chim l Ch Mn. 1306 Vua Chim sang cu hn. Snh l l 2 chu R. 1307 Vua Chim Ch Mn cht. Vua Anh Tng sai Trn Khc Chung n cng cha v. T Vit Chim hc hc vi nhau. 1311 Hu V Vng tin qun sang Chim bt Ch Ch. 1318 Hu V Vng v Phm Ng Lo tin qun sang t Chim, ui vua Chim l Ch Nng. 1320 Phm Ng Lo mt. 1337 nh gic Ngu Hng. 1344 nh Ai Lao. 1353 Nh Trn a Ch M v Chim Thnh lm vua. Nhng qun Vit b qun Chim nh thua. T y, Chim bt u b cng. 1358 Minh Tng mt. Nh Trn bt u suy. 1367 Qun nh Trn li thua Chim thm 1 trn na. 1368 Minh Thi T khi phc Trung Hoa.

1369 D Tng mt, khng c con. Nht L tim ngi. 1370 Cc quan bt git Nht L, tn Ngh Tng ln. 1370 Qun Chim Thnh vo nh ph Thng Long. 1377 Du Tng thn chinh i nh Chim Thnh, trng k "khng thnh" t trn ti Bn. 1378 Chim Thnh li tin qun vo Thng Long. 1380 Qun Chim li sang cp ph. 1382 Qun Trn nh thng c qun Chim. 1383 Qun Chim li sang. 1389 Ch Bng Nga li sang cp ph. 1390 Ch Bng Nga trng n t trn Hong Giang. 1396 H Qu Ly p vua di v Thanh Ha. 1400 H Qu Ly ph vua Trn, lp nn nh H. Nh H (1400 - 1407) H Qu Ly 1400 H Hn Thng 1401- 1407 1400 Qun H sang nh Chim Thnh, bt li phi rt v. 1402 H Qu Ly li nh Chim Thnh, chim c t. 1403 Minh Thi T mt. Yn Vng cp ngi chu tc vua Thnh T nh Minh. 1404 Minh Thnh T ngm ngh chim i Vit. 1406 Thnh T sai Quc Cng Chu Nng dn qun chim i Vit. i c na ng Chu Nng cht, ph tng l Trng Ph ln thay. 1407 Qun H thua lun my trn. Qu L v Hn Thng b bt v gii v Tu. Nh Minh chia i Vit lm 17 ph h. Hu Trn (1407 - 1413) Gin nh 1407 - 1409 Trng Quang 1409 - 1413 1407 Gin nh (Trn Qu) khi ngha. 1409 Gii nh ghi k git cng thn. ng Dung b i, sau tn Trng Quang ln lm vua. 1409 Trn Qu Khoch (Trng Quang ) c ng Dung v Nguyn Cnh D ng h, ln ngi H Tnh. Gin nh b Trng Ph bt, gii v Km Lng ri b git. 1413 Vua Trng Quang, ng Dung, Nguyn Cnh D u b bt v gii v Kim Lng. Gia ng, vua ti nhy xung bin t t. Nh Hu Trn dt. Thuc nh Minh (1414-1427) 1418 L Li khi ngha Lam Sn 1418 L Li thua, rt v Ch Linh ln th 1. 1419 Li thua, rt v Ch Linh ln th 2. L Lai mc hong bo chu cht th cho L Li. 1422 Rt v Ch Linh ln th 3. 1424 Bnh nh Vng ly c Ngh An. nh du bc ngoc mi trong cuc khng chin. 1425 Qun khng chin vy Ty . 1426 Qun khng chin vy ng . Nh Minh sai Chinh Di Tng Qun Vng

Thng sang tip vin. Vng Thng b qun khng chin nh tan Ty ng. 1427 Qun vin do Liu Thng ch huy i chn nh Chi Lng. Liu Thng t trn. 1427 Vng Thng xin ho vi Bnh nh Vng rt qun v. Chm dt thi k thuc Minh. Nh L (Hu L) (1428 - 1527) L Thi T (Li) 1428 - 1433 L Thi Tng (Nguyn Long) 1433 - 1442 L Nhn Tng (Bang C) 1442 - 1459 L Thnh Tng (T Thnh) 1460 - 1497 L Hin Tng (Tng) 1497 - 1504 L Tc Tng (Thun) 1504 L Uy Mc (Tun) 1505 - 1509 L Tng Dc (Oanh) 1509 - 1516 L Chiu Tng () 1516 - 1524 L Cung Hong (Xun) 1524-1527 1428 L Li ln ngi vua tc L Thi T. 1429 Git Hu Tng Quc Trn Nguyn Hn 1430 Git Thi y Phm Vn Xo 1433 L Thi T mt. Con l Nguyn Long ln ngi tc Thi Tng 1434 Git T khu L Nhn Ch. 1437 Git L St. Thng 12. Git L Ngn. 1442 Vua i tun pha ng. Gh thm Nguyn Tri. m y vua mt. Triu nh cho Nguyn Tri git vua. Tru di tam tc Nguyn Tri. 1446 L Th, L Kh li nh Chim. Chim c thnh Bn v bt c vua Chim l B Cai. 1451 Git Thi y L Kh v con l L Qut. 1459 Lng Sn Vng Nghi Dn cho ngi vo cung git L Nhn Tng. 1460 Nguyn X, inh Lit ph Nghi Dn, rc Bnh Nguyn Vng T Thnh ln ngi, tc vua Thnh Tng. 1470 Nh L li nh Chim, bt c vua l Tr Ton. Sau chia nc Chim lm 3. Chim Thnh suy yu t . 1505 L Uy Mc ln ngi, ham m tu sc. Nh L bt u suy yu. 1509 Gin Tu Cng git L Uy Mc, ri ln ngi tc vua Tng Dc. Vua Tng Dc cn tn c hn vua Uy Mc. 1516 Vua Tng Dc b Trnh Duy Sn git. Sau Trnh Duy Sn lp Quang Tr ln ngi c 3 ngy th b git. Sau , Duy Sn li lp Chiu Tng ln ngi. Trong nc lon to. Chiu Tng phi nh Mc ng Dung dp lon. T , ng Dung nm gi quyn hnh. 1524 Vua Chiu Tng thy Mc ng Dung chuyn quyn, bn chy vo Ty Kinh, ng Dung cho ngi ui theo git vua Chiu Tng, ri lp ngi em l Xun (tc vua Cung Hong) ln thay. 1527 ng Dung p vua truyn ngi cho mnh, ri git vua Cung Hong. Nh L chm dt

Nh Mc (1527 - 1592) Thi T Mc ng Dung 1527 - 1529 Thi Tng Mc ng Doanh 1529 - 1540 Hin Tng Mc Phc Hi 1540 - 1546 Tuyn Tng Mc Phc Nguyn 1546 - 1561 Mc Mu Hp 1561 - 1592 Nam Bc triu Nh L trung hng Vua L Trong thi Nam Bc triu (1533 - 1592) L Trang Tng 1533 - 1548 L Trung Tng 1548 - 1556 L Anh Tng 1556 - 1573 L Th Tng 1573 - 1599 1529 Cu thn nh L l Nguyn Kim dy binh Ai Lao ph L. 1533 Nguyn Kim tm c vua Trang Tng (tn hy l Duy Ninh), mang v lp lm vua Thanh Ha. T gi l Nam Bc triu. 1539 Trnh Kim (r Nguyn Kim) thng qun Mc. 1543 Qun L n Ty . Tng Mc l Dng Chp Nht u hng. 1544 Dng Chp Nhu u c Nguyn Kim. Nguyn Kim cht. Trnh Kim nm binh quyn. 1548 Trang Tng bng, Trung Tng ln ni ngi. 1556 Trung Tng bng, khng c con k vi. Triu thn lp Duy Bang l chu ca ng L Tr (anh L Li) lm vua. 1556 Nguyn Hong vo trn pha Nam, m u nh Nguyn. 1559 Trnh Kim tin qun ra Bc ln th nht. 1570 Trnh Kim cht. Trnh Tng nm gi binh quyn. 1573 Trnh Tng git vua L Anh Tng, lp con l Th Tng. 1592 Trnh Tng tin binh ra Bc, bt c Mc Mu Hp git. Nh Mc chm dt (Con chu nh Mc cn chy ln Cao Bng c 3 i na). H Mc Cao Bng Mc Knh Chng (b bt 1596) Mc Knh Dng Mc Knh Cung Mc Knh Khoan 1638 Knh Khoan cht, con l Knh V ln thay. 1667 Knh V b bt. H Mc dt. Trnh - Nguyn phn tranh L Knh Tng 1560 - 1619 L Thn Tng 1619 - 1643 L Chn Tng 1643 - 1649 L Thn Tng 1649 - 1662 (lm vua ln th hai) L Huyn Tng 1663 - 1671

L Gia Tng 1672 - 1675 L Hi Tng 1676 - 1705 L D Tng 1706 - 1729 L Duy Phng 1729 - 1732 L Thun Tng 1732 - 1735 L Tng 1735 - 1740 L Hin Tng 1740 - 1786 L Mn (Chiu Thng) 1787 - 1788 Cc Cha Trnh Bc Trnh Tng 1570 - 1623 Trnh Trng 1623 - 1657 Trnh Tc 1657 - 1682 Trnh Cn 1682 - 1709 Trnh Cng 1709 - 1729 Trnh Giang 1729 - 1740 Trnh Doanh 1740 - 1767 Trnh Sm 1767 - 17882 Trinh Cn 1782 - 1783 (lm cha c 2 thng) Trnh Khi 1783 - 1786 Cc Cha Nguyn Nam Nguyn Hong 1600 - 1613 Cha Tin Nguyn Phc Nguyn 1613 1635 Cha Si Nguyn Phc Lan 1635 - 1648 Cha Thng Nguyn Phc Tn 1648 - 1687 Cha Hin Nguyn Phc Trn 1687 - 1691 Cha Ngha Nguyn Phc Chu 1691 - 1725 Quc Cha Nguyn Phc Tr 1725 - 1738 Nguyn Phc Khot 1738 - 1765 Nguyn Phc Thun 1765 - 1777 1599 Trnh Tng xng vng 1614 C ngi u Chu sang nc ta. 1623 Trnh Tng mt, Trnh Trng thay lm cha. 1627 Trnh Nguyn phn tranh ln I 1630 Trnh Nguyn phn tranh ln II 1635 Trnh Nguyn phn tranh ln III 1648 Trnh Nguyn phn tranh ln IV 1655 phn tranh ln V 1661 phn tranh ln VI 1672 phn tranh ln VII (ln cht) 1693 Chim Thnh mt nc. 1743 Nguyn Hu Cu (Qun He) khi ngha. 1751 Hu Cu b bt. 1765 Cha Nguyn Phc Khot mt. Trng Phc Loan chuyn quyn. 1771 Ty Sn khi ngha

1774 Qun Trnh vo nh min Nam. Chim Ph Xun. Cha Nguyn phi chy vo Nam. 1776 Ty Sn ly c Si Cn. 1777 Ty Sn ho vi Trnh, dit Nguyn. Git cht c Thi Thng Vng v Tn Chnh Vng. 1780 Nguyn Phc nh xng vng, ni ln chng li Ty Sn. 1782 Ty Sn ph qun Nguyn Cn Gi. Nguyn Vng chy ra Ph Quc ri qua Xim. 1784 Nguyn Vng cu vin qun Xim v gip nhng b Ty Sn ph tan Rch Gm. 1786 Ty Sn tin binh ra Bc dit h Trnh. Vua L Hin Tng mt, chu l Duy K (Mn ) ln ngi. Ty Sn rt v, Nguyn Hu Chnh li. Hu Chnh phn Ty Sn. 1787 V Vn Nhm bt git Hu Chnh. 1787 Nguyn Vng tr v nc. 1788 Vua Mn (Chiu Thng) chy sang Tu. Nh L chm dt. 1788 Nguyn Vng chim li c Si Cn (Si Gn). 1788 Vua Chiu Thng cu vin qun Thanh sang. 1788 Nguyn Hu ln ngi vua. 1789 Vua Quang Trung i ph qun Thanh. 1792 Vua Quang Trung mt. Nh Ty Sn bt u suy. 1792 Nguyn Vng nh Quy Nhn ln th 1. 1793 Vua Chiu Thng mt bn Tu. Th 24 tui. 1797 Nguyn Vng nh Quy Nhn ln th 2. 1798 nh Quy Nhn ln th 3. 1800 Ty Sn vy thnh Bnh nh. 1801 V Tnh, Ng Tng Chu t t. Trn Quang Diu ly c thnh Bnh nh. 1801 Nguyn Vng ly c Ph Xun. 1802 Nguyn Vng ly c Thng Long, bt vua Quang Ton, Trn Quang Diu, Bi Th Xun, V Vn Dng, thng nht t nc. Nh Ty Sn mt. 1802 Nguyn Vng ln ngi hong , xng hiu l Gia Long, m u nh Nguyn, triu i phong kin cui cng ca VN. 1804 Nh Thanh sang phong cho vua Gia Long lm quc vung, i quc hiu l Vit Nam (vua GL xin t quc hiu l Nam Vit). 1820 Vua Gia Long mt, con l hong t m ln ngi, tc l vua Minh Mng. 1826 Phan B Vnh ni lon 1833 L Duy Lng, L Vn Khi ni lon 1854 Cao B Qut ni lon. 1858 Php nh Nng, nhng khng chim c. 1861 Php xoay qua nh Nam K, h n K Ha (Si Gn). Gia nh mt. Php thng th ly lun 3 tnh min ng. 1862 Triu nh Hu k ho c Nhm Tut, nhng 3 tnh min ng cho Php. 1867 Php chim lun 3 tnh min Ty. Phan Thanh Gin ung thuc c t t. Ton b Nam K b mt. 1873 Php h thnh H Ni ln th I. Nguyn Tri Phng t tit.

1874 Php & Vit k ha c nm Gip Tut, chu quyn bo h ca Php Bc K. 1882 Php h thnh H Ni ln th 2. Hong Diu t vn. 1883 Php & Vit k ha c nm Qu Mi, VN hon ton chu quyn bo h ca Php. Vua T c bng h. 1884 Sau mt thi gian lon lc, vua Hm Nghi ln ngi. 1884 K ho c Gip Thn, tng t nh ho c 1883. VN khng chu quyn bo h ca Tu. Ci n ca nh Thanh c mang ra hy. 1885 Php chim kinh thnh Hu. Trong trn ny, theo VNSL th Php cht 16 ngi, b thng 80. Bn ta cht vi nghn ngi, bao nhiu tin ca trong kinh thnh u b mt c. Vua Hm Nghi chy ra ngoi lp chiu Cn Vng. 1885 Php lp vua ng Khnh ln ngi v sai tm vua Hm Nghi. 1888 Vua Hm Ngh b bt v b y i Algerie.

You might also like