You are on page 1of 124

Li m u

Li m u
T khi c pht hin n nay, du m v kh v ang l ngun nguyn liu v cng qu gi ca mi Quc gia ni chung v ton nhn loi ni ring. Ngy nay sn phm ca du m v kh ang c mt trong hu ht cc lnh vc i sng sinh hot hng ngy ca con ngi cng nh cng nghip. Di gc nng lng th du m l ngun nng lng quan trng nht ca mi Quc gia trn th gii. Theo s liu thng k th c khong 65 n 70% nng lng c s dng i t du m v kh, ch c khong 20 n 22% t than, 5 n 6% t nng lng nc v 8 n 12% t nng lng ht nhn. V gc nguyn liu th ta c th hnh dung vi mt lng nh khong 5% du m v kh c s dng lm nguyn liu cho ngnh cng nghip ho du c th cung cp c trn 90% nguyn liu cho ngnh cng nghip ho cht. Thc t, t du m ngi ta c th sn xut cao su, cht do, si tng hp, cc cht hot ng b mt, hp cht trung gian, phn bn Ngoi nhng mc ch trn th cc sn phm phi nng lng ca du m nh du nhn, m, nha ng cng ng vai tr ht sc quan trng trong s pht trin ca cng nghip. Chnh tm quan trng nu trn m du m ng mt vai tr ht sc c bit trong s pht trin kinh t, cng nghip ca mi Quc gia. Do , tt c cc Quc gia trn th gii u xy dng cho mnh mt nn cng nghip du kh. Hiu qu s dng du m ph thuc vo trnh pht trin ca ngnh cng nghip ch bin du m. Vit Nam l mt trong cc Quc gia c tim nng v du kh. Cng vi s pht trin mnh m ca ngnh cng nghip ch bin du kh th gii, nc ta ang c nhng bc tin mnh m trong ngnh cng nghip ny. Mc d du kh mi c pht hin Vit Nam t nhng nm 1970 nhng n nay chng ta tm

Li m u kim c kh nhiu m du v m kh vi tr lng c th thng mi ho v thc t trong nhng nm qua chng ta tin hnh khai thc mt s m du nh: Bch H, i Hng Cc m kh nh : m kh Tin Hi (Thi Bnh), m Rng vng Nam Cn Sn, m Lan Ty, Lan Trong nhng nm gn y lnh vc ch bin c nhng pht trin ng ghi nhn bng vic a vo s dng c hiu qu cao nh my x l kh Dinh C, nh my x l kh Nam Cn sn thuc a phn Long Hi Tnh B Ra Vng Tu, Nh my x l kh condansat khu cng nghip Ph M 2, nh my m Ph M v c bit l nh my lc du s 1 Dung Qut ang trong giai on gp rt hon thnh vo khong qu I nm 2009 s lm thay i din mo nn cng nghip ch bin du kh ca nc nh. Ngoi ra cn c d n v nh my lc du s 2, s 3 ang trong giai on nghin c kh thi v rt nhiu d n v ho du cng v ang nghin cu xy dng. Trong khun kh ca mn hc ny ngi c c th tm hiu c nhng ni dung sau: Ngun gc hnh thnh v thnh phn ho hc ca du m v kh; Thnh phn ho hc ca cc phn on du kh; Quan h gia thnh phn phn ca cc phn on n tnh cht s dng khi cc phn on ny c s dng sn xut cc sn phm khc nhau; Tnh cht vt l v nhng ch tiu nh gi du m. Ngoi nhng ni dung trn th phn cui ca mn hc ny cn cp n nhng tnh cht nhit ng hc ca du m nhm trang b cho ngi c nhng hiu bit c bn v cch tnh ton cc tnh cht nhit ng ca du m cng nh cc phn on hay sn phm du m ni chung.

Thnh phn ca du m v kh

Chng I THNH PHN DU M V KH


Du m v kh l nhng ngun hydrocacbon phong ph nht c trong thin nhin. Du m cng nh kh, ngy cng pht hin c nhiu v hu nh u cng thy du m v kh khng nhiu th t. Qua phn tch thnh phn ho hc ca cc loi du m khc nhau ngi ta nhn thy khng c loi du m no trn th gii li c thnh phn ging nhau hon ton c, m chng rt khc nhau v thay i theo trong phm vi rt rng. S khc nhau rt nhiu v thnh phn du m l mt vn khoa hc rt ln. C nhiu cch gii thch khc nhau nhng ni chung, mun lm sng t vn ny cn phi tr v cui ngun ca n, ngha l phi xem xt qu trnh hnh thnh v bin i ca du v kh trong lng t. Tuy nhin, cho n nay cng cha c nhng kin nhn nh nht tr v ngun gc v s bin i to thnh du kh, thm ch c nhiu nh khoa hc trong lnh vc ny cn cho rng, cho n khi con ngi s dng n git du cui cng trn hnh tinh ny th vn ngun gc ca du kh c th vn cha c sng t hon ton. Tuy nhin, ngy nay vi s pht trin khng ngng ca khoa hc v cng ngh con ngi ch to c nhiu cng c hin i phc v cho cng cuc nghin cu nh vic ng dng cc phng php phn tch vt l hin i (sc k ph khi, ph hng ngoi, ph t ngoi, ph cng hng t ht nhn... ) kt hp vi cc phng php vt l c truyn (chng ct thng, chng ct phn t, chng ct ng ph, chng trch ly, kt tinh, trch ly, khuych tn nhit...) gp phn ng k vo vic hiu bit thm ngun gc cc vt liu hu c ban u to thnh du kh v qu trnh bin i chng. Nh kt qu ca cc cng trnh nghin cu ny m nhng nhn nh v ngun gc to thnh du kh dn dn c sng t, vic nghin cu v

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 1

Thnh phn ca du m v kh gii thch s khc nhau v thnh phn ca cc loi du trn th gii cng c thun tin v r rng hn. V vy, vn nghin cu thnh phn ca du v kh khai thc c v vn ngun gc, s to thnh v bin i ca du kh trong lng t l hai vn lin quan v cng khng kht.

I. Ngun gc ca du m v kh
Khi xem xt v ngun gc ca du m v kh, ngi ta a ra nhiu gi thit khc nhau, thm ch l tri ngc nhau, nhng ch yu ngi ta quan tm n hai gi thit nh sau: gi thit v ngun gc hu c v gi thit v ngun gc hu c. trong phn ny ta s tm hiu hai gi thit ny. I.1. Ngun gc v c ca du m Theo gi thit v ngun gc v c th du m c hnh thnh t cc hp cht v c, c th trong lng t c cha cc cacbua kim loi nh Al4C3, CaC2 ... cc cht ny b phn hu bi nc to ra CH4, C2H2 theo cc phng trnh phn ng sau: Al4C3 + 12 H2O CaC2 + 2 H2O 4 Al(OH)3 + 3 CH4 Ca(OH)2 + C2H2

Cc cht hu c hnh thnh t cc phn ng trn tip tc bin i di tc ng ca cc yu t nh nhit , p sut cao v xc tc l cc khong st c sn trong lng t to nn du kh. chng minh cho gi thit ny th vao nm 1866, Berthelot tin hnh qu trnh tng hp c cc hp cht hydrocacbon thm t axtylen nhit cao vi s c mt ca xc tc, nm 1901, Sabatier v Sendereus tin hnh phn ng hydro ho axetylen trn xc tc Niken v St nhit trong khong 200 n 300oC, thu c mt lot cc hydrocacbon tng ng nh thnh phn ca du m.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 2

Thnh phn ca du m v kh Cng vi nhiu phn ng tng t, gi thit ny thuyt phc c nhiu nh khoa hc trong mt thi gian di. Tuy nhin, trong nhng hot ng thc tin th gi thit ny gp phi kh nhiu vn m bn thn n khng th gii thch c nh: Hm lng cc hp cht cacbua trong lng t th kh hn ch trong khi th du m ngy cng tm c vi s lng rt ln v hu nh c mt khp ni Cc phn ng to hp cht thm v cc hp cht c thnh phn tng t nh thnh phn ca du m t CH4 v C2H2 i hi c nhit cao trong khi thc t nhit t c trong cc m du th t khi vt qu 150 n 200oC Bng cc phng php phn tch hin i, ngy nay ngi ta xc nh c trong du th c cha cc porphyrin l hp cht c nhiu trong xc ng thc vt. Chnh nhng khuyt im trn m gi thit ny ngy cng c t ngi quan tm v thay vo l gi thit v ngun gc hu c. I.2. Ngun gc hu c ca du m Theo gi thit ny th du m c hnh thnh t cc hp cht c ngun gc hu c, c th l t xc cht ca ng thc vt v tri qua mt qu trnh bin i phc tp trong mt thi gian di (hng chc n hng trm triu mn) di tc ng ca nhiu yu t khc nhau nh vi khun, nhit , p sut v xc tc c sn trong lng t v i khi cn c s tc ng ca cc bc x do s phng x trong lng t. Thc t th qu trnh hnh thnh du kh l mt qu trnh lu di v lin tc, nhng thun tin cho qu trnh nghin cu s bin i t cc xc cht ca ng thc vt n du kh ngy nay th ngi ta chia qu trnh ny thnh bn giai on khc nhau nh sau: Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 3

Thnh phn ca du m v kh I.2.1. Tch ng cc vt liu hu c ban u Nhng vt liu hu c ban u (hay cn gi l nhng cht m ra du kh) ca du kh hin nay ch yu l nhng sinh vt sng bin: ph du, thc vt, ng vt di bin. Tuy nhin, v bin l ni hi t cc dng sng trn t lin nn tt nhin s c c cc ng thc vt (xc cht ca chng) c ngun gc t trn cn. Tt c nhng vt liu hu c trn y u c th l cht m to thnh du kh. Nh vy, c th v s phc tp trong cc vt liu ban u dn n s to thnh cc loi du m c thnh phn thay i rt khc nhau. Trong nhng loi vt liu k trn th nhng loi sinh vt bin vn l nhng loi ch yu to thnh du kh. Trong th khng phi nhng sinh vt ln nh cc loi rong, to (thc vt), c, tm (ng vt) l ngun vt liu ban u ch yu, m chnh l cc loi sinh vt b nh cc loi ph du. Ph du c gi chung cho cc loi sinh vt nh, hot ng vi bn knh hp, thng ti ch (hoc nu c di c y l do dng chy ca nc). Chng rt b, kch thc khong vi milimet thng lm thc n ca cc loi ng vt bin. Chnh v vy, s lng ca chng rt nhiu, c bit l cc loi ph du thc vt. Nhng vt liu hu c ban u, d l loi ng vt t lin do nc mang ra bin hay cc loi ng vt sinh trng bin, ni chung l sau khi cht, u b lng ng xung y bin. trong nc bin li c rt nhiu vi khun, ty theo mi trng m c th c vi khun hiu kh hay ym kh. Cc vi khun hiu kh hay ym kh ni chung c nhiu, ngay chiu su ca y b n 2000m s lng vi khun hiu cng c t khong 16-49 triu con cn cc vi khun ym kh c khong 1,3 n 5,2 triu con trong mt gam vt liu trm tch. Nhng cng xung su vo lp trm tch, s lng vi khun s cng gim mnh hn. Chng hn, xung su 45-55cm trong lp trm tch vi khun hiu kh s cn 500- 8700, trong khi cc vi khun ym kh c th cn n 6000-14000 tnh cho mt gam trm tch. Sau khi cc ng thc vt b cht, lp tc b cc vi khun tc dng, nhng thnh phn no d b ph hy nht, th vi khun s ph hy to thnh cc sn phm Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 4

Thnh phn ca du m v kh kh v cc sn phm ha tan trong nc ri tn mc khp mi ni, cn thnh phn no bn vng cha b ph hy hoc cha kp b ph hy, s dn lng ng lp ny chng cht ln lp kia to thnh lp trm tch y bin. S lng ng ny trong thin nhin xy ra v cng chm chp (1-2mm n vi cm /1000 nm). Mt cch tng qu th thnh phn ca cc xc ng thc vt c chia thnh ba phn chnh: Cc hp cht hu c nh hydrat cacbon; Cc cht albumin; Cc cht lipit (bao gm cc axit bo, sp, nha, du, cc hydrocacbon cao phn t vv) Cc hydrat cacbon, c bit l nhng loi phn t lng thp l cc hp cht khng bn vng, di tc dng ca vi khun chng b phn hy to thnh kh v cc cht tan trong nc v vy chng khng phi l cht m tao nn du kh. Cc cht albumin ni chung cng rt d b cc vi khun phn hy, do khng th gp phn to nn du v kh c. Tuy nhin, mt s albumin c cha nit, lu hunh hoc oxy th chng tng i bn vng nn t b phn hu do chng s nm li trong thnh phn ca du m sau ny. Phn cn li l cc hp cht lipid khng b ph hy bi vi khun c th tham gia vo qu trnh bin i to thnh du kh. Ni chung, mc phn hy cc hydrat cacbon v albumin thnh kh v cc hp cht tan trong nc ph thuc rt ln vo hon cnh xung quanh khi lng ng. Cc cht kh to thnh do tc dng phn hy ca cc vi khun ln albumin v hydrat cacbon ph bin l CO2, NH3, H2S, N2, CH4. Tuyt nhin trong sn phm kh ny khng tm thy hydrocacbon kh nng hn CH4. Thc ra cng pht hin c mt s hydrocacbon C2, C3, C4 nhng v cng b, t s gia lng CH4 trn tng s cc hydrocacbon nng hn t n 21.000. Cho nn, nu so snh vi thnh phn kh thin nhin, th s khng thy

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 5

Thnh phn ca du m v kh ging nhau cht no c v trong thnh phn kh thin nhin hm lng hydrocacbon C2, C3, C4, C5 u c vi mt hm lng ng k. Nh vy, trong thnh phn hu c ca xc ng thc vt th cc cht lipit l bn vng nht, khng b vi khun ph hy do n c bo v tng i nguyn vn khi lng ng nn n l cht m bin i v sau to thnh du kh. I.2.2. Bin i cc cht hu c ban u thnh du kh Nhng cht hu c bn vng khng b cc vi khun ph hy giai on mt chnh l cc hp cht lipit. Lipid l tn gi chung ca mt nhm cc cht m c trng ca chng trong phn t c cc hydrocacbon mch thng hoc mch vng, nh cc axit bo, cc este ca cc axit bo (Triglyxrit), cc ru cao, cc aminoaxit, cc cht sp, nha, cc terpen, cc cht mang mu (pigmen), licgin, cc cht axit humic... tu theo cc ng thc vt l loi h ng rong, to, ph du) hay thng ng (cy ci trn cn, ng vt ln bin) m trong thnh phn ca cc cht lipid s thay i khc nhau. Nhng axit bo ca ng thc vt trn cn thng loi C18 l ph bin trong khi , cc axit bo ca ng thc vt di bin (thng ng hoc h ng) phn ng u t C20- C24. Loi axit bo ca ng thc vt trn cn thng l axit bo no, cn loi di bin thng l axit khng no. Cn m v cc axit bo ca nhng loi ph du thng l loi khng no, t C14 tr ln, v c bit l loi c s nguyn t cacbon trong mch l s chn thng chim phn ln (hydrocacbon C14, C16, C18 C20 v cao hn). Nhn chung, cc axit bo ca ng thc vt trong cc trm tch bin, u thy loi cu trc c s nguyn t cacbon trong mch l s chn chim phn ch yu. Trong nhng iu kin nhit , p sut, xc tc, thi gian ko di nu trn cc thnh phn hu c bn vng vi vi khun u b bin i do cc phn ng ho hc to nn du kh.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 6

Thnh phn ca du m v kh Tm li, trong giai on to thnh du m, cc cht hu c c trong lp trm tch chu nhiu bin i ho hc di nh hng ca nhit , p sut, xc tc v thi gian di. Nhng hp cht ban u ca du m c cu trc phc tp, mch phn t di, s lng nguyn t cacbon ln, nhng hydrocacbon vng c nhiu nhnh ph xung quanh bin i thnh cc hp cht c phn t nh hn, cu trc n gin hn. Thi gian cng di, mc ln chm cng su, cng c xu hng to nn cc phn t b hn, nhng nhnh b t gy to nn cc parafin mch ngn, cho n kh. Thc cht ca qu trnh bin i ny l qu trnh ct mch, mc ca qu trnh ct mch ny c gi l bin cht. Nhng h vng ngng t ln cng c th b t gy to thnh cc vng c s lng vng t hn. Chiu hng bin i nhit cao ca cc hydrocacbon thm l c th chuyn sang naphten, v sau t naphten sang parafin. Chnh v vy, thi gian cng di, ln chm cng su du c to thnh cha cng nhiu parafin vi trng lng phn t ngy cng nh tc c nhiu phn nh. Cng ln su hn na, chng c kh nng chuyn hon ton thnh kh hydrocacbon. Trong cc hydrocacbon th mtan l bn vng nht nn cui cng hm lng mtan trong kh rt cao. Theo tnh ton khi ln chm t c su khong 5 n 7 km th qu trnh to du xem nh kt thc v chuyn sang qu trnh to kh. Nh vy, cng ln chm xung su thnh phn ho hc ca du s thay i theo chiu hng tng dn cc hp cht parafin vi trng lng phn t b v t cu trc nhnh nn du s nh dn. Khi mc bin i cng ln (hay cn gi l bin cht) cng ln th du thu c cng nh th hm lng parafin cng nhiu, t trng du cng nh. Do bin cht y khng c ngha xu m ngc li m chnh l qu trnh ct mch cc hydrocacbon t cc cht c cu trc phc tp sang cc hp cht c cu trc n gin hn. Ngc li cc qu trnh trn, t cc hp cht n gin cng c th bin i to thnh cc hp cht a vng c trong lng phn t ln hn. Theo tc gi Petrov, Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 7

Thnh phn ca du m v kh cc axit bo ca thc vt thng l cc axit khng no, s bin i to ra -lacton, sau chng bin i to thnh naphten hoc aromat:

Cc xeton ny c th ngng t to thnh cc hydrocacbon c cu trc hn hp, hoc to thnh alkyl thm:

Da vo logic ca cc qu trnh bin i trn th s bin i ca cc hydrocacbon thm nhiu vng, hydrocacbon naphtenic nhiu vng to thnh parafinic nh phi i hi c hydro. gii thch s c mt ca hydro, c nhiu kin cho rng, c th c s tham gia ca vi khun y. Qua nghin cu, Nh ho hc Zo Bell (M) tm thy cc vi khun sng khng ch trong cc lp trm tch tr, m ngay c trong c tng cha du, v xc nh ngay nhit 85oC hoc cao hn, trong mi trng mui cng khng git cht c vi khun. Zo Bell cng tm thy c 30 dng vi khun c kh nng ln men cc hp cht hu c to ra hydro, nhng vi khun ny thng gp trong ao h, trong cc t trm tch, trong nc. Nhng bn cnh nhng loi vi khun to ra hydro, ng cng pht hin c nhng loi vi khun cn hydro c th thc hin c cc phn ng kh O2, S, N, P c trong cc xc ng thc vt. Bn cnh , mt s kin nh Lind li cho rng cng c th v cc lp trm tch nm di su gn nhng vng c cc loi khong phng x, cho nn di tc dng bc x ca cc tia, t cc hydrocacbon c th tch thnh hydro v cc sn phm hydrocacbon khng no khc. Trong thnh phn ca kh thin nhin, nhiu khi gp rt nhiu He. nhng loi kh nh vy khng bao gi bt gp hydro. iu cng c th chnh do tc dng ca cc ht to ra Heli. Tuy nhin, loi kin v vai tr ca phng x trong qu trnh to thnh du kh vn khng c nhiu ngi ng h v rt t bng chng. I.2.3. S di c ca du - kh n cc bn cha thin nhin

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 8

Thnh phn ca du m v kh Du v kh c to thnh thng nm phn b ri rc trong lp trm tch cha du v c gi l m. Di tc dng ca p sut trong cc lp trm tch rt cao v v nhng s bin ng a cht, nhng du v kh c to ra trong m b y ra ngoi, v buc chng phi di c n ni mi. Qu trnh di c thng xy ra trong cc lp sa thch vi hoc cc loi nham thch c rng, xp, cn c gi l cha ng thi n s li trn nu cu trc a cht c kh nng gi c n v bo v n, ngha l to c nhng bn cha thin nhin. Nhng bn cha thin nhin ny l nhng by (vo m khng ra c na) vi cu trc bao gi cng c mt tng chn pha trn, thng l lp , bn mn hoc nt mui c tc dng gi du kh li. Trong qu trnh di c, tnh cht v thnh phn ca du kh c bin i. Khi i qua nhng lp vt liu xp th nhng hin tng vt l nh lc, hp th phn chia sc k hoc ha tan u c kh nng xy ra vi cc mc khc nhau. Kt qu ca n thng lm cho du nh hn, nhng hp cht c cc b hp ph mnh c gi li trn ng di c v do , nha asphalten s gim, cn kh s cng giu mtan hn. I.2.4. Bin i tip tc trong bn cha t nhin. giai on ny tnh cht ca du kh bin i rt t, khng ng k. Tuy nhin, di nh hng ca nhit , xc tc, vi khun, ca phng x thng vn trc tip tc ng, cc hp cht hu c ca du v kh vn c th tip tc b bin i thm, theo chiu hng lm tng bin cht. Ngoi ra, nu cc by cha du nm khng su lm, tng chn khng kh nng bo v tt, mt b phn du kh c th bay hi, thm ch c th nc xm nhp vo lm tng qu trnh oxy ho kt qu du li nng thm, gim mt phn nh, du tr nn nhiu nha- asphalten. Tm li du v kh hydrocacbon trong thin nhin u c cng mt ngun gc. Chnh v vy, ni no c du cng s c kh v ngc li. Tuy nhin do qu trnh di c c th khc nhau, nn mc d chng c sinh ra mt ni chng

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 9

Thnh phn ca du m v kh vn c th c tr nhng ni khc xa nhau. V vy c th gp nhng by cha kh nm xa by cha du. I.3 Nc trong cc tng cha du kh Trong cc tng cha du (m du) bao gi cng c nc nm tip xc vi du. Nc ny ch yu c t 2 ngun gc: nc ca kh quyn tc l nc ma thm vo t v di c vo cc tng t , v nc gi li trong cc lp trm tch trong qu trnh lng ng v ln chm, nc ny ch yu l nc bin. Trong qu trnh to thnh du - kh, nu cc vt liu ban u chu nhiu tc ng khc nhau ca vi khun, nhit , xc tc, p sut, dn n s to thnh du kh th bn thn thnh phn cc mui khong ha tan trong nc (c trong nc bin hoc c trong nc ngm khi i qua cc tng t s ha tan mui khong d tan) cng b thay i. Chiu hng chung ca s thay i ny l: Kh lu hunh cc mui sunfat; Lm giu thm cc mui cacbonat; Thay i khong v thnh phn khong. I.3.1 Kh lu hunh cc mui sunfat Nhng mui sunfat ha tan trong nc, di tc dng ca vi khun hiu kh hoc ym kh, u c kh nng b kh thnh H2S v do lm cho nc ngho cc gc SO42-. Mt khc, khi trong nc c cc mui sunfat nm tip xc vi cc hydrcacbon ca du kh va c to ra, cng c th xy ra qu trnh bin i nh sau: CaSO4 + CH4 = CaS + CO2 + H2O Tip sau l phn ng y ra H2S do s c mt ca axit cacbonic CaS + CO2 + H2O = CaCO3 + H2S

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 10

Thnh phn ca du m v kh Do , thnh phn ho hc ca nc trong cc tng cha du - kh thng rt ngho ion SO42- nhng li giu H2S ha tan. cng chnh l du hiu gin tip trong qu trnh tm kim du kh, nu nhn thy trong nc khoan c hm lng ion SO42- qu thp hoc khng c, v hm lng H2S d rt t, c th ngh rng nc ny gn hay c tip xc vi cc tng cha du kh. Mt khc, v H2S rt d b oxy ho, cho nn do mt nguyn nhn no c s xut hin ca oxy khng kh (nguyn nhn kin to a cht chng hn) c kh nng xy ra phn ng oxy ho H2S to ra S nguyn t. H2S + 1/2O2 = S + H2O I.3.2. Lm giu thm cc mui cacbonat Nh thy trn, trong phng trnh cc phn ng kh mui sunfat, th ng thi to ra cc mui cacbonat. Nhng nhng mui cacbonat ny ni chung c ha tan km trong nc, nn c th to kt ta. Tuy nhin, v trong nc c mt CO2 (CO2 ny c th l do cc axit hu c trong vt liu to du hoc trong du tc dng vi cc khong cacbonat) nn s xy ra phn ng to nn cc bicacbonat: CaCO3 + CO2 + H2O = Ca(HCO3)2 MgCO3 + CO2 + H2O = Mg(HCO3)2 Cho nn hm lng cc mui cacbonat canxi v magi trong nc cc tng cha du kh c th thay i trong gii hn rng ty thuc vo p sut ring phn ca CO2. Nu trong thnh phn ca nc ban u c nhiu sunfat natri, th qu trnh kh lu hunh s to ra cc sunfat natri nhng cc sunfat natri li d tan trong nc khng kt ta nh cc sunfat canxi. Do hm lng ion cacbonat s rt cao. Trong trng hp hm lng ion cacbonat trong nc khoan cao c th ngh rng y thc hin qu trnh kh lu hunh v l sn phm ca qu trnh kh lu hunh ca ca nc cha natri sunfat. Ngc li trong trng hp hm

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 11

Thnh phn ca du m v kh lng ion CO32- t, ng thi SO42- cng khng thy c th ngh rng y cng thc hin qu trnh kh S, nhng l S ca cc mui canxi v magi. Cui cng, nu trong thnh phn nc khoan ngho cc mui cacbonat, giu cc mui sunfat, khng c H2S, c th kt lun rng, nc ny khng bin i g c theo hai chiu hng ni trn, c ngha l chng chng lin quan g n cc tng cha du - kh c. I.3.3. Thay i khong v thnh phn khong S thay khong ho ( cha cc mui khong ni chung) c th theo hai chiu hng : tng khong ho v gim khong ho. a phn cc m du u thy khi tng chiu su ln chm khong tng ln. Tng nm di su hn khong ho trong nc cng cao hn. Nguyn nhn c l v nhit tng cao, s bc hi nc c th xy ra lm cho nng cc mui khong tng cao. Mt khc nhng lp trm tch gn b mt, th kh nng nc ngt (nc kh quyn) thm vo d, pha long nng mui khong c trong nc y. Tuy nhin, cng c trng hp ngc li, c nhng tng cha du nm su, nc li c khong thp hn nhng tng trn . Trong trng hp ny c th do nhng s bin ng kin to ca v tri t, gy ra cc vt nt v c s xm nhp ca nc kh quyn (nc ngt). Trong qu trnh bin i ni chung ca nc tt nhin c th xy ra s bin i thnh phn ca nc do qu trnh hp th trao i cation ca nc vi cc khong cht xung quanh, th d : Na+ trong nc c th trao i vi cc ion Ca++ trong cc cacbonat lm cho hm lng Ca++ tng ln, hoc CaSO4 trong nc c th trao i vi khong cht cha Na+ lm cho thnh phn nc c nhiu Na2SO4. Do nhng s bin i , thnh phn ca nc trong cc tng du kh thay i rt khc nhau, tythuc vo cc cha .

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 12

Thnh phn ca du m v kh Tm li, nc nm cnh du v kh chu nh hng nhau lm cho thnh phn du v nc cng c s thay i nht nh. Nghin cu thnh phn ca nc t cc l khoan thm d du m c tc dng phn on kh nng cha du kh nhng khu vc c chnh xc hn. Mt khc khi khai thc, nc s ln theo du v cng thot ra khi ging khoan. Chnh v vy, nc ny gi l nc khoan. Ni chung, nc khoan v du l h khng tan ln vo nhau nn d tch. Song v khi thot qua l khoan vi tc ln (tc xoy), nn d dng to ra cc nh tng nc trong du hoc du trong nc do sau khi n nh ti gin khoan, i b phn nc khoan c tch ra, mt b phn nh ca nc vn cn nm li dng nh tng l lng trong du rt kh tch, v vy lm cho du c ln nc v cc khong cht ha tan trong . iu ny c nh hng n qu trnh s dng du v sau ny.

II. Thnh phn ho hc ca du m v kh


Thnh phn ho hc ca du m v kh ni chung rt phc tp. Khi kho st thnh phn du m v kh ca nhiu m du trn th gii, u thy khng du no ging hn du no, c bao nhiu m du th c by nhiu loi du m. Ngay trong bn thn mt l khoan, du m ly t cc tng du khc nhau, cng u khc nhau. Tuy vy trong du m (v kh) u c mt im chung l thnh phn cc hp cht hydrocacbon (tc l ch c C v H trong phn t) bao gi cng chim phn ch yu, nhiu nht cng c th n 97-98%, t nht cng trn 50%. Phn cn li l cc hp cht khc nh cc hp cht ca lu hunh, nit, oxy, cc hp cht c kim, cc cht nha v asphalten. Ngoi ra, cn mt s nh tng nc trong du tuy c ln trong du, nhng nc khng k vo trong thnh phn ca du. V thnh phn nguyn t ca du m v kh, ngoi C v H co c S, O, N, mt s kim loi nh V, Ni, Fe, Cu, Ca, Na, As.v..v.. v trong kh c c He, Ar, Ne, N2, Kr, Xe, H2, v..v.. mt iu ng ch l tuy du m trn th gii rt khc nhau v thnh phn ho hc, song v thnh phn nguyn t (ch yu l C v H) li rt gn vi nhau, chng thay i trong phm vi rt hp: C:83-87%, H: 11-14%. Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 13

Thnh phn ca du m v kh Trong qu trnh khai thc th du v kh s c tch ring sau qu trnh n nh du th ti gin khoan nhm mc ch thun li cho qu trnh vn chuyn n cc nh my x l hay ch bin tip theo v do chng tn ti cc trng thi khc nhau nn y ta s nghin cu ring thnh phn ho hc ca chng. II.1. Thnh phn ho hc ca du m Mt cch tng qut th thnh phn ho hc ca du m c chia thnh hai thnh phn: Cc hp cht hydrocacbon (HC), l hp cht m trong thnh phn ca n ch cha hai nguyn t l cacbon v hydro Cc hp cht phi HC, l cc hp cht m trong thnh phn ca n ngoi cacbon, hydro th chng cn cha thm cc nguyn t khc nh nit, lu hunh, oxy . . . Nh bit trong phn trc, trong thnh phn ca du m th hm lng cc HC lun chim thnh phn ch yu. Trong thc t th da vo thnh phn ca cc HC trong du th m ngi ta quyt nh cc loi sn phm c sn xut t mt loi du th cho trc, thnh phn ny cng quyt nh n hiu sut ca cc loi sn phm. i vi cc hp cht phi HC th mc d thnh phn nguyn t ca chng khng ln nhng hu ht y l cc hp cht c hi v vy trong qu trnh ch bin cn phi loi b n ra khi thnh phn ca sn phm do chng quyt nh n cng ngh ca nh my II.1.1. Cc hp cht hydrocacbon ca du m Hydrocacbon l thnh phn chnh v quan trng nht ca du m. Trong thnh ca du m th thng c chia lm 3 loi sau: Cc hp cht parafin; Cc hp cht vng no hay cc hp cht naphten; Cc hydrocacbon thm hay aromatic.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 14

Thnh phn ca du m v kh Thc t th trong cc phn on c nhit si trung bnh v cao th ngoi cc hp cht trn cn c cc hp cht lai hp tc l hp cht m trong phn t ca chng c cha cc loi hydrocacbon trn iu ng ch l cc hydrocacbon khng no (olefin, cycloolefin, diolefin vv...) khng c trong hu ht cc loi du m. S nguyn t cacbon ca cc hydrocacbon trong du thng t C5 n C60 (cn C1 n C4 nm trong kh) tng ng vi trng lng phn t khong 855-880. Cho n nay vi nhng phng php phn tch hin i xc nh c nhng hydrocacbon ring l trong du n mc nh sau ( bng 1)

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 15

Thnh phn ca du m v kh Bng 1: Cc hydrocacbon ring l xc nh c trong cc loi du m

S T T 1 N -parafin I -parafin 2 I -parafin 3 (loi iso prenoid) Cycloparafin 4 (1 vng) Cycloparafin 5 (2 vng) Cycloparafin 6 (3 vng) Cycloparafin (4 v 7 5 vng) 8 Hydrocacbon thm CnH2n CnH2n-2 CnH2n-4 CnH2n- 6 CnH2n- 8 CnH2n- 6 C6 - C11 C14 - C30 CnH2n+2 CnH2n+2 C1 - C45 C4 - C7 C8 - C9 C10 - C11 C14 - C25 C12 v cao hn C5 - C7 C8 - C9 C10 - C12 C8 C9 - C12 C10 - C13 Cc hydrocacbon Dy ng ng S nguyn t trong phn t

Slng hydrocacbon ring l c xc nh 45 15 47 10 12 4 10 53 23 5 20

16

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 16

Thnh phn ca du m v kh
(1 vng) Hydrocacbon thm 9 (1 vng c nhiu nhm th) Hydrocacbon thm 10 (2 vng) Hydrocacbon thm 11 (2 vng loi difenyl) Hydrocacbon thm 12 (3 vng loi phnanten) Hydrocacbon thm 13 (3 vng loi fluoren) Hydrocacbon thm 14 (4 v nhiu vng) Hydrocacbon hn hp naphten 15 - thm (loi indan & ttralin) Hydrocacbon hn hp naphten 16 - thm (loi nhiu vng) 4 CnH2n- 8 C9 - C14 20 CnH2n- 24 C16 - C18 CnH2n- 16 C15 - C16 CnH2n- 18 C14 - C16 CnH2n- 14 C12 - C15 CnH2n- 12 C10 - C16 CnH2n- 6 C9 - C12

41

42

15

14

10

Tng cng cc hydrocacbon ring l cho n nay xc nh c l 425. Cn i vi cc cht khng thuc loi hydrocacbon trong du m, n nay cng xc nh c khong 380 hp cht, trong phn ln l cc hp cht lu hunh (khong 250 hp cht).

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 17

Thnh phn ca du m v kh II.1.1.1. Cc hp cht parafin ca du m Parafin l loi hydrocacbon rt ph bin trong cc loi hydrocacbon ca du m. Du m c bin cht cng cao, t trng cng nh cng c nhiu hydrocacbon loi ny. Tu theo cu trc m parafin c chia thnh hai loi l parafin mch thng khng nhnh (gi l n-parafin) v parafin c nhnh (gi l iso-parafin). N-parafin N-parafin l loi hydrocacbon d tch v d xc nh nht trong s cc loi hydrocacbon ca du m, cho nn hin nay vi vic s dng phng php sc k kt hp vi ry phn t tch n-parafin, xc nh c tt c cc n-parafin t C1 n C45. Hm lng chung cc n-parafin trong du m thng t 25-30% th tch. Ty theo du m c to thnh t nhng thi k a cht no, m s phn b cc n-parafin trong du s khc nhau. Ni chung s phn b ny tun theo quy tc sau: tui cng cao, su ln chm cng ln, th hm lng n-parafin trong phn nh ca du m cng nhiu. Nh trong phn trc kho st, trong cc axit bo c ngun gc ng thc vt di bin th ngoi s nguyn t cacbon chn trong mch cacbon chim a s. Chnh v vy khi mc bin i du cn t, th cc di chng trn cng th hin r, ngha l trong thnh phn parafin ca du m, loi c s nguyn t cacbon chn trong phn t cng s chim phn ln. Khi bin cht ca du cng tng ln, s hnh thnh cc n-parafin do cc phn ng ho hc phc tp cng nhiu, th t l cc hydrocacbon n-parafin c s nguyn t cacbon chn v hydrocacbon n-parafin c s nguyn t cacbon l. T l ny tng theo chiu hng gim dn cc n-parafin c s nguyn t cacbon chn v tng dn cc n-parafin c s nguyn t cacbon l, ch yu ph thuc vo su ln chm, t ph thuc vo tui a cht ca chng. Mt c im ng ch ca cc hydrocacbon n-parafin l bt u t cc nparafin c s nguyn t cacbon t C18 tr ln, nhit thng chng chuyn

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 18

Thnh phn ca du m v kh sang trng thi rn, khi nm trong du m chng hoc nm trong trng thi ha tan hoc dng tinh th l lng trong du. Nu hm lng n-parafin tinh th qu cao, c kh nng lm cho ton b du m mt tnh linh ng, v cng b ng c li. Trong bng 3 di y s thy r nhit si v nhit kt tinh ca cc n-parafin t C18 tr ln: Bng 3: Tnh cht ca mt s n-parafin trong du m

n-parafin Hexadecan Heptadecan Octadecan Nonadecan Eicosan Heneicosan Docosan Tricosan Tetracosan Pentacosan Hexecosan Heptacosan

Cng thc C16H34 C17H36 C18H38 C19H40 C20H42 C21H44 C22H46 C23H48 C24H50 C25H52 C26H54 C27H56

Nhit si oC 287 303 317,5 331,7 345,3 355,1 367 378,3 389,2 399,7 409,7 419,4

Nhit kt tinh oC 18,1 21,7 28,1 32 36,7 40,5 44,4 47,6 50,9 53,7 56,4 59

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 19

Thnh phn ca du m v kh Octacosan Nonacosan Triacotan Tetracontan C28H58 C29H60 C30H62 C31H64 428,7 437,7 443,4 61,4 63,7 65,8 81,5

Mt s du m trn th gii c hm lng parafin rn ( tch ra -21oC ) rt cao, v vy ngay nhit thng ton b du m cng b ng c li. Tnh cht ny ca cc n-parafin c trng lng phn t ln gy nhiu kh khn cho qu trnh vn chuyn v ch bin du m. Iso-parafin Iso-parafin thng ch nm phn nh, cn phn c nhit si trung bnh v cao ni chung chng rt t. V v tr nhnh ph c hai c im chnh sau : - Cc i-parafin trong du m c cu trc n gin, mch chnh di, mch ph t v ngn. - Cc nhnh ph thng l cc gc mtyl. i vi cc iso-parafin mt nhnh ph th thng dnh vo v tr cacbon s 2 hoc s 3. - i vi loi c 2, 3 nhnh ph th xu hng to thnh cacbon bc 3 nhiu hn l to nn cacbon bc 4, ngha l hai nhnh ph nh vo trong mt cacbon trong mch chnh thng t hn. - Nu c nhiu nhnh ph th cc nhnh ph nm cch u nhau 3 nguyn t cacbon (cu to isoprenoil). Nh phn trc kho st, v trong cc vt liu hu c ban u to nn du m c mt nhng hp cht c cu trc isoprenoil, cho nn trong qu trnh bin Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 20

Thnh phn ca du m v kh i chng s li nhng di chng vi s lng v kch thc khc nhau, ty theo mc ca qu trnh bin i . Nh vy du c qu trnh bin i cng t, hm lng chng s cng nhiu so vi du c bin i nhiu. II.1.1.2 Cc hp cht naphten Naphten l cc hp cht vng no, y l mt trong s cc hydrocacbon ph bin v quan trng ca du m. Hm lng ca chng trong du m c th thay i t 30-60% trng lng. Naphten ca du m thng gp di 3 dng chnh : loi vng 5 cnh, loi vng 6 cnh hoc loi nhiu vng ngng t hoc qua cu ni cn nhng loi vng 7 cnh tr ln thng rt t khng ng k.

(CH2)11 - CH3 R CH3


R
H3C

(CH2)10 - CH3

Bng phng php phn tch ph khi cho bit s vng ca naphten c th ln n 10-12 trong phn c nhit si rt cao ca du m, nhng trong thc t cha tch ra c mt hp cht no nh th c. Ch c loi 5 vng (diamamtan C14H20 v triterpan C30H50) c xem l loi naphten c s vng cao nht thc t tch ra c t du m Tuy nhin, trong du m th loi naphten 1 vng (5, 6 cnh) c cc nhnh ph xung quanh li l loi chim phn ch yu nht, v cng l loi c nghin cu y nht. V th, ngi ta tch ra c hng lot naphten 1 vng c 1, 2, 3 nhnh ph trong nhiu loi du m khc nhau. trong phn nh ca du m, ch yu l cc naphten mt vng vi cc nhnh ph rt ngn (thng l cc nhm -CH3) v c th c nhiu (1, 2, 3 nhnh). Cn trong nhng phn c nhit si cao ca du m th cc nhnh ph ny li di hn nhiu. Trong nhng trng hp nhnh ph qu di, tnh cht ca hydrocacbon ny khng mang tnh c trng ca naphten na, m chu nh hng ca mch parafin Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 21

Thnh phn ca du m v kh dnh cng. V vy, nhng loi ny thng c ghp vo mt loi ring gi l loi hydrocacbon hn hp (hoc lai hp). Theo Rossini i vi nhng loi ny (loi naphten 1 vng c nhnh bn di, tc khi s nguyn t cacbon ca chng cao t C20 tr ln) th thng c 2-4 nhnh ph, trong nhnh ph th thng c mt nhnh di (thng thng l mch thng, nu c cu trc nhnh th ch rt t nhnh) v nhng nhnh cn li th ch yu l nhm mtyl, rt t khi gp nhm etyl hay isopropyl. II.1.1. Cc hydrocacbon thm hay aromatic Cc hydrocacbon thm l hp cht hydrocacbon m trong phn t ca chngs c cha t nht mt nhn thm. Trong du m c cha c loi mt hoc nhiu vng. Loi hydrocacbon thm 1 vng v cc ng ng ca n l loi ph bin nht. Benzen thng gp vi s lng t hn tt c. Nhng ng ng ca benzen (C7-C15) ni chung u tch v xc nh c trong nhiu loi du m, nhng loi ankylbenzen vi 1, 2, 3, 4 nhnh ph nh tluen, xylen, 1-2-4 trimtylbenzen u l nhng loi chim a s trong cc hydrocacbon thm. Tuy vy, loi 4 nhnh ph tetra-mtylbebzen (1, 2, 3, 4 v 1, 2, 3, 5) thng thy vi t l cao nht. Theo Smith th hm lng ti a ca Tluen trong du vo khong 2-3%, Xylen v Benzen vo khong 1-6%.
H 3C

CH 3 CH 3

Loi hydrocacbon thm 2 vng c cu trc ngng t nh naphtalen v ng ng hoc cu trc cu ni nh nh diphenyl ni chung u c trong du m. Loi cu trc n gin nh diphenyl th t hn so vi cu trc hai vng ngng t kiu naphtalen.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 22

Thnh phn ca du m v kh

Trong cc diphenyl cng xc nh c mt s ng ng ca n nh 2metyl,3-metyl,4-metyl diphrnyl; 3-etyl v isopropyl diphenyl, cng nh loi c 2, 3 nhm th metyl. Trong nhng phn c nhit si cao ca du m, c mt hydrocacbon thm 3 hoc nhiu vng ngng t. II.1.1.4 Cc hydrocacbon lai hp Nu nh cc loi hydrocacbon thun khit va kho st trn c khng nhiu trong du m nhng phn on c nhit si cao th hydrocacbon dng lai hp (tc lhp cht m trong cu trc ca n c cha nhiu loi hydrocacbon va k trn) li ph bin v chim a s. Cu trc hydrocacbon lai hp ny trong du m rt gn vi cu trc hn hp tng t trong cc vt liu hu c ban u to thnh du, cho nn du cng c bin cht thp th s cng nhiu hydrocacbon loi ny. Loi hydrocacbon lai hp dng n gin nht l ttralin, indan, l loi gm 1 vng thm v 1 vng naphten kt hp:

Tetralin

Indan

iu ng ch , khi so snh v cu trc cc ng ng ca tetralin ca du m v nhng ng ng tng ng ca naphtalen, th thy mt s tng t v s lng cng nh v tr cc nhm th metyl nh vo cc phn t ca chng. Do , c th xem nh chng c cng mt ngun gc ban u, v s to thnh cc hydrocacbon tetralin c l l giai on bin i tip sau ca naphtalen trong qu trnh to thnh du m. Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 23

Thnh phn ca du m v kh Nhng hydrocacbon lai hp phc tp hn (1 vng thm ngng t vi 2 vng naphten tr ln) so vi loi n gin th s lng ca chng trong du c t hn, v vy cu trc loi tetralin v indan c xem l cu trc ch yu ca h ny. Trong nhng cu trc hn hp nh vy, nhnh ph dnh vo vng thm thng l nhm metyl, cn nhnh ph dnh vo vng naphten thng l mch thng di hn. II.1.2. Cc cht phi hydrocacbon y l nhng hp cht, m trong phn t ca n ngoi cacbon, hydro cn c cha oxy, nit, lu hunh tc l nhng hp cht hu c ca oxy, nit, lu hunh. Mt loi hp cht khc m trong thnh phn ca n cng c c ng thi O, N, S s khng xt y, n thuc nhm cht nha v asphalten s c xem xt sau. Ni chung, nhng loi du non, bin cht thp, hm lng cc hp cht cha cc d nguyn t k trn u cao hn so vi cc loi du gi c bin cht ln. Ngoi ra ty theo loi vt liu hu c ban u to ra du khc nhau, hm lng v t l ca tng loi hp cht ca O, N, S trong tng loi du cng s khc nhau. Cn ch , ng v thnh phn nguyn t th hm lng O, N, S trong du m rt t, tuy nhin, v nhng nguyn t ny thng kt hp vi cc gc hydrocacbon, nn trng lng phn t ca chng cng tng ng vi trng lng phn t ca hydrocacbon m n i theo do hm lng ca chng kh ln. II.1.2.1. Cc hp cht ca lu hunh trong du m y l loi hp cht c ph bin nht v cng ng ch nht trong s cc hp cht khng thuc loi hydrocacbon ca du m. Nhng loi du t lu hunh thng c hm lng lu hunh khng qu 0,30,5%. Nhng loi du nhiu lu hunh thng c 1-2% tr ln. Hin nay, trong du m xc nh c 250 loi hp cht ca lu hunh. Nhng hp cht ny thuc vo nhng h sau: - Mercaptan R-S-H

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 24

Thnh phn ca du m v kh - Sunfua - isunfua R-S-R R-S-S-R

- Thiophen :

S
- Lu hunh t do: S, H2S.

Lu hunh dng Mercaptan ch gp trong phn nh ca du m (di 200oC). Cc mercaptan ny c gc hydrocacbon cu trc mch thng, nhnh vng naphten. Cng ging nh cc hydrocacbon trong phn nh, nhng gc hydrocacbon c mch nhnh ca mercaptan cng ch l nhng gc nh (hu ht l metyl) v t. Lu hunh dng mercaptan khi nhit khong 300oC d b phn hy to thnh H2S v cc sunfua, nhit cao hn na chng c th phn hy to H2S v cc hydrocacbon khng no, tng ng vi gc hydrocacbon ca n 2C5H11SH C5H11SH 300oC 500oC C5H11-S- C5H11 + H2S C5H10 + H2S

Mt khc mercaptan li rt d b oxy ho, ngay c vi khng kh to thnh disunfua, v nu vi cht oxy ho mnh, c th to thnh Sunfuaxit: 2C3H7SH +1/2 O2 2C3H7SH HNO3 C3H7SS C3H7 + H2O C3H7SO2OH

Lu hunh dng sunfua c trong du m c th ghp lm 3 nhm: cc sunfua nm trong cu trc vng no (tiophan) hoc khng no (tiophen) cc sunfua vi cc gc hydrocacbon thm naphten. Trong du m nhiu ni cng xc nh c cc sunfua c gc hydrocacbon mch thng C2-C8, cc sunfua nm trong naphten mt vng C4-C14, cc sunfua nm trong naphten hai vng C7-C9, cn cc sunfua nm

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 25

Thnh phn ca du m v kh trong naphten ba vng mi ch xc nh c mt cht l tioadamantan, cu trc hon ton nh adamantan. Ni chung, cc sunfua nm trong vng naphten (sunfua vng no) c th xem l dng hp cht cha S ch yu nht trong phn on c nhit si trung bnh ca du m. Cu trc ca chng ging hon ton cu trc ca cc naphten 2, 3 vng phn on . Nhng sunfua c gc l cc hydrocacbon thm 1, 2 hay nhiu vng hoc nhng gc l hydrocacbon thm hn hp vi cc vng naphten, li l hp cht cha S ch yu nhng phn on c nhit si cao. Tng t nh cc hydrocacbon hn hp naphten-thm nhng phn on c nhit si cao ca du m, cc hp cht ca S cng c dng hn hp khng ngng t m qua cu ni nh:
(CH2)n

(CH2)n

Lu hunh dng disunfua thng c rt t trong du m, nht l cc phn on c nhit si thp v trung bnh ca du m. phn on c nhit si cao th S dng ny c nhiu v ph bin. Nhng loi du m trong qu trnh di c hay nhng tng cha khng su b oxy ho thng c nhiu S disunfua v cc mercaptan d dng b oxy ho chuyn ho thnh disunfua (nh ni trn). Lu hunh dng tiophen a vng l nhng dng c cu trc nh sau:

S
Benzotiophen

S
Dibenzotiophen

S
Naphta benzotiophen

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 26

Thnh phn ca du m v kh Nhng loi ny thng chim t 45-92% trong tt c cc dng hp cht cha S ca du m, nhng trong s th tiophen v mt s ng ng ca n thng l t hn c, thm ch c loi du m cng khng thy c. Nhng ng ng ca tiophen xc nh c l nhng loi mt nhm th (ch yu l nhm th metyl) nh 2, 3,..metyl tiophen, loi 2 nhm th nh 2, 3; 2, 4; 2, 5 v 3,4 dimetyl tiophen, loi 3 nhm th v 4 nhm th metyl. i vi benzotiophen, xc nh c 4 ng ng c 1 nhm th metyl (2, 3; 4; 7); 8 ng ng c hai nhm th metyl (2,3; 2, 4; 2, 5;2, 6;2, 7;3, 6;3, 7) mt ng ng c mt nhm th etyl (2) v mt ng ng c mt nhm th propyl (3). Ngoi cc dng hp cht cha lu hunh k trn, trong du m cn cha S di dng t do v lu hunh dng H2S. Tuy nhin, lu hunh nguyn t cng nh lu hunh H2S khng phi trong du no cng c, chng thay i trong mt gii hn rt rng i vi cc loi du khc nhau. Th d, lu hunh nguyn t c th khc nhau n 60 ln ngha l c th c t 0,008 n 0,48% trong du m, cn lu hunh H2S cng vy, c th t rt t (Vt) cho n 0,02%. Gia hm lng lu hunh chung trong du m v hm lng lu hunh nguyn t, lu hunh H2S khng c mt mi quan h no rng buc, ngha l c th c nhng loi du nhiu lu hunh, nhng vn t H2S, ngc li c nhng du t lu hunh nhng li c hm lng H2S cao. V lu hunh dng H2S nm di dng ha tan trong du m, d dng thot ra khi du khi un nng nh, nn chng gy n mn rt mnh cc h ng ng, cc thit b trao i nhit, chng ct ... Do thng cn c vo hm lng lu hunh H2S c trong du m phn bit du chua hay ngt. Khi hm lng H2S trong du di 3,7ml/l du c gi l du ngt, ngc li qu gii hn du c gi l chua. Cn ch khi un nng, th lu hunh dng mercaptan cng d dng b phn hu, to ra H2S v do tng hm lng H2S thc t trong cc thit b un nng s cao ln.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 27

Thnh phn ca du m v kh Dng hp cht cha lu hunh cui cng c trong du vi s lng rt t l loi m trong cu trc ca n cn c c Nit. l cc hp cht loi Tiazol, tioquinolin, tiacrydin: N S Tiazol 1-3 S N Tiacridin

II.1.2.2 Cc hp cht ca Nit trong du m Cc hp cht ca nit i b phn u nm trong phn on c nhit si cao ca du m. cc phn on nh, cc hp cht cha N ch thy di dng vt. Hp cht cha nit c trong du m khng nhiu lm, hm lng nguyn t nit ch t 0,01 n 1%. Nhng hp cht cha nit trong du, trong cu trc phn t ca n c th c loi cha mt nguyn t nit, hay loi cha 2, 3 thm ch 4 nguyn t nit. Nhng hp cht cha mt nguyn t nit c nghin cu nhiu, chng thng mang tnh baz nh pyridin, quinolin, izo quinolin, acrylin hoc c tnh cht trung tnh nh cc vng pyrol, indol, cacbazol, benzocacbazol.

N
N

Pyridin

Quinolin

Iso- quinolin

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 28

Thnh phn ca du m v kh

NH

HN

NH

Acridin

Pyrol

Indol

Cacbazol

HN

Benzocacbazol

Trong cc dng hp cht cha mt nguyn t nit k trn th dng pyridin v quinolin thng c nhiu hn c. Cc quinolin vi s nguyn t cacbon C9-C15 cng tm thy trong phn on c nhit si 230oC n 330oC ca du m. phn on c nhit si cao, thy c nhng hp cht 3 vng nh: 2, 3 v 2, 4 - dimetyl benzo quinolin. Ni chung, phn on c nhit si thp v trung bnh ca du m th thng gp cc hp cht cha nit dng pyridin, quinolin, cn nhng phn on c nhit si cao ca du m, th cc hp cht cha nit dng cacbazol v pyrol l ch yu. Nhng hp cht cha 2 nguyn t nit tr ln, thng c rt t so vi cc loi trn. Nhng loi no thuc dng Indolquinolin, Indolcacbazol v porfirin. i vi cc porfirin l nhng cht cha 4 nguyn t nit, li thng c xu hng to nn nhng phc cht vi kim loi, nh vanadium, niken v st. Nhng loi ny s c kho st k hn phn cc phc c - kim ca du m. II.1.2.3 Cc hp cht ca Oxy trong du m Trong du m, cc hp cht cha oxy thng c di dng cc axit (tc c nhm -COOH) cc xtn (c nhm -C=O) cc phenol, v cc loi ester v lacton na. Tuy vy trong s ny cc hp cht cha oxy di dng cc axit l quan trng hn c. Cc axit trong du m hu ht l cc axit mt chc. Trong cc phn on c nhit si thp ca du m cc axit hu nh khng c. Axit cha nhiu nht Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 29

Thnh phn ca du m v kh phn on c nhit si trung bnh ca du m (C20-C23) v phn on c nhit si cao hn th hm lng cc axit li gim i. V cu trc, nhng axit c s nguyn t cacbon trong phn t di C6 thng l cc axit bo. Nhng loi c s nguyn t cacbon trong phn t cao hn, thng l cc axit c gc l vng Naphten 5 cnh hoc 6 cnh. Nhng loi ny chim phn ch yu phn on c nhit si trung bnh ca du m. Tuy vy ngay c trong phn c nhit si cao, cng vn cn c cc axit bo mch thng hoc nhnh kiu isoprenoid, nhng s lng chng khng nhiu bng nhng loi vng k trn. nhng phn on rt nng, cc vng ca hydrocacbon li mang tnh cht hn hp gia naphten v thm, cho nn cc axit phn on ny cng c cu trc hn hp naphten-thm tng t nh vy. Cn cc axit nm trong phn cn ca du c cu trc phc tp ging cu trc ca cc cht nha asphalten, nn chng c gi l axit asphaltic, trong thnh phn c th cn c c cc d nguyn t khc nh: S, N. V nhng axit nm trong cc phn on c nhit si trung bnh a phn l cc axit c gc l vng naphten nn chng c gi l cc axit Naphtenic. Nhng cng cn ch rng, khi tch cc axit ny ra khi du (hoc cc phn on) bng kim, th ng thi ko lun c cc axit bo (mch thng hoc nhnh), cho nn x phng naphten tch ra c lc l mt hn hp ca hai loi trn. Cc phenol trong du m thng gp l phenol v cc ng ng ca n, cng nh gp c - naphtol v ng ng. Hm lng cc phenol ni chung ch khong 0,1-0,2%. Bn thn phenol li thng c s lng t hn so vi cc ng ng.
OH

CH3 OH

OH

Phenol

Crezol

b -Naphtol

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 30

Thnh phn ca du m v kh Cc xtn mch thng C2-C5 tm thy trong phn nh ca du m. Trong phn c nhit si cao th pht hin c xtn vng. Cc xtn ni cng khng nhiu trong du m v ngay c trong phn nng ca du. II.1.3. Cc Kim loi trong du m Kim loi c trong du m khng nhiu, thng t vi phn triu n vi phn vn. Chng nm trong du m thng cc phn on c nhit si cao v di dng phc vi cc hp cht hu c (c-kim), thng thng l dng phc vi porphirin v dng phc vi cc cht hu c khc trong du m, trong dng phc vi porphirin thng c s lng t hn. Nhng kim loi nm trong phc porphirin thng l cc Ni, Va. Trong nhng loi du nhiu S cha nhiu porphirin di dng phc vi Va, ngc li trong nhng du t S, c bit du c nhiu nit, th thng cha nhiu porfirin di dng phc vi Ni. Do , trong nhng du m cha nhiu S, t l Va/Ni thng ln hn 1 (3-10 ln), cn trong du m cha t S, t l Va/Ni thng nh hn 1 ( 0,1). Nhng phc kim loi vi cc cht hu c khc trong du c c tnh chung l khng phn ng vi cc axit khc vi cc phc kim loi- porphirin. iu ny c th l do trong cu trc ca n, bn cnh porphirin cn c thm nhng vng thm hoc naphten ngng t. Loi phc nh th tuy chim phn ln, nhng vn cha nghin cu c y . Kim loi trong cc phc c-kim ni trn, ngoi Va v Ni cn c th c Fe, Cu, Zn, Ti, Ca, Mn.. ...S lng cc phc kim loi ny thng rt t so vi cc phc Va v Ni. II.1.4. Cc cht nha v asphalten ca du m. Cc cht nha v asphalten ca du m l nhng cht m trong cu trc phn t ca n ngoi C v H cn c ng thi cc nguyn t khc nh : S, O, N, chng c trng lng phn t rt ln, t 500-600 tr ln. Bi vy cc cht nha v asphalten ch c mt trong nhng phn on c nhit si cao v cn ca du m. Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 31

Thnh phn ca du m v kh II.1.4.1. Asphalten ca du m Asphalten ca hu ht cc loi du m u c tnh cht ging nhau. Asphalten c mu nu sm hoc en di dng bt rn th hnh, un nng cng khng chy mm, ch c b phn hy nu nhit un cao hn 300oC to thnh kh v cc. Asphalten khng ha tan trong ru, trong xng nh (eter du m), nhng c th ha tan trong benzen, clorofor v CS2. c tnh ng ch ca Asphalten l tnh ha tan trong mt s dung mi k trn th thc ra ch l qu trnh trng trong hnh thnh nn dung dch keo. Cho nn, c th ni Asphalten l nhng phn t keo a dung mi ny nhng li ght dung mi khc. Bng cch thay i dung mi c th tch Asphalten ra khi du m. Bn thn Asphalten khi nm trong du m th thy rng du m l mt hn hp dung mi m Asphalten va a (benzen v hydrocacbon thm ni chung) v va ght (hydrocacbon parafinic v naphten). Cho nn, trong nhng loi du c bin cht cao mang c tnh parafinic, rt nhiu parafin trong phn nh th lng Asphalten trong nhng loi du nh thng rt t v nm di dng phn tn l lng, i khi ch c dng vt. Ngc li, trong nhng loi du bin cht thp tc du nng, nhiu hydrocacbon thm, th thng cha nhiu Asphalten v chng thng di dng dung dch keo bn vng. Asphalten thng c tr s brm v tr s it cao, c ngha chng c th mang c tnh khng no. Tuy nhin, cng c th ngh rng, cc halogen ny (Br v I2) c th kt hp vi Oxy v lu hunh to nn nhng hp cht kiu Ocxoni hoc Sulfoni. V cu trc, cc Asphalten rt phc tp, chng c xem nh l mt hp cht hu c cao phn t, vi nhng mc trng hp khc nhau. Cho nn trng lng phn t ca chng c th thay i trong phm v rng t 1000 ti 10000 hoc cao hn. Cc Asphalten c cha cc nguyn t S, O, N c th nm di dng cc d vng trong h nhiu vng thm ngng t cao. Cc h vng thm ny cng c th

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 32

Thnh phn ca du m v kh c ni vi nhau qua nhng cu ni ngn tr thnh nhng phn t c trng lng phn t ln. II.1.4.2. Cc cht nha ca du m Cc cht nha, nu tch ra khi du m chng s l nhng cht lng c qunh, i khi trng thi rn. Chng c mu vng sm hoc nu, t trng ln hn 1, trng lng phn t t 500 n 2000. Nha tan c hon ton trong cc loi du nhn ca du m, xng nh, cng nh trong benzen, cloroform, ete. Khc vi asphalten, nha khi ha tan trong cc dung mi k trn chng to thnh dung dch thc. Mt khc, cng nh asphalten, thnh phn nguyn t v trng lng phn t ca nha th t cc loi du m khc nhau, hoc t cc phn on khc nhau ca loi du , hu nh gn ging nhau, c ngha chng khng ph thuc g vo ngun gc. Nh vy nha ca du m bt k ngun gc no cng u c thnh phn nguyn t v trng lng phn t gn nh nhau. Tuy nhin, nha ca phn on nng, ng thi t l C/H ca nha trong phn on c nhit si thp hn. S tng t s C/H ny ch yu l tng C ch khng phi l do gim H v trong nha cc phn on, hu nh H t thay i. Cn ch y hm lng S v O trong nha c trng lng phn t ln u gim mt cch r rt. Mt tnh cht rt c bit ca nha l c kh nng nhum mu rt mnh, c bit l nha t cc phn on nng hoc t du th, kh nng nhum mu ca nhng loi nha ny gp 10-20 ln so vi nha ca nhng phn on nh nh kerosen. Chnh v vy, nhng sn phm trng (xng, kerosen, gas-oil) khi c ln nha (hoc to nha khi bo qun) u tr nn c mu vng. Nhng loi du m rt t asphalten, nhng vn c mu sm n nu en (nh du Bch H Vit Nam) chnh l v s c mt cc cht nha ni trn. V tnh cht ho hc, nha rt ging asphalten. Nha rt d chuyn thnh asphalten, v d ch cn b oxy ho nh khi c s thm nhp ca oxy khng kh

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 33

Thnh phn ca du m v kh nhit thng hay un nng. Thm ch khi khng c khng kh ch un nng chng cng c kh nng t nha chuyn thnh asphalten do cc qu trnh phn ng ngng t c thc hin su rng. Chnh v th, cc loi du m khi c bin cht cao, mc ln chm cng su, th s chuyn ho t nha sang asphalten cng d, hm lng nha s gim i nhng asphalten to thnh c nhiu ln. Nhng v nhng loi du ny li mang c tnh parafinic, nn asphalten to thnh lin c tch ra khi du (v asphalten khng tan trong dung mi parafin) nn thc t trong du khai thc c cui cng li cha rt t asphlten. Do , du cng nh cng mang c tnh parafinic cng t nha v asphalten. Nh vy v bn cht ho hc, nha v asphalten cng mt ngun gc v thc cht asphalten ch l kt qu bin i su hn ca nha. Chnh v vy, trng lng phn t ca asphalten bao gi cng cao hn nha, v gn y da vo mt s kt qu phn tch cu trc nha v asphalten, cho thy phn ln cacbon u nm trong h vng ngng t nhng h vng ngng t ca asphalten rng ln hn. thm ho (tc t s C nm trong vng thm / tng lng C trong phn t) ca nha ch t 0,14 n 0,25 trong khi ca asphalten t 0,20 n 0,70. Mt khc, t l phn gc hydrocacbon mch thng nhnh ph trong phn t nha l 20-40%. Trong khi assphalten ch c 10-35%. Ni chung nhng nhnh ph ny asphalten thng rt ngn, trung bnh ch 3-4 nguyn t C, trong khi nha bao gi cng di hn. Tuy nhin khi nha hay asphalten c vng naphten v vng thm ngng t th nhnh ph bao gi cng c chiu di ln hn, s lng nhiu hn dnh xung quanh phn vng naphten, cn phn vng thm, cc nhnh ph bao gi cng ngn (ch yu l gc metyl) v s lng cng t hn. II.1.4.3. Axit asphaltic Nh phn trc ni cc axit trong phn cn nng ca du m c trng lng phn t rt ln, c tnh phn gc c bn ca n rt vi c tnh ca cc cht nha v asphalten, cho nn cn c gi l axit asphaltic. Cc axit asphaltic tch ra khi du, cng l mt cht ging nh nha, trng lng ring ln hn 1. Nhng axit Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 34

Thnh phn ca du m v kh asphaltic kh ha tan trong xng nh, ch ha tan trong ru v cloroform. Chnh v vy, khi xc nh cc cht nha-asphalten bng phng php kt ta asphalten trong dung mi parafinic (xng nh, ete du m, n-heptan) th axit asphaltic nm vo kt ta vi asphalten. Sau , dng ru etylic ra kt ta asphalten, s tch c axit asphaltic. Axit asphaltic cng c th c xem nh mt axit polinaphtenic v trong phn t ca n cha nhiu vng polinaphten ngng t vi hydrocacbon thm. Khc vi cc axit polinaphtenic kho st trong phn trc, trong phn t ca cc axit asphaltic c c lu hunh, ng thi mui natri ca axit asphaltic rt kh tan trong mui, mui Cu ca n khng tan trong xng. Axit asphaltic trong du m c xem nh l sn phm trung gian ca qu trnh bin i t hydrocacbon ban u thnh nha v asphalten trong thin nhin. Qu trnh oxy ho cc hydrocacbon ca du m trong iu kin to thnh du kh s dn n qu trnh to thnh cc sn phm mang tnh axit (Axit asphaltic) v sau bin i thnh cc sn phm trung tnh (nha v asphalten). V vy, nu do mt s thay i iu kin a cht no lm cho cc tng cha du b nng ln, hoc c nhiu khe nt, iu kin tip xc v xm nhp ca oxy khng kh xy ra d dng, th du c th thay i thnh phn theo chiu hng tng nhanh cc cht nha v asphalten, v gim thp thnh phn hydrocacbon trong du. Kt qu l t trng du tng ln, cht lng du km i. II.1.5 Nc ln theo du m(Nc khoan) Nc ln theo du m (nc khoan) sau khi c tch s b, phn cn li ch yu l cc nh tng. Nhng nh tng ny thuc loi nc trong du tc nh tng m du l mi trng phn tn, nc l tng phn tn. Loi nh tng ny l loi ght nc.trong du lun c mt nhng hp cht c cc, cc axit, cc cht nha, asphalten, nhng cht ny ch tan trong du ch khng tan trong nc chnh v vy khi xut hin cc nh tng nc trong du chng s to chung quanh cc ht nh tng ny mt lp v hp ph bn vng, m phn c cc ca Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 35

Thnh phn ca du m v kh chng quay vo nc, phn khng cc hng v du. Do cng lm cho nh tng bn vng, l lng trong du, rt kh tch. Trong nhng nh tng nh vy u c nc. Thnh phn ho hc ca n, nh kho st trc, bao gm nhiu mui khong khc nhau, cng nh mt s kim loi di dng kh hatan. Cc cation ca nc khoan thng gp l: Na+, Ca++, Mg++ v t hn c: Fe++ v K+. Cc anion thng gp l:Cl-, HCO3- v t hn c SO42- v CO32-. Ngoi ra cn mt s oxit kim loi khng phn ly dng keo nh Al2O3, Fe2O3, SiO2. Trong s cc cation v anion k trn, th nhiu nht l Na+ v Cl-, cho nn trong mt s nc khoan mt s m du, s lng hai ion ny c khi n 90%. So vi Na+ th Ca2+ v Mg2+ c s lng t hn, so vi SO42-, CO32- th Cl- v HCO3bao gi cng cao hn. Hm lng chung cc mui khong ( khong ho) ca nc khoan c th di 1% cho n 20-60%. Vn quan trng ca mui khong trong nc khoan i vi nh cng ngh du m, l ch c mt s mui khong rt d b thyphn di tc dng ca nhit, to nn mt s sn phm c hi. Th d, cc mui MgCl2, CaCl2. MgCl2 b thyphn ngay nhit thng, to ra HCl gy n mn rt mnh h ng ng v thit b cng ngh, khi nhit hi cao th s thy phn cng mnh lit: MgCl2 + H2O MgOHCl + HCl

Do , ch cn c mt lng rt nh mui MgCl2 (khong 0,04%) cng lm h hng thit b do n mn. CaCl2 b thy phn t hn, th d 340oC ch 10% b thy phn trong khi th MgCl2 xem nh xy ra hon ton. NaCl tng i bn vng, hu nh khng b thy phn. ng ch l trong nc khoan hoc trong du c H2S th khi c mt c H2S v cc mui d b thy phn k trn, thit b cng n mn rt nhanh. Nguyn nhn v khi H2S tc dng ln kim loi th d hp kim Fe, to nn mt lp sunfua st FeS2.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 36

Thnh phn ca du m v kh Lp sunfua st ny c xem nh mt mng bo v ngn chn s n mn tip tc ca H2S. Tuy nhin, khi c mt cc mui khong d thy phn s to ra HCl. Chnh HCl ny li tc dng vi lp sunfua bo v FeS2, to nn FeCl2 v H2S. FeCl2 hatan vo dung dch H2O l b mt kim loi, v t c gy n mn, cho n ph hng hon ton. H2S + Fe FeS + HCl FeS + H2 FeCl2 + H2S

V vy, vn lm sch cc nh tng nc trong du l mt vn quan trng trc khi a du m vo cc thit b cng ngh ch bin. II.2 Thnh phn ca kh Kh hydrocacbon trong thin nhin thng thu c t hai ngun l kh thin nhin v kh ng hnh. Kh thin nhin l kh thu c t cc m kh cn kh ng hnh l kh thu c trong qu trnh khai thc du m. Thnh phn ho hc ca n c chia thnh kh hydrocacbon v cc kh khc, khng phi cc hydrocacbon. II.2.1. Cc hp cht hydrocacbon trong kh Hydrocacbon l thnh phn ch yu ca kh, trong hm lng metan lun chim phn ch yu. i vi kh thin nhin th hm lng ny c th t 99% cn cc kh cao hn th rt t. i vi kh ng hnh th hm lng metan vn chim phn ch yu tuy nhin hm lng cc kh c s nguyn t cacbon cao hn cng chim mt phn ng k. Ta c th tham kho thnh phn ho hc ca cc kh ny mt s m bng sau: Cc cu t Kh thin nhin Ty Siberi Udbekistan Kh ng hnh Quibisep Vongagrat

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 37

Thnh phn ca du m v kh CH4 C2H6 C3H8 n,i - C4H10 C5H12+ CO2 H2S N2 v kh khc 99.00 0.05 0.01 0.03 0.01 0.50 0.40 87.20 1.99 0.32 0.13 0.15 3.60 5.50 1.11 39.91 23.32 17.72 5.78 1.10 0.46 0.35 11.36 76.25 8.13 8.96 3.54 3.33 0.83 1.25

Thnh phn kh ca mt s m Vit Nam Cc cu t Kh thin nhin Tin Hi N2, CO2 CH4 C2H6 C3H8 n - C4H10 i - C4H10 C5H12+ 6.42 87.64 3.05 1.14 0.17 0.12 1.46 Rng 1.49 84.77 7.22 3.46 1.76 1.3 Kh ng hnh Bch H 0.72 71.59 12.52 8.61 2.96 1.75 1.84 i Hng 4.5 77.25 9.49 3.83 1.26 1.34 2.33

II.2.2. Cc hp cht khng phi hydrocacbon trong kh Trong kh ng hnh, kh thin nhin th bn cnh thnh phn chnh l cc hp cht hydrocacbon thuc dy ng ng ca mtan bao gi cng c mt cc hp cht khc, khng thuc loi hydrocacbon nh CO2, N2, H2S, H2, He, Ar, Ne.. ..trong cc loi kh k trn, thng th N2 chim phn ln. c bit trong nhng loi kh cha hm lng Nit rt cao, th thng c cha He vi mt lng ng k. III. Phn loi du m Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 38

Thnh phn ca du m v kh III.1. Phn loi du m theo thnh phn ho hc Nh cc phn trc kho st, cc loi du m trn th gii u rt khc nhau v thnh phn ho hc v nhng c tnh khc. Do , phn loi chng thnh tng nhm c tnh cht ging nhau rt kh. Trong du m, phn ch yu v quan trng nht, quyt nh cc c tnh c bn ca du m chnh l phn cc hp cht hydrocacbon cha trong . Cho nn thng thng du m hay c chia theo nhiu loi, da vo s phn b tng loi hydrocacbon trong nhiu hay t. Tuy nhin, bn cnh hydrocacbon cn c mt nhng thnh phn khng phi hydrocacbon, tuy t nhng chng cng khng km phn quan trng, th d nh S, cc cht nha, asphalten. Do , mt s phn loi bao trm c y cc tnh cht khc nhau nh th ca du m tht kh khn v v vy cho n nay cng cha c cch phn loi no c hon ho c. III.1.1. Phn loi du m theo h hydrocacbon Phn loi du m theo h hydrocacbon l phng php phn loi thng dng nht. Theo cch phn loi ny th du m ni chung s mang c tnh ca loi hydrocacbon no chim u th nht trong du m . Nh vy, trong du m c ba loi hydrocacbon chnh: parafin, naphten v aromatic, c ngha s c 3 loi du m tng ng l du m Parafinic, du m Naphtenic, du m Aromatic, nu mt trong tng loi trn ln lt chim u th v s lng trong du m. Du m parafinic s mang tnh cht ho hc v vt l c trng ca cc hydrocacbon h parafinic, tng t du m Naphtenic s mang tnh cht ho hc v vt l c trng ca hydrocacbon h naphtenic, v du m Aromatic s mang tnh cht ho hc v vt l c trng ca hydrocacbon h thm. Tuy nhin, v trong phn nng (trn 350oC), cc hydrocacbon thng khng cn nm dng thun chng na, m b trn hp ln nhau, lai ho ln nhau. Do , phn loi thng phi xt s phn b tng h hydrocacbon ch trong cc phn on chng ct m thi (nhit si < 350oC).

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 39

Thnh phn ca du m v kh Chng hn, theo cch phn loi ca Kontorovich (Lin x) th khi thy trong sn phm chng ct l hydrrocacbon no c hm lng trn 75% th du m s c mang tn gi ca loi hydrocacbon . Th d c mt loi du m m trong sn phm chng ct ca n c 80% parafin, 15% naphten, 5% aromatic, loi du m ny s c xp vo h du Parafinic. Tuy nhin, trong thc t nhng h du thun chng nh vy rt t gp, c bit l h du Aromatic hu nh trn th gii khng c. V vy, nhng trng hp m hydrocacbon trong chim t l khng chnh nhau qu nhiu, du m s mang c tnh hn hp trung gian gia nhng loi hydrocacbon . Nh vy, bn cnh 3 h du chnh, s gp nhng h du hn hp trung gian gia parafinic v naphtenic, gia parafinic v Aromatic, gia naphenic v aromatic. Cng theo cch phn loi ca Kontorovich (Lin x), khi trong phn on chng ct ca du m loi hydrocacbon no chim di 25%, th du m s khng mang tn gi ca loi hydrocacbon . Ch khi no hm lng ca n trn 25%, th du m s mang tn gi ca n. Trong trng hp ny loi hydrocacbon no chim s lng t hn, s c gi trc v nhiu hn s c gi sau. Th d, c mt loi du m m trong phn on chng ct ca n cha 50% hydrocacbon parafinic, 30% hydrocacbon naphtenic, 20% hydrocacbon thm, theo cch phn loi ni trn, du ny s thuc h Naphteno-parafinic. Bng cch nh vy r rng du m s c th phn thnh cc h sau y: 3 h du m chnh: H parafinic H naphtenic H Aromatic

6 h du trung gian H naphteno-parafinic

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 40

Thnh phn ca du m v kh H parafino-naphtenic H aromato-naphtenic H naphteno-aromatic H aromato-parafinic H parafino-aromatic

6 h du hn hp H parafino-aromato-naphtenic H aromato-parafino-naphtenic H naphteno-parafino-aromatic H parafino-naphteno-aaarrmatic H naphteno- aromato-parafinic H aromato-naphteno-parafinic

Trong thc t, du h aromatic, du h aromato-parafinic, parafino-aromatic hu nh khng c, cn nhng h du hn hp chim t l cng rt t. Ch yu nht l cc h du trung gian. c th phn loi du m theo h hydrocacbon nh trn c th s dng phng php phn tch xc nh thnh phn ho hc nhm kho st s phn b hydrocacbon cc loi khc nhau trong du m. Tuy nhin, cch lm nh vy rt phc tp. Ngy nay, n gin ho vic phn loi, thng s dng cc thng s vt l nh o t trng, nhit si. . . . di y s gii thiu mt s phng php thuc loi ny. III.1.2. Phn loi du m theo h hydrocacbon bng cch o t trng mt s phn on chn la. Phng php ny thc hin bng cch o t trng ca hai phn on du m, tch ra trong gii hn nhit sau: Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 41

Thnh phn ca du m v kh Phn on1, bng cch chng ct du m p sut thng (trong b chng tiu chun Hemfel) ly ra phn on c gii hn nhit si 250275oC. Phn on 2, bng cch chng phn cn li trong chn khng ( 40mmHg) ly ra phn on si 275-300oC p sut chn khng (tng ng 390 415oC p sut thng). Cn c vo gi tr t trng o c ca hai phn on v i chiu vo cc gii hn quy nh cho tng loi du trong bng 16 di y, m xp du thuc vo h no.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 42

Thnh phn ca du m v kh Bng 16: Gii hn t trng hai phn on chn la phn loi du m theo h hydrocacbon. H du m T trng ( d 15.615.6 ) Phn on 1 H parafinic H parafino-trung gian H trung gian-parafinic H trung gian H naphtenic H naphteno-trung gian H naphtenic 0,8251 0,8251 0,8256-0,8597 0,8256-0,8597 0,8256-0,8597
0,8602 0,8602

Phn on 2 0,8762 0,8767-0,9334 0,8762 0,8767-0,9334


0,9340

0,8767-0,9223
0,9340

III.1.3. Phn loi du m theo h hydrocacbon bng cch da vo t trng v nhit si. Nelson-Watson v Hurrphy, khi nghin cu mi quan h v t trng v nhit si ca tng h hydrocacbon ring bit, nhn thy chng u tun theo mt quy lut nht nh v tng h hydrocacbon u c mt gi tr rt c trng. Mi quan h gia t trng, nhit v h s c trng c biu din qua h thc sau:
K=
3

T d

(1-2)

Trong : - K: h s c trng cho tng h hydrocacbon, c th nh sau: - K=13: c trng cho h hydrocacbon parafin

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 43

Thnh phn ca du m v kh - K=11: c trng cho h hydrocacbon naphten - K=10: c trng cho h hydrocacbon thm - T: nhit si ca hydrocacbon, tnh bng Renkin(oR) (chuyn i sang oC: oR= 1,8(oC) + 491,4) - d: t trng ca hydrocacbon o 15,6oC so vi nc cng nhit (d15,615,6). i vi du m, h s K nm trong nhng gii hn sau: -K -K -K 13 - 12,15 du thuc h parafinic du thuc h trung gian du thuc h naphtenic.

12,1 - 11,15 11,45 - 10,5

Cn ch l h parafin, tr s K cng cao du cng mang c tnh parafinic r rt, khi tri s K gim dn du m mang c tnh parafinic yu hn, do tnh cht ca du trung gian nh hng. Ngc li, i vi du naphtenic, khi h s K cng gn n 10 du cng mang c tnh trung gian vi aromatic, v khi h s K gn n 11 s mang c tnh naphtenic r rt. Khi h s K cng ln, du cng mang c tnh hn hp vi du trung gian gia parafinic v naphtenic. Da vo t trng v nhit si ca cc loi hydrocacbon khc nhau NelsonWatson cn thit lp mt mi quan h khc, qua mt h thc gi l ch s tng quan sau y:
CI = 48,640 T( K )
o

+ 473,7.d 15,615,6 456,8 (1-3)

Ch s tng quan ny (CI: Correlation Index) cng suy t cc h hydrocacbon khc nhau, p dng cho du m v cho thy, nu khi CI=0 du thuc h parafinic, khi CI=100 du thuc h Aromatic. Tuy nhin, ch s tng quan s dng khng thun tin v t ph bin bng h s c trng K.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 44

Thnh phn ca du m v kh III.1.4. Phn loi du m theo h hydrocacbon kt hp vi cc hp cht khng thuc h hydrocacbon. Nh trn ni, trong du m, bn cnh phn cc hp cht hydrocacbon c xem l chnh yu v quan trng nht, cn c mt s hp cht khng thuc h hydrocacbon, tuy s lng t nhng c nhiu nh hng quan trng khi s dng. Do , nm 1969, Byramjee-Vasse v Bestongeff gii thiu mt cch phn loi khc, trong khi phn loi du theo h hydrocacbon cn ch n c mt s hp cht khc nh S, asphalten v t trng ca du na. Vi li phn loi ny, i hi phi xc nh t s hydrocacbon cc loi, trong ton b du m ni chung ch khng phi trong phn on, sn phm chng ct. Khi bit c t l hydrocacbon cc loi du m, v bit c s phn b cc thnh phn khc khng thuc loi hydrocacbon (lu hunh, asphalten) cng nh t trng ca du m, c th d dng phn loi chng vo nhng cha sn. II.2. Phn loi du m theo t trng. Trong qu trnh bin i ca du m trong t nhin, bin cht cng tng du cng nh dn. c trng ho hc ca n l rt nhiu cc hydrocacbon parafinic c trng lng phn t b, do phn nh rt giu cc hydrocacbon parafinic. Mt khc, bin cht cng cao, du cng nh dn cn do hm lng cc cht nha v asphalten t, v qu trnh bin i t nha sang asphalten su rng lm gim dn hm lng nha, tng dn asphalten. Tuy nhin, nh trong phn trc y ni, asphalten khng tan trong dung mi parafin, v vy cng vi s tng bin cht, tnh cht parafinic ca du tng ln, lm cho asphalten c to ra lin b kt ta khng tan, tch ra khi du. Hm lng nhng hp cht khc (S, O) cng gim dn theo chiu tng ca bin cht. Chnh v th, gia t trng v cc c tnh ho hc ca du c mt mi quan h kh cht ch. S thay i hm lng S theo t trng ca du m cng thy c

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 45

Thnh phn ca du m v kh mt mi quan h gn nh ng nht : t trng du cng ln, cha S trong du cng cao. V th, vic phn loi du m theo t trng, trong mt chng mc no cng c th gip nhn nh s b v c tnh ho hc ca loi du . Chnh theo cc phn loi ca Bestougeff cho thy nhng loi du nh trn th gii thng gp hu ht l du h parafinic, nhng loi du nng v rt nng a phn l cc loi du h naphtenic hoc naphteno-aromatic. Song cng theo cch phn loi ny cho thy, cng mt t trng, nhng du cng c th thuc vo nhiu h khc nhau. chnh l im yu ca cch phn loi theo t trng v v vy lm cho cch phn loi ny ngy nay khng cn c ch na. phn loi theo t trng, thng c th chia du lm nhiu cp nng nh khc nhau. Chng hn, c th chia du lm 3 cp sau: -Du nh, khi : -Du nng trung bnh, khi: -Du nng, khi: Cng c th chia du lm 4 cp nh sau: -Du nh, khi : d204 < 0,830 -Du trung bnh, khi -Du nng, khi -Du rt nng, khi d204 = 0,831-0,860 d204 = 0,861-0,920 d204 > 0,920. d1515 < 0,828 0,828 < d1515 < 0,884 d1515 > 0,884

Thm ch, ngi ta cng cn c th chia du lm 5 cp: -Du nh, khi d204 < 0,830

-Du nhe v, khi : d204 = 0,831-0,850 -Du hi nng, khi : d204 = 0,851-0,865 -Du nng, khi : d204 = 0,866-0,905 Trang 46

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Thnh phn ca du m v kh -Du rt nng, khi : d204 > 0,905

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 47

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m

Chng II

THNH PHN V TNH CHT CA CC PHN ON DU M


Du m, khi mun ch bin thnh cc sn phm u phi c chia nh thnh tng phn on hp vi cc khong nhit si nht nh. Nhng phn on ny c s dng sn xut mt hoc mt vi loi sn phm nht nh nn chng c mang tn cc sn phm . Thng thng, du m c chia thnh cc phn on chnh sau y: Phn on xng, vi khong nhit si di 180oC Phn on Kerosen, vi khong nhit si t : 180-250oC Phn on Gas-oil, vi khong nhit si t : 250-350oC Phn on du nhn (hay cn gi phn on Gasoil nng), vi khong nhit si t 350-500oC Phn on cn (Gudron), vi khong nhit si > 500oC.

Ch : Cc gi tr nhit trn y khng hon ton c nh, chng c th thay i tu theo mc ch thu nhn cc sn phm khc nhau. Trong cc phn on trn, s phn b cc hp cht hydrocacbon v phi hydrocacbon ca du m ni chung khng ng nht, chng thay i rt nhiu khi i t phn on nh sang phn on nng hn, v vy tnh cht ca tng phn on u khc nhau. Hn na, cc loi du m ban u u c tnh cht v s phn b cc hp cht hu c trong cng khc nhau, cho nn tnh cht ca tng phn on du m cn ph thuc rt nhiu vo c tnh ho hc ca loi du ban u na.

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m II.1. Thnh phn ho hc cc phn on du m. II.1.1. Phn on xng Vi khong nhit si nh ni trn, phn on xng bao gm cc hydrocacbon c s nguyn t cacbon trong phn t t C5 n C10, ba loi hydrocacbon: parafin, naphten v aromatic u c mt trong phn on xng. Hu nh tt c cc cht i din v mt s ng phn ca cc parafin, cycloparafin (cyclopentan v cyclohexan) v aromatic c nhit si n 180oC u tm thy trong phn on ny. Tuy nhin, thnh phn cng nh s lng ca cc hydrocacbon trn thay i rt nhiu theo tng loi du. i vi du h parafin, phn on xng cha rt nhiu hydrocacbon parafin, trong cc parafin mch thng thng chim t l cao hn cc parafin mch nhnh. Cc parafin mch nhnh ny li thng c cu trc mch chnh di, nhnh ph rt ngn (ch yu l nhm metyl) v s lng nhnh rt t (ch yu l mt nhnh, cn hai v ba nhnh th t hn, bn nhnh th rt him hoc khng c). i vi du h naphtenic, phn on xng li cha nhiu hydrocacbon naphten, nhng thng nhng cht ng vo u dy ng phn (cyclopentan v cyclohexan) li thng c s lng t hn cc ng phn ca chng. Nhng ng phn ny c c tnh l c nhiu nhnh ph, nhnh ny thng loi ngn (nh metyl) chim phn ln. Do , vi nhng ng ng ca cyclopentan v cyclohexan, nu khi s cacbon trong phn nhnh ph l 2 th s lng loi ng phn c hai nhnh ph vi gc metyl s nhiu hn loi ng phn c mt nhnh ph di vi gc etyl. Tng t, nu trong phn nhnh ph di vi gc etyl, th d ca cyclopentan, l 3 nguyn t cacbon, th s lng trimetyl cyclopentan bao gi cng t hn c. Cc aromatic c trong phn on xng thng khng nhiu nhng quy lut v s phn b gia benzen v cc ng phn ca n, th cng tng t nh cc naphten.

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m Quy lut chung v s phn b hydrocacbon cc loi k trn trong phn on xng thng gp nhng loi du c tui a cht khc nhau nh sau: du tui Kairozi (cn sinh, di 65 triu nm) trong phn on nng thng c hm lng hydrocacbon naphtenic cao, cn du tui Mesozi (trung sinh, t 65-250 triu nm) hm lng naphtenic gim dn trong phn on xng, v cho n tui Palcozi (c sinh, t 250-600triu nm) hm lng naphtenic trong xng l b nht. i vi cc hydrocacbon parafin, th hnh nh li ngc li, du tui c sinh xng c hm lng parafin cao nht, cn du tui cn sinh, xng c hm lng parafin thp nht. iu ng ch l loi xng ca du cn sinh t l cc iso parafin bao gi cng rt ln, so vi cc n-parafin v du tui c sinh th ngc li. Thnh phn trung bnh ca cc loi xng t nhng loi du m khc c th thy nh sau: Thnh phn trung bnh cc hydrocacbon trong phn on xng (<200oC) ca cc loi du m. Tui a cht Thm Nguyn i Cn sinh Trung sinh C sinh Triu nm < 65 65-250 250-600 17 9 11 49 27 21 Naphten n-parafin 9 30 32 i-parafin 25 34 36 Tng cng 34 64 68 Parafin

Mt s quy lut khc v s phn b cc hydrocacbon trong phn on xng c tnh cht tng i ph bin l nhit si cng thp, hm lng hydrocacbon parafin bao gi cng rt ln, v nhit si cng cao, th hydrocacbon loi ny s gim dn, nhng ch cho hydrocacbon naphtenic v thm.

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m Ngoi hydrocacbon, trong s cc hp cht khng thuc h hydrocacbon nm trong phn on xng thng c cc hp cht ca S, N2 v O2. Cc cht nha v asphalten khng c trong phn on ny. Trong s cc hp cht lu hunh ca du m nh kho st phn trc, th lu hunh mercaptan l dng ch yu ca phn on xng, nhng dng khc cng c nhng t hn. Cc hp cht ca nit trong phn on xng ni chung rt t, thng di dng vt, nu c thng ch c cc hp cht cha mt nguyn t N mang tnh baz nh Pyridin. Nhng hp cht ca oxy trong phn on xng cng rt t, dng thng gp l mt s axit bo v ng ng ca phenol. II.1.2. Phn on kerosen v gas-oil Phn on Kerosen vi khong nhit si t 180-250oC bao gm nhng hydrocacbon c s nguyn t cacbon trong phn t t C11-C15 v phn on gasoil, vi khong nhit si t 250-350oC bao gm nhng hydrocacbon c s nguyn t cacbon trong phn t t C16-C20. Trong phn on kerosen v gasoil th cc parafin hu ht tn ti dng cu trc mch thng khng nhnh (n-parafin), dng cu trc nhnh th rt t trong hm lng cc i-parafin c cu trc isoprenoid c th chim n 20-40% trong tng s cc dng ng phn t C11-C20. ng ch l v cui phn on gasoil, bt u c mt nhng hydrocacbon n-parafin c nhit kt tinh cao, khi kt tinh cc parafin s to ra mt b khung phn t, nhng hydrocacbon khc cn li dng lng s nm trong , v vy, nu cc n-parafin rn ny c nhiu, chng s lm cho c phn on mt tnh linh ng thm ch c th lm ng c li nhng nhit thp. Nhng hydrocacbon cc loi naphten v thm trong phn on ny bn cnh nhng loi c cu trc mt vng v c nhiu nhnh ph nh xung quanh cn c mt cc hp cht 2 hoc 3 vng. Trong phn on kerosen, cc hp cht naphten v aromatic 2 vng chim phn ln, cn trong phn on gasoil, cc hp

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m cht naphten v aromatic 3 vng li tng ln. Ngoi ra trong kerosen cng nh trong gasoil bt u c mt cc hp cht hydrocacbon c cu trc hn hp gia vng naphten v aromatic nh ttralin v cc ng ng ca chng. Nu nh trong phn on xng, lu hunh dng mercaptan chim phn ch yu trong s cc hp cht lu hunh , th trong phn on kerosen loi lu hunh mercapten gim i mt cch r rt, v v cui phn on ny, hu nh khng cn mercaptan na. Thay th vo l lu hunh dng sunfua v disunfua, cng nh lu hunh trong cc mch d vng. Trong s ny, cc sunfua vng no (d vng) l loi c ch yu phn on kerosen v gasoil. Cc hp cht cha oxy trong phn on kerosen v gasoil cng tng dn ln. c bit phn on ny, cc hp cht cha oxy di dng axit, ch yu l axit naphtenic c rt nhiu v t n cc i trong phn on gasoil. Ngoi cc axit, cc hp cht cha oxy trong phn on kerosen v gasoil cn c cc phenol v ng ng ca chng nh crezol, dimetyl phenol. Cc hp cht ca nit trong phn on ny cng c t nhng chng c th nm di dng cc quinolin v ng ng, hoc cc hp cht cha nit khng mang tnh baz nh Pyrol, Indol v cc ng ng ca n. Trong phn on Kerosen v gasoil bt u c mt cc cht nha. Trong phn on kerosen s lng cc cht nha rt t, trng lng phn t ca nha cn thp (200-300) trong phn on gasoil s lng cc cht nha c tng ln mt t, trng lng phn t ca nha cng cao hn (300-400). Ni chng cc cht nha ca du m thng tp trung ch yu vo cc phn on sau gasoil, cn trong cc phn on ny s lng chng rt t. II.1.3. Phn on du nhn. Phn on du nhn vi khong nhit si t 350-500oC bao gm nhng hydrocacbon c s nguyn t cacbon trong phn t t C21-C35 (hoc 40).

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m Nhng hydrocacbon trong phn on ny c trng lng phn t ln, c cu trc phc tp, c bit l dng hn hp tng ln nhanh. Nhng hydrocacbon parafin dng thng v nhnh, ni chung t hn so vi cc hydrocacbon loi naphten, aromatic hay lai hp, ngay c trong nhng du m thuc h parafinic cng th. Cc iso-parafin thng t hn cc n-parafin. Cc iso-parafin thng c cu trc mch di, t nhnh, v cc nhnh ph ch yu l gc metyl. Cc hydrocacbon loi naphten c l l loi chim a phn trong phn on ny, s vng cc naphten ny c t 1 n 5, i khi c 9. Nhng vng naphten li thng c nhiu nhnh ph, nhng loi naphten 1 vng thng c nhnh ph di v cu trc nhnh ph ny thuc loi t nhnh. Khi nghin cu s phn b hydrocacbon loi naphten v iso-parafin trong phn on du nhn c loi cc n-parafin v hydrocacbon thm ca 1 loi du m thuc h trung gian, cho thy cc naphten chim phn ln, trong nhiu nht l nhng loi 2, 3, 4 v 5 vng. Thnh phn naphten v iso-parafin trong phn on du nhn kh nparafin v thm ca du m h trung gian. Loi hydrocacbon Iso-parafin Naphten 1 vng Naphten 2 vng Naphten 3 vng Naphten 4 vng Naphten 5 vng Naphten 6 vng Naphten 7 vng Naphten 8 vng Naphten 9 vng % th tch 26 8 15 15 13 11 7 3 1 1

Cc hydrocacbon thm phn on du nhn l nhng loi c 1, 2 v 3 vng thm, cn loi 5 vng thm tr ln c rt t. i b phn cc aromatic trong phn on du nhn u nm di dng lai hp vi vng naphten. 6

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m Trong phn on du nhn, cc hp cht khc ngoi hydrocacbon cng chim phn ng k. Hu nh trn 50% lng lu hunh ca du m u tp trung vo phn on du nhn v cn. Cc hp cht ca lu hunh trong phn on ny ch yu l cc sunfua, diunfua, cc sunfua d vng, hoc sunfua ni vi cc vng thm 1 hay nhu vng ngng t vi vng naphten, cc tiophen nhiu vng. Nhng hp cht ca nit, nu nh trong cc phn on trc ch yu l dng pyridin v quinolin, th trong phn on ny, ngoi cc ng ng ca pyridin v quinolin, cn c c cc pyrol, cacbazol v nhng ng ng ca chng vi s lng kh ln. Trong phn on du nhn, cn c mt cc hp cht c kim, cha cc kim loi nh V, Ni, Cu, Fe.. ..Tuy vy, cc phc cht ny thng tp trung i b phn trong phn cn Gudron. Cc hp cht cha oxy nm trong phn on du nhn l cc axit naphtenic, cc axit asphaltic. S lng cc axit naphtenic trong phn on ny t hn so vi trong phn on gasoil. c im ca cc axit naphtenic ny l phn hydrocacbon ca chng l loi nhiu vng, hoc l nhiu vng naphten, hoc l nhiu vng naphten v thm lai hp. Axit asphaltic cng c th c xem nh mt axit poli naphtenic v chng cng c cu trc nhiu vng thm. Tuy nhin, dng axit asphaltic thng nm ch yu trong phn cn gudron. phn on du nhn, cc cht nha v asphalten c mt vi s lng ng k, v tng rt nhanh v cui phn on ny. II.1.4 Cn Gudron Cn gudron l phn cn li c nhit si trn 500oC. y tp trung nhng hydrocacbon c s nguyn t cacbon trong phn t t C41 tr ln, c th n C50-C60, thm ch cng c th ln n C80. V th cu trc cc hydrocacbon ny rt phc tp, cu trc ch yu ca cc hydrocacbon y l loi c h vng thm v naphten nhiu vng ngng t cao. Nhng hydrocacbon ny c trong cn

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m gudron, hp thnh mt nhm gi l nhm du nhn nng (c th gi tt l nhm du) trong cn gudron. Nhm cc cht du ny ha tan tt trong cc dung mi nh xng nh n-pentan hay iso-pentan, nhng khng th tch chng ra bng cch dng cc cht hp ph nh than hot tnh, silicagel, t st, v cc hydrocacbon l nhng cht khng cc. Khc vi nhm du, nhm nha c trong cn gudron cng ha tan tt trong nhng dung mi va k trn, song v chng l nhng cht c cc mnh nn d dng hp ph trn cc cht hp ph rn nh silicagel, t st, than hot tnh. Cho nn, bng cch ny d dng tch nhm cc cht du ra khi nhm cc cht nha. Cc cht nha trong cn gudron c trng lng phn t rt cao (700-900), ng thi cha nhiu S, N, O. trong cn gudron, tt cc cht asphalten ca du m u nm y, v vy chng c xem l mt thnh phn quan trng nht ca gudron. Cc cht nha v asphalten trong cn gudron cng ng thi cha rt nhiu cc nguyn t O, N, S, cho nn chnh nha v asphalten l nhng hp cht cha O, N, S ca phn on ny. Ngoi cc cht k trn, trong cn cn tp trung cc phc cht c-kim, hu nh tt c kim loi cha trong du m u nm li trong cn gudron. Ngoi 3 nhm quan trng (du, nha, asphalten), trong cn gudron ca du m thu c khi chng ct cn thy mt nhm cht khc: cacben v cacboid. Trong du m nguyn khai, cacben v cacboid khng c, nhng khi chng ct du m, trong phn cn gudron ca n xut hin cc cht cacben v cacboid, s lng cc cht ny khng nhiu. Tuy nhin nu cn gudron c oxy ho bng cch thi khng kh, th lng cacben v cacboid to ra rt nhiu. Cacben v cacboid trng cng ging nh asphalten, nhng rn v mu sm hn, khng tan trong cc dung mi thng thng, ngay nh dung mi c th ha tan asphalten nh benzen, cloroform. Cacben ch ha tan rt t trong CS2, tan trong pyridin, cn cacboid th ging nh mt s vt liu cacbon trong thin nhin (Graphit, than) n khng tan trong bt c dung mi no. Cacben v cacboid v th c xem nh sn phm ngng t su thm ca asphalten di nh hng ca nhit v oxy.

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m II.2. Quan h gia thnh phn v tnh cht ca cc phn on du m. Trong nhng phn on du m u c 2 thnh phn quan trng: cc hp cht ca hydrocacbon v nhng hp cht khng thuc loi hydrocacbon (cc hp cht S, O, N cc cht nha-asphalten, cc phc c kim). Hai thnh phn ny c nh hng ln n tnh cht cc phn on khi s dng chng vo cc mc ch khc nhau. V vy, khi xt mi quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phn on du m l v cng quan trng. Trong thnh phn cc hp cht hydrocacbon, c loi hydrocacbon khi nm trong phn on th c nh hng rt tt n tnh cht s dng ca phn on , nhng khi nm vo phn on khc th li c nh hng xu n tnh cht s dng ca phn on . Th d, cc n-parafin, khi nm trong phn on xng, khi nm trong phn on xng, lm cho xng c cht lng xu khi phn on ny c s dng sn xut nhin liu cho ng c xng, ngc li trong khi phn on gasoil c nhiu n-parafin, chng s lm cho phn on c cht lng tt khi phn on ny s dng sn xut nhin liu cho ng c diezen. Trong phn on du nhn, nu c nhiu parafin ngi ta phi loi b chng ra v chng lm cho du nhn khi sn xut ra t phn on ny rt d b mt tnh linh ng nhit thp vv Trong thnh phn cc hp cht khng thuc loi hydrocacbon hu ht chng c nh hng xu n tnh cht s dng ca cc phn on nh cc hp cht S, O2, N2, cc phc c kim, cc cht nha-asphalten, nhng nha v asphalten nu c nhiu trong cn gudron th chng li c nh hng tt n tnh cht ca cn khi cn ny c s dng sn xut nha ng ... II.2.1. Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca phn on xng. Phn on xng ca du m c s dng vo 3 mc ch chnh sau: Sn xut nhin liu dng cho ng c xng Sn xut nguyn liu dng cho cng nghip ho du 9

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m Sn xut dung mi cho cng nghip v cho cc mc ch khc

Ty theo mc ch s dng m nhng thnh phn c mt trong phn on xng s c nhng nh hng khc nhau. II.2.1.1.Tnh cht ca phn on xng khi c s dng sn xut nhin liu a. Nguyn tc lm vic ca ng c xng ng c xng l mt kiu ng c t trong chy bng xng nhm thc hin s bin i nng lng ho hc ca nhin liu khi chy trong ng c thnh nng lng c hc di dng chuyn ng quay. C rt nhiu cch phn loi ng c khc nhau, khi quan tm ti s hnh trnh ca piston trong mt chu trnh th ng c c chia thnh 2 loi ng c hai th (k) v ng c bn th. Ngy nay hu ht cc ng c s dng trong cng nghip hay lnh vc giao thng vn ti u l ng c bn th. V vy y ta s nghin cu nguyn tc hot ng ca loi ng c ny. S nguyn l hot nh trn hnh sau: 5 6 1. Trc khuu 2. Thanh truyn 3. Piston 4. Xupap x 5. Bugie 6. Xupap np CT: im cht trn CD: im cht di 4 CT 3 2 CD

1
S nguyn l hot ng ca ng c xng

10

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m ng c lm vic theo 4 k nh sau: ht, nn, chy n sinh cng v x. K ht: Piston t v tr im cht trn xung v tr im cht di, xupap np m ra cn xupap x ng, hn hp nhin liu v khng kh sau khi c chun b trong b ch ha kh vi mt t l thch hp c a vo xilanh ca ng c qua xupap np. K nn: Sau khi n im cht di, piston i ngc ln trn, khi ny c hai xupap u ng li, hn hp cng tc trong xilanh b nn do nhit v p sut c th tng cao, p sut trong xilanh tng ln 5-15kg/cm2 cn nhit c th n 300-425oC. vi iu kin nhit v p sut nh vy ng thi vi s c mt ca oxy khng kh cc hydrocacbon c trong thnh phn ca xng u b bin i su sc v vi nhiu mc khc nhau theo chiu hng bin thnh cc hp cht cha oxy khng bn vng (cc peroxyd, cc aldehyd v..v..). K chy v gin n sinh cng: n cui qu trnh nn, nn in im la, lc hn hp nhin liu tc khc b t chy mt cch mnh lit. Tuy nhin s chy bao gi cng bt u t nn in v qu trnh chy khng phi ng thi trong c khng gian xilanh m, theo tng lp lan dn ra trong khp xilanh to thnh mt mt la lan truyn. By gi hn hp nhin liu trong xilanh coi nh c chia lm hai phn. Phn nm khu vc pha trong mt la, y ch yu cha cc sn vt ca cc hydrocacbon b chy to ra nhit cao v p sut cao trong xilanh, phn nm khu vc pha ngoi mt la, y bao gm nhng nhin liu cha bc chy, nhng chu mt nhit cao v p sut cao do qu trnh chy khu vc pha trong mt la to ra, nn trng thi sn sng bc chy khi mt la lan truyn ht khng gian xilanh. Kt qu ca qu trnh chy trong xilanh l to ra nhit cao v do p sut trong xilanh c th ln n 25-50kg/cm2. Nh vy piston b y di chuyn t v tr im cht trn xung im cht di, thc hin qu trnh gin n sinh cng, lm chuyn ng c cu thnh truyn trc khuu ca ng c.

11

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m K x: Sau giai on gin n sinh cng, xupap thi m ra, piston i t im cht di ln im cht trn, thc hin qu trnh ui sn vt chy ra ngoi, chun b np hn hp cng tc mi vo xilanh thc hin tip tc mt chu trnh lm vic mi. Tm li, mt chu trnh lm vic ca ng c xng bao gm 4 giai on (hoc cn gi l 4 hnh trnh): giai on np hn hp nhin liu v khng kh trong xilanh, giai on nn hn hp nhin liu v khng kh trong xilanh, giai on t chy nhin liu v gin n sinh cng, giai on thi sn vt chy ra ngoi. b. Qu trnh chy kch n trong ng c xng Qu trnh chy trong ng c xng c xem l bnh thng nu cc mt la lan truyn trong xilanh vi tc u n khong 15-40m/sec. Nhng khi mt la lan truyn vi vn tc qu ln, ngha l s chy xy ra hu nh cng mt lc trong xilanh ngay sau khi nn in im la, qu trnh chy ny c xem nh khng bnh thng v c gi l hin tng chy kch n. Bn cht ca hin tng chy kch n ny rt phc tp, c nhiu quan im gii thch khc nhau, nhng nguyn nhn ca n chnh l do qu trnh bin i ha hc mt cch su sc ca nhin liu cha b chy nm trong khu vc pha trc mt la. y, nhit cao do bc x ca mt la v vy p sut cng tng ln rt ln. Trong iu kin nh vy, nhng hydrocacbon t bn vi nhit th s b phn hu, nhng hp cht no d b oxy ho nht th to ra nhiu hp cht cha oxy nh cc axit, ru, aldehyd, xtn. Tuy nhin hp cht cha oxy km bn nht ng ch l cc peroxyd v cc hydroperoxyd. C l chnh nhng hp cht khng bn ny l ngun gc gy ra cc phn ng chui dn n s t oxy ho v t bc chy ngay trong khng gian trc mt la khi mt la cha lan truyn n. Ngi ta nhn thy, nu xng ch cha ch yu cc n-parafin th n rt d b oxy ha ngay nhit thp nn khi chng nm trong khng gian pha ngoi mt

12

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m la, chng b oxy ho mnh lit, to nhiu sn phm trung gian a n hin tng kch n. Ngc li i vi cc nhin liu ch cha ch yu cc i-parafin, aromatic, n ch b oxy ho khi nhit cao, nn khi nm trong khng gian pha ngoi mt la, chng vn b oxy ho chm chp, cc sn phm trung gian khng bn c to ra t cho nn kh gy ra hin tng kch n, hoc c kch n cng yu t. Khi nhin liu ng c b chy kch n mt la lan truyn vi vn tc rt nhanh (cos th t 300m/sec) nhit rt cao, p sut tng vt km theo hin tng n, to nn cc sng xung kch p vo xilanh piston gy nn nhng ting g kim loi khc thng. Do vy m b tn hao cng sut, ng c qu nng, v gim nhanh tui th to nhiu cht c trong khi thi ca ng c. Qu trnh chy b kch n nh vy ch yu ph thuc vo thnh phn ca nhin liu, do tnh cht ca nhin liu c kh nng chng li s kch n khi chy trong ng c xng c xem l mt tnh cht quan trng nht. c. nh hng ca thnh phn hydrocacbon n qu trnh chy trong ng c xng Kh nng chng kch n khi chy trong ng c ca cc hydrocacbon thay i khc nhau ty theo loi v tuy theo c im cu trc ca n. i vi hydrocacbon parafinic Khi c cng mt cu trc loi thng, th mch cng di cng d b chy n, kh nng chng kch n cng km. Khi tng s lng nhnh ph gim chiu di mch th kh nng chng kch n li tng ln. Nh vy cc i-parafin bao gi cng c kh nng chng kch n cao hn cc n-parafin c cng mt s nguyn t cacbon tng ng, ng thi cc i-parafin no trong s cng c nhiu nhm metyl, kh nng chng kch n cng cao.

13

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m i vi cc i-parafin, khi mch nhnh cng chuyn vo gia mch, tc cng lm cho cu trc phn t thm gn gh cng c kh nng chng kch n cao. i vi cc olefin: Kh nng chng kch n ca cc olefin nm trung gian gia n-parafin v i-parafin. Tng chiu di ca mch cacbon, kh nng chng kch n cng gim. Khi c cng mt chiu di mch cacbon nh nhau, nhng khi ni i cng chuyn dn vo gia mch, kh nng chng kch n cng tng ln. Cc olefin c mch nhnh cng c kh nng chng kch n cao hn cc loi mch thng. Cc olefin khng k n v tr ca ni i, cng nh kch thc phn t ca n, khi chng c mch cacbon no vi di nh nhau, kh nng chng kch n ca chng vn nh nhau. Cc diolefin (tr 1-3 butadien) cng c kh nng chng kch n cao hn cc n-parafin tng ng. Khi ni i chuyn vo gia mch, cng nh khi ni i nm lin hp vi nhau (cch u) kh nng chng kch n tng ln. i vi cc naphten: Kh nng chng kch n km hn so vi cc olefin mch thng c cng s nguyn t cacbon (ch tr cyclopentan c kh nng chng kch n cao hn cc ng phn -olefin C5). Khi s vng naphten tng ln kh nng chng kch n cng km. Khi c nhiu nhnh ph ngn, th kh nng chng kch n tt hn so vi naphten c nhnh ph di, vi s cacbon trong nhnh ph bng tng s cacbon trong cc nhnh ph ngn. V tr cc nhnh ph dnh vo u

14

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m vng naphten khng nh hng my n kh nng chng kch n ca n. Khi nhnh ph ca vng naphten l mch nhnh th kh nng chng kch n s nng cao. i vi cc vng khng no (cyclolefin) kh nng chng kch n cao hn i vi vng naphten tng ng. i vi cc hydrocacbon thm: y l hp cht c kh nng chng kch n cao nht so vi tt c cc loi. Khi vng thm c thm nhnh ph m s nguyn t ca nhnh ph cha qu 3, th kh nng chng kch n cng cao, sau nu nhnh ph di hn, th kh nng chng kch n li cng km i. Tuy nhin, khi nhnh ph l mch nhnh th kh nng chng kch n li tng. Khi vng thm c cha cng nhiu gc metyl th kh nng chng kch n cng tt, nh toluen, xylen, mezitilen c kh nng chng kch n rt cao. Tuy nhin nu vng thm c mch di th vic a thm cc nhm th metyl vo vng thm c hiu qu khng ng k. Mc d vy, nu nhnh ph l mch nhnh (nh iso-propylbenzen, iso amylbenzen) th vic a thm nhm th metyl vo vng thm li c kh nng lm tng cao kh nng chng kch n. V tr ca cc nhnh ph ca vng thm c nh hng n tnh chng kch n. Khi khong cch gia cc nhnh ph ca vng thm cng xa, th kh nng chng kch n cng ln. Khi nhnh ph ca vng thm c ni i, th kh nng chng kch n cao hn vng thm c nhnh ph khng c ni i tng ng.

15

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m Nh vy, kh nng chng kch n ca cc loi hydrocacbon vi cu trc khc nhau, u c phm vi thay i rt ln c th sp xp th t theo chiu gim kh nng chng kch n ca cc hydrocacbon nh sau: Aromatic > olefin c mch nhnh > parafin c mch nhnh > naphten c mch nhnh khng no > olefin mch thng > naphten > parafin mch thng. c trng cho kh nng chng kch n ca xng, ngi ta a ra khi nim ch s octan, l i lng quy c c tnh bng phn trm th tch ca iso-octan (loi 2,2,4-trimetylpentan: C8H18) trong hn hp ca n vi n-heptan (nC7H16) khi hn hp ny c kh nng chng kch n tng ng vi xng ang xem xt. Trong iso-octan l cu t c kh nng chng kch n ln nn ch s octan ca n c quy c bng 100 cn n-heptan l cu t c kh nng chng kch n km nn ch s octan ca n c quy c bng 0. Nh vy, tr s ny cng ln, cng c kh nng chng kch n cao. Ni chung, trong thnh phn phn on xng ca du m hm lng cc cu t c tr s octan cao thng rt t. V vy phn on xng ly trc tip ra t du m thng khng p ng yu cu v kh nng chng kch n khi s dng lm nhin liu cho ng c xng, chng c tr s octan rt thp (t 30-60) trong khi yu cu tr s octan cho ng c xng phi trn 70. Do c th s dng c, phi p dng cc bin php nhm nng cao kh nng chng kch n ca xng ly trc tip t du m (xng chng ct trc tip). Nhng bin php ch yu l: - Dng phng php ho hc bin i thnh phn ho hc ca xng, nhm tng thnh phn cc hydrocacbon c tr s octan cao. Th d, s dng qu trnh ng phn ho cc n-parafin c trong phn nh ca xng (C5-C6) bin thnh cc parafin tng ng (i-C5, i-C6), hoc s dng qu trnh thm ho cc parafin, naphten c trong phn ca xng nng (C6-C10) to thnh cc aromatic tng ng (qu trnh ny cn c gi l qu trnh Reforming).

16

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m - Phng php dung ph gia tc l cho thm vo xng mt s ha cht c tc dng hn ch qu trnh oxy ho cc hydrocacbon trc khi chy trong ng c, th d tetraetyl ch, tetrametyl ch. Nhng cht ny khi pha thm vo xng c kh nng kt hp vi cc hp cht trung gian hot ng (Peroxyt), do lm gim kh nng b chy kch n, kt qu l tr s octan thc t c tng ln. C ch ny c gii thch qua phn ng: tetraetyl ch (hoc tetrametyl ch) b phn hy trong xilanh to ra ch (nguyn t Pb) v b oxy ho thnh oxit ch ri tip tc tc dng vi cc Peroxyt hot ng va to ra, bin i chng sang dng khng hot ng : R-CH3 + O2 Pb + O2 R-CH2OOH + PbO2 R-CH2OOH (hot ng) PbO2 R-CH=O + PbO + H2O + 1/2 O2

V trong sn phm c to ra PbO d b bm trong xilanh, xupap, nn in, ng thnh cc lp cn lm h hng cc chi tit nn thng dng tetraetyl ch di dng mt hn hp vi dibrmua etylen (diclorua etylen) cho c th chuyn cc dng PbO dng rn sang dibromua (hoc diclorua) Pb dng bay hi v nh vy chng d dng theo sn vt chy thi ra ngoi. Hn hp gm tetraetyl ch v dibromua etylen c gi l nc ch. V nc ch rt c, nn d nhn bit cc loi xng cho pha nc ch hay khng, thng trong nc ch c thm mt s cht nhum mu, khi pha vo xng, lm xng c mu sc quy c c trng. Mt c im ng ch khi s dng nc ch tng kh nng chng kch n ca xng l hiu qu khng phi hon ton ging nhau i vi bt k thnh phn no trong xng. Tnh cht ny c gi l tnh tip nhn nc ch. Tnh tip nhn nc ch ca cc hydrocacbon parafinic cao nht so vi tt c cc loi hydrocacbon khc. tip nhn nc ch ca cc hydrocacbon olefinic v diolefinic l thp nht. Cc naphten c tip nhn nc ch km hn cc parafin. Cn i vi cc hydrocacbon thm, th tip nhn nc ch c phc tp hn, th d c cht th c hiu ng m, ngha l li lm gim kh nng chng kch

17

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m n, c cht th li c hiu ng dng, ngha l c ci thin kh nng chng kch n. Th d i vi benzen thm nc ch gy nn hiu ng m, nhng i vi toluen, etylbenzen, n-propylbenzen, n-butylbenzen th hiu ng dng v tip nhn nc ch ca n cng gn nh cc parafin. Khi mch nhnh c cu trc iso, th tnh tip nhn nc ch c thp hn. Nguyn nhn ca tt c hin tng trn ch l do cc hydrocacbon c cu trc khc nhau, khi b oxy ho, chy v n khng theo cng mt c ch, m theo nhng c ch khc nhau. Ni chung, i vi cc phn on xng ly trc tip t du m u c tnh tip nhn nc ch cao, c bit i vi xng ly t du h parafinic. V vy c th ch to xng c tr s octan theo yu cu va phi bng cch pha thm nc ch vo nhng loi xng ny. Tuy nhin, khng phi tng tr s octan c t l theo s lng nc ch thm vo, m tng ny ch ng k khi cho mt s lng rt t ban u, cn nhng lng thm v sau th tng s t dn i. Ni chung thm nc ch vo mt lng qu 3mml/kg xng th khng c hiu qu g ng k na m li cn c tc hi l gy nhim mi trng cng nng thm. Thc t hin ny loi ph gia ny khng c php s dng v n l mt cht gy nhiu c hi cho con ngi v mi trng sinh thi. - Phng php dng cc cu t cho ch s octan cao phi trn: Thc t phng php ny hin nay c quan tm v s dng rt nhiu, ngi ta pha trn vo xng mt s cc cht c ch s octan cao nh ethanol, MTBE, ETBE . . . d. nh hng ca thnh phn phi hydrocacbon n qu trnh chy ca nhin liu trong ng c xng Trong thnh phn cc hp cht khng thuc loi hydrocacbon c trong phn on xng, th cc hp cht ca lu hunh l ng ch nht, v chng gy ra nhiu tc hi trong qu trnh bo qun v s dng. Lu hunh trong xng tn ti dng mercaptan y l hp cht c kh nng gy n mn cc thit b cha, mt khc khi b t chy chng to ra kh SO2 sau mt phn chuyn thnh SO3, khi

18

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m nhit gim xung cc kh ny c th kt hp vi hi nc to thnh cc axit tng ng, l cc axit mnh c kh nng gy n mn rt ln. Ngoi ra hp cht ny c mi rt kh chu. II.2.1.2. Tnh cht phn on xng khi c s dng lm nguyn liu ho du. Phn on xng khi c s dng lm nguyn liu ho du cn gi l naphta. Bng cc qu trnh ho hc khc nhau ngi ta c th thu c cc hydrocacbon thm (Benzen, toluen, xylen) v cc olefin nh (etylen, propylen, buten) a. Sn xut hydrocacbon thm (BTX) nh my lc du th qu trnh reforming xc tc nhm mc ch l sn xut xng c tr s octan cao. Trong thnh phn ca sn phm ny c cha mt hm lng ln cc aromatic (khong 30 - 60 %), do ngi ta c th tinh ch sn phm ca qu trnh ny nhm mc ch thu nhn cc aromatic lm nguyn liu cho cng nghip ho du. V vy qu trnh reforming xc tc cn c s dng trong cc nh my ho du. Nguyn liu chnh cho qu trnh ny l phn on xng nng thu c t qu trnh chng ct kh quyn. Khi tin hnh qu trnh reforming th c th xy ra cc phn ng nh sau: Cc phn ng chnh Phn ng dehydro ho naphten to aromatic tng ng R R

+ H2

Chuyn ho vng 5 cnh thnh 6 cnh sau kh hydro to aromatic R R R

19

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m Phn ng dehydro vng ho cc n-parafin to naphten sau tip tc kh hydro R
C-C-C-C-C-C-R

+ H2

b. Cc phn ng ph Cc phn ng t mch to ra olefin v cc paraffin c trng lng phn t nh hn Cc phn ng dehydro ho ngng t cc aromatic to ra cc . . . Ngoi nhng phn ng nu trn th trong qu trnh reforming cn xy ra nhiu dng phn ng khc nh cc phn ng ca cc hp cht phi hydrocacbon, hp cht olefin, hp cht iso parafin . . . Qu trnh reforming ny c tin hnh trn xc tc hai chc Pt/Al2O3 hoc Pt/Renit trong iu kin nhit khong 470oC - 540oC v p sut hydro khong 40 - 50 at. Nh vy nu trong phn on xng c 3 loi hydrocacbon ch yu parafin, naphten v thm th kh nng cho hiu sut hydrocacbon thm cao nht khi hm lng cc naphten v thm trong phn on nhiu nht. Cc naphten vng 6 cnh d dng chuyn thnh cc benzen v ng ng, cn cc hydrocacbon thm ni chng khng b bin i. Ch nhng hydrocacbon c nhnh ph di c th b b gy nhnh ph to thnh benzen: Do , phn on xng khi s dng lm nguyn liu sn xut BTX phi cha tng hm lng naphtenic v aromatic trong phn on cao, v trong thc t ngi ta thng o bng tng s N + 2Ar (N: % naphten trong phn on, Ar % aromatic trong phn on), phn on xng ca du m parafin c ga tr N + 2Ar thp nht nn cho hiu sut BTX thp nht, ngc li phn on xng ca du m h naphtenic c gi tr N + 2Ar cao nht, nn cho hiu sut BTX l cao nht.

20

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m Phn on xng bao gm cc hydrocacbon t C5-C10. Nh vy sn xut BTX, ch cn dng C6-C8, c ngha ch s dng phn on c khong nhit si di y ca xng: 60-85oC: Phn on cha metyleyclopentan v cyclohexan cho hiu sut benzen cao nht. 80-100oC: Phn on cha naphten C7 cho hiu sut toluen cao nht. 10-140oC: Phn on cha naphten C8 cho hiu sut xylen cao nht. Nh vy phn on c khong si t 60-140oC l phn on c s dng cho qu trnh Reforming nhm sn xut benzen, toluen, xylen. Cc hydrocacbon nm ngoi khong si ny c trong xng s khng c kh nng to ra BTX. II.1.2.2. nh hng ca cc thnh phn khng hydrocacbon n tnh cht ca phn on xng khi s dng sn xut BTX Khi dng phn on xng sn xut BTX, phi tin hnh qu trnh reforming trn xc tc di p sut cao ca hydro. Cht xc tc ny gm hai phn, kim loi trn cht mang c tnh axit thng l h Pt/Al2O3. Cht xc tc ny rt d b hng (ng c) trong trng hp c nhiu thnh phn khng phi hyddrocacbon trong xng nh S, N, nc, cc halogen, cc kim loi. Cc hp cht ca S, trong iu kin reforming d dng bin thnh H2S chnh H2S li hp thu rt mnh trn trung tm Pt ca xc tc, s cnh tranh vi cc naphten, lm cho kh nng kh hyddro ca cc naphten thnh cc hydrocacbon thm gim xung. V vy i hi trong phn on xng dng sn xut BTX, S phi t hn 10-15 phn triu. Cc hp cht ca nit trong phn on xng s bin thnh NH3 trong iu kin reforming, gy ng c cc trung tm axit ca cht mang, nn s lm gim hot tnh cc phn ng kh hydro vng ho ca cc parafin, ng phn ho vvv vy, ch cho php hm lng nit trong phn on xng di 1 phn triu.

21

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m Cc kim loi cng rt c i vi xc tc reforming trong Arsenic l c nht. Hm lng Arsenic trong phn on xng lm nguyn liu sn xut BTX phi di 0,05 phn triu, Pb v Hg di 0,05 phn triu. II.1.2.3. Thnh phn hydrocacbon ca phn on xng nh hng n tnh cht s dng khi sn xut cc olefin thp. sn xut cc olefin thp (etylen, propylen, butadien) thng s dng kh thin nhin hoc kh du m giu etan v propan. Trong trng hp khng c kh hydrocacbon, ngi ta c th s dng phn on xng lm nguyn liu. Qu trnh sn xut cc olefin thp c thc hin ch yu di tc dng ca nhit rt cao (700-8000C) p sut thng v c gi l qu trnh nhit phn hay pyrolyse. Trong thc t qu trnh ny tn ti mt s nhc im nh to nhiu cn, cc. Do khc phc cc nhc im ny ngi ta thng tin hnh qu trnh ny vi s c mt ca hi nc khi p sut ring phn ca cc hydrocacbon trong mi trng phn ng s gim xung do gim c cc phn ng to cc, ngoi ra khi nhit cao th cc c th tc dng vi hi nc theo phn ng sau: C + H2Ohi CO + H2 Qu trnh nhit phn vi s c mt ca hi nc c gi l qu trnh crckinh hi. Nh vy, di nh hng ca nhit , cc hydrocacbon s b phn hu, tc phn hy ny xy ra nhanh hay chm ty thuc vo loi hydrocacbon. Cc parafin l loi c bn nhit thp nht, nn d dng b phn hy di tc dng ca nhit, t lin kt C-C to ra cc parafin v olefin c phn t b hn. Cc parafin to thnh nu trng lng phn t cn ln th chng tip tc b b gy mch nh trn cho n khi to thnh parafin c trng lng phn t b nh ethan, propan khi qu trnh phn hy xy ra khng phi ch yu lin kt C-C to thnh phn t b hn, m ch yu l t lin kt C-H to nn cc olefin

22

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m tng ng l etylen v propylen (chnh v vy cc kh hydrocacbon l nguyn liu tt nht sn xut cc olefin thp). Cc hydrocacbon naphten c bn nhit nm trung gian gia parafin v aromatic. Khi cc naphten c nhnh ph, th nhnh ph s b b gy cho olefin, sau cc vng naphten cng b ph v to thnh olefin v diolefin. Cc aromatic c bn nhit cao nht, nn s c mt chng trong thnh phn xng lm nguyn liu sn xut olefin lm gim hiu sut olefin thu c, mt khc trong iu kin crckinh hi vng thm khng b ph v, m ch b tch dn hydro nn cng c kh nng ngng t thnh nhiu vng thm. Nhng aromatic c mch nhnh tng i di, c th b b gy, to olefin v li nhnh ph ngn (toluen, xylen, stylen) rt bn, khng th b b gy tip tc. Mt khc nhng nhnh ph ny c th kh hydro, khp vng to thnh vi vng thm nhiu vng ngng t mi. Kt qu khng to ra olefin m to thnh nhiu sn phm thm c trng lng phn t ln v cc. Nh vy trong thnh phn ca phn on xng, ch c parafin v naphten l loi c kh nng to nn cc olefin, trong loi parafin l thnh phn quan trng nht. Khi phn on xng va dng lm nguyn liu sn xut aromatic va lm nguyn liu sn xut cc olefin nh, th thng dng phn on trung bnh (601400C) sn xut cc hydrocacbon thm, cn phn on nh (40-600C) v phn on nng (140-1800C) c s dng lm nguyn liu sn xut cc olefin nh. Nu phn on xng ca du m h naphtenic l nguyn liu thch hp nht sn xut cc aromatic v t thch hp sn xut cc olefin, th ngc li phn on xng ca du m h parafinic li l nguyn liu thch hp nht sn xut cc olefin v t thch hp sn xut cc aromatic.

23

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m II.1.3. Tnh cht ca phn on xng khi c s dng sn xut dung mi Dung mi dng trong cng nghip sn, cao su, keo dn, trong cng nghip trch ly cc cht bo, du m ng thc vt, trong cng nghip hng liu, dc liu, vv... ni chung c rt nhiu loi, c th phn thnh my nhm sau : Dung mi loi parafinic nh xng dung mi, hexan, heptan Dung mi loi aromatic nh benzen, toluen, xylen, solvent naphtan Dung mi loi cc hp cht cha clo nh cloroform, tetraclorua cacbon Dung mi loi cc hp cht cha nit nh amin, anilin

Bng cch dng phn on xng ca du m c th sn xut nhng dung mi parafin cho cc mc ch s dng khc nhau. Phn on xng ca cc loi du parafinic c cha nhiu parafin nh, do s dng sn xut cc dung mi parafin thch hp. Tuy nhin trong thnh phn cui ca phn on xng, hm lng aromatic c tng ln, v vy nhng dung mi ly vi nhit si cao c mang c tnh ca dung mi aromatic nh. Thng thng cc dung mi ly t phn on xng ca du m c ly theo cc khong si hp nh sau: Cc dung mi ly t phn on xng ca du m. Loi dung mi A B C D E F G White spirit Khong si, 0C 40-100 60-80 70-100 95-103 100-130 100-160 30-75 135-205 Mc ch s dng Keo, cao su, ty vt m Trch ly du, m, cht bo, ch to nc hoa Trch ly du, m, cht bo, cng nghip cao su Kh nc ca ru Cng nghip cao su, sn v ty bn Cng nghip cao su, sn ty bn Trch ly hng liu, sn xut dc liu Dung mi nng dng trong cng nghip sn v Verni thay du thng

24

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m Thnh phn hydrocacbon thm trong cc dung mi k trn ni chung l thp (<5%). Nhng dung mi c hm lng aromatic cao (40-99%) nh solvennaphta c th sn xut t du m c, nhng khng phi ly trc tip t phn on xng m ly t sn phm nng ca qu trnh reforming (xem bng 31, phn C9 thm ca sn phm reforming). Thnh phn c hi trong dung mi l cc hp cht ca lu hunh. V cc dung mi lm keo, sn, tip xc vi cc kim loi nn khi c cc hp cht n mn (nh mercaptan) chng s gy n mn. Mt khc, khi dng lm dung mi cho sn (nh white spirit) khi trong thahf phn sn c cc mui hoc oxyt ch, lu hunh s tc dng to nn sulfua ch c mu en. Do , hm lng S chung trong dung mi hn ch mc rt thp (<0,005%) v lu hunh dng hot tnh phi hon ton khng c. II.2. Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca phn on Gas-oil. Phn on gasoil ca du m c s dng ch ch yu lm nhin liu cho ng c diezel. Khc vi phn on xng, phn on gasoil ly trc tip t du m l phn on c xem l thch hp sn xut nhin liu diezel m khng phi p dng nhng qu trnh bin i ho hc phc tp c. c th xem xt nh hng ca thnh phn ho hc ca phn on gasoil n tnh cht s dng ca chng trong ng c diezel, trc ht cn phi kho st nguyn tc lm vic ca ng c diezel v nhng c im ca qu trnh chy ca cc hydrocacbon trong ng c. II.2.1. Nguyn tc lm vic ca ng c diezel. ng c diezel lm vic cng theo nguyn tc mt chu trnh gm 4 giai on (hoc 4 hnh trnh) nh ng c xng nhng ch khc l ng c xng, hn hp nhin liu - khng kh c bc chy trong xilanh sau khi nn in im la cn ng c diezel, hn hp nhin liu c a vo xilanh di mt p sut

25

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m cao, khng kh c nn trc v c nhit cao, lm cho nhin liu khi vo s bc hi v t chy. C th nguyn tc lm vic nh sau: khi pittng i t im cht trn xung im cht di, van np c m ra, khng kh c ht vo xilanh. Sau van np ng li, pittng li i t im cht di ln im cht trn, thc hin qu trnh nn khng kh. Do b nn nhit khng kh tng ln, c th ln ti 450500oC ty theo t s nn ca ng c (t s nn l t s gia th tch xilanh khi piston nm im cht di so vi th tch ca xilanh khi piston nm im cht trn). Khi piston gn n v tr im cht cht trn nhin liu c bm cao p phun vo xilanh di dng sng v gp khng kh nhit cao v nhin liu s t bc chy. Do kt qu qu trnh chy, nhit tng cao lm tng p sut, y piston i t im cht trn xung im cht di thc hin qu trnh gin n sinh cng c ch v c truyn n thanh truyn-trc khuu. Piston sau li i t v tr im cht di ln im cht trn ui sn vt chy ra ngoi qua van thi, sau van thi ng li, van np m ra, piston i t im cht trn xung v tr im cht di thc hin qu trnh np, chun b cho mt chu trnh lm vic mi. Nh vy, nu ng c xng mun tng cng sut bng cch tng t s nn ca ng c, b vp phi hin tng chy kch n ca nhin liu hn ch nhng t s nn khng cao lm (10:1 hoc 11:1) th nhin liu diezel do khng s qu trnh chy kch n, m i hi c nhit cao d t bc chy, nn cho php v i hi ng c diezel phi lm vic vi t s nn cao hn ng c xng (14:1 hoc 17:1). V vy cc ng c diezel cho cng sut ln hn ng c xng, m tiu hao nhin liu cng mt lng nh vy. II.2.2. nh hng ca thnh phn hydrocacbon trong phn on gasoil n qu trnh chy trong ng c diezel. c im ca qu trnh chy trong ng c diezel l nhin liu khng c hn hp trc vi khng kh ngoi bung t m c a vo bung t sau khi khng kh c mt nhit cao do qu trnh nn. Nhin liu c phun vo di 26

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m dng cc ht sng mn, c khng kh truyn nhit, v bay hi ri bin i sau s t bc chy. V vy, nhin liu c a vo xilanh s khng t bc chy ngay, m c mt khong thi gian nht nh chun b, khong thi gian ny ch yu l nhm thc hin mt qu trnh oxy ho su sc c kh nng t bc chy. V vy, khong thi gian ny di hay ngn, ph thuc rt nhiu vo thnh phn cc hydrocacbon c trong nhin liu, d hay kh b oxy ho trong iu kin nhit ca xilanh lc khong thi gian ny c gi l thi gian cm ng hay thi gian chy tr. Thi gian cm ng ca nhin liu cng ngn, qu trnh chy ca nhin liu trong ng c diezel cng iu ho. V rng nhin liu c a vo xilanh c thc hin trong mt khong thi gian nht nh, nu nhin liu c thi gian cm ng di th nhin liu a vo lc u khng t bc chy ngay, lm cho s lng nhin liu cha lm vic trong xilanh qu ln, nu khi hin tng t bc chy mi bt u xy ra, s lm cho c mt khi lng nhin liu ln cng bc chy ng thi, qu trnh chy xy ra vi mt tc gn nh chy n v vy dn n p sut, nhit tng cao mt cch t ngt nn hu qu ca n cng gn ging nh hin tng chy kch n trong ng c xng. Trong trng hp , cng sut ng c s gim, ng c thi nhiu khi en, xilanh b ng cn nhiu do s phn hy nhin liu. Do , khc vi nhin liu dng cho ng c xng, nhin liu dng cho ng c diezel phi c thnh phn hydrocacbon sao cho d b oxy ha nht tc l d t bc chy nht, ngha l phi c nhiu thnh phn hydrocacbon n-parafin. Nhng aromatic v nhng iso parafin u l nhng thnh phn lm tng thi gian chy tr ca ca nhin liu v kh nng t bc chy km. Ni chung, nhng quy lut kho st i vi thnh phn v cu trc hydrocacbon nh hng n kh nng chy kch n trong ng c xng, u ng trong trng hp ng c diezel nhng vi mt nh hng ngc tr li: loi no tt cho qu trnh chy trong ng c xng, th khng tt cho qu trnh chy trong ng c diezel v ngc li. Do

27

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m , c th sp xp theo th t chiu tng dn thi gian chy tr ca cc hydrocacbon trong ng c diezel nh sau: Parafin mch thng < naphten < olefin mch thng < naphten c nhnh khng no < parafin c mch nhnh < oleffin c nhnh < hydrocacbon thm. c trng cho kh nng t bc chy ca nhin liu trong ng c diezel, ngi ta a ra khi nim ch s xetan, l i lng quy c c tnh bng phn trm th tch ca n-xetan (n-C16H34) trong hn hp ca n vi metylnaphtalen (C11H10) khi hn hp ny c kh nng bt chy tng ng vi nhin liu ang xem xt. Trong n-xetan l cu t c kh nng t bt chy tt nn ch s xetan ca n c quy c bng 100, ngc li -metylnaphtalen l cu t c kh nng bt chy km nn ch s xetan ca n c quy c bng 0. xc nh tr s xetan ca tng loi nhin liu, thng tin hnh o thi gian chy tr ca chng trong ng c th nghim tiu chun vi s vng quay 900 vng/ pht v so snh vi thi gian chy tr ca ca hn hp nhin liu chun ni trn. Tr s xtan ca mt s hydrocacbon Hydrocacbon n-dodecan 3-etyldecan 4,5-dietyloctan n-hexadecan 7,8-dimetyltetradecan n-hexxadexen 5-butyldodexen-4 n-hexylbenzen n-heptylbenzen n-octaylbenzen butylnaphtalen bc 3 butyldecalin bc 3 n-dodeylbenen Cng thc C12H26 C12H26 C12H26 C16H34 C16H34 C16H32 C16H32 C12H18 C13H20 C11H10 C14H16 C14H26 C18H30 Tr s xtan 75 48 20 100 41 91 47 27 36 0 3 24 60

28

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m Phn on gasoil ca du m h parafinic bao gi cng c tr s xetan rt cao. Trong khi yu cu v tri s xetan ca ng c diezel tc nhanh (5001000 vng/pht) ch cn trn 50, ng c diezel tc chm (<500 vng/pht) ch cn 30-40. Do phn on gasoil ly trc tip t du m thng thng c s dng lm nhin liu cho ng c diezel l thch hp nht, m khng cn phi qua nhng qu trnh bin i ho hc phc tp. Tuy nhin khi cn tng tri s xetan ca nhin liu diezel, ngi ta cng c th cho thm vo trong nhin liu mt s ph gia thc y qu trnh oxy ho nh isopropylnitrat, n-butylnitrat, n-amylnitrat, nhexylnitrat v.v.. vi s lng khong 1,5% th tch cht ph gia cng c th lm tng tr s xtan ln 15-20 n v vi tr s xtan ban u ca n l 40-44. Mt khc nhng nc m bin giao thng v nhit gia ma ng v ma h rt ln, ma ng thng nhit rt thp so hn 0oC, th thnh phn parafin c nhit kt tinh cao trong phn on ny c nhiu, s gy mt tr ngi cho vic s dng chng v chng lm cho nhin liu mt tnh linh ng, kh bm chuyn, thm ch cc tinh th parafin cn lm tc cc bu lc, ng dn nhin liu, lm gin on qu trnh cung cp nhin liu cho bung t. Do , hm lng cc n-parafin c trng lng phn t cao trong nhin liu cn phi khng ch mt mc nht nh, khi cn th c th tin hnh qu trnh tch loi bt nparafin hoc s dng thm ph gia gim nhit kt tinh. II.2.3. nh hng cu cc thnh phn khng phi hydrocacbon ca phn on gasoil n qu trnh chy trong ng c diezel. Lu hunh l mt thnh phn lm cho tnh cht ca nhin liu khi s dng trong ng c xu i. D lu hunh nm dng no, khi chng c trong thnh phn nhin liu, chng s chy to thnh SO2, sau mt phn kh ny chuyn sang SO3. Hu ht cc kh ny s c thi ra ngoi cng khi thi ca ng c, mt phn nh c th lt qua xc mng vo cacter du v khi ng c ngng hot ng, nhit trong xilanh gim xung cc kh ny s kt hp vi hi nc to ra cc axit tng ng l cc axit c kh nng gy n mn rt mnh, cng tng 29

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m t nh vy, sau mi ln ng c hot ng ri dng li th cc kh oxit lu hunh s nm li trong h thng ng x v khi nhit gim th chng s kt hp vi hi nc to cc axit gy n mn h thng. Ngoi ra nhng hp cht ca lu hunh phn hy cn to ra nhng lp cn rt cng bm vo xc mng ca piston gy xc cc b mt ny. Trong phn on gasoil ca du m oxy tn ti ch yu dng axit naphtenic, im ng ch y l hm lng cc axit ny kh ln t c cc i trong thnh phn ca du m. Cc axit ny gy n mn thng cha, ng ng dn nhin liu trong ng c, sn phm n mn ca n (cc mui kim loi) li l nhng cht ha tan c trong nhin liu, nn lm cho nhin liu bin mu, km n nh. Mt khc, chng c th ng cn trong bung t, vi phun hoc khi cc mui kim loi chy, li cc oxit rn, lm tng kh nng xc cc b mt xilanh. V vy, cn tin hnh loi b thnh phn ny ra hi phn on bng cch cho tc dng vi kim to thnh cc mui kim. Mui kim ny c tnh cht ty ra tt, to bt tt nn c thu hi lm cht ty ra cng nghip, ch yu cho cng nghip dt, v thng c tn gi l x phng naphten. Ngoi ra, dung dch mui Na ca axit naphtenic vi nng 40% thu hi c cn dng lm cht v bo cho gia sc v gia cm. Cc hp cht ca nit th lm tng kh nng nhum mu ca nhin liu do lm mt tnh n nh ca nhin liu trong qu trnh tn cha. Cc hp cht nha v asphalten khi tn ti trong nhin liu th trong qu trnh chy chng d b ngng t to ra cc hp cht a vng ngng t gy nhiu nh hng xu n ng c. III.3. Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca phn on kerosen. Phn on kerosen c s dng sn xut hai loi sn phm chnh nh sau: Nhin liu cho ng c phn lc Du t dn dng (du ho) 30

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m II.3.1. nh hng ca thnh phn ho hc trong phn on kerosen khi phn on ny c s dng lm nhin liu trong ng c phn lc. a. Nguyn tc hot ng ca ng c phn lc S nguyn l hot ng ca ng c phn lc nh s sau:

Qu trnh hot ng ca ng c phn lc c chia thnh ba giai on lin tip l nn khng kh, chy ng p v gin n sinh cng. C th qu trnh xy ra nh sau: Khng kh c ht vo sau qua b phn phn phi ri qua my nn t c mt p sut v nhit nht nh ri i vo bung chy, y nhin liu c bm cao p phun vo di dng cc ht sng rt nh, khi chng s bay hi v trn ln vi khng kh c nhit cao to ra hn hp chy. khi ng ng c, h thng nh la s bt ln t chy nhin liu (h thng ny ch nh la 01 ln cho mi hnh trnh bay, thi gian nh la khng vt qu 30 giy). Qu trnh chy xy ra trong mt dng kh c tc ln, dng kh ny s to ra cng v phn lc y ng c chuyn ng v pha trc. C hai cch to ra cng lm chuyn ng ng c. Ngi ta c th cho mt phn nh dng kh i qua turbine sinh cng lm hot ng cc b phn bn

31

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m trong ng c, phn chnh cn li cho gin n qua tuye to nn mt phn lc ln y ng c chuyn ng v pha trc. ng c hot ng theo nguyn tc ny c gi l ng c turbine. Khi cho ton b dng kh gin n qua turbine nhm sinh cng lm quay turbine-my nn v phn chnh lm quay cnh qut to phn lc y ng c chuyn ng v pha trc. ng c hot ng theo nguyn tc ny c gi l ng c phn lc cnh qut. b. nh hng ca thnh phn hydrocacbon n qu trnh hot ng ca ng c Nhin liu dng cho ng c phn lc c ch to t phn on phn on kerosen hoc t hn hp gia phn on kerosen v phn on xng. Qua phn tch hot ng ca ng c phn lc cho thy d ng c hot ng theo nguyn tc no th chng u c cng mt iu kin chy trong ng c ngha l nh hng ca nhin liu n qu trnh hot ng ca ng c l nh nhau l qu trnh chy trong mt dng kh c tc xoy ln. V vy, bo m cho qu trnh hot ng tt ca ng c th yu cu nhin liu phi t ng c cc yu cu sau: d dng t bc chy bt k nhit v p sut no, c kh nng chy ln, chy iu ho, t to cn, khng b tt trong dng kh c tc chy ln, ngha l qu trnh chy phi c ngn la n nh. Ngoi ra, khi xem xt n iu kin lm vic th nhin liu phi c linh ng tt nhit thp v c nhit tr chy cao (ln hn 10200 kcal/kg). tho mn cc yu cu trn th cu trc ca bung t c tnh cht v cng quan trng. Tuy nhin, thnh phn ho hc ca nhin liu cng ng gp mt vai tr khng km quan trng. Nh phn tch trong cc phn trc, trong thnh phn ca nhin liu th n-parafin l thnh phn c kh nng bt chy tt, t to cn v cho nhit tr chy cao (khong 11500kcal/kg), cn aromatic th kh nng bt chy km, khi chy d to cn v cc, nhit chy th khng ln (khong 10500kcal/kg). Cc hp cht

32

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m naphten th nm trung gian gia hai loi trn, nhit chy ca loi ny kh cao (khong 11000kcal/kg) Nh vy v phng din chy v to nhit th n-parafin l cu t qu nht cn aromatic l cu t km nht. Khi xem xt n iu kin lm vic ca ng c cao trn 10000m, nhit bn ngoi xung rt thp khong m 56oC, trong iu kin ny th cc nparafin d dng b kt tinh gy kh khn cho qu trnh np nhin liu vo bung chy, trong khi th cc hp cht naphten vn tn ti trng thi lng ngha l n vn bo m cho qu trnh np liu. Nh vy, trong thnh phn ca nhin liu cho ng c phn lc th parafin v naphten l quan trong nht, tuy nhin hm lng n-parafin cn c khng ch trong mt gii hn thch hp. Hm lng ca parafin nm trong khong 30-60%, cn naphten trong khong 20-45%. V cc aromatic co khn nng to cn v cc ln nn hm lng ca chng cn c loi b bo m nm trong khong 2025%. nh gi kh nng to cn i vi nhin liu phn lc ngi ta dng i lng chiu cao ngn la khng khi, tnh bng (mm) so snh. Cc hydrocacbon parafin c chiu cao ngn la khng khi cao nht, nhng chiu di mch cacbon ln, tr s ny cng gim. i vi cc iso-parafin chiu cao ny nh hn so vi cc parafin mch thng tng ng, cn i vi cc naphten, chiu cao ngn la khng khi cng tng t cc iso-parafinic nhiu nhnh. Cc aromatic c chiu cao ngn la khng khi thp nht. Tm li, trong thnh phn hydrocacbon ca phn on kerosen th cc parafin v naphten thch hp vi nhng c im ca qu trnh chy trong ng c phn lc nht. V vy, phn on kerosen v phn on xng ca du m h naphteno-parafinic hoc parafino-naphtenic l nguyn liu tt nht sn xut nhin liu cho ng c phn lc.

33

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m II.3.2. nh hng ca cc thnh phn khc, ngoi hydrocacbon n tnh cht ca nhin liu phn lc. Ni chung, nhng thnh phn khng phi l hydrocacbon trong phn on kerosen u l nhng cu t c nh hng xu n tnh cht s dng ca nhin liu phn lc. Cc hp cht lu hunh khi chy to SO2 v SO3 v gy n mn nhit thp. ng thi cc hp cht ca lu hunh cn lm tng kh nng to cn cacbon bm trong bung t ch yu l trn nn in, bm phun nhin liu, tuye thot kh chy. Cc hp cht ca oxy, nh axit naphtenic, phenol u lm tng kh nng n mn cc thng cha, ng dn nhin liu. Cc sn phm to ra do n mn (cc mui kim loi ca axit naphtenic) li gp phn to cn v to tn khi chy bm vo trong bung t). Cc hp cht ca nit lm cho nhin liu km n nh, lm bin mu ban u ca nhin liu. Cc kim loi, nht l Vanadi, Natri nm trong sn vt chy nhit cao 650-850oC khi p vo cc tuc bin chnh, s gy n mn ph hng rt mnh cc chi tit ca turbine, v vy hm lng kim loi v tro trong nhin liu thng l phi rt nh, khong vi phn triu. II.3.3. Tnh cht ca phn on kerosen khi s dng lm nhin liu sinh hot dn dng. Phn on kerosen khi s dng sn xut du ho dn dng cng c nhng c tnh ring, trong thnh phn cc hydrocacbon ng mt vai tr rt quan trng. Khi dng du ho thp sng hay un nu, yu cu c bn nht l lm sao ngn la phi chy sng, khng c mu vng-, khng to nhiu khi en,

34

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m khng to nhiu tn ng u bc v du phi d dng theo bc ln pha trn chy. Romp lm th nghim dng 6 ngn n c t bng 6 loi hydrocacbon di y: Tetrahydronaphtalen C10H12 Mezitilen tc [C6H3(CH3)3] Phn hydrocacbon thm tch ra t phn on kerosen Phn on kerosen tch hydrocacbon thm Xten, C16H32 Xtan, C16H34

Sau , nng dn bc nn ln cho n khi thy ngn la xut hin khi en v o chiu cao ca ngn la ny. ng ta nhn thy rng, ngn la n t bng xtan cho ngn la cao nht, v cng tr ln trn (tc cng gim dn c tnh parafinic, tng dn tnh cht thm) ngn la cng thp dn. Do , thnh phn parafin trong phn on kerosen gp phn lm tng chiu cao ngn la khng khi, l mt c tnh quan trng khi dng n thp sng v un nu. Cc parafin v cc naphten ni chung khi t, ngn la ca chng u c mu sng xanh trong khi , cc aromatic khi t cho ngn la vng c nhiu mui, khi en. Nguyn nhn v cc parafin v naphten c cha nhiu H2 trong phn t, qu trnh chy sy ra nhanh, khng kp xy ra qu trnh phn hy dn n to cacbon. Trong khi , cc aromatic c tc chy chm, qu trnh phn hy xy ra trc qu trnh chy, nn to nhiu mui than v c nhiu khi en. V vy, khi s dng phn on kerosen dng lm du ho dn dng phi loi b cc hydrocacbon thm, nht l cc hydrocacbon thm nhiu vng, v trong

35

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m thnh phn ca chng cn li cc parafin v cc naphten c s nguyn t t C10C14. nh gi c tnh ca du ho dn dng, thng dng i lng chiu cao ngn la khng khi c trng. i lng ny phi m bo trn 20(mm) (khi t trong ngn n tiu chun) mi c th dng lm du ho cho sinh hot dn dng. Mi lin h gia chiu cao ngn la khng khi v thnh phn hydrocacbon c trong phn on c trong phn on c th xc nh qua quan h nh sau: H = 1,6505 S - 0,0112 S2 - 8,7 Trong : H: chiu cao ngn la khng khi, (mm)
S= 100 0,0061P + 0,03392 N + 0,13518Ar

P, N, Ar - hm lng hydrocacbon parafin, naphten v aromatic, % trng lng. Trong s cc hp cht khng phi hydrocacbon c trong thnh phn phn on kerosen, th cc hp cht lu hunh c nh hng quan trng. Khi dng du ho c nhiu S t, cc sn phm chy ca n u rt c cho ngi s dng. Bn cnh , cc hp cht S khi chy bm vo bng n, to nn lp mng c, gim chiu sng thc t ca n. Ni chung, phn on kerosen ca du m h parafinic hon ton thch hp dng sn xut du ho dn dng khng i hi mt qu trnh bin i thnh phn ca n bng cc phng php ha hc phc tp. II.4. Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca phn on du nhn Phn on du nhn (hay phn on gasoil nng) l sn phm chng ct trong chn khng ca phn cn du m, sau khi tch cc phn on xng, kerosen v gasoil. Ba phn on ny thng khng mu, hoc mu nht nn c gi l phn on cc sn phm trng. Phn cn cn li c mu sm n nu en, gi l

36

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m cn mazut. Mazut c s dng, hoc trc tip lm nhin liu lng cho cc l cng nghip (hin nay th ng dng ny rt t), hoc c chng ct tip tc trong chn khng ( trnh phn hy do nhit) thu gasoil nng v cn goudron. Phn on gasoil nng c s dng vo cc mc ch sau: Dng lm nguyn kiu sn xut du nhn. Dng lm nguyn liu sn xut cc sn phm trng.

Khi phn on ny c s dng lm nguyn kiu sn xut du nhn, th phn on c gi l phn on du nhn. Khi phn on c s dng lm nguyn liu sn xut cc sn phm trng phn on c gi l phn on gasoil nng (hay gasoil chn khng). 2.4.1.Tnh cht ca phn on du nhn khi s dng sn xut du nhn. 2.4.1.1. Du nhn v s bi trn. Mc ch c bn nht ca du nhn l s dng lm mt cht lng bi trn gia cc b mt tip xc gia ca cc chi tit c s chuyn ng tng i vi nhau nhm lm gim ma st, gim mi mn, nh lm gim tiu hao nng lng thng lc ma st sinh ra khi cc chi tit ny lm vic, v gim h hng cc b mt tip xc do mi mn, c xt. Khi du nhn c t vo gia 2 b mt tip xc nh vy chng s bm chc vo b mt tip xc, to nn mt lp du nhn mng (hay mng du), mng du ny s tch ring hai b mt, khng cho chng tip xc vi nhau v khi hai b mt ny chuyn ng ch c cc lp phn t trong du nhn tip xc trt ln nhau m thi. Nh vy, du nhn ngn cn c s tip xc ca hai b mt rn. Khi cc lp phn t trong du nhn trt ln nhau chng cng to nn mt ma st, ma st ny c gi l ma st ni ti ca du nhn, lc ma st ny thng rt nh v khng ng k so vi lc ma st sinh ra khi hai b mt kh tip xc nhau v c s chuyn ng tng i vi nhau. Nh vy m du nhn c kh nng lm gim ma st ca cc chi tit hot ng trong my mc, ng c. 37

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m c trng cho lc ma st ni ti ca du nhn l nht. nht ln, lc ma st ni ti cng ln. Nh vy, c th thc hin c nhim v bi trn cc b mt tip xc ca cc chi tit my mc, ng c, trong bt k ch lm vic no cn phi lm sao cho du nhn bm chc ln b mt khng b y ra khi b mt tip xc ng thi phi c mt ma st ni ti b, tc phi c mt nht thch hp gim ma st c ti a. Tnh bm dnh v nht ca du nhn ph thuc c bn vo thnh phn ho hc ca chng. 2.4.1.2. nh hng ca thnh hydrocacbon trong phn on du nhn n tnh cht bi trn. nht ca cc hydrocacbon trong phn on du nhn nh sau: - Cc hydrocacbon parafin (loi mch thng v mch nhnh) ni chung u c nht thp hn so vi cc loi hydrocacbon khc. Tuy nhin nu chiu di ca mch cng ln, th nht cng tng theo, ng thi phn nhnh cng nhiu, nht cng tng ln. - Cc hydrocacbon naphtenic hoc thm c 1 hoc 2 vng nm trong phn on du nhn c cng nhit si nh nhau th nht cng gn nh nhau. Nhng nu cc naphten v aromatic c 3 vng tr ln th nht khc nhau r rt. By gi, cc naphten nhiu vng v cc hydrocacbon lai hp nhiu vng ca naphten-thm li c nht cao nht. Cc naphten nhiu vng c nht rt ln. - Nu mt aromatic hoc naphten c nhnh ph khi chiu di nhnh ph cng ln nht cng tng, mt khc nu nhnh ph c cu trc nhnh, th nht ca n cng tng cao hn loi nhnh ph mch thng c cng s nguyn t cacbon tng ng. Mt c tnh ng ch l nht thay i theo nhit . Tnh cht ny ca du nhn cng ph thuc rt nhiu vo thnh phn ca hydrocacbon trong :

38

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m - Cc parafin, c bit l loi khng c nhnh, t b thay i nht theo nhit mch cng di tnh cht ny cng c ci thin. - Cc aromatic v naphten 1 hoc 2 vng c nhnh ph di, c s lng nhnh ph cng nhiu so vi s lng vng nht t thay i theo nhit . Ngc li, cc aromatic hay naphten nhiu vng, c nhnh ph ngn l loi c nht thay i rt nhy vi nhit . - Cc hydrocacbon hn hp naphten-thm c nht thay i nhiu theo nhit , trong cc naphten nhiu vng th nht li t b thay i hn khi nhit thay i. c trng s thay i ca nht theo nhit ngi ta s dng mt i lng khng th nguyn gi l ch s nht. Ch s nht cng ging nh ch s octan hoc ch s xtan, Ch s nht c xc nh trong thang chia 100 so vi 2 h du c trng, 1 loi du c nht thay i rt nhiu theo nhit nn ch s nht ca chng c quy c bng 0 (du h naphtenic) cn loi du th hai c nht thay i rt t theo nn ch s nht ca n c quy c bng 100 (du h parafinic). xc nh ch s nht ca mt loi du no th ta o nht ca n hai nhit quy nh 37,8oC (tc 100oF) v 98,8oC (tc 210oF). Sau cn c vo gi tr nht thu c 98,8oC tm xem trong c hai loi du chun ni trn (du chun c ch s nht bng 0, chn du m Gulf-Coast, cn du chun c ch s nht bng 100 chn du ca m Pensylvania) 2 mu du thuc 2 loi c nht 98,8oC bng vi gi tr nht ca loi du cn xc nh. T da vo bng s liu thc nghim ca 2 loi du chun, s tm c gi tr nht 37,8oC ca 2 mu la chn ny. Gi tr ca ch s nht c xc nh theo cng thc sau: VI =
L U x100 LH

39

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m trong : U l nht ng hc 100oF ca du cn xc nh, tnh mm2/s L l nht ng hc 100oF ca du c VI =0, tnh mm2/s H l nht ng hc 100oF ca du c VI =100, tnh mm2/s

Ch s nht ca du nhn l mt c tnh quan trng khi du nhn c s dng lm vic trong iu kin c nhit thay i nhiu khi khi ng v khi lm vic n nh. Th d du nhn dng bi trn cho cc ng c, khi chng bi trn trong xilanh-piston nhit rt cao, phi lm sao iu kin ny nht du khng c qu gim thp m bo tn ti c mng du lin tc, khng b t v, nhm lm cho piston hot ng bnh thng. Nhng khi ng c mi khi ng th du nm trong carter, nhit y thp, ph thuc vo nhit ca mi trng (thp nht l vng n i, Bc cc) nu trong iu lin du li qu c do nht ln th khng th no bm v a du vo trong cc h thng bi trn ca xilanh-piston mt cch bnh thng c. Do d gy ra hin tng mi mn na t. Nh vy, trong trng hp cn sn xut du nhn c ch s nht cao, phi tin hnh loi tr cc hydrocacbon khng thch hp ra khi phn on du nhn, ch yu l loi tr hydrocacbon nhiu vng (hoc naphten, hoc thm hoc hn hp gia naphten-thm) c nhnh ph ngn. Nhng naphten hay aromatic t vng nhng li c nhnh ph di l loi c ch s nht cao v l nhng cu t 40

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m ch yu nht trong nhng loi du c ch s nht cao. Cc parafin cng gp phn lm tng ch s nht, tuy vy vn khng phi l cu t quan trng trong du nhn, v chng s lm cho du nhn mt tnh linh ng v ng c nhit thp, do chng rt d b kt tinh. Cho nn cc parafin cng b loi b khi phn on du nhn khi mun sn xut cc loi du nhn c ch s nht cao hoc nhng loi du nhn cn lm vic nhit thp. Tuy nhin, vic loi b ht hon ton cc parafin rn ra khi phn on du nhn i hi k thut phc tp v tn km v th thng ch tin hnh loi b mt phn, sau cho thm vo du mt s cht ph gia c tc dng lm gim bt nhit ng c ca du. Nh vy, nhng phn on du nhn ca du m h parafinic hoc naphteno-parafinic, parafino-naphtenic u c kh nng sn xut c du nhn c ch s nht cao v rng trong thnh phn ca chng cha nhiu naphten v aromatic t vng nhng li c nhnh ph rt di. Ngc li, nhng phn on du nhn ca du m h naphtenic hoc naphteno-aromatic kh c kh nng sn xut cc loi du nhn c ch s nht cao, v rng trong thnh phn ca chng cha rt nhiu cc naphten v aromatic nhiu vng, vi nhng nhnh ph rt ngn. Trong nhng trng hp nh vy, nu mun lm tng ch s nht ca du nhn ngi ta cng c th dng cc cht ph gia c tc dng ci thin ch s nht. 2.4.1.3 nh hng ca thnh phn khng hydrocacbon trong phn on du nhn n cc tnh cht bi trn. Trong phn on du nhn, bn cnh thnh phn chnh l cc hydrocacbon, cn li hu ht tp trung vo y i b phn cc hp cht ca S, N, O v cc cht nha ca du m. Cc cht nha nm trong phn on du nhn, l nhng hp cht m cu trc ch yu ca n l nhng vng thm v naphten ngng t cao y l cc cht c nht ln nhng ch s nht li rt thp. Mt khc, cc cht nha li c kh nng nhum mu rt mnh, nn s c mt ca chng trong du lm cho mu ca du b sm v ti. Trong qu trnh bo qun, s dng, tip xc vi oxy khng kh 41

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m nhit thng hoc nhit cao, nha u rt d b oxy ho to nn cc sn phm c trng lng phn t ln hn ty theo mc b oxy ho nh asphanten hoc cacben, cacboid. Nhng cht ny lm cho du tng cao nht v ng thi to cn khng tan ng li trong du, khi a vo bi trn li lm tng mi mn cc chi tit tip xc. Nhng loi du nhn bi trn cc ng c t trong, nu c mt cc cht nha do b oxy ho mnh chng to ra cng nhiu loi cacben, cacboid v cn cc, gy ra to tn v cn bm trong xylanh-piston, v kt qu tng h hng ng c do b mi mn, mt khc ng c s lm vic khng bnh thng do cc cn cacbon b chy to ra hin tng t bc chy khi nn in cha im la (hin tng t im la ca ng c xng). V vy, vic loi b cc cht nha ra khi phn on du nhn, khi dng chng sn xut du nhn l mt khu cng ngh rt quan trng. Cc hp cht ca lu hunh, nit, oxy c trong phn on du nhn di tc dng oxy ho cng d to ra nhng cht ging nh nha. Ngoi ra nhng hp cht ca S nm li trong du nhn ch yu l lu hunh dng sunfua, khi c dng lm du bi trn cc ng c t trong s b chy to nn SO2 v SO3, gy n mn cc chi tit ca ng c. Nhng hp cht ca oxy, ch yu l cc hp cht axit naphtenic c trong du gy n mn cc ng dn du, thng cha, lm bng cc hp kim ca Pb, Cu, Zn, Sn, Fe. Nhng sn phm n mn ny ng li trong du, lm bn du, v ng thi li gp phn to cn ng cc chi tit ca ng c. Tuy nhin, s c mt ca cc hp cht axit hu c v mt s hp cht c cc khc c tc dng lm tng bm dnh (hay cn gi l nhn) ca du ln b mt kim loi. Nguyn nhn c th do s hp th ho hc ca phn c cc ca chng ln b mt kim loi, trong qu trnh cc axit c th to nn vi lp kim loi b mt mt hp cht kiu nh x phng v nh bm chc vo b mt kim loi. Khi ti trng ln, chuyn ng chm, nh c s bm chc ny m lm cho cc lp du tip theo vn c gi li khng cho cc b mt chuyn ng tip xc

42

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m trc tip nhau. V vy khi lm sch du nhn ht cc hp cht ca oxy v nhng cht c cc khc, tnh bm dnh ca du b gim i. Nhm lm tng tnh bm dnh ( nhn) cho du nhn khi phi lm vic trong iu kin ti trng ln, tc chuyn ng chm, ngi ta s dng mt s axit hu c, ester cho thm vo du nhn. Trong trng hp du nhn dng bi trn nhng chi tit lm vic vi ti trng ln, nhng tc chuyn ng cng rt ln, nhit ca du nhn lc s rt cao, cc hp cht loi x phng c to thnh do cc axit hu c tc dng ln b mt kim loi s khng bm dnh c na v vt qu im nng chy ca chng. By gi phi s dng cc cht ph gia l cc hp cht ca clo, ca lu hunh, ca phosphor (nh cc aromatic clo ha, cc parafin clor ha, dibenzyl sunfua, terpensunfo ha, tricrezylphorphat) cc hp cht ny s tc dng ln b mt kim loi to nn nhng lin kt bn vng ngay nhit cao dng clorua, sunfua, phosphat ca cc kim loi tng ng, nh vy gi cho mng du c tn ti khng b y v t v ra. 2.4.2.Tnh cht ca phn on gasoil nng khi s dng sn xut cc sn phm trng. Phn on gasoil nng cn c s dng sn xut cc sn phm trng nh xng, kerosen v gasoil nhm tng s lng cc sn phm trng khi cn thit. Khi mun tng lng kerosen v gasoil ch bin t du m, thng phi tin hnh qu trnh hydrocracking mt giai on trn xc tc (xc tc oxit coban wolfram hay molipden trn cht mang l oxit nhm hay oxit silic) cng vi phn on gasoil ny. Ni chung, qu trnh cracking hay hydrocracking phn on gasoil nng ca du m ch yu nhm bin nhng hydrocacbon c trng lng phn t ln vi s nguyn t cacbon trong phn t t C21-C40 ca phn on gasoil nng thnh nhng hydrocacbon c trng lng phn t b hn < C20 vi s nguyn t cacbon trong phn t t C5-C10 (tng ng vi xng), C11-C15 (tng ng vi kerosen) v

43

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m t C16-C20 (tng ng vi gasoil). Qu trnh ny thc hin c ch yu nh vo nhit v xc tc. 2.4.2.1. nh hng ca thnh phn hydrocacbon khi s dng phn on gasoil lm nguyn liu cracking Qu trnh cracking gasoil nng ca du m c th thc hin n thun di tc dng ca nhit v c gi l qu trnh cracking nhit (qu trnh ny hin nay hu nh khng c s dng na trong cc nh my lc du hin i) ng thi cng c th thc hin di tc dng ca nhit v cht xc tc (cracking xc tc). Di nh hng ca nhit cao (450-550oC), cc hyrocacbon c trong phn on s b bin i vi nhng mc khc nhau. Cc parafin l loi c bn nhit km nht, chng rt d b b gy lin kt C-C trong phn t, mch phn t cng di lin kt cng yu cng d b b gy hn loi c mch phn t ngn hn. Trong khi cc hydrocabon thm l loi c bn nhit cao nht, chng hu nh khng b ph v cc vng thm di nh hng ca nhit cao, m ch ngng t thm, lm cho s vng thm trong phn t tng thm. Nhng aromatic c nhnh ph, cng c th xy ra s b gy nhnh ph to ra vng thm c dnh cc nhm metyl hoc cng c th xy ra qu trnh khp vng, ngng t vi vng thm ban u thnh h nhiu vng thm. i vi cc naphten th chng c th b ct nhnh hoc ph vng to nn sn phm mong mun. V vy cc aromatic c trong phn on gasoil trong qu trnh cracking ch dn n to cc sn phm c trng lng phn t ln hn (nha, cc) l ch yu, u l nhng sn phm khng mong mun ca qu trnh ny. Cc naphten c bn nhit nm trung gian gia parafin v aromatic chng c kh nng b ph v vng to nn cc phn t b hn, c kh nng b gy cc nhnh ph dnh chung quanh cn li cc gc metyl v etyl, ng thi cng c th ch b kh hydro to thnh cc vng thm.

44

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m Do khi cracking nhit, phn on gasoil ca du m h parafinic cho hiu sut sn phm cao hn khi dng phn on gasoil ca du m naphtenic hoc aromatic. Thnh phn hydrocacbon thm c cng nhiu trong phn on gasoil cng c nh hng xu n qu trnh, gy to cc v sn phm nng mang tnh cht thm. Khi tin hnh cracking c xc tc s bin i cc hydrocacbon xy ra theo nhng c tnh khc hn khi khng c xc tc. Cht xc tc thng dng l aluminosilicat, l loi xc tc rn mang tnh axit rt r rt nn s bin i cc hydrocacbon y mang tnh cht ca c ch ion cacboni. Trong qu trnh cracking nhit, s phn hy n thun di tc dng ca nhit ch c kh nng lm t lin kt C-C ca parafin, to nn cc gc t do nh CH3*, C2H5*. V nh cc gc t do ny c nng lng ln nn d dng tham gia phn ng vi cc phn t trung ha to nn sn phm v nhng gc t do mi. C ch phn ng cracking y mang c tnh c ch gc t do v s pht trint phn ng xy ra theo kiu dy chui. Trong qu trnh cracking c mt xc tc aluminosilicat di nh hng ca cc trung tm axit Lewis hay Bronsted trn b mt xc tc, chng to ra nhng ion cacboni m khng to ra gc t do:

R1-CH2-CH -R2 + HA H Hoc R1-HC=CH -R2 + HA

R1-CH2-CH + + R2 + A- + H2

R1-HC-CH + -R2 + AH

Ion cacboni kt hp cht ch vi trung tm axit c k hiu l A ca cc axit Bronsted (cc axit cho protn). Ion cacboni cn c th c to thnh t cc axit Lewis. Ion cacboni c kh nng t bin i sang cc dng n nh nht v tc dng vi cc phn t trung ha to nn cc sn phm mi v cc ion cacboni mi. Dng 45

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m n nh nht trong s l ion cacboni bc 3. Chnh v vy m nhng hydrocacbon m trong phn t c mt cacbon bc 3, kh nng to thnh ion cacboni d hn. Do , cc iso-prafin khi cracking xc tc xy ra d dng cc ankyl naphten cng xy ra cracking d dng hn cc prafin mch thng. Cc ankyl benzen cng d b t cc nhm ankyl n ngay st cc vng thm, to ra cc sn phm c trng lng phn t b. Tuy nhin, nhng hydrocacbon thm nhiu vng, sau khi b t cc nhnh ph, phn nhn thm cn li d dng ngng t li vi nhau, to thnh sn phm c trng lng phn t ln hn cho n cui cng l cc. So snh mc b bin i ca cc hydrocacbon trong cracking nhit v cracking xc tc thy khc nhau nh sau: Khi cracking nhit (sp xp theo chiu t d n kh n): Parafin- olefin - naphten - hydrocacbon thm c nhnh ph, hydrocacbon thm khng c nhnh ph. Khi cracking xc tc (sp xp theo chiu t d n kh dn). Olefin - (Naphten c nhnh ph - hydrocacbon thm c nhnh ph - iso parafin) - Naphten - parafin- thm . Nh vy, r rng nu dng phn on gaoil nng craking nhit, th khi hm lng parafin trong cng cao, s cng tt v mc bin i ca chng l cao nht so vi nhng hydrocbon khc. Tri li, khi s dng phn on gasoil nng cracking xc tc, th s c mt cc naphten cng nhiu, hiu sut v cht lng sn phm cao hn so vi khi trong phn on c nhiu parafin. Tuy nhin, nu t l cc iso parafin trong phn on cng cao, th mc bin i cng ln. Ni chung, cc parafin u c xu hng cho nhiu kh, xng nh khi cracking xc tc, cn cc naphten cho nhiu xng v xng c tr s octan cao. Cn cc hydrocacbon thm u c xu hng to nhiu gasoil, cn nng v cc, l nhng sn phm khng mong mun ca qu trnh cracking v lm cho cht xc tc chng hng.

46

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m II.4.2.2. nh hng ca thnh phn khng hydrocacbon khi s dng phn on gasoil lm nguyn liu cracking xc tc. Trong qu trnh craking trn xc tc aluminosilicat, cc thnh phn khng thuc loi hydrocacbon c nh hng rt ln, ch yu nh hng n thi gian sng ca xc tc. V cht xc tc mang tnh axit, nn nhng hp cht ca nit mang tnh baz (quinolin, piridin vv...) c mt trong phn on gas oil s nhanh chng lm ng c cc trung tm axit, lm cho xc tc mt hn hot tnh. 5000C, ch cn c 1% quinolin trong nguyn liu, lm mc chuyn ha gim xung 80%. Cc cht nha, cc hp cht ca nit, lu hunh, xi nm trong phn on gasoil u l nhng hp cht d dng xy ra cc phn ng ngng t to cc trn b mt xc tc che lp cc trung tm hot ng, v vy lm cho mc chuyn ha ca qu trnh cracking gim i r rt. Cho nn khi c mt cc hp cht ni trn trong phn on gasoil dng cracking xc tc, cht xc tc phi ti sinh vi tn s cao hn so vi trng hp phn on cha t nha, cc hp cht ca O2, N2, S. Cc phc c kim, l nhng cht rt c hi cho qu trnh cracking xc tc v tr thnh nhng trung tm hot tnh cho cc phn ng kh hydro v ngng t hydrocacbon to nn cc sn phm c trng lng phn t ln ngho hydro, dn n tng rt nhanh s to cc . Trong s cc kim loi Fe, Cu, Ni, V ca cc phc c kim th Cu v Ni hot tnh cao gp 10 ln so vi Fe v V v phng din ny, cho nn khi hm lng kim loi trong phn on gasoil nng mang tnh phn triu vi quan h V + Fe + 10 (Cu + Ni) vt qu 5- 10, cht xc tc phi ti sinh vi tn s cao v nhanh chng phi thay th.

47

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m II.4.2.3. nh hng ca thnh phn ha hc ca phn ong gasoil nng khi s dng lm nguyn liu hydrocracking Hydrocracking l qu trnh cracking cc hydrocacbon trong iu kin c mt hydro di p sut c ngha l va thc hin cc phn ng cracking, va thc hin cc phn ng hydro ha. Trong qu trnh cracking xc tc va kho st trn, cc phn ng xy ra theo chiu hng to ra cc sn phm nh giu hydro (xng-kh) v li trn b mt xc tc nhng sn phm nng, trng lng phn t ln ngho hydro (c gi l cc). Nh vy xy ra mt qu trnh phn hy (cracking) km theo mt s phn b li hydro trong ni b cc hydrocacbon trong phn on. Phn ng ny dn n to cc trn b mt xc tc lm cho mc chuyn ha cc hydrocacbon dn dn gim thp, ng thi hiu sut thu cc sn phm mong mun ngy cng t i. Trong iu kin cracking c mt hydro, phn ng ny khng xy ra c mi v nhng hp cht ngho hydro sinh ra s b oxy ha v bin thnh cc sn phm no khng cho ngng t to cc, ngay c hydrocacbon thm nhiu vng. Do , nu trong cracking xc tc, nhng hydrocacbon thm thuc loi thnh phn kh b cracking nht ch d dn n to cc, th trong iu kin c mt hydro, chng c hydro ha dn n to thnh cc vng no (tc vng naphten) v sau cc vng naphten ny lp tc b bin i theo chiu hng ca qu trnh cracking kho st, ngha l b t nhnh ph hoc b ph v vng, ta nn cc hydrocacbon nh hn, m khng dn n to cc na. Nhng hydrocacbon thm cng nhiu vng, cng d dng b bin i khi hydrocracking, qu trnh bin i ny c xy ra tng bc nh sau: i vi nhng thnh phn khng thuc loi hydrocacbon, nh cc hp cht S, N, O, cc cht nha... di nh hng ca p sut hydro, chng d dng lb hydro ha to nn cc sn phm dng kh H2S, H2O, NH3, thot ra ngoi cn phn hydrocacbon cn li l nhng h a vng hn hp (nh cc cht nha) tip tc bin i theo chiu hng nh cc hydrocacbon nhiu vng va kho st trn, do 48

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m lm tng thm hiu sut cc sn phm qu. Mt khc v: qu trnh hydrocracking thc hin trn cht xc tc hai chc: va c cc trung tm axit d thc hin cc phn ng cracking in hnh, va c cc trung tm kim loi thc hin cc phn ng hydro ha, do nhng phc c kim c trong thnh phn ca phn on gasoil s nm li trn b mt xc tc tr nn mt trung tm ph thc hin mt phn ng hydro ha, cho nn qu trnh hydrocracking khng s cc phc c kim nh qu trnh cracking xc tc. Do , qu trnh hydrocracking c xem l mt qu trnh cng ngh linh hot nht, n khng s bt k dng nguyn liu no c thnh phn ha hc ra sao, nn c th s dng cho cc phn on gasoil t cc loi du m xu nht nh du m naphteno-aromatic hoc du m nhiu cht nha asphalten. II.5. Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cn goudron. Cn gudron l phn cn cn li ca du m sau khi tch mt phn phn on gasoil nng bng cch chng ct p sut chn khng. Thnh phn ca cngoudron, nh kho st phn trc, chng bao gm ba nhm cht: du, nha v asphalten. Cc cht du l nhm bao gm cc hydrocacbon c trng lng phn t ln vi cu trc nhiu vng thm naphten lai hp mang theo cc cht ph khc nhau. Cc cht nha v asphalten u l nhng cht khc c trng lng phn t ln, nhiu vng thm v naphten hn hp nhng khc vi du, l trong cc vng v nhnh ph ca chng c mt cc d nguyn t S, N2, O2 lm cho chng c kh nng phn ng rt ln. Cc cht nha c trng lng phn t b hn asphalten, cu trc t phc tp hn, nn chng tan c trong du to thnh mt dung dch thc. Cn asphalten khng tan m ch trng n nn chng to nn mt dung dch keo trong du. V vy trong phn cn gudron du v nha to thnh mi trng phn tn v cc phn t asphalten to nn mt tng phn tn c n nh nh cc cht nha.

49

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m Ni chung v cn goudron ca du m thng c s dng vo cc mc ch sau: Lm nguyn liu sn xut cc cho luyn kim mu Lm nguyn liu sn xut cc vt liu bitum (bitum nha ng, bitum cng nghip, bitum xy dng...) Lm nhin liu lng (cn gi l du cn) cho cc l cng nghip. II.5.1.Tnh cht phn cn gudron khi c s dng sn xut cc. Qu trnh cc ha sn xut cc thc cht l qu trnh nhm li dng cc phn ng to cc xy ra khi cracking nh kho st trn. Cho nn, nu trong qu trnh cracking, thnh phn cc hp cht aromatic nhiu vng cng nh cc cht nha v asphalten l ngun gc chnh gy to cc v gy nhiu tr ngi cho qu trnh, th y, nhng thnh phn ny li l nhng cu t rt quan trng quyt nh n hiu sut v cht lng ca cc thu c. Hiu sut cc thu t cc cht nha n 27-31% v t cc cht asphalten l 57-75,5%. V vy s c mt cc cht nha v asphalten trong cn cng nhiu, cng nh hng n hiu sut ca qu trnh cc ha. nh gi kh nng to cc ca cn, thng s dng mt i lng c trng gi l cc ha cn trong iu kin th nghim. Cc thu c t du thng c cu trc hnh kim, cc thu c t asphalten c dng xp v pht trin u n t mi pha, cn cc t nha th c hn cc asphalten nhng li c cu trc hnh khi hn cc ca du. Cn ca du m thuc cc h khc nhau th c tnh chung ca cc thu c t n cng khc. Cc thu c t cn ca du h parafinic ni chung c cu trc a phn nh dng si. Nhng trong khi , cc thu c t cn ca du aromatic c cu trc cht ch hn ca cn du m parafinic, hoc parafinonaphtenic hoc naphtenic.

50

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m Ni tm li, sn xut cc th cn gudron ca du m h aromatic hay h naphtenic s c hiu sut cc cao hn v cht lng tt hn. Nhng loi cn ca qu trnh ch bin du m m c nhiu aromatic nhiu vng ngng t cao (cn cracking, cn nhit phn) cng u l nhng thnh phn tt sn xut cc. i vi nhng thnh phn phi hydrocacbon th ngi ta quan tm nhiu n cc hp cht ca S v cc kim loi trong cc phc c kim hay trong nc khoan ln theo du m, khi cc ha chng vn cn li i b phn trong cc lm cho hm lng S ca cc tng, hm lng tro ca cc cng tng, gim nhiu cht lng ca cc khi s dng vo cc mc ch cao cp nh lm in cc trong cng nghip luyn nhm. Kim loi thng gp l: Si, Fe, Al, Ca, Na, Mn, Vi, Ti, Ni... trong c hi nht l Vi v Ti. S c mt ca cc kim loi trn trong cc dng lm in cc trong luyn nhm s gy kt qu lm cho tnh dn in ca nhm gim xung do cc kim loi ny chuyn vo nhm lm thun ca nhm gim xung. II.5.2. Tnh cht phn cn gudron khi c s dng sn cc vt liu bitum. Bitum, v phng din ha l, chnh l mt h keo phc tp, gm c mi trng phn tn l du v nha cn tng phn tn l asphalten. Ty thuc vo t l gia du + nha v asphalten, m asphalten c th to ra b khung cng cp hay nhng mixel ring bit c n nh do cc cht nha hp th xung quanh. Do , t l ca 3 phn du, nha v asphalten c tm quan trng quyt nh n tnh cht ca bitum. Cc nhm asphalten quyt nh tnh rn v kh nng gn kt cc vt liu ca bitum, c ngha mun bitum cng rn cng c hm lng asphalten cao. Cc nhm nha quyt nh tnh do. Cc nhm du gp phn lm tng kh nng chu ng sng gi, nng ma ca bitum. Bitum lm nha ri ng i hi phi c mt cng nht nh khi nhit tng cao, c mt do nht nh khi nhit h thp phi c bn nn, va

51

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m p ln, c kh nng gn kt tt vi b mt si v chu c thi tit. Cc bitum dng trong xy dng lm vt liu che lp, yu cu rn cao hn, do t hn nhng li chu c thi tit, gi, ma, nh sng mt tri vv. Trong nhng iu kin ny, h keo ni trn thng b ph hy do nha, v asphalten dn dn chuyn thnh sn phm nhng t cao hn khng tan, khng trng trong du (nh cacben v cacboid) lm mt kh nng to nn lp che ph, bitum dn, nt v h hng. Do , ty theo yu cu m i hi thnh phn asphalten, du, nha ca cn phi khc nhau. Bitum c tnh chu nhit tt, chu thi tit tt v c bn cao, th phi c khong 25% nha, 15- 18 % asphalten, 52-54% du, t l asphalten/nha = 0,5-0,6 v t l :
Nhua + Asphalten = 0.8 0.9 Dau

Ni chung cn du m thuc loi naphtenic hay aromatic, tc cn ca du m loi nng cha nhiu nha v asphalten dng lm nguyn liu sn xut bitum l tt nht. Hm lng asphalten trong cn cng cao, t s asphalten trong nha cng cao, hm lng parafin rn trong cn cng t, cht lng bitum cng cao, cng ngh ch bin cng n gin. Cn ca du m c nhiu parafin rn l loi nguyn liu xu nht trong sn xut bitum, bitum c bn rt thp v tnh gn kt (bm dnh) rt km do c nhiu hydrocacbon khng cc. Loi gudron t c cc yu cu v t l gia du - nha - asphaten nh va ni trn y ni chung l rt t. Do , thay i cc t l trn, tc tng dn hm lng asphalten v nha, thng tin hnh qu trnh xi ha bng qu trnh xi khng kh nhit 170260oC. Trong qu trnh xi ha, mt b phn du s chuyn sang nha, mt b phn nha s chuyn sang asphalten do xy ra cc phn ng ngng t. Do , ni chung hm lng du s gim, hm lng asphalten s tng, nhng hm lng 52

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m nha s thay i t. Do vy, mc xi ha cng nhiu, bitum cng cng do c nhiu asphalten, nhng s gin, t do v hm lng nha vn t nh c. Ty theo mc cng v do m qui nh mc ca qu trnh xi ha ny. c trng cho cng ca bitum, thng s dng i lng ln kim (hay cn gi l xuyn kim) tnh bng milimet chiu su ln xung ca mt kim chun c ti trng 100g v c ri t do trong thi gian 5s nhit 25oC. c trng cho tnh do ca bitum thng s dng i lng dn di, tnh bng centimet khi ko cng mt mu c tit din qui nh nhit 25oC. Bitum cn c c trng kh nng chu c nhit , bng i lng nhit chy mm ca n na. Gia ln v nhit chy mm c quan h tng quan cht ch, ngha l ln cng su, nhit chy mm s cng thp. II.5.3. Tnh cht phn cn gudron khi c s dng lm nhin liu t l lm nhin liu cho cc l nung (ximng, gm s thy tinh) cc l sy lng thc, thc phm, cc l hi nh my in. Ty theo mc ch khc nhau, cu to vi phun khc nhau, m s dng du cn vi cc nht khc nhau. Nhin liu t l c s dng t chy nhm cung cp nhit nng. Lng nhit to ra ny ph thuc vo thnh phn ha hc ca nhin liu. Khi nhin liu cng c nhiu cc hydrocacbon mang c tnh parafinic cng c t cc hydrocacbon thm nhiu vng, v trng lng phn t cng b, th nhit nng ca chng cng cao. Ni chung t l s C/H cng thp, th nhit nng ca du cn s cng cao. Nhit nng ca du cn nm trong khong 10000 kcal/kg. Nhng thnh phn khng thuc loi hydrocacbon trong du cn cng c nh hng rt ln n tnh cht s dng ca n. Cc hp cht ca S trong du m tp trung ch yu vo cn gudron, s c mt ca S lm gim bt nhit nng ca du cn, theo tnh ton th 1% S s lm gim nhit nng ca nhin liu khong 85kcal/kg. Mt khc, cc sn phm chy ca S gy nn n mn cc h thng thit b s dng, hoc c tc dng vi cc vt 53

Quan h gia thnh phn v tnh cht s dng ca cc phan on du m liu nung nh gm, s, thy tinh... cc hp cht S cn kt hp vi kim loi, lm tng lng cn bm trong cc thit b t v khi thi ca n gy nhim mi trng. Cc hp cht c kim v cc mui c trong nc khong ca du m mang vo u nm trong du cn, khi t chng bin thnh tro. Hm lng tro ca cc du cn thng khng qu 0,2% trng lng. Tuy nhin chng cng gy ra h hng cc vt liu khi tip xc vi la do to nn cc loi hp cht c nhit nng chy thp nh Vanadat st (nng chy 625oC) meta v pyro vanadat natri (nng chy 630oC v 640oC). Ngoi ra, nh ni phn trn, cn gudron thc cht l mt h keo cn bng m tng phn tn l asphalten v mi trng phn tn l du v nha. Khi cha nht l nhng loi cn c nht cao, thng phi gia nhit lun, qu trnh chuyn ha gia du - nha - asphalten s xy ra, do lm cho cn bng h keo b ph v, gy nn kt ta asphalten. S ph v cn bng ca h keo ny c th cn do khi pha trn vo du cn nhng loi du c ngun gc khc, lm cho asphalten c th b kt ta. Kt qu l chng s cng vi nc v cc cn khc to thnh mt cht nh bn ng y cc thit b cha, gy kh khn khi s dng.

54

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th

Chng III

TNH CHT VT L V NHNG TIU CHUN NH GI DU M


III.1. Thnh phn ct
Nh chng ta u bit du m cng cc sn phm ca n l mt hn hp ca nhiu cc hp cht hydrocacbon c nhit si thay i trong khong rng. Thc t th du m hay cc phn on du m u cha mt s lng rt ln cc cu t vi nhit si thay i trong mt khong rt rng. Khi nghin cu du m th ngi ta quan tm nhiu n mc bay hi hay t l bay hi mt nhit no . Tnh cht bay hi ca du m hay cc sn phm ca n c ngha rt ln trong qu trnh bo qun, vn chuyn cng nh trong qu trnh s dng. V vy y l mt tnh cht ht sc quan trng ca du m. Thnh phn ct l khi nim dng biu din phn trm ca mu bay hi trong iu kin tin hnh th nghim theo nhit hoc ngc li nhit theo phn trm thu c khi tin hnh chng ct mu. Thc t ngi ta s dng nhng khi nim sau. Nhit si u: L nhit c c trn nhit k vo lc git cht lng ngng t u tin chy ra t cui ng ngng t. Nhit si cui: L nhit cao nht t c trong qa trnh chng ct. Nhit si 10% (t10%), t50%, t90%, t95%, ... L nhit c trn nhit k tng ng khi thu c 10%, 50%, 90%, 95% ... cht lng ngng t trong ng thu. ng cong biu din mi quan h gia phn ct thu c v nhit c gi l ng cong chng ct. Tu theo thit b s dng khi tin hnh chng

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th ct m ta c nhiu loi ng cong khc nhau nh ng cong chng ct n gin, ng cong im si thc Khi cn phn tch nhanh thng i vi cc sn phm nh ca du m ngi ta tin hnh trn b chng ct tiu chun Engler (hnh di) v ng cong thu c l ng cong chng ct Engler hay ng cong chng ct ASTM D 86. (American Society for Testing and Materials) Cch tin hnh nh sau: Cho 100 ml mu vo trong bnh ri lp dng c ging nh trn hnh v, tin hnh gia nhit (tc gia nhit phi tun theo quy nh i vi tng loi sn phm) ghi li nhit theo phn trm mu thu c trong ng ong.

Trong thit b chng ct Engler th cht lng ca mu b un nng nn bay hi ri qua b phn lm lnh ngng t sau chy vo ng ong, nh vy y l qu trnh chng ct vi kh nng phn chia khng trit . bo m tt qu trnh phn chia cc cu t th ngi ta s dng b chng ct vi phn chia nghim ngt hn (thit b chng ct c s a tng ng vi 15 a l thuyt ch s hi lu bng 5), tin hnh chng ct theo tiu chun ASTM D 2892. ng cong thu c y c phn chia rt ln nn c gi l ng cong im si thc hay thng gi l ng cong TBP (True Boiling Point). 2

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th Ngoi hai loi ng cong trn th tu theo mc ch nghin cu v c im ca mu m ngi ta cn s dng nhiu loi ng cong khc nhau nh sau: ASTM D 3710 xc nh ng cong chng ct xng nh bng sc k kh; ASTM D 1078 xc nh ng cong chng ct cht lng hu c bay hi; ASTM D 1160 xc nh ng cong chng ct p sut chn khng ca cc phn on c nhit si cao. III.2. Nhit si trung bnh ca phn on. Thnh phn chng ct ca phn on du m c lin quan nhiu n cc tnh cht s dng ca phn on, nhng cc tnh cht vt l trung bnh ca phn on nh nht, t trng, trng lng phn t, h s c trng, nhit chy, cc tnh cht ti hn... li c lin quan cht ch n nhit si trung bnh ca phn on . Nhit si trung bnh ca phn on du m xc nh da theo ng cong chng ct. i vi cc phn on du m th nhit si trung bnh c xc nh t ng cong chng ct ASTM cn du th th c xc nh t ng cong chng ct TBP. ng cong chng ct ASTM hay ng chng ct Engler th nhit ng vi 50% sn phm chng ct c xem l nhit si trung bnh th tch. Nu s dng ng cong chng ct Engler vi h ta khc: nhit si-phn trm trng lng hoc nhit si-phn trm mol, th nhit ng vi 50% trng lng hoc 50% mol sn phm chng ct, s l nhit si trung bnh trng lng, hoc nhit si trung bnh phn t ca phn on. Nh vy c th c rt nhiu gi tr nhit si trung bnh ca cng mt phn on du m. Thc t khng mt gi tr no trong tt c 3 loi nhit si trung bnh ni trn l thc, do ngi ta cn a ra mt khi nim nhit trung bnh trung gian c xem l nhit si trung bnh duy nht ca phn on .

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th Thc t ngi ta thng tin hnh chng ct thu c ng cong chng ct biu din mi quan h gia nhit si v thnh phn ct theo th tch nh vy ta s c nhit si trung bnh theo th tch, nhng gi tr nhit si trung bnh khc c xc nh t nhit si trung bnh th tch thng qua cc th v dc, dc c tnh nh sau: S=
t 70 t10 = oC % t 60

T dc thu c, tra th ta thu c gi tr chnh lch t ta d dng tnh c gi tr nhit trung bnh cn tm.

Ni chung, cc tnh cht vt l ca phn on du m thng c khi ch c quan h ng vi mt trong nhng loi nhit si trung bnh ni trn, th d : nhit si trung bnh th tch c quan h n nht, nhit dung ca phn on, nhit si trung bnh phn t c quan h n h s c trng, nhit ti hn, nhit si trung bnh trung gian c quan h n trng lng phn t, t trng, nhit chy vv

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th III.3. p sut hi bo ho. p sut hi c trng cho tnh cht cc phn t b mt pha lng c xu hng thot khi b mt ny chuyn sang pha hi nhit no . l mt hm s ca nhit v cc c tnh pha lng. p sut hi bo ho chnh l p sut hi m ti th hi nm cn bng vi th lng trong mt nhit nht nh. S si ca mt hydrocacbon hay ca mt phn on du m ch xy ra khi p sut hi ca n bng vi p sut hi ca h. V vy, khi p sut h tng ln, nhit si ca n s tng theo nhm to ra mt p sut hi bng p sut ca h. Ngc li, khi p sut ca h gim, nhit si ca n cng gim i tng ng. i vi cc hydrocacbon ring l, p sut hi ca n ch ph thuc vo nhit v v vy mt p sut nht nh ch c mt nhit si tng ng. i vi mt phn on du m th p sut hi ca n ngoi s ph thuc vo nhit , cn ph thuc vo thnh phn cc hydrocacbon c p sut ring phn khc nhau, ngha l p sut hi ca phn on mang tnh cht cng tnh ca cc thnh phn trong v tun theo nh lut Raoult: P=

P x
i

(Pi, xi l p sut ring phn v nng phn mol ca cu t i trong phn an). xc nh p sut hi bo ho thng ngi ta s dng bom Reid nn p sut hi bo ho thng gi l p sut hi bo ho Reid (TVR), n c o 37,8oC hay 100oF, s thit b nh trn hnh v. Nh vy, p sut hi bo ho c trng cho cc phn nh trong du th cng nh cc phn on du m. i vi xng nhin liu th gi tr ny c nh hng ln n kh nng khi ng ca ng c, khi gi tr ny cng ln th ng c cng d khi ng. Nhng nu gi tr ny ln qu th chng s gy mt mt vt cht v d to ra hin tng nt hi. 5

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th III.4.T trng T trng ca mt cht no l t s gia khi lng ring ca n vi khi lng ring ca cht chun c o trong nhng iu kin xc nh (nhit ). (i vi cht lng cht chun c chn l nc cn cc cht kh l khng kh) Thng thng t trng ca lng c k hiu nh sau: dt2t1 Trong : t1 l nhit tin hnh o khi lng ring ca mu; t2 l nhit tin hnh o khi lng ring ca nc. Thc t ngi ta hay s dng d204, d15,615,6, nhng con s ny l nhit tnh bng C m tin hnh o khi lng ring. d15,615,6 i khi c k hiu l S v c gi l t trng chun Ngoi ra, ngi ta cn dng mt khi nim khc biu din t trng l API (API: American Petroleum Institute), gi tr ca n c xc nh thng qua t trng chun theo cng thc sau :
API = 141,5 d 15,615,6 131,5

T trng c tnh cht cng tnh v th tch, c ngha t trng ca mt phn on du m gm nhiu thnh phn, c th tnh da theo t trng v nng th tch ca chng trong theo kiu trung bnh nh sau:

d=
Trong :

d 1 .v1 + d 2 .v 2 + ... + d n .v n v1 + v 2 + ...v n

d: t trng ca phn on c n thnh phn d1 ...dn : t trng ca cc thnh phn tng ng t 1-n v1...vn : Th tch ca cc thnh phn tng ng trong phn on

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th T trng ca phn on du m l mt hm s ca nhit m khng ph thuc vo p sut ni chung, d phn on c mang c tnh g (parafinic, naphtenic, hay aromatic) th s thay i ca chng theo nhit hu nh ging nhau. Tuy nhin, nhit cao, p sut bt u c nh hng n t trng. nh hng ny c th xc nh c da vo h s gin n , n l mt hm s ph thuc vo nhit v p sut ti hn phn on ca n, ng thi cho thy t s gia t trng v h s gin n cc iu kin khc nhau u khng i, ngha l:
d1 d 2 d = = ... = 1 2

Trong : d1, 1 l t trng v h s gin n iu kin p sut v nhit p1, t1. d2, 2 l t trng v h s gin n iu kin p sut v nhit p2, t2. T trng ca du m cho bit du nng hay nh, thng qua c th c lng c s b hiu sut thu cc sn phm trng ca loi du m . i vi cc sn phm du m th ngha ca t trng s khc nhau. nhin liu diesel hoc nhin liu cho ng c phn lc th t trong s lin quan n kh nng phun nhin liu vo bung chy hay nh hng n qu trnh bay hi v chy ca nhin liu. III.5. nht nht l mt i lng vt l c trng cho tr lc do ma st ni ti sinh ra gia cc phn t khi chng c s chuyn ng trt ln nhau. V vy, nht c lin quan n kh nng thc hin cc qu trnh bm, vn chuyn cht lng trong cc h ng ng, kh nng thc hin cc qu trnh phun, bay hi ca nhin liu trong bung chy, ng thi n lin quan n kh nng bi trn ca cc phn on khi s dng lm du nhn. nht c th c biu din theo nhiu cch khc nhau: nht tuyt i (hay nht ng lc)

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th nht ng hc Ngoi hai loi trn th ngi ta cn s dng nht quy c. i vi loi nht ny th tu thuc vo thit b s dng o m ta c cc tn gi v cc kt qu khc nhau nh nht Engler (oE), nht Saybolt (SSU), nht Redwood. nht tuyt i (hay nht ng lc) c rt ra t phng trnh Newton i vi cht lng Newton ch chy dng. Lc ma st ni ti sinh ra gia hai lp cht lng c s chuyn ng tng i vi nhau s t l vi din tch tip xc ca hai b mt, vi tc bin dng (khng phi l gradient vn tc). Phng trnh c biu din nh sau:
F = .S . dv dz

Trong l h s t l hay nht ng lc. T phng trnh trn ta c:


F = S dv dz

T phng trnh ny ta thy nht ng lc l t s gia ng sut ct (F/S) v tc bin dng. Trong h thng GCS th nht ng lc c tnh bng poaz (P) hay s dng c ca n l centipoaz (cP) nht ng hc: l t s gia nht ng lc v trng lng ring ca n. Trong h thng GCS th n v ca nht ng hc c tnh bng Stc (St), thng thng th ngi ta s dng c ca n l centistc (cSt):
=
d

Trong : - nht ng hc, (St)

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th - nht ng lc, (P) d- trng lng ring g/cm3 nht thng c xc nh trong cc nht k mao qun, y cht lng chy qua cc ng mao qun c ng knh khc nhau, ghi nhn thi gian chy ca chng qua mao qun, c th tnh c nht ca chng. Poaseil a ra cng thc xc nh nht ng lc nh sau :
.P.r 4 = 8.L.V

Trong : p - p sut khi cht lng chy qua mao dn r - bn knh mao qun L - chiu di mao qun
- thi gian chy ca cht lng c th tch V qua mao qun

Khi xc nh nht ng hc, cht lng chy qua mao qun di p sut ca bn thn trng lng ca n, ph thuc vo chiu cao ct cht lng (h) v trng lng ring ca n (d).
P = g.h.d

Vi g l gia tc trng trng . T cc phng trnh trn ta s c :


v=

g *h*r4 . 8.LV

Cc gi tr h, r, L v V l khng i i vi tng nht k, v vy tp hp:


g *h*r4 8.LV

c xem l hng s ca nht k, n khng ph thuc vo nhit m ch ph thuc vo kch thc hnh hc ca nht k. V vy, nu bit c thi gian

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th chy cng hng s ca nht k c th xc nh c nht ng hc, v t cng c th d dng xc nh c nht ng lc ca n. Mt s dng nht k nh cc hnh sau:

Thng thng ngi ta chia cc dng thit b ny thnh hai dng l dng nht k xui c s dng o cc sn phm sng mu v dng nht k ngc dng o nht cc sn phm ti mu. nht cc phn on du m ph thuc vo trng lng cc phn t v cu trc ha hc ca n. V th nht ca phn on du m cn c th xc nh c da vo t trng v h s c trng Kw. Tuy nhin, cc gi tr tm c ch c tnh cht gn ng, nht l i vi nhng phn on qu nht. nht cc phn on du m tng theo tng p sut v c c trng bng h thc di y :
p = o .a p

Trong : - p v o nht p sut p v p sut thng.

10

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th a - hng s i vi tng phn on du m. Phn on c nht cng ln p sut thng th nht chu nh hng ca p sut cng ln. Phn on cng mang c tnh parafinic th nh hng ca p sut n nht cng t xc nh nht di cc p sut cao, c th s dng c th s dng cng thc thc nghim ca Mapston di y:
lg p o = 0,0142P(0,0239 + 0,01438 o 0, 278 )

Trong ,

p v o: nht ng hc p sut p v p sut thng, cSt P : p sut, atm.

Di nh hng ca nhit , nht ca cc phn on du m cng thay i rt nhiu. Valter a ra h thc kinh nghim di y c trng cho mi quan h gia nht v nhit : (100p + 0,8)T.m = K Trong : p T : nht ng hc, cSt. : nhit tuyt i, oK

K, m: hng s. Mt tnh cht quan trng ng ch ca nht gm mt hn hp nhiu thnh, l tnh cht khng cng tnh. y l mt tnh cht cn quan tm khi tin hnh pha trn nhiu phn on c nht khc nhau, v khi pha trn nht ca hn hp thc t bao gi cng thp hn nht nu tnh ton bng cch theo trung bnh th tch ca cc thnh phn hn hp. nht ca hn hp gm hai thnh phn c th tch tnh gn ng nh sau: = Trong :

( m + n )1 2 m 2 + n1

11

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th 1, 2: l nht ca cc thnh phn; n,m trng lng ca cc thnh phn tng ng. III.6. Nhit chp chy Nhit chp chy l nhit thp nht m mu th khi c un nng trong iu kin xc nh s bay hi trn ln vi khng kh v c th vt chy ri tt ngay nh mt tia cht khi ta a ngn la n gn. Nhit chp chy l mt i lng c trng cho phn nh cha trong cc sn phm hay trong phn on, v cng do nu trong phn on cha nhiu sn phm nh, d bay hi, khi chng c cha trong cc b cha thng cha, trong pha hi ca chng c mt lng hydrocacbon li nm gia gii hn n th s rt nguy him, d xy ra chy n khi c tia la. Do , nhit chp chy c lin quan n tnh cht an ton khi vn chuyn, bo qun. Nhit chp chy c xc nh trong nhng dng c tiu chun, khi l cc h th gi tr thu c gi l nhit chp chy cc h, cn khi dng c l cc kn th ta s c nhit thu c gi l nhit chp chy cc kn. Nhit chp chy cc kn s thp hn nhit chp chy cc h v s chnh lch gia hai nhit ny cng ln nu nhit chp chy ni chung ca phn on cng cao. i vi cc sn phm du m th nhit cht chy khc nhau. Xng c nhit chp chy khong -40oC, nhin liu cho ng c phn lc c nhit chp chy trong khong 28-60oC (trung bnh l 40oC), diesel c nhit chp chy trong khong 35 - 80oC(trung bnh l 60oC) phn on du nhn c nhit chp chy 120-325oC. Nh vy, nhit chp chy ca kerosen hay nhin liu phn lc nm trong khong thay i ca nhit bo qun bnh thng trong cc bung cha ngoi tri. V vy, chng rt d xy ra hin tng n nht nu v c pht sinh ngun la gn. i vi cc phn on nh hn, nh xng, nhit bo qun bnh

12

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th thng li t nguy him i vi n, v nhit chp chy ca chng rt thp c ngha nhit bo qun bnh thng hydrocacbon ca n trong pha hi rt cao nn vt qu xa gii hn n m hin tng n ch xy ra khi nng hydrocacbon nm trong gii hn n m thi. Ngc li, i vi phn on qu nng nh phn on du nhn nhit chp chy li rt cao c ngha nhit rt cao cc hi hydrocacbon bay ra mi nng nm trong gii hn n. V vy, nhit bo qun bnh thng hi hydrocacbon ca chng thot ra rt t, nng ca chng trong pha hi cn nm thp qu so vi gii hn n, nn chng khng c nguy him g khi bo qun bnh thng. Nng hydrocacbon trong khng kh c th gy n mt s hp cht v phn on c th thy trong bng di y: Gii hn n ca mt s hydrocacbon v phn on du m
Hydrocacbon v phn on du m Mtan tan Propan i-butan n-butan pentan hexan Octan Nonan Decan Kh thin nhin Ether petro Xng Kerosen Gii hn n, % th tch hydrocacbon trong khng kh Gii hn di 5,3 3,12 2,37 1,8 1,6 1,4 1,25 0,84 0,74 0,67 4,8 1,4 1,3 1,16 Gii hn di 13,9 15,0 9,5 8,4 8,5 8,0 6,9 3,2 2,9 2,6 13,5 5,9 6,0 6,0

Nhit chp chy ca mt hn hp nhiu phn on, nhiu thnh phn cng khng mang tnh cht cng tnh tuyn tnh do khng th xut pht t nhit chp chy ca tng thnh phn trong phn on m tnh ra nhit chp chy ca hn hp bng cch tnh trung bnh theo hm lng ca chng c.

13

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th III.7. Nhit ng c Nhit ng c l nhit m cc phn on du m trong iu kin th nghim qui nh mt hn tnh linh ng. Nh vy nhit ng c l i lng dng c trng cho tnh linh ng ca cc phn on du m nhit thp. S mt tnh linh ng ny c th v h nhit thp, nht ca phn on du m gim theo v c li di dng cc cht th hnh, ng thi cn c th do to ra nhiu tinh th parafin rn, cc tinh th ny hnh thnh di dng li (khung tinh th) v nhng phn cn li khng kt tinh b cha trong cc khung tinh th , nn lm c h thng b ng c li. Hnh dng cc tinh th tch ra ph thuc vo thnh phn ha hc ca hydrocacbon, cn tc pht trin cc tinh th ph thuc vo nht ca mi trng, vo hm lng v ha tan ca parafin nhit , cng nh tc lm lnh ca n. Mt s cht nh nha li d b hp ph trn b mt tinh th parafin nn ngn cch khng cho cc tinh th ny pht trin, v vy phn on du m c lm sch cc cht ny, nhit ng c li ln cao. Nh vy, nhit ng c ph thuc vo thnh phn ha hc ca phn on, v ch yu nht l ph thuc vo hm lng parafin rn trong . Th d, trong cc phn on du nhn mi quan h gia nhit ng c v hm lng parafin rn c th hin qua cng thc sau: t= (k1+k2)%gC Trong : t l nhit ng c ca phn on du nhn oC. C: hm lng parafin rn trong du nhn, % trng lng. k1, k2 :hng s c trng cho tng loi du nhn. Nhit ng c ca mt hn hp nhiu phn on cng khng mang tnh cng tnh. Ni chung, im ng c ca hn hp thng cao hn nhiu so vi gi tr thu c bng cch tnh theo trung bnh th tch. Tuy nhin, nu hn hp hai phn on, m mt trong s li cha cc cht nha-asphalten, hoc mt trong

14

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th s li c c tnh naphtenic mnh, th nhit ng c ca hn hp trong thc t li thp hn so vi khi tnh theo trung bnh th tch. III.8. im vn c im vn c l nhit cao nht m bt u xut hin s kt tinh ca cc phn t paraffin trong hn hp ca n iu kin th nghim. Vic xc nh in vn c c tin hnh theo cc tiu chun ISO 3015 hoc ASTM D2500, trc y cc kt qu quan st bng mt, ngy ny nhiu phng th nghim trang b cc thit b bn t ng v kt qu khng cn quan st bng mt na m n c c nh hai si cp quang. III.9. Cc tnh cht nhit III.9.1. Nhit dung. Nhit dung l nhit lng cn thit cung cp cho mt n v trng lng tng ln 1oC. Nhit dung o bng kcal/kgoC. Nhit dung ca phn on du m, ph thuc vo t trng v nhit . T trng ca phn on cng ln, nhit dung cng b. Quan h ny th hin qua h thc Kereg di y c s dng tnh nhit dung ca phn on du m.
C1 = 1 d15,615,6 (0,403 + 0,00081t )

Trong : C1-nhit dung ca phn on du m toC, kcal/kgoC. d15,615,6-t trng ca phn on du m t: nhit oC. Chnh xc hn, nhit dung cn phi c tnh n nh hng ca thnh phn ha hc ca phn on, tc nh hng ca h s c trng Kw. V vy cng thc di y c xem l cng thc chnh xc hn c khi dng tnh nhit dung ca phn on du m:

15

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th C1= 0,7072-0,318d15,615,6 + t(0,00147-0,0005d15,615,6) (0,067K + 0,35) Trong : Kw-h s c trng ca phn on. Nhit dung ring ca phn on du m pha hi ph thuc rt nhiu vo p sut. p sut 1atm, nhit dung ca kh v hi hydrocacbon c th tnh nh sau:
C= 4,0 d15,615,6 6450 (18t + 702 )(0,146K 0,41)

Trong : d15,615,6-t trng ca phn on du m pha lng t: nhit oC. Kw- h s c trng ca phn on. III.9.2. Nhit ha hi Nhit ha hi l nhit cung cp cho 1 n v trng lng bin thnh hi mt nhit v p sut no . i vi cc hydrocacbon ring l, s bin i ny c thc hin nhit v p sut khng i, nhng i vi mt phn on du m gm nhiu hydrocacbon khc nhau, s ha hi c th thc hin bng hai cch: hoc p sut khng i nhng nhit thay i y l trng hp thng xy ra nht, hoc nhit khng i nhng p sut thay i. Nhit ha hi c o bng kcal/kg hay kcal/mol. Nhit ha hi ca cc phn on du m c th tnh theo cng thc Truton nh sau:

l = k.

T M

Trong : l : nhit ha hi, kcal/kg. T : nhit si trung bnh phn t ca phn on du m, oK. M: trng lng phn t. k: h s, p sut thng k=20-22.

16

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th C th tnh chnh xc k theo nhit si trung bnh phn t ca phn on nh sau: K= 8,75 +4,571lgT. Ni chung nhit ha hi p sut thng ca cc phn on sn phm trng c th xem gn ng nh sau: Phn on xng: 70-75 kcal/kg Phn on kerosen: 60-65 kcal/kg Phn on gasoil: 45-55 kcal/kg. III.9.3. Hm nhit (Entalpi). Hm nhit ca mt hydrocacbon ring l hoc ca mt phn on du m l i lng nhit cha trong ton b hydrocacbon hoc phn on du m c mt trng thi nhit xc nh. Thng thng, trng thi tiu chun ly 0oC, cho nn hm nhit trng thi nhit t no , l tng nhit lng c trong phn on, c nhn vo lm nng 1kg phn on t 0oC ln toC. Hm nhit c tnh bng kcal/kg. Hm nhit ca mt phn on du m mt nhit t no vn cn trng thi lng c tnh gn ng theo cng thc:
H1g = 1 d15,615,6 (0,403t + 0,000405t 2 )

Trong : H1g:hm nhit phn on lng nhit toC, kcal/kg. d15,615,6-t trng ca phn on du m pha lng t: nhit oC. Hm nhit ca mt ph on du m trng thi hi c th ctnh theo cng thc gn ng sau: Hhi= (50,2 + 0,109t + 0,00014t2)(4-d15,615,6-73,8).

17

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th Trong : Hhi :hm nhit phn on lng trng thi hi, kcal/kg. d15,615,6-t trng ca phn on du m pha lng t: nhit oC. Nh ni trn, hm nhit ca mt phn on du m chuyn sang trng thi hi nhit toC l tng lng nhit bao gm nhit cn thit lm nng phn on ln nhit si, cng vi nhit ha hi nhit si, v cng vi nhit lm nng hi hydrocacbon ca phn on n nhit t. i vi cc kh l tng, p sut khng nh hng n hm nhit, nhng hi hydrocacbon p sut cao, c chu nh hng ca p sut, v ni chung hm nhit thng b gim thp. i vi mt hn hp gm nhiu phn on hay nhiu cu t, hm nhit phn t ca n bng tng hm nhit phn t ca cc thnh phn nhn cho nng phn t ca chng. Quy tc ny cng ng trng thi gn im ti hn. III.9.4. Nhit chy Nhit chy l lng nhit thot ra khi t chy hon ton mt n v th tch hay trng lng nhin liu. V trong sn phm chy c to ra hi nc, cho nn nu cn bng nhit c xc nh cho nhin liu 15oC v cc sn phm chy th kh, cng nhit c cng thm cho lng nhit do hi nc ngng t trong khi nhit 15oC th gi tr thu c c gi l nhit chy cao (PCS). Nu khng k lng nhit do hi nc ngng t trong sn phm chy, s c mt i lng nhit chy c tr s thp, c gi l nhit chy thp (PCI). Trong tnh ton nhit, ch s dng a lng nhit chy thp m thi. Nhit ngng t hi nc 15oC l 588kcal/kg nc hoc 473kcal/m3 0oC tc 477 lcal/m3 15oC. Cn bng nhit c chn 15oC (60oF) thch hp hn khi chn 0oC, v 15oC tng ng vi nhit bnh thng.

18

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th i vi nhin liu kh, bao gm nhiu cu t ch yu l parafin, nhit chy ca n c th c tnh thng qua trng lng phn t trung bnh M ca chng theo cng thc gn ng sau: PCS = 0,5M + 1,57.103kcal/m3 kh 0oC. PCI = 0,47M + 1,03.103kcal/m3 kh 0oC. Trong M trng lng phn t trung bnh. III.10. dn nhit dn nhit c trng cho lng nhit chuyn qua mi trng dng th tch cho mt n v thi gian qua mt n v b m thng gc so vi phng truyn v vi mt gradien nhit gia b mt vo v ra l 1oC/m. n v o l kcal/m2.hoC/m tc kcal/mhoC. i vi cc kh hydrocacbon, kh cng nng dn nhit cng thp. i vi cc phn on lng c trng lng phn t cng ln, dn nhit cng cao. Th d, 50oC dn nhit ca xng l 0,095, nhin liu phn lc l 0,0968 kcal/m2.h.oC. Khi tng nhit th dn nhit ca cc phn on lng u gim xung, theo quy lut sau:

1= 20[1-(t-20)] (3-22)
Trong : 1: dn nhit nhit toC.

20: dn nhit nhit 20oC. :h s, c gi tr t 0,00078 n 0,00120.


Khi p sut tng, dn nhit ca cc phn on du m cng tng ln, nhng ni chung u khng ng k so vi kh v hi. Th d, phn on du nhn, dn nhit 680 atm tng ln khng qu 20% so vi dn nhit p sut thng.

19

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th III.11. Cn Cacbon nh gi kh nng to cn ca cc loi sn phm du m ngi ta s dng tiu chun hm lng cn cacbon chnh l lng cn thu c kh ta tin hnh gia nhit cho mu bo m cho mu bay hi, nhit phn v cc ho trong nhng thit b v nhng iu kin xc nh. Ty theo thit b s dng tin hnh xc nh cn m cn thu c gi l cn cacbon conradson hoc cn cacbon rabostton. III.12. Hm lng tro nh gi hm lng ca cc kim loi c mt trong du th cng nh mt s sn phm ngi ta tin hnh tchy hon ton mu khi phn cn li khng chy c gi l tro. Thc cht tro chnh l oxyt ca cc kim loi. Cc hp cht c kim v mui c trong du m u tp trung a phn du cn, khi t n bin thnh tro. Tro c nhiu trong nhin liu t l s lm gim hiu qu s dng nh gy tc ghi l, lm gim kh nng truyn nhit ca l, nhit cao mt s kim loi nh vanadi c th kt hp vi st to ra nhng hp kim tng ng c nhit nng chy thp do d dn n s thng l ... III.13. Nc trong du m v cc sn phm du m. Nc lun tn ti trong du m nhng hm lng ca chng th thay i rt nhiu tu thuc vo giai on khai thc vn chuyn hay ch bin. Khi tin hnh khai thc, di tc dng ca lc c hc nc trn ln cng du nn hm lng ca chng trong du m rt ln c th ln n vi chc phn trm do cn phi tin hnh qu trnh tch loi mt phn nc cng cc tp cht khc ngay ti gin khoan, qu trnh ny ch tch loi c phn nc t do cn nc tn ti dng nh tng nc trong du th rt kho b tch loi y. i vi cc sn phm du m th s c mt ca nc cn c nhiu nguyn nhn khc nh do qu trnh ch bin, vn chuyn v trong qu trnh tn cha.

20

Tnh cht vt l v ch tiu nh gi du th S c mt ca nc trong du th s km theo s n mn thit b trong qu trnh ch bin bi trong nc c cha mt s mui khong c kh nng thu phn to ra cht n mn (HCl). Ngoi ra s c mt ca nc cn km theo hin tng g cc thit b cha du th cng nh cc thit b cha. Mc d ha tan ca nc trong cc phn on du m rt t nhng trong mt s trng hp li l mt vn cn phi quan tm, th d trong trng hp nhin liu phn lc, kh ha lng, du nhn cch in. Khi trong nhin liu phn lc c mt lng nh nc ha tan lc ng c lm vic cc cao ln, nhit h thp, lng nc ny s tch ra v lc by gi s xut hin cc tinh th nc chng s tch t li trn ng ng hay trn cc b phn lc lm sai lch hm lng hoc p sut trn trn h thng cung cp nhin liu. Trong du nhn, nu c mt nc d t, cng lm gim tnh cch in ca n. Ni chung bo ha ca nc trong cc phn on du m tng ln theo nhit v rt t ph thuc vo trng lng phn t ca phn on.

21

You might also like