CHNG III: QUI HOCH TRC GIAO CP II

1. T VN
- min gn cc tr hay cn gi l min dng, cc m t tuyn tnh hu nh
khng cn tng thch na bi v l min phi tuyn thc s ( tc l Ftn > Fb).
- Mun c m t tng thch bng nhng mt phi tuyn, ngi ta phi tin hnh
qui hoch thc nghim cp II nhm gii quyt nhng vn m qui hoch cp I khng
gii quyt c v cung cp thng tin ti a ngi nghin cu t c kt qu tt
nht nhanh nht v r nht.
- m t tng thch min phi tuyn ngi ta thng dng nhng a thc bc
hai c dng nh sau.
~
Y = b0 + b1x1 + b2x2 ++ bkxk + b12x1x2 ++b11x12 ++ bkkx2k
(3.1)
S h s b trong a thc bc hai (3.1) c xc nh theo cng thc sau:
k!
k 2 + 3k + 1 (k = 1)(k + 2)
L = k + 1 + k + C = 2k + 1 +
=
2!(k 2)!
2
2
2
k

L=

(k + 1)(k + 2)
2

(3.2)

Trong : L l s h s trong a thc (3.1)

k l s yu t nh hng
Ck2 l t hp chp 2 ca k yu t nh hng
2. CC PHNG N CU TRC C TM.
- Mun xc nh cc h s trong a thc bc hai th s th nghim N trong mi
phng n khng nh hn s h cn xc nh trong mi phng trnh tng ng (s
phng trnh s n).
- vic c lng cc h s c n gin, mi ma trn thc nghim cp II
tng ng phi c y tnh cht nh ma trn trc giao cp I, tc l:
. Phi c tnh i xng
. Tnh trc giao
. Tnh quay c
V vy qui hoch cp II khng tn ti 2 mc v s thiu nhng thng tin v i tng
nghin cu m phi tn ti t 3 n 5 mc.
- Trong QHTN s th nghim N tng theo s yu t nh hng k (N = nk), s th
nghim tng nhanh so vi s h s cn xc nh khi k ln.
Gi s mt nghin cu tin hnh 3 mc, s th nghim thc hin N = 3k. S th
nghim N v s h s c tnh bng sau.

27

81

243

729

10

15

21

28

- n gin Box v Wilson a ra phng n cu trc c tm bng cch

a thm vo nhn phng n mt s th nghim. Bng cch lm nh vy s nhn
c nhng c lng khng ln ln gia hiu ng tuyn tnh v hiu ng tng tc
i.
Vy s th nghim trong phng n cu trc c tm c xc nh nh sau.
N = 2k + 2.k + n0 , khi k< 5
(3.3)
N = 2k-p + 2.k + n0 , khi k 5
Trong : 2k s th nghim nhn phng n TYT 2k
2k-p s th nghim nhn phng n TYT2k-p
n0 s th nghim tm phng n
2.k s th nghim b xung cc im (*) l im nm trn trc ta
ca khng gian cc yu t v c cc ta nh sau: ( , 0,0; 0), ( , 0,0);(
); (0,0, ). l khong cch gia tm thc n cc im (*) v c gi l
cnh tay n.
2.1. S cu trc c tm 2 yu t (k = 2)
+ S c m t nh hnh 3.1

+ S th nghim cn thc hin c tnh theo cng thc (3.3) N = 2k + 2.k + n0

-

Trong : 2k l s th nghim nhn phng n (2k = 4), tc l 4 im

1,2,3,4 trn hnh ch nht. 2.k = 4 l s th nghim cc im (*) 5,6,7,8 c
cc ta +,0; -,0; 0,+; 0,- v no l s th nghim tm phng n v
ph thuc vo tiu chun ti u l tiu chun ti u l trc giao hay l quay

- Vi phng n trc giao no = 1: N = 2k + 2.k + n0 =9

- Vi phng n quay no = 5: N = N = 2k + 2.k + n0 =13

+ Ma trn thc nghim c xy dng theo bng 3.1
Bng 3.1 : Ma trn thc nghim trong phng n cu trc c tm k=2
S.T.
N

x0

x1

x2

x1x2

x12

x22

Y1

S. T.N

Y2

nhn P.A

Y3

2k

Y4

y5

S.T.N

y6

im (*)

y7

2.k

y8

S.T.N

y9

tm n0

Ni dung
phng n

+ M hnh thng k thc nghim c biu din nh sau

Y = b0 + b1x1 + b2x2 + b12x1x2 + b11x12 + b22x22
2.1. S cu trc c tm 2 yu t (k = 3)
+ S c biu din nh hnh 3.2

(3.4)

+ S th nghim cn thc hin c tnh theo cng thc (3.3):N = 2k + 2.k + n0

- Trong : S th nghim nhn phng n l 2k = 8, tc l 8 im
1,2,3,4,5,6,7,8 ca hnh lp phng. 2.k = 6, s th nghim cc im (*)
9,10,11,12,13,14, c cc ta +,0,0; -,0,0; 0,+,0; 0,-,0; 0,0,+; -0,0,-; v no l
th nghim tm phng n.
- Phng n trc giao no=1: N = 2k + 2.k + n0 =15
- Phng n quay no = 6: N = 2k + 2.k + n0 = 20
+ Ma trn thc nghim c xy dng theo bng 3.2
Bng 3.2 : Ma trn thc nghim trong phng n cu trc c tm k=3
Ni
dung
phng
n

ST
N

x0

x1

x2

x3

x1x2

x2x3

x1x3

x12

x22

x32

Y1

Y2

S.T.N

Y3

nhn
P.A

Y4

Y5

Y6

Y7

Y8

Y9

S.T.N

10

Y10

im
(*)

11

Y11

12

Y12

13

Y13

14

Y14

S.T.N

15

Y15

tm n0

2.k

Tng t ta c th lp phng n qui hoch vi k= 4, k=5

Qua bng ma trn bng 3.1; 3.2 ta thy ma trn cp II cu trc c tm l khng
trc giao, tc l:

 (x 0 u x 2ju ) 0
N

u =1

(3.5)

(x iu2 x iu2 ) 0
N

ij = 1,2k; u = 1,2,N

u =1

- Nh vy vic tnh h s b0, bjj rt phc tp v chng nh hng ln nhau (cc hiu
ng s hn hp nhau). V vy chng ta phi chuyn sang phng n trc giao.
3. QUI HONH TRC GIAO CP II

3.1.

iu kin ma trn cp II trc giao

C th trc giao ha nhng phng n cu trc c tm khi biu thc (3.5) bng
khng, tc l

(x 0 u x 2ju ) = 0
N

(3.6)

u=1

(x iu2 x iu2 ) = 0
N

ij = 1,2k; u = 1,2,N

u =1

c c biu thc (3.6) ta tin hnh i bin cc ct ca ma trn cp II cu

trc c tm k =2.3,....
-

i ct c bin x 2ju thnh ct c bin mi l xju c tnh theo cng thc

N

x ,ju = x 2ju x 2ju = x 2ju

x 2ju
u =1

(3.7)

Thay (3.7) vo biu thc (3.6) ta c

(x oux ,ju ) = [x ou (x 2ju x 2ju )] = 0

N

u=1

u =1

(3.8)

Theo ma trn cu trc c tm k= 2,3,ta c

N

x 2ju =

x 2ju
u=1

x 'ju = x 2ju

2 k + 2 2
1 k
(2 + 2 2 ) =
N
N

2 k + 2 2
N

(3.9)

T biu thc (3.8) ta thy x 2ju phi bng bao nhiu (3.8) bng khng. Theo (3.9)
x 2ju lun ph thuc k v , nhng k l yu t nh hng do ngi nghin cu t
chn. vy phi bng bao nhiu ma trn cp II cu trc c tm trc giao.

Trong thc t ngi ta chng minh c ph thuc vo s yu t (k) v s

th nghim tm (no). Gi tr 2 c t nh theo k v no c cho bng 3.3.
Bng 3.3

k
2

5*

1,000

1,476

2,000

2,390

1,160

1,650

2,164

2,580

1,317

1,831

2,390

2,770

1,475

2,000

2,580

2,95

no

(*) x5 = x1x2x3x4
Nu s trc giao ca phong n c xem l l tiu chun ti u ha , th s
th nghim tm khng chu rng buc v thng no = 1.
T bng 3.3 ta c
k = 2, 2 = 1, = 1
k = 3, 2 = 1,476, = 1,213
k = 4 2 = 2, = 1,414
3.2. Cch t chc th nghim trc giao cp II

a) s th nghim cn thc hin trong phng n.

S th nghim thc hin c tnh theo cng thc (3.3) N = 2k + 2.k + no
k = 2, no = 9
k = 3, no = 15
k = 4, no = 25,
b) Cc bc thc hin th nghim trc giao cp II
Xt trng hp c 2 yu t nh hng (k = 2)
Bc1 Lp ma trn thc nghim cp II cu trc c tm k =2 ( Bng 3.1)
xut hin ct x 12 , x 22

Bc 2 i bin: Theo cng thc (3.9) ta c

2 k + 2 2
x = x x = x
N
'
1

2
1

2
1

2
1

2 k + 2 2
x = x x = x
N
'
2

2
2

2
2

2
2

(3.10)

Thay 2 = 1, k = 2 vo cng thc (3.10) ta tm c bin mi x1v x2

x 1' = x 12

2
3

x '2 = x 22

2
3

(3.11)

Bc3 Lp ma trn thc nghim cp II, k =2 vi bin mi bng 3.4

Bng3.4
S.T.N

x0

x1

x2

x1x2

x12-2/3

x22-2/3

1/3

1/3

Y1

S. T.N

1/3

1/3

Y2

nhn P.A

1/3

1/3

Y3

2k

1/3

1/3

Y4

1/3

-2/3

y5

S.T.N

1/3

-2/3

y6

im (*)

-2/3

1/3

y7

2.k

-2/3

1/3

y8

S.T.N

-2/3

-2/3

y9

Ni dung
phng n

tm n0
Bc 4 Tin hnh thc nghim theo ma trn bng 3.4 v ghi kt qu vo ct c
gi tr Y.
Bc 5 S dng kt qu bng 3.4 xc nh h s b trong PTHQ
Xt trng hp c 3 yu t nh hng (k =3)

Bc1: Lp ma trn thc nghim trc giao cp II cu trc c tm k =3 ( Bng 3.2)

xut hin ct x 12 , x 22 , x 32
Bc2 i bin: Theo cng thc (3.9) ta c
x 1' = x 12 x 12 = x 12

2 k + 2 2
N

2 k + 2 2
x = x x = x
N
'
2

2
2

2
2

2
2

2 k + 2 2
x = x x =x
N
'
3

2
3

2
3

2
3

(3.12)

Thay 2 = 1,476, k = 3 vo cng thc (3.12) ta tm c bin mi x1v x2x3

x 1' = x 12 0,73
x '2 = x 22 0,73

(3.13)

x 3' = x 32 0,73
Bc3 Lp ma trn thc nghim cp II, k =3 vi bin mi bng 3.5
Bng 3.5
N
D

2k

2.k

n0

TN
x1x3 x12-0,73

x22-0,73

x32-0,73

0,27

0,27

0,27

Y1

0,27

0,27

0,27

Y2

0.27

0.27

0.27

Y3

0,27

0,27

0,27

Y4

0,27

0,27

0,27

Y5

0,27

0,27

0,27

Y6

0,27

0,27

0,27

Y7

0,27

0,27

0,27

Y8

0,476

-0.73

-0,73

Y9

10

0,476

-0,73

-0,73

Y10

11

-0,73

0,476

-0,73

Y11

12

-0,73

0,476

-0,73

Y12

13

-0,73

-0.73

0,476

Y13

14

-0,73

-0.73

0,476

Y14

15

-0.73

-0.73

-0,73

Y15

x0

x1

x2

x3

x1x2

x2x3

Bc 4 Tin hnh thc nghim theo ma trn v ghi kt qu vo ct Y

Bc 5 S dng kt qu bng 3.5 xc nh h s b trong PTHQ
Xt trng hp c 4 yu t nh hng (k = 4)

Bc1: Lp ma trn thc nghim trc giao cp II cu trc c tm k = 4 ( Bng

3.6) xut hin ct x 12 , x 22 , x 32 , x42
Bng 3.6
TN

x0

x1

x2

x3

x4

x1x2

x1x3

x1x4

x2x3

x2x4

x3x4

x12

x22

x32

x42

y1

y2

y3

y4

y5

y6

y7

y8

y9

10

y10

11

y11

12

y12

13

y13

14

y14

15

y15

16

y16

17

y17

18

y18

19

y19

20

y20

21

y21

22

y22

23

y23

24

y24

25

y25

Ghi ch: S th nghim nhn phng n t 1 n 16.

S th nghim cc im (*) t 17 n 24, v 25 l th nghim tm.

Bc2 i bin: Yheo cng thc (3,9) ta c

2 k + 2 2
x = x x = x
N
'
1

2
1

2
1

2
1

2 k + 2 2
x = x x = x
N
'
2

2
2

2
2

2
2

2 k + 2 2
x 3' = x 32 x 32 = x 32
N
x '4 = x 24 x 24 = x 24

(3.14)

2 k + 2 2
N

Thay 2 = 2, k = 4 vo cng thc (3.14) ta tm c bin mi x1,x2,x3,x4

x 1' = x 12 0,8
x '2 = x 22 0,8
x 3' = x 32 0,8

(3.15)

x '4 = x 24 0,8
Bc3 Lp ma trn thc nghim cp II, k = 4 vi bin mi bng 3.7
Bc 4 Tin hnh thc nghim theo ma trn 3.7 v ghi kt qu vo ct Y
Bc 5 S dng kt qu bng 3.7 xc nh h s b trong PTHQ
3.4 . Xy dng m hnh thng k thc nghim
3.4.1. Dng phng trnh hi qui

Vi phng n thc nghim cp II ta chn dng ca phng trnh hi qui nh sau

~
Y = bo + b1 x 1 + ... + b k x k + b12 x 1 x 2 + ... + b11 x 12 + ... + b kk x 2k
(3.16)
Sau khi i bin mi phng trnh hi qui c dng
~
'
Y = b'0 + b1 x 1 + ... + bk x k + b12 x 1 x 2 + ... + b11
x 1' + ... + b'kk x 'k

(3.17)

Bng 3.7
TN

x0

x1

x2

x3

x4

x1x2

x1x3

x1x4

x2x3

x2x4

x3x4

x1

x2

x3

x4

0,2

0,2

0,2

0,2

y1

0,2

0,2

0,2

0,2

y2

0,2

0,2

0,2

0,2

y3

0,2

0,2

0,2

0,2

y4

0,2

0,2

0,2

0,2

y5

0,2

0,2

0,2

0,2

y6

0,2

0,2

0,2

0,2

y7

0,2

0,2

0,2

0,2

y8

0,2

0,2

0,2

0,2

y9

10

0,2

0,2

0,2

0,2

y10

11

0,2

0,2

0,2

0,2

y11

12

0,2

0,2

0,2

0,2

y12

13

0,2

0,2

0,2

0,2

y13

14

0,2

0,2

0,2

0,2

y14

15

0,2

0,2

0,2

0,2

y15

16

0,2

0,2

0,2

0,2

y16

17

1,2

-0,8

-0,8

-0,8

y17

18

1,2

-0,8

-0,8

-0,8

y18

19

-0,8

1,2

-0,8

-0,8

y19

20

-0,8

1,2

-0,8

-0,8

y20

21

-0,8

-0,8

1,2

-0,8

y21

22

-0,8

-0,8

1,2

-0,8

y22

23

-0,8

-0,8

-0,8

1,2

y23

24

-0,8

-0,8

-0,8

1,2

y24

25

-0,8

-0,8

-0,8

-0,8

y25

3.4.2. Cng thc tnh h s b trong phng trnh 3.17

V sau khi i bin ma trn 3.5, 3.6, 3.8 trc giao nn cc h s trong phng
trnh (3.17) c lp nhau v xc nh theo cng thc sau y.

1 N
y 0 x 0u
N u=1

b'0 =

y u x ju

bj =

u=1
N

x 2ju
u=1

(3.18)

y u x lu x ju

b jl =

u =1
N

(x ju x lu ) 2
u =1

b'jj =

y u x 'ju
u =1
N

(x ju )
'

j l = 1,2,,k; u =1,2,,N

u =1

3.4.3. Cng thc tnh phng sai ca cc h s bj trong phng trnh hi qui i
bin

Phng sai ca h s bj trong phng tnh hi qui (3.17) khng bng nhau (v
tng bnh phng ca cc phn t trong cc ct ma trn i bin l khng bng nhau)
v c xc nh nh sau.
S2bo' =

S2bj =

S2th
N

S2th
N

x 2ju
u=1

2
b jl

(3.19)

S2th

(x j x l )u
N

u=1

S =
2
b'jj

S2th

u =1,2..N; j l =1,2,,k

(x )
N

u=1

2
'
ju

Trong S2th l phng sai ti hin c tnh theo m ln lp ca th nghim tm.

1 m
S =
yi yi
m 1 i =1
2
th

(3.20)

4.4.4. Cng thc tnh lch chun ca h s b trong trong phng trnh 3.17

V ma trn thc nghim cp II sau khi i bin l ma trn trc giao nn mi h s

b trong phng trnh 3.17 c lp v xc nh vi chnh xc c tnh theo cng
thc sau
Sb =
'
o

Sb =
j

Sb =
ij

Sb =
'
jj

Sth
N

Sth
2 k + 2 2

(3.21)

Sth
2k

Sth
2 k (1 x 2j ) 2 + 2( 2 x 2j ) 2 + (2k 2 + n o )(x 2j ) 2

4.5. Kim nh thng k

S kim tra ngha ca cc h s trong phng trnh bc II v s tng thch ca

phng trnh nhn c sau khi trc giao ha phng n cu trc c tm ging nh
trong m hnh tuyn tnh.
4.5.1. Kim tra ngha h ca cc h s trong PTHQ

+ V ma trn sau khi i bin l ma trn trc giao nn cc h s b trong phng

trnh (3.17) c kim tra theo chun student.
t tn =

bj
S

(3.22)

bj

Trong h b j c tnh theo cng thc (3.18), Sb c tnh theo cng thc (3.21)
j

Tra bng tb(p,f) v so snh ttn v tb tm ra cc h s c ngha.

Vit phng trnh hi qui vi cc h s c ngha.
+ i bin tr li bng cch ta thay x ,ju = x 2ju x 2ju vo PTHQ (3.16) hoc ta c
th xc nh bo theo cng thc
bo = bo' b11 x 12 ... b kk x 2k

(3.22)

4.5.2. Kim tra s tng thch ca PTHQ vi thc nghim

+ Vic kim tra s tng thch ca PTHQ (3.16) vi thc nghim c tin hnh
nh qui hoch trc giao cp I

S2tt
Ftn = 2
Sth

(3.23)

+ Tra Fb v so snh Fb v Ftn, m hnh tng thch c s dng tm kim ti

u.(xem chng 5)
V d