You are on page 1of 197

www.langven.

com

Li ta ca tc gi .................................................................................................................................3 Danh sch cc t chc c nhc n trong cun sch ny:...........................................................3 M u ...................................................................................................................................................6 Mt nc ................................................................................................................................................8 Con nga hoang ..................................................................................................................................20 Nh cch mng tp s ........................................................................................................................34 Con Rng Chu Tin...........................................................................................................................40 Thanh kim bu ...................................................................................................................................51 Ngh Tnh ........................................................................................................................................57 Mt ht..................................................................................................................................................64 Trong hang Pacbo ...............................................................................................................................73 Triu dng ............................................................................................................................................81 Nhng ngy thng 8............................................................................................................................94 Ti thit v khng chin ....................................................................................................................107 H v Voi ............................................................................................................................................126 Ni , in bin ph........................................................................................................................138 Gia hai cuc chin...........................................................................................................................147 Tt c cho tin tuyn .........................................................................................................................164 From Man to Myth..............................................................................................................................179

www.langven.com

Ai yu Bc H Ch Minh hn thiu nin nhi ng Ai yu Bc H Ch Minh hn thiu nhi Vit nam T b, ti c dy bi ht ny, v th by gi vn thuc. Ln 8 tui, ti vn nh nh in mt bui sng, b ngoi gi ti thng tht: Nam i, Bc H mt ri, chng bit g nhng thy c nh khc ti cng a ln khc. Ln dn ln, bit thm rt nhiu bi ht hay, thnh thong c khen l chu ngoan,... thy Bc vn l mt ci g thing ling, nhng qu tht ging nh mt v thnh chng c ch g nhiu trong cuc sng. Hc xong, v nc, nhng ho hc ca cng vic mi li i. Cho n nm 1999, khi FPT quyt nh xut khu phn mm. Bc ra nc ngoi, hu nh rt t ngi bit n Vit nam l g, u, ngoi vic Vit nam gn lin vi chin tranh v H Ch Minh. H nm 2002, Phan Phng t mang v mt cun sch. Ho Chi Minh, a life. Ti lin mn c. Gp cun sch li, k c nguyn vn ca bui sng nm 1969 li a v. Nc mt c t nhin trn ra. Bng nhin hiu ra s c n khn cng ca Bc trc lc ra i, c Trn Hon din t li xc ng trong bi ht ca mnh. Cht thy nhng t tng ca Bc sao m gn gi, tht ph hp cho hon cnh ca Fsoft lc khi khch hng tha tht, anh em chn nn. Ti c i c li my ln, v quyt tm dch quyn sch ny ra ting Vit. Ti mun chia s vi v ti, vi con gi ti, vi bn b ti, vi ng nghip ca ti v nhng iu tm thng m v i ca con ngi HCM, v nhng bi kch v oai hng ca nc Vit nam th k 20, th k lon lc nht trong lch s loi ngi. Nhiu bn b ti hay hi, liu lch s Vit nam c thay i nu nh nm 1945, HCM chp nhn tha hip vi Php trnh cuc chin tranh? Ti khng bit. Nhng nu da vo nhng g Ngi kp lm trong nm u tin ca nc cng ha non tr, cng nh nhng nguyn c li trong bn di chc, c th ni rng dn tc ta khng may, khi khng c c mt qung thi gian ha bnh di HCM th hin ti nng chn hng t nc ca mnh. c cun sch ny, c th ni bt c mt ngi dn Vit no mun, u c th tm thy hinh nh mnh trong cuc i ca HCM. C th hiu v sao, con ngi Bc li c sc thuyt phc v li cun l k. T ng Ty, ng M, n tr thc, dn thng. Mi cch y my thng khi Nht bn, ti c bit nhng ngi thuyn vin Vit nam sang Nht b trn, chn HCM lm ng t ngh, v theo h, H cng lm thuyn vin v cng b trn. Xin cm n tc gi W. Duiker em li cho ti mt ci nhn ton din v t quc ti trong th k XX thng qua tiu s ca ngi con u t nht m t nc sn sinh ra H Ch Minh. Nguyn Thnh Nam

www.langven.com

Li ta ca tc gi
Ti (W. Duiker) b hp dn bi HCM t gia nhng nm 1960, khi cn l mt nhn vin i ngoi tr tui lm vic ti to i s M. Ti b lng tng khi pht hin thy nhng du kch Vit cng trong rng t ra c k lut v c ng vin tt hn qun i chnh quy ca chnh quyn Si gn c chng ti ng h. Ti tm tm hiu v tm ra li gii thch qua vai tr chin lc v ng lc thc y ca nh cch mng Vit nam lo thnh HCM Sau khi ra khi chnh ph tip tc con ng nghin cu khoa hc ca mnh, ti ngh ti vic vit tiu s ca con ngi k l ny, nhng ti nhanh chng nhn ra rng trong bi cnh lch s thi , cha th c y iu kin tip cn cc ngun thng tin. Bi th cho n tn gn y, khi cuc chin tranh lnh kt thc, th gii tr nn ci m hn thc y ti bt u s nghip kh khn ny. Hm nay, sau hn 2 thp k trn tr, ti mun cm n cc con gi ti Laura v Claire khng phn nn ku ca, lng nghe cha chng thuyt ging hng gi v Vit nam. Ti v cng bit n v ti Yvone, ngi u tin c bn tho, ngi kin nhn chp nhn HCM nh mt thnh vin ca gia nh chng ti.

Danh sch cc t chc c nhc n trong cun sch ny:


ng cng sn Annam (ACP): ng c thnh lp ti ng dng nm 1929 sau khi Hi thanh nin cch mng b gii th. Sau c st nhp vo ng cng sn Vit nam thng 2/1930 i tuyn truyn gii phng qun (APB): tin thn chnh thng ca qun i Vit nam Cu quc qun: cc n v v trang c t chc hot ng chng Php v Nht, sau c st nhp vo APB thnh qun gii phng Vit nam (VLA) Qun i Vit nam cng ha: qun i ca chnh quyn min Nam t 1956-1975 Quc gia Lin hip Vit nam (ASV): chnh quyn ca Bo i c hip nh Elysee nm 1949 tha nhn. ASV hp tc vi Php trong cuc chin tranh Php Vit minh.Sau hip nh Geneva ASV b chnh quyn min Nam c lp thay th Tm Tm X (Association of like mind): t chc cch mng cc oan do mt s phn t di c thnh lp Nam trung quc nm 1924. Sau ny b Q bin thnh Vit nam thanh nin cch mng ng ch Hi Hi nghin cu ch ngha Max: Hi trn giy do ng cng sn ng dng lp ra khi t gii tn v rt vo b mt thng 11 nm 1945. Cao i: mt tn gio h ln pht sinh Nam b vo cui th chin th nht. Cao i chng li tt c cc chnh quyn mun kim sot n. Hin vn ang cn hot ng ng nhn dn cch mng Campuchia (CPRP): mt trong 3 ng tha k ng Cng sn ng dng b gii tn nm 1951. Cc lc lng v trang ca CPRP c gi l Kh me . Gia nhng nm 60,ng cng sn Kh me thay th CPRP. Trung ng cc min Nam (COSVN): c quan u no ca ng cng sn pha Nam trong hai cuc chin tranh. Thnh lp nm 1951 v gii tn sau nm 1975 Quc t cng sn: t chc cch mng c thnh lp ti nc Nga X vit nm 1919, lnh o hot ng ca cc ng thnh vin. Gii tn nm 1943. ng CS ng dng gia nhp nm 1935.

www.langven.com

ng dng cng sn ng (CPI): T chc cht yu, gm nhng phn t ly khai khi Thanh nin Hi nm 1929. u nm 1930, li hp nht vi Tn Vit v Hi thnh ng Cng sn Vit nam. ng hin php: ng chnh tr n ha do mt s phn t ci lng thnh lp Nam b u nhng nm 1920. ng ny ch trng dnh quyn t tr di s bo tr ca Php. Lnh o l Bi Quang Chiu hay ln ting ph phn ng Cng sn v b th tiu trong thi gian cch mng thng 8. ng i Vit: thnh lp trong thi k th chin 2, theo Nht chng Php. ng ny tn ti Nam Vit nam n tn nm 1975. Vit nam dn ch cng ha (DRV): chnh ph do HCM lp ra ngy 2/9/1945. Hip nh Geneva nm 1954 tha nhn ch quyn ca DRV min Bc VN. Nm 1976 i thnh CH XHCN Vit nam ng kinh ngha thc (Hanoi Free School): trng hc do mt s nh yu nc lp ra H ni thc y ci cch trong thp k u ca th k 20. Sau khi b Php ng ca, nhng nh sng lp truyn t tng vo trng Dc Thanh Phan thit, ni Q tng dy nm 1910. Vit nam cch mng ng minh Hi (ng minh Hi): con ca tng Quc dn ng Trng Pht Khu, lin kt mt s ng theo ng li dn tc ch ngha, thnh lp thng 8/1942. Khu nh dng lin minh ny chng Nht ng dng. Mc d Q tranh th li dng cho mc ch ca mnh, sau th chin II, Hi ny quay ra chng ng cng sn ng dng kch lit. Khi cuc chin vi Php n ra thng 12/1946, Hi ny coi nh gii tn. Mt trn T quc: thnh lp nm 1955, thay th cho mt trn Lin Vit v trc l Vit minh Ha ho: cng l mt tn gio h ln do nh s Hunh Ph S thnh lp nm 1939. Cc k chng Php, v chng c Cng. Hin vn ang hot ng Thanh nin cao vng: mt t chc dn tc do Nguyn An Ninh lp Si gn gia nhng nm 1920. Cht yu. ng cng sn ng dng (ICP): do HCM v cc ng ch thnh lp thng 10/1930. Trc l ng cng sn Vit nam. T gii tn nm 1945. Thnh lp li nm 1951 di tn ng lao ng Vit nam. Lin bang ng dng: k hoch ca ICP thng nht ng dng. Sau nm 1951, k hoch ny c gi l mi quan h c bit gia ba nc. Lin hip ng dng: t chc hnh chnh do Php lp ra cui th k 19 bo m lut l ca Php khu vc. y ban kim tra quc t: gim st thc thi hip nh Geneva, gm c Canada, n , Ba lan ng nhn dn cch mng Lo: ng do CS Vit nam bo tr, thnh lp u nm 1950, cn hay c gi l Pathet Lo Mt trn Lin Vit: do ICP thnh lp nm 1946 tranh th s ng h ca dn chng vi ng, st nhp vi Vit minh nm 1951, n nm 1955 b Mt trn T quc thay th Quc hc: trng trung hc uy tn Hu, thnh lp nm 1896, o to cc quan li th h mi, dy ting Php v cc mn vn minh phng Ty. Q hc trng ny t 19071908. V quc qun: tn khc ca Gii phng qun (VLA) sau CMT8, c chn trnh rc ri vi lc lng Tu ang chim ng.

www.langven.com

Mt trn dn tc gii phng min Nam (NLF): lin minh rng ri nhiu nhm chng i ti min Nam, thnh lp nm 1960 di s bo tr ca DRV, gii tn nm 1976. y ban gii phng dn tc: thnh lp Tn tro chun b cho CMT8. H lm ch tch Tn Vit: ng cch mng chng Php, thnh lp cui nhng nm 1920, sau st nhp vo vi ICP Qun i nhn dn Vit nam: thnh lp DRV sau 1954, tha k Gii phng qun Vit nam hot ng trong chin tranh chng Php. SEATO: lin minh do M thnh lp ngn chn s bnh trng ca CNCS ng Nam . Thanh nin tin phong: do Phm Ngc Thch thnh lp trong thi gian th chin 2, c Nht ng h. ICP dng lc lng ny h tr CMT8 ti Si gn. Vit cng: tn mit th ch qun gii phng min Nam Vit nam, lc lng v trang ca NLF Vit minh: do ICP ng ra thnh lp thng 5/1941. Lc lng chnh tr ch yu trong chin tranh vi Php sau 1945 ng cng sn Vit nam: do H thnh lp thng 2/1930. Sau i thnh ICP. n thng 12/1976 mi ly li tn ny. ng dn ch Vit nam: tp hp nhng phn t yu nc khng cng sn trong thnh phn Vit minh. Tn ti n sau nm 1976 Qun i quc gia Vit nam: tn chnh thc ca cc lc lng v trang ca Quc gia lin hip do Bo i cm u. Nm 1956 c Qun i Vit nam cng ha thay th. Vit nam quc dn ng: ng dn tc khng cng sn, thnh lp Bc k nm 1927. Trong nhiu thp k l i trng chnh tr ch yu ca ICP. Nay b gii tn. Vit nam quang phc Hi: ng chng thc dn do Phan Bi Chu thnh lp nm 1912. Mc tiu thay th ch qun ch bng nn cng ha. Sau my cuc ni dy tht bi, ng b mt uy tn v tan r.

www.langven.com

M u
Sng 30/4/1975, tng on xe tng Lin x do cc chin binh Bc Vit vi m ci gn sao vng vy c ca PRG vt qua nhng vng ngoi Si gn tin thng ti dinh c lp. on xe t t vt qua To i s M, ni nhng chic trc thng ang di tn nhng ngi M cui cng. Chic tng u tin do d i cht ri hc cnh cng st tin thng vo snh. Vin ch huy lao ra, leo ln nc to nh thay th l c ba que ca Vit nam cng ho bng l c xanh ca PRG. Cuc chin dai dng nht trong lch s nc M n hi kt sau gn 1 thp k c lit v m mu, cp i hn 58 ngn sinh mng. Chin thng ca cng sn ti Si gn l kt qu ca s quyt tm v ti nng ca VWP di s lnh o ca L Dun cng vi s hy sinh ca cc chin binh - b i (tng t nh ngi M gi cc ngi lnh l GI) , nhng ngi chin u v ng xung v s nghip cch mng trong cc cnh rng v m ly Vit nam. Nhng cao hn tt c, chin thng c xc nh bi mt tm nhn, ch v s lnh o ca mt con ngi: HCM. c v ca QTCS ti Matxcva, thnh vin ca phong tro cng sn quc t, ngi kin to cho thng li ca Vit nam, khng nghi ng g na, HCM l mt trong nhng nh chnh tr c nh hng nht ca th k 20. ng thi, ng cng l mt trong nhng con ngi b him nht, mt nhn vt m o m l lch v ng c ca ng lun gy nn nhng cuc tranh lun khng ngng. ng l mt nh dn tc ch ngha hay l mt ngi cng sn? Hnh nh mt con ngi gin d v qun mnh l chn tht hay n gin ch l kt qu ca cc ngn k xo? Vi nhng ngi ng h, H l biu tng ca ch ngha nhn o cch mng, ngi cng hin c cuc i mnh cho hnh phc ca ng bo v cc dn tc b p bc. Vi nhng ngi c tip kin ng, Vit nam hay nc ngoi, ng l mt ngi ht sc nh nhn, mt nh yu nc qun mnh, lun au ni au chung ca dn tc. Nhng ngi ph phn li vch ra nhng hnh ng cch mng qu trn c thc hin di tn ng, t co ng l con thn ln hoa, l si i lt cu. Cu hi v tnh cch v ng c ca HCM l tm im ca cc cuc tranh lun ti M v o l ca cuc chin Vit nam. Vi nhng nh ph phn chnh sch ca chnh ph M, ng n gin l mt nh cch mng u tranh v c lp ca Vit nam, mt i th mnh m ca ch ngha quc trong Th gii th ba. Nhng ngi ng h cuc chin th li nghi ng v ng c yu nc, cho rng ng l c v ca Stalin. i vi ngi M, cuc lun chin v s am m ca HCM dn dn thnh qu kh. Nhng i vi Vit nam, n gi ln nhng cu hi c tnh cht nn mng, bi v n nh ngha mt trong nhng vn cn bn ca cch mng Vit nam: mi quan h da s t do ca con ngi v bnh ng kinh t trong Vit nam sau chin tranh. T sau cuc chin, nhiu ng ch hin ang cm quyn mn uy ng bin h cho m hnh cng sn pht trin t nc. H ni rng, mc tiu cui cng ca ng l kt liu s bc lt ton cu ca ch ngha t bn, xy dng mt x hi mi theo nhng vin vng ca K. Marx. Nhng cng c mt vi ging chng i phn bin rng, thng ip ln nht ca cuc i ng l xoa du quy lut u tranh giai cp ca Marx bng cch ho trn n vi o c Khng t v thuyt ba ngi ca cch mng Php: t do, bnh ng, bc i. H dn li ca ng: Khng c g qu hn c lp, t do. S phc tp trong tnh cch ca ng th hin s phc tp ca th gii th k 20, th k ca ch ngha dn tc, cch mng, ch ngha bnh ng v cuc u tranh cho t do. D

www.langven.com

tt hay xu, HCM l hin thn ca hai th lc ch yu ang iu khin x hi hin i: s kht khao c lp dn tc v cuc tm kim cng l x hi v bnh ng kinh t. n lc phi phi by nhn vt bao trm th k 20 ny cho s phn tch lch s. Tuy ci tn HCM c hng triu triu ngi bit n, nhng khng phi d dng c th kim tra c cc ngun thng tin v ng. Nh mt nh cch mng chng Php ng lun lun phi sng trong b mt, s dng nhiu tn tui khc nhau. Thng k cho thy ng s dng hn 50 ci tn trong cuc i v cc bi vit. Bn thn HCM cng lm vn thm phc tp bng cch t sng to ra nhng huyn thoi v cuc i mnh. Vo cui nhng nm 1950, mt s tiu s ca HCM c cng b v ch n gn y cc nh nghin cu mi xc nhn c nhng tc phm thc s l ca HCM. Phong cch lnh o ca ng cng lm cc nh nghin cu ch . Mc d l ngi sng lp ra ng cng sn ng dng (ICP), nhng khc vi Lnin, Stalin hay Mao Trch ng, HCM thng lnh o bng cch thuyt phc v ng thun thay cho vic p t ch ca mnh. ng cng rt kn o vi nhng t tng v ng c bn trong ca mnh. Tri vi cc nh cch mng ni ting khc, ng khng sa vo cc cuc tranh lun v h trit hc t tng m tp trung ton b tm tr ca mnh gii quyt cc vn c th gii phng Vit nam v cc dn tc b p bc khi ch h ca phng Ty. Trong mt cuc phng vn khi c hi sao ng khng bao gi vit cc chuyn lun v t tng, HCM tr li rng ng mun nhng vic li cho Mao. Trong nhng nm cui ca ng, cc tc phm nghim tc v hc thuyt u do nhng hc tr ca ng nh V Nguyn Gip, Trng Chinh hay L Dun vit. Bao gi cng c nhng yu t huyn thoi bao quanh nhng con ngi ni ting. Khng phi ai cng bit cch to v hng th nhng huyn thoi nh HCM. T v tr trong n th ca nhng v thnh cch mng, HCM chc s rt vui lng c bit rng, hng khi huyn thoi bao quanh ng vn cn nguyn trong cun tiu s ny.

www.langven.com

Mt nc
Khi i qun ca ng ang rong rui m trn cc ng ph tip nhn s u hng ca qun th, ng lng l vo thnh ph, trong mt ngi nh 2 tng nh vi chic my ch theo st mnh t Matxcova n Trung hoa v Vit nam trong nhng tun u 1941. 2h chiu ngy 2/9/1945 trn l i dng tm ti mt qung trng m sau ny c gi l Ba nh, trong b qun o kaki bc mu, vi cht ging cn m ngun gc x Ngh, ng c bn tuyn ngn khai sinh cho mt dn tc c lp. Nhng li u tin ca bn hin php lm sng st mt s ngi M c mt trong m ng: "Tt c mi ngi u c quyn bnh ng. To ho cho h nhng quyn ti thng trong c quyn sng, quyn t do v quyn mu cu hnh phc". Ti thi im , ch c t ngi bit c HCM chnh l i din ca QTCS, ngi sng lp ra ICP nm 1930. i vi a s dn Vit nam, HCM ch n gin l mt ngi yu nc, phc v lu di cho t nc. Trong sut 1/4 th k tip sau, nhn dn Vit nam v c th gii mi c c hi chim nghim, nh gi con ngi ny. Cuc trng chinh ca HCM n qung trng Ba nh ngy , c khi u t mt ngy h nm 1858, khi hm i Php n sng tn cng thng cng nng. Mc d cuc tn cng khng phi hon ton l bt ng. Trc vi thp k, cc nh truyn gio Php lang thang khp ni cu ri tm hn Vit, cc nh bun th bn rn tm kim th trng v tm nhng con ng thm nhp vo Trung quc, cc nh chnh tr Php th tin rng, ch c thn tnh cc thuc a ti chu mi gip nc Php ng vng v tr siu cng. Cho n gia th k, ngi Php vn hy vng bng con ng ngoi giao thuyt phc c triu nh Hu chu nh hng ca h. Tuy nhin khi cc cuc m phn chng i n u, chnh quyn ca Hong Luise quyt nh dng v lc. Cuc chin vi Php khng phi l cuc chin u tin ca Vit nam. C th ni, him c dn tc no trn chu chin u bn b v lu di bo v nn c lp ca mnh hn ngi Vit nam. T th k th hai trc cng nguyn, khi nc cng ho Roma cn ang trong trng nc, Trung hoa xm chim Vit nam v thc hin hng lot cc chng trnh chnh tr v vn ho ng ho dn tc ny. Mc d Vit nam ginh c c lp vo th k th 10, phi n hng trm nm sau, khi Vit nam chp nhn mt hnh thc triu cng, cc hong Trung hoa mi chu chp nhn s tht v mt nc Vit nam c lp. Hn nghn nm chung sng vi Trung hoa li nhng h qu su sc. H thng chnh tr, vn hc, ngh thut, t tng, tn gio v c ngn ng Hoa bt r su bn trn mnh t Vit nam. Mc d nhng yu t dn tc cha bao gi bin mt trong vn ho Vit nam, i vi ngi quan st khng c o to bn ngoi, Vit nam chng khc g mt con rng thu nh hnh nh ca ngi lng ging khng l pha Bc. Tuy c v nh ngi Vit sn sng hp th nhng nh hng vn ho t phng Bc, h v cng cng quyt trong vn c lp dn tc. Nhng v anh hng dn tc, t Hai B Trng n L Li, Nguyn Tri u xut thn t cc cuc khng chin. Lch s hnh thnh mt dn tc c c c tnh dn tc v ch chng ngoi xm mnh m. Cuc u tranh v s tn vong hun c truyn thng qun s, sn sng chp nhn dng v lc bo v t nc. T sau khi ginh c c lp, Vit nam (lc gi l i Vit) c cuc hnh qun lu di v phng Nam chng li Champa. Bt u t th k 13, i Vit bt u thng th v thn tnh hon ton Champa vo th k 17. t nc Vit nam tri di n tn mi C mau trong vnh Thi lan v Vit nam tr thnh

www.langven.com

mt cng quc NA. Tuy nhin t nc phi tr gi cho s pht trin. Cc mu thun pht sinh ra cuc ni chin dai dng ng Trong - ng Ngoi. Gia Long tm thi thng nht c t nc t u th k 19, tuy nhin cc mu thun quyt lit gia cc vng v quyn li kinh t cha bao gi c gii quyt trn vn. Cng ti thi im , cc hm i chu u, theo chn ca Vasco da Gama bt u lng vng dc b bin Nam Trung Hoa v vnh Thi lan tm kim kim loi qu, c sn v cc linh hn cn cu ri. Khng chu ngi nhn k knh ch Anh cng c lc lng ti n v Min in, ngi Php quyt nh chn Vit nam. Vo nm 1853, T c ln ngi. Tht khng may, ng vua tr ny phi gnh trn vai trch nhim chng li cuc xm lc u tin sau nhiu th k. Tuy c thin ch v thng minh, ng vua ny li thiu tnh cng quyt v c mt sc kho o l. Khi qun Php tn cng nng, bn nng ca T c mch bo l phi chin u. Hm i ca c Charl Rigault de Genuoilly, i mi khng thy s ni dy ca qun chng nh cc nh truyn gio thng bo, li b bnh t v l honh hnh b nng v tn cng vo Si gn, mt thnh ph ang trn pht trin. Sau 2 tun, Si gn tht th. Tht bi ti pha Nam lm nn lng T c. ng ng m phn v ct 3 tnh Nam B (sau l 3 tnh na) thnh thuc a ca Php vi tn gi Cochin China. Php thng hip u. Trong nhng nm tip sau, triu nh c gng gi c lp. Nhng sau khi Php tn cng H ni v chim mt s thnh ph ti chu th sng Hng th triu nh hon ton b t lit. ng vua m yu T c va cht trc vi thng li mt triu nh y mu thun. Sau vi thng u , Tn Tht Thuyt nm c quyn bnh v a Hm Nghi ln ngi vi hy vng tip tc khng chin. Theo yu cu ca Vit nam, Nh Thanh gi qun sang gip nhng v hiu. Nm 1885,Trung hoa rt qun v k hip nh vi Php, bi b ch triu cng ca Vit nam. Ti Hu, Hm Nghi phi b chy ln ni cng vi Tn Tht Thuyt. Triu nh chp nhn nhng b v cho Php trn thc t thn tnh nt Tonkin (Bc b) v Annam (Trung b), mc d triu nh b nhn vn c duy tr Annam. Qu trnh Php thn tnh Vit nam l cuc th uy ca cc quc gia tin tin phng Ty ang bc vo thi i cng nghip ho. B thc p bi nhu cu tm kim nguyn liu r v th trng, phng Ty dng v lc p t ch cai tr ca mnh. Vo cui th k 19, tt c cc quc gia Nam v ng Nam (tr Thi lan - Xim) tr thnh thuc a. Triu nh u hng khng ng ngha vi kt thc mong mun c lp ca Vit nam. Rt nhiu cc quan li v tng lnh khng chp nhn h v kh. ng k nht l phong tro Cn Vng (Cu Vua) ca Phan nh Phng ti H tnh. Khi Hong Cao Khi, bn th u ca Phan n khuyn ng u hng, ng khng khi tr li nh mt nh nho yu nc:
"Nu Trung Hoa, hng ngn ln mnh hn chng ta, li c bin gii chung vi chng ta, khng th dng sc mnh bp Vit nam, ch c th ni s tn vong ca dn tc Vit nam chnh l nguyn vng ca Thng "

Tuy nhin s tn ti ca hai nh Vua: ng Khnh v Hm Nghi to nn mt s chia r su sc trong tng lp tr thc nho gio theo t tng Trung qun trong sut gn na th k sau. Ngh An, ni c nhng bi bin yn , nhng dy ni tm , nhng cnh ng la xanh, l trung tm ca phong tro chng Php. Mnh t hp v cn ci ny lun phi i mt vi mi th thch ca thin nhin, lm cho nhng con ngi sng trn n ni ting l

www.langven.com

cng u v bt tr. Trong 2 thp k cui ca th k 19, nhiu ngi trong s nhng tng li u t nht ca Ngh an chin u v hy sinh di ngn c Cn Vng. Ti y, lng Kim Lin - Huyn Nam n, nm 1863, v hai ca ph nng Nguyn Sinh Vng (hay cn gi l Nguyn Sinh Nhm), b H Th Hy sinh con trai t tn l Nguyn Sinh Sc. V c ca Vng cht trc vi nm, li cho chng mt con trai khc tn l Nguyn Sinh Tro. Ln 4 tui, Sc m ci c cha ln m v c anh Tro nui nng. Do thng xuyn b hn hn e do, ngi dn phi lm mi vic sng: th mc, th u, th rn, thu. Tuy vy truyn thng hc hnh vn c cao. Nhiu nh nho n sch i thi hoc m thm lp dy hc kim sng. Mc d gia ph nh Vng cn ghi li nhiu i t, Sc khng c nhiu c hi tr thnh th sinh. Nhng bui i chn tru cho anh, cu thng gh vo nghe k lp hc ca Vng Thc Mu. Ln ln, Sc ni ting khp lng v tnh ham hc v c Hong Dng (Hong Xun Dng), bn ca Mu, ch . thy cu b thng xuyn nm trn lng tru c sch trong lc chng bn chi a, Dng nhn li u cu. Nm 15 tui, Sc theo Dng chuyn sang lng Hong Tr v bt u hc vi cha nui ca mnh. (theo truyn thng nho gio, nhng hc tr ti nng thng hay c h hng hoc ngi thn u. Khi t, c cha m v ngi u u c hng vinh quang) H Hong bt u t Hng Yn v c dng di khoa bng. B ca ng Dng tng ba ln i thi v u t ti. Trong lc chng dy hc, v ng l Nguyn Th Kp v hai con gi l Hong Th Loan v Hong Th An sut ngy bn rn ngoi ng nui sng gia nh. Truyn thng x hi Vit nam trao nhiu quyn cho ngi ph n, tuy nhin vi nh hng ngy cng lan rng ca o Khng n thi im , vai tr ca ph n ngy cng tr nn th yu. H khng c c hi c hng gio dc. Trong bi cnh , b Kp v con gi may mn hn v c c cht t kin thc. Gia nh b Kp cng c truyn thng khoa bng v b b cng u t ti. Cu b Sc ln ln trong mt mi trng nh vy. Cng khng ngc nhin khi cu phi lng c b Loan xinh p. Mc d b Kp hi bn khon v cu m ci cha m, m ci vn c tin hnh vo nm 1883. Cp v chng tr c b m v cho mt cn nh 3 gian m cng ngay cnh nh. gia hai nh l gian nh nh t bn th t tin. Trong 7 nm sau , b Loan sinh c 3 ngi con: con gi Nguyn Th Thanh, 1884; con trai Nguyn Sinh Khim nm 1888 v ngy 19 thng 5 nm 1890, cu b Nguyn Sinh Cung m sau ny l HCM ra ii. Nm 1891, Sc ra Vinh th T Ti v b trt. Khng nn ch ng vn tip tc n sch. Nm 1893, b v ng qua i, ng phi i dy thm gip gia nh. 5/1894 Sc i thi ln th hai v c nhn. Thng thng ngi c hc v c nhn thng tim cc v tr trong b my chnh quyn. ng Sc li quyt nh sng thanh bch bng ngh dy hc ti qu nh. V b Loan li tip tc ra rung. Tnh hnh ko di khng lu, ma xun nm 1895, Nguyn Sinh Sc ra Hu thi Hi. ng b trt nhng quyt nh xin li vo trng Quc t gim n thi cho k sau. Quc t gim c ngun gc t nhng ngy u c lp ti H ni v l ni o to cho b my cai tr ca triu nh. Nh mt s ngi bn gip , Sc c nhn hc bng. ng quay v Ngh an n v v con vo. Khng c tin i tu thu, gia nh Sc quyt nh i b. Vo thi , ng t Vinh i Hu ht sc vt v v nguy him phi vt qua nhng cnh rng rm y h bo cng nh lun phi i ph vi nhng bng cp ng. H i khong 30 km/ngy v mt

10

www.langven.com

tng cng khong 1 thng. Khi mt qu cu b Cung 5 tui c cha m cng v k cho nhng cu chuyn v nhng v anh hng cu nc Vit nam. Mc d tr thnh trung tm chnh tr ca c nc (Gia Long quyt nh chuyn kinh vo min Trung th hin ch thng nht t nc ca mnh), Hu ti thi cng ch c khng n chc ngn dn. Kit sc v i ng, Sc may mn c mt ngi bn cho nh. Sau gia nh chuyn n mt cn nh nh trn ph Mai Thc Loan, nm gn tng ng ca Cm thnh trn b bc sng Hng. Sc t khi n trng, ng thch t hc nh v dy con cng nh con ci ca lp quan li lng ging. Cu b Cung t nh t ra rt thch tm hiu th gii xung quanh. Khi quan st nhng nghi l cung nh, cu hi m, liu khng bit vua c qu khng m phi i kiu. Nm 1898, Sc thi trt ln 2 v buc phi chp nhn cng vic dy hc ti thn Dng N. B Loan th kim thm bng cng vic may v v git thu. Ch trng Dng N, mt tay ph nng ng cho 2 con trai ca Sc c tham d trng. C th y l nn gio dc Khng t chnh thc u tin m cu b Cung c hng. Thng 8/1900 Sc c b nhim lm gim kho trng thi ti Thanh ha. ng mang cu b Khim i, cn Cung li Hu vi m. Trn ng v, ng gh qua Kim Lin xy li m cho b m. y c coi l vinh hnh v thng thng c nhn khng c lm gim kho, tuy nhin ci gi ca chuyn i l qu t. Ti Hu, b Loan qua i ngy 10/2/1901 v hu sn sau khi sinh cu b th t: Nguyn Sinh Xin. B con hng xm vn nh cnh cu b Cung va i va khc qua cc nh xin sa nui em. Khun mt ti vui ca cu tr nn bun ri ri.ii Nghe tin v cht, ng Sc lp tc tr v Hu v mang cc con ra Hong Tr. Cu b Cung khi l mt hc tr nhanh tr v nh c kh nhiu ch Hn, tuy nhin b cu vn lo cu ham chi v gi cu hc mt ngi b con xa bn v: ng Vng Thc . Vng ni ting thi by gi v khng bao gi nh hc tr v thng chiu i cc hc tr ca mnh bng nhng cu chuyn nhng anh hng chng ngoi xm, trong c anh c ca ng, ngi tng chin u di ngn c Cn Vng. Sc quay li Hu sau vi thng, nhng cc con ng vn Hong Tr vi b ni. Thanh lc ny l mt c gi trng thnh, gip b ni vic ng ng. Ngoi vic nh, cu b Cung chy chi khp xm vi chng bn, cu c, th diu. Trong cc tr chi, bao gi cu cng l ngi kin tr nht. Cu thch nht l leo ln ni Chung, th tm nhn xung nhng cnh ng la, rng tre v dy Trng sn xanh m pha xa. Trn ni c n th Nguyn c Du, mt v tng chng qun Nguyn Mng. Cng trn ni ny, nm 1885, ng Vng Thc Mu, ngi m ng Sc thng mon men hc lm ngoi ca, pht c khi ngha trong phong tro Cn Vng. Ch c mt nt bun trong giai on ny ca cuc i Cung: em Xn cu cht lc mi 1 tui. Quay v Hu, Sc li i thi v ln ny ng Tin s nh, hay Ph Bng. Tin vui ny lm nc lng c hai lng Kim Lin v Hong Tr. Ln u tin t gia th k 17, khu vc ny mi c ngi cao nh vy. Kim Lin t nay c th coi mnh l "t vn vt". Cng nh ln trc Sc t chi nhng nghi l long trng, ng phn pht thc n cho ngi ngho. Tuy nhin ng chp nhn cn nh 3 gian v 2 so rung nh l qu tng ca lng Kim Lin. Gia nh ng chuyn v Kim Lin. Ph bng l mt hc v danh gi v thng mang li quyn lc cng nh tin bc. Tuy nhin Sc khng c mong mun tham gia vo quan trng trong cnh nc mt. Ly c l ang tang v, ng quyt nh li Kim Lin dy hc. ng cng ly tn mi l Nguyn Sinh Huy (sinh ra cho danh d)

11

www.langven.com

Khi cu b Cung 11 tui, bt u vo tui trng thnh. Theo thng l, b cu t tn cho cu l Nguyn Tt Thnh (Ngi s thnh cng). Cu c b gi n hc lp ca nh nho Vng Thc Qu, con ca Vng Thc Mu, ngi nhy xung h t t khi ri vo tay gic Php. Cng nh Sc, sau khi t, Qu t chi quan trng, lng dy hc, b mt tm cch lt ch b nhn Hu. Khc vi thng l, ng khng bt hc sinh hc thuc lng m tm cch cho cc em hiu c bn cht nhn o ca cc tc phm ca Khng T. Trc mi gi hc, ng li thp hng trc bn th cha ngay trn tng lp hc khc su tinh thn yu nc, chin u cho Vit nam c lp vo tm tr cc hc tr ca mnh. ng tic l chng bao lu sau lp hc b ng ca v Qu b lng theo qun khi ngha. Thnh theo hc mt thy gio khc, nhng khng chu ni kiu dy nhi s c l, cu quay v hc vi b. Cng nh bn mnh, Sc khng bao gi khuyn khch hc tr hc ch t lm quan, m hy tm cch cu gip ng loi. Thnh nhn c hc vn khng ch trn lp hc. Bc th rn hng xm tn l Din thng xuyn dy cu ngh v dn cu i sn chim. Nhng bui ti, cu thng cng bn b quy qun quanh bc nghe k chuyn. Din thng k v nhng anh hng dn tc nh L Li, Mai Thc Loan. ng cng say sa k v cuc chin u dng cm ca cc chin s trong phong tro Cn Vng, v cuc t st ca Vng Thc Mu, v s hy sinh ca Phan nh Phng. Thnh rt xc ng c bit rng nhiu b con ca cha cu cng chin u v hy sinh v chnh ngha. Tinh thn yu nc bt u thm su vo cu b. Thnh pht hin ra rng nhng quyn sch cu c ch ni v lch s Trung quc. Cu i b ra Vinh mua sch v lch s Vit nam, khng tin, cu nn li, hc thuc lng c th v k li cho cc bn b ca mnh. Cho n gi, Thnh cha c nhiu iu kin bit v ngi Php. Cu ch nhn thy h khi cn nh Hu, v vn thng ngc nhin t hi khng hiu sao quan qun li phi ci u trc ngi ngoi quc. Anh em cu cng hay ln la chi vi cc cng nhn Php ang xy dng cu Trng Tin. Thnh thong h a vi cu v cho ko. V nh Thnh hi m, ti sao nhng ngi Php cng li khc nhau? Ti qu nh Ngh An, cng trnh lm ng sang Lo lm bit bao thanh nin trong lng phi tr thnh thn tn ma di, hoc khng bao gi tr v. Con ng sang Lo, "con ng cht" lm cho s thiu thin cm ca Thnh vi ngi nc ngoi cng mnh m thm. Mt trong nhng ngi bn gn gi vi Nguyn Sinh Sc l nh yu nc ni ting Phan Bi Chu, qu cch Kim Lin ch vi cy s. Mc d b t ti v c hc kinh in t nh, i vi Chu s phn ca t nc quan trng hn l quan trng. Khi cn tr ng t tp nhng thanh nin cng ch hng, pht c khi ngha ti qu nh. Khi b gic Php n p, ng phi chy vo rng n nu. Nm 1900, Chu thi gii nguyn. Khng h c nh quan trng, ng bt u xy dng phong tro ti cc tnh min Trung. Trong khi i vn ng, Chu thng gh qua Kim Lin thm cc ng bn l Nguyn Sinh Sc v Vng Thc Qu. H thng tri chiu ngi ung ru, c cu Thnh phc v. Thnh rt n tng v phong cch lu lot, nh nhn ca Chu. Nh c c trc mt s tc phm ca Chu, Thnh rt knh trng lng yu nc v chia s s khinh b ca ng vi triu nh thi nt Huiii. Chu nghin cu cc tc phm ca nhng nh ci cch Trung Hoa nh Khang u V, Lng K Siu v tin tng rng Vit nam phi t b x hi truyn thng, tip thu cng ngh v cch t chc x hi ca cc nc phng Ty th mi c th tn ti c. Nhng Chu li tin rng ch c lp hc gi mi c th dn dt n nhng thay i y. ng cng

12

www.langven.com

mun mn mt s di sn truyn thng c th c c s ng h ca nhn dn. V th, khi thnh lp Hi Duy Tn nm 1904, ng mi hong thn Cng , mt thnh vin hong gia lm ch tch hi. Cng vi cc nh ci cch Trung hoa, Phan Bi Chu rt ngng m m hnh Nht bn. Hong Minh Tr t tp c cc tng lp u t trong x hi, thay i mt cch su sc x hi Nht bn. Chin thng ca Nht hong trc qun i Nga nm 1905 c coi nh l biu tng ca sc mnh chu trc qun xm lc chu u. Cui nm 1904, Phan Bi Chu i Nht v bt tay xy dng trng hc ti Yokohama o to nhng thanh nin Vit nam yu nc. l khi u ca phong tro ng Du. Khi quay v Vit nam, Chu n Kim Lin v ngh anh em Tt Thnh tham gia ng Du. Nhng Thnh t chi. Theo mt s ngi, cu cho rng da vo Nht nh Php chng khc g "ui h ca trc, a si vo ca sau". Mt s nh nghin cu li cho rng l quyt nh ca b cu. Trong bn t truyn ca mnh, HCM gii thch rng, ng mun sang Php "nm c b quyt thnh cng ca phng Ty ngay ti qu hng ca n"iv. Sau t lu, Thnh ngh b cho mnh i hc ting Php. ng Sc hi bn khon v ti thi , ch c nhng ngi chu lm tay sai cho Php mi hc ting Php. Nhng cui cng ng cng ng , c th do nh hng t cc tc phm ca nhng nh ci cch Trung hoa ang thuyt phc nh Thanh thay i. Mc d gn cht s nghip ca mnh vi nn gio dc truyn thng, Sc hiu rng cc con ng phi thch nghi vi nhng hin thc mi. ng cng thng hay nhc n li dy ca Nguyn Tri v vic phi hiu c k ch mi c th nh bi chng. H nm 1905, Thnh bt u hc ting Php vi mt ngi bn ca b ti Kim Lin. Thng 9, ng Sc xin cho c hai con mnh vo trng d b Php-Vit ti Vinh. Cc trng kiu ny ti cc tnh min Trung c thnh lp theo quyt nh ca ton quyn Dume, nhm li ko cc tr thc tr khi nn gio dc Khng t, chun b nhn s cho b my cai tr. Hai anh em Thnh ln u tin c hc ting v vn ho ca Php. Cc cu cn c hc ch quc ng do cc nh truyn gio sng lp vo th k 17 v ang c truyn b trong gii tr thc tin b. Thng 6, nm 1906, Sc quyt nh nhn chc phong ca triu nh v a c hai con trai vo Hu. Vn nh xa, h i b nhng c hai cu b ln nn cng vt v hn. Cc cu thng tra kho nhau v cc tn tui qua cc triu i phong kin Vit nam. v Thnh ph c nhiu thay i. Tng thnh ca kinh c vn soi bng xung b bc sng Hng, nhng c gi im tc di tha tht vn khn khon mi cho khch hng. Nhng nhng cn bo ln trong hai nm va qua li nhiu ngi nh nt ru phong hai bn sng. Nhng ngi nh trng kiu chu u ca cc c vn Php cng ang nhanh chng thay th nhng ca hng lp xp trong khu thng mi c. Ban u my cha con sng nh mt ngi bn, nhng ri h c phn mt cn phng nh trong tri lnh c cnh ca ng Ba bn b tng pha ng ca cm thnh. H sng n gin, thc c ch yu l c mui, vng, rau qu v go r tin. Nc ung c s dng t ging chung hoc t con knh chy ngang ca ng Ba. c s gip ca Cao Xun c, mt quan chc ca Hn Lm Vin gip ng t ln trc, Sc c phn lm thanh tra B L, theo di cc hc sinh ca Quc hc. y l mt chc quan nh so vi hc v ph bng ca ng. Cc bn ng u lm n tri huyn hoc cao hn. Chc chn l triu nh nghi ng vo s trung thnh ca Sc khi ng t chi lm quan.

13

www.langven.com

Thc t l Sc khng cm thy d chu phc v trong b my ang thi rung. ng thng chia s vi bn b s cp thit ca vic ci cch. Khng gii thch c quan im "trung qun i quc" trong hon cnh thc t, ng khuyn hc sinh t b con ng quan trng. Theo ng, tng lp quan li hin ti ch bit h hip nhn dn. D dng l gii c s tht vng ca Sc v h thng x hi lc . M hnh chnh quyn nho gio ph thuc rt nhiu vo s trong sch v o c ca tng lp quan li c tuyn chn qua thi c. H thng ch c hiu qu nu cc quan li p dng cc tiu chun o c nh phc v x hi, chnh trc v nhn t, c hun luyn t nh, trong vic thc thi quyn lc. Th nhng t cui th k 19, s bc nhc ca triu nh dn n s suy thoi ca cc th ch x hi. Uy tn ca Hong gim st nghim trng. Tng lp quan li li dng chc quyn lm giu. Rung cng b chim hu, nh giu li c min thu. Mt ting ni phn khng quan trng na vo thi im l Phan Chu Trinh - ngi ph bng cng nm vi Sc. Trinh sinh nm 1872 ti Qung Nam, l con t trong mt gia nh 3 anh em. B ng l quan v, cng tng tham gia thi c nhng khng thnh, theo Cn Vng v b ng i x t v b nghi lm phn. Trinh lm vic B L t nm 1903. ng c bit quan ngi v nn n hi l v bt ti ca cc vin chc ti nng thn. ng tng cng khai nu vn ny cho cc th sinh tham gia k thi nm 1904. Nm 1905, Trinh t chc, ng d kin tham kho kin vi cc nh nho khc trn ton quc v phng thc hnh ng trong tng lai. Trinh gp Chu ti Hng Kng v theo Chu sang Nht. Trinh tn thnh nhng c gng ca Chu trong vic o to cho th h mi nhng h bt ng trong vic s dng thnh vin ca hong gia cho phong tro. Trinh cng cho rng, tt hn ht l thuyt phc Php phi tin hnh nhng ci cch cn thit cho x hi Vit nam. Thng 8 nm 1906, Trinh cng b bc th cho ton quyn Paul Beau ch ra tnh hnh nguy kch ti Vit nam. Trong bc th, Trinh nh gi cao nhng thay i m Php mang n cho Vit nam trong lnh vc giao thng v lin lc. Nhng ng phn i vic duy tr mt triu nh b nhn thi nt, phn i s coi thng v khinh b ngi Vit dn n s cm th trong dn chng. Trinh ku gi ton quyn Php tin hnh ngay nhng ci cch x hi theo cc nh ch dn ch phng Ty. Nhn dn Vit nam s i i bit n.vi Bc th ca Trinh gy chn ng ln trong tng lp tr thc Vit nam, y cao s mu thun vi chnh quyn. Ch thc dn ca Php, di chiu bi "khai ho vn minh", bc lt cc ti nguyn thin nhin v p t li sng phng Ty, to nn s cm th trong tt c cc tng lp x hi Vit nam lc . Tr thc cm hn trc cc cuc tn cng vo cc nh ch v chun mc nho gio. Nng dn rn xit di cc loi thu kho nng n, nht l thu ru, cm nng dn chng ruu go v phi mua cc loi ru vang Php t tin cho nhng ngy l tt. Cng nhn cc n in cao su phi di nng dm ma v thng l b xc ni t khch qu ngi. Cng nhn nh my v th m cng chng hn g, lng thp, lm ngoi gi v iu kin sng th di y x hi. Trinh khng phi l ngi duy nht tm kim cu tr li cho s tn vong ca t nc phng Ty. u nm 1907, mt nhm cc tr trc yu nc lp ra Trng H ni t do, hay cn gi l ng Kinh Ngha Thc, theo m hnh Hc vin ca nh ci cch Nht bn Fukuzawa Yukichi. Mc tiu ca trng l tuyn truyn cc t tng tin b ca Trung hoa v phng Ty vo tng lp thanh nin Vit nam. n gia h, trng m c 40 lp vi hn 1000 sinh vin. Phan Bi Chu khi vn ang Nht bn, tip tc tuyn sinh cho chng trnh o to ca mnh v gi cc bi th y nhit huyt v nc.

14

www.langven.com

Mt trong nhng bi th hay nht l "Vit nam Vong quc S", hay Lch s ca mt Vit nam mt nc. ng bun, bi th li c vit bng ch Hn. c mt thi gian, chnh quyn Php nghi ng mc ch gio dc ca ng Kinh Ngha Thc v ra lnh ng ca vo thng 12. Nhng ngi Php khng th ngn c cc cuc tho lun v s tn vong ca dn tc trn khp t nc. Ti Quc T Gim, Hu, Nguyn Sinh Sc dy cc hc sinh: lm quan ca mt x hi n l cn t hn l n l. Nhng ng khng tm c li gii. Sau ny, HCM nh li cha ng thng nga mt t hi: i v u, Anh, Nht hay M? Sau khi quay li Hu, theo li khuyn ca Cao Xun c, Sc gi hai con mnh vo trng ng Ba nm trong h thng gio dc Vit Php mi. Trng nm ngay trc cng ng Ba ca thnh Ni, trn khun vin c ca ch ng Ba sau khi ch c chuyn i ch khc vo nm 1899, c 4 phng hc v vn phng. Cc nm u, hc sinh c dy bng 3 th ting: Php, Hn, Vit. Ln nm trn, ting Hn b hn ch. Khng phi ai cng ng tnh, nhng Thnh t ra hi lng. Ngay t khi Vinh, thy gio dy ting Php ca cu dy: "mun nh Php phi hiu Php, mun hiu Php phi bit ting Php". Ban u, Thnh hi b lp d vi i guc mc, tc di v b qun o nu sng, trong lc cc bn cu hoc khn ng, o di hoc ng phc kiu phng Ty. Nhng cu ho nhp nhanh. Cu hc ct lc v trong mt nm hon thnh chng trnh hai nm hc. Ma thu nm 1907. hai anh em Thnh thi u vo Quc hc Hu, trng cao nht trong h thng gio dc Php Vit. Trng c thnh lp vo nm 1896 theo ch d ca vua Thnh Thi, nhng t di s iu khin ca Thng s Php. Trng c 7 bc, 4 lp bc tiu hc v 3 lp bc trung hc, chng trnh tp trung vo ting Php v vn ho. Triu nh mun dn dn thay th Quc T Gim o to tng lp cai tr mi. V th dn a phng thng gi l: "Trng thin ng". Tuy nhin iu kin sng v hc tp kh c th gi l "thin ng". Nh chnh vn l mt tri lnh, mi lp r, nay tr nn dt nt v xiu vo. Xung quanh c mt s tp lu tre. Cng trng c xy theo kiu mi Trung hoa hai tng hng ra i l Jules Ferry. Thnh phn hc sinh kh a dng. Mt s theo kiu t hc, c hc bng nh Thnh. S khc con nh giu c xe a n. Cng nh cc trng khc, thy gio rt nghim khc, khng chn ch khi dng roi vt. Hiu trng u tin ca trng l ng Nordemann, ly v Vit nam v ni c ting Vit. Hiu trng tip theo l ng Logiou, tng l lnh l dng. Bn b nh li Thnh thng ngi cui lp, t khi n nhng g xy ra trong lp. Nhng cu ni ting vi nhiu cu hi i khi c tnh khiu khch, nht l nhng cu hi v ngha ca nhng tc phm ca cc nh trit hc nh sng Php. Cu rt gii ngoi ng v c cc thy c qu. Mt trong nhng thy gio c nhiu nh hng vi Thnh l L Vn Min, tt nghip trng M thut Paris. Tuy thng xuyn kch ch thc dn, Min c mt kin thc su rng v vn ho Php. ng dy cc hc sinh v nhng ngi Php tt hn nc Php, thi vo tm hn cc em mt thnh ph Paris v i vi cc bo tng v th vin. Tuy hc rt gii, nhng ging ni v iu b nh qu ca Thnh thng b cc bn tru chc. Mt ln, khng gi c bnh tnh cu thi cho mt k tru chc mt qu. Thy gio khuyn cu, tt ht l hy dn sc vo vic tm hiu nhng vn th gii. Qu vy, Thnh quan tm nhiu n chnh tr. Sau gi hc, cu thng t tp ngoi b sng, ch i nhng tin tc ca Phan Bi Chu, cng nhau c th: " t ca", bi th v mt chu t do khi ch n l da trng.

15

www.langven.com

Mt ng lc thc y lng yu nc ca Thnh trng l thy Hong Thng. Thng thng dy hc sinh: mt nc nghim trng hn mt nh, mt nc l mt tt c. Thnh thng n nh thy c sch. Mt s nh nghin cu cn cho rng Thng cho Thnh tip xc vi mt s nhm khi ngha. Cui nm 1907, tnh hnh ngy cng tr nn cng thng. Vua Thnh Thi ln ngi t nm 1889 buc phi thoi v v b nghi ng c lin quan n qun ni lon chng Php. Tuy nhin v vua k v 8-tui cng c t tng chng Php hn. Theo gng Hong Minh tr Nht bn, ng ly hiu l Duy Tn, nhm mc ch mang li cch tn cho t nc. Tuy nhin i a s cc tng lp tin b Vit nam cho rng qu mun c th hy vng g triu nh phong kin. Nguyn Quyn trng H ni T do vit mt bi th ku gi ng bo ct b mi tc di bi t, nh mt c ch on tuyt vi qu kh phong kin. Thnh v cc bn thng i ct tc rong, va i va ht: Tay lc, tay ko, Ct! Ct! Ct i s ngu dt, ct i s tr tr, Ct! Ct! T u nm 1908, s bt bnh bt u lan rng trong nng dn. Gia thng Ba, m ng nng dn t tp ti ph tri huyn ti Qung Nam v tin v Hi An. H i min cc loi su cao thu nng, v c s ng h rng ri ca cc tng lp tr thc. Phong tro bt u lan rng ra cc tnh duyn hi min Trung v c du hiu bo lc. Triu nh em qun n p bt b, sau khi cc nng dn biu tnh chim mt s cng s, giam gi mt s quan li. i khi on biu tnh bt v ct trc nhng ngi qua ng. Ngi Php gi y l "Cuc ni dy tc ngn" n cui ma xun, nhng ln sng ni dy di n chn thnh Hu. Trong tun u thng Nm, dn lng Cng Lng biu tnh chng thu. Vin quan n x l b bt tri cho vo ci, ch n cng Thng s Php. Ngy 9/5, khi on biu tnh i qua ch cc sinh vin, Thnh bt ng ku gi hai ngi bn ca mnh tham gia lm phin dch cho cc nng dn. Cu lt nga chic m nan, bo hiu vt b "status quo" ca mnh. Trc sc p ca on biu tnh, Thng s Lavecque phi tip on i biu nng dn c cu hc sinh Nguyn Tt Thnh lm phin dch. Cuc m phn tht bi, k c sau khi vua Duy Tn can thip. Qun i Php x sng ln cu Trng Tin lm hng trm ngi cht v b thng. m Thnh phi i trn. Cc bn cu chng ai c th ng rng, sng hm sau, khi ting chung bo hiu gi hc va dt, cu li xut hin, ngi ng vo v tr ca mnh. Nhng cng khng c lu. ng 9:00, mt s quan cnh st Php xut hin v sau khi nhn ra Thnh, yu cu ban gim hiu ui ngay k phn nghch ra khi trng. Trong nhng tun tip theo, tnh hnh tip tc phc tp. Cui thng su, nhng ngi theo Phan Bi Chu tin hnh cuc u c cc s quan Php ti H ni sau khi ngha cp chnh quyn. Tuy nhin do c k phn bi, cuc binh bin bt thnh. Qun Php n p d man, 13 ngi b x t, nhiu ngi b lu y. Ht hong, triu nh h lnh bt tt c cc tr thc yu nc. Phan Chu Trinh cng b bt v b a v Hu x. Nh c Thng s Php can thip, Trinh thot cht nhng b y i Cn o. T nm 1911, Trinh sng lu vong ti Php. Do hnh ng ca hai cu con trai, Sc b khin trch v b a v lm tri huyn Bnh Kh, Bnh nh. y l mt vng khng phi l qu heo ht, nhng l ni xut pht ca khi ngha Ty Sn chng li nh Nguyn. Bi th triu nh thng a nhng vin quan li khng va v . Anh trai Thnh l Khim cng b theo di, n nm 1914 th

16

www.langven.com

b x v ti mu phn. Nh chc trch cn tra hi c ch gi Thnh Kim Lin v nghi ng v ti cha chp 1 s phn t mu phn. Sau khi b ui khi trng, Thnh mt tch my thng. C tin n l anh i xin vic mt s ni nhng u khng c nhn. Nhng chc chn l anh khng quay li qu v b theo di. Sau , Thnh quyt nh i b vo pha Nam trnh s theo di ca triu nh. Cng c th vo thi im anh quyt nh xut dng tm ng cu nc ti phng Ty. i im thun tin nht vo thi im ch c th l cng Si gn. Thng 7/1909 Thnh dng li ti Bnh Kh gp cha mnh. Cuc gp g khng my vui v vi anh v ng Sc ang trm ut, sut ngy ung ru. Sc mng nhic v cho cu con trai my gy. Sau Thnh n Quy Nhn nh nh mt ngi bn ca cha mnh l Phm Ngc Th. Theo li khuyn ca Th, Thnh m n thi vo chn gio vin ca mt trng hc a phng di tn l Nguyn Sinh Cung. Ch tch hi ng thi vn l gio vin c ca cu ti trng ng Ba nn rt qu cu. Tuy nhin khng hiu sao chnh quyn tnh bit c thnh tch bt ho ca Thnh v tn anh b a ra khi danh sch d thi. vii Khng tht vng, Thnh i tip n Phan Rang gp Trng Gia M, ng nghip ca cha cu Hu v cng l bn ca Phan Chu Trinh. Ch nh thuyt phc Thnh chm li chuyn xut ngoi ca mnh v xin cho anh mt chn dy hc trng Dc Thanh (Phan Thit). V cn tin, Thnh chp nhn. Trc khi n Phan Thit, anh phi chng kin mt cnh tng au lng khi cc s quan Php ci ha h bt cc cng nhn cng Vit nam phi nhy xung nc trong ging t. Nhiu ngi cht. Trng Dc Thanh c cc nh yu nc a phng thnh lp theo m hnh trng T do H Ni. Ngi nh l s hu ca mt nh th bn x, nm b nam sng Phan Thit. Trng do hai ngi con ca nh th iu hnh. Cng trng k r khu hiu: "on tuyt vi c h, em ti vn minh". Ngn ng chnh thc l quc ng, mt s mn c dy bng ting Php v ting Hn. Thnh n Phan Thit ngay trc Tt nguyn n nm 1910, v nhn trch nhim dy ting Hn v quc ng. Anh cn kim lun chn dy v. Theo tr nh ca cc hc vin, thy gio Thnh rt c ngng m. Mc b b ba trng, i guc mc, Thnh dy theo phong cch ca Socrat khuyn khch cc hc sinh a ra nhng tng ca ring mnh. Thnh cng cc hc sinh thm quan cc vng ph cn, ln rng, xung bin. Khung cnh kh in vin ngoi vic mt xng nc mm kh gn vi nhng hng v c bit lm cho hc sinh kh tp trung. Chng trnh ging dy ti Dc Thanh mang ni dung yu nc kh r rng. Thnh thng m u bi ging ca mnh bng bi th t trng T do H Ni i, thng c thu ni kh au Dn ta mang xing xch, ho mn trong tai ng Bi th ch tranh ci khng bao gi l mc tiu ginh c lp m l bng cch no. Cc thy gio trong trng chia lm 2 phe. Mt bn ng h Phan Chu Trinh vi ng li ci cch, bn kia ng h Phan Bi Chu vi ch trng dng v lc v da vo Nht bn. Thnh khng chn phe, cu bit rng cu phi hiu tn cng tnh th trc khi quyt nh. u nm 1911, trc khi nm hc kt thc, Thnh bin mt. Nguyn nhn chnh xc v s ra i ca Thnh khng r rng, nhng c th c lin quan n tin cha cu chuyn vo Cochin China. Trc , u nm 1910, Sc b triu hi khi Bnh Kh. Trong thi gian lm tri huyn , ng ni ting l ng h ngi ngho, tha cho cc nng dn tham gia biu tnh, khoan dung vi nhng ti hnh s lt vt. ng cho rng l bch mt thi gian

17

www.langven.com

vo nhng vic khi nc mt. Ngc li ng rt cng rn vi bn nh giu v c th lc. Sau khi tn 100 roi vo mng mt nhn vt th lc trong vng v sau tn ny ln ra cht, Sc b gi v Hu, h 4 bc, pht nh roi v cch chc. Theo li bn b, Sc cng chng bun. ng ni: "nc mt, liu c th c nh c khng?" u nm 1911, ng xin php chnh quyn Php c n Cochin China nhng b t chi. H s ca cnh st Php vit: "Nguyn Sinh Sc... b nghi ng l ng lo vi Phan Chu Trinh v Phan Bi Chu. Con trai y, ang hc Hu bng nhin mt tch, nghi rng ang Cochin China. Sc chc mun gp con v hi kin vi Trinh."viii Nhng Sc cng chng i c cp php, ngy 26/2/1911, ng ti Tourane ( nng) v ln tu i Si gn. n ni, ng tm c mt chn dy ting Hn v bn thuc Nam kim sng. Liu Thnh c bit c tt c thng tin v cha cu v ri Phan Thit i tm cha? Mt ngi bn ca Thnh Dc Thanh cho bit l cu chia s vi anh ta l s cng n tt vi cha. Hay cu bit mnh b theo di v quyt nh ln trn? Ngay sau khi Thnh i, mt vin chc Php c n trng tm hiu tung tch cu. Thnh i ch li mt mnh giy nh, nh cc bn tr li sch cho th vin. Chng bao lu sau, trng Dc Thanh cng b ng ca. Si gn l min t hon ton mi l vi cu thanh nin Nguyn Tt Thnh. Mt thi ch l thnh ph nh trn b sng Si gn, thnh ph ln rt nhanh v vt c c H Ni vi dn s ln ti hng trm ngn. S ln mnh ca Si gn ch yu da trn lnh vc kinh t. y hnh thnh c mt lp thng nhn ngi u, Vit v ngi Hoa nh c trn khu vc ny t th k trc. Lnh vc lm n ch yu l khai thc cc n in cao su dc bin gii Campuchia (cy cao su c a vo Vit nam t Brazil vo cui th k 19) v canh tc la trn nhng cnh ng rng ln ng bng Nam B. Trong 25 nm u ca th k 20, Nam B ng th ba trn th gii v xut khu go. Ban u Thnh sng trong mt va la c. Ch va la l L Vn tix cn c xng sn xut chiu ci v c quan h vi cc thnh vin ca trng Dc Thanh. Thnh tm c cha, lc ang tm trong mt nh kho c. Qua cc mi quen bit ca Dc Thanh, Thnh tm c mt ngi nh ph Chu Vn Lim gn cng Si gn. c cha khuyn khch, Thnh bt u chun b cho chuyn i ca mnh. Vo thng Ba, cu ng k tham gia mt lp th mc v st, chc l kim tin cho chuyn i. Sau khi c bit phi mt ba nm mi c th thnh ngh kim tin, Thnh b hc, i bn bo cng vi mt ngi bn t Kim Lin, tn l Hong. Ch ca Thnh gn bn Nh Rng ni cc con tu xuyn i dng thng xuyn lui ti. Thnh quyt nh tm vic lm trn mt trong nhng con tu ra nc ngoi. Thi ch c hai hng tu hot ng ti cng Si gn l Messageries Maritimes v Chargeurs Reunis. Ch c hng Reunis cn tuyn ngi a phng cho mt s v tr ph bp v bi bn. Thng qua mt ngi bn Hi phng ang lm trong hng, Thnh c c cuc hn phng vn vi thuyn trng tu c Latouche Treville va n t Tourane. Ngy 2/6, mt anh thanh nin tn l Ba xut hin cu tu. Thuyn trng Louis Eduard Maisen e ngi nhn khun mt thng minh nhng thn hnh kh mnh khnh ca anh. Ba qu quyt l vic g anh cng lm c v thuyt phc c Maisen cho mt chn ph bp. Ngy hm sau, anh bt tay ngay vo cng vic ra bt, git qun o, lau sn, nht rau v t l. Ngy 5/6, " c LT" h ci ri sng Si gn ra bin Nam Trung Hoa, thng tin ti Singapore lc ang thuc Anh.

18

www.langven.com

Ti sao Nguyn Tt Thnh li quyt nh ri t nc? Trong bnh lun gi nh bo xvit Ossip Mandelstam nhiu nm sau, HCM vit "Khi ti 13 tui, ln u tin ti nghe thy nhng t T do, Bnh ng, Bc i. Lc ti ngh mi ngi da trng u l ngi Php. V v ngi Php vit ra nhng t , ti mun lm quen vi nn vn minh Php c th hiu c ngha ng sau nhng t ". Mun hn, HCM cng tr li tng t cho cu hi ca phng vin M Anna Luise Strong: "Nhn dn Vit nam, bao gm c cha ti, thng xuyn t t cu hi, ai s gip chng ta ci b ch thng tr ca Php. Nhiu ngi ni Nht bn, c ngi ni Anh, li c ngi ni M. Ti thy ti phi ra nc ngoi. Sau khi tm hiu h sng nh th no, ti s tr v gip ng bo ti" Cc nh vit s H ni cng thng nhc n nhng hi c ca HCM v vic ri t nc nh mt s mnh cu nc. Cng nn nh rng HCM hay c khuynh hng kch ho nhng s kin trong i mnh cho nhng mc ch khc. Tuy nhin, khng nghi ng g, khi ri Si gn thng 6 nm 1911, cu thanh nin Nguyn Tt Thnh hon ton nhn thc c nhng bt cng m t nc mnh ang phi gnh chu v trong nc khng c li gii. Bit u, anh c th tm kim c nhng li gii nc ngoi.

19

www.langven.com

Con nga hoang


Mc d khng c nhng ghi chp chnh xc v cc hot ng ca Thnh sau khi ri Vit nam, nhng bng chng thu thp c cho php d on rng phn ln thi gian ca Thnh dnh cho vic lang thang trn bin v i qua khp 5 chu. Vo thi , ch thc dn chu u thuc a ha hu nh c th gii. Trn cc bn cng , Phi, M la tinh, nhng ngi dn bn x xun xoe tho mn nhu cu ca cc ng ch da trng. Trong cc tc phm sau ny, HCM miu t s tn bo ca cc ng ch v s khn cng ca dn lao ng mt cch ht sc n tng. C th phn ln cc quan im cch mng ca HCM c hnh thnh trong giai on ny. Tu LT l mt tu nh i vi cc tu vt i dng, di khong 400 fut v c trng ti nh hn 6000 tn. V th cuc sng ca Thnh trn tu ht sc vt v. Tuy nhin anh vn nhn i mt cch hm hnh: "nhn vt ca chng ta va hut so va chi toa lt v rc". Mt trong nhng i th chnh tr ca HCM sau ny, ng Bi Quang Chiu tnh c gp Thnh trong chuyn i. ng ly lm kinh ngc sao mt ngi thng minh nh Thnh li chp nhn mt th lao ng kh sai nh vy. Thnh ch ci v ni, anh cn i n Php i sa li bn n cho cha.x LT cp bn Marseilles ngy 6 thng by nm 1911 sau khi qua Singapore, Colombo v Port Said. Thnh nhn c nhng ng lng u tin khong 10 frances. Chng ch cho vi ngy trn b, nhng Thnh c th dng bc ung cafe trn ng Cannebiere, c gi bng "Ngi". Thnh ngc nhin kt lun: "Ngi Php Php tt hn v lch s hn ngi Php ng dng". Sau khi tm hiu cc hang cng, ng hm, gp g cc loi bm y, Thnh t hi, ti sao ngi Php li khng khai ho vn mnh cho ng bo chnh quc trc. Thnh quay li tu trc khi n nh neo v n Le Havre ngy 15 thng 7. Sau LT giong bum i Dunkirk, ri quay v Marseilles v neo n gia thng 9. T , Thnh vit mt bc th gi thng cho tng thng Php. Qu l mt s kin gy t m, v ng in ton vn bc th y:
Marseilles

15 thng 9 nm 1911
Tha ngI Tng thng! Ti rt rt ly lm vinh d c nh ngi mt vic nh c th c vo hc ti trng Thuc a nh mt sinh vin thc tp.

Hin ti, kim sng, ti ang phi lm vic ti hng Chargeurs Runis (tu c LT). Ti ang b b ri v rt mun c c mt nn gio dc y . Ti mun tr thnh c ch cho nc Php v vn cc ng bo ca ti, v gip h c th c hng nhng thnh qu ca gio dc.
Ti sinh ti tnh Nghan thuc Annam

V cng bit n Ngi Tng thng ra tay cu gip


Nguyn Tt Thnh

Sinh nm 1892 Con ng Nguyn Sinh Huy (Tin s)


Sinh vin Php ng v Hn ng

20

www.langven.com

Trng Thuc a c thnh lp nm 1885 nhm mc ch o to nhn vin cho b my cai tr ca Php ti thuc a, c khong 20 hc bng cho cc sinh vin t ng Dng. Mt s nh nghin cu t ra ngc nhin v quyt nh xin hc ca Thnh, h cho rng c th lc Thnh t b gic mng i quc eo ui con ng cng chc. Tuy nhin, thc ra quyt nh ny chng c g khc vi vic gia nhp Quc hc Hu. R rng l Thnh cha quyt nh c mnh s phi chn con ng no cu nc. V iu c ch nht by gi l tip tc s nghip hc hnh. Trong bc th vit cho ch cu ma h nm 1911, Thnh cng ni vi ch l s i hc ti Php khong 5-6 nm. Cng c th y ch l mt ng tc qua ngi p mt, m sau ny HCM cng nhiu ln s dng, ngu trang cho ch thc ca mnh nhm t c mc ch cui cng.xi T Marseilles, tu LT v Vit nam v cp bn Si gn vo khong gia thng 10. Thnh ri tu v tm cch gp cha. T khi mt vic, Sc lang thang bn thuc nam v dy hc trong khp Nam b. Thm ch c ln cn b bt v say ru. Mc d rt c th trong khong thi gian , ng ang loang quanh Si gn, nhng khng c bng chng l hai cha con gp nhau. Ngy 31/10/1911, Thnh vit mt l th cho Ton quyn Php ti Annam, gii thch v vic cha con chia cch 2 nm v nh chuyn cho cha mt khon tin nh nhng khng c tr li.xii Quay tr li Marseilles, Thnh nhn c tin l n xin hc ca mnh b t chi. Nh trng ch nhn nhng hc sinh c ton quyn ng Dng gii thiu. Khi tu c a ln b sa cha ti Le Havre, Thnh quyt nh li. Anh xin vo lm vn cho mt ch tu Sainte-Addresse, mt khu ngh mt ni ting nh nhng bc tranh m Monet v ti y. Hng ngy, lc rnh ri anh lang thang trong th vin ca ng ch hoc luyn ting Php vi con gi ng ch. C th l Thnh i Paris gp Phan Chu Trinh trong thi gian ny. (Theo mt s ngun tin, ng Sc vit cho Thnh mt th gii thiu cho Trinh khi cu ri Vit nam). Nu h gp nhau, chc chn ch si ni nht l cuc cch mng dn quyn ca Trn Dn Tin lt triu nh nh Thanh thnh lp mt nc cng ho kiu phng Ty. Thnh c quan h rt tt vi ch nh, v chnh ng ny gii thiu cu cho mt con tu i chu Phi cng ca hng Chargeurs Reunis. Mc d nhiu ngi ngn cn, Thnh vn quyt ch ra i. Anh n mt lot cc nc -Phi, bao gm Algeria, Tunisia, Morroco, India, Indochina, Saudi Arabia, Senegal, Sudan, Dahomey v Madagascar. Anh b m hoc bi nhng iu nghe c, hc c. Nhng cnh tng kinh hong ca ch thuc a cng gy cho anh nhng xc ng su sc. i vi bn thc dn, tnh mng nhng ngi dn thuc a khng ng 1 ng xu. Trong nhng nm , Thnh n nhiu hi cng trn Ty bn cu. Sau ny, HCM k li cho nhng ngi bn Cuba ca mnh rng ng n Rio v Buenos Aires. Con tu ca anh cng gh qua b ng nc M, v Thnh chn NewYork lm ni dng chn ca mnh. Anh ri tu v quyt nh tm vic li nc M. Giai on ny l mt trong nhng giai on m m nht trong cuc i HCM. Theo li ng v mt s ngi quen bit khc, anh lm y t cho mt gia nh giu c NY vi mc lng trn tri l $40/thng. Ngoi gi lm vic, Thnh lang thang vi bn trong khu China town, nga c ngm nhng to nh chc tri NewYork, tham d cc cuc hp ca hi da en Harlem, v ngc nhin khi thy php lut cng nhn s bnh ng ca nhng k nhp c chu . Sau ny, mt on i biu cc nh hot ng ho bnh M hi HCM: ti sao ng li n nc M? HCM tr li, ng ngh l nc

21

www.langven.com

M l biu tng chng ch ngha thc dn chu u v s gip Vit nam ginh c lp. Nhng ng nhm. HCM cn ni l ng tng sng Boston v lm bnh ngt cho khch sn Parker House. ng cng i thm mt s bang min Nam chng kin cnh bn 3K hnh hnh ngi da en m sau ny ng miu t rt sng ng trong mt truyn ngn vit khi ang Nga nhng nm 1920. Rt tic l ch c t bng chng r rng v vic HCM tng nc M. Mt l bc th k tn l Paul Tt Thnh gi cho ton quyn Php xin phc hi cho cha anh. Bc th ng du NY ngy 15/12/1912. Th hai l tm bu thip gi Phan Chu Trinh t Boston, k rng anh ang ph bp ti khch sn Parker Housexiii HCM ni vi mt nh bo M, b Anna Louise Strong rng qung thi gian M nh hng rt t n quan im chnh tr ca ng v lc ng cn qu tr. Nhiu kh nng l HCM ri M vo nm 1913. Sau chng dng chn Le Harve, anh n Anh hc ting Anh. Trong mt bc th gi Phan Chu Trinh, anh ni rng London bn thng ri hc ting Anh v giao lu vi ngi nc ngoi. Bc th chc phi c vit trc khi n ra i chin th gii I, thng 8 nm 1914, v Thnh cn hi PCT s i ngh h u. Bc th th hai cho PCT, Thnh bnh lun v s khi u ca chin tranh. Anh cho rng nhng k dy vo s phi lnh , anh ch i nhng s thay i ln chu v hy vng chin tranh s lm sp h thng thuc a ca Php. Trong hi k ca mnh HCM tha nhn nhng cng vic rt cc nhc ca ng Anh nh qut tuyt v t l. Mt vi ngi quen khi gp Thnh Php nhn thy bn tay ca anh b ci lnh lm cho cong queo. Cng may l sau anh tm c mt chn ph bp trong khch sn Drayton Court ri chuyn n Carton gip vic cho u bp ni ting Auguste Escoffier v ng t chi c hi tr thnh u bp. Ngoi vic lang thang Hayden Park vi cy bt ch v quyn sch hc ting Anh, Thnh cn tham gia vo cc hot ng chnh tr ca Hi cng nhn hi ngoi, tham gia vo cc cuc biu tnh i c lp ca ngi Ailen. C th l trong thi gian ny Thnh ln u tin lm quen vi cc tc phm ca Karl Max. Anh vn khng qun ni au mt nc. Trong mt bc th gi PCT, Thnh vit nhng cu th: ng u vi tri t Thi thc bi ch Ngi anh hng phi chin u cho ng bo C mt iu Thnh khng bit l cc bc th ca anh gi cho PCT u ri vo tay mt thm Php. Trong khi khm xt cn h ca PCT, chng pht hin ra nhng bc th k tn N. Tt Thnh gi t s 8, Stephen Street, Tottenham Court Road, London. Trong mt bc th, ngi thanh nin ny cn th tht l s tip tc s nghip ca PCT. Cnh st Php nh cc ng nghip Anh tm kim nhng chng thy ai a ch . Cnh st Anh lc khp London c 2 sinh vin Vit nam tn l Thnh, trong c mt Nguyn Tt Thnh, nhng h chng c dnh lu g n chnh tr. Khng c nhiu ti liu minh chng cho hot ng ca HCM Anh. Mt s nh s hc thm ch nghi ng ng Anh. H cho rng ng ba ra giai on c c tm o xut thn v sn. iu ny hi v l v HCM chng bao gi ph nhn ngun gc nh nho ca mnh.xiv Tuy nhin c nhiu chng c khng nh c HCM London.xv Thi im chnh xc Thnh quay v Php cng gy nhiu tranh ci. t nht l chnh quyn Php cng khng bit g v chuyn ny cho n khi c mt s kin lm cho Thnh tr thnh ngi Vit nam yu nc ni ting nht t nc mnh. HCM vit rng, ng quay v Php khi chin tranh cn ang xy ra. Mt s ngi quen c ca ng Pari cho

22

www.langven.com

rng ng n Php nm 1917 hoc 1918. Vin mt v c phn cng theo di ng vo nm 1919 bo co rng HCM Php t lu. Nhiu ngun cho rng l khong thng 12/1917. L do Thnh v Php c th d hiu. Sau chin tranh, s ngi Vit nam ti Php tng ln gp bi so vi trc . Hng ngn ngi Vit nam lm vic ti cc cng xng, tham gia qun i so vi khng n 100 ngi trc chin tranh. Qua mi quan h sn c vi Phan Chu Trinh v Phan Vn Trng, Thnh c th thm nhp vo cng ng chnh tr Vit nam hi ngoi nhm mu cu nc. Trinh ang c coi l lnh t ca phong tro, nhng sau khi b bt v nghi ng phn bi hi u chin tranh, Trinh tr nn rt thn trng. Sau khi v Paris, Thnh nhanh chng tham gia vo cc hot ng kch ng cng nhn Vit nam trong bi cnh cc cuc chng i Php ngy mt nhiu do s ko di khc lit ca chin tranh. Cng cha r, lm th no Thnh c th tham gia vo cc hot ng . C th vi t cch ca Hi cng nhn hi ngoi? Cng c th l quan h trc tip vi cc nh hot ng cnh t. Mt nh hot ng cch mng, Boris Souvarine, sau ny tr thnh s gia nh li tng gp Thnh ngay sau khi anh t London tr v. ng cho rng l vo khong nm 1917. Thnh thu 1 cn h d dy ti Montmartre v tham gia sinh hot vi chi b ng X hi Php ti . Souvarine gii thiu Thnh vi Leo Poldes, ngi sng lp cu lc b Faubourg. Cc bui ni chuyn din ra thng xuyn v tt c cc ch t chnh tr ti nhng iu huyn b. Souvarine nh li l Thnh rt bn ln, thm ch khm nm, nhng ho nh v ham hc. Mi ngi cn gi anh l Ngi cm Montmartre.xvi Leo Poldes l ngi rn luyn tnh nht nht ca Thnh bng cch bt anh pht biu trc c to. Trong bi pht biu u tin ca mnh miu t s thng kh ca nhn dn thuc a, Thnh thm ch cn ni lp. Khng my ngi trong c to hiu, nhng h thng cm vi ch v Thnh c hoan h nhit lit. Sau Thnh c mi pht biu thng xuyn Trong cuc tr li phng vn nh vn M Stanley Karnow, Leo nhn xt v Thnh trong thi gian anh tham gia cu lc b Faubourg: c hi hng ca Chapline, hi hc nhng bun, vous savez. xvii Leo c bit c n tng v i mt sng v lng ham m hc hi ca Thnh. Anh vt qua c ni s hi phi pht biu trc cng chng v tch cc tham gia vo cc cuc tranh lun. Qua Thnh quen bit nhng nhn vt ni ting trong gii tr thc cch mng Php: nh vn x hi Paul Louis, nh qun s Jacque Doriot, tiu thuyt gia Henri Barbeusse vi nhng tc phm miu t s cng cc ca binh lnh trn mt trn. gn 30 tui, v hu nh kinh nghim ngh nghip ch loanh quanh my vic ph bp hoc dy hc, li khng c giy php lm vic Thnh khng th xin c vic n nh. Anh phi lm vic t bn mn n Vit nam, k bng hiu, dy ch Hn, lm nn... Cui cng anh kim c mt chn t mu nh en trng trong mt hiu nh ca Phan Chu Trinh. Vo nhng thi gian ri Thnh hay ngi l trong th vin v c cc tc phm ca Secxpia, Tolxtoi, L Tn, Hugo, Zola, Dickens. Gia ti ca anh ch c ci va li v thng xuyn chuyn ch trong nhng nh tr cht hp ca khu cng nhn Parisxviii Th ca nc Php cui chin tranh vn tham vng tr thnh trung tm chnh tr v vn ho ca th gii phng Ty. Rt nhiu nhng nh t tng li lc ca th k 19 sng Paris. Khng kh cch mng cng sc si trong giai on cui chin tranh, khi s tn bo ca cuc chin thm du vo phong tro chng ch ngha t bn.

23

www.langven.com

Vit nam chim s lng ln nht trong cng ng hi ngoi ti Paris thi im : khong 50000 ngi, trong c hng trm con em tr thc. Trong bu khng kh b chnh tr ho cao , lp sinh vin ny hon ton chn mui cho nhng hot ng chnh tr hng ti c lp dn tc. Rt tic l chng c g xy ra c. Trong gii c nh hng, mt s mun mc c vi Php cho thm quyn t ch i ly vic tham gia bo v mu quc trong chin tranh, mt s th li b mt i m vi c hy vng Php thua trn. Theo cnh st Php, Phan Chu Trinh v bn ng l Phan Vn Trng th c hai phng n ny. (Phan Vn Trng sinh nm 1878 ti H ng, hc lut v tr thnh cng dn Php nm 1910). C hai thnh lp Hi ng thn i trc khi chin tranh xy ra, nhng ch thu thp c khong 20 chc thnh vin. Trinh, c coi l nh tng, t ra rt t c kh nng t chc. Tuy nhin, do c tin n v vic h ang d kin lt chnh quyn ti ng dng, c hai b tm giam ngay sau khi chin tranh n ra. Chnh v l do m nhng bc th Thnh gi cho Trinh u ri vo tay cnh st Php. Sau khi c tha, Trng v Trinh khng dm ngh n chuyn thch thc ch thc dn na. Cng ng Vit nam hi ngoi thc s nh tr v mt chnh tr. Thnh mun nhanh chng thay i tnh hnh . Mc d, cho n lc thnh tch chnh tr ca anh mi ch l phin dch cho cuc biu tnh ti Hu nm no. Trng b ngoi hon ton khng bt mt, bn b u phi tha nhn anh c mt i mt sng v ci nhn mnh lit nh xuyn thu suy ngh ca ngi i thoi. H nm 1919, c s bo tr ca Trinh & Trng, Thnh thnh lp Hi i quc Annam. Ngoi nhng thnh vin tr thc, Thnh cn li ko thm mt s thnh vin t tng lp lao ng m anh quen t hi cn lm thu th ti Marseilles, Le Havre, Toulon. B ngoi, hi khng t ra nhng mc tiu cc oan li ko ng o s tham gia ca cng ng ngi Vit. Vic dng ch Annam thay cho Vit nam mun cho chnh quyn thy Hi khng phi l mi nguy him cho ch thc dn. Thc cht, ngay t u, Thnh mun bin hi thnh mt lc lng hiu qu chng li ch thc dn ng Dng. Anh lin lc vi nhng hi tng t ca ngi Triu tin v Tuynizi. y l mt thi im ht sc thun li cho nhng hot ng tng t. Sau chin tranh, Paris tr thnh trung tm kch ng ca cc nhm chng thc dn. Cc cuc tho lun v ch ny din ra thng xuyn quc hi Php. Ton quyn Albert Sarraut pht biu ti H ni ha hn nhiu quyn hn cho nhn dn Vit nam. Nm 1919, i din cc nc ng minh thng trn hp ti Versailles m phn iu kin u hng ca khi Trung tm v t chc th gii sau chin tranh. Tng thng M Wilson mang li nim hy vng cho cc dn tc thuc a bng lun cng 14 im, trong tha nhn quyn t quyt ca tt c cc dn tc. Ngy 18/6/1919, Hi i quc Annam do Nguyn Ai Quc k tn cng b bn kin ngh 8 im c tn: Yu cu ca nhn dn Annam gi cc quc gia ng minh, ngh p dng nhng t tng ca Wilson cho thuc a ca Php ti ng Nam . Ngn ng ca bn kin ngh rt n ho, khng t iu kin c lp dn tc m ch i hi quyn t quyt v chnh tr, s bnh ng gia ngi Php v ngi Vit, quyn t do bo ch, hi hp, bi b cc loi thu h khc. Nhiu nh s hc nghi ng rng Thnh l tc gi duy nht ca bn kin ngh. H cho l cng sc tp th. Nhiu ngi cho rng y l tc phm ca Phan Vn Trng, ngi c cho l tr thc nht trong hi. Trong cun t truyn ca mnh, HCM t nhn mnh l tc gi v Phan Vn Trng chnh vn phm ting Php cho ng. Tuy nhin vic Thnh c l tc gi hay khng khng quan trng bi chnh anh l ngi t chc

24

www.langven.com

cng b bn kin ngh v sau t nhn mnh l Nguyn i Quc. Chnh Thnh a tn tay bn kin ngh cho cc thnh vin ch yu ca ngh vin v tng thng Php. Cng l anh dn bc trn cc hnh lang ca in Verseille trao bn kin ngh cho cc on i biu ng minh. Qua cc mi quan h ca mnh Thnh cng b bn kin ngh trn bo Nhn o v nh cc chin hu t thi cn thu th phn phi hn 6000 bn copy trn cc ng ph Paris. Chng c hi m no t chnh quyn Php mc d cc cuc tho lun v vn thuc a vn ang din ra ti ngh vin. Hi ngh Versaille cng lm thinh v ch ny. Tng thng Wilson, di sc p ca cc ng minh khng bo v tuyn b 14 im ca mnh. C th gii thuc a b tht vng. Tuy nhin bn kin ngh cng lm kinh ngc gii chc chnh tr Php. Ngy 23/6, tng thng Php vit th cho ton quyn Albert Sarraut, ngh xem xt v xc nh danh tnh tc gi. Thng 8, tin t ng dng bo v: bn kin ngh ang c phn pht trn cc ng ph H ni v gy nn cuc tho lun si ni trong bo gii. Thng 9, Thnh chnh thc xc nhn mnh l Nguyn i Quc trong mt cuc phng vn cho mt phng vin ngi M ca mt t bo Trung hoa ti Paris. Cng vo qung thi gian , thanh tra mt thm Php Paul Arnoux, chuyn theo di cng ng Vit nam hi ngoi, tnh c gp Thnh ang i phn pht truyn n. Sau my ln ung cafe, b nh hng bi nhit huyt ca chng trai tr, Arnoux lin lc vi B thuc a v thu xp Albert Sarraut gp Thnh. V cuc gp din ra ngy 6 thng 9 ti to nh B thuc a ph Ordinot. Cc mt thm Php tranh th thi c ny chp nh hng tm ra tung tch chnh xc ca Thnh. C th NAQ (nh Thnh t gi mnh) nui mt cht hy vng bn kin ngh ca mnh c th thu tai chnh quyn Php v mang li nhng thay i ng Dng. Bn tnh ca anh l tin vo nhng iu tt p ca con ngi, k c k th. Sau khi i mt vng Thu s, , c, Thnh k vi bn ca mnh: nu bn l ngi tt, u bn cng gp ngi tt . Cng c th l Thnh tin vo nhng li d d ca A. Sarraut. Trong cuc tr li phng vn cho t bo Trung hoa Th gii, sau khi phn nn v tnh hnh ti t ng Dng, Thnh tha nhn l trc tin cn c quyn t do ngn lun nng cao dn tr sau mi c th tnh n quyn t tr, tin ln c lp. Nhng nhng hy vng ca NAQ nhanh chng b tn li. Ngay sau cuc gp g, Thnh gi n A. Sarraut ton vn bn kin ngh cng vi bc th i km nh sau: Nh trao i vi Ngi hm qua, ti xin gi km y ton vn Bn kin ngh. V Ngi tht l tt bng cho php ti ni chuyn thng thn, ti mo mui hi Ngi rng liu c hnh ng no c tin hnh lin quan n 8 im kin ngh. ng tic l cu tr li khng c tho mn. Xin Ngi nhn cho lng knh trng ca ti. Nguyn i Quc My ngy sau, mt thm Php xc nh c NAQ tn tht l Nguyn Tt Thnh, con ng Nguyn Sinh Sc v tham gia xi gic ni lon Hu nm 1908. Cho d ng c gi Bn kin ngh l g i na, khng nghi ng l NAQ gy c ting vang to ln trong phong tro yu nc Vit nam ti Php. Ngi gi th kinh ngc v s to tn ca anh th t mu. Thanh nin th nh c tip thm nhit huyt. Mt s k khn ngoan th coi anh nh Ngi man r. H th thm: liu c th hy vng c g mt tay u gu x Ngh?

25

www.langven.com

Bn kin ngh cng mang li cho NAQ s knh trng ca cc ng ch trong ng X hi Php (FSP). Mc d lc quen vi nhng tn tui ln ca FSP nh Marcel Cachin, Paul-Vaillant Couturier, Leon Blum, Edouard Herriot, Henri Barbusse v chu ca Karl Max Jean Longuet, theo li ca Zecchini, Thnh cha bao gi c coi l thnh vin y ca FSP cho n khi Bn kin ngh c cng b.xix HCM tha nhn rng ng tham gia FSP v h thng cm vi ti, vi cuc u tranh ca nhng dn tc b p bc. Thin hng v CNXH ca HCM cng nh ca nhiu nh dn tu chu khc c th gii thch nh hu qu t nhin ca ch thuc a tn bo ca ch ngha t bn quc. Nhng gii thch nh th cng cha y . Cc nh tr thc chu , (c bit l Trung quc v Vit nam) cm thy o c tp th ca ch ngha x hi phng Ty xem ra gn gi vi o Khng hn thi v k v chy ua li nhun ca ch ngha t bn. i vi h s ho nhong ca cc thnh ph thng mi tht ng tm, cn nn cng nghip th b tha ho bi s tham lam v bnh trng. Ngc li ch ngha x hi tn dng cc c gng tp th, ku gi li sng gin d, bnh ng v ca ci v c hi c nhiu im tng ng vi nho gio. Xem ra l t Khng t ti Max gn hn ti Adam Smith v John Mill.xx T nm 1920 tr i Ngi (Monsieur) Nguyn tham gia tch cc hn cc hot ng chnh tr ca FSP, Lin on lao ng v Lin minh quyn con ngi. Nhng c v nh ng cng dn dn nhn ra rng, cc ng ch ca ng chng my quan tm n cc vn thuc a. Max c khuynh hng trng u v hi ca ng cng vy. Thuc a, ni cho cng, cung cp ca ci cho cch mng v cng vic cho cc cng nhn. Cuc cch mng Bolsevich Nga lm su sc thm s bt ng trong hng ng nhng ngi x hi, gia mt bn l phe n ho ca Jean Longuet, Leo Blum v phe cp tin ca Couturier v Cachin. Nn nh rng lc Quc t th nht ca Max b thay bi Quc t II ch trng n ho v u tranh ngh vin. Vo cui nm 1919, mt u ban ng h li ku gi ca Lnin thnh lp Quc t th ba, u tranh v lc ginh chnh quyn cho giai cp v sn, c thnh lp trong ni b FSP. NAQ cng tch cc tham gia, quyn gp tin cho ch Xvit. Tuy nhin ng vn t ra ng nghch, m h v s khc nhau gia Quc t II v Quc t III, c bit m m trong lnh vc l thuyt. C ln Quc cn ngh Longuet gii thch ngha ca ch ngha Max. ng ny ngng nghu ch cho Quc ch tm c cun T bn lun. ng lc Lun cng v cc vn dn tc v thuc a ca L nin ra i bin Quc t mt ngi yu nc thnh nh cch mng Marxist chn chnh. Sau ny, NAQ tha nhn, ng chng hiu g cc cuc ci v lc v n gin ch ng h phe no ng v pha nhn dn cc thuc a. L nin ch ra rng, ch thuc a l dinh lu cui cng ca ch ngha quc, v cc ng cng sn chu u cn lin minh vi cc phong tro gii phng dn tc -Phi chng li k th chung. Khc xa vi cc nh x hi Paris, L nin l con ngi ca hnh ng v chinh phc hon ton NAQ. NAQ bt u vit cho cc bo cnh t t h 1919. Cc bn phng vin ca ng nh Jean Longuet, Gaston Monmosseau gip hon thin li vit mc mc v nhiu khi qu thng ca Quc. Bi bo u tin: Vn ngi bn x c ng trn bo Nhn o ngy 2/8/1919. NAQ cho rng, ngi Php chng mang li g cho ngi bn x. Mang ting l khai ho vn minh, h thng gio dc ca h ch nhi s v phc v mt s nh con ci cc quan chc. Quc d on, ngi Vit nam hon ton khng c chun b cho cuc cnh tranh vi cc nc lng ging, sm mun s b Nht bn bp v kinh t. Trong mt bi khc ng dng v Triu tin ng trn bo Nhn dn thng 10/1919,

26

www.langven.com

v sau l Th gi Ngi Outrey Quc kch Maurice Outrey, i din cho Nam b ti Ngh vin Php v tay ny kch Hi an nam i quc v cho rng chng c ai n p dn chng c. Cng vic th nh ca Quc r rng l chng bn rn lm. Ngoi vit bo, anh cn bt tay vo vit mt tc phm di vi tn gi Nhng ngi b p bc vi s gip ca mt nh vn chng ch thuc a Paul Vigne dOcton. Anh c tnh s dng rt nhiu trch dn m khng ni r ngun, hy vng khi cc nh xut bn xm vo i quyn tc gi s lm cho cun sch ni ting hn. ng tic l bn tho cun sch ny b nh cp. Nhiu ngi cho rng mt thm Php thu, tuy nhin khng thy c bng chng lu li trong h s. Mc d khng c nhiu thng tin v ni dung cun sch, chng ta c th d on l rt nhiu d liu c dng li trong cun sch vit c cng b nm 1925: Bn n ch thc dn Php. Ging iu cun sch ny gay gt hn rt nhiu, th hin r quan im Marxism ca Quc. Qung thng 7/1919, NAQ chuyn n cn h ca Phan Chu Trinh ti Villa des Gobelins, (gn qung trng Italia, khu trung lu ca Paris) cng vi 1 s ng nghip khc. So vi nhng ch trc ca Quc th y qu l mt s ci thin ng k. Tuy nhin cuc sng chung cng c nhiu vn . Theo cc bo co ca cnh st Php theo di Trinh, NAQ v PCT thng to ting vi nhau v con ng ca cch mng Vit nam. Quc cho rng cc quan li Vit nam nh nhng con cu non trong tay Php, s dng ngn cn v bc lt nhn dn. Trinh th cho rng Quc qu nng ni: Anh bn Quc, hy ti ni rng anh cn rt tr v c ci u nng. Anh mun 20 triu ng bo ta ng ln lm g khi h khng c mt tc v kh trong tay. Ti sao li phi t st mt cch v mc ch nh vy? Trinh mun da vo Php ci cch ch thi nt trong tay cc nh nho. Quc th coi Php l k th s mt: Ti sao 20 triu dn ta khng lm g buc chnh quyn phi coi chng ta nh nhng con ngi. K no khng coi chng ta l ngi, k l k th. Chng ta khng th chung sng vi chng. Khng th chu nhc! Quc ni, ng c kinh nghim hn ti, nhng hy nhn xem. Cha anh ta i ci m ng i sut hn 60 nm nay. Hi h nhn li c ci g? Tuy nhin Quc vn rt knh trng Trinh v thng dn ng ny n cc cuc hi hp ca cc nh cch mng cp tin, hy vng rng Trinh s thay i quan im. Trong lc , chnh quyn Php vn tip tc thm tra nhn thn ca Quc. H thm vn cha, anh v ch ca Thnh v hy vng c th kim tra vt so trn tai t thi nh. Nm 1920, khi vo vin v b apxe, Quc b cnh st chp nh. Ngy 17/8/1920, Albert Sarraut, khi l B trng thuc a, ra lnh phi truy xt bng c ngun gc ca NAQ. Quc b cht vn ti B thuc a. Sau 3 ngy li b gi ln n cnh st. Ti Quc khai mnh sinh nm 1894, ti Vinh c 6 anh ch em v u cht c. Hn ta l ai vy? Hn thng xuyn thay tn i h v hin ang dng mt ci tn m ngay c ngi m tt v ting Vit cng tha hiu ngha l g. Hn khng c mt t giy t tu thn no t ng Dng, th m dm can thip vo cng vic chnh tr ca chnh ph, tham gia cc ng phi, pht biu ti cc cuc hi hp. V cn ci vo mi chng ta bng nhng thng tin gi mo. l ni dung bo co ca Pierre Guesde cho B thuc a. Cng theo bo co , mt thm Php nhn dng chnh xc NAQ l Nguyn Tt Thnh. Trong mt thi gian di, cc phong tro x hi Php do nhiu phe phi hp thnh: - nhng ngi theo Auguste Blanqui i lt ci , xy dng x hi mi tnh sau. - nhng nh ci cch n ho, t ca Eduard Bernstein v Quc t II

27

www.langven.com

nhng l thuyt gia cp tin c ngun gc t cch mng Php ch khng phi Marx nhng lnh o cng on, u tranh i quyn li trc mt v khng quan tm lm n thc h Cuc chin tranh th gii th nht ging mt n mnh vo s thng nht mong manh trong mt FSP hn tp. V khi Lenin ng ln ku gi cuc thnh chin chng ch ngha t bn, cc thnh vin ca FSP phi la chn ch ng ca mnh. Ti hi ngh Strasbourg thng 2/1920, mc d a s ng ly khai vi Quc t II, cng cn rt ng ngi phn i gia nhp Quc t III. Cuc tranh lun ngy cng tr nn quyt lit. Marcel Cachin v Tng b th Louise Frossard sau khi tham gia i hi QTCS ln th hai Matxcva, t chc mt cuc biu tnh vi khong 30 ngn ngi tham gia ti ngoi pha Ty Paris ngy 13/8. NAQ chen trong on ngi lng nghe Cachin nhn danh QTCS pht ng cuc chin u gii phng cc dn tc b n l, nh thng vo thnh tr ca ch ngha quc. Trc thm i hi Tour vo cui thng 12, cc cuc hp cp a phng din ra lin min, vi hai nhm t hu v lp lng chng di c ca Jean Longuet. NAQ t tham gia tranh lun, khi phi pht biu, ng ku gi s on kt v ch n cc vn thuc a: Cc ng ch, chng ta u l nhng nh x hi. D l quc t Hai, Hai ri, hay Ba, chng ta u cng mun gii phng giai cp cng nhn... Trong lc cc ng ch tranh ci y, ng bo ca ti ang cht dn cht mn NAQ c mi i d i hi vi t cch i din cho nhm cc ng vin t ng Dng. i hi khai mc ngy 25/12/1920 trong mt trng dy ua nga cnh nh th St. Julian trn b nam sng Loire. Gian i hi c trang tr bng cc bc nh nh x hi Jean Jaure v nhng khu hiu ku gi giai cp cng nhn on kt. Bc pht biu c dng tm bng nhng tm vn g t ln trn cc gi ca. 285 i biu i din cho 178,000 ng vin, ngi sau cc bn g theo khuynh hng chnh tr ca mnh. NAQ ngi vi cnh t do Marcel Cachin lnh o. Ch chnh ca i hi l c tham d QTCS hay khng? Vi b comple rng thng thnh trn mt c th mnh khnh ca i biu chu duy nht, NAQ ni bt gia mt m hng trm tay ngi u ru ria xm xom. V th nh Quc c bo Le Matin ng ngay sng hm sau. Ln theo bc nh, cnh st m n nh tm NAQ, nhng cc i biu xm vo bo v c Quc. NAQ ln din n ngay hm u tin ca hi ngh. ng ni mt mch, khng cn giy t v i thng vo vn , kch s tn bo ca ch thc dn v ku gi cc nh x hi hnh ng ng h cc dn tc b p bc. Bi din thuyt ca ng b Jean Longuet ct t vi l do rng ng ta bn n chuyn y ri. Quc nhanh tr v von ngay vi quan im ca Max (ng ca JL): ti nh phi p dng chuyn chnh ca s im lng. Theo Quc, ch c gia nhp quc t III mi chng t rng FSP nh gi c tm quan trng ca vn thuc a. Nhn danh loi ngi, nhn danh tt c cc nh x hi cnh hu v cnh t, chng ti khn thit ku gi cc ng ch. Hy cu chng ti l nhng li cui cng ca bi pht biu ca NAQ. Ngay sau Jean Longuet vi v gii thch rng ng ng h nhn dn Vit nam v vn ang c tho lun quc hi. Nhng Couturier bc b lun im : nhn dn thuc a ang cn nhng hnh ng ch khng phi cc cuc tho lun. Ngy 27, Cachin chnh thc ngh FSP chp nhn nhng iu kin ca Lnin v gia nhp quc t III. Hn 70% i biu ng h. Nhng ngi i lp ri khi hi trng phn i. Cc i biu cn li biu quyt tch ra khi FSP v thnh lp ng cng

28

www.langven.com

sn Php (FCP). Tuy nhin chng c cuc tho lun tip theo no v vn thuc a v ch tch on t chi ngh (chc l ca NAQ) ra mt thng co ng h cc dn tc thuc a. xxi Ti i hi Tour, NAQ a ra chnh kin r rng, ng khng ch quan tm n s thnh cng ca cch mng quc t m cn c vn mnh ca dn tc mnh. Trong mt nhn xt gi cho bn mnh Quc vit: Ti khng c may mn c hc hnh trong trng i hc. Nhng ti c hc trong cuc sng t lch s, x hi n khoa hc qun s. Ngi ta phi yu qu iu g? Khinh thng iu g? Ngi Vit nam chng ti yu c lp, lao ng v t quc. Nhng NAQ cng bt u cm thy tht vng v cc ng nghip ca mnh FCP. Thng 2/1921, NAQ b m phi vo vin. Khi khi bnh, Q vit bi ng Dng cho tp ch Ngi Cng sn. Bi bo th hin thi ph bnh gay gt i vi s thiu quan tm ca FCP ti cc vn thuc a. Ngc li vi quan im th gii v sn i ng, NAQ khng nh: cc dn tc ng dng s sng mi. ng cng t b hy vng ginh c mc tiu m khng phi dng n v lc. Di b ngoi d bo l s bt bnh ang si sc, ch dp bng n. Trong bi bo th hai di cng mt tiu vit trong thng 5, NAQ cp n kh nng tin hnh cch mng ti cc nc thuc a. Nn nh rng, ti thi im , cc nh cch mng cp tin chu u cho rng phi cn lu cc dn tc chm tin mi c th tin hnh cch mng. Cng trong thng , Stalin ng n trn bo S tht khng nh cc dn tc tin tin sau khi t gii phng bn thn, s c trch nhim gii phng cc dn tc chm tin. V pha mnh, NAQ cho rng cc iu kin cch mng hnh thnh Trung quc v Nht bn, rt c th mt ngy gn y, Trung quc s l ng minh vi Nga trong cch mng ton cu. Qu l mt s tin tri khi tnh hnh Trung quc lc cn ang ri ren sau ci cht ca Vin Th Khi v Tn Dt Tin th phi i t nn. NAQ dn ra nhng chng c lch s cho rng ch ngha cng sn c nhiu c hi pht trin chu hn chu u. Ngi Trung hoa c i p dng h thng bnh in, chia rung t thnh nhng phn bng nhau cho nng dn v dnh mt phn cho rung cng. Hn 4000 nm trc, nh H p dng ch lao ng bt buc. V chnh Khng T qua mt Quc t cng sn khi tuyn truyn hc thuyt v bnh ng ti sn t th k 6 trc cng nguyn. ng ni, s khng c ho bnh cho th gii cho n ngy xy dng c mt nh nc ton cu. ng cn thuyt ging: ngi ta khng s c t, ch s chia khng bnh ng. Mt trong nhng hc tr ca ng l Mnh T cn i xa hn trong vic xy dng k hoch chi tit cho sn xut v tiu th. Nhng truyn thng nh vy vn cn nh hng to ln trong nhng x hi chu . Chng hn, Vit nam p ng nhng hn ch trong vic mua bn t ai, 1/4 t rung c s dng nh ti sn cng. Khi cc dn tc chu thc dy, h s tr thnh mt th lc to ln ca cch mng, lt ch ngha quc ton cu. NAQ cn dng ngi bt ca mnh vch trn nhng o tng ca x hi vn minh Php. Trong bi bo vi nhan : nn vn minh thng ng, vit thng 9 nm , NAQ ch diu nguyn tc tam ngi ca cch mng Php, s dng nhng v d c th trong mt cun hi k ca 1 ngi lnh Php. Trong t Le Libertaire, Quc k li nhng s tn bo ca cc thy gio Php trng quc hc Hu, ngay di khu hiu Aimez la France, qui vous protege. Chnh quyn Php cng ngy cng theo di NAQ cht ch hn v s cp tin ca ng. u nm 1921, Allbert Sarraut li mi Quc ln B thuc a v tuyn b Nu Php tr

29

www.langven.com

li c lp ca ng Dng cho ng, ng lm sao c th iu hnh c. Cc ng lm g c sc mnh. NAQ tr li Ngc li, cc ng s thy chng ti s bit cch cai tr nh th no. Nht bn v Xim cng chng c b dy lch s hn chng ti, v h l nhng dn tc t do. n , AS ch ng i ch . xxii Vic Quc tham gia ng cng sn Php lm tnh hnh ti Villa des Gobellin thm cng thng. Mt ngi bn thn ca Quc l Trn Tin Nam tm s vi 1 c bn gi ca mnh (trong thi gian i hi Tour) l t ngi ng tnh vi quan im ca NAQ. Cnh st theo di ngi nh cng thng bo l thng xuyn c nhng cuc ci ln. Mu thun ln n nh im vo thng By. Ngy 6/6, Quc tham gia vo on biu tnh cng nhn k nim nhng chin s ng xung trong Cng x Paris 1871, b cnh st nh ti bi may mn thot c v nh. Bn cng phng c mt phen khip va. Trn Tin Nam vi vng chuyn ch v s dnh lu. Ngy 11/7, cnh st bo co xy ra mt cuc ci v ln t 9h ti ti tn sng hm sau. Quc thu xp hnh l b n vi mnh l V Vn Ton 12 Rue Buot. Mt tun sau, Paul Couturier thu xp c cho Quc mt cn phng nh ti s 9 ng ct Compoint khu cng nhn Batignolles - Ty bc Paris. Ch mi tht l thm hi so vi tin nghi ti Villa des Gobellin. Cn phng ch va k mt chic ging, mt chic bn nh v t qun o. Ca s nhm thng vo tng nh ngi khc. Khng in, nc, l si. Cng vic ca NAQ cng thay i thng xuyn, anh lm th t mu cho PCT n ngy 7/1920. Sau chuyn sang v bch ho cho mt nh sn xut g Tu khu Latin. Li chuyn n hiu nh ti ph Froidevaux. Cui cng Q cng tm c mt ch lm hiu nh gn nh sau khi chuyn khi Villa des Gobellin. Nhng ng lng cm ci khong 40 fr/tun c v chng nh hng g n li sng ca Q. Anh vn thng xuyn d cc cuc miting, thm ch tnh xa, thm trin lm, i th vin, th i bn b trong cn phng nh ca mnh.Trong s nhng ngi quen mi c ca s Maurice Chevalier v nh vn Collete. Chc chn l NAQ c FCP ti tr thm.xxiii Cuc chia tay ti Villa des Gobellin c l c khi mo bng s bt ng xung quanh vic thnh lp U ban cc vn thuc a thuc FSP. Khong gia thng su, Quc dn PCT n d mt cuc hp ca U ban. Vi tun sau, Quc d cuc hp th hai ti Fontaineblau. Sau khi tr v 2 ngy, xy ra cuc ci ln cui cng (cnh st cn thng bo l trc 1 ngy c 6 ngi n ng l mt n cn h). Mt trong nhng hot ng u tin ca y ban l thnh lp Hi Lin thuc a, nhm to mt ting ni chung cho i din tt c cc thuc a hin ang sinh sng Php. Lc mi thnh lp hi c khong 200 thnh vin, ch yu l Vit nam v Madagascar, thm vi thnh vin Bc Phi v n . NAQ l ng lc ch yu ca t chc mi cng vi Nguyn Th Truyn, Max Bloncourt, Hadj Ali ngi Alger. Chnh ti y anh hiu ra nhng kh khn to ln khi lin kt cc lc lng thuc a thnh mt t chc thng nht. Ngi Vit th i mt t chc thun Vit, ngi Phi th cho rng dn chu kiu cng, hm mnh. Mt s phn t cp tin chu u mun tham d th li b cho ra ra... Cc cuc hp c vng dn, t hn 200 ngi xung cn khong 50. Trong mt phin hp thm ch ch c 27 mng, k c hai c gi Php, b ca cc thnh vin. Q cng c mt s bn gi nhng chng dnh dng g n chnh tr. Tuy nhin Q cng c mt thnh cng nh l thuyt phc c Phan Vn Trng tham gia. Hi hp chng phi l hot ng duy nht ca Q trong thi gian ny. Anh hc c t nhng ngi bn Php cch s dng cc phng tin thng tin i chng tuyn truyn cch mng. c s ng tnh ca u ban v Hi, Q thnh lp bo Le Paria (Ngi cng

30

www.langven.com

kh) vit bng ting Php, nhng c thm tiu ting Hoa v Arab. Bo ra hng thng v s u tin ra ngy 1/4/1922. NAQ l tng bin tp kim phng vin chnh, v thnh thong kim lun c vic trnh by v pht hnh. Qua cc trang NCK, Quc tip tc rn luyn k nng vit bo ca mnh. Li vit ca anh n gin, khng hoa m, chu nh hng nhiu ca Leo Tonstoi. Q ch yu da trn cc s kin v con s nu quan im ca mnh. c gi c cm tng nh Q l mt t in thng k sng v cuc sng kh cc ti cc thuc a. i khi, anh s dng ging vn chm bim thay cho cc con s. Li chm bim ca anh cng rt trc din, i thng vo vn khng mang tnh trit l nh L Tn thi by gi. Sau ny, rt nhiu nh nghin cu cng khng th hiu ni, to sao mt con ngi c s quyn r c nhn su sc v mt tnh cch huyn o li c th p dng mt cch hnh vn c v vng v v n gin nh vy. y chnh l cha kho ca tnh cch v s hiu qu trong hot ng cch mng ca HCM. Khng ging nh nhiu lnh t Marxist khc, HCM lun coi c gi ca mnh l tng lp bnh dn: nng dn, th thuyn, vin chc, binh lnh, ch khng phi cc tr thc ca x hi. ng khng c nh gy n tng bng s uyn bc, sc so ca mnh m thuyt phc c gi bng s n gin v sng ng, chia s cc quan im v th gii v con ng tin ti thay i. c gi snh iu s c khi cm thy chn ngy, ngc li, nhng bi vit t co, ku gi li c sc mnh phi thng. Pht chc, NCK tr nn ni ting l ting ni i din cho cc dn tc b p bc. Bt c ai s b bt ngay lp tc nu b bt gp ang c bo. NAQ nh li Hu nh tt c cc s bo u c B thuc a mua ht. Tuy nhin mt s lng nh cng c chuyn v cc thuc a qua knh cc thu th. ng thi, NAQ vn tip tc vit cho cc bo cnh t khc ti Paris. Nm 1922, Khi nh sang Php d Trin lm thuc a, c tin hnh t thng 4 n thng 8 ti Marseille. Mc d c Sarraut ngh im lng, NAQ v PCT vn tn dng c hi ny. Trn t Dn bo, 9/8/1922, Q miu t Khi nh nh mt mn trang tr c by trong t knh ca Trin lm trong khi dn chng th b y xung bn en. NAQ con vit v kch Con rng tre c cng din ti CLB Fabourg. S khinh qun ny y cha con NAQ ti s chia r su sc hn. Khi nhn c tin con, Sc tuyn b, a con no khng cng nhn hong , a con y cng khng c cha. Chuyn i thm ca Khi nh l c hi cui cng cho Q v Trinh ng trn mt trn tuyn. Trc , thng 2/1922, Trinh gi cho Quc mt l th. Mc d vn bo v quan im ca mnh v vic nhn mnh gio dc, Trinh t nhn mnh l mt con nga gi, con Q ang l mt ch nga hoang y sc sng. Tuy nhin Trinh khuyn Q ng mt thi gi ti nc ngoi nh Phan Bi Chu m hy v nc chin u. Nu chng may tht bi, s c ngi khc ng ln tip tc. Q li c nhng k hoch khc. By gi anh tr nn mt nhn vt ch cht trong phong tro cp tin ca Php. c s tr gip ca George Pioch, k nng pht biu ca anh hon thin v Q thng xuyn tranh lun vi cc lnh o ch cht ca FCP. Anh cng b mt thm Php quan tm k lng. Ngy 22/6/1922, Albert Sarraut li mi Q ln B thuc a. Sau khi e do s trng tr thng tay nhng hot ng nhp khu cch mng vo ng Dng, AS nh mua chuc Q: Ti rt knh trng ch ca anh. Hy qu kh thnh qu kh. Chng ta l bn. Khi no anh cn g c bo ti. NAQ ng dy cm n v ni: iu ti cn nht trong cuc i l c lp cho ng bo ca ti. Xin php ngi cho ti i. Vi ngy sau, Quc vit th cho B thuc a. (Bc th ny cng c cng b trong bo Nhn o v Ngi cng kh). Trong th Q cm n chnh ph Php cung cp mt

31

www.langven.com

s ph t (tc cc mt thm theo di) v rt ly lm xu h v tiu tn m hi ca giai cp v sn. Q cng cung cp lun lch hot ng hng ngy ca mnh Sng: t 8h-12h, ti ca hng Chiu:ti to bo Ti: nh hoc i hc Ch nht/ngy ngh: vin bo tng, thm quan Ti mong rng phng php ny s lm Ngi hi lng, knh th Nguyn i Quc Sarraut tt nhin l chng c bng d no n s chm bim ca Q. ng ny lin lc vi Ton quyn ng dng Maurice Long, ngh bt v a v VN. Long cho rng c nn gi Q Php, d theo di hn. Sarraut li ngh y Quc n vng Nam Trung Quc. Long cng khng ng , s Q c th lnh o cch mng trong nc t . Tuy nhin iu lm Q tht vng hn c l thi ca cc ng ch trong cnh t Php v vn thuc a. Sau khi xut hin rm beng, Hi Lin thuc a nhanh chng b lng qun. Theo Q ngay c bo Nhn o cng khng quan tm n vn ng mc. Q cho rng cc bo t sn cn miu t thuc a k hn, thm ch to cho mi ngi hnh nh cc nc thuc a ht sc m mn: ct, mt tri, gi bin, nhng hng da xanh v cc th dn lo lot. iu ny lm cho ging iu ca Q ngy cng tr nn chng Php. Trong lot bi bo miu t cnh kh cc ca cc cng nhn cng Marseilles cui nm 1921, Q k tn Nguyn Php (tc l ng Nguyn ght Php). Q cn tranh lun ny la vi mt lnh o ca FCP v vn thuc a. n ni, Jacques Doriot mt ngi sao mi ni ca FCP phi th thm khuyn Q du ging. Thng 3/1923, mt mt tit kim tin, mt khc tin lm vic, Q chuyn t ng Compoint n cn phng 100fr/thng tng trn ca tr s bo NCK ti Rue du Marche des Patriarches. y l ch cui cng ca Q Paris. Mt nhn vt Vit nam quan trng gip Q rt nhiu trong vic pht hnh bo l Nguyn Th Truyn. Truyn sinh nm 1898, n Paris nm 1920 nghin cu k ngh. Nm 1921 Truyn gia nhp FCP v tr thnh ng minh thn cn nht ca Q trong cng ng Vit nam. Trong mt ln i hi FCP vo thng 10 nm trc, NAQ gp Dmitri Manuilsky, i din ca QTCS ti Lin x. ng ny rt c nghe Quc ph kch lit s thiu quan tm n cc vn thuc a ca FCP. Nhiu thng sau, khi Mauilsky c phn cng chun b bn bo co v cc vn dn tc v thuc a cho i hi 5 QTCS ma h nm 1924, ng lp tc nh n chng thanh nin Vit nam y nhit huyt. Q c mi n Moscow lm vic cho QTCS. i vi Q, li mi n Moscow l phn thng to ln cho nhit huyt anh b ra cho ng. y cng l c hi to ln Q quay v chu v Vit nam. Nhng vn tnh cn thn, Q thng bo cho bn b l chun b i ngh 3 tun min Nam Php. Ngy 13/6/1923, sau khi khng li mt cht nghi ng no cho 2 tr l ca cnh st Php, Q i ra ca sau ca mt rp chiu bng, n Gare du Nord v ln tu i Berlin trong vai mt nh bun chu giu c. n Berlin, Q i tip n Hamburg, ln tu Karl Liebknecht n nc Nga X vit. Ngy 30/6 Q cp bn Petrograd vi h chiu ca mt nh bun Trung quc Trn Vangxxiv Chuyn i ca NAQ lm cho c cnh st Php v nhng ngi bn ca Q nhc u. Q chnh thc ni khng vi con ng ci cch ca PCT i theo Vladimir Lenin. Mc d Q cn tr v c th c nhng hnh ng thiu suy ngh. Nhng iu quan trng l anh ta c mt tri tim ca con ngi yu nc. Anh chn con ng c n v y gian kh gii phng dn tc mnh. V tt c chng ta phi knh trng tri tim can m

32

www.langven.com

. l nhng li tm huyt ca PCT dnh cho ngi ng ch tr tui ca mnh trong bc th gi cho bn b thng 9/1923.

33

www.langven.com

Nh cch mng tp s
Nm 1923, Nc Nga ang phc hi t 7 nm chin tranh, cch mng v ni chin. Ngoi Moscow, Petrograd v mt s thnh ph ln thuc phn lnh th chu u, cuc cch mng thng 10 vn ch l cuc Cch mng trn in bo (theo li ca Leo Trotsky). Trn nhng cnh ng Nga mnh mng, gn 50 000 ng vin Bolsheviks ang tm cch thuyt phc hng chc triu nng dn Nga, vn chng bit g v nhng tng ca Karl Max, li cng khng quan tm n s mnh ca cch mng v sn th gii. iu chnh li chnh sch cng ot m nh nc Bolshevik s dng thit lp quyn lc ca mnh trong cuc ni chin, Lenin buc phi tha nhn rng nc Nga x vit phi i qua giai on qu ca ch ngha t bn. Nm 1921, Lenin tung ra chnh sch kinh t mi NEP, cng nhn quyn t hu rung t, p dng ch thu thay cho trng thu, nh nc ch kim sot nhng ngnh cng nghip quan trng. Nhng cm tng u tin ca NAQ ti thin ng ca CNXH, ci m anh tng t mu rc r trong nhng bi bo hi cn Php, khng c d chu cho lm. Q b gi li my tun trong khng kh cng thng, cho n khi c mt i din ca FCP n nhn din. Sau Q c phn lm vic ti vn phng Vin ng ca QTCS (gi tt l Dalburo) Dalburo c thnh lp thng 6/1920 theo sng kin ca Maring (Ngi H lan tn tht l Hendrik Sneevliet, sau ny tr thnh c vn thng trc cho ng CS Trung quc), do nh ng phng hc ngi Nga, Safarov lnh o. Mc tiu l tuyn truyn cho t tng cch mng ti vng Trung ng v Vin ng. Maring cn ngh thnh lp cc trng hc hun luyn cho nhng ht nhn cch mng t chu v chu Phi. V cng nhanh nhy trong vic gy n tng, mi chn t, chn ro n ni Q vit th cho ban chp hnh trung ng FCP, kch c quan ny khng thc hin ng ngh quyt ca i hi 4 QTCS v vic m rng cc hot ng lin quan n cc vn thuc a. Anh nhn mnh nhn dn thuc a c ha hn m khng thy c hnh ng, t nhin s t cu hi, liu cc ng ch cng sn l nghim tc hay la bp. Cui th Q nhc li, iu kin tin quyt gia nhp QTCS l cam kt tin hnh mt cch c h thng cc hot ng tuyn truyn h tr gii phng cc dn tc thuc a. Q cng vit th cho ch tch on ch tch QTCS, trnh by cc tng ca mnh ng h cuc u tranh ng Dng. NAQ miu t Vit nam nh mt thuc a ch c 2% v sn m li v t chc, tng lp trung lu b t tp trung vi thnh ph ln, giai cp tiu t sn ng h c lp nhng khng c ch kin chnh tr r rng, nng dn th ng, b p bc v nu c t chc tt s c tim nng ln. Q cng nhn mnh, ng lc cch mng ch yu by gi nm trong tay cc tr thc v nh nho yu nc. Bi th Q cho rng mc tiu u tin l phi c hnh ng chung gia cc lc lng cch mng dn tc v ng cng sn. T tng ca NAQ chnh l t tng ca Lenin trong Lun cng cc vn dn tc v thuc a. Mc d nhng t tng khng cn l rt mt nh thi sau i hi 2 ca QTCS, nhng cc nh lnh o x vit buc phi ch n chng thanh nin chu y tham vng ny v tnh n anh trong cc nc c lu di chu . Nm 1923, quan im ca Lenin v mt nh nc cng nng trong cc x hi cha qua cuc cch mng cng nghip li c khuy ln. Nm 1922, mt s k theo ch ngha dn ty lp nn Quc t xanh Prague, khuyn khch thnh lp cc ng nng dn vi ng li chnh tr mi. Cc phn t cp tin ng u, do Dombal (ng vin cng

34

www.langven.com

sn ngi Balan) khi xng, cng mun QTCS phi c mt t chc tng t li ko s ng h ca nng dn. Tuy khng ho hng lm nhng ban chp hnh QTCS cng quyt nh li dng Trin lm nng nghip quc t ti Moscow t chc hi ngh Nng dn quc t vo ngy 10/10/1923. Nhng nh t chc cng gom c khong 150 i biu t cc nc tham d trin lm. NAQ c bu i din cho ng dng. Trong bi pht biu ca mnh vo ngy 13, NAQ, qua cc v d v s kin n gin, ch ra rng nng dn l nn nhn bn cng nht ca ch ngha quc. Bi th, Q kt lun QTCS ch c th l QTCS chn chnh nu c c s tham gia tch cc ca nng dn chu . Hi ngh quyt nh thnh lp Quc t Nng dn do A. Smirnov lm tng th k. NAQ c bu lm 1 trong 11 thnh vin ca ch tch on ca Hi ng Nng dn quc t. Thng 12/1923. NAQ nhp hc ti i hc Cng sn cho nhng ngi b p bc phng ng. Trng ny do Lnin lp ra t nm 1921, nhng li t di quyn ca Stalin nn cn c gi l trng Stalin, chuyn dy cho cc hc vin t cc nc chu v cc hc vin khng phi dn tc Nga t min ng Nga. Mt trng khc, gi l trng Lnin, chuyn o to cn b cho chu u.xxv Trng c khong 1000 hc vin t 62 dn tc khc nhau, trong 900 l ng vin cng sn, 150 l ph n, khong mt na xut thn t nng dn, s cn li l cng nhn v tr thc v sn. C v NAQ l hc vin u tin t ng Dng. Khong 150 gio vin dy cc mn t Ton hc cho ti Lch s phong tro cch mng v cng nhn cng nh ch ngha Max, trong ngi nh s 10 trn ph Tverskaya. Hc vin cn c hc cc hot ng cch mng nh t chc biu tnh, ri truyn n. Hc vin u dng b danh trong sinh hot. Cc mn hc c dy bng ting Php hoc ting m . Ting Nga c khuyn khch s dng trong giao tip. Nm hc ko di t thng 9 ti thng 7 vi 3 tun ngh Noel, 1 tun ngh Xun v ngh H. Trng c hai tri h Crm. Vo cc k ngh, hc vin c huy ng tham gia tng gia sn xut. iu kin hc tp y kh l tng, trng c 2 th vin vi gn 47000 u sch. Mi dn tc ln u c phng ring vi cc sch bo bng ting m . Ngay sau l k nim 3 nm ngy thnh lp trng, Q vit th cho Petrov, b th Dalburo, phn nn l hu nh chng c ngi Vit nam no hc y c. Q xut trng Stalin c bit quan tm n o to i ng cn b th h mi cho chu tin ti thnh lp Lin bang Cng sn Phng ng. Trng Phng ng c hai mc: cn bn 3 nm v ti chc 7 thng. Nhiu kh nng l Q hc lp 7 thng v anh cn phi lm vic ti QTCS. Lnh o QTCS coi Q l mt thnh phn quan trng, thm i din cho cc nc chu v thuc a trong v khi nhng t chc quc t c thnh lp thi by gi. Anh c mi n qung trng d miting v pht biu trong ngy quc t lao ng vi t cch l thnh vin ca Quc t lao ng . Q cn d i hi ca Quc t ph n v ni chuyn vi v go ca Lenin: Krupskaya. Bng v s cch khc nhau, Q dn dn tr thnh mt nhn vt nhn mt trong gii lnh o QTCS v quen thn vi cc cy a cy nh Bukharin, Dmitrov, Thalemann, Kuusinen. Q cn chi vi mt s bn b Trung quc hc cng trng nh Chu n Lai. Q cng gp Tng Gii Thch khi ng ny thm Nga 3 thng cui h nm 1923. C v nh mi ngi u thch Q. Ruth Fischer, mt nh cng sn ci ngi c nhn xt: NAQ khng gy n tng t ln gp u tin, anh ta chinh phc bng lng ho hip v s gin d. L mt ngi thc t, khng tham gia cc cuc tranh lun v b v hc thut, Q

35

www.langven.com

trnh c s bt ng ang hnh thnh lc trong gii lnh o x vit, dn n s mo m ca ng Bolsevic v QTCS trong thp k tip theo. Nh bo Ossip Mandelstamd, ngi phng vn Q thng 12 nm 1923 cho bo Ngn la nh vit v Q:
Mt ngi tr tui mnh d, thm m nhng trit l ca o Khng, vi cp mt to v xuyn thu. Khi anh ta ni v t nc mnh, c ngi anh nh co git, mt anh chi ln nhng tia ho quang. Anh ta pht m t vn minh vi mt s gh tm l r, v c bit phn ut vi vic nh th Thin cha chim mt 1/5 t trng trt ca ng bo anh

Boris Souvarin, ngi sau ny ri b FCP, tuyn b: Q tr thnh mt ngi Stalinist hon ho Ch c mt ngi khng my n tng vi Q. l M. Roy, mt ng vin cng sn n. ng ny cho rng Q l mt ngi yu ui c v th xc v t tng. Tr tru thay, chnh Q l mt trong s t ngi ng h lun im ca Roy cho rng cc nc chu cng c th lm cch mng. Roy sau ny tr thnh c phi vin ca QTCS ti Trung quc v theo nhiu nh quan st, chnh s yu km ca ng ny lm ng cng sn Trung quc tht bi trong cuc tranh ginh quyn lc nm 1927. Quc cn dnh nhiu thi gi vit cho cc bo cnh t Php cng nh Inprecor (c quan ngn lun ca QTCS). Ch ca ng rt rng: t ch ngha quc Trung quc, 3K M, thin ng Lin x n s cng kh ca nhn dn ng dng. Cng vi cc bn Trung quc ti trng Stalin, Q vit mt cun sch nh: Trung quc v thanh nin Trung quc xut bn bng c ting Nga, Trung v Anh. Tc phm ni ting nht ca Q trong thi k Nga, v c l trong c cuc i l cun Bn n ch thc dn Php, c xut bn Paris nm 1926 (NXB Lao ng). Tc phm ch yu kch ch thc dn Php ti ng dng, tuy cng c vi dn chng khc ti cc thuc a chu Phi. Tuy nhin cch hnh vn dng di cng nh trnh by cu th lm c nh nghin cu cho rng, c l ai mn tn Q xut bn. Tuy nhin nu xt k ging iu v vn phong, c v nh vn l Q. Chc chn l cun sch c ra i mt cch vi vng.xxvi Mt iu d nhn thy trong cc bi vit ca Q l nim tin ngy th vi Lin x v c bit l tnh cm vi Lnin. C l tht vng ln nht trong i Q l khng c gp Lenin. Nm 1923, khi c hi mc ch n Lin x, Q tr li: gp Lenin. Rt tic thng Ging nm 1924, Lenin qua i. Giovani Germanetto, mt ngi quen Italia ca Q k li: Matxcova, thng ging 1924, lnh but, nhit xung di 40. Lenin mt my ngy trc . C ting g nh vo ca phng chng ti khch sn Lux. Mt ngi thanh nin chu mnh d bc vo t gii thiu l NAQ. Anh ni mun i tin a Lenin. Ti khuyn anh nn nh i thm mt cht v thy anh ta n mc rt mng manh. Chng ti ung ch ri Q v phng mnh. Qung 10h m li thy c ting g ca. Vn ng ch Q. Mt, tay, mi, tai tm ngt v lnh. Anh lp cp ni n thm Lenin. Anh khng th i c n ngy mai ving ngi bn tt nht ca cc dn tc b p bc trn th gii.... Cui cng anh xin chng ti mt chn tr nng Theo Yevgeny Kobelev, sau khi d m tang Lenin, Q giam mnh vo trong phng v vit: Ngi l cha, anh, thy, ng ch v c vn ca chng ta. Ngi l ngi sao dn ng cho cc dn tc b p bc. Ngi s sng mi trong hnh ng ca chng taxxvii Tuy nhin nu n nhng chi tit nh nht, d nhn thy l khng phi ci g ti nc Nga xvit cng lm Q d chu. Thng 12/2003, ngi ta phn cho Q vo 1 bung ca khch sn Lux vi 4-5 anh bn na. V c v my anh ny khng phi l nhng

36

www.langven.com

ngi ng phng d chu. Thng 3, Q vit th ku cu: ban ngy ti khng ng c v n, ban m ti khng ng c v rn/rp Cui cng Q c chuyn sang mt phng khc. V chin lc ng li cch mng, cng chng phi mi th u sun s. T khi t chn n Nga, Q lin tc th bom xung nhng ngi bn c th lc ca mnh v cc vn thuc a. Trong mt bc th vit thng 2/1924 cho ngi bn ti Trung ng QTCS (chc l Manuilsky), Q cm n bn nu vn thuc a ti hi ngh ca FCP Lyon. Cng ngy , Q vit th cho Tng th k QTCS Grygori Zinoviev i c gp mt tho lun v vn thuc a. Khng c tr li, Q vit l th th hai ku ca l ti sao khng tr li l th th nht. Zinoviev quyt nh l i. Chng bit Q nh tho lun g vi Zinoviev, nhng thng T, Q cng b bi bo: ng dng v Thi bnh dng trong tp ch Inprecor. ng tuyn b giai cp v sn chu u thc l ngy th khi cho rng cc vn chu chng lin quan g n h. S bc lt cc thuc a khng nhng ang lm giu cho cc nh t bn v cc chnh tr gia v lim s m cn dn n him ho chin tranh quc. Khi th cng nhn chu v ng dng cht, giai cp v sn chu u cng b him ho. Tm quan trng ca vn phng ng c Roy nu ln t i hi 2 nm 1920 nhng b cc ng ch chu u gt i. H cho rng, trc ht cc ng chu u phi dnh c chnh quyn trc. Cc ng ch chu c i ! Thot u quan im chu c s ng h t cc cp cao nht: Lenin v c Stalin. Tuy nhin sau khi Lenin cht i, Stalin chuyn trng tm sang u dnh quyn lc ti Moscow. Zinoviev tm cch lng trnh. Maring b QTCS chy ly ngi, thm ch Manuilsky, v thiu cc thng tin thc t, nh tp trung vo cc iu kin ti Balkans. Vai tr ca nng dn cn thp km na. Thm ch Bukharin cn ch nho Thomas Dombal l: Mt ngi nng dn ho huyn. NAQ khng chu u hng, pht biu ti hi ngh Quc t nng dn thng 6/1924. Tuy nhin ng cng phi tha nhn vi mt ngi bn ch l: ting ku cu gia hoang mc. i hi ln th 5 ca QTCS ti Matxcova vo ngy 17 thng 6 nm 1924 l c hi tuyt vi Q chim lnh din n v vn thuc a. cng l mc tiu ca chuyn i Nga ca ng theo li mi ca Manuilsky. V lc cha c ng cng sn ti ng dng, Q nm trong thnh phn ca FCP. Hn 500 i biu t khong 50 nc tham d. Mc d chng trnh ngh s c hn mt phin hp v vn thuc a v cc dn tc ngoi Nga, cc th lnh ca CPSU ang b u vi cuc u gia Stalin v Trotsky, bi th cc ng ch chu cng chng c quan tm lm. Ngay ti phin hp u tin, Q lm cho mi ngi ch . Khi i biu Koralov ang c d tho ngh quyt cng b, Q ng ln hi: liu vn kin ny c nhm ti nhn dn cc nc thuc a khng. Koralov bc tc tr li, c phin hp ring v vn a thuc a, cn g phi bn y. Q khng chu v yu cu i hi phi gi nhn dn cc nc thuc a trong tt c cc vn kin ca mnh. Ngy 23/6, n phin Q pht biu. Ngi thanh nin Vit nam mnh d dng dc tuyn b: Ti y nhc nh QTCS v s tn ti ca cc thuc a. C v nh cc ng ch khng chu hiu rng, s phn ca giai cp v sn th gii, c bit giai cp v sn cc nc thc dn gn cht vi s phn ca cc dn tc b p bc thuc a. Thuc a cha ng him ho cng nh tng lai ca cuc cch mng th gii. Ti nghe bi pht biu hng hn ca nhiu ng ch mu quc, nhng xin li, cc ng ch nh git con rn bng cch dm ln ui n. Chng ta u bit l sc mnh v nc

37

www.langven.com

c ca con rn quc nm nhiu thuc a hn mu quc. Thuc a cung cp nguyn liu cho cng nghip, binh lnh cho chin tranh. Trong tng lai thuc a s l thnh tr ca phn cch mng. Nu mun ph v mt vt g , cc ng ch thng minh chn cng c thch hp. p trng th cn tha, p cn ru. Vy sao cc ng ch li khng mun sc mnh, s tuyn truyn ca cch mng tng xng vi k th. Trong khi cc ng ch l i cc thuc a, ch ngha t bn dng thuc a h tr, bo v v nh li cc ng ch. Ngy 1/7, Q pht biu ln na, tip sau s ch trch ca Manuilsky i vi mt s ng cng sn chu u v vn thuc a. Q trc tip ch ra s yu km ca FCP v ng cng sn Anh, H lan v a ra mt lot cc bin php ci thin tnh hnh. Mc d cha dm khng nh nng dn s ng vai tr ch o trong cuc cch mnh sp ti, NAQ cng nhn mnh vai tr ca h: Nn i ang honh hnh trn tt c cc thuc a Php. Nng dn cm th v sn sng ni dy. Nhng h khng c t chc v lnh o. QTCS cn phi gip h ng ln t gii phng mnh. Vi nhng bi pht biu sc bn ca mnh, NAQ tr thnh mt nhn vt gy ch vi gii lnh o QTCS. Chn dung ca Q do ho s Nga Kropchenko N.I. v xut hin trn Bo Cng nhn Nga s cui thng By. Bo Pravda chy mt tiu git gn: T li ni n hnh ng Din vn ca i biu ng dng NAQ. Tuy nhin, chng ai ng c, chng bao lu sau quan im coi trng nng dn trong cch mng chu s b coi la d gio v s b Matxcova trng pht.xxviii Khng hiu c phi v nhng li ph phn ca Q m lnh o QTCS ch n vic tuyn m nhiu nh cch mng tr t chu a sang Nga o to. Trong nhng nm sau , ch ring t Vit nam c hn 100 hc vin. Nhm hc vin Vit nam u tin n qua ng Php vo khong gia nm 1925. FCP cng lng lng sa sai bng cch thnh lp U ban thuc a do Jacques Doriot lnh o. FCP cn t chc mt trng o to ngoi Paris dnh cho cc hc vin t cc nc thuc a trc khi chuyn tip sang trng Stalin Nga. Mt trong 8 hc vin u tin ca trng ny l ngi Vit nam. Vi s xut hin ti i hi V ca QTCS, Q chm dt giai on tp s, chnh thc tr thnh nh lnh o cch mng chu , ngi pht ngn cho cc vn phng ng v nng dn. Q cm thy hon tt cng vic ca mnh ti Moscow, sn sng tr v chu bt tay xy dng phong tro. cng l mc ch chnh ca Q khi ri nc Php. Trong l th ca mnh gi U ban T ca QTCS nm 1924, Q vit: Khi ti n Matxcova ti ngh s ch y 3 thng trc khi sang TQ lin lc vi t nc ti. By gi l thng th 9 v ti vn ch i trong v vng. Ti khng h c nh a ra cc lun im v s tn ti hay khng tn ti ca cc t chc cng nhn, ca cc phong tro dn tc ch ngha hay ca nhng hi nhm b mt no . Chng ta cn nghin cu tnh hnh mt cch nghim tc v nu cha c g th phi THNH LP MT CI G . Chuyn i ca ti s phi c cc nhim v sau: - To mi lin lc gia ng dng v QTCS - Nghin cu tnh hnh knh t chnh tr x hi ti thuc a - Lin lc vi cc t chc c sn - To c s thng tin v tuyn truyn

38

www.langven.com

Lm th no c th hon thnh nhng nhim v ? Trc ht l phi i Trung quc. Sau th phi lm bt c vic g m tnh hnh yu cu. Cn bao nhiu tin? Ti trao i vi cc ng ch Trung quc, chc l khong US100/thng (cha tnh thu), khng k chi ph chuyn i sang TQ. Ti ngh l chng ta c thng tin cn bn tho lun. Ni kht khao c tr v ca Q c s ng h ca Dalin, c v ca QTCS nm trong phi on ca Borodin tr gip Tn Trung sn t chc li QD theo ng li Lenin. Khi v Matxcova Dalin cng khch sn Lux v c nhiu dp ni chuyn vi Q. Thng T nm 1924, sau khi thp tng on i biu TQ t Yakutsk v Matxcova, Q c mi ln phng lm vic ca Manuilsky. Th no, anh bn tr? Anh c sn sng chin u khng? Manuilsky ng c Q v Qung ng vi iu kin Q phi h tr cc dn tc khc trong vng. Chng bao lu sau, Q c c lm thnh vin Ban b th Vin ng (Dalburo) ca QTCS. Tuy nhin b my quan liu lm cn tr chuyn i ca anh v khng tm c cng vic thch hp. Bc mnh Q ngh ch cn chi tr tin v, anh s t lao ng kim sng. Cui cng, ngy 25/9, Dalburo quyt nh: ng ch NAQ s i Qung chu Q thuyt phc c QTCS c v qu hng vi ci gi kh t V khng c v tr chnh thc, anh phi sng mt cch bt hp php trong thnh ph y ry nhng mt v Anh, Php. Q cn phi t kim sng trong mt t nc m anh cha bao gi n. (Trc khi i anh tranh th nhn nhim v vi hng tin ROSTA thnh thong gi bi t TQ v kim thm t cht)xxix Q ri Matxcova mt ngy thng 10 trn chuyn tu xuyn Xiberi khi hnh t ga Yaroslavskii, sau khi nh Dombal thng bo vi mi ngi l b m. Q cn vit mt l th gi cho mt ngi bn Php thng bo anh khng c php i ng dng, bi th s quay v Php. Q li Vladivostock vi ngy ri ln mt con tu Xoviet. Tu cp bn Qung chu ngy 11/11/1924xxx

39

www.langven.com

Con Rng Chu Tin


Chu nm 1924 khc xa so vi thi Q ra i nm 1911. Mc d Th chin th Nht khng ph v h thng thuc a ti Nam v ng Nam , Trung quc thay i su sc. Ma thu nm 1911, mt cuc cch mng ph v triu nh Bc Kinh. Nhng ngi nng dn ca Tn Dt Tin ni dy lt nh Thanh nhng khng qua mt c Vin Th Khi. Thng 2/1912 TDT buc phi nhng chc tng thng ca nc cng ho mi thnh lp cho VTK vi tr s ti Bc kinh. Vin thc cht mun tr thnh hong . Tuy nhin ng vin ca Tn, chim gn na trong ngh vin khng cho Vin thc hin iu ny. Thng Ging nm 1914, Vin gii tn quc hi v iu hnh bng sc lnh. ng ca Tn b t ra ngoi vng php lut. Tn phi chy ra nc ngoi. Nm 1916, Vin t ngt qua i. Trung Hoa ri vo vng lon ca cc th lnh a phng. Mc d chnh quyn vn cn tn ti mt cch mong manh ti Bc kinh, nhng men x hi tch lu khp ni. Thng 1/1919, sinh vin ni dy ti BK v cc thnh ph ln. Cng nm , Tn i tn ng thnh Quc dn ng, hng c ti Qung Chu (di s bo tr ca mt th lnh a phng). Thng 4/1921, Tn tuyn b thnh lp nc cng ho mi v t phong lm tng thng. Ti Nga, sau khi tm yn tnh hnh trong nc, nm 1920, ng b Vin ng c thnh lp ti Iakurst lnh o phong tro cng sn vng Vin ng-Thi Bnh dng. Grigorin Voitinsky c c sang TQ. Sau khi BK mt thi gian ngn, ng sang Thng hi v bt u t tp cc lc lng cch mng trong vng. Ma h nm 1922, ng cng sn TQ c thnh lp ti Thng hi. Maring (ng vin cng sn ngi H lan), ngi c c thay Vointinsky ph trch Quc t cng sn ti TQ rt kin quyt yu cu CS TQ kt hp vi QD. Thng ging 1923, hai ng k tho thun Ni Lin (bloc within) thnh lp mt trn thng nht TQ di s h tr ca Nga. Cc ng vin CCP c mi tham d QD Ti ng Dng, tnh hnh cng thay i nhanh chng, mc d c th khng nhanh nh bn Trung Hoa. Dn s c 3 min tng t 7 triu nm 1880 n 16 triu nm 1926 (Tokin: 6, Annam: 5 v khong hn 4 triu ti Cochin China). Mc d vn l t nc nng nghip nng n, n gia nhng nm 20 c khong 1 triu dn sng cc th, ch yu l H ni v Si gn. Phong tro u tranh ginh c lp cho Vit nam hu nh suy sp. Nhng nh ci lng phi im ting sau khi PCT b bt v y sang Php. Phan Bi Chu khi u kh n tng, li ko c s h tr ca nhiu nh yu nc xut chng, cng dn dn ho ht sau my cuc khi ngha vi vng tht bi, c bit sau khi Phan Bi Chu b bt Nam Trung quc. Nm 1911, nghe tin cuc cch mng ca Tn Trung Sn, PBC t b nh phc hi ch qun ch, lp ra ng mi: Vit nam Quang phc Hi. Mc tiu ca Chu l xy dng m hnh nc cng ho kiu Tn. Nm 1912, Chu gp Tn v c ha Vit nam s l nc u tin c gip mt khi cch mng thnh cng ti Trung hoa. ng tic sau , Chu b my th lnh a phng tng giam v cc hot ng lt . Nm 1917, khi Chu ra t, Quc dn ng b mt quyn, Tn th chy sang Nht bn. Mt ln na hy vng vo s tr gip ca nc ngoi b tan v. C v nh Chu hon ton mt ht kin nhn, ng thm ch cn ngh hp tc vi Php, hy vng vo s ci cch ca ch thc dn. u nhng nm 20, b my cch mng ca Chu ti Vit nam thc t

40

www.langven.com

tan v. Chu ra sng lu vong ti Nam Trung hoa vi mt s nhng mn gn gi nht. Thi k Phan Bi Chu r rng n hi kt thc. Hai Phan tht bi cho thy mt s thay i ln lao trong x hi Vit nam. Tng lp qu tc-hc gi truyn thng, nhng ngi chi phi nn chnh tr Vit nam hng th k qua, mt dn nh hng. Mc d nhiu hc gi nhn thc c s thay i ca thi cuc v vai tr ngy cng tng ca qun chng, nh mt giai cp, h khng cm thy t tin. Phan Bi Chu nhc nhiu n hnh nh: hng chc nghn anh hng v danh, nh ui thc dn Php, nhng ng vin ca ng ch gm ton nhng hc gi vi i sng kh gi. Mc d cng lnh ca ng l c v thng mi v cng nghip, thnh phn lnh o ng li ch yu l cc a ch. Nhng nh qu tc giu c khn o tht tha m ca hng quyn vn cho ng, thc cht coi khch hng bng na con mt. Khong cui chin tranh th gii th nht, ch thi c kiu Khng t b bi b trn khp Vit nam. Ch quc ng c ph bin khp 3 min. Mc d a s thanh nin vn phi hc cc thy lng truyn thng, con chu ca cc qu tc c gi i hc ti cc trng kiu Php nh Quc hc. H c dy bng ting Php v c tip tc a sang Php o to. Cng lc , mt tng lp trung lu mi c hnh thnh. H l nhng nh bun, ch hng hoc cng chc trong cc cng s ca ngi chu u. H ngng m lng yu nc ca Phan v cc bn, nhng trong lng h giu ct cc quan im bo th. H mc Ty, ung vang Bordeaux v ni ting Php. Nh vn Php Paul Monet miu t h nh: nguyn mu ca nn vn minh Php, b tch khi nhng tn ngng truyn thng, hon ton coi thng Khng t v h khng hiu. Cc quan chc thuc a Php vui mng v c nhng thnh qu u tin ca qu trnh vn minh ho. H khng h ng rng, chnh th h ny mi l nhng ngi thch thc s thng tr ca h. Nhng hnh ng bt nht ca nh cai tr Php v tnh li tng thm ni tht vng ca dn Vit. Nm 1919, ton quyn Albert Sarraut ha hn: s coi nhng con dn ca mnh nh ngi anh em v dn dn phc hi ton b nhn quyn. Ngay c NAQ khi ang Paris, cng khng khi khp khi mt cht hy vng mong manh v t nc sn sinh ra khu hiu: T do, Bnh ng, Bc i. Tuy nhin sau khi AS c thng chc a v c quc, chng ai hi u nh n nhng li ha na. H thng trng hc thiu tin, c nc ch c khong 5000 hc sinh trung hc. Nu trc y trong ch phong kin, c n 25% dn s c kh nng gii m c trn nhng k t ngon ngoo ca ch Hn, th sau chin tranh th gii th nht, t l bit ch (k c quc ng hay ch Hn) ch vo khong 5%. Nhng thng k ny t mt du chm hi to ng ln S mnh mang li nn vn minh ca thc dn Php. Mc d khng t ngi Vit nam cng hin cho mu quc trong th chin th Nht, h vn khng b my thc dn cng nhn ngay ti nc mnh. 10000 vin chc Php c tr lng cao gp nhiu ln ng nghip Vit nam. i a s trong hn 40000 ngi chu u, nhiu ngi n Vit nam trn rng, di dp, nay kh gi nhn dn bn a khng khc g mt con ch. Chnh quyn c quyn sn xut mui, thuc phin v ru bn cho dn vi gi ct c. Hn 500 ngn nng dn khng rung t, phi cy thu cuc mn, np t i khi ti 50% ma mng cho khong 5 vn a ch. Georges Garros, trong cun sch xut bn gia thp k Forceries humaines lnh lng nhn xt: ngi Php m ri vo hon cnh y, chc chn s lm cch mng. V phn mnh, trong cuc tr li phng vn Ossip Mandelstam nm 1923 ti Moscow, NAQ miu t Vit nam nh mt dn tc: b y vo a ngc. Mt lp cc nh hot ng chnh tr mi ra i khong gia nhng nm 20 l con ca tm trng v mng ca x hi. H c o to theo h thng trng Ty, ngng m

41

www.langven.com

vn ha Ty, c sch bo Ty nhng phn n v s bt cng m nh cm quyn Php p t cho ng bo ca mnh. H i hi: T do, Bnh ng, Bc i cho dn tc mnh. Nhng ht ging phn khng u tin ny mm Si gn ni khong cch giu ngho, bn x v ngoi quc r rt nht. Si gn cng l ni tp trung nhiu ngoi kiu v cng nhn nht do s pht trin kinh t nhanh chng. Ngi u tin l nh a ch Bi Quang Chiu, ngi m NAQ tng gp trong chuyn xut ngoi u tin ca mnh. ng ra t bo La Tribune Indigene v thnh lp ng Hin php, ng chnh tr u tin ng dng. Mc d Chiu v cc ng s gy sc p i Php cho ngi Vit nam nhiu quyn hn na trong i sng chnh tr, mc tiu ca cc ng l gim s thng tr ca Hoa kiu trong lnh vc kinh t. Ngi m ngi Php s hn l Nguyn An Ninh. ng ny l con ca mt nh nho Nam b, c lin quan n Trng T do H ni, sau tham gia vo phong tro khng chin ca Phan Bi Chu. Ninh tt nghip lut Paris, tng gp NAQ v t ra rt ham thch chnh tr. V nc u nhng nm 20, Ninh ra bo: La Cloche Felee (Ting chung r) ku gi tinh thn yu nc ca dn chng v i ci cch chnh tr. Cng nh Phan Chu Trinh, Ninh ngng m vn ho phng Ty v coi l s b p cho nn Nho gio km hm s sng to ca con ngi. Theo ng l nguyn nhn m ta mt nc. ng ku gi khi xng mt nn vn ho mi, khng b nh hng bi nhng t tng du nhp ca Khng t v Lo t. Cng nh Mahamat Ghandi, Ninh cho rng gii php nm trong vn tinh thn v ch c th tm thy trong nhn dn. nh hng ca Ninh mnh n ni i s Maurice Cognacq phi mi ln thm vn. Ngi i s thng bo l cc hot ng ca Ninh b theo di cht ch v Ninh phi thi ngay, nu khng ngi s buc phi c nhng hnh ng khng hay. Ngi cn chm bim, dn Vit cn ngu lm, lm sao hiu c nhng iu ng pht biu, tt ht l ng hy n Moscow. Ninh b ngoi tai v vn tip tc hot ngxxxi Khi NAQ n Qung ng thng 11/1924, thnh ph ang no ng v hng ngn ngi ra b sng by t s ng h i vi chnh quyn Tn Trung Sn v tin tng thng i Bc kinh. T thng ging nm 1923, theo s tho thun vi Maring mt v ca QTCS, Tn thi hnh chnh sch: Ni lin, a mt s ng vin CCP vo nhng v tr quan trng ca quc dn ng. Sau khi i din ca QTCS Mikhail Borodin n Qung ng, Quc dn ng c ti c cu theo ng li ca L nin. Hc vin qun s Hong ph c m ra o to cc s quan tr cho cch mng. Tng Gii Thch, cnh tay phi ca Tn c b nhim lm Gim c, Chu n Lai lm chnh u hc vin. Quyt nh ca Tn nghing v nc Nga x vit v hp tc vi CCP lm cho gii ngoi giao v thng mi phng ty Qung ng si mu. Ma h nm 1924, chnh quyn Anh ra lnh n p cc cuc biu tnh ca cng nhn trn o Sa in. p li, cng nhn cng b tng bi cng. Chnh ph Tn c qun i n ng h cc cng nhn bi cng. Hi Cng thng Qung ng (ch yu gm cc thng gia phng Ty) thnh lp cc i du kch v trang bo v cng ng phng ty. xy ra cc cuc ng gia h v qun i chnh ph. Tnh hnh bc Trung quc cng thay i nhanh chng. Tng Thin cha Phng Du Tng lt Vu Bc Ph Bc kinh. Phng c ci nhn thin cm vi ch ca Tn v mi Tn ln Bc kinh m o. Tn ng . Mc d khng c giao nhim v r rng, va n Qung chu, NAQ ngay lp tc bt lin lc vi Borodin v c ng ny mi n cng vi mnh ti Bao cng Qun, mt bit th ngay cnh c quan trung ng ca QD. Tng 1 l vn phng ca 20 nhn

42

www.langven.com

vin phi b QTCS. Tng 2, Quc v Borodin . C hai tng gp nhau Moscow, cng ni c ting Anh (Borodin Chicago) v cng chia s mc tiu thc y cch mng chu . V th nn h ni chuyn rt tm u hp. che mt mt thm Php, NAQ ly tn l L Thu. Ch c Borodin v v bit c danh tnh ca NAQ. Quc c phn vo phn x ca c quan thng tn X vit ROSTA. Trong cc bi vit v Moscow, Q thng k tn Nilovskii. Thnh thong Q cn lm vic phin dch hoc i din cho Quc t nng dn. Tuy nhin, mc ch chnh ca chuyn tr v ca NAQ l xy dng ht nhn cho mt ng mi theo kiu Lenin, t tm cch a phong tro cch mng Vit nam vo t chc, theo ch ca mnh. S hiu bit ca cc nh cch mng Vit nam lc v ch ngha Max v cuc cch mng Nga lc ht sc n gin. Mt nh dn tu ni: Chng ti khng theo ch ngha cng sn, chng ti theo nhng ngi cng sn, bi v h ha s mang li quyn t quyt cho cc dn tc. Chng ti ch i h nh nhng v cu tinh. C ngi cn ngy th: Nu phng Ty cm th ngi Nga v nhng ngi cng sn, h phi l nhng ngi tt.xxxii NAQ khng h c mt o tng no. T nm 1922, trong mt bi bo vit ti Paris, ng nhn xt, a s nhn dn ti thuc a hiu Bolsevism l: p tt c hoc ty chay nc ngoi. C hai cch hiu u nguy him. Qun chng sn sng ni dy, nhng h khng bit bt u nh th no. Vic xy dng mt ng i din cho cc t tng Max v Lenin nhng li p ng c kht vng: c lp dn tc ca ng o qun chng, l mt vic cp bch nhng v cng kh khn. Ngi Vit nam ni ting nht TQ khi l Phan Bi Chu. Sau khi ra t vo nm 1917, Chu c mt thi ve vn tng dn xp vi Php nhng nhanh chng v mng. ng xoay sang dng lo ti Hng Chu nh ca t c tn l H Hc Lm. Tuy 55 tui, li chng c c s no trong nc, nhng hnh nh mt nh cch mng lo thnh quc thc vi b ru quai nn v cp knh trng lnh lng vn c sc hp dn lp tr. Khong u nhng nm 20, mt nhm cc thanh nin tr thc Vit nam do L Hng Phong, L Vn Phan (sau ny gi l L Hng Sn), L Quang t v Trng Vn Lnh dn u vt bin sang nhn Chu lm s ph. Mt iu th v l nhm ny hu nh u n t Ngh an v sau u tr thnh nng ct ca t chc cch mng do Quc thnh lpxxxiii. Nhm thanh nin kch ng ny nhanh chng cm thy t tng vi t chc ca Chu. 8 thng trc khi Quc ti Qung chu, thng 3/1924, h tch ra thnh lp t chc mi ly tn l Tm Tm X. Nng ny v d kch ng, h cho rng mi th l thuyt u v vn, h theo ui ng li ca Auguste Blanqui chu u th k 19, ngi kch ng khi ngha ti Php, Italia v Ty ban nha. Mc tiu ca t chc l tuyn truyn v khng b chm ngi cho vic lt ch cai tr ca Php. Ngi u cho t chc l Lm c Th. ng ny tuy 36 tui v giu c nh ly mt b v giu, nhng sinh ra trong mt gia nh chng Php, li c tin v quan h rng ri nn rt c uy tn. Tr s ca TTX ng ngay ti hiu thuc ca v chng Th ti Da Trng, mt ph nh gn tr s QTCS. Mt trong nhng phi v u tin ca nhm l nh bom ton quyn ng dng Martial Merlin khi tay ny n thm Qung ng thng 6/1924. ng ra chng thanh nin ngm en p trai L Hng Sn s x l v ny, tuy nhin anh ny vi bit danh Hit man qu quen mt vi cnh st. Phm Hng Thi, mt chng trai mi l d t ng dng sang c giao nhim v thay th. Anh ny l con mt vin quan tng tham gia phong tro Cn vng Ngh An, c tim nhim

43

www.langven.com

t tng cch mng trong thi gian hc ti trng Php H ni. Sau mt thi gian lm th c kh ga ra, ri th m, Thi cng cc bn l L Hng Phong v H Tng Mu chun sang Trung quc. Ti 19/6, khch sn Victoria trn o Sa in n o nhng li chc tng nhn i tic chc mng ton quyn Php. ng 8:30, khi mn sp ang c dn ra th mt ting n inh tai nhc c bin bn tic thnh mt a ngc. Nm thc khch cht ngay ti ch, hng chc ngi khc b thng nm la lit. Trn ng trn chy, Thi nhy xung sng v cht ui trn sng Chu Giang. Thot cht trong gang tc, Merlin ri Qung chu ngay hm sau trong khi m tang ngi lit s tr c t chc trng th. y l v m st mt quan chc cao cp chu u u tin chu . Ting bom Sa in gy mt c sc ln trong cng ng ngi Php v tn Phm Hng Thi ln v tr t v o. Chnh quyn Tn Trung Sn quyt nh dng bia tng nim. Phan Bi Chu th tranh th v vic nh bng li hnh nh ca mnh. ng ny vit mt bi tiu s v Thi nh mt cng s trong t chc ca ngxxxiv. Thng 7/1924, trong chuyn i d l khai trng bia tng nim Thi, Chu trao i vi mt s t v vic thay Quang Phc Hi bng Vit nam Quc dn ng, theo m hnh ng ca Tn. Chu tr v Hng chu thng 9/1924. Mc d Merlin thot him nh c mt thc khch c hnh dng ging ngi ton quyn mt cch k l (v ny cht ngay ti ch), nhng vn c nhng nghi ng v k phn bi trong hng ng. Mt thnh vin ca Tm Tm X, L Quang t, cng khai t vn v vai tr ca Lm c Th v nhng mi quan h ca ng ny vi Php. Tuy nhin L Hng Sn gt i, v Th vn tip tc cng tc vi t chcxxxv. Nm thng sau v nh bom, NAQ n Qung chu. Nhng ch ngy hm sau, ng tip cn cc thnh vin TTX trong vai mt nh bo Trung quc h Vng. Nhng hnh vi cp tin ca h lm Q rt khoi. Vic u c h cn trong trng v l thuyt cng thun tin cho vic tuyn truyn nhng t tng Max-Lenin. Q thch L Hng Sn, H Tng Mu nhng c bit u i chng trai chc nch L Hng Phong, ngi c ch thn Chu tuyn m. Vi bn lnh ca mnh, c v nh Q chng gp kh khn g khi d kh my chng trai tr. Thng 12/1924, Q bo v Matxcova l ang bt lin lc v hp tc vi mt nhm nh cch mng Vit nam. Thng 2/1925, Q thnh lp nhm 9 ngi v t tn l Quc dn ng ng dng, 5 trong s c ng coi l nng ct ca ng cng sn tng lai. Q khuyn khch cc thnh vin v nc chiu m thm t, hoc tham gia qun i QD Trung hoa, hay gia nhp CCP. Q cn gp s h tr v ti chnh v ti liu tuyn truyn t Maxcova.xxxvi Mc d khng nht tr vi cc phng php u tranh ca Chu, Q vn s dng ng ny vo vic xy dng t chc ca mnh. Thng qua cc thnh vin TTX, Q ln ra mi quan h vi Chu. Chu c v cng nh nhn ra c danh tnh ca L Thu. Vo khong gia thng 2 v thng 3, Chu vit cho Q mt bc th c nhc n cuc gp u tin ca hai ngi Kim lin. Chu hon ton ng h ng li ca Q trong vic ci t li ng ca mnh. Tuy nhin Q nhanh chng nhn thy rng Chu v nhiu cng s ln tui ca ng khng th l ht nhn cho mt t chc mi m Q ang gy dng. Q thnh lp Cng sn on vi 5 ht nhn u t, trong c L Hng Phong, L Hng Sn v H Tng Mu. S xut hin ca mt nhn vt hot ng tch cc nh vy tr s QTCS, tt nhin l gy ch cho cc mt v Php. Mt c v vi b danh Noel c c sang t Paris vi mc ch xc nh c danh tnh ca L Thu. K gip c lc nht cho Noel chnh

44

www.langven.com

l Lm c Th vi b danh l Pinot. Tay ny lm ip vin hai mang cho c Php v cc lc lng cch mng. Thng 3, Th chp c 1 tm nh Q cng vi cc dng ch trc ca tr s Quc dn ng. Phng Nh nhanh chng xc nhn: L Thu chnh l Nguyn i Quc. S hnh thnh ca mt ng cch mng mi chn mui. Thng 6, ti nh Lm c Th, Q cng vi cc nng ct trong Cng sn on lp nn Hi thanh nin cch mng Vit nam. Cng vi cc hot ng ca Hi, t bo Thanh nin m a phn cc bi l do Quc vit t dn dn nn mng ca mt tm nhn mi vt qua c ch c lp dn tc. Nh mi lin h ca chnh quyn Tn Trung Sn vi QTCS, Qung chu lc c coi nh l Matxcva ca phng ng thu ht cc nh cch mng t Triu tin, n , ng dng v Ty n thuc H lan. T kinh nghim hot ng Paris, Q cng vi c v ca QTCS ngi n Roy v lnh t cc t ca QD Lo Trung Kha, thnh lp Hi cc dn tc b p bc chu . Phin hp u tin ca Hi c tin hnh vo gia thng By. Cng lnh hot ng ca Hi thanh nin cch mng c xy dng da trn hai tr ct ch ngha dn tc v cch mng x hi theo m hnh ca Lenin c i hi QTCS ln II ph chun nm 1920. Tuy nhin nu Lenin coi cch mng dn tc ch l mt bc chin thut nhm li ko s ng h ca nhng ngi theo ch ngha dn tc, cng lnh ca Hi li t ra ch trng n c lp dn tc hn nhiu l s phn ca cch mng th gii. Chnh iu gy nhiu nghi ng cho nhiu nh quan st v s trung thnh ca Q vi cc t tng Maxism v cuc u tranh xy dng o tng cng sn. Trn thc t cui nhng nm 20, xut hin nhng bi vit ch trch Q Matxcva v t nhng ngi cng s ca Q. C nhiu l do khng nh, Q trc tin l mt nh yu nc. Trong bi bo Con ng a ti n vi Lenin vit nm 1960, Q khng nh, chnh khao kht c lp cho Vit nam a ng n vi ch ngha Max. Khc vi Lenin, i vi Q c lp dn tc gn nh l mc tiu cui cng. Q thng xuyn pht biu: cch mng x hi ch ngha Vit nam s c tin hnh vo mt thi im thch hp. Tuy nhin cng kh c th ni, Q ch coi ch ngha Max ch l cng c cho cuc u tranh ginh c lp ca mnh. Nhng bi vit v pht biu ca cu Paris v Matx v mt th gii tng lai si sc nhit huyt. Trc khi cht, khi tr li mt phng vin Xoviet, Q n hn mi v vic kch mt n ng ch ca mnh Nga v mc la t tm v i giy cao gt. Chng nh nhng ngi tr tui n mc p li l iu xu xa?xxxvii Cu hi ng ngc ca c gi hn su vo tr nh Q. Nu Q va l nh dn tc ch ngha va l mt ngi theo ch ngha Max, cu hi lm th no kt hp gia bn cht yu nc ca Q v i hi tinh thn quc t v sn ca ch ngha Max c Lenin phn no cp n trong Lun cng v cc vn dn tc v thuc a. Lenin xut khI nim Lin hip cc quc gia c lp nh mt hnh thi chuyn tip trc khi thnh lp Quc gia v sn ton cu. S lin kt gia nc Nga cch mng, Hungary v Phn lan cng nh gia Armeni v Azerbaijan khng th khng nh hng n Q. Trong mt bc th gi QTCS, Q ngh tuyn m thm nhiu hc vin vo trng Stalin cho Lin hip cng sn ng phng. Mt ti liu mi c tm thy Nga vit nm 1924, k tn l Nguyn. C n 99% chnh l Q. Khi bn v tng lai ca ng cng sn Vit nam, ti liu khng nh: Cn phi tnh n thc t Vit nam v ging cao ngn c ch ngha dn tc di danh ngha ca

45

www.langven.com

QTCS . Cng lnh ca Vit nam thanh nin cch mng Hi cng nhc n cch mng ton cu nh mc ch cui cng ca Hi. Ti sao Q li khng chn con ng phi bo lc i li c lp dn tc m li tin vo cch mng trn phm vi ton th gii? Ma xun nm 1925, Nguyn Thng Huyn, (chu ca Nguyn Thng Hin, ngi c thi l hiu trng ng kinh ngha thc), c vit mt bi bo v nh Q nhn xt. Trong bi bo, Huyn cho rng ngun gc cch mng l t Kinh dch v Khng t cho rng thay i triu i chnh l cch mng. Huyn kt lun, tht bi ca cc cuc khi ngha chng Php l tt yu v s hung bo ca chng v c lp ch c th t c bng cc cuc chng i phi bo lc trong x hi nh Mahatma Gandhi. Trong bc th tr li, Q t nghi ng ngun gc cch mng v cho rng n xut pht t vn ho Ty phng. Cch mng thay i cc th ch iu hnh t nc, cn ci cch ch ci tin chng. Thay i triu i khng phi l cch mng. V tht bi ca cch mng Vit nam, Q vit:
Khng l ng ch i ngi Php khoanh taynhn ng ui h ra? Tt nht l hy t nhn li mnh: ti sao ngi Php li cai tr c dn ta? Sao ta li ngu th? By gi ta phi lm g? ng so sanh vi ngi n , Ai cp. H c ng ph chnh tr, cc hi nng dn, cc t chc. Ta khng c ng, khng c tuyn truyn, khng c t chc. H nh chic -t c c ti x, cn ta mi ch c ci khung xe. Vy m ng mun ta chy nh h!

kt lun, Q dn cu chuyn ca La Fontaine v cc con chut n y nhau eo chung ln c mo. Gi y, cc con rng chu tin Vit nam chng khc g nhng con chut. Tht l nhc nh Ti Hng chu, PBC rt quan tm n nhng g ang din ra. ng ha s n Qung chu thm Q ma h nm 1925. Trong bc th vit cho Q trc , Chu ht li khen ngi s sng sut v kinh nghim ca Q, Chu cn t v vui mng v c ngi ni nghip v ng qu t. Tuy nhin r rng l Chu vn mun ng mt vai tr trong t chc. Trong mt bc th khc gi cho H Tng Mu, ng cnh kho ph bnh Q v cc ng s qu nng vi. Trc , Chu cng tng than vn l Q b ri ng. Khong gia thng 5, Chu ri Hng chu i Thng hi. Ti , nh c mt bo, cc mt thm Php trong vai ti x taxi i sn, tm gn v ch thng ng v H ni xt x v ti phn quc. V bt gi ny gy ra mt cuc tranh ci lu di v li thi nht trong lch s rm ri ca ch ngha dn tc Vit nam. Nhiu thnh vin ca Thanh nin hi cho rng chnh th k ca Chu, Nguyn Thng Huyn phn bi ng. Chu cng ngh th. Tuy nhin mt s ngi theo ch ngha dn tc khng cng sn li nghi ng Lm c Th v thm ch NAQ dng ln v ny kim tin thng v dng Chu nh mt anh hng - vt t thn cho phong tro. Quan im ny cng c nhiu nh nghin cu phng Ty nhc li nhng khng c nhng chng c c th. Cc ti liu ca phng nh Php khng r, nhng xu hng khng cho rng Q c dnh lu. H cng cho l Huyn c thng tin tt hn v s di chuyn ca Chu. Lm c Th v sau t nhn trch nhim nhng khng ng tin cy v ng ny a khoc lc v thi phng. Mc d khng ph nhn l Q c th phn bi Chu nu tin rng iu phc v li ch cch mng, nhng trong v ny r rng l Q khng tin l c th khai thc c g cho phong tro t vic bt Chu. Thanh nin Hi vn tp trung s dng hnh nh Phm Hng Thi tuyn truyn v li ko cc thnh vin ca mnh. V li mt lnh t c tnh cht biu tng d iu khin ngoi t do r rng c li hn cho phong tro so vi ngi t

46

www.langven.com

Vit nam. Cng cn nhn thy rng n cui i Chu vn dnh s knh trng cao nht cho Q. To x Chu kh sai chung thn ngy 23/11/1925 dn n mt phong tro phn khng mnh m trong khp nc. Ton quyn mi, ng vin X hi Varrene chng mun khi u s nghip ca mnh bng s th hn, ngh Paris gim xung n qun thc ti gia Hu. Trc khi gim n, Varrene ngh Chu hp tc. Lc u ng ny t chi nhng sau t ra khn ngoan hn. Tuy vn gi quan h vi cc thnh vin ch cht ca phong tro dn tc, thnh thong Chu li a ra nhng pht ngn c th coi l c li cho Php v nh khen ngi h thng gio dc ca Php ng dng. Theo mt thm Php, mt s phn t qu khch thm ch c k hoch m st Chu. Chu cht ti Hu nm 1940. Trong thi gian v n Chu, mt lnh t ci lng khc l Phan Chu Trinh tr v Vit nam sau nhiu thp k trong s cho n ca dn chng. ng ny cht nm 1926 vo tui 53 v m tang ng tr thnh mt s kin dn tc. Q c v nh khng hi lng cho rng Php cng iu s kin ny nhm mang li mt b mt nhn tnh hn cho chnh sch thc dn ca mnh v nh lc hng dn chng. Nh s c gng khng mt mi ca Q, nhng t tng Marxism dn dn c ph bin trong cc tng lp cch mng Vit nam. Nhng nh yu nc tr c a t trong nc sang v c o to ti mt c s c ci tn rt ku: Trng chnh tr c bit cho Cch mng Vit nam. Trng ny ban u c t ti ph Dn Sinh, sau chuyn sang mt to nh 3 tng thuc s hu ca mt ngi thn Cng sn ph Vn Minh (i din vi i hc Qung ng, by gi l bo tng L Tnxxxviii). Tng 1 l ca hng, lp hc v vn phng ca Q tng 2 cn k tc x tng 3. ng sau c ca hu chy trn khi cnh st vy bt. Gio vin ch yu l cc thnh vin Thanh nin Hi nh Mu, Quc, nhng thnh thong cng c thy t phi on Xviet nh Vasily Blucher (Galen), P.A. Pavlov, M.V. Kuibyshev, V.M. Primakov, hoc t CCP nh L o C, Chu n Lai, L Phu Qun v nh t chc nng dn Bng Bi. Mt phn ba kinh ph ca trng do CCP i th, phn cn li l ng gp t cc t chc khc nhau, trong c cc hc vin Vit nam ti hc vin Hong Ph. Thy Vng (b danh ca Q) l thy gio ni ting nht trng. Hc vin u yu ng thy mnh khnh, mt sng, ging m, hi hc, d gn v c bit kin nhn trong vic gii thch cc khi nim kh. Thy Vng tr thnh cun bch khoa sng khi cn n cc s liu. Mt hc vin n gi cn nh: Thy k vanh vch, thc dn Php trm bao nhiu tn thc, Ngn hng ng dng kim c bao nhiu li nhun, ng Varrene ch v nc bao nhiu c vt ca dn ta. Cng nh Paris, Q va l thy gio, va l c vn tinh thn, mt ngi nghim khc v mt ngi by tr c hng. Q dy hc vin cch n ni, pht biu, cch thng cm vi nhn dn. Q lo lng ni n, chn v ng vin cc hc vin bng mt s lc quan v b bn vo s thng li ca cch mng. Nh mt nghi l, khi kt thc kho hc, Q dn cc hc vin thm m ca 72 lit s Trung hoa trn i Hong Hoa v tuyn th trc lng Phm Hng Thi. Mt s hc vin ti ba hn (v d nh L Hng Phong) c phi i tu nghip tip Moscow. Mt s ngi sung qun i hoc tham gia hc vin Hong Ph. Nguyn Lng Bng, mt con nh lao ng, c ch th kim vic trn tu vin dng mc ni gia Hi phng v Hongkong. Hn 70 hc vin tt nghip cho n ht nm 1927.

47

www.langven.com

a s hc vin quay v Vit nam v tip tc tm kim thm lnh mi. Lp ny a s cng t tng lp mn sinh. Cnh st Php xc nhn khong 90% thnh vin Thanh nin hi l tng lp tr thc tiu t sn. Nm 1928, hi c khong 300 thnh vin ng dng, trong khong 150 Cochin China (Si gn, Cn th, M tho), 80 Annam v 70 Tonkin. Mt nm sau, con s ln n hn 1700.xxxix NAQ i nhng bc quan trng u tin, tuy rt nh v thn trng, chun b cho cuc cch mng x hi ch ngha Vitnam. ng vit trc vi nm: Tht l sai lm khi cho rng ng dng sn sng cho cch mng, nhng cng sai lm hn khi ngh rng h cam chu v khng mun lm cch mng NAQ qu kinh nghim hiu rng, mun duy tr c t chc hy cn trong trng nc ca mnh, tuyn truyn l quyt nh. Tp ch Thanh nin ra i. c in ti Qung chu, xut bn hng tun v gi sang Vit nam qua ng thu. T 21/6/1925 n 5/1930, tng cng c 208 s c pht hnh. Cng nh vi t Ngi cng kh, NAQ s dng li hnh vn n gin, vi nhiu bim ha kch ch thc dn Php cng nh bn vua cha b nhn. Hu ht cc bi x lun u do ng vit nhng khng k tn. Thanh nin Hi cn pht hnh t Lnh Kch Mnh 2 tun 1 ln v tp ch Vit nam Tin phong hng thng. i vi cc hi vin nm trong chng trnh o to, Q vit hn mt cun sch nh ly tn l ng Kch mnh. y l cun sch u tin bng ting Vit gii thch nhng lun im cn bn ca ch ngha Max-Lenin v kh nng p dng Vit nam. Tuy khng c mc ch trc nhng chc chn 1 s bn ca cun sch ny c tun v Vit nam. Cun sch c vit bng mt vn phong cc k n gin. Q bit chc rng a s c gi thm ch cn cha bit th no l Kch mnh (thut ng ny mi c a vo ting Vit u th k 20, ting Hn c ngha l Thay i s mnh), bi th, ngay t u ng nh ngha KM l ph hy ci c, xy dng ci mi, ph hy ci xu, xy dng ci tt. Tip , Q tin hnh phn thnh 3 loi KM: 1. T sn (nh Php, Nht, US) 2. Dn tc (nh Italy th k 19, cch mng 1911 Trung quc) 3. Giai cp (nh cch mng thng 10 Nga) Q khng nh tt c cc cuc KM u c tin hnh theo hai giai on: giai on dn tc v giai on ton cu. Tt nhin quan im ny c mn ca Lenin, nhng Q cng kho lo lng ca mnh vo . ng khng khng nh r bao gi th giai on 2 mi bt u. Thm ch ng cho rng, KM Vit nam ch c th chuyn sang giai on 2 nu hu nh tt c cc nc lm vic . Q nhn mnh vai tr lnh o ca lin minh cng nng, c bit l vai tr ca nng thn trong KM Vit nam vi hn 90% dn lm nng nghip. Ging nh giai cp cng nhn trong Tuyn ngn ng cng sn, ngi nng dn trong ng KM khng c g mt ngoi xing xch. Ci m h cn, nh Q tng vit Php trc l T chc v S lnh o. Cch mnh Vit nam cn c mt ng vng mnh vi nhng t tng d hiu v theo ui. Mt vn th v c cp n trong cun sch l tnh cch ca nh cch mng. C th so snh vi cun T bch v nh cch mng ni ting ca Nechayev, mt tay khng b Nga th k 19. ng ny cho rng, nh cch mng l cng c m qung thc hin nhng l tng cch mng. H phi tn nhn, dng mi th on t c mc tiu, phi tun th k lut ng, sn sng t b nhng quan h b bn, gia nh, thm ch la di v li ch ca CM. Tuy quan im cc oan ca Nechayev b ph phn nhiu,

48

www.langven.com

nhng Lenin vn rt khoi v nhiu im trong cun T bch tr thnh tiu chun ca ngi Bolsheviks. C nhiu im tng ng trong nh ngha ca Q v nh cch mng, nh tun th k lut ng, t quyn li cch mng ln trn quyn li c nhn. Nhng im khc bit ch cht ci hn tinh thn nm ng sau hai bn tiu chun ny. Trong khi Lenin cho rng nhng quan im o c khng lin quan lm n tnh cch ca ngi CM th Q hu nh p dng tt c nhng chun mc o c ca ngi qun t trong o Khng: tit kim, ci m nhng cng bng, cng quyt sa cha li lm, thn trng, ham hc v quan st, khng kiu ngo v khoan hng. Nu tnh n ti nng xut chng ca Q trong vic thay i hnh thc tuyn truyn cho nhng i tng khc nhau, c th cho rng Q c tnh gi nhng bnh c a ru mi v bit rng a s hi vin ca ng xut pht t nhng gia nh nho hc v chc chn vn gi nhng gi tr cn bn ca o Khng. Tuy nhin, thc t cuc i HCM chng t rng o c c nhn ng: hnh nh mt con ngi gin d v ho hip vi nim lc quan v b bn v tinh thn nghim tc v hin dng cho nhng l tng cch mng, tr thnh s m bo tiu chun ca nh hng ca ng trong ng. i vi rt nhiu ngi khc, HCM tr thnh biu tng ca ch ngha cng sn Vit nam. Cun sch ca Q cn tha mn nhng logic thm kn ca Vit nam. Trong khi bo m rng cch mng VN s c gip t cch mng th gii, ngi c cng s ly lm sung sng c bit rng phng Ty cng cha ra g v s cn phi tri qua nhng thi lon lc. Vic phn tch nguyn nhn tht bi ca cc nhm dn tc ch ngha cng rt c ngha cho lp tr. Q ch ra rng cc nhm ny thiu hn mt t tng, mt nim r rng v tng lai ca Vit nam c lp. Pht gio vi trit l chu ng khng th l tc nhn thay i. Khng gio b mt gi tr trm trng do s u hng ca triu nh. Bi th cc nhm dn tc ch ngha ch yu c xc nh bi vng, min, chin thut hay c nhn th lnh. Nhng hnh ng ca h ch biu hin s phn ut ca mt nhm ngi trc mt k th mun ln mnh hn. C th coi ng Kch mnh l cun sch t tng nhng qu hoang s, thm ch nhiu ch gy bi ri cho ngi c v ch ngha Max-Lenin. Tuy nhin vi quan im tuyn truyn rt r rng ca Q: cng n gin cng tt, cun sch tr thnh cng c gii thiu t tng tt cho nhng nh cch mng s khi. Ngoi ra, Q tin mt bc di trong phong tro cch mng Vit nam v th gii bng vic ln u tin nhn mnh vai tr ca nng thn Vit nam v tng lai cch mng chu . Mt s nh quan st cn cho rng KM l tc phm u tin ca ch ngha cng sn nng thn, mt bin th ca ch ngha Max-Lenin, vn thng c gn cho Mao Trch ng. Tnh n ma xun nm 1927, ch vi 2 nm Qung chu, Q tr thnh mt thnh vin c knh trng v khng th thiu ca phong tro cch mng y. Q chi thn vi Chu n Lai, nh t chc thanh nin Trng i Li (cn xem li Zhang Tailei), lnh t cnh t ca Quc dn ng Lo Trung Khi (Liao Zhong Kai). Cuc sng xem ra c v n nh, Q d kin kim 1 c v Tu va hc ting v lo vic gia nh v nh th cng Lm c Th lo h v ny. Q ch t mt iu kin: khng tr mt xu (tri vi tc l ngi Hoa)
Nhng chng c vn g, Th tm ngay c 1 c tn l Tng Tuyt Minh, con gi v ba ca mt nh bun. Sau khi b cht, c ny b ui ra khi nh, sng v vt cho n khi lm quen c vi v ca Th. Nhiu ng ch ca Q phn i cuc hn nhn ny v cho rng Minh khng c hc hnh y , tuy nhin Q vn quyt nh ci v hai v chng cng sng trong cn phng ca Q ti bit th ca Borodin. Tuyt Minh kh xinh (theo li k th mt trn, mi nh, da mn, tc th ngang vai), nhng chng quan tm g n cc vn dn tc v cch mng. Sau

49

www.langven.com

my ln th tm cch d d tht bi, Q t b nh thay i quan im chnh tr ca v. C xl ngun tin cho rng, v chng Q c mt a con gi Tuy nhin my en ang che ph dn s nghip ca Q Qung chu. Trong khi ng ang tm cch dp yn nhng m la bt ho trong nc th tnh hnh Trung quc thay i nhanh chng. Cuc hn phi kh khn Quc Cng trong nhng nm qua c duy tr ch yu nh uy tn c nhn ca Tn cng nh quan h thn thit gia Tn v Borodin. Tuy nhin ci cht ca Tn nm 1925 trong khi ang thng tho vi tng Phng Yuxiang, thay i tt c. Sau mt cuc chin quyn lc ngn, Tng Gii Thch ln nm quyn. Tng tm thi duy tr lin minh mc d c s phn i quyt lit ca phi hu trong QD. Bn thn Tng cng chng c thin cm g vi cng sn. Sau chuyn ving thm Matxcova nm 1923, Tng hiu rng mc ch cui cng ca Matxcova l loi b ng ca ng ta. Ngy 12/4/1927, trong chin dch chung tiu tr ct c ti pha Bc v Trung nguyn, Tng ra tay, iu qun tn st hng ngn ng vin cng sn v nhng ngi ng h ti Thng Hi. Qung chu phn ng tc th, qun i ca Lu Jishen bao vy hn 2000 ng vin cng sn. Hng trm hc vin thn cng ti Hong Ph (trong c mt s Vit nam) b bao vy v bn cht. Bn Q, Trng Li cng nm trong s ny. Khi qun ca L tin hnh bao vy lnh s qun Lin x, Borodin v mt s cng s phi trn sang V hn. Ban u, phng nh Php cng ngh l Q s chy theo Borodin. Thc t th Q li v tin tng vo nhng mi quan h ca mnh vi QD. Tuy nhin ng cng n vo mt ch ho lnh hn v i bn bo kim tin sinh sng. Chng c bao lu, Trng Vn Lnh, mt tay chn trc y ca Tm Tm X, ang l quan chc ca chnh quyn thnh ph, mt bo l c lnh bt Q v ng phi trn cng nhanh cng tt. Ngi ch im Q chnh l Nguyn Hi Thn. Thn vn l bn thn ca Th v tng nh ng ny. Q mun hp tc vi Thn v nhng thnh vin cn st li ca Phan Bi Chu VNQD, nhng Thn kch lit ph phn xu hng thn cng ca Thanh nin hi. Nm 1926 Trng Bi Cng m n t Bc kinh cng thi thc Thn phi thnh lp ng mi chng li nh hng ca hi. Ngy 5/5/1927, Q ln tu i Hng kng b Tuyt Minh li Qung chu. Cng ngy, nh ng b khm xt. Mt ln na Nguyn i Quc li ln ng.

50

www.langven.com

Thanh kim bu
Q ngh g khi nhn qua ca s ngm nhng cnh ng la xun ang vo v gt trn con tu i vo v nh ngy y. Chc chn l ng hi lng v nhng g lm Qung chu. ch thn ng o to hng trm chin s phn phi v c 3 min t nc, thnh lp mt t chc vng mnh lm tin thn cho ng cng sn ng dng sau ny. Cuc o chnh ca Tng lm o ln tt c. Thanh nin Hi khng th t tr s Qung chu c na. Lin lc gia Q vi cc ng ch trong nc b ct t, c th phi n hng nm. Bn thn Q cng cha bit mnh s i v u! Ban u, c th Q (vn ang dng tn l L Thu) hy vng l s dng HK lm ni c tr v bn p cho t chc ca hi. Nhng chnh quyn s ti ngh khc v ngay ngy hm sau Q phi ln ng n Thng Hi, thnh ph vn ang cn bng hong v v khng b trng. che mt, Q phi ng gi mt nh bun v thu phng khch sn sang trng. Chng my chc ht tin, Q may mn v c mt chuyn tu v Vladivostok. Vladivostock khi l c quan u no ca cc hot ng cch mng ti Vin ng. Ti y, Q gp li Jacques Doriot, mt trong nhng ngi sao ang ln ca ng cng sn Php. ng cng gp li i din QTCS Grigori Vointinsky. Mi ng mt , Doriot khuyn Q da vo FCP thm nhp ng dng t Thi lan, Voitinsky th li ngh Q v Thng hi v xy dng phong tro trong m lnh Vit ang ng . Q lch s lng nghe, nhng trong thm tm, ng bit mnh phi lm g. Q v n Matxcova thng 6 nm v ngay lp tc vit n xin php c cp kinh phi c th hot ng Thi lan trong khong 2 nm. Trong khi ch ph duyt, Q vit mt lot cc bi bo cho Inprecor miu t tnh hnh ti ng dng. Sau chuyn i ngh cha bnh nh ngh Eppatoria Crum (cha r bnh g), Q nhn c tin vui: Trng Stalin quyt nh thnh lp phn ban Vit nam cho nhng sinh vin c Q gi i t Qung chu. Trong s , Trn Ph l ngi gy c nhiu ch nht. Con mt vin quan triu nh Qung ngi, Ph tham gia mt ng dn tc nh, khi sang Qung chu bn vic hp tc vi Thanh nin hi, Ph b Quc thu phc v gi sang Matxcova o toxli Thng 11/1927, thay v chi tin cho Q n Thi lan, QTCS iu ng sang Php vch mt chin lc ton din hn xy dng c s cch mng trong vng. Khng thy ng g n chuyn kinh ph c. Trn ng sang Paris, Q gh qua Berlin, ti y ng tham gia xy dng chi nhnh ca Lin hip Phn (v bc ca i din Lin x nc ngoi). n Php, mc d c bo co trc tip cho trung ng FCP, Q t ra ht sc tht vng v vn thuc a khng c ai quan tm. Cng khng ai ngh tm vic lm hoc cp kinh ph g cho Q c. Qung cui thng 12, Q tham gia hi ngh Trung ng Lin hip Phn ti Brussel. Ti y ng lm quen vi Sukarno, Nehru, gp li ng bn Nht Katayama Sen v c bit vi v ga ca Tn Trung Sn Tng Khnh Linh, ngi s gip Q trong thi im quyt nh sau ny. Sau hi ngh, Q ch tr v Paris mt thi gian ngn v sang Berlin. ng vit th cho Dombai xin tin ca Quc t Nng dn v ng dng hot ng. ng ny khuyn Q nn xy dng phong tro nng dn cc tnh bin gii vi Trung quc nhng cng khng thy ng g n chuyn tin nong. Chng c vic g lm, Q d nh hon thnh mt cun sch khong 120 trang v nhng kinh nghim bn thn trong phong tro nng

51

www.langven.com

dn Trung quc. n khong thng 4 th Q cn tin, ng vit mt bc th thng thit v Dalburo miu t mnh nh mt ngi : Khng c lm vic Php, v dng c nhng rt cn ng dng. Ti khn thit ngh t chc cung cp ti chnh ti c th tr v ng dng hot ng. Ti ni vi ng ch Khi Doriot khi i ngang qua y l nu khng c tin sng th hy cho ti tin i li ti c th ln ng ch khng phi lang thang chu u ny na. Rt cuc chng c hi m g. Tnh hnh ca ti hin ti nh sau: 1/ch i ch o trong v vng 2/khng c g sng... Hai tun sau Q nhn c giy php tr v ng dng, FCP cp tin i ng v 3 thng n . u thng 6, Q ri Berlin, qua Thy s, sang Italia. Ti bin gii, theo li k ca Q, may mn sao tn Q li khng c trong T in chng QTCS ca bn cnh st pht xt. Tuy nhin Q vn b bt ti Rome v b nh p tn nhn. Cui cng ng cng c th v ln mt con tu Nht Naple v Thi lan. l cui thng 6/1928. Q n TL thng 7/1928. Vng quc Thi lan khi l quc gia duy nht NA khng phi l thuc a. Bi th ngay c nh cch mng ni ting nh Q cng c i li thoi mi, chng ai quan tm. Trc , theo lnh ca Q, thanh nin Hi xy dng mng li trong gii Vit kiu, vn tp trung rt ng ti khu vc cao nguyn Khorat, ng bc Thi lan. T vng ni Trng sn n cao nguyn ny khong 2 tun i b, chnh quyn Thi lan li u i cc nh yu nc Vit nam, bi th khu vc ny c th c coi l thnh a chng thc dn. Nhiu ngi trong s 20.000 Vit kiu khu vc ny l tn c ca phong tro Cn Vng v Phan Bi Chu. T nm 1925, NAQ c H Tng Mu sang lp 4 chi nhnh ti Phichit, Nakhon Panom, Udon Thani v Sakon Nakhon di dng cc hp tc x sn xut nng nghip. T thng 8 nm 1928, trong cng ng ngi Vit ti Bandong (mt huyn ca Phichit) xut hin mt ngi Vit nam l mt t xng l Thu Chin. ng y 2 tun v thng 9/1928 vt 10 ngy ng rng n Udon Thani. C ngy ng i c n 70 km. Cng ng ngi Vit y vn xut pht l dn tiu thng nn li lao ng v khng mun ho nhp vi x hi Thi. Thu Chin n thay i tt c. ch thn ng ng ra xin php v khnh gch xy trng hc cho b con hc ting Thi. Mi ngy ng t quyt tm hc 10 t Thi. Ti ti ng n cc gia nh, k cho h nghe tnh hnh th gii v ng dng, gii thch cho h chnh quyn v ngi dn Thi ng h cuc u tranh ca nhn dn Vit nam. ng i tn t bo ting Vit ng Thanh thnh Thn i (gn vi mt t chc do Thanh nin Hi lp ra), bng cch hnh vn d hiu, qua cc bi th v v kch kch ng tinh thn yu nc. u nm 1929, Thu Chin n Sakhon Nakhon. Dn ta y khng c gic ng cho lm, th cha, pht v c Trn Hng o c. Mi khi mc bnh li cng vi t phng. Thu Chin ch thn chn bnh v mi bc s n cha bnh cho nhn dn. ng cng khng ngn ngi s dng c Thnh Trn cho vic tuyn truyn yu nc
Trn in Din Hng, ngn ngi nh mt

K no mun cp Vit nam hy bc qua xc chng ta Cn mt ngi Vit cn sng l sng ni Vit nam vn l ca ta Mt thm Php mt kh nhiu cng sc tm Q sau khi ng ri Qung chu nm 1927. Phng nh Php d c Quc Paris nhng li mt vt khi Q b Brussel. Nm 1928, 1929 chng nghe nhiu tin n v mt ngi Vit k l lang thang trong cc lng Vit kiu ng bc Thi v tm cch xc nh danh tnh ngi ny. Thng 10/1929, to n triu nh ti Vinh x t Q vng mt v ti ni lon. Trong hi k ca mnh, Q nhc n vic c ln phi ct tc trn vo cha i tu trnh cnh st. 52

www.langven.com

Trong lc Q ln li sang Xim th cc ng ch ca ng tm mi cch gi vng hot ng ca Thanh nin Hi. Sau khi hu nh nhng thnh vin ch cht c th, Hi c t di s lnh o ca L Hng Sn v H Tng Mu vi tr s ti cn ph hp Dn Sinh gn Ca Dong Da a im c ca Trng o to. Thng 12/1927 cc ng vin CCP liu lnh m cuc khi ngha v b n p d man. Nhiu chin s ca Hi cng tham gia v b git. L Hng Sn v mt s ngi khc b bt v a ra to, nhng khng b buc ti m b trc xut. H Tng Mu chuyn tr s sang Hng kng v mt lin lc vi CCP v QTCS. D nhng tht bi tm thi Thanh nin Hi vn c v tr vng chc trong phong tro cch mng Vit nam. Hi tip tc m rng trong nc v m phn vi cc ng phi chnh tr khc thnh lp mt trn thng nht chng Php. C iu cc cuc m phn ny thng din ra trong khng kh nghi k v Hi kin quyt gi vai tr lnh o. Qung thng 12/1927, mt s nh gio v nh bo Bc b v Bc Annam thnh lp ra VNQD. Tuy cng tn vi ng ca Phan Bi Chu nhng chng c lin quan g. ng ny theo ch ngha Tam dn ca Tn v cng c mong mun hp tc vi Thanh nin Hi. Hai bn tng hn m phn ti Xim nhng tht bi v Hi khng c i din n. V li QD khng chp nhn s lnh o ca Hi trong nc, tt yu dn n s tranh ginh nh hng quyt lit gia hai t chc. Ngoi ra nhng mu thun trong Hi cng bt u xut hin. Thc ra mu thun ny c ngun gc t chnh sch hai mt ca Q: cam kt theo ch ngha quc t Max-Lenin nhng vn ly c lp dn tc lm cng lnh hot ng chnh. Sau khi Q ri Qung chu ma xun nm 1927, mt s hc tr ca ng nh L Hng Sn, H Tng Mu nhanh chng tr thnh nhng ngi Marxist y khao kht, trong khi Lm c Th v mt s cu binh li quan im khc. Mu thun tr nn trm trng khi ma xun nm 1928, ti mt cuc hp nh ring ca Th, ng ny tm cch thng qua c bn cng lnh mang tnh dn tc m chng ng g n cch mng x hi hay u tranh giai cp g cxlii. Trong ba nm u tin, c hai phi trong Hi u km ch, tuy nhin sau hi ngh HK, mu thun bng pht dn n tan v t chc. Mi s khi u t nhm lnh o Bc b v b th th nht Trn Vn Cung. ng ny ngi x Ngh, ng vin ng Tn Vit, tham gia khi ngha Qung Chu v tng ngi t Quc dn ng. Cung cng tham d vo hi ngh HK v t ra rt tht vng v ng li u m ca ban lnh o mi. Cung khng tin l c th thuyt phc nng dn v cng nhn ng h ch bng din thuyt chung chung v lng yu nc v c lp dn tc. Cn phi mang li cho h nhng li ch kinh t c th. Khng c cho n nng nhit hi ngh, Cung quay ra thuyt phc cc ng ch mnh Bc bxliii. u tin h khng hi lng v vic chng ai quan tm chiu m giai cp v sn vo Hi. Ngoi Tn c Thng, th my ca Php v nc tr thnh lnh t cng on ti nh my ng tu Ba son v mt vi cng hi khc nhng thnh ph ln, khng c nhiu cng nhn gia nhp Hi. Hot ng ca Hi ch yu da vo cc sinh vin t TQ tr v. S ny phn ln xut thn t thnh phn hc gi v ch yu m rng t chc trong tng lp bn b ca mnh. C s Hi nng thn cng rt yu. Th n, h khng hi lng v thi ca lnh o Hi i vi vic thnh lp ng cng sn m theo h l tuyt i cn thit. Ti hi ngh 5/28 HK, khi Cung nu vn , Th gt i xem sau. S bt mn cng l r trc thm i hi VI ca QTCS c t chc vo h nm 1928. Tht vng trc s tan v ca lin minh Quc Cng dn n s

53

www.langven.com

n p m mu nhng ngi cng sn ti TQ, b buc phi t ra cng rn trong cuc u tranh ginh quyn lc vi Troski, Stalin yu cu cc i biu t b chnh sch mt trn lin hip rng ri c thng qua ti i hi II 8 nm trc. Cc ng CS ti thuc a c ch th khng lin minh vi cc ng t sn dn tc. Ni b trong ng cng phi thanh lc cc phn t tiu t sn. Nhng ng vin thnh phn trung lu phi c a i v sn ho.... Tt c phi hnh ng chun b cho ln sng cch mng mi trong iu kin nn kinh t ca cc nc t bn chu u ang c du hiu nh tr, ha hn mt cuc khng hong kinh t ton cu. V cha c ng CS, Vit nam khng c i din chnh thc ti i hi VI. Tuy nhin c 3 ngi Vit nam trong thnh phn ng CS Php. Mt ngi tn l Nguyn Vn To, qu gc Ngh an, tng b ui khi trng ti Si gn do cc hot ng chng i. ng ny pht biu ti i hi di tn An, ku gi cn nhanh chng thnh lp CS Vit nam lnh o giai cp v sn nh nhoi . ng cn cho rng nhng t chc dn tc ci lng nh ng Hin php, ng c lp Vit nam (do Nguyn Th Truyn lp) theo ng li ci cch ho bnh l cc nguy him v nh lc hng dn chng. Nhng ngh quyt ca i hi VI QTCS cng lm cng thng thm nhng bt ng v thm du vo yu sch i ci t Hi thnh ng cng sn c thc h t tng r rng. Dn u phe chng i vn l Trn Vn Cung. Sau mt thi gian lm th, Cung tin tng rng ch bng nhng khu hiu yu nc, kh c th ly c s ng h ca cng nhn. Cn phi tng tin lng, gim gi lm! V ch c ng CS mi lm c vic !!! Thng 5/1929, Thanh nin Hi tin hnh i hi u tin. 17 i biu i din cho hn 800 thnh vin ti Bc b, 200 t Nam b v 200 t Trung b tp trung ti HK. Ngay sau khi n ni, Cung gp L Hng Sn ngh gii tn Hi v thnh lp CS. L thnh vin ca nhm cng sn nng ct do NAQ thnh lp trong Hi, ng nhin l Sn ng h vic ci t. Tuy nhin Sn ngh cha n thi im v cc thnh vin cn cha gic ng. V li thnh lp CS HK d gy ch cho chnh quyn QD ti Qung chu. Tuy nhin Cung khng nghe v a ra ngh ngay ti ngy i hi u tin. B ch tch Lm c Th t chi thng thng, Cung cng vi cc ng ch lin b hi ngh v Bc b lp ra ng dng cng sn ng (CPI), cng khai ch trch Hi khng tun theo cc quyt nh ca QTCS. Sau khi Cung b i, hi ngh tip tc hp v thng qua ngh quyt v s cn thit thnh lp mt CS Vit nam, tuy nhin thi im cha chn mui do giai cp cng nhn cn qu yu v thiu mt l thuyt cch mng. Hi ngh cng chnh thc ngh QTCS cng nhn Hi. Cc nh lnh o Hi mc sai lm nghim trng khi nh gi thp s ng h cho mt ng cng sn t phong tro cch mng trong nc. CPI ra sc la cc thnh vin ca Hi sang hng ng ca mnh. Thng 8, H Tng Mu v L Quang t ra t Qung chu v tr v HK. c s ng h ca Sn, h b mt thnh lp t chc cng sn bn trong Hi, gi l An Nam cng sn ng (ACP), cho Lm c Th ra ra. Nhng chi b u tin ca ACP c thnh lp Nam b. Cng thng, Mu gi th cho Cung ngh st nhp, nhng Cung t chi v bn. B qu, Mu vin c QTCS: Nu chng ta c hai ng, 1 pha Nam, mt pha Bc, th khng hiu quc t th Ba s ngh th no?. Sut nm 1929, cc phe phi tip tc kch nhau vi chic m mensevick. Cui thng 10, CPI c Ngc Du ti HK ho gii m khng cn s gip ca ngi ngoi. Tuy th, do c dn trc, Du c khng khng i ACP gii th v cc ng vin s gia nhp CPI. L d nhin l ACP t chi.

54

www.langven.com

Trong khi , cc ng vin ca Tn Vit min Trung cng gia tng hot ng. H i tn thnh ng dng cng sn Lin on, nhm trnh s o tu ca ng vin sang hai ng kia. Th l Vit nam c 3 ng cng sn mt lc cn Hi th ch cn ci v. Cui thng 8, c tin NAQ ang hot ng Xim, Sn c L Duy Dim lin lc vi Q, hy vng rng Q, nh ngi sng lp Hi c th s dng uy tn v kh nng thuyt phc ca mnh ho gii gia cc phe phi. Matxcova cng ph phn kch lit s chn ch v thiu kin quyt ca Hi v ra mt ng h CPI. QTCS nhn mnh s cn thit phi c ngay mt ng thng nht lnh o phong tro ti ng dng v ha s gi i din n lm trung gian. Ging iu ca Matxxcova cng hng phn khi nghe th trng chng khon NewYork sp, tip theo nhng v khng hong ngn hng ti o. Cc nh lnh o X vit nh cm thy thi khc sp ca ch ngha t bn ton cu im. Ma thu 1928, Dalburo m chi nhnh Thng hi, gi l Cc Vin ng (FEB) . FEB xut thnh lp mt t chc mi vi tr s Sing iu phi hot ng cc nhm cng sn NA, vi tn gi: Lin hip cc nhm cng sn. ACP nm c tin ny qua cc ng ch TQ ca mnh v t ra khng ho hng lm. ng cng sn Nam Dng, thnh lp Sing gia nhng nm 20, ch yu l dnh cho ngi Hoa, v th chu nh hng su sc ca CPP. ACP s rng, CPP thc t s nh hng cc hnh ng ca h. H cho rng cc ng ch TQ thng ch quan tm cc vn ca mnh v coi thng cc dn tc khc. Sn gi L Quang t n Thng Hi thuyt phc FEB trc tip lnh o ACP. Ngy 16/12/1929 H Tng Mu gp phi vin ca QTCS ti HK. Phi vin ny cho rng c 3 phe u cha xng vi danh hiu cng sn v nu cha c ng thng nht, hy c cho CPP lnh oxliv Ti Xim, Q c cc i biu i d hi ngh 5/29 thng bo v s chia r trong Hi. Lin , thng 9, Q vit mt bc th gi cho CPI ni tot ra rng, ng ch tin tng vo nhng ngi cng sn, v chng t lng trung thnh ca mnh vi QTCS, CPI cn c i din sang d hi ngh d kin s din ra Vladivostok vo u nm 1930. Lnh o CPI chn ch. Q hai ln nh vt bin gii v Vit nam nhg phi hon v b cnh st theo di qu st sao. Khi ng ang chun b ln th ba th phi vin t Hngkong n (c th l L Duy Dim) mang theo nhng tin tc khn cp. Q lin i Bangkok v t p tu i Qung chu. Q n Qung chu 20/1/1930. V s cnh st Anh, Q vit th mi cc ng ch ca mnh t HK. Tuy nhin h li cho rng gp nhau HK an ton hn v cnh st Anh t ra bao dung vi cc hot ng ca cc ngoi kiu, min l ng mt n nh ca HK. iu kin sng HK xem ra cng tt hn Qung chu. Ngi Hoa y hin hn, thnh thong mi xy ra bi cng. H Tng Mu c mt t ca mnh h tng Q n HK v mt khch sn ti Cu long. Ngay lp tc, Q n nh L Hng Sn v gp cc lnh o ca Hi. ng kch h xa ri qun chng, miu t vic tch ng nh tr tr con. Q cn gp vi i din ca CCP. Sau , ng gi th mi ba phi cnh tranh ng Dng n HK chun b thnh lp ng mi. Cui thng Ging, cc on ACP, CPI t ng dng lc c ko n HK. i biu ca Lin on b bt trn tu thu v b nghi nh bc. Ngy 3/2, i hi hp nht c din ra ti mt cn nh nh khu ph ngho ca Cu long, sau li phi chuyn n mt sn vn ng. i biu ca ACP l Chu Vn Lim v Nguyn Thiu, i biu CPI l Trnh nh C v Nguyn c Cnh. H Tng Mu v L Hng Sn i din cho Hi c. i hi din ra mt cch m thm ng ngc nhin. Q nh nhng ch trch tt c cc bn v nhn mnh s cn thit phi on kt. Ho ra cc mu thun kch lit ch l biu hin ca t i c nhn. Min bc th ch min nam li v d tnh, min nam li ch min

55

www.langven.com

bc khc kh v ng ngnh. C hai u khng bng lng vi vic cc ng ch Ngh An chim ht v tr lnh o. trnh phin phc, Q s dng uy tn QTCS ca mnh xut gii tn tt c cc t chc hin ti, lp ra ng mi v c tn thnh tc th. Ch cn mt vn l ng mi s ly tn l g. Nhng iu ny Q cng lo trc, ng b c ng dng, An nam v s dng li ch Vit nam ca triu Nguyn, ng mi s c tn l ng cng sn Vit nam (VCP). Phn cn li ca i hi din ra trong khng kh on kt v thn i tip tc thng qua iu l v cng lnh ca ng. Cn phi nhc li rng Q c bo co v i hi 6 ca QTCS v nhng thay i v ng li ca phong tro, tuy nhin ng khng nhn c bc th ph phn ca QTCS trc tip gi Hi nm 1929 thng qua FCP. Mc d tha nhn rng Vit nam ch c th din ra cch mng dn ch t sn, QTCS vn nhn mnh giai cp cng nhn phi gi vai tr lnh o v u tranh vi tt c cc biu hin ca bn dn tc xt li. L thuyt cch mng hai giai on ca L nin c Hi k tc cng b kch l km hm v lm suy yu qun chng. Cui cng bc th kt lun: khng cn phi i n khi ACP c ti t chc mi c th pht ng qun chng ni dy. Chu nh hng ca s thay i ng li ca QTCS, Li ku gi ca i hi thng nht tuy vn c gi cho ton th nhn dn (cng nhn, nng dn, binh lnh, sinh vin hc sinh v tt c anh ch em b p bc bc lt) Vit nam, nhng xo i quan im ca Q v lin minh cng-nng chin lc. Li ku gi cng khai nhn mnh y l ng ca giai cp v sn, c nhim v lt ch thc dn quc, tn d phong kin v cc lc lng t sn phn cch mng, lp nn nh nc cng nng binh dn dn chuyn tip thnh nh nc XHCN. D th, Q cng khng d dng t b ng li thnh lp mt trn rng ri ca Lenin. Ti liu chin lc mi ca ng mi i hi phi li ko s ng h ca trung nng, tr thc, tiu t sn v cc nhm dn tc nh ng Hy vng Thanh nin ca Nguyn An Ninh. Ch c ng Hin php ca Bi Quang Chiu l b coi l r rng phn ng. Chnh s trung thnh vi L nin ny s mang li cho Q rt nhiu s rc ri trong thi gian sp ti. Trong th gi Hilary Noulens, i din cho FEB (Far East Buro), Q miu t: T qu trng Thanh nin cch mng ng ch Hi, n ra ng cng sn Vit nam. Mt t chc tuy cn non tr nhng c t chc tt nht, c hiu qu nht v s tin b nhanh chng. ng c 204 ng vin Bc v Trung b, 51 ti Nam b, 15 Trung quc v 40 Xim. Trong cc t chc sinh vin, hc sinh, nng dn, ng c khong 3500 mn . Thanh kim thn m L Li dng nh tan qun xm lc t th k 15, gi y ang nm trong tm tay ca Q.

56

www.langven.com

Ngh Tnh
ng cng sn Vit nam ra i, tha mn c m ca Q khi ri qu hng cch y 21 nm, tm mt con ng gii phng t nc. Cng vi cuc i khng hong ang din ra th gii t bn, phong tro cch mng ng dng c v nh minh chng cho d bo ca QTCS v ngy huy hong sp n ca cch mng th gii. Tuy nhin, vi Q, c nhiu cu hi cn phi tr li. Liu ng mi s thuc ng b sp c thnh lp ti Singapore hay s bo co trc tip cho vn phng FEB ti Thng Hi? Liu Q s tip tc ng vai tr i din ca QTCS hay s trc tip lnh o ng? Nu lnh o th s ng u v nu Q v ng dng, s b bt v x ngay. Ngy 13/2, bt chp ci lnh, Q i Thng hi lin lc vi Hilaire Noulens ti tr s ca FEB trong mt bit th chu u trn ph Nam kinh no nhit. Gp Noulens khng phi l vic d. Ngy 18, Q vit th cho Nou, ging rt bc xc: Ti phi gp ng ch ngay, bi v 1/ bo co ny vit 2 ngy vn cha n c tay c; 2/ Mi vic c th gii quyt trong 1 gi m ti y 5 ngy ri; 3/ ti buc phi ngi khng trong khi cng vic ch khc ang ch. Trong bc th, Q cng kin quyt phn i quan im ca QTCS v vic thnh lp cc ng khu vc, b qua yu t dn tc. Q khng ng VCP thuc ng b ng Nam A, cho rng Vit nam cn phi c mt ng c lp, bo co cho FEB qua vn phng Hng kng. C v nh cui cng Q cng gp c Nou v thuyt phc Nou ng vi quan im ca mnh, v sau vi ngy Q bo co vi Dalburo Moscow. Nhng vn cn mt vi khc mc: Ti khng r vai tr ca mnh. Ti l thnh vin ng CS Php hay Vit nam. Khi cha c lnh mi, ti s tip tc lm vic vi VCP. Nhng di danh ngha no? Ti khng th v ng dng v c bn n t hnh vng mt. Liu vai tr ca ti vi QTCS chm dt? Nu khng, ti c th lin lc vi vn phng a phng c khng? Rt mong Ban chp hnh xem xt nhanh. Trc khi ri Thng hi, Q gp Nguyn Lng Bng, mt tay chn c t thi Qung ng. Q dn Bng tm cch tuyn truyn, thu phc gn 4000 lnh Vit nam hin ang ng trong khu nhng a Php. Q cn nhn mnh vic gi vng quan h vi ng CS TQ. Sau Q v Hongkong thnh lp vn phng pha Nam ca FEB, i lnh mi. Vn phng ny c t trong mt ngi nh 2 tng o HK, di danh ngha mt hng bun. Q thu mt cn h gn sn bay Cu long, hot ng vi tn gi nh bo Vng. Vn phng c trch nhim lin lc vi cc ng NA: Thi, Sing v Vit nam Cui thng 3, Q i tour trong khu vc vi nhim v khi phc t chc Nam Dng. Ti Thi lan,Q qua Udon Thani, thng bo v vic thnh lp VCP. Theo li ca Hong Vn Hoan, Q ku gi cc thnh vin ca Hi tham gia tch cc vo cc hot ng ca ng CS Thi sp c thnh lp. trn an tm l bt n v khng c tham gia trc tip vo gii phng VN, Q khuyn nn t chc Hi thnh vn phng tnh ca VCP. Cui thng 4, Q quay tr v BK ch ta hi ngh thnh lp ng CS Thi, bu ban chp hnh lm thi vi 1 i biu Vit nam t Udon Thani. Sau Q i Malaya v Sing, d hi ngh ng Nam Dng, ci t thnh ng CS Malayan. C hai ng mi u bo co cho FEB qua vn phng HK. Q quay v HK gia thng 5 Trong khi Q bn rn cho cc ng mi, tnh hnh Vit nam nhanh chng tr nn cng thng. u tin l cuc khi ngha ca VNQDD vo u thng 2. B qua nhng nguyn tc ca Lenin v vic vn ng qun chng, xy dng c s, QDD da vo mt

57

www.langven.com

lp cc nh cch mng tinh ty, d kin s dng khi ngha v trang lt Php, vi s hu thun ca cc binh s phn chin. Qun i vin chinh Php, do Ton quyn Ly Myre thnh lp t nm 1879, c khong 30,000 qun, vi khong 2/3 l dn a phng. i qun ny c chia thnh 31 tiu on do cc s quan Php ch huy. Ngoi ra cn khong 15,000 dn qun do h s quan Php ch huy. a phn lnh Vit nam l do cc chc sc trong lng bt i, chng c cm tnh g vi Php. n cui nhng nm 20, tm l ght Php trong binh s dng cao, l mnh t mu m gieo tinh thn dn tc ch ngha. T nm 1929, QD bt u tng tr v kh ti nhiu a im trn c nc. ng tic l Php pht hin v tiu hy phn ln. Sau vn thm cng thng. Mt ch n in Php b m st trn ng ph H ni khi va bc ra ca nh ngi tnh. Chnh quyn nghi ng QD ng ng sau, lp tc vy bt hng trm lnh o ng v nhng ngi ng h. Lo ngi trc nguy c b tiu dit, QD quyt nh ra tay nhanh. Lc , h c khong 1000 c s trong cc tri lnh Bc b. u thng 2, cuc binh bin n ra mt s n trung du Bc b, quan trng nht l Yn bi. K hoch u c cc s quan Php b mt tn ch im tun cho Php. Vin ch huy tri lnh phng v khi cuc bo ng n ra vo gia m, qun Php c chun b. n u gi sng th Php kim sot c tnh hnh. Cuc ni dy mt s a im khc cng nhanh chng b dp tt. Rt nhiu lnh o b bt. Ngy 17/6, 13 k cm u b x t ti Yn bi. Cuc khi ngha tht bi ngay t u v nguyn tc, khi khng c nhng bin php kch ng dn chng tham gia, cng khng c phng n tu vi khi gp s c. Lin lc cng b ct t pht cui, dn n s thiu ng b trong hnh ng. Quan trng hn na l cuc khi ngha khng c s ng h ca dn chng trong ton quc. Cc lnh o thot cht chy trn sang Trung quc v b phn r thnh 2 nhnh: mt nhnh vn trung thnh vi ch trng khi ngha v trang, nhnh kia th nghing v ci cch ha hon. Trn thc t th tnh hnh ng dng ang cha ng nhiu du hiu bt n. u tin l trong gii hc tr. Mc d s lng hc sinh lin tc tng (u nm 1930, c nc c 7000 trng cng vi gn 340,000 hc sinh), bt mn vn khng ngng gia tng do thiu iu kin hc ln. Ch c khong 5000 hc sinh cp trung hc v khong 500 c vo hc ti i hc duy nht H ni. Vic lm sau khi hc xong cng khng c, lng th thp hn hn cc ng cp chu u, lm tng thm tinh thn chng s thng tr ca ngoi quc. Khi phong tro hc sinh tm lng xung cui nhng nm 20, n lt cng nhn ni dy. Cng nghip pht trin mnh k t sau chin tranh th gii ln th nht, nhng ch c gii ch c hng li. Cui nhng nm 20, giai cp cng nhn Vit nam c 200,000 ngi, trong c 50,000 lm vic trong cc khu m min ng bc. Tnh cnh ca cng nhn lm vic ti cc n in ch v cao su Ty nguyn v dc bin gii Campuchia, ht sc khn kh: Tt c u phi dy t 4h sng m nhiu ngi vn cha kp n sng. Kng tp trung lc 5h v khng ai c mun. 20 pht tp trung l mt cc hnh v bn ch tm mi c nh p, chi bi. Sau tt c phi ra n in, mi ngi phi co m t khong 280 n 350 gc. Ai khng tiu chun s b nh, nu khng c tin np chuc. Chiu v, phi phc dch ch, dn dp nh ca. Cuc sng ng l: con khng bit mt cha, ch khng bit mt ch.

58

www.langven.com

Thc t chu u cho thy iu kin trong x hi tin cng nghip khng bao gi d chu. Vit nam cng khng phi l ngoi l. Cng nhn cc nh hng m hi Nam nh, Hi phng, hm m Qung ninh hay cc n in min Nam u cng kh nh nhau. Vic tuyn dng cng khng hn l t nguyn. Cc bng nhm ti phm nhiu khi rnh bt ngi trn ng ri tng thng n cc nh my. Mt s nng dn khng tin np t cho a ch trn ra thnh ph. Nhng cng chng hn g. ng lng th cht i. Bo lc trn lan. Charles Dickens m cn sng hn s rt hiu cuc sng ny. Ri cuc i khng hong xy ra. T bn Php b chy. Hn mt na s nhn vin phi ra ng. C ngi chy v qu cung qut tm ng sng. Nhiu ngi biu tnh phn i. Bi cng n ra trn lan. C trng hp l do Tn Vit hoc Thanh nin Hi xi gic, nhng a s l t pht. Thng ba/1930, cng nhn n in Ph ring ni lon. Vi tun sau n lt nh my dt Nam nh, ri Dim Bn thy. Php thng tay dp lon. c ngi cht, nhiu ngi b thng. Tnh hnh c bit nghim trng Vinh. Rt nhiu cng nhn c ngun gc t nhng a phng ln cn, dn n s bt mn cao nng thn. Hng ngn nng dn Thanh chng trn vo p ph n in v treo c ba lim. Lnh l dng Php n p git hng chc ngi. T cui nm 1929, CPI c mt ng vin k cu ca mnh l Nguyn Phong Sc v nm vng nh my Dim Bn thy. Vi tun ngay sau Hi ngh thnh lp thng 2/1930, Tnh y Ngh an ri cc chi b a phng lin tip c thnh lp v hu nh hot ng t do v Php khng , cn quan li a phng th s. Cc cn b a phng t ch hot ng m khng cn bt c s lnh o no t T, tip tc thi ngn la cch mng. n u thng 9, tnh hnh bt u vt khi tm kim sot. Nng dn cc huyn dc sng C ni dy cp chnh quyn, t chc theo kiu Lin x thnh cc X-vit, ch yu l t thnh phn nng dn ngho. Chnh quyn mi lp tc xa b cc loi su thu, ly li rung t t tay a ch chia cho dn ngho. Cng nhn Bn thy v hc sinh Hu ng lot biu tnh ng h. Lo s, Php lp tc tng cng qun l dng h tr qun triu nh. Ngy 12/9 khi hng ngn ngi t Yn xuyn v Vinh chim tr s ngn hng ng dng, my bay Php nm bom thng vo on ngi. Con ng t Yn xuyn v Vinh m mu v xc ngi. Trong lc Ngh Tnh ang bo lon, ng b a phng ang bi ri khng bit phi hnh ng th no, ti HK, nhng lnh o cao cp ro rit chun b cho Hi ngh ton th trung ng ln th nht. Cui thng 9, on Nam b n ni nhng chng thy du hiu g ca on Bc v Trung b. c s ng ca Q, anh em nh b v, th tht may mn c my i biu ca Bc k n t Hi phng ngay trc gi ln ng. Tt c quyt nh vn tip tc hi ngh. Q v Trn Ph i Thng hi t vn vi Noulens. u thng 10, Ph quay v. Q li thm vi ngy ri tr v HK trn mt con tu M. Ngy 20/10, Hi ngh khai mc ti mt cn h nh ph Khai Y, o HK. Nh tri, n lc ny, i biu 3 min u c mt, tr mt i biu n c HK nhng li b lc v khng tm c a im. Q va l ch tch va l i din ca QTCS. Trong s i biu, c mt thiu n da nu, hp dn. chnh l Nguyn Th Minh Khai, c c sang gip cho Q ti Vn phng min Nam t thng 4/1930. Ch ch yu ca Hi ngh l tho lun cng lnh chnh tr chnh thc thay th cng tm thi do Q son tho ti Hi ngh thng nht hi thng 2. cng ca Q tha hng t cng lnh ca Thanh nin Hi nn hin nhin l c mt s im khng trng vi quan im chnh thng ca Matxcova ti thi im ny, t nh vai tr chnh thng

59

www.langven.com

ca giai cp cng nhn hoc k hoch cch mng 2 giai on ca Lnin. a s cc i biu chp nhn quan im ca Matxcova, thay th cho nhng khim khuyt ca cng tm thi ca Q. Ngy 9/12, Ban chp hnh T mi ra thng t (chc l do Ph tho), kch quan im mt trn thng nht bao gm c nhng phn t t sn ca hi ngh thng 2. Thng t cng ph phn ch trng hp nht bnh ng, cho rng l ra phi chn nhng thnh phn u t nht ca mi phi. Cng lnh chnh tr mi ngh thnh lp mt trn phn , do cng nhn lnh o, kt hp vi bn nng v trung nng. Mt trn khng cm cc phn t t sn, nhng cng lnh cnh bo, phi ht sc cn thn vi bn ny. ng c th hp tc vi cc ng dn tc khc, nhng phi chng li quan im dn tc hp hi ca cc ng ny, v tiu dit nh hng ca chng n qun chng. Cng lnh cng xut khai tr nhng phn t ch trng khng b, m st, coi thng qun chng. Ch trng ny chc chn c s ng h ca Q, v ng pht biu tng t khi nhn xt cuc khi ngha Yn bi. Mt kt qu na ca hi ngh thng 10 l vic i tn ng t ng cng sn Vit nam thnh ng cng sn ng dng do sc p ca Lin x. R rng l Matxcova cho rng ch Vit nam qu dn tc ch ngha khng ph hp vi cch mng th gii. QTCS cng ang ku gi nhng nc nh thnh lp nhng ng khu vc. Tnh hnh bo lon min Trung cng gy ch . n lc gn nh mi s ng ng, cuc ni dy ch din ra l t vi huyn. Nng dn, cng nhn, tng lp th dn, thm ch c dn ngho min Bc cng t thi th , khng ni dy hng ng. Ngh quyt hi ngh ku gi cc lnh o a phng tm mi cch m rng phm vi nh hng trong c nc, v ch th khng c manh ng, s dng bo lc m qung. Mt thng ip gi ring cho ng b Ngh tnh nu r: Nu qun chng ng ln t pht, ng ng nhin phi lnh o. Trng hp ny, c bng chng cho thy ng b a phng ch ng git dy, v y l mt sai lm cht ngi: 1/ Tnh hnh cch mng v nhn thc qun chng cha chn mui nhiu a phng. 2/ Ti mt s x, phong tro mnh th li qu thiu v kh. Hi ngh buBan chp hnh T v Ban thng v gm Trn Ph, Nguyn Trng Ngha v Nguyn Phong Sc (mc d ng ny khng d). Trn Ph cn c bu lm Tng b th. Q tip tc l i din cho QTCS. Ban u Ban thng v nh ng Hi phng, nhng sau chyn vo Si gn do l do an ninh. Quc khng th khng bit rng nhng quyt nh ca Hi ngh ln ny mu thun r rng v thm ch trng trn vi nhng t tng v phong cch lnh o ca mnh. Nhiu ch trch hon ton khng c c s. T thi lnh o Thanh nin Hi, Q c gng nng cao trnh nhn thc t tng ca cc thnh vin. By gi khi cc thnh vin tr hn co buc v ti yu km v t tng, chc Q rt au. Trn thc t, quan im mi ca QTCS khng nhng khng ph hp vi Q m cn l bc li so vi nhng t tng ca Lenin u nhng nm 20. Q chp nhn tt c vi mt thi nh nhn: lng nghe v tn trng kin ngi khc v vit bo co gi cho Noulens sau khi hi ngh kt thc. Vo cui thu v ma ng nm 1930-1931, Php tng cng n p. Biu tnh b dp tt ngay lp tc, qun i trn vo chim ng nhng lng x ng h biu tnh. ng b cc tnh min Trung bo co tinh thn dn chng xung thp. Nhng phn t tch cc cung qut quay sang cc bin php nh m st hoc khng b trn p dn chng. Php cng n p d hn. Ban thng v cng lng tng, ch th: chng ta khng c my bay, khng c qun i ng cu. Nhng tuyt i khng c hong lon. Ti HK, Q cng ht sc c gng li ko s ch ca th gii. Trong bo co gi cho Moscow, Q

60

www.langven.com

ni sut ngy g ca cc ng ch vn phng FEB ti Thng hi, ku gi cc ng khc ng h phong tro ti Vit nam. Trong mt bi bo vit nm 1931, c tn Ngh Tnh , Q ca ngi s kt hp ca cng nhn vi nng dn v kt lun, cuc ni dy xng ng c t mu . Q cng ht sc bn khon v kh nng ca mnh c th tham gia tch cc vo vic lnh o phong tro. Mu thun vi Trn Ph ngy cng cng thng. Ph thng cnh ch trch quan im dn tc ca Q, phn bi li nhng t tng ca QTCS. Ph cng khng du dim tham vng kim sot ng trong tng lai. Trong mt l th gi Q thng Ging nm 1931, Ph ku ca v s mt lin lc vi vn phng FEB ti Thng hi v cho rng Q chnh l th phm. Ph vit, nu Q khng th m bo c lin lc, th vn phng HK c vai tr g? Mc d rt kh chu vi ging iu b trn ca Ph, Q vn tm cch bt lin lc vi Thng hi v thc gic Noulens nhanh chng c nhng ch th cho phong tro Vit nam. u thng 3, Joseph Ducroux, ip v ca QTCS di tn gi Serge Lefranc n HK gp Q trong chuyn i th st khu vc. Q v Lefranc quen nhau t u nhng nm 1920 khi cng tham gia Lin on cng sn tr ti Paris. Lefranc cho rng s dng Q ch vi mc ch lin lc v phin dch th qu ph v ngh chuyn Q v vn phng Thng hi, trc tip ch o ng dng. Hai tun sau, L n Si gn. Ngy 23, Ng c Tr, thnh vin Ban thng v mi, tng gp L khi hc ti trng Stalin, gp L ti khch sn Si gn Palace. Ngy hm sau, L gp 2 thnh vin cn li ti nh Ph, chuyn tin v ha Noulens s sm gp ban lnh o ICP. L cng thng bo vic chuyn Q v Thng hi. Sau khi gi bu thip cho Q, L ri Si gn ngy 27. Cnh st Php bt u thnh cng trong vic truy qut, bt b nhng phn t cng sn u s, t tra kho ra nhng u mi khc. Ni b phong tro bt u c hin tng ri lon, nghi k ln nhau. Thm ch khi Nguyn c Cnh b bt nm 1929, ng b min Trung quyt nh m st ng ny trong nh t khi khai lung tung. Cui thng 3/1931, Trn Ph triu tp hi ngh trung ng ln th hai ti Si gn. Khng r l hi ngh bn v vn g nhng thy ngh quyt dng cm tuyn b nh tnh hnh th gii thun li v nhng c gng ca ng, phong tro vn pht trin mnh m. Hi ngh cng tha nhn nhng vn nghim trng ang tn ti. Vai tr lnh o ca ng ti Bc k rt yu, do t tng tiu t sn b tha hng t Thanh nin Hi, khng thm nhp c vo giai cp nng dn v cng nhn. Vi ngy sau hi ngh, cnh st bt thnh lnh p vo ngi nh Ban thng v ang hp kn vi i din cc a phng Nam b. Tt c u b bt, tr Trn Ph ng lc ang ra vn i v sinh nn kp thot ra cng sau. Trong t, Ng c Tr khng chu c tra tn khai ra tut tut. n ngy 17/4, trong ban lnh o ng, ch cn Trn Ph t do. Cng ngy, Ph vit th cho vn phng FEB, buc ti nhng ng vin nng ct Bc k v Trung k, vn b nh hng ca gii lnh o c, chng i li ng li mi, dn n thm ha hin ti. Tuy nhin Ph vn lc quan thng bo, hin ti ng c ti 2400 ng vin so vi 1500 hi thng 10; hn 63000 nng dn tham gia cch mng, so vi ch c 2800 ma thu nm trc. ng s pht trin v cn tin, Ph kt lun. Trc vi ngy, Noulens vit th ph phn Q HK khng cung cp y cc thng tin v tnh hnh ng dng, chng hn ti sao lnh o b bt v trong hon cnh no? FEB c th rt ra nhng kinh nghim v bi hc. Noulens cho rng vic chuyn Q v Thng hi ti thi im ny l khng hin thc v cn chun b k lng hn na. Ngy 20/4, Q vit cho Ban thng v Si gn, chuyn ti nhng yu cu ca

61

www.langven.com

Noulens. Ngy 24/4 Q vit cho Ph, ku ca v vai tr ca mnh chng khc g hp th, v sn sng lm nhim v khc. Trong mi trng hp Q nhn mnh vai tr ca vic bo m thng tin y . Nhng Ph khng bao gi nhn c nhng bc th ny. Ngy 18/4 Ph b bt. My thng sau, Ph cht trong t. C ngun tin ni l do lao phi, ngun khc li cho rng do tra tn. Ng c Tr v Nguyn Trng Ngha ang ngi t. Nguyn Phong Sc b hnh hnh trong thng 4. Ban lnh o ng trong ng dng hon ton b tan r. Theo bo co ca Surte, cui ma xun nm 1931, hn 2000 ngi b hnh hnh, 51000 thnh vin ca phong tro b bt. Thm vo l hn hn trong cc tnh min Trung dn n mt ma. Hn 90% dn Nam n, Ngh an c nguy c cht i. Ngay c nhng ngi n ha nh Bi Quang Chiu cng phi vit trn t La Tribune Indochinoise: min Trung ang yn tnh, nhng l s im lng ca cht chc. Ngy 12/5/1931, Noulens gi cho Q bn nh gi c tnh ph phn tnh hnh ng dng. Noulens ph phn lnh o ng khng tun th nghim ngt nhng ch dn ca QTCS. c bit l ch ngha anh hng qu khch, ni dy vi v, bn cnh st hay nhng hnh ng khng b khc lm nh hng nghim trng n phong tro. Hp hnh th di dng v thoi mi, khng c nhng bin php bo mt. Thiu nhng bin php gio dc v t chc qun chng. Cui cng Noulens ha s bo co tnh hnh ng dng cho phong tro cch mng th gii v dn Tm mi cch vit cho chng ti v hot ng, thnh tch v tht bi ca cc bn Trong lc ch i phn cng cng tc mi, Q sng trong mt cn h nh bn o Cu long v sa vo quan h tnh i vi Nguyn Th Minh Khai. Cng nh Q, Duy (tn hot ng ca NTMK) l cu ni gia qu kh v hin ti. C sinhnm 1910 ti mt gia nh danh gi H ng. ng ni Duy l mt quan chc triu nh Bc giang, u n Ph bng. B Duy, ng Nguyn Vn Bnh, sau khi thi trt, chp nhn lm mt nhn vin ha xa Vinh nm 1907. 14 tui, khi vo trng trung hc, Duy c Trn Ph truyn b nhng t tng cch mng. Nng n v xinh xn, c lp tc c Q ch ngay khi n Hong kong. Khng c nhiu ti liu vit v mi tnh Q-K v cng khng r h c ci nhau chnh thc hay khng? Cuc hn nhn ca Q vi Tng Tuyt Minh coi nh tan v sau khi Q b trn nm 1927, mc d c mt s chng c cho thy Minh gp Q ti HK u nhng nm 1930. Lm c Th khai vi mt thm Php l Minh ch Q gi, v ng ly Q ch v tin. Trong mt bc th nh Th chuyn cho Minh, Q vit: Mc d chng ta xa nhau va khng ni ra nhng tnh cm vn nguyn vn. Cho anh gi li hi thm ti m em. Ma xun nm 1931, Q xin php vn phng FEB c ci NTMK. Noulens tr li phi bo trc cho ng ta hai thng trc khi lm m ci. Khng may, ngay sau Khai b cnh st HK bt v nghi ng hot ng chng ph. Nh t khai l cng dn TQ di ci tn Trn Thi Lan, Khai b di l v Qung ng, tng giam vi thng ri c th ra v thiu chng c. Khong cui thng 4, u thng 5, Q vit th cho Noulens thng bo vn tt mt ng ch trong i lin lc b bt. Sau li nhc li ngh c chuyn cng tc. Cng thi im, Lefranc vn tip tc chuyn i ca mnh n Singapore tip xc v thu nhp thng tin vi cc thnh vin ca ng cng sn Malayan - MCP. C Q ln Noulens u ang rt cn nhng thng tin ny. Do c Q bo trc, mt lnh o ca MCP l Ph i Thanh, chin hu ca Q khi thnh lp ng Xim, hn gp Lefrance ti Colliers Quay. Cnh st Anh theo di Lefranc t lu v mt du ng ny

62

www.langven.com

n v Xrilanca. Ln ny th chng gp may. Ph ang b cnh st bm st v quan h vi mt ng vin ngi Indonexia Tan Malaka. Khi c bit l Ph s gp mt ip vin t chu u sang c tn l Lefranc, cnh st nghi ng ngay chnh l Joseph Ducroux, c London bo t trc. Sau khi bt gi c hai, cnh st lc sot phng ng v thu tt c cc giy t ca Lefranc, trong c c bu thip ca Q (di tn T.V. Wong) v Noulens. Lefranc v ng phm b xt x v tng giam ti Sing, cn thng tin v Q v Noulens ngay lp tc c bo v Thng hi v Hong kong. 2:00 gi sng ngy 6/6, cnh st HK p vo mt cn h trn bn o Cu long, bt i trn tng 2 mt ngi n ng c tn l Tng v mt ph n tr t xng l chu ca ng ta v c tn l L Sm. Da trn nhng ti liu, truyn n thu c, cnh st xc nh chnh l ip v ca QTCS Nguyn i Quc, cn ngi ph n l L ng Thun, v ca H Tng Mu. Cuc sng pht chc b o ln. Mi quan h vi trong nc b ct t. e da nhn tin l b dn cho Php v triu nh Annam. Tng lai v cng bt nh!

63

www.langven.com

Mt ht
Nm 1931 l nm cc chnh quyn thuc a ti ng ra tay ngn chn ln sng cng sn ang dy ln. Thng 6, cnh st Singapore bt Serge Lefranc, c v ca QTCS ang i tour khu vc ng Nam A theo ch th ca vn phng Thng hi. Ngy 5/6, phi vin ca ICP ti FEB L Quang t b bt ti nhng a Php Thng hi. Sng hm sau, NAQ v ng ch ca mnh l L Sm b bt ti Hng kng. Vi ngy sau n lt Hilaire Noulens v v. ng ny t khai l cng dn B nhng b nhanh chng vch trn khi ln theo ngi n my quyn h chiu khc nhau v lnh s B t chi xc nhn. Mc d chng c th gn c cho Noulens ti g r rng, cc quan chc thuc a tin chc rng ng ny l cng sn gc v chuyn giao cho chnh quyn Quc dn ng ti Giang ty. Ti y Noulens b kt n chung thn, sau Lin x thng qua t chc Ch thp quc t can thip a v Matxcova. NAQ (di b danh l phng vin Trung quc Tng Mn Chu) b bt m khng c trt ca to do cnh st nghi ng l c nhng hot ng lin quan n QTCS. Mc d Q chng phm ti g ca HK, chnh sch ca Anh lc l khng cho php s dng lnh th mnh tin hnh cc hot ng lt . Chnh quyn s ti tin chc ng l NAQ v hy vng c th tm cch trc xut Q sang ng dng. Tuy nhin do lc gia Php v Anh cha c tho thun v dn ti phm chnh tr, cch duy nht m chnh quyn c th lm l ngh to ra lnh trc xut Q ra khi HK trn mt con tu v n mt a im ch nh sn.xlv Do khng c h chiu v Q kin quyt khng nh mnh l ngi Hoa ch khng phi ngi Vit nam, to phi m phin iu trn vo ngy 10/7/1931. Ti phin iu trn ny, Q ch dng ting Anh, khai mnh sinh ng hng (thnh ph thuc Qung ng gn bin gii vi ng dng). ng tha nhn mnh sang Php, nhng cha h ti Nga v cng khng lin quan g n QTCS. ng cng ph nhn mnh c quen bit Lefranc mc d cng nhn l mnh k vo bu thip tm thy trong ti ca Lefranc. Cui cng Q ngh c dn sang Anh ch khng phi trc xut sang ng dng. Gn cui phin iu trn, Q bt ng nhn c s tr gip v php lut t bn ngoi. Cho n nay vn cha r l lm th no m lut s Frank Loseby li tr thnh mt nhn vt quan trng ca v n ny? C ngun tin cho rng ng ta c mt tr l ngi Vit, anh ny k li vi ng ch v Q. HCM th ni rng mnh v Loseby c chung mt ngi bn giu tn HK. Theo thng tin chnh thc ca H ni, Loseby c T chc cu tr quc t v Mt trn phn (mt cng c ca Moscow cu gip cc ng ch ca mnh b sa c) thu.xlvi Loseby lp tc phn i vic trc xut Q theo nhng th tc bnh thng v iu s gy nguy him cho Q v L Sm (c gi cng b bt vi Q). L do n gin l chnh quyn Php ng dng ang theo di st sao v ny v ngh chinh quyn HK thng bo a im v thi gian trc xut. Loseby mun cc thn ch ca mnh phi c ri HK theo s sp xp ca chnh h. Thng c HK lng l nhng cng ng . Ngy 24/7 ng ny in cho B Thuc a London ngh th t do cho Q v buc phi ri HK trong 7 ngy. Theo ng nu trc xut Q sang ng dng th chng khc g dn v mu thun vi nhng nguyn tc ca nc Anh. Tuy nhin, s vic din ra khng n gin. Jules Cambon, i s Php ti London chnh thc ln ting phn i quyt nh th Q. ng ta cho rng Q l mt s nguy him quc t v cn phi b kim ch. Mc d Php khng c thm quyn php l i hi dn Q, chnh ph Php mun chnh ph Anh hiu r quan im ca mnh. ng ny cng nhc

64

www.langven.com

li ngh ca tng lnh s Php ti HK ngh trc xut Q sang ng dng. B Ngoi giao Anh, mun ly lng Php trong vic chung sc chng li cc hot ng lt ng vi quan im nyxlvii Yu cu ca B ngoi giao gy ra ci nhau to trong B thuc a. Mc d c nhiu quan chc phn i cho rng lm th khc g d c Q vo li dao ca Php, cng c nhng quan chc ng tnh vi B ngoi giao. Bi pht biu sau c th lm r quan im : C nhn ti nht tr vi quan im ca B ngoi giao l tr li tay ny v ng dng. Hn l mt tay kch ng xu xa b bt cng mt r vi Le Franc Thng hi. Chng ta qu l khng may v khng tm c chng c tng c hn vo t HK. C v cc v cm thy l nhn o khi cho hn sang Nga thay v y vo tay k th ca hn. Nhng hy rng, cc hot ng cch mng ng dng l bn thu, phn nhiu lin quan n git ngi, t nh hoc tra tn d man. Tuy khng trc tip nhng tay, nhng a phn cc v ny u do Nguyn chu trch nhim. Nu hn ta c t do, hn li tip tc nhng hnh ng nh vy. Bi th ti ng quan im ca chnh ph Php l cc th lc Thuc a cn on kt vi nhau dp tt nhng dch cch mng ly lan nhanh chng ny bo v li ch ca vn minh phng ng. Trc sc p ca B ngoi giao, cui cng thng c HK ra lnh trc xut Q sang ng dng. on trc c nh , Loseby s dng ln nh quyn giam gi yu cu m phin to cng khai xem xt tnh php l ca vn . Ngy 14/8, to ti cao HK m phin xt x ko di trong my tun. Ti phin to, Loseby chng minh l chnh quyn vi phm php lut khi t nhng cu hi c ni dung chnh tr, khng lin quan g n v vic, trong ln thm vn Q trc . Cm thy quan to Ngi Joseph Kemp c th hu b lnh trc xut hin ti, cc quan chc HK vi vng tho mt lnh theo mt chng khc ca Php lnh v trc xut nm 1917. To chp nhn lnh mi, nhn mnh rng mc d vic trc xut c th dn n nhng hu qu tng ng nh dn , nhng cng chng c g tri vi lut php nc Anh c. L Sm c tr t do, cn Q li i mt vi nguy c b a v ng dng.xlviii Ngay lp tc Loseby chng n ln Hi ng c mt ti London, cho rng chnh quyn lm dng quyn lc. c Hi ng chp nhn n, Q c c hi thay i khng kh v t nht l cng vi thng sau v vic mi c xem xt. ng c chuyn sang bnh vin ng Bowen v l do sc khe. Mc d khng c biu hin bnh tt r rng, Q b kit sc v trng hc hc. Trong hi k ca mnh, Q miu t giai on ny kh tm ti, b ngc i, n cm hm, c thiu v th vui duy nht l sn rn. Tuy nhin mt s ngun thng tin khc cho rng, trong thi gian bnh vin, Q sng kh thoi mi, thng xuyn c v chng mt quan chc thuc a (bn Loseby) v mt s ngi chu u khc ving thm. Loseby cng b tr cm nc cho Q t mt nh hng cnh bnh vin. Q dnh thi gian ri c v thm ch hon thnh mt cun sch bng ting Anh. ng tic l Loseby nh mt n trong chin tranh th gii th hai. Nh thng l, Q cng khng b l c hi tin hnh tuyn truyn cho nhng t tng cch mng ca mnh. Trong mt cu chuyn ca mnh, Q k: Mt hm, c mt c h lTQ th thm hi: Bc i, ch ngha cng sn l gi , bc c phi l ngi cng sn khng, bc lm g m b bt? C y bit rng, nhng ngi cng sn khng phi l trm cp, bun lu, git ngi, cho nn khng hiu v sao h li b bt. Th ny, chu , ni mt cch n gin, nhng ngi cng sn mun xy dng mt ch m cc h l Trung quc khng phi phc tng cc quan ln ngi Anh na

65

www.langven.com

Bc th u tin m Q gi t trong t l cho Lm c Th, thng bo t 3 tun. Q ni rt xu h v khng c ai chng thc cho s v ti ca mnh. Q ngh Th lm ht sc mnh c t do v ha s bit n i i. Tt nhin l chng c ch g. Mc d bit r quan h tay i ca ngi ng ch c ca mnh, Q vn gi lin lc v ngh Th ng n thm v s b lin lu. Sau vi thng Th bo cho ch huy ngi Php ca mnh l Q xin 1000 HK c a sang chu u. Khi Th ni khng c tin, Q ngh v Th bn i mt s trang sc.xlix y chc cng l mt giai on c n ca Q. Ngi tnh mi Nguyn Th Minh Khai th trong t, cha mi cht trc 2 nm ti Nam b, khng mt xu dnh ti. Thnh thong Q mi c lin lc vi cc anh ch. Anh Khim, tng b bt v to phn nm 1914, c tha nm 20, sng Hu, ch yu lm thuc v xem a l tip tc hot ng nhng cng rt tng thiu. Nm 1926, Q nh Phan Bi Chu gi cho anh mnh mt t tin. Ch Thanh cng y tai ting vi chnh quyn, b bt nm 1918 v ti tng tr v kh, c tha nm 22, cng sng v lm thuc Hu, sau khi cha cht nm 1929, ch c v Kim lin thp hng cho b con.l Trong lc , cc c quan chc nng tip tc tranh ci. B thuc a th ng vi chnh quyn HK v vic trc xut v cho Q tu nghi di tn. B ngoi giao th s Php pht , li mun tham kho chnh quyn Php v cc hnh pht c th p dng vi Q. Tuy nhin c hai u ng cha c hnh ng no trc khi Hi ng c mt London a ra quyt nh cui cng. Ngy 22/12, i s Php ti London, Jaques Truelle tr li yu cu ca Anh v cc ti Q ang b x ng dng. Theo ng ny, Q ch th l c v ca QTCS ti ng Nam trong c nhim v tr gip c ng cng sn Malay, ang l thuc a ca Anh. Truelle cng xc nhn to n Nam triu kt n Q t hnh v ti mu toan lt . Thng 10/1929, bn n ny c xem xt li v h xung kh sai chung thn. Truelle thng bo l Q s c xt x li, bn n s c Ton quyn ng dng ph duyt, v mc d ti danh vn khng thay i, Php bo m s khng kt n t hnh Q. Cui nm 1931, n khiu kin ca Q c Hi ng c mt a ra xem xt. Quyn li ca Q c lut s D.N Pritt (hng Light v Futon) bo v. ng vin ng Lao ng Stafford Cripps i din cho chnh quyn HK. ng ny, mt mt s mt mt chnh quyn HK, mt khc c my ngi bn B thuc a c t tng thn cch mng khuyn bo, ngh tho hip. Ngy 27/6/1932, chnh ph Anh ng tr tin khiu ni v h tr Q i n bt c ni no Q mun. Cng c tin n l Q c tha v ng nhn lm ip vin cho Anh.li u tin Q c thng bo l chnh ph Anh ng cho t nn chnh tr, tuy nhin chng c ng no n Anh m li trnh c cnh st Php. Nu qua knh Suez, Q c th b bt Port Said (Ai cp). Qua Nam Phi hoc c th cc chnh ph ny li khng ng . Bun ci nht l cui cng ho ra chnh ph Anh cng khng ng nhn. Khng hiu sao ch khng trong t khng ng trong bc in ca London gi HK li b ai xo i mt. Chnh quyn bt u st rut vi v khch rc ri ny. Ngy 28/12/1932, Q c th ra khi bnh vin v phi ri HK trong vng 21 ngy. Trc , nh la Php, ng Loseby tung tin Q b cht v lao phi. T Cng nhn hng ngy ca QTCS ti London a tin v ci cht ca ng trong s ngy 11/8/1932. Q phi ng gi mt ng nho, sng ti khch sn YMCA ti Cu long vi ngy ri ln tu i Singapore. Ri thay, c quan nhp cnh Sing li tng c Q tr li HK trn tu Ho Sang. n HK, cnh st li bt Q v ti thiu giy t. Tuy nhin chnh quyn HK can thip, tr t do cho Q ngy 22/1 v cho 3 ngy tm ng thot khi thuc a. Nh s gip ca Loseby,

66

www.langven.com

ti ngy 25, cnh st mc thng phc dng xung my a Q ra ngoi khi n mt con tu Trung quc ang nh neo i H mn.lii Q v ngi phin dch xung H mn vo sng hm sau (thnh ph ny lc c phng Ty gi l Amoy) v nhn phng ti YMCA khu Trung quc. Nh mt ngi Hoa a phng giu c, bn ca Loseby chu cp, Q chi bi ngh ngi vi tun qua Tt H mn trc khi ln tu i Thng Hi trong vai mt thng nhn ngi Hoa. Lc ny cnh st Php nh hi c Q ang u Nam Trung quc v tng cng truy n. Cc ng vin CCP th phi rt ht vo b mt t sau v tn st 1927. May mn cho Q, ng lc c on i biu chng chin tranh ca Quc hi Php do bn ng t thi FCP, Paul Couturier dn u ang thm Thng hi. Q quyt nh dng con bi cui cng: v go ca Tn Trung Sn, b Tng Khnh Linh. Anh thu mt xe taxi, liu mng phi n bit th ca b ny ti Rue Moliere nhng a Php b mt bc th vo hp th. Trn ng v, nh chic xe trng qu xn, Q thot c mt cuc vy bt ca cnh st Php. Madam Tng gip Q gp c Couturier, ng ny lin lc vi CCP v b tr a Q ln mt chic tu Lin x chun b n Vladivostok. Q n Matxcova ma xun nm 1934. Nc Nga x vit ang trong nh ho quang ca giai on cng nghip ho x hi ch ngha v k hoch 5 nm ln th nht. i vi cc khch du lch ngn ngy v khng i qu xa ra khi Mat, Len v cc thnh ph ln, tnh hnh qu l c ci thin ng k so vi thp k trc. Nh vit kch Bernard Shaw miu t nhng iu nhn thy nh mt Cuc th nghim x hi v i. Tuy nhin i vi nhiu triu ngi dn X vit tnh hnh li khng c kh quan nh vy. Giai cp trung nng, ting Nga gi l Culac (c ngha l nm m) b tiu dit trong cng cuc tp th ho nng nghip. Ca ci ca nng dn b tc ot trang hong cho cc quy tp ho th. Nhng k chng i hoc b git hoc b a i y Siberia. Hng ngn ngi b bt lao ng kh sai ti nhng cng trnh th k nh knh o Kareli ni vnh Phn lan vi Bch hi. Nn i n ra ti Ucrain nm 1932, trong 2 nm sau , c tnh c t 5-7 triu ngi cht i. Khong gia nhng nm 30, phong tro chng i k hoch hoang tng ca Stalin trong ng pht trin mnh m. Tuy nhin Stalin ra tay, Trosky b y i lu vong. Kamenev v Zinoviev b c lp. Ngi sao ang ln Kirov b m st. Mt cuc thanh trng tp th c tin hnh nhm vo tng lp Bolsevic c tng cng vi Lenin tin hnh khi ngha. Trong nm 1935, hn 100,000 ngi b bt vi ti danh k th ca quc gia ch ring Leningrat. Trn danh ngha, nhng bin ng chng nh hng n c nhn Q. Anh c tip n trng vng vn phng Dalburo (lc ang do mt ngi cng sn Phn lan Otto Kuusinen lnh o). Q lp tc c phn qun l 144 sinh vin Vit nam ang hc ti hc vin Stalin (lc c i tn thnh Hc vin cc vn Dn tc v Thuc a). Cn phi nhc li rng, cc sinh vin VN y tng t chc l truy iu Q v Trn Ph trc . ng Nguyn Khnh Ton, mt cu sinh vin k li v giai on ny: Bc H cc k gn gi vi cc sinh vin Vit nam. Thng thng Bc hay n bui ti chia s cc kinh nghim hot ng ca mnh lin quan n o c ca ngi cch mng v tnh on kt. C mt s hc vin tr kiu ngo hoc t i hay ci nhau nhng chuyn lt vt, Bc li l ngi ng ra phn x. Bc ni: Nu chng ta khng gi c on kt trong mt nhm nh th ny, lm sao c th ngh n chuyn thng nht qun chng lt ch thuc a khi v ncliii Q cng nh cc hc vin hc vin c sng kh d th trong ch bao cp: n, v dch v y t min ph. H c i ngh Crum. Mi thng lnh 140 rub tiu vt. Bi th

67

www.langven.com

cng d hiu l Q c th chng bit g v nhng bi kch ang din ra trong x hi x-vit. Sc khe Q khng c tt. Thng 9/1934, Q i dng bnh vi tun Crm, sau anh nhp hc mt kho 6 thng Trng i hc Lenin, chuyn vic o to cn b cho cc ng cng sn anh em. Khng c nhiu thng tin lm v nhng thng u tin Q ti Nga. Ch bit rng, Q rt tch cc tham gia cc hot ng x hi, tranh ci bo v quyn li cho cc ng ch Vit nam v cch mng Vit nam. nh, anh chu kh tp th dc phc hi sc kho. Quan im trc y ca cc nh s hc l Q may mn ng ngoi ra nhng cuc thanh trng tp th ang din ra lc . Nhng thng tin mi c tit l gn y nht Moscow cho thy thc t khng phi nh vy. C v nh Q b mt to n gm c ng bn c Manuilsky, chin binh a mu ca CCP Khang Sinh v b Valeria Vasilieva xt hi. Khng r ti danh ca Q l g, tuy nhin ch ring vic ng c nhng quan im tri ngc vi ng li ca i hi QTCS ln 6 v cch mng dn tc, thm vo li l bn thn ca Borodin ang b xt x cng qu Stalin nghi ng. Vic Anh th Q thng 12/1932 cng lm dy ln mt s nghi vn l ng nhn lm gin ip i ly t do. Chc l nh s bo tr ca Manuilsky v c bit l Vasilieva, Q thot ti. B ny i din cho b my ca QTCS trong vic tip xc vi cc sinh vin Vit nam v rt nhit tnh bo v Q cho rng li duy nht ca ng l thiu kinh nghim. Trong mt bc th gi cho lnh o ca ICP ti Nam Trung quc, b vit: lin quan n NAQ, anh ta cn phi hc tht tt trong 2 nm ti v khng lm g khc. Sau khi anh ta hc xong, chng ti s c k hoch s dng Trong khi Q ang Moscow, cc chin hu trong nc ang ra sc khi phc li b my ca ng sau khi cc lnh o cao cp b bt t thng 4/1931 ti Nam b. gip ICP, QTCS ku gi tt c cc ng CS ln ting ng h cuc khi ngha ca cng nhn ng dng. Hn 30 hc sinh VN ti Moscow c lnh hi hng gip cc ng ch ca mnh. Mc d a s b Php bt hoc o ng (mt ngun tin ni 22 trong s 35 ngi b v hiu ho), mt s cng n c ch. Trong c L Hng Phong, t c ca Q Tm tm x. Phong hc li my bay Leningrad, sau chuyn n trng Stalin nm 1929, ri Lin x nm 1931. Thng 4/1932, Phong v n Long chu, mt thnh ph nh bin gii Qung ty v VN. Sau cng vi 2 ng mn Phng Ch Kin v H Huy Tp, Phong chuyn n Nam ninh v lp ra Ban ch huy hi ngoi c nhim v lm cu ni gia QTCS v b my ng trong nc. ng cng chia ra theo cc vng d b khi phc. n gia nhng nm 30, dn s Vit nam vo khong 18 triu, trong 4 triu Nam b, 5 triu Trung b, cn li Bc b. Mt cu hc vin ca trng Stalin, ng Trn Vn Giu, chu trch nhim khi phc li b my Nam b. ng ny v Si gn u nm 1933. ng li ca Moscow lc l ch chiu np ng vin trong tng lp cng nhn thnh th. Tuy nhin mc d tht nghip trn lan do cuc i khng hong, cng nhn vn c v th vi chnh tr. ng c nh hng su rng hn nhiu trong nng dn cc tnh ng bng sng Cu long vn chng a g tng lp a ch v quan li tham nhng. Li dng chnh sch c v thong hn ca chnh quyn, mt s thnh vin theo trng phi Trosky xut bn tp ch La Lutte. Thm ch c cn b ng cn ng k chy ua vo hi ng thnh ph. Gia nm 1933, x y Nam k c thnh lp vi 2 tiu ban ph trch cc tnh min ng v min ty v mt trng o to cn b. Phng Nh Php bt lc v khng c lnh ra tay. Trn Vn Giu b bt nhng li c tha v khng c chng c. Ch c tay m st chuyn nghip L Hng Sn, sau mt hi ln trn, cui cng cng b bt ti nhng a Php Thng hi. Sau Sn b dn v VN v b triu nh x t vo

68

www.langven.com

2/1933 ti Vinh. Tnh hnh cc vng khc khng c kh quan lm. Ti Annam, mt s ng vin t Xim v tm cch kt hp vi cc ng vin b bt trong t X vit Ngh tnh mi c tha phc hi li c s ng. Tuy nhin c s nghi k i vi cc ng vin tng t. Tnh u Ngh an cn ra tuyn b: trong 100 ng vin cng sn c, ch c mt c kh nng trung thnh vi cc hc thuyt ca ng. D sao, n gia nm 1934, ba khu u c thnh lp, mi u ban ph trch t 5-7 tnh. Tonkin l vng trng cho n nm 1934 khi mt s ng vin bt u hot ng li Vit bc. Sau nh c s mc ni ca L Hng Phong, x u Bc k mi c thnh lp li. Cng vo khong thi gian , mt s ng vin do Q gy dng t nhng nm trc thnh lp y ban trung ng lm thi ti cao nguyn Khorat tuyn m v o to thnh vin cho cc hot ng trong nc. U ban ny sau t xng l vn phng lin lc ca x u Nam k v Trung k vi th gii bn ngoi. Cc u ban tng t cng c thnh lp Lo v Campuchia. Vn quan trng ca ng l xem xt li chin lc ca mnh sau nhng tn tht ln lao trong XVNT. Khong gia nm 1932, L Hng Phong cng vi mt s ng ch na d tho cng lnh mi. Cng lnh ny hin nhin chu nh hng ca xu th chnh tr lc ti Matxcova nn mang nng tnh b phi v thin t. Cng lnh nhn mnh tm quan trng ca cch mng phn phong so vi cuc u tranh phn v ht sc nghi ng cc ng phi c tnh dn tc. T Bolsevic, c quan ca u ban hi ngoi cng tp trung vo nhng lun im tng t. Cc bi bo c cho l ca H Huy Tp ph phn nhng quan im tiu t sn nh cch mng dn tc phi xy ra trc cch mng XHCN. Tp cng ch trch cc c s ng trong nc qu ch trng trong vic huy ng nng dn v yu cu h tuyn m nhiu cng nhn hn na. Theo Tp, nng dn tham lam s hu, khng chnh kin, khng on kt, chm hiu bit cc t tng mi v khng th tr thnh lc lng cch mng. Tuy nhng li ph phn khng nhm vo ai c th, r rng mc tiu ca ban bin tp l nhng lun im v chnh sch ca NAQ. Mt bi bo, sau khi cp vic mt s ng ch trong nc cho rng a ch v t sn dn tc cng c tinh thn chng quc v nh vy c th tr thnh mt phn ca cch mng ni tot rng chnh l nhng quan im ca NAQ ti i hi thng nht thng 2/1930, nhng sau b cc lnh o mi ca ng loi b. ng l i tin phong ca giai cp cng nhn ch khng phi ca tt c qun chng. Bi bo vit: ng cng sn lnh o cuc u tranh giai cp ch khng phi u tranh dn tc. Bi v y l ng ca giai cp cng nhn, trn tinh thn v sn quc t, ng phi kin quyt chng li nhng t tng dn tc v nhng tuyn truyn so rng kiu: khi phc t nc ca nhng con rng, chu tin. Chng ta chng li thc dn Php, nhng khng c ngha l chng ta ng h cc t tng dn tc. H Huy Tp cn ch trch gay gt hn Chng ta chu n NAQ, nhng cc ng ch khng c qun bn cht dn tc ca NAQ v nhng ch o sai lm ca ng v cc vn cch mng t sn dn tc, cng nh nhng l thuyt c tnh c hi m ng gieo rc trong cc thnh vin Thanh nin Hi v Tn Vit...ng khng chu tun theo nhng ch th ca QTCS trong vic st nhp. Bn cng lnh chnh tr thng 2/30 cng nh ng thng nht mi khng tun th nhng nguyn tc ca QTCS. NAQ cn ln ting ng h nhng chin thut sai lm v tho hip nh trung lp vi giai cp t sn v a ch, lin kt vi cc trung nng v nng dn. Do t thng 1 n 10/30, ICP tin hnh mt ng li i lp vi

69

www.langven.com

QTCS. Mc d ng hng hi lnh o qun chng vng ln, cc x vit trong XVNT cng khng lm theo cc ng li chnh tr ng nliv Thng 6/1934 L Hng Phong v H Huy Tp triu tp hi ngh ti Makao bn v ng li tng lai cng nh chun b cho i hi ng ln th nht. Ngh quyt ca hi ngh ny ph phn cc nh ci lng dn tc nh Bi Quang Chiu, Hunh Thc Khng, Nguyn An Ninh. Ngh quyt cho rng hi ny rt nguy him v gi danh bo v cc tng lp lao ng, chng li chnh quyn, i hi cc ci cch hin php, thng nht giai cp ch nhm mc ch a nhn dn khi con ng cch mng. Bi th nhim v quan trng ca ng l chng li s nh hng ca nhng nhm tng t, cng nh nhng t tng ri rt t Thanh nin Hi v Tn Vit.lv Hi ngh cng quyt nh triu tp i hi ln th nht ti Hng kng vo thng Ging 1935. Tuy nhin theo ngun ca mt thm Php, QTCS ngh chuyn sang thng 3. a im cng c quyt nh li l Macao. T cui ma h nm 34, cc lnh o ng d tho nhng vn kin s tho lun ti i hi. Giy mi cng c gi i cc ni, yu cu tp trung vo ngy 15/3. Ban lnh o rt hy vng l Moscow s c on i biu chnh thc tham d. Khong u thng 8, L Hng Phong, Nguyn Th Minh Khai (mi c th Qung chu, ly tn l Vn) v Hong Vn Nn (ng vin t Cao bng) ln ng i d i hi 7 QTCS d kin s t chc Moscow h nm sau.lvi H Huy Tp ng nhin nhn trch nhim chun b i hi ng. Tp sinh Ngh an, u tin tham gia Tn vit, sau trn sang Thanh nin Hi. Khi hc trng Stalin, Tp t ra rt nhy bn v l thuyt v ln ting ph phn nhng thiu st v t tng ca Hi. Trong con mt ca mt thm Php, Tp l ngi kiu ngo, gian gio v a nghi n cc im. Tp thng xuyn gy vn vi cc ng ch ca mnh v c gi l ng Ln v tm vc thp b ca mnh. Quan h cng thng nht l vi Trn Vn Giu. ng ny n Macao t Nam b vo thng 9/1934, mt mt bo co tnh hnh, mt khc tham gia vo qu trnh chun b i hi. Giu chc chn coi Tp l chp hi. Cn Tp th nghi ng v s ngo mn v c lp ca Giu. Thm ch Tp cn nghi Giu l mt thm Php v vit th mch v Moscow. Mi sau ny, khi c tin v vic Php lc sot khm xt nh Giu, Tp mi tha nhn l mnh khng c c s. K ph hoi ho ra nm ch khc. Ngay trc thm i hi, mt ng vin kim nu bp tn l Nguyn Vn Trm cum ton b tin qu ca ng v trn sang HKlvii. V Trm nm trong thnh phn i chn a im i hi, ban lnh o quyt nh phi thay i a im. Tp cn nghi mt thnh vin na l Nguyn Hu Cn c th bo tin cho cnh st Php. Tp nh la mt thm bng cch ngm cho Cn ny bit l do kh khn nn i hi ng c th khng t chc c. Trn Vn Giu c phi v Nam b xy dng b my. Cui cng th i hi cng c t chc vo 27/3. C Tp, Hong nh Ging, Phng Ch Kin v mi i biu khc. Khng c on no t QTCS v cng chng c i din ca ng cng sn no. Thi im , ng c khong 800 ng vin ng dng v Xim. a s l ngi Kinh v qung tui 20-30. S c mt ca Minh Khai, ngi tnh mt thi ca NAQ trong b my lnh o chng t khng c s phn bit nam n ng k. Mc d Moscow, gi c v i chiu, i hi vn thng qua ngh quyt gi nguyn ng li c, xy dng mt trn thng nht trong phm vi hp, thm nhp cc ng dn tc la cc thnh vin sang bn ta. U ban trung ng gm 9 thnh vin do H Huy Tp lm tng b th s ng tr s ti Si gn. Ban lin lc hi ngoi ca Phong c chuyn sang Thng hi. Trong bo co gi QTCS ngy 31/3, Tp cn tranh th NAQ my pht na. Tp vit: ton ng ang tin hnh cuc chin

70

www.langven.com

chng li nhng t tng cch mng dn tc ri rt t thi Thanh nin Hi di s lnh o ca NAQ. Nhng t tng l tr ngi chnh cho ch ngha cng sn. Tp cn xut NAQ phi vit bn t kim im. Vi tun sau, Tp li tn cng tip, dn li mt s i biu i hi quy mt phn trch nhim cho Quc trong vic hng trm ng vin ICP b bt. Tp buc ti Quc tip tc dng Lm c Th mc d bit r tay ny l mt thm Php, Q cn bt cc hc vin trng thanh nin Qung chu np nh v khai tn tui h hng. Nhng thng tin ny sau b ri vo tay Php. Cui cng Tp kt lun NAQ khng th chi b trch nhim trong nhng v vic ny Q chc chn l c c ht nhng bi vit ny ca Tp. Khng r ng ngh g v cc ph phn ca Tp i vi mnh. Ch thy Q phn nn trong th gi Dalburo thng 1/1935 l trnh l lun ca mt s sinh vin Vit nam trong trng Stalin qu thp: nhiu ngi khng hiu th no l cch mng dn ch t sn, cng chng hiu cch mng rung t c lin quan g n s nghip chng quc. Q cho rng mc d cc vn ny c t nhng nm 1930-31 nhng gn y tr nn c bit nghim trng do cc ng ch lnh o cn qu tr. Khng hiu l ng nh m ch Tp hay k cht l Trn Ph. i hi ln th 7 ca QTCS c khai mc ngy 25/7/1935 ti Nh Cng on y ngc ngch. Trong khi khu hiu trn hi trng thng bo v chin thng ang n gn ca giai cp v sn, bn ngoi i hi l khng khi rt cng thng ca v x t hai lnh t c l Kamenev v Zinoviev. Cc i biu b tp trung c vo khch sn Lux v b cm ra vo in Kremlin. on Vit nam c ba i biu: L Hng Phong (cn c cc tn khc l Litvinov, Hi An, Chajan, Chayan); Nguyn Th Minh Khai (Vn hay Phan Lan) v Hong Vn Nn. Hai i biu na cng xut pht t Vit nam nhng khng bao gi n ni. C ba u ng n pht biu. Minh Khai ni v s bc lt ph n v tm quan trng ca ph n trong cch mng; Nn pht biu v cc phng php huy ng qun chng. Bi pht biu chnh ca Phong ni v nhng sai lm qua v nhim v hin ti ca ng. Cc bi pht biu u khng gi ng vo mc ch ca i hi 7, nhm xc nh chin lc mi cho cc ng cng sn. Chin lc ny gn vi cc tng ca Q thi Thanh nin hi hn l chin lc cc t ca i hi Su. Nguyn nhn chnh dn n thay i l s ln mnh nhanh chng v nguy him ca Hitler v ch ngha pht xt. Stalin tin rng s ln ngi ca Hitler ti c nm 1933 phn nh giai on sp ca ch ngha t bn dn n chnh quyn ca ng CS. Tuy nhin sau ng thay i quan im v coi ch ngha pht xt nh him ho trc tip v quan trng nht ca Lin x. Th k mi ca QTCS, ng Dimitrov, l i nhim v cch mng v sn v chnh quyn x vit do i hi Su ra. ng nhn mnh s nguy him ca ch ngha pht xt v ku gi cc ng CS huy ng hoc tham gia vo cc phong tro tin b, nhm thnh lp mt trn rng ri chng ch ngha pht xt c v qun phit Nht. Cui i hi, ICP c kt np vo QTCS v Phong c bu ln ch tch on. Q tham gia i hi vi t cch quan st vin t Dalburo vi mt danh l Linov. Mc d khng pht biu chnh thc nhng chc chn l Q rt tch cc sau hu trng, la c tr chuyn. Q cng tham gia vo ba tic cho mng vic kt np ICP do Maurice Thorez, mt lnh o ng CS Php t chc. Tuy chin lc mi lm Q hi lng v n ph hp vi t tng mt trn rng ri m ng t ra cho Thanh nin Hi v vn gi vai tr l ngi pht ngn ch yu cho ng Nam ti Ban chp hnh QTCS, chc hn l Q khng d chu khi phi ngi ngoi l i hi v nhn LHP xut hin trong ho quang nh mt nh lnh o ca ICP mi. T hn na, mi tnh vi Minh Khai cng i n hi kt. Chng my chc sau khi i hi kt thc Minh Khai v Phong lm l kt hn ti

71

www.langven.com

Matxcova. Trong khi , tt c cc ti liu ca lnh o ICP gi i t Makao cho QTCS trc i hi u nhn mnh l v /c Quc (Le femme de Quoc) tc Minh Khai (MK) s c mt trong thnh phn on. Ch c kh nng l Phong ca MK trn ng i d i hi. Sao li n nng ni vy? C ngun cho rng chng qua Q v MK b xa nhau qu lu. Cng c ngun cho rng QTCS cp cho Q mt ngi v tm thi. Li c tin n l Q c con gi vi mt c bn ngi Nga. Quan h gia Q v MK l mt trong nhng vn gy bi ri nht trong cuc i ng. Mc d Q khng bao gi nhc n chuyn ny, cc ngun tin chnh thc ca ng u ph nhn, tuy nhin cc bng chng cho thy h c quan h kh khng kht. t nht l cc ng ch ca h u coi h l v chng. Tuy nhin nu ni nh mt nh s hc no l Q b tht bi kp: mt c v v chc lnh o ng vo tay LHP th cng cha thc s n lm. Thc t cuc i Q cho thy ng a chung nhng mi quan h ngu hng khi nh hng n cc mc ch chnh tr ca mnh. C th ngay t u Q coi mi quan h vi MK l tm thi. Sau khi ci xong, Phong ngay lp tc tr v TQ bo co tnh hnh. Mi n h nm 1936, MK v Hong Vn Nn mi ri Matxcova i Php trong vai mt cp v chng nh bun ngi Hoa giu c i ngh mt. Sau hai ngi qua Hng kng, Thng hi. Ti y MK ti ng LHP v cng tr v Si gn. MK c bu lm u vin trung ng x u Nam k. MK v Phong chc khng bit c rng s mnh giao cho h tr thnh cp lit s quan trng nht ca cch mng Vit namlviii. Trc khi ri Moscow, MK v Nn c n gp Q. Tnh hnh lc c mt s thay i theo ng li mi ca i hi 7. Ti Php, Mt trn bnh dn thng c v thnh lp chnh ph mi c FCP ng h. Chnh ph ku gi chng pht xt, h tr Lin x, ci cch ti cc thuc a. Q vit cho cc ng ch mnh: Thng li ca MTBD ti Php l c hi him c m chng ta phi s dng. Vn quan trng nht by gi l s thng nht ca ng, c bit gia cc c s trong v ngoi nc. Khi v n Si gn, hy ni vi ng ch LHP 3 iu: 1. U ban hi ngoi phi ngay lp tc tr v Vit nam m nhn vai tr lnh o phong tro, ch li vi ng ch gi quan h vi th gii bn ngoi. 2. ng phi kin quyt tch xa khi bn Troskist ang phn bi li ch ca cch mng 3. Tp trung ht sc lc xy dng mt trn rng ri chng pht xt v chin tranh. on kt cc lc lng yu nc cu nc nhng kin quyt duy tr s lnh o ca ng v giai cp lao ng Chin lc xy dng mt trn rng ri nhng kin quyt gi vng s lnh o tng c Q p dng trong vic xy dng Thanh nin Hi. Q chc b p lc khi ch o bi xch cc phn t Troskist. Lc Stalin ang phi vt v chin u vi cc th lc theo Troski trong phong tro cch mng th gii. Mc d Q khng ng tnh vi l thuyt phi thc t cch mng lin tc v khp ni ca Troski, hn l ng tha hiu rng nhng ngi Troskist cn tt hn khi ln cc k th thc s ca cch mng. Nu c t do la chn, Q s tm cch thuyt phc h chp nhn s lnh o ca ICP. Sau khi cc ng ch v ht, Q cng cm thy v dng. T nm 1935, Q ni vi nh bo x vit Ilia Erenburg rng c mun duy nht ca mnh l c v nc hot ng cng sm cng tt. Sau khi i hi 7 kt thc, Q chnh thc xin php v nc nhng b t chi vi l do l tnh hnh ng dng rt phc tp. Ma h nm 1936, Q li xin php hi hng qua ng Berlin v Paris. Giy t ang c chun b th chuyn i b hu do

72

www.langven.com

cuc ni chin Ty ban nha v s khng b Php. Trong lc ch i, Q ng k vo hc ti Hc vin cc vn dn tc v thuc a (trng Stalin c) v chuyn n mt cn h c thn ph Bolsaia Bronaia. Trong lc rnh ri Q dch cc tc phm: Tuyn ngn ng cng sn ca Marx v Bnh u tr t khuynh ca Lenin ra ting Vit. ng cn vit bn kho lun v Cch mng rung t ng Nam . i vi mt nh hot ng tch cc v t quan tm n cc l thuyt gio iu nh Q, phi ngi nhai gio n kh khc, dch tc phm l lun ca nhng danh nhn hn phi l mt cc hnh. Thng 6/1938 Q vit mt l th tuyt vng cho Trung ng QTCS: Lm g vi ti th lm, cho ti u th , nhng ng bt ti bt lc v ngoi ng . Vi s gip ca Vassilieva, cui cng Q c cho php v Trung quc qua Trung . Ngy 29/9/1938, Q ra khi trng. H s ca trng ngy 30/9 chnh thc xc nhn sinh vin s 19 mang tn Lin c gii phng. Nu khng c thm h s mt giai on nhng nm 30 c Matxcova cho php s dng, rt kh l gii ti sao cui cng Matxcova li gii phng Q khi giai on ci to nhiu nm v b nghi ng l ng cung cp thng tin cho Anh i ly t do trong phin to HK. Cng c v nh khng phi l Stalin khng a chung nhng quan im d gio ca Q trc y. Bi nu vy, sau i hi 7, Q b phi i ngay thc thi nhng chin lc mi. Tnh hnh TQ lc ang thay i nhanh chng: trc sc p to ln ca Tng, Mao phi t b cn c pha nam sng Dng t tin hnh cuc Trng chinh n Di An. C th d on Matxcova cn ngi nm vng thng tin v TQ. i vi Q y l c hi ng chung sc cng cc ng ch ca mnh bc vo giai on mi ca cch mng Vit nam.

Trong hang Pacbo


Nm 1938 Trung quc ang trong tnh trng chin tranh. Cuc chin khi ngun t nm 1931 khi bn qun phit Nht bt ng chim Mn chu v thnh lp ch b nhn Mn chu quc. Trong nhng nm sau , chng tin dn xung pha nam, chim ng cc tnh ng bc quanh kinh c l Bc kinh. Ban u Tng Gii Thch chng quan tm lm n iu . B qua s qun s ca cc ng s, Tng tip tc chin dch qut sch cng sn b nam sng Dng t lm Mao phi b chy ln Di an. Nm 1937, Tng b cc ng ch ca mnh bt cc khi ang i thm Ty an v buc phi thay i thi . Ln th hai, lin minh Quc-Cng c thnh lp nhm chng li s xm lc ca Nht. Cuc chin bng n sau vi thng sau trn nh trn cu Marco Polo. Cuc xm lc ca Nht mang n s thng kh cng cc cho nhn dn TQ nhng li m ra mt c hi mi cho NAQ. Nh c lin minh Q-C mi, Q c th di chuyn t do lin lc vi cc ng ch ca mnh. Cuc chin cng e do s lan n cc vng khc ca chu , c th kt liu s thng tr ca Php ti ng dng. Q ri Matxcova u thu 1938, i tu ho qua nhng tho nguyn Trung bt ngt. Sau vi ngy ngh ngi Alma-Ata, Q theo mt on xe qua Urumgi n Lan chu, thnh ph pha ng ca con ng t la ni ting thi Trung c. i din ca CCP ti Lan chu gip Q n Ty an. Ti t lnh qun gii phng Trung quc (PLA) V Thiu Qun c lnh ca thng cp phi tip n mt v khch chu quan trng, chm sc cn thn v h tng ng ta n Di anlix. ng n Di an phi qua v s nhng trm kim sot ca Quc dn ng. Q phi ng vai mt anh nh xe ch qun o v thc phm cho cc b tc trn ni v hu nh phi i b sut chng ng 200 dm ny.

73

www.langven.com

Di an lc trn ngp qun phc mu xanh ca 200,000 binh lnh v s quan PLA. H trong nhng ci hang khot vo vch ni trnh ci nng nng ma h v hng cht hi m ma ng. Q may mn hn, c xp trong to bit th o Vin, sau ny tr thnh nh ca Mao. C v nh Q khng gp Mao, lc ang thu nhp nh hng to ln trong ng. Di an hai tun, Q cng vi tng Ze Tianying nam tin Qu lm trn mt on 5 chic xe hi vi ci tn mi: H Quang. Qu lm l thnh ph kh qu ma Qung ty, rt ni ting vi nhng cnh rng to cm hng cho bit bao ho s thu mc Trung hoa. Ti y, Q lm vic cho Vn phng cu quc, mt t chc qun chng ca lin minh Quc-Cng. ng lun ti b ch huy ca Bt l qun lng L m, ngay ngoi thnh ph. Mt ngi bn TQ ca Q ti y nh li: Ti lm vic vi HCM ti b ch huy Bt l qun Qu lm t cui nm 1938 n ma h nm 1939. Chng ti sng vi nhau trong mt cn nh rng pha ty lng L m. HCM khi ly tn l H Quang v nghe ging, ti cho ng l ngi Qung ng. Vn phng ca chng ti hot ng nh mt cu lc b kim thm nhim v gio dc v vn ho. C nhiu cn b, ph trch t sc kho, ti chnh n tuyn truyn. HCM va l cn b v sinh va l nh bo. ng c nhng tiu chun v sinh rt cao v sn sng ph phn khng khoan nhng. ng thit k ba, u , vit rt nhiu bi v th cho Thi bo Sinh hot ca chng ti lc . ng to n tng mnh. Sng dy rt sm, tp th dc v qut nh bi m ln, che ming bng mt ming vi. Cng vic vit bo v thanh tra v sinh chim khong 1/3->na thi gian, cn li chng hiu ng vit ci g rt thnh tho trn chic my ch ngoi quc ca mnh. Lc ti khng bit H Quang l ai, nhng bit l ng c th lc. Mt ln ti c nhc nh ng ta chuyn g , cng bnh thng thi. Sng hm sau thy cn b ng gi ln hi: ai cho php anh ph phn mi ngi mt cch ba bi? NAQ rt c thc xy dng mi quan h hu ho vi cc ng nghip. Mt ln c anh bn hay i Hng kong v Hi phng mua h ng mt chic my ch Php thay th ci my kiu Anh ng ang dng, Q dn anh ny i chiu i, ung ht 2 chai ru. Mt s bi vit ca Q c gi v H ni v ng trn t bo ting Php: Notre Voix vi bt danh l P.C. Lin. Cc bi ny ch yu ni v tnh hnh cuc chin chng Nht ca nhn dn Trung quc. C bi chm bim s mng khai ho vn minh cho Trung hoa ca pht xt Nht trong khi git hi d man hng vn thng dn ti Nam kinh u nm 1938. Bi khc ca ngi mt trn lin minh Quc-Cng chng Nht. Bi th ba th ch r li th cng ngh ca Nht trong cuc chin ch mang li nhng thng li tm thi ban u. Cc xe c gii ca Nht sa ly trn nhng ng mn Trung quc. Chnh ph Nht ha kt thc chin tranh trong 3 thng ri 6 thng, m vn cha bit n bao gi mi thc hin c. Notre Voix mt t bo cng khai ca ICP l kt qu ca nhng thay i d th hn ti thuc a do thng li ca Mt trn Bnh dn ti Php nm 1936 mang li. Cng vi chnh sch mi lin minh rng ri chng pht xt c thng qua ti i hi QTCS ln th 7, nhng ng li thin t ca ICP thng qua ti i hi Macao t ra li thi. Thng 7/1936, L Hng Phong tr v t Moscow triu tp hi ngh Trung ng ph bin chnh sch mi: Mt trn dn ch ng dng c thnh lp; ICP gi th ti VNQD v cc ng phi chnh tr khc ngh hp tc u tranh dnh c lp dn tc.lx UBTU cng quyt nh s chuyn tr s v Hc mn. LHP vi t cch l i din ca QTCS cng v theo. Hai nm tip theo chng kin s bnh trng cng khai ca ICP. S lng

74

www.langven.com

ng vin tng ln vi ln. Cc t chc hi phn mc ra khp ni, tr thnh nhng trung tm o to v tuyn m. Mt s gng mt tr, n ho xut hin nh V Nguyn Gip, Trng Chinh, Trn Huy Liu. Chnh sch mi cng l mt liu thuc ng cho nhng ngi ch trng cng rn v gio iu nh H Huy Tp. Ti hi ngh TW 1938, HHT v LHP ci v kch lit v Mt trn Bnh dn v chnh sch lin minh vi cc ng nh khc. Cui cng, Nguyn Vn C, ng vin t Bc b, theo ch trng cn bng gia cng khai v b mt c bu lm Tng b th thay Tp vn chng c my ngi a.lxi Q quan st nhng thay i trn t cn c tm thi ca mnh pha nam Trung quc. ng hy vng cc ng ch ca mnh s nhn ra mnh qua phong cch v ni dung cc bi bo trong Notre Voix c vit di bt danh Lin (m ng tng dng Matxcova). Thng 7/1939 Q liu hn, gi thng th tay c a ch ca mnh qua ngi quen cho cc u vin trung ng. Bc th l bn tuyn ngn ng h chnh sch mt trn rng ri c i hi 7 ca QTCS thng qua. 1. Vo thi im ny ng cn phi kim ch khng i hi nh c lp dn tc, lp ngh vin... iu ch c li cho bn pht xt Nht. Cn tp trung vo vic i cc quyn dn ch nh t do hi hp, t do bo ch, t do t chc, t do ngn lun v a ng ra cng khai. 2.Mun t c iu , phi thnh lp mt trn lin minh rng ri bao gm c nhng ngi Php tin b ng dng v giai cp t sn dn tc. 3. ng phi bng mi cch li ko c nhng tng lp t sn c th li ko c, trung lp ha nhng phn t c th trung lp c. Kin quyt khng h ri vo tay bn phn ng k th ca cch mng. 4. Khng tho hip vi bn Troskist ang tr thnh ch sn ca ch ngha pht xt. 5, Mt trn dn tc ng dng cn phi c quan h cht ch vi Mt trn Bnh dn ca Php u tranh cho t do v dn ch. 6. ng khng c php i hi quyn lnh o mt trn. Ngc li phi th hin ng l lc lng tch cc nht, trung thnh nht v hy sinh nhiu nht. Ch c qua cuc chin u hng ngy, nhn dn mi c th hiu c nhng chnh sch ng n ca ng v tha nhn vai tr lnh o ca ng. 7. ng phi kin quyt u tranh chng ch ngha b phi, khng ngng nng cao trnh vn ho v chnh tr ca ng vin v gip nhng ngi cha phi l ng vin nng cao trnh . ng cng phi duy tr nhng quan h mt thit vi ng cng sn Php NAQ gi km bc th ny trong bo co chnh thc u tin cho QTCS. Q gii thch v s chm tr ny l do tnh hnh thc t xu i. Q cng xin li v nh (c th c cht chm bim y) cc ng ch ti Matxcova xem h liu c sai st g v t tng trong bc th gi ICP. Q ni mt ht ti liu chnh thc ca i hi 7 v ch da vo tr nh. Q cng thng bo, mc d Mt trn bnh dn Php mang li mt s ci cch ti ng dng, chnh sch thin hu ca chnh ph Daladier t nm 1938 ang c nguy c xo sch nhng ci cch . Mt s cuc u tranh ca cng nhn bng pht tr li v c s ng h rng ri ca dn chng. Thng hai nm 1939, Quc Cng lin minh m trng o to qun s ti Hng dng, 200km v pha ng bc Qu lm. Kho hc u tin bt u t 15/2 v kt thc vo gia thng 5. Tng ch th tng Gia Gian Anh tm mt vi cn b cng sn gip . NAQ lc vn vi tn l H Quang nhng mang hm thiu t, c phn v lm

75

www.langven.com

qun l, kim lun ph trch lin lc v tuyn. Sau khi kt thc nhim v vo thng 9, Q tr v Qu lm, vi ngy sau ln ng i Long chu bt lin lc vi hai ng ch c ICP c sang. ng tic l khi Q n ni, hai ng ch n tiu ht tin nh phi quay v. Tht bi, Q li tr v Qu lm tm cch khc. ng quyt nh i Trng Khnh, th khng chin ca Quc dn ng sau khi Nht chim lu vc sng Dng t. Trn ng i, Q ngh li ti tng thng ca vn phng Bt l qun Qu dng, th ph Qu chu cho n thng 7/11. Ti Trng Khnh, Quc ni li quan h vi Chu n Lai lc ang ph trch vn phng i din ca ng cng sn. Q quen Chu t thi Paris, sau l thi gian Chu lm chnh u ca hc vin Hong Ph. Sau ny Chu k li, Q sng rt n gin nh mt ng nng dn v lc no cng cp k ci my ch bn mnh. Rt t ngi trong vn phng bit nhn thn ca Q. Tht tr tru, Phng Ch Kin v ng Vn Cp, i din cho chi nhnh Cn minh ca ICP (cng vi Hong Vn Hoan v V Anh) n Qu dng gp Q vo ngy 11/11. Bit Q i Trng Khnh Kin quay li v Cp li i. Ngy 18/11, Q tr v Qu dng, nhng Cp li b lc trong nhng ng hm gn vn phng v khng gp c Q. D sao, Q cng bit c s tn ti ca ICP ti Cn minh. Thng 2/1940, Q ln ng i gp Phng Ch Kin v cc ng ch khc. V Anh (lc c b danh l Trnh ng Hi) hi tng li: Mt ngi n ng trung nin, c cn c vt tin ti hi tI : y c ai tn l Trnh ng Hi. Khi c bit chnh l tI, ng ta xng danh l Trn v h ging mi tI ra qung trng thnh ph ni chuyn. Trn ng tI c bit n tng v tc phong nhanh nhn v I mt sng ngi ca ng. TI l m on ra chnh l NAQ, ngi m ng ct cng tm kim lu nay. iu em li cho tI s t tin. V Anh gii thiu v mng li ngm ca ng Cn minh di v bc ca mt hng bun, sau dn Q I gp Phng Ch Kin. H cng gp Hong Vn Hoan, ngi tng d lp hun luyn cua Thanh nin Hi, sau cng tc nhiu nm Xim, hin ang lm th may Cn minh. Q trong mt hiu sch v tham gia cc hot ng cch mng. Nh thng l lc no ng cng k k cI my ch bn cnh v vit rt nhiu bi bo cho bo ng Thanh ca ng. Thng 4/1940, Q & PCK I thm cc c s dc theo tuyn ng st Cn minh H ni mi c Php xy dng. Cui thng 5, Q tr v Cn minh.lxii iu kin hot ng ca ng ti ng dng cng ngy cng tr nn kh khn. Chnh ph Dadalier ang t du chm ht cho Mt trn Bnh dn ti Php. Chnh quyn ti thuc a c th t thm nhiu km cp vi hot ng ca ng. Thng 8 nm , nc c pht xt k hip c khng xm lc vi Lin x. Mt tun sau qun c vt bin gii Balan. Anh v Php tuyn chin vi c. Din bin ny nh hng nghim trng n hot ng ca ng. Ton quyn Castraux ra lnh trit ph tt c nhng hot ng chng i ca ICP v cc ng cnh t khc. L Hng Phong b bt li vo thng 9 ti Si gn. H Huy Tp th ang t sau nhng cuc biu tnh thng Nm t nm ngoi. Tng b th Nguyn Vn C vi v triu tp hi ngh TW ti ngoi Si gn bn bin php i ph. Di s truy ui gt gao, ch c 4 thnh vin c mt trong khng c i din Bc b. Hi ngh nhn nh, mc d s n p ca Php bt ng phI rt vo hot ng b mt, th chin th hai bng n s l c hi tt cho cc mng Vit nam ginh c lp nh L nin tng ch ra. Ln u tin t khi Thanh nin Hi tan r, vn c lp dn tc c t ln hng u. Hi ngh cng quyt nh chm dt chin lc Mt trn bnh dn, tho ra nhng chnh sch mi chun b cho Tng khi ngha. Hai thng

76

www.langven.com

sau, Nguyn Vn C cng mt u vin TW tr mi l L Dun b bt v tng vo nh lao Si gn.lxiii Sau khi Q quay v Cn minh, BCH T c hai ng ch tr tham gia hun luyn: l Phm Vn ng v V Nguyn Gip. ng sinh nm 1908 ti Qung ngI trong gia nh m b lm n chc thng th di thi Duy Tn. Tt nghip Quc hc Hu, ng trn sang Qung chu v hc ti trng qun s Hong Ph. Nm 1929, ng tng tham gia i hi ca Thanh nin Hi ti Hng kng. G m cao, mt su, phong cch nh nhng nhng kin quyt, ng c anh em tn lm th lnh. Sau khi b bt nm 1931 ti Si gn, ng c nm mi chung cp Cn o v ch c n x nm 1937 trong thi k Mt trn bnh dn. Gip sinh nm 1910 ti Qung bnh cng trong mt gia nh quan li. Tuy nhin cha Gip tham gia khng chin t nhng nm 1880s. Nm 1924, Gip vo hc vin quc gia ti Hu. Tnh d di v mnh lit, sau v m tang Phan Chu Trinh, Gip b cun vo cc hot ng cch mnh v b ui khi trng nm 1927. Gip gia nhp Tn Vit nhng sau nhanh chng chuyn sang ICP. B bt ti Hu v tham gia cc hot ng ng h X vit ngh tnh, nm 1933 Gip c tha v tip tc I hc. Sau khi ly bng Lut ti i hc H ni, Gip dy s ti mt trng t. Ti y, ng gp Nguyn Th Minh Thi, em gI ca Nguyn Th Minh Khai (c cho l v Q) v c mt con gi. Gip thng vit bi cho bo ng Notre Voix v hp tc vi Trng Chinh trong vic xut bn cc cun sch mng v tnh hnh nng thn. Lc rnh ri, Gip thch c c v lch s qun s trong th vin thnh ph H ni. Ngi gii thiu Gip i Cn minh l Hong Vn Th, mt ngi dn tc Th, u vin T t nm 1938 v l b th chi b Bc b. Th cng hay ni chuyn vi Gip v cc vn qun s. Mt ngy u thng Nm, sau khi tan lp, Gip chia tay vi ngi v tr v a con th ti H Ty m khng bit l cuc gp g cui cng ca h. Gip nhp nhm vi ng v theo tu ln Lo cai vt bin gii i Cn minh. Ti Cn minh, Gip v ng c Kin & V Anh dn i gp ng Vng (chnh l NAQ) ti mt a im th mng l H Xanh. Vng khuyn hai thanh nin i Din an theo hc trng qun s ca CCP ti . Gip & ng n Qu dng xin cp cc giy t i Din an. Ti y h c lnh cha i vi m i Vng n cng i. Q c l do thay i k hoch. Ngy 20/6 c buc Php u hng v dng ln mt chnh quyn b nhn. Chc chn tnh hnh ng dng s thay i. My ngy sau, Kin v Anh cng n Qu dng, sau c hi i Qu lm v Q t chc cuc hp ban bin tp tp ch .T. Quc nhn nh Tht bi ca Php l c hi to ln ca cch mng Vit nam, chng ta phi ngay lp tc tm ng v nc li dng c hi ny. Khi ai hi v kh u?, Q tr li: y l vn quan trng nht ca cch mng. Nu chng ta c v kh by gi, ai s l ngi cm v kh. V vy chng ta phi v nc v dng vin qun chng. Khi nhn dn ng dy, h s c v kh Q ch th cho Kin & Anh cng vi ng Gip chun b chuyn tr s hi ngoi ca ng v ng dng. Mt /c khc c phi i lin lc vi Din an, Q th i Trng Khnh t vn vi Chu n Lai v mt s lnh o TQ khc. Cui thng 7, Q tr v Cn minh. Ti y ng nhn c mt l th ca H Hc Lm, ng vin QD nhng c cm tnh vi cch mng VN t nhng nm 20. Lm thng bo: tng Trng Bi Cng, gc Vit, kht ting chng cng c lnh chuyn v bin gii pha bc Cao bng tp hp

77

www.langven.com

lc lng yu nc t Vit nam. Lm khuyn Q nn c cc ng ch ca mnh v khu vc ny bo v quyn li ca ng. S d TQ t nhin quan tm n ng dng thuc Php l v s xut hin ca qun i Nht ti vng ny. T u nm 40, Nht tin dn xung pha nam, chim o Hi nam v qun o Paracel. Cui ma xun, Tokyo gy sc p i Castreaux phi ng ca bin gii khng cho cc on tu ngc sng Hng tip t cho qun TQ. Khng c s h tr ca Paris, M th ang lo bo v nhng quyn li ca mnh, Castreaux phi nhng b v v th b mt chc. Ton quyn mi Decoux lp tc phi i din vi nhng i hi ngang ngc hn ca Tokyo: c ng qun v s dng cc sn bay ti Bc b. Cha bit tnh sao, th ngy 22/9, qun Nht tn cng khiu khch dc bin gii Lng sn. Cng chin u vi qun Nht c cc ng minh Vit nam t Quang phc Hi do Cng lnh o. ICP may mn c c nh hng khu vc gm ton cc dn tc Ty, Nng, Th ny t u nhng nm 30. Nm 1935, mt lnh t ngi Ty l Hong nh Ging c bu vo ban chp hnh T ti Makao. Vi nm sau li n lt Hong Vn Th. Cc ng vin thu phc ng bo dn tc bng li ha quyn t tr trong nc Vit nam cch mng tng lai. Chp thi c cc n binh Php ang hoang mang sau cuc tn cng ca Nht, ngy 27/9 c s ng a phng xi gic cc b tc tn cng v chim huyn l Bc sn v mt s x, thu v kh. Tuy nhin sau khi t c tho thun vi Nht, qun Php quay li n p. Qun khi ngha phi chia thnh tng nhm nh rt vo ni v vt bin gii hy vng tm s gip ca Trng Bi Cng. Trong khi , Q suy ngh k hoch thnh lp mt mt trn ng minh mi li ko cc thnh phn yu nc ngoi ng v c s cng nhn ca Quc dn ng pha nam lc do tng L Jishen, kht ting v v tn st cng sn Thng hi nm 1927 lnh o. Sau khi cn nhc, Q quyt nh la chn ci tn l Vit nam c lp ng minh Hi, gi tt l Vit minh. Tn ny c H Hc Lm dng lin kt cc ng vin cng sn v quc dn ng Vit nam ti Nam ninh trc vi nm. Q cng mi lun Lm lm ch tch, cn Phm Vn ng lm ph di ci tn Lm B Kit. Di v bc mi, on tip cn tng L nh gip trong vic huy ng nhn dn cho cuc chin u tng lai ng dng. Tuy cn nghi ng, L ng cng nhn Vit minh vi iu kin khng cho ng cng sn thng tr Trong thi gian ny, hot ng ca UBT ti Si gn b ri lon, tr Phan ng Lu tt c cc thnh vin u vo t. Trn Vn Giu c tha thng 5/1940 nhng sau 5 ngy li b bt li. Lin lc vi cc x u khc cng nh vi u ban Hi ngoi b ct t. Mc d tnh hnh ma mng ti Nam b c kh hn cc vng khc ca c nc, thu qu cao lm nng dn khng hi lng, c tnh c ti 30% nhn dn c cm tnh vi ng cng sn. Ma xun nm y, Php quyt nh tuyn m qun ti a phng tham chin chu u v c bit a i Cambodia chun b cho cuc ng vi Xim, ang nhn c hi i li phn t b Php chim nm 1907. Cc ng vin nhanh chng li dng tnh hnh a ra khu hiu ng cht cho bn Colons (gi ngi Php D) ti Cambodia kch ng s chng i ca nng dn. Thng 7, x u Nam k di s lnh o ca T Uyn quyt nh tin hnh khi ngha theo ngh quyt ca hi ngh T 6 11/1939. Phan ng Lu c c i t vn vi cc ng ch Bc k. Lu cha kp tr v th hng ngn binh s ni ln lm binh bin chng vic gi sang bin gii Xim. Uyn vi vng ra lnh khi ngha vo cui thng 11/1940. Trn thc t, Lu hp vi cc ng ch ca mnh ti ngoi H ni. Rt kinh nghim t tht bi Bc sn, Trng

78

www.langven.com

Chinh, Hong Quc Vit v Hong Vn Th u phn i k hoch vi v ca Uyn, cho rng phi chun b t t v i thi c chn mui. Cuc hp cng c HVT t chc li cc lc lng b tan r Bc sn tin hnh chin tranh du kch. Xt thy BCHT thc cht b bt ht, x u Bc k qyt nh chuyn mnh thnh UBT lm thi v c Trng Chinh lm b th.lxiv Hi ngh c Lu quay v ngay mang theo lnh tm hon cuc khi ngha. Lu v n Si gn ngy 23/11 v b bt ngay khi va xung ga. Mi s qu mun, cuc khi ngha bng pht nng thn trc mt ngy, mt s huyn ty nam Si gn b qun khi ngha chim. Khi ngha cng n ra ni Si gn nhng do c bo trc nn chnh quyn n p mt cch d dng. 4 ngy sau, qun Php phn cng v dm cuc khi ngha vo bin mu. Hng trm ngi cht, hng ngn ngi b bt. Trong c v c ca Q: Nguyn Th Minh Khai. Thng 3/1941, to n binh Php x t hnh Minh Khai, H Huy Tp v Nguyn Vn C. T Uyn b git trong cuc khi ngha. Trc khi cht Minh Khai c gp li chng mnh b giam t 6/1939. L Hng Phong sau cht v b tra tn d man vo thng 9/1942 ti Cn o. Ti Qu lm, Q nghe tin Bi Cng ang tch cc chiu m qun Jingxi bn gi Gip v V Anh n xem xt tnh hnh. Ti 2 anh ny thuyt phc c Cng mi ch tch Vit minh l Hc Lm n cng hp tc. Bit chuyn khi ngha Nam k tht bi, Q cn dn cc ng nghip Tnh hnh trong nc v quc t ang c li cho ta. Tuy vy gi khi ngha vn cha im. cht vng ln ri th by gi phi tm ng lui cng nhanh cng tt bo ton lc lng. Trn thc t tnh hnh th gii ang bin i rt kh lng. Sau khi chim nc Php, c chun b lm c nc Anh bng khng qun. Mc d hip nh X-c vn cn hiu lc, vic c a qun vo Bankan rt gy cng thng. Ti TQ, Nht tip tc tin su vo trung nguyn v a qun vo ng dng. tn dng i ng cch mng sn c Jingxi, Q quyt nh chuyn tr s hi ngoi v . ng thi c V Anh vt bin v nc thm d tm a im cho hi ngh T sp ti. Ti Jingxi, Q cng vi Kin, ng, Gip t chc cc kho hc 2 tun cho thanh nin, dy v tnh hnh th gii, vn ng qun chng v cc phng php t chc tuyn truyn. Nh thng l, Q chun b ti liu di dng t ri gi l Con ng gii phng. Q thng xuyn nhn mnh tm quan trng ca vic i x vi dn a phng, yu cu cc hc vin hc ting v n mc nh ngi a phng. Ti l tt nghip, cc hc vin hn biu tng ca t nc c lp trong tng lai: l c sao vng trc khi tr v nc. xy dng quan h tt vi Cng, Q xut thnh lp Vit nam Dn tc gii phng U vin Hi gm thnh vin ca c QD v ICP, ng thi ng lun chn ch tch thng v vi b danh Hong Quojun. Tuy nhin a s thi gian Q dnh cho vic chun b cho hi ngh T sp ti, s c ghi nhn trong lch s ng nh Hi ngh 8 ni ting. u thng Ging 1941, BCH lm thi gm Chinh, Th, Vit cng c mt Jingxi. V Anh cng tr v bo co tm c a im thch hp hang Cc b (Ngun) cnh lng Pacb. Ngy 28/1, sau khi n Tt m lch, Q cng vi V Anh, Kin v L Qung Ba v mt s ng ch khc ln ng v nc. Chng ng c chng 40 dm nhng kh vt v v lun rng li sui. u thng 2, h n bin gii v t xui v Pacb cch bin gii khong hn na dm. Sau ny, Q v cc ng ch ca mnh lun nh li nhng ngy Pacbo l nhng k nim kh qun nht. t la si m, bt c, tm sui, dch sch, vit bo... Gip k li: Hng m chng ti ngi quy quanh bp la nghe Q k chuyn lch s th gii v cch mng

79

www.langven.com

nh nhng a tr nghe chuyn thn thoi Trong vng 3 thng sau , Q xut bn t bo Vit nam c lp (bn hn hoi c gi) v thnh lp Hi cu quc. Hi ngh 8 c tin hnh ngy 10/5/1941 ti Pacb. Q ch tr hi ngh vi t cch i din ca QTCS. y l ln u tin Q ch tri mt cuc hp ca ng k t hi ngh thng nht thng 2/1930. Tham d c V Anh, Chinh, Th, Vit, Kin v mt s ng ch khc t cc vng ca ng dng. Hoan, Gip, ng vn Jingxi cng vi Cng chun b hot ng cho Gii phng U vin Hi. Mc tiu ch yu ca hi ngh l chnh thc tuyn b thnh lp Vit minh (Vit nam c lp ng minh Hi). Tn gi ca t chc mi cho thy trng tm ch yu ca ng l c lp v cho Vit nam, chnh thc t b quan im ca hi ngh thng 10/30 v vic thnh lp lin bang ng dng, tin ti tin hnh cch mng th gii. Nhim v ca Vit minh l chun b ginh chnh quyn vo thi im thch hp. Hai cng lnh chnh ca Vit minh l c lp dn tc v cng bng x hi. Bng vic thnh lp Vit minh, Q chi mt canh bi nh cc vo vic Nht s lm Php suy yu v thng li cui cng ca ng minh. Khng th p dng chnh sch khi ngha thnh th ca Nga, khng c c nng thn rng ln ca Mao, Q cho rng vn khng phi l phng php m thi c. Trong lc thi c cha n, ng phi kin tr ch i, xy dng c s chnh tr rng ri, chun b lc lng qun s nh c th chp ly thi c tin hnh khi ngha. Nhim v cui cng ca hi ngh 8 l bu ban chp hnh mi. Do Q kin quyt t chi, chc Tng b th c trao cho Chinh ngi ang tm thi gi cng v ny t ma thu 1940. Chinh (tn tht l ng Xun Khu) sinh nm 1907 trong mt gia nh nh gio ng bng bc b. Chinh tt nghip trng Albert Sarraut ni ting H ni. Tham gia Thanh nin Hi vo cui nhng nm 20, b bt giam cho n tn nm 1936, sau Chinh tr thnh phng vin ng thi cng l thnh vin quan trng ca x u Bc k. Kiu hnh trong thi , thn trng v chu o trong suy ngh, m phm trong quan h vi ng ch, Chinh khng c c s hp dn c nhn nh Q. Nhng r rng l trong giai on mi ny, ng cn c ting ni chn chn ca Chinh. Sau khi hi ngh kt thc ngy 19/5, Chinh tr v H ni tm tr s cho UBT mi. Q rt vui c tr li qu hng sau 30 nm. Khi trn ln tu i H mn HK, vai tr lnh o ca Q rt m nht. Chin lc c Q xc nh t thi Thanh nin Hi ang b Matxcova xem xt li, cc ng nghip tr phn ng tt nghip t trng Stalin cng lin tc tn cng nhng quan im t tng ca ng. Vy m ln ny quay li, xem ra vai tr lnh o ca Q c tt c chp nhn mt cch khng do d. Mt phn chc chn l nhng thay i v trong chin lc ca i hi QTCS ln th 7 trng vi nhng quan im ca Q cho rng cch mng chu c nhng c th ring v khng th copy m qung m hnh bolsevic. Q cng phi cm n phng Nh Php hot ng qu tt v loi b tt c nhng i th chnh tr ca ng nh Trn Ph, H Huy Tp, L Hng Phong. Ti thi im ny khng ai c th thch thc c vai tr lnh o ca Q trong ng. Vy th v c g m ng khng chu nhn chc v TBT? Phi chng Q vn t cho mnh l chin s quc t mt ngy no s li lnh o cch mng tiu dit ch ngha quc khp vng NA. Cng c th Q ngm n trong tng lai chc ch tch s gip ng ng trn u tranh giai cp i din cho tt c nhn dn u tranh cho mt Vit nam c lp v giu mnh.

80

www.langven.com

Triu dng
Sau hi ngh trung ng 5/41, cc thnh vin tn ra khp ni. Chinh cng vi Vit, Th tr v xy dng tr s T ti ngoi H ni. Mt s khc chy ra cc tnh ln cn xy dng cc i du kch, m rng cn c ti Vit bc. Mt s vt bin tip tc cng c quan h ng minh lng lo vi cc phn t dn tc khng cng sn. Q vn li Pacbo, chun b cho cng cuc nam tin. Cng nh thi gian Thi, khng ph thi gian Q lin bin mnh thnh ngi thy v ngi cha cho m qun chng con chin. Q t chc cc kho hc ngn ngy v ch ngha Max-L v cc k nng qun s bin cc cn b a phng va l chin binh va l tng . Q ch thn ging dy cc kho ny, gii thch v tnh hnh v tng quan lc lng trn th gii. Gio trnh v cch thc t chc chin tranh du kch cng do Q chun b, chc l nh nhng kinh nghim hc c trong thi gian trong bt l qun. Q cng thng xuyn vit bi cho t Vit nam c lp in trn giy c ch t bt tre. cho dn chng c th c c bo, chng trnh xo m ch c tin hnh trong vng. Cc bi bo ca Q cp n nhiu vn khc nhau, bao gm c lch s ng v phong tro cch mng th gii nhng tu trung l u ku gi qun chng chun b cho cuc chin u khng khoan nhng vi k th. V d nh bi Ph n trong s 104: (tm nguyn tc) ..... Trong cc bi vit ca mnh, Q lun nhc n vic dnh c lp cho t nc nh mt ngha v thing ling. Trong bi th Lch s nc ta, ngay trang u Q vit: Dn ta phi bit s ta, Cho tng gc tch nc nh Vit nam v kt lun: Dn ta xin nh ch ng, ng lng, ng sc, ng tnh, ng minh. Cui bi ny, Q lit k ra mt lot nhng mc thi gian quan trng ca Vit nam. Thi im cui cng l nm 1945, Vit nam c lp. Khi cc ng ch hi ti sao ng li bit trc l nm 45 nc ta s c c lp, Q ch tr li: ri xem. Trong lc , PCKin c ch th i tm a im cho cn c cch mng quyt nh dng chn ti mt vng ni gia hai huyn Nguyn Bnh v Ho An pha ty tnh l Cao bng. Cn c ny nm trong thung lng nh bao quanh bng nhng tng nn c V Nguyn Gip gi l L ct . Bn thn tr s th ch l mt tp lu nhng so vi hang Pacbo th qu l qu sang trng. Thng 1/42, trong b qun o ngi Nng mang theo chic my ch v nhng dng c luyn tp th dc, Q cng vi mt vi ng ch na ri Pc b i b n cn c mi. Trn ng c lc c on b lc nhng Q ch ci to Th ny m ra hay, bit u sau ny li dng c ng ny chy trn. Q t tn cho cn c mi l Lam sn v li bt tay vo cng vic o to v khch l mt s ng ch st rut v cuc u tranh khng c hi kt. Q nhn mnh tm quan trng ca vic xy dng i ng nng ct. ng ni: cch mng nh nc thu triu, c lc ln lc xung. Cn b nng ct chnh l nhng ct c gi t khi nc xung. Tuy iu kin tt hn nhng cn c mi d b Php truy qut. Thnh thong c bn li phi trn vo rng rm hoang s rt vt v. Q lun sn sng chia s nhng iu kin kh khn nht vi cc ng ch ca mnh. Khi tinh thn xung, ng ng vin: ngi cch mng cn nht 3 tnh cch: kin tr, bnh tnh v cnh gic T nhng nm 30, ng ch trng chn Vit bc xy dng cn c h tr cho mnh. i hi I nm 1935 ha s dnh cho tt c cc dn tc sng trong khu vc ny quyn t tr trong lin bang ng dng c lp trong tng lai. c Q khuyn khch, rt nhiu cn b hc ting cng nh cc phong tc a phng, tham gia vo cc hot

81

www.langven.com

ng cng ng, mt s lp gia nh ti ch. Q lun nhc cc ng ch ca mnh: Tuyn truyn l cng tc quan trng nht ca cch mng, v l bo m cho thnh cng. 7/12/1941, Nht bt ng tn cng M Trn Chu Cng. Ngay lp tc trn bo c lp, Q c bi phn tch tnh hnh, nhn nh cuc chin trn Thi Bnh Dng tr thnh cuc xung t c tnh ton cu, v cch mng Vit nam cn c nhng iu chnh c th tp hp lc lng sn sng cho nhng thch thc mi. Q cho rng t Cao bng phi m rng lin kt vi nhng i du kch ang hot ng Bc sn, V nhai do Chu Vn Tn ch huy, tin ti m hnh lang xung ng bng Bc b. Cng trong thi gian ny, qun Php tng cng cn qut, lng sc. Phng Ch Kin b git trong mt trn cn. Thng 6 nm 1942, Q quyt nh ri Lam sn v li Pacbo trong vai mt thy cng i cha bnh cho v. Ngy 13/8/1942 Q cng L Qung Ba ln ng sang Tu tm kim thm s h tr quc t. H i b, ngy ngh, m i trnh mt thm Php, n c th trn bin gii nh Bamong ngy 25/8. Sau khi ngh 2 ngy ti nh mt nng dn c cm tnh vi cch mng Vit nam Xu Weisan, cng vi mt lin lc vin tr TQ, Q ln ng ti kinh cch mng Trng khnh, LQ Ba li Bamong. Cha i c bao xa th c hai b cnh st TQ bt ti lng Teyuan, gn th trn Debao, 20 dm v pha ng bc ca Giang ty. Chnh quyn a phng nghi h l gin ip ca Nht v c giy chng nhn ca Hi Chng xm lng, th nh bo mang tn H Ch Minh ca Tn x quc t, ln chng minh th ca Qun on 4 m Q mang theo ngi u ht hn. Mc tiu chuyn i TQ ny ca Q cng l mt cu hi c nhiu ngi quan tm. Trong hi k ca mnh, Q t nhn l nhm tm kim mi quan h vi Tng v nh chnh ph Quc dn ng gip ui Nht. Mt s nh s hc th cho rng chng qua Q mun bt lin lc vi cc ng ch ca mnh CCP. S tht th chc l c hai. Hin nhin l Q mun gp li Chu n Lai v nhng ngi quen c m ng khng gp t nm 1938 ti Din An, nhng mc ch chnh ca Q chc l tm s ng h ca Tng. Q tha bit sau chin thng Midway, qun ng minh ang chim u th v chnh ph Tng c ng minh ng h, c nhiu kh nng sng st sau hu chin. Q cng cn chnh ph Tng lm ng cho cc hot ng ca Vit minh pha Nam TQ. Ngi m Q mun lin lc gii thiu nhiu kh nng l Tng Khnh Linh, ang ph trch chi nhnh TQ ca Hi Chng xm lng. Hoa mt vi ng giy t gi, chnh quyn a phng cho rng k b bt chc phi c tm quan trng ln. H lin lc vi to n qun s Qu lm, th ph Qung ty. To ny yu cu dn gii Q n xt x. Mc d Xu Weisan c ngi quen trong chnh quyn nhng vn khng can thip c. Ngy 29/8, Q b tng vo nh giam Quc dn ng Jingxi, tip tc i lnh trn. Chnh trong iu kin t ngc kh khn ny, tp th ni ting ca Q Nht k trong t ra i.lxv Ngm th ta vn khng ham Nhng ngi trong ngc bit lm chi y Ngi bun ngm vnh cho khuy Va ngm va i n ngy t do Ngy 10/10, k nim 31 nm cch mng t sn TQ, Q b chuyn sang Debao. Trong thi gian ny, c tin Wendell Willkie, c phi vin ca Rusevelt cng n Trng khnh v c tip n nng nhit, Q cm cnh lm bi th: Ti vi ng..... T Debao, Q b chuyn qua Tiandong v Lungan ti Nam ninh. Tnh hnh c v nh cng c ci thin. Ngy 9/12, Q c a ln tu chuyn v Liu Chu, tr s ca

82

www.langven.com

qun khu 4. T lnh vng l tng Trng Pht Khu, cng khng chia s quan im chng cng in cung ca Tng v ng h cuc u tranh gii phng ca nhn dn Vit nam. Q hy vng l v vic s c bo co ln ng ny. Tuy nhin, chng c g xy ra c, ngy hm sau Q b a i Qu lm. Ti y Q khai trc thm phn to qun s l c quan h vi phong tro cng sn ng dng nhng khng lin quan g n CCP c. Thm phn tuyn b Q l t chnh tr v c tr li Liu chu cho Phng chnh tr qun khu x. Q v li n Liu chu u thng 2 nm 1943. Tin Q b bt v n Pacbo vo cui thng 10. Cc ng ch ca ng gi th phn i khp ni cho cc hng thng tn nh AP, Reuters, UPI, Tass. Trong in gi Tass, h khoe rng Hi Chng xm lng Vit nam c n 200,000 thnh vin v Q l nhn vt ch cht ca Hi. Mt cn b ca ng l Hong nh Ging c c i a mt bc th n tn tay Tn K, con trai Tn Trung Sn, hin l ch tch Ngh vin. Bc th vit: Knh tha Tn Ch tch i din ca chng ti, ng H Ch Minh b bt trn ng n din kin Tng Nguyn soi. Chng ti khn thit yu cu ngi can thip th ng y ra cng sm cng tt Mc d chng bit HCM l ai, Tn chuyn v vic cho V Th Chng (Wu Tiecheng), tng th k ca Ban thng v T Quc dn ng. Ngy 9/11, ng ny in xung Qu lm v Liu chu ngh nghin cu v vic v nu c th th Q ra. ng tic l lc Q vn cn ang trn ng t Debao n Nam ninh.lxvi Khong ma ng nm 1942-1943, mt cn b ng c c i tm gp Q mi tr v thng bo l Q cht ti nh t Liu chu. Cc lnh o Vit bc vi bo ngay tin cho cc ng ch ca mnh ang ng gn H ni v c Phm Vn ng ph trch vic tang l. Vi tun sau, khi s vic cn ang t m, bng c t bo n t TQ, trn c my dng vit tay nt ch ca Q: Gi cc chn hu. Chc kho v dng cm trong cng vic km theo l bi th: Ni p m my, my p ni Lng sng gng sng bi khng m Bi hi do bc Ty phong lnh Trng li tri Nam nh bn xa Anh em mng h, mi gi tay cn b kia ra tra hi. Tay ny khng nh l chnh Tnh trng thng bo tin ny. Vn vo k mi v l l tay ny km ting Tu, nghe nhm ch Shi tc l OK thnh Xi tc chtlxvii Trong tp NKTT, Q v mnh nh qu bng b i li gia cc nh t. Trong 5 thng cui, ng tng qua n 18 nh t ca 13 huyn nam Trung hoa. Cuc sng d th hn. Thc n tm c, ti ng khng b xing, thnh thong ban ngy cn c i do, thm ch cn c c sch bo. Q thng tn dng c hi lin lc vi cc ng ch ca mnh bng cch vit bng nc cm ln mp ca cc quyn tp ch. git thi gian, Q dch cun Nguyn tc Tam dn ca Tn Trung Sn sang ting Vit. Khong ma xun nm 1943, Trng Pht Khu cng hiu ra rng tay t chnh tr ca mnh l ai, hay t nht cng nm c rng tay ny l cng sn. Theo Hong Vn Hoan, chnh mt thnh vin quc dn ng Vit nam tn l Trn Bao khai ra Q chnh l c v ca QTCS. Tuy nhin trong hi k ca mnh sau ny, trng phng chnh tr QK 4, tng Lng Hoa Sinh k rng khi thm vn Q, ng hiu ngay tay ny l cng sn v ngh th tiu. Khng hiu sao, Trng khnh li phn i v yu cu Lng ci to tay t ny.

83

www.langven.com

Quan im ca chnh ph TW c th b Chu n Lai, lc l trng i din ca CCP tai Cq nh hng. Nghe tin Q b bt, Chu lin h vi tng Phng Yuxiang, mt trong nhng i th ca Tng nhng nm 20-30, gip . Phng t vn vi i in X vit Cq, ri cng vi Ph ch tch chnh ph l L Trung Nhn n gp Tng. Phng ni vi Tng, vic Q l cng sn VN chng nh hng gi n QD ng, Trung cng ri X cng u c i din ti Cq, u c ai b bt b g? Cha ni n VN ang ng cng bn vi Tng trong cuc chin chng Nht, x Q nh ti phm s lm mt uy tn chnh ph, c th nh hng n s ng h ca th gii. L cng ha vo, ngh giao cho v vic cho a phng x l. Tng min cng ng , in cho QK 4 th Q ra di s gim st v tm cch li dng Q cho cc mc ch ca QD. Khng r bc in ny c tc dng g khng! Trong mt cuc phng vn sau ny M, Trng Pht khu cho rng mnh cha bao gi hnh ng theo lnh trn trong v giam gi HCM. Khi bit c Q l i din ca phong tro cng sn VN, Trng giao cho trng phng chnh tr mi l tng Hu Chminh nhim v d d Q hp tc i ly t do. Trng cho bit ng trc tip thm vn v b thuyt phc bi nng lc t chc v nhit huyt chng Php ca Q. Q thng bo ng CS VN t mc tiu hng u l c lp v t do ca dn tc mnh. Q ngh gip Trng trong vic t chc li cc lc lng VN yu nc Nam Trung hoa v cam kt s khng xy dng x hi cng sn ti VN trong t nht l 50 nm. Trng hin nhin l c nhng mu chnh tr di hn ring trong vic th Q. Xut thn t Qung ng, tng tham gia cuc hnh qun Bc pht, Trng li b cho ra ra trong cc quan h chnh tr Quc Cng. Trng ght c Nht v Php v khng loi tr c cm tnh vi tham vng dnh c lp ca nhn dn Vit nam. L t lnh QK4, Trng cn phi chun b lc lng c th tn cng qun Nht ng dng khi cn thit. K hoch tp hp lc lng Vit nam ca Trng ang b nhiu vn nghim trng. Cui nm 1941, U ban gii phng dn tc Vit nam, lin minh gia Quc dn ng v ICP tan v do cc lnh t QD pht hin ra mu ca Gip v ng. Sau th chnh Tng Tam, Hi Thn v Nghim K T hc hc ln nhau, Nh ti tr chnh Trng Bi Cng b bt v ti hi l. Ma h 1942, Trng quyt nh t chc li, thnh lp Vit nam cch mng ng minh Hi, do tng Hau Chiminh lm c vn. Tuy nhin Hi ny cng chng hn g U ban trc do cc lnh o sut ngy u . C l Trng hy vng l Q s mang li c ngun sinh kh mi cho m tay chn VN ca mnh. Ngy 10/9/1943, Q c tr t do. Mt thnh vin phng chnh tr k rng, ng ta ang n th bng thy tay t bc vo s xung tn pht vi tng Hu Chiminh v cc cng s khc.lxviii Ma thu 43, Trng tuyn b s quan tm trc tip n ng minh Hi v c ph ca mnh l tng Tiu Vn lm c vn. H Ch Minh c b nhim lm ph ch tch. Ch tch hi lc l Nguyn Hi Thn chc chn l rt kh chu nhng khng dm lm mt lng ngi u ca mnh. Trong mt ba chiu i, Hi Thn a ra cu i: H Ch Minh, Hu Ch Minh, hai ng ch cng quyt ch minh. HCM tr li: Anh cch mng, ti cch mng, chng ta s cng nhau cch mng . c s u i ca Trng, Q cng ngy cng hot ng tch cc trong ng minh Hi. chuyn n sng tr s Hi v thng xuyn tham gia ging dy v cc vn quc t v a phng. Q thng ni vi cc hc vin l Trung hoa l ng lc ha bnh, Nht s tht bi trc ng minh trong khong 1 nm na v TQ s gip VN tr thnh mt quc gia thng nht, ha bnh, c lp v dn ch ng Nam .

84

www.langven.com

Cm thy yn tm, Trng ngh Q gip t chc i hi ln 2 ca MH. Q ng v xut hi ngh tr b vo cui thng 2 nm 1944. Ti hi ngh ny, Q ku gi MH m rng ca cho Vit minh cng nh tt c cc t chc Vit nam yu nc v chng pht xt khc. cp n ni s cng sn ca cc i biu, Q nhn mnh ICP hin l t chc c nh hng ln nht v nhn dn Vit nam khng c g phI s ch ngha cng sn. Ch ngha cng sn s lan ta t tng bnh ng kinh t trn ton th gii, nh s bnh ng chnh tr do Cch mng Php khi xng nm 1789 c dn ch gieo rc khp chu u. Theo ng, cc ng phi chnh tr phi on kt v mc tiu chung nh nc Trung hoa tam dn lin kt vi quc Anh, cng sn Nga v t bn M chng li ch ngha pht xt. Trng Pht Khu nghe rt sng tai, ngh H t chc i hi vo cui thng 3.lxix Mc d mt s phn t khng cng sn chng thch th g vi tng m rng phong tro ca H ra sc chng i, tuy nhin do Trng i ca ch thn ng ra c thc v bo k, i hi vn c t chc vo ngy 24/3/1944 vi 15 i biu t ICP, VNQDD v i Vit. 2 i din ca Vit minh l Phm Vn ng v L Tng Sn. i hi bu ra ban chp hnh 7 thnh vin trong c H. Sau i hi, Trng hon ton tin tng rng l H mi l ngi c th ng ra lnh o c cc hat ng ca ng minh hi (MH) v y quyn cho H ton quyn hnh ng vi li ha s gi H tr li Vit nam. chng minh s trung thnh ca mnh, H lp k hoch m rng MH (ku gi c nhng ng c coi l b nhn nh ng Hin php), tuyn truyn thin ch ca TQ vi nn c lp ca VN, tng cng cc hot ng v trang chun b c s n qun i TQ vo Vit nam nh Nht... v ngh Trng cung cp ti chnh, v kh. Trng khn kho n v ha ch cung cp h chiu, tin bc cng nh cc phng tin i li cho H, cn gip trc tip nhng hot ng khng Nht bn trong ng dng th cn phi xem xt. Trc khi ri Lu chu, H ti thm tng Tiu Vn, c vn ca Trng cho MH v l ngi gip H chun b cho chuyn tr li VN. Trong lc tr d tu hu, H th vi Tiu: 99% nhng iu ti ni v cch mng VN l ng, ch c 1% cha ni vi tng qun thi. C l H m ch li ha vi Trng v vic khng xy dng ch ngha cng sn VN trong 50 nm. Cui thng 8, H cng 18 hc sinh VN t trng o to ca Trng, trong qun phc Tng, qua Long chu, Jingxi ln ng v Vit nam. Sau khi ngh li vi ngy th trn bin gii Pingmeng dng sc v m bo an ton, c on v n Pacbo vo ngy 20/9lxx Trong thi gian Q vng mt, tnh hnh VN c nhiu bin i. Cuc chin Thi bnh dng bng n mang li c hi cng nh thch thc mi cho VN vi s c mt ca Anh, M v Tu Tng. Sau mt s thng li ban u ca phong tro cch mng, Php xit cht kim sot v b rp trong nm 1943, Hong Vn Th b bt v t hnh. Trng Chinh thot cht v kp thi ci trang thnh nng dn. Tuy nhin t gia 1944, cc nhm cch mng nh b Php truy qut li c c hi tp hp lc lng li, tnh hnh kinh t tip tc bi t dn n s bt bnh ca dn chng thnh th v nng thn to thnh mi trng l tng nui dng nhng ht nhn cch mng. Trong hi ngh thng 7/1944 c i din ca ICP ti 3 tnh bin gii, cc i biu ci nhau kch lit v ngh ca Gip v vic pht ng chin tranh du kch thnh lp khu gii phng v xy dng qun i chnh quy. Hi ngh tm thi ng vi Gip v chin tranh du kch nhng cha xc nh c thi im khi ng. Hi ngh cng khng thng nht c v vic thnh lp qun i. Trong chuyn i cng V Anh n H v Pacbo, Gip trnh by v k hoch ca mnh cng nh nhng ngh quyt ca hi ngh thng 7. H khng

85

www.langven.com

ng vi Gip v ch r: quyt nh m cuc tn cng Vitbc l ch da vo tnh hnh a phng v cha nh gi tnh hnh c nc. Do cha c ni no c phong tro mnh, nn s khng th cng ng ln ng h. Php s d dng c iu kin tp trung lc lng v n p. Giai on cch mng ha bnh qua, nhng thi khc tng tin cng vn cha ti. Trc mt cc hot ng tuyn truyn chnh tr vn phi c u tin. b li cho ni tht vng ca ngi ng ch tr, H ngh Gip bt tay vo xy dng nhng n v u tin ca qun i v t tn l i Vit nam tuyn truyn gii phng qun. H cn cn dn tiu ch u tin ca i l b mt, lun lun b mt. ch ngh ta ty th ta ang ng. nh bt ng, rt ngay khi ch cha kp tr tay. Ngy 22/12, Gip tp hp 34 thnh vin trong mt khu rng Vit bc, khi u cho mt i qun huyn thoi. 2 ngy sau khi cho i, i qun mi thnh lp nh chim 2 n Na ngn, Phai kht. Ngoi v khi v kh thu c, tin thng trn lan nh la chy rng trong ton Vit bc. Ngy 11/11/1944, my bay trinh st ca trung y Rudolph Shaw b trc trc ng c v Shaw phi nhy d xung nhng cnh rng Vit bc. Vit minh l nhng ngi u tin tm ra anh ta. Shaw ku ln: Viet minh, Viet minh, nhng ngi cn li ht America, Roosevelt! v cng l cuc ni chuyn duy nht ca h. Vit minh quyt nh a vin phi cng n ch HCM. m i, ngy ngh trnh qun Nht, tro o, li sui, h mt gn mt thng vt qua qung ng c 40 dm. H cho n Shaw bng th ting Anh thng dng: how do u do, pilot! Where are u from?. Vin phi cng a nc mt m chm ly H v ni ti nghe ging ng m nh nghe ting b ti US. H khng ch i cuc gp g bt ng ny vi vin phi cng M. Mc d khi M bt u tham chin, H coi s ng h ca M l qun ch bi m mnh phi c nh Php, ui Nht dnh c lp. Trong thi gian Lu chu, H dnh rt nhiu thi gian nghin cu cc ti liu ca th vin Vn phng Thng tin chin tranh M (OWI). Hin nhin l H bit Roosevelt khng c cm tnh vi ch ngha thc dn chu u v ng h vic trao tr li c lp cho cc thuc a chu sau chin tranh. V ng dng, R tng ni: Php vt kit mnh t ny trong 100 nm, cc dn tc ng dng xng ng mt s phn tt hn th. Mc d tha bit ch M l mt ch t bn, H khm phc cam kt ca nc M vi nhng nguyn tc dn ch v tin tng R s dn dt nc M tin ti bnh ng hn v kinh t v x hi. Cc vin chc M Nam Trung hoa cng bit n H t lu trc khi H c phng thch. T ma thu nm 1942, bo ch a phng a tin v mt t nhn chnh tr tn l Ho Chih Chi v nhng quan h vi mt chnh ph Vit nam lm thi thn ng minh. Khi cc nhn vin i s qun M lin lc vi i din ca phong tro Nc Php t do, tay ny ph nhn nhng tin ny. Tuy nhin, i s Clarence Gauss cng vn in bo cho b ngoi giao ngy 31/12/1942 tin v v bt b, v ra lnh cho cc nhn vin ca mnh tm hiu thm. V khng c s hp tc t pha chnh ph Trng khnh, h chng tm c g v cho rng ci phong tro no ng dng chng c t ngha no vi nc M. Nhng c nhng ngi M khc khng ngh nh vy. Ma h nm 1943, Chu n Lai tip cn cc quan chc OSS nh th H i ly s ng h qun i ng minh ti ng dng. OSS trao i vi mt vin chc OWI m H tng n xin lm phin dch v mt nhn vin s qun tm cch can thip vi chnh ph TQ th H v tho lun s cng tc. Khng r k hoch ny c nh hng g n quyt nh ca Trng Pht Khu nhng t nht l cng khng thy H hp tc ngay vi qun M, ngoi vic s qun M nhn c in ca Phn hi Vit nam ca Hi quc t chng xm lc

86

www.langven.com

nh xin th H tham gia vo cc hot ng chng Nht thng 11/1943lxxi. Mt vin chc s qun tn l Philip Sprouse nhn ra ngay tn ca ngi t t nm ngoi. Tuy nhin i din ca phong tro Nc Php T do thuyt phc Sprouse rng chng qua cc Hi, on ny ch l tr chnh tr v vn phc v mc ch ca Trung quc v khng nn bn tm lm g. i s Gauss gi c bc th xin cng nh li gii thch ca ng v vic Khng tr li cho b Ngoi giao v v vic chim nghm Washington. Ma xun 1944, i din Vietminh ti Nam Trung hoa li tip tc gi th n vn phng OSS, OWI v S qun M ngh chin u cng ng minh chng Nht ti ng dng v nh M gip ginh c lp. Ngy 18/8, i din OSS chuyn th n ty vin s qun William Langdon km theo li bnh: ng dng hu chin s i lon nu chng ta khng dng ln mt c ch t tr trc . Ngy 8/9 Langdon tip on Vit minh, ha s chuyn th cho i s, nhc li s ng h c lp cho cc dn tc phng ng, trong c Vit nam. ng ny cng khn kho l i vic gip trc tip :cc bn ang l cng dn Php m chng ti li ang st cnh vi Php nh li phe Trc. Khng c l g M li cng lc va tn xng mu, tin bc cu nc Php va gip ngi khc lt ch Php. i din Vit minh l Phm Vit T ra sc thuyt phc l VM ch nh Nht ch khng nh Php, v mong c s c lp. Langdon khng lay chuyn, vin c tng Gn tuyn b Wasinhton l s trao cho cc nc thuc quc Php nhng quyn t tr, v nu VM khng hi lng, c th ni chuyn trc tip vi ngi Php. Mc d OSS bo co tng i lc quan v cuc gp g, Langdon v OWI cho rng cc phn t dn tc ch ngha VN ti Nam Trung hoa cha c kinh nghim iu hnh t nc v nhng hi, nhm ca h khng c ngha no c trong ng dng. Cc ngun Php cn tung tin Vit minh ch l b mt cho vi tr thc bt mn v khng c dn chng hng ng. HCM khng lin quan trc tip n v ny, nhng c v nh H c contact vi T v cc ng ch ca anh ta xut cuc gp vi cc vin chc M ti Cn minh. Sau khi ra t thng 9 nm 1943, H ln lan lm quen, to nim tin v gi quan h tt vi cc nhn vin OWI ti Lu chu. Vn phng OWI ti y chnh l ngi tm cch sp xp H i San Francisco thng 8/1944. Lnh s qun ti Cn minh xin kin ch o ca B ngoi giao trc yu cu ca OWI cp visa cho mt ngi c tn l Ho Tinh-ching (c miu t l ngi Vit gc Hoa) sang M cung cp mt s tin tc v Vit nam. Vin chc b ngoi giao x l yu cu ny li chnh l Sprouse. Anh ny nhn ra Mr. Ho v vit th gii thiu, ghi nhn thnh tch ca H gip quc dn ng tuyn truyn trong Vit nam. V Vin ng ng cp visa nhng V chu u phn i v s nhng rc ri vi Php. Mc d OWI ra sc bo v rng nhng hot ng ca H trn t M s c kim sot cht ch, cui cng b ngoi giao t chi cp visa cho H. Ti sao H li mun i M vo lc ny? Tnh hnh mt trn Thi bnh dng ang bin chuyn c li cho ng minh v chin thng rt c th n vo nm sau. H tha bit phi c mt VN vo thi im lnh o cuc u tranh. C th ti thi im thng 8/44, Trng Pht Khu vn cha ng cho H quay v VN, v H nh xin sang M trc tip nh cc quan chc cao cp M can thip cho ng c tr v VN. V trung u Shaw t nhin dn xc n trc ca to c hi vng H c th ngh M gip Vit minh. Ngay lp tc, ly c phi i cng tc cng, H cng 2 chin s tr na h tng Shaw sang Cn minh. Sang bn kia bin gii, Shaw bt c lin lc vi t chc cu tr phi cng M (AGAS) v c a ngay v Cn minh (CM) bng my bay. Khng nn ch, H quyt nh i b n CM, trong vai ngi tun ng trn tuyn

87

www.langven.com

ng st HN-CMlxxii. Nu gp ngi c lng, h ngh m nh, cn khng th ng ngoi tri. Lc qua Y lng, mt thnh ph nh trn ng, c on gp Hong Qung Bnh, mt ngi quen c cch y 4 nm ca H CM, hin ang hnh ngh ct tc. Theo li Bnh, trng H rt m yu v trm ut, n t, qun o th rch ri, giy thng l ch, li ang st do ly ca nhng ngi i ng. Vy m khi Bnh nhc n chuyn t chi s li ko ca ng Minh Hi, mt H sng ln. H khuyn Bnh phi gia nhp ngay ng minh Hi ri tuyn truyn ko ngi t sang vi ng.lxxiii Sau khi li Ylng vi ngy cho khe, c on li ln ng v n Cn minh trong nhng tun u tin ca nm 1945. ng tic l khi n ni th Shaw bay v M. H cng vi Tng Minh Phng, i din Vit minh ti a phng, mt sinh vin H ni sang y t nm 1943, m qun ngay cnh tr s OSSlxxiv. H quyt nh lin lc vi AGAS, hy vng c th nh h dn xp gp mt vi tng Chennault, t lnh S on khng qun s 14. ng thi H cng lin lc vi vn phng OSS, nhng ngi gip Phng gi l th cho i s Gauss. H cc k gp may v n CM ng thi im. Cch y vi thng AGAS c ch th ngoi vic cu phi cng cn phi tng cng thu nhp thng tin tnh bo v qun Nht trong ng dng. Ngun chnh ca AGAS l nhm c gi l GBT (do tn u ca 3 ngi: Canada LL Gordon, M: Harry Bernard v mt ngi M gc Tu: Frank Tan). Nhm ny lm vic trong mt hng du v s dng cc ngun a phng thu nhp tin tc. Ngy 9/3/1945, Nht chnh thc trut quyn Php ng dng, nhng ngi nc ngoi b thuyn chuyn, theo di, thm ch bt gi. Nhm GBT tho chy sang Nam Trung hoa. AGAS mt mt ngun tin quan trng. Cc quan chc M Wasinhton tho d lnh cm, cho php lin lc vi cc nhm khng chin chng Php thu nhp tin tnh bo (trc y M t chi lin lc vi cc nhm ny v s mt lng Php). Khong gia thng 3, ngi chu trch nhim v GBT AGAS - trung y thy qun lc chin Charles Fen, c thng bo l c mt c gi tng cu sng mt phi cng M, hin ang Cn minh v c th c nhng quan h trong nc thu thp tin tnh bo. Trung y Fen vn l mt phng vin sinh ra ti Ailen, c chuyn n TQ v bit ting Hoa v am hiu chu . Fen lin ngh sp xp cuc gp vi H, lc ang sut ngy ngi ti th vin OWI c t t Thi bo n T in bch khoa M. Cuc gp din ra ngy 17/3/1945 v c Fen ghi li trong hi k ca mnh nh sau: H i cng vi mt thanh nin tn la Fam. Khng hon ton nh ti tng. Nht l H khng gi, tuy b ru bc c du hiu tui tc nhng khun mt y sc sng, i mt tinh tng v nh ln nhng tia sng. Chng ti ni bng ting Php. H gp Hall, Blass v Sibours (nhng s quan OSS khc) nhng c v nh chng i n u.. Ti hi ng mun g khi gp bn h, H ni: ch cn s cng nhn t chc ca ng ta (Vit minh). tng nghe n t chc ny c xu hng cng sn, ti lin hi lun H. ng ta tr li: ngi Php gi tt c nhng ngi mun c lp l cng sn. Ti gii thch nhng yu cu ca AGAS v hi khng bit ng c gip c khng?H ng ngay nhng ni rng ng ta khng c in i vin cng nh cc phng tin k thut. Chng ti bn vi nhau v in i, my pht v in i vin. H ngh dng pin thay cho my pht v s n d b qun Nht pht hin. Ti ni, pin khng dng c v khng cng sut. Khi c hi mun c chng ti gip g trao i, Ho ni ngay: thuc men v v kh. Ti t chi ngay v kh v rt rch vic vi Php. Chng ti li tho lun v Php. H khng nh li Vit minh l mt t chc chng Nht. Ti rt n tng v cch n ni gy gn ca H. Nu khng n nhng ngn tay nhn nheo lun ng y, dng ngi ca ng

88

www.langven.com

ta rt ging c Pht. Fam ghi li ni dung cuc gp v chng ti thng nht s gp nhau na. Khi ra v c hai li tn ca h vit bng ch Hn, c th c phin m l Pham Phuc Pao v Ho Tchi Ming Fenn trao i vi cc ng nghip ca mnh v quyt nh chun b gi Gi H (mc d mt hiu ca H l Lucius, hi ny vn thch gi l Gi H) v ng dng cng vi mt in i vin ngi TQ. Ba ngy sau h gp li Chng ti gp nhng ngi VN ln th hai ti mt qun cafe trn ng Chin Pi. C v nh ch qun l bn h. Chng ti ngi trn tng 2, ung cafe fin, kiu Php, rt c v ngon. Xung quanh chng c ai nhng H bo c phi cn thn. Chng ti gi ngi TQ l bn, M l anh em, Php l trung lp, Nht l chim ng cn ngi Vit nam l bn x. H ni rng mang c hai in i vin ngi Hoa i rt d l c bit l anh ngi M gc Hoa. Nhm ca H thi li hay nghi ng ngi Hoa. Tt ht l Frank Tan li, sau gi cho ng mt s quan M. H hi ti c i c khng v ti s rt c hoan nghnh. Sau chng ti bn v nhng tip t khc. Fam nhc n loi thuc n cao cp no m Hall ha, lm ti phi l ngay i. Tuy nhin chng ti thng nht l c th th mt s v kh nh, thuc men v mt b in i na. Ngi ca ti s hun luyn qun H s dng in i. H cn mun gp Chennault. Ti ng thu xp nhng bt H phi ha khng c m nheo Chennault gip bt c th g. Gi H mc qun bng, o kaki ci cc c mu ct, chm ru bc, tha. i my nu chuyn sang xm ui, tc vn en nhng hi rng. Fm cn tr, mc u, xng g m cao, cm b. C hai ni chuyn th thm nhng thnh thong nh b nn li. Tm li l chng ti c cuc gp g th v. Sau cuc gp, Fenn kim tra li th bit rng mc d Php dn cho Vit minh ci nhn cng sn, Trung hoa quc dn ng ch coi y l mt t chc c hi. Khi Fenn hi v ch huy s Trng khnh th c lnh: c ci g c li th lm, c iu ng can thip vao chuyn chnh tr gia Php v dn bn x. My ngy sau, Fenn thu xp H gp tng Chennault ti ch huy s ca s on 14, sau khi nhc li H khng c chnh thc ngh gip g. H n cuc gp vn trong b kaki c, c iu mt chic cc c b mt c m li. Chennault l ngi c bit thch ph trng b ngoi ca mnh nn din b i l phc nh binh. Vin tng ny ni ting Trung hoa nh ch huy phi i Phi H gip Hoa khng Nht trong nhng nm 30. Trong cuc gp, Ch cm n H cu phi cng Shaw v khng ng g n chnh tr. H cng lm ng nh li ha, khng i hi gip g, li cn t ra tng bc i Phi H. n cui bui gp, bng nhin H ng xin mt tm nh c ch k. Chennault c bit thch cho nh. Bi vy ng ta n nt gi ngay th k ring Doreen. Mt c gi mang vo mt anbum dy 8x6. Ly mt ci i Chennault ni. H chn mt tm v nh Ch k tng. Doreen a ra chic Parker 51 v Ch vit vo tm nh Bn chn thnh ca anh, Clair L. Chennault. V chng ti chui ra khi cn phng ho vi khng kh rn rng ca Cn minh. Th l HCM xy dng c quan h vi nhng quan chc M ch cht Cn minh. Tuy nhin, Vit minh vn khng c M chnh thc tha nhn v H phi bng lng vi nhng s tr gip ht sc khim tn. Trc khi ln ng, H c Fenn cp cho 6 khu Colt 45 mi cng nguyn hp. Cui thng 3.45, H v mt in i vin na c my bay M ch n thnh ph Paise, 60 dm pha bc Jingxi. Sau chin dch S 1 nam Trung hoa, thng 11 nm ngoi, Nht chim Lu Chu, Trng Pht Khu phi chuyn ch huy s ca qun on 4 n thnh ph Paise ny. Mc ch n Paise ca H l bt

89

www.langven.com

lin lc vi ng minh Hi bin hi ny thnh phng tin phc v cc mc tiu ca Vit minh. Hi ny hu nh tan r sau khi H ri Lu chu thng 8 nm ngoi, v Tu tng khng quan tm, mt s thnh vin khng cng sn ch cht th li quyt nh quay v Vn nam. Thng qua i din ca Vit minh l L Tng Sn, H thnh lp U ban hnh ng gm ton tay chn ca mnh. trn an mt s phn t cn nghi hoc, H xem nh c ch k ca Chennault v pht cho mi thnh vin mt khu Colt. Tuy nhin, vi ngy sau, Tiu Vn, vn rt nghi ng Vit minh, ra lnh gii tn u ban hnh ng thnh lp mt u ban khc c ng o i din hn, bao gm c H. Khng cn g lm, H ln ng v Pc b.lxxv Thng t 1945, i u Archimes Al Patti ti Cn minh vi chc v tr l cho i t Paul Helliwell ph trch cng tc ca OSS ti ng dng. Patti chin u chu u n 1/1944 th c chuyn v phng ng dng ti tr s OSS Washinhton. Patti rt tn trng lch s v coi thng ch thc dn ca Php. Trong thi gian lc li ng ti liu, Patti c bit v cc hot ng ca Vit minh v v lnh o huyn b ca h Gi H. Trong mt cuc hp ngay sau khi Patti nhm chc, AGAS thng bo vic H ng hp tc t chc mng li tnh bo ng dng. Mt s quan khc cng cho bit H tham gia vo mt chin dch tm l cng vi c quan tuyn truyn ca Tng v s h tr ca vn phng OWIlxxvi. R rng l t chc ca H l cng c hp l nht Patti thc hin cc nhim v ca mnh, mc d c th c nhng tr ngi trong quan h vi Tng v phong tro nc Php T do. C trong tay ch th ca Washington v vic thu nhp thng tin tnh bo bng mi gi, Patti yu cu c gp H lc ri Cn minh. Cng may l ngay sau khi mi n P c c tip Phng, i din Vit minh CM. Anh ny cho bit c th gp H lc ang Jingxi. Xp ca Patti Trng khnh l Heppner hi do d v lc i s mi ca M l Hurley rt thn Tng v khng thch nhng hot ng ca OSS nhm xy dng lin minh Quc-Cng. Hurley cnh bo l Tng v Php s rt khng hi lng nu M lin lc vi Vit minh v phng nh Php xc nh chnh xc H l Nguyn i Quc. Tuy nhin, ngy 26/4, Heppner nhn c cng in ca tng Albert Wedemayer, t lnh qun i M Trung hoa cho php tin hnh cc hot ng ca OSS ng dng. Heppner bt n xanh cho Patti, khng qun dn ng ny ng lm mt lng Tng v Php. Ngy hm sau Patti bay n Jingxi v c i din Vit minh dn i gp H ti mt ngi lng cch thnh ph chng 10km. Sau khi thm d danh tnh v quan im ca i tc, H nhanh chng miu t tnh hnh ng dng, thng bo rng VM c th tin hnh rt nhiu hot ng chin tranh v tnh bo c hiu qu nu c cung cp thuc men, v kh v phng tin lin lc. Patti khng cam kt nhng ha s xem xt. Theo nh hi k, c v P rt hi lng. Mt tun sau , H tr v Pacbo vi on thp tng hn 40 ngi, trong c in i vin M, anh Mac Shin v Frank Tan, thnh vin c ca nhm GBT. H bt u cung cp nhng thng tin b ch, trong c c thi tit, cu sng mt s phi cng M. OSS cng th d thm mt b in i, v kh v thuc men. Vit Minh chnh thc chin u cng vi lc lng ng minh. Tnh hnh ti chin trng Thi bnh dng cng ngy cng thun li cho qun ng minh. Cc thnh ph Nht tan hoang do cc phi i B29. Nh trng xem xt phng n tn cng ng dng vi s h tr ca qun Tng t pha Nam trung hoa nh xung. Trong khi , ti ng dng, nn i ang honh hnh do hn hn t cui nm 1944, cng vi vic trng thu thc v bt nh la trng ay ca qun Nht. Chnh quyn Nht t chi m ca cc kho thc hay tng cng vic vn chuyn go t pha nam ra. Nng

90

www.langven.com

dn n ht khoai sn, chuyn sang cc loi rau, c, cng ng phi n v cy, l cy. Nn i lan dn n thnh ph. Gi hng tiu dng phi m. Th dn phi em i cc dng trong nh mua go. Xc cht cht ng 2 bn ng, nng dn lang thang tng m kim nlxxvii. Cho d hu qu ca cn i c nng n th no i na, n cho Vit minh mt c hi vng thu phc lng dn. VM kch ng nng dn ph kho thc chia cho dn ngho, khi dy lng cm th c Php v Nht gy ra nn i. Sau chin thng ban u ti N ngn, Phai kht, i qun ca Gip tin ln pha bc gn bin gii Vit Trung, gii phng cc lng dn tc 2 bn ng. Khi qun Php phn kch c lit, Gip lui v khu rng nm gia Cao bng v Bc cn, gi l chin khu Hong Hoa Thm, cng vi V Anh v Phm Vn ng bn k hoch Nam tin. Ngy 9/3/1945, Nht o chnh Php, thnh lp chnh ph b nhn do Bo i cm u. V th ton b vng pha bc chu th sng Hng tr nn mnh t mu m cho cch mng pht trin. Trc 1 ngy, thy trc tnh hung Trng Chinh triu tp cuc hp trung ng ti lng nh bng, khong 12 dm pha bc H ni. Phn tch cc yu t c li: khong trng quyn lc do cuc o chnh, nn i v kh nng ng minh tn cng ng dng, T ra ngh quyt t u tin cao nht cho u tranh qun s, pht trin cc cn c du kch, m rng c s chnh tr ca Vit minh v tp hp cc i qun khc nhau di chung mt ngn c Gii phng qun Vit nam. Tuy nhin Trng Chinh cng cn thn nhc cc c s ng khng c manh ng, ch hot ng pha sau lng Nht i cho qun ng minh bt u tin cng mi c ra tay. Trong trng hp Nht u hng trc khi ng minh tn cng, cng c th li dng c hi tng khi ngha. Trc khi ri Cn minh, H gi vn bn k tn Lc cho OSS a ra nhn nh ca mnh v s kin 9/3. Mc tiu ca vn bn ny l thuyt phc ng minh tn cng ng dng. Nh mi khi, H dng ngn ng v von: t o Nht bn n New Guinea, qun Nht nh con rn m c n l ng dng. Nu p gy c, con rn s ht ca quy. Lc nhn xt: Con si thc dn Php b pht xt Nht ht khi Vit nam sau 87 nm. i vi th gii ang chin tranh, s kin ch l tch tc, nhng chc chn n s c hu qu su sc i vi ng dng, Pht, Nht v Trung quc lxxviii Ti Cao bng cc lnh o ng cng a ra nhn nh ca mnh phi tng cng cuc u tranh v trang. Gip a i qun ca mnh Nam tin, gii phng cc lng trn ng v lin tc tuyn m qun. Sau khi vt qua Ch Chu, cui cng Gip hi qun vi Cu quc qun ca Chu Vn Tn mt lng nh c tn l Kim Lng nm su trong rng gia Thi nguyn v Tuyn quang. u thng 4/1945, T quyt nh t chc hi ngh qun s ti Hip ho. Hi ngh a ra nhn nh, ch tng tn cng khi qun ng minh nh nhau vi qun Nht bn trong ng dng, hoc khi Nht u hng ng minh trc . Cng trong hi ngh ny, Gip c tin v mnh (Nguyn Th Minh Thi) cht trc 3 nm. c tin H tr li VN, v n Cao bng sau hi ngh, Gip lp tc ln ng i n. Cui thng 4, H v n Pacbo v gi bo co tnh bo u tin cho Patti, km theo hai bc th: mt cho cc lnh o ng Minh v mt cho t chc va mi thnh lp l Lin hp quc. Ni dung ca c hai bc th l ngh cng nhn Vit minh v Vit nam. C hai ti liu ny u c ng tn l ng Dn tc ng dng, t chc t xng l thnh lp ng minh Hi, sau st nhp vi Vit minh. Patti chuyn cc ti liu ny cho chnh quyn M Trng khnh. Ngy 4/5, trong vai mt ng gi Nng c cc v s v nhm AGAS thp tng, H ln ng i Kim Lng, ni hi qun ca cc lc lng cch mng. Ti Lam sn h gp Hong Quc Vit, Phm Vn ng v V Anh. H gi

91

www.langven.com

bo co cho Fenn cm n ng ny gi thit b lin lc v hun luyn cho qun. Ngy 9/5 c on i Ngn sn. Ngy 17, ti N kin H gp Gip ang i ln pha bc. Hai ngi cha gp nhau t cui nm ngoi khi thnh lp Vit nam tuyn truyn gii phng qun. Gip bo co vi H v tnh hnh trong nc v kt qu ca hi ngh Hip ho. H cng thng tin v tnh hnh th gii. C hai bn bc vic chn a im xy dng cn c a cch mng v thng nht chn Kim Lng. Cm nhn c ngi lng nh b ny s tr thnh a danh lch s ca cch mng Vit nam, H quyt nh i tn thnh Tn Tro (Thu triu mi). C on tip tc nam tin, ngy 21/5 h vt sng y, n Tn tro. Thot u H trong mt nh dn, cn hai s quan lin lc M c cho ngoi rng. Sau dn lng dng ln mt ngi nh sn lm tr s. Cn H ch thn chn ch dng ln cho mnh trong mt khu rng tre. chun b khi ngha, H ra lnh triu tp Hi ngh cn s vo u thng 6. Hi ngh thng nht tt c cc lc lng v trang ti 6 tnh Vit bc (Cao bng, Bc kn, Lng sn, H giang, Tuyn quang, Thi nguyn) thnh Qun gii phng Vit nam (VLA). Chnh quyn dn s do U ban lm thi iu hnh, tin hnh tuyn c bu ra cc c quan hnh chnh a phng, ci cch rung t v xo m ch. Gip c ch nh ng ra iu phi cc cng vic tng t trong ton quc, di s c vn ca H. Trong hai thng tip theo, mt nhim v quan trng ca H l gi vng lin lc vi cc nh bo tr M Nam Trung quc. Trong mt bo co, H ngh s dng i du kch hng ngn ngi Ch Chu tn cng qun Nht. Mc d e ngi nhng rc ri chnh tr khi c quan h chnh thc vi Vit minh, Patti vn c cp trn l i t Helliwell bt n xanh, sau khi thy r s bt lc ca i tn qun Php chy trn do tng Gabriel Sabatier ch huy. Patti in cho H chun b mt sn bay nh tip n v kh v qun i. Ngy 30/6 H ng tip nhn vi iu kin khng c c ngi Php tham gia vo chin dch. Trung u Dan Phelan c th d xung Tn tro t trc lm i din cho OSS. Ngy 16/7, thiu t Allison Thomas cng i Con nai ca OSS nhy d xung Tn tro nghin cu tnh hnh v gip Vit minh chng Nht trong s cho mng ca hng trm du kch. Thomas k li: Ti c dn n gp ng H, mt lnh o ln ca VML (Vit minh League). ng ta ni ting Anh thnh tho, nhng trng rt yu v mi i b t TQ v. Ngi ta dng cho chng ti nhng ci ln tre c sn cao v mi lp l c. Ngi ta cn git mt con b chiu i, v chng ti c chn ba ti gm bia, cm, mng rng v beefsteak. Cng c nhng ngi trong nhm Con nai khng c cho n. V d nh trung u Php Montfort. Sng hm sau, H ni vi Thomas: Ti khng c vn g vi ngi Php, nhng nu qun ti m bit tay ny l ngi Php, h bn cht ti ri. Montfort cng hai s quan Php na c lnh bin khi lng cng sm cng tt v nhp vo on ngi di tn sang TQ. Sau H gi mt tay u bp n dy cch quay g theo kiu M, v sai ngi i kim vi chai Smpanh v Dubonnet m tic cho mng. Ngay ngy hm sau, H ngh qua Thomas bo co vi chnh quyn M l Vit minh sn sng m phn vi i din cp cao ca Php. Patti chuyn thng ip ny cho thiu t Jean Sainteny, i din ca phi b qun s Nc Php T do mi c c n tip nhn li ng dng sau chin tranh. Vi ngy sau, H li gi li ku gi sn sng tip xc vi Php trong ng dng hoc Trung quc. Trong li ku gi, H ngh t chc ngh vin thng qua bu c ph thng u phiu, tr li cc ngun ti nguyn cho nhn dn Vit nam, cm bun bn thuc phin, v cam kt phc hi c lp cho Vit nam

92

www.langven.com

theo nhng quy nh ca Hin chng LHQ trong vng t 5-10 nm. Php vn l i nhng ngh ca H. Trong lc cc s quan M vn tip tc hun luyn hn 100 qun du kch cch s dng cc loi v kh M (sng trng M1, carbin, bazooka) v cc k thut chin tranh du kch ti mt a im cch Tn tro khong 2 dm. Henri Prunier, mt thy M t ra rt n tng v kh nng hc hi nhanh ca qun du kch. H cng nhanh chng thng v mt t tng cho cc s quan M. Thomas vit trong mt bo co gi v Cn minh: Qun ngay my ci nghi ng v vn. VM khng phi l cng sn. u tranh cho t do v ci cch nhm thot khi s tn bo ca Php. Phelan cng tng ngn ngi tham gia chin dch ny v nghe n l H c t tng cng sn. Mt ln H hi Phelan c nh nhng cu m u ca tuyn ngn c lp M ng ta cho vo bn tuyn ngn c lp ca t nc mnh. Nhng r rng l ng ta bit nhiu hn ti Phelan nh li v bo co VM ... l nhng ngi yu nc ng c s tin cy v gip ton din. Sau ny, Phelan cng khng bao gi thay i lp trng ca mnh. Nhiu nm sau, ng tr li phng vn ca nh bo M Robert Shaplen, miu t H nh Mt con ngi cc k d chu. Nu ti phi chn mt tnh cch ca con ngi nh b , ngi trn ngn i trong nhng cnh rng gi, th chnh l s du dng ca ng ta. lxxix Sc khe ca H vn suy sp sau khi mc bnh lao trong nhng thng ngi t TQ, li b y o bi chuyn i b sang Cn minh. H b m nng trn ng n Jingxi nhng vn tip tc hnh trnh ca mnh. Gi y H ang rt yu. V Nguyn Gip k li: Bc m. Mc d mt v st, Bc vn tip tc lm vic. Ngy no ln bo co tnh hnh ti cng cm thy lo lng. Nhng Bc ni: yn tm, mi s s qua thi, bo co tnh hnh cho Bc i. Tuy nhin ti nhn thy B yu i v gy i r rng. Chng ti chng c thuc thang g ngoi my vin aspirin v k ninh nhng tnh hnh vn xu i. Mt hm ti thy B mt l i, bnh thng tr nhng lc ng, B chc bao gi chu nm nhng gi y B nm st li b trong rm. Trong nhng ng ch hay bn B ch cn ti lc ang Tn tro. Ti xin php B c li cng vi ngi mt m, ch thy B hi m mt v kh gt u ng . m ti mt mng v rng su bao quanh cn ln nh. Mi khi tnh dy, B li quay li tnh hnh hin ti: iu kin ang rt thun li cho cch mng, d c phi t chy dy Trng sn cng phi dnh cho c c lp, B nhc li nhng quan im vn hay thng ni hng ngy: trong chin tranh du kch, khi phong tro ln, phi tn dng thi c m rng cn c, chun b cho nhng thi im quyt nh. D khng mun tin, ti vn nhn ra rng, c l B ang c gng truyn li nhng li di chc cui cng ca mnh. C th sut m, m man ni tip nhng pht tnh to. Sng hm sau, ti bo tin ngay lp tc cho Trung ng, ng thi hi b con dn tc xem c ai c bi thuc g. Dn lng mch c mt ng lang chuyn cha st. Ti lin c ngi i n v ngay. Sau khi bt mch, ng lang sc mt niu thuc t mt th r cy ng o trong rng, ho vi mt bt cho v t cho B. iu k diu xy ra. B tnh dy. Ngy hm sau, B ung thm 2, 3 bt thuc na. Cn st lui dn, B ng dy c v c th tip tc cng vic.lxxx V chuyn ny, ngi M c mt cu chuyn khc. Mt nhn vin OSS l y t. Anh ny khm bnh cho H, chn on l st rt v a chy v tim my mi k ninh cng vi sulfa. Khng r iu ny c tc dng n u, Thomas ghi li sau ny: Mc d H bnh nng, nhng ti cng khng chc chn l nu khng c chng ti th ng ta s cht . Vin y t khm cho H l Paul Hoagland th mt mc cho rng chnh thuc ca ng ta cu sng H.

93

www.langven.com

u thng 8, sau khi nghe tin M th bom nguyn t xung Hiroshima, H ch th cho tng b Vit minh t khp nc ngay lp tc c i biu v Tn tro tham d Quc dn i hi. Ngy i hi d kin l ngy 16/8. Hi ngh T ng ln th 9 c d kin hp trc 3 ngy. Qua chic radio ca Thomas, H cm c cuc chin n hi kt: thnh lp Lin hip quc, M th qu bom nguyn t th hai, Nga trc tip tham chin. Trc sau mt hi lng l, H ng i gp phong tro Nc Php t do ti Cn minh. C ln H ra ng i ng bng nhng v thi tit xu my bay khng h cnh c. Sau s kin Hiroshima, H hu b nh ny. Ngy 12/8, cc lnh o ng quyt nh ku gi tng khi ngha trong ton quc, v quyt nh vn triu tp Hi ngh TW ln th 9 vo ngy hm sau mc d mt s i biu vn cha n c. Hi ngh bu ra U ban khi ngha ton quc do Trng Chinh lm ch tch v ra li hiu triu khi ngha. Ngy 16/8 Tng b Vit minh tin hnh i hi Quc dn ti Tn tro. C hn 60 i biu t khp nc v d. C ngi phi i hng tun. Nhiu ngi mang theo qu l go v tht. Mt i biu dn tc cn dt theo c mt con tru. i hi c tin hnh trong mt ngi nh 3 gian bn b sui. Gian tri treo nh Lenin, Mao v tng Clair Chennault, gian gia by cc v kh chim c ca Nht cn gian phi l th vin kim lun nh n ca cc i biu. Sau khi Trng Chinh khai mc, HCM ln pht biu. Do Ban t chc ch gii thiu HCM nh mt nh cch mng lo thnh nn nhiu i biu cng khng r nhn thn ca H. Tuy nhin sau c ting th thm, HCM chnh l Nguyn i Quc. Trong bi pht biu ca mnh, H nhc li vic phi nhanh chng chim chnh quyn c th cho n qun ng minh trn th mnh. Trnh i u m dng bin php mm do thu phc qun Nht. H cng cnh bo rng Php c th da vo ng minh m cuc tin cng chim li ng dng v chng ta s phi tin hnh cuc u tranh ko di c c nn c lp hon ton. i hi ph duyt 10 quc sch ca Vit minh, quyt nh quc k, quc ca ca nc Vit nam Dn ch Cng ho, mt quc gia dn ch, theo ui s cng bng kinh t v x hi. i hi cng bu ra U ban gii phng Dn tc gm 5 ngi do HCM lm Ch tch, s ch o khi ngha v hot ng nh chnh ph lm thi. Ngy hm sau, H cng cc i biu lm l tuyn th ngay trn b sui. Bn Ku gi khi ngha c pht ra Gi quyt nh cho dn tc im. Hy ng ln gii phng bn thn mnh. Cc dn tc b p bc trn th gii u ang ua tranh ginh li c lp, chng ta khng th lc hu. Tin ln, Tin ln di ngn c Vit minh, Dng cm tin ln. y cng l vn bn cui cng c k tn NGUYN I QUC

Nhng ngy thng 8


Ngy 14/8, ting sng chin tranh lng im trn ton chu . Nht u hng v tng Mc Carthur bay n vnh Tokyo k kt cc iu kin u hng vi Hong gia Nht bn trn chin hm Missouri. T cc cn c a ca mnh trn vng rng ni Tn tro, Vit minh bt u hnh ng. Ngy 16, cng ngy vi i hi quc dn, cc n v ca Gip do nhm Con nai h tng bt u tin v pha Nam. Lc c ti mt s vng nng thn Bc b, ni nn i v lt li cp i sinh mng ca hn 1 triu ngi trong na nm u, di s ch o ca cc hi Vit minh a phng, nng dn ni dy cp chnh quyn, ph kho thc v thnh lp cc U ban gii phng nhn dn a phng. Ngy 19/8 ti Thi nguyn, khi qun ca Gip n mc chnh t tin vo thnh ph v c nhn dn nhit lit cho n, lc lng bo an v cc quan chc chnh ph lm thi ca Trn Trng Kim nhanh chng u hng. Tuy nhin qun Nht n tr kin

94

www.langven.com

quyt khng c. c tin, T ra lnh cho Gip ch li mt n v nh, cn li tin thng v th . Tnh hnh cng xy ra tng t Tuyn quang. H ni, tin Nht sp u hng c r tai nhau t ngy 11/8. C quan ng di s ch o ca Nguyn Khang tch cc chun b cho khi ngha cp chnh quyn t tay qun Nht. H i ngy ny lu. Mc d ch c khong hn 50 ng vin trong thnh ph, ng t chc c hng ngn ngi bt mn vi chnh quyn hin ti vo cc Hi cu quc ca Vit minh. Ti ngoi , nng dn c huy ng sn sng trn vo thnh ph h tr cuc khi ngha.lxxxi Tnh hnh kinh t H ni cng c li cho cch mng. ng bc ng dng b mt gi thm hi, ch trong my thng gim t 0.25 $ xung cn 0.10. Chi ph sinh hot tng 30 ln so vi trc chin tranh. Cc tng lp trung lu bt u c cm tnh vi Vit minh, nhiu ngi b mt mua tri phiu Vit minh. Trong hai tun u thng 8, ng tm cch ci ngi vo cc n v qun i ng trong thnh ph v thit lp quan h vi i din ca triu nh Bc b Phan K Toi (ng ny c con tham gia Vit minh). Ngy 13/8, Toi gp Nguyn Khang v khuyn Vit minh tham gia thnh lp chnh quyn cng Bo i n tip qun ng minh. Khang t chi v ngh Bo i thoi v nhng chnh quyn cho chnh ph cng ho. Toi ha s truyn t thng ip cho triu nh. Cng ngy, ti Hu Trn Trng Kim xin t chc v bt lc trc tnh hnh (ng ny trc y l nh s hc) v trao quyn li cho mt chnh ph lm thi. Cc phn t khng cng sn H ni thnh lp ra U ban cu quc, t xng l i din cho chnh ph lm thi mi ny. Ngy 15/8 sau khi Tokyo k vn bn u hng, qun Nht ti H ni ngay lp tc bn giao quyn lc cho chnh quyn lm thi. X u Bc k hp khn cp ti H ng trc tnh hnh mi. Mc d cha c ch th g t Tn tro, cuc hp vn quyt nh tng khi ngha ti cc tnh thuc ng bng Bc b, tin ti gii phng th . Nguyn Khang c giao ch huy U ban khi ngha v trang gm 5 ngi. Ti ngy 16/8, ngi H ni php phng ch n s phn ca mnh. nh n rc r t nhng khung ca s khch sn i lp vi mn m en c v nhng ngn n ng t m v s b oanh tc. Ti mt rp chiu bng gn h Hon Kim bng vang ln nhng ting sng lc: Vit minh chim sn khu v ku gi khi ngha. Mt s quan Nht chy ra ngoi lp tc b bn cht, nm trn ng my ting ng h khng ai thm ng ti. Ngy 17, Hi ng t vn Bc b, mt t chc b nhn do Php lp ra cch y 2 thp k, hp ti To Thng s. Thnh vin ca Hi ng ny ch yu l thnh vin ca ng i Vit v cng chim chn trong U ban cu quc va c thnh lp 4 ngy hm trc. Hi ng quyt nh ku gi cuc biu tnh ca dn chng ng h Bo i. Tra ngy 17, trong lc H cn ang hp, cc ng phi thn chnh ph lm thi ca Trn trng Kim t chc mt cuc miting ln vi gn 20000 ngi tham d ngay trc ca Nh ht Ln. Khi cuc miting cn ang din ra, cc phn t v trang Vit minh nhy ln cp khn i, git c triu nh, treo c sao vng. Nguyn Khang ln pht biu ku gi qun chng ng h Vit minh ginh li c lp cho dn tc. Cuc miting kt thc trong hn lon, dng ngi i ma tin v Bc b ph, To Thng s v khu ph c. Trong khi , di s ch huy ca U ban khi ngha v trang, nng dn cc lng ngoi chim chnh quyn v t chc thnh cc n v dn qun vi gio mc v vi khu sng kp, sn sng trn vo ni thnh vo sng hm sau. m 17, l mt m ma h nng nc. Cc lnh o ng b mt hp ti mt a im ngoi v quyt nh khi ngha vo ngy 19/8. H c tnh c khong 100,000 ngi hay 1/2 dn s ni thnh ng h Vit minh, thm vo l cc n v dn qun ngoi sn sng tip vin. Trong

95

www.langven.com

ngy 18, v kh s c tun vo v cc i xung kch s n ng cc v tr quan trng. m ngy 18, cc u vin UBKNVT lng l t nhp H ni. Rng sng ch nht, ngy 19/8. Dng ngi t cc huyn Thanh tr, Thng tn, Ph xuyn, cun cun vo thnh ph ho cng vi cng nhn, sinh vin, tiu thng v cc cng chc t m, bt u t tp trc qung trng Nh ht Ln. n ng mc o nu, i dp cao su, n b o nu, cht khn m qu, i giy c. Rp tri c sao vng. Cuc diu hnh bt u bng pht mc nim cc chin s ng xung v c lp dn tc. Dn nhc chi giai iu mi on qun Vit nam i, cc lnh o Vit minh tuyn b lnh Tng khi ngha. on ngi chia lm nhiu ng chim Bc b ph, Dinh Ton quyn, Tr s bo an v cc a im quan trng khc. H hu nh khng gp s chng i no, ngoi tr mt cht kh khn Bc b ph. Sau khi m phn, qun Nht tuyn b s khng can thip. U ban cu quc b nhn hon ton b tan r. n cui ngy, ton b thnh ph nm trong tay qun khi ngha. on diu hnh i khp cc ph ht vang nhng bi ca cch mng v h khu hiu i c lp dn tc. Chc chn l rt t ngi trong s h hiu Vit minh l ai v ti sao li c th i din cho dn tc. Tuy nhin, cuc chin tranh Thi bnh dng kt thc v vin cnh c t Php cng n mng. Ngay trong m 19, lnh o X u gi ch th i khp ni: Hnh ng nh H ni, nu qun Nht khng c, hy tiu dit, dnh chnh quyn bng mi gi. Ln sng khi ngha mau chng lan rng v n ngy 22/8, c sao vng bay khp cc tnh Bc b v Bc Trung b. Qun Nht Thi nguyn cng ng h v kh vo sng hm sau. Tnh hnh min Trung, c bit Hu c v phc tp hn. Do khng c vng gii phng huy ng lc lng, thng tin t Tn tro th phi hng my ngy mi n, dn ni thnh th ton l cng chc v quan li, khng c ng cng nhn, tiu thng, sinh vin, chi b ng y ch yu phi da vo nhng ch th t hi ngh thng 3 chun b lc lng trong cc lng ngoi . Ngy 21/8, H ni gi in yu cu Bo i thoi v. Nh cch mng, nh th tr T Hu c phi vo kch ng phong tro. Sng 22/8, hn 100,000 t tp trc ca Ng mn chng kin U ban khi ngha chim chnh quyn m khng gp phi s khng c no ca qun Nht. Nam b t ra kh nhn i vi Vit minh. Sau tht bi ca cuc khi ngha Nam k, tt c cc lnh o ng hoc cht hoc ang trong tri giam. Cc ng phi dn tc ch ngha mc ra nh nm di s cai tr ca Nht, h ho khu hiu nhi theo hc thuyt Monroi: Chu ca ngi chu . Chnh quyn Php th bm vo tng lp th dn Si gn v mt s thnh ph thuc ng bng sng Cu long. Trong hon cnh , cu hc vin ca trng Stalin, Trn Vn Giu, sau khi trn khi nh t, quyt nh xy dng li t u. V mt lin lc vi T, x u Nam k quyt nh hnh ng theo ch th ca Hi ngh 6 nm 1939, ku gi chun b lc lng tng khi ngha. Khng c rng ni nh Vit bc lm chin khu, Giu tp trung n lc vo khu th Si gn Ch ln, cng lc xy dng phong tro ti cc vng nng thn. Giu thng ly nhng ngi thiu s Bnsevic, nh hun luyn k dnh c chnh quyn, ng vin tinh thn anh em. u nm 1945, ng iu khin c hot ng ca hn 70 t chc cng on gm gn 3000 cng nhn. Sau cuc o chnh thng 3, li dng tnh hnh nhn nho, ng tha c nm quyn lnh o t chc Thanh nin Tin phong do Nht dng ln. Di s lnh o ca Phm Ngc Thch (con trai ng Phm Ngc Th, ngi tng gp H Quy nhn khi H trn vo nam nm 1908), t chc ny pht trin nhanh chng, v n thng 8 nm 1945 c hn 1 triu thnh vin tt c cc tnh ca Nam b. Ngy 14/8,

96

www.langven.com

Nht chuyn giao quyn lc. Tha c, ngy 16, khi S thn ca Bo i l Nguyn Vn Sm cha n ni, cc phn t dn tc khng cng sn lp ra Mt trn Quc gia Thng nht, chim ly chnh quyn. Cng lc , ngy 14 Giu hp cc ng ch ca mnh chun b khi ngha. Tuy nhin, t kinh nghim cay ng nm 1940, nhiu ngi do d v Vit minh khng c v kh v trang cho dn qun v Thanh nin Tin phong. Thm vo , h cng chng c thng tin g v k hoch ca cc ng ch pha Bc. Cui cng cuc hp quyt nh khi ngha th mt s x nng thn, ri s xem tip. Cuc th nghim din ra sun s Tn An, mt th trn nh pha Nam Si gn. Ngy 20, sau khi nghe tin H ni thnh cng, Giu yu cu Mt trn Quc gia t chc v qu dnh lu vi Nht, chc chn s khng c ng minh chp nhn. Giu thng bo ch c Vit minh mi c s h tr hon ton ca ng minh. ang hoang mang, Mt trn li c tin Bo i gi in ngh H ni lp chnh ph cng ho thay th Trn Trng Kim, c hi vi vng gii tn. Ngay lp tc Giu thnh lp U ban Nam b do chnh ng lm ch tch, triu tp cuc hp X u, quyt nh khi ngha vo ngy 25. Sng 25, cc i xung phong chim cc tr s v nh my. Nng dn rm rp tin vo t ngoi , h vang khu hiu: o quc, o thc dn, Vit nam ca ngi Vit nam, Tt c chnh quyn cho Vit minh. Tuy Vit minh trnh i u vi qun Nht, vn xy ra nhng cuc ng vi ngi chu u. xy ra mt s v thm st ngi chu u trn ng ph Si gn. Chiu ngy 25, U ban Nam b vi 6 thnh vin l Vit minh tuyn th nhm chc chnh quyn tm thi. i Vit minh thng bo: Khi ngha thng li ti thnh ph H Ch Minhlxxxii Ngy 22/8 HCM ri Tn tro, ti hm H n Thi nguyn, ngh m v tip tc theo ng s 3 xui v H ni. Sng 25, Gip, Trn ng Ninh n v bo co tnh hnh vi H ti lng ngoi Ga. Tra hm , Trng Chinh ch H qua cu Long bin n thng tng trn cng ca mt ngi nh 3 tng trn ph Hng Ngang. Sau 55 nm, HCM c mt ti H nilxxxiii. Ngy hm sau, H chuyn xung tng 2 vn l tng n, cng vi Gip, Ninh. H lm vic vi mt ci my ch c trn bn n v ng trn ging xp, Gip v Ninh th ng trn chng v 2 chic gh xp li. i vi hng xm, h ch l nhng h hng t qu ra. Ngay bui tra n HN, H triu tp U ban thng v T bn vic ra mt chnh ph lm thi. H ngh m rng thnh phn chnh ph c bu Tn tro, nhn mnh l ra mt phi c t chc trc cng ng dn chng cng tt. Tt c mi vic u phi hon thnh trc khi qun ng minh vo n H ni. Theo quy nh ca Hi ngh Postdam, qun Tng s tip qun min Bc, cn qun Anh s tip qun Nam b. Ngi Php ch c tham gia cc hot ng nhn o. Trong lc i qun cn cha kp n th nhng n v OSS tin tiu do Archimedes Patti ch huy n H ni tip nhn t binh v nh gi tnh hnh. Sainteny, i din ca phong tro Nc Php T do xin i theo vi l do bo v nhng ngi Php b kt li. C hi khch sn Metropole sang trng, ngay i din to nh Bc b ph. Tra ngy 26, Patti bt ng c mi n gp H ti s nh 48 Hng Ngang. Sau khi chn sp c, g v ln luc c hai m o kh lu v tnh hnh hin ti. H ht sc bt mn v s c mt ca qun Php trong on Patti. ng cho rng mc tiu ca hi ny chc chn khng phi ch l lo lng cho ngi Php y. Qun Anh th hin nhin l s thng ng vi Php, cn Tng th chng c l g li khng bn ng Vit nam v li ch ca mnh. H thm d thi ca M, ph nh tin n v ngun gc cng sn ca mnh, bin h rng s d mnh phi n Matxcova v chi vi cng sn Trung hoa l do hon cnh a y. Patti th chng ha hn g, ni rng

97

www.langven.com

mnh khng c thm quyn bn v cc vn chnh tr a phng. 3h30, Patti xin php v nh mnh ti Maison Gautier, mt vila sang trng cnh h Hon kim. Lc , H c tin l S thn Bo i Nam b l Nguyn Vn Sm xin triu nh t chc. V n nh, Patti thy Sainteny gi giy hn sang ni chuyn. Tha bit l Patti c quan h vi H, S ngh Patti mi gii cuc gp g vi Vit minh. Chiu hm , Patti c thng bo l Gip s n gp S v Patti vo sng hm sau. R rng l Gip mun c nhng ngi bn M bn cnh trong ln tip xc u tin vi i din ca Php. Hm sau, Gip n trong b l phc trng, v ngay lp tc c S hun th v vic Vit minh l l trong vic bo v lut php, trt t v tnh mng ca nhng ngi Php. Gip p li, ti n y khng phi gii thch cc hnh ng ca ngi Vit m tip xc vi i din ca mt nc Php mi. S xung ging, ha s xem xt cc yu cu ca ngi Annam, tuy nhin cng do thm l nu khng da vo Php, Vit nam s b Tu Tng lm c. Trong khi H bt u cuc thng lng y sng gi vi Php v s phn mi ca Vit nam, chnh ph Vit minh tip tc thng lng vi triu nh Hu. Ngy 20, Bo i ng t chc, ku gi H ni thnh lp chnh ph mi. Vit minh quyt nh y nhanh tin bng cch gi on i biu gm Hong Quc Vit, Nguyn Lng Bng v Trn Huy Liu vo ngy 29 yu cu Bo i thoi v. Ngy hm sau, on gp Bo i. Nh vua tin hnh nghi l thoi v, chiu hm , li lp li nghi l trc cng Ng mn. Sau khi nhn n kim, Liu chuyn li ca HCM mi Bo i ra H ni tham gia vo chnh ph vi t cch mt cng dn. Bo i ng d y l ln u tin nghe thy ci tn HCM m ng ta c th phn no on ra chnh l nh cch mng lo thnh Nguyn i Quc. Khng kh bui l thoi v c v hi h ch khng c g p buc. Tuy nhin khng t quan li triu nh cm thy ngm ngi khi phi chng kin cnh v vua cui cng ca Vit nam ri khi ngai vnglxxxiv. Mt s cc cn thn ca Bo i khng c may mn nh nh Vua. Phm Qunh v Ng nh Khi b bt v b a ra H ni sau b th tiu. Qung ngi, T Thu Thu, ngi theo ch ngha Troskist v thng xuyn cng kch ICP cng nhn c s phn tng t. Ngy 28, H triu tp cuc hp ca U ban gii phng dn tc (s nhanh chng tr thnh chnh ph lm thi) ti to nh Bc b ph bn v thnh phn chnh ph v xem xt ni dung ca bn Tuyn ngn c lp m H chun b v nh my trong cn phng ti tm ph Hng ngang. Sau ny H k li l thi im hnh phc nht ca i ti. Trn cuc hp, H xut m rng thnh phn c th c i din rng ri nht ca dn chng trong chnh ph v c nhit lit hoan nghnh. Mt s thnh vin Vit minh tnh nguyn t chc nhng ch cho cc ng phi khc. Hai ngy sau, H tuyn b thnh phn chnh ph mi: ngoi chc danh Ch tch, H cn kim b trng ngoi giao, Gip: b ni v, ng: b ti chnh, Chu Vn Tn: b quc phng, Liu: b Tuyn truyn. Khong mt na thnh vin chnh ph l Vit minh, ngoi ra l t ng Dn ch (thnh lp 1944), mt s gio chc thin cha v cc thnh vin phi ng phi. My ngy sau , H lm vic vn phng nh ti Bc b ph trau chut li bn Tuyn ngn, H cng chuyn sang mt vila ti Rue Bonchamps nhng vn v n vi cc ng ch ti Hng Ngang. T quyt nh l c lp s c t chc ti qung trng Puginier, mang tn ca mt gio s Php m sau ny s c i thnh Ba nh theo ngh ca H k nim ba lng Thanh ho ni ln chng Php cui th k 19. T sng ngy 2/9, H ni rc c hoa v biu ng. C chy t mi nh, bay trn cc ngn cy, tri trn mt h. Khu hiu: o thc dn Php, ng h chnh ph lm

98

www.langven.com

thi, ng h ch tch H Ch Minh Cho mng ng minh bng cc th ting Vit, Nga, Hoa, Php, Anh ging khp ni. Xng my, ca hng, ch ba trng trn, tt c xung ng. on ngi mu sc v Ba nh. Chnh gia qung trng, i cn v ng nghim trong nng h chi chang, bo v mt khn i bng g mi dng ln hm trc, d kin s l ni Ch tch HCM gii thiu chnh ph v c bn Tuyn ngn c lp. Bui l d kin bt u lc 2h nhng H n chm my pht do on xe M ch phi kh khn lm mi vt qua c bin ngi. Gip l MC chng trnh, gii thiu HCM. Bi ni ca H ngn nhng xc ng: Tt c sinh ra u bnh ng. To ho cho h nhng quyn khng th tch ri, trong c quyn Sng, T do v Mu cu Hnh phc. Cu ni bt h trch trong Tuyn ngn c lp ca nc M nm 1776. Ni rng ra iu c ngha l tt c cc dn tc trn tri t bnh ng t lc ra i. Tt c cc dn tc u c quyn sng v c hng t do v hnh phc. Tuyn ngn Nhn quyn ca Cch mng Php 1789 cng nhn mnh Mi ngi sinh ra u t do v bnh ng v mi mi s t do v bnh ng Sau H miu t nhng au kh m ch thc dn Php gy ra cho Vit nam, v cui cng ngi Vit nam phi ng ln nh ui Php dnh li c lp dn tc. H kt lun Vit nam c quyn c hng t do, c lp v thc s tr thnh mt nc t do v c lp. Ton th nhn dn Vit nam s huy ng tt c sc mnh vt cht v tinh thn, sn sng hy sinh tnh mng v ca ci bo v t do v c lp ca mnh. Gia bi ni ca mnh, H dng li hi Ti ni ng bo c nghe r khng?. Hng triu ngi reo ln C, theo li Gip k. Sau khi chnh ph tuyn th c lp, m ng bt u gii tn trong ting gm r ca phi i P-38 ca M bay cho mng. Cng ngy hm , l c lp c t chc ti tt c cc n, cha v nh th thin cha gio. Ti , H tip i din ca cc tnhlxxxv . Khong 15000 dn Php sng H ni lc quan st s kin ny vi s lo lng ra mt. H lng lng chun b v kh v thc phm cho nhng ngy kh khn sp ti. 5000 qun Php b giam Ho l cng m thm chun b ni dy khi qun i ca Nc Php T do theo ng minh tin vo ng dng. Sng 3/9, chnh ph hp phin u tin Bc b ph tho lun chin lc hot ng, da trn 10 chnh sch m Quc dn i hi vch ra Tn tro. Trong bi khai mc, H nhn mnh mc tiu quan trng nht ca chnh ph l y li nn i. Mc d v ng xun c mt s tin b, nhng nn lt vo thng 8 y cc tnh Bc b vo tnh cnh ht sc kh khn. Sn lng la ca 15 tnh Bc b ch l 500,000 tn so vi 832,000 tn ca nm 1944. Sinh vin cc trng i hc phi lp nhng i tnh nguyn i thu nht xc cht vo mi bui sng sm. Mt lot cc bin php c thng qua. u tin l thc thi tit kim. H t nguyn 10 ngy nhn n 1 ngy gip ngi ngho. t cng, thng chim khong 20% t canh tc lng, c trng thu chia u cho dn ngho t 18 tui tr ln. Cm sn xut bn v nu ru. Gim v min thu nng nghip. M cc trm tn dng nng nghip ti x. y mnh khai hoang. Theo ngh ca H, chnh ph cn quan tm n mt s vn quan trng khc trong c vic xo m ch. Theo nh gi, chnh sch gio dc thin cn ca Php y mt dn tc thng xuyn c t l bit ch cao chu xung mc 90% m ch vo nm 1945. Chnh ph ra sc lnh yu cu tt c ngi Vit nam phi hc c v vit ch quc ng trong vng 1 nm. Sc lnh mang hi hng ca Nho gio vit: Ai cha bit phi hc. V hc chng. Em hc anh. Gi hc tr. B m hc con. Tt c u phi hc chm ch hn. Cc lp xo m c m khp ni, n cha, ch ba cng bin thnh trng. n ma thu nm 1946,

99

www.langven.com

hn 2 triu ngi Vit nam c xo m ch. Ngy 8/9, Chnh ph quyt nh t chc Tng tuyn c trong 2 thng ti bu ra quc hi lp php c kh nng thng qua hin php mi. Ngy 13/10 ban b sc lnh v vic thnh lp cc hi ng nhn dn ti a phng thng qua bu c. Cc chnh sch kinh t ca chnh ph ch yu l min gim thu, nng cao iu kin lao ng v cp t cho ngi ngho. Khng c quc hu ho hoc ci cch rung t. Ch c t ca ngi Php v nhng k cng tc mi b tch thu. Chnh sch ny ph hp vi cc tuyn b ca H trc v cch mng 2 giai on, khi dnh c chnh quyn, u tin u tin ca ng l thnh lp chnh ph c kh nng on kt rng ri cc tng lp dn chng, tp hp c sc mnh i ph vi e do ngoi xm. Tuy nhin y vn xy ra nhng hin tng qu khch, cc phn t a ch, quan li b thanh ton, n cha b p b, nhn dn b cm khng c tin hnh cc nghi l phong tc, tp qun. Trong khi H ang trau chut nhng nt bt cui cng cho bn tuyn ngn c lp, nhng n v qun Tng u tin bt u tin vo Vit nam. Vo pht cui, Tng i , khng dng Trng Pht Khu m s dng qun on 1 ca L Hn Vn Nam tin vo H ni. Tiu Vn, ngi u c ca H trong Vit nam cch mng ng minh Hi Lu chu trc y c c lm chnh u. Cc bn Hi Thn, V Hng Khanh cng c dp bm theo. i qun 180,000 ny r rng khng phi l lc lng tt nht ca Quc dn ng. Dn Vit nam th ch thy mt i qun b rc, o qun bn thu, chn th ph thng, dt du theo c h hng hang hc. Patti miu t trong hi k ca mnh: Qun Tng ca L Hn tin vo thnh ph lc ban m. Chng ti nghe r ting bc chn, ting ng c ri ting qut tho. Sng hm sau, p vo mt chng ti l mt cnh tng gy sc. Cc n v tinh nhu hm qua (cc n v tin tiu) bin thnh i qun th ph . Khp ph l cnh hn lon, lnh Tu i li lang thang v mc ch. Trn cc h ph, l ng, vn hoa, ngn ngang qun lnh v ngi thn, cc dng c gia nh ln ln vi qun trang qun dng. Mt s m un ch ung, xp c, thm ch git gi i vi HCM, b ngoi ca i qun ny khng quan trng bng mc ch ca n. Mc d Tng ha vi Roosevelt ti Hi ngh Cairo 1943 l khng h c nh dm ng Vit nam, hin nhin l TQ mun duy tr mt ch m mnh c th nh hng. Thi ca qun Tng i vi Php khi Php quay tr li tip qun ng dng cng l iu H bn tm, Trng Pht Khu kch lit chng Php nhng cng khng loi tr mt s k tho hip bo v quyn li ca mnh. Trong hi ngh T vo gia thng 8, H tp trung phn tch nhng vn lin quan phc tp lin quan n qun ng minh, khai thc s mu thun gia chng bo v c lp. H cho rng 2 i tng nguy him nht l Php v Tng. Php chc chn mun chim li Vit nam. Tng cng vy, nu khng c th cng s c gng dng ln mt chnh ph thn Tng H ni. H d on, mt l M v Tng c th mt bn, cn Anh ng h Php chim li VN, chnh ph mi c th li dng s mu thun ny. Hai l, cc nc ng minh thng nht cha mi di sang Lin x, khi M, Anh s u quay sang ng h Php vo VN. Trong mi iu kin VN, phi c gng trnh i u mt mnh. i vi Php, trnh ng v trang, nhng kin quyt huy ng qun chng chng li Php khi phc cai tr. i vi Anh, Tng, pht trin quan h hu ho, nu b can thip vo cng vic, dng qun chng i c lp. Da trn chnh sch , chnh ph mi VN ht sc mm do vi Tng. Khi ngi bo tr c l Tiu Vn n HN, HCM ch thn ha pht trin mi quan h hu ho. Gip i tn Gii phng qun thnh V quc qun, rt mt s n v ra ngoi ,

100

www.langven.com

b tr li cc n v trong HN trnh ng . Ngy 14/9 L Hn n H ni v chim lun Dinh Thng s, ui Sainteny xung mt bit th gn Ngn hng ng dng khi vn do Nht chim. Cc phn t dn tc thn Tng cng tranh th a vo. Chnh ph phi thng bo cho cc u ban nhn dn t bin gii ht sc bnh tnh trc nhng hnh ng khiu khch ca m ny trn ng t Vit bc v H ni. Ti H ni, Nguyn Hi Thn v tay chn t ng lp ra Vng t tr v bt u gy ri. H c l cng cm thy nhng c gng ca mnh nhm xy dng quan h chin lc vi M thng qua OSS khng mang li nhiu kt qu. Trong mt bc th gi Charle Fenn vo gia thng 8, H vit rt vui v chin tranh kt thc, nhng cng rt bun v phi chia tay nhng ngi bn M. H tin on Khi cc ng i, quan h gia chng ta chc chn s xu i. i vi H, M qua tng thng Roosevelt l ngi ln ting i phc hi c lp cho cc dn tc b p bc chu . Nhng H cng hiu rng, vi tnh hnh th gii phn cc, kiu g M cng s tr thnh thnh tr ca ch ngha t bn, chng li cch mng th gii. Thng 4, Truman ln thay R cht v bnh, l i khng nhc n vn c lp ng dng na. Thng 5, ti hi ngh San Francisco, phi on M cho thy rng s khng phn i nu Php tr li ng dng. S thay i chnh sch ny l kt qu cuc tranh lun gia V chu v V chu u ca B Ngoi giao M. V chu u cho rng trong tnh hnh s i u ngy cng cng thng gia M v Lin x ti chu u, M phi ng h Php. Tuy nhin M cng yu cu bo m nhng iu kin t tr tin b hoc hnh thc lin hip cho cc dn tc mong mun c lp, tng ng vi cc iu kin bn ngoi cng nh kh nng thc t ca dn tc . Tng De Gaul cng ha ng dng s nhn c nhng hnh thc t tr tng xng. Vo cui thng 8, khi Vit minh ang bn cng c quyn lc, Truman gp De Gaul Nh Trng. De Gaul t chi yu cu ca Nh trng ha hn v tng lai ca ng dng, cho rng ni by gi ch l nhng li ni sung. My ngy sau, M tuyn b khng phn i vic Php tr li ng dng. ng tic l n tn thng 10 tin ny mi n Trng Khnh, bi th Patti v nhng qun nhn M n H ni chng c ch th no ca i s qun c. H vn tip tc lin lc vi Patti m khng bit rng ng ny cng chng bit g hn mnh v ng li chnh thc ca M. Trong cuc gp g trc ngy 2/9, H ku ca l M khng hiu g v mc tiu ca Tng v Php. H cam kt rng Vit minh khng phi l ICP, chp nhn m phn vi Php v mt nn c lp hn ch v ha s dnh cho M nhng nhng quyn kinh t c bit. Patti, cng nh tt c nhng ngi M tng tip xc vi H cui cuc chin, c cm tnh vi chnh ph ca H. Tuy nhin cp trn ca ng ny l Richard Hepnner ra lnh khng c dnh lu gi n cc vn chnh tr. B b ri, H tm cch tho hip vi Tng. Khi Tiu Vn nhc kho v vic b sung thm thnh phn chnh ph, H th tht rng mc tiu ca ng l dn ch ho chnh ph v tng tuyn c s c tin hnh cui nm. Trong lc , chnh quyn mong manh pha Nam phi i mt vi nhiu e do trc tip. Sau nhng s kin ln xn ngy 25/8, U ban Nam b bt u n nh tnh hnh v thu tm quyn lc chun b n qun i chim ng Anh. Vi ngy sau, Hong Quc Vit c T phi vo. Vit khuyn Giu trnh i u vi qun Anh. Tuy nhin v th ca Giu kh t nh. ng ny phi chp nhn trong u ban c nhiu thnh phn khc. Hi ny khng nhng lun lun nghi ng bn cht ca Vit minh m cn rnh rp th c t co Vit minh tho hip vi qun th. Trn thc t, X u Nam b cng b mt lin lc vi T v quen t quyt nh tnh hnh. Thm ch, khi Vit vo, Giu mi bit nhn vt k b HCM chnh l Nguyn i Quc. Bi v cc ng ch pha Nam

101

www.langven.com

khng nhit tnh lm vi nhng ngh ca Vit, cha k nhiu khi Vit nh mun ra lnh. Xut thn t cng nhn, vi t tng cng nhc, Vit cng chng thch th g vi hi ca Giu. Vit coi hi ny nh nhng k phiu lu tiu t sn b nhim li sng ca t bn Si gn. S chia r gia X u hai min t cui nhng nm 30, cng tr nn cng thng cuc khi ngha ti hai ni b buc phi i theo nhng con ng khc nhau. Ngy 2/9, m ng t tp trc dinh Norodom cho mng c lp v nghe truyn thanh bn Tuyn ngn c lp ca HCM. Trong lc , cng thng vi kiu dn Php vn rt cao. Khi nhng ngi biu tnh ang rm r tin vo Rue Catinat th ting sng bng t nhin vang ln ti qung trng Nh th. m ng tr nn b kch ng, thanh nin a vo nhng ngi nh ln cn tm k bn ln. Ln xn xy ra, cha cai qun Nh th Tricoire ang ng trn thm th b trng n cht ngay ti ch. Bo lc lan nhanh, nh ca b p ph, ca hng b hi ca, m ng i tm ngi chu u nh. Bo ch Php gi ngy ny l Ngy Ch nht en. Bn ngi cht v hng trm ngi b thng. Vi ngy sau, Giu ra li ku gi cc ng ch ca mnh duy tr k lut, kim ch trnh b li ko vo nhng hnh ng manh ng. Cc phe phi dn tc ch ngha v nhm Troskist c th ln t Vit minh. Hai gio phi chnh l Cao i v Ho ho bt ngun v sinh si ny n trn ng bng Mekong t nhng nm u th k, vi hng trm ngn gio dn, cng ra sc cng c quyn lc trong khu vc hot ng ca mnh, chng li s bnh trng ca Vit minh. Ngy 12/9 S on Gurkha s 20 ca tng Douglas Gracey n Tn sn nht cng vi mt s n v qun Php. S on ny va tri qua nhng trn chin vi qun Nht ti Min in. Gracey, con ca mt quan chc thc dn n , tt nghip Sandhurst, dng khc kh, vi b ria mp c trng cho cc v tng Anh. Con ng binh nghip ca Gracey ch yu cc nc thuc a chu . ng c binh lnh knh trng v lng dng cm v cng bng. C v nh Gracey l s b nhim hon ho cho nhim v tip qun s u hng ca Nht v duy tr lut php ti ng dng. Tuy nhin ngay t nhng ngy u tin ng ny gp phi nhng vn ln. u tin l thiu kinh nghim x l chnh tr, xut pht t ngun gc ca mnh Gracey coi vic cc dn tc chu phi b cai tr l ng nhin. Tip n l s thiu nht qun trong lnh o ng minh. Khi Rangoon, Gracey c giao nhim v ch huy ton b qun i ng minh ng dng pha di v tuyn 16. Tuy nhin, trn ng hnh qun, tng Slim ch huy qun Anh ng Nam li ch o Gracey ch tp trung kim sot mt s vng trng yu, cn li mc qun Php, tr khi Php yu cu hoc c lnh ca tng Mountbatten, ch huy ton b qun i ng minh ti NA (tr s ti Ceylon). Thc t l Slim tr li na nam ca ng dng cho Php. Si gn khi Gracey n khng yn bnh. Qun Nht u hng lm thnh ph hu nh khng c ch. Cnh st Vit nam chng bit phi bo co cho ai. Ngy 8/9, Giu ku gi dn chng bnh tnh v hp tc vi U ban Nam b v ngay lp tc b cc thnh vin ph phn v thi ho hon, thm ch cn nghi ng Giu l tay sai ca Php. Hm sau U ban b c cu li, Giu phi t chc, Vit minh ch cn 4 trong s 13 thnh vin. Ngy 12/9, mt s t binh Php c qun Php i theo Gracey gii cu a ra ng, p ph v tn cng nhng ngi Vit nam cho b tc. Gracey ra lnh cho qun Nht tc v kh ca cc n v Vit nam, ui U ban Nam b ra khi to nh Thng s. B ch huy Anh tuyn b s trc tip cai tr cho n khi ch thc dn Php c phc hi.lxxxvi Trong vi ngy sau, cc n v Anh tun tiu khp ng ph v ui qun phin lon ra khi nhng v tr trng yu. Giu nhn c lnh t H ni tm mi cch trnh i u

102

www.langven.com

trc tip, m thm s tn cc n v Vit minh ra ngoi . U ban Nam b cng bt u thng lng vi i din Php Jean Cedile, nhy d xung Nam b t 22/8. Tuy nhin nh nh ngoi giao Php Bernard de Folin ghi li, y l cuc i thoi ca 2 ngi cm, mc d c s tr gip c lc ca Peter Dewey t OSS. Php ch chp nhn ni chuyn v c lp sau khi ch cai tr thc dn c khi phc li. n gia thng 9, Phm Vn Bch lc l ch tch UBNB hiu rng cc cuc m phn l v ngha, UB ku gi tng bi cng vo ngy 17. Ngay lp tc Gracey ban b thit qun lut, th tt c qun Php (ch yu l lnh l dng), trang b v kh v ngh Php lp li trt t. ng xy ra gia qun Vit nam v Php. m 22/9, Cedile ra lnh cho qun Php chim li tt c cc v tr trng yu v ui UB ra khi tr s mi l to Th chnh Si gn. Sng hm sau, 22000 ngi Php hn hoan bit rng S gn li di quyn cai tr ca h. Ngi Php trn ra ph nh p bt c ngi Vit nam no bt k tr gi, trai, gi m chng gp trn ng. Ch huy ca OSS lc ti Si gn l trung t Dewey. Chng thanh nin 28 tui ny tt nghip i hc Yale, tng l phng vin bo Tin tc Chicago, gia nhp OSS ti chu u, vn l con ca i s M ti Php. Anh ni ting Php thnh tho nhng li cm ght ch thc dn chng khc Patti. Dewey lin n gp Gracey phn nn v s lng hnh ca qun Php. Gracey chng nhng khng tip m cn yu cu Dewey ri khi ng dng cng sm cng tt, cho rng cc hot ng ca OSS khng c ch g m cn gy ri thm. Tuy nhin Gracey cng xung nc, ngh Php rt qun khi ng ph, trao li quyn gn gi trt t cho Nht. Ngy 24/9, hng trm phn t v trang, ch yu l Cao i v Bnh xuyn trn vo khu ph ngi Php Herault h m Git bn u trng. Hn 150 ngi cht, 100 ngi b bt i v mt tch lun, trong c nhiu ph n v tr em. Nng dn ngoi cng bo lon, t nh, chim t v nh git cc a ch. By gi th Giu khng cn tin vo ho hon na. Lo s cc lc lng dn tc s chim mt quyn lc, Giu ra lnh tip tc bi cng v phong to thnh ph. Nhng chin lu c dng trn cc ng ng ngn ngi Php ra khi thnh ph v khng cho ngi Vit nam t ngoi vo. Dewey in cho Patti Nam b nh l thuc sng, ngi M cn hnh ng. Tra ngy hm sau, trn ng ra sn bay Tn sn nht, Dewey b bn cht trn mt chin lu v tr thnh ngi M u tin cht trong cch mng Vit nam. Tr s OSS cng b tn cng v c qun Anh gii cu. Cc s quan OSS iu tra ci cht ca Dewey u cho rng Vit minh khng c ng c git Dewey cng nh ngi M vn ng h nn c lp ca Vit nam. Mt phn li l do Gracey t chi cho Dewey c treo c M trn chic Jeep ca mnh (theo Gracey l cha xng ng), v nhiu kh nng l Vit minh nhm chic xe ca Dewey l ch qun Php. Bit chuyn qua Patti HCM b sc, sau gi th n tng thng Truman by t s au bun. S hn lon Si gn nh hng nng n hnh nh gn gi ho bnh ca qun Anh. Ngi Mountbatten triu Gracey v Cedile n Singapore mng m v k th chng tc v khng chu lm vic vi ngi Vit nam. Nhng mi s mun. u thng 10, qun Php do Leclerc ch huy tin vo Nam b, vi ngy sau, ti Cung Sportif, Grace k hip nh giao li ton quyn cai tr Vit nam t v tuyn 16 tr v trc cho Php. Ngy 10/10, Giu tn cng qun Anh-Php ti Tn sn nht v cc ca . Tuy nhin ch vi tun sau, cc n v Vit minh v cc phn t dn tc thiu kinh nghim b y bt ra xa ngoi Si gn v buc phi ln trn trong nhng cnh rng v m ly. Trc tnh hnh , Vit minh ra sc tm cch hn gn cc phe phi, cn L Dun th khn cp triu tp cuc hp Vit minh ng bng sng Mekong chun b

103

www.langven.com

cho chin tranh. Ti H ni, HCM ln i ku gi c nc ng h min Nam, th s thng nht t nc. Ti min trung, nhiu ni, c lng hng ng Nam tin nh Php. Tuy nhin trong ch thn tn, H khuyn cc cng s phi kin nhn, t kinh nghim lch s, ch c cuc chin ko di mi dnh c kt qu. Qu tht l chnh quyn non tr cha th c nng lc n tin hnh chin tranh. Tuy qun Php cha n Bc b, nhng di s bo k ca qun Tng, cc phn t dn tc ang ngy cng ln lt. HCM phi ht sc kho lo li ko ng minh. ng ra lnh cung cp thuc phin cho L Hn, t lnh qun Tng Vit nam. ng cho mi Bo i t Hu ra, t v ly lm tic l n em dng v lc p B thoi v. H ni Ti cho rng ngi phi lnh o t nc, cn ti s lnh o chnh ph. HCM ngh Bo i lm c vn ti cao cho Chnh ph v ng ny nhn li.lxxxvii Mc d H lm ht sc gi hnh nh n ho, ng khng thuyt phc c cc phn t dn tc trong ng minh Hi, t co Vit minh tro tr trong khi ch ng n phng dnh chnh quyn. Nguyn Hi Thn v i Vit gi chnh ph l H v bng ng kh rch o m ang tm cch tho hip vi Php. V Hng Khanh v bo ch VNQDD th ru rao v nguy c Khng b . Mc d nh Patti nhn xt bn ny khng c mt chin lc kinh t x hi no v mt phng hng chnh tr mt cch v vng , chng c trong tay mt con bi quan trng l s ng h ca qun Tng. Tuy nhin bn ny cng chng c mc tiu thng nht. Hi lin quan n ng minh Hi do Tiu Vn ng h th mong qun Tng v Nht rt sm c th thnh lp chnh ph ca mnh. i Vit v Vit nam QDD th theo ui L Hn v mun qun chim ng Tng li lu di. Nh bo Php Phelip Deviller, lc ang H ni cng nhn thy s chia r trong hng ng Vit minh lm 3 nhm: nhm cng sn cng rn nh Hong Quc Vit, Trn Huy Liu, H Tng Mu; nhm cng sn thc dng nh Gip, Hong Minh Gim v b v Gip l ng Thai Mai; nhm th 3 l nhm khng cng sn, theo Vit minh v yu nc. Deviller cho rng HCM rt kho lo xoa du mu thun gia cc nhm, c bit l thuyt phc cc ng ch cng rn khng manh ng. Trong mt bnh lun, H cho rng cc phn t phn ng s b qut sch nhng tng bc cho n khi chnh ph nm c chnh quyn mt cch vng chc. Nhiu lc tnh hnh qu cng thng, H phi thay i ch thng xuyn, phng b m st. Theo H, cch tt nht tr hi Dn tc ch ngha l lm vic vi qun Tng. Tuy nhin cha r l L Hn s li y bao lu. u thng 10, Tng c tng H Yingqin sang th st tnh hnh, ph phn L Hn khng c k hoch hnh ng ngn cn cng sn thu tm quyn lc. Kh nng qun Tng rt li cng m m hn. Trong khi Php vn l mi e do ln nht, nu cc nc ng minh cng xm li chng Nga, ng nhin Php s c rnh tay chim li ng dng m chng ai phn i mc d c th khng thch. Hiu c iu , t gia thng 9, H b mt m phn vi Marcel Alessandri b Leo Pignon (Sainteny lc ny sang n ). Trong cc cuc phng vn vi cc nh bo phng Ty, H cho mng ngi Php quay tr li ng dng nu h n nh nhng ngi bn ch khng phi nhng k chinh phc. Hy vng cui cng ca H l c M bo tr. Mc d lin tip b cp trn khin trch, i din cao cp nht ca M ng dng l thiu t Patti khng giu c thin cm vi chnh ph Vit nam. ng ny bo co l tuy chnh ph r rng l thin t nhng h ang nm vng chnh quyn v sn sng tin hnh chin tranh vi Php. Vi tun sau Patti li bo co: cc nh lnh o Vit nam rt mun c M bo tr nh Philippines, tuy nhin h hiu rng iu l v vng nn ngh l trnh 10 nm tin ti c lp hon ton, cho ti lc Php c th c Thng s vi t cch l nguyn th quc gia,

104

www.langven.com

di s gim st ca Lin hip quc. Quan im ca chnh ph M khng nht qun, ch yu l do mu thun gia 2 V chu v chu u. Ngy 28/9, v ph v Vin ng John Carter Vincent (sau ny tr thnh nn nhn ca phong tro chng Cng do ngh s Mc Carthy khi xng) nu vn vi th trng Dean Acheson. Theo Vincent, chnh sch khng can thip ca M s dn n cuc khng hong ton din ng dng v Php khng chu nhng b. Vincent ngh M v Anh thnh lp mt u ban iu tra tnh hnh.Trn c s bo co ca UB ny, mt cuc m phn quc t c th c i din thch hp ca Annam s c tin hnh. Nhng bin php ny s trnh c mt cuc bng n ch ngha dn tc ng dng. V chu u c quan im khc, V trng Freeman Mathew cho rng hy Anh Php t gii quyt ly. UB m iu tra ch c th dn n mt kt qu duy nht l Php phi tr li ng dng. Khi Nga s nhy vo i chia phn, rt rc ri :bt li cho Php, cho phng Ty v cho c ngi ng dng ni chung Vn xut thn t dn Chu u, Acheson ng vi Mathew v M s ch can thip nu tnh hnh xu i nhanh chng. Ngy 20/10 Vincent ra thng bo, M khng phn i H lan v Php tip qun cc thuc a c ti ng Nam , nhng M hy vng l nhn dn cc nc ny s c chun b cho trch nhim t tr. Trong lc Php cng t r thi . Cui thng 10, i din ca SQ Php ti Washington gp mt quan chc v Vin ng l Abbot Moffat by t quan im v tin n l i din ca chnh ph HCM ang ti M, ng ny tuyn b chnh ph Php coi hnh ng ny ca M l khng thn thin. HCM c th khng bit v nhng thay i ny trong thi ca M, nhng r rng l ng nhn thy xu hng xu i. Trong ba tic chia tay vi Patti ngy 30/9 ti Bc b ph, H chia s, ng khng th no lin kt c nhng g M tuyn b ti Teheran, Quebec v Postdam vi thi dng dng cho php Anh v Tng a Php tr li Vit nam. Ti sao Hin chng i ty dng li khng p dng cho Vit nam? H xut mt chng trnh ci cch kinh t x hi cho khi cc nc thuc a chu . Patti by t thin cm vi cuc u tranh ca nhn dn VN nhng cng nhc li quan im ca M: ng h ch quyn ca Php nhng khng ng h nhng tham vng thc dn ca Php. Cui bui ni chuyn, H nhc li nhng thi im mu cht trong i cch mng ca mnh. ph nhn mnh l cng sn, l b nhn ca Matxcova theo cch hiu ca M. H n Lin x bi hc t tng v tr ht trong 15 nm hot ng cho ng, by gi ng l ngi t do. C phi l M gip Vit nam trong nhng thng gn y dnh c lp? Th th ti sao Vit nam li mang n vi Matxcova. Khi chia tay, H nh Patti mang theo thng ip Vit nam lun bit n M gip v mi mi coi M nh ngi bn v ng minh tin cy, cuc u tranh ginh c lp ca M l tm gng cho nhn dn Vit nam noi theo. Vi ngy sau, H cn gi mt bc th cho tng thng Truman. Nhng tt c u v vng, nhng hot ng ca Patti, bc th ca ngi k nhim Patti v ngh ca H ni M trung gian ho gii, v nhng bc th ca H cho Truman u b vt vo st rc. n ma thu nm 1945, bc tranh v CMT8 tr nn r rng hn. Tuy lnh th vn do qun Tng chim ng, Vit minh kim sot pha Bc ch yu nh s h hi v c lp ca dn chng v hnh nh huyn thoi ca ch tch HCM. Ti min Nam, qun Php khi phc li ch thuc a, Vit minh ang xy dng nhng cn c a ti nng thn. i vi HCM, din bin trn chnh trng quc t mi l iu quan trng. H mun nh tay nc ngoi ngn chn tham vng thc dn ca Php. Kinh nghim lu nm cho H bit Stalin chng quan tm g n chu v khng th o tng v s gip ca LX.

105

www.langven.com

Tuy nhin cng kh c kh nng l LX s ng h Php. H bit r v nhng t tng chng thc dn M, tuy nhin hy vng M gip tht l mong manh. Nu lin minh X - M chuyn thnh th i u, Vit nam s b kt trong th mu thun ton cu mi. Ti hi ngh Tn tro, Q nhn mnh, rt c th v s cch mng th gii, M s quay sang ng h Php. Mc d con ng pha trc cn y chng gai, thc t l Vit minh ang nm chnh quyn ti H ni. Sau ny nhiu nh s hc ca ng tng bc vai tr lnh o ti tnh ca ng, rng CMT8 l in hnh kt hp gia nng thn v thnh th, l hnh mu cho cc cuc u tranh gii phng dn tc ca cc nc th Ba... Gn y nhiu nh nghin cu li cho rng CMT8 l mt cuc ni dy c tnh ngu hng, rt t c k hoch v ch o. Mt s cn gi l cuc o chnh. Nhng nhn xt ny cng c phn ng, Lenin tng ni thc t cch mng phc tp hn nhiu so vi l thuyt vi cch mng v bt c cuc cch mng no cng c yu t ngu nhin. Mc d c th ng d tr nhiu th Tn tro, khi Nht u hng, cuc ni dy din ra c phn bt pht. Nhiu c s ng chng c lin h g vi T, c tu c ng bin m lm. Nn i khng khip honh hnh trc vi thng lm nhn dn ni gin cng gip cho cuc ni dy thnh cng nhanh chng. Tuy nhin cng phi tha nhn CMT8 l mt thnh cng to ln ca ng. Khng th c mt cuc cch mng nu khng c nhng ngi cch mng. Trong khi cc phn t dn tc ch ngha co ro nm ch Nam Trung hoa th Vit minh dm chp nhn th thch v chp c c hi ti thi im cui ca cuc chin tranh Thi bnh dng, t th gii vo mt s ri Fait accompli. Bng cch s dng Vit minh nh mt mt trn rng ri vi chng trnh thu ht tt c cc tng lp nhn dn, HCM m rng ng k phm vi nh hng ca ng cng sn. Khng nhng th, Vit minh cn gip H ku gi s cng nhn ca cc nc ng minh thng trn nh i din hp php cho cc quyn li dn tc. Hnh nh n ho chnh l hnh nh ca HCM, mt ngi n gin l yu nc, mc o kaki v i dp cao su, chim trn tri tim hng triu ngi Vit nam v nhng ngi gn gi vi H nh Charles Fenn, Archimedes Patti, Jean Sainteny, Tng Leclerc. Khng phi tt c cc ng i ca H u ng h ng. Sau ny Trng Chinh ni, ng tm mu khng sch v li qu nhiu k th tng lai trong CMT8. Chin lc ca H khng phi l hon ho. Chng trnh hnh ng ca Vit minh ch l im khi u v sau ny, rt c th ng phi l b mt tht s dn n s tht vng ca dn chng. Nhng HCM lun lun l mt con ngi thc dng. Trong cuc phng vn vi nh bo M Harold Isaacs cui nm 1945, H ni: c lp l mt s kin. Ci g phi n sau s n. Nhng c lp phi c trc, khng ph thuc sau s l ci g. C gi c c lp hay khng l mt chuyn khc chng ti ang n c, v chng ti phi ph thuc vo chnh mnh. H ni vi Isaacs, chp nhn cuc chi y kh khn pha trc.lxxxviii

106

www.langven.com

Ti thit v khng chin


Tnh hnh H ni tr nn xu i v t nhng gnh nng to ln ln H nh ngi lnh o ng v chnh ph. Nhng ci u nng ICP i phi dp cc nhm i lp th H li kin tr chnh sch ho gii v ho hp dn tc, nhm chia r v c lp nhng k th ca ng. Trong khi a s ngi Vit nam quyt lit phn i Php quay tr li, thi H li nh ting s n tip Php nh nhng ngi bn. Mc d tm kim ho bnh, chnh ph mi cng tch cc chun b cho chin tranh. Lc lng dn qun t v c H gi l bc tng thp ca T quc c t chc khp cc lng x, nh my, ng ph, do c s ng a phng lnh o v t chc tp luyn. Thc n v v kh th t lo ly. Ti H ni, hng chc ngn thanh nin gia nhp t v. Ngoi ra cn c b i a phng, c la chn nng ct t hi thanh nin cu quc, do B quc phng trang b v hun luyn ti Trng hun luyn quc phng H Ch Minh. Qun i chnh quy: Qun gii phng Vit nam mi i tn thnh V quc qun, c t chc thnh cc tiu on, du nhp thm s Dn v ca chnh ph c b gii ng. Trng khng Nht Vit bc chuyn v H ni c i thnh Hc vin chnh tr qun s, di danh ngha hun luyn c th hp tc vi qun Tng. Nu k c s qun pha Nam, qun i ln ti 80,000 ngi. Tuy nhin v kh th ht sc thiu thn. Nu c th cng t loi c, nhiu khi t th k trc ngoi tr mt t mn chng tng v tiu lin thu c ca Nht. Cn li a s l gio, mc hoc sng kp do my bc th rn a phng t ch. c tin mua v kh t lc lng chim ng, HCM min cng ng t chc Tun l vng ku gi nhn dn ng gp. Theo Patti, H khng tin tng lm vo s thnh cng ca phi v ny v s ch c ngi ngho l tch cc, cn hi nh giu s chng ng c bao nhiu. Thc t din ra ng nh vy, v H cm thy nh k phn bi khi v vic ny din ra. Chnh ph tm cch tng thu thc phm. Khi mt quan chc ngh nh thu tht g, vt, b, Cng dn Vnh Thu but ming sao khng thm c tht ch?. H l ngi u tin ln ra cilxxxix. Chnh ph cn pht ng phong tro thu gom ng v cc loi kim loi khc c v kh khp ni. Mc d vy H tin tng rng v kh quan trng nht s l s ng h ca qun chng, i u ng cng nhc cn b hnh x cho ng vi dn: Trn mt nhn ngn trng s, ci u lm nga nhi ng. ng lun lun nhn mnh, cuc u tranh sng cn ca chnh ph l trn mt trn ngoi giao v chnh tr. Nu d d nhng b qun Tng, bn dn tc ch ngha s b c lp. V lc H c th xy dng mt trn thng nht chng s tr li ca Php pha Bc. Sau khi c phi vin ca Tng, tng He Yingqin n th st H ni v ra lnh: gim nh hng ca cng sn, chnh ph t thi mm mng. H ra lnh th Ng nh Dim, con ca mt quan chc triu nh yu nc, b trng ni v trong chnh ph Bo i trc WWII, nhng t chc v cho rng Php khng cho chnh ph thc quyn. Dim theo Thin cha v chng cng in cung, c bit l khi mt trong 5 anh em ca Dim l Ng nh Khi b Vit minh th tiu. Hnh ng ny ca H b nhiu ng ch ch trch, trong c chin hu t thi Paris l Bi Lm. li ko cng ng thin cha, H cn dnh cho h mt chn trong chnh ph v thnh thong i d l nh th. ng cng khng ngn ngi n thm cc ng bo min ni, thp hng cho Khng t Vn miu. Di sc p ca tng Tiu Vn, t cui thng mi H bt u m phn vi Nguyn Hi Thn, lnh o ti cao ca i Vit cng cc ng khc nh Vit Quc v ng minh Hi. Nhng cc cuc m phn chng i

107

www.langven.com

n u. MH i gii tn chnh ph, i tn Vit minh, thay i quc k. Cc ng ch ca H rt bc tc, mt ngi vit Ti l ngi tn thnh vic dit sch bn Vit quc tay sai ca Tng. C hm ti bo: Tha Bc, ti sao ta li cho bn m st v phn bi tn ti? Bc c ra lnh, bo m chu s bn n tiu trong mt m. Bc ci v ch vo phng, hi li Nu c con chut chy vo phng ny, ch s dng nm hay t by hoc ui n ra? Tha Bc, nu nm s v mt nhng qu trong phng.xc Mc d khng nhng b nhng yu cu ca phe i lp, ngy 11/11, ICP t ngt tuyn b t gii tn, i thnh Hi nghin cu ch ngha Max ng dng. R rng ng mun th hin yu cu ca t nc cao hn cuc u tranh giai cp, v li ch ca nhn dn cao hn li ch ca ng. D th, ngy hm sau vn xy ra v ng ln gia Vit minh v phe dn tc gn Nh ht Ln lm hng chc ngi cht. R rng l ngoi vic nhm thng nht dn chng, ng thi ny ch yu l hng n qun Tng v xoa du phe i lp. Trong ng cng c nhng cuc tranh lun gay gt, cc ng cng sn khc cng lng tng khng hiu. Thc cht th ng khng gii tn m ch rt vo hot ng b mt ri my nm sau li ti xut hin. Ngy 19/11, theo lnh ca Trng Pht Khu, Tiu Vn triu tp cuc hp chnh ph v phe i lp. Hai bn thng nht thnh lp chnh ph lin hip, tp hp tt c cc t chc v trang di s lnh o ca chnh ph, t chc hi ngh qun s bn cch gip ng bo pha Nam chng Php. Cc phe phi phi ngay lp tc ngng cc hot ng chng i nhau. Cuc m phn ko di my tun. u tin, phe i lp i chc Ch tch v 6 gh b trng. H th ngh thnh lp Hi ng C vn chnh tr do Thn lm ch tch v 3 gh b trng. Cng thng leo thang khi Gip cho tay chn mc thng phc ui cc phn t Vit quc ang ri truyn n chy re kn. Sau v ny H lin lp tc b triu n tr s qun Tng nghe chi. Mt vn na l ngy bu c. Phe i lp cho l ngy 23/12 l qu gp h chun b. Trng Pht Khu can thip, ngy 19/12 hai bn nht tr di ngy tng tuyn c 15 ngy. Khng ph thuc vo kt qu bu c, Vit quc s c 50 gh v MH c 20 gh trong quc hi tng lai. HCM s lm ch tch, Hi Thn ph ch tch, Vit minh, VQ, MH v ng Dn ch mi ng c 2 gh b trng v hai gh na s dnh cho cc phn t khng ng phi. Quyt nh ny b phn ng quyt lit trong ng. Mt ng ch hi Hi Thn c phi l cc phn bn thu?. H tr li Nhng nu dng bn la c th ti sao li khng dng? Khi mt s cho rng Vit minh v phe i lp nh la vi nc, c sao li nhng b 70 gh, H chm bim: Nu ly la un si nc, th li c th ung c y. Ngy 1/1/1946, chnh ph lin hip lm thi ra mt ti Nh ht Ln. HCM ku gi bu c dn ch v thng nht cc lc lng v trang. Hi Thn cng pht biu, nhn mt phn trch nhim v s chm tr trong vic ho hp dn tc v ha s hp tc chng Php.xci Ngy 6/1 cuc tng tuyn c u tin c tin hnh trn ton quc v cc vng do Vit minh kim sot Nam b. Vit minh nhn c 97% phiu v l ra s c 300 gh quc hi, nhng 70 gh phi nhng cho phe i lp. HCM cng ra ng c ti H ni v c 98.4% phiu bu Trong mt cuc hi ngh thng 11, T ra ngh quyt hy vng l Php c th dnh c lp cho ng dng i ly nhng li ch kinh t. Paris th li ngh khc v khng mun m phn g trc khi ch quyn ca Php c phc hi. Cui thng 9, De Gaul in cho Leclerc Vic ca ngi l khi phc li s cai tr ca Php v ti rt ly lm tic l ngi vn cha lm iu . Trong khi , Leo Pignon v Alessandri li coi H l

108

www.langven.com

ngi c bn lnh, tin cy v ng m phn. Cedile cng in t Si gn cho rng c nhiu phn t n ho trong chnh ph v nn m phn. Ngy 10/10 Paris in cho Alessandri ngh thng lng vi H ni v cc vn trn ton ng dng. Hai ngy trc , Jean Sainteny tr li Vit nam vi t cch i din ton quyn cho Php ti Bc b v Bc Trung b, sau chuyn i sang n thm tng DArgenlieu xin t chc v bt mn, b t chi. Sainteny trong to nh Ngn hng ng dng. Sainteny gp H ln u tin vo gia thng 10 cng vi mt quan chc thc dn c l Pignon. H i cng vi b trng vn ho Hong Minh Gim. Mc d l ngi m phn cng rn v yu nc Php, Sainteny rt knh trng H v t y lng, ng ny cm thy H thn Php. Nhim v ca Saiteny l thuyt phc H ng cho qun Php quay tr li Bc b, i ly vic Php s thng lng ui Tng i. Ti lc , tng Leclerc ang c 8000 qun Nam b t S on s 2 ni ting trong chin dch Normandy. Php khng d dng trn vo bng v lc bi ngoi tr s chng i ca Vit minh, cn c hn 30000 qun Tng ang thong th gii gip qun Nht. S cnh bo chnh ph Php tuyt i cha dng v lc, v s vp phi s chng i mnh m. Ngay t u, H thnh tht th nhn l ng khng yu cu c lp ngay lp tc. ng ng Php quay li vi mt chn trong lin hip Php nu Php ng c lp trong vi nm ti. Nhng mi vic khng d dng, rc ri u tin l cu ch, H ngh phi dng ch Independence trong vn bn cui cng, trong khi De Gaul khng chu chp nhn. Leclerc, sau khi i thm tng Mountbatten v, nh ho gii bng cch ngh Paris c mt th ch ph hp cho ng dng sau chin tranh ( ng ny dng ch Autonomie), lin b De Gaul chi mng thm t Nu ti m nghe my th nhm nh ny th quc Php tiu vong lu ri. Hy c tht k cu ch trong tuyn b thng 3 ca Php v ng dng. Vn gy tranh ci th hai l quy ch ca Nam b, H mun gp chung c vo m phn nhng Saiteny cho rng dn chng thuc a c ca Php ny phi c t do la chn th ch cho mnh. C hai tranh ci lin min my tun lin trong cn phng mt m khi thuc. Sainteny ht tu sang trng, cn H ht th thuc Tu, M v Gaulois Php. Thnh thong H xin ngh hi vi chnh ph mnh, hoc xin kin C vn Vnh Thu. Thi ca H vi Bo i lm S v nhiu ngi khc ngc nhin. H bao gi cng t ra rt l php. H cn mng cn b ca mnh gi l ng c vn m khng phi l tha Ngi. C ln H cn ngh Bo i lm ngi ng u nh nc trong tng lai. Nh c vn ti cao, B d tt c cc cuc hp chnh ph v cm thy nh nh, k c trong quan h vi nhng k cng rn nh b trng tuyn truyn Trn Huy Liu, trc y a s thi gian l sng Nga hoc trong t. Thot tin B c cm tnh vi H so vi my tay i lp bm t Tng. ng ch tch yu ui v mm do ny , thch ni chuyn vn th hn chnh tr v c v ging mt nh nho hay thy hn l ip vin ca QTCS hay ch tch nc. Dn dn B cng nhn ra b mt tht ca H v chnh ph. Khi nghe tin Phm Qunh v Ng nh Khi b bt, B phn i v ngh th. H m ni rng nhn dn s khng hiu (hai ng ny u b th tiu). Khi xung t gia cc phe phi tng cao, B c c i Thanh ho lnh nn. Tr v, ng c bu vo i biu quc hi v thnh thong theo H i thm th nhn dn thy rng ng vn cn sng. Trong nhng tun u 1946, di v bc ca chnh ph lin hip mi, H ni li cc cuc thng lng vi S. Cng qung thi gian , Kenneth Landon, chuyn gia v cc vn chu ca v NA B ngoi giao M n H ni tm hiu tnh hnh. S ha vi Landon rng chnh ph Php s tm cch ho gii vi Vit nam. Nhng H li khng lc

109

www.langven.com

quan khi trao i ring vi Landon. H nghi ng s thnh tht ca chnh ph Php v khng nh quyt tm st ca VN ginh li c lp. H nh Landon chuyn bc th cho tng thng Truman ku gi M ng h cuc u tranh gii phng dn tc ca Vit nam, trong bi cnh M ang chun b trao tr li c lp cho Philippinesxcii. Nhng nghi ng ca H i vi Php xem ra l c c s. Ti Paris, b ngoi giao Php thng bo cho i s M Jefferson Caffery rng Php s thong trong m phn, tuy nhin vn c lp hon ton ca Vit nam cha c xt n lc ny. Trong bo co sau cho Washington, Caffery nhn xt: chnh sch v ng dng ca chnh ph Php ang b mt s vin tng th cu lng on. Tuy nhin tnh hnh bin chuyn theo chiu hng c li cho m phn. Paris cn mt s tin b ti H ni h tr cho cuc m phn vi Tng Trng khnh v vic qun Php s thay th qun Tng Bc b. Chnh ph x hi mi ca Felix Guin thay th De Gaul cng t ra mm mng hn. DArengenlieu quay v Php xin kin chnh ph mi, khng qun dn Leclerc cha vi nhng b vi ch Independence. Ngy 14/2, Leclerc in v Paris ang c c hi chnh ph Php ra tuyn b ng h vic dng ch c lp cho ton ng dng, nhng c gii hn, trong khun kh khi Lin hip Php. ng tic l DArgenlieu, mt ngi bo th c mnh danh l b c thng minh nht ca th k 12 khng chp nhn tng ny.xciii Trc khi t chc, De Gaul cng c b trng Max Andre sang thm d thi ca H. Theo Php, H sn sng chp nhn s quay li ca Php vi mt s iu kin. Mt khc, H phi i din vi nhiu sc p bn trong v vic khng c nhng b Php. Bo ch i lp ra sc kch v H m phn vi Php, i gii tn chnh ph ca bn phn bi ang bn ng quyn li dn tc cho Php. H cng kh tho hip trong bi cnh Php cng ngy cng y mnh chin tranh ti pha Nam. Thng 11/1945, mc d b VM bao vy, Php vn chim thnh ph ngh mt Nha trang. Vi tun sau, qun ca tng Alessandri vt bin gii ti Lai chu, bt u chin dch ng ca bin gii, ct t lin h ca VM vi Nam Trung hoa. Khong gia thng 2/46 Php cnh bo VN phi tho hip nhanh v hip nh Hoa-Php sp c k. 18/2, S in v Paris thng bo H nhng b khng dng ch Independence m ch cn Php cng nhn nhng nguyn tc t tr ca Vit nam, trong khun kh Lin hip Php. DA ng trn nguyn tc. Ngy 20/2, hng Reuters cng b nhng iu khon ca hip nh Trng khnh sp c k kt, cho php qun Php vo thay th qun Tng. Paris cng lnh cho Leclerc chun b b ra Hi phng. H ni ri lon. Nhng phn t i lp, vn ang tc vic H m phn vi Php, ku gi tng bi cng v i H t chc, lp chnh ph mi do Cng dn Vnh thu ng u. Hai bn ng khu vc quanh h Hon kim. Ngy 22/2, H tr li phng vn, khng bnh lun v tin n v hip nh Hoa-Vit. Trn thc t, chnh ph tch cc chun b chin tranh, thnh lp thm cc n v dn qun t v, bt u s tn tr em v ngi gi khi thnh ph. Sainteny, ng vi nguyn tc t tr ca VN (nhng khng nhc n t c lp), li nu yu cu mi, i hi chnh ph Vit nam phi c s tham gia rng ri ca cc tng lp dn chng mi c th ng ra k hip nh. H cng ch o y nhanh k hn hp quc hi ln th nht mi c bu thng ging, lp ra chnh ph lin hip. Nhng Vit quc c Tng ng h, kin quyt i a s trong chnh ph. C v nh c lc H mt hy vng. Theo Bo i, sng 23/2, H bt thnh lnh n thm v ngh Bo i ra nm quyn.

110

www.langven.com

Tha ngi, ti khng bit lm g hn. Tnh hnh cng thng. Ti hiu r ngi Php khng mun ni chuyn vi ti. Ti khng thuyt phc c ng minh ng h. C th gii bo ti qu. Ti ngh ngi hy sinh mt ln na v ra nm chnh quyn. B t chi, nhng sau khi tham kho kin cc c vn nhn li. Nhng H li i . Chiu , H gp li B Tha ngi, hy qun nhng iu ti ni lc sng. Ti khng c quyn t b nhng trch nhim ca mnh lc kh khn. Tr li quyn lc cho ngi l s hn nht ca ti. Xin ngi hy tha li cho pht yu mm v nh chuyn gnh nng trch nhim cho ngi. Ti c k hoch t chc chng qua v s chng i quyt lit ca phe i lp vi hip nh m ti ang tho lun vi Php. Ci g lm H thay i nh? Ch bit l ngy hm sau, thy cc bn thng bo l tho thun c thnh phn chnh ph lin hip. Hai b quan trng nht l Ni v v Quc phng c trao cho cc phn t trung lp. Vit minh v cc ng khc chia nhau 8 gh cn li. Theo V Nguyn Gip, H nh Tiu Vn, vn rt ght Php, thuyt phc phe i lp tho hip c th thnh lp chnh ph chng Php.xciv DA quay li Si gn ngy 27/2. Cng ngy, ng ng bn hip nh khung do S ngh, cng nhn Vit nam l Nh nc t do, c quc hi, qun i v ti chnh ring nhng khng chp nhn quyn t tr ca VN trong i ngoi cng nh s thng nht v chnh tr v lnh th gia 3 min. Tuy nhin vn thng nht c th gii quyt thng qua trng cu dn. Cng ngy ti Trng khnh, Php ng b yu cu v cc lnh th hi ngoi ti Qung chu v Thng hi v sn sng k hip nh Hoa Vit. Tt c sn sng qun Php quay tr li Bc b. Paris tc tc in cho Leclerc: Hy ging bum ln Ngy 2/3, Quc hi hp phin u tin ti Nh ht ln. C to nh trn ngp c sao vng. Hn 300 i biu, khch mi v phng vin tham d. Trong b qun o kaki ni ting H bc ln din n ngh quc hi chp nhn 70 i biu ca Vit quc v MH ang phi i phng ch. Sau khi c chp nhn, H tuyn b khai mc quc hi i din cho ton th dn tc Vit nam v i din cho chnh ph lin hip lm thi xin t chc. Quc hi nht tr bu H lm ch tch, Hi Thn lm ph ch tch mc d ng ny co m khng n d. H tuyn b thnh lp U ban dn tc khng chin u tranh cho c lp hon ton ca dn tc v Hi ng c vn quc gia do Bo i lm ch tch. Cng ngy hm i Php ch o qun ca tng Leclerc ri Si gn nhm hng Hi phng thng tin. Ngy 5/3 H triu tp lnh o ng hp ti Hng canh ngoi H ni (sau khi T hp ngy 24/2) nh gi tnh hnh v ra chin lc thch hp. kin rt khc nhau. Mt s i nh ngay lp tc, s khc th ngh theo Tu chng Php... nh gi l lc lng v trang Vit minh cn qu yu, H khng nh cn phi ho hon bng mi gi. C lc H phi ht ln: Cc ngi qun lch s ri sao? Mi khi bn Tu n, chng li hng ngn nm. Ty th bt qu vi nm ri cng s phi cun xo. Sau ny khi ni chuyn vi nh s hc Php Paul Mus, H dng t cn kinh hn: Th ngi c. Ty mt lc, cn hn n c. Tu c ixcv. Cui cng quan im ca H thng th. Nghi quyt cuc hp nu r: Vn by gi khng phi l nh hay khng. M l bit ta v bit ngi, nh gi ng tnh hnh c hnh ng thch hp. Tnh hnh hin ti phc tp hn nhiu so vi lc xy ra CMT8. Khi , cc lc lng i lp hoc khng mun hoc khng th ngn cn. By gi, c Tng gip sc, chng sn sng manh ng chng chnh ph. Lc , ng minh ang ln xn, chng ta c th khai thc nhng mu thun. By gi

111

www.langven.com

mu thun tm thi lng xung. Lc lng tin b do LX lnh o th xa, chng cch no gip c cch mng VN. Bi vy chin u n cng chng khc g t lm yu v c lp mnh. Ngh quyt cng nu r, ho hon vi Php s lm cho chnh ph b chi l bn nc, gip Php cng c lc lng tn cng min bc. Nhng ho hon vi Php s lm Tng suy yu, ko theo bn c hi dn tc ch ngha. Ho hon cng gip chnh ph c thi gian chun b y cc iu kin lu di cho cuc u tranh ginh c lp hon ton. Cui cng ngh quyt yu cu Php phi cng nhn cc quyn t quyt v ton vn lnh th ca nhn dn Vit nam. Cng ngy 5/3, hm i Php ca Leclerc tin vo vnh Bc b. Bt ng Saiteny nhn c in t Si gn thng bo, Tng t chi cho Php b nu khng c nhng nhng b na. U ban khng chin quc gia cng ra li ku gi chun b ng ln bo v t nc. Qun Php ln b chc chn s vp phi s khng c ca c Vit nam ln Tng. Leclerc hong qu, yu cu S phi lm mi cch tho thun vi cc bn, k c ha nhng iu m sau ny s vt i. Cui ngy hm , S gp H. Cm nhn c cuc m phn Hoa Php ang gp kh khn, H tha c i thm ch independence v ton vn lnh th. S ha s t chc trng cu dn 3 min v vic thng nht nhng kin quyt t chi dng t Independence. Cuc m phn chng i n u. Sng hm sau, hm i Php tin vo vnh Hi phng. 8h30, tu b Php c h xung ca sng Cm. Qun Tng trn b n sng. Sau chng 15 pht suy ngh, qun Php bn tr. n vi nh ma trn ng ph Hi phng n tn 11h. Kt qu, mt s tu Php b h hi, mt kho n ca Tng bc chy d di. Ti H ni, tnh hnh li tin trin thun li. Sau khi t vn vi cc ng ch, H quyt nh nhng b. Hong Minh Gim c phi n bit th ca S thng bo VN ng nhng iu kin ca Php, thay ch indepedence bng ch Free state. Khong 4h chiu, ti to bit th trn L Thi T i in vi Bc b ph, ton vn bn hip nh c cng b trc cc i din Vit nam, Php v mt s nh quan st khc. Hip nh tha nhn Vit nam dn ch cng ho l mt quc gia t do, c chnh ph, quc hi, qun i v ti chnh ring, nm trong khi Lin hip Php. Php cng ng vic tin hnh trng cu dn c ba min thng nht t nc. i li Vit nam ng 15000 qun Php vo Bc b thay th qun Tng. HCM k trc ri a cho th trng quc phng V Hng Khanh (Vit quc) k tip theo. Sau l k, p li s hi lng ra mt ca S, H pht biu: ng thng, ng bit rng ti mun nhiu hn th. Nhng ti hiu rng khng th c mi th ngay mt lc. Sau H bnh thn li ngay, quay sang ni vi Pignon v S: Ti c mt iu an i, l tnh bn gia chng ta. Ban chp hnh T hp sau l k bn cch tuyn truyn v hip nh. Hong Quc Vit c c i Si gn, Hong Minh Gim i Hu, V Nguyn Gip i Hi phng gii thch v ni dung bn hip nh. Tin v bn hip nh c loan trn cc bo ngay sng hm sau v c dn chng n nhn vi s th chen ln ngc nhin v gin d. Tnh hnh th kh cng thng. Cc bo i lp gi H l Vit gian. ng quyt nh t chc mt cuc mt tinh ca qun chng trc ca nh ht ln lc 4h chiu ng h chnh ph. Phe i lp ci ngi vo gy kch ng, mt k giu mt thm ch nm mt qu lu n, may m qun rt cht. Gip va mi quay v t Hi phng, ln din n gii thch ni dung hip nh v ku gi mi ngi bnh tnh gi vng trt t. Gip so hip nh ny vi hip nh Brest Litovsk m L nin k vi c nm 1918, tuy c nhng b mt phn lnh th Nga nhng cui cng dn n c lp hon ton. Tip theo mt s din gi, H xut hin trn ban cng:

112

www.langven.com

t nc chng ta c t do t thng 8/1945. Nhng n gi, cha c mt cng quc no cng nhn iu . Bn hip nh ny m ng cho vic cng nhn quc t v nng cao v th ca Vit nam trn th gii. Chng ta tr thnh mt dn tc t do. Qun Php s rt khi Vit nam. ng bo cn phi bnh tnh, gi gn k lut, cng c khi on kt dn tc. Ti, HCM, cng vi cc ng ch ca mnh chin u sut i v c lp ca T quc. Ti th cht ch khng th phn bi t nc ca mnh. S chn thnh v xc ng trong pht biu ca H gy n tng. Bui miting kt thc trong ting h vang dy HCM mun nm. Nhng cc lnh o ng th thc t hn. Hai ngy sau, y ban thng v ra ngh quyt vi tn gi Ho tin, nu r T quc ang lm nguy, tho thun vi Php cho chng ta thm thi gian bo ton lc lng, cng c v tr c th nhanh chng tin ti c lp hon ton. Gip quay li Hi phng m phn vi L v cc iu khon qun s quy nh trong hip nh tm thi. Nguyn Lng Bng c c ln Thi nguyn chun b cn c khng chin, Hong Vn Hoan c c i Thanh ho cng vi mc ch . H gi th cho ng bo Nam b thng bo v vic ngng bn, nhng ku gi gi vng k lut v chun b. Ti Paris, bn hip nh c cho n tch cc. B trng thuc a Marius Moutet trnh ln chnh ph v c ph duyt v nguyn tc. Th tng Php Bidault cn gi y l m hnh gii quyt tnh hnh cc nc thuc a khc. Trong nc, cc phn t i lp vn i chnh ph tm kim s ng h ca Tng hoc M. C vn Vnh Thu xin v c php i Trng khnh trc tip ku gi Tng Gii Thch gip .xcvi Ngy 18/3, 1200 qun Php trn 200 xe qun s, ch yu l ca M, tin qua cu Paul Doumer vo ni thnh H ni trong s hn hoan ca kiu dn Php. Qun Tng rt khi thnh ph trc my ngy. Dn Vit nam nhn thy i qun c trang b ti tn ca Php u chong: Chng ta thua mt ri, h mnh qu. Trong khi Leclerc tha bit rng 1 s on kh c th bnh nh c gii t ny. Chiu , Leclerc, Sainteny, Pignon cng mt s s quan khc n Bc b ph cho H v cc thnh vin chnh ph. Mc d H v L nng cc chc mng tnh hu ngh Vit Php, khng kh trong phng hp cng nng chng km g ngoi ph. Ti , H m tic chiu i. Mt trong nhng khch mi danh d l thiu t Frank White, i din mi ca OSS. White c xp ngi ngay cnh H lm cho nhiu s quan c cp cao hn cng d bui tic cm thy kh chu. Bn thn White cng lng tng. Nhng H ni: nu khng ni chuyn vi anh th ti ni chuyn vi ai. Theo White, khng kh rt khch so. Bn Php th chng c g m ni, qun Tu do L Hn ng u th say kht. Tuy nhin H cng bi quan v s quan tm ca M ti ng dng. S thc l Truman cng chng bun ng n l th do H gi ku gi M ng h Vit nam c lp theo cc iu khon ca hin chng LHQ. Khi nghe tin v hip nh Vit Php, ngoi trng M James Byrnes ni th l Php hon thnh vic thu tm ng dng. Sau khi Churchil c bi din vn ni ting v bc mn st ti Fulton, Missouri, quan tm hng u ca M l ch ngha cng sn th gii, ch khng phi vic cng nhn Vit nam l quc gia t do trong khi lin hip Php. Ngy 22/3, mt cuc diu binh chung c t chc gn khu thnh c H ni hm nng tnh hu ngh Vit Php. Xe ca Php ton do M sn xut, my bay Spitfire th ca Anh. m ng th bn no v tay qun bn y. Ngy hm sau Leclerc ri H ni, bn giao li cho tng Valluy. Tuy khng c nhng giao tranh ln, xy ra ng khi qun Php chim mt s cng s v ch chu rt sau khi nhn dn tng bi cng. Khi trao i vi S, thng s Php l DArgenlier ng li mun gp H trc tip. H nhn li ngay v thy y l c hi c th m phn chnh thc tin ti ph duyt hip nh

113

www.langven.com

s b cng nhanh cng tt. Ngy 24/3, H i mt chic m rng vnh, cng vi Gim v b trng ngoi giao mi Nguyn Tng Tam, ln chic thu phi c Catalina, bay n H long gp DA trn chin hm Emile Bertin. Sau khi xem nhng chin hm ca DA biu dng lc lng, hai bn trao i trong cabin ca c. H mun ph chun hip nh ngay lp tc. DA ngc li, mun cc i din khc ca Php lm quen vi nhng iu khon cn bn ca hip nh trc. DA ngh t chc mt cuc hp tr b d kin lt v sau s m phn tip tc . H ng hp tr b, nhng s DA s kim sot tnh hnh lt, nn ngh chuyn a im m phn sang Php, hy vng c th dng uy tn c nh hng n kin ca cng chng Php vn ang rt dao ng t sau chin tranh. S and Leclerc li vo ha vi H, cho rng nh th H s b sc p ca phe i lp v qun Tng. Cui cng DA cng ng . Cuc gp g ny l mt bi tp hu ch cho H. N gip ng c i din vi mt tay thc dn li i nh DA v ng vng trong cuc ni chuyn. Trn ng v, H chia s vi t ca DA l tng Salan: Nu c ngh rng hm i ca ng ta lm ti s th ng y lm to. Nhng chin hm to ng y lm sao bi ngc vo cc ca sng ca chng ti c. Hi ngh tr b c t chc ti lt vo gia thng 4/1946. on Vit nam gm c Gip v Tam khng thuyt phc c DA tho lun v tnh hnh Nam b lc ang c giao tranh d di mc d c lnh ngng bn. Mu thun cng pht sinh khi bn v v tr tng lai ca VN trong khi LH Php. on VN cho rng VN s l mt quc gia c ch quyn trong Lin hip. Php th cho rng LHP l mt nh nc lin bang, mi quc gia t do cn phi nhng b phn ln ch quyn cho c ch lin bang v thng s do Paris b nhim. Gip quay v H ni rt tht vng. H an i, hai bn d sao hiu nhau hn, cc vn khc bit khng phi l qu i khng v c th tho hip trong cuc m phn sp ti ti Php. Nm ngy sau, DA bay ra H ni nh thuyt phc H hon chuyn i vi l do cuc vn ng tranh c Php ang n hi cao tro. DA cn do hnh nh sp ti s thnh lp Nh nc Nam b t tr, hon ton i ngc li vi nhng g quy nh trong hip nh tm thi gia H v Sainteny. H quyt nh khng nhng b. Ngy 30/5/1946, hn 50,000 dn i ma n khun vin i hc ng dng tin phi on chnh ph i Php m phn ho bnh. Phi on do Phm Vn ng dn u. H khng c trong thnh phn m phn chnh thc m tham gia vi t cch Khch mi danh d ca chnh ph Php. Cng i c Salan. H th trc m ng s phc v quyn li T quc v nhn dn Vit nam, ku gi nhn dn tun th cc yu cu ca chnh quyn khi H vng mt v tn trng ngi ngoi quc. Sng hm sau, c on khi hnh t Bc b ph, sang sn bay Gia lm v ct cnh trn 2 chic Dakota. Tt c u mc u phc tr H vn chic o khoc kaki v i giy en.xcvii Paris ch th cho phi cng bay lng vng, bo m phi on ch n Php khi kt qu bu c ng ng. Chng ngh u tin l Calcuta (sau khi stop ti Min in). Ra n on c Lnh s Php v i din chnh quyn Anh. C hi c b tr khch sn Great Eastern hai ngy i ngm cnh. Ngy th 4 i Agra thm Taj Mahal, sau i Karachi, Iraq, n Cairo ngy th by v li 3 ngy. Trc khi ri Ai cp, H nhn c tin DA lp nh nc Nam b t tr v c chnh ph Php cng nhn. H yu cu Salan hnh ng ng bin Nam b thnh Alsace-Lorraine mi c th dn n cuc chin tranh Trm nm.xcviii Cuc bu c Php ngy 2/6 nh chnh ph x hi ca th tng Guin. Trong khi chnh ph mi ang c thnh lp, khng r ai s ng ra tip n chnh thc phi on. Paris nh phi li chuyn bay n bi bin Biarritz trn vnh Biscay. Cc quan chc a phng ra n v a H n khch sn Carlton ngay b

114

www.langven.com

bin, cn cc thnh vin khc c mi n ch t sang trng hn.xcix Sau cc thnh vin khc c a n Paris, cn th tng bo th mi bu Georges Bidault phi Sainteny n hu chuyn H my ngy Biarritz cho n kh chnh ph mi c thnh lp xong. H rt lo lng v din bin tnh hnh Paris v c bit l ng dng. C v nh DA ang lm mi cch ph hoi hip nh s b gia H v Sainteny. S ra sc trn an H l quc hi Php s khng cng nhn Nam b nu khng c kt qu trng cu dn. Saiteny c gng lm cho H khuy kho. Thnh thong hai ngi n thm bit th ca em gi S ti Hendaye, H chi a hng gi vi chu gi ca S trn bi bin. H cn i xem u b bin gii Ty ban nha, thm tu vin Lourdes. Khi n tra ti lng nh c nh Biristou, H li dng lu nim: i dng v bin c khng th chia ct nhng ngi anh em gn b vi nhau. C hm, h dnh c ngy i nh c trn bin St-Jean de Luz. H c v khoi, t cu c my con c ng v tn pht vi thuyn trng. Khi bn n phong tro ly khai x Basque trong vng, H nhn mnh: Ring khon ny ti c kinh nghim hn anh, ti e rng ngi anh em Basque nn ngh rt k trc khi hnh ng. Vo nhng nm sau ny, thnh thong H c nhc li y l mt trong nhng ngy hnh phc nht ca i ng.c H cn dnh mt s thi gian cho vic nh nc. ng vo vai Bc H tip cc i din Vit kiu, cng on v phng vin bo Nhn o. H quan tm n mi th, mi ngi, c x ht sc gin d v nhn nhn. Nhng cng c lc H t ra cng rn. Khi c mt ng vin x hi Php thng bo l Vit minh m st phn t Troskit T Thu Thu ti Si gn, H khc ngi yu nc v i nhng sau ni thm Tt c nhng ngi i sai ng u s b loi b. Ngy 22/6 H v S bay n Paris qua vng ng bng sng Loa tuyt p. S k li, khi my bay chun b h cnh H ti mt, mt chp lin tc, thm ch c hng nghn li, khng ni c nn li. Khi my bay chy chm trn ng bng, H cm tay S: Hy gn ti. ng ngi qu Sn bay Bourger qu tht hm rt ng. C Vit nam v c Php tung bay trong gi. n H tn sn bay l Maurius Moutet, b trng hi ngoi, cng l bn c ca H thi sau Th chin I. Sau vi nghi l ngoi giao, H c b tr a v cn phng suit, khch sn Royal Monceau ph Hoche. Hnh nh lnh t du kch loay hoay xoay x vi nhng vt sang trng ca cn phng khc m trong tr nh ca Saiteny. S cn nghi ng l th no H cng ng trn thm sn ch khng phi trn ging. Chnh ph Bidault n tn ngy 26 mi chnh thc nhm chc, bi th m phn ch c th bt u vo thng 7. H loanh quanh thm th nhng ch trc y, ra rng Boulogne ri n ng Compoint. H cn ngh S a n bi bin Normandy ni ng minh b. H ng ti bit th ca S gn v dy rt sm tn gu v hi kinh nghim chn nui ca cc nng dn Php. H cn phi tip n v s khch kha, di s ch o ca v trng l tn Jacques Dumaine. Nhng ni chung l H lm n gin, mi tt c nhng ngi mun phng vn n n sng vi ng t 6h sng v n mc bnh thng. K c ti tic chiu i tn th tng Bidault ti 4/7, H cng ch ci kn c chic o kaki ca mnh cho trang trng, tuy nhin vn din i dp cao su. Trong mt ba tic do S t chc ti nh ring, H gp li Albert Sarraut. ng ny ku ln: Cui cng th ti cng tm c ngi, ti phi tn gn c i theo ui ngi ri m chm ly rt thn thit. Saraut ch quan tm khng bit trng A. Saraut H ni c cn khng? H cng xin gp De Gaule nhng khng c v Charle Ln khng thch can thip vo cng vic ca chnh ph sau khi ra ngh hu Colombey. L nht l Leclerc li tm cch trnh H mc d c hai c v rt thn nhau ng dng. S cho rng cc hot ng ca L ti ng dng b cc gii chc

115

www.langven.com

qun s Php ph phn nh in nn ng ny trnh thm du vo la. Cng c th l L cho rng H la mnh khi khng khng khng nh l chnh ph VN khng chun b chin tranh. 11h sng 2/7, 14 t cng vi Dumaine n H n khch sn Matignon d l tip n chnh thc ca Bidault. Trong bi pht biu khai mc, Bidault xin li v s chm tr tin hnh m phn ho bnh v nhc n tnh hu ngh lu i gia hai dn tc. ng ny miu t Khi Lin hip Php mi s thm m tnh nhn o v hy vng hai bn s m phn chn thnh v trn tinh thn hiu bit ln nhau. p li, H nhc li Paris l ci ni ca nhng l tng cao c ca cch mng Php nm 1789. H d on m phn s kh khn nhng s thnh cng nu c hai bn u khng lm vi ngi khc nhng iu m khng mun ngi khc lm vi mnhci. Ngy hm sau, H i b trn i l ChampElysees, t hoa ti m chin s v danh cnh Khi hon mn, ko theo mt m ng ngi t m. H ni a H mun xem Charlie Chaplin ca chu nh th no. H cng n in Versailles ni ng trao Bn kin ngh cho lnh o cc nc ng minh thng trn sau Th chin I, thm m Napoleon ti in Les Invalides v thm tng i k nim cc chin s du kch b c hnh hnh trn ni Valerian Monmartre. Cuc m phn chnh thc bt u t ngy 6/7 ti cung Fontainebleau c knh. on Php do Max Andr ( c De Gault c sang ng dng hi thng Ging) lnh o. DA ngh bay v Paris lm trng on nhng Bidault t chi v s phn ng ca Vit nam v cng chng Php. Thnh phn chnh tr tng i hn hp gm c ng vin FCP, ng X hi v ng Nhn dn cng ho (MRP) ca Bidault. Tnh hnh Vit nam trc m phn xu i nhanh chng. Ngy 1/6, chnh quyn Nam b do Nguyn Vn Thnh lnh o nhm chc Si gn. Ti H ni, qun Php chim to nh Thng s, biu tng quyn lc ng dng. Ch sau khi b pha Vit nam phn i kch lit, Valluy mi chu rt ra v t chc canh gc chung cng vi qun i Vit nam i kt qu m phn Paris. Phm Vn ng kch nhng hnh ng ny ca Php ngay trong phin khai mc. Hai bn cng thng nht c ni dung gm 3 phn: v tr Vit nam trong Lin hip Php, quan h vi cc nc th ba v thng nht 3 min. Tuy nhin cc bn vn gi nguyn kin nh ti Hi ngh thng T lt. Ngi Php c bit kh chu khi ni n chuyn Nam b, i rt tt c cc qun ca min Bc trc khi c ngng bn, h cng a ra mt nh ngha rt hp cho khi nim quc gia t do. Mt s cn t thi coi thng bng cch thng xuyn vng mt ti cc cuc hp. on VN hy vng s ng h t FCP v may ra thi t ng X hi. Bo ch hai ng ny u c thi ng h HCM r rt. Trc on i biu quc hi cng n Php v ni li quan h vi FCP. Tuy vy, mc d nhiu ng vin FCP c thin ch vi c vng ca VN, lnh o ng t ra nghi ng trc ng thi gii tn ICP hi thng 11 nm ngoi. FCP cng ang b cun vo ln sng khi phc tinh thn dn tc ch ngha sau chin tranh ti Php. S bit thi ca FCP khi ng trnh bn hip nh s b ln Maurice Thorez, mt th m c n ln ph th tng. Thorez duyt bn hip nh v ni thm: Nu Vit nam khng tun th nhng iu khon ny, hy nng sng ni chuyn h chng tacii. H khng tham gia vo cuc m phn chnh thc m li dng tt c cc c hi bng uy tn v s cun ht ca mnh tm kim s ng h cho s nghip ca Vit nam. C ngi gi nhng hot ng ny l Chin dch lm duyn ca H. H gp i din tt c cc ng phi chnh tr, ni chuyn vi tt c cc nh bo v tr thc ni ting. H cn ngh ng bn c l Thorez gip nh hng n chnh ph Php. Khng r Thorez tr li th no.

116

www.langven.com

Do khng c thng tin t cc cuc hi m, xem ra cng chng th ng h Vit nam cn phe bo th chng li. Khng kh kh nng trong x hi Php. Ngy 12/7 HCM t chc cuc hp bo trnh by quan im ca chnh ph mnh. H nhn mnh, VN tm kim c lp dn tc v khng tn thnh phng n lin bang. Tuy nhin VN sn sng chp nhn c lp trong khun kh Lin hip Php. H tuyn b cc tnh Nam b l mt phn khng th tch ri ca Vit nam v khng th m phn ring r. H ha s bo v tt c cc ti sn v quyn li kinh t ca Php ng dng, bo m quyn u tin cho Php khi Vit nam cn s tr gip ca nc ngoi. Khi mt phng vin M hi, c phi H l cng sn? H tha nhn l hc tr ca Marx, tuy nhin cho rng ch ngha cng sn i hi mt nn cng nghip pht trin do khng c iu kin xy dng VN. Ai m bit c bao gi gic m th gii i ng ca Marx c thc hin. 2000 nm trc Jesus cng dy ta phi yu k th ca mnh, by gi c thy u u?ciii Ti Si gn, DA bt u cc hnh ng nhm gy nh hng n cuc m phn. Ngy 23/7, c tin n l DA d kin s t chc hi ngh ti lt ngy 1/8 thnh lp lin bang ng dng gm Nam b, Nam Trung b, Ty nguyn, Lao, Cambodia. Phm Vn ng lp tc b cuc hp, pha Php phi ha trnh chnh ph xem xt. Vit minh cng tin hnh mt lot cc cuc tn cng vo cc quyn li ca Php. Ngy 26/7, H n Fontenebleau v thuyt phc c 2 bn ngi li bn m phn. Nhng khng c bao lu. Ngy 1/8, DA vn tin hnh hi ngh lt, on VN sau khi chnh thc phn i, khng c chnh ph Php tr li, ri bn hp. H li phi nh n ng bn c Moutet tm ra cng thc ni li m phn. Moutet cho rng m phn vi H vn l tt hn c, trn tinh thn hip nh s b 6/3. Tuy nhin hai bn phi gim volume chi bi, tuyn truyn v khiu khch. Moutet d on l VM s thng trong bt c cuc bu c ti Nam b nu php lut khng c khi phc. Cui thng 8, cc cuc m phn c ni li. Tuy nhin pha Php kin quyt khng chu chp nhn c lp ca VN cng nh nh chnh xc ngy trng cu dn ti Nam b, ngy 10/9 on Vit nam b bn hp. Ba ngy sau, h ln tu v nc HCM li mt mnh. Khi m phn ri vo b tc, S ngh H v nc dp nhng t tng chng Php trong nc, nhng H khng th ra v tay trng v quyt nh li. Chnh ph Php gy sc p bng cch khng tr tin ti Roayl Monceau. H chuyn n nh ngi quen l Raymond Aubrac ti Soysy-sous-Montmorency v tip tc tip khch, tr li phng vn. H ku gi Moutet ng ti ri Php trong tnh trng ny, hy trang b cho ti chng li nhng k mun dit ti, ng s khng phi tic. Ngy 11/9, H t chc hp bo nhn mnh VN mun tm kim tho thun. H cho rng nhng mu thun hin ti cng nh mu thun trong gia nh, d on c th k hip nh trong 6 thng v ha s n nh tnh hnh ti ng dng. Cng ngy H gp i s M Jefferson Caffery ti i s qun. Caffery trong bo co v Washington nhn nh rng H rt c t cch v ng mc trong ni chuyn, d nh li ko M vo m phn gy sc p vi Php. Ngy hm sau, H gp George Abott, b th th nht s qun M sau ny l tng lnh s M ti Si gn. H nhc li chuyn hp tc vi M trong chin tranh, by t s ngng m vi Rousevelt, ku gi M gip kinh t cho Vit nam v Php qu ngho khng th lm g c. Cui bui, H nhc kho v chuyn M c th s dng Cam Ranh lm cn c hi qun cho mnh. Mt s chuyn gia chu ca B ngoi giao M cng t ra lo ngi. Abott Low Moffat ca v NA trong mt bc th gi th trng ph trch cc cng vic Vin ng John Carter Vincent cnh bo: tnh hnh tr nn nghim trng ng dng do Php

117

www.langven.com

vi phm hip nh 6/3. Ngi Vit rt phn n v cc hnh ng ca Php dn n Php s s dng v lc ti chim ng dng. Moffat khuyn co b ngoi giao nn by t M hy vng Php s tun th cc iu khon ca hip nh 6/3, n nh trt t v bo m quyn li ca cc dn tc ph thuc. Tt nhin chnh ph Truman chng di g m dy vi Php vo thi im chnh tr nhy cm ny ca nc Php. Thm na, c tin tin bo chnh ph H ni chng qua l cng c ca Kremlin m rng nh hng sang chu . Thng 8, tng lnh s Charles Reed nhn c in phi tm hiu tng quan gia cng sn v khng cng sn trong chnh ph, cng nh ng li ca H v cc ng ch. Reed thng bo cho Washington rng ngi VN u tin l M ng h Php, bng chng l lnh Php ci xe Jeep chy trn ng, kh ti qun s m Php s dng c ly t kho qun dng ca M Manila nn vn cn nguyn ph hiu ca qun i M. B ngoi giao bo cho Nh trng v tnh hnh ny, nhng Truman quyt nh khng can thip. Quyt nh ca H li Paris sau khi c on m phn v nc gy nn tranh lun ln. Mt s nh quan st Php cho rng H mun n v chnh ph Php nhng iu m H khng tho thun c trn bn m phn. Mt s cho rng li ku gi ti Moutet l khng chn thnh v cui cng H ra lnh cho chnh ph tin hnh chin tranh chng Php, m nu c chn thnh th chc g H bo c m n em cng nh kim sot c tnh hnh ln xn ng dng. ng th, Vit nam, v thm ch ngay trong gii Vit kiu Php, tinh thn chng Php ang ln cao v H chu sc p to ln trc bt k tho hip no. Saiteny th tin rng H chn thnh, bng chng l H b nhiu cng sc xoa du lng cm th Php trong dn chng. Bidault th cho rng H ch din tnh hu ngh cn trn thc t ch o H ni chun b chin tranh.civ Bidault khng phi l khng c l, Trong mt cuc phng vn H ngy 11/9, phng vin Newyork Times David Schoenbrun hi thng: Liu ng c ngh chin tranh l khng th trnh khi?. H tr li Chc chn chng ti s phi chin u. Ngi Php k hip nh v vy c cho n ti. Nhng tt c ch l che mt. Khi David cho rng bt u cuc chin tranh m thiu qun i v v kh th tht l v vng, H phn i: Khng, khng v vng. s l mt cuc chin gay go v quyt lit nhng chng ti s thng. Chng ti c mt v kh mnh chng km nhng c i bc: l tinh thn dn tc! ng c nh gi thp iu . Ngi M chc hn phi nh l mt m nng dn chn t M nh thng qun i hong gia Anh nh th no David cho rng l chuyn xa ri. Cn by gi v kh pht trin n mc quyt nh. H nhn mnh, v kh lc no c th mua c, v tinh thn anh dng ca con ngi mi l quyt nh, nh cc du kch Nam t nh thng pht xt c. Hng triu cy tm vng s mc ln sau lng qun th v y s l cuc chin Gia h v voi. Nu h ng yn, chc chn voi s dm bp. Nhng h np trong rng v s xut hin ban m, cn mt ming ri li bin mt vo rng su. Dn dn voi s chy ht mu m cht. s l cuc chin tranh ng dng Do vn c hy vng l FCP s ln nm quyn Php, Thorez thuyt phc H hon tin hnh cc hot ng qun s tm bin php ngoi giao. Ngy 14/9 ngay trc khi i gp Moutet, H cnh co Sainteny l nu khng t c tho thun, chc chn chin tranh s xy ra. Mi ngi cc ng b git, cc ng s git 10 ngi ca chng ti. Nhng cc ng mi l ngi ht hi trc. Trong cuc gp H ngh hai bn cng chu trch nhim v tnh hnh Nam b, nhng Moutet t chi, cho rng Vit nam tham gia vo u ban theo di tnh hnh l vi phm ch quyn ca Php. Moutet ngh k bn

118

www.langven.com

Ghi nh (modus vivendi) trnh cho m phn v hon ton. Bn ghi nh ku gi ngng bn ti Nam b t ngy 30/10 v ni li m phn vo thng Ging 1947. H khng ng v ri bn m phn lc 11h m, tuyn b s tr v ng dng vo th hai 16/9. Sau na m, H lin lc li vi Moutet. Hai bn ng v nguyn tc l i din VN c u quyn hp tc vi DA tin ti ho bnh ti ng dng. H ng k bn Ghi nh. Bn Ghi nh l tt c nhng g H c c sau 2 thng m phn ti Fontenableau. Saiteny nh li mu giy nng bng c son tho vi v ngay trong phng lm vic ca ng v cho H t hn nhiu ci m ng ta hy vng. Ti ng dng, ngi Php th pho, cn ngi Vit cm thy b lm nhc. H ni vi Sainteny khi cuc hp kt thc lc 3h sng: Ti k vo bn n t hnh ca ti K l l sau khi k kt tho thun, H cng c v khng vi vng g quay v Vit nam. H t chi chic my bay do chnh ph Php b tr, ly c l sc kho yu v ngh c i tu thu. Trong khi S ang lng l, H lin lc thng vi b trng hng hi v c ng ln tu Dumont DUrville khi hnh t Toulon. Ngy 16, H v S ln tu i Toulon. Ti Montelimar, H xung tu v gp on i biu sinh vin VN gii thch v Bn ghi nh v khuyn sinh vin c gng hc tp. Ti Marseill H cng lm tng t, mc d trong m ng c nhiu ting ku Vit gian. Ngy 18/9 H n Toulon v ln tu. (on Vit nam cng khi hnh t y 4 ngy trc trn tu Pasteur). Cng i vi H l mt s tr l v 4 sinh vin mi kt thc nm hc tr v Vit nam. Sng ngy 19/9, con tu mang c sao vng do thuyn trng Gerbaud ch huy nh neo nhm hng a trung hi thng tin. Ngay ngy u, H in v HN gii thch nhng iu khon ca Bn ghi nh. H cng gi in cm n Moutet v hy vng ng ny s gip thc hin hip nh. Vi ngy sau, H nhn c in ca Bidault v lp tc tr li, cm n v lng hiu khch, nhng cng nhn xt rng nhn dn Vit nam khng hi lng v Bn ghi nh. Theo H, cng l chuyn thng tnh Ti lm tt c v chc thnh cng, nu nhng ngi bn Php p dng nhng quyn t do dn ch ti Nam b, chm dt nhng khiu khch v trang, tr li t do cho t nhn v trnh dng nhng t ng xc phm. Ti hy vng vo s h tr tch cc ca ng tin hnh cng vic v li ch ca hai dn tc. Ngy 22/9, tu cp bn Port Said, ca ng pha bc ca knh Suez. H gi th tr li mt ph n Php ku gi ng ng xy ra chin tranh. H ni Vit nam cng nh Php rt ght mu, nhng cng nh dn Php, dn Vit mong mun c lp v thng nht. Nu Php cng nhn nhng c vng chnh ng , Php s chim c tri tim ca c dn tc Vit nam. im n tip theo l cng Djibuti thuc Php, H xung tu n thm Thng s. Sau tu n Ceylon, Colombo v H c cc ng ch ca Gandhi v Nehru cho n. Tu i chm v thnh thong phi dng li vi ngy duy tu hoc bn vi lot i bc hon thnh nhim v tun tiu. H sng n gin, ch c mt b qun o thay v t git ly. Lc ri ri H tn pht vi cc thu th v sinh vin, d nhin l khng qun cng tc tuyn truyn. Mt sinh vin cng i nh li, H ni: chng ta khng c g, khng c my mc, nguyn liu v c th lnh ngh. B li chng ta c sng ni, bin khi v nhng con ngi mnh m, dng cm v sng to. C ngi hi H khi thuyn trng cho tu th pho: H th thn kinh ng y, ng c s khng? H ci ph ln. i vi thuyn trng Gerbaud th H l mt ngi thng minh nhng l tng ho, hin dng i mnh cho s nghip m ng ta tng tng ra Ngy 18/10, tu n vnh Cam ranh. DA v tng Morliere (ngi thay th Sainteny, i din cho Php vi chnh ph H ni) n tip H trn chin hm Suffren, ln th hai trong

119

www.langven.com

vng 7 thng, H c xem diu binh ca hi qun Php. H v DA bn v vic trin khai Bn ghi nh. DA nht tr hp tc vi i din ca Vit nam ngng bn, H cng by t s phn i trc nhng hnh ng khng b din ra gn y. Mc d 2 bn khng thng nht c v vic rt qun min bc ra khi min nam, cuc gp kt thc vui v. DA bo co v Paris, tt c ph thuc hnh ng ca chnh ph VN khi H v n H ni. 2 ngy sau, Dumont dUrville vo ca Cm trong s cho n ca m ng ht Tin qun ca v Marseillaise (theo ngh ca H). Ti hm , H chiu i cc ng ch v bo co s b tnh hnh m phn 4 thng qua. Sng hm sau H ln tu ho v H ni v c a v Bc b ph ni c hn 100,000 t tp cho mng. Cho n gi, cc nh s hc vn bn khon l ti sao H khng tr v nc ngay. L do H vin ra vi chnh ph Php l sc kho l khng th chp nhn c v H cha bao gi sc kho ca mnh nh hng n cc mc ch chnh tr. Mt s ngi cho rng, H dnh thi gian Gip tranh th dit bt bn i lp, tp trung quyn lc chun b chin tranh. S khc th ngh H mun nhng phn ng tc thi v Bn Ghi nh lng xung . Sainteny th on l H s b m st. Nhiu nm sau ny, H tha nhn vi cc ng ch H ni, l mt trong nhng lo ngi ln nht ca ng. ng cn thm vo i tu thu xem nhiu s thay i cng hay Khng h nghi ng g l Gip s dng thi gian H vng mt tng cng s qun l ca ng vi chnh ph. u h, Php ngh c t chc diu binh nhn ngy 14/7. Theo tin tnh bo, Gip c bit l cc phn t i lp s t chc khiu khch qun Php ph v m phn. Gip t chi Php v l do an ninh v ngy hm sau t chc t nhp tr s Vit quc, pht hin ra phng tra tn v mt s t nhn, cng vi k hoch bt cc con tin Php. Cuc tn cng ny chn ng m mu chng chnh ph nhng lm s cng thng gia hai bn ln cao dn n Nguyn Hi Thn, V Hng Khanh v Nguyn Tng Tam rt khi chnh ph. Quan h gia chnh ph VN v Php cng khng ly g lm tt. Mc d Morliere l ngi kh n ho, sau khi hi ngh Fontenebleau tht bi, cc cuc ng gia ngi Php v ngi Vit xy ra nh cm ba. Mi ln li thy M ra ti hu th tm th phm nn nhn dn gi ng ny l Tng ti hu th. Cuc chin Nam b, ng nhin l lm xu thm tnh hnh. Trn Vn Giu b ph phn v nhng hnh ng tn bo c thay bng Nguyn Bnh. ng ny trng v bin, mt mt cht sau cp knh en. c bit ght Php. tham gia Quc dn ng t cui nhng nm 20, sau bin mt v t ngt xut hin li Vit bc vo cui th chin II tham gia Vit minh. C thin ti qun s v mc d khng phi l ng vin vn c trao trch nhim tng ch huy qun khng chin Nam b t thng 1/1946. Bnh t chc nhng khu cn c du kch ln pha bc Si gn (sau ny c bit n nh l chin khu D), ng thp mi v trong rng U minh t quy ph qun Php. Tuy nhin Bnh b qua li dn ca H phi trnh v lc v tp hp c ng o dn chng. Bnh a nhng hnh ng khng b ln tm cao mi, ch bit l v m st Hunh Ph S mad bonze, ngi sng lp ra gio phi Ho Ho.cv Bn thng i xa, chc chn lm H phi nhn nhn tnh hnh vi con mt khc. Mt mt cc ng ch gip ng cng c quyn lc d b a ra cc chnh sch. Mt khc nhng hnh ng y s thu hp s ng h ca ng o nhn dn m H dy cng vun p trong nhng ngy sau CMT8, s t H vo th kh thng nht dn tc trong cuc chin tranh d kin. Cc ng ch ca H nh Gip, ng, Vit, Chinh cng li dng khong thi gian ny th hin mnh nhiu hn trong ng. Nhiu ngi khng tin l c th ho hon vi Php m phi nhanh chng chun b chin tranh. Trong bi din vn

120

www.langven.com

k nim 1 nm quc khnh, Chinh p t tm nhn ca mnh cho cch mng Vit nam, ph phn xu hng tho hip khng nguyn tc, khng tin tng vo qun chng, nhn mnh rng chng ta khng s qun th m ch s sai lm ca cc ng ch ca chng ta. Mc d khng ai dm ph bnh H cng khai, r rng l H s phi mt cng hn nhiu thuyt phc cc ng ch ca mnh. i vi nhn dn, c bit pha bc, H vn c coi l ngi mang nhng kht vng ca dn tc. Ngy 23/10 H tuyn b vi dn chng, d tnh hnh rt kh khn nhng nht nh Vit nam s l mt nc c lp v thng nht. Do H thng t chi ni v qu kh m ch nhn mnh l ngi yu nc gi nn t ngi bit c H chnh l Nguyn i Quc. Ch H l Nguyn Th Thanh tnh c nhn ra nh ca em trn bo ln ra tn H ni thm H ti Bc b ph. A Khim cng ln thm v c tip n ti mt cn nh ngoi . C Thanh v Khim u sng Kim lin, Khim cht nm 1950, Thanh cht 4 nm sau .cvi Vic u tin ca H khi v n VN lm hp ngay Ban thng v phn tch tnh hnh v nh ra k hoch hnh ng. Hai vn ch cht l c ng ngy ngng bn 30/10 v i ph vi phe i lp. H xut triu tp hp quc hi thng qua hin php tin ti thnh lp chnh ph mi thay th cho chnh ph lin hip b yu i rt nhiu sau khi nhng ngi nh Hi Thn t chc. Phin hp quc hi ngy 28/10 tht khc xa khng kh thng nht dn tc ca k hp 7 thng trc. C tng cng 291 i biu trong s 444 i biu c bu tham d. Trong s 70 i biu ch nh ch c 37 ngi n. Khi mt i biu ng ln hi nhng ngi cn li u, ng ny c tr li l c l b bt theo yu cu ca u ban thng v quc hi v nhng ti hnh s. Trc vi ngy, hng trm nhn vt i lp b bt, xy ra xung t v trang lm nhiu ngi cht trong c hai nh bo. Tnh hnh kh cng thng. Cc i biu ngi thnh 3 khi: bn tri l cc i biu ICP, ng x hi v ng dn ch eo c vt . Trung tm l cc i biu Vit minh khng cng sn, bn phi l cc i biu Vit quc v ng minh hi. Sang ngy th hai, chnh ph xin t chc v ba ngy sau quc hi ph duyt danh sch chnh ph mi do HCM trnh. Danh sch chnh ph mi ch cn 2 phn t ngoi Vit minh, tri ngc li nhng g H ha khi ri Paris l s m rng thnh phn chnh ph. Gip gi chn b trng quc phng, ng b trng kinh t. H l ch tch kim th tng, kim b trng ngoi giao. Mt trn lin hip vi cc ng dn tc tan v. C th do cc ng dn tc cng khai i lp chnh ph buc ICP khng thy s cn thit phi tho hip. Cng c th phe cng rn nh Chinh, Vit, Liu ang thng th (bng chng l my tun sau, Chinh cng b mt bi bo ph phn ch trng cch mng tng giai on ca H). My ngy sau, quc hi d tho Hin php mi, mc d b Chinh ph phn, r rng l ni dung bn Hin php rt n ho v p ng mong c ca i a s dn chng. Chng v t chc chnh tr nhn mnh bo m cc quyn t do dn ch v nhu cu lin kt rng ri chng li vic khi phc ch thc dn Php. Chng kinh t bo m quyn t hu v khng ng g n vic thnh lp x hi phi giai cp. Ngi Php hn phi rt tht vng khi bn Hin php tuyn b nn c lp hon ton cho Vit nam m chng thy ng g n lin bang ng dng hoc khi Lin hip Php c. Quc hi ph duyt Hin php v u quyn cho chnh ph quyt nh ngy a vo hiu lc. Ngy 14/11 Quc hi gii tn, ch cn 242 i biu, trong ch c 2 thuc phe i lpcvii. Trong khi quc hi hp, hai bn cng th c gng tun th iu khon ngng bn ca Bn ghi nh vo ngy 30/10, nhng khng n thua. DA phng Vit minh bt ng tn cng mnh min Bc v min Trung, chun b k hoch thay th H bng mt chnh

121

www.langven.com

ph n ho hn. T thng 9, Php lin lc vi Bo i khi ang HK v kh nng ng ny tr li chnh trng. Vo gia thng 11 DA cng ch th Valluy chun b phng n tn cng nhanh cho trng hp m phn v. Vi nguy c chin tranh cn k, ng cng ra sc chun b nhp lu v kh qua cng Hi phng trang b cho qun i v trn thc t bin gii ng b b qun Php phong to. Hi phng tr thnh im nng trong m phn gia hai bn, nht l vn hi quan v thu nhp khu vn l ngun thu nhp chnh ca chnh ph thuc a trc y. c DA bt n xanh, u thng 11, qun Php chim tr s hi quan Hi phng mc cho pha Vit nam ra sc phn i. Ngy 20/11, qun Php bt mt tu Trung quc ch xng lu c nghi l cho mc ch qun s v dong vo b. Cc dn qun Vit nam n sng v Php lp tc p tr. Cuc bn nhau lan nhanh khp thnh ph trc khi c dp tt bng mt lnh ngng bn. Hai ngy sau, Valluy ra lnh cho qun Php chim thnh ph. Ngy 23/11, Php n pho vo khu ph Tu i Vit minh phi h v kh. Hng trm thng dn cht, hng ngn ngi b thng. Hn 2000 qun Php trn vo khu vc v vp phi sc khng c mnh lit, trc khi Vit minh b trn a vo ngy 28/11. S c Hi phng ngay lp tc c James OSullivan bo v Nh trng. ng ny ni mc d Vit minh khai ho trc nhng thi ca Php l khng th chp nhn c. i s M ti Php Caffery c lnh by t s khng hi lng vi chnh ph Php. Pha Php trng ra bng chng l chnh ph H nhn ch th t Moscow. T Si gn, lnh s M l Charles Reed cng cnh bo l nu Nam b ri vo tay Vit minh, th Lo v Cambodia s nguy him. y l mt trong nhng pht biu u tin ca mt quan chc v ci sau ny c gi l hc thuyt dominocviii Cui thng 11, b ngoi giao M c Moffat v trng v ng Nam sang ng dng nh gi tnh hnh v tm hiu bn cht ca chnh ph H ni. Moffat l ngi cng khai ng h c lp ca Vit nam v c u quyn thng bo vi VN l M ng h hip nh 6/3 v c th bo c chnh ph Php. M cng d kin s khuyn H khng dng v lc v tho hip trong vn Nam b. M n Sai gon ngy 3/12 v ra H ni ngy 7/12. Sullivan cho rng H ang cc k c n v thng tin cng khai v chuyn ving thm ca M s lm tng uy tn ca H. Mc d rt m do lao phi tr li, H vn mi M n Bc b ph. H khng nh mnh khng phi l cng sn m ch u tranh v c lp, ku gi M ng h v nhc li ngh cho M s dng Cam ranh. Do khng chun b trc vn ny, Moffat khng ni c cu no nh v sau ng ny iu trn trc Thng vin M. M khng nh rng M khng th c quan h ngoi giao chnh thc vi Vit nam nu Vit nam khng tho thun c vi Php v th ch. Trong bo co sau khi ri ng dng, M nhn nh chnh ph H ni ang nm di s kim sot ca cng sn v c th c quan h vi Nga v Trung cng. Tuy nhin ng ny cng thy s khc bit gia nhng phn t n ho xung quanh H v cc phn t cng rn nh Gip. M kt lun, hin ti cn c s hin din ca Php khng nhng chng nh hng ca Nga m phng Tu tn cng. M ngh M ng h tho thun trc khi tnh hnh tip tc xu i cho Php. Nh s hc Php Philippe Devillers cng nhn thy s chia r trong lnh o Vit minh gia H v nhng phn t hiu chin hn nh Gip, Vit. Bn thn H cng thng xuyn ku gi Php v cc nc phng Ty gip ng cng c quyn lc vi i th. Nhng cng c ngi bi quan cho rng l n ca H s dng gy sc p vi Php. Nhn xt ca M v quan h ca H ni v Nga c v khng ng, thc t th H v ng ch ch c th bit c tnh hnh Nga x qua FCP.cix Bo co ca M cng vi cuc ni

122

www.langven.com

chin ang nng ln Trung quc dn B ngoi giao M i n kt lun S c mt ca Php khu vc l quan trng, khng ch ngn nh hng ca Nga m cn bo v Vit nam v ng nam khi quc Tu. Ngy 13/11 DA i Php xin thm qun c th tin hnh tin cng ph u. Khng ng chnh ph Php vn ang hy vng ho hon. Bidault ang chun b chuyn giao quyn lc cho ng X hi mi thng c, ha l s c thm qun nhng cng cnh bo rng ng dng khng th gi c ch bng qun s. Trong khi i chnh ph mi c thnh lp, Sainteny c b nhim thay th cho Morliere. Saiteny n Si gn ngy 23/11, ch vi gi sau s c Hi phng. i vi ngy cho tnh hnh lng xung, ngy 2 S ra H ni vi ch th ca DA trong ti: Danh d qun s c bo v, uy tn ca Php ang tng, khng nn lm tnh hnh cng thng thm dn chnh ph ca H vo nhng hnh ng cng qun. Ti cho rng ng khng nn trong dinh Thng s, d b coi l hnh ng khiu khch v quay tr li phng php thng tr c . Valluy cng ng h ho hon, cho rng c th H khng mun chin tranh Do m, H khng n c S ti phi trng m tip ng ny vo ngy hm sau, ng ngy Php thm qun vo cng nng. Tuy nhin H c Gim qun s v thi ho hon ca Php. Hai bn khng bn chuyn g nghim tc m ch xoay quanh sc kho ca H v chuyn i t Php v Vit nam. My ngy sau, S mt lun lin lc vi H nn c bn tin bn nghi khng bit H c cn kim sot c tnh hnh na khng? Mc d ghi nhn lo ngi ca H v s thay i bt cht nhng Sainteny yu cu H phi khai tr nhng phn t cc oan khi chnh ph, bng khng Php s dng cc bin php cnh st. S chia s quan im ca mnh vi Sullivan nhng ng ny t ra bi quan: Nu ng mun ui Vit minh i th e rng s mt thi gi hn nhiu Qung gia thng 12, H in cho Blum nu ra nhng gii php c th gii quyt cng thng. Nhng r rng l H khng hy vng vo cc gii php chnh tr. Thng 10, ICP thit lp U ban qun s c th bo m s lnh o ca ng trong qun i, c chnh u cho tng n v, lp c s ng ti tt c cc vng qun s. Vn Tin Dng, ngi sau ny s l tng t lnh cuc tin cng vo Si gn, ch o ton b vic ny. Theo tin tnh bo Php, qun Vit minh nay c i thnh Qun i Nhn dn Vit nam c khong 60,000 qun pha Bc c t chc thnh 35 tiu on b binh v 3 tiu on pho binh, cng vi khong 12000 qun Nam b. V v kh VPA c khong 35000 khu sng trng, 1000 tiu lin v 55 pho. Vit minh ang tch cc chun b cn c, cc qun xng Tn tro, Vit bc v s tn cc c quan chnh ph n khi chin tranh xy ra. a s qun VM c b tr ngoi , trong thnh ph ch c khong 10,000 dn qun v thanh nin xung phong. Qun Php c vi ngn lnh l dng, ng ch yu trong thnh v cc im quan trng nh Dinh Thng s, nh Ga, cu Doumer v sn bay Gia lm. Gip nhn nh l c th gi H ni c trong vng 1 thng cc c quan c thi gian rt ra chin khu. Ngy 6/12, H ku gi qun Php rt lui v cc v tr trc ngy 20/11 nhng khng c p li. Tr li phng vn bo Php vo ngy hm sau, H ni chng ti b p t chp nhn cuc chin ny, chng ti th u tranh ch khng hy sinh s t do ca mnh Cng lc , tng Valluy hiu rng H khng h c nh loi cc phn t cc oan ra khi chnh ph. Valluy xin ch th c hnh ng ngay sau khi qun tng vin n, nu n sang nm s nh hng nghim trng n quyn li ca Php. Nhng th tng Blum c v cha mun dng n qun s. Ngy 12/12, Blum tuyn b s xem xt vic cng nhn c lp ca Vit nam. Ba ngy sau, H trao cho Sainteny bc th gi th tng

123

www.langven.com

Php vi nhng ngh c th. S in vo Si gn nh chuyn sang Paris. Khng r l cc nh lnh o khc ca Vit nam c thc s hy vng g vo tuyn b ca Blum? Cn Gip trong hi k ca mnh cho rng Blum ch l cng c ca t bn M v Php. R rng l Blum khng la chn mt b trng cng sn no v tip tc b nhim DA lm i din ton quyn ng dng. Tuy nhin ni cc mi ca Blum khng quyt nh c c tng vin cho DA hay khng v c nn tin hnh nhng hnh ng qun s tc thi hay khng. Valluy, cng nh DA quyt tm duy tr s c mt ca Php Vit nam quyt nh cn phi khiu khch Vit nam khi xng nhng hot ng th ch t Paris vo s ri. Valluy ra lnh cho Morliere ph hu cc chin lu trn ng ph. Khi nhn c in ca H do S chuyn vo, Valluy t bnh phm thm vo l phi tin hnh cc hot ng qun s vo trc cui nm. Bc in ch c chuyn n Paris vo ngy 19, khi qu mun. Ngy 17, cc chin xa bt u x cc chin lu, lnh l dng ng y t thnh c ra u cu Doumet dc ng n sn bay. Ngy hm sau, Php ra ti hu th cm c xy cc cng s trn ng ph, ngay bui tra hm , li ra tip ti hu th t ngy 20, qun Php s bo m trt t an ninh trn ng ph. Sng ngy 19, Php yu cu Vit nam ngng tt c cc hot ng chun b chin tranh, gii tn cc n v dn qun v chuyn giao ton b vic bo m an ninh cho Php. Tnh hnh rt ging Hi phng, khi trung t Debes ra ht ti hu th ny n ti hu th khc trc khi nm bom Hi phng. Ngy 18, H ch th chun b tn cng cc c s ca Php vo ngy 19. Cng ngy, s th gi qua S khng ti c Paris, H in thng cho Blum. Sng 19, H vit mt bc th cho S nh Gim chuyn h, ni dung vit: Tnh hnh tr nn rt nghim trng, trong lc ch i quyt nh t Paris, ti hy vng l ng s cng vi ng Gim tm c gii php ci tin tnh hnh hin ti. Theo ging vn m on th r rng H cng chng i tr li mt cch nghim tc. Cha k sng hm , S gi cho H mt bc th di thng phn i Vit minh ni lon git cht v lm b thng my ngi Php, i phi trng tr ngay lp tc k phm ti. Do ng thun Valluy khiu khch, S kht gp Gim sang sng hm sau. Khi c V K bo tin S t chi gp Gim, ngay lp tc H triu tp hp u ban thng v gm Gip , L c Th v Chinh. U ban nhn xt trong hon cnh hin ti, khng th tip tc nhng b v quyt nh ton dn khng chin. U ban cng xem xt li ku gi ca H gi ton th ng bo mi c H d tho lc tra. Gip c giao ch huy cc hot ng qun s. Thi im tin cng c xc nh l 8h ti. Sau U ban gii tn. Bui ti hm 19/12. S ang chun b ri nhim s v nh ring. Cng nh mi ngi S bit rng cuc chin c th n ra bt c lc no. Khi ng h ti bnh vin Yersin im 8h, S ni vi ng nghip Th l khng phi hm nay ri, ti i v nh y. ng lc S ang chun b bc vo xe, mt ting n ln pht ra. in tt pht, ton thnh ph chm vo bng ti. S chy vi v nh, ln chic xe bc thp chy thng vo thnh. c mt on, chic xe trng mn. S b thng nng nm trong vng mu trong gn 2h gia cc ng i qun qui hp hi.cx Theo ng k hoch, Vit minh t mn nh my in. Cc i dn qun tn cng cc c s ca Php, cn bit ng th thm nhp vo t dinh trong khu ph Ty. Gip c 3 s on b tr ngoi pha ty nam v cnh H Ty, nhng quyt nh khng s dng. Qun Php b bt ng lc ban u nhng nhanh chng ginh li th ch ng. Gn n na m Php kim sot hu ht nhng im trng yu. Mt cnh qun tn cng Bc b ph sut bt c H. Cuc chin tranh ng dng ln th nht bt u.

124

www.langven.com

S kin 19/12 gy nn phn ng t ti Php. a s cho rng Vit minh tn cng khiu khch cc li ch v cng dn Php. Nhng nhn k c th thy vai tr ca Php cn rt quan trng. Mc d, chnh ph Paris cn ang lng l trong vic c tin hnh chin tranh khng, th cc tng Php ng dng t cho mnh quyn hnh ng. Valluy cho rng H khng th hoc khng mun kim sot cc phn t cc oan trong chnh ph, nn quyt nh ra tay trc khi lc lng Php ti khu vc yu i. Ti hu th 17/12 i hi chuyn quyn kim sot an ninh trt t thnh ph cho Php r rng l c tnh ton khiu khch Vit minh. Liu H c thc s mun trnh chin tranh hay ch ng tc gi c thm thi gian chun b chin tranh? Thc ra cng chng cn tr li. L t ca Tn T, H tin rng chin thng p nht l chin thng khng cn v lc. t c n, ngoi giao v tuyn truyn l cc v kh sc bn lm chia r v gim nng lc chin u ca i th. n ngy 19/12, H v cc ng ch ca mnh hiu rng, khng th tho hip c na. Vn phi c quyt nh trn chin trng.

125

www.langven.com

H v Voi
Ba ngy sau s bin H ni, ngy 22/12, chnh ph Vit nam ra thng bo, cuc chin s c tin hnh qua 3 giai on: phng ng, cm c v tng phn cng v Php s phi chu nhng hu qu cay ng. Cc c s ca chnh quyn c rt ln Vit bc. Nhng n v chin u vn tip tc bm tr ti khu ph c v khng c quyt lit. Valluy xut nm bom hu dit nhng Morlieres phn i v vn quyt nh dng b binh. Phi n tn gia thng 1/1947, qun Php mi n c ch ng xun. Cc n v Vit minh rt ln pha bc qua chn cu Long bin, li nhng dng ch vit bng than trn tng: Chng ti s quay li. Trong hi k ca mnh, lnh s M OSullivan ghi nhn S dng cm v ngoan cng cha tng thy ca qun Vit nam, chng khc g qun Nht trong cuc chin Thi bnh dng. Khong 100 lnh Php v 40 thng dn chu u cht, hai trm ngi khc mt tch. Ti cc khu vc khc, tnh hnh cng tng t, Vit minh tm cch km chn qun Php trong thnh ph rt lc lng v nng thn. Khi Php bt u tin ra ngoi s gp phi cnh vn khng, nh trng. Tuy nhin, c v nh H cha mun t b nhng n lc tm kim ho bnh. Ngay trong ngy nh nhau u tin, Vit minh ri truyn n thng bo vi nhn dn Php v nguyn vng ca chnh ph c sng ho bnh trong khi lin hip Php. Cuc chin xy ra v nhng tn thc dn phn ng nh mt danh d nc Php, chia r hai dn tc. Ch cn Php cng nhn Vit nam c lp v thng nht, s hp tc s c khi phc ngay lp tc. Ngy hm sau, i Vit minh ku gi ni li m phn. Ngy 23/12, H vit th cho Moutet v Leclerc ngh hai bn gp nhau, khi hai v ny va ln ng sang ng dng th st tnh hnh. My ngy sau, H chnh thc ngh ngng bn v t chc hi ngh ho bnh mi ti Paris trn tinh thn hip nh Ho-Sainteny thng 3/1946. Php th cha vi kt thc nh nhau. Ngy 23, th tng Blum pht biu trc quc hi: Chng ta ang phi i mt vi vic dp lon. Ti tuyn b, binh lnh Php ang chin u, kiu dn Php ang sinh sng v cc bn b Php ng dng c th yn tm vo s kin quyt ca chnh ph. Kt lun, Blum ng kh nng m phn: chng ti s khi phc li cuc m phn b ph v c c mt nc Vit nam t do trong lin bang ng dng t do trong Lin hip Php. Nhng u tin, trt t phi c khi phc. Ngay c mt ngi c coi l s gi ho binh nh Moutet cng pht biu vi bo ch hm Noel khi ng ta n Si gn: cn phi c chin thng qun s trc khi c bt c cuc m phn no. Ti rt tic nhng nhng g m Vit minh lm phi b trng tr. Moutet cng khng tm cch lin lc vi ngi bn c l H m sut ngy ch tr chuyn vi cc quan chc Php Lo v Cambodia. V phn mnh, ngy 3/1, H vit th cho Moutet, nhng bc th khng n c ni. Tng Leclerc c quan im mm do hn. Mt mt ng cho rng mt n ging tr i vi cuc tn cng ca Vit minh l cn thit, nhng gii php cui cng phi l gii php chnh tr. Php khng th khut phc dn tc 24 triu dn vi tinh thn dn tc ngt tri bng v lc. Leclerc lo ngi v vic Moutet khng chu gp H. Trc khi ri VN ngy 9/1, L nhn xt: C qu nhiu ngi tng l c th xy chic cu ni gia Vit nam v Php bng sng n. Tuy nhin L cho rng cn phi thay ch ngha dn tc qu khch ca Vit minh bng mt hnh thc n ho hn. Mun vy, v th ca qun Php trn chin trng cng mnh cng tt. Quan im ca L tng i trng vi Blum. V th khi tr li Php, Blum ngh L lm tng ch huy qun vin chinh Php ng dng thay DA qu cng v b cho l

126

www.langven.com

gp phn gy nn tnh trng hn lon hin nay. Trong lc L cn ang suy ngh th Blum b Ramadier thay th. Th tng mi ln lng l cha dm quyt vic tng qun cho ng dng, li thm De Gaul r tai, nn L quyt nh t chi. Ramadier b nhim Emile Bollaert, c mt nh ngoi giao M miu t l nng ng v c nng lc nhng cha c nhiu ngi bit n. Bollaert n ng dng vo u thng 3 v ngay lp tc ri vo tnh hung kh x. c s ng h ca DA, cc quan chc thc dn a phng ng ro rit tm cch qua mt Vit minh v tho thun vi Bo i, lc ang Hng kong nh bc v chi gi. Mc d cha c kt qu c th nhng phng n ny cng c mt s ngi hm m ti c ng dng v Php. Trong khi Vit minh vn c s ng h ca ng o dn chng, v H c tha nhn nh nh lnh o ca dn tc. Trc khi ri Paris, Leclerc cng t vn B m phn bng mi gi. m tay chn ca B gm chnh vn phng Pierre Messmer v c vn Paul Mus, cng tn ng vic m phn vi Vit minh. Tuy nhin vi hn 1000 qun Php cht hoc mt tch, tm l ca dn Php ng dng l chng Vit minh. Bo i coi nh l phng n kh d nht. Nhng Bo i kh i trng c vi HCM trong lng dn. Mc d c mt s quan chc c ng h, i a s nhn dn khng a g li sng ca ng Cu hong ny. Cng nghi ng v kh nng ca ng c th thng nht c nhng lc lng i lp manh mn. HCM vn kin tr duy tr quan h mong manh vi Php. Ngy 23/4, b trng ngoi giao Gim chuyn cho Bollaert th ca H ngh ngng bn ngay lp tc v m phn vn hi ho bnh. ang nghi hoc, li c mt s qun s thng bo rng qun Php ang kim sot tnh hnh trn chin trng, Bollaert a ra mt lot cc iu kin m thc cht l i Vit minh u hng trc khi m phn. Paul Mus c giao nhim v ny nh mi quan h c vi H. Ngy 12/5, Mus gp Gim ngoi H ni sau l gp H gn Thi nguyn. H lng nghe rt lch s ri tr li: Trong khi Lin hip Php, khng c ch cho k hn nht. Nu ti chp nhn nhng iu kin ny, ti s l mt ngi nh vy. H hiu rng Php khng th nut tri vic phi t b cc thuc a ca mnh. Cui thng, H ra li ku gi khng chin mi, tuyn b Php a ra nhng iu kin khng th chp nhn c cho ho bnh. Hy vng m phn ca H by gi ch c th da vo s can thip ca M (m H v cc ng ch ca mnh khng h c thng tin). Trn thc t, ngay sau khi s kin H ni, th trng Dean Archeson gi i s Php Henry Bonnet ln by t s khng hi lng v a ra ngh M c th trung gian ho gii. Php thng thng t chi, ni dp lon xong mi c th m phn. Vi tun sau, George Marshall c iu t Trung quc v thay James Byrnes chc ngoi trng. Marshall ra sc tm cch ho gii Quc Cng nhng tht bi, cui nm 1946, ni chin vn n ra. Marshall gi mt bc in by t quan im chnh thc u tin ca Washington cho i s Caffery ti Paris. M cng nhn ch quyn ca Php ng dng v khng mun can thip, nhng chng ta khng th nhm mt lm ng, cc bng chng cho thy Php (ch yu Si gn) t hiu bit v i phng, vn cn c bm ly m hnh v cch suy ngh thc dn lc hu. Ngay sau , M li cho thy s lng l: Chng ta khng qun rng H c nhng mi quan h trc tip vi cng sn v khng mun m hnh thc dn li c thay th bng mt t chc mi do Kremlin kim sot. Cui cng M cng chng a c ra gii php no, ngoi vic khuyn Php nn ng quan h v ho phng hn trong vic tm gii php. cng l thi in hnh ca M cho n khi Truman ri nhim s.

127

www.langven.com

Cui thng 2, Marshall ch th cho Sullivan tm gp cc lnh o Vit minh nu c iu kin. Chng phi i lu, thng 4, lnh o Thanh nin tin phong l Phm Ngc Thch, mi c thng chc th trng ngoi giao, lin lc vi cng ng doanh nhn M ti Thi. Thch cn b mt gp g i t William Law, tham tn qun s ti i s qun M. Thch cng tr li bng vn bn mt s cu hi ca Law v i s F. Stanton. V mt chnh tr, Thch ni, mc ch ca chnh ph l dn tc ch khng phi cch mng th gii. V kinh t, chnh ph s tn trng vic pht trin quyn t tr ca t bn cng nh ku gi u t nc ngoi ti thit t nc. Thch cng d on, nu khng tho thun c VN s sn sng cho mt cuc chin tranh du kch c th ko di n 6 nm. Cng thi im, H tr li phng vn mt nh bo M ph nhn chnh ph ca ng ta theo nhng nguyn l ca Marx. H cn hi, ti sao khng th p dng m hnh Philippin v n cho Vit namcxi Cc ng thi ny ca Vit nam, cng vi vic Gim c b nhim lm ngoi trng lm cc quan chc b ngoi giao M ch . Sullivan ngh c trc tip gp Thch Bng kok v cho rng H l ngi rt gi di. Marshall ng , giao lun nhim v tm hiu nh hng ca Moscow n Vit nam su n mc no. Nhng cuc gp khng bao gi din ra. Stanton thng bo Thch bt ng ri BK, 2 ngy sau Marshall cng ngh hu v Thch i mt v s phn ng ca Php. Ngy 8/5, Gim chnh thc ku gi M cng nhn chnh ph Vit nam nng cao uy tn ca mnh v n nh tnh hnh trong khu vc. Thch gi mt thng ip na ngh gip v chnh tr, kinh t, vn ho v trung gian ho bnh. Marshall t cu hi cho b my ngoi giao ca mnh H ni, Si gn v Paris: quan im thc s ca H l g? Nhng nhn vt hiu chin ng ng nh Chinh, Vit liu s c vai tr g trong mt chnh th Vit nam c lp? Cc phn t khng cng sn c bit v thin hng cng sn ca Vit minh khng? H c lm vic c cng nhau khng? V cui cng l DRV liu c chp nhn quyn t do by t chnh kin mt cch hp l? Sullivan nh gi mt cch thn trng tuy c nh hng cng sn nhng kh li Vit nam vo pha Lin x, mc d hin nhin l c xu hng nh vy. Sullivan nhn mnh vic H ngn ng khng cng nhn mnh l NAQ v H mun thng tho vi phng Ty. Sullivan kt lun: H mong mun nhn c h tr v s li cc chnh sch ca mnh theo ngun h tr . Cc nhn xt khc th bi quan hn. Charles Reed miu t H l mt tay c hi v sn sng xy dng mt quc gia cng sn, k c khi nhn dn khng my ngi quan tm n cng sn l g. i s M ti Paris Caffery cng cho rng, tuy nhn dn Vit nam khng a lm ch ngha cng sn, t nghi ng l H c nhng quan h mt thit vi cng sn. Bollaert kh chn thnh khi ngh cc iu kin ho bnh vi Vit minh, bi vy khi b t chi, ng ny vn tip tc tm kim cc phng n khc. Lc , b trng chin tranh Paul Coste-Floret va tuyn b sau chuyn th st ng dng: vn qun s VN chm dt, chng ta kim sot hon ton tnh hnh. c c v bi tnh hnh chin trng, B bt u xem Vit minh ch l mt trong nhiu nhng nhm Vit nam i c lp m ng ta cn m phn. Nhn xt ca Coste-Floret khng phi khng c l. Vit minh khng gi c lu th trn h c hi u chin tranh do ham nh chnh quy dn n tn tht ln, thiu v kh, thiu phng php lnh o chin tranh du kch, nh gi sai s ng h ca nng dn. Cc chnh sch tn bo ca Nguyn Bnh Nam b y c Cao i v Ho ho sang pha Php. Tha thng Valluy ngh tn cng vo so huyt ca Vit minh, bt sng HCM v ch khi mi bt u m phn. Valluy ngh tng qun ln n trn 100,000 qun. Ti

128

www.langven.com

Paris lc cng khng c phong tro phn chin no ng k. C iu mi ngi u cho rng cuc chin ng dng chng qua cng l cuc ci v v vn gc no ca th gii. Chnh ph Php ang nhc u vi Madagascar v ch ng tng vin t cht cho Valluy. ng ny phi chp nhn lp k hoch tn cng vi t qun hn rt nhiu so vi yu cu. Thng 8, Vit minh gi mt thng ip ho bnh r rng bng cch thay 2 v tr b trng quan trng: ni v v quc phng ca Tn c Thng v V Nguyn Gip bng nhng phn t n ho hn. Valluy v Bollaert c triu v Paris t vn. Thng 9, Bollaert a ra ngh Vit nam thng nht trong khi Lin hip Php nhng khng nhc g n c lp hon ton. Ngy 15/9, Gim tr li: khng th c t do nu khng nn c lp hon ton. Ba ngy sau, Bo i tuyn b chp nhn m phn vi Php nhng cng t iu kin l phi c c lp v thng nht. Mt trn dn tc thng nht mi c thnh lp HK, cng vi v tuyn b khng chp nhn ngh ca Bollaert. Dn Si gn n m ln l H i m vi Bo i. 7/10/1947, qun Php m cuc tn cng ln Vit bc. Do thiu qun nn thay v nh c t hai pha bc v nam, Php s tn cng vo trung tm v ginh quyn kim sot ton b thung lng sng Hng t H ni n Lao cai. Chin dch mang tn La do Salan ch huy, d kin s tin hnh trong 3 tun. u tin qun Php nhy d xung Bc cn chim ch huy s. Hai cnh qun mt t pha bc, mt s dng chin xa t pha ty Lng sn s kp Vit minh gia v hi qun Bc cn. Qun Php tin nhanh nhng H v cc ng ch kp chy vo rng n mt cn c khc. Trn bn lm vic ca H cn iu thuc ang chy d v mt s vn bn trnh k cho H. Qun Php tip tc cn qut khu vc nhng rt t khi gp Vit minh. Salan tuyn b hon thnh nhim v, lm ch ng ln Cao bng, tuyn phng th cui cng ca Vit minh b ph hu. Vit minh by gi ch cn l: nhng nhm th ph b c lp, ch c th tin hnh nhng hot ng khng b. C l y l mt trong nhng nhn nh sai lm nht trong ton b cuc chin. V thc ra cuc chin mi ch bt u. Khng nghi ng g l Vit minh phi rt lui nhng cc lnh o Vit minh thay i chin lc chin tranh. H gii tn nhng n v chnh quy ca mnh thnh nhng nhm tuyn truyn v trang theo m hnh trc cch mng thng 8, t b nhng trn nh thng thng tp trung vo chin tranh du kch, thnh lp nhng u ban hnh chnh khng chin ti mi lng bin lng x thnh n v phng th v ch cung cp qun cho trung ng khi cn thit. T khi quay li Vit bc thng 12/46, H li tr li vi np sng c tng kt thc khi ln lm ch tch thng 9/45. H c 8 ngi gip vic, bao gm c v s, giao lin v cp dng, trong mt cn nh sn c chia lm 2. mt bn l phng ca H, bn kia va l bn hp, phng n v k tc x. C hi nui mt con ch sn, nhng sau b h v mt. H n ung n gin, cm rau chm nc mm, thnh thong c b sung thm tht bm xo vi t, mui, s, gi a l tht Vit minh. Nhiu khi thiu lng thc, c nhm phi t o khoai, trng sn, trng rau trn trin ni. Ging ng ca H ch l ci mn v my b qun o sn. Khi c lnh phi di chuyn, ch trong my pht l tt c sn sng. H mang my quyn sch v ti liu trong mt ci cp, mt t c phn chuyn trch chic my ch. H lun dnh thi gian rn luyn sc kho, c bit thch chi bng chuyn. Khi i bn li dng c nhm ch H m b nh th ng thng rt khoi tr: cc ch nh c bc ri. Khi vt sui, lun c ngi bn cnh H. Tuy nhin, theo mt k o ng k li th sc chu ng v do dai ca H hn a s cc ng i tr ca ng. H thng a: bc l my bay b gi c l, cn cc ch l phn lc.

129

www.langven.com

Cuc sng dn dn n nh hn, quanh nh c vn hoa, vn rau, sn bng chuyn, x kp, x n. H cn mua cc dng c m nhc ca ng bo i phng v thnh thong t chc nhng m lin hoan vn ngh cho dn a phng, ging gii cho h v cuc sng di xui, pht thuc cha bnh. Cuc sng bnh yn kt thc ma thu 1947, khi chin dch La bt H phi s tn. Sau chin dch La, cuc xung t ri vo giai on m mt nh bnh lun qun s Php miu t l sa ly. Do t qun, Valluy nh tp trung khu vc chu th Vit minh c c hi lp khu gii phng min Trung ko di 200 dm t Faifo (Hi an) ti Mi Varella (Phan thit???). Ti Nam b, qun ca Nguyn Bnh b y tt vo rng su. Qun Php tip tc hnh qun bnh nh nhng khu vc mi chim ng c lp i phng. Vit minh cn phi ng u pha Nam vi mt s nhm du kch mun tr thnh lc lng th ba gia Vit minh v Php. Trong bi cnh, chin dch La khng nh gip u c Vit minh, cc phn t dn tc quan tm n mt trn chnh tr v vai tr ca Bo i. Thng 12, Bo i gp Bollaert ti H long, khng c kt qu lm v Bollaert khng chu lm r nhng quyn g s c chuyn giao cho nc Vit nam tng lai. Bo i ngn ng nh k vo tuyn b chung, nhng li thi v thy Mt trn dn tc thng nht phn i mnh qu. Thng 3/1948, Bo gp i din Mt trn ti HK v ng ch nh Nguyn Vn Xun, ngi Nam b, cng dn Php lm th tng cho chnh ph lu vong c thm con bi mc c vi Php. Sau mt hi suy ngh, Bollaert ng m phn vi chnh ph tm thi ny. Thng 6, hai bn gp li ti H long v thng nht thnh lp Quc gia lin hip Vit nam, trn nguyn tc c lp v thng nht ca Vit nam trong khi lin hip Php. Tuy nhin cng chng c g quy nh r rng ngha ca ch c lp cng nh quyn hn ca quc gia ny. Cng khng r vic thnh lp Quc gia ny c th nh hng g n cuc chin Vit minh Php hin ti. i vi Php, tho thun ny l ci c tt tip tc xin vin tr M. Mc d khng hi lng vi cch gii quyt mu thun ca Php, M cng khng c nhiu la chn trc s e do bnh trng ca cng sn Trung quc v quan h cng ngy cng xu i vi Matxcova. Marshall ra lnh cho cc vin chc M ng dng lm tt c nhng g c th thi cc nhm dn tc ch ngha lm suy yu Vit minh. Mc d khng a g Bo i, M cng coi tho thun ny l mt bc tin v cnh bo nu Php khng thc thi c lp v thng nht cho Vit nam th c th mt c ng dng, ngc li M s xem xt li chnh sch c th vin tr trc tip cho Php ng dng. Thng 1/1949, cui cng Php nhng b Bo i ghp Nam b v trong Quc gia lin hip v ngy 9/3 ti Paris hai bn k hip nh. Php cng nhn Vit nam c lp v thng nht trong khi Lin hip Php. Quc gia mi s c ngoi giao, ti chnh v qun i ring. Mt s quy nh hn ch l hip nh phi c quc hi Php thng qua, cc iu kin ca thnh vin Lin hip v tnh hnh chin tranh Vit nam. Nhng tr ngi ny ho ra l qu ln. Thng 1/1948, Vit minh tuyn b kt thc giai on phng ng chuyn sang cm c . Lnh o ng cho rng cn phi huy ng nhn dn Lo, Cambodia vo cuc chin phn tn qun Php. Mt ti liu ca ng vit: Nu ngi Anh coi sng Ranh l tuyn phng ng th nht ca h trong th chin 2 th Vit nam cng coi Mekong v tr tng t. Trng Chinh vit trong mt bi bo nm 1947: Nu ch nh pha trn, ta s nh chng t pha di. Nu chng nh min Bc, ta s tr li min Trung hoc Lo, Cambodia. Nu ch th chn vo cn c , ta s nh vo tht lng

130

www.langven.com

v hu phng chng ct ng tip vin. Cc cn b ng a phng c ch th lin lc vi Lao Issara v Khme Issarak v tm cch li cc t chc ny theo Vit nam. Tuy nhin, ch th ni tip, cn phi rt cn thn, khng cho bn bt mn v s thng tr ca Vit nam. Bng my en duy nht che ph hy vng ca Vit minh l vic M s nhy vo cuc chin thng qua vin tr trc tip cho Php ng dng nu Hip nh Elysee c ph chun. Vietminh cn phi c ng minh mi c th ng vng c. Nga th xa v c v khng quan tm g, c v nh Trung cng l la chn duy nht. Quan h vi CCP mi c khi ng li t ma xun 1947. H v Chu An Lai c in qua in li cho nhau, trao i thng tin. Ti vng bin gii, cc n v ca hai bn cng hp tc vi nhau lp ra Trung on c lp, ch yu l ngi Ty, Nng, nh Php vng bin gii. Ti Trung quc, Bt l qun ang thng th v tin xung pha Nam. Php lo lng. Salan (thay Valluy ch huy qun vin chinh ng dng FEF) ngh m cc cuc tn cng cng c bin gii trc khi cng sn thng th Trung quc. Trong ngh xin qun m cuc tin cng mi, Salan khng tic li ch trch chnh ph th . Ngay lp tc thng 4 nm , ly c Salan cn tr v thiu kinh nghim Paris c tng Blaizot sang thay. Leon Pignon cng c c sang thay Bollaert. Hai ng ny khng thng nht c vi nhau v k hoch qun s tn cng ln Vit bc. ho gii, thng 5/1949 Paris c tng Revers sang th st. ng ny c kin kh bi quan v c 2 lnh vc qun s ln chnh tr, khng tin tng g chnh ph tham nhng ca Bo i. Revers cng ngh chc danh Cao u Php phi quyt c chnh tr ln qun s. Nhng ng cng nghi ng v thng li qun s, theo ng kh thi nht l ci thin tnh hnh d t c tho thun. Revers gi qun Php cng c vng Bc b cho n khi M a qun tham chin trc tip. Do khng qun ri khp bin gii, Revers xut ch bo v on t Lng sn n Tht kh v rt qun khi cc vng bin gii khc. Ma xun 1949, PLA vt sng Dng t, tin v pha Nam. Cng sn chun b lp chnh ph Bc kinh. Tng ang lp k hoch di tn sang o i loan. Cc ngun tnh bo bt u thng bo v s c mt ca PLA ti bin gii. C tin cho rng, PLA chim Mng Ci vo cui thng 3, sau mi rt i. Cng c tin cho rng Gip k tho thun v hp qun ti vng bin gii vo thng 4. Mt ngun tin M ni i pht thanh ca Vit minh thng bo PLA n bin gii v ang h tr mt cch quan trng cho Vit minh. Ti mt cuc hp gn Vinh vo thi im ny, H tuyn b chun b m cuc tn cng trn bin gii thng ng vi Trung quc. Vic Trung cng thng th hin nhin l tin tc tt lnh cho Vit minh. Nhng H cng tha hiu rng, bt k mt s a dua cng khai no vi Trung quc s to c M can thip trc tip vo Vit nam v lm li cho nhng lc lng i lp th ch. Thng 3/1949, H ph nhn l c mt tho thun vi Trung quc, ni rng l tin n ca bn thc dn. Khi tr li mt phng vin M cng trong thng , H ni Vit nam s t ginh c c lp, cn lun iu cng sn ng khng ch Vit minh l tr tuyn truyn ca Php. Thng 8/1949, H tuyn b, mc d c nhiu im tng ng nhng dn ch mi ca TQ l TQ, dn ch mi VN s l ca VN. Vic Php cng nhn Quc gia Lin hip ca Bo i cng l thch thc mi. Washington by gi khng cn phi on Php na v s c th quyt nh dnh lu trc tip ti chin tranh ng dng. Thng 6/49, H tha nhn vi mt phng vin Indonesia l Vit minh c th vn mun m phn vi Php trn c s c lp v thng nht dn tc. Tuy nhin nhng thng li cui cng ca Bt l qun vo ma h nm thuyt phc cc lnh o ng l c th thnh cng bng con ng

131

www.langven.com

qun s. Ngy 9/7, Phm Ngc Thch tuyn b Bo i l b nhn ca bn xm lc. Tnh bo Php thu nht c mt s thng tin v vic Gip ra lnh cho qun s chun b chuyn sang Tng phn cng. Gia thng 8, chnh ph Vit minh chnh thc ku gi chnh quyn mi TQ gip ui qun Php. H c hai i din i Bc kinh cho mng Mao v nhn mnh tm quan trng ca chin thng ny i vi nhn dn chu . Sau t lu, H quyt nh ch thn s i Bc kinh tht cht mi quan h. Hai i biu Vit minh n vo gia thng 10. Chnh ph mi ra mt vo ngy 1/10 ti qung trng Thin An Mn v ang suy ngh v vai tr tng lai ca mnh trn trng quc t. Mc d Mao tuyn b s nghing v Lin x nhng M vn cn i din ngoi giao v vn hy vng trnh c cuc khng hong ngoi giao. Quan im chnh thng ca TQ c Lu Thiu K pht biu ti i hi Cng on ton quc vo thng 10. Lu ni, TQ s gip phong tro gii phng dn tc ti chu , c bit l ng dng v Malaysia. Ngy 25/11, bo ch TQ ng Vit nam v Trung quc trn tuyn u chng ch ngha quc. n lc , tt c cc nc cng sn u cng nhn ngoi giao TQ. Thng 12/1949, di nh Stalin, Mao, v H, Trng Chinh c bo co ti hi ngh cng on, tuyn b Vit nam i theo ch mi ca TQ v chnh tr v t tng. H gi th n hi ngh nhn mnh cng nhn s l giai cp lnh o x hi Gia thng 12, Mao ln ng i Matxcova, m cha c k hoch g c th vi ngh ca Vit minh ngoi vic Lu ni chuyn gi Luo Quibo, mt cn b b tng tham mu sang VN 3 thng nm tnh hnh. Ngy 24/12, khong 1 tun sau khi Mao i, Lu triu tp b chnh tr bn v tnh hnh ng dng v a ra chin lc. Ngy hm sau, Lu in cho lnh o Vit nam l s gi on i biu sang nh gi tnh hnh v cng mi chnh thc pha Vit nam sang thm Trung quc. Trc khi Lu nhn c in tr li, on VN ln ng i b xuyn rng. Mc d Bc kinh c thng bo trng on l cc trng hu cn Trn ng Ninh, thc cht H chnh l ngi dn u on. H vn mc b kaki thng ngy, s dng b danh l nh. on ri Tuyn quang ngy 30/12, n Jingxi ngy 16/1/1950 v c PLA h tng n Nam ninh. Ti y, H c tin Trung quc cng nhn ngoi giao Vit nam dn ch cng ho, 4 ngy sau khi DRV tuyn b ti Bng kok l i din duy nht ca nhn dn Vit nam. Ngh ngi mt cht, c on ln tu n cng V hn trn sng Dng t. Vi ngy sau, on n Bc kinh v c xp Trung Nam Hi, khu bit th pha ty cm thnh. H c gp li bn c l Hong Vn Hoan, t chu u n d i hi cng on nhng b mun. Trng on n tip H l tng Chu c, chin hu ca Mao, bn v cc ni dung qun s chc chn s c cp n. M cng gi in v hi thm v chc mng DRV gia nhp h thng XHCN. Trong ba tic chiu i on, Lu ngh vi i s Nga Roshin l H cn c gp trc tip Stalin bo co tnh hnh. Khng ng S ng . Ngy 3/2, H cng vi Ninh v Chu n Lai ln tu i Matxcova. Hoan li chun b m i s qun. cxii T cui th chin 2, Nga x c v nh chng quan tm g lm n s phn ca cch mng Vit nam. Trong mt pht biu ni ting thng 9/1947, mt thn cn ca Stalin l Andrey Zhdanov tuyn b ng h cuc u tranh ca cc dn tc b p bc chng li ch ngha quc, ng l Nga ng h tt c cc lc lng dn tc t sn u tranh i c lp ti cc thuc a. Nhng sang u 1948, Nga li thay i thi , t ra cc oan hn. Trong tuyn b ca mnh ti Hi ngh thanh nin Calcuta, Nga ch th cho cc ng cng sn t b lin hip vi cc ng dn tc, t ginh chnh quyn. Chnh sch thin

132

www.langven.com

cn ny tr thnh thm ho ti ng n thuc H lan khi cuc khi ngha ca cng sn b dm trong mu. Cc ng dn tc trong khu vc cng thng tay loi cng sn ra khi cc mt trn lin hip. Chnh sch th ch i vi cc lc lng t sn dn tc ny chnh l quan im ca Stalin, qua nhng bi hc rt ra t cuc hp tc Quc-Cng ti Trung quc. T lu Stalin cng nghi ng s trung thnh ca H, nht l thi cu thn ca H vi M trong nhng thng sau cuc chin Thi bnh dng. Stalin cng nghi ng hn khi ICP ng ng tuyn b t gii tn. Nm 1947, Nga cng nhn ngoi giao Indonesia ca Sukarno nhng l i Vit nam v cho rng VN kh c th thng c Php. Trong nhng nm u ca cuc chin, VM cng chng c quan h trc tip g vi Nga. Cho n nm 1949, on i biu cng sn Php, c cho l do Nga ch o, n thm ng dng nh gi tnh hnh. Thng 8 nm , H gi th trc tip cho Stalin, cm n Nga gip CCP v h tr cho Lin on lao ng quc tcxiii. Thi ca Stalin c th hin r trong chuyn thm ca H. Trong hi k ca mnh, Nikita Khrushchev, miu t thi ca Stalin vi H l khiu khch v xc phm. Ngy 14/2, H tham d l k hip c hu ngh Nga Trung v ngh Stalin k hip c tng t vi Vit nam. Stalin chi pht, ly c l chuyn i ca H l chuyn i b mt. Khi H ngh kim mt chic trc thng ln vi vng ri h xung u vi nghi l ng hong, Stalin tr li: ngi phng ng cc ng tht giu tr tng tng!. HCM lm mi cch ly lng v ch nh c on. Tan mt cuc hp, H tin ti xin ch k ca Stalin trn cun tp ch Lin x ang xy dng, Stalin k, nhng sau li ra lnh cho t thu hi li v l k nhm. Khi thu li c cun tp ch, Stalin em ra a vi cc ng hu: H chc vn ang i tm cun tp ch, nhng ng ta lm sao tm c. D sao nhng c gng ca H cng c c kt qu, ngy 30/1/1950, Nga x tuyn b cng nhn ngoi giao vi DRV. Tuy nhin Stalin cha bao gi ht nghi ng v t tng chnh thng ca H. Nhiu ngun tin Vit nam k rng trong mt cuc gp g gia hai bn nm 1952, Stalin a ra 2 chic gh v ni: ng ch H, mt chic l dnh cho ngi dn tc ch ngha, mt cho ngi quc t ch ngha, ng ch s ngi gh no?, H tr li: Ti mun ngi trn c haicxiv Ti sao Stalin li quyt nh cng nhn DRV mc d vn cn nghi ng H? Theo cc ngun Trung quc, cuc m phn vi Mao l nguyn nhn chnh. Sau hip nh Yalta, Nga chim mt vng ln t ai ca TQ m Mao rt mun i li. Stalin s rng TQ c th v tc gin m i theo M nn tm cch xi gic TQ theo ng li cc oan gy g vi M, cht ng quan h Trung M. Trong mt cuc gp tay ba ti Matxcova, Stalin khuyn khch Mao cm u cch mng ti chu . Stalin ha vi H: s quan tm n Vit nam nh TQ. Cc ng ch c th tin vo chng ti, c bit by gi, sau chin tranh, chng ti c v khi nhu yu phm, phng tin v s chuyn cho cc ng ch qua ng TQ. Tuy nhin v iu kin a l t nhin, TQ mi l ngi u chnh. TQ thiu g, chng ti s cung cp. Mao ha theo: Ci g TQ c m VN cn, chng ti s cung cp.cxv Ngy 17/2 H cng vi Chu v Mao ln tu v Bc kinh. C hai u ginh c mt phn li ch, nhng khng phi d dng. Sau ny Mao k li: ly c ci g t Stalin chng khc g ging ming tht ra khi ming h . Ngy 3/3 tu v n BK. Mao m tic chiu i H ti Trung Nam Hi vi tt c cc quan chc cao cp ca TQ tham d. Trong cuc m phn chnh thc sau , PRC ng m nhn an ninh ti bin gii v cho php VN m lnh s ti Nam ninh v Cn minh. H ch nh Hong Vn Hoan lm

133

www.langven.com

i s u tin ti TQ v quyt nh chuyn tr s hi ngoi ca ng ang Bangkok v TQ. Ngy 11/3, H ln ng v nc. H c th hi lng v chuyn i ca mnh. ng ginh c s cng nhn ngoi giao ca hai cng quc XHCN chnh v li ha s gip v qun s v kinh t. Vit minh s khng phi chin u n c. TQ cng c li. Mao rt tin rng chin tranh vi M l khng th trnh khi v c th xy ra bt c lc no dc bin gii TQ khng ch Triu tin. C c VN lm l chn pha nam l cc k quan trng. H khng nhm khi lo rng vic chi thn vi Nga v TQ s lm cho M in ln. Lin tip hai s kin TQ v Nga cng nhn ngoi giao DRV nh hng ln n chnh sch ca M. Trc nm 1949, quyt nh ca Php la chn Bo i i trng vi Vit minh lm M khng hi lng. Cc quan chc M cho rng v cu hong ny khng c c tnh v khng c nhn dn ng h. C tin n l M tip cn mi gii HCM lin minh vi Bo i, thm ch l hai bn gp nhau. H lp tc li dng lun, tr li phng vn ca phng vin M Harold Isaacs: ti bo ti khng phi l cng sn, DRV khng phi l v tinh ca Nga x m l chnh ph on kt dn tc rng ri. Chc l nhng tin n ny c t phn s tht. Mc d Dean Archeson khng a g Bo i, nhng ng ny cn nghi H hn, nht l thi cng sn dn tc kiu Tito. Dean ni: cng sn hay dn tc ch ngha ch c ngha hn lm. Ti cc nc thuc a, tt c cng sn u l nhng ngi dn tc. Khi ln nm chnh quyn, nhng quan im cc oan Stalin ca h mi l ra. Cuc ci v trong b ngoi giao M v vic c cng nhn Bo i hay khng ko di cho n cui nm 1949. Dean Archison, vn l mt ngi chu u, khng mun lm Php gin d. Raymond Fosdick, thnh vin ch cht ca nhm c vn tng thng v chnh sch chu th cho rng th nghim Bo i khng c nhiu c may thnh cng. Tuy H cng khng phi l la chn hp dn, nhng nu nhn vo quan h lch s phc tp gia TQ v VN, c c may l M s c li th hn by gi. Quan im ca Fosdick tt nhin l chm ngm mt thnh ph m chin tranh lnh g ca. Sau khi PRC ra i, Truman b kch lit v khng lm g ngn chn ln sng . Thng cui cng nm 1949, M vn cha quyt hy vng l Php s trao nhiu quyn t quyt hn cho Vit nam. Nhng u nm 1950, tnh hnh bin chuyni, TQ chnh thc gip Vit nam lm thay i cn cn lc lng. u thng 2, M cng nhn chnh ph Bo i. Anh v mt s nc chu u theo ui ngay nhng a s cc nc chu li ng ngoi. Ngy 10/3 Truman quyt nh vin tr qun s $15m cho ng dng v $10m cho Thi lan. Nh trng cng bt u ln k hoch c on c vn sang ng dng xc nh lm th no c th qun l chng trnh mt cch hu hiu. on i biu TQ do Luo Guibo n bin gii Vit nam ngy 26/2/1950 v c Gip cng vi Hong Vn Thi nghnh n v a v cn c a Vit bc. Trng Chinh, lnh o ng khi H i vng cng tip on.cxvi Ba tun sau khi H ln ng, Chinh ch tr Hi ngh ton quc ln th 3 bn k hoch tng phn cng. Chinh phn khch tuyn b, vi s thnh lp ca nc Trung hoa mi chng ta khng b c lp, m c ng ra th gii. ng sau chng ta l mt ng minh hng mnh. Ngy 21/2, ng ku gi tng ng vin: tt c ra tin tuyn, tt c cho chin tranh nhn dn, tt c cho chin thng. Gip cng c bi pht biu di ti hi ngh. Gip nhn mnh mc d tnh hnh th gii ang din bin c li cho ta v ta nht nh s thng, nhng qun Php vn chim u th trn ton cc. Cuc tng phn cng s khng phi l mt chin dch n l m l mt chui cc trn tn cng trn nhiu im khc nhau ca ng dng, y cn cn lc lng dn dn nghing v Vit minh.

134

www.langven.com

TQ bt u vin tr thit b qun s cho Vit nam vi thng sau . on c vn Trung quc (CMAG) do tng Vi Quc Thanh ch huy cng n Vit bc v bt u hun luyn chin lc, chin thut cho VLA. Trc khi i, on c Lu Thiu K dn d: nu cc ng ch khng gip c ui k th ra khi ng dng, th TQ cng s gay go. Nhng n v chnh quy u tin ca Vit nam cng c gi sang Vn nam hun luyn vo thng 4/1950. Thit b qun s, ch yu l chin li phm ca Nht v M c ch theo ng bin t cng Yulin, pha nam o Hi nam. Hai bn tho thun l TQ s khng a qun tham chin trc tip tr khi Vit minh b e do tiu dit. Bc kinh cng yu cu gi kn trnh lm xu quan h vi Php. Nhng lo lng ny bng tha v Php c thng tin y v chuyn i ca H v nhng hu qu ca n. n thng 9/1950 c khong 20,000 qun c hun luyn v trang b TQ. a s h c bin ch vo s on 308. Hai trng chnh tr c m ti Nam ninh v Kaiyuan Vn nam, mi kho 6 thng. Luo v Vi thng xuyn gp g vi lnh o Vit minh. Vit minh cng khng che du tm quan trng ca mi quan h vi TQ. Thng 8, khi tr li phng vn nh bo M Andrew Roth, H tha nhn nh hng ca TQ v phong tro gii phng Vit nam ang chuyn mnh theo m hnh ca TQ. Phong tro hc tp kinh nghim khng Nht, chng Tng ca PLA c pht ng rng khp Vit bc. Ti liu c dch, in v phn phi cho tt c s quan, binh lnh. Cc lp hc c m thng xuyn tho lun lm cch no p dng nhng kinh nghim vo iu kin Vit nam. Tt nhin l Vit minh ch gi v l mi bt ng pht hin ra s hay ho ca Trung cng. Ngay t li ku gi khng chin nm 1946, H xc nhn l Vit nam s p dng ng li chin tranh nhn dn ca Mao. u nm sau, Trng Chinh vit bi ngn Khng chin nht nh thng li , trch dn rt nhiu t nhng bi vit ca Mao v chin tranh du kch. Bn thn bt danh ca Chinh cng th hin s ngng m cch mng Trung quc (tn ca mt chin dch ni ting ca Bt l qun). Tuy nhin Chinh cng ch ra mt s im khng th p dng: Vit nam nh hn v khng c kh nng xy dng vng gii phng rng ln pha bc TQ trong cuc chin khng Nht. Vit nam cng s phi c bit ch trng n mt trn ngoi giao m cc ng ch TQ hon ton khng quan tm. Nhng nh hng TQ khng dng li lnh vc qun s m lan sang cc vn i ni v t chc ng. T hi ngh 8 ti Pacbo nm 1941, ng ch trng u tin u tranh chng quc theo k hoch m H du nhp t nhng nm 1920. Giai on u l gii phng dn tc, ng s phi thu mnh on kt dn tc v trnh s can thip ca cc th lc chng cng bn ngoi. Sau mi dn chuyn sang cch mng XHCN. By gi, cc ng ch Trung quc ngh khc v t vn t chc li ng theo m hnh TQ, khi m giai on mt s chuyn ngay sang giai on hai l cch mng x hi phn phong. Nhng nh hng ca qu trnh ny th hin r nt trong Hi ngh ton quc ln th 3, khi ng quyt nh s nhn mnh hn vn giai cp trong mt trn thng nht, cng nh a ng tr li cng khai. Hnh ng ny s gp DRV vo cng mt phe vi chnh ph mi ca TQ cng nh nhng nn dn ch nhn dn ng u, tuy nhin chc chn s lm vic t c tho thun vi Php tr nn phc tp cng nh gip M c c can thip trc tip. Vai tr ca H trong vic chun y thay i ng li ny n u l mt cu hi ln? c bit trong bi cnh H vng mt ti Hi ngh 3. T nhng nm 20, quan im r rng ca H l cch mng hai giai on. Trong gii cng sn quc t v ngay c gia cc ng nghip cng lun lun c s nghi ng v lng trung thnh ca H vi nhng quan im

135

www.langven.com

gio iu ca Bc kinh v Matxcova. Sut ma ng 1949-1950, nhiu bi bo da trn thng tin ca bn o ng a tin v vic Stalin ra lnh thay th H bng Chinh v H khng chu tun lnh Matxcova. Cng c tin n l on ng CS Php do Lo Figueres n Vit bc thng 3/1950 khi phc li vai tr lnh o ca ng nh i tin phong ca cch mng Vit namcxvii. C th cho rng H khng ho hng lm trong vic chp nhn ng li mi, nhng H tha hiu rng s can thip ca M l khng th trnh khi v ch c da vo Nga x v Trung cng, Vit minh mi c th chin thng. Nh mi khi, H sn sng iu chnh v bin hon cnh mi thnh c li cho mnh. Vi ngh thut lay ng cc n nhn bng cch nh nut ly tng li khuyn cng nh kinh nghim ca h, H gi th ca ngi chnh ph mi TQ v tha nhn l ng v chnh ph mnh chng c cch no khc l hc theo m hnh cc ng ch TQ. Khng phi ngu nhin m H bt u th nghim tp th ho nng nghip vo cui nm 1950. T ma xun nm 49, cc nh chin lc ca ng ch ra rng phi kim sot c bin gii, m ng tip t t TQ mi c th ni n chuyn tng phn cng. V phn mnh tng Php l Blaizot quyt nh b pha bc Lng sn v tp trung kim sot vng t Lng sn n vnh Bc b. Tuy nhin cho n h nm 50, k hoch ny cng cha c trin khai n ni n chn. Kt qu l qun Php b cng ra trn mt tuyn nhng n c lp dc ng 4 t Mng ci n Cao bng. Vo thng 4/49 VM quyt nh s tn cng cnh ty trc, nhng n thng 7/50, ban thng v li quyt nh chuyn sang cnh pha ng, c ng thm nhp ng bng sng Hng d dng hn. H pht biu, ch ny d gi khi rt, d nh khi tn cng. Gip c b nhim ch huy chin dch. TQ c tng Trn Canh, chuyn gia g ri ca Bt l qun n Vit bc gip Vit minh ln k hoch. H dn Gip chin dch ny cc k quan trng. Chng ta khng c thua! v ha s trc tip th st chin trng cng vi Trn Canh. Gia thng 9, hn 8000 qun Vit minh tn cng ng kh. Tnh bo Php kinh ngc thy VM ln u tin c t chc thnh trung on, c s dng bazoka, sng phng lu v tiu lin. Qun Php ri lon v rt chy li hng trm xc cht v hng chc ngn tn v kh. Qun ng vin t Cao bng ln cng chu s phn tng t. Tng Marcel Carpentier ch huy qun Php trn mt trn ra lnh rt khi tt c cc n dc tuyn bin gii, tr Mng ci. Ti H ni, cao u Lon Pinon rt phn n v miu t Carpentier l b ng v ch bit phng th...r rng l khng c kh nng lnh o ti cao v thay th ng ny. Tuy nhin mi vic qu mun. n cui thng 10, ton b khu bin gii rng ln pha bc chu th sng Hng v tay Vit minh. Ngi Php hong lon, thng bo hn na dn H ni theo Vit minh v chun b s tn anh em b con khi H ni. Cc tng Php khng bao gi c th la di mnh v chin thng qun s cui cng c na. Donal Heath, va mi n Si gn vi t cch i din ca M ti Quc gia lin hip cng cnh bo rng tnh hnh Bc b l bi t. ng ny cho rng, chnh ph lin hip th va li bing va khng c dn ng h, Bo i th thiu ng c v cng khng c kh nng lnh o. Heath cng d bo l TQ s khng can thip trc tip tr khi Vit minh b e do tiu dit. Vai tr ca c vn TQ trong chin dch bin gii cng gy tranh ci sau ny. Hong Vn Hoan cho rng, chnh Trn Canh t vn H nh ng kh v ch bao vy Cao bng, c vn TQ cng c H b tr vo tt c cc n v t cp tiu on tr ln. Gip th kin quyt rng chnh ng t lc i n quyt nh nh ng kh, v sau c Trn Canh ln H u ph duyt k hoch ny. D s tht th no i na, sau chin dch, Trn Canh c rt v v iu sang mt trn Triu tin. Trc khi v, Canh vit mt bo

136

www.langven.com

co ph phn kh gay gt kh nng chin u ca Vit minh. Theo Canh, lnh VM th khng c k lut, khng c kinh nghim chin u v cha sn sng cho nhng trn nh ln, ch huy VM th khng nm c kh nng ca lnh, hay giu nhng tin tc xu. Cc nh chin lc ca VM th ang phn khi vi kt qu tt hn mong i ca chin dch bin gii v bn n vic tng phn cng vo trung tm ca chu th sng Hng. Mc d H vn thn trng ph phn my vin tng nng u l tng phn cng, cng nh ph n c mang, phi ngy thng mi c th tin hnh, khng kh lc quan bao trm. Gip d kin trong nm sau s tn cng ti 3 im ng bng: pha bc ti Vnh Yn, pha ng ti Mo k v pha nam dc theo sng y. Nu thnh cng s bt u giai on 2 tn cng thng vo th . i pht thanh Vit minh d bo nm sau H s n Tt ti H ni. TQ ha s cung cp y v kh v cc phng tin chin tranh. Nu ng khng lc quan tu trong nhng d bo ca mnh, c v nh cuc chin n hi kt.

137

www.langven.com

Ni , in bin ph
C v nh HCM khng th n Tt H ni. Mc d VM c nhng khi u kh thun li. Nhng n v Vit minh chn t t trong rng trn vo Vnh yn theo chin thut bin ngi ca TQ. Nhng tng Jean de Lattre de Tassigny, c b nhim 19/12/1950 lm cao u kim tng t lnh qun i vin chinh Php ng dng khng phi l ngi d b bt nt. Nh mt anh hng thi chin v l ngi cc t tin, De Lattre lp tc hnh ng. ng ny ngay lp tc hu lnh s tn thn nhn Php ra khi H ni, tp trung qun d b v ra lnh cho cc phi c nm bom napalm ca M xung Vnh yn. Nhng ngi lnh VM ln u tin chng kin nhng hiu qu khng khip ca napalm hong ht b chy. Mt ngi trong s h k li S on ca chng ti bt u tn cng t sng. T xa xut hin 3 con chim n. n gn th ra 3 chic my bay. Chng nghing cnh v m ra cnh ca a ngc. Ngn la khng khip lan xa hng trm mt trm ln i hnh. La napalm ri t trn tri xung. Mt chic my bay na x ti. Mt qu bom ri ngay sau lng v ti cm thy hi nng chy khp ngi. Tt c b chy v ti khng th ngn h. La n tt c mi th xung quanh, khng bt c mt ch no cho ai trn.cxviii Theo bo co ca tnh bo M, khong 3500 n 4000 qun Vit minh b git trong tng s 10,000 qun tn cng. Php mt khong 400 lnh v 1200 b thng. Cc cuc tn cng Mo kh v sng y cn t c hiu qu hn v cui cng Vit minh nh phi rt qun v ni. Sc p ln H ni gim ng k. De Lattre th nhn l quyt nh ngng di tn H ni ca ng ta l quyt nh m mm v ch c mc ch ly li tinh thn qun lnh. Thay v m ng n H ni, cuc tin cng tr thnh mt tht bi c nhn thm hi cho nh chin lc qun s ca H l V Nguyn Gip. Ti hi ngh lnh o ng vo gia thng 4, H ngh t kim im v rt kinh nghim chun b cho trn nh mi. Cc ngun tin chnh thc ngng s dng khu hiu: chun b chuyn sang tng phn cng. i pht thanh ca VM nhc i nhc li l ch nh ln khi chc thng. H cng nhn mnh vic phi s dng cc k nng chin tranh du kch trng k khng chin. Cc c vn TQ t thi v can khng phi ti, bng cch bo co ku ca ln thng cp (sau khi s vic din ra), rng qun VM thiu kinh nghim cho nhng trn nh ln nh vy. Gip tha nhn khuyt im khi a qun thiu kinh nghim ra i u vi qun i c trang b tt hn trong nhng trn nh c in. Cha k qun VM nhiu lc cn cha tht kin quyt v dng cmcxix TQ khng ch gy nh hng n chin lc chin tranh. Nhng cn b mc o i cn kiu Mao, lun mm khu hiu cch mng bt u t ko vo, t vn cho Vit minh cch cai tr cng nh phng thc c x hp l. Mc d Lu Thiu K khng ngng dn d cc ng ch ca mnh trc khi i l khng c p t cc phng php TQ, khng phi cn b no cng tun theo li khuyn . Cc s quan v cn b VN vn lun cnh gic vi nhng lng ging phng Bc ca mnh, tt nhin l chng thch th g. ng k nht l phong tro chnh hun, chnh phong, o to li v t tng cho cn b, ng vin. Nhng cuc t ph bnh thng xuyn tr thnh lm nhc v xc phm. Nhiu cn b VM, vn cha hiu bit nhiu v Max, tham gia khng chin v lng yu nc ch khng phi v t tng, tr thnh i tng cho cc cuc u tranh giai cp ca cc ng ch ngo hn ca mnh. Georges Baoudarel, ng vin cng sn Php, hot ng trong Vit minh lc , miu t khng kh ti mt s n v cng thng n mc phi thu dao co ru v n sut m v s s cn b ny t t. Tt c cc n v u

138

www.langven.com

c thm chc danh chnh tr vin, trong trng hp mu thun vi ch huy, anh ny c quyn quyt nh.cxx Nhng chnh sch cc oan thn Mao ny c hai hiu qu xu: trc mt l mt cc cn b n ho, gy chia r trong ng, lu di s s hi s git cht tnh sng to ca cc nh vn v ngh s. Php cng nhn c v s ti liu ni v s mu thun gia VN v cc c vn Tu. Nhiu k o ng tha nhn nh hng ca ch ngha Mao l nguyn nhn khin h ri b hng ng. Nhiu cn b trung v cao cp b thanh trng theo yu cu ca TQ. Theo mt ngun tin ca Php, tng Nguyn Bnh, ch huy qun VM ti Nam b phn ng quyt lit vi s can thip ca Tu v b iu ra Trung ng ci to. Vit minh ni Bnh b qun Hong gia Kh me git ti bin gii Campuchia trn ng ra Vit bc. Cng c tin rng thc ra ng ny b bt v la chn cht trn chin trng thay v b x ti hu phngcxxi Mao cng bt u c nh hng ti nng thn. Trc y, chnh sch nng nghip ca H ch yu tp trung vo vic gim t v ch tch thu t ca nhng ngi cng tc vi Php v Bo i, li ko tng lp a ch ng h khng chin. Chnh sch mi t mc ch th tiu nhng nh hng v kinh t v chnh tr ca a ch ti cc lng, x. Lnh o ng nh Trng Chinh cho rng nu khng ng vin c s ng h ca dn ngho, mc ch ca cch mng kh m t c. Cc c vn Tu sn kinh nghim cn nng hi ca cuc ci cch TQ cng p VN phi lm vic vi cc phn t phong kin lng qu mt cch kin quyt hn. S kin quan trng nht nh du s dch chuyn thin t ca chnh ph l i hi 2 ca ng c tin hnh vo gia thng hai nm 1951 ti Tuyn quang. Hn 200 i biu i din cho khong na triu ng vin v d. i hi cng khai tha nhn s nh hng ca Tu. Trng Chinh pht biu: Vit nam s p dng chuyn chnh dn ch nhn dn ca Tu ch khng phi chuyn chnh v sn ca Nga. Vit minh, c thnh lp t nm 1941, c i tn thnh Mt trn Lin Vit v tha nhn s lnh o ca ng cng sn. ICP cng c i tn thnh ng lao ng Vit nam. ng tha nhn s khc bit trong tnh hnh 3 nc ng dng v mi nc c th c con ng khc nhau. Hai nc cn li s thnh lp ng nhn dn cch mng v s lp lin minh vi VWP. Mc d ngun tin ca ng sau ny ni rng, quan im Lin bang ng dng c nu ln t i hi I nm 1935 b chnh thc xo s ti i hi ny, mt ti liu chnh thc ca i hi vit: Sau ny nu iu kin cho php, 3 ng cch mng s tp hp thnh mt ng duy nht, ng ca Lin bang Vit-Lo-Min. Du n ca H l tng i r qua vic nhn mnh tm quan trng ca phn so vi phn phong, cch mng hai giai on (d thi gian trung chuyn c th rt ngn), v p dng t tng cch mng trong nhng iu kin c th ca tng nc. Vic ng c gn tn vi Vit nam cng th hin quan im dn tc m H theo ui t gia nhng nm 20. Tuy nhin cng kh ph nhn l nhng kt qu chnh ca i hi l chu nh hng ca Bc kinh. Thut ng dn ch mi cng chnh l ci m TQ p dng cho chnh th ca mnh. a ng ra cng khai v chp nhn grow over t cch mng dn tc sang cch mng XHCN hin nhin l gii to nhng nghi ng ca Tu v Nga v mu sc Max ca cuc u tranh ca nhn dn Vit nam. Tt nhin l t ngi VN hiu Mao v cc ng ch ca ng ta hn H. H cn s ng h ca TQ c th hon thnh s nghip cch mng ca mnh. Nhng H cng tha hiu l nhng k thut kiu tp trung quyn lc ca ng, ci to t tng v n p tn bo cc phn t chng i cha chc thnh cng di nh nng mt tri ca ng dng

139

www.langven.com

thuc Php. Linh tnh chc chn cng mch bo H chng li nhng chnh sch c th y hng lot cn b nng ct ca VM sang tay k th. Gii quan st by gi hin nhin khng b qua nhng lo lng ca H. Tin n lan nhanh l mc d vn c bu l ch tch ng, i hi nh du s tht bi ca H v nh hng ca ng i vi cch mng VN. Mt bo Si gn cn a tin l Gip ra lnh th tiu H. Ban chp hnh T c 29 thnh vin (ch yu l thnh vin c t trc WWII). Bt chc m hnh Nga x, i hi bu ra B chnh tr gm 7 thnh vin v mt thnh vin d khuyt. Chinh, ng, Gip v HCM c coi l T tr ca ng. Bo Nhn dn ra thng 3 ng tiu s s b ca cc cn b v gi Chinh l kin trc s v xp ln, cn HCM l linh hn ca cch mng Vit nam. Sau tht bi ti chin dch ng bng sng Hng ca Gip, tnh hnh chin trng tr nn ging co. n nm 1951 th cc trn nh ch ch yu pha Bc. Ti min Nam, sau cuc tin cng d chng ma h 1950, Vit minh thay i chin thut. Li dng iu kin kinh t kh khn, Bnh t chc nhng cuc biu tnh ln chng chin tranh ti Si gn cn c gi l Nhng ngy . Tuy nhin nhiu thnh phn n ho khng tham d v nhng bo lc thi qu ca on biu tnh. Th tng mi ca Bo i l Nguyn Vn Tm vn c bit danh l h Mi Lai khi cn ph trch cnh st, n p d di. n thng 8 th c th ni b my VM ti Si gn b tan r. BCH Trung ng VWP quyt nh thnh lp T Cc min Nam (COSVN) ch o cuc chin. Gip v cc chin hu ca mnh cng bt u gy sc p Lo, Campuchia v vng min ni Ty bc, ko cng lc lng Php tm im tin cng. Ho Bnh l mt th x pha Nam chu th sng Hng v qun Php tin rng y l im ni gia Vit bc v cc vng pha nam cung cp qun lng cho trung ng. HCM tng ni: Nhng cnh ng la chnh l chin trng. Cc n v Php chim Ho bnh thng 11/1951 v ngay lp tc chu s tn cng c lit ca Vit minh. Nh s hc Bernard Fall gi y l nhng ci ci xay tht. Thng 2/1952 qun Php bt u rt lui. Trong khi trn nh ang din ra, De Lattre phi v Php cha bnh v cht v ung th vo thng Ging. Bao nhiu lc quan gn vi s nng ng ca vin tng ny tan bin. i s qun M Si gn thng bo, cc phn t dn tc cng ngy cng tin rng Vit minh s chim H ni vo ma h. Chui l ct phng th c xy theo lnh ca De Lattre nhanh chng tr thnh phng tuyn Maginot. VM hoc l i vng qua hoc chim tng ci mt. Cui nm 1952, cc n v Vit minh c th di chuyn t do trn nhng cnh ng xung quanh H ni. Hn mt na s lng ti chu th c chnh quyn khng chin. Cng ma thu nm , VM m mt trn su trong vng Ty bc, ni c nhng thung lng hp lt thm trong nhng dy ni trp trng. Php chim vng ny t nhng ngy u cuc chin. K hoch ca VM c hnh thnh t ma xun, do cc chuyn gia Trung quc xut, nhm mc tiu to th nh vo Thng Lo. Thng 9, HCM b mt i Bc kinh t vn vi TQ v i Matx d i hi 19 ng CS Lin x. K hoch tn cng Ngha l c ph duyt vo cui thng 9. H quay v Vit nam vo thng 12. Gia thng 10, 3 s on VM tn cng Ngha l. Qun Php b lun Sn la v li v c th ti N sn v Lai chu. VM tp trung tn cng N sn nhng chu tht bi nng n v b cuc. u nm sau, VM tin sang Bc Lo, gii phng Sm na v uy hip Luang Prabang, tip tc ko dn qun Php ri quay v Vit bc. T nm 1947, trong sut thi gian khng chin, hnh tung ca H t ra kh b n i vi th gii bn ngoi. Mt s tin rng H cht v nhng bnh kinh nin mc t trc . C k li n H b a i y TQ v chng li s nh hng ca PLA. Mi n

140

www.langven.com

thng 7/1952, mt thm Php mi tin l H vn cn sng qua tm nh ca bo Humanite. Cui cng thng 3/1953, phng vin t Daily Worker l Joseph Starobin gp v phng vn H ti mt a im b mt v thng bo cho ton th gii bit.cxxii Trong vng gii phng, ngc li, ngi ta thy H khp ni. Trn cht tin tiu, trn cnh ng, trong cc cuc hp... H khng mt mi ng vin khch l nhn dn hy sinh khng chin. Mc d trn 60, mi ngy H u c th i b c hn 30 dm ng rng. Theo thng tin ca mt s k o ng th tinh thn trong khu gii phng c v i xung. Vit minh bt buc phi a ra ch lao ng cng cng cng bc. Tr thc th bt mn v nhng t t ph bnh v ty no, thu cao v bom n thng xuyn ca Php cng lm cho dn nm np lo s. Tuy a s c chp nhn tt c nhng kh khn nh ci gi phi tr ginh li c lp t Php, chin tranh ko di ngn rt nhiu nhn lc v vt lc. Trong khi cc c s thnh ph hu nh khng cn hot ng. ng quyt nh phi ginh li dn ngho nng thn. Thng 3/1953, hc tp kinh nghim Trung cng trong cao tro ca cuc ni chin, VM ra ngh quyt ci cch rung t: gim t v tch thu rung t ca nhng a ch bt hp tc. Cc to n x, do nhng nng dn qu khch lp ra, t chc u t v phn phi li rung t. Trong mt s trng hp, k b kt ti phn bi nhn dn b th tiu ngay ti ch. Dng Vn Mai Elliott miu t li bi kch ca chnh gia nh mnh: H t chc cc phin to kiu Kangaroo, kho lo ngy trang di ci gi l nguyn vng ca dn. Chng mt chc nhng k ngho nht, chu ng nhiu nht, cm th a ch nht c chn sn v hun luyn trc nhng iu cn phi t co trc to. Trong lc , m ng ng sau kch ng o bn a ch... tng khng kh th ch. Nu b kt ti cht, a ch s b x ngay ti ch, nu khng s b dn i. Ton b ti sn, rung t, nh ca, c, cng c s b tch thu v chia li cho nhng ngi ngho. ng hy vng l s la c nhiu nng dn ngho tham gia vo khng chin thng qua nhng chnh sch nh vy. i VM sut ngy trch c bc th ca mt b lo nng dn gi H: Trc y, ti v cc con khng c cm n, o mc... t cui nm 1952, nng dn vng ln chng li bn a ch bn thu. Chng ti khng bao gi qun n c. Tuy nhin, i vi mt s ng ch qun s cc oan, c v cc bin php mnh vn cha cho dn ngho khng rung t (khong 15% dn s) ra trn. Thng 11/1953, ti Hi ngh Nng nghip ton quc, Trng Chinh xut lut ci cch mi, thc cht l tch thu ti sn v rung t ca ton b giai cp a ch. Chc chn l H s chng li tt c nhng bin php no qu cng rn lm mt s ng h ca khng chin ca nhng ngi n ho. Nhng nhu cu cp bch v nhn lc tham gia khng chin thng. Ti k hp quc hi khng chin vi tun sau Hi ngh nng nghip, H pht biu, chnh ph qu nung chiu a ch m qun mt quyn li ca nng dn ngho. Lut ci cch mi c thng qua quy nh ngt ngho v gim t cng nh tch thu ca ci ca tt c a ch. Nhng a ch c coi l tin b s c bi thng bng tri phiu chnh ph. Nhng k c coi l bc lt s b trng pht. Ln u tin t sau X vit Ngh Tnh, ng quyt nh pht ng u tranh giai cp nng thn, quyt tm tiu dit giai cp phong kin, hng ginh s ng h ca nng dncxxiii Thng Ging 1953, tng thng th 34 ca M Dwight D. Eisenhower (Ike) tuyn th nhm chc. ng ny thng c trn cng lnh gii thot khi ch ngha cng sn cho rng ng Dn ch nhu nhc dn n mt TQ v ging co Triu tin. Tuy nhin Ike khng quan tm nhiu n ng dng, ch nhc n i cht trong thng ip Lin

141

www.langven.com

bang, cho rng chin tranh Triu tin l mt phn ca cuc xm lng c tnh ton ca k th m hin cng ang gy sc p ti ng dng, Malaixia v qun o Formosa. Khi gp th tng Php l Rene Mayer cui thng 3, Ike ch ng tng vin tr nu Php quyt tm ginh thng li ton din cui cng. V pha Php, sau khi tng Salan thay de Tassigni, hy vng vo thng li qun s tan bin. Php cn vin tr M ci thin tnh hnh chin trng trc khi bc vo m phn. Nhim v thuyt phc Washington c giao cho Henry Navarre, nguyn tham mu trng qun i Php NATO, mi c b nhim lm ch huy qun vin chinh ti ng dng. Vic u tin ng ny lm l vch ra mt k hoch y tham vng (K hoch Navarre) nhm ginh li th ch ng trn chin trng ti ng dng. M th lun nghi ng v Navarre b cho l qu cn thn v thm ch khng quyt on. u thng 8/1953 tp ch Life ng bi ph phn kch lit nhng n lc ca Php v kt lun: cuc chin coi nh l tn. Tuy nhin M cng chng c nhiu ca la chn v Eisenhower k hip nh vin tr cho qun vin chinh Php FEF thng 9/1953. Ti Paris , cng khng c nhiu ngi ng h Navarre. Dn chng th la , cho rng chnh ph i mu Php ly la M. Bn thn chnh ph cng t chi chuyn 11 tiu on t chu u sang ng dng theo yu cu ca Navarre. Thng 11/1953, Navarre cho qun nhy d chim li in bin ph lm bn p chng li cc cuc tn cng ca Vit minh vo Thng Lo v Luangprabang. Tin ny n ng lc cc tng Vit minh ang chun b trnh bn k hoch tn cng Lai chu, cch BP 30 dm v pha Bc. Trc , hi u nm, cc nh hoch nh chnh sch ca ng yu cu gii qun s tm kim nhng im yu trong tuyn phng ng ca Php ti Lo, Campuchia v Ty bc. Gip cng tng xut tn cng ti vng chu th nhng b cc c vn TQ c HCM ng h, gt i. C mo him ca Navarre m ra c hi cho VM ti chim BP s trc tip tc ng n tinh thn qun Php, to tin cho nhng cuc tn cng khc. Mt khc VM s ln u tin b t vo th phi tn cng trc din mt c im c th ca qun Php. Ngy 6/12, c nhng c vn TQ khch l, lnh o Vit minh quyt nh chuyn hng tn cng sang BP. Ba s on mi c thnh lp c chuyn n trn a, trong khi cc n v khc tn cng nghi binh Bc Lo, ko dn qun Php.cxxiv Ti sao cc lnh o TQ li khuyn khch ng minh ca mnh nhy vo mt trn nh ha hn s l mt cuc ng ln? Mc d TQ c nhng li ch ring ca mnh nh bo v vng bin gii pha nam, cuc chin BP chc chn s i hi mt khi lng vin tr qun s ln c v cht ln v lng. V cha r liu pho binh VM c th hn ch hoc ct hn ng tip t khng vn ca Php? Trong bi cnh quc t lc , c v nh TQ ang thay i quan im. Tip theo hip nh ngng bn ti Triu tin thng 7/1953, gii lnh o khng mun y cao cng thng vi phng Ty, dnh ngun lc cho k hoch 5 nm pht trin kinh t. Mao c v nh l i d bo ca chnh mnh v cuc chin tranh tt yu vi ch ngha quc. n thng 10, Chu n Lai pht biu vi on i biu India nhng tng u tin ca 5 nguyn tc chung sng ho bnh sau ny. Ngoi trng Hoa k, Jhon Foster Dulles cng t ra mm mng khi ngh m phn gii quyt vn ng dng trong pht biu trc American Legion vo thng 9. Nga cng st sng, th tng mi ln hi thng 3 Malenkov ngh triu tp hi ngh 5 cng quc gim cng thng quc t. TQ ng ngay. C v nh TQ quyt nh nh bc. Chin thng ca Vit minh ti BP c th s y cao cng thng, dn n nguy c M can thip trc tip. Mt khc, chin thng cng s kch

142

www.langven.com

ng phong tro phn chin ti Php, t tin cho m phn ho bnh theo nhng iu kin c li cho Vit minh v Trung quc. HCM v cc ng ch ca mnh phn ng thn trng trc thi ca cc nc ln. Hi u khng chin, khi VM r rng l yu hn rt nhiu so vi qun Php, H lun lun ku gi m phn.Khi r rng l Php khng th ginh chin thng qun s, cc lnh o VM t ra khng my mn m vi ho gii. Thng 3/1950, khi ni chuyn vi ng vin Php Leo Figueres, H nhn mnh lnh o ng tm kim nhng gii php chnh tr nhng chc chn s khng tho hip. Trng Chinh cn hung hn, pht biu trong dp k nim thnh lp DRV nm , ng ny cho rng: cn phi ph nhng t tng tho hip v vic m phn ho bnh vi k th. Cui nm 1952, DRV l i nhng tn hiu ho gii ca Paris. n tn thng 9/1953, hng TASS cn dn li H cho rng ho bnh ch c th t c bng thng li hon ton. Vy m, my tun sau, lnh o ng thay i thi , chuyn sang ng tnh vi Nga v TQ. H tr li phng vn tp ch Expresen l chnh ph ca mnh sn sng tham gia hi ngh quc t v ho bnh v s xem xt cc ngh ca Php. Theo cc nh ngoi giao M Si gn, s thay i t ngt ny lm cho nhng phn t dn tc khng cng sn Si gn ht sc lng tng, thm ch s hi.cxxv Ti hi ngh Berlin u nm 1954, cc cng quc quyt nh triu tp Hi ngh ho bnh Geneva vo thng 4, v mc d Eisenhower khng a, chng trnh ngh s bao gm c vn ng dng. Thng 3, phi on Vit nam sang Bc kinh tham kho kin. Ngay sau , H ch thn i BK v Matxcova tho lun chin lc thng thuyt chung. T kinh nghim m phn v Triu tin, TQ cnh bo cc ng ch Vit nam phi thc t trong nhng i hi ca mnh. Hai ngy sau khi hi ngh Geneva c cng b, mt thm Php pht hin cc n v Vit minh Thng lo ang tin v in bin ph. n u thng 3 th Php khng cn nghi ng g v mt trn nh ln s xy ra y. c th nhng iu kin thun li trn bn m phn, vin tr qun s ca TQ c vo o t trong vi thng. Khong 200 xe ti, 10000 thng du, 1700 tn lng thc, 3000 khu sng, 60,000 vin n i bc. (Theo mt ngun tin khc t TQ, trong sut giai on 1951-1954, TQ vo Vit nam 116.000 khu sng b binh, 4.630 khu i bc, trang b cho 5 s on b binh, mt s on cng binh, mt trung on phng khng, mt trung on cn v). Chu n Lai gi th cho cc c vn TQ: Chng ta phi c nhng chin thng n tng trc khi bc vo m phn, tng t nh Triu tin. HCM cng ra li ku gi: y l chin dch quan trng khng nhng v qun s m cn v chnh tr, khng nhng nh hng trong nc m cn tc ng n tnh hnh th gii. Ton ng, ton qun, ton dn phi on kt dnh thng li cui cng. chng li 16.000 qun Php ti BP, Vit minh tp hp c 33 tiu on gm khong 50.000 qun, chim lnh cc sn ni bao quanh thung lng. Vit minh cn c lc lng hu cn 55.000 ngi v gn 100.000 dn cng. Lc lng dn cng ny ch yu l n t cc tnh min Trung , vt qua vng ng bng sng Hng. Mi ngi mang khong 30 pounds li b 10 dm mi m trn cc con ng rng. Hng ho ch yu l lng thc v n c. Ngoi ra cn c cc khu pho ln do Nga vin tr, c tho ra v khnh tay v t bin gii cch hn 200 dm. Trong giai on thm d, VM p dng chnh sch bin ngi ca TQ v chu thng vong qu ln. Cui thng Ging, b t lnh Vit minh sau khi tham kho vi BK, quyt nh chuyn sang chin thut nh chc, thng chc. Qun VM o hng trm

143

www.langven.com

km giao thng ho tin t t nhng vng chc bao vy cc c im Php. Trn nhng sn i bao quanh thung lng, cc khu sn pho c tho v vn chuyn bng tay t bin gii, c th di chuyn theo cc ng hm dn dn kim sot hon ton sn bay. Cc tip t Php c th d bay lung tung c sang bn Vit minh, a s qun tng vin cht trc khi tip t. Gia thng 3, Php quay sang ku cu M. Tng Paul Ely bay i Washington ngh M tng cng khn cp ha lc khng qun. Tham mu trng lin qun, c Arthur Radford v ph tng thng Nixon t v ng h tng ny ca Php. Tuy nhin tng thng Eisenhower, qu ngn ngm v tnh trng ging co trong cuc chin Triu tin, khng mun tham chin mt mnh ng ny i hi tm kim lin minh quc t v t iu kin Php phi trao tr li c lp cho 3 nc ng dng. Ngoi trng Dulles c phi sang London v Paris, nhng chng ni no chp nhn cc iu kin ca M. u thng Nm, qun Vit minh tin st nhng cn c cui cng. Theo ngun tin Trung quc, cc nh hoch nh chin lc Vit nam khng dm m trn tn cng cui cng v s M can thip v thng vong qu ln, phi nh Bc kinh ng vin h mi dm quyt nh tn cng vo ngy 6/5. Ngy 7/5, tng Gip miu t qun ta tn cng t mi hng, chim ch huy s v bt sng ton b qun Php ti in bin ph. Php tht bi ton din, 1500 qun cht, 4000 b thng, cn li b bt sng, ch c 70 lnh Php chy thot. Vit minh mt khong 25,000 ngi, trong 10,000 trc tip trong cc trn nh. Mt ngy sau in bin ph tht th, hi ngh ha bnh v ng dng c khai mc ti Geneva vi s tham gia ca Php, DRV, Anh, Lin x, Trung quc, M, i din ca chnh ph Bo i v chnh quyn Hong gia Lo, Campuchia. Lnh o on DRV, c H cnh bo l s khng c m phn d dng, c v hi run, tuy nhin h cng cm thy y l c hi cho bc ngot ca cuc u tranh thng nht t nc on Php m u hi ngh ku gi tha thun v tp kt qun i hai bn ti nhng a im do y ban quc t kim sot. Cng nh nm 1946, Phm Vn ng cm u on Vit nam. ng chp nhn ngng bn trc khi c mt gii php chnh tr. Nhng b chnh tr i hi hn th. ng yu cu cng nhn ch quyn v ton vn lnh th ca 3 nc ng dng, rt ht qun Php v tin hnh bu c t do. Vit minh cn i hi cc lc lng khng chin l Pathet Lo v Kh me cng phi c tham gia hi ngh. Nh mt c ch hu ngh, ng nht tr xem xt v kh nng tham gia khi lin hip Php trn c s t nguyn v xc nhn cc quyn li kinh t v chnh tr ca Php ti 3 nc ng dng. Ngi Php khng c nhiu th m phn. Cc ngun tin tnh bo cho rng H ni s tht th. Ngi M cng bi quan, ti hi ngh ca Hi ng An ninh quc gia, gim c CIA Allen Dulles cho rng Vit minh c th dng 5000 chin xa ch qun t in bin ph v H ni trong 2 n 3 tuncxxvi . Tuy nhin Vit minh li c vn vi cc ng minh ca mnh. Mc d hp trc thng nht chin lc m phn, c LX v Trung quc u cho thy s khng ng h v iu kin nhng i hi ca Vit minh cng nh khng mun ti tr Vit minh tip tc cuc chin. C hai u lo ngi s dy vo vic i u vi M. Chu n Lai v Molotov thng nht vi nhau l nn chia Vit nam thnh 2 vng, mt do VM kim sot, vng kia cho qun ca Bo i v nhng nh ti tr. Chu cng ngh khng mi Pathet Lo v Kh me , khuyn co Vit minh nn chp nhn chnh ph Hong gia trung lp ti nhng nc ny. thuyt phc ng ng , Chu tha hip cho Pathet Lo cng c tp kt cng vi Vit minh.

144

www.langven.com

Nhiu nm sau ny, Vit nam cho rng TQ c tnh thit k la Lo v Campuchia vo vng nh hng ca mnh. Mc d khng c bng chng c th no, cng c th on c l TQ chng thch c mt lin bang ng dng. Tuy nhin, nhiu kh nng, mong mun chnh ca Chu lc l phng m phn v v M c th thnh lp cc cn c qun s ti Lo v Campuchia. c Nga ng h, Chu thuyt phc c ng gt u d l min cng. Xong vic Lo, Campuchia, c hi quay ra m x nhng chi tit lin quan n Vit nam. Trong cuc m phn qun s ring vi Php, Vit minh mun vng tp kt ca mnh phi t nht bao gm ton b chu th sng Hng v H ni, Hi phng. Php th khng mun mt H ni nhng bit cng chng th no gi c tm cch i chc ly quyn kim sot min nam v thi gian di tn khi Bc b. Cn li vic ln l xc nh ng ranh gii tp kt v lm th no c th kim sot vic thc thi hip nh. Vit minh mun v tuyn 13, Php th mun y ln st vi Bc b. Vit minh ch mun cc bn t dn xp, Php (c M thy di) th mun c y ban kim sot quc t di danh ngha Lin hp quc. Khi VM v Php ang tranh lun cu ch th Chu bay v Bc kinh t vn Mao v chnh ph. Trn ng i, Chu gh thm Nehru. ng ny ang cm gic bt n khi thy kh nng c ng dng s ri vo tay cng sn v nh th s chu nh hng ca Bc kinh. Chu phi thuyt phc Nehru l Lo, Campuchia s trung lp, cn Vit nam s chia lm 2 min, v ch ngha cng sn khng phi l th xut khu. Cui cng c hai nht tr ng h 5 nguyn tc cng tn ti ha bnh l c s cho cc quan h quc t chu v th gii. Chu cn dng li Rangoon gp th tng Myanma U Nu, ri bay thng n Lu chu gp H v Gip ti tr s c ca tng Trng Pht Khu. Chu thuyt phc c H nhng b ti Geneva trnh vic M can thip trc tip. Hai bn thng nht chn v tuyn 16 v chp nhn ch trung lp Lo, Campuchia nu c vng tp kt ring cho Pathet Lo. i li Chu cam kt s vin tr thng mi v kinh t cho DRV thng qua hip nh k ngy 7/7. Cc ngun chnh thc ca Vit nam a tin rt hai mt. Bo Nhn dn vit: ha bnh ng dng khng th ch do mt bn quyt nh Sau khi bo co tnh hnh ti Bc kinh, Chu quay tr v Geneva thng nht chi tit. Kh khn nht vn l ng gii tuyn. Phng n cui cng l v tuyn 17. thuyt phc ng, Chu phi d dnh, cn phi gi th din cho th tng Php Mendes, cn khi qun Php rt ht, ton b Vit nam l ca cc ng ch. Hip nh cui cng c k ngy 21/7. Hip nh s do y ban quc t gm Ba lan, n , Canada gim st. Ngoi ra cn c Tuyn b chnh tr ku gi hp tc gia chnh ph hai min v tin ti tng tuyn c thng nht t nc sau 2 nm. Ngay sau l k kt, c nhiu vic din tin khng thun li cho H v cc ng ch. M khng chp nhn nhng iu khon ca hip nh v Tuyn b chnh tr, s rng nu tng tuyn c s dn n kh nng cng sn thng li hon ton. Bo i cng khng nht tr, vin c vic chia ct t nc i ngc vi nguyn ca nhn dn. Vi ngy sau khi hi ngh kt thc, ngoi trng M Dulles hp bo tuyn b M ng h vic xy dng cc quc gia khng cng sn ti Nam Vit nam, Lo v Campuchia. Nhiu thnh vin ca phi on Vit nam cng hm hc v cho rng cc ng minh Nga, Trung phn bi h nu khng th c th mt pht thng nht ngay t nc. Tm trng ny lan rng c trong nc, n ni H phi vit trong bo co chnh tr cho trung ng:

145

www.langven.com

Mt s ng ch, ang say chin thng, mun nh nhau bng mi gi, n cng. H khng thy cy m khng thy rng. Thy Php rt qun m khng thy M ang n. H ch bit qun s m coi nh ngoi giao. H khng bit rng mun t c mc ch, chng ta phi chin u c trn chin trng v trn bn hi ngh. H cho rng, cuc khng chin ca c 3 dn tc t c nhng thnh tu ng k. By gi l lc phi thay i chin lc v M ang tm cch ph hip nh v tm c can thip. Khu hiu khng chin n cng phi c thay bng ha bnh, thng nht, c lp v dn ch c lp M (ang tr thnh k th chnh ca cc nc ng dng) trn trng quc t. H tha nhn rng, chia ct t nc l ci gi phi tr i ly ha bnh, nhng cho rng vng tp kt ch l tm thi: V phi phi qun s v thay i min, mt s vng t do s li ri vo tay gic. Nhn dn y s bt mn, mt s s tht vng v theo k th. Chng ta phi ni vi nhn dn rng, nhng th thch m h ang phi gnh chu l v li ch chung lu di ca t nc. n vinh quang cui cng, c dn tc s bit n h. Vic chp nhn tha hip ng nhin l c nh hng ca Chu qua cuc hi kin Lu chu. Tuy nhin n cng thng nht vi nhng g H th hin trong nhng ngy cui cng ca cuc chin tranh Thi bnh dng. H hiu rng, c lp v thng nht ca Vit nam khng th thc hin ring r m phi xt n nhng thay i phc tp ang din ra trn trng quc t.

146

www.langven.com

Gia hai cuc chin


Ngy 9/10/1954, nhng n v qun Php cui cng do i t DArgence ch huy lm li bc qua cu Paul Dume (nay l cu Long bin), nhng li quyn qun l H ni cho trung on th ca Gip. Sut 2 tun trc , thnh ph nh cht. Dng ngi di tn li nhng ng ph vng lng, cc nh hng, ca hiu ng ca im m. Ngy hm sau, c thnh ph bng tnh cho n nhng nh cai tr mi. Cc on diu hnh mang theo c hoa i trn ng ph. Ngy 11/10, nhng n v qun i Vit minh tin vo thnh ph c m ng cho n bng nhng khu hiu c lp! c lp!. i vi nhiu thnh vin ca chnh ph, ln u tin sau hn 8 nm h mi t chn tr li th . HCM lng lng tr v thnh ph lc no khng ai r, cho n khi ng xut hin trong l n th tng n Nehru ngy 17/10. Trong x lun ca bo Nhn dn ng ngy hm sau, H gii thch: hin ti, pht trin kinh t v tin ti thng nht t nc quan trng hn cc nghi l cho n. H ku gi cc cn b i x ng mc v nhn dn sn sng ph phn chnh ph, sinh vin, thy gio tip tc ti ging ng, cc thng gia tip tc bun bn, ngi ngoi quc hy li tip tc cng vic ca mnh. H t chi trong Dinh thng s, cho rng n qu sang trng vi mnh v quyt nh mt cn nh trong vn. Mc d vy, chnh ph vn i tn dinh ny thnh Ph Ch tch Trong quan h i ngoi H tip tc th hin mt ng li ha gii. ng ng h 5 nguyn tc chung sng ha bnh v ha vi Nehru s thit lp quan h hu ho vi chnh ph hong gia Lo v Campuchia. Ngy 18, trong cuc gp vi i din Php ti DRV Jean Sainteny, H by t nguyn vng bo v s c mt v vn ha v kinh t ca Php, thng bo vi Sainteny rng Vit nam s thit lp quan h ngoi giao vi cc nc khng cng sn khc. Tuy nhin ng nhn mnh quan h Php Vit gi y phi da trn nguyn tc bnh ng. Ngc li vi phong thi ung dung ca H, cc ng ch ca ng sut ngy bn rn vi vic: t chc meeting, diu hnh, tuyn truyn nhi s, h ht cc khu hiu yu nc.... Cng ng ngi nc ngoi, c bit l ngi M b theo di cht ch v chu nhiu hn ch. Bo ch sut ngy kch M, y ban Vit minh a phng ra tuyn b khng tha nhn c quan lnh s M ti H ni. H cng thm du vo la bng nhng bi vit chm bim k tn C.B. Cui cng ta lnh s M cng b buc phi ng ca vo cui nm, sau khi t chc l T n ln cui cho mt nhm cc nh ngoi giao phng Ty v thnh vin ca y ban gim st quc t.cxxvii Ngy 3/11, H triu tp phin hp u tin ca chnh ph vi nhng vn ngh s v cng cp bch. DRV s nhanh chng ci cch phong kin v xy dng nn mng ca x hi ch ngha hay s tin t t, tp trung cho vic pht trin kinh t v nng cao i sng nhn dn, va ly lng dn ngho va khng lm pht nhng tng lp thng gia? Chnh ph cng s lm th no hip nh Geneva c thc thi, nc nh c thng nht? tr li cu hi u tin, Vit nam c th hc cc ng ch ca mnh. Ngay sau cuc ni chin Nga, Lenin thc thi chnh sch kinh t mi, khuyn khch cc thnh phn kinh t pht trin, cho n tn nhng nm 1928 khi Stalin bt u cuc cng nghip ha ca mnh. Ti Trung quc, sau khi dnh c chnh quyn, ng cng p dng chnh sch dn ch mi, tm kim s ng h ca tng lp trung gian, chun b cho cuc ci cch x hi ch ngha gia nhng nm 50. Vi ngy trc khi hip nh Geneva c k

147

www.langven.com

kt, ti Vit bc, chnh ph cng cng b ngh nh 8 im cho thi hu chin. Ngh nh ny ni r, chnh ph ch quc hu ha nhng ti sn ca bn thc dn, bn nc v tn trng s hu c nhn ca tt c cc thnh phn khc. Nhng nhn vin ca ch c s c tip tc cng vic ca mnh, tr nhng k trc tip dng v kh chng li khng chin hoc c hnh ng ph hoi. Binh lnh thuc qun i quc gia (ca Bo i) phi ra trnh din. Bo m t do tn ngng cng nh an ninh ca cc cng dn nc ngoi. Trong li ku gi gi nhn dn hi thng 9, H vit: chng ta sn sng thng nht vi tt c nhng ngi chp nhn ha bnh, thng nht, c lp v dn ch, bt k trc h hp tc vi ai. Bo m quyn ca cc nh t bn trong nc v ngoi quc c tip tc cng vic hp php ca mnh, v cho n tt c nhng nhn vin ca ch c mong mun lm vic cho nhn dn ng cng c nhiu l do ha gii vi k th c. c tng cng hn 800,000 ngi di c vo pha Nam. Trong c rt nhiu gia nh cng gio i theo ting gi ca c m ng trinh, nghe n l cng chuyn vo Nam. S dn di c ny gim ng k cho ng nhng tim nng chng i, tuy nhin cng lm mt i mt lc lng ln cc nh sn xut, nh bun, th lnh ngh v tr thc ca cc tnh pha Bc. Mt nh quan st nh gi rng vo thng 10, c chnh ph DRV ch c 50 ngi c bng i hc v khong 200 c bng t ti. Hai mi chn trong 30 nh my ca Php Hi phng b ng ca. Xng du khan him v ng st khng hot ng. a s cc h thng thy li b Php ph hoi, trn 10% t canh tc ca ng bng sng Hng b b hoang do chnh sch Vng c bn t do ca qun i Php trc . Thng 12 li c mt trn lt ln min Trung y vng ny n b nn i. Trong vi thng sau khi cm quyn, ng tp trung cng c h thng hnh chnh cch mng. Cc y ban hnh chnh khng chin ti nng thn c sa i tip tc cng vic ca mnh (b ch khng chin) cho n khi t chc bu c ra hi ng nhn dn cc cp. Trong cuc hp u thng 9, b chnh tr bt u tnh n chuyn di hi sau khi cng c c quyn lc. Ngy 2/9, HCM tuyn b DRV l th ch dn ch t sn v hnh thc nhng dn ch nhn dn trn thc t. Mt trong nhng l do chnh ng cha vi v xy dng CNXH ti pha Bc l mong mun thng nht t nc thng qua bu c nh quy nh trong Tuyn b chnh tr ca hip nh Geneva. Mc d cc ng ch pha Nam t ra khng tha mn vi thng li na vi ti hi ngh, h c thuyt phc l nu bu c t do, HCM s d dng thng Bo i, vn chng c nhiu ngi a. bo m thng c, ng phi th hin mt khun mt n ha, trnh gy phn cm vi cc phn t khng cng sn pha Nam v cc quan st vin trn th gii. Theo mt s cn b thn cn, HCM t v lc quan v kh nng sc p ca d lun th gii s buc min Nam phi thc thi hip nh v bu c s din ra. Nhng khng phi tt c cc ng ch ca H u ngh nh vy. Ngay c mt ngi n ha nh Phm Vn ng, cng tha nhn ring t vi mt quan st vin: anh cng bit nh ti l s khng c bu c m. Nu nh vy, ng c th s li phi quay v vi chin lc u tranh cch mng. Tm thi H c gng dng ti nng ca mnh thuyt phc cc ng ch dnh c hi thc thi hip nh.cxxviii Theo mt s bo co, c khong t 50 n 90 nghn cn b ng h Vit minh (bao gm c con ci cc v cch mng) tp kt ra Bc. Khong 10-15000 li v tham gia vo cc hot ng cng khai, ng h bu c. Mt s khc i vo b mt, chun b sn c s, b my nu cn c th ti lp li phong tro.

148

www.langven.com

Tr ngi ln nht i vi k hoch ca ng chnh l thi ca chnh ph Nam VN. Ngay t khi hip nh Geneva cn ang din ra, Bo i ch nh Ng nh Dim lm th tng chnh ph ca mnh. Bo i hy vng l thi chng cng in cung ca Dim s lm va lng mt s diu hu Washington. Dim tng b Vit minh bt hi thng 8/1945, phi chy trn vo s qun Canada ti H ni. Sau ng ny sang M v c tm cch ly lng chnh ph Eisenhower quay li vi chnh tr. L k sng o, Dim hng thng ti mt tu vin New Jersey v t lnh ly s mnh cu cc ng bo khi s e da ca bn cng sn v thn. Nhiu quan chc M khng thch Dim v hay hoang tng v thiu s nghim tc cn thit cho mt lnh o quc gia. Mt nh quan st M (Robert McClintock) cn v von Dim nh mt thin s thiu thng ip. Khng chn nn, Dim vn sn n cc nh ngoi giao v nhng bc chc sc trong gio hi M, trong s c gio ch Spellman v cu i s M ti London Joseph Kennedy. Mc d c tin n l chnh M gi Bo i b nhim Dim, Washington chng biu hin thi g v v vic ny. Ti Si gn cng t ngi ho hng. Cc tr thc min Nam e ngi mt v lnh o Cng gio cung tn li vn c quan h cht ch vi triu nh Hu. Dim cng khng a g dn Nam b, ni h qu d di c th chng c cng sn. Bi vy chnh ph mi gm a s thnh phn l dn Bc v Trung.cxxix T khi mi c bu, Dim by t s khng hi lng vi nhng iu khon ca hip nh Geneva. Ngay sau khi hi ngh kt thc, Dim cng khai tuyn b khng c nh m phn vi cng sn. Cnh st Si gn bt u truy bt nhng phn t cm tnh vi Vit minh, ng ca nhng im tuyn truyn cho bu c, n p hai gio phi Cao i v Ha ho, thanh lc nhng phn t trung thnh vi Bo i v Dim cho ng ny l tay chn ca bn thc dn Php. Thi hiu chin ca Dim lm nhiu quan chc M lng tng. Tuy vy, trn thc t, M quyt nh gi mt Nam Vit nam khng cng sn l quan trng vi nhng li ch an ninh ca M khu vc. Ma thu 1954, tng thng E gi tng J Lawton Collins (c bit danh l Joe nh chp nh tnh quyt on t trong chin tranh th gii th 2) sang lm c vn tng thng iu phi cc hot ng ca M ti Nam VN. T Si gn, Collins nhiu ln xut thay Dim bng mt nhn vt n ha hn ly lng Php v ngi dn. Nh trng bt u xem xt ngh ny. Nhng n thng 4/1955, Dim thnh cng trong vic thanh lc tt c cc i th, y Washington vo th phi ht lng ng h Dim. Eisenhower ni vi Collins, c hi thnh cng ca M ti Nam VN t 10% ln n 50%. Ngay sau , Dim tuyn b t chi ngh ca H ni tin hnh bu c. Mt bo co ca CIA lc khng nh, nu tin hnh bu c th Vit minh s thng, khng ch v uy tn rng ln ca H trong dn chng m DRV c k thut vn ng chnh tr tt hn hn chnh quyn Dim. Quan im qun chng ti M cng bt u cho rng Vit minh khng ch l mt nhm yu nc u tranh chng li ch ngha thc dn m l nhng c v cng sn chnh hiu, nht l sau khi c xem nhng thc phim hi hng v hng ngn ngi b chy vo Nam. Tuy nhin Washington cng cm thy bt tin khi Dim cng khai t chi bu c, coi thng hip nh. H ngh Dim c m phn v t ra nhng iu kin m Vit minh chc chn s khng chp nhn v d nh gim st bu c quc t, sau li cho H ni. Tuy nhin, c s hu thun ca mt s quan chc M Si gn, Dim b ngoi tai nhng gp ny. M m ra ri vo th kh x, v chnh h tuyn b ti Geneva rng: Bt c vic xm phm hip nh no cng c th dn n nhng hu qu khn lng. Liu M c coi vic cng sn trn vo Nam l vi phm nu bn thn Dim t chi tun th hip nh? Nhng cui cng M cng

149

www.langven.com

phi nghe theo Dim, ngoi trng M Dulles tuyn b trong mt cuc hp bo, rng mc d M khng phn i bu c tuy nhin ti thi im ny, cc iu kin l cha chn mui. H ni ht sc ngc nhin trc vic Dim nhanh chng cng c c quyn lc v c M ng h, v xa nay vn nh gi thp nhng phn t dn tc khng cng sn. Trong cuc hp B chnh tr cui nm 54, H ku gi cc ng ch kin tr, tm cch hp tc vi Php, c lp M v tay sai. Hi ngh trung ng thng 3/1955 cng b sch lc ch trng xy dng min Bc v gii quyt vn min Nam thng qua con ng ngoi giao. Thng 6/1955 H cng vi Trng Chinh i thm Bc kinh v Matxcva ku gi cc ng minh gy sc p ln M v Dim. Tuy nhin kt qu chuyn i khng c kh quan lm. C Nga v TQ u ang tm cch gim cng thng vi M v khng mun Vit nam tr thnh tr ngi. b li, c hai ha s tng vin tr kinh t (TQ cho 200 triu cn Nga cho 100 triu ), ng thi cung cp ngay lng thc chng li nn i ang e da min Bc. Ngy 22/7, trong bi pht biu v nc, H cm n s gip ca Nga v TQ, tuy nhin cng cnh bo nhn dn rng Vit nam s phi da vo chnh sc mnh thng nht t nc. Hi ngh trung ng thng 8 khng nh li chnh sch thng nht t nc bng con ng ha bnh vi khu hiu Xy dng min Bc, hng v min Nam. Quyt nh ny ca H ni khng gip c g my cho cc ng ch ca mnh pha Nam. H nm , Dim tuyn b m chin dch Dit cng nhm tiu dit hon ton nhng lc lng cn li ca Vit minh. Hng ngn ngi b bt gi, a vo cc tri tp trung, chung cp v b th tiu. Mt lo thnh l Nguyn Vn Linh nh li l thi c lit nht v h phi chin u cho s sng cn ca mnh. Chnh sch ha hon ca H ni lm nhiu cn b pha Nam khng ng tnh. Mt s xin ly khai. S khc gia nhp cc phe phi nh Ha Ho, Cao i cng chng li Dim. tranh th s h tr ca ng o dn chng, thng 9/1955 Mt trn T quc Vit nam c thnh lp lin kt tt c mi ngi Vit nam, khng phn bit tn gio, ng phi,... thnh tm ng h c lp v thng nht t nc. Trong lnh vc kinh t, ng theo ui chnh sch kinh t mi chp nhn kinh t t nhn v cc chuyn gia t sn, vi mc tiu trong mt nm khi phc kinh t tr li mc nm 1939. Nh nc c can thip vo chnh sch gi c v phn phi hng tiu dng ch vi mc ch chng lm pht v u c. ng li n ha ny khng c cc phn t cp tin do Trung quc ng ng sau ng h. Mt v kh ca hi ny l tm cch a cuc u tranh giai cp vo nng thn di danh ngha ci cch rung t. Trong chin tranh vi Php, H lun chng li nhng bin php cc oan, tuy nhin cui nm 1953, di sc p ca TQ, ng phi nhn nhng c th ng vin c dn ngho cho chin dch in bin ph. By gi chin tranh kt thc, ng quyt tm hon tt chng trnh, chun b cho vic tp th ha tt c rung t nng thn. Thng 9/1954, H tuyn b chnh sch ngi cy c rung. Tuy nhin, ng cng th l vi mt s cng s tin cy l bn thn ng khng thy cp bch, chng qua l mun lm va lng Bc kinh v cc ng ch qu khch nh Trng Chinh, Hong Quc Vit. ng mun p dng m hnh tng t nh Mao lm ti TQ vi cc ta n lu ng, x nhng phn t c n mu vi dn. T nm 1952, L c Th pht biu: mun nng dn ng ln, phi khi dy lng cm th v gii quyt nhng quyn li thc t ca h Chin dch bt u t ma h 1954, trong khong 50 x Thi nguyn do Hong Quc Vit trc tip lnh o. Mc d din ra tng i n ha v ch c vi trng hp bo

150

www.langven.com

lc, mt cn sc lan khp nc, e da chnh sch ha hp ca HCM cng b ma thu 1954. Nhng t sng ci cch lin tip din ra vo ma ng v ma xun nm 1955. Mc d x lun bo Nhn dn trong thng hai cnh co v bnh t khuynh, rt nhiu cc i vin ci cch c chuyn gia Trung quc tp hun v gi v nng thn 3 cng vi nng dn. Cc i vin thng kch ng dn lng ph phn nhng phn t bc lt. Rt nhiu ngi b kt ti chng li nhn dn v b th tiu.Trong mt s trng hp, dn lng li dng tr th ring. Hng ngn ngi tng h tr Vit minh, gi b quy l phn bi v x l. Cc cn b nng ct tn cng nhng cu binh va hon thnh nhim v v qu. K c nhng ngi c mi quan h cp cao cng khng thot. C trng hp, ch thn HCM can thip vi a phng m gia nh cn b vn b dn lng c lp, nh p, mt ht c nh ca t ai, phi dng mt tp lu ngoi ra lng, cm c qua ngy. Mt ngi chu ca ng ny tn l Dng Vn Mai Elliot k li: Mi khi bc ti ra ngoi l b tr con xm vo nm , ngi ln th chi ra. Bc ti c phi ci u nhn nhc: Con ly cc ng cc b tha cho.... a ch tr thnh ch cho dn ngho trt cn gin d v cuc sng kh khn ca h. Mt s th mun ly lng cc i vin ci cch ang nm quyn, s khc th chng qua v ghen tc vi ti sn ca a chcxxx Tt nhin mt phn bo lc c ngun gc bt pht t hn th giai cp v c nhn c tch ly bao i nay trn nhng cnh ng la. Hu qu ca nhng hnh ng ny nhiu khi rt bi thm, nhng c th nhn nhn nh nhng sn phm ph khng th trnh khi ca bt c cuc cch mng no. Nhng cng c nhiu bng chng cho thy cc lnh o ng trc tip c v cho bo lc. Trng Chinh, mt ngi thn Mao, cng khai quan im ng h cuc chin tranh giai cp ti nng thn. Cng ban lnh o ci cch, ngoi Hong Quc Vit, th trng b nng nghip H Vit Thng cn c L Vn Lng, trng ban b th. Lng thng xuyn ku gi nhn dp ny lm trong sch ng. Cng chnh cc v ny t ra ch s 5% dn s ti mi lng l k th giai cp, bt chp trn thc t ti nhiu lng qu, ngay c nhng ngi c coi l kh gi nht cng ch tm sng c.cxxxi HCM c th b bt ng v mc bo lc ca cuc ci cch rung t. Mc d trn thc t c v nh ng chia s quan im phi tin hnh u tranh giai cp ti nng thn. Trn hi ngh cn b Thi nguyn vo cui nm 1954, ng tuyn b: Cn phi cng c li b my ti lng x: y ban hnh chnh, dn qun, hi nng dn, thanh nin, ph n... Nu cn nhng phn t xu trong cc t chc , s rt kh tin hnh ci cch nh gim thu nng nghip. Phi c nhng bin php thch hp vi cc phn t ny. Nu gio dc c, hy gio dc. Nu cn cng phi khai tr, cch ly. l nhim v quan trng nht hin nay. Tuy nhin H chng li vic s dng cch i x khng chn lc v phn i cc bin php bo lc Khng th ni c mt nhm ngi hoc u tt hoc u xu. u cng c ngi tt, ngi xu v phi da vo dn xc nh.... Mt s ng ch vn sai lm a thch dng tra tn, bin php m bn thc dn, quc lm. Chng ta c chnh ngha, ti sao phi lm nh vy? Quan im ca H khng c hng ng rng ri. Ngay ti Thi nguyn, mt a ch tng che du Hong Quc Vit v Trng Chinh trong khng chin, b x ti cht. Khi dn lng ko n phn i, h lin b quy l tay sai ca k th. Mi n khi H bit chuyn, r tai Chinh, ng ny mi c gim ti cht. Nhng y l trng hp him.

151

www.langven.com

n cui nm 1956, c hng ngn ngi b th tiu v v khi nhng ngi khc b nh p, giam cm, lm nhc. Chc chn l H bit v bo lc trn lan, nhng bt lc v s lm mt lng Mao v cc cn b Trung quc lc ang Vit nam. Thng 3/1955, hi ngh trung ng hp ti H ni vi ch chnh l ci cch rung t. Mc d H v cc ng ch c bo co v tnh trng bo lc, ti thi im , vic M thnh lp khi SEATO, ri th cc ton bit kch ra quy ri min Bc ang lm nhc u lnh o v cng lm cho h tin rng cch mng nng thn l cn thit. Hi ngh ku gi phi tin hnh ci cch mt cch thn trng, nhng cng ra tuyn b l hu khuynh (coi nh vic ci cch XHCN, tp trung thng nht t nc) l nguy him hn t khuynh. H t ra khng hi lng vi s chun b khng cn thn ca hi ngh v ku gi cc ng ch phi on kt. Nhng ln sng ci cch lin tip din ra sau . Hn 20 ngn cn b c gi thm v nng thn. n gia ma h th vic Dim s khng tham gia bu c tr nn qu r rng, xa b mi c gng thuyt phc hon ci cch cho n khi nc nh c thng nht. Thng 8, bo Nhn dn ng x lun kch quan im ca mt s ng ch cho rng cn tp trung n lc thng nht t nc v vic cng c quyn lc min Bc l mu thun vi cuc u tranh thng nht. Ti hi ngh ton th ln th 8, y ban Trung ng ku gi y mnh ci cch rung t nh mt cng c tiu dit cc phn t phn cch mng nng thn. Gia nh cao ca cuc ci cch vo cui nm, HCM vn tm cch gim nhit, trong cuc gp mt cc cn b ci cch ti H bc ngy 17/12, H v CCR nh mt bt sp nng, ch c th ngon nu hp t t. Tuy nhin nhng c gng ca H lt thm trong kh th si sc lc . UB on kt nng dn gi th, lin kt trc tip nhng ngi c t vi nhng hnh ng phn cch mng ti nng thn. Ngy 14/12, UBT gi CCR l trn in bin ph chng li bn phong kin min Bc. n u xun nm 1956 th c rt nhiu quan chc ng v chnh ph ti H ni c ngi thn v gia nh b nh hng ti qu. Trn bo ch lc c xut hin nhng bi bo ph phn. Th k ring ca H, ng V nh Hunh (ngi m Trng Chinh lun nghi ng v gi l tay chn ca bn phn ng) dng cm nhc: Mu ca cc ng ch ta ang , l no Bc li ngi yn? H li ku gi cc ng ch ca mnh thn trng khi phn loi cc a ch v gn cho h mc phn cch mng. Thng 4, khi thm mt xm chi, H nhn mnh khng phi ch thuyn no cng bc lt v gian xo. Con thuyn khng nhng ch cn nhng tay cho m cn cn c nhng ngi cm li. Gia thng 5, bo Nhn dn ph phn vic i x bt cng vi con em cc a ch. Vi tun sau, mt bi bo khc ch trch mt s cn b thi phng nguy c v k th, quy kt vi v t mt vi hin tng ring bitcxxxii. Gi c v i chiu. Ngoi l do c qu nhiu quan chc Vit minh khng hi lng v tr thnh nn nhn, c mt s kin xy ra cch H ni hng chc ngn dm nh hng n cuc CCR. Thng 2/1956, ti i hi 20, ng CSLX, Nikita Khrutsop bt ng ln n mnh m xp c l Stalin. K kt ti Stalin to nn s sng bi c nhn, mu thun vi nhng quan im dn ch ca L nin, v n p d man cc ng ch trong ng khng c cng quan im. Thm vo , ng ny c mt lot nhng quyt nh i ngoi sai lm trong chin tranh th gii th Hai dn n nhng hu qu nng n. K ku gi cc i biu t kim im khng bao gi lp li nhng sai lm . Bi pht biu ca K lm Bc kinh cnh gic v s lin ly n Mao v uy tn ca ng. H ni c v t m hn. Trng Chinh v L c Th d i hi cng khng c bnh lun g. Bo Nhn dn ku gi nghin cu k ch ngha M-L v p dng mt cch sng to vo iu kin Vit nam. Mt s lnh o ng, khng hi lng vi s trn ngp hnh nh ca Bc

152

www.langven.com

H trong cng chng, ng nhin cm thy khoi tr thm v nhng ph phn sng bi c nhn ti Lin x. Trng Chinh vit ch ngha x hi v s ca tng c nhn khc nhau nh nc vi la. Nhng s kin din ra Lin x chc chn c nh hng ti Vit nam. Ti hi ngh m rng ca Ban CHT thng 4, ng tha nhn cha c c s dng cm tha nhn khuyt im v tinh thn t ph bnh nh ng CSLX. Pht biu ti hi ngh, H cho rng nhng nh hng ca thc dn v phong kin trong cc t chc ng, c th c khc phc thng qua ph v t ph. H cng nhc n t sng bi c nhn, tuy cha gy nh hng nghim trng nhng cn tr s nhit tnh v ht mnh ca cc ng vin khc. H ku gi tinh thn lnh o tp th ti tt c cc cp ca ng. R rng l bi pht biu ca K gip H mt cng c thuyt phc cc ng ch mnh nh gi li sch lc CCR. Ngay sau hi ngh, nhiu cuc hp tip theo c t chc khp ni tho lun cc ngh quyt. Mt s c nhn b bt giam v ti phn cch mng c th. Ngy 1/7, H gi th cho hi ngh cn b ci cch rung t nu r, cuc ci cch c bn thnh cng nhng nhng sai lm nng n hn ch kt qu ca n. Nhiu ngi trc tip tham gia cha hon ton nht tr v nghim trng ca vn . Trong mt bi bo, L Vn Lng tha nhn l c nhng sai lm nhng cho l cn thit v nhiu ni chnh quyn thc cht b cc phn t cch mng chim gi. Ngy 17/8, H tuyn b: lnh o cao cp ca ng v Nh nc c nhng sai lm nghim trng dn n s tht bi ca CCR trong vic to nn khi on kt ti nng thn y cng l ch chnh ca hi ngh T 10, thng 9/1956. Tuyn b ca hi ngh nghim khc mt cch khc thng Giai on va qua c nhiu sai lm v khuyt im. c bit l trong cuc ci cch nng nghip v iu chnh t chc. Hi ngh T ln th 10 phn tch chi tit cc khuyt im, tm ra nguyn nhn v thng nht nhng bin php khc phc. Hi ngh tha nhn nguyn nhn ca nhng khuyt im l s yu km ca b my lnh o. V th Ban chp hnh T nhn khuyt im ca mnh. Cc y vin tham gia trc tip kim im trc T theo tinh thn t ph, v chp nhn nhng hnh thc k lut nghim khc. Ban chp hnh T cho thi chc mt lot nhng nhn vt quan trng trong c 4 thnh vin ch cht ca CCR. Trng Chinh thi gi chc Tng b th, H Vit Thng ra khi Ban chp hnh, L Vn Lng b loi khi b chnh tr v ban b th, Hong Quc Vit cng b cch chc y vin B chnh tr. Vi ngy sau, Hi ng b trng ra quyt nh hy cc ta n nhn dn ti mc x, chuyn cc y ban ci cch sang nhim v c vn, khng c quyn thc thi. Nhng ai b x oan c n x, ti sn tch thu mt cch bt hp php c tr li. Vic Tng b th b cch chc l mt s kin v tin khong hu vi mt ng lun tm cch xoa du nhng cuc u phe phi vn rt c trng cho ng CS LX v TQ. Cc ng ch ca Chinh vi vng tm ngi thay. ng c vin s 1 hin nhin l Gip, vn ng th 3 trong thang quyn lc (sau H v Chinh), li ang rt ni sau chin thng in bin ph. Tuy nhin cng c l v Gip qu ni ting nn mt s ng ch t ra e ngi, v li ng cng khng a vic tp trung quyn lc ng vi quyn lc qun i. Bi th H tm thi gi chc Tng b th. HCM khng trc tip tham gia thit k v trin khai chng trnh CCR, tuy nhin cng kh c th ni l hon ton v can. Chnh H ph duyt s ra i ca chng trnh v tuyn b l cuc ci cch thnh cng mc cho nhng sai lm rnh rnh. Trong nhng lc ni chuyn thn mt vi cc ng ch ca mnh, H cng tha nhn: Bc thiu dn ch, khng nghe, khng thy. Bi th tt c chng ta phi tin hnh dn ch. Bc tha nhn khuyt im trong v ny. T nay tt

153

www.langven.com

c cc lnh o trung ng phi nghe, quan st, suy ngh v hnh ng. Bi hc ny phi tr thnh ngun c v mi cho chng tacxxxiii i vi Chinh, v vic l mt tht bi nng n. Hi xa l, ng ny khng c cc ng ch yu qu khng phi v s tn bo m v s lnh lng v hi thiu tnh ngi. Khi thc hin chng trnh theo gi ca cc chuyn gia TQ, Chinh khng h nghi ng s ng n ca n, theo cc tiu chun v thc h ca mnh. Chinh kiu ngo khng bao gi t ra tht bi trc cng chng, cng khng bao gi nhc n chuyn ny khi ni chuyn vi cc ng ch. Chinh cng sn sng bo v nhng quan im ca mnh. Vi tun sau hi ngh 10, Chinh cn tuyn b, mc d c nhng sai lm, CCR l mt cuc cch mng v chuyn giao quyn s dng t mt cch ha bnh ch c th l o tng ng phn ng qu chm trnh c mt cuc bo ng u tin ca dn chng k t khi chin tranh kt thc. ng bun hn na l v vic li xy ra ti Qunh Lu, cch qu ca H khng bao xa. a s dn y theo Thin cha v ng h Vit minh chng Php, tuy nhin quan h vi chnh quyn cha bao gi c coi l hon ton tin cy. Sau nh chin, khong 600,000 tn Thin cha gio chy vo Nam nhng cng cn khong 900,000 li. Chnh quyn c gng thuyt phc s ny tin l h s khng b i x tn t. y ban cng gio yu nc v yu ha bnh c thnh lp. H cng thng xuyn tm c hi pht biu trc cng chng v quan im ca chnh ph vi tn gio. Cc gio ch mi c b nhim, cc trng dng m ca tr li v 6/1955 chnh ph chnh thc cng nhn quyn lc ca Vatican mc d vn cm cc hot ng tuyn truyn chng ph chnh ph. Tuy nhin, CCR ph hng tt c. Cc cn b ci cch vi ci nhn y nghi ng, thng quy cho cc tn cng gio l phn ng. Trn thc t, nhng ngi ny cng l nhng ngi c uy tn a phng v hay pht biu chng li ci cch. Bn thn Nh th, s hu khong 1.3% t canh tc, cng chng a g ci cch. Vn Qunh Lu m t nm 1955 khi nhiu dn lng cho rng chnh quyn tm cch ngn cn h vo Nam. n h 1956 th bng ln do nhng co buc v phn bit tn gio v n p trong CCR. Thng 11, phi on ca UBKTQT n thanh st, bo lc n ra khi m ng dn lng x xt vi cnh st a phng a bn t co cho y ban. Ngy 13/11, hng ngn ngi trang b v kh th s trn vo th trn Qunh lu. Qun i ra tay lm vi ngi thit mng. Hm sau, mt s on qun chnh quy c phi n chim ng ton b khu vc, bt gi mt s ch mu. Khi on thanh tra ca chnh ph n, a s nhng ngi ny c th v tr li ti sn. Tuy nhin quan im ca ng cha phi thng nht, Trng Chinh, lc l ch tch y ban CCR, khi bo co v v vic cho rng, mt s phn t nguy him c tha mt cch v l, Chinh cn ku gi tm mi cch bn a ch khng th tr li thng tr nng thn. S kin Qunh Lu, tuy c hi hng tn gio, v khng phi l ph bin trong CCR l du hiu r rng cho thy CCR chia r su sc ni b lnh o ng, lm gim nghim trng s tin tng ca nhn dn min Bc vo tnh cht ca ng. Vo cui thng 10/1956, Gip pht biu tha nhn nhng sai lm nghim trng, trc m ng thn quyn ca nhng gia nh b hi, t tp trc ca tr s y ban T. Theo Gip, ng thi phng s lng a ch, nh ng tt c h l phn cch mng v th ph v khi on kt dn tc. ng cng vi phm nhng nguyn tc t do tn gio, v khng nh gi xng ng s ng gp ca nhiu cu chin binh khi tr v lng. H gi im lng cho n khi pht biu trc cuc hp quc hi thng 2/1957. Mc d xc nhn nhng sai lm, H vn bo v mc ch ca chng trnh nhm gii phng nng dn khi

154

www.langven.com

ngho i v s bc lt ca a ch. H khc khi nhc n nhng ngi phi chu nhiu au kh trong chng trnh. H khng phi khng c l. Khong hn 2 triu mu rung c chia cho khong 2 triu gia nh nng dn ngho, bng mt na lao ng ti nng thn thi . Ti cc lng x, s thng tr i i ca giai cp a ch b ph v, nhng ch cho mt chnh quyn mi ca ngi ngho v trung nng. Nhng ci gi phi tr cng rt t. Theo nhng thng k u i nht, cng phi c n 3000-5000 ngi b x bn, thng l ngay sau khi b ta n x kt ti. Khong 12000-15000 b tng giam oan c, v khng bit bao nhiu ngi na b n p, xua ui v c quan h vi nn nhn. T chc ng ti a phng cng chu tn tht nng n. Mt nghin cu vo nm 1980 cho rng, hn 30% s chi b ti a phng phi gii tn v mt ngi. Ti Bc ninh, ch cn 21 b th chi b trong s 76 x cn ti v khi cn bo ci cch lng xung. Ti thnh th cng cm nhn r rng hu qu x hi ca CCR i vi cc thnh phn tr thc, nhng ngi ht lng ng h chng trnh ca Vit minh gn cht c lp dn tc vi nhng ci cch n ha. Uy tn ca ng i vi nhng phn t ny thc cht bt u gim st t nhng nm 1951, khi TQ khuyn khch phong tro chnh hun. Nhhiu ngi trong s h cm thy b s nhc khi b bt buc dung ha tinh thn yu nc vi nhng tiu chun o c cch mng ca Mao. Mt s ri b hng ng, s khc th tm cch bin minh rng cuc khng chin gian kh i hi s hy sinh ca c nhn. Nh vn Phan Khi nhn xt, v ngt ca tinh thn yu nc, nh ng trong cafe, pha nht v ng ca lnh o ng v cu ri nhn cch ca ngi tr thc. Sau hip nh Geneva, nhng ngy bin nh vy bt u b lung lay, khi vn c lp dn tc b ln lt bi nhu cu xc nh vai tr ca ng. Cu chuyn v nh vn tr Trn Dn c th ni rt c trng cho nhiu tr thc trong giai on . L cu binh ti in bin ph, Dn vit mt truyn ngn v chin trng theo phong cch thi thng lc l hin thc x hi ch ngha. Ha bnh lp li, Dn c c sang TQ tu nghip v vit kch bn phim da trn truyn ca mnh. Ti y Dn gp H Phong, mt nh vn lun ku gi t do sng tc. Tr v nc, Dn vit li cu chuyn ca mnh, thay th vic miu t ch ngha anh hng v tinh thn hy sinh bng mt cu chuyn thc hn v nhng gian kh ca ngi lnh trong cuc chin tranh c lit. Ma ng 1954-1955, Dn v mt s ng nghip cng ch hng trong ban tuyn hun qun i son tho mt bc th d kin gi Ban chp hnh T c tiu : Nhng xut v vn ha chnh tr, ku gi t do hn cho cc ngh s khi phn nh s tht v cuc chin qua. u tin c v nh bc th c s tn ng ca mt s quan chc chnh tr. Sau , cc chin s t tng cm thy c vn khng n v ra tayhnh ng. Lnh o cuc chin lm trong sch ha t tng l T Hu, ngi rt ni ting v nhng bi th ph bin thi trc cch mng v trong khng chin, by gi c giao trch nhim canh gc tm hn cho ng. T nm 1949, nh nh c sy cho ngh thut v nhn sinh, TH ku gi loi b nhng nh hng phn ng ca phong kin v t bn trong nn vn ha cch mng Vit nam non tr. Ngoi vic b kt ti i thot khi s kim sot v t tng ca ng, Dn cn b co buc l c cch sng t sn v b tng giam trong thnh. Trong t, Dn vit: Ti chng thy g, ngoi ma ri trn c cxxxiv. Nhng nhng men thay i t bc th ca Dn, vi vic bo lc ca CCR gy bt mn nng n, cng thm nh hng ca bi pht biu ca Khrutxop kch ng cc tr thc khc. Ma xun nm 1956, tp ch Giai phm ra i, c mt s bi ph phn ng li ca chnh ph. Tuy c kin phn i, nhng Giai phm vn ra c nhng s tip theo trong ma h, khuyn khch s ra i

155

www.langven.com

ca tp ch na c tn l Nhn vn. Cc nh vn Vit nam c tip sc bi phong tro Trm hoa ua n tuy ngn ngi nhng ku gi ton dn gp cho ng CSTQ. Hong Cm vit mt bi t co chnh quyn n p Trn Dn v bo v nhng quan im ca Dn. Nhiu bi khc ni v nhng au kh ca nhn dn trong ci cch rung t cng nh kch chnh quyn quan liu. Cc phn t t khuynh nghe ngng tnh hnh, cha vi hnh ng ngay. Thm ch hi ngh T ln th 10 hi thng 9 cn ku gi m rng quyn t do dn ch. Thng 12, ch tch nc ra sc lnh xc nhn quyn t do (tuy cn hn ch) ca bo ch. Nhng s kin Qunh lu nh ng ng. Trng Chinh ng n din thuyt v vn ha mi ca Vit nam mang ni dung x hi ch ngha trong hnh thc dn tc. Mc d chng ai hiu Chinh ni th ngha l g. Khi mt tr thc ku ca v khng c t do ngn lun, Chinh ngc nhin tr li: th , nhng cc anh chng c thoi mi ph phn ch ngha quc sao? Cui thng 12, c Nhn vn ln Giai phm u b ng ca. Mt s tr thc c a i hc li v Max-Lenin. Lo thnh Phan Khi b khai tr khi Hi Nh vn, tng giam v cht trong t trc khi b xt x. Trn Dn b khai tr khi ng, mc d Dn vn trung thnh vi nhng t tng khng tng ca mnh, Dn tuyn b mnh l ngi cng sn khng ng.cxxxv Khng d dng nh gi vai tr ca H trong c hai v CCR v n p tr thc. Nhng ngi ng h cho rng H khng trc tip tham gia v thng xuyn nhc nh cc ng ch ca mnh khng nng vi v phi bit phn bit u l nhng phn t phn cch mng ch thc. Phe kch th cho rng, d khng trc tip cm dao th t ra H cng to iu kin cho nhng ao ph. Thm na, khi s vic xy ra, H khng dng uy tn tuyt i ca mnh hn ch hu qu ca n. R rng l mc d c nhn khng a dng nhng bin php bo lc i vi i th, H sn sng chp nhn (theo thi gian) cc tr th ca mnh hnh ng v nhng li ch ln hn ca s nghip. Trong mt s trng hp, do H quen bit c nhn vi rt nhiu nh tr thc, H c can thip nhng thng l khng c kt qu. Ngi trong gia nh ca mt nn nhn trc tip ni vi tc gi (WD) rng, H c gng thay i ch i x trong t ca v tr thc . C th ni H tr thnh t binh ca chnh h thng do mnh dng nn, mt con rui trong chai, khng c kh nng thot khi logic nghit ng ca h thng sn sng hy sinh c nhn cho nhng mc ch cao c ca k hoch ln. Mc d H ni ch quan tm nhiu n bi pht biu chng Stalin ca Khrutxop, i hi 20 ng CSLX cn c nhng ngh quyt quan trng v chin lc chung sng ha bnh. Kh cho rng l cch duy nht trnh mt cuc chin tranh ht nhn c th lm thit mng hng triu ngi hai bn chin tuyn t tng. V vy Moscow c th s khng hng th lm vi vic H ni tip tc cuc u tranh cch mng thng nht t nc. Ti thi im , chin lc ny ph hp vi quan im ca VWP cng l tm kim thng nht t nc qua con ng ha bnh. Tuy nhin tnh hnh c th thay i. Cui ng nm 1956, Vn Tin Dng c c vo Nam tho lun vi L Dun, b th Trung ng cc t 1951 (thay Nguyn Bnh), bn cch xy dng li cc cn c cch mng v lin kt vi hai phi chng i khc. Khc vi a s cc lnh o khc ca ng, vn xut thn t tng lp nho gio, Dun l con trai ca mt th mc Qung tr. Khng c hc vn v truyn thng gia nh, dng v mnh khnh, iu b cng nhc, nhng Dun li tha t tin. ng c coi l nh t chc ti v ngi pht ngn cho quyn li ca min Nam. Trong anh em, nhiu ngi khng thch Dun v t khi chu lng nghe kin ngi khc. Dun l ngi ton tm

156

www.langven.com

ton cho s nghip thng nht t nc, nhng ng cng rt thc t v sn sng k cng thuyt phc cc ng ch min Nam cn phi tnh n cc iu kin quc t c c nhng sch lc kh thi. Dun cho rng cc lc lng v trang cha sn sng tin hnh chin tranh nh hi chng Php, nhng cng rt bi quan v gii php ha bnh. Theo ng, nhng ng thi chnh tr phi c h tr bng cc chin thng qun s ca mt qun i tng thng trn in bin ph . Thng 3/1956, Dun trnh by vi Dng k hoch chun b quay tr li cuc u tranh v trang. Sau khi cc v khch ra v, Trung ng Cc quyt nh thnh lp 20 tiu on qun chnh quy v cc i du kch a phng. Thng 4/1956, ln u tin mt quan chc cao cp ca Lin x, ph th tng Mikoan sang thm Vit nam v c n tip nng nhit. Hai tun sau khi ng ny v nc, Hi ngh T 9 ra ngh quyt ng h nhng quyt nh ca i hi 20 ng CSLX, bao gm c chin lc chung sng ha bnh. Tuy nhin, khng phi tt c lnh o VWP u chia s quan im ny. Trng Chinh, khi vn l Tng b th vit: nhiu ng ch khng tin vo cng lnh chnh tr mi cng nh vic thng nht t nc bng phng php ha bnh, cho rng l o tng v ci lngcxxxvi Khng bit c phi Chinh ng L Dun khng nhng H cng c v c chung quan im. Mc d thng xuyn cng khai ku gi cc ng ch ca mnh quan tm n gii php ha bnh, cha bao gi H t b mc tiu c lp dn tc l quan trong nht v sn sng s dng bo lc cch mng nu cn thit thng nht t nc. Trong bi pht biu b mc Hi ngh 9, H nu r tm quan trng ca nhng ngh quyt ti Moscow v s ln mnh ca cc lc lng ha bnh th gii, nhng kt lun: Chng no cn ch ngha quc th cn nguy c chin tranh . Hi ngh 9 c th tm thi lm chm li xut qun s ha ca Dun, nhng khng th kt thc c nhng tranh lun trong ng v sch lc i vi min Nam. Gia thng 7/1956, bo Nhn dn ng x lun di nhn xt nhiu ngi vn cn o tng. Mt s th n gin ha, ngh rng s c bu c, by gi m ra bi quan chn nn. S khc e ngi u tranh trng k gian kh vn hy vng c th thng nht bng con ng ha bnh. Nhng ngi tht vng nht chnh l nhng cn b tp kt. xoa du s ny, H gi mt l th ng thng 6/1956 gii thch l do cha th chuyn sang u tranh v trang. H vit, cuc u tranh s ko di v rt gian kh, ch c th thng li nu min Bc mnh ln c th m nhn vai tr hu phng ln. Cuc u tranh ca chng ta l chnh ngha v s nht nh thng li. Nhng xy c mt ngi nh tt, cn phi xy mt nn mng tt. Quan im ca H v tp trung xy dng kinh t ti min Bc c v ph hp vi nguyn vng ca nhn dn. Min Bc ang thiu lng thc v i ng th lnh ngh mt cch trm trng. Trung quc ha gip xy dng cng nghip nh, nhng trc tin phi kim ci n . Mt nh th thi vit: Ti i qua bao lng mc Kin An v Hng Qung Ni bin rt i ch li mui trng Ni hai nm khng c ht la no mc ln V tay ngi v mc r khoai Ti gp bao tr ci xng n r cy nhiu hn gocxxxvii Thng 6/1956, B Chnh tr ra ch th Tnh hnh v Nhim v cch mng min Nam. Vn bn ny nu r, trn thc t Nam Vit nam tr thnh thuc a kiu mi ca M, bi th phi sn sng u tranh v trang t bo v. Tuy nhin hin ti, cn tp trung

157

www.langven.com

cho u tranh chnh tr. L thnh vin ca b chnh tr, chc chn Dun phi tuyn truyn ch th ny cho cc ng ch pha Nam. Khng lu sau , Dun vit tp sch Con ng cch mng min Nam, trnh by quan im ring ca mnh. Trn b mt c v nh Dun ng vi chnh sch ha bnh trong ng. Dun tuyn b hin ti ng c hai nhim v quan trng: xy dng CNXH min Bc v gii phng min Nam. Chin lc u tranh chnh tr hin nay l ph hp vi tnh hnh thc t khi c s ng ti ch cn qu yu, cng nh ph hp vi tnh hnh chnh tr th gii. Tuy nhin Dun nu r s khc nhau cn bn trong cc hiu u tranh chnh tr. C mt s k c tnh hiu l u tranh php l v ngh trng, trong khi nhim v ch yu phi l xy dng lc lng qun chng c v chnh tr v qun s, chun b sn sng dnh chnh quyn, nh kinh nghim Cch mng thng Tm ch ra. n cui nm 56, quan im ca TQ v Lin x bt u chia r. TQ cm thy rt kh chu khi LX mnh tay a qun vo Hung v Ba lan, vi phm nguyn tc khng can thip vo cng vic ni b ca cc ng anh em. Bc kinh cn cho rng, chnh bi pht biu xt li ca Khrutxop c v trc tip cho nhng cuc ni dy . Ngy 18/11 Chu n Lai n H ni thm chnh thc Vit nam. Chu ha hn s ng h cuc u tranh thng nht t nc nhng kh t m trc i hi ca Vit nam v vic gy sc p thc hin hip nh Geneva. Chu tm kim s ng h ca Vietnam trong cuc u khu vi LX, ph phn ch ngha S vanh nc ln v nhn mnh 5 nguyn tc cng tn ti. Quan im ca Chu c mt s lnh o DRV ng iu nhng H can thip gi vng cn bng. Trong tuyn b cui cng, khng c ni dung no kch trc tip cc chnh sch ca LX. Hi ngh 11 hp ngay trong thng 12, sau chuyn thm ca Chu. Quan im gn y ca H ni l Con ng cch mng min Nam c coi l c ngha then cht lc . Bi th chc vn bn ny gy ra tho lun si ni ti Hi ngh v Dun phi vt v bo v nhng quan im ca mnh. Tuy nhin Hi ngh khng a ra thay i ng li chnh thc no. X lun ca tp ch Hc tp ra vi ngy sau hi ngh vn nhn mnh tm quan trng ca xy dng min Bc. Quan im ca H trong cuc tranh lun ny khng r rng. Thng ging 1957, pht biu trc Quc hi, H nhc li li ku gi tp trung xy dng bin min Bc thnh hu phng vng chc cho cuc u tranh gii phng t nc tuy gian kh nhng nht nh thng li. Mc d H khng bao gi ng h khng b, Ban chp hnh T chp thun mt chin dch tr gian c chn lc. Mc d i tng ca chin dch ny c coi l bn quan li tham nhng, a ch bc lt hoc phn bi, cng c kh nhiu nhn vt c uy tn c lng dn chng b tiu dit. C v ng cm thy nguy him khi chnh ph Si gn cng ngy cng cng c c quyn lc. Du hiu r rng nht v mt thi i mi l vic L Dun c bu lm quyn Tng b th Ban chp hnh T ng. Sau khi Chinh b h b, H tm thi nm chc ny, tuy nhin H cha bao gi quan tm n iu hnh cng vic hng ngy m ch tp trung vo chnh sch i ngoi cng nh cc vn thng nht t nc. C rt nhiu cuc tranh lun xung quanh l do Dun c thng chc. C th l v nhng phm cht ca Dun nh tnh t chc, tn ty v tm nhn chin lc, nh n m c khi Dun c gi l C H min Nam. Mt s khc coi l biu hin ca vic tha nhn tm quan trng ca cuc u tranh thng nht t nc. Nh mt ngi min Nam, Dun i din cho tt c nhn dn sng pha Nam khu phi qun s. C kin nhn xt Dun xa kh c th e da nh hng quyn lc trong b chnh tr ca nhng ngi nh H v Chinh. Li c kin Dun c u tin hn Gip v c vi nm trong nh t Php, vn c coi l

158

www.langven.com

trng hc ln ca ng, trong khi Gip khng nhng thot cnh t ti m li cn xin c hc bng i hc Php. V l do g i chng na th chc chn Dun cng phi c s ng h ca H, ngi by gi c th yn tm l t ca mnh s ton tm ton cho s nghip thng nht t nc. Sau 12 nm, cui cng H quyt nh chnh thc tit l danh tnh mnh l Nguyn i Quc. Thng 6/1957, H v thm qu sau hn 50 nm lu lc. Trong lc cc nh lnh o H ni ang c gng ngn cn s chia cch vnh vin t nc th Si gn li lm tt c bin iu thnh s ri. u nm 1957, Lin x, khng tham kho kin H ni, bt ng a ra xut kt np c hai min Vit nam vo Lin hip quc. DRV phn ng kch lit. Khng lu sau , i hi ng LHQ b phiu kt np Nam Vit nam. Phm Vn ng vit th phn i n ng ch tch ca Hi ngh Genev l LX v Anh. V vic c knh chuyn sang Hi ng Bo an v cha ng ng th gia thng Nm, ch tch X vit ti cao,bn c ca Lenin l Vorosilop n thm H ni sau khi dng chn thoi mi Trung quc v Indonexia. C nhiu n i v l do ca chuyn i ny. H ni chc l mun tm hiu quan im ca LX v vic thng nht t nc, cn LX r rng l mun thuyt phc H ni khng manh ng, i theo chnh sch thng nht trong ha bnh, trnh cuc chin tranh ng Dng ln th hai. Trong tnh hnh nh vy, d hiu l Voroshilop khng c cho n trng th lm. Mt lot cc s kin c hy trnh l s bt ng trc cng chng. lm yn lng ch nh, LX ha s tng vin tr kinh t v khng ng h Nam Vit nam n phng gia nhp LHQ (thng 9 cng nm, LX dng quyn ph quyt thc hin vic ny). Bo ch H ni t hoan nghnh thi ng mc ny.cxxxviii H ni khng th nh mt s h tr ngoi giao v ti chnh ca Moscow. Thng 7, H i thm LX. Trn ng, H c gh vo t vn vi Mao v c khuyn hy th th vic thng nht. Sau H i thm mt s nc ng u v Bc Triu. Lc v, H tuyn b t c quan im thng nht ca khi cc nc XHCNcxxxix. Nhng tnh hnh c v khng hon ton nh vy. Thng 11, H li dn on gm c L Dun v Phm Hng i Moscow, ln ny l tham gia Hi ngh cc ng CS. Vic c Dun v cp ph l Hng cng i chng t vn min Nam c rt coi trng. Mc tiu ca hi ngh l thng nht quan im tin ln XHCN bng con ng ha bnh. TQ phn i quan im ny v mun gii quyt vn i loan. TQ s LX s phn bi li li ch ca cch mng th gii di chiu bi cng tn ti ha bnh, v th ch thn Mao lnh i. y l ln u tin Mao ri t nc k t nm 1949. Theo Mao, nhng thnh tu cng ngh ca LX chng t s u vit ca CNXH (gi ng thi bt gi ty) v LX cn phi mu hn trong cuc u tranh chng ch ngha quc ton cu. Cui cng hi ngh tha hip a ra tuyn b: trong trng hp giai cp bc lt s dng bo lc chng li nhn dn, cn phi xem xt con ng khng ha bnh. Lenin dy v lch s xc nhn, giai cp thng tr khng bao gi t nguyn ri b quyn lc ca mnh. Cc bo co ca on Italia v c cho rng, ch yu l LX v TQ ci nhau, cc ng khc khng tham gia c g. Tuy nhin, cu trch trn qu ging vi bi pht biu ca H ti hi ngh T 9, nn c th gi thit l H ng vai tr quan trng trong vic tha hip gia hai ng anh ln. Cc ngun Vit nam khng nh on Vit nam lm r vi Moscow quan im ca mnh l bo lc cch mng l ph bin v ch c vi trng hp c bit mi c th tin ln CNXH bng con ng ha bnh. Sau hi ngh, H cn li thm mt thi gian, chc l tm cch hn gn s bt ng quan im cng nh tranh chp quyn lnh o

159

www.langven.com

gia LX v TQ bi iu ny s c nh hng ht sc tiu cc n tnh hnh cch mng Vit nam. Hi ngh T m rng ln th 13 hp vo thng 12/1957 c hai nhim v: nh gi kt qu ca Hi ngh Matxcova v tho lun k hoch 3 nm ti min Bc. Sau khi nghe Dun bo co, cc lnh o ng by t tin tng vo s on kt ca cc nc XHCN. Khng r cc nc anh em c on kt tht hay khng, nhng mu thun trong lnh o ng ti Vit nam xung quanh u tin ca hai nhim v thng nht v xy dng CNXH l s tht. Sut 3 nm qua, ng duy tr mt s ng thun mong manh v vic tm hon nhng ci cch XHCN cng c quyn lc v i tnh hnh thng nht t nc tr nn r rng hn. Gi y khi vn thng nht b hon v thi hn, phe Trng Chinh yu cu tin hnh ngay cc cuc cch mng XHCN c nng thn v thnh th min Bc trc cui thp k. Hi ngh thng qua k hoch 3 nm nhng r rng l khng phi hon ton nht tr. Vi tun sau , mt s lnh o tin hnh chin dch gii thch chm dt: nhng t tng rm ri v mi quan h gn gi gia cuc cch mng XHCN min Bc v cuc u tranh gii phng dn tc min Nam. Nguyn nhn chnh ca cc cuc tranh lun l vai tr mi ca Dun. So vi ngi tin nhim ca mnh l H th Dun ch nh cu hc tr mi ln. C th Chinh quyt tm thng qua k hoch 3 nm dn mt Dun. Gip cng khng thch th g v Dun qua mt khi trc tip a ra sch lc chin ti tranh min Nam. Gip cng e ngi vi kht vng si sc y nhanh chin tranh min Nam, c th buc Qun i Nhn dn Vit nam (PAVN) phi trc tip tham chin khi cha c chun b cn thn. C tin n l Dun cho ng x lun bo Nhn dn u thng 11: mt s ng ch cn phi hiu rng ng lnh o qun i mt cch ton din ch yu l nhn nh Gip. Khng thy H ng vai tr g trong cuc tranh lun ny. Thm ch H cn khng d Hi ngh, trn ng tr v t Matxcova, H li Bc kinh ngh ngi v cha bnh. Tht ng ngc nhin l H c tnh khng d Hi ngh 13 vo thi im d kin l s c nh hng quan trng n DRV. Mt s n rng H b sc sau nhng s kin va qua, thm ch cht LX. S khc cho rng l cch H buc cc ng ch phi nghe li khuyn ca mnh. Ngay sau khi tr v ngy 24/12, H ph duyt cc ngh quyt ca Hi ngh, kt thc giai on phc hi kinh t min Bc chuyn sang pht trin mt cch c k hoch. Nm ngy sau, bo Nhn dn tuyn b, Vit nam hin c 2 cuc cch mng: cch mng x hi ch ngha min Bc v cch mng dn ch dn tc min Nam. xa tan mi nghi ng, thng 3/1958 ti cuc gp i din Mt trn t quc, Trng Chinh phn nn l mt s ng ch khng chu hiu tm quan trng ca xy dng CNXH min Bc l mt bc chun b gii phng min Nam. Phm Vn ng, khi l vy cnh ca Chinh cng khng nh: Min Bc mnh hn s lm cho Vit nam mnh hn trong cuc u tranh thng nht t nc. V con ng lm cho min Bc mnh hn chnh l con ng XHCN. Mc d hi b Chinh qua mt trong cuc tranh lun v chnh sch ti Hi ngh 13, Dun cng li dng thi gian cng c nh hng ca mnh trong b my ng v thay th cc nhn vt b coi l thn Chinh v H. Chin hu ca Dun l L c Th c bu lm trng Ban t chc Trung ng, mt cng c hu hiu iu tra v kim sot cc ng vin. Th (tn tht l Phan nh Khi) sinh nm 1911 ti ngoi H ni trong mt gia nh nh nho. Tham gia cch mng vo cui nhng nm 1920, sau b bt v mt gn 20 nm trong t. c tha nm 1945, Th c c vo Nam vi b danh l Su, lm ph cho Dun. Suy ngh nh nht, phong cch ranh mnh v hnh nh khc kh trong

160

www.langven.com

con mt ngi ngoi, Th nhanh chng c tng bit danh l Su Ba v cch x rn vi cc ng ch. Mt ngi khc c th so snh c vi Th v cch lm cho cc ng ch phi run s l Trn Quc Hon. Sinh nm 1910 ti Qung ngi, thng tin trong cuc chin vi Php, Hon tr thnh B trng an ninh DRV nm 1953. Va thiu vn ha va thiu tr tu, lc no cng lm ra v b mt, xun xoe vi cp trn, Hon ni ln nh Beria ca Vit nam. Hon l nhn vt chnh trong mt cu chuyn lm ly bi thng nht ca DRV. Nm 1955, c mt c gi Cao bng tn l Xun n H ni. Lc no cng ti nh hoa, c lt vo mt xanh ca v ch tch gi v c cho vo lm phc v. Sau c gi ny c mt a con trai, c th k ca H l V K nhn lm con nui. Mt ngy p tri nm 1957, ngi ta tm thy thi th ca Xun bn ng, trng nh nn nhn ca mt v tai nn giao thng. Hai c gi cng phng vi Xun ngay sau cng mt tch mt cch kh hiu. u tin, cng chng ai ch . Nhng vi nm sau, chng cha ci ca mt c gi t co vi Quc hi l Xun b Hon hip v th tiu. Hai c bn cng b cng chung mt s phn bt u mi. Mc d v vic b cho chm xung v Hon khng b hnh pht no, tt c cc ng vin hiu bit ca H ni u bit chuyn ny. Khng r H c nm c chi tit ca bi kch khng, nhng khng bao gi thy H nhc n.cxl Nhng bc ci cch nng nghip u tin c tin hnh t thi i Nhy Vt ca Trung quc. Sau vi nm u tp th ha dn dn khng thc s thnh cng, Mao quyt nh nh bi ln, thnh lp nhng cng x nhn dn hng chc ngn ngi vi cc cu trc hnh chnh v kinh t. Theo lun thuyt ca M-L, y l m hnh l tng, tuy nhin ngay c LX cng cha dm th nghim. Khi Bc kinh cui nm 1957, H cng vit mt s bi ca ngi i Nhy Vt ng trn cc bo ca TQ vi bt danh TL. Tuy nhin chc ch lm va lng my ng bn ln v ngay khi v nc H cn dn cc ng ch phi cn trng, tuyt i khng sao chp m qung m hnh cc nc anh em. Dun l ng minh ca H trong v ny, cnh co nhng hnh ng phiu lu, lo s tp trung ci cch min Bc s chim mt nhng ngun lc ca ng l ra c th dnh cho gii phng min Nam. Dun hay trch Lu Thiu K, hy dng nhng gn sng nh thay cho nhng cn sng d, mang n thay i. Phm Vn ng cng pht biu nhn mnh mc ch ca k hoch 3 nm l nng cao sn lng lng thc ch khng phi thay i thc h ti nng thn theo quan im ca Mao. Ngay c Trng Chinh cng phi tha nhn l ci cch nng nghip cn c tin hnh tng bc. Cc ng ch Vit nam hc c cch khng nhp khu nguyn kin m hnh TQ, qua nhng tht bi cay ng trong qu kh. Trong sut nm 1958, ch thng nht t nc khng c nhc n nhiu. Phn ln l do tp trung ch vo nhng vn ni b ca min Bc. Nhng cng c phn khng nh ph thuc vo thi ca hai nh bo tr cho DRV. Quan im ca Kh th r nh trn nhc n. Mao cng gi thi tng t. Mao khuyn cc ng ch Vit nam cn chun b cho mt cuc u tranh trng k Nu 10 nm khng , th sn sng mt 100 nm . DRV cn tm kim thm s ng h ngoi giao cho s nghip ca mnh. Thng 2/1958, H dn on i biu i thm India v Min in. Mc tiu ca chuyn i l cn bng cn cn sau khi India cng nhn ngoi giao chnh ph Nam Vit Nam. Trong nhng cuc hi m c nhn, H thuyt phc c Nehru ng h cho quan im Vit nam thng nht, nhng Nehru t chi cng kch cng khai NVN v M trong vic ph hoi bu c. Rangoon cng gi lp trng tng t.cxli

161

www.langven.com

n lc ny, vai tr ca H cng ngy cng b hn ch trong vic hoch nh cc chnh sch i ngoi cng nh xy dng hnh nh v Cha gi dn tc, linh hn ca cch mng Vit nam. Hnh nh Bc H gin d c H xy dng n mc hon ho. H tip tc trnh xa nhng cm by xa hoa ca chc Ch tch. Nm 1958, H chuyn vo trong cn nh sn bng g gi nh n nhng ngy Vit bc, ch cch khu bit th vn ca Ph Ch tch c vi bc chn. Khng lu sau khi kt thc Hi ngh 14, Dun ln ng vo Nam trc tip nh gi tnh hnh. Gia thng Ging 1959, Dun tr ra v bo co trc B chnh tr. Dun tuyn b: tnh hnh ang nguy cp, k th quyt tm dm cch mng vo bin mu. Tnh mng ca cc ng ch v qun chng min Nam b e da. Nhn dn ang cm ght ch n cng cc. Tt nhin l Dun cng c cng iu thm i cht v mc ch chnh tr ca mnh, nhng tnh hnh thc t min Nam lc l ht sc cng thng. p li chin dch khng b, m st ca DRV nm 1957, Dim thc thi chnh sch lng nng nghip, thc cht l dn dn vo nhng khu tp trung, c ho bao quanh, trn p thnh t, cm dy thp gai. Dn lng c t chc thnh nhng i t v c v trang chng thm nhp. i ng mt v, ch im lc tm nhng gia nh c cm tnh vi Vit minh, chng may l ra trong v sau hip nh Geneva. Mt ti liu b mt ca ng tha nhn rng Dim thnh cng trong vic n nh tnh hnh v hn ch ti a hiu qu ca nhng hot ng cch mng: K th hon thin b my cai tr t trung ng n a phng, xy dng mng li gin ip v lc lng dn phng n tn tng x. Chng cn kim sot n tng gia nh thng qua c ch t qun theo tng n v 5 gia nh, trong mi h phi chu trch nhim v s trung thnh ca nhng gia nh hng xm. Phong tro xung thp n mc, ngay c nhng phn khng nh nh i cho vay trng trt cng b gn cho l hot ng Vit cng v b tra tn, e da. Cng lc , chnh sch lng nng nghip dn dn n gn nhng trung tm thng mi hoc ni thun tin giao thng thy b d b kim sot. Mc d vn tin vo thng li cui cng ca cch mng, nhng nhn dn vn hoang mang giao ng. Cng ngy cng xut hin nhiu nghi ng v phng php u tranh ha bnh v nhng quan im c. i dn ch v dn quyn ch dn n nh t hoc ngha a, u tranh th ny th cui cng s cht ht. Ti nhiu ni, nhn dn i hi ng phi ng ln cm v kh bo v mnh. T nm 1957 n 1959 hn 2000 nghi can cng sn b t hnh trn nhng chic my chm c ko l qua khp cc lng x. Hng chc nghn ngi khc b tnh nghi c cm tnh vi cch mng b bt v tng giam. Theo mt thng k, s ng vin gim t hn 5000 u nm 1957 xung cn cha n 1/3 vo cui nm. Trn Vn Giu, nh s hc ca ng vit: l nhng gi pht en ti nht ca s nghip cch mng Cng may, ngoi Vit cng, ch Dim cn t to ra nhng k th cho chnh mnh. Theo i hi ca M, Dim phi thng qua hin php nm 1956, tha nhn chnh ph do tng thng v ngh vin bu ra, bo v cc quyn ti thiu ca con ngi. Tuy nhin Dim cha bao gi l nh dn ch. Th kch trong x s, rt s xut hin trc m ng, Dim khng th ha ng vi cc cng dn ca mnh. Vn rt nghi ng ngi min Nam, Dim la chn tay chn ton nhng k t nn t min Trung, theo cng gio v ght cng sn. Dim em l Nhu lp ra ng cn lao nhn v. Cc ng i lp b ng ca, nhng k ln ting ph phn ch b trng tr thng tay. Tht bi ln nht ca Dim l khng p ng c nhu cu thc s ca nng dn, chim n hn 80% dn s.

162

www.langven.com

Sau hip nh, c n hn mt na din tch t canh tc ch do khong 1% dn s s hu. B M thc p, Dim phi tin hnh ci cch rung t. Tuy nhin lm va lng nhng nh a ch ng h chnh quyn, thc t ch c cha n 10% nng dn nhn c d ch l mt mnh t. Thm ch trong cc vng Vit minh c, nng dn cn b p buc phi tr li t c chia trong khng chin. i vi nng dn, cuc sng mi chng hn g so vi thi thc dn. C th ni, n cui nhng nm 1950, nng thn min Nam sn sng cho nhng thay i ln. Sau cuc hp ca Dun cho B chnh tr, Trung ong triu tp hi ngh ln th 15. Dun c bo co, ch r s bt mn dng cao vi chnh quyn Dim ang to ra mt c hi vng tin ti thng nht t nc. Tt nhin l lnh o ng khng quyt nh c d dng. Theo mt ti liu ca Nam Vit nam thu c sau , c rt nhiu kin v quan im khc nhau trong hi ngh 15. Mt s cho rng ng nhin l phi cu phong tro v cc ng ch min Nam, trn thc t l ang u tranh cho s sng cn ca mnh. S khc e ngi vic y mnh hot ng v trang s lm cc i ca LX, TQ tc gin v quan trng nht l c th dn n M trc tip can thip. Phe ca Chinh th cho rng lm nh th th ly sc u m xy dng CNXH min Bc hu thun cho cuc u tranh thng nht min Nam. H l ngi pht biu mnh m nht cho quan im thn trng. H cho rng khng th ch s dng u tranh v trang, chc chn s to c cho M can thip. Theo H, cch mng Vit nam phi c xt trong quan h vi cch mng th gii. quc M ang mnh nhng s suy yu, bi th chng ta phi c chin lc tng bc. Cc lc lng cch mng min Nam chc chn s ginh c nhng thng li to ln, nhng trc mt cn phi tha mn vi nhng thng li nh. Vi s can thip ca H, hi ngh t c tha hip, ph chun chin lc chin tranh cch mng thng nht t nc. Tuy nhin mc kt hp gia u tranh v trang v u tranh chnh tr c ng. Ngh quyt nu r: Con ng u tranh c bn ca cch mng min Nam l bo lc cch mng. Ty theo rnh hnh c th v nhng nhu cu hin ti ca cch mng m phi hp gia sc mnh chnh tr ca qun chng v sc mnh qun s lt quyn lc ca phong kin v quc thit lp chnh quyn ca nhn dn. Cuc tranh lun v quyt nh ca Hi ngh 15 khng ch c ngha hc thut. Nu quyt nh leo thang bo lc min Nam ch l do nhng ng ch min Nam quyt tm xut, cuc chin v c bn c th coi l mt phong tro khng chin ni b chng li mt chnh quyn thi nt v Bc Vit c th c coi nh mt nh quan st b ng. Ngc li, nu cc lnh o min Bc khi xng, cuc chin chng t tham vng thng tr ton t nc ca H ni. Thc t chc l nm u gia. HCM v cc ng ch ca mnh quyt nh phi t chc li s bt bnh m nhng thiu tp trung chng li chnh quyn min Nam. Ngh quyt ca Hi ngh 15 khng c ph bin ngay. Trong vi thng sau , Gip c giao nhim v nh gi li tnh hnh mt cch ton din, trong khi HCM c c ra nc ngoi thm d kin cc ng minh. gn 70 tui, H vn mit mi thc hin c m thng nht t nc di ch XHCN ca mnh. H n Bc kinh vo gia thng 1/1959, sau i d i hi CSLX ti Moscow. Trn ng v, H li gh qua Bc kinh v v n Vit nam vo ngy 14/2/1959. Khng r H tho lun g vi cc ng minh ca mnh trong chuyn i ny. Thng 5/1959, ngh quyt hi ngh 15 c chnh thc ph chun.

163

www.langven.com

Tt c cho tin tuyn


Hi ngh 15 xc nhn ng t b thi theo di i thi v t mc tiu thng nht t nc ln u tin cao nht. Tuy nhin chin lc thc hin th no th cha r rng. Mt s ngh kt hp u tranh v trang v ni dy nh thi cch mng thng Tm. S khc li tin on, c l phi chp nhn ng qun s trc tip nh giai on cui ca cuc khng chin chng Php. C nhiu cu hi t ra cha c gii p: liu ch Dim c t sp v tham nhng v dt nt? Liu M c th can thip trc tip tin hnh mt cuc chin tranh ng dng? Liu cc ng minh ca H ni c sn lng gip ? Tm thi, cc nh lnh o ng thng nht dng thut ng ca Dun: cuc chin tranh cch mng, theo , cc lc lng cch mng min Nam trc mt phi da ch yu vo u tranh chnh tr, dn dn xy dng cc vng gii phng v sc mnh qun s y phong tro tin ln. Mao cng khuyn H cn thn trong chuyn ngh mt Bc i hi ma h nm 1958. M th cng khai by t thi kin quyt ph b hip nh Geneva, quyt tm xy dng chnh quyn khng cng sn ti Nam Vit nam. Trong hin chng thnh lp khi SEATO nm 1954, M cn o vo: Trong trng hp Nam VN, Lo, Campuchia b tn cng, cc nc thnh vin cn phi coi nh l mt him ha chung v phi hp hnh ng trong khun kh hin php nc mnh cho php Trong sut nm 1959, tng nhm nh trong s hn 90,000 cc cn b tp kt c tp trung hun luyn Xun Mai v c a tr li min Nam. Mi nhm c khong t 4050 ngi c xe ti ch theo ng ni Nam Lo v i b qua gii tuyn vo Nam. on 559 (thng 5 nm 1959) c thnh lp v giao nhim v xy dng h thng ng mn vn chuyn v kh, lng thc v qun i. H thng ny da trn cc tuyn ng c hnh thnh trong khng chin, sau ny s c c th gii bit n di ci tn: ng mn H Ch Minh. Mt n v khc, c gi l on 759, chu trch nhim m tuyn ng bin. Cc n v hot ng vn ti c t tn l B i Trng sn. u tin, h vn chuyn tip t bng tay, bng xe p, sau ny mi c xe ti. Cc chuyn i thng cc k gian kh. Mt ngi k li: cng i v pha Nam, tnh hnh cng xu i. Cui cng mi ngi ch cn mt nhm go dnh cho nhng lc khn cp nht. Trong hai thng lin, chng ti n tt c cy, c, chim th tm thy trong rng. Ngi khc k: u tin, chng ti i 8 ting/ngy. Gp rng ni him tr, cng ngy cng chm i. Ch khi no giao lin v trng on cho ngh mi c ngh. Nhng trm tip n thng l ch quang ng v an ton. Ngoi ra cng khng c g khc. Vi mt chic vng, chng ti t chng chi vi ma gi. Thc phm v nc ung cng khng . Mi ngi t hc cch tit kim. Cng i xa cng i. Khi thc n tr nn khan him, tnh ng ch cng b mn theo. Ai cng ch lo cu mng sng ca mnhcxlii Tnh hnh min Nam tip tc din bin phc tp. Dim thc thi lut 10/59 cho php cc lc lng an ninh c t do buc ti, nh p v x t nhng phn t b nghi l c quan h vi H ni. Ti ng bng sng Cu long, dn chng b dn vo cc khu lng nng nghip lm du kch mt ch n nu. Cc lnh o ng tm cch nh tr. Cui thng 8, dn chng c s h tr ca Vit minh trong vng ni dy chim 16 thn thuc huyn min ni Tr bng, tnh Qung ngi, lp nn vng gii phng vi khong hn 1000 dn. Nm thng sau, mt cuc khi ngha na ni ln Kin ha (Vit minh gi l Bn tre), nm gia chu th sng Cu long. Dn chng vng ny c cm tnh vi Vit minh v c chia t, sau Dim buc h phi tr li cho ch c. Cc cn b

164

www.langven.com

ng kho lo kch ng dn chng ni dy, cm theo gio mc v gy tm vng, h tr cho cc n v ng gi l lnh Si gn xng vo chim cc c quan hnh chnh x. Mt thnh vin tham gia khi ngha k li: Lc khong sau 9h ti. Ti mi v n cn c th nghe thy ting trng v m, ha theo ting reo h lan ht t lng ny sang lng khc. m cng khuya, ting trng cng thi thc ku gi tt c mi ngi vng ln. Bng c ting reo: Chy ri, bt chy ri. Chy nhanh qu. Cc lc lng bao vy c lnh t tt c cc n bt m h chim c. Nhn dn x c ba que, t bin nh v th cn cc, cht cy dng chng ngi vt trn ng..cxliii Vi nhp chng i ngy cng tng, cc nh lnh o ng quan ngi l tnh hnh s dn n cuc chin lan rng. Thng 4/1960, Dun phi pht biu kin quyt gii hn bo lc ch trong min Nam. Dun tha nhn, vic gi n nh ha bnh quc t v xy dng CNXH min Bc, trc mt s to thm kh khn cho cch mng min Nam, nhng cho rng v lu di s tr thnh nhng nhn t c li cho thng nht. Trn trng quc t, mu thun gia LX v TQ v chin lc ton cu ngy cng su sc. Gin d v thi khng hp tc ca TQ, Lin x rt li li ha cung cp bom nguyn t c tha thun t my nm trc. Sau ny, Vit nam mi hc c v li dng mu thun th li, cn hin ti h ch bit cu xin hai ng anh lm lnh vi nhau. H tip tc ng vai tr nh ngoi giao chin lc. Thng 7/1959, H i Moscow. Trc khi i, H dn li cuc chin min Nam s rt khc lit v phc tp, cc ng ch tuyt i phi trnh manh ng. Thi im ny hon ton khng ph hp cho vic bn chin lc gia tng xung t min Nam. Kh ang chun b cho chuyn i thm M vo thng 9 v hin nhin khng mun lm mt lng M v v Vit nam. LX cam kt vin tr kinh t cho DRV nhng u nhn mnh tm quan trng vic thc thi cc iu khon ca hip nh Geneva trong ha bnh. Sau khi hi m vi Kh, do Trung ng CS TQ ang hp, cha tip c, H thong th do qua cc nc cng ha chu u ca LX nh U, Crm v Capcaz. Cui thng 7, H i tu qua Trung n Alma Ata v t mi bay i Urumqi, th ph ca tnh Tn cng Trung quc. Hi ngh T ca CS TQ ln ny hp ti L sn, mt khu ngh mt ti min Nam TQ, nhm mc tiu gii quyt mu thun pht sinh trong ni b lnh o v chnh sch i Nhy Vt. Tng ch huy qun i trong chin tranh Triu tin, nguyn soi Bnh c Hoi ln ting ch trch NV lm cho nhn dn i kh. Bnh cng bo v mi quan h cht ch vi Hng qun, chng li chnh sch t lc ca Mao. Kt qu, Bnh b cch chc v Lm Bu ln thay. H li Urumqi vi ngy ri i tu n Ty An, ni ng tng n nm 1938 nh mt ngi tham quan, v n Bc kinh hm 13/8. Do Mao vn cha v, H m phn vi Chu v Lu Thiu K. Hi ny thng bo chp nhn chin lc chin tranh cch mng nhng hn ch u tranh chnh tr v cc hot ng v trang mc thp. H quay v H ni ngy 26/8. C th ni H khng thu thp c g nhiu qua chuyn i ny ngoi nhng li ha gip mt cch lch s. Mao thm ch cn khng tip. Nhng H qu quen vi thi ngo mn ca my ng bn TQ, trong lc thn mt vi anh em, H gi Mao l Hong V tr. My thng sau, li c dp tu b li quan h, khi dn on Vit nam sang d l k nim 10 nm ngy thnh lp nc Cng ha Nhn dn Trung hoa. Sau khi gp li ngi bn c thn thit l Tng Khnh Linh, H hi m vi Mao ngy 3/10. Khi v nc, H vit bi ng trn bo Nhn dn, ku gi cc ng ch nghin cu kinh nghim Trung

165

www.langven.com

quc v by t s bit n i i ca nhn dn VN vi s gip ca TQ trong cuc u tranh gii phng dn tc. Trong lc H bn rn trn mt trn ngoi giao, th cc ng ch ca ng tp trung vo k hoch 3 nm xy dng nn mng ca CNXH min Bc. Nh H lun cnh co vic dng v lc v ch c php dng cc bin php dn ch thuyt phc nhn dn, vic tp th ha nng thn cng nh quc hu ha cng thng ti thnh ph din ra tng i thun li, trnh c cnh bo lc v bt ha ca ci cch rung t. n cui nm 1959, lnh o ng bt u ngh n k hoch cng nghip ha 5 nm kiu X vit. V vic thc hin k hoch ny s ngn nhiu ngun lc v nh hng n cuc u tranh min Nam, ng mun triu tp i hi vo h hoc ma thu nm 1960 tho lun v thng qua. Tnh hnh th gii tip tc phc tp. Mu thun gia LX v TQ ln n nh im ti i hi ng cng sn Rumani thng 6/60 khi hai on cng khai kch nhau v chin lc ca phe XHCN trong thi k chin tranh lnh. Sau v vic, LX quyt nh gi tt c cc chuyn gia TQ v nc. on Vit nam do L Dun dn u lm l, khng ng v bn no, mc d Dun ng h quan im ca TQ l M ang tm cch gy chin. X lun bo Nhn dn cng khng nhc g n v ny ch ni rng s bt ha gia cc ng cng sn c th nh hng to ln n cuc u tranh thng nht t nc ca nhn dn Vit nam. HCM lm mi vic khng lm mt lng bn no. Thng 5, H bay sang TQ k nim sinh nht ln th 70 v ngh ngi vi ngy. Ngay sau , trn bo Nhn dn li xut hin bi ca H ca ngi chnh sch ng n ca LX. Thng 8, H lng l ving thm c Bc kinh v Moscow va thng bo chnh sch ca DRV ti min Nam va tm cch hn gn s bt ha gia hai ng minh ln. i hi ng ln th 3 c t chc ti H ni ngy 5/9/1960 ln u tin t nm 1951. C 576 i biu i din cho hn na triu ng vin t hai min tham d. H pht biu khai mc vi t cch l ch tch ng. Tuy c dnh mt cht thi gian ni v nhng sai lm trong qu kh m ng ang tch cc sa cha, bi pht biu ch yu ni v tng lai xy dng XHCN min Bc. V vn thng nht, H gi min Nam l thnh ng t quc v khng nh ng tm kim thng nht bng con ng ha bnh. C v nh lnh o ng cha thng nht c chin lc vi min Nam, nn trong bo co chnh tr ca mnh, L Dun cng ch ku gi chung chung, cho rng s l cuc u tranh gian kh v lu di, bao gm nhiu hnh thc v s dng sc mnh ca qun chng. Dun cng khng nhc n kh nng DRV phi can thip trc tip. Bi th k hoch 5 nm c thng qua vi s nht tr cao. i hi cng chnh thc b nhim Dun lm b th th nht (thay th chc Tng b th). B chnh tr cng c b sung thm 2 thnh vin min Nam l Phm Hng v Nguyn Ch Thanh. Thanh mi c phong hm i tng ngang vi Gip, nhng xut thn t tng cc Chnh tr. L c Th tuy l ngi bc nhng lm ph cho Dun min Nam trong thi gian khng chin chng Php.cxliv i hi III khng pht biu g v quan h X - Trung. C hai nc u c on i biu n d. Khng c ci v g trn din n, trc cng chng. H ch thn ng ra lm phin dch cho 2 on. Ngh quyt ca i hi vn nu r Lin x l u tu ca phe x hi ch ngha. Tuy nhin c hai on u khng mn m lm vi vic y cao xung t min Nam Vit nam. ng vn tch cc tm kim cch lt Dim m khng to c cho M nhy vo can thip trc tip. Mt phng php c in l thnh lp mt mt trn rng ri kiu Vit

166

www.langven.com

minh, lm ngn c tp hp mi lc lng c th, nhng vn chu s chi phi ca ng. Mt trn ny phi c mt cng lnh hp dn nhng tr thc u tranh cho Vit nam thng nht nhng e ngi s thng tr ca min Bc, nhng ngi khng a thch g ch ngha cng sn nhng lun ng h nhn dn lao ng. Mt trn phi lm cc thnh vin tin tng l c th lt ch c ti thi nt ca Dim m khng s phi ngay lp tc dng cc tnh min Nam cho cng sn. Ngay trong i hi III, Tn c Thng nhc n tng ny. Theo Thng, mt trn ny theo nguyn tc 4 giai cp ca L nin, bao gm thm cc phn t tn gio v dn tc t ngi. Nguyn tc t chc l thnh phn rng ri, chia thnh nhiu cp t trung ng n a phng. Mt trn s thnh lp chnh ph lm thi bao gm tt c cc phn t tin b, m phn tin ti thng nht ha bnh vi min Bc. Ch ngha cng sn tuyt nhin khng c nhc n. Mt trn dn tc gii phng min Nam Vit nam, gi tt l NLF c thnh lp ngy 20/12/1960 trong mt khu rng cao su dc bin gii vi Campuchia, sau ny s tr thnh c s ng qunca Trung ng cc. Theo Trng Nh Tng, mt thnh vin tham gia l thnh lp tt c nhng ngi c mt trong gian nh n s u hiu rng mnh ang tham d mt s kin c ngha lch s. Trn ng v Si gn, Tng cm thy lng lng mt hy vng d nh nhoi. My tun sau, JFK nhm chc tng thng M. Trong l bn giao, tuyt nhin khng thy Eisenhower ng g n s phn khng ngy cng tng min Nam Vit nam.cxlv Nng dn bt mn v tham nhng v thu cao. Pht t phn khng v chnh quyn n p, ch ng h cng gio, cc dn tc t ngi, ngi Hoa... b phn bit i x. Gii tr thc thnh th khng th chp nhn mt chnh quyn c ti, gia nh tr. Hin php nm 1956 c M gip phc tho tr thnh mt t giy cht. Khong gia thng 1/1961, ngay sau mt cuc o chnh qun s bt thnh min Nam, B chnh tr hp nh gi tnh hnh. BCT nhn nh khng cn mt c hi no cho vic thng nht t nc bng con ng ha bnh v cn phi y mnh u tranh chnh tr v v trang chun b cho tng khi ngha c th n bt c lc no. H ng , khng qun nhc cc ng ch ca mnh phi chun b ht sc cn thn. ng quay tr li vi cch t chc thi chng Php. Trung ng Cc min Nam c ti thnh lp do Nguyn Vn Linh ph trch. Di Cc c ng y min ti 5 vng v cc chi b ng ti tnh, huyn, x. Thng 2/1961, ti hi ngh chin khu D, cc n v v trang ca ng bng sng Cu long v Ty nguyn c st nhp thnh Qun gii phng min NVM (PLAF) chu s ch huy thng nht. Chnh quyn Si gn bt u gi h l Vit cng. Trong lc cc lnh o khng chin bn rn vi vic t chc li c s cch mng, H tip tc tp trung vo mt trn ngoi giao. Vi mu thun X - Trung tr thnh cng khai, vn lp trng ca khi XHCN vi cc cuc chin tranh gii phng dn tc tr thnh ch bn lun gay gt trong cc cuc t tp ln. Thng 11/1960, H, Dun, Thanh tham d Hi ngh 81 ng CS v cng nhn ti Moscow. Khrutsev chc cng hy vng s dng din n hi ngh p TQ theo cc chnh sch ca mnh, nhng khng c cc on khc ng tnh. on Vit nam tuy khng pht biu nhng tham gia tch cc cc hot ng sau hu trng son tho ngh quyt ca hi ngh, khng nh quan im t Tuyn b 1957 v quyn la chn cc phng php tin ln CNXH khc nhau cc nc c iu kin khc nhau. H ng vai tr c nhn quan trng. Ti mt phin hp, khi trng on TQ Lu Thiu K tc gin b v s qun, Kh phi nh H ng ra ha gii mi Lu tr li. Nhng ngi thn cn u ni H rt bun v s chia r, lm uy tn ca khi XHCN trong cc nc th ba suy gim nghim trng. Trong khi cc thnh vin

167

www.langven.com

khc ca on Vit nam u c v ng h quan im ca TQ, H nghi ng su sc v tham vng ca Mao cng nh chnh sch Ta sn quan h u ca ng ny. Bi th H thng ng h quan im ca Nga trong nhng phin hp inh. Quen vi vic lm theo C nn Dun, Thanh khng ni g. Tuy nhin khi v H ni, chc h cng th thm vi cc thnh vin khc ca B chnh tr dn bt mn v quan im ba phi ca H ti hi ngh. i hi 22 ng cng sn LX ma thu nm 1961 li mt dp ci v to. Ln ny H i cng vi Dun v vn quyt tm gi thi trung lp. Tuy nhin khi Chu n Lai ng ng b v Bc kinh gia chng th on Vit nam b buc phi hnh ng. H v Dun cng ri hi ngh, nhng thay v v nc, li i tham quan cc tnh min Ty Lin x chng t l mnh khng bt mn g.cxlvi Vic thnh lp NLF v PLAF tip thm sc mnh cho phong tro chng Dim. n cui nm 1961, PLAF c n 15000 ngi, gp 5 ln so vi nm 1959. H cng bt u ch ng tn cng cc cn c ca i phng, thit lp cc vng gii phng Ty nguyn lm bn p xung ng bng. S ln mnh nhanh chng c hai l do: tip vin t pha bc, n nm 1961 t khong 5000 ngi, v nh hng rng ri ca NLF trong dn chng. Trc khi nhm chc, Kenedy c thng bo v tnh hnh xu i Lo do Pathet Lo quyt tm lt chnh ph lin hip, nay li phi i mt vi nguy c ngy cng tng NVN. Mt phi on c bit c phi n nghin cu tnh hnh v khuyn co tng thng nhanh chng tng s lng c vn qun s ti Nam VN, ng thi tm kim mt gii php thng lng Lo (v rt kh l gii cho s can thip qun s ca M y) Mc d l ngi cho rng ch ca Dim cha ng nhng mu thun ni ti trm trng v s t sp , H lun dn cc ng ch khng c nh gi thp Dim, bi Dim l mt nh lnh o kin nh v c i ng cng s rt trung thnh. H ni cng phi cnh gic vi M. Nc ny c v nh quyt rng quyn li ca M s b nh hng nng n nu tht bi Nam Vit nam. Ti hi ngh chin lc ca B chnh tr thng 10/1961, H ch ra rng M mnh hn rt nhiu Php v mt qun s v bt c tng no ly v lc chi v lc trong cuc chin mi s tht bi. Sc mnh ca cc lc lng cch mng nm trong lnh vc chnh tr, v th H ra sch lc gm 3 thnh t: chin tranh du kch, pht ng qun chng, v c bit quan trng l dnh c s ng h ca d lun th gii. Ngh quyt gi cho cc lnh o min Nam nhn mnh: cao tro cch mng cha ti v chng ta ch c th dnh thng li bng tng bc vng chc Thng 7/1962, chnh quyn Kennedy k hip nh thnh lp chnh ph lin hip 3 bn ti Lo (cnh hu, Pathet Lo v cc phn t trung lp). Trong th gi cc ng ch ca mnh min Nam, Dun nhc n kh nng M c th chp nhn mt gii php tng t min Nam VN. H c bit hng th vi tng ny. DRV tch cc xc tin vic tm kim nhng phn t tr thc trung gian min Nam VN v Php ng h mnh chun b cho vic thnh lp chnh ph 3 bn Si gn. Kennedy chp nhn gii php tha hip Lo trn c s nhn nh l H ni s tun th hip nh Geneva v ngng vic tip t qua ng mn HCM m mt phn ln chy qua lnh th Lo. Bi th, khi nhng bo co tnh bo cho thy H ni vn tip tc tng cng tip t, M quyt nh t b phng n tha hip Nam VN. D vy, H vn hy vng vo mt gii php chnh tr vi s tham gia mnh m ca NLF. H hiu rng M ang lng tng v khng phi tm kim chin thng m mt ng rt lui trong danh d.

168

www.langven.com

Cc phn t bi quan trong ng khng tin vo quan im ca H l c th dnh thng li m khng phi mu nhiu. V h c l. C nhiu du hiu cho thy Washington quyt tm dnh chin thng Vit nam. Nm 1962, M gip Dim xy dng chng trnh p chin lc, vn c ngi Anh s dng kh hiu qu trong cuc chin chng ni lon M lai. Hng ngn p chin lc c xy dng nh nhng cng ng dn c c lp, c kh nng t bo v chng VC thm nhp tuyn dng v kim thc phm. Lc u chng trnh ny gy c mt s kh khn nghim trng cho VC, tuy nhin do s yu km v quan liu ca chnh ph, cui cng hn mt na s p b VC ph hy hoc tr trn vo. Vo u nhng nm 60, H ni tip tc gp kh khn hn trong vic duy tr quan h cn bng vi hai ng bn ln. Mc d khng mun mang ting l khng ng h cuc u tranh gii phng dn tc, nhng r rng l Khrutsov khng mun i chi trc tip vi M v khng hi lng khi tnh hnh NA ngy cng cng thng. Thi ny rt va Bc kinh, ang mun thay th Moscow v tr anh C ca cc dn tc b p bc. Mao cho rng M m u vo thng lng khi tng cng can thip qun s Vit nam. Kinh nghim trong cuc chin ng dng ln u cho thy, M s khng phn ng mnh khi TQ gip v kh cho Vit nam, v vy khi H v Thanh sang thm Bc kinh h nm 1962 v ngh gip , BK khng ngn ngi ng tng cng vin tr qun s, hy vng H ni s on tuyt vi Moscow. Thng 5/1963, Lu Thiu K dn on sang thm Vit nam nh gi tnh hnh. Lu nhc li quan h lch s gia hai nc, ph phn cng khai thi lng chng ca bn xt li (ng Lin x), v th s l hu phng ln ca nhn dn Vit nam. Cc nh lnh o Vit nam n tip Lu rt nng hu. C iu l my ngy trc , h cng ht sc vn v vi mt phi on thng mi ca Lin x. Trong tic chiu i Lu, H cng trnh ch trch LX m ch ku gi phe XHCN phi on kt hn na. Ma xun nm 1963, chnh quyn Dim t kt n t hnh mnh bng cch n p Pht gio. Ngy 11/6, hnh nh mt nh s t thiu trn ng ph Si gn c truyn i khp th gii v gy xc ng su sc. Khi Kennedy ch trch Dim n p pht t, Ng nh Nhu tc gin tuyn b m phn vi NLF ui tt c cc c vn M ra khi Vitnam. C bo co cho rng cui h nm 1963, H gi th ring cho Dim ngh m phn. Khng r Dim tr li th no, nhng khi tr li cu hi ca Mieczyslaw Maneli, i biu Balan DRV v iu kin m phn ca Bc Vit, Phm Vn ng nu r: Ngi M phi rt i. Khng c cn c qun s v qun i nc ngoi Vit nam. Chng ti c th t c tha thun vi bt c ngi Vit nam no. Theo Maneli, H cng c mt trong cuc gp, nhng khng bnh lun g. Mc d tnh th ca Dim xu i nhiu, nhng H vn tha nhn Dim l mt i th ng n, v cn phi tha thun c th gim thiu quyn lc ca ng ny. H ku gi cc ng ch ca mnh min Nam tm mi cch tm kim s ng h ca dn chng, trong khi i M tnh ng. Tr li mt phng vin Nht bn thng 7/1963, H nhn nh, qua kinh nghim bn thn, ng thy dn M rt yu cng l v ha bnh. Bi th ch c mt gii php l M phi rt v ngi VN s t gii quyt ly vn theo cc nguyn tc ca hip nh Geneva. Quan im lc quan thn trng ca H v mt gii php chnh tr khng c s ng h hon ton trong ng. Ti hi ngh B chnh tr thng 12/1962, ng nhn nh cuc chin tranh min Nam l cuc chin tranh chng quc v cn phi tng cng c u tranh chnh tr ln u tranh v trang. Mt ngh quyt b mt c gi vo Nam, khng nh cuc chin ri s c gii quyt bng v lc t nh n ln. Ti liu ny khng

169

www.langven.com

cng khai ph nhn tm quan trng ca u tranh chnh tr, v khng chp nhn quan im qun s c dng trong cuc khng chin chng Php, nhng cho rng ln sng cch mng VN t n cao tro, v vn ch cn l khi no s p dng v lc. Cuc chin s kt thc bng ni dy v tng tin cng ca NLF, mt kiu kt hp gia Cch mng thng 8 v m hnh chin tranh 3 giai on ca Mao. Quan im ny r rng phn nh cch nhn ca Dun, ngi lun tin vo mt thng li qun s r rng. Dun cho rng quan im ca H da vo u tranh ngoi giao l ngy th, ng ny ni Bc H lng l, cn ti chun b tt c khi ri min Nam ra y. Ti ch c mt mc ch: thng li cui cngcxlvii u thng 11/1953, cuc o chnh qun s c M bt n xanh lt Dim. C Dim v Nhu, mc d u hng, u b th tiu. Mt Dim, NLF mt kh nng li dng cm tnh chng Dim m rng lc lng. Ti cc thnh ph, phe o chnh do Dng Vn Minh tc Minh Ln cm u c s ng h rng ri ca dn chng ang bt mn. Mt khc, ng cng on trc c rng gii lnh o mi khng th no c c s kin nh v ch ca Dim. qu kinh nghim v tnh b phi ca cc phn t dn tc, trong cuc hp B chnh tr ngy 10/12, H tin on (v ha ra l ng nh vy) y s l khng phi l cuc o chnh cui cng. Vi tun sau, bn thn Kennedy cng b m st ti Dallas, Lindon Jonson ln thay. Tnh hnh thay i nhanh chng, buc ng phi xem xt li sch lc ca mnh. Liu c y mnh u tranh li dng tnh trng hn lon Si gn? Liu tng thng M mi ln c hiu chin hn? Hay ha hon tm mt gii php chnh tr? Theo cc bng chng ri rc cn st li, Hi ngh T ln th 9 thng 12/1963 l cuc hi ngh nng bng nht trong lch s ng. Ln u tin, T khng ch l c ch ng du cho cc quyt nh c B chnh tr dn xp. Mt s thnh vin ln tin ngh nhanh chng a ngay qun i min Bc tham chin gii quyt vn trc khi M c th can thip. S khc e ngi lm vy s dn n M can thip trc tip, lm mt lng Lin x ang tm cch trnh cng thng vi M, y Vit nam vo th phi da hn vo ng bn TQ khng my tin cy. Ngh quyt cui cng tha hip, chnh thc tha nhn u tranh v trang l hnh thc u tranh ch yu, ku gi cc lc lng min Nam tm cch ginh thng li trong thi gian ngn nht, nhng khng a qun min Bc vo trc tip tham chin. Cc nh chin lc ca ng t cc vo vic c th nh Si gn m khng to c cho M nhy vo. Mc d lun lun tm cch cn bng trong quan h X - Trung, trong thi gian cui, c nhiu lnh o khng gi c bnh tnh. Thanh tng pht biu: Chng ti khng o tng v khng nh gi thp M, c iu chng ti khng s. Nu ai c cho rng kin quyt chng M l s tht bi v dn n chin tranh ht nhn, th ch cn c cch u hng ch ngha quc, r rng l nhm vo Kremlin. Quan im ca Thanh c Dun v cc ng s nh Hon, Th ng h. Phm Vn ng l mt nh t chc v thng khng c kin trong nhng v ny. Chinh cng khng mun thch thc gii lnh o mi. Gip khng nht tr vi chin lc chin tranh du kch tch cc ca Dun, nhng cng khng ng vi Thanh v vic tin hnh chin tranh thng thng vo thi im hin ti khi qun i nhn dn Vit nam cha c hun luyn v trang b y . Theo Gip, cng thng vi Lin x vo thi im ny l t st v ch c Moscow mi c th cung cp nhng k thut m qun i ang cn. Tuy nhin, k l l Gip ngi im, khng pht biu. Vai tr ca H trong v ny khng r rng. Dun cho rng gn y H khng cn s sc so trong suy ngh v nh gi tnh hnh, thm ch c tin n l Dun

170

www.langven.com

ngh H ngh hu, chuyn sang lnh o Vin Max-Lenin, Thanh s gi chc ch tch nc cn Dun lnh o ngcxlviii. Nhng tt nhin H khng th khng quan tm n chin lc mi. H thng xuyn nu r y l mt cuc chin mu mo, ch khng phi l i u trc tip nht l vi M. H cng lun lun tm cch cn bng quan h gia LX v TQ. Khi L Lim, mt tng c cng ln trong trn in bin ph, bo vi H l d tho ngh quyt hi ngh c th c nhng im kch LX trc tip, H ni lm th khc g tt vo mt ngi ta, v khuyn Lim chng li. Tuy nhin khi Lim ng ln pht biu th H li ngi im. Nhng lc tinh thn bi X tr nn qu nng, H b ra ngoi ht thuc. Cui cng nhng im kch Lin x trc tip cng c Dun gt ra v khng mun t cu vi LX. 10 thnh vin b phiu chng li bn ngh quyt cui cng.cxlix Khng mun lm mt lng LX, sau hi ngh, Dun, Th v T Hu sang Moscow trnh by quan im. T Hu nh th, xut hin trn chnh trng nh nhng pht biu chng LX m trong hi ngh 9. Trn ng i c on dng li Bc kinh tho lun. Kt qu lm vic Moscow khng nhiu, thng co chung rt chung chung, cha ng s khng thng nht v quan im min Nam VN. Sau khi on tr v, bo ch chnh thng li tip tc kch trn lan ch ngha xt li. T tng bi Lin x lan rng. B chnh tr bt n xanh thnh lp mt ta n xt x v a ra khi ng nhng thnh phn xt li, bao gm c nhng cn b cao cp nh Vin trng Vin Max Lenin Hong Minh Chnh, cnh tay phi ca Gip l L Lim. Thm ch Gip cng b tn cng, b buc ti l c th t b mt trc tip vi Khorutxov. Cui cng H phi can thip v xc nhn l chnh mnh cho php Gip lm vic y.cl H chc chn l rt nhc u vi nhng s kin xung quanh hi ngh 9. Vic ph b Dim cho thy M c th t b ng li khng can thip trc tip vo Vit nam. Mc d ph duyt chin lc leo thang v trang min Nam, H khng th khng lo lng v thi hp tp ca mt s ci u nng trong ng, c bit l vic nh LX v nhng ng minh ca LX H ni. Sau mt thi gian im ting, H xut hin trong gh ch tch Hi ngh chnh tr c bit thng 3/1964, c t chc bn v nhng bt ng trong lnh o ng. H pht biu, nhn mnh Vit nam tip tc tm kim vic thng nht bng con ng ha bnh trn c s nhng iu khon ca hip nh Geneva, nhng cng khng nh, nhn dn min Bc s quyt tm ng h cuc u tranh ca ng bo min Nam. H ku gi nhn dn M hy hnh ng buc chnh ph M chm dt cuc chin tranh phi ngha v bn thu, ang lm danh nc M. Cui cng, H ku gi s thng nht mc ch trong DRV v trong khi x hi ch ngha. Trong my thng sau, cc lc lng cch mng ro rit hot ng min Nam. Li dng s yu km v chnh tr v b phi lc c ca chnh quyn Si gn, NLF v PLAF lin tc tn cng khuch trng thanh th vng nng thn. Mc ch ca ng l nh chnh quyn Si gn, thnh lp chnh ph 3 bn gm mt s quan chc Si gn c, NLF v thnh phn th trung gian gm cc tr thc trong v ngoi nc. Cc phn t ny c ng lm vic trc, v th ng tin tng l chnh ph mi s l im khi u tin ti thng nht vi min Bc theo ng li ca ng. Nhng M khng ngh vy. H ni khng h hay bit l chnh quynJohnson quyt ch li min Nam Vit nam v ang ro rit kim c th hin cho H ni bit ch ca mnh. u thng 8/1964, cc xung my ca hi qun Vit nam tn cng mt chin hm M. Vi ngy sau, khi hnh nh li xy ra mt v tn cng mi, Johnson lin lp tc h lnh nm bom min Bc tr a. Mc d McNamara tuyn b cc tu chin M ch ang thc hin vic tun tra

171

www.langven.com

thng xuyn ca mnh, nhng chng c sau , cho thy chng ang tin hnh mt chin dch trinh st, nhm thm d kh nng theo di ca rada Bc Vit. Cng thi im, mt chin dch b bit kch c tin hnh. Cc ch huy a phng Bc Vit r rng l c l khi quyt nh tn cng cnh co. S kin vnh Bc b thuyt phc cc nh lnh o ng rng Washington quyt tm leo thang chin tranh. Vi ngy sau, B chnh tr quyt nh gi nhng n v ch lc chin u u tin vo Nam theo ng mn H Ch Minh. n cui nm, s on qun ch lc u tin vo n chin trng min Nam, chun b cho cuc tng tin cng cui cng ma xun nm 1965. Lnh o ng vn hy vng c th lt chnh quyn Si gn trc khi M c th can thip. Sau cuc hp b chnh tr, L Dun bay sang Bc kinh tham kho kin v quyt nh ca mnh. Mao cng cho rng tnh hnh min Nam cha thun li cho mt gii php chnh tr v c th phi tin hnh mt cuc chin tranh du kch ko di. Chnh quyn TQ cng kch ng nhng cuc biu tnh chng M rng ri. Qun i TQ min Nam c t trong tnh trng bo ng. Mao v cc quan chc khc cng khai pht biu s gip Vit nam, cho d cuc chin c th ko di 100 nm, Rng xanh cn y, lo g thiu ci.cli. Tuy nhin Viet nam cng kho lo t chi ngh ca ph th tng ng Tiu Bnh s gip mnh m hn na nu VN chm dt quan h vi Lin x. Ngc li vi TQ, s kin vnh Bc b lm xu i mi quan h gia VN v Lin x. Khi Dun n thm Moscow vo gia thng 8, sau khi thm Bc kinh, LX ch lp l ln ting ln n M, ng thi ku gi m phn ha bnh v tr hon vic cng nhn NFL l i din chnh thc ca min Nam Vit nam. May mn, tnh hnh li thay i. Ma thua nm , phi Breznhev lt Khrutxov, a B ln lm Tng b th. Ngy 16/10, H ni gi in chc mng B, ngay ngy sau li kho lo gi in chc mng TQ th thnh cng v kh ht nhn. H v cc ng ch hy vng Ban lnh o mi ca LX c th tr gip v mt qun s v gip Vit nam duy tr c mi quan h cn bng gia hai cng quc. Thng 11, Phm Vn ng sang thm Moscow nh gi tnh hnh. Chuyn thm c nh gi tt. LX ha s tng vin tr v h tr nu M m rng chin tranh ra pha Bc, cho php NLF c m vn phng i din ti Moscow. Vit nam c c s ng h ca c hai ng minh quan trng nht ca mnh cho cuc chin mi. Ma thu nm 1964, tnh hnh Si gn rt khng n nh. Cc phe phi ua nhau u dnh quyn lc mc cho M ht sc tc gin. Thiu s ch o t pha trn, qun i Si gn a phng chng bun tc chin, mt s thm ch cn ln lt tha thun vi lc lng VC hot ng trong vng. Bo co ca CIA khng nh nu khng c nhng hnh ng kin quyt t pha M, Si gn s sp trong vng t 3 n 6 thng. H ni cng c v ng quan im, ku gi cc ng ch min Nam tp trung n lc dnh thng li cui cng. cnh bo M v nhng thit hi nu liu lnh tham chin, VC tn cng cn c khng qun Bin ha, git 4 lnh M, lm b thng hn 30. Trong dp Noel, khch sn Caravel b nh bom. Bom cng n ti Brinks BBQ bn kia ph, git cht 2 lnh M.clii COSVN khng lc quan lm v cho rng PALF cha sc nh ln. Thng 12, VC nh trn Bnh Gi, chng t kh nng PALF c th tiu dit mt lc lng ln qun ch lc ca Si gn. Ngay c cn thn nh H cng phi tht ln: Bnh Gi l trn in bin ph thu nh. Trong th gi Thanh thng 2, Dun thc gic tn cng trc khi M quyt nh c gi qun b hay khng. Khi VC s c th mnh m phn v

172

www.langven.com

vic M rt qun. Mc d khng bo m thng li, Dun dn li Lnin: Hy hnh ng s bit. H ni hnh ng hi mun. Ngy 7/2, VC tn cng tri lnh c nhim ti Pleiku, git 8 lnh M v lm b thng gn 100. Su ngy sau, Johnson h lnh cho my bay nm bom tr a trn khp min Bc, k c mt s thnh ph. Thng 3, hai tiu on lnh thy nh b M b vo nng. Ngay sau , 2 tiu on na c tip vin. Tng Oetmolen, t lnh qun i M ti Vit nam ku gi nhanh chng tng qun ngn chn VC chim ng min Nam. u thng 2, Kosugin thm H ni, ha s tng cng vin tr qun s, bao gm c tn la t i khng v pho cao x. Vit nam ha s kim ch chin tranh trong phm vi min Nam v tm kim cc gii php ha bnh. TQ c v khng hi lng v t chi ra tuyn b chung cng vi LX ng h Vit nam, khin H ni rt tc gin. Thng 3, Chu n Lai sang Vit nam gii thch, s d TQ t chi v chnh sch ca Lin x chng qua la xt li c ngy trang. Chu cng khuyn VN khng nn nhn vin tr qun s ca LX, ni bng gi rng iu c th nh hng n quan h Trung Vit.cliii Ngy 26/3, Hi ngh trung ng ln th 11 c nhm hp. n lc ny, quy m can thip ca M r, tuy nhin H ni vn cha nm c mc tiu cui cng ca M. Mt s cho rng M mun diu v ging oai c th m phn trn th mnh. Theo H, tnh hnh nguy him hn nhiu v cho rng c th M quyt nh chp nhn cng rn min Nam VN. Hi ngh ra ngh quyt hm d kh nng m phn ca M. Ngy 22/3, NLF thng bo trn i pht thanh Gii phng v ngh 5 im, my ngy sau i H ni a li, c thay i i cht khng i hi M phi rt ht mi m phn m ch cn M ha. Ngy 8/4, Phm Vn ng a ra tuyn b 4 im: rt ht qun i nc ngoi, tun th cc iu khon ca hip nh Geneva, gii quyt vn min Nam theo cng lnh ca NLF, tin ti thng nht t nc mt cch ha bnh. Washington t ra cng rn. Trong lc ng con ang chun b bn tuyn b ca mnh, Johnson ra lnh a thm 2 s on vo Vit nam. Ngy 7/4, ti trng i hc John Hopkins, LBJ tuyn b ch m phn m khng c bt c mt nhng b no. Thi ca M cng lm cho phe ch chin trong ng tin rng vn s c gii quyt trn chin trng ch khng trn bn m phn nh H hy vng. Trong th gi cho Thanh, Dun nu r: ch khi no ni dy thnh cng mi c th t li vn mt chnh ph trung lp Vai tr ca TQ tr nn c bit quan trng khi cuc chin bt u leo thang u nm 1965. Khng nhng cung cp vin tr qun s v kinh t vi t cch l hu phng ln, TQ nhiu ln tuyn b s trc tip tham chin nu M xm lc min Bc, mang la chin tranh trc tip n TQ. Mao lc ny ang bn rn chun b cho cuc thanh trng ni b ln, li dng Vit nam nh ci c kch ng tinh thn cch mng trong nc, ng thi di M sa ly vo mt cuc chin unwinable. Khi tip H ti Bc kinh thng 5/1965, Mao ha s gip tt c nhng g c th, gi cc i xy dng thit lp mng li giao thng t bin gii TQ, thm ch c ng mn HCM v h thng ng t Bc Lo ( chun b cho nhng trn nh ln sau ny, nh Mao ni). H ht lng cm n tnh anh em ng ch ca TQ, ha VN s t lc chin u. Cng lc , Bc kinh cng khng tm cch i u trc tip vi M. Trong cuc phng vn ca nh bo M Edga Snow hi thng Ging, Mao tuyn b khng tham gia chin tranh nu khng b tn cng trc tip, qua gin tip khng phn i vic M tng cng s hin din qun s ch min Nam. Thng 4, Chu n Lai cng gi in ring cho tng thng Pakistan Abu Khan, thng bo rng TQ s khng tm cch gy chin vi M m ch hon

173

www.langven.com

thnh ngha v quc t vi DRV. Thng sau, tng Dng k hip c qun s ti Bc kinh, theo , nu tnh hnh khng i, VN s phi t chin u. Nu M ym tr khng qun v hi qun cho qun i Si gn tn cng min Bc, TQ cng s ym tr khng qun v hi qun. Nu M tin cng trc tip min Bc, TQ s a b binh tham chin tuy theo yu cu ca chin trng. Thng 7, Lm Bu t chi cung cp phi cng chin u cho Vit nam, lm Dun rt gin, lin i thm Moscow v gi Lin x l t quc th hai Cui nm 1965, qun M ng ti Vit nam ln ti 200.000, chnh thc leo thang t chin tranh c bit sang chin tranh cc b vi s tham gia ton din ca cc n v chin u M. Trung ng ng cng quyt nh t a qun ch lc vo Nam cn bng lc lng. c s ng h ca Dun, Thanh ch o qun i giao chin trc tip vi M ti mt s a im chn trc, nhm chng minh kh nng i u trn chin trng ca PAVN, mc d khng c Gip ng tnh. Dun cn gi Gip l con th hn nht. H khng tham gia trc tip vo vip lp chin lc chin tranh do sc khe cng ngy cng suy gim. Tuy nhin, nhng khi c th, H vn tham gia kin ch o trong cc cuc hp B chnh tr. Mc d trc y lun tm nhng bin php u tranh trnh M c c can thip trc tip, by gi H hon ton ng h vic tng cng chin tranh ti min Nam, chng minh cho M s quyt tm ca Vit nam. Chng ta s chin u bng bt c cch no k th mun, v chng ta s thng. H cng ng rng thi im hin ti khng chn mi cho m phn v M ang quyt tm gy chin m phn trn th mnh. Nhn thc c phong tro phn chin th gii v ti M ang ln mnh, H nhc cc ng ch phi trnh by quan im m phn ca mnh r rng th gii thy c bn cht gi di trong nhng ngh ca M. H cng nhn mnh, nhng cuc tn cng trc tip vo qun M v tay sai s to iu kin cho phe b cu tng thm sc mnh trong cuc hi v cng chng M. Chin tranh tip tc khc lit, lm VN phi da thm vo v kh ca LX, khin TQ rt thy kh chu, thng xuyn cnh co cc nh lnh o Vit nam v bn phn bi LX. Nhng li khuyn ca TQ v cch thc tin hnh chin tranh, da trn quan im ca Chu l TQ c nhiu kinh nghim dealing vi M hn, gi li nhng k nim cay ng ca VN trong hi ngh Geneva. Hng v binh TQ tnh nguyn sang gip VN hi u cch mng vn ha gy kh chu cho dn chng a phng, chng khc g nhng c vn TQ h ho khu hiu ca Mao thi ci cch rung t ti VN. n ma xun nm 1966, quan h tr nn kh cng thng. Trong mt bi pht biu hi thng 5, p li bi bo ca Lm Bu v vic VN phi c thi quen t lc, Dun tuyn b VN nghin cu k kinh nghim ca cc nc anh em nhng khng p dng mt cch m qung. Dun cn i xa hn na khi nhc li lch s: Khng phi ngu nhin m trong lch s dn tc ta, mi khi ng ln chng gic ngoi xm, chng ta u quyt chin u. Bo ch Vit nam cng bng gi ni v s e da t pha Bc t thi phong kin. Bc kinh cng nhanh chng nhn ra vn ny. Gia thng 4, khi tip ng, Mao xin li v thi ca bn hng v binh, Nu chng n ph, cc ng ch c bt giao li cho chng ti. Ngay sau , v bi pht biu ca Dun, Chu tuyn b TQ khng c nh p t ch cho Vit nam v nu cc ng ch Vit nam thy kh chu, TQ s rt cc n v xy dng ti min Bc (khong 100,000 ngi) v rt qun i ra khi vng bin gii. Dun cng nhng b, cm n TQ gip to ln. Tuy nhin Dun vn bo v quyn c quan h vi LX v nhng mc ch thc t, cho rng ngay c TQ hi xa cng s dng s gip ca LX. V quan im LX phn bi, Dun ngh thi ha gii vi cc

174

www.langven.com

nc xt li thuyt phc h quay v nhng nguyn tc cch mng c bn. H cng can thip trc tip. Trong cuc gp gia H vi cc nh lnh o TQ, khi Chu nhc li quan im ngh rt qun ra khi bin gii, ng ngt li, cho rng cn phi gi qun phng M tn cng. H ngay lp tc khng nh l VN hon ton ng h v cm thy thoi mi vi s c mt ca qun i TQ bin gii pha Bc. Tnh hnh c du i, nhng nhng ht ging nghi ng c m cho tng lai. Trong nm 1966, quyt tm trnh tht bi b mt min Nam, M tip tc tng cng sc mnh qun s. Qun i M trc tip tin hnh cc chin dch tm v dit y cc lc lng cch mng ln vng cao nguyn v bin gii xa dn chng v ngun tip t. Qun i Si gn ch yu lm nhim v bnh nh v hot ng trong th v cc tnh duyn hi. Tng Thanh tip tc chin lc i u trc tip, nhm gy sc p buc M m phn v gi tinh thn cho cc lc lng cch mng. Chin lc ny cc k hao ngi. Mc d con s 300,00thng vong ca PAVN v PALF do M a ra r rng l bc pht, qun i Vit nam chc chn phi chu nhng tn tht rt ln, v phi buc lin tc b sung t ngoi Bc, hng nm ln ti hn 50,000 qun. Chin lc ca Thanh cha mang li li ch r rng g. Chnh quyn Si gn vn lung lay nhng chng c v g l sp , nht l khi bn tr Thiu K ln nm quyn. Di sc p ca M, mt d tho hin php c thng qua. Si gn chun b bu c tng thng. Ti M, phong tro phn chin lan rng nhng cha y c Nh Trng ch . Trong ng, bt u c s bn tn x xo v chin lc v tri ca Thanh. Nh thng l, H ng v phe n ha, ng h chin tranh ko di, nhiu giai on, kt hp gia u tranh chnh tr, tuyn truyn v chin tranh du kch. thuyt phc nhng ngi nng vi mun t thng li nhanh, H s dng hnh nh nu cm.Rt la sm, cm s sng. la to qu cm s chy. H tin tng vo thng li cui cng, d on nhng mu thun ni b trong nc M dng cao v s t c nh vo cuc bu c tng thng ti. Thng 12/1966, H vit th ng gi nhn dn M, nu r nhng mt mt ca nhn dn Vit nam, cng nh uy tn ca nc M, do cuc chin gy ra. H vit bc th ny khi i s qun Italia Si gn ang mi gii mt s sng kin ha bnh. Tuy nhin ngay sau , khng qun M oanh kch mt s vng ngay st th v H ni hy b cuc gp d kin c tin hnh Vacsavacliv H cng t r thi rt cng quyt khi gp li ng bn c l Jean Sainteny, thng 7/1966 thm d kh nng trung gian ha gii ca Php. Cng nh tng thng Php Charle de Gaulle, S cho rng M khng th t c mc ch ca mnh ng Dng, tt nht l mt gii php tha hip to nn mt chnh ph trung lp Si gn. Trong cuc tho lun, H ni bit rt r kh nng ca M c th tiu dit tt c cc thnh ph Bc Vit, nhng nhn dn Vit nam s sn sng chin u n cng v s chin thng. Vit nam mong mun tm mt gii php rt lui trong danh d cho M, nhng kt qu l qun M vn phi rt ht. Lc mi vn s c gii quyt. Thng 5/1965, H sinh nht ln th 75. Trong sut thp k cui cng, H vn iu hnh Hi ng chnh ph, B chnh tr v y ban T, nhng cng ngy cng y quyn cho cc ng ch ca mnh. Mc d vn lng nghe nhng kinh nghim ca H trong quan h quc t v cc vn chin lc chin tranh, t gia nhng nm 1960, vai tr chnh ca H l tr thnh hnh nh Bc H yu qu, thm dn chng, trng hc, nh my c v cho cuc u tranh thng nht t nc v xy dng CNXH. l nhng nm thng cc k gian kh. Cuc chin leo thang min Nam i hi s tng vin khng ngng. T nm 1965 n cui thp k, qun s PAVN ti min Nam tng t 240,000 ngi ln hn 400,000 ngi. Hu nh tt c nam gii t 16 n 45 b

175

www.langven.com

ng vin nhp ng. Ph n thay th h trong cc nh my, ng rung. Ph n cn tham gia cc i thanh nin xung phong, t v a phng, lc lng ph bom v phng khng tm thp. Sn lng lng thc gim st trm trng v ch c vin tr ca TQ mi ngn c nn i lan rng. Cc cuc khng kch ca khng qun M ph hy nhiu thnh ph trong c Vinh. Nhn dn thnh ph c s tn v cc vng nng thn. Dn chng cng o hn 300,000 km giao thng ho v 20 triu hm tr n. Nhng c v vn cha . D khng c con s dn thng thng vong chnh thc ca min Bc, c tnh c n hng triu ngi Vit nam cht c hai min t nc. Nhn dn phi tr gi t cho quyt tm thc hin gic m thng nht t nc ca Bc H. H cng chia s cng nhng kh khn chung ca nhn dn v sng rt gin d trong cn nh sn, y nhng k nim lng mn ca nhng ngy u khng chin. Thi gian bt u in du n ca mnh. Cc phng vin nc ngoi u nhn thy H c nhng lc kh th, chuyn ng chm chp, v thnh thong mt tp trung. H bt u vit di chc ln u tin vo dp sinh nht ln th 75. Cng trong thng 5/65, H cng vi th k ring V K i TQ 3 tun, va trnh bom, va t vn chin lc vi TQ, ng thi tranh th ngh ngi. Sau khi gp Mao Trng Sa, H tip tc n Bc kinh tho lun vi cc lnh o TQ khc. Khi c ngi quan ngi v sc khe v hi H c ng ngon khng, ng tr li: Hi ch K th bit. Mc cho H phn i, TQ vn t chc sinh nht H rm r vi v s khch mi l cc c gi tr (V K cho bit l H rt tn trng h). Kt thc m phn, H i Sn ng thm qu hng ca Khng t. Trc miu th i S ph, H nhc li s cam kt su sc ca Khng gio vi nhng gi tr nhn o. H gii thch nguyn tc i ng (Great Unity), chnh l nn mng ca quan im x hi cng bng hin ti. Ha bnh vnh vin ch c c khi th gii tr nn i ng. Trn my bay v nc, H lm th ghi li nhng cm xc ca mnh khi c thm qu hng ca ngi con v i ca Trung hoa.clv Sau khi i v, sc khe ca H tip tc gim st, mc d c lc c nhng pht le sng bt thng. Trong mt chuyn ving thm ca To Tr n H ni, H t ngt nh To kim cho mt c gi tr Qung ng n trong cuc sng. Khi To hi li, sao H khng kim mt c gi Vit nam, H ni: Vit nam, ai cng gi ti l Bc. V n TQ, To bo co li vi Chu n Lai, v s vic t nh, Chu t vn vi ban lnh o VN v v vic b cho chm xungclvi Thng 5/1966, H li sang TQ k nim sinh nht ln th 76. Sau khi c cc lnh o TQ cam kt s ng h VN n thng li cui cng, bt k nguy c M c th tn cng TQ trc tip, H i ngh my ngy ti trung nguyn, sau i Sn ng, Mn chu v v nc v thng 6. Ngy 17 thng 7, H gi li ku gi n ton th nhn dn Vit nam, cm n nhng hy sinh cao c ca h v tuyn b Khng c g qu hn c lp t do. Ti Bc kinh, hng trm ngn dn TQ biu tnh trn qung trng Thin an mn ng h s nghip thng nht t nc ca Vit nam. Mc d sc khe yu i, H vn tun th cht ch vic tp th dc bui sng v mt np sng lnh mnh: lm vn, cho c n v tip khch. H tip tt c t phng vin phng Ty, cc chnh khch nc ngoi, i biu min Nam cho n nhn dn khp ni, di mt rng cy ngay gn nh. B chnh tr hp ngay di nh sn, tr nhng khi M nm bom qu gn. Tuy nhin khng phi lc no H cng tham d hp. Khi c nhng vn rc ri, Dun dn cc ng ch: ng lm Bc phi suy ngh nhiu. Vo dp sinh nht ln th 77, khi H ang i Qung ng, B chnh tr hp v sc khe ca H v c Nguyn Lng Bng trc tip theo di sc khe ca C. L Thanh Ngh c phn cng

176

www.langven.com

dn u mt on sang LX t vn v tm hiu cch thc gi gn thn th ca H sau khi cht. u nm 1967, H tip hai nh hot ng ha bnh M l Harry Ashmore v William Baggs, gi c th m phn ha bnh nu M chm dt nm bom min Bc. Sau khi v vic c bo co li cho b ngoi giao M, Johnson gi th cho H, ngh chm dt nm bom nu min Bc chm dt tip t vo Nam. D nhin l H ni, d kin li dng chm dt nm bom tng vin, khng th chp nhn ngh . Thng 7, khi ng bn c l Raymond Aubrac n H ni thm d trin vng ha bnh, H nu r, M phi chm dt nm bom min Bc mt cch v iu kin th mi c th m phn. Thng 9, H i dng bnh di ngy ti mt vng ni gn Bc kinh. Trong lc H i vng, B chnh tr tch cc tho lun v tin hnh Cuc tng tin cng v ni dy c d kin t u thp k. Mc d qun gii phng v qun Bc Vit vn hot ng tng i hiu qu trn ton chin trng, nhng vi s c mt ca gn 500,000 qun M, VC v Bc Vit ang phi gnh chu nhng thng vong nng n, tinh thn qun s gim st, t l o ng tng nhanh. Washington khng chp nhn tht bi lm cho nhiu ngi nghi ng cch mng s tt yu thng li. Cc nh lnh o ng cn phi c hnh ng ginh li quyn ch ng v chim li nhng v tr mt. Trong mt thi gian di, H lun dn cc ng ch ca mnh, cuc tin cng phi c t chc vo nm bu c tng thng gy sc p ti a ln h thng chnh tr ca M. Nhng cuc tin cng qun s phi c kt hp vi s ni dy ca dn chng trong thnh ph. Mc tiu ti thiu l lm Si gn hong lon v buc M phi m phn trn th yu. K hoch tn cng Tt Mu thn ch c ph duyt vo thng 12 khi H t TQ tr v. Ngay sau H li quay li TQ. Cuc tng tin cng c tin hnh ng lot ngy 31/1/1968 trn tt c cc thnh ph ln, th x, th trn v nng thn. Ti Si gn, nhng n v c cng cm t nh chim cc c s chnh quyn, thm ch chim tng di ca ta nh i s qun M. Ti Hu, VC ch chu rt lui sau nhng trn nh gip l c vi lnh thy nh b M, sau 3 tun chim gi thnh ph. Cuc tin cng tht bi v mt qun s, hn 30000 thng vong lm cho Vit cng hu nh khng gng dy li c trong nhng nm tip theo. Chnh quyn Thiu vn ng vng. Tuy nhin nhng hiu qu chnh tr li ht sc kh quan. Hn 2000 lnh M cht, 3000 b thng, cng vi nhng trn nh c ghi hnh trc tip t trung tm Si gn y phong tro phn chin M ln nh cao. Nh Trng buc phi nhng b tm gii php ha bnh. Cui thng 3, Johnson tuyn b ngng nm bom t v tuyn 20 tr ln v khng ra tranh c nhim k tip. Trong khi Nh Trng ang nhn qu ng, L c Th i Bc kinh bo co kt qu vi H. Mc d sau ny tha nhn thnh cng va phi ca chin dch, chc chn l Th miu t vi H mt thng li v i. Khi Th bo co l s i min Nam nh gi tnh hnh, H mt mc i i theo. Th tm cch thoi thc, ku rng khi i qua cng Sihanoukville Campuchia, mi ngi s nhn ra b ru ca H ngay. H lin ng co i, Th li cho rng nu th th nhn dn min Nam s khng nhn ra Bc. H cam kt sn lng lm bt c vic g, k c phi ng gi thy th hoc np trong hm tu. Cui cng Th phi ha s bo co vi b chnh tr xem xt s vic. Khi Th ng ln ra v H m hn v khc. Sau ny Th k li ng c cm gic khng bao gi gp li ngi ng ch gi ca mnh na. C l H cng on c l B chnh tr s khng tha mn yu cu ca ng v l do sc khe. H vit th cho Dun, cho rng nu c thay i khng kh, sc khe ca ng s

177

www.langven.com

kh hn. Chuyn i ca ng cng s c v tinh thn ca ng bo chin s min Nam ang ht lng chin u cho s nghip. Ngy 19/3, H vit th nh Chu can thip, nhng cng chng i n uclvii H v nc ngy 21/4 v tuy sc khe cn rt yu, vn tham gia vo cuc hp B chnh tr nh gi kt qu ca cuc tng tin cng. H hi lng khi bit McNamara phi tuyn b t chc v Johnson khng ra tranh c nhim k 2. Thng 6, sau khi Robert Kennedy, mt TNS chng chin tranh b m st, H vit trn bo Nhn dn rng s cn nhiu ngi M v ti na b git v chin tranh. Thng 5, Johnson tuyn b ngng nm bom di v tuyn 20 v chp nhn ngi vo bn thng lng. Khng r H c trc tip tham gia quyt nh chp nhn m phn hay khng? Tuy hi lng, H cnh bo cc ng ch ca mnh, cng vic sau khi thng li s rt phc tp v kh khn. trnh sai lm, ng phi ti t chc, xc nh li v tr ca ng vin. H cn dn tp trung hn gn vt thng chin tranh, nng cao i sng dn chng, ci to nhng phn t chm tin nh ht xch, im trong x hi min Nam. H cn t vn v chin lc m phn trong tng lai vi M, khi tnh hnh vn ang rt phc tp. M t chi a ra vn bn v vic chm dt nm bom vnh vin. TQ lc ang vt ln vi cch mng vn ha, ch trch cc ng ch Vit nam qua vi v m phn vi bn quc. Chu t vn ng bt M chp nhn Bn im trc khi thng lng v ch m phn trn th mnh. ng vn li, ng nhin VN s khng tha hip v m phn trong nhng iu kin bt li, nhng suy cho cng, Vit nam mi l ngi tin hnh chin tranh. Trong cc nhn xt ca mnh v vn m phn, H thng xuyn t ra l ngi thc t, cn nhc k lng c v mt. H cnh bo, khng c ch quan, c th ri vo by ca M, ngng bn min Nam nhng M vn c c hi nm bom tr li min Bc. Thng 11/1968, m phn ha bnh c m ra Paris. M cam kt chm dt hon ton nm bom min Bc (mc d Johnson vn kin quyt khng chu vit thnh vn bn), mc d khng c ngng bn, H ni ha s khng tin hnh nhng cuc tin cng quy m ln nh Tt. Nhng t ph ha bnh qu mun gip ng c vin dn ch Humphrey thng c. Humphrey c quan im chng chin tranh, nhng khng c cng khai quan im v b rng buc bi v tr ph tng thng, c ng dn ch c sau mt i hi cc k sng gi ti Chicago. Richard Nixon, ngi tuyn b c k hoch b mt chm dt chin tranh, a ng Cng ha tr li chnh trng sau 8 nm. Trong nhng nm cui i, H sa li di chc nhiu ln, nhng ln no ng cng nu r nguyn vng c ha tng. Trong bn cui cng, H mun tro ca mnh s c ri ti 3 a danh min Bc, min Nam v min Trung, biu tng cho s cng hin c cuc i cho s nghip thng nht t nc. H vit, ng s vui lng i gp Karl Max, Vladimir Lenin v cc nh cch mng khc. H dn min thu nng nghip 1 nm khoan sc dn v by t lng bit n ca ng. Trong dp Tt nm 1969, H ln cui cng ra khi H ni, i thm nhn dn th x Sn ty. Thng 4, H tham gia hp B chnh tr, khuyn cc ng ch, nu M quyt nh rt, phi cho h rt trong danh d. Ti hi ngh Trung ng thng 5, H cn dn khng nn ch quan vi v trong nh gi, mc d M quyt nh rt qun, tnh hnh vn rt nguy him. Cui cng H cng c tha mn nguyn vng gp g vi on i biu cc chin s min Nam ti H Ty. Ti l sinh nht ln th 79, cc cng s ca ng th s ginh chin thng v a H vo thm min Nam. Cng trong thng , H sa li ln cui cng bn di chc, vit thm trn l. Sc khe H yu i rt nhiu v cc bc s quyt nh

178

www.langven.com

theo di nhp tim ca ng thng xuyn. Mc d ngi nh sn rp bng cy, H vn rt mt trong ma h nng nc. ng vn c gng duy tr tp th dc bui sng, ti cy v cho c n. Nguyn Lng Bng v Trng Chinh hng ngy sang n cm vi H.clviii Mt ngy gia thng 8, sc khe H xu i t ngt, phi b xung huyt. Mc d c tim khng sinh, H vn thy au ngc. Ngy 28/8, tim bt u lon nhp. Tuy nhin khi B chnh tr n bo co tnh hnh, H ni rt nhiu. Hai ngy sau, khi ng n thm, H hi han v tnh hnh chun b cho ngy l c lp. Sng hm sau, H dy sm, n mt bt cho v tip mt on cu chin binh n thm. 9h45 sng ngy 2/9, 24 nm sau ngy khi phc nn c lp ca Vit nam, tri tim HCM ngng p

From Man to Myth


(Con ngi tr thnh huyn thoi) Ci cht ca HCM to nn mt ting vang rng ln trn khp th gii. H ni nhn c hn 22000 in chia bun t 121 nc. Cc nc XHCN u t chc l ving trng th. Tuyn b chnh thc t Matxcova: HCM l ngi con v i ca nhn dn Vit nam anh hng, nh lnh o ni bt ca phong tro cng sn v gii phng dn tc, ngi bn ca nhn dn X vit. Cc nc th ba ca ngi H nh ngi bo v cho cc dn tc b p bc. Mt bi bo n vit: HCM l tinh hoa ca dn tc, hin thn ca kht vng chy bng cho t do v tranh u. Bi x lun trn mt t bo Uruguay vit: Ngi c tri tim bao la nh v tr, tnh yu v b bn vi con tr, l mu mc ca s gin d trn tt c cc lnh vcclix. Phn ng chnh thng ca cc chnh ph phng Ty lng l hn. Chnh ph Nixon t chi bnh lun. Nhng cc phng tin thng tin i chng by t quan im quyt lit. Cc bo chng chin tranh miu t HCM nh mt ch th ng knh trng, ngi bo v cho k yu v cc dn tc b p bc. Ngay c nhng k chng i ch H ni cng by t s knh trng HCM nh ngi sut i chin u cho c lp dn tc v thng nht t nc. iu m cc nh bnh lun khp th gii quan tm l nh hng ca ci cht ca C ti cuc chin tranh ng dng. Mc d nhng li n i v HCM nh mt c v cng sn, v mt nh cch mng tn bo, d lun u thng nht HCM l mt ngi thc dng. H hiu c s phc tp ca tnh hnh th gii v lun c nhng quyt sch ph hp. Ngay c Lindon Jhonson, i th chnh ca H trong sut thp k 60 phi nhiu lc bc mnh qut ln: gi nh m ti c th ngi vi Gi H, chng ti chc chn s t c tho thun. Nhng ngi k tc H khng c c nh hng nh vy. Ngoi H, chng ai trong ban lnh o ng chu du trn th gii, c bit l Php, cha k n cc nc phng Ty khc. Mt s c i hc nc ngoi th tm nhn cng b hn ch bi quan im chnh thng ca Matxcova v Bckinh. Chng ai phng Ty bit n L Dun. Thm ch, Matxcova v Bc Kinh cng khng c nhiu hiu bit v ng ny. Ln u tin H khi tho bn di chc vo nm 1965, sau chnh sa vo cc nm 1968, 1969. Cng nh trong cuc i mnh, trong bn di chc, ng c gng cn bng s cng hin cho c lp ca dn tc Vit nam v phong tro cch mng th gii. ng coi trng c ch ngha dn tc v ch ngha x hi nhng nhn mnh n vic hn gn vt thng chin tranh v nng cao i sng nhn dn nh nhim v hu chin quan trng nht ca ng. ng c bit cn dn vic dn ch ho t chc v nng cao tiu chun o c ca ng vin sau chin tranh. Cui cng ng tha thit ngh s thng nht ca phong tro cng sn quc t.

179

www.langven.com

L ving HCM c c hnh ti qung trng Ba nh vi hn 100,000 ngi tham d. L Dun c iu vn th nh bi xm lc M, gii phng min Nam, thng nht t nc. Dun cn ha s hin dng ht sc mnh xy dng CNXH Vit nam v hn gn nhng rn nt trong phong tro cng sn quc t. Dun phn no thc hin c li ha ca mnh. Di s lnh o ca ng, H ni kin tr tng cng lc lng ti min Nam, chun b cho cuc tin cng vo nm bu c tng thng M. Hai bn cng ngi vo bn m phn ti Paris nhng chng my kt qu bi u ch i nhng thng li ti chin trng mc c. Mc d b nhng tn tht nng n nhng ng vn lc quan v phong tro phn chin c bit ln cao M. Tng thng Nixon buc phi tuyn b rt ht qun M v nc vo cui nhim k ca mnh. Ma h 1972, khi M ch cn khong 50000 lnh M Vit nam, H ni m chin dch Phc sinh. Cng nh Tt 1968, chin dch khng t c kt qu nh nhng to mt ng lc quan trng trn bn m phn. Thng 1/1973, hai bn k hip nh Paris, bo m rt ht qun M v nc. Khng li no ng n cc n v ch lc Bc Vit ang ng min Nam. Mt c quan c thnh lp l Hi ng Ho gii v Ho hp dn tc nhm xc nh ranh gii chim ng gia chnh quyn Si gn v Mt trn dn tc gii phng min Nam Vit nam. Hi ng ny sau s lnh trch nhim t chc tng tuyn c. Cng nh hip nh Genevo 2 thp k trc y, hip nh Paris khng kt thc c chin tranh Vit nam. N ch m ng cho M rt qun d hn v a min Nam tr li tnh hnh u nhng nm 1960. V c hai bn chng ai c nh tn trng hip nh. Nm 1975, H ni m cuc tng tin cng. Chnh quyn M, ( yu i nhiu sau v scandan ca Nixon dn n ng ny t chc v a Ford ln cm quyn) quyt nh khng can thip v s tn cc nhn vin ca mnh khi Vit nam. Ngy 30-4, cuc vt ln m mu lm hn 1 triu ngi Vit nam thit mng tr thnh Cuc chin gi chm dt (li tng thng Ford). Khome cng tin vo Phompenh trc 2 tun. Chnh quyn cch mng cng c thnh lp Lo trong cng nm. Thng 7/1976, hai min Vit nam thng nht tr thnh nc Cng ho X hi Ch ngha Vit nam. Nhng trong cc lnh vc khc, Dun khng thnh cng lm trong vic thc thi li ha ca mnh. T nhng nm 1968, chuyn gia X vit n bn v vic p xc H. Tuy nhin k hoch ny c gi kn v chc chn HCM mong mun mnh c ho thiu. Khi H mt, trung ng cng t ra kh lng tng. Sau khi t vn vi Lin x, mt chuyn gia c cp tc c sang vo gia thng 9 tin hnh bo tn c th H. Ngy 29/11, B chnh tr quyt nh xy Lng. Theo k hoch do B xy dng v Quc phng xut, lng phi hin i v c tnh dn tc, nghim tc nhng gin d nh phong cch ca HCM. D n c ph duyt thng 12/1971 v khi cng ngay sau khi hip nh Paris c k kt. Ngy 29/8/1975, Lng HCM c khnh thnh ti a im linh thing nht ca cch mng Vit nam: qung trng Ba nh. Theo tng, n th hin bng sen vn ln t bn en, mt i m ca cha Mt ct gn . Tuy nhin theo nhiu nh quan st, to nh ny qu nng n v bun t, hon ton i lp vi tnh cch khng ph trng v s hi hc tinh qui ca ch nhn ca n. Nh s hc Hu H Ti Tm cho rng, ngi ta mun xy dng HCM nh mt lnh t ca phong tro cng sn quc t ch khng phi l Bc H c hng triu ngi Vit nam yu qu. Tuy nhin hng tun cng c n hn 15000 ngi ving lng. Ban lnh o ng r rng c tnh l i mong mun ca HCM c t chc tang l mt cch bnh d v ho thiu. Sinh thi H lun ght s xa hoa v tng ph quyt mt k hoch xy dng bo tng ca mnh ti

180

www.langven.com

Kim lin nm 1959. trnh s d ngh ca d lun, ban lnh o ng xo i on ny trong di chc ca H. H cn tin th xo lun nguyn ca H min thu nng nghip 1 nm v d bo ca ng rng cuc chin tranh s ko di thm vi nm na. Sau i hi IV vo thng 12/1976, lnh o ng tuyn b s xy dng cn bn ch ngha x hi trn ton quc vo cui thp k. th hin quyt tm, ng i tn t ng lao ng Vit nam thnh ng cng sn Vit nam. Hnh nh H Ch Minh c trit li dng ku gi s h tr ca dn chng. nh H treo khp ni. Sch, bo v HCM xut bn lin tc. Thanh nin c t chc hc tp cch sng H Ch Minh. Cc hc tr nh Trng Chinh, Phm Vn ng, V Nguyn Gip ua nhau vit hi k v H, nhn mnh t tng H Ch Minh nh mt cng c chnh xy dng t nc. Mt bo tng s v HCM c khnh thnh vo nm 1990 cnh qung trng Ba nh. Cc nh thit k ph mt lp trng vi bin bo tng thnh mt o hoa sen, tuy nhin to nh trng vn ging mt ci mi tu hn.clx Mc d HCM c trnh din nh hin thn ca nc Vit nam mi, cc nh quan st thy r s khc nhau tri vc gia phong cch lnh o ca L Dun v ngi tin nhim ly lng ca mnh. HCM lun nhn mnh s kin tr v pht trin tng bc ca cch mng Vit nam v tranh th s thng nht ng h trong ton x hi, Dun th a dng nhng chin thut qu tham vng dn n s chia r trong ni b lnh o ng, gt mt b phn khng nh dn chng ra ngoi cuc. HCM lun tm cch iu chnh nhng chin lc ca mnh cho ph hp thc t quc t. Dun th hng h trong lnh vc i ngoi, khng nhng bin cc lng ging ng Nam thnh th ch m cn chc tc ng minh quan trng nht ca mnh l Trung quc. Nhng ngi chng i b a ra khi Ban lnh o nh V Nguyn Gipclxi hoc phi chun ra nc ngoi nh Hong Vn Hoan. Kt qu tht l bi thm. Cuc ci to cng thng nghip thng 3/1978 lm hng vn ngi vt bin. Chng trnh hp tc ho gy nn s th ch ca a s nng dn min Nam. n cui nhng nm 70, nn kinh t b xo ng bi vic xy dng nn mng ca CNXH trc cui thp k tr thnh thm ho. Tnh hnh i ngoi cng chng kh khm g hn. Sau khi khng thun phc c ch cung tn v dit chng Pol Pot, thng 12/1978 Vit nam tn cng Cambodia v dng nn chnh ph b nhn Phnompenh. tr th, Trung quc a qun qua bin gii pha Bc. Mt cuc chin ngn ngi nhng ngn nt nhng ngun lc qu bu cn st li ca t nc. Gia nhng nm 80, dn chng cng khai by t s tc gin i vi Ban lnh o c tnh khng theo ui nhng li khuyn ca HCM l bo m cho nhn dn c hng nhng thnh qu ca thng li. Sau khi Dun cht nm 1986, ng tha nhn sai lm (c gi l ch ngha thng li) v quyt tm ci t. Tng b th Nguyn Vn Linh, mt ngi khng chin min Nam c, chp nhn kinh t th trng XHCN, m ca cho u t nc ngoi, khuyn khch nhng t tng t do trong dn chng. Chnh sch ny c gi l i mi v t ra rt ging chin lc perestroika ca Gorbachev. Tuy nhin H ni cho rng chnh sch ca h c ra bi i hi bc bch ca tnh hnh Vit nam. Cui thp k 80, nhng th lc bo th trong ng ginh li th ch ng. H cho rng, nhng t tng ngoi lai tuy c tc dng kch thch kinh t tng trng nhng li ra nhng t nn x hi nh nghin ht, SIDA, mi dm v ch ngha hng th. Ngi thay th Nguyn Vn Linh, cn b ng chuyn nghip Mi thng tay trng tr nhng phn t chng i di khu hiu ci t kinh t, n nh chnh tr. Mc d t do ho

181

www.langven.com

kinh t mi c nhng thnh cng khim tn, ng ti xc nhn quyn lnh o x hi duy nht ca mnh trong hin php 1991clxii. Nhng nh ci cch nhanh chng s dng di sn ca HCM hu thun cho ng li ca mnh. H cho rng vi cch suy ngh thc dng, C s ng h vic nng cao mc sng nhn dn trc khi xy dng CNXH. Nh mt nh nhn vn, dm chp nhn nhiu t tng tri ngc, chc chn C cng khng xy ra s phn r trong hng ng lnh o v c nhiu bin php huy ng ti a s ng h ca dn chng. Cui nhng nm 80, nhng ngi ci cch c c v bi V K, th k ring cui cng ca HCM. ng ny t co L Dun v cc ng ch xo i mt s on trong di chc ca C, c bit l v thu nng nghip v m tang n gin. B chnh tr buc phi nhn li, nhng chng ch l h hnh ng nh vy duy nht ch v mc ch lm li cho t nc v nhn dn Vit nam nh mc tiu ca cuc i C. * **** Khng ch Vit nam, tnh cch v di sn thc s ca H cng c nhn nhn ht sc mp m nc ngoi. V thnh gii phng cc dn tc khi ch p bc ca phng Ty? Th phm gieo rc ch ngha cng sn? Hay t hn, mt k c hi li dng gi v gin d tm kim nhng ho quang c nhn? Ti hi ngh ca UNESCO nhn k nim 100 nm ngy sinh ca HCM, nhng li ca tng cng phn no b lu m bi ln sng nhng ch trch chng li vic tn sng mt con ngi, suy cho cng phi chu trch nhim v ci cht ca rt nhiu ng bo mnh. i vi nhiu nh quan st, ci nt ca vn l ch xc nh HCM l ai, mt chin binh cng sn hay mt nh dn tc ch ngha. Nhng ngi ngoi quc tng tip xc vi H u khng nh H ging mt ngi yu nc hn mt nh cch mng Maxist. Bn thn H cng nhiu ln khng nh chnh kht vng gii phng dn tc dn ng n vi ch ngha Max ch khng phi ngc li. Hy c tr li ca H cho s quan tnh bo M Charles Fenn:
u tin, hy hiu rng, nh thng mt k th hng mnh nh Php l mt nhim v bt kh thi nu khng c s gip t bn ngoi. S tr gip khng ch bng v kh, m c th l cc quan h, li khuyn. Ngi ta khng th ginh c lp bng cch nh bom hoc cc hnh ng tng t. Cc nh cch mng tin bi thng phm sai lm ny. Cn phi c t chc, tuyn truyn, o to v k lut. Cng cn phi c nhng nim tin, cm nang, phn tch, thm ch c th ni tng t nh Kinh Thnh. Ch ngha Max-Lenin cho ti nhng khun kh y. Khi c hi, ti sao ng li khng chn dn ch hoc mt hnh thc chnh tr no y m li chn mt h t tng r rng gy phn cm cho M, t nc m ng ht sc ngng m, H tr li: ng nhn c s gip thc t ch khi n Matxcova v Lin x l ngi bn thc s trong lc kh khn. Chung thu i ly s thy chung. R rng l s tn vong ca VN lun l mi quan tm u tin v cao nht ca HCM. Quan im ny tng lm cho khng t cc ng ch ca ng ti Hni, Bc kinh v Matxcova nghi ng liu ng c phi l nh Marxist chn chnh? Nhng cng chc chn l trong ng c mt tri tim ca nh cch mng th gii. Khuynh hng ny nhiu kh nng xut pht t nhng kinh nghim ca ng trong nhng nm lnh nh trn bin, tn mt chng kin s cng cc m cc dn tc thuc a phi gnh chu. Thi gian sng Pari cng lm cho H tht vng v thi o c gi ca ch ngha thc dn Php, t chi p dng nhng l tng sng cao p cho cc nc thuc a. Hai nm nm trong giai on cao tro ca cch mng Nga tip cho H nim tin lng mn vo tng lai ca ch ngha cng sn, khi m theo L nin, ch ngha yu nc s c thay th bng quan im th gii cng ng. Nhng cuc tn st m mu din ra sau Matxcova cng nh s th ca phong tro cch mng v sn vi cc vn thuc a phn no nh hng nhiu n thi ca H. Tuy vy, n cui i, H vn trung thnh vi mt ch x

182

www.langven.com

hi m ng cho l tt p hn ch t bn mang li nhng au kh khng k xit cho cc dn tc b p bc , Phi v M la tinh. Suy cho cng, trong HCM c c hai: nh dn tc ch ngha v mt chin binh cng sn. Vn y ch l vn chin thut trong tng thi im. C l tn ca ca ngh thut quyn bin, lun bit cch iu chnh nhng l tng ca mnh theo nhng iu kin ca thi i. Ngay c i vi cc ng ch trong ng, hnh ng ca C c v nh rt v nguyn tc. Nhng HCM chia s quan im ca nh khoa hc x hi Anh Walter Bagehot: the best was sometimes the enemy of the good, C tin rng c th t c mc tiu tt nht thng qua hng lot nhng bc v cng nh. Trn thc t nm 1945 v 1954, HCM tho hip trn mt trn ngoi giao thay v tip tc cuc chin trong nhng iu kin bt li. Trong nc, C lun nhn mnh rng vic tin ln m hnh CNXH phi c thc hin ht sc t tn chim c s ng h ca ng o qun chng. Cng nh tng thng M LBJ, HCM t coi mnh l Nh Tuyn Truyn, kiu mu lnh o lun tin mnh c th t c mc tiu khng phi bng sc mnh m bng l phi. Trong chng mc no , c th ni ng thnh cng. Trong nhiu trng hp, bng vic tho hip C gii gip k th, bin yu im v qun s thnh li th chnh tr. Thm vo , hnh nh ca C: gin d, ho hip, qun mnh mang li s ng h to ln cho cuc u tranh dnh c lp dn tc ca Vit nam. Kh c th tng tng cao tro phn chin ton cu chng chin tranh Vit nam nhng nm 60 li c th xy ra nu cuc chin c gn vi L Dun hoc Trng Chinh ch khng phi H Ch Minh. Liu hnh nh ca HCM l chn tht? y l mt cu hi rt kh tr li. C v nh khng nghi ng g l C cm gic ht sc khng thoi mi trong mt mi trng sang trng v thch sng mt li sng khng ph trng. Tuy nhin mt s ngi quen khng m qung cng nhn thy nhng yu t k xo trong hnh nh mt nh nho kh hnh tr thnh nh cch mng Marxist. Nm 1946, khi sang Php, cng vi HCM, ng V nh Hunh th k ca c c k li li tm s ca C: nhiu khi vi git nc mt cng gp phn gii quyt c vn . Mt nh ngoi giao Balan trong y ban nh chin cng quan st thy tuy cc lc phn i nhng thc ra C cng khoi s tn tng m dn chng dnh cho. Ci Ti cng gp phn ng k khi HCM cho ra i hai cun tiu s t vit nhng nm 1940 v 1950. Hnh nh HCM nh mt v thnh khng ch l kt qu ca s xng tng ca ngi khc m cn c nui dng cn thn bng chnh HCM. Tt nhin l C c nhng l do chnh tr chnh ng lm vic . Nm 1947, khi mt phng vin M hi ti sao C li c tng bc nhiu th, HCM tr li, c th phn no nhn dn tm thy trong C mt biu tng th hin kht vng ca chnh h. Khi cn tr, HCM nhn thy thanh nin Vit nam lun sng knh nhng t tng nhn o bt t ca Khng t c th hin v truyn t bi cc ng gio lng qu ma. Trong iu kin t nc b n l, vn ho v bn thn s tn vong ca dn tc b e do, d hiu ti sao HCM chn c tnh nh biu tng ca s cu nc v phc hng. ng nhin l C cng phi tr gi cho hnh nh ca s hy sinh v thc dng ca mnh. Khc vi phng php lnh o bng thng tr c nhn ca Lenin, Mao, Stalin, HCM l ngi ho gii lun tin tng vo vic thuyt phc ch khng phi n p lnh o ng CSVN t nhng ngy trng nc. Trong nhng nm 30,40, nh uy tn v kinh nghim QTCS, C rt thnh cng. Nhng t nhng nm 50 tr i, mt s nh lnh o khc bt u i quyn c hoch nh chin lc v t ra nghi ng nhng li khuyn ca C. Gia nhng nm 60, trong nhng nm cui i, HCM hu nh b bin thnh mt k bt lc. Cc t tng ca C c cc ng ch hc tr cho n nhng sau b cho ra ra v khng ph hp. C phi l HCM thc s ngy th khi tin vo hc thuyt ca Tn T: chin thng v i nht l chin thng khng cn bo lc. Nu nhn li, c l C cng qu c tin khi tin rng c th thuyt phc ngi Php ri b ng Dng sau WWII. Vi nm sau HCM cng tnh lm khi cho rng nu c th tm c mt li thot danh d, M c th chp nhn mt chnh ph do cng sn chim u th Vit nam. Nhng mi bng chng u cho thy HCM lun t ra sng sut trong vic nh gi tng quan lc lng trn trng th gii v lun mm do tm c quyt sch ph hp vi nhng kh nng thay i. Mc d tm mi cch trnh bo lc, khi cn

183

www.langven.com

thit C sn sng rt kim. ng tic l cc hc tr ca C a phn l khng c c s mm do nh vy.

Rt nhiu nh ph bnh cho rng chnh Truman chm la cho cuc chin Vit nam khi khng tr li nhng ve vn t HCM sau khi th chin II kt thc. L ngi thc dng, HCM tha hiu l t nc ng d nhn c s gip thit thc t Washington hn t Moscow. ng cng thng cng khai by t s ngng m ca mnh vi nn dn ch M v gn nhng t tng vo bn Tuyn ngn c lp ca Vit nam. Mc d nhng quan im ny mi nghe c v hp dn, nhng phn no n ni ln ngi M cng c nhng huyn thoi v HCM. Bng chng cho thy, nhng ng thi ngoi giao c tnh mi cho ca HCM vi M l kt qu ca mt s tnh ton hn l s nhn thc v t tng. Trn thc t H thng xuyn rng ri nhng li tn dng cho ng minh v c nhng k th tim nng ca mnh tm kim nhng li ch chin thut. Mc d lun ng kh nng thuyt phc nhng nh lnh o M b cuc ng Dng, C cng khng nghi ng v vic M, k i din cho ch ngha t bn bc lt, trc sau cng s xung t vi phe XHCNclxiii. Cng cha chc l H hon ton rnh tay trong vic xy dng chin lc. Nhiu ng ch ca ng (nh Trng Chinh v L Dun chng hn) khng hon ton chia s cch tip cn ho gii ca H, thm ch h cn cho l thi tho hip v nguyn tc vi k th giai cp. V c th C cng phi tnh n cc vn ni b . Cng kh tin l mt c ch thn thin ca Nh Trng cng a HCM v cc ng ch ca mnh vo con ng t bn. Nh sau ny H ni tm cch li dng mu thun gia Moscow v Bckinh, nhiu kh nng l Washington cng ch tr thnh cng c h t c mc tiu ca mnh. Nh Trng chc cng chng ngi yn nhn H ni xy dng phong tro cch mng ti Lo v Campuchia. Tuy nhin, t chi bn tay thn thin ca HCM, Paris v Washington li nhng hu qu bi thng cho dn tc Vit nam. Cho d HCM theo t tng g i chng na, by gi nhn li cng phi cng nhn rng HCM v cc ng ch Vit minh ca mnh l nhng ngi xng ng nht c lnh o t nc. Chnh s ng h su sc ca nhn dn cho chnh ph Vit nam dn ch cng ho qua nhiu th h gip h ng vng trong hai cuc chin vi Php v M. Ngy nay s tn sng HCM vn cn kh su sc Vit nam, c bit l pha Bc. Pha Nam, tnh hnh khng c kh quan lm do nhn dn vn quen nhn chnh ph trung ng y nghi ng. Tuy nhin, nhng o tng ca C v mt ng cch mng trong sng v v dn ang b tan v. Chng c g ngn chn c nn tham nhng trong cc quan chc ang e do to nn mt ln sng gin d trong dn chng c th dm cch mng xung bn. Lp tr cng ang dn lng qun, h vn knh trng HCM nhng khng cn coi hnh nh C l quan trng trong i sng ca h. nh hng ca HCM i vi thanh nin Vit nam trong th k 21 cng s khng khc nhiu Abraham Lincon i vi mt ngi M bnh thng. K c trong nhng ngi ng h s sng knh vi HCM, nhiu ngi cho rng n nh mt th thuc phin cho nhn dn. Mt tr thc Vit nam ni vi ti: Tt c cc dn tc trong chin tranh u cn nhng huyn thoi v nhng ngi sng lp. Nhiu ngi mun thay th hnh nh HCM trong sng nh mt v thnh bng mt hnh nh khc gn gi vi con ngi hn. Nhng nm gn y, c nhiu tin n v nhng cuc phiu lu tnh i cng nh nhng a con ngoi gi th ca c. Thng 4/2000, Nng c Mnh,

184

www.langven.com

mt quan chc v danh, c n l con ca HCM, c bu lm tng b th ng CSVNclxiv. Trn bnh din th gii, hnh nh HCM nh mt nhn vt tinh tu ca th k 20, cng khng cn gy c nhiu xc ng nh vi th h trc (mc d, mt ca hng qun Cam - Cali b Vit kiu p ph v treo nh HCM trc ca). Vi chc nm trc, khi cuc chin tranh gii phng dn tc n ra khp ni, v nn vn minh Hoa k c v nh ang xung dc, HCM tng trng cho ting ni ca tng lai. Ngy nay, khi ch ngha cng sn mang y tai ting cn ch ngha t bn ang ln, hn hng ca lng yu nc v CNXH ca H, cng nh cch mng vn ho ca Mao hay nhng t tng thn thnh ca Ghandi tr nn k quc. Nhiu ngi cho rng H ch l mt nh chin thut lm mu mo, cc bi vit th tm thng v thiu tnh t tng, tm nhn th chng khc g gic m ca Max thy giai cp cng nhn gin d p ca cc ng ch t bn bc lt. Nhng cch nhn phin din nh vy khng thy c tm quan trng ca HCM vi thi i ca chng ta. C th tm nhn ca ng v mt x hi cng sn i ng l khim khuyt (hay t nht l nh vy vi cch nhn ti thi im ny), khng th ph nhn s nghip m ng lnh o v c v l quyt nh ca th k 20, l nh cao ca phong tro gii phng dn tc v l du hiu r rng u tin minh chng s gii hn quyn lc ca th gii t do do M lnh o nhm chn ng ch ngha cng sn. Th gii sau Vit nam khng bao gi nh xa na. Kh m hnh dung cch mng Vit nam m khng c HCM. Tuy cc nh s hc thng l lun rng thi th s to nn anh hng, r rng trong nhiu trng hp nh cch mng Nga, cuc ni chin Trung hoa, vai tr ca c nhn l v cng to ln. Vit nam cng l trng hp nh vy. HCM l ngi khi xng, sng lp v l biu tng y cm hng ca cch mng Vit nam. Nh mt nh t chc ti nng, mt nh chin lc sc so, mt nh lnh o li cun, HCM l hnh nh ca Lenin v Gandhi c gch ni bng Khng t. Mc d cuc chin tranh Vit nam vt qu s phn ca bt c mt c nhn no, khng c HCM, n s l mt cuc chin hon ton khc vi nhng hu qu hon ton khc. Nhiu nh quan st ly lm tic l mt ti nng nh HCM m li chn nhm thc h, v liu c mt s thay i no ca iu kin lch s c th lm cho cu Nguyn Tt Thnh ci o theo nhng t tng ca vn minh phng Ty hin i? Vo thi , phng Ty tng trng cho s bc lt cc thuc a, v cng nh nhiu nh lnh o chu khc, cc cnh tng man r ca ch ngha thc dn in du n su m trong tm hn mn cm ca Nguyn Tt Thnh. Tuy nhin, rt nhiu nhng nim tin ca HCM xem ra gn gi vi l tng phng Ty hn l vi Max v Lenin. Mc d thng nhn l nh Marxist chnh thng, H khng quan tm nhiu n nhng hc thuyt gio iu v thng xuyn lm du i nhng kha cnh cng nhc ca ch ngha cng sn khi p dng Vit nam. Ti sao HCM, mt con ngi c cuc i ngng m nhng gi tr nhn vn ca Nho gio v cc tn ngng phng Ty, li tip tc truyn b cho ch ngha MaxLenin, k c khi thy r nhng tht bi ca n trong vic bo v nhng gi tr y? Mt s nh ph bnh cho rng, b mt nhn vn ca H l ch nh la nhng k c tin. Tuy nhin cu tr li thuyt phc hn l c v nh HCM tin rng ng c th trnh c nhng cm by ca ch ngha Stalin v s thnh cng trong vic kt hp nhng t tng tin b ca ch ngha Max c in vi nhng gi tr nhn vn trong mt nc Vit nam tng lai. n khi s vic v l rng Vit nam cng s lp li ng nhng sai lm nh

185

www.langven.com

ngi anh Xoviet ca mnh, HCM mt phng hng v khng ngh lc chnh tr cng khai chng li. D sao, nh t ca nh trit hc M Sidney Hooks, HCM xng ng l con ngi lm nn lch s, con ca khng hong, ngi kt hp trong mnh hai ng lc chnh ca nc Vit nam hin i: c m c lp dn tc v kht vng tm kim bnh ng kinh t - x hi. Nhng ng lc vt qua bin gii Vit nam, mang hnh nh HCM n thi thc cc dn tc b p bc ng ln i li phm gi v t do. HCM tr thnh huyn thoi trong n th cc v anh hng cch mng sut i u tranh mang ting ni ca nhng ngi cng kh n vi th gii!

186

www.langven.com

i Thng tin chnh xc v ngy sinh ca H thng gy mu thun. ng thng xuyn khai nhng ngy sinh khc nhau, c th vi mc ch gy ri cho chnh quyn. Trong mt bn s yu l lch vit ti Nga, ng khai sinh nm 1903, trong bn khc, ng li khai 1894. Tuy mt s ngi vn cn nghi ng v nm sinh 1890, nhng nhng chng c v thi th u, cng nh chuyn i ca c gia nh vo Hu nm 1895 lm cho quan im ny ang c cng nhn hn c. Tuy nhin ngy sinh th vn c nhiu nghi ng. C kin cho rng, ngy 19/5 c chn trng vi ngy thnh lp Vit minh. C kin khc, l ngy on i biu Php n Hni nm 1946. Ti thi im H ra i, chc chn l nng dn Vit nam vn dng lch m v kh nng cao l chnh H cng khng bao gi bit r ngy sinh ca mnh.

Hng xm d cu b Cung ng khc trc hin nh, v theo lut khng c th hin s au kh gn Kinh thnh. Trong mt ln ung ru ti nh Sc, Chu c mt bi th ch nho vic c sch thnh hin. Hai mi nm sau, khi gp li Chu, Q c li bi th cho ng ny. Nguyn c Xun Thi nin thiu ca Bc H, cho rng Chu gp Thnh trn mt chuyn . Kobelev cho rng, chng qua Thnh mn c phi xin php b t chi li mi.
iv v vi vii viii ix iii

ii

Hai anh em Thnh c quan im chng chnh quyn r rng, nn thng xuyn b nh trng k lut Th Phan Chu Trinh Thi vo trng Quy nhn H s Php

Can kiem tra lai Dat (t hay Dt)

Con nga hoang


x xi

Bi Quang Chiu

Xem Nguyn Th Anh v V Ngu Chiu T mng lm quan n ng cch mnh, ng Mi, s 1 (6/1983), tr. 14. Cng c th c l do l Thnh mun gip cha mnh c khi phc v tr. Khng phi ngu nhin tn cha cu li c nhc n.
xii xiii

C th l Thnh vit bc th ny ngay trc khi cu ri Vit nam v cu a ch l: Tu LT

Cc cuc tm kim trong h s ca khch sn Parker House khng thy thng tin g v Thnh. C quan nhp cnh M cng khng lu bt c mt h s no v s c mt ca HCM M.
xiv Hi k ca Escoffier khng thy nhc g n k nim vi HCM. H s lu tr ca Anh cng khng c thng tin v Hi cng nhn hi ngoi. xv Ngay nhng ngi chng i nht cng tha nhn l HCM tng London, c iu ch thm trong thi gian ngn. (xem Huy Phong & Yn Anh Nhn din HCM..., Vn ngh, SanJose, 1988, pp18-19 hoc Nguyn Th Anh: V sn ho HCM: thc t v huyn thoi, ng Mi, 7/1984). B ch HCM b bt nm 1918 v ti bun lu v kh khai trong mt cuc hi cung nm 1920 rng ng em vit th bo cho b v vic i Anh v sng London trc khi chin tranh n ra. Cng vo nm , chnh quyn Php bo co rng, ng gi mt bc th cho ton quyn Albert Sarraut qua c quan lnh s Anh ti Si gn. Mt v Php khng truy tm c tung tch nhng vic HCM vit th qua c quan lnh s Anh cho thy c th ng gi th i t Anh.

Boris Souvarine, sau ri b phong tro cng sn v tr thnh mt trong nhng ngi cng kch HCM gay gt nht. Xem De Nguyen Ai Quoc en Ho Chi Minh , Est et Quest (Paris), 1-15/3/1976, pp 567-568 Karnow phng vn Leo: Paris nhng nm 50 ( Newyork Random House, 1997) pp 216-217. ng cn nhn xt rng Thnh cn ham thch nghin cu nhng ch thn b. Hnh nh Thnh cn vit bi cho tp ch in nh v xin vo Hi tam im.
xvii

xvi

187

www.langven.com

Gaspard (HoChiMinh Paris), p 76. Du vt ca Thnh trong giai on u Paris rt kh tm. Hnh nh cu sng vi mt ngi Tunizi Rue de Charonne, gn Palace de Bastile, sau chuyn i v ngi bn b theo di. a ch sm nht (qung u nm 1919) c th kim tra c l nh tr (by gi l khch sn Tng thng Wilson) ti 10 Rue de Stockholm.
xix

xviii

Nhiu nh nghin cu cn ang tranh ci v ngy vo FSP ca NAQ. Kobelev cho rng l vo nm 1918. Cn theo Gaspard v Nguyn Thanh Ch tch HCM p.43, chng c ngi Vit no trong FSP nm 1918.
xx

Xem thm Con ng ti chnh quyn ca nhng ngi cng sn pp.26-29, ca cng tc gi. Nguyn Khc Vin cng cp ti vn ny trong cun Truyn thng v cch mng Vit nam, pp 15-74.
xxi

Xem ng Ho Bc H: Nhng nm thng nc ngoi H ni, NXB Thng tin, 1990, tr 33. Trong hi k, HCM nh li cuc ni chuyn vi mt c gi ghi tc k ca hi ngh tn l Rose. C ny hi NAQ sao li b phiu cho quc t III. NAQ tr li Tht l n gin, ti chng hiu g khi cc bn ci nhau v chin thut ca giai cp v sn. Nhng ti hiu r rng, QT III t mc tiu gii phng cc dn tc thuc a. QT II th chng thy ng g. iu m ti mun l t do cho ng bo ti, c lp cho t nc ti. l l do v sao ti b phiu cho QT III.
xxii

Gaspard HCM Paris, Thi im ca cuc ni chuyn ny c l vo thng Hai, 1921. Theo mt s ngun khc, NAQ bnh vin t thng Ging n u thng Ba. Mt mt thm Php ni chuyn vi Quc trong bnh vin v Quc nhc n cuc gp g vi Sarraut.

Theo li n ca gii di c Vit nam, HCM c v v con trong giai on ny. Tuy nhin tc gi khng tm thy mt bng chng no. Xem thm bi trong tp ch Thc tnh (Paris) s 3, tr 19 Ngy sang Nga ca NAQ c nhiu quan im, c ngi ni nm 1922, c ngi ni nm 1923. Tuy nhin thng tin trn y ly t h s ca cnh st Php c coi l chnh xc nht. Nh cch mng tp s
xxv xxiv

xxiii

Mt s nh nghin cu Vit nam cho rng NAQ nhp trng mun hn, h nm 1924. Sokolov cn cho rng chng c bng chng no v vic Q tng hc y. Tuy nhin, trong mt cuc phng vn mt t bo Italia, thng 3/1924 Q xc nhn mnh l hc vin. Bn n ch Thc dn Php m tang Lenin ng h nng dn V tung ho m trc chuyn i TQ n Qung chu

xxvi xxvii

xxviii xxix xxx

Con rong chau Tien


xxxi xxxii xxxiii xxxiv xxxv xxxvi xxxvii xxxviii xxxix

V Nguyn An Ninh sau khi Cognacq thm vn Quan im v ch ngha Max v cch mng Nga ti Vit nam lc V L Hng Phong... V bi vit ca Chu v Thi Vai tr ca Th trong v m st H tr t Moscow n mc p NamNT n ch ny v thy y l bo tng Tn Trung Sn ch khng phi L Tn

(39)V vic tng qun s Thanh nin hi

188

www.langven.com

xl

(58) Nhng thng tin ny ch yu l t bo co ca Lm c Th. Ngoi hnh ca Tuyt Minh c L Quang t khai vi cnh st Php. Thng tin v con gi ca hai ngi, xem Nguyn Khc Huyn, Vision Accompished, p. 8 (New York, Collier, 1971) Thanh kim bu
xli

(3) Nhng ngi bn ca Ph ti trng Stalin l: Nguyn Th Rc, Ng c Tr, Bi Cng Trng v Bi Lm. L Hng Phong lc ang hc ti trng hng khng Leningrad
xlii

(18) Theo h s mt thm Php, Lm c Th c bu lm ch tch ti hi ngh. Trn Vn Cung vit kin ca mnh trong cun Bc ngot v i ca cch mng Vit nam

xliii xliv

Mt s nh quan st cho rng phi vin chnh l NAQ, nhng nhiu kh nng hn l Hilair Noulens, ngi Ucraina, lm vic cho FEB t nm 1928 v bin mt v ma ng 1929, tr v HK vo thng 3/30. Mt ht
xlv xlvi

Ti liu tt nht v v bt NAQ l cun HCM in HK ca Ducanson

Theo T. Lan, Va i ng va k chuyn, H Tng Mu k chuyn Q b bt vi L, ng ny r rng l c quan h vi cng sn.


xlvii xlviii

Th ca Howard Smith, B Ngoi giao gi th k B Thuc a, 28/7/1931

HK Weekly Press, 28-8-1931: NAQ c bi thng HKD 7500 v nhng sai st trong qu trnh thm vn. C gi tr c ci tn trong h s ca Php l L ng Thun c th khi nh t Victoria ngy 20-8. Sau , trong thng 9 c ta n Nam Kinh nh b chng l H Hc Lm mt s quan quc dn ng c cm tnh vi ICP. Chnh Phan Bi Chu cng nh Lm Hng Chu trc khi b Php bt. Trc khi ra t, c gi n gp Q trong nh t v ha s thc hin nhng ch th ca ng.
xlix

Th trao i vi Pht Chn (Lm c Th). Cc ngun tin Php cho rng Q tm cch nh cc ng ch trong CCP hot ng HK gip nhng khng c kt qu
l

Theo Nhng mu chuyn nin thiu, b Thanh buc chnh quyn Php t b nh trit h lng Kim lin sau XVNT. B cng c php i thm b ang hp hi v mang hi ct ca ng v Kim lin (tr 101110). C nhng bo co khc nhau v Tng Tuyt Minh, v Q. Mt ng ch ca Q ti Thng hi, L Quang t khai vi mt thm Php l Q ni vi ng ny rng v ng khng n thm chng vo ma ng 1929-1930. Lm c Th li bo vi Noel l b ny c n thm, thm ch sau khi Q b bt, cn lin lc vi Luseby bit tin chng. (Bo co ca Noel, No 660, 23/5/1932) Xem hi k ca Pritt ti Bo tng HCM. V xu hng chnh tr ca Cripps, xem thm cun HCM HK ca Duncanson. Cripps sau ny tr thnh i s Anh ti USSR. Ngun tin Q l ip vin ca Anh c trch dn t cun T ch ngha thc dn n ch ngha CS ca Hong Vn Chi NewYork, Praeger, 1964, tr. 50. ng ny chc ly tin t ngun ca cnh st Php , dossier CAEO/2b
lii li

Theo h s ca cnh st HK, quyt nh th Q ca chnh quyn lm cnh st HK v Singapore rt bc mnh.


liii liv

Xem Nguyn Khnh Ton Lin x vi Bc H, tp ch Souvernir, tr 143-145

H Huy Tp vit di bt danh Hng Th Cng ( s mang li ch ngha cng sn). Nhiu nm sau, tc gi phng vn em ca Tp l H Huy Gip. ng ny tha nhn anh mnh sai khi tch ri vn dn tc.
lv Nguyn An Ninh c a vo danh sch ny l iu hi l v ng ny bt u cng tc vi ICP Saigon. Theo ti liu ca mt thm Php, tham d hi ngh cn c Nguyen Van Dut, Tran Van Chan v Nguyen Van Than.

Note periodique, second quarter 1935, pp 21, 58. i hi ICP d kin s c t chc ti cn h ca H Huy Tp ti Macao. on i biu QTCS c phn 1 ging. Xem thm Nguyn Vn Khoan, Triu Hin L Hng Phong p 10.

lvi

189

www.langven.com

lvii

Theo mt s ngun t ICP, trc khi trn Trm hm hip mt n ng vin khc. C ny sau b cht v cc vt thng qu nng.

C mt s tranh lun v ngy ri Matxcova ca MK. Sophie Quinn-Judge cho l vo khong thng 2/1937 cn Tn Quang Duyt li tin rng l nm 1936. Thng tin v m ci MK+LHP, xem Kobelev, pp 116,118. Con gi ca Vasileva sau ny c k li rng Q c vi ln n thm m b ta vi mt ph n tr t xng l Phan Lan xem Quinn-Judge: H Ch Minh. Tin n v v tm v con, xem Hong Vn Chi, T ch ngha thc dn, p. 51 Bo i Con rng An nam (Paris: plon, 1980 p 134, hoc China New Analysis, 12/12/1969). Trong hang Pacbo
lix

lviii

V Thiu Qun Con ng ca ti (Nh xut bn PLA 1984, p 61). Nm 1950 khi HCM sang thm TQ v gp li V ng mi bit ngi khch chu ca mnh lc trc l ai
lx

Tham gia ti hi ngh TW 7/36 c: LHP, HHT, Hong nh Ging, V Vn Ngn, Phng Ch Kin. Cc bin bn ti hi ngh ny u b tht lc. Cc bo co phi da trn tr nh ca nhng ngi tham gia v nhng quyt nh c ban hnh sau . Xem thm V Th Mt s vn lch s ng thi k 3639 ng trn tp ch NCLS, s 85 (4/1966) Tham d hi ngh ny cn c Nguyn Ch iu, Phan ng Lu, Hong Quc Vit v ngi sao mi ni L Dun. Nguyn Vn C c Php ch t trc v t mt danh l Cht. u nhng nm 30, C cng vit mt bi c tn l T ch trch nhng kh nhiu vo chnh sch tho hip ca L Hng Phong. Phng vn ng Nguyn Thanh, 3/12/1990, Phm Xanh 12/12/1990. Hong Vn Hoan trong hi k Git nc trong bin c ca mnh nhn xt: Mr. Trn hng dn rt nhiu v cch vit bo cho nhng ngi nh Hi (V Anh) vn xut thn t cng nhn hiu. ng cn xut i tn bo thnh D.T. c th hiu l u Tranh, nh Ty, ng Ta Thng tin v chuyn i dc ng st, c th tham kho Hong Quang Bnh Au Yunam, tp ch Souvernirs, p.p. 135-152 trong c nhng cu chuyn thnh huyn thoi v np sng gin d hng ngy ca Q. Quc nh Binh, tuy tr tin thu nhng vn tham gia vic nh, cn chnh n anh ny v ti nh v
lxiii lxiv lxii lxi

Ngoi C, Dun, hai thnh vin khc l Phan ng Lu v V Vn Tn

Trong s ng, cuc hp ny c gi l hi ngh T 7, tuy nhin nhiu ngun tin cho rng, ban u y ch l cuc hp x u BK Triu dng
lxv

Th do tc gi t dch. .Mt trong nhng cai ngc l ngi quen ca gia nh Xu Weisan, chc tun giy bt vo cho Q. Xem thm phng vn Wang xiji, HZYZ, pp 83-84 ngy 24/6/1981
lxvi

Mt bo co ca Vn phng Trng Pht Khu ngy 23/1/1944 cho thy s phc tp ca v vic ny. T Teyuan chyn ln Debao, ri ln chnh quyn Qu lm, chuyn cho i din Trung ng Qu lm, chuyn cho Hi ng qun s quc gia trc khi a v tr s ca qun khu 4 Tay cn b ny chc l ng Vn Cp. Xem H Ch Minh ca V Nguyn Gip, pp 196-197. V Anh c mt li k khc, theo sau khi nghe Cp bo tin, ng d c mt cn b na i thm tra li. Anh ny mi pht hin ra Cp nghe nhm: Bn t ca Q cht thnh Q cht Trng k rng ng ch thng bo cho chnh quyn T v c ph duyt. Trng cn bnh thm: H ni chuyn rt cn trng, vut ve b ru. ng c mt ci u lnh, suy ngh su v kh nng lm vic ln Cng cn ni thm l HCM rt thnh tho ting Tu v iu ny chc cng gip ng nhiu. Theo mt s ngun phng Ty, hi ngh thnh lp chnh ph lm thi cho Vit nam, nhng trn thc t ch l xut ca mt s i biu v b phn i. Git nc trong bin c, Hong Vn Hoan, p 200. Mt tc gi khc l Chang Yung- Ching trong cun Hu Zhi-minh, p 167-168, cho rng, sau hi ngh mt s i biu cng sn gy sc p thnh lp chnh ph, tuy nhin Trng khnh phn i v s ng minh ni gin. Bn thn H khng thy lin quan g n v vic.
lxx lxix lxviii lxvii

Theo HZYZ p 106 v Hong Vn Hoan, p 202: Kinh Chen ni rng ch c 16 ngi theo H t Lu chu. Nu ng vy th 2 ngi cn li chc l V Nguyn Gip v V Anh n H Jingxi cng v Pacbo

190

www.langven.com

lxxi lxxii

Theo Patti Why Vietnam, bc th ny do Phm Vn ng gi

Hong Vn Hoan, Git nc trong bin c, p.203. Mc d cc ngun VN u cho rng H c mi n CM, khng ai bit chc chn l AGAS hoc t chc no khc ca M c mi H n CM hay khng. Theo mt s ti liu, c tng Chennault ln vn phng OSS a phng u khng bit n s tn ti ca H. T chc c kh nng bit H nht l AGAS, nhng Charles Fen khng nh rng ng ch lm quen vi H khi gp H CM
lxxiii lxxiv lxxv

Hong Quang Bnh Vn nam trong cun Vi Bc H , NXB ngoi ng, 1972, pp 239-240 Qun ny c tn l Quang Lac restaurant, ph Tai Ho Gai

Xem thm Chng ti lm ngoi giao vi Bc H (Mai Vn B, Nh xut bn Tr, HCM, 1998, p 41) v s nghi ng ca Xiao Wen vi Vit minh. Theo Hong Vn Hoan (Git nc...) nu H dng Bose (Paise) th phi dng trn ng ti Jingxi. Theo Kinh Chen Vit nam and China, pp95-96 H cn Paise t nht l n ngy 12/4. Fenn th khng nhc g n chuyn Paise. ng ny ni H i thng v Pc b, nhng c nhc n chuyn mt bn ng hnh ca H k v cuc gp g vi mt s phn t dn tc t nghi ng quan h ca H vi M. Fenn ni rng c cm gic nh cuc gp xy ra Vit nam, nhng chc chnh l cuc gp vi cc thnh vin ca ng minh hi. y l Chin dch Quail do chi nhnh c bit ca OSS Trung quc thc hin. Xem thm bo co D n Quail trong h s OSS, 26/2/1945. C v nh Patti cho mnh l ngi ra quyt nh chiu m H, nhng theo Fenn, chnh gim c OSS l William Donovan mun iu v Patti c giao nhim v i tm H. Xem thm Patti Vit nam p. 67 v Fenn Trial run to Dooms day p 265. Patti (trong Why Vietnam, p 86) k rng H a cho P mt cun sch nh gi l Sch en miu t s khng khip ca nn i. P gi cun sch cho s qun M tuy nhin sau cun sch b tht lc. Theo cc ngun Vit nam, sn lng lng thc trung bnh lc khong 1.1 triu tn. Do mt ma, sn lng nm 1944 ch cn khong 800,000 tn. Nht tch thu 125,000 tn li tiu dng ch c 700,000 tn. Xem thm Marr Vietnam 1945, pp96-107 hoc Nguyn Kin Giang, Vietnam, nm u tin sau CMT8, NXB S tht, 1961
lxxviii lxxvii lxxvi

Tonession, Vietnam revolution p 238, 337. Tonession cho rng ting Anh trong vn bn ny qu chun, c l H c ngi gip . Tuy nhin ti thi im ting Anh ca H kh tt.
lxxix Xem thm Shaplen Lost Revolution, p.29. Phelan xem ra khng ho hng lm vi cc ng ch khc ca H: h sut ngy h khu hiu c lp, nhng t nht cng phi 75% trong s h chng hiu ngha ca hai t y l g lxxx lxxxi lxxxii

V Nguyn Gip H Ch Minh, pp 210-211 Xem Nguyn Khang H ni khi ngha trong Nhng ngy thng 8 (NXB Vn hc, 1961)

Theo Trn Vn Giu Mt s c im ca khi ngha thng 8 Nam b, u nm 1945, lc lng dn tc ch ngha so vi ICP l 10:1. Theo Stein Tonesson Vietnamese revolution 1945: HCM, Roosevelt an Degaull in the world at was, Giu tha nhn rng chnh nh t bo v hn 300 ng ch cng b giam vi ng sau nm 1940 lm thnh lc lng nng ct cho khi ngha. Bc s Phm Ngc Thch lc l cng dn Php khng c cc ng ch tin tng lm. Mt s ti liu cho rng H v n HN ngy 26, nhng tc gi nghing v phng n 25 v Pati k rng khi ng ta c mi n gp H tra ngy 26, H c v nh n nh ch . Daniel Hmery trong HCM: De Lindochine au Vietnam (Paris, Gallimard, 1990), p 89, thm ch cn cho rng H v n H ni ngy 21 Trong hi k ca mnh Le Dragon dAnnam (Paris: Plon 1980, pp 117-21), Bo i nh li cc quan li nhn tin c Vua thoi v trong mt s im lng cht ngi. Trn Huy Liu, trong bi vit Tc n kim ca Bo i (NCLS, No 18, 9/1960, pp 46-51) li miu t s h hi ca dn chng hai bn ng. Trong pht t nh sau khi thoi v Liu hi Bo i ng c thy au khi phi lm n l cho Php, Nht, Bo i tr li C, thng rt au. Bo i cho rng Liu vi cp knh en che du nhng ngh ca mnh, lun gy cho ngi i din mt cm gic s hi
lxxxiv lxxxiii

191

www.langven.com

lxxxv

Trong Vietnam 1945, p 530 Marr cho rng m ng khng th qu 400,000 ngi nu tnh n dn s H ni lc ch c 200,000 ngi. Theo mt s nhn chng, khi my bay bay qua, cc quan chc Vit minh gii thiu l my bay ta. Mt cn b Vit minh c k li cho tc gi (WD), khi dn Tn tro c nghe truyn thanh bn tuyn ngn c lp, h tho my radio ra tm ngi ni trong . hiu hn v tnh hnh Si gn lc di con mt ca mt ngi quan st M, xem bo co ca i u Herbert Bluechel, ngy 30/9/1945, c trch trong Causes, Origins and Lessions of Vietnam War , U ban i ngoi thng vin M, 1972, pp 283-384. Mun bit thm v Giu b ICP ph phn th no, xem Vietnam 1945, Marr, p 462
lxxxvi

lxxxvii

Xem Dragon, Bo i, pp 130-131. Chi tit thuc phin c ly trong m gia ban ngy ca V Thu Hin (Wesminster. Calif, Vn ngh 1997, p 108). Cng theo sch ny d c gng nhng H vn b qun Tng bt mt ln. Tuy nhin chnh L Hn gi HCM khng phi l ng H m l Ch tch H, Chng ti hc lm ngoi giao vi Bc H, Mai Vn B, NXB Tr, 1998, p46.
lxxxviii

Harold R Isaccs No peace for Asia (Newyork, Macmillian, 1947). H vn quen bit Isaccs t nhng nm 30 lang thang Thng hi. Cui cuc ni chuyn, H ci ph ln By gi ti l ch tch ca nc cng ho Vit nam, ngi ta gi ti bng Ngi, ng thy bun ci khng? Khng chin v kin quc Theo Bo i, a s cc thnh vin chnh ph khng hiu ng v h l ngi min Trung, khng thch n di ch.
xc xci lxxxix

Xem K.N.T Jours passes aupres Oncle Ho in Avec lOncle Ho (NXB Ngoi ng, 1972) p 352

Theo Chen Vietnam and China , H cho Hi Thn bit th ln v ngh Thn dng t ca mnh. i li Thn ha s xem bi cho H
xcii xciii

Bc th ca H xut hin trong in ca OSS v Cn minh, ngy 28/2/1946

Chronique de lIndochine (Paris, Albin Michel 1985), p.148 vit, Leclerc ci nhau vi DA v vn ny, n ni DA i triu hi L v nc. Khi De Gaul yu cu phi khi phc li ch quyn ca Php trc khi m phn, L cng tr li rng ng ta khng c sc lm vic .
xciv

Trong hi k HCM ca mnh, Sainteny cng nhn xt rng H c ni, c th ngi khc s k nu hip nh c tho thun (p 60)
xcv xcvi

Xem Paul Mus sociology de une guerre (Paris, Edition de seul, 1952) p 85

C Saiteny v Gip u cho rng chnh Tu thuyt phc H k hip nh. Mt nh ngoi giao M c mt trong bui l bo v Washington l cuc trng cu dn v Nam b sp din ra n ni. C mt cu chuyn k, khi H n i hc ng dng ku gi sinh vin ng h hip nh, mt sinh vin trn trung chy t nh tm ra lm H mt mt. H bnh tnh v vai anh n ch y , ch bit cch mua vui cho mi ngi nh?. Xem Bi Dim, In Jaws of History (Boston, Houghton Mifflin, 1987) p 40 Ngoi ng, phi on cn c Hong Minh Gim, Phan Anh, T Quang Bu, Nguyn Vn Huyn v Trnh Vn Bnh. Ngoi trng Tam cng trong thnh phn nhng co m khng i. ng ny sau ny th nhn l khng mun tham d m phn. Theo Ch tch HCM Php, Nguyn Thnh (H ni, NXB Thng tin l lun, 1988) p 165
xcviii xcvii

Sau cuc chin tranh Php Ph nm 1870, vic ct vng lnh th pha ng l Alsace v Lorrain cho c nui dng ch tr th trong dn Php v l mt trong nhng nguyn nhn trc tip dn n Th chin th Nht. Trong Grass, Histoire de la guerre c trch hi k ca Salan. Grass cho rng chnh ph Php khng c nh cng nhn nh nc ny trc khi cuc trng cu dn c tin hnh. Kh nhiu ngun cho rng H Khch sn Carlton. Sainteny cn ghi li, b trng hng khng ca chnh ph Guin l Charles Tillon cn bay n tn ni kim tra iu kin n ca H. Tuy nhin cc ngun Vit nam BTNS, Ch tch HMC Php th cho rng H khch sn Le Palais. Philippe Deviller ni rng phi on chung vi H Carlton, nhng bo co ca mt quan chc ngoi giao M th li ni rng h c chuyn n mt khch sn hng hai.
xcix

192

www.langven.com

Cc thng tin ny ly t sch ca Saiteny H Ch Minh . S cn ni rng, cc thu th rt ngc nhin khi thy H sea legs trn vng bin ng Biscay. H khng bit rng H c vi nm kinh nghim i bin. S cn thm la ai vit vo cui lu bt ca H Biristou dng ch Cun theo chiu gi.
ci

Sau ny H k li ng tha bit chnh ph Php nh mua chuc ng bng cch i x nh mt nguyn th quc gia v treo c VN ngay cnh c tam ti Php Nh s hc Alain Ruscio cho rng Thorez khng phi ni v chnh ph Vit nam ti H ni m ni n phe i lp. Nhn chung quan h gia FCP v VN l hu ho. Xem thm Le communistes francais et la guerre dIndochine 1944-1954 (Paris, Harmarttan, 1985) p 109. Tuy nhin Thorez sau , trong cuc phng vn vi Philippe Deviller ni rng: ng ng ta s khng phi l ngi xo b s c mt ca Php ti ng dng v ng h vic c tam ti tung bay khp a cu trong khi lin hip Php. Xem Deviller Paris-Saigon-Hanoi p. 269
ciii cii

Theo Ruscio, nh bo M ny l David Schoenbrun. Cng c ngi hi l liu H c chp nhn Nam b ly khai, H hi li, c g m Nam b li khng nhp vo VN khi h chung mt ting ni v t tin.

civ Nhiu nm sau, H tha nhn vi cc ng ch ca mnh l cui ma h 1946, ng tin chin tranh l khng th trnh khi. Bn chng tm cch ko di thi gian chun b tn cng. Ta cng hiu iu , v tn dng thi gian chun b. Xem Mai Vn B Chng ti hc lm.. cv

Nguyn Bnh (tn tht l Nguyn Phng Thu) thc s l mt betes noire ca cch mng Vit nam, nhng c mt cuc i rt t c bit n. Xem thm ch th ca H Gim ngay cc cuc khng b trong h s phng nh Php 1946-1949, SPCE, Carton 366, CAOM
cvi

Tnh bo M c bo co v nhn nh ca ng khi H i Paris: o tng rng c th xin x nn c lp dn tc t tay bn quc. Cc ngun ca Php cng ni v s phn ho trong ng v Vit minh. Trong hi k ca mnh Salan c k li H nhn xt nh sau: Gip rt trung thnh vi ti. Hn tn ti ch v c ti h tr. Hn v nhng ngi khc khng th lm g m khng c ti. Ti l cha ca cch mng Vit nam. Nhng c v nhng nhn xt kiu ny khng ging ca HCM lm.
cvii cviii

Do chin tranh xy ra ngay sau , bn hin php ny khng bao gi c a vo cuc sng.

Theo Devillers, s d s c Hi phng kh dp bi v thi ht sc ngang ngc ca trung t Debes c Valluy bo k. V s ngi cht, nhiu ngun cho n con s hng ngn, pha Php cng nhn l t khong 200-300. Moffat, quan chc b ngoi giao M n th st tnh hnh sau a ra con s 2000. Trong th gi th tng Blum, H a ra s 3000. Mt cn b Vit minh o ng khai rng, H lnh o ht mi chuyn v s dng nhng phn t cng rn gy sc p. Trong cuc iu trn ti H vin nm 1972, Moffat by t cm tnh vi H, ni rng ng cm thy s hin din ca mt con ngi v i. Cn Gip, M cho ch l mt tay cng sn in hnh
cix cx

Theo Devillers, c mt c hi mong manh chm li cuc chin. Tra ngy 19, Morlliere bt ng ng yu cu ca Gip trit thoi qun Php khi ng ph. Vit minh cng hu k hoch tn cng. Khong 5h, Morlliere mi c mt ip vin 2 mang thng bo v k hoch tn cng ca VM nn li b tr qun Php tr li. Vit minh cng quay v phng n ban u. H v Voi Phng vin phng vn H l Harrie Jackson ca AP. Nhng phiu lu ca Thch BK c ghi chp trong cun Improbable Opportunity: America and DRVs 1947 initiative ca Mark Bradley. Trong bo co ngy 17/4 Stanton ni nhn c ca Thch 2 bc th. Bc th nht gi ngy 12, miu t cuc xung t ng dng v c copy cho Sullivan. Ngy 24, Stanton thng bo, Thch tha nhn vi Law rng Vit minh rt tht vng v cc ng ch FCP ng h Php khi chin. Thch miu t M nh ngi bo v Hin chng i ty dng v kh d nht c th mang li ho bnh Theo Luo Guibo Lishi p 151-53, thng tin gia hai chnh ph ch yu do giao lin thc hin. Cng c thc hin in bo vi ln nhng rt hay trc trc. Theo Gras Histoire de la guerre, qun TQ i h tng rt ngc nhin khi pht hin ra nh chnh l H, v vi vng bo v T
cxii cxi

193

www.langven.com

Bc th ca H c i pht thanh Matxcova pht ngy 29/8/1949. Theo cun Autobiographie ca Georges Boudarel, mt quan chc ngoi giao M k li khi d mt bi ging ti Nga ngy 23/2/1950, ng ny c ging vin thng bo, ng Vit nam l mt ng kiu mi v ang trn ng tr thnh ng Marxist
cxiv cxv

cxiii

Phng vn Quang Hng ti H ni, 15/12/1990

Theo Guibo Lishi, p161, Stalin gii thch quan im ca mnh l do Nga x qu bn bu vi ng u. Theo V Nguyn Gip ng ti, pp 14-15, H yu cu Stalin trang b cho 10 s on b binh v 1 trung on pho binh Nh mi khi, H lun quan tm n n ca cc v khch. H dn th k V nh Hunh phi chun b tm tt n Luo: vi bc th no cng c, nhng vi cc v khch phi ng hong. H rt quan tm n iu . Xem V Thu Hin, m gia ban ngy, p 108
cxvi

Theo mt k o ng c v tr cao trong phong tro, t sau chuyn i ca H, Chinh lnh trch nhim chnh v vic xy dng cc chnh sch i ni. Xem Declaration sur la vie. Theo tp ch Php Aux Ecoutes, Matxcova cnh co H rng mc tiu ca cch mng khng phi l c lp dn tc m l ch ngha cng sn ton th gii. Matxcova cng yu cu H lng nghe nhng li khuyn ca cc ng ch TQ. Ni y in bin ph
cxviii cxix

cxvii

Ng Vn Chiu, Nht k mt chin s Vit minh (Journal dun combattant Vietminh) , Paris 1957

Theo bo co Saigon 1580 cho Ngoi trng M, 10/3/1951, cc tp ch a phng a tin Gip t

t Theo Boudarel, cun sch gio khoa ca chng trnh i mi phng php lm vic chnh l bn dch ca cun V ng ca Lu Thiu K
cxxi cxxii cxxiii cxx

Theo mt s tin t H ni, L Dun c chn trong on vi Bnh ra Vit bc J Starobin, Eyewitness in Indochina, (NewYork, Cameron & Kahn, 1954)

Xem thm Bernard Fall Vietminh regime: Government and Administration in DRV. Mun c thng tin ph phn, xin tham kho Hong Vn Chi, T thuc a ti cng sn: Trng hp lch s ca Bc Vit (NY, Praeger, 1964). Trong trang 182-83, Chi trch dn HCM khi quan st mun un thng 1 thanh tre cong, cn phi b n theo chiu ngc li v gi mt lc. Sau n s t t thng li. Cng c th tm hiu Edwin E. Moise Land reform in China and Vietnam: consolidating the revolution at village level (Chapel Hill. N.C. University of North Carolina Press, 1983) Theo Zhongquo junshi p90, tc gi Han Huazhi, Dangdai, vol 1 p350, cc c vn TQ t vn cho Gip nh BP v tin rng chin thng s c mt ngha chnh tr v quc t ln. Xem thm bi ca Hong Vn Thi trong Vietnam courrier, 3/1984 v cun People War, People Army (Newyork, Praeger, 1962) p 148.
cxxiv

Ban bin tp tp ch Expresen th nghi ng vo s chn thnh ca H, trong phn bnh lun ca bi phng vn H, h cho rng bi bo b Matxcova nh hng. Theo in bo ca s qun M ti Si gn ngy 10/5/1954, khong 9 tiu on Vit minh c th di chuyn v ng bng trong 10 ngy, tt c 25 tiu on cn khong 3 tun. Cng vi 16 tiu on ang c sn. Tuy nhin mt s s quan Php t v lc quan hn. Tng Cnhi cho rng Vit minh khng th tn cng trc thng 10 v ng ta hon ton c th ng vng nu c tip vin. Vit minh sau ny cng tha nhn l kh c th tn cng thnh cng trc nm 1955
cxxvi

cxxv

Gia hai cuc chin J Sainteny: Ho Chi Minh and his Vietnam. Cng theo S, qun Vit minh ng ngoi ta nh ghi li bin s xe ca tt c cc v khch n d l ny,
cxxvii cxxviii

V s t tin ca H vo bu c, xem m gia ban ngy ca V Th Hin

194

www.langven.com

Ch c 6 trong s 17 thnh vin ni cc l ngi Nam. Mt iu th v, l theo bo co ca S qun M ti Sigon cho B ngoi giao ngy 10/10/1950, cc ngun Vit minh d on l M s thay Bo i bng Dim
cxxx

cxxix

Xem thm Dng Vn Mai Elliot Sacred Willow: Four generations in the Life of Vietnamese Family Newyork 1999 V quan im ca Lng, xem V sao phi chnh ng trong Cuc khng chin thn thnh tp 3, 293-302. Lng l em trai ca nh vn Nguyn Cng Hoan. C th tham kho thm Moise Land Reform Li ca H c trch trong Bi ni chuyn vi cc cn b ci cch min bin. Chi tit v V nh Hunh c nhc n trong m gia ban ngy Xem thm Elliot Sacred Willow p343-344 bit kin ca mt dn thng v trch nhim ca HCM trong v ny
cxxxiv cxxxiii cxxxii cxxxi

Nguyn Mnh Tng, Un excommunie. Hanoi 1954-1991: Process dun intellectuel (Paris, Que me, 1992) p9
cxxxv

Boudarel Cent Fleurs p 143. Xem thm Hirohide Kurihara Changes in literary policy of VWP, 19561958. V nhng nhn xt ca Chinh v t do ngn lun, xem Nguyn Vn Trn Vit cho m v Quc hi (Wesminster, Calif.: Van nghe, 1996) p..275 Theo nh s hc Nga Ilia Gaiduk., bn thn Chinh l mt trong nhng ngi nghi ng. T nm 1955, Chinh nhn nh bi quan vi mt quan chc Lin x v mt gii php ha bnh cho vic thng nht Vit nam. Xem thm Developing an Alliance: The Soviet Union and Vietnam, 1954:1975
cxxxvii cxxxvi

Xem Hong Vn Chi Collectivization and Production of Rice, in China Quarterly Jan-Mar 1962, p

96 Gerard Tongas, LEnfer communiste au Nord Vietnam (Paris, Nouvelles Editions Delmesse, 1960) pp 85-86. Nhiu nh quan st khng tin tng lm vo nhng nhn nh ca Tongas, tuy nhin di nh sng ca nhng thng tin mi, c v nh c nhiu phn s tht. Tuy th, Tongas li cho rng thi gian ca chuyn thm l thng 9/1957. Trong h s lu tr ch c mt chuyn thm vo thng 5 H a ra ny trong bi pht biu nhn dp Quc khnh. Cng i trong on c B trng vn ha Hong Minh Gim, cu i s ti TQ Hong Vn Hoan v th trng Y t Phm Ngc Thch Cu chuyn nh c tch ny c k trong m gia ban ngy ca V Thu Hin. Bc th ca ngi chng cha ci c th tm trong Letters de larmes et de sang, Chronique Vietnamin (Fall 1997) pp 8-11 Theo Carlyle Thayer War by Other Means, pp 166-167, India cng n tip Ng nh Dim rm r nh n H. Thi ca n trong cuc chin ny l tng i phc tp. R rng l Nehru coi thng Bo i v ng h Vit minh trong cuc chin vi Php. Tuy nhin trong cc cuc ni chuyn ring vi nhng quan chc M hoc phng Ty, ng ny t ra lo ngi v vin cnh mt Vit nam thng nht b cng sn H ni cai tr. Bi th, thi ca n c th tm tt l ng h DRV trn cng chng, nhng thc t chng lm g.
cxli cxl cxxxix cxxxviii

Tt c cho tin tuyn Trch trong David Charnoff v on Vn Toi: Vietnam: a Portrait of its People at War (London, I.B. Tauris, 1996)
cxlii cxliii

Theo Nguyn Th nh Khng c con ng no khc p 65, 69-70. B nh sau ny tr thnh b trng quc phng trong chnh ph Lm thi min NVN, thnh lp nm 1969 Phm Hng qu Vnh long. Ngun gc ca Thanh c gy tranh lun, nhiu bng chng l Thanh sinh ra trong mt gia nh ngo pha nam Hu, nhng cng c ngi cho l Thanh xut x t mt dng h qu tc v c qu kh tng i huyn b. Trong tng lai gn, Thanh s thay th Gip trong vic hoch nh cc chin lc chin tranh min Nam. V s kin thnh lp NLF, xem thm: Trng Nh Tng Vietcong memoir: An inside Account of the Vietnam War and its aftermath.
cxlv cxliv

195

www.langven.com

Cc lnh o Trung quc cng khng bng lng vi thi ca H. Xem China and Vietnam War 19501975 Quang Zhai, (Chapel Hill, University of North Carolina Press) pp 87-88. Khi cn Moscow, khi H khuyn Khrutsov nhng b v TQ l mt nc ln v rt quan trng, Kh phn bc li l LX cng l mt nc ln v rt quan trng. H nhn xt ng ch thy cha, chng ti cn kh khn gp i v ng qun TQ cn l lng ging ca chng ti. Xem Ang Cheng Guan Vietnamese Communists relations, p 168
cxlvii

cxlvi

V Thu Hin m gia ban ngy theo Hin, H khng thch chin tranh v ch s dng nh l bin php cui cng. Cn Dun lun dng chin tranh t c mc ch ca mnh.
cxlviii

Nguyn Vn Trn, Vit cho m v quc hi (Garden Grove, Calif: Van nghe 1996) p 328, hoc xem thm Georges Boudarel, Nguyen Van Ky, Hanoi 1936-1996: Du drapeau rouge au billet vert (Paris: Editions Autrement 1997) pp 144-147
cxlix cl

Nghe n l c lc ci nhau cng thng qu, Gip phi b ra ngoi nh piano

Chnh l bn ca Gip, nh khoa hc v anh hng trong khng chin chng Php. Chnh Trng Chinh yu cu Chnh son tho d tho ngh quyt ca hi ngh, sau b bc b v xt li. Chnh b tng giam di hn. Cng b x cn c Bi Cng Trng, Ung Vn Khim
cli

Khng c chng c r rng v vai tr ca H trong quyt nh gi qun vo Nam. Mc d trc trong cuc hp BCT, H cnh bo cc ng ch ca mnh phi chun b cho tnh hung xu nht, v cho rng quyt nh nem bom min Bc ca M l mt quyt nh chin lc ch khng phi tm thi. Trong cuc gp vi Mao, Dun thng bo l DRV quyt nh gi 1 s on vo Nam, v cuc tin cng tu Madoc ch l quyt nh ca cc ch huy a phng. Theo thng tin m Mao c c, li buc ti ca M v cuc tin cng th hai ca hi qun Vit nam do Wasinhton b nhn thng tin sai lch.
clii

Mt ngy th su u nm 1965, tc gi sang Bangkok ngh cui tun. Ngy th by, o chnh, mt chnh ph mi ra i. Ch nht, chnh ph mi bc tem ny li b lt . Ngy th Hai, tc gi quay li Si gn, b qua mt hn mt chnh ph mi.
cliii

Mun phn tch k hn v chnh sch ca LX trong giai on ny, xem thm Ilia Gaiduk The Soviet Policy Dilema in Vietnamese conflict, hoc Vietnam: The early decision ca Gardner v Gittings, pp 207218
cliv

Sng kin ny c gi l Chin dch Marigold, c miu t trong cun LBJ and Vietnam: A different kind of War ca George C. Herring (Austin: U of Texas Press, 1994) pp 104-107 Chi tit chuyn i c V K k trong cun Bc vit di chc . H trch nhng quan im ca Khng gio nh: khng s ngho, ch s khng cng bng; dn l gc ca nc; li ch ca nhn dn trc, sau l li ch ca t nc, sau cng mi n li ch ca vua. H cng cc k knh trng Nguyn Tri. Thng Ging 1965, H thm Cn sn v dnh thi gian rt lu bn m ca Nguyn
clv

Cu chuyn ny c k li trong cun Nhng iu b n ca Tao Tr (Tao Zhu Ji mi), tc gi Quan Yan, Xinan Military Literature (Chengdu), No 72 (1995). To l b th Qung ng trc khi b thanh trng trong cch mng vn ha. Ti (tc gi) on rng s vic din ra vo ma xun hoc u h nm 1966. Bi bo cho rng H mun mt c gi Qung ng v nh n nhng k nim v ngi v u tin Tng Tuyt Minh. Chnh ph TQ ct cng tm 3 ng vin trc khi tng b dp. Chu n Lai e ngi rng iu ny s dy ln tinh thn chng Trung quc ti Vit nam.
clvii

clvi

Theo Fidel Castro, trong nhng nm cui i, my ln ng phi dng sc mnh ngn H tham gia cc on i B

chng nng, H dng mt ci qut mo, t tay vit ln ch B (Bc?) phn bit vi ngi khc. Con ngi tr thnh huyn thoi
clix clx

clviii

Bo Nhn dn (Montevideo) 4/9/1969

Trong chuyn thm Vit nam ngay trc khi khnh thnh tc gi may mn c lm quen vi mt nhm th ngi Tip ang thc hin mt s nhng cng trnh bn trong. Nhm ny ni, h c ch o th hin

196

www.langven.com

s xu xa ca ch ngha t bn th k 20, nhng h ln lt tm cch a vo tc phm ca mnh nhng tin b ca thi i.


clxi

Ti i hi ng nm 1982, V Nguyn Gip b a ra khi B chnh tr, chuyn sang lm trng ban cng ngh.
clxii clxiii

S mc c ca qu s ny c th hin trong Hin php ph duyt nm 1991

Ti thy nhiu nh nghin cu Vit nam cng mc phi sai lm ny. H hi ti, ti sao Truman v Rusovelt khng tr li th ca HCM ngh cng nhn DRV. Ti ni vi h l Stalin cng chng tr li nhng bc th . Rt nhiu nhng bi bo ca H kch x hi M cng chng bao gi c dch sang ting Anh. Mnh lun ph nhn tin n ny mc d tha nhn m mnh c mt thi gian phc v H u nhng nm 40. Ngu nhin, phong cch lnh o ca Mnh cng c phn ging H: ho gii, lun thuyt phc cc ng ch ca mnh tho hip. Xem thm Olivier Todd : Huyn thoi v HCM: nh cao v thng tin sai lch, Vietnam Commentary (5-6/1990) pp 13-14.
clxiv

197

You might also like