MC LC Trang ph ba............................................................................................................i Li cam oan............................................................................................................

ii
Li cm n............................................................................................................................iii BNG GHI CH CC CH VIT TT.............................................................................3 M U................................................................................................................................4 1. L do chn ti.................................................................................................................4 2. Lch s vn nghin cu..................................................................................................5 3. Mc tiu ca ti.............................................................................................................7 4. Gi thuyt khoa hc............................................................................................................7 5. Nhim v nghin cu.........................................................................................................7 7. Phm vi nghin cu............................................................................................................8 8. Phng php nghin cu....................................................................................................8 9. Cu trc ca ti..............................................................................................................8 NI DUNG..........................................................................................................................10 CHNG 1: C S L LUN V THC TIN CA VIC BI DNG NNG LC T HC CHO HC SINH TRONG DY HC VT L .................................................10 1.1. C s l lun..................................................................................................................10 1.1.1. Th nghim vt l v vai tr ca n trong qu trnh dy hc......................................10 1.1.2. T hc v nng lc t hc..........................................................................................11 1.1.3. K nng t hc............................................................................................................16 1.1.4. Vai tr ca th nghim trong bi dng nng lc t hc cho hc sinh......................19 1.2 C s thc tin...............................................................................................................23 1.2.1. Nhn thc ca gio vin v hc sinh v t hc v thc trng ca vic bi dng nng lc t hc cho hc sinh cc trng Trung hc ph thng hin nay.........................23 1.2.2. Thc trng v vn s dng th nghim bi dng nng lc t hc cho hc sinh cc trng Trung hc ph thng hin nay........................................................................24 1.2.3. Thun li v kh khn trong vic s dng th nghim bi dng nng lc t hc cho hc sinh .........................................................................................................................25 1.3. Kt lun chng 1.........................................................................................................26 CHNG 2: NGHIN CU S DNG TH NGHIM THEO HNG........................27

BI DNG NNG LC T HC CHO HC SINH TRONG DY HC CHNG IN TCH - IN TRNG V ................................................................................27 DNG IN KHNG I.............................................................................................27 2.1. Khi qut ni dung chng in tch - in trng v Dng in khng i......27 2.2. Khai thc th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho hc sinh trong dy hc chng in tch - in trng v Dng in khng i......................................31 2.3. Cc bin php bi dng nng lc t hc cho hc sinh trung hc ph thng thng qua vic s dng th nghim.......................................................................................................43 2.3.1. Tng cng s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho hc sinh trong khu m u v nghin cu kin thc mi.................................................................43 2.3.3. Tng cng s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho hc sinh trong khu kim tra nh gi t hc.....................................................................................45 2.4. Thit k mt s bi dy hc s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho hc sinh THPT...............................................................................................................45 2.5. Kt lun chng 2.........................................................................................................61 CHNG 3: THC NGHIM S PHM.........................................................................63 3.1. Mc ch v nhim v ca thc nghim s phm.........................................................63 3.2. i tng v ni dung ca thc nghim s phm........................................................63 3.3. Phng php thc nghim s phm..............................................................................64 3.4. Kt qu thc nghim s phm.......................................................................................65 3.5. Kt lun chng 3.........................................................................................................70 KT LUN..........................................................................................................................71 TI LIU THAM KHO....................................................................................................73

PH LC...............................................................................................................P1

BNG GHI CH CC CH VIT TT

Vit tt C GV HS NXB PPDH SGK TN TNSP THPT

Vit y i chng Gio vin Hc sinh Nh xut bn Phng php dy hc Sch gio khoa Thc nghim Thc nghim s phm Trung hc ph thng

M U 1. L do chn ti Chng ta ang sng trong th k XXI, th k m tri thc v k nng ca con ngi c coi l yu t quyt nh n s pht trin ca x hi. S pht trin ca x hi loi ngi t ra cho gio dc ca mi quc gia trn th gii l phi nhanh chng i mi mc tiu, ni dung v phng php o to ngun nhn lc cho tng lai. Cng vi xu th pht trin chung ca nn gio dc th gii, s nghip gio dc v o to nc ta c ng v Nh nc rt quan tm v nu r trong Ngh quyt i hi ng ton quc ln th VIII: i mi mnh m phng php gio dc v o to, khc phc li truyn th mt chiu, rn luyn thnh np t duy sng to ca ngi hc [30]. Mc tiu ch yu l thc hin gio dc ton din o c, tr dc, th dc tt c cc bc hc. Ht sc coi trng gio dc chnh tr t tng, nhn cch, kh nng t duy sng to v nng lc thc hnh [1]. nc ta cng nh cc nc trn th gii, mc ch gio dc hin nay khng ch dng li vic truyn th cho hc sinh (HS) nhng kin thc, k nng loi ngi tch ly c m cn t bit quan tm n vic bi dng kh nng t duy sng to, nng lc thc hnh v nng lc gii quyt vn . Mt trong nhng bin php quan trng thc hin ng li trn l a hc sinh vo v tr ch th ca hot ng nhn thc, thng qua hot ng t lc ca bn thn m chim lnh kin thc, pht trin nng lc tr tu. Lut gio dc, iu 28.2 ghi: Phng php gio dc ph thng phi pht huy tnh tch cc, t gic, ch ng, sng to ca hc sinh; ph hp vi c im ca tng lp hc, mn hc; bi dng phng php t hc, kh nng lm vic theo nhm, rn luyn k nng vn dng kin thc vo thc tin, tc ng n tnh cm, em li nim vui, hng th hc tp cho hc sinh Thc trng gio dc nc ta qua nghin cu cho thy vic ging dy kin thc cho HS ni chung v kin thc vt l ni ring vn cn theo li: Thy c tr chp, HS ph thng c qu t iu kin nghin cu, quan st v tin hnh cc th nghim vt l. Gio vin (GV) vn cn duy tr cc phng php dy hc truyn thng, coi trng kin thc bi ging hn l cp n phng php t hc ca HS.

Trong x hi hin i ngy nay, nhng hiu bit ca chng ta rt mau chng tr thnh lc hu, nn mi con ngi sng trong x hi hin i phi bit cp nht thng tin. Mt trong nhng cch khc phc hiu qu nht l phi bit t hc. V vy, gio vin phi c chin lc bi dng phng php t hc cho hc sinh. Vic rn luyn cho hc sinh kh nng t hc cn l mt bin php gip ta gii quyt mt kh khn rt ln l: mu thun gia mt bn l nhng yu cu cao v vic bi dng kin thc, k nng v mt bn l s hn hp ca thi gian dnh cho mi mn hc. Vt l l mt khoa hc thc nghim. Vic s dng th nghim vt l trong qu trnh dy hc l cn thit v tr thnh nhim v cp bch ca gio vin vt l. Thc tin dy hc theo chng trnh v sch gio khoa mi hin nay, vic s dng cc th nghim trong qu trnh dy hc vt l gp rt nhiu kh khn trong vic t chc hot ng nhn thc ca hc sinh. Trong dy hc vt l c th dng nhiu phng php khc nhau bi dng nng lc t hc cho HS trong phng php s dng h th nghim c coi l quan trng v n to ra c s chuyn bin t hc tp th ng sang hc tp ch ng. V nhng l do trn, chng ti chn ti: Nghin cu s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho hc sinh trong dy hc chng in tch - in trng v Dng in khng i, Vt l 11 nng cao Trung hc ph thng lm ti lun vn thc s gio dc hc. 2. Lch s vn nghin cu Trong nhng nm gn y c nhiu cng trnh nghin cu v vic s dng th nghim trong dy Vt l trng ph thng nh: Lun n tin s ca L Vn Gio Nghin cu quan nim ca hc sinh v mt s khi nim vt l trong phn Quang hc, in hc v vic ging dy cc khi nim trng Trung hc c s. Lun n xy dng h thng c s l lun v th nghim thc hnh vt l v s dng th nghim t to khc phc quan nim sai lch ca hc sinh trong dy hc vt l. T ti ny c th lm c s nghin cu c s l lun v th nghim thc hnh vt l. Lun n tin s ca Hunh Trng Dng Nghin cu xy dng v s dng th nghim theo hng tch cc ha hot ng nhn thc ca hc sinh trong dy hc
5

vt l trng trung hc c s, trong lun n ca mnh tc gi nghin cu vai tr ca th nghim vt l vi vic pht huy tnh tch cc ha hot ng nhn thc ca hc sinh trng ph thng, qua xy dng v s dng mt s th nghim trong dy hc vt l trng Trung hc c s. Lun n tin s ca Trn Vn Thnh Nghin cu s dng phi hp th nghim vt l vi cc phng tin nghe nhn trong dy hc vt l lp 9 Trung hc c s, nghin cu xy dng qui trnh s dng phi hp th nghim vt l vi cc phng tin nghe nhn nhm tch cc ha hot ng nhn thc ca hc sinh trn gi ln lp. Lun vn thc s ca Lng Th Thanh Thanh Nghin cu khai thc v s dng th nghim t to trong dy hc phn Nhit hc Trung hc c s, trong lun vn ca mnh tc gi cng nghin cu s dng th nghim t to nhm tch cc ho hot ng nhn thc ca hc sinh khi dy Nhit hc THCS. V c s l lun v t hc th cc tc gi nh Nguyn K, Lu Xun Mi, Trn B Honh, Nguyn Quang Lc, Nguyn Cnh Ton, Thi Duy Tuyn, L Cng Trim, L nh, Trn Huy Hong, V Chp xy dng kh hon chnh, coi t hc l mt hnh thc, mt phng php hc tp c bn v ct li i vi ngi hc. c bit, trong cc nghin cu ca mnh cc tc gi rt ch trng n vic bi dng nng lc t hc cho HS, sinh vin bng nhiu bin php khc nhau. Cc lun vn nghin cu v vn t hc v cc bin php t chc hot ng t hc cho HS THPT nh lun vn thc s ca Nguyn Th Thin Nga vi ti "Nng cao hiu qu dy hc vt l trng THPT thng qua cc bin php t chc hot ng t hc cho HS". Lun vn thc s ca Nguyn Ph ng Nghin cu s dng bi tp vt l theo hng bi dng nng lc t hc cho hc sinh trong dy hc phn Dng in khng i, Vt l 11 Trung hc ph thng trong lun vn ca mnh tc gi tuyn chn v xy dng c h thng cc bi tp vt l phn Dng in khng i theo hng rn luyn k nng t hc cho hc sinh trung hc ph thng (THPT) v cc bin php s dng bi tp vt l c hiu qu nhm bi dng nng lc t hc, gp phn nng cao cht lng hc tp phn Dng in khng i ca hc sinh THPT.

Tuy nhin, do xut pht t cc mc ch khc nhau nn cc cng trnh nghin cu trn cha i su vo vic s dng c hiu qu th nghim nhm bi dng nng lc t hc cho HS trong dy hc vt l trng THPT. Vi ti ca mnh, chng ti s k tha nhng c s l lun ca cc cng trnh nghin cu trc y, im mi y l ch trng nghin cu s dng cc th nghim theo hng bi dng nng lc t hc, gp phn nng cao cht lng hc tp ca HS khi lp 11 ni ring v ca HS bc THPT ni chung. 3. Mc tiu ca ti Xc nh c cc bin php s dng th nghim c hiu qu nhm bi dng nng lc t hc, gp phn nng cao cht lng hc tp chng in tch - in trng v Dng in khng i ca hc sinh THPT. 4. Gi thuyt khoa hc Nu tng cng s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS trong qu trnh dy hc th s pht huy c tnh tch cc, ch ng ca HS trong hc tp, gp phn nng cao cht lng dy hc vt l trng THPT. 5. Nhim v nghin cu t c mc ch nghin cu, ti cn phi thc hin nhng nhim v sau:
-

Nghin cu c s l lun v th nghim trong dy hc vt l Nghin cu c s l lun v vn t hc Nghin cu ni dung, chng trnh v sch gio khoa vt l 11 iu tra thc trng v vn s dng th nghim trong vic bi dng xut mt s bin php nhm nng cao hiu qu ca vic s dng th Thit k mt s bi dy hc chng in tch - in trng v Dng

nng lc t hc cho HS cc trng THPT trn a bn Thnh ph Nng nghim bi dng nng lc t hc cho hc sinh THPT in khng i theo hng s dng th nghim bi dng nng lc t hc cho HS lp 11 THPT.
Thc nghim s phm nh gi kt qu v rt ra kt lun.

6. i tng nghin cu
7

Hot ng dy hc chng in tch - in trng v Dng in khng i, Vt l 11 nng cao THPT theo hng s dng th nghim bi dng nng lc t hc cho HS. 7. Phm vi nghin cu Nghin cu s dng th nghim trong chng in tch - in trng v Dng in khng i vt l 11 nng cao THPT. 8. Phng php nghin cu 8.1. Phng php nghin cu l thuyt Nghin cu nhng vn kin ca ng, cc Ch th ca B Gio dc v o to, cc sch, bi bo, tp ch chuyn ngnh v dy hc v i mi phng php dy hc nng cao cht lng dy hc trng THPT. Nghin cu c s l lun v i mi phng php dy hc vt l ph thng, cc lun vn c lin quan n ti Nghin cu chng trnh, sch gio khoa, sch bi tp, ti liu tham kho vt l lp 11 THPT. 8.2. Phng php iu tra iu tra bng phiu thm d v vic s dng th nghim trng THPT v nng lc t hc ca hc sinh mt s trng ph thng trn a bn thnh ph Nng. 8.3. Phng php thc nghim s phm Tin hnh thc nghim s phm (TNSP) ti mt s trng THPT trn a bn thnh ph Nng. 8.4. Phng php thng k ton hc S dng phng php thng k ton hc x l cc kt qu TNSP nhm kim nh gi thuyt thng k v s khc bit trong kt qu hc tp ca hai nhm i tng (thc nghim v i chng). 9. Cu trc ca ti ti gm 3 phn: M u, ni dung v kt lun M u Ni dung
8

Chng 1: C s l lun v thc tin ca vic bi dng nng lc t hc cho hc sinh dy hc vt l Chng 2: Nghin cu s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho hc sinh trong dy hc chng in tch - in trng v Dng in khng i Chng 3: Thc nghim s phm Kt lun Ti liu tham kho Phn ph lc

NI DUNG CHNG 1: C S L LUN V THC TIN CA VIC BI DNG NNG LC T HC CHO HC SINH TRONG DY HC VT L 1.1. C s l lun 1.1.1. Th nghim vt l v vai tr ca n trong qu trnh dy hc 1.1.1.1. Th nghim vt l Th nghim vt l l s tc ng c ch nh, c h thng ca con ngi vo cc i tng ca hin thc khch quan. Thng qua s phn tch cc iu kin m trong din ra s tc ng v cc kt qu ca s tc ng, ta c th thu nhn c tri thc mi. [5]. 1.1.1.2. Vai tr ca th nghim vt l Th nghim vt l c th c s dng tt c cc giai on khc nhau ca qu trnh dy hc: xut vn nghin cu, hnh thnh kin thc k nng mi, cng c kin thc, k nng thu c v kim tra, nh gi kin thc, k nng ca HS. giai on nh hng mc ch nghin cu, th nghim vt l c s dng xut vn cn nghin cu. c bit c hiu qu l vic s dng th nghim vt l to tnh hung c vn . Kt qu ca nhng th nghim c s dng trong giai on ny thng mu thun vi kin thc, kinh nghim c sn ca HS, do to nhu cu hng th tm ti kin thc mi ca HS. Trong giai on hnh thnh kin thc mi, th nghim s cung cp mt cch c h thng cc c liu thc nghim, t khi qut ha quy np, kim tra c tnh ng n ca gi thuyt hoc h qu logic rt ra t gi thuyt xut, hnh thnh kin thc mi. Trong giai on cng c kin thc, k nng ca HS th nghim vt l c vai tr khng nhng kim tra kin thc, k nng, k xo m cn nh gi kh nng t lc, sng to ca HS trong qu trnh th nghim [11], [13]. Theo quan im ca l lun nhn thc, th nghim l phng tin ca vic thu nhn tri thc, l phng tin kim tra tnh ng n ca tri thc, v l phng tin vn dng tri thc vo thc tin.

10

Ngy nay, trong dy hc khng ch ch trng n vic truyn th kin thc, rn luyn k nng, k xo cho HS m cn quan tm n vic pht trin nhn cch ton din cho HS. Chng ta bit rng th nghim thng c mt trong qu trnh nghin cu cc hin tng, qu trnh vt l, nh lut vt l nn HS thu nhn kin thc c tnh chnh xc, tnh khi qut, tnh bn vng v tnh vn dng c. Do , gp phn nng cao cht lng kin thc rn luyn k nng, k xo v vt l cho HS [13]. Bn cnh , th nghim c s dng pht hin v khc phc cc quan nim sai lm ca HS. Bi nh chng ta bit rng, HS trc khi n trng, trc gi hc c nhng hiu bit, nhng quan nim v cc hin tng, khi nim v qu trnh vt l sp c nghin cu trong gi hc. Song a s nhng hiu bit, quan nim y u sai lch ra khi bn cht vt l hoc n khng c cc c s hiu nhng vn s nghin cu trong gi hc. i vi cc th nghim t mnh tin hnh, HS c nhiu c hi rn luyn k nng, k xo thc hnh gp phn vo vic gio dc k thut tng hp cho HS. Qua qu trnh lm vic t lc vi th nghim ca HS s gi s hng th nhn thc, lng ham mun nghin cu, to nim vui ca s thnh cng khi gii quyt c nhim v t ra v gp phn pht trin ng lc qu trnh hc tp ca HS. Tm li, th nghim vt l gi vai tr quan trng trong dy hc vt l trng ph thng c tc dng ln trong vic tch cc ha hot ng nhn thc ca HS [2]. V vy, dy hc vt l cn phi gn vi th nghim vt l. Th nghim vt l khng ch l ngun tri thc, l phng tin c nhiu sc mnh trong nghin cu vt l, l tiu chun chn l ca cc kin thc v th gii t nhin m cn to ra kch thch hng th, kch thch tnh tch cc, t gic v sng to ca HS ng thi cng l mt phng php dy hc st vi thc t gio dc ca Vit Nam: Hc i i vi hnh, l lun gn vi thc tin [11]. 1.1.2. T hc v nng lc t hc 1.1.2.1. T hc Khi nim v t hc (Self Directed Learning SDL) bt ngun t vic gio dc cho ngi trng thnh, l mt gii php thc hin bi hc vin ngi ln tiu hc v trung hc. Hin nay, vic nh ngha v t hc c nhiu thay i nhng tu trung li c mt s quan im sau:
11

Theo Bolhuis v Garrison th T hc l s tch hp ca vic t qun l vi t kim sot ca ngi hc, l qu trnh m ngi hc t theo di, nh gi v iu chnh chin lc nhn thc ca mnh. Ngi hc l ch th trong s hp tc cht ch ca GV v cc bn hc cng lp [7]. Tc gi GS. Nguyn Cnh Ton cho rng T hc l t mnh ng no, suy ngh, s dng cc nng lc tr tu v c khi c c bp cng vi cc phm cht ca mnh, ri c ng c, tnh cm, c nhn sinh quan, th gii quan chim lnh mt lnh vc hiu bit mi no ca nhn loi, bin lnh vc thnh s hu ca mnh [26]. Tc gi Lu Xun Mi cho rng T hc l hnh thc hot ng nhn thc ca c nhn nhm nm vng h thng tri thc v k nng do chnh bn thn ngi hc tin hnh trn lp hoc ngoi lp, theo hoc khng theo chng trnh v sch gio khoa c qui nh [18]. Nguyn K vit T hc ngha l ngi hc tch cc ch ng t mnh tm ra bng hnh ng ca mnh, t th hin mnh v hp tc vi cc bn, hc bn, hc thy v hc mi ngi. T hc l t t mnh vo tnh hung hc, vo v tr ca ngi t nghin cu, x l cc tnh hung, gii quyt cc vn t ra cho mnh nhn bit vn , thu thp x l thng tin c, xy dng cc gii php gii quyt vn , th nghim cc gii php [16]. Nh vy c th hiu, t hc l hot ng c lp chim lnh kin thc, k nng, k xo, kinh nghim lch s x hi loi ngi ni chung v ca chnh bn thn ngi hc. l hot ng nhn thc mang tnh tch cc, ch ng, t gic, pht huy cao vai tr ca ngi hc vi s hp tc ca thy c, bn b v cc iu kin hc tp. C nhiu cch t hc khc nhau nh [18]: -T hc gip mt: Nhng hot ng hc nh nghe ging, ghi chp bi, tho lun nhm, lm vic vi sch, lm th nghim, quan stca HS, c HS thc hin mt cch ch ng, tch cc th u c gi l hot ng t hc, hot ng ny din ra ngay trong qu trnh dy hc vi s iu khin trc tip ca GV ng lp nn gi l t hc gip mt.

12

-T hc khng gip mt: l s t hc khng c s iu khin trc tip ca GV m do HS t mnh c lp tin hnh vi s h tr ca cc phng tin hc tp t mnh chim lnh tri thc v t mnh t c cc mc ch, nhim v hc tp. T hc loi ny c th tn ti ba mc: +T hc mc cao: Ngi hc t hc qua sch, qua cc phng tin thng tin. Ngi hc t hc tp mt cch c lp hon ton. +T hc vi s hng dn (hay iu khin t xa): Ngi hc c sch gio khoa, c cc ti liu hng dn hc tp hay c s hng dn thng qua cc phng tin thng tin nh bng ghi hnh, ghi ting, ti-vi, mng, cc phn mm dy hcS hng dn t hc ch yu l s hng dn t duy trong vic chim lnh tri thc, hng dn phng php hc tp, hng dn tra cu, hng dn th nghim. Di s hng dn t xa y, ngi hc t mnh tin hnh cc hnh ng hc tp hon thnh cc nhim v hc tp. Hin nay hnh thc t hc ny rt c khuyn khch nhng cht lng ca n l vn cn quan tm. +T hc c s hng dn trn lp ca thy: HS nhn nhim v v t hc nh t mnh hon thnh cc nhim v hc tp. C th gi hnh thc ny l t hc c hng dn hay t hc sau gi ln lp. i vi ngi hc ni chung v i vi HS ni ring th t hc c vai tr rt quan trng, t hc l cha kha tin vo th k XXI, mt th k vi quan nim hc sut i, x hi hc tp [27]. T hc l phng chm c bn, l mc tiu chin lc ca gio dc Vit Nam ni ring v ca th gii ni chung [18]: -T hc ng vai tr quan trng trong vic nng cao cht lng kin thc v hiu qu hc tp Khi t hc, ngi hc phi vn dng cc nng lc tr tu ti mc ti a t mnh gii quyt vn . iu ny i hi ngi hc t tm ti, o su suy ngh, ng not to iu kin cho vic thu hiu kin thc su sc hn. L-nin vit: Khng c s lao ng t lc th khng th tm thy chn l trong bt k vn h trng no v ai s tn cng sc th khng sao tm ra s tht c. -T hc l ni lc ca ngi hc, ng vai tr ct li ca hot ng hc

13

Nh ni, kt qu ca t hc bao gi cng l s chim lnh kin thc, bin kin thc chung ca nhn loi thnh kin thc ring ca mnh. Ngi bit t hc l ngi c kh nng thu thp v x l thng tin, bit vn dng thng tin v bit t kim tra, nh gi hot ng hc tp ca mnh. V th, ngi bit t hc l ngi c kh nng t gii quyt vn tt, c kh nng t lm giu kin thc cho mnh. -T hc gp phn rn luyn k nng, cch hc Khi t hc, cc thao tc t duy v thao tc chn tay c lp i lp li nhiu ln gp phn hnh thnh k nng, phng php hc cho ngi hc. T hc l ct li ca cch hc. Bc H tng ni: V cch hc phi ly t hc lm ct. -T hc c vai tr quan trng trong vic rn luyn t duy Khi t hc, ngi hc phi s dng cc thao tc t duy gii quyt vn , v th t duy c rn luyn mt cch thng xuyn. Cc nhim v t ra ngy cng cao cng vi lng kin thc, k nng, nng lc thu c ngy cng nhiu s gp phn nng cao dn kh nng t duy ca HS. -T hc c vai tr to ln trong s sinh tn ca mi ngi Ngy nay ngun cung cp thng tin rt a dng v phong ph, t sch, mng internet, bng, a CD nn nu c k nng t hc tt th s tn dng c ngun thng tin phong ph, a dng trong vic thu nhn khin thc cho mi c nhn. Trong thi i bng n thng tin nh hin nay, t hc c vai tr quan trong hn bao gi ht, t hc l iu kin quyt nh s thnh cng ca mi ngi. Mt trit gia tng ni: Anh ang t duy ngha l anh ang tn ti. V th con ngi mun tn ti ng ngha th phi t hc, t hc l t cu ly mnh. 1.1.2.2. Nng lc t hc Theo t in Ting Vit th: Nng lc l phm cht tm l v sinh l to cho con ngi kh nng hon thnh mt loi hot ng no vi cht lng cao [25]. Xt theo s chuyn mn ha, nng lc gm hai loi: nng lc chung v nng lc ring. Nng lc chung l nhng nng lc cn thit cho nhiu hot ng khc nhau; nng lc ring l nhng nng lc c tnh chuyn mn nhm p ng nhu cu ca mt lnh vc chuyn bit no .

14

V d, nng lc s phm ca mt GV s c nhng c im sau: c kin thc chuyn mn su, rng, vng vng, c lng yu ngh, yu tr, bit ng x nhanh nhy trong nhng tnh hung s phm, ngn ng phong ph, phong cch t tin, c u c t chc, cn mn, kin tr, Nng lc lun c xem xt trong mi quan h vi hot ng hoc quan h nht nh no . Cu trc ca nng lc gm ba b phn c bn: tri thc v lnh vc hot ng hay quan h ; k nng tin hnh hot ng hay xc tin, ng x vi quan h no ; nhng iu kin tm l t chc v thc hin tri thc, k nng trong mt c cu thng nht v theo mt nh hng r rng. Nh vy, c th ni nng lc l s kt hp linh hot, c o ca nhiu c im tm l, to thnh nhng iu kin ch quan thun li, gip c nhn tip thu d dng, tp dt nhanh chng v hot ng hiu qu trong mt lnh vc no . Theo PGS. TS. L Cng Trim: Nng lc t hc l kh nng t mnh tm ti, nhn thc v vn dng kin thc vo tnh hung mi hoc tng t vi cht lng cao [27]. Nng lc t hc cng l mt kh nng, mt phm cht tm sinh l ca con ngi, va nh l ci t nhin bm sinh vn c, va nh l sn phm ca lch s, hn na l sn phm ca lch s pht trin x hi. Nng lc t hc l ci vn c ca mi con ngi nhng phi c o to, phi c rn luyn trong hot ng thc tin mi tr nn mt sc mnh tht s ca ngi hc. Nh vy, nng lc t hc c th c hiu l: phm cht sinh l v tm l to cho con ngi kh nng hon thnh hot ng hc tp vi cht lng cao. Nh chng ta bit, qu trnh o to trng ph thng ch l s o to ban u, l nn tng cho nhng qu trnh o to tip theo nh o to i hc, Sau i hc Trong qu trnh o to th t hc, k nng t hc v nng lc t hc ca mi HS s ng vai tr quyt nh n s thnh t ca cc em trong tng lai. V vy, cc k nng t hc, nng lc t hc ca HS nu c hnh thnh trn c s nm vng cc kin thc trong chng trnh o to ph thng s l tim lc cc em t hc sut i.

15

1.1.3. K nng t hc 1.1.3.1. Khi nim k nng Theo T in T v Ng Hn Vit: K nng l kh nng vn dng nhng kin thc thu nhn c trong mt lnh vc no vo thc tin [17]. K nng c bn cht tm l nhng c hnh thc vt cht l hnh vi hoc hnh ng. K nng chnh l biu hin ca nng lc v da vo k nng c th bit c nng lc ca ngi hc mt cch c th. 1.1.3.2. H thng cc k nng t hc Nhng kin thc v k nng cn thit cho cuc sng v lao ng ca con ngi trong x hi hin i ang ngy cng tng ln mt cch nhanh chng. Trong qu trnh dy hc, nhng kin thc v k nng trong chng trnh SGK tuy c chn lc cn thn, tuy nhin khng th y nhm p ng nhu cu cuc sng. Chnh v vy, trong qu trnh dy hc, GV nn coi trng vic rn luyn k nng cho HS, nht l k nng t hc ngang tm vi vic truyn th kin thc cho HS. Nu nh trong nh trng, GV ch dy HS nhng nguyn tc i cng, th khi vo i cc em s khng ng x c nhng tnh hung phc tp v a dng. Thc t , t ra cho GV nhim v phi rn luyn nhng k nng t hc cho HS bn cnh vic truyn th kin thc, cc em c c hi t hon thin bn thn mnh nhm p ng nhng nhu cu ca thc tin. Thc t cho thy mt k nng no thng l t hp ca nhiu k nng con hp thnh. K nng t hc cng khng nm ngoi quy lut , cng bao gm nhiu k nng khc hp thnh, m c th ch ra l [6], [7]: k nng thu thp thng tin, k nng x l thng tin v k nng vn dng tri thc vo thc tin... - K nng thu thp thng tin Trc s a dng v phong ph thng tin nh hin nay th vic chn lc thng tin t hc l ht sc quan trng v qu trnh t hc c bt u t y. Thng tin ny c th hin di nhiu hnh thc khc nhau nh: quan st thc tin xung quanh, quan st th nghim, hnh v, c sch, nghe GV ging, ghi chp v ghi nh, nghe v thu thp thng tin t bn hc, t mi ngi xung quanh, t cc phng tin nghe - nhn, truy cp trn mng internet Ngy nay, tri thc vt l hin c khi

16

lng s v thuc nhiu lnh vc chuyn su khc nhau. V vy ngi hc c th la chn ng, , chn ci tht s cn thit, chn nhng thng tin lin quan trc tip, gin tip phc v cho vic t hc c hiu qu th i hi ngi hc phi c mt k nng thu thp thng tin. Thng qua cc hot ng thu thp thng tin th cc k nng thu thp thng tin tng ng s c hnh thnh. Nh nhng k nng quan st nh vy, HS s nhanh chng nm bt cc quy lut, nhanh chng nm bt v pht hin vn . i vi nhng thng tin t sch, t thy gio, t bn b nhng thng tin ny c th dng l nhng kt lun, nhng khi nim, nhng quy tc, nhng nh lut th k nng thu thp thng tin i hi ngi hc cn bit chn lc thng tin, thu thp y nhng thng tin cn thit. Nhng thng tin ny c sp xp theo h thng, mt trnh t logic, bit phn tch, nhm chnh, ph, no b sung cho no. T cc em s hiu c tng t, tng , tng on, v hiu ca tc gi ng thi lun c s lin h, i chiu nhng thng tin thu nhn c vi vn hiu bit ca cc em v vi thc tin. K nng thu thp thng tin cn th hin k nng sp xp thng tin. Nh cc k nng ny m vic x l thng tin ca cc em s d dng hn. - K nng x l thng tin Sau khi thu thp thng tin th bc tip theo l ngi hc phi x l nhng thng tin thu nhn c. Thng tin sau khi x l th mi c th s dng c, khi tin hnh x l thng tin th ngi hc phi bit phn loi v sp xp cc thng tin theo mt v mt mc ch nht nh. Bi l , t thu nhn c kin thc v c th vn dng vo trong thc tin, ngi hc cn phi sp xp nhng kin thc thu nhn mt cch c h thng. Mun vy, khi x l thng tin, ngi hc phi thc hin mt lot cc thao tc tr tu nh: phn tch, tng hp, so snh, khi qut ha, suy lun din dch, T , nhng k nng x l thng tin tng ng nh: k nng phn tch, k nng tng hp, k nng so snh, k nng khi qut ha s c hnh thnh v pht trin. Qu trnh t hc khng phi ch thu nhn tri thc m cn bin nhng tri thc ny thnh tri thc ca ring bn thn ngi hc. Qu trnh ny, i hi ngi hc

17

phi bit phn tch, tng hp, so snh, tru tng ha, khi qut haNh vy, k nng x l thng tin trong t hc lin quan mt thit vi cc k nng t duy. V th vic rn luyn cc k nng x l thng tin khng th tch ri vi vic rn luyn cc k nng s dng cc thao tc t duy. iu ny cng i hi phi cao vai tr ch ng, tch cc ca ngi hc trong qu trnh dy hc ni chung. Ngi hc c kh nng x l thng tin tt s lm cho nhng thng tin thu c vng chc, ng thi s to iu kin cho vic thu thp thng tin tip theo hiu qu hn, vic thu thp thng tin tt c vai tr quan trng n kt qu ca khu x l thng tin. Nh vy, c th ni, thu thp v x l thng tin l hai hot ng din ra an xen nhau, tip ni nhau v c th to thnh mt chui cc s an xen, tip ni. Qua nhiu thao tc thu thp v x l thng tin , ngi hc s nhn ra c cc du hiu bn cht ca vn , t tm ra nhng quy lut ca hin tng v s gii quyt c vn . - K nng vn dng tri thc vo thc tin Vn dng thng tin l bc tip theo v tt yu ca thu nhn v x l thng tin. Sau khi thu nhn v x l thng tin, ngi hc c thm nhng tri thc mi, tuy nhin nu khng c s dng th nhng tri thc s b lng qun hoc mai mt. V th, vic vn dng tri thc vo thc tin va l mc ch t thn ca vic hc, va l qu trnh b sung, m rng, o su, lm giu tri thc c nhn. Vn dng tri thc vo thc tin bao gm c vic vn dng kin thc c gii quyt cc vn thuc v nhn thc. ng thi cng s vn dng nhng kin thc vo thc tin sn xut i sng, sinh hot hng ngy. Chng hn nh: lp t, sa cha cc mng in n gin trong gia nh, gii thch cc hin tng gn gi trong cuc sng nh hin tng sm st, hin tng cu vng, hin tng dnh t v khng dnh t, Nh vy, khi t hc, kt qu cui cng ca vic hc l ngi hc vi nhng kin thc thu nhn c s vn dng ngay vo thc tin cuc sng, ci to thc tin. Khi ngi hc c k nng vn dng tt th ngi hc s nghin cu, khm ph, thu nhn thm kin thc mi trn c s kin thc v phng php c. - K nng t kim tra, nh gi
18

Trong qu trnh t hc, ngi hc t mnh tm ti v thu nhn kin thc, cho nn k nng t kim tra, nh gi l mt k nng quan trng. K nng ny s thc hin chc nng h tr l chn on, iu chnh cho nhng k nng trc , t s gip cho qu trnh t hc ca cc em tr nn c hiu qu hn. Vic t hc ca HS l mt qu trnh din ra mt cch thng xuyn v lu di, thng mang yu t t pht v t gic. Bi vy, cn phi c qu trnh t kim tra nh gi cc em t hon thin, t b sung kin thc v k nng ca mnh. Chnh v vy, ngi hc cn c k nng t kim tra nh gi, n c tnh cht thc y, cng c, m rng vn kin thc, chnh l, sa cha v nng cao kin thc ca chnh bn thn ngi hc. i vi HS th trong hot ng hc tp cc em s khng trnh khi nhng sai st, hiu sai lch vn . Tuy nhin, nu cc em t nhn ra sai st, dm nhn nhn vo vn m chnh sa nhng sai st, nhng quan nim sai lch v s nng cao hiu qu t hc khi c qu trnh t kim tra nh gi song hnh. 1.1.4. Vai tr ca th nghim trong bi dng nng lc t hc cho hc sinh 1.1.4.1. Th nghim l phng tin rn luyn cho hc sinh k nng thu thp thng tin Khi gii thch mt hin tng vt l, tin hnh mt th nghim, HS phi huy ng c ngun kin thc lin quan nh: cc nh ngha, cc khi nim, cc thuyt vt l, cc cng thc, v hnh thnh mi lin h gia ci bit vi ci cha bit, t gii quyt c cc yu cu do th nghim t ra. Th nghim tr thnh phng tin rn luyn cho HS k nng thu thp thng tin qua vic nm bt nhng yu t nh: din bin ca cc hin tng, qu trnh th nghim, nhng s thay i ca i tng tham gia vo qu trnh, hin tng trn; s bin i ca i lng vt l ny theo cc i lng vt l khc; s ging nhau, khc nhau gia nhng biu hin ca nguyn nhn, kt qu trong nhng iu kin, nhng ln th nghim khc nhau.

19

K nng thu thp thng tin cn th hin k nng la chn ti liu (thit b th nghim, dng c o), k nng sp xp thng tin. Th nghim l phng tin tt gip HS rn luyn cc k nng ny bi v trong qu trnh hc tp mn vt l, HS phi trc tip o nhiu i lng. Kt qu o c dng tnh ton cc i lng khc hay gip HS kim tra mt h qu vt l, HS c th p ng c yu cu ny trong mt tit hc th HS phi bit c lng gi tr ca cc i lng cn o, chn dng c o ph hp; ng thi phi bit sp xp chng mt cch hp l t xc lp ra mi lin h gia nhng ci cho vi nhng ci cn tm. V d: khi o sut in ng ca pin th HS phi nm c cng thc tnh sut in ng = U Ir , cn bit phi o nhng i lng g v cn s dng nhng dng c no o. Khi HS thu thp thng tin mt cch nhanh chng, chnh xc ph hp vi yu cu th nghim t ra s gip cc em tin hnh th nghim mt cch d dng v n s tr thnh thi quen, gip cho cc em bit cch thu thp thng tin gii quyt nhng vn trong cuc sng. 1.1.4.2. Th nghim vt l l phng tin rn luyn cho hc sinh k nng x l thng tin s dng c v c hiu qu nhng thng tin thu thp c, ngi hc cn phi bit x l cc thng tin . Khi tin hnh x l nhng thng tin, ngi hc bit la chn, sp xp, phn loi thng tin, t c th rt ra c cc kt lun, qui lut Trong cc th nghim biu din ca GV, rn luyn cho hc sinh k nng x l thng tin trc ht GV yu cu HS d on kt qu th nghim t cc thng tin thu c, cc kin thc hc hay quan nim ca HS. Khi tin hnh th nghim s c kt qu v tin hnh i chiu vi d on ban u, a ra nhng gii thch c th xc nh chn l ca vn i hi ngi hc phi s dng cc thao tc tr tu nh phn tch, tng hp, so snh, khi qut ha, m hnh ha, suy lun, din dch.T , k nng x l thng tin c th tng ng nh k nng phn tch, k nng tng hp, k nng so snh, k nng khi qut ha c hnh thnh v pht trin.

20

V d: Khi GV a thanh kim loi nhim in li gn nm kim loi ca in nghim th yu cu HS d on hai l kim loi ca in nghim c xe ra khng? HS c th d on hai l kim loi ca in nghim ch mi xe ra khi thanh kim loi nhim in tip xc vi nm kim loi ca in nghim, gii thch ng th HS phi bit nm c nguyn tc hot ng ca in nghim, hin tng nhim in do hng ng. Khi HS tin hnh th nghim th khng nhng cc em c rn luyn cc k nng nh: phn tch, tng hp, so snh, khi qut ha m c nhng k nng v thao tc chn tay, nh k nng, k xo thc hnh th nghim. Nh vy, th nghim l phng tin tt rn luyn cho HS k nng x l thng tin thu thp. 1.1.4.3. Th nghim vt l l phng tin rn luyn cho hc sinh k nng vn dng tri thc vo thc tin Sau qu trnh x l thng tin, ngi hc c thm nhng hiu bit, nhng kin thc mi. cng hiu su sc hn nhng tri thc c thu nhn l ngi hc phi vn dng nhng tri thc vo thc tin. Chnh trong qu trnh vn dng nhng tri thc vo thc tin, t duy ca ngi hc s c tch cc hn v nng lc lm vic ca ngi hc s c nng ln r rt, bn cnh cng c th gip cho ngi hc thu nhn, khm ph nhng kin thc mi, nhng h qu mi. Vt l l mn hc c lin quan cht ch vi i sng v k thut v l mn hc c h thng th nghim rt a dng v phong ph nn vic s dng th nghim c th rn luyn cho cc em nhng k nng vn dng nh: -K nng vn dng nhng kin thc bit gii thch nhng hin tng thc t. -K nng s dng cc cng thc tnh ton. -K nng ch to, thit k nhng thit b n gin trong i sng. -K nng tm hiu nhng ng dng ca vt l trong k thut v i sng. -K nng vn dng nhng kin thc bit pht hin nhng vn mi, nhng qui lut mi.

21

V d: HS c th dng kin thc v s tn sc nh sng gii thch hin tng cu vng by sc, ng dng ca lc tng tc gia cc in tch ch to ra my lc bi, cng ngh sn tnh in. rn luyn HS k nng vn dng tri thc vo thc tin mt cch sng to, hiu qu v lm cho vic rn luyn tri thc tri thc tr nn bn vng hn th trong qu trnh dy hc GV phi tn dng i a cc th nghim vt l. Ngoi ra, GV phi khuyn khch HS tm hiu nhng ng dng ca vt l trong k thut v i sng, ng thi ch to cc thit b th nghim n gin thng qua cc kin thc hc vo cuc sng. 1.1.4.4. Th nghim vt l l phng tin rn luyn cho hc sinh k nng t kim tra, nh gi v t iu chnh T kim tra, nh gi v t iu chnh l mt k nng quan trng ca ngi hc, v thng qua k nng ny ngi hc c th t nh gi bit c trnh t hc ca mnh t n mc no v mc vn dng kin thc ca bn thn t iu chnh cch hc sao cho t hiu qu hn. thc hin tt vic t kim tra, nh gi, ngi hc cn c cc k nng sau: k nng xy dng v chn la tiu ch; k nng so snh, i chiu sn phm ca mnh vi chun; k nng pht hin nhng sai st v k nng t iu chnh. y l nhng k nng kh i vi HS v th cn phi c bi dng, rn luyn dn trong qu trnh hc tp [6] Trong qu trnh dy hc vt l, th nghim c th c coi l phng tin quan trng rn luyn k nng t kim tra, nh gi cho ngi hc. Sau mi chng hc, bi th nghim thc hnh vt l khng nhng c tc dng gip ngi hc n tp, o su nhng kin thc c bn ca chng, m gip ngi hc s t bit c mnh nm c vn n u, nguyn nhn ca nhng sai st, kin thc no cn hng t tm cch bi p cho l hng . Ngoi ra, ngi hc c th kim tra nh gi k nng quan st; k nng thit k phng n; k nng s dng dng c TN, m hnh; k nng o c xc nh cc i lng; k nng lp lun lgic. Dn dn, ngi hc s bit cch t kim tra, nh gi mnh v t iu chnh nhng sai st cho mnh. C nh vy s hc mi tin b khng ngng v kin thc mi ngy cng y v chun xc.
22

Tuy nhin, thc t trong kim tra nh gi kt qu hc tp ca HS hin nay th nghim v bi tp th nghim cha c ch . Vic kim tra nh gi nh vy vn ch yu thin v kin thc, cha thc s quan tm n mt k nng thc hnh ca HS. c th kim tra nh gi nng lc thc hnh ca HS, trong ging dy cn ch n th nghim v a ra h thng cc bi tp th nghim cho HS gii. 1.2 C s thc tin tm hiu nhn thc ca GV v HS v vai tr ca t hc, vic s dng th nghim bi dng nng lc t hc cho HS v thc trng vic s dng th nghim cc trng THPT hin nay. Chng ti tin hnh iu tra 25 GV v 438 HS c ba khi: lp 10 (170 HS), lp 11 (147 HS), lp 12 (121 HS) ca ba trng THPT: Hong Hoa Thm, Tn Tht Tng, Nguyn Hin trn a bn Thnh ph Nng. Bc u chng ti thu c mt s kt qu v thc trng ca vic s dng th nghim bi dng nng lc t hc cho HS THPT trong dy hc mn vt l. T nhng s liu thu c, kt hp vi phng vn GV v HS, chng ti rt ra c mt s nhn xt sau: 1.2.1. Nhn thc ca gio vin v hc sinh v t hc v thc trng ca vic bi dng nng lc t hc cho hc sinh cc trng Trung hc ph thng hin nay - Hu ht HS v GV u hiu ng khi nim v t hc v nhn thc ng vai tr ca t hc i vi qu trnh hc tp nhm chim lnh cc kin thc, k nng, k xo mt cch ch ng. Tuy nhin, rt t GV v HS nm c cc khi nim: nng lc t hc, k nng t hc. - a s trong qu trnh dy hc GV cha ch trng n vic bi dng nng lc t hc cho HS, trong khi hu ht HS li cho rng vic t hc ca h thng gp kh khn, mt nhiu thi gian v khng hiu qu. - Phn ln GV cha t chc hoc t chc cha tt cc PPDH tch cc. Trong cc tit hc, HS rt t c iu kin t suy ngh, trao i, tho lun v nhng vn kin thc ca bi hc m hu ht cc cu hi GV c a ra ri t GV gii quyt. - Trong qu trnh dy hc, GV t ch bi dng nng lc t hc cho HS, hu ht GV c gng truyn t ht ni dung SGK. iu ny dn n nng lc t hc ca cc em khng c bi dng trong qu trnh hc tp, biu hin l cc em lng

23

tng khi phi t c sch, t lm th nghim v c bit l cha c k nng thu thp, x l, vn dng thng tin vo i sng thc t cng nh k nng t kim tra nh gi v t iu chnh qu trnh hc tp ca bn thn. 1.2.2. Thc trng v vn s dng th nghim bi dng nng lc t hc cho hc sinh cc trng Trung hc ph thng hin nay Th nghim l phng tin tt bi dng nng lc t hc m c th l rn luyn cc k nng t hc cho HS. Tuy nhin, qua thm d, iu tra th thc trng ca vn s dng th nghim bi dng nng lc t hc cho HS cc trng THPT hin nay cn nhiu hn ch. - a s GV u nhn thc c tm quan trng ca th nghim trong qu trnh dy hc. Tuy nhin vic khai thc th nghim bi dng nng lc t hc cho HS hu nh cha c ch . - Hu ht GV cha quan tm n vic s dng th nghim rn luyn k nng t hc cho HS. a s GV t tin hnh cc th nghim c minh ha trong SGK m khng hng dn HS c lp suy ngh tm kim cc phng n th nghim t rn luyn cho HS k nng t hc, t duy c lp. - Hu ht GV t s dng th nghim trong vic kim tra, nh gi HS. - Phn ln GV cha c s u t khai thc nhng th nghim. * Mt s nguyn nhn c bn -V pha GV + Mc d GV nhn thc c tm quan trng ca th nghim trong qu trnh dy hc nhng GV cha c s u t ng n. + Nhiu GV vn quen dy theo li c, ngi i mi PPDH do vic s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS i hi GV phi tn thi gian v cng sc su tm v tuyn chn h thng th nghim ph hp vi cc hnh thc dy hc.

24

+ Cc gio n ca GV ch mang tnh hnh thc v ch tm tt li ni dung chnh trong SGK m cha thit k gio n theo mt tin trnh c th bng h thng cc th nghim hnh thnh kin thc cho HS. + Ch kim tra, thi c, nh gi kt qu hc tp cha kch thch c kh nng t duy v thc t hc ca cc em v mt b phn khng nh cc GV vn dy theo quan nim thi g, dy ny. Vn cn nn chy ua theo thnh tch, tuy khng nhiu nhng cng tc ng rt ln n vic t hc ca cc em. - V pha HS + Phn ng HS nhn thc c tm quan trng ca vic t hc trong qu trnh hc tp ca cc em, tuy nhin cc em khng bit v khng c iu kin rn luyn c nhng k nng t hc v p lc hc tp v thi c (hc thm trn lan). + Mt khc, HS cn hn ch v kh nng hiu bit cc dng c th nghim, t duy lgic trong qu trnh gii thch cc hin tng v gii bi tp vt l, vn dng kin thc vo cc vn k thut n gin; nng lc thc hnh. 1.2.3. Thun li v kh khn trong vic s dng th nghim bi dng nng lc t hc cho hc sinh * Nhng thun li - S pht trin ca nn kinh t i hi Gio dc phi to ra c nhng con ngi nng ng, sng to, c kh nng chim lnh tri thc v lm ch tri thc. Chnh v vy m vn t hc, rn luyn cc k nng t hc cho HS t bi dng cho cc em nng lc t hc c cc cp chnh quyn v x hi quan tm ng mc. - Cng vi s i mi chng trnh, ni dung l s i mi v PPDH nn hin nay nhiu trng ph thng c u t, trang b kh y v c s vt cht, trang thit b, m bo cho GV c th t chc cc hot ng dy hc theo hng tch cc. - Mn Vt l l mt mn khoa hc thc nghim, c nhiu th nghim phong ph v gn lin vi thc tin v i sng nn GV d dng khai thc th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS. * Nhng kh khn

25

Ngoi nhng thun li nu trn, khi s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS cc trng THPT GV thng gp nhng kh khn sau: - Nhiu trng THPT trang b y cho GV thc hin tt i mi PPDH, tuy nhin cn nhiu GV cn lng tng trong vic s dng cc thit b dy hc. Vic s dng th nghim trong qu trnh dy hc Vt l gp nhiu kh khn cho vic t chc hot ng nhn thc ca HS. - S dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS i hi GV phi tn nhiu thi gian su tm v tuyn chn th nghim ph hp. - GV rt ngi lm th nghim, v khi s dng th nghim trong mt tit dy i hi GV cn phi chun b t 2 n 3 bui chun b th nghim. 1.3. Kt lun chng 1 Trong chng ny chng ti tp trung nghin cu v trnh by mt cch c h thng nhng c s l lun v thc tin ca vic s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS cc trng THPT hin nay, c th l: - Lm r c cc khi nim t hc, nng lc t hc, k nng t hc, h thng cc k nng t hc trong dy hc vt l. T hc l hot ng c lp chim lnh kin thc, k nng, k xo, kinh nghim lch s x hi loi ngi ni chung v ca chnh bn thn ngi hc; l hot ng nhn thc mang tnh tch cc, ch ng, t gic, pht huy cao vai tr ca ngi hc vi s hp tc ca thy c, bn b v cc iu kin hc tp. - Trong qu trnh dy hc vt l, th nghim c vai tr rt quan trng: th nghim l phng tin rn luyn cho HS cc k nng nh thu thp thng tin; x l thng tin; vn dng tri thc vo thc tin; t kim tra, nh gi v t iu chnh. - nh gi c thc trng s dng s dng th nghim bi dng nng lc t hc cho hc sinh mt s trng trong Thnh ph Nng .

26

CHNG 2: NGHIN CU S DNG TH NGHIM THEO HNG BI DNG NNG LC T HC CHO HC SINH TRONG DY HC CHNG IN TCH - IN TRNG V DNG IN KHNG I 2.1. Khi qut ni dung chng in tch - in trng v Dng in khng i Chng in tch - in trng v Dng in khng i l hai chng u trong chng trnh vt l 11 nng cao THPT. Chng in tch - in trng c ging dy trong 12 tit, vi 8 tit l thuyt v 4 tit bi tp. chng trnh vt l THCS, hc sinh c hc mt s kin thc trong chng ny tuy nhin ch mc c bn, cc kin thc trong chng ny l tin cho nhng chng sau. Ni dung chnh ca chng ny bao gm nhng khi nim c bn v in tch, in trng, mi lin h gia in tch v in trng; thuyt electron v nh lut bo ton in tch; nh lut Cu-lng; cng in trng, in th, hiu in th v mi lin h gia chng, vt dn v in mi trong in trng, in dung ca t in. Chng in tch - in trng c nhiu th nghim m gio vin cn tin hnh trn lp. Tuy nhin ton b hc sinh trong lp kh c th quan st th nghim do gio vin thc hin (v d: hc sinh cui lp c th khng nhn thy r th nghim hai l kim loi ca in nghim xe ra khi a vt nhim in chm vo nm kim loi,...), v th gio vin c th kt hp c th nghim thc v trnh chiu videoclips v th nghim c lp u quan st r rng. Hoc nhng th nghim cha thc hin c v iu kin trang thit b (nh th nghim v in ph), cc qu trnh vt l m hc sinh kh hnh dung (nh s dch chuyn ca electron trong vt dn...) trong qu trnh dy hc. V vy, gio vin nn c mt s hnh nh ng hoc nhng on phim th nghim hc sinh quan st, t hc sinh c th ghi nh bi d dng hn v nm vng kin thc hn. Nhng ni dung chnh ca chng c th c tm tt bng s sau:

27

in tch. in trng

in tch

in trng

nh ngha

Phn loi

S nh nhim lut bo in ton gia cc in tch vt

nh lut CuLng

Khi nim

Cng in trng

ng sc in

Nguyn l chng cht in trng

Vt dn v in mi trong in trng

in tch
dng

in tch m

Do c xt

Do tip xc

Do
hng

ng

Pht biu Trong chn khng

Cng thc Trong in mi nh ngha in mi

Cng ca lc in in th

nh ngha

Tnh cht

in ph

T in

electron
Thuyt electron
Gii thch s nhim in

Hiu in th

in dung

Ghp t in

Hnh 2.1. S kin thc chng in tch in trng

28

Chng Dng in khng i c ging dy trong 13 tit, trong 7 tit l thuyt, 2 tit thc hnh v 4 tit bi tp. Kin thc ca chng l s ni tip cc kin thc ca chng in tch - in trng. Ni dung chng ny cp n nhng vn c bn v dng in khng i, l c s nghin cu cc vn khc v dng in. Phn ln kin thc ca chng c k tha v pht trin t chng trnh vt l THCS nh cc khi nim dng in, cng dng in, in nng tiu th, nh lut m i vi on mch in trv cc k nng vn dng mc n gin. Ngoi ra, chng ny trnh by nhng vn mi v ngun in, v s to thnh sut in ng ca cc ngun in, v my thu in v sut phn in, c bit l vic thit lp v vn dng nh lut m cho cc loi on mch. Kin thc ca chng rt gn gi vi thc t cuc sng hng ngy m HS thng gp, thng thy nh ngun in pin, ac-qui, cc mch in mc ni tip, song song, cc tc dng ca dng in Nhng ni dung chnh ca chng c th c tm tt bng s sau:
Dng in Cng dng in Ngun in Sut in ng

Khi nim

c tuyn vn - ampe Cng cng sut ca dng in Sut phn in i vi on mch ch c R nh lut m i vi ton mch i vi cc loi mch in nh lut Jun-Lenx

Dng in khng i

nh lut

Pin - Acqui

ng dng
Ghp cc ngun in thnh b

29

Hnh 2.2. S kin thc chng Dng in khng i

30

2.2. Khai thc th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho hc sinh trong dy hc chng in tch - in trng v Dng in khng i Th nghim 1: Hin tng nhim in do c xt Th nghim 1: * Dng c: - 1 qu bng c thi - 1 mnh vi d * Tin hnh: - C xt mnh vi d vo qu bng. Hnh 2.3

- a qu bng chm vo bc tng bng b dnh vo tng Th nghim 2: * Dng c: - 1 quyn sch hay quyn v - 1 mnh vi len - 1 ng ht bng nha * Tin hnh: - C xt ng ht vo mnh vi len. Hnh 2.4

- a ng ht li gn trang sch trang sch b ht v pha ng ht. Th nghim 2: Hin tng nhim in do tip xc. * Dng c: - 1 in nghim - 1 mnh vi len - 1 ng ht bng nha * Tin hnh: - C xt ng ht vo mnh vi len. - a ng ht li tip xc vi nm kim loi ca in nghim hai l kim loi ca in nghim xe ra. - Ly ng ht ra khi in nghim hai l kim loi ca in nghim vn xe ra. Hnh 2.5

31

Th nghim 3: Hin tng nhim in do hng ng. * Dng c: - 1 in nghim - 1 mnh vi len - 1 ng ht bng nha hay cy thc nha * Tin hnh: - C xt cy thc nha vo mnh vi len. - a cy thc nha li gn nm kim loi ca in nghim hai l kim loi ca in nghim xe ra.

Hnh 2.6

Hnh 2.7

- Ly cy thc nha ra khi in nghim hai l kim loi ca in nghim khng xe ra. Th nghim 4: S nhim in ca cc vt Vi 3 dng c: thanh nha, mnh nilon PE v tua tnh in, hy tin hnh cc th nghim v hin tng nhim in do c xt, nhim in do tip xc v nhim in do hng ng? * Tin hnh: - Th nghim 1: + Dng mnh nilon c xt vi mt u thanh nha. + a u thanh nha va c xt li gn cc si dy tua tnh in. + Kt qu: cc si dy tua tnh in b ht li gn u thanh nha thanh nha b nhim in do c xt vi mnh nilon. - Th nghim 2:
32

Hnh 2.8

+ Dng mnh nilon c xt vi mt u thanh nha. + a u thanh nha va c xt li gn qu cu gn u tua tnh in. + Kt qu: cc si dy tua tnh in xe ra qu cu b nhim in do hng ng. - Th nghim 3: + Dng mnh nilon c xt vi mt u thanh nha. + a u thanh nha va c xt tip xc vi qu cu gn u tua tnh in. + Kt qu: cc si dy tua tnh in xe ra qu cu b nhim in do tip xc. Th nghim 5: Vt dn in v vt cch in * Dng c: - 2 in nghim - 1 si dy ng, 1 si dy nha - 1 thanh nha bnit, 1 mnh vi len. * Tin hnh: - Th nghim 1: + Ni 2 nm kim loi ca 2 in nghim bng si dy ng. + C xt thanh nha vo mnh vi len. + a thanh nha tip xc vi nm kim loi ca in nghim A c 2 kim ca 2 in nghim u quay si dy ng l vt dn in.
A B

Hnh 2.9

- Th nghim 2: + Ni 2 nm kim loi ca 2 in nghim bng si dy nha. + C xt thanh nha vo mnh vi len. + a thanh nha tip xc vi nm kim loi ca in nghim A ch c kim ca in nghim A quay si dy nha l vt cch in.
A B

Hnh 2.10 Th nghim 6: Chuyn ng ca con lc gia hai bn t in.

33

* Dng c: - My pht tnh in Uyn-st. - 2 bn t in trn. - 2 dy ni loi m kp. - Gi v con lc. * Tin hnh: - Treo con lc vo gi . - Ly 2 dy ni, mi dy mt u gn vo bn t in, u cn li kp vo in cc ca my pht tnh in. - t hai bn t in cch nhau khong 8cm. - Quay my pht tnh in con lc dao ng qua li gia hai bn t in. * T th nghim trn GV c th yu cu HS t ch to th nghim n gin t cc vt liu nh: lon nc ngt, np khoen lon nc ngt, thanh g v si ch. Hnh 2.11

Th nghim 7: in mi t trong in trng. * Dng c: - Vi nc ang chy - 1 ng ht bng nha - 1 mnh vi len. * Tin hnh: - C xt mnh vi len vo ng ht - M vi cho nc chy thnh dng nc nh

Hnh 2.12

Hnh 2.13

- a ng ht li gn dng nc ang chy dng nc b ht v u ng ht nha. * Cc cu hi thc t dng cng c bi hc [10] Cu 1: Cc t ch xng du, kh nng chy n rt cao. Kh nng ny xut pht t c s vt l no? Ngi ta lm g phng chng chy n cho cc xe ny?
34

C s vt l: cc vt nhim in tri du c th phng tia la in qua nhau Xe ch xng du khi chuyn ng, xng du c xt nhiu vi bn cha lm chng tch in tri du. Khi cc in tch ln chng s phng tia la in gy ra chy n. Thc t, chng chy n do phng in, ngi ta thng Hnh 2.14 dng mt dy xch st ni vi bn cha v ko l trn ng. y l bin php ni t cho cc vt nhim in chng s phng tia la in gia chng. Cu 2: Nhng ngi i bin gi nhng m la xut hin mt cch k l trn ngn cc ct bum vo nhng lc c ging l la ca thnh Enm (Staint Elme). Thc cht ca cc m la ny l s biu hin ca mt hin tng vt l. Hy cho bit l hin tng g? Trong cc m my ging thng c tch in. Tu thuyn di nhng m my y b nhim in do hng ng, nh ct bum tp trung nhiu in tch (do phn b nhiu nhng ch mi nhn). in tch y nhau rt mnh khin cho mt s in tch b y ra khi vt, cc ht mang in b y ra chuyn ng rt nhanh, khi va chm vi khng kh lm cho chng pht sng, to thnh nhng m la bm trn nh ct bum. Hin tng ny quan st ban m thy rt r. Cu 3: Vo nhng thi tit hanh, kh nu chi u bng lc nha, ta nghe ting lc rc v trng thy nhiu tia la t tc v lc te ra. Nhiu HS lm th, nhng khng nhn thy hin tng . Dng nh y l thuyt mu thun vi thc nghim chng? Hy gii thch? Khng mu thun g. Thc ra hin tng trn chc chn xy ra nu ch hn v cc iu kin sau y: - Tc phi sch v kh (nu c sy nng th cng tt) - Lc phi kh v kh bm nhng cn bn - Chi tc phi mnh hn mt cht, c xt gia lc vi tc din ra thun li cho vic nhim in.

35

Th nghim 8: Mt cqui b mt k hiu cc cc m v dng. Ch bng hai dy dn v mt cc nc, lm cch no c th xc nh li cc cc ca cqui. Hy nu phng n thc hin.

Hnh 2.15 * Phng n tin hnh: ni cc u dy dn vo hai in cc ca cqui. Co sch lp cch in hai u dy cn li c 5cm mi u v nhng vo cc nc hai thnh i din. Quan st u dy no c nhiu bt kh hn l cc m. Cc ca cqui ni vi dy ny l cc m, cc cn li l cc dng. * Gii thch: Khi mc mch in nh trn di tc dng ha hc ca dng in, cc ion dng H+ dch chuyn v cc m, cc ion m O2- dch chuyn v cc dng v c gii phng. V mt phn t nc c hai nguyn t Hir v mt nguyn t Oxi do phn s phn t Hir c gii phng cc m nhiu hn gp i. V vy suy ra in cc m l in cc c nhiu bt kh si ln hn. Th nghim 9: Dng m k o in tr ca bng n 220V-100W khi cha mc vo ngun in l 30 , nhng khi dng cng thc tnh R = thch ti sao li c mu thun gia l thuyt v thc nghim? * Gii thch: Khng mu thun g. Gi tr 30 l in tr ca bng n khi khng lm vic. Khi n sng, nhit ca dy tc bng n tng nhanh sau n nh (khong 20000C) do in tr ca bng n cng tng ln rt nhanh. R=484 l in tr tng ng vi bng n khi lm vic bnh thng. Th nghim 10: Cho mt ngun in mt chiu, hai vn k ging nhau c in tr rt ln, mt in tr bit tr s R 0 , mt in tr cha bit tr s R x , dy ni, kha K. Hy xut phng n xc nh gi tr in tr R x ? * Xy dng phng n
2 U dm = 484 . Hy gii Pdm

36

- Mc mch in theo hnh 2.16 , cc vn k mc song song vo hai u R 0 v R x . - ng kha K,c gi tr U 0 , U x ca cc vn k ch v ghi vo bng kt qu o. - Th cc gi tr vo cng thc R x = R0 V + Rx V K
Hnh 2.17
Ux R 0 , tm c R x U0

Hnh 2.16 * Gii thch: Do in tr ca vn k rt ln nn khi nt R x . Ta c U 0 = IR 0 ,

U x = IR x

mc

vn k vo mch, cng dng in trong mch khng i. Mch ngoi gm R 0

suy ra R x =

Ux R0 U0

Th nghim 11: Cho in tr bit tr s R 0 , in tr cha bit tr s R x , hai vn k c in tr rt ln, ngun in, dy ni. Hy lp phng n xc nh cng sut tiu th trn R x ? * Xy dng phng n: ging th nghim 10
U U U2 x Ux Px = = x 0 U2 x R 0 vo cng thc Px = Ux - Thay biu thc R x = ta c R0 U0 R0 Rx U0

Th nghim 13: Cho ngun in mt chiu, hai ampe k ging nhau c in tr rt nh, mt in tr bit tr s R 0 , mt in tr cha bit tr s R x , dy ni, kha K. Hy xut phng n xc nh gi tr in tr R x ? Xy dng phng n - Mc mch in nh hnh 2.18, ng kha K, c s ch ca cc ampe k.

37

- Th cc gi tr vo cng thc R X = R0 Rx

I0 R0 . Ix

A A + -

K Hnh 2.19

Hnh 2.18

* Gii thch: V in tr ca ampe k rt b nn khi mc ampe k vo mch c th b qua in tr cc ampe k. Khi , mch ngoi ch cn R0 mc song song vi Rx. Ta c U 0 = I 0 R 0 , U x = I x R x v U 0 = U x suy ra R X =
I0 R0 Ix

Th nghim 14: Cho in tr bit tr s R0, in tr cha bit tr s R x , hai ampe k c in tr rt nh, ngun in mt chiu, dy ni, kha K. Hy lp phng n xc nh cng sut tiu th trn R x ? Xy dng phng n: ging th nghim 13 Thay biu thc: R =
I0 R 0 vo Px = I 2 R x = I x I 0 R 0 x Ix

Th nghim 15: Mc bng n 3V 3W vo mch in nh hnh 2.20 , hin tng g xy ra vi bng n khi ng kha K? * Dng c: - 3 pin, mi pin c sut in ng bng 1,5V, in tr trong 0,5 - Bng n 3V 3W - Kha K v dy ni * Tin hnh th nghim: - Mc cc dng c theo s hnh 2.20 (3 pin mc ni tip thnh b ngun c c sut in ng bng 4,5V, in tr trong 1,5 ) - ng kha K v yu cu HS nhn xt n sng hay chy.
38 K

Hnh 2.20

* Kt qu: - n sng. * Th nghim ny c s dng trong qu trnh nghin cu kin thc mi bi: nh lut m i vi ton mch, GV s a t duy ca HS vo tnh hung mu thun nhn thc + HS d on: Bng n s chy v U > Um ca bng n hay
I= U 4,5 = = 1,5( A) > I dm R 3

+ Gi tr 4,5V c phi l hiu in th t vo bng n khng? Cng dng in qua n c phi l 1,5A khng? Th nghim 16: Hiu in th gia hai cc ca bng n (Hnh 2.21) thay i nh th no khi dch chuyn con chy ca bin tr v bn phi? Gii thch?

V Hnh 2.21 * Kt qu: S ch ca vn k gim dn. * Gii thch: - Hiu in th U gia hai cc bng n lin h vi in tr R ca bng n v cng dng in trong cng thc U = I.R (1). - Cng dng in trong ton mch ph thuc vo sut in ng v in tr trong r ca ngun in, in tr mch ngoi RN gm in tr R0 ca bin tr ni tip vi in tr R ca bng n theo cng thc I =

= , (2). RN + r R + R0 + r R . R + R0 + r

- T (1),(2) ta xc nh c mi quan h cn kim tra l U =

39

- Khi dch chuyn con chy ca bin tr v pha phi th in tr R0 ca bin tr tng dn nn hiu in th U gim dn. Th nghim 17: S ch ca vn k thay i nh th B no khi dch chuyn con chy ca bin tr sang bn phi? Ti sao? V
A

Hnh 2.22 * Kt qu: s ch vn k tng. * Gii thch: - S ch vn k U AB = I . ( Rd + r ) - Cng dng in qua on mch AB: I =

= RN + r Rd + R0 + r

- Khi dch chuyn con chy ca bin tr sang bn phi th R0 tng I gim s ch vn k tng. Th nghim 18: Khi mc mch in theo s hnh 2.23, mt HS mc nhm vn k vo ch ampe k v ampe k vo ch vn k. Khi c hin tng g xy ra vi cc dng c o ny? Ti sao?

V Hnh 2.23 * Kt qu: Cc dng c ampe k, vn k khng b hng. * Gii thch: - Khi (Rd //RA) nt RV th in tr tng ng ca mch ngoi rt ln (do RV rt ln) nn cng dng in trong mch s rt nh. V vy, s ch ca vn k, ampe k c gi tr rt nh. Th nghim 19: Thit lp nh lut m i vi on mch c cha my thu in.

40

* Dng c: - Pin in ha - Bin tr - 2 ng h o in nng hin th s DT 9205 dng lm chc nng ampe k v vn k mt chiu - Bnh thy tinh cha H2SO4 c gn 2 in cc Pb, PbSO4 - Kha K v dy ni * Tin hnh th nghim: - Mc cc dng c theo s hnh 2.24 - ng kha K, dch chuyn con chy ca bin tr c s ch ampe k v vn k v ghi vo bng 2.1 - T bng s liu v th ca UAB theo I. T nhn xt dng th v rt ra biu thc ton hc tng ng.
K

B
A

( ,r )

( p ,r p )
I

Hnh 2.24

Hnh 2.25

Bng 2.1 I (mA) U (V)

* Kt qu: - th l on thng c h s gc dng, dng pt: UAB = a + bI Vi a: sut phn in (V) b: in tr trong r ()
41

Th nghim 20: Kim nghim nh lut m i vi ton mch * Dng c: - Pin in ha - Bin tr - in tr bo v R0=20 - 1 bng lp rp mch in - Dy ni chiu * Tin hnh th nghim: - Mc cc dng c theo s hnh 2.27
- nh lut m i vi on mch trn: I = trong R + r,
A R0

Hnh 2.26

-1 ng h o in nng hin th s DT 9205B dng lm chc nng ampe k mt

r=R0+r Suy ra:

1 1 = R + r, I

Hnh: 2.27

t y = , a = , x = R . Phng trnh trn c dng: y = a(x+r) I th c dng ng thng nh hnh 2.28

x0 = r , , y0 = r,

- Ghi gi tr ca s ch ampe k ng vi cc gi tr ca R vo bng 2.2 Bng 2.2 x=R( ) I (10-3A)

1 y= I

y0 x0 O Hnh 2.28

42

- V th y=f(x) v kt lun v vic kim chng biu thc nh lut m i vi ton mch. Da vo th cng xc nh sut in ng v in tr trong r ca pin in ha. 2.3. Cc bin php bi dng nng lc t hc cho hc sinh trung hc ph thng thng qua vic s dng th nghim 2.3.1. Tng cng s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho hc sinh trong khu m u v nghin cu kin thc mi S dng th nghim trong khu m u v nghin cu kin thc mi, c ngha l thng qua th nghim, GV s a t duy ca HS vo tnh hung mu thun nhn thc, t nu c vn cn gii quyt mt cch tch cc. Trong khu m bi, nu a HS vo tnh hung c vn , HS s c c hi gii quyt vn t ra v tnh tch cc t duy vt l c pht trin. Vt l hc l mt khoa hc thc nghim, do cn khai thc hiu qu ca cc th nghim to tnh hung c vn nhm thu ht s ch cao HS. N lm cho HS tch cc, ch ng, sng to trong vic tm ti gii quyt vn . Th nghim c s dng trong khu m u nhm gii thiu cho HS bit v hin tng sp nghin cu, thng l cc th nghim nh tnh, m t hin tng m HS c th phn on trc khi tin hnh th nghim, qua gy ra HS mt s t m, thch th khm ph vn v lm cho t duy sng to pht trin ng thi kch thch lng say m, yu thch mn hc, gp phn bi dng nng lc t hc cho HS. Trong trng hp ny nn s dng cc th nghim ngn gn, mang yu t tnh hung, hng vo ni dung kin thc c bn ca bi. V vy, GV nn s dng nhng th nghim cha ng mu thun nhn thc gia ci bit v ci cha bit, mu thun ny cng phi va sc vi HS th mi kch thch c hng th cho HS. Bn cnh , GV cng nn khai thc nhng th nghim cha ng yu t tnh hung bt ng, hay nhng tnh hung i ngc li suy ngh ca HS. iu ny s lm xut hin trong t duy HS ti sao li nh vy, kch thch c hng th nhn thc ca HS. Khi t chc nghin cu kin thc mi, GV c th chia ni dung kin thc cn nghin cu thnh nhng n v kin thc nh. hnh thnh cc n v kin thc

43

, GV c th s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS. Thng qua nhng th nghim ny HS s t gic chim lnh c tri thc ca bi hc , v vy GV s cn c vo cc k nng t hc ca HS m chn nhng th nghim nhm gip HS rn luyn nhng k nng . Chng hn nh: - rn luyn cho HS k nng thu thp thng tin th khi tin hnh th nghim, GV yu cu HS tr li cc cu hi nh: Quan st thy hin tng din bin th no? Qua nhng giai on no? i lng vt l ny thay i ra sao? - rn luyn cho HS k nng x l thng tin th GV trong qu trnh th nghim i hi HS phi quan st v da vo kin thc bit mi gii quyt c; HS phi tr li cc cu hi nh: C g ging v khc nhau gia hai hin tng A v B? Khi kho st cc hin tng trn, chng ta rt ra c kt lun g? Cc i lng trn c mi lin h vi nhau nh th no?...Cc bi th nghim thc hnh, bi tp th nghim c tc dng rn luyn cc k nng tnh ton, tnh sai s ca php o, k nng v th Nh vy, c th ni s dng th nghim trong qu trnh nghin cu kin thc mi, nu GV chu kh u t v khai thc h thng th nghim th s rn luyn c cc k nng t hc cho HS, to cho cc em mt s say m nht nh trong qu trnh lnh hi kin thc, t s bi dng c nng lc t hc cho cc em. 2.3.2. Tng cng s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho hc sinh trong khu vn dng, cng c Sau khi kt thc bi hc, vn dng, cng c khng ch nhm khc su kin thc, k nng ca HS c c tr nn bn vng ng thi m rng thm vn hiu bit ca bn thn v kin thc trong thc t cuc sng cng nh trong k thut. cng c v rn luyn k nng vn dng kin thc cho HS th khng ch n thun cho HS vn dng nhng kin thc hc gii bi tp trong SGK, sch bi tp hay bi tp do GV giao, m cn phi vn dng kin thc hc gii quyt nhng vn thc tin t ra. , GV c th s dng: - Nhng th nghim nhm gii quyt cc tnh hung t ra u bi hc - Nhng th nghim tng t nhng th nghim s dng trong bi hc, HS c th vn dng kin thc, k nng gii quyt

44

- Nhng th nghim tng hp c tnh sng to i hi HS phi c t duy sng to gii quyt vn trong tnh hung mi t cc kin thc c. Tu theo i tng HS, GV c th hng dn, gi cch gii HS c th vn dng kin thc gii quyt cc yu cu ca th nghim hoc HS t lc gii quyt vn . Mt th nghim c th c nhiu phng n gii quyt khc nhau nn dng c c s dng cng nh cch tin hnh th nghim, thu thp kt qu quan st s liu khng ging nhau. V th c th nh gi mc sng to ca HS thng qua cch gii quyt vn cng nh phng n m cc em la chn thc s l gii php tt nht hay cha trong iu kin cho php. 2.3.3. Tng cng s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho hc sinh trong khu kim tra nh gi t hc Kim tra nh gi c vai tr rt quan trng trong qu trnh t hc ca HS. Thng qua vic s dng th nghim kim tra, GV s nh gi c cc k nng t hc ca HS, k nng quan st, thit k phng n, s dng dng c th nghim, o c xc nh cc i lng, lp lun lgic ca HS. vic kim tra nh gi c hiu qu, GV c th: - Chn nhng th nghim HS t thit k phng n th nghim, la chn dng c th nghim thch hp, o c xc nh cc i lng. - Yu cu HS vn dng c kin thc hc thit k nhng th nghim n gin v mt hin tng no y, gii thch c nhng hin tng xy ra trong thc t. - La chn nhng bi tp, bi tp th nghim c bn, tiu biu giao cho HS, yu cu HS lm ti lp hoc nh sau np bi lm. GV c th cho HS hoc i din nhm HS trnh by cc bi lm trc lp. C lp v GV cng hon thin li gii. Qua , tng HS t nh gi kt qu bi lm ca mnh, t iu chnh, hon thin cc kin thc vt l. 2.4. Thit k mt s bi dy hc s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho hc sinh THPT Vi ni dung nghin cu trnh by trn, chng ti thit k mt s gio n nh sau:

45

Bi 1: in tch. nh lut Cu-Lng Bi 2: nh lut m i vi ton mch Bi 3: : nh lut m i vi cc loi mch in. Mc cc ngun in thnh b (tit 1) Bi 4: Thc hnh: o sut in ng v in tr trong ca ngun in (tit 1) y, chng ti ch trnh by tin trnh dy hc bi in tch. nh lut CuLng v nh lut m i vi ton mch. Cc bi cn li c trnh by trong phn cc ph lc 3, ph lc 4. BI 1: 1. MC TIU 1. Kin thc - Trnh by c khi nim in tch im v cu to ca in nghim. - Nu c cc loi in tch v s tng tc gia cc in tch. - Trnh by c phng, chiu v ln ca lc tng tc gia cc in tch im trong chn khng. 2. K nng - Vn dng c cng thc ca nh lut Cu-lng gii bi tp tnh lc tng tc gia cc in tch. - Bit cch biu din lc tng tc gia cc in tch bng vect. - Bit cch tm lc tng hp tc dng ln mt in tch bng php cng cc vect lc. 3. Thi - Rn luyn thc t gic, ch ng trong hc tp thng qua vic t gic hot ng nhm, cng hp tc vi bn v vi gio vin trong hc tp. - Bc u hnh thnh lng ham m yu thch mn vt l thng qua vic quan st cc hin tng t nhin c a vo bi ging. II. CHUN B 1. Gio vin - Dng c th nghim.
46

IN TCH. NH LUT CU-LNG

- Cc thit b nh my tnh, projector, bi ging in t - Chun b phiu hc tp PHIU HC TP Cu 1: in tch l g? in tch im l g? Cu 2: C my loi in tch? Cc in tch tng tc vi nhau nh th no? Cu 3: Lm th no pht hin ra mt vt b nhim in? . Cu 4: C my cch lm nhim in mt vt? l nhng cch no. . Cu 5: Vit biu thc nh lut Cu-lng. Nu c im ca lc in gia hai in tch im. D kin ni dung ghi bng IN TCH. NH LUT CU-LNG 1. in tch 1.1. Khi nim in tch. in tch im in tch l mt i lng v hng c trng cho tnh cht ca mt ht hay mt vt v mt tng tc in gn lin vi ht hay vt . in tch im l mt vt tch in c kch thc rt nh so vi khong cch ti im m ta xt. 1.2. Tng tc in. Hai loi in tch C hai loi in tch: in tch m v in tch dng Cc in tch cng loi th y nhau, cc in tch khc loi th ht nhau. 1.3. Cch pht hin ra in tch mt vt pht hin in tch mt vt, ngi ta dng in nghim. 2. S nhim in ca cc vt
47

- Nhim in do c xt - Nhim in do tip xc - Nhim in do hng ng 3. nh lut Cu-lng 3.1. Th nghim: 3.2. nh lut: 2. Hc sinh - n li cc kin thc v in tch lp 7. - ng ht nha v mnh vi len. III. T CHC HOT NG DY HC Hot ng 1: t vn vo bi Hot ng hc ca HS HS tin hnh th nghim Hot ng dy ca GV Yu cu HS lm th nghim ng ht nha nhim in ht trang sch
F =k q1q 2 r2

Lng nghe v suy ngh.

Yu cu HS tr li cu hi: Ti sao li c hin tng ? t vn : tm hiu xem bn cht ca hin tng ny l g, chng ta s nghin cu bi in tch nh lut Culng.

Hot ng 2: Tm hiu v in tch Hot ng hc ca HS

48

Hot ng dy ca GV

Tr li cu hi ca GV

Yu cu HS nh li cc kin thc v in tch hc lp 7 thng qua cc cu hi gi : in tch l g? in tch im l g? C my loi in tch? Cc in tch tng tc vi nhau nh th no? GV trnh chiu hai phim th nghim gii thiu cc loi in tch v s tng tc gia chng

HS xem phim. HS tr li li cc cu hi trn

C nhn t suy ngh ri trao i vi cc bn cng nhm thng nht ni dung tr li ca nhm mnh. i din cc nhm ln trnh by cu tr li. HS quan st.

Yu cu cc nhm tr li cu hi sau: Lm th no pht hin ra mt vt c nhim in hay khng? Kt lun v cch pht hin ra vt nhim in. Gii thiu in nghim cho HS. M t cu to ca in nghim v nguyn tc hot ng ca n.

Hot ng 3: Tm hiu v ba hin tng nhim in ca cc vt

49

Hot ng hc ca HS HS quan st

Hot ng dy ca GV Lm th nghim v hin tng nhim in do c xt.

HS tr li. HS tin hnh th nghim

Ti sao qu bng li dnh vo tng? Yu cu HS ly thc nha c xt vo len ri a li gn cc mu giy vn

HS nhn xt: Sau khi c xt, vt c kh Yu cu HS nu nhn xt nng ht c cc vt nh. HS quan st Nhn xt cu tr li ca HS Cho HS xem hnh nh v hin tng nhim in do tip xc.

HS nhn xt: thanh kim loi nhim in Yu cu HS nu nhn xt in tch ca thanh kim loi khi tip xc vi qu cu cng du vi in tch ca qu cu.
50

v sau khi tip xc vi qu cu. HS hiu v ghi nh v hin tng nhim Nhn xt cu tr li ca HS v nu kt in do tip xc. HS quan st lun v hin tng nhim in do tip xc. Lm th nghim kim tra hin tng nhim in do tip xc thng qua in nghim

HS nhn xt: a vt nhim in chm vo nm kim loi ca in nghim th Yu cu HS nhn xt thy hai l kim loi xe ra chng t hai l kim loi b nhim in do tip xc. a vt nhim in ra xa th hai l kim loi vn xe (tc vn nhim in). HS quan st Cho HS xem hnh nh v hin tng nhim in do hng ng. Nhn xt cu tr li ca HS.

HS nhn xt. Yu cu HS nu nhn xt in tch ca

51

thanh kim loi khi tip xc vi qu cu HS hiu v ghi nh v hin tng nhim v sau khi tip xc vi qu cu. in do hng ng. Nhn xt cu tr li ca HS.

Lm th nghim v hin tng nhim in do hng ng.

HS nhn xt: a vt nhim in li gn nm kim loi ca in nghim th thy Yu cu HS nu nhn xt hai l kim loi xe ra chng t hai l kim loi b nhim in do hng ng. a vt nhim in ra xa th hai l kim loi khng xe ra. Nhn xt cu tr li ca HS v nu kt lun v hin tng nhim in do hng HS tr li ng. Yu cu HS tr li cu hi C1. Hot ng 4: Tm hiu nh lut Cu-lng Hot ng hc ca HS Ch nghe GV t vn Hot ng dy ca GV t vn : Cc em hc v s tng tc gia cc in tch. Cc in tch cng du th y nhau, cc in tch khc du th ht nhau. Vy chng y hoc ht nhau vi mt lc l bao nhiu? HS quan st Gii thiu v Cu-lng v th nghim ca ng bng cch cho HS xem hnh nh v Cu-lng v cn xon.

52

HS ghi nh v ghi vo phiu hc tp HS lng nghe

Thng bo nh lut Cu-lng. GV gii thiu v trng hp cc in tch t trong in mi th lc tng tc ca chng s gim i ln so vi khi chng c t trong chn khng.

HS nghin cu tr li cu hi

Yu cu HS tr li cu hi C2. Hot ng 5: Cng c v vn dng kin thc Hot ng dy ca GV Vi 3 dng c: thanh nha, mnh nilon PE v tua tnh in, hy tin hnh cc th nghim v hin tng nhim in do c xt, nhim in do tip xc v nhim in do hng ng?

Hot ng hc ca HS HS lm vic theo nhm.

Nhn xt v a ra p n HS suy ngh tr li Nu cc cu hi trc nghim khch quan (trnh chiu)

53

Nhn xt cu tr li ca HS. Hot ng 6: Giao nhim v v nh Hot ng hc ca HS HS ghi nh. Hot ng dy ca GV Yu cu HS v nh lm cc bi tp trong SGK/8, 9. Yu cu HS tm mt vi ng dng ca s tng tc gia cc vt nhim in. Yu cu mi nhm lm in nghim t to.

54

Bi 2: I. MC TIU 1. Kin thc

NH LUT M I VI TON MCH

- Pht biu v vit c h thc ca nh lut m i vi ton mch. - Bit c gim th l g v nu c mi quan h gia sut in ng ca ngun in v gim th ca mch ngoi v mch trong. - Bit c hin tng on mch l g. 2. K nng - D on mi quan h gia cc i lng vt l t kt qu th nghim thu c. - Gii thch c nh hng ca in tr trong ca ngun in i vi cng dng in khi on mch. - Gii thch c s ph hp gia nh lut m i vi ton mch v nh lut bo ton v chuyn ho nng lng. - Vn dng c nh lut m i vi ton mch v tnh c hiu sut ca ngun in. 3. Thi - Tc phong lm vic khoa hc, cn thn, t m. - Tinh thn n lc phn u c nhn, kt hp cht ch vi tinh thn hp tc trong hc tp. II. CHUN B: 1. Gio vin: a) Kin thc v dng c: - c SGK Vt l 9 v vt l 10 bit hc sinh bit nhng g v nh lut bo ton nng lng. - Chun b b th nghim gm: B pin c ( = 4,5V ; r = 1,5 ) , mt ampe k, mt vn k, mt bng n (3V 3W), kha K v cc dy ni. - Bin tr con chy. b) D kin ni dung ghi bng:

55

Bi 13: NH LUT M I VI TON MCH 1. nh lut m i vi ton mch: - Cng ca ngun in: A = q = It - Nhit lng to ra: Q = RI2t + rI2t - nh lut bo ton nng lng: Q = A
= I (R +r)
( r , )

I=

: Biu thc nh lut m i vi ton mch R+r

- Pht biu nh lut: SGK/65. 2. Hin tng on mch: - Xy ra khi in tr mch ngoi nh khng ng k (RN 0) v khi : I max = 3. Trng hp mch ngoi c my thu in:
I=

. r

P R + r + rp

I
(p r) , p

( r , )

Biu thc nh lut m i vi ton mch cha ngun v my thu in mc ni tip 4. Hiu sut ca ngun in:
H= Acoich U = A

2. Hc sinh: n tp nh lut bo ton nng lng vt l 9 v vt l 10. III. T CHC CC HOT NG DY HC Hot ng 1: Kim tra bi c. Hot ng ca hc sinh Tr li cu hi. Hot ng ca gio vin Nu cu hi: 1. Hy vit cc cng thc sau: Cng ca dng in v ngun in; biu thc ca nh lut Jun Lenx. 2. Mt bng n c ghi 100V 100W.

56

Hy cho bit ngha ca cc ch s ghi trn bng n. Tnh in tr v cng dng in nh mc ca bng n. Nhn xt cu tr li ca HS. Hot ng 2: Xy dng biu thc nh lut m i vi ton mch Hot ng ca hc sinh Hot ng ca gio vin Gii thiu th nghim: Mc ngun in c sut in ng 4,5V, bng n loi 3V-3W, kha K, mt s dy ni vi nhau thnh mch kn

V U > Um ca bng n nn bng n s Hin tng g xy ra vi bng n khi ng kha K? Ti sao? chy. Quan st v nhn xt: Bng n khng b Lm th nghim kim tra d on ca HS. Yu cu HS quan st v nhn chy. Lng tng. xt. Bng n vn sng bnh thng. Ti sao li nh vy? Khng phi
U 4,5 I= = = 1,5(A ) > I dm = 1A R 3

4,5V c phi l hiu in th t vo bng n khng? Nu ng vy th cng dng in qua n l bao nhiu? Vy hiu in th thc t t vo hai u bng n khng phi l 4,5V. Ti sao c kt qu nh vy khng? Hy tm biu thc tnh cng dng

n b chy.

Do s xut hin in tr trong ca ngun in.

57

A = It

in qua bng n? Hy tnh cng m ngun in thc hin trong thi gian t? Tnh nhit lng ta ra in tr ngoi R v in tr trong r trong thi gian t? Da vo nh lut bo ton nng lng, hy suy ra mi quan h gia , I, R, r? T biu thc (1), em c nhn xt g v mi quan h gia sut in ng v cc gim th? T (1) suy ra biu thc ca I. Gi 1 HS pht biu nh lut. Hy tnh cng dng in qua bng n v hiu in th gia hai u bng n th nghim trn? Hy tin hnh th nghim kim tra? GV nhn xt

Q = rI 2 t + RI 2t

Q = A It = I2 t( R + r) = IR +Ir (1)

Sut in ng ca ngun in c gi tr bng tng cc gim th mch ngoi v mch trong.

I=

R+r

Pht biu nh lut.

4, 5 I= = = 1A = I dm R + r 3 + 1,5

U = I.r = 3V Mc s mch in nh hnh sau

V

Khi ng kha K: s ch ca ampe k ta bit c gi tr ca cng dng in qua bng n, s ch ca vn k ta bit c gi tr ca hiu in th gia hai u bng n Tr li C1 Yu cu HS tr li nhanh cu C1.

Hot ng 3: Tm hiu hin tng on mch

58

Hot ng ca hc sinh
I=

. r

Hot ng ca gio vin Nu in tr ngoi nh khng ng k th biu thc (13.5) c vit li nh th

Khi cng dng in trong mch no v lc cng dng in trong l ln nht. mch ra sao? Khi ngun in b on mch s lm h Hin tng trn gi l hin tng on hng cc dng c, thit b in v c th mch. Hin tng on mch xy ra khi gy ra ha hon. no v gy ra nhng tc hi g? trnh hin tng on mch i vi Da vo quan st trong thc t, hy cho mng in gia nh ngi ta dng cu bit cch trnh hin tng ny? ch hoc atmat.

Hot ng 4: Thit lp cng thc biu th nh lut m cho ton mch trong trng hp mch ngoi c my thu Hot ng ca hc sinh Hot ng ca gio vin Xt 1 trng hp mch in nh hnh v:
A

I
(p r) , p

( r , )

Cng do dng in sinh ra chuyn ha Hy nu qu trnh chuyn ha nng thnh nhit nng ta ra trn cc in tr lng trong mch in ny. v thc hin cng trn my thu. Cng ca ngun in: A = It Nhit lng ta ra trn in tr R v ngun l: Q = RI2t + rI2t Nng lng tiu th trn my thu:
A ' = p It + rp I 2 t

Vit cng thc tnh cc nng lng trn.

nh lut bo ton nng lng: A = Q + A

59

Vit biu thc nh lut bo ton nng lng trong trng hp ny.

I=

P R + r + rp

Hy rt ra cng thc tnh I. chnh l cng thc biu th nh lut m i vi ton mch cha ngun v my thu mc ni tip. Hot ng 5: Tm hiu hiu sut ca ngun in

Ghi nh

Hot ng ca hc sinh
H= Acoich U = A

Hot ng ca gio vin Cng ton phn ca ngun in bng tng cng ca dng in sn ra mch ngoi v mch trong, trong cng ca dng in sn ra mch ngoi l cng c ch. Vy, hiu sut ca ngun in c tnh nh th no?

Suy ngh v tr li.

Yu cu HS tr li cu C2 v C3. Hot ng 6: Cng c, dn d Hot ng ca hc sinh Hot ng ca gio vin Cho ngun in (c sut in ng , in tr trong r), bng n, vn k, bin tr con chy, kha K v dy ni. HS ln lp rp mch in. Gi HS ln lp rp mch in nh hnh v

Suy ngh v tr li.

ng kha K v dch chuyn con chy ca bin tr sang bn phi th s ch ca vn k thay i nh th no? Ti sao?

60

HS c th lng tng th GV c th gi Hiu in th U gia hai u bng n. HS t tr li: - Vn k ch hiu in th gia hai u U = I.R vt no? - Biu thc tnh hiu in th gia hai u bng n? - Biu thc tnh cng dng in qua bng n?

I= = RN + r R + R0 + r
Vy U = Tng.

R R + R0 + r

- Khi dch chuyn con chy ca bin tr Gim. sang bn phi th R0 nh th no? - S ch ca vn k thay i nh th HS ghi nh. no? GV dch chuyn con chy ca bin tr kim chng. Yu cu HS v nh lm cc bi tp trong SGK/66, 67 2.5. Kt lun chng 2 Trn c s l lun v thc tin trnh by chng 1 v qua vic nghin cu chng trnh, sch gio khoa vt l 11 nng cao, chng ti nhn thy:

61

- Th nghim c th c s dng theo hng bi dng nng lc t hc cho HS trong cc khu khc nhau ca qu trnh dy hc nh trong khu m u v nghin cu kin thc mi; cng c, vn dng; t hc nh v t kim tra, nh gi. mi khu ca qu trnh dy hc, vic tuyn chn v s dng th nghim c nhng im khc nhau ph hp vi c im ca tng khu. Tuy nhin c th khng nh rng vi vic tng cng s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS trong qu trnh dy hc s c tc dng rn luyn cho cc em cc k nng t hc, gp phn nng cao cht lng dy hc, bi gii c cc th nghim i hi HS phi vn dng cc k nng hc tp t thu thp thng tin n vn dng thng tin cng nh t kim tra, nh gi kt qu hc tp ca mnh. - Trn c s nghin cu chng trnh, sch gio khoa vt l 11 nng cao, chng ti xy dng c mt h thng th nghim ph hp, GV c th la chn s dng cho cc khu khc nhau ca qu trnh dy hc cc bi trong chng in tch in trng v Dng in khng i mt cch c hiu qu. V cng l nh hng GV c th t mnh tuyn chn, bin son v s dng hp l trong qu trnh dy hc ca mnh. - T cc bin php xut, chng ti thit k mt s bi ging theo hng tng cng s dng th nghim bi dng nng lc t hc cho HS. Chng ti tin tng rng kt qu dy hc thc nghim theo tin trnh ny s c nhng kt qu kh quan ng nh gi thuyt khoa hc ra.

62

CHNG 3: THC NGHIM S PHM 3.1. Mc ch v nhim v ca thc nghim s phm 3.1.1. Mc ch ca thc nghim s phm Mc ch ca TNSP l kim tra tnh ng n ca gi thuyt khoa hc m ti t ra, c th l kim tra hiu qu ca vic s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS THPT. C th, kt qu TNSP phi tr li c cc cu hi: - S dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS c gp phn pht huy c tnh tch cc, ch ng ca HS trong hc tp vt l hay khng? - Cht lng hc tp ca HS trong qu trnh hc tp c t chc theo tin trnh dy hc thc nghim so vi qu trnh hc tp c t chc theo tin trnh dy hc bnh thng nh th no? - Cn c s b sung, chnh l nh th no i vi cc th nghim s dng v tin trnh dy hc xut? 3.1.2. Nhim v TNSP - cc lp thc nghim (TN), GV dy theo cc bi ging thc nghim do chng ti thit k. Cc bi ging tin hnh thc nghim thuc chng in tch in trng v Dng in khng i, Vt l 11 THPT. - cc lp i chng (C), GV dy theo cc bi ging bnh thng do GV t thit k. Cc tit dy u c tin hnh theo ng tin nh phn phi chng trnh ca B Gio dc v o to. - So snh, i chiu kt qu hc tp v x l kt qu thu c ca cc lp TN v cc lp C nh gi tnh kh thi ca cc bin php xut. 3.2. i tng v ni dung ca thc nghim s phm 3.2.1. i tng - Cc bi dy hc trong chng in tch - in trng v Dng in khng i thuc phn in hc Vt l 11 nng cao. - Thc nghim s phm c tin hnh trong hc k I nm hc 2009 - 2010 i vi HS cc lp 11 ca trng THPT Hong Hoa Thm - Thnh ph Nng.
63

3.2.2. Ni dung Ni dung thc nghim bao gm 4 bi: Bi 1: in tch. nh lut Cu-Lng Bi 2: nh lut m i vi ton mch Bi 3: : nh lut m i vi cc loi mch in. Mc cc ngun in thnh b (tit 1) Bi 4: Thc hnh: o sut in ng v in tr trong ca ngun in (tit 1) 3.3. Phng php thc nghim s phm 3.3.1. Chn mu thc nghim Mu thc nghim c chn s nh hng trc tip n kt qu thc nghim s phm. V vy, cc lp c chn trong qu trnh TNSP c s lng HS, iu kin t chc dy hc, c trnh v cht lng hc tp cng nh cc iu kin khc tng ng nhau (chng ti cn c vo kt qu hc tp cui nm v c bit l kt qu hc tp mn vt l ca cc lp ny trong nm hc 2008 - 2009). Nh vy, kch thc v cht lng ca mu tha mn yu cu ca TNSP. S lng HS cc nhm c th nh sau: Bng 3.1: TT 1 2 3 S liu HS cc nhm thc nghim v i chng Nhm i chng LP S LNG 11/1 48 11/3 48 11/6 49 CNG 145

Nhm thc nghim LP S LNG 11/2 48 11/4 47 11/7 49 CNG 144

3.3.2. Quan st gi hc Tt c cc gi hc cc lp thc nghim u c quan st v ghi chp cc hot ng ca GV v HS theo cc ni dung sau: -Hot ng dy hc ca GV: +Mc tng cng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS trong cc khu khc nhau ca qu trnh dy hc.

64

+Hiu qu ca vic t chc s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS trong cc khu khc nhau ca qu trnh dy hc. -Hot ng hc tp ca HS: +Khng kh lp hc, tnh tch cc ca HS qua thi hc tp, hot ng xy dng bi hc +Kh nng lnh hi v vn dng kin thc phn cng c, vn dng kin thc. Sau mi gi hc, trao i vi GV v HS rt kinh nghim, iu chnh cho cc tit dy tip theo. 3.4. Kt qu thc nghim s phm 3.4.1. nh gi v hot ng ca gio vin v hc sinh trong cc gi hc * i vi cc lp C, phng php dy tuy c i mi nhng cha thy c chuyn bin r rt. GV ch yu l truyn ging, HS tp trung lng nghe v ghi chp. Tuy HS c tr li cc cu hi GV t ra nhng cha th hin r s hng th v t gic hc tp. * i vi cc lp TN, chng ti c nhng nhn xt sau: - Vic tng cng s dng cc th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS trong gi hc gim bt hot ng ca GV v tng cng cc hot ng ca HS. - Khng kh lp hc si ni hn, HS lun c t vo trng thi phi lm vic cng tho lun cc vn do GV a ra qua cc th nghim. - Khi tho lun, HS khng ch hiu c kin thc m cn rn luyn c cc k nng t hc c bn cho mnh. Biu hin y l kt qu vn dng kin thc gii cc cu hi khu cng c, vn dng ca nhiu HS kh nhanh, cht ch v chnh xc. 3.4.2. nh gi kt qu thc nghim s phm nh gi kt qu TNSP, chng ti tin hnh cho HS cc lp thc nghim v i chng lm bi kim tra cng lc vi thi gian 45 pht. Thi im kim tra l sau khi kt thc cc tit dy thc nghim. Ni dung bi kim tra ging nhau c xo trn li thnh bn m nhm m bo tnh cng bng, khch quan trong vic nh gi mc nm vng v vn dng kin thc ca HS.
65

3.4.2.1. Cc s liu cn tnh so snh, nh gi mc tip thu v vn dng kin thc ca HS cc lp TN v C, cn tnh cc gi tr sau [28]: - Gi tr trung bnh cng:

X=

f X
i =1 i

vi Xi l im s; fi l s HS t im Xi; n l s HS d kim tra. - Phng sai:

S2 =

f ( X -X )
k i i i=1

n-1

- lch chun:

S=

f (X -X)
i i i=1

n-1

lch chun S cho bit mc phn tn quanh gi tr X , S cng b chng t s liu cng t phn tn. - H s bin thin: V = liu. - Sai s tiu chun: m =
S n S 100 % cho php so snh mc phn tn ca cc s X

lch chun S cho bit mc phn tn quanh gi tr X , S cng b chng t s liu cng t phn tn. Sau khi tin hnh kim tra, chm bi v x l cc s liu, kt qu thu c c biu din trn cc bng 3.2, 3.3, 3.4 v 3.5: Bng 3.2: Nhm S TN C HS 144 145 0 0 0 1 0 0 2 0 2 3 4 12 Bng thng k im s (Xi) ca bi kim tra im s (Xi) 4 5 6 10 21 21 36 35 26

7 47 36

8 14 6

9 8 3

10 5 3

Biu 3.1. Biu phn b im ca hai nhm TN v C

66

S H 50

Bng 3.3: Nhm S TN C HS 144 145 0 0 0 1 0 0 2 0 1,4

Bng phn phi tn sut S % HS t mc im (Xi) 3 4 5 6 7 8 2,8 8,3 6,9 14,6 24,3 32,6 9,7 14,5 24,8 17,9 24,8 4,1 9 5,6 2,1 10 3,5 2,1

35
th 3.1. th phn phi tn sut th 3.1. th phn phi tn sut
67

30

Bng 3.4: Nhm S TN C HS 144 145 0 0 0 1 0 0

Bng phn phi tn sut ly tch S % HS t mc im Xi tr xung (Wi %) 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1,4 2,8 9,7 9,7 24,3 48,6 81,2 90,9 96,5 24,2 49,0 66,9 91,7 95,8 97.9 10 100 100

im Xi tr xung

120 100
S2 2,25 2,61 S 1,5 1,61

th 3.2. th phn phi tn sut ly tch

Bng 3.5. Nhm TN C

Bng tng hp cc tham s thng k V% 23,2% 28,6%

X = X m

S HS

144 145

6,46 5,63

6,46 0,01 5,63 0,01

Da vo bng tng hp cc tham s thng k (bng 3.5), th phn phi tn sut ( th 3.1), th phn phi tn sut lu tch ( th 3.2), chng ti c mt s nhn xt:

80 60

- im trung bnh X ca nhm TN cao hn nhm C, lch chun S c gi tr tng ng nh nn s liu thu c t phn tn, do tr trung bnh c tin cy

68

cao. STN < SC v VTN < VC chng t phn tn nhm TN gim so vi nhm C (Bng 3.5). - ng tch ly ng vi nhm TN nm bn phi, pha di ng tch ly ng vi nhm C. 3.4.2.2. Kim nh gi thuyt thng k kt lun kt qu hc tp ca nhm TN cao hn nhm C l do ngu nhin m c. V vy, tin cy cao hn, chng ti tip tc phn tch s liu bng phng php kim nh gi thuyt thng k. - Cc gi thuyt thng k: + Gi thuyt H0: S khc nhau gia gi tr trung bnh ca im s ca nhm C v nhm TN l khng c ngha. + Gi thuyt H1: im trung bnh ca nhm TN ln hn im trung bnh ca nhm C mt cch c ngha. - kim nh cc gi thuyt trn ta cn tnh i lng kim nh t theo cng
t= X TNC -X SP n TNC .n n TNC +n
2 (n TN -1).STNC +(n -1).S2 C n TNC -2 +n

thc:

(1);

vi : SP =

(2)

Sau khi tnh c t, chng ta tin hnh so snh n vi gi tr ti hn t c tra trong bng Student ng vi mc ngha v bc t do f = nTN + nC - 2 rt ra kt lun: - Nu t t th s khc nhau gia X - Nu t < t th s khc nhau gia X
TN TN

v X v X

C C

l c ngha. l khng c ngha.

S dng cng thc (1), (2) vi cc s liu:

X
TN

= 6,46; X

= 5,63; nTN = 144; nC = 145; STN = 1,50; SC = 1,61

thu c kt qu: SP = 2,43; t = 2,91.

Tra bng phn phi Student vi mc ngha = 0,05 v bc t do f vi f = nTN + nC 2 = 287, ta c t = 1,96

69

Qua tnh ton kt qu TN, nhn thy iu kin t t c tha mn ngha l gi thuyt Ho b bc b, tc l s khc nhau gia X mc ngha = 0,05. T nhng kt qu trn cho thy: im trung bnh ca cc bi kim tra nhm TN cao hn so vi im trung bnh ca cc bi kim tra nhm C. iu c ngha l tin trnh dy hc theo phng php TN mang li hiu qu cao hn tin trnh dy hc thng thng. 3.5. Kt lun chng 3 Sau khi x l cc kt qu thu c trong qu trnh TNSP bng phng php thng k ton hc, chng ti khng nh: - Th nghim c th c s dng theo hng bi dng nng lc t hc cho HS trong cc khu khc nhau ca qu trnh dy hc. Cc bin php s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS do chng ti xut mang li kt qu kh quan. - Gi thuyt khoa hc do chng ti ra l ng n. Vic vn dng kt qu nghin cu ca ti vo thc t dy hc vt l trng THPT l hon ton c tnh kh thi. Vn cn li ph thuc vo cch vn dng ca tng GV vo tng bi hc c th sao cho t c hiu qu cao nht, gp phn nng cao cht lng dy hc mn Vt l trng THPT.
TN

v X

l c ngha, vi

70

KT LUN i chiu vi mc tiu, nhim v v kt qu nghin cu trong qu trnh thc hin ti: Nghin cu s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho hc sinh trong dy hc chng in tch - in trng v Dng in khng i, Vt l 11 nng cao Trung hc ph thng , chng ti thu c mt s kt qu sau: 1. Nghin cu tng i c h thng c s l lun vic s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS trong qu trnh dy hc. 2. T chc iu tra, ly kin ca 25 GV v 438 HS ca 3 trng THPT thuc thnh ph Nng v thc trng ca vn s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS. Trn c s chng ti phn tch c nguyn nhn ca thc trng, lm r c nhng thun li v kh khn ca vic s dng th nghim theo hng bi dng bi dng nng lc t hc cho HS trong qu trnh dy hc vt l cc trng THPT hin nay. 3. Nghin cu chi tit ni dung chng trnh vt l THPT, c bit l chng trnh vt l 11 nng cao. T nhng c im v kin thc ca chng in tch in trng v Dng in khng i, chng ti khng nh rng c th s dng th nghim bi dng nng lc t hc cho HS trong qu trnh dy hc vt l. 4. Da trn nhng c s l lun v thc tin ca vn nghin cu, chng ti xut c mt s bin php c th nhm tng cng s dng th nghim theo hng bi dng bi dng nng lc t hc cho HS trong qu trnh dy hc. 5. T cc kt qu nghin cu nu trn, chng ti thit k tin trnh 4 bi ging vi s tng cng s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS. Trong tin trnh mi bi ging, bao gm cc bc: xc nh mc tiu bi hc; yu cu chun b ca GV, HS; d kin t chc cc hot ng nhn thc. 6. Tin hnh thc nghim s phm ti mt s lp ca trng THPT Hong Hoa Thm kim nghim tnh ng n ca gi thuyt khoa hc v tnh kh thi ca ti. Cc s liu thu c l hon ton trung thc, chnh xc; vic x l cc s liu thu c theo ng l thuyt ca phng php thng k ton hc. Kt qu TNSP cho php khng nh: Gi thuyt khoa hc ban u ra l ng, ngha l

71

vic s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS trong qu trnh dy hc s pht huy c tnh tch cc, ch ng ca HS, gp phn nng cao cht lng dy hc mn Vt l lp 11 trng THPT. * Hng pht trin ca lun vn T kt qu nghin cu trn v thc tin dy hc vt l trng THPT chng ti nhn thy lun vn c th c pht trin theo hng sau: - Tip tc hon thin c s l lun v vic s dng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS THPT. - M rng thit k, xy dng v s dng h thng th nghim theo hng bi dng nng lc t hc cho HS THPT cc chng, phn khc nhau ca chng trnh chun v nng cao vt l THPT.

72

TI LIU THAM KHO 1. Bo co chnh tr ca BCH Trung ng ng ti i hi ng ton quc ln th VIII. 2. ng cng sn Vit Nam (2006), Bo co ca BCHTW ng kho IX ngy 10/04/2006 v phng hng nhim v pht trin KT-XH 5 nm 20062010 ti i hi i biu BCHTW ng kho X, H Ni. 3. Phm nh Cng (2003), Th nghim Vt l trng trung hc ph thng, NXB Gio dc. 4. ng Th Din (2005), Xy dng v s dng mt s th nghim n gin trong dy hc kin thc thuc phn c hc lp 6 theo nh hng pht trin hot ng nhn thc tch cc, t lc sng to ca hc sinh, Lun n tin s gio dc hc, H Vinh. 5. Hunh Trng Dng (2007), Nghin cu xy dng v s dng th nghim theo hng tch cc ha hot ng nhn thc ca hc sinh trong dy hc vt l trng trung hc c s, Lun n tin s gio dc hc, HSP Hu. 6. Nguyn Ph ng (2008), Nghin cu s dng bi tp vt l theo hng bi dng nng lc t hc cho hc sinh trong dy hc phn Dng in khng i, Vt l 11 Trung hc ph thng, Lun vn Thc s Gio dc hc, HSP Hu. 7. L nh, Trn Huy Hong (2005), C s khoa hc ca vic bi dng nng lc t hc, t nghin cu cho sinh vin s phm ngnh Vt l, HSP Hu. 8. L Vn Gio (2001), Nghin cu quan nim ca hc sinh v mt s khi nim vt l trong phn Quang hc, in hc v vic ging dy cc khi nim trng Trung hc c s, Lun n tin s gio dc hc, HSP Hu. 9. L Vn Gio (2004), Th nghim v phng tin trc quan trong dy hc Vt l trng THPT, NXB HSP Hu. 10. L Thanh Hi (2003), Bi tp nh tnh v cu hi thc t vt l 11, NXB Gio dc. 11. Trn Huy Hong (2006), Nghin cu s dng th nghim vi s h tr ca my vi tnh trong dy hc mt s kin thc c hc v nhit hc trung hc ph thng, Lun n Tin s Gio dc hc, Trng i hc Vinh.

73

12. H Vn Hng, L Cao Phan (2004), T chc hot ng th nghim vt l t lm trng trung hc c s, NXB Gio dc. 13. Nguyn Ngc Hng, Phm Xun Hu, Nguyn Xun Thnh (2002), T chc hot ng nhn thc cho hc sinh trong dy hc vt l trng trung hc ph thng, trng i hc S phm H Ni. 14. Nguyn Th Khi (Tng ch bin) (2007), Vt l 11 - Nng cao, NXB Gio dc. 15. Nguyn Th Khi (Tng ch bin) (2007), Sch gio vin Vt l 11 - Nng cao, NXB Gio dc. 16. Nguyn K (1996), M hnh dy hc tch cc ly ngi hc lm trung tm, Trng cn b Qun l Gio dc, H Ni. 17. Nguyn Ln (2002), T in T v Ng Hn Vit, NXB T in Bch khoa, H Ni. 18. Nguyn Th Thin Nga (2003), Nng cao hiu qu dy hc Vt l trng trung hc ph thng thng qua cc bin php t chc hot ng t hc cho hc sinh, Lun vn Thc s Khoa hc gio dc, Trng i hc S phm Hu. 19. V Quang, Nguyn Phc Thun (ng ch bin) (2007), Ti liu bi dng gio vin thc hin chng trnh, sch gio khoa lp 11 mn Vt l, NXB Gio dc. 20. Trnh Th Tn (2009), Nghin cu s dng bi tp th nghim theo hng bi dng nng lc t duy vt l cho HS trong dy hc chng Dng in khng i - vt l 11 nng cao trung hc ph thng thng, Lun vn Thc s Khoa hc gio dc, Trng i hc S phm Hu. 21. Nguyn Bo Hong Thanh (2007), Phc hi v nghin cu xy dng 6 bi th nghim phng php dy hc Vt l - M s T2007-03-21, ti khoa hc v cng ngh cp c s, HSP Nng. 22. Nguyn Bo Hong Thanh (2008), Nghin cu xy dng 8 bi th nghim phng php dy hc Vt l - M s T2008-03-51, ti khoa hc v cng ngh cp c s, HSP Nng.

74

23. Trn Vn Thnh (2009), Nghin cu s dng phi hp th nghim vt l vi cc phng tin nghe nhn trong dy hc vt l lp 9 Trung hc c s, Lun n tin s gio dc hc, HSP Hu. 24. Nguyn c Thm (Ch bin), Nguyn Ngc Hng, Phm Xun Qu (2003), Phng php dy hc vt l trng ph thng, NXB i hc S phm H Ni. 25. Nguyn Kim Thn, H Hi Thu, Nguyn c Dng (2005), T in Ting Vit, Nh xut bn Vn ho Si Gn, Thnh ph H Ch Minh. 26. Nguyn Cnh Ton (2001), Qu trnh dy - t hc, NXB Gio dc, H Ni. 27. L Cng Trim (2001), Bi dng nng lc t hc, t nghin cu cho sinh vin i hc, Tp ch Gio dc, (8), tr.20-22. 28. L Cng Trim, Nguyn c V (2004), Phng php nghin cu khoa hc gio dc, NXB i hc s phm. 29. Thi Duy Tuyn (2007), Phng php dy hc truyn thng v i mi, NXB Gio dc, H Ni. 30. Vn kin i hi ng ton quc ln th VIII, NXB Chnh tr Quc gia, H Ni 1996. 31. Nguyn Th Hng Vit (2003), T chc hot ng nhn thc cho hc sinh trong dy hc vt l trng trung hc ph thng, NXB Gio dc. 32. Trn c Vng (2005), Mt s vn l lun dy hc hin i, Gio trnh o to cao hc. Cc a ch web 33. http://groups.physics.umn.edu/demo/electricity.html
34. http://physics.usc.edu/demolab/

35.http://thuvienvatly.com/Labiang/index.php? option=com_gallery2&Itemid=72&g2_itemId=1803

75