Lichsututuongquanly (Luan)

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni
I HC QUC GIA H NI TRNG I HC KHOA HC X HI V NHN VN -----------------O0O-----------------
HONG VN LUN
BI GING
LCH S T TNG QUN L
H Ni, 2008
1
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
MC LC trang LI NI U Chng 1. i tng v phng php nghin cu ca Lch s t tng qun l Chng 2. T tng qun l Trung quc c - trung i Chng 3. T tng qun l phng Ty c i Chng 4. Cc hc thuyt qun l c in 20 3 7
34
39
Chng 5. Cc hc thuyt quan h con ngi
67
Chng 6. Cc thuyt qun l hnh vi
92
Chng 7. Chc nng ca nh qun l doanh nghip
109
Chng 8. Qun l cht lng
115
Chng 9. Thuyt tng hp v thch nghi Quan im qun l ca ch ngha Mc Lnin
131
Chng 10.
177
DANH MC TI LIU THAM KHO
201
2
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni LI NI U Chng ta ang bc vo nn kinh t mi - nn kinh t tri thc mt nn kinh t m gi tr ch yu da vo tr tu sng to ca con ngi. Mc d Vit Nam cn ang nm trong qu trnh cng nghip ha song "i tt, n u" khng phi ch l mt m t m l mt phng chm thc t gip chng ta c th thu hp khong cch pht trin. Harold Koontz tng ni vn c bn ca cc nc ang pht trin khng phi l vn v cng ngh m l cht lng ca i ng qun l. Kin thc v qun l v cao hn na l nng lc qun l ang tr thnh vn sng cn vi mi quc gia ni chung v Vit Nam ni ring. c nng lc qun l, chng ta khng ch cn c kin thc v qun l m cn cn c kin thc v qun l mt cch h thng, khoa hc - tc hiu bit v khoa hc qun l. Cng nh t tng ca cc khoa hc khc, t tng khoa hc qun l cng c qu trnh hnh thnh v pht trin tun theo nhng quy lut nht nh. V mt trong nhng phng php nghin cu khoa hc ng i l nhn n trong tin trnh lch s ca s hnh thnh v pht trin. y, khng phi l s m t mt cch gin n cc t tng, hc thuyt qun l trong lch s nh mt khoa hc m t m vn l khi qu ha, tru tng ha tm ra quy lut ca qu trnh y. chnh l lch s t tng qun l vi tnh cch l mt khoa hc. Khoa hc v lch s t tng t n l mt khoa hc khng d, khoa hc v lch s t tng qun l li cng kh. Ngoi vic phi nm chc lch s ca thc tin x hi (kinh t, chnh tr, vn ha, v.v..), chng ta phi pht hin, khi qut ha c thc tin qun l ca tng thi i
3
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni v s nh phn mt cch c ng, khi qut thc tin qun l trong t tng. Trong khi , thc tin qun l li ht sc a cp, a dng v li c th c phn nh nhiu gc khc nhau. Hn na, nhng t tng, hc thuyt qun l nht l nhng nm cui ca th k XX li xut hin mau l v s lng v cch tip cn m thng c gi l khu rng rm qun l. Do vy, vic khi qut v nm bt quy lut chung ca nhng t tng qun l thng gp nhiu kh khn. Cng vic kh nhng li rt cn thit trong vic o to c nhn khoa hc qun l - nhng ngi c o to bi bn sau ny thc thi cng tc qun l mt cch chuyn nghip. Bi, chng ta c th ni rng nghin cu lch s t tng qun l l ci ci r nht trong nghin cu c bn v khoa hc qun l m nu khng c ch ng mc th nhng nghin cu c bn khc cng nh nhng nghin cu ng dng v qun l rt kh a li hiu qu nh mong mun. Trc ht, cn phi ni ngay rng tp bi ging ny khng c tham vng trnh by lch s t tng qun l mt cch ton din, y m ch a ra mt cch tip cn v lc s nhng nt c bn nht v i tng lch s ca qu trnh hnh thnh v pht trin ca t tng qun l. Do , chng ti rt mong c gi nn tm ti nhng cch tip cn khc, nhng ni dung khc t lm giu thm kho tng tri thc ca mnh. Sau khi c xong tp bi ging ny, sinh vin c th: - Hiu hn v i tng, phng php nghin cu ca khoa hc lch s t tng qun l;
4
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni - Tham kho cc cch phn k lch s t tng qun l, trong c quan im phn k ca chng ti; - Nm c nhng nt ln v hon cnh ra i, c im c bn ca t tng qun l ca cc thi k lch s; - Hiu cc t tng, hc thuyt qun l ca cc tc gi tiu biu cho tng thi k v hoc tng trng phi qun l; - Hiu v nm c cc t tng, hc thuyt qun l ny sinh mt cch tt yu t thc tin qun l c th v p ng yu cu g ca thc tin qun l ; - Nm c ci logic c bn ca tin trnh pht trin ca cc t tng, hc thuyt qun l trong lch s; "n c tri tn", hc trong lch s, hc qu kh hiu bit nhng nguyn l qun l ng i v d bo c nhng xu hng qun l tng lai cng l mt trong mc ch v l yu cu quan trng m chng ti mong mun qua tp bi ging ny. Tp bi ging ny c trnh by trn c s quan im cho rng qun l l mt dng hot ng lao ng c bit tc ng vo nhng hot ng lao ng c th nhm t c mc tiu chung ca nhm, cng ng mt cch hiu qu nht. cng l quan im kh tng ng vi quan im cho rng qun l l qu trnh t mc tiu chung ca t chc mt cch hiu qu thng qua v hoc vi ngi khc1. Vi
1
Management is the process of efficiently achieving the objectives of the organization with and through people. Xem: http://www3.interscience.wiley.com/cgibin/jhome/32249?CRETRY=1&SRETRY=0.
5
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni quan im ny, tp bi ging ch cp n nhng t tng bn v chc nng, cc cng c v phng php, phng thc tc ng ca qun l. Tp bi ging cng c tip cn v trnh by da trn phng php bin chng duy vt: Cc t tng qun l c trnh by trn c s thc tin kinh t - x hi v nhng yu cu ca thc tin qun l cng nh s k tha cc t tng c ng thi nh gi nhng hn ch d bo xu hng xut hin nhng t tng qun l mi. vic ging dy v hc tp c hiu qu, ngi ging s v thng giao cho sinh vin mt s nhim v cn c v chun b trc sau s tho lun trn lp. Nhim v ny chim 1/3 thi lng mn hc. Ngi ging dng 2/3 thi lng cn li phn tch nhng vn kh, tng kt v thng tin v nhng quan im mi, cch tip cn mi cng nh nhng t tng qun l m do thi lng hoc l do khc, tp bi ging cha cp n. Trong qu trnh bin son, chc chn tp bi ging ny cn nhiu hn ch, thiu st. Chng ti rt mong nhn c nhng kin ng gp ca c gi v ng nghip.
6
Chng 1. i tng v phng php nghin cu ca Lch s t tng qun l Mc ch ca chng ny l: - Trang b nhng khi nim cng c trn c s , ngi hc c th hiu v trnh by nht qun v Lch s t tng qun l. Khi v trong trng hp ni hm ca cc khi nim ny c xc nh khc, chc chn ni dung ca mn hc s khc i. Cc khi nim s c xc nh ni hm trong chng ny l qun l, t tng qun l, lch s t tng qun l. - Gip sinh vin xc nh r i tng ca Lch s t tng qun l vi tnh cch l mt khoa hc. - Trang b cho sinh vin mt s phng php tip cn, nghin cu i tng; - Cung cp mt s cch phn k lch s t tng qun l v - ngha ca vic nghin cu Lch s t tng qun l. 1.1. i tng nghin cu Qun l, nh ni trong phn m u l mt dng hot ng a cp, a dng v hn na li c tip cn t nhiu gc khc nhau nn c nhiu cch hiu khc nhau v qun l. Mc d c nhng cch tip cn v hiu khc nhau nhng v bn cht, qun l l qu trnh lm vic vi hoc thng qua nhng ngi khc nhm t mc tiu chung ca t chc mt cch hiu qu nht.
7
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni mi cp, mi dng, qun l u c nhng c im, nhim v v phng thc c th ph hp vi cp, dng . Nhng nhn chung cp no, dng no; hot ng qun l cng u thc thi cc chc nng vi nhng cng c c trng v phng php ph hp. Qun l nh mt hot ng thc tin ra i rt sm trong lch s. Ngay t bui bnh minh ca loi ngi, qun l xut hin d cn dng s khai bi lao ng ca con ngi, ngay t bui u l hot ng mang tnh loi, hay tnh cng ng v nhiu nghin cu cho thy qun l xut hin khi c s hp tc trong hot ng ca t nht hai ngi tr ln. Cc t tng qun l ch xut hin khi c s phn cng lao ng gia lao ng tr c v lao ng chn tay. Khi thc tin qun l c suy ngm, nh phn c ng trong u c con ngi v c lu gi, truyn b. Vic phn nh thc tin qun l cng c nhiu cp khc nhau. iu ny ph thuc vo thc tin qun l v trnh nhn thc ca con ngi trong mi thi k lch s. Khi cc t tng qun l phn nh c thc tin qun l mt cch h thng, trn vn v c sp xp mt cch logic th thng c gi l cc hc thuyt qun l. Vic nhn din cc t tng qun l thng phi da trn 2 ngun t liu. Ngun t liu thng thng nht l nhng bi pht biu, chuyn lun, tc phm ca cc tc gi. Ngun t liu th hai l thc tin hot ng ca con ngi. Bn thn hot ng qun l khng phi l t tng nhng n, cng nh mi hot ng khc ca con ngi, thng c bt u t nhn thc, tng ca con ngi. Khi chng ta kho st, nghin cu nhng t tng qun l cng xa xa th ngun t liu ny cng tr nn quan trng.
8
Vi tnh cch l mt qu trnh hin thc, lch s t tng qun l l qu trnh hnh thnh v pht trin ca cc t tng, hc thuyt qun l trong tin trnh lch s vi y nhng bc quanh co, ngu nhin ca tng hon cnh c th. Ni cch khc, l bc tranh ton cnh, a dng v y v s hnh thnh v pht trin ca cc t tng, hc thuyt qun l trong lch s. Vi tnh cch l mt khoa hc, Lch s t tng qun l dng li nhng logic c bn nht mang tnh quy lut ca s sinh thnh, k tha v pht trin ca cc t tng, hc thuyt qun l trong lch s. l hin thc lch s c tru tng ha, khi qut ha gt b i nhng yu t ngu nhin, khng bn cht, thm ch nhng bc li tm thi v ch gi li ci logic ca s hnh thnh v pht trin. Ni cch khc, khoa hc lch s t tng qun l l mt bc tranh khng y , phin din nhng phn nh c logic, quy lut ca qu trnh hnh thnh v pht trin ca cc t tng, hc thuyt qun l. Nh vy, vi tnh cch l mt khoa hc, Lch s t tng qun l nghin cu tnh logic, tnh quy lut ca qu trnh hnh thnh v pht trin ca cc t tng, hc thuyt qun l qua cc thi i. Tnh logic v quy lut ca qu trnh hnh thnh v pht trin ca cc t tng, hc thuyt qun l c th hin trn ba phng din: Th nht, logic ca cc quan im trong t tng ca mt hc gi (logic ni ti). Th hai, logic tt yu ca s ny sinh cc t tng, hc thuyt qun l t nhng yu cu khch quan ca thc tin qun l. Cc t tng, hc thuyt qun l bao gi cng phn nh thc tin kinh t - x
9
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni hi, c bit l thc tin qun l. Thc tin t ra nhng nhu cu cho vic nhn thc v khi qut ca t tng v s ra i ca cc t tng chnh l p ng nhng i hi ca thc tin, phc v thc tin. Th ba, logic pht trin (k tha c chn lc, b sung hon thin) t t tng, hc thuyt qun l ny n t tng, hc thuyt qun l khc trong tin trnh lch s. Tuy nhin, bt k s phn nh v k tha no cng phi chu s chi phi ca lp trng giai cp, lp trng chnh tr ca cc hc gi. Nh vy, vi tnh cch l mt khoa hc, Lch s t tng qun l khng m t cc t tng, hc thuyt qun l theo cc mc thi gian m chng ta phi tm ra c xu hng pht trin tt yu ca cc t tng, hc thuyt qun l. Nu chng ta tha nhn tnh logic v quy lut ca qu trnh hnh thnh v pht trin ca cc t tng v hc thuyt qun l nh l i tng nghin cu ca khoa hc Lch s t tng qun l th khi nghin cu, trnh by t tng, hc thuyt qun l ca mt hc gi nht nh chng ta phi cp v lm r c: 1. Cc t tng, quan im ca hc gi ; 2. Logic ni ti gia cc t tng, quan im y (tnh h thng) ca cc t tng, quan im y; 3. Cc t tng, quan im y phn nh thc tin kinh t - x hi, thc tin qun l gc no (a - vn ho, a - chnh tr, giai cp, tng lp...);
10
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni 4. Cc t tng, quan im k tha nhng t tng, hc thuyt qun l no trong lch s v ti sao; 5. D bo c cc xu hng pht trin tip theo ca cc t tng, hc thuyt qun l . 1.2. Phng php nghin cu 1.2.1. Phng php bin chng duy vt Thc cht phng php ny l nghin cu i tng trong qu trnh sinh thnh, bin i v pht trin ca n. Hay ni c th hn, phng php ny cho php chng ta thy c tnh tt yu v mt nhn thc, thc tin kinh t - x hi, ng thi cho ta thy c tnh t tha trong s hnh thnh, pht trin ca cc t tng, hc thuyt qun l. V nhng kha cnh (phn nh hay k tha) u b nh hng, chi phi bi cc quan im chnh tr hay nhn quan chnh tr, lp trng chnh tr ca cc nh t tng. Khi ng dng phng php bin chng duy vt vo trong qu trnh nghin cu lch s cc t tng, hc thuyt qun l; chng ta s c th lm r c 4 kha cnh: - Cc t tng, hc thuyt qun l phn nh nhng yu cu g ca thc tin v khi qut nhng vn l lun ca thc tin nh th no. - Cc t tng hc thuyt ang nghin cu khc phc c nhng hn ch no ca cc t tng hc thuyt trc (nu c).
11
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni - Cc hc thuyt ang nghin cu cng hin, phc v thc tin qun l nh th no. - Bn thn cc t tng, hc thuyt ang nghin cu c nhng u im v hn ch g, cc hc thuyt v sau pht huy u im v khc phc cc hn ch ca n nh th no.
T tng, hc thuyt c
K tha (tin l lun)
T tng, hc thuyt ang nghin cu
Tin l lun (k tha)
T tng, hc thuyt v sau
Khoa hc Phn nh
Thc tin kinh t x hi (c bit l thc tin qun l)
S phng php bin chng duy vt trong nghin cu lch s t tng qun l
1.2.2. Phng php logic - lch s Phng php logic - lch s gip chng ta da trn nhng cht liu lch s, phn tch, khi qut nhng cht liu lch s tm ra tnh logic ca qu trnh hnh thnh, pht trin ca cc t tng, hc thuyt qun l
12
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni qua cc thi i lch s. V.I. Lnin khng nh lch s bt u t u th khoa hc cng bt u t . Nu khng da vo cht liu lch s th chng ra s ri vo ch quan t bin, nu khng rt ra c logic tt yu ca lch s th vic nghin cu cc t tng, hc thuyt qun l khng th tr thnh mt khoa hc. Nh vy, chng ta phi xut pht v da trn cc cht liu lch s nhng khng dng li vic m t cc cht liu lch s m phi t n ci logic tt yu ca lch s . 1.2.3. Phng php tru tng ho Phng php tru tng ho cho php chng ta bc tch cc t tng, qua im thun qun l ca mt hc gi c th ra khi cc quan im chnh tr, o c, php l, tn gio ca chnh hc gi . Trong lch s khoa hc ni chung, lch s t tng qun l ni ring, cc nh t tng thng bn v cp n nhiu lnh vc khc nhau. iu th hin r nt trong thi k khoa hc cha phn ngnh. Trong t tng ca cc hc gi tn ti nhng t tng, quan im v rt nhiu lnh vc khc nhau. Yu cu ca vic nghin cu lch s t tng qun l l chng ta phi tru tng (gt b v mt nhn thc lun) nhng t tng, quan im v nhng lnh vc khng phi qun l tm ra v gi li nhng t tng, quan im v qun l. Phng php tru tng ho c bit c tc dng khi chng ta nghin cu t tng qun l ca cc nh t tng thi c i v trung i.
13
Tru tng ho l mt trong nhng phng php nghin cu quan trng gip cho vic nghin cu v trnh by Lch s t tng qun l khng trng lp v khng sa vo cc khoa hc lch s t tng khc nh lch s trit hc, lch s cc hc thuyt chnh tr, lch s cc hc thuyt chnh tr - php l, v.v.. 1.2.4. Phng php tru tng - c th Phng php tru tng - c th yu cu khi trnh by t tng, hc thuyt qun l ca mt hc gi no , chng ta phi tm ra c cc quan im xut pht, mang tnh cht tin cho vic hnh thnh cc t tng, quan im khc. Mt trong nhng yu cu c bn khi nghin cu Lch s t tng qun l l tm ra c logic ni ti trong t tng ca cc hc gi. Yu cu ny ch c m bo khi c s tr gip ca phng php tru tng - c th. Khi nghin cu cc t tng, hc thuyt qun l ca cc hc gi ngi ta thy hu ht cc t tng, hc thuyt c trnh by theo mt logic kh ph bin: Xut pht t quan nim v con ngi vi tnh cch l khch th qun l tm ra cc cng c v phng thc qun l tng ng. Tru tng - c th cng l phng php nghin cu cho php chng ta khng nhng tm ra c nhng t tng, quan im qun l mang tnh bn cht ca mt hc gi m cn tm ra c nhng t tng, quan im qun l mang tnh bn cht ca mt thi i. Ni cch khc, nghin cu lch s t tng qun l l phi tm ra c ci bn cht, ci tinh ty trong t tng ca mi i biu, thi i.
14
1.3. Phn k lch s t tng qun l Hin nay trn bnh din l lun tn ti nhiu cch phn k lch s t tng qun l khc nhau. iu phn nh mt s tht l c nhiu cn c logic tin hnh phn k lch s t tng qun l. Chng ta c th im qua mt s cch phn k c bn: Cch phn k th nht, lch s t tng qun l c chia thnh ba thi k ln: Thi k ca cc t tng qun l, thi k ca cc hc thuyt qun l mnh on v thi k ca cc hc thuyt qun l tng hp. Cch phn chia ny da trn s phn chia lch s nhn loi thnh ba nn vn minh: Vn minh nng nghip, vn minh cng nghip v vn minh tin hc. Vn minh nng nghip l thi k khoa hc cha pht trin v tng ng vi n l tm l tu tin, manh mn ca nn sn xut nng nghip, t tng ni chung v t tng v qun l ni ring cn ri rc cha c tnh h thng. Tng ng vi nn vn minh cng nghip l thi k ca cc hc thuyt qun l mnh on: Phn nh qun l trn mt gc nht nh: Qun l cp thp ca F.W. Taylor, qun l cp cao ca Henri Fayol. Nn vn minh tin hc l thi k xut hin cc hc thuyt qun l c tnh tng hp v ton din. Cc hc thuyt qun l phn nh thc tin qun l trong tnh ton vn ca n. Cch phn k ny cho chng ta thy hai bc pht trin ln trong lch s t tng v hc thuyt qun l: t nhng t tng, quan im cn ri rc v qun l n nhng t tng, quan im phn nh qun l mt cp nht nh v sau l cc t tng, quan im phn nh qun l trong tnh h thng ton vn.
15
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Tuy nhin, cch phn k ny khng cho chng ta thy c nhng bc pht trin kh tinh t trong lch s t tng v hc thuyt qun l nh bc chuyn t quan nim con ngi c gii my mc n quan nim v con ngi nh mt thc th sinh hc - x hi trong cc t tng, hc thuyt v qun l; bc chuyn t quan nim qun l nh mt hot ng c lp n quan nim qun l nh mt hot ng lun chu s chi phi ca cc yu t mi trng vn ho, mi trng chnh tr, v.v.. Cch phn k ny cng gp vng mc ln trong vic l gii cc t tng qun l ca Trung Quc c - trung i. Cch phn k th hai, lch s t tng qun l c phn chia thnh bn thi k: C i, trung c, cn i v hin i. C s ca cch phn k ny l hc thuyt hnh thi kinh t - x hi ca K. Marx m nn mng l cc phng thc sn xut. y l cch phn k kh quen thuc v d tip cn bi n ph hp vi cch phn k lch s ph bin t trc n nay. Khi nghin cu Lch s t tng qun l theo cch phn k ny, chng ta d dng tip cn c s khc bit r nt ca cc hon cnh kinh t - x hi. T s khc bit v hon cnh kinh t - x hi chng ta thy c s khc bit trong t tng, hc thuyt qun l ca cc thi k. Tuy nhin, cch phn k ny i khi cng gy khng t kh khn cho vic nghin cu v trnh by Lch s t tng qun l nh vic ch ra s phn bit rch ri trong t tng qun l Trung Quc thi k c i v trung c. Cch phn k ny cng c th lm lu m nhng mc pht trin kh quan trng trong lch s t tng v hc thuyt qun l thi cn i v hin i - thi k n r ca cc hc thuyt qun l.
16
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Cch phn k th ba, lch s t tng v hc thuyt qun l c phn chia thnh bn thi k: - Thi k tin c in (t thi c i qua trung c n giai on cng trng th cng): y l thi k bt u t vic xut hin nhng t tng qun l u tin n t tng chuyn mn ho ca Adam Smith. - Thi k c in (t sau cng trng th cng n nhng nm 1920 ca th k XX): y l thi k ca nhng hc thuyt qun l da trn quan nim con ngi c gii, k thut v hon ton ph thuc mt cch th ng vo h thng my mc. - Thi k cc hc thuyt qun l ti nguyn con ngi (t nhng nm 1930 n nhng nm 1950 ca th k XX): y l thi k ca cc hc thuyt qun l da trn quan nim con ngi l mt thc th sinh hc - x hi m nhng yu t hon cnh sng, tm l, li sng ca h nh hng mnh m ti phong cch qun l ca cc nh qun l. Khia thc nhng yu t Ngi ca con ngi c coi l mt ti nguyn khng bao gi cn kit. Cc hc thuyt qun l giai on ny khc phc c quan nim chuyn mn ho phi nhn tnh ca cc hc thuyt qun l giai on c in. - Thi k cc hc thuyt tng hp v thch nghi (t nhng nm 1960 ca th k XX cho n nay): y l giai on tng hp trong lch s pht trin ca cc t tng, hc thuyt qun l: cc u im ca nhng t tng, hc thuyt qun l trc y c tng hp li thnh mt h thng kh ton din v qun l v quan trng hn, h thng qun l ny phi lun c vn dng linh hot cho ph hp vi hon cnh, mi trng vn ho - x hi khc nhau .
17
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Cch phn chia ny din t mt cch kh r nt cc bc pht trin ca t tng v hc thuyt qun l: T nhng quan nim n gin v qun l n vic coi qun l nh mt khoa hc, t ch coi con ngi l mt cng c mang tnh c gii v c khai thc ch yu sc mnh th lc n ch coi con ngi l mt thc th sinh hc - x hi v l mt ngun ti nguyn qu him, t ch qun l c quan nim nh mt h thng khp kn n vic quan nim qun l l mt h thng m v lun chu nh hng, tc ng ca mi trng (t nhin, chnh tr, vn ho,..). Tuy nhin, cch phn chia ny c s chng cho v lch s: thi k ny ko di qua thi k kia. Nhng r rng l cch phn chia ny ch trng lt t ci logic ca lch s t tng v hc thuyt qun l. Carter McNamara cng phn chia lch s cc hc thuyt qun l thnh 3 bc pht trin chnh: Hc thuyt qun l khoa hc (1890 - 1940), hc thuyt qun l hnh chnh (1930 - 1950) v phong tro quan h con ngi (1930 n nay). Trong gio trnh ny, chng ti kt hp c cch phn k th hai v cch phn k th ba trnh by Lch s t tng qun l. Cch trnh by nh th cho php chng ta va kho st c s pht trin ca cc t tng v hc thuyt qun l qua tng thi i va kho st c s pht trin ca t tng v hc thuyt qun l trong mt thi i. 1.4. ngha ca vic nghin cu Lch s t tng qun l Nghin cu Lch s t tng qun l s cung cp cho cc nh nghin cu l lun v qun l cng nh nhng ngi lm cng tc thc tin qun l c c mt kin thc nn tng (Background) v qun l.
18
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Nu khng c kin thc nn tng ny, chng ta kh c th hiu c mt cch cn k v c h thng v Khoa hc qun l hin i. Nghin cu Lch s t tng qun l c th cung cp cho chng ta phng php lun sng to trong qun l: Quy lut hnh thnh, pht sinh v pht trin ca cc t tng qun l trong lch s s gip cho chng ta c nhn thc v suy ngh linh hot hn trong vic ng x vi nhng vn thc tin qun l sinh ng.
19
Chng 2. T tng qun l Trung quc c - trung i Mc tiu ca chng ny l cung cp cho ngi hc nhng quan im tng quan v qun l ca hai hc thuyt quan trng ca Trung quc: c tr v Php tr. Nhng i biu ca hai hc thuyt trn nh Khng T, Hn Phi T l nhng hc gi ln bn n nhiu vn ca i sng x hi. C th ni nhng trc tc ca h l nhng bch khoa th. Hn na, cc hc gi ny khng bn trc tip n nhng vn qun l (tc l nhng thut ng, khi nim ca qun l nh chng ta ang dng hin nay). V vy, trnh s nhm ln, trng lp vi cc t tng v trit hc, chnh tr hc; nhng t tng, trit l c lin quan n qun l s c trnh by theo logic tip cn qun l l quan im v khch th qun l, ch th qun l v phng php qun l. Nhng t tng lin quan khc s c trnh by sau. Sau khi nghin cu chng ny, ngi hc c th v phi hiu c nhng t tng qun l lun lun xut pht t yu cu ca thc tin x hi v mong mun (mc tiu) ca ca ngi cai tr t nc m cc nh t tng i din. Hai hc thuyt qun l c trnh by, c v nh i lp nhau nhng v thc cht, chng u thng nht logic tip cn: xut pht t quan nim khc nhau v con ngi v mc ch tr v thin h a ra cng c qun l cng vi nhng phng php qun l ph hp. Ngi hc cn hiu c cch tip cn ny, coi l mt trong nhng cch tip
20
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni cn qun l c nh hng quan trng i vi nhiu nh t tng qun l sau ny. Sau , ngi hc cng cn thy rng, nhng t tng qun l Trung quc c - trung i gn lin vi vic cai tr t nc. cng l mt tt yu lch s bi x hi phong kin lun c kt cu theo phng thc t chc tp quyn trung ng, cc c s, t chc kinh t vi m cha xut hin nhiu. V vy, chng ta t bt gp nhng t tng qun l vi m, c bit l nhng t tng thun qun l. 2.1. Tnh hnh kinh t - x hi c trng ca x hi phng ng c i trong c Trung Quc l ch cng x nng thn - mt trong nhng c trng ca phng thc sn xut chu . Nn sn xut x hi ch yu l sn xut nng nghip ph thuc nhiu vo cng tc thu li. Yu cu ca cng tc thu li trong i sng kinh t tt yu lm ny sinh ch cng hu v t liu sn xut. Ch khi , cc triu i mi c th d dng huy ng t ai, sc ngi v sc ca cho cc cng trnh thu li ln. Chnh v vy, nh nc xut hin sm . S xut hin cng c bng st to ra bc pht trin mi ca lc lng sn xut ko theo s pht trin mnh m ca nng nghip, th cng nghip v thng nghip. Nhng th xut hin dn n s ra i ca tng lp qu tc mi. Quan h sn xut thi k ny mang nng tnh n l gia trng. Phng ng ni chung v Trung Quc ni ring khng c ch chim hu n l in hnh nh Phng Ty. Thc cht, ch x hi
21
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Trung Quc c - trung i l ch nng n - Mt ch pha trn gia ch him hu n l v ch phong kin h khc. Trung Hoa c i c tnh t th k VIII n th k III trc cng nguyn v c phn chia thnh hai thi k ln: Xun Thu v Chin Quc. Thi Xun Thu l thi k duy tn ca nh Chu nhm khi phc li nhng l ngha v a v ca nh Chu. Thi Chin Quc l thi k xut hin s tranh ginh quyn lc gia cc ch hu xng hng xng b. Thi k ny bt u t Khang Hi n nh Tn. 2.2. Nhng c im c bn ca t tng qun l - T tng qun l mang tnh cht qun l nh nc tm v m, khng c cc t tng mang tnh cht qun l vi m, nht l v kinh t. - Cc t tng qun l thi k ny ho trn vi cc t tng trit hc, chnh tr, php l, o c. - Cc t tng qun l thi k ny tp trung bn v quan h con ngi v cc si dy rng buc con ngi trong gia nh. - Cc t tng qun l thi k ny t hoc khng bn v k thut qun l (chc nng qun l) m ch yu bn v ngh thut qun l. - Cc cng c qun l cng vi phng php qun l c trin khai ph hp vi quan nim v con ngi ni chung v khch th qun l ni ring.
22
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni 2.3. T tng qun l ca phi c tr 2.3.1. H thng t tng qun l Tin xut pht ca trong quan nim ca cc nh c tr l h u thng nht quan nim con ngi l thin, c lng nhn, t cho rng c l cng c qun l cng vi phng php qun l c bn l nu gng v gio ho. 2.3.2. Cc t tng ca Khng T (551 - 497 TCN) Khng T tn l Trng Khu, hiu l Trng Ni, ngi nc L xut thn trong mt gia nh qu tc nh tng gi chc Tng trng B Hnh. Sau , Khng T t quan v nh dy hc v xy dng nn t tng ca mnh. 2.3.2.1. Quan nim v con ngi - Khng T cho rng bn tnh ca con ngi l thin, sng gn nhau, mun gip ln nhau Tnh tng cn, tp tng vin. ng quan nim con ngi sinh ra va c tnh bm sinh va c tnh tp nhim x hi. Quan nim tnh thin ca con ngi c th hin tp trung nhn vi ni dung bao trm l lng thng ngi. ng ni: Mnh cng nh ngi v ci mnh mun c th ngi cng mun, ci mnh khng mun th ngi cng khng mun. Do , iu g m mnh khng mun th ng p t cho ngi khc v mnh mun lp thn th cng phi gip ngi khc lp thn, mnh mun thnh t th cng phi gip ngi khc thnh t.
23
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Theo Khng T, lng nhn hay lng thng ngi c c trng bi thnh knh. ng ni con ci phng dng cha m ch cho cha m n, ung m khng thnh knh th chng khc no nh nui ch nga trong nh. Khng T cn a cho chng ta cch, hay thut bit c lng nhn ca con ngi: Mt l, lng nhn s t l nghch vi li ni. Ngi cng ni nhiu, li ni cng trau chut, cng kho lo th chng t ngi khng c lng nhn: xo ngn, lnh sc tiu h nhn. Hai l, lng nhn t l thun vi s cht phc, tht th. Ngi cng cht phc, tht th bao nhiu th cng c lng nhn by nhiu: mc nt cn nhn. 2.2.3.2. Quan nim v ch th v khch th qun l Khng T chia con ngi trong x hi ra 4 hng ngi c bn: - Hng th nht l nhng ngi khng cn phi hc hnh, sinh ra hiu bit tt c. y l hng ngi cao qu nht trong thin h v c xp vo hng thnh nhn. - Hng th hai l nhng ngi c hc mi bit v c gi l thin t. - Hng th ba l nhng ngi qun t tc l nhng k s v cng vi hng ngi th hai to thnh ch th qun l. - Hng th t l nhng ngi tiu nhn (nng dn) v l khch th qun l.
24
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Khng T cho rng, ch th qun l cn phi c 3 c tnh c bn: Nhn (lng thng ngi), Tr (kh nng hiu bit v con ngi v vn vt xung quanh) v Dng (khng s ngang tri v c th lm theo nhng iu mnh mun). Ch nhng ngi c 3 c tnh ny mi xng ng lm s mnh tr quc, bnh thin h. Khng t coi trng mi quan h gia ch th v khch th qun l. Mi quan h ny c rng buc bi l v ngha. 2.2.3.3. Quan nim v phng php qun l Khng T cho rng c hai phng php qun l c bn. l phng php nu gng v gio ho. Phng php nu gng:y l phng php qun l c bn v quan trng. Mun thc hin tt phng php ny, bn thn ngi qun t khng nhng khng c cu danh, cu li cho ring mnh m cn phi lun lun xem xt li mnh 9 kha cnh nh sau: Khi nhn phi nhn cho r, khi nghe phi nghe cho r, sc mt phi n ho, tng mo phi khin cung, li ni phi trung thc, khi lm vic phi nghim trang, iu g cn ghi hoc phi hi cho r, khi nng gin phi ngh ti hu qu ca n, khi lm iu li phi ngh n vic ngha. Nu c l mt cng c qun l th ngi qun l phi tu thn tr thnh tm gng sng cho mi ngi noi theo. Khng T ni nh ai thi hnh vic chnh tr, cm quyn cai tr t nc m bit em ci c ca mnh b ho ra th mi ngi u phc tng theo. T nh sao Bc u mt ch m mi v sao chu theo.
25
Theo Khng T, mun nu gng, trc ht ngi qun l cn phi rn luyn mnh theo cu kinh (1. Tu thn, 2. Yu thng h hng, 3. Knh i thn, 4. Knh ngi hin ti, 5. Thng yu cng bc, 6. Thng dn nh con, 7. Khuyn khch nhn ti, m mang bch ngh, thi ua khen thng, 8. n tip vin s, 9. Che tr cc nc ch hu) gi chnh o. ng ni nu nh cm quyn t mnh gi theo chnh o th chng i ra lnh dn cng n ng php. Cn nh t mnh chng gi theo chnh o, du mnh c ra lnh buc dn theo, h cng chng theo. Phng php gio ho: Khng T l ngi phn i phng php dng mnh lnh trong qun l v cao phng php gio ho. ng ni Nu nh cm quyn chuyn dng php ch, cm lnh m dn dt dn chng th dn s m chng phm php thi Vy, mun dn dt dn chng, nh cm quyn phi bit dng l tit, c hnh m gio ho th h s t h thn m cm ho tr nn tt lnh. Hoc nh cm quyn nn c dng nhng ngi tt lnh, ti cn cn nhng k yu sc nn gio ho h. Nh vy, dn khuyn nhau lm iu lnh, vui vi iu lnh. Ngoi nhng t tng ch yu trn, Khng T cn bn v cc mc tiu v ngh thut qun l. T tng v mc tiu qun l, cai tr t nc ca Khng T c th hin rt r trong Bt chnh o: Lng thc n (Nht vit thc), cuc sng sung tc (Nh vit ho), gn gi l ngha phong tc (Tam vit t), dn phi c rung t, nh ca (T vit t khng), coi trng gio dc (Ng vit t ), php lut nghim minh (Lc vit t khc), tip n khch nng hu (Tht vit tn), qun s mnh (Bt vit s).
26
V ngh thut qun l x hi, Khng T cho rng ngi cai tr phi thc hin c 3 iu c bn: Lng thc di do, qun s mnh v dn tin (Thc tc, binh cng, dn tn). Thuyt chnh danh ca Khng T cng cho ta nhiu gi v ngh thut qun l, cai tr t nc: Ngi qun l t nc phi bit phn pht cng vic cho dn v ku gi mi ngi hy lm ng v lm ht phn s ca mnh. 2.3.3. T tng qun l ca Mnh T Mnh T (371 - 289 TCN) l hc tr ca Khng T v i theo t tng Khng T. - Coi trng khch th qun l (coi trng ngi dn). Theo Mnh T, dn l sp xp trong x hi l : Dn - X tc - Vua Mun cho x tc n nh th phi trnh tranh li. Theo Mnh T, tnh in l mt trong nhng bin php trnh tranh li. Tnh in l cch phn chia rung t thnh 9 khu: khu t cng gia v xung quanh l cc khu t t. Nhng ngi lm khu t t phi c ngha v lm cng cho khu t cng. Mnh T tin gn n cch thu a t bng thi gian lao ng. Nhng t tng v con ngi tranh li ca Mnh T c phi php tr pht trin v coi php lut nh mt bin php trnh tranh li.
27
2.4. T tng qun l ca phi php tr 2.4.1. H thng t tng - Quan nim con ngi l c, t t, t li v lun tranh ginh quyn li ln nhau. - Cng c qun l l php lut. - Phng php qun l ch yu l thng pht v cng ch. - Vi cng c v phng php qun l , ngi qun l phi c thut v th. 2.4.2. T tng ca Tun T ( 290 - 238 TCN) Quan nim v con ngi: ng cho bn tnh con ngi l c, t t, t li v bn nng ca con ngi l lun lun mun tm kim s tho mn nhu cu ring t ca mnh. S tranh ginh quyn li c nhn tt yu s dn n tnh trng lon lc trong x hi. Con ngi sng trong x hi nhng mi c nhn li c kh nng ring v nu khng c s phn cng r rng th tt yu dn n s tranh ginh ln nhau "Dc a nh vt qu, qu tt tranh". Vi nhng quan nim trn v con ngi Tun T a ra nhng khun php nhm qun l con ngi gi s n nh ca x hi. Chnh v vy, Tun T c xem nh l ngi m u ca phi php tr. Tun T l ngi a ra t tng coi trng dn hay khch th qun l. ng ni "Vua l thuyn, th dn l nc. Nc ch thuyn nhng nc cng c th lt thuyn".
28
2.4.3. T tng ca Hn Phi T (280 - 233 TCN) Nhn chung phi php tr c 03 khuynh hng c bn: Trng php, trng thut v trng th. Xu hng trng php (Thng ng: 390-338 TCN) cho rng mun gi n nh cho quc gia phi dng php lut. Nhng php lut phi c cng b mt cch rng ri v cng khai cho mi ngi dn thi hnh mt cch nghim tc. Ti nh cng phi dng hnh pht nng cho dn s m khng phm ti na (Dng hnh pht tr b hnh pht). ng thi, phi thng cho nhng ngi t co s gian di v ngi c cng. Xu hng trng th (Thn o: 370-290 TCN) cho rng ngi qun l phi s dng quyn th, quyn lc ca mnh th mi qun l c thin h. ng cho rng: Ngi hin m chu khut k bt tin v quyn th nh, a v thp. K bt tin m khut phc c ngi hin v quyn trng, v cao. Vua Nghiu hi cn l dn thung khng qun l ni 3 ngi. Vua Kit khi lm thin t th c th lm lon c thin h Hin v tr khng lm cho m ng phc tng, nhng quyn v th th c th khut phc c ngi khc. Xu hng trng thut (Thn Bt Hi: 385-337 TCN) cho rng khng nn tp trung qu mc vo php lut v quyn th m phi dng cc th thut, mnh kho cai tr t nc. Hn Phi T l ngi hp nht c c 03 xu hng trn vo t tng ca mnh.
29
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Hn Phi T l hc tr ca Tun T nn ng vn i theo v thng nht vi quan im bn cht con ngi l c, t t t li. Theo ng ch c t ngi c tnh thin cn i a s mang tnh c, sn sng git nhau v ming n hay chc v. Mi hnh ng ca con ngi suy cho cng khng phi v nhn ngha m v li ch ca c nhn mnh: Thy lang kho mt vt thng, ngm mu bnh nhn u phi v tinh ct nhc m ch v li. Th ng xe mong nhiu ngi giu sang, cn th ng quan ti th mong nhiu ngi cht yu. Khng phi v th ng xe c lng nhn v th ng quan ti tn nhn m ch v ngi ta khng giu sang th khng mua xe, ngi ta khng cht th quan ti khng bn c (B ni). Trong i sng x hi, vic tranh ginh hay nhng ngi u xut pht t iu li: Cc vua thi c nhng ngi thin t cng chng qua ch l t b cuc sng ca ngi gi cng, i lao kh ca tn n l, c g dng khen u. Mt huyn lnh ngy nay khi cht ri th con chu my i v sau cn ung dung nga xe nn ngi ta qu chc huyn lnh. Ngi xa nhng ngi thin t tht l d, ngi nay t chc huyn lnh tht l kh ch l do ci li hu hay bc m thi. Hn Phi T y mnh quan im con ngui t t ti cc oan. ng m rng yu t v li ca con ngi trong c quan h gia nh. Hn Phi T ni cha m sinh con trai th mng, sinh con gi th git. Trai hay gi th u t trong lng cha m m ra, s d ngi ta mun sinh con trai l v ngh n iu li v lu v di sau ny. Nu con gi lun lun dng mi th on kim li cho mnh th mun xy dng mt x hi phn thnh, chng ta phi dng n h thng pht lut. H thng pht lut phi tho mn 3 yu t c bn:
30
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni - Php lut phi kp thi thay i cho ph hp vi thi th: thi thay m php khng i th nc lon. i thay i m cm lnh khng bin th nc s b chia ct (Tn ). - Php lut phi vit mt cch d hiu dn d bit v d thi hnh: Ci g m k s c c tinh t mi bit th khng nn ban lm lnh v dn khng phi ngi no cng c u c tinh t c. Ci g m bc hin mi lm c th khng nn dng lm php tc v khng phi ngi dn no cng hiu c. - Php lut phi c p dng mt cch ph bin, cng bng vi mi i tng, mi ngi: nh php lut, t ra hnh pht nghim khc cu lon cho qun chng, tr ho cho thin h, khin cho k mnh khng ln k yu, m ng khng hip p s t, ngi gi c hng ht tui tri, bn tr m ci c nui ln, bin gii khng b xm phm. Hn Phi T cho rng d l ci cng cc ln. V vy, quan li phi ly php lut m dy dn v phi truyn b php lut ti mi ngi. Hn Phi T cho rng mc d php lut l quan trng nhng khng th thiu th v thut. Th l quyn ca ngi cai tr, l quyn uy do a v em li, ngi c quyn m khng c th th kh m sai c ngi khc. Theo ng, vua khng cn hin m phi c th, phi bit da vo th ca mnh m ban lnh buc quan v dn phi theo. Thut l th on, mu m s dng th v php lut. Hn Phi T cp n 3 thut c bn:
31
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Thut tr gian: Trc ht phi nhn bit c k gian. K gian tu trung vo hai loi k thn thch ca vua v qun thn. C hai u nh vo tnh cm, dc vng v im yu ca vua lung lc vua v honh hnh. H cn ngn cn v hm hi trung thn. Thut dng ngi: Mun nh gi ngi th phi da vo hnh danh: Cn c vo cng vic v kt qu ca cng vic. Vic dng ngi phi ht sc thn trng. Mun vy phi lng nghe b ti ni, phi kho st nhiu mt bit lng b ti v phi dng thc tin cng vic dnh gi. Trong thut dng ngi, Hn Phi T khuyn cc bc vua phi bit phn cng cng vic cho mi ngi dng ti sc ca h: Sc mt ngi khng ch ni m ng, tr mt ngi khng bit ht mi vic, dng mt ngi khng bng dng c nc. Bc vua thp km dng ht kh nng ca mnh, bc vua trung bnh dng ht sc ca ngi, bc vua cao hn dng ht tr ca ngi. Dng ht ti tr ca ngi th vua nh thn. Ngi lm vua khng c gn gi v t lng thng dn. Vua phi va l tri, va l qu th mi d sai khin dn. ng thi, vua khng cho dn bit c nhng suy ngh, tnh cm v ham mun ca mnh. Theo Hn Phi T, phng php qun l tt nht l thng pht. Hn Phi T ca ngi chnh sch nu gng v gio ho ca Khng T nhng cho rng chnh sch khng thc t. Ch t ngi nh Nghiu, Thun mi dng c v phi mt nhiu nm mi pht huy tc dng.
32
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Trong khi , mt ng vua bnh thng cng c th s dng c chnh sch thng pht v li c kt qu nhanh chng. Vic dng chnh sch thng pht phi tun th cc nguyn tc: Thng th phi tn (tin tng), pht th phi tt (cng quyt); thng pht phi theo ng php nc, ch cng v t. V vua phi nm ht quyn thng pht mi gi c th ca mnh.
33
Chng 3. T tng qun l phng Ty c i Sau khi hc xong chng ny, sinh vin c th: - Nhn thc c iu kin kinh t - x hi ca phng Ty c i, thy c s khc nhau c bn v iu kin kinh t - x hi gia phng Ty c i v phng ng c i, nht l s khc nhau v phn tng x hi; - Hiu c phng thc t duy ca ngi phng Ty c i c so snh vi phng thc t duy ca ngi phng ng; - Nm vng c im c bn ca t tng qun l ca ngi phng Ty c i qua mt s i biu c bn nh m crit, Platon, Aristt, v.v.. - Nhn thc c s khc nhau v t tng qun l ca ngi phng Ty v phng ng c i, nht l s xut hin t tng qun l kinh t vi m ca ngi phng Ty c i. 3.1. iu kin kinh t - x hi Trong thit ch x hi ca ngi Phng Ty c i, ch n l xut hin v mang tnh in hnh. S phn chia giai cp din ra mt cch trit r rng vi 2 giai cp c bn: giai cp ch n v giai cp n l. Giai cp ch n c phn chia thnh gii ch n qu tc v gii ch n cp tin. Giai cp n l c coi nh l cng c bit ni, l vt s hu c th trao i, mua bn c ca giai cp ch n.
34
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Ch s hu t nhn v t liu sn xut xut hin v thay th cho ch cng hu. Mi t liu sn xut ca x hi thuc v s hu t nhn ca giai cp ch n. Thit ch x hi c t chc theo 2 kiu nh nc in hnh: Nh nc qun ch (Quyn lc c tp trung trong tay mt ngi, x hi c iu hnh theo phng thc tp quyn) v Nh nc cng ho (Quyn lc c giao cho cc b phn khc nhau ca nh nc, x hi c iu hnh mt cch dn ch). Cc ngh nng nghip, chn nui v ngh th cng pht trin mnh v c t chc theo gia nh. Khoa hc ang giai on phi thai, cha phn ngnh vi phng php khoa hc c bn nht l phng php quan st. 3.2. c im c bn ca t tng qun l phng Ty c i - Cc t tng qun l c ng nht vi qun l nh nc. Cc i biu ch yu bn n cch thc t chc v hot ng ca nh nc. - Cc t tng qun l trong thi k ny cng ho trn vi cc t tng v trit hc, o c v php l. - Cc t tng qun l phng Ty c i cn dng li trnh s khai, mang tnh t vn . ng thi, nhng t tng ny mang nng tnh trc quan cm tnh. - bt u xut hin t tng qun l kinh t vi m.
35
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni 3.3. Mt s i biu 1. mcrit ( 460 - 370 TCN) ng cho rng Nh nc c nhim v qun l, iu hnh mi hot ng ca x hi. qun l t nc, chng ta cn v c th dng 3 phng php c bn: + Phi qun l mt cch dn ch. + Phi dng hnh pht (thm ch l pht nng i vi cc hnh vi vi phm cc chun mc o c x hi). + Phi iu khin con ngi bng nhu cu ca h. ng cho rng cn phi coi nhu cu nh l ngi thy dy bo cho con ngi. Mi n nhng nm 50 ca th k XX, t tng ny ca ng mi c trng phi tm l hc hnh vi tip cn mt cch c th. Mc d c tnh thun tu trit hc nhng t tng v cu trc vt cht ca mcrt thc s t nn tng cho t tng cu trc t chc ca qun l sau ny. Nhiu ngi nh gi l t tng ban u kin to nn b my qun l quan liu ca t tng qun l c in. 2. Platon (427 - 347 TCN ) Thng nht vi quan im ca mcrit, Platon cho rng phi xy dng mt nh nc l tng v coi l mt cng c qun l x hi duy nht. Platon bn nhiu n vic tm kim v sp xp nhng con ngi ph hp vi cc cng vic khc nhau trong qun l x hi tu theo c im c trng v tm hn ca tng ngi. Theo, ng linh hn c 3 phn
36
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni c bn: L tnh, xc cm v cm tnh. Khng phi mi ngi no u c c 3 phn ging nhau v c ba phn u chim v tr quan trng nh nhau trong chi phi hnh vi ca h. Trong phn cng lao ng x hi, nhng ngi c phn l tnh mnh, bit kim ch c nhng th vui cm tnh hng ngy, bit kim ch c nhng xc cm ca bn thn l nhng ngi c th gnh vc c cng vic ca nh nc (cng vic chnh tr). H thng l nhng nh thng thi vi nhng biu hin bn ngoi kh n ho. Nhng ngi c phn xc cm mnh, bit km nn cc th vui cm tnh v ngha v l nhng ngi thch hp vi cng vic bo v nh nc: qun i, cnh st, v.v.. Nhng ngi c phn cm tnh mnh, t b chi phi bi l tnh v xc cm hp vi cng vic lao ng sn xut, trc tip to ra ca ci nui sng x hi. Palaton yu cu mi mt hng ngi phi bit sng vi tng lp ca h phi lm trn bn phn, trch nhim ca mnh. l cch ng gp tt nht cho x hi. 3. Aristt (384 - 322 TCN) Aristt l ngi c t tng qun l kh hon thin v kh hin i ca phng Ty c i. ng c 3 t tng c bn: - ng quan nim con ngi loi sinh vt x hi, mang bn tnh loi, sng cng ng. V vy, tt yu h cn phi c qun l theo mt th ch, mt thit ch nht nh. V ng gi th ch, thit ch l nh nc.
37
- Chnh quyn nh nc chng qua ch l s m rng ca chnh quyn gia nh. Theo ng, quyn lc ca nh nc cn phi c phn chia cho cc b phn khc nhau iu hnh x hi. Quyn lc nh nc c th chia thnh 3 nhnh ln: Lp php, hnh chnh v phn x. y l t tng quan trng hnh thnh quan im nh nc php quyn vi 3 quyn phn lp. - ng cho rng nh nc c 2 nhim v c bn: lm cho mi ngi sng bnh thng, hnh phc v gi gn trt t, n nh x hi. V tiu chun nh gi nh nc l nhng phc li m nh nc em li cho dn chng. - ng l ngi u tin ni n qun l vi m vi 2 tc phm tiu biu: Gia qun hc (ch yu ni ti qun l kinh t trong gia nh v ng gi l ngh thut kim tin) v Ho t hc (ch yu bn v thng mi, mua bn). Trong 2 tc phm ny, Aristt u ni n vic lp k hoch (vai tr ca thc trong vic d on trc, lng trc cng vic cn lm cng nh hiu qu ca n). y l t tng m sau ny K. Marx nh gi cao. ng ni so vi vic d on trc cng vic v hiu qu ca cng vic cn phi lm th nhng sn phm hay l kt qu ca cng vic tr thnh tm thng.
38
Chng 4. Cc hc thuyt qun l c in Sau khi hc xong chng ny, sinh vin c th: - Phn tch hon cnh kinh t - x hi ca x hi phng Ty cn i - Phng thc sn xut da trn nn tng ca c kh, c gii ho. - nh hng ca cng nghip ha n i sng con ngi ni chung v cch thc t duy v qun l. -Hiu bit cch tip cn qun l ca trng phi qun l theo khoa hc - nn tng ca vic t chc lao ng mt cch khoa hc. - Nm vng c vai tr ca qun l cp cao, nhng nguyn tc v ch nng c bn ca qun l. - nh gi c nhng u im, hn ch ca cc thuyt qun l c in, nhng lnh vc c th ng dng thuyt qun l c in. Yu cu sinh vin cn chun b trc khi hc: - Quan st v m t mt dy chuyn sn xut, lp rp sn phm. - Thc hin mt tr chi v chuyn mn ha. - Sinh vin tm v su tp mt on phim hi ca vua h Charles. 4.1. iu kin kinh t - x hi - S ra i v pht trin ca phng thc sn xut t bn ch ngha, bn cnh nhng hn ch c hu ca n, em li mt cuc cch mng trong vic t chc sn xut. Cch mng cng nghip xut hin lm
39
cho qu trnh sn xut x hi c s nhy vt v cht. s xut hin v m rng my mc, bng ti trong sn xut m chng ta thng gi l thi k c kh ho hay cng nghip ho. - Thc tin sn xut x hi thay i trong khi , cch ngh, cch lm ca ch th ca nn sn xut vn cn ang i theo li mn c, kinh nghim. Ngi lao ng mang nng tm l tiu nng, ty tin, thc k lut lao ng thp. Gii ch qun l, iu hnh sn xut mt cch ty tin vi phng thc c bn l dung bo lc cng bc ngi lao ng. - Mu thun, xung t gia ngi lao ng v gii ch ngy cng gay gt. Mu thun ny nh hng khng nh n tnh trng gim st nng sut lao ng, mt n nh khng nhng khu vc sn xut m cn c lnh vc x hi. Tnh trng ny cng yu cu cc nh qun l, gii ch phi tm ra phng thc qun l mi nhm n nh v tng trng trong sn xut. - Thc tin sn xut thay i t ra yu cu cn phi c phng thc, cch thc qun l mi mang tnh khoa hc. - Khoa hc k thut da trn c hc c in ca Newton pht trin mnh to ra phng php t duy my mc, siu hnh. Trong khi , khoa hc x hi v nhn vn cha c s pht trin mnh c th ng dng. S pht trin khoa hc k thut ny l mt tin quan trng to nn t duy khoa hc mang tnh c gii, my mc trong qun l.
40
4.2. Hc thuyt qun l theo khoa hc 4.2.1. c im ca hc thuyt qun l theo khoa hc - Qun l c ng nht vi qu trnh iu hnh hay c ng nht vi qu trnh t chc thc hin k hoch. - Qun l c thit k tun theo nguyn l hp l khoa hc. - T tng qun l thi k ny mang nng tnh c gii, my mc. - T tng qun l thi k ny mang tnh kh thi cao, d ng dng vo thc tin. - T tng qun l thi k ny ch yu l quan nim con ngi l con ngi th ng con ngi ch bit tun th cc mnh lnh, cc thao tc c thit k ph hp vi k thut. Do , qun l c thit k theo kiu ng ch. - Qun l theo khoa hc lm ny sinh tm l th , lnh m vi cng vic. Cng vic mt i tnh hp dn do khng c thit k ph hp vi tm sinh l ca ngi lao ng. 4.2.2. Frederich Winslow Faylor (1856 - 1915) F.W. Taylor sinh ra trong gia nh qu tc - mt gia nh coi trng cc chun mc v yu cu cc thnh vin phi bit km nn cc cm xc c nhn ng x theo cc chun mc gia nh. Thi trai tr, ng c gng p sinh hot v cng vic ca mnh vo khun mu c tnh ton mt cch t m, chnh xc.
41
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni ng tng thi khoa lut ca i hc Harvard nhng phi b hc v th lc km. Nm 1874, ng xin hc ngh ch to mu v lm vic ti x nghip Hydraulic Works. Ti y, ng tm kim cc phng php tng nng sut lao ng v ci thin iu kin sng ca ngi lao ng. Nm 1878, ng chuyn n cng tc ti cng ty thp Midvale. Do c nhng pht minh quan trng (mm cp, my nghin t ng, my tip dng c, my rn, my khoan v my tin) nn ng c ch nh lm trng kp, qun c v cui cng l k s trng. Trong thi gian ny, ng hc hm th ton l ti i hc Harvard. Nm 1883, ng bo v lun n tin s k thut ch to my ti vin K thut Steven. Hai nm sau, ng tr thnh thnh vin Hip hi k s c kh M v sau l ch tch hi. Nm 1898, ng chuyn sang cng ty thp Benthleham v thi vic vo nm 1901 c thi gian truyn b thuyt qun l theo khoa hc. F.W. Taylor c nhng thuyt trnh ti Hi k s c kh: Cc ghi chp v s chuyn ng bng dy (1893), Qun l phn xng (1903), H thng nh mc sn phm v ngh thut ct kim loi (1906). Nm 1911, ng ng bo cng trnh Cc nguyn tc qun l theo khoa hc v sau c xut bn v c dch ra 8 th ting chu u v ting Nht Bn. 4.2.2.1. Cch tip cn v quan nim v qun l F.W. Taylor, nh phn tiu s ni, xut thn l mt ngi th v kinh tri qua cc v tr quan l cp thp nn ng tip cn qun l cp thp (iu hnh, t chc thc hin). ng ni: Mt nh my ti nhng c t chc tt th s c hiu qu hn mt nh my tt nhng c t chc ti.
42
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni F.W. Taylor cho rng qun l l bit trc iu bn mun ngi khc lm v sau , hiu c rng h ang hon thnh cng vic mt cch tt nht v r nht. Mun bit trc iu ngi khc lm, ngi qun l cn lp k hoch, mun bit ngi khc hon thnh cng vic mt cch tt nht phi kim tra, kim sot. Nh vy, theo F.W. Taylor qun l c 2 chc nng c bn: Lp k hoch cng vic v kim tra, kim sot. F.W. Taylor tm hiu v phn tch quan h gia gii ch v ngi lm thu. Thi k ny, mu thun, xung t gia gii ch v ngi lm thu ngy cng tr nn trm trng. Xung t c ngun gc t chnh gii ch v nhng ngi lm thu. Ngi lm thu xut thn t nng dn vi tm l tu tin kh nng n, thc k lut lao ng thp. Hn na, do i sng thp km nn thng trn vic, p ph my mc - hnh ng m F.W. Taylor gi l hnh ng kiu lnh trng (soldering actions). Trong khi , gii ch vn quen vi np qun l theo kiu gia nh tr, dng nhiu bo lc d thc p ngi lao ng. Quan h th hn ny tt yu dn ti ngi lao ng th vi cng vic, nng xut lao ng st gim; li nhun ca ch th qun l gim v lm cho tin cng ca ngi lao ng gim st. F.W. Taylor cho rng nhim v ca cc nh qun l l xo b quan h hn th n nh sn xut v qua nng cao i sng ngi lao ng v li nhun ca gii ch. ng ni, qun l theo khoa hc trc ht l cuc cch mng tinh thn v i nhm ci thin quan h qun l. Hp tc mt thit v thn thin gia nh qun l v ngi lao
43
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni ng2, c F.W. Taylor coi l mt trong 4 nguyn l c bn ca qun l. ci to quan h qun l, trc ht phi tm hiu r nguyn nhn ca mi quan h th hn ny. S d ngi lao ng th vi cng vic, c hnh ng kiu lnh trng l do h b buc phi lm vic qu gi, lng thp. Suy cho cng, cc cuc bi cng biu tnh ca h ch nhm i tng lng, gim gi lm. Mt khc, gii ch v li nhun ca nnh m lun a ra nh mc lao ng qu cao, buc ngi lao ng phi lm vic qu gi. T nhng phn tch , F.W. Taylor cho rng bn cht con ngi l con ngi kinh t, con ngi lun lun hnh ng v li ch kinh t ca h. V vy, mun ci to quan h qun l , cn c s hp tc ca c hai bn. 4.2.2.3. Mt s nguyn l qun l H thng qun l ca F.W. Taylor to ra cuc cch mng trong thc tin qun l ng thi. Phong php qun l khoa hc thay th phng php qun l theo kiu qu m vn tn ti ph bin trong cc nh my vo cui th k XIX3. F.W. Taylor a ra bn t tng c bn: Khai trin khoa hc; tuyn chn cng nhn mt cch khoa hc; o to khoa hc v trin
Intimate and friendly cooperation between the management and the men (see: http://skymark.com/resources/leaders/taylor.asp). 3 Ting Anh: Vincenzo Sandrone: Under Taylors management system, factories are managed through scientific methods ra the than by rule - of - thumb so widely prevalent in the days of the late nineteenth century when F.W. Taylor devised Scientific Management in 1911 (see: http://www.skymark.com/resources/leaders/taylor.asp).
44
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni khai cho ngi lao ng; hp tc mt thit v thn thin gia ngi qun l v ngi lao ng. Vi iu kin gio dc gia nh cng thi quen trong cng vic v vui chi, F.W.Taylor xut gii php t chc lao ng mt cch khoa hc hay ng dng cc nguyn l hp l khoa hc vo t chc cng vic. Nh vic ng dng nguyn l ny, chng ta c th gim thiu nhng chi ph khng cn thit do tp trung vo nhng hot ng ti u. Do nng xut lao ng tng, ngi ta hon ton c th tho mn nhu cu kinh t ca c hai bn. Xut pht t yu cu ca thc tin qun l v kinh nghim thc tin, F.W. Taylor xut mt s gii php v mt qun l sau: - Phi chuyn mn ho lao ng. l qu trnh chia cng vic ra tng b phn, v tr khc nhau v giao mi b phn, mi v tr cho mt c nhn ph trch. Phn chia cng vic ra thnh nhng nhim v nh v phn cng cho nhng con ngi c th l t tng then cht cht ca qun l theo khoa hc4. Chuyn mn ho khng phi l t tng mi ca F.W. Taylor. Trc , chuyn mn ho c Pie i ng dng vo trong vic t chc qun i Ph v Adam Smith ng dng trong phn xng dp kim5.
Perhaps the key idea of Scientific Management .... is the cocept that breaking task into smaller and smaller tasks (see: http://www.skymark.com/resources/leaders/taylor.asp). 5 Pie i c giao nhim v t chc i qun m nhng ngi lnh u xut thn t nhng thnh phn bt ho, nhng ngi t ti vn c thc bt tun th k lut. Pie i chuyn mn ho lnh b binh. Vic chuyn mn ho ny khin vic b sung qun i nhanh chng do nhng ri ro bt thng trong chin tranh nh vic o to v thay th nhanh.
45
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni - Trn c s phn cng lao ng, F.W. Taylor a ra nhng tiu chun, nh mc r rng, c th cho tng cng vic ca mi c nhn. Cng vic c chia nh thnh nhng cng on c th, mang tnh c lp gip chng ta d dng xc nh v a ra nhng nh mc cng nh tiu chun c th cho tng cng on. V, cng l mt trong nhng iu kin khch quan, thun li trnh c vic a ra nh mc v tiu chun cng vic tu tin, cm tnh. Vic a ra nh mc v tiu chun c th va gip ngi lao ng bit trc ch cn t c trong qu trnh lao ng va gip ngi qun l nh gi c hiu qu lm vic ca ngi lao ng. Trn c s c thng tin phn hi ngi lao ng c gng v lm cn c tr cng lao ng cng nh thng, pht i vi ngi lao ng. - Cng vic c chia nh thnh tng cng on gip ngi qun l ti thiu ho thao tc trong lao ng ca mi c nhn. Trn c s , cc nh qun l d dng nghin cu thao tc ca ngi lao ng v khoa hc ho cc thao tc ny. F.W. Taylor b nhiu thi gian nghin cu qu trnh lm vic ca ngi lao ng vi mc ch ti u ho cc thao tc thng qua vic
Adam Smith thc hin th nghim chia phn xng dp kim ca ng thnh hai b phn. Mt b phn khng c chuyn mn ho. Nhng ngi th sn xut kim khu t khu u n khu cui khi kim khu hon chnh. B phn th hai c chuyn mn ho: mt nhm cng nhn dui thng si thp, mt nhm ct si thp, mt nhm c l kim v mt nhm mi mi kim. Kt qu, nng xut lao ng ca b phn th hai cao gp 20 ln so vi nng xut lao ng ca b phn th nht. Chuyn mn ho lao ng cng l mt trong nhng li gii ti u ca bi ton phn cng lao ng trong iu kin nng lc, sc kho ca ngi lao ng lun lun l hu hn.
46
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni gt b nhng ng tc tha, ng tc qu sc v trn c s c tnh ca dy chuyn k thut, n nh thi gian hp l cho tng thao tc. - F.W. Taylor cng yu cu cc nh qun l phi nghin cu a ra cng c lao ng ti u. Tnh ti u ca cng c c xc nh bi i tng lao ng ca tng cng vic. Nm 1881, F.W. Taylor nghin cu v thit k cc loi xng ph hp xc cc cht liu khc nhau v iu cho php ngi cng nhn c th lao ng sut c ngy. iu ny cng gip xng thp Benthlehem gim 360 cng nhn xc than m cng vic vn m bo k hoch6. Trn thc t, F.W. Taylor l ngi c nhiu ci tin, sng kin v cng c, phng tin v my mc tr gip lao ng: mm cp, my nghin t ng, my tip dng c, my rn, my khoan v my tin, v.v.. F.W. Taylor tin hnh quan st qu trnh lao ng ca Schmidt mt cng nhn khun vc. Sau khi ti u ho cc thao tc v hng dn Schmidt thc hin theo thao tc ti u, nng sut lao ng ca Schmidt tng t 12,5 tn/ngy ln 47,55tn/ngy. V, tin lng tng t 1,15 USD/ngy ln 1,85 USD/ngy. Bn cnh vic trin khai phng php lm vic khoa hc, thit lp mc tiu nng xut lao ng v h thng phn thng t mc tiu,
Ting Anh: By 1881 Taylor had published a paper that turned the cutting of metal into a science. Later, he turned his attention to shoveling coal. By experimenting with different designs of shovel for use with different material, (from rice coal to ore,) he was able to design shovels that would permit the woker to shovel for the whole day. In doing so, he reduced the number of people shoveling at the Benthlehem Steel Works from 500 to 140 (See: http://www.accelteam.com/scientific/scientific_02.html).
47
F.W. Taylor yu cu cc nh qun l phi thng xuyn coi trng vic trau di, hun luyn phng php lm vic7 cho ngi lao ng.
Tho mn khng c tho mn dn ti Con ngi kinh t
Ci thin ng dng Quan h qun l th hn
Chuyn mn ho lao ng
nh mc v tiu chun lao ng
Ti u ho thao tc v o to
Ti u ho cng c
Nng cao nng sut, tng lng cho ngi lao ng, tng li nhun ca gii ch
M hnh ho thuyt qun l theo khoa hc ca F.W. Taylor
Nh vy, xut pht t nhu cu ca thc tin qun l l ci to quan h qun l y th hn v vic khm ph bn cht con ngi kinh t, bng cc nguyn l hp l khoa hc trn nn tng k thut hin c, F.W. Taylor xut cch thc t chc v nh mc lao ng khoa hc. Nhng nguyn l gip nng cao nng xut lao ng v gp phn quan trng vo vic ci thin quan h qun l ng thi.
Train the personel in how to use the methods and thereby meet the goals (see: http://www.skymark.com/resources/leaders/taylor.asp).
48
4.2.3. Frank v Lillian Gilbrethe Frank Gilbrethe, mt nh thu xy dng, pht trin thm t tng ng tc ti u ca F.W. Taylor. ng ng dng t tng ti u ho cho cc thao tc tm, cm, nm, nng, v.v.. ca ngi th n v thu c nhiu thnh cng v nng xut lao ng. Lilian Gilbrethe l mt nh tm l sm pht hin ra kha cnh phi tm l, phi c nhn trong t tng ca trng phi qun l theo khoa hc. Ngi lao ng ni chung v ngi th n ni ring l nhng c nhn ring bit c c trng bi hnh th, sc lc, tm sinh l v thi quen, s thch khc nhau thay v c th thc hin nhng thao tc ph hp vi c nhn mnh m buc phi tun th nhng thao tc nh nhau trong khong thi gian ging nhau. Vic buc phi tun th nhng thao tc phi tm l khi lm vic lm cho cng vic tr nn t nht d dn ti tm l lnh m, th vi cng vic. L mt nh tm l hc, Lilian Gilbrethe mun thi nhng sc thi tm l vo nhng t tng v thc tin qun l ca trng phi qun l theo khoa hc. Tuy nhin, t tng ca b khng c nhiu nh hng v v vy, t t c kt qu nh mong mun. Bi bn thn khoa hc tm l thi by gi cha pht trin ng dng. Hn na, ch ngha k tr ang chim v tr thng tr khng nhng trong t duy, np ngh m cn trong ton b i sng cng nghip ca thi i. 4.2.4. Henry Lawrence Gantt Henry Lawrence Gantt (1861 1919) l mt k s c kh v c nhiu nm cng lm vic vi F.W. Taylor v st cnh cng F.W.
49
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Taylor ti nh my thp Benthleham ni m F.W. Taylor a ra nhiu pht minh quan trng. Henry Lawrence Gantt ng gp vo trng phi qun l theo khoa hc ba t tng c bn: vn dn ch trong cng nghip, ch thng v s kim tra vic thc hin k hoch. ng cho rng con ngi c ngha quan trng nht trong sn xut cng nghip, do cc phng php qun l cn tp trung vo vn con ngi. ng c gng lm cho t tng qun l ca F.W. Taylor mang tnh nhn vn, dn ch hn. ng hiu dn ch trong cng nghip chnh l s cng bng v c hi, nn cc nh qun l cn phi to iu kin cc c nhn c c hi nh ngi khc. Mi ngi bnh ng v li ch v v li ch ca cc c nhn trong t chc l thng nht nn cch lm vic tt nht l hp tc v li ch ca c hai bn. Bn cnh vic ng vi F.W. Taylor coi trng vic thng cho ngi lao ng khi h lm vic tt. Bi ng cho rng tin thng l ng c thc y con ngi thc hin cng vic mnh m nht. N khuyn khch cng nhn trng nom, gi gn my m,c v bo m rng khng c s hng hc no c8. Tuy nhin, theo Henry Lawrence, ngi trng nhm cng c vai tr ln trong vic thc y tng nng sut lao ng ca ngi cng nhn. V vy, song song vi vic thng cho ngi lao ng, cc trng nhm cng cn phi c thng khi cng nhn trong nhm ca h tng nng sut lao ng.
Nguyn Th Doan, Minh Cng (1996): Cc hc thuyt qun l, Nh xut bn Chnh tr quc gia, H, 103.
50
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Henry Lawrence Gantt a ra biu kim tra vic thc hin k hoch (gi l ng Gantt). Harold Koontz gi l phn tch theo mng li thi gian - s kin9. Biu ny hin nay vn c p dng ti Hng hng khng dn dng M (NASA). Biu kim tra ca Henry Lawrence Gantt m t cc cng vic theo tin thi gian. Mi cng vic u c xc nh thi im bt u, thi im kt thc, cc tiu chun cn phi hon thnh cng nh m t c nhng thi im m cng vic phi kt hp, trao i vi cng vic khc. 4.3. Thuyt qun l hnh chnh ca Henri Fayol Nm 1960, sau khi tt nghip k s m, Henri Fayol (1841 - 1925) cng tc ti mt Xanh-di-ca chuyn khai thc v kinh doanh than . T 1866 - 1868, ng c giao qun l mt m than v n 1898, ng tr thnh Tng gim c ca Xanh-i-ca. Nm 1918, Henri Fayol ngh hu v dnh thi gian hon thin v cng b cc t tng qun l ca mnh. Tt c cc cng trnh nghin cu ca ng c Chnh ph Php ng dng vo vic t chc bu in Quc gia ca Php. 4.3.1. Cch tip cn v quan nim v qun l Khc vi F.W. Taylor - ngi tip cn qun l cp thp, xut pht t thc tin qun l, Henri Fayol tip cn qun l cp cao. Thut ng hnh chnh (Bureaucracy) c xc nh l quan li, bn quan li, quan liu, thi quan liu, b my quan liu. Nh vy, t tng qun l ca Henri Fayol khng phi l t tng v qun l hnh chnh theo ngha
Harold Koontz,: S d, tr 585.
51
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni hin nay ang c s dng m l t tng v qun l ca i ng qun l cp cao trong mt t chc. Nu F.W. Taylor ni ring v ngi M ni chung thng quan tm trc tip n nng sut ca ngi lao ng th Php, Henri Fayol li tp trung vo t chc v qun l t chc.
Qun l hnh chnh
Chc nng qun l
Nguyn tc qun l
Sn xut
K thut
Ti chnh
Bn hng
Thn g k
An ninh
M hnh hc thuyt qun l hnh chnh
Henri Fayol cho rng, mt t chc, doanh nghip khng ch c b phn sn xut, m cn c cc b phn khc nh bn hng, k ton, v.v.. Hn na, cc b phn ny cn phi hot ng thng nht, nhp nhng vi nhau. Vai tr ca cc nh qun l cp cao l to ra s thng nht, nhp nhng gia cc b phn trong t chc to ra c gng n lc hng theo mc tiu chung. t c iu , cc nh qun l cn phi thc thi nhng chc nng c th ca mnh v ng thi xy dng cc nguyn tc v thc thi cc nguyn tc .
52
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Theo Henri Fayol, qun l l d on, lp k hoch, t chc, phi hp, iu khin v kim tra. 4.3.2. Chc nng qun l - D on, lp k hoch: D on, lp k hoch l mt chc nng c bn ca qun l v nh n, nh qun l trnh c nhng do d, nhng bc i gi to v trnh c s thay i khng cn thit. K hoch lun phi mang tnh tng i, linh hot v c th thay i cho ph hp vi nhng thay i trong tng lai - nhng thay i m c th nh qun l khng th d on hay lng trc c. Henri Fayol yu cu phn loi k hoch c nhng cch thc lp k hoch ph hp. Theo ng, k hoch c nhiu loi khc nhau nh k hoch di hn, k hoch ngn hn, k hoch chung, k hoch ring, v.v... - Chc nng t chc: Henri Fayol cho rng t chc l qu trnh cung cp nhn lc, vt lc hon thnh k hoch. Cng tc t chc cn c thc hin mt cch nghim tc, cht ch. lm c iu , Henri Fayol a ra 16 nguyn tc m cc nh qun l cn phi tun th: 1. Chun b k hoch v nghim chnh thc hin k hoch; 2. Phi coi t chc nh mt cng c t mc tiu; 3. Thnh lp c quan qun l cao nht c quyn lc thc s; 4. Ra quet nh nhanh, dt khot v chnh xc; 5. Xc nh r rng nhim v ca tng c nhn; 6. Tuyn chn v phn cng ng ngi, ng vic; 7.
53
Khuyn khch tnh sng to nhng phi trn tinh thn trch nhim cao; 8. Khen thng thch ng v lu di; 9. Pht cc li lm v khuyt im; 10. Duy tr k lut; 11. t li ch chung ln trn li ch c nhn; 12. Cc mnh lnh cn thng nht; 13. Thng xuyn gim st trt t; 14. Kim sot cht ch; 15. Chng t vt quyn v quan liu; 16.Sng to. Cc nguyn tc ca t chc ca Henri Fayol phn nh t tng qun l cht ch v coi trng th bc ca b my qun l. Henri Fayol cho rng biu t chc m th hin r chc nng, nhim v v quyn hn ca tng ngi l mt cng c qun l qu gi. - Chc nng iu khin: Henri Fayol cho rng iu khin l khi ng hot ng ca t chc n hng theo mc tiu chung. Nh qun l phi gng mu v phi to ra mi trng thc y s sng to, thc y s thng nht, thc y lng trung thnh ca nhn vin. - Chc nng phi hp: Phi hp l kt hp nhp nhng cc hot ng; to s cn bng hp l cc kha cnh vt cht, x hi v chc nng; xc nh cc mi tng quan gia cc chc nng; duy tr cn cn ti chnh; xc nh t l ng mc gia cc b phn. - Chc nng kim tra:
54
Theo Henri Fayol, kim tra l nghin cu cc hn ch v tht bi nhm ngn chn chng. ng thi, ng cng a ra yu cu ca qu trnh kim tra kim tra t hiu qu cao: Thng tin phi y , chnh xc v nhn chng; trnh kim tra qu mc lm nh hng n tnh ch ng v sng to ca c nhn. 4.3.3. Nguyn tc ca qun l hnh chnh 14 nguyn tc ca t chc, theo Henri Fayol, l nhng quy nh chung m cc t chc mun thnh cng phi thc hin. - Nguyn tc chuyn mn ho: K tha t tng ca F.W. Taylor, Henri Fayol cho rng cn chuyn mn ho lao ng nng cao hiu xut hot ng. Chuyn mn ho lao ng khng nhng ch dng li chuyn mn ho lao ng cho cng nhn m lao ng qun l cng cn v nn chuyn mn ho. Theo ng, cng vic v nhim v cn c thc hin bi nhng ngi c chuyn mn ho v nhng nhim v tng t nhau cn phi c t chc thnh mt b phn hay phng, ban10. - Nguyn tc quyn hn i i vi trch nhim: Nh qun l cn c quyn hn gii quyt vn nhng quyn hn y cn c gn lin vi trch nhim v kt qu cng vic c giao. Trong hot ng, c nhn c th gp phi thay i mang tnh ngu nhin, khng th d on trc gii quyt kp thi cng vic, h cn phi c ch ng v c quyn t iu khin, t quyt nh hon
55
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni thnh c nhim v. C nhn phi c quyn hn a ra mnh lnh trong qun l v cn phi tun theo quyn hn y11. Nhng trnh lm dng quyn hn, nh qun l cn xc nh r trch nhim ca c nhn v kt qu cng vic. - Nguyn tc tnh k lut cao: Henri Fayol cao k lut trong qun l v coi l mt phng tin, cng c duy tr tnh n nh v thng nht ca t chc, c nhn phi tn trng t chc12. - Nguyn tc thng nht trong lnh o: Nguyn tc ny yu cu mt cp di ch c th nhn lnh t mt cp trn13. Cp di nhn lnh t nhiu cp trn, theo Henri Fayol, nh mt con qui vt nhiu u khng bit nn i theo hng no. - Nguyn tc thng nht trong iu khin: t chc v c nhn phi c chung k hoch hot ng hay h mc tiu. Nguyn tc ny s to ra gung my thng nht, nht qun trong hot ng ca t chc14. - Nguyn tc c nhn phi tr gip cho li ch chung: Nhim v ca nh qun l l m bo t mc tiu chung ca t chc. C nhn hot ng trc ht v li ch c nhn ca h nhng khi gia li ch c nhn v li ch chung khng thng nht vi nhau, Henri Fayol yu cu
Work and tasks should be perorm by people specialized in the work and ssimilar tasks should be organized as a unit or department (http://www.mgmtguru.com/mgt301/301_ Lecture1Page9.htm). 11 Delegated persons ought to have the rights to give orders and expcet that they be followed (http://www.mgmtguru.com/mgt301/301_ Lecture1Page9.htm). 12 Workers should be obedient and respectful of the organization ((http://www.mgmtguru.com/mgt301/301_ Lecture1Page9.htm). 13 Employees should receive orders from only one person with authority ((http://www.mgmtguru.com/mgt301/301_ Lecture1Page9.htm).
10
56
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni c nhn phi tr gip cho li ch chung. Do , mu thun ca t chc c th c loi b. Theo Ph. ngghen, u khng c li ch chung th khng c s thng nht v mc ch v do cng khng th c s thng nht v hnh ng c. - Nguyn tc thng: Henri Fayol cho rng cc nh qun l phi thng xuyn ch trng ti vic khen thng. Nh qun l cn nhn t chc nh l gi tr kinh t ca nhn vin v , li ch kinh t ca h l rt quan trng15. - Nguyn tc tp trung quyn lc (Centralization): Trong mt t chc cn phi tp trung quyn lc v mc tp trung ny ph thuc vo - Nguyn tc th bc (Scalar chain): Quyn hn trong t chc phi c thit k theo mt dy chuyn t trn xung di16. - Nguyn tc trt t: Henri Fayol l ngi a cuc sng c trt t. ng cho rng, mt ngi cng v nht nh c chc nng, nhim v, quyn hn nht nh v anh ta phi lm trn chc nng, nhim v, quyn hn 17.
14
The organization and employees are dedicated to one plan of action or set of objectives ((http://www.mgmtguru.com/mgt301/301_ Lecture1Page9.htm). 15 The organization must recognize the economic value of employees and that their economic interests are important ((http://www.mgmtguru.com/mgt301/301_ Lecture1Page9.htm). 16 Authority in an organization moves in a continuous chain of command from top to bottom ((http://www.mgmtguru.com/mgt301/301_ Lecture1Page9.htm). 17 Everything, people and resources, has a place that it belongs ((http://www.mgmtguru.com/mgt301/301_ Lecture1Page9.htm).
57
- Nguyn tc hp tnh, hp l: Theo Henri Fayol, s hp tnh, hp l l vn quan trng i vi quan h lao ng18. - Nguyn tc s n nh trong hng dng: Nguyn tc ny yu cu vn lng, thng phi n nh, vn tuyn dng, bt... phi n nh. - Tnh sng to: Nhn vin cn phi lun c c v, ng vin qu trnh hot ng c hiu qu hn. - Nguyn tc tinh thn ng i (Esprit de corps): theo Henri Fayol, s ng thun v thng nht l nhu cu ca mi t chc19. 4.3.4. Vn con ngi v o to con ngi trong qun l - Henri Fayol l ngi coi trng yu t con ngi trong qun l, theo ng, ngun vn con ngi l quan trng nht ca bt k t chc no. - Nhim v ca cc nh qun l l tm nhng ngi c nng lc, kh nng tuyn chn. Nu l ngi qun l th phi va c ti, va c c. Nu l nhn vin th phi bit tun th mnh lnh. - Phi o to con ngi trong mi cp t chc, qu trnh o to phi thng xuyn v c k hoch c th.
18
Fairness is important in management-employee relations ((http://www.mgmtguru.com/mgt301/301_ Lecture1Page9.htm). 19 There is a need for harmony and unity within the organization ((http://www.mgmtguru.com/mgt301/301_ Lecture1Page9.htm).
58
4.4. L lun v t chc x hi v t chc kinh t ca Max Weber L mt nh x hi hc ni ting, sng cng thi vi F.W. Taylor v Henri Fayol, Max Weber (1864 0 1920) c nh gi l ngi c nhng cng hin kit xut cho l lun qun l c in ca phng Ty. Max Weber tng hc kinh t v lut thuc i hc Heidelberg. Nm 1891, ng bo v thnh cng lun n tin s vi nhan Bn v lch s cc cng ty thng mi trong th k. Sau , ng tham gia ging dy php lut, kinh t chnh tr hc, x hi hc cho cc i hc Berlin, i hc Hamburg, i hc Munich, i hc Heidelberg, v.v ng xut bn nhiu tc phm trong tc phm bn nhiu n qun l l L lun v t chc x hi v kinh t. i theo v ng h thuyt qun l hnh chnh ca Henri Fayol, Max Weber nghin cu nhiu m hnh qun l ca cc cng ti thng mi v tng kt thnh m hnh qun l quan liu. l m hnh l tng thun tu dng phn tch v mt l lun, khng c trong hin thc. Trong thc t ch c cc m hnh qun l c th, l nhng hnh thi c th ca m hnh qun l quan liu ca ng. M hnh qun l quan liu l mt t chc x hi cht ch, hp l v mang tnh duy l ging nh mt c my. V nguyn tc, m hnh ny chn chn hot ng mang tnh chuyn nghip cao, trn chu da trn nhng quy nh r rng v quyn hn v trch nhim vi nhng quy ch cht ch, quan h phc tng tuyt i theo cp bc. M hnh l mt h thng k thut qun l vi 10 c trng c bn: - Tnh chun xc,
59
- Tnh nhy bn, - Tnh r rng, - Tinh thng vn bn, - Tnh lin tc, - Tnh nghim tc, - Tnh thng nht, - Quan h phc tng tuyt i, - Phng nga cc xung t, - Tit kim nhn lc v vt lc. Max Weber cho rng do sn xut c x hi ho cao nn cn phi c qun l mt cch cht ch, t m bng m hnh qun l quan liu. M hnh ny khng ch thch hp vi cc t chc kinh t m cn c th c s dng rng ri trong cc lnh vc khc ca i sng x hi. ng khng nh, qu trnh pht trin ca x hi cng l qu trnh pht trin ca m hnh qun l quan liu. Max Weber cng ch ra v phn tch nhng c trng c bn ca m hnh qun l quan liu: Th nht, trong m hnh qun l quan liu, cc chc nng c chuyn mn ho v phn cng r rng. Cc chc nng qun l cn phi c chuyn mn ho v phn cng r rng trong ton b t chc. cn c vo s phn cng xc nh h thng cc chc v trong t chc cng nh phm vi quyn hn v trch nhim ca tng chc v . Max
60
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Weber cho rng cc chc v trong t chc cn phi c t trong quy nh c th b min nhim v thay i. Th hai, cc chc v trong t chc phi c phn cp t trn xung mt cch r rng v cht ch. V tt c h thng chc v phi phc tng mt trung tm ch huy. Cng nh Henri Fayol, Trong h thng chc v. mi chc v phi chu trch nhim trc cp trn trc tip v cc quyt nh v hnh ng ca mnh ng thi phi chu trch nhim trc nhng quyt nh v hnh ng ca cp di. Mt cch hp l duy l, Max Weber yu cu cp di phi tuyt i phc tng mnh lnh v nhng ch dn ca cp trn v c nh vy, cc t chc mi duy tr c s n nh v m bo dc sc mnh ca mnh. Th ba, trn c s nhng quy phm php lut hin hnh v quyn hn, trch nhim ca mi chc v, chng ta cn phi xy dng h thng cc tiu chun, quy nh, quy ch cho hot ng ca tng chc v nhm trnh s tu tin ca c nhn trong khi thi hnh nhim v, loi tr tnh trng khng nht tr, gin on trong hot ng v m bo tnh thng nht tng th trong khi x l cng vic. Th t, s dng thng tin chnh thc bng vn bn trong ton b t chc. Max Weber c mnh danh l ch ngha quan liu, giy t khi yu cu mi mnh lnh, bo co trong t ch u phi c th hin thnh cc vn bn ch th, thng bo, n t, ngh, v.v to ra s thng nht, nht qun trong cch hiu thng tin v x l cng vic. Vic s dng cc thng tin bng vn bn cn to ra v lu tr c cc c s php l chnh thc ca vic x l mi cng vic ca t chc hay bo m tnh quy phm ca cc hot ng nghip v.
61
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Th nm, vic tuyn chn, bt phi cn c vo chuyn mn c o to v nng lc chuyn mn thc t. ng yu cu phi ly tiu chun chuyn mn lm tiu chun khch quan cho vic tuyn chn, bt v s dng nhn vin. Vi nhng quy nh, phn cng r rng cng vi vic mr bo tuyt i ph hp v chuyn mn nghip v nn cc hot ng ca t chc mi c c tnh chun xc, nhp nhng v mang li hiu qu cao. Th su, thnh tch cng tc v thm nin l cn c duy nht thc hin cng tc tr lng, bt v min nhim, sa thi trong t chc. Tt c nhng vn ny l nhng vn quan trng ca t chc v do c quy ch cht ch nn n phi c cp trn ra quyt nh v cp di khng c th hin kin, nht l nhng kin bt ng v vic . Th by, gt b tnh cm c nhn, lm trn bn phn v qun mnh v ng ch. Quan h chnh ca cc chc v trong t chc l quan h v nhim v, quyn hn v trch nhim do ng ch sp t ch khng phi l quan h ring t gia cc c nhn. V vy, cc c nhn phi gt b cc yu t tnh cm, hon cnh ring t lm trong bn phn ca chc v c giao. V sau ny, nhiu ngi dng hnh nh Nhng b phn ca mt c my ln ch cc chc v ca m hnh qun l quan liu. Mt t chc quan liu yeu cu s phc tng tuyt i lun l mt t chc coi trng quyn lc v vic thit k tuyn quyn lc phc tng mt chiu t trn xung. ng cho rng: Quyn lc l mnh lnh ca nh qun l tc ng n hnh vi ca ngi b qun l. Ngi b qun l phi tip nhn hoc phc tng mnh lnh ca nh qun l, ly mnh lnh
62
ca nh qun l lm chun mc cho hnh vi ca h coi ni dung mnh lnh l khun php cho hnh ng ca h20. Max Weber cho rng quyn lc c th c chia lm ba loi: - Quyn lc truyn thng l quyn lc da vo truyn thng c xa v do a v chnh thng mang li nh mt th bt kh xm phm. S phc tng loi quyn lc ny mc nhin c cng nhn nh mt l t nhin v t trc n nay mi ngi vn thng lm nh vy. - Quyn lc siu phm l quyn lc da trn s sng bi c nhn i vi mt nhn vt c th nh mt anh hng, mt c nhn c o c gng mu. s phuc tng loi quyn lc ny mang tnh cht thing ling, tn th theo nhn nh ch quan h c th lm bin i cuc i ca mnh ch khng phi cng ch. - Quyn lc php l l quyn lc c hnh thnh do tnh hp php mang li v s phc tng n nh l s phc tng cc quy nh ca php lut.
NH GI CHUNG
Ngay t u, ngi ta quan nim t chc khng c mc ch t thn ca n. T chc ch l mt phng tin, cng c t c mc tiu chung, mc tiu c nhn. T chc hay cn gi l b my qun l mang trong mnh n tnh cng c, tnh my mc. Cc nh t tng bn v qun l thng theo hng thit k ra mt b my quan liu c biu hin di dng thp vi tuyn quyn lc i t trn xung v nhng
Vin nghin cu v o to v qun l (2002): Tinh hoa qun l, Nh xut bn Lao ng X hi, H, tr 107 108.
20
63
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni ngi cng nc thang thp cng phi chp hnh, tun th mnh lnh mt cch v iu kin: cch t chc ca ch (La M), cch t chc ca qun i, cnh st, gio hi. T tng chuyn mn ho xut hin t kh sm. Feredric i (1740-1786) khi c giao nhim v t chc qun i Ph (m ch yu l nhng phm nhn), ng ngh n v thc hin iu hnh qun i theo mt c ch hu hiu thng qua cc chi tit c tiu chun ho v chuyn mn ho nhm c th o to v thay th nhanh cc v tr trong iu kin thi chin. Adam Smith, nh kinh t hc ngi Xctlen th nghim t tng chuyn mn ho trong xng dp kim v tng kt trong tc phm Tm hiu v bn cht v nguyn nhn s giu c cc quc gia (1776). Vo 1801, Eliwithney cng m t v ng dng t tng chuyn mn ho vo trong dy chuyn lp rp sng. Tt c nhng t tng v th nghim trn c F.W. Taylor, H. Fayol tip thu xy dng hc thuyt qun l ca mnh. Cch thit k v qun l ca thuyt qun l c in thng nht theo mt tuyn iu khin t cp trn dung cp di. B my ny ch hot ng c hiu qu vi cc iu kin sau: + Cc nhim v c nhn cn phi thc hin l n gin. + Mi trng phi n nh khng c nhng bin i, xo trn. + Khi t chc mun theo ui lu di mt sn phm.
64
+ Khi s chnh xc l mt tiu chun quan trng. + Khi con ngi lun lun tun th. Ngy nay, thuyt qun l c in ch c p dng cho nhng lnh vc hot ng, dch v m chnh xc, an ton v trch nhim c ln hng u (hng Mc.Donald, cc dy chuyn lp rp). Nhng t tng qun l c in s dn n mt lot cc h qu c bn sau: + To ra mt loi hnh t chc kh thch nghi vi hon cnh, mi trng. + Gy ra tnh trng cng nhc trong qu trnh iu hnh cng vic. + Gy ra nhng hu qu bt ng nu ngi ta t li ch ring ln trn li ch chung. + C th dn ti tnh trng phn nhn tnh nht l i vi nhng ngi cui bc thang ngi th. S phn bit ng cp rch ri gia cc ngi th trn di, gia cc chc nng, vai tr ca mi c nhn c th gy ra 3 tr ngi ln: + Khng ai quan tm x l cc tnh hung mi xut hin khi tnh hung khng nm trong hoc cha c giao trong chc nng ca h. + ng l ngi ta phi tm hiu nguyn nhn gii quyt vn th cc t tng ny buc ngi ta phi cn c vo nguyn tc v th tc c sn ca t chc gii quyt vn .
65
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni + Khi cn x l cc tnh hung t xut thng qua cc cuc hp th c th ngi ta li chm tr v khng mun thay i k hoch c. Nu mi c nhn c mt nhim v, c mt trch nhim c thit k sn s to ra thi quen hnh ng khng c suy ngh, khng c sng to v cc c nhn u mang trong mnh mt tm l "Ti y lm ci m ngi ta bo ti lm". Cc nguyn tc, cc th tc c th lm cho mt c nhn c mc sai lm nhng li c th hon ton bin h cho sai lm ca h bng cch cho rng h lm ng theo mnh lnh, lm theo ng nguyn tc, th tc v cc thao tc ch dn. S phn chia ngi th trong t chc b my theo cc hc thuyt c in vi hy vng rng s to ra s hp tc, s thng nht trong hot ng. Nhng trn thc t li c th to ra s cnh tranh, u tranh vi nhau vn ln th bc cao hn. ng ra phi thit k b my, c cu t chc ph hp vi con ngi th cc hc thuyt qun l c in li bt con ngi phi ph hp vi b my, vi c cu t chc. Do cc thuyt qun l c in c th gy ra 2 hu qu: C nhn khng c pht trin v t chc khng c c s ng gp v mt tr tu sng to ca c nhn.
66
Chng 5. Cc hc thuyt quan h con ngi Mc ch ca chng ny l: - Lm r bi cnh kinh t - x hi ni chung v thc tin qun l kinh t ca th gii sau nhng nm 30 ca th k XX. Nhng bi cnh lm bc l r nhng hn ch ca cc t tng qun l c in. - S pht trin ca khoa hc, nht l khoa hc x hi v nhn vn to ra h quan im mi trong thc tin qun l. - Lm r tnh tt yu tham gia qun l, nht l qun l ngun nhn lc ca nh nc. - Nhng pht hin v ng dng khoa hc hnh vi, tm l v x hi hc trong qun l v qun l bc sang mt giai on mi - bc u pht huy v khai thc tr lc ca con ngi. 5.1. Hon cnh kinh t - x hi Chin tranh th gii ln th nht (1914 - 1918) kt thc, cc quc gia bc vo thi k khi phc kinh t. Nhu cu m rng th trng ca cc nc pht trin lm gia tng tnh cnh tranh gia cc quc gia. Trong ni b cc nc pht trin, cc t chc, cc lin on xut hin v ln ting bo v quyn li ngi lao ng v to ra nhiu p lc i vi ch doanh nghip v nh nc.
67
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Thc tin pht trin kinh t t ra hai yu cu i vi qun l: gii phng ngun lc con ngi v vai tr ca nh nc trong qun l ngun nhn lc. Ngun lc con ngi l ti sn quc gia. V vy, nh nc phi ng vai tr qun l v m ngun nhn lc x hi ny bng cc b lut v php lut v lao ng. Hu ht cc quc gia bt u ban hnh, ph chun cc vn bn php lut v lao ng. Hoa k ban hnh quy nh tiu chun m bo x hi (1930), iu l bo him x hi (1931), Lut v tin lng ti thiu, tin lng lm vt gi v cc iu kin an ton, bo h lao ng (1936), Lut tiu chun lao ng (1938). Php ban hnh quy nh lm vic 40 gi/tun, tr lng ngh php (1936). Nht Bn ban hnh Lut tiu chun lao ng (1947). cp qun l vi m, cc ch qun l bc u thu ht ngi lao ng c trnh tham gia cng vic qun l, c cch thc lm cho ngi lao ng c chia s li nhun ca t chc. y l thi k x hi bt u bc vo cuc cch mng khoa hc cng ngh: s dng vt liu mi v t ng ho trong sn xut. Khoa hc x hi v nhn vn, c bit l Tm l hc, X hi hc pht trin mnh m c ng dng rng ri vo trong qun l nhm xo b tm l th , lnh m trong lao ng; tng cng tnh tch cc ca ngi lao ng; ci thin bu khng kh t chc cng thng vn ny sinh v tn ti trong b my t chc quan liu.
68
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni 5.2. Mt s i biu khi xng 5.2.1. Robert Owen L mt doanh nhn v nh ch ngha x hi khng tng, Robert Owen (1771 - 1858), ngi Xctlen vi bit danh con ngi ca thc tin21 mua nh my New Lanark Mills t chc, qun l nhm chng minh kh nng ca mu hnh nh my cng hp tc. Rt nhiu nh qun l cng nghip ving thm mu hnh nh my ny v mt s t nhn mnh l nhng thnh t ca h thng Owen. Tuy nhng c gng trong thc tin qun l khng thnh cng, Robert Owen vn tch cc hot ng x hi v nm 1843, tr thnh ch tch Hi lin hip thng mi Vng quc Anh. Bng tri nghim ca mnh, Robert Owen ch r nhng hn ch trong thc tin qun l ng thi nh lm dng lao ng tr em, ko di thi gian lao ng, coi thit b qu hn con ngi, v.v.. Vi nhn quan v tri nghim cng nh c vng ca mnh, ng i n kt lun u t cho con ngi l s u t thng minh v c hiu qu nht. Do , cc nh qun l cn dng tin ci thin iu kin lao ng v phi quan tm n ngi lao ng nhiu hn na. 5.2.2. Hugo Munsterbergs L mt nh tm l hc, Hugo Munsterbergs tp trung nghin cu tm ra nhng mu s chung v s khc bit trong tc phong ca ngi lao ng.
21
A doer more than a talker (see: http://www.cepa.newschool.edu/het/profiles/owen.htm
69
ng tin hnh thit k cng vic, phn cng cng vic ph hp vi kh nng, nguyn vng ca ngi lao ng. Tin hnh cc th nghim v tm l ci tin phng php, ni dung tuyn chn nhn lc. ng nghin cu tc phong ngi lao ng tm ra nhng hnh thc ng vin ngi lao ng. 5.2.3. Mary Parker Follet (1868 - 1933) Mary Parker Follet sinh nm 1868 trong mt gia nh thuc tn gio phi hu (Quaker) Quincy, Massachusetts. B theo hc Kinh t, Lut, Trit hc. Vi nhng ng gp v kinh nghim sng to, dn ch v pht trin cng ng a phng, Marry Parker follet c nh gi l ngi thng b lng qun nhng li l nh t tng su sc22. Ngoi nhng bi thuyt trnh Vin Tm l hc cng nghip, i hc Lun n, i hc Oxford, Marry Parker Follett li 2 tc phmn tiu biu: Kinh nghim sng to (Creative Experience, xut bn nm 1924) v Nh nc mi (The New State, xut bn nm 1918). Tc phm Nh nc mi cp n vn dn ch v cho rng nghin cu dn ch phi da trn nghin cu cc t chc, cch m nhng c nhn ng x vi nhau. V trn c s nhng bn lun v dn ch, Mary Parker Follett rt ra 10 lun im quan trng v c nhn, nhm v nh nc: 1. Kinh nghim x hi l c s cu trc nh nc; 2.
Mt iu c v rt l l nhng t tng ca Marry Parker Follett thng ri vo qun lng nht l sau khi b mt. iu ny th hin rt r Hoa K (See http://www.infed.org/thinkers/et-foll.htm). iu ny c th trng hp vi vic ngi M tng lng qun Edwards deming.
22
70
Quyn lc c lin quan mt thit vi kh nng t qun, qun l nhm v qun l nh nc; 3. C cu nh nc l biu hin ca nhng nhn t ng nht v mc ch; 4. ch ca nhm l biu hin chung ca ch c nhn; 5. Tri nghim cuc sng cng ng c th lm cho c nhn giu kinh nghim; 6. C nhn v nhm khng c s i lp hon ton; 7. c nhn l n v cui cng v a dng hn cng ng; 8. Khng c mu thun tt yu gia cng dn v nh nc; 9. T do v tt yu (quyt nh lun) khng i lp nhau v 10. Ci ti bn ng v ngi khc khng i lp nhau23. Trong Kinh nghim sng to, Mary Parker Follett quan tm nhiu dn nhng vn ang ny sinh trong quan h cng nghip trong lnh vc qun l. y, b t ra l mt ngi thc dng da vo s sng to hn l s kim tra cc kha cnh ca kinh nghim. B ni kinh nghim l mt nh my in pht ra mc ch v ch, t duy v t tng. Tt nhin, ti khng ph nhn rng qu trnh sng lun l s kim tra, thm nh v so snh. Gio dc l qu trnh so snh v la chn. Nhng trong cuc sng, bn c th gp phi tnh hung ngoi kinh nghim ca bn v bn phi t gii quyt tnh hung . V khi , bn cn phi c s sng to24. Cng trong tc phm ny, Mary Parker Follett bn nhiu v quyn hn v qun l. Sau khi xut bn Kinh nghim sng to, b thng ln cng vic lin quan n hnh chnh v qun l cc t chc. Nm 1925, b cng b bi bo C s tm l hc ca qun tr kinh doanh v t chc hi tho thng nin ti Vn phng Qun tr nhn s New York. Trong
23 24
See http://www.infed.org/thinkers/et-foll.htm See http://www.infed.org/thinkers/et-foll.htm
71
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni thi gian ny, b bn nhiu n quan h lao ng v a ra nhng quan im c gi tr v mu thun v gii quyt mu thun trong quan h lai ng - quan h qun l. 5.2.3.1. Mu thun v phng thc gii quyt mu thun trong qun l B cho rng mu thun tn ti ph bin trong mi t chc v c tnh a dng phong ph l s khc bit v kin, quyn li gia ch th qun l v khch th qun l. Bi c nhn l ci ring bit v lun a dng hn nhm, cng ng. Cc mu thun ny nh l lc ma st va c li, va c hi trong qun l. Vn c bn l cc nh qun l phi bit lc no th dng n, lc no th loi b n. Nht qun vi quan im cho rng c nhn v nhm khng c s i lp hon ton. V vy, b cho rng nhng mu thun trong qun l l c th gii quyt c. Vn quan trng nm ch cch thc gii quyt mu thun nhm khng lm cho mu thun tr thnh xung t v c hi cho qun l. Mary Parker Follett cho rng do tm l hiu thng, nht l cc nh qun l nn h thng gii quyt mu thun theo cch p ch - em li phn thng cho mt bn. B cho rng cch gii quyt mu thun nh vy khng nhng khng gii quyt c mu thun m cng lm cho mu thun tr nn trm trng hn, gay gt hn. Cc nh qun l trung dung, t quyt on c xu hng tho hip trong gii quyt mu thun. Mary Parker Follett cho rng phng php ny ch l gii php tm thi ch khng gii quyt c mu thun mt cch trit .
72
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Theo Mary Parker Follet, phng php thng nht - em li phn thng cho c hai bn l phng php gii quyt mu thun tt nht. iu ny hon ton c th bi ch ca nhm l biu hin chung ca ch c nhn, khng c s i lp hon ton gia c nhn v nhm. y l gii php mi m v mang tnh cht sng to. gii quyt mu thun theo phng php thng nht, nh qun l phi cng khai s khc bit v tm ra nhng yu cu, nhng mong mun chung. V hng hot ng c hai bn theo nhng yu cu v mong mun chung . Tuy nhin, theo b, mun gii quyt c mu thun bng phng php thng nht, nh qun l cn phi gt b ba tr ngi: 1. Thi quen hiu thng, p ch; 2. Tm l mun ging quyn lc tuyt i v 3. ham m l lun kinh vin. Kt hp, thng nht cc mt i lp l mt trong nhng phng php gii quyt mu thun c V.I. Lnin a ra v p dng mt cch trit vo trong chnh sch kinh t mi ca Lin X. Theo V.I. Lnin, li ch ca nng dn v trung nng mu thun vi nhau; li ch ca Nh nc X Vit vi li ch t sn mi bn mu thun vi nhau. Nhng tt c chng u c mt yu t chung l u c th b sung cho nhau, u c th em li li ch ch x hi X vit. Chnh v vy, V.I. Lnin ch trng cho php cc thnh phn kinh t khc nhau tn ti trong x hi X Vit. F.W. Taylor cng gii quyt xung t trong quan h qun l bng cc bin php hp l khoa hc v em li li ch cho c hai bn.
73
5.2.3.2. Ra mnh lnh trong qun l Marry Parker Follett cho rng ra mnh lnh l mt tt yu trong qun l, nhng nu ra mnh lnh ch da vo quyn lc, ch da vo ci gy v c c rt th qu trnh ra mnh lnh khng c hiu qu v chnh l nhng biu hin ca ch ngha ng ch. Mary Parker Follet cho rng nh qun l phi nghin cu kha cnh tm l ca vic ra mnh lnh, c bit phi nghin cu kha cnh tm l ca vic tun th mnh lnh v vn dng chng vo qu trnh ra mnh lnh. B ch ra cc kha cnh tm l ny: 1. Nhn vin khng mun lm nhng iu m ngi khc ra lnh cho mnh v 2. ng ch lun c tm l cho rng cng nhn chng i cho nn c xu hng dng quyn lc cng ch, p ch. T , b cho rng phi xy dng mt mi trng tm l thun li cho vic ra mnh lnh v tun th mnh lnh. Mi trng tm l ny phi lm bc l c cc thi ca ngi ra lnh v ngi nhn lnh ng thi chun b cc thi lm gia tng s nhit tnh hng ng. Mary Parker Follett kt lun rng cc nh qun l phi dng quy lut hon cnh tc ng vo tm l ca nhn vin; phi phi c nhn trong vic ra mnh lnh; khi ra mnh lnh khng c cn c vo mun ch quan ca mnh m phi cn c vo cng vic, vo nhng i hi khch quan ca hon cnh. 5.2.3.3. Quan nim v quyn lc v thm quyn Mary Packer Follett cho rng trong qun l lun c 2 loi quyn lc: Quyn lc tuyt i v quyn lc lin kt. Quyn lc tuyt i ph
74
thuc vo s hu, quyn lc kin kt ph thuc vo kh nng quan h ca ngi qun l. Trong thc t qun l, quyn lc lin kt l quyn lc c sc mnh nht. Trong qun l, rt t ngi c quyn lc hay ni cch khc nhng ngi qun l ch c quyn lc c giao tc l quyn lc do ngi khc giao ph hoc u thc. Quyn lc c giao ph hay u thc ny gi l thm quyn. Thm quyn lun c gn lin vi trch nhim. Cc nh qun l khg nhng phi chu trch nhim trc cng vic ca c nhn mnh m cn phi chu trch nhim trc cng vic ca nhn vin di quyn. Do , nh qun l thng phi chu trch nhim tch lu. Nh qun l c quyn lnh o v khi thc thi quyn lnh o th phi da vo chc nng v khi chc nng thay i th quyn lnh o cng thay i. thc thi c quyn lnh o, nh qun l phi hiu rng lnh o khng phi l kh nng bm sinh m chng ta hon ton c th hc, rn luyn c kh nng lnh o. lnh o c hiu qu, nh qun l cn: - Phi bit thng nht nhng ci khc bit to ra hp lc chung; - Phi c tri thc hiu c c nhn v v tr ca c nhn trong t chc ng thi phi hiu c khi hon cnh thay i th t chc cng phi thay i; - Ngi lnh o phi c kh nng thuyt phc ngi khc; - Ngi lnh o phi c kh nng o to, gio dc ngi lao ng v li ch chung; v
75
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni - Ngi lnh o phi c kh nng rn luyn cp di cp di bit cch t iu khin hon cnh, bit t ra quyt nh v bit t chu trch nhim. 5.2.4. George Elton Mayo (1880 - 1949) George Elton Mayo, mt gio s Qun tr kinh doanh ca i hc Harvard, c giao nhim v tin hnh cc th nghim v hnh vi con ngi do xng Hawthorne ti Cng ty Western Electric Chicago t nm 1924 n 1927. Nhng pht hin ca ng c nhng ng gp nhiu cho lnh vc quan h con ngi v thuyt ng c thc y nhm nng cao hiu qu qun l t chc25. Th nghim ban u c tin hnh nh my t nm 1924 1927 nhm tm kim mi lin h gia nh sng v nng sut lao dng. Th nghim ny ch ra rng khng c mi lin h r rng no gia nng sut lao ng v lng nh sng nhng cc nh nghin cu ng rng chc chn c nhng thay i s nh hng n nng sut lao ng ca cng nhn26. George Elton Mayo rt mun tm ra nhng bin s nh hng n hiu sut lao ng v lm th no kim sot c nhng bin s nh hng n hiu sut lao ng nh thi gian lao ng, thi gian ngh ngi, nhit v m. Trong qu trnh nghin cu ny, ng tnh c pht hin ra nguyn l ng c thc y con ngi - nguyn l v sau ny to ra cuc cch mng trong l thuyt cng nh thc tin qun l.
25 26
See http://www.accel-team.com/human_relations/hrels_01_mayo.html See http://www.accel-team.com/motivation/hawthorne_02.html
76
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni George Elton Mayo tch 6 cng nhn trong mt dy chuyn sn xut ra v giao cho mt ngi qun l vi quan im qun l thn thin, ci m v khng dng cc hnh thc k lut lao ng. ng thng xuyn thay i iu kin lao ng ca nhm cng nhn ny v lun lun tho lun, ging gii trc cho h nhng thay i ny. V sau , ng cho h lao ng theo nhng iu kin trc khi lm th nghim. Sau cc th nghim, ngi qun l ngi li vi cc cong nhn tho lun v ghi nhn li nhng iu tri qua v lng nghe nhng kin ca h. V tm ra c nhng thay i v kt qu nh sau:
Nhng thay i iu kin lao ng Thay i v nng sut lao ng v qun l 1. Thc hin khon sn phm trong 8 Nng sut lao ng tng tun 2. Ngh 5 pht vo mi bui sng v Nng sut lao ng li tng ln bui chiu trong 5 tun 3. Tng mi ln ngh gii lao ln 10 Nng sut lao ng tng r rt pht 4. B tr 6 ln ngh, mi ln 5 pht. Cng nhn phn nn nhp iu cng vic ca h b ngt qung 5. Quay tr li vi hai ln ngh v ln Nng sut lao ng tng th nht c mt ba n nhanh min ph 6. Cng nhn c ngh vo lc 4 h 30 Nng sut lao ng tng Nng sut lao ng gim nh
77
thay v 5 h 00 7. 8. Cng nhn c ngh lc 4 h 00 Nng sut lao ng c gi nguyn
a iu kin lao ng v mc cha Nng sut lao ng vn mc cao lm th nghim v ko di trong 12 nht so vi mc trung bnh ca hn tun 3000 ca/1 tun27
Vy, iu g xy ra trong qu trnh lm th nghim? 6 cng nhn kt thnh mt nhm ton tm, ton v t nguyn hp tc vi nhau trong qu trnh lm th nghim. V kt qu l h cm thy rt t do, ch ng v thch th khi bit rng h lm vic m khng c s rng buc c t bn trn v bn di. H cng rt hi lng vi kt qu v h cm thy khgn b sc p nh trc. Nhng o lng v y hc cng ch ra rng nhng cng nhn ny khng c nhng biu hin mt mi v t l b vic gim xung 80%. Mt iu ng ch na l mi cng nhn u c k thut ca ring mnh trong vic lp cc chi tit v i khi h thay i k thut ny nhm trnh s t nht, n iu. V nhng cng nhn cng thgn minh th cng c nhiu s thay i. Sau nhng th nghim v tho lun trn, George Elton Mayo i n kt lun:
See http://accel-team.com/motivation/hawthorne_02.html. Con s 3000 ca trong mt tun (3000 relays a week) c l l s ca lm vic ca cc dy chuyn ca ton cng ty.
27
78
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni - Cng vic l hot ng c tnh nhm; - X hi hay cng ng ca ngi trng thnh trc ht l s hp tc trong cng vic; - Nhu cu hiu bit, an ton v cm gic cng hi cng thuyn quan trng hn l nhng iu kin lao ng mang tnh vt l; - Li phn nn khng phi l mt s kin mang tnh php l m ch l du hiu by t kh chu v v tr, tnh trng hin ti ca c nhn; - Cng nhn l c nhn hon chnh m nhng thi v hiu qu lao ng ca h c quy nh bi nhu cu x hi c trong v ngoi t chc; - Nhng nhm khng chnh thc ca t chc s thc hin nhng kim sot nhm tt hn i vi thi , thi quen lm vic ca mi cng nhn; - Nhn chung, nhng thay i trong nhm khng chnh thc c xu hng ph v t chc chnh thc trong cng ti hoc nn cng nghip; - S hp tc ca nhm khng ngu nhin xut hin m n phi c thc hin mt cch c k hoch. 5.3. Thuyt qun l t chc ca C.I. Barnard Chester Irving Barnard (1886 - 1961) tng theo hc Qun tr kinh doanh ti i hc Harvard nhng khng ly c bng c nhn v thiu hc phn thc tp. ng tng tri qua nhiu chc v qun l khc nhau: Ch tch cng ty in thoi Bell, New Jersey, Ch tch Hi ng cu tr
79
New Jersey, Ch tch Qu Rockerfeler, Tr l B trng B Ti chnh, Trng phng Thng mi Hoa K, v.v.. Vi nhiu ng gp cho lnh vc qun l nn Chester Irving Barnard nhn c 7 bng tin s danh d ca cc i hc ni ting ca Hoa K. Nm 1938, ng cho xut bn cun Chc nng ca qun l28 v tc phm ny c Nh xut bn i hc Harvard ti bn nm 1968. 5.3.1. Cch tip cn qun l Trc y, hu ht cc cng vic qun l v t chc thng mang tnh chp v: Qun l l lp k hoch, t chc, phn tch v o lng, v.v.. Trong khi mt s vn c bn nh ti sao chng ta cn cc t chc, nhng bn cht no ca t chc m chng ta cn cha tip cn c. C.I. Barnard cho rng nu khng tr li c nhng vn ny v khng tm ra c bn cht ca t chc, chng ta s khng c c s vng chc tho lun nhng vn mang tnh chuyn bit hn29. Chester Irving Barnard cho rng cn tip cn qun l t nhng l thuyt v t chc v cn phi phn bit cng vic qun l v cng vic t chc. ng cho rng qun l khng phi l cng vic ca t chc m l cng vic chuyn mn nhm duy tr v pht trin t chc. 5.3.2. Quan nim v t chc
Nguyn bn ting Anh: The Functions of the Executive. Mt s hc gi coi hc thuyt ca C.I. Barnard l Thuyt t chc tn c in (Neoclassical Organization Theory) phn bit vi thuyt qun l theo khoa hc v thuyt qun l hnh chnh m tp bi ging ny gi l thuyt qun l c in (Classical Organization Theory). See http://www.survey-softwaresolutions.com/walonick/organizational-theory.htm
29
28
80
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Vo nm 1939, C.I. Barnard xut mt trong nhng hc thuyt hin i nht v t chc. ng cho rng T chc l h thng cc hot ng hp tc c thc30. Quan im ny tng c nh gi l mt trong nhng nh ngha hay nht v t chc. C.I. Barnard nhn mnh vai tr ca ngi qun l l to ra bu khng kh m c c s gn kt hay thng nht cc gi tr v mc ch. Thnh cng ca t chc ph thuc vo kh nng ca nh qun l trong vic to ra bu khng kh t chc ny. ng nhn mnh thm quyn ca nh qun l bt ngun t s chp nhn ca nhng ngi di quyn ch khng phi t c cu th bc v quyn lc ca t chc. Hc thuyt ca C.I. Barnard bao gm nhng nhn t ca c thuyt qun l c in v tn c in v chng ta c th coi C.I. Barnard nh l mt nh l lun qu t thuyt c in sang tn c in31. Theo C.I. Barnard, t chc cn c 3 yu t ph bin: - S sn sng hp tc ca cc c nhn: c nhn khc nhau s c nhng ng gp khc nhau cho mc tiu chung. V vy, nh qun l cn duy tr s cn bng gia ng gp v hng th. V y cn phn bit s khc nhau gia hiu lc v hiu qu. Hiu lc l khi nim ch ch n vic t mc tiu chung cn hiu qu l khi nim ch n c vic t mc tiu chung v mc tiu c nhn hay s tho mn c nhn. V ch trn c s s tho mn c nhn mi c s sn sng hp tc. ng a ra 4 yu t lm tho mn c nhn v c th ni gn thnh 2 loi yu t c
Ting Anh: Organization as a system of consciously coordinated activities. See http://www.survey-software-solutions.com/walonick/organizational-theory.htm. Theo cch ni ca mt s tc gi Vit Nam, t chc l mt h thng cc hot ng hay tc ng c thc ca hai hay nhiu ngi.
30
81
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni bn: cc yu t vt cht (lng, thng, iu kin lao ng); Cc yu t phi vt cht (s hp dn ca cng vic, c hi thng tin, t ho ngh nghip, nim tin). - Mc ch chung: ng cho rng mc ch chung l c s ca s hp tc gia cc c nhn vi nhau. Tuy mc ch chung v mc ch ring c s khc bit nhng chng lun lun thng nht vi nhau. l s thng nht gia mc ch v phng tin. Mc ch chung l phng tin t s tho mn c nhn v ngi li. - Thng tin: ng cho rng mc ch ca thng tin l cho mi c nhn hiu bit mc tiu chung ca t chc v qu trnh truyn tin chnh l qu trnh duy tr s hp tc ca cc c nhn v ng a ra 4 nguyn tc ca thng tin: Thng tin phi chnh xc, kp thi; phi trc tip v ngn gn; phi thng xuyn v phi r rng. Ngoi ra, C.I. Barnard cng cho rng trong bt k t chc no (t chc chnh thc) cng c cc t chc khng chnh thc (t chc phi chnh thc). T chc phi chnh thc c hnh thnh mt cch t nguyn v nhm tho mn nhng nhu cu, nhng nguyn vng ca c nhn m t chc chnh thc khng tho mn c. Gn lin v i cng t chc phi chnh thc l nhng thng tin phi chnh thc. Cc nh qun l cn thit phi nghin cu v c cch thc hp l ly thng tin khng chnh thc v qua nng cao s tho mn c nhn, hon thin v nng cao sc mnh ca t chc chnh thc.
31
Nguyn bn ting Anh: transition theorist.
82
Trong khi cho rng t chc c tnh tri: Sc mnh ca t chc bao gi cng ln hn tng s sc mnh ca cc c nhn khi h hot ng c lp vi nhau. C.I. Barnard cng tin rng t chc cao hn c nhn, cc t chc l duy l cn c nhn th khng. V y l mt im rt c bit. Trong hc thuyt kinh t hin i, ngi ta thng cho rng c nhn l duy l trong khi nu hp thnh mt nhm th nhm c th khng duy l. C th do C.I. Barnard cn b nh hng ca ch ngha duy l ng thi. 5.3.3. Quan nim v qun l Da trn hc thuyt v t chc, c bit l s hp tc; C.I. Barnard bn v cc chc nng ca qun l. ng cho rng cc chc nng ca qun l nhm duy tr h thng cc c gng, n lc hp tc ca t chc. V vy, theo ng, qun l c ba chc nng (nhim v): 1. Pht trin v duy tr h thng thng tin. iu ny lin quan n s phi hp ca t chc (cc biu t chc, phn chia v phn loi cng vic, v.v..) v qun l nhn s (tuyn chn v khch l nhn s); 2. Khuyn khch s on kt ca c nhn nhm to ngun lc ca t chc. Chc nng ny nhm hai nhim v: a c nhn vo mi quan h hp tc vi t chc v gi m dch v sau khi c nhn tham gia vo cc mi quan h ny v 3. a ra v xc nh r mc ch, mc tiu ca t chc. T tng quyn lc ca C.I. Barnard cng c xy dng trn c s quan im ca ng v hp tc trong t chc: Quyn lc t di ln (Authority comes from the bottom). iu ny khc vi cc quan im ca cc nh qun l trc y cho rng quyn lc t trn xung. ng nhn mnh, cp di ra quyt nh cho mc quyn hn ca cp trn. Nu
83
cp di khng tha nhn tnh hp php ca cc mnh lnh th ngi ra mnh lnh khng c quyn lc. V vy, tun th l mt iu kin tt yu ca quyn lc. ng a ra 3 iu kin ca s tun th: + Thng tin phi y , r rng hiu ng lut ca t chc; + Mnh lnh phi ph hp vi mc ch chung ca t chc; + Thi im ra mnh lnh phi ph hp vi nhn vin. Theo C.I. Barnard, quyt nh qun l phi c phn phi cho c 3 cp qun l v cc cp qun l khc nhau s ra cc quyt nh khc nhau: Qun l cp cao s ra cc quyt nh v mc tiu chung; Qun l cp trung ra quyt nh v mc tiu c th ca tng b phn, cc quyt nh v chuyn mn, cng ngh; qun l cp thp ra cc quyt nh iu hnh. C.I. Barnard nhn mnh, phi c ngh thut trong qu trnh ra quyt nh: khng ra quyt nh v cc vn khng cn ph hp, khng vi vng ra quyt nh v khng ra quyt nh khng c hiu lc, khng ra quyt nh m ngi khc c quyn ra quyt nh . Theo C.I. Barnard, ra c quyt nh cn phi c t duy logic v phi lng tri ng thi cn phi phn bit s khc nhau gia quyt nh ca c nhn v quyt nh ca t chc. Trong qun l cn phi c nhng quyt nh mang tnh cht t hp tc l nhng quyt nh do nhiu c nhn cng nhau ua ra. l nhng quyt nh c s dng nhiu knh thng tin.
84
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Trong qun l, theo ng, ch c nhng quyt nh hp l c hn m thi. ng phn bit con ngi kinh t v con ngi qun l: Con ngi kinh t lun mun i tm hnh ng ti u nht th con ngi qun l ch i tm nhng hnh ng tho ng m thi. Hai yu t nh hng n vic ra quyt nh v thc hin quyt nh: Yu t bn ngoi (mi trng o to, mi trng cng tc); Yu t bn trong (tnh hiu qu ca t chc v s hiu bit v t chc). Qu trnh ra quyt nh gm c 2 giai on: lp k hoch v kim tra vic thc hin quyt nh. ng a ra 3 kha cnh cn kim tra: Kim tra mc tiu c v s lng v cht lng, Kim tra th tc lm vic v Kim tra tin , thi gian lm vic. Trong kim tra ng yu cu trnh kim tra qu mc, v nu kim tra qu mc th tt yu dn ti tp quyn trong qun l. C.I. Barnard cng khng nh cn phi xc nh c cu cc chc v c theo chiu dc v chiu ngang nhm to ra s hp tc trong t chc. ng a ra 5 yu t c th nh hng ti h thng chc v ca t chc: - nh gi sai lch v c nhn; - H thng cc chc v c thit k cng nhc, khng linh hot; - Khng cng bng trong t chc, ngi c a v cao thng khng xng ng vi phn thng v thu nhp ca h; - Khng c iu kin pht huy tnh sng to ca c nhn;
85
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni - Tm l khng mun ri b a v. 5.4. Herbert Alexander Simon Herbert Alexander Simon hay Herbert Simon (15/6/1916 9/2/2001) l mt nh khoa hc chnh tr ni ting vi cc cng trnh nghin cu v Tm l hc, Khoa hc my tnh, Qun l hnh chnh, Kinh t hc, Qun l, Trit hc ca khoa hc, v.v.. ng khng ch c mnh danh l nh thng thi m cn l nh t tng i mi. ng l mt trong nhng ngi sng lp ra nhiu lnh vc khoa hc mi m nh Tr tu nhn to, Qu trnh thng tin, Ra quyt nh, Gii quyt vn , L thuyt t chc, Cc h thng phc hp. ng to ra thut ng "hp l c hn" (bounded rationality) v "hi lng" (Satisficing). ng cng l ngi u tin phn tch cu trc ca h phc hp. Nhng cng trnh ca ng tng t nhiu gii thng khoa hc: The ACM's Turing Award cho cng trnh "Basic contributions to artificial intelligence, the psychology of human cognition, and listing processing" (1975), gii The Nobel Prize in Economics cho " Pioneering research into the decicion - making process within economic organizations" (1978), The National Medal of Science (1986), The APA's Award (1933). Herbert Simon sinh ra trong mt gia nh Do Thi Winscinsin. B l mt k s in ngi c di c sang Hoa K nm 1903. Herbert Simon hc trong h thng trng cng v bt u ny sinh say m khoa hc khi cn rt nh. Herbert Simon nhn hc v thc s (1936) v tin s (1943) v khoa hc chnh tr ca i hc Chicago.
86
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni T 1939 n 1942, Simon tr thnh trng nhm nghin cu i hc California, sau do qu ti tr cn kit, ng tham gia ging dy khoa hc chnh tr i hc Cng ngh Illinois. 5.4.1. Quyn hnh v l thuyt ra quyt nh Quyn hnh l du hiu ban u ca hnh vi t chc. Quyn hnh trong t chc c xc nh, trong bi cnh t chc, l kh nng v quyn ca c nhn bc thang cao hn phn nh nhng quyt nh ca c nhn bc thang thp hn. Quyn hnh trong t chc chnh thc bao gm cc vn v truyn tin, ph chun, thng cng nh vic thit lp mc tiu, gi tr ca t chc32. L thuyt ra quyt nh c Herbert Simon tin shnh nghin cu v trnh by trong lun n tin s - Administrative Behavior (hnh vi qun l) v sau c trin khai v c Nh xut bn t do, New York xut bn nm 1976. Ni dung chnh ca cng trnh ny xoay quanh ch hnh vi v qu trnh nhn thc a ra nhng la chn hp l l cc quyt nh. Mt quyt nh qun l cn phi chnh xc, c hiu qu v kh thi vi nhng phng tin hin c. Bt k quyt nh no cng lin quan n vic la chn nhng c hi theo nh hng mc tiu ca t chc. Trong thc t, chng ta ch c th la chn c nhng c hi hp l c gii hn bi nhng hn ch ca nhn thc v mi trng v nhng thay i v mi trng bt nh. Nhim v ca ra quyt nh l la chn c hi c tnh kh thi hn c so vi kt qu c th c c. Nhim v ny gm 3 bc: Nhn thc
32
See http://en.wikipedia.org/wiki/Herbert_Simon
87
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni v lit k tt c nhng c hi, Xc nh nhng kt qu ca mi c hi v so snh nhng kt qu c th t c. Vn quan trng trong qu trnh ra quyt nh, theo Herbert Simon, l nhng gii hn chc chn ca vic ra quyt nh hp l v nhng k thut, hnh vi m mt c nhn hoc t chuc s dng t kt qu tt nht l g. Cc quyt nh c th l s ha trn phc tp gia thc t v gi tr. Tnh chnh xc ca quyt nh qun l c o bng hai tiu chun: 1. Tnh kh thi ca mc tiu mong mun; v 2. Hiu qu t c. Nhng ng gp ca Herbert Simon v qu trnh ra quyt nh, nh s pht trin ca t vn qun l, tr thnh xu hng ch o trong cc t chc kinh doanh. Cc bc nhn thc, thit k, la chn v nh gi l nhng tm im ca suy lun33. 5.4.2. Quan im v hiu qu v c nhn Herbert Simon cho rng nhng gi tr ca t chc l khch quan i vi c nhn v ch khi no c nhn ch quan ha c cc gi tr ca t chc th c nhn mi c th t gic hot ng cho t chc v thng qua t c tin lng, tin thng ca h. T , Herbert Simon a ra vng chp nhn quyt nh. Vng chp nhn quyt nh qun l khong m mc tiu ca t chc ph hp vi mc tiu ca c nhn. Vng chp nhn quyt nh lun lun co gin, thay i theo thi gian, hon cnh v theo tng c nhn.
33
See http://en.wikipedia.org/wiki/Herbert_Simon.
88
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Herbert Simon cho rng hiu qu ca quyt nh cn c nh gi, xem xt trn 3 phng din: Hiu qu v thng mi (c tnh bng tin v c o bng cc t l yu t u vo v yu t u ra); Hiu qu v phc li (c tnh bng t l u vo - tin v u ra - phc li) v Cc dch v cng cng (theo Herbert Simon y l iu kh tnh ton, kh c th lng ho, v vy cn thit phi s dng phng php nh tnh. 5.4.3. Vn thng tin trong qun l V c bn, Herbert Simon ng vi C.I. barnard khi ng cho rng nh qun l cn trnh s e da, trng pht trong qu trnh truyn tin v ng yu cu ngi qun l khng c che du thng tin. Herbert Simon nh gi ng vai tr v tm quan trng ca thng tin khng chnh thc. ng ni nh thng tin khng chnh thc m ta c th hiu thm v t chc chnh thc. V, nh nhng thng tin khng chnh thc, chng ta c th to ra khng kh thn mt, vui v trong t chc chnh thc. 5.5. Douglas McGregor Trong cun Kha cnh con ngi ca doanh nghip - The Human Side of Enterprise xut bn nm 1960, Douglas McGregor kho st nhng hc thuyt v hnh vi ca c nhn trong cng vic v trnh by mt cch c h thng hai m hnh m ng gi l Thuyt X v Thuyt Y.
89
5.5.1. Du hiu ca Thuyt X Con ngi c c tnh c hu l khng thch lm vic v anh ta lun c xu hng trnh cng vic nu c c hi. - Do khng thch lm vic, hu ht mi ngi cn c kim sot v e do th h mi c nhng c gng, chuyn cn trong cng vic. - Thng thng con ngi thch c ch dn, khng thch chu trch nhim v mun c an phn i vi mi vn . - Cc du hiu ny nm sau nhng nguyn tc t chc v lm ny sinh s qun l th bo vi s trng pht v kim sot cht ch v qun l mm s to ra s hi ho trong cng vic. - S khng n v nhu cu ca con ngi lun ln hn phn thng ti chnh ca t chc. H cng c nhu cu su sc hn - c hi hon thin bn thn. - Cc nh qun l theo Thuyt X khng a li nhu cu ny cho nhn vin nn nhn vin hnh x theo cch khng mong mun. 5.5.2. Du hiu ca Thuyt Y - Mi ngi lm vic v c gng lm vic (tiu hao sc lc trong cgn vic) cng t nhin nh khi h chi hay ngh ngi. - Kim sot v trng pht khng phi l cch duy nht lm cho con ngi lao ng, con ngi s t ch dn cho mnh nu anh ta c u thc v mc ch chung ca t chc.
90
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni - Nu cng vic l tho mn th kt qu ca cgn vic s ng gp chung cho t chc. - Vi nhng iu kin thch hp, con ngi khng ch hc cch chp nhn m cn tm kim trch nhim. - i a s nhn vin pht huy tr tng tng, sng to v kho lo gii quyt nhng vn ca cng vic. - Trong iu kin ca cuc sng cng nghip hin i, ti nng ca con ngi c phn no c pht huy. 5.5.3. Bnh lun v Thuyt X v Thuyt Y Nhng biu hin ca Thuyt X v Thuyt Y da trn nhng nghin cu x hi din t nhng biu hin tim tng ca con ngi m t chc cn nhn thc v vn dng nng cao hiu qu ca t chc. Douglas McGregor nhn hai thuyt ny nh l hai thi hon ton tch ri nhau. Thuyt Y kh ng dng trong cc tp on ln nhng cc nh qun l c th s dng trong qun l cc nh qun l cp di v cc nh chuyn mn. Trong tc phm Kha cnh con ngi trong doanh nghip, McGregor ch r Thuyt Y c hiu qu nh th no trong vic qun l thng tin v tin lng. McGregor cng nhn thy Thuyt Y c th c hiu qu trong vic cng tham gia gii quyt vn . Trn thc t, tu tng iu kin v quy m cng nh tnh tnh ca c nhn, cc nh qun l c th linh hot s dng cc khuyn co c th ca Thuyt X v Thuyt Y.
91
Chng 6. Cc thuyt qun l hnh vi Mc ch ca chng: - Hiu c nguyn tc c bn trong qun l: qun l suy cho cng l qun l hnh vi ca cc c nhn trong t chc; - Nm bt, hiu c nhng ng c thc y hnh vi ca con ngi. - Hiu v nm bt c k nng c bn ca ngi lnh o l hiu bit v vn dng linh hot l thuyt ng c thc y i vi tng c nhn trong tng thi im v hon cnh c th. 5.1. Cch tip cn Tm l hc hnh vi ra i v c nhng nghin cu su v cu trc hnh vi. Cu hi xung quanh vn ti sao v v u con ngi hot ng v con ngi hot ng v mc ch g c t ra t rt sm. Vic tr li nhng cu hi ny lun ty thuc vo trnh ca khoa hc, nht l khoa hc x hi v nhn vn. T gc hnh vi, cu tr li c t rt lu vi cc nh t tng c i: Tun T, Hn Phi T, mcrt. Song ch n khi khoa hc tm l hnh vi ra i v pht trin, cu tr li mi kh y v c tnh h thng ng dng vo thc tin qun l. Hot ng ca con ngi l hot ng c mc ch (K. Marx). Mc ch chng qua l s nhn thc, thc v kt qu mong mun cn t c trong thc t.
92
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni tn ti v pht trin, mi c nhn u c h thng cc nhu cu. Nhng nhu cu ny ny sinh trong qu trnh con ngi quan h, tc ng vo th gii bn ngoi v quan h vi nhau. ng thi nhng nhu cu ny to ra s "cng thng" thi thc con ngi hot ng nhm tha mn. Cc hc gi thuc trng phi quan h con ngi cng bc u cp n nhu cu ca c nhn trong qun l. Song cch tip cn ca h, d sao cng cn c nhng nh hng ca cc i biu ca thuyt qun l c in34. Trong khi ph phn cc thuyt qun l trc y thiu ht k nng x hi trong qun l, cc i biu ca thuyt qun l hnh vi tip cn qun l "t di ln". H xut pht t c nhn con ngi bc thang thp hn trong c cu t chc. v v vy, c nhn con ngi bc u c tn trng, i x vi t cch l c nhn. Chnh v vy, c nhn con ngi mi thc s c nhn nhn v khai thc nh mt ngun ti nguyn trong qun l. Khi cp n qun l hnh vi, cc nh qun l, lnh o thng khuyn khch cc hnh vi c li cho t chc v hn ch nhng hnh vi khng ph hp thng qua vic kch thch hay hn ch nhng ng c ca cc hnh vi. Hn na, trong qun l hnh vi, i khi cng xut hin hin tng thiu ng c thc y. Nhn vin c k nng ph hp nhng h khng mun thc thi cng vic v khi , to ng lc lao ng tr thnh mt k nng rt quan trng i vi cc nh qun l, lnh o.
Xin nhc li ln na l mt s nh nghin cu vn cho rng v thc cht, phong tro quan h con ngi cng ch l thuyt t chc tn c in.
34
93
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni 6.2. Mt s i biu c bn 6.2.1. Abraham Maslow v thuyt phn cp nhu cu Chng ta thy hnh vi ca mt c nhn trong mt thi im xc nh c quyt nh bi nhu cu mnh nht ca c nhn . V vy iu c ngha i vi cc nh qun l v c l c nhng ngi cp di l phi hiu c nhng nhu cu v tm quan trng ca n i vi con ngi.
Phn cp nhu cu ca A. Maslow
Abraham Maslow l ngi a ra nhng phc tho u tin v sc mnh ca cc nhu cu thng qua thuyt phn cp nhu cu ca mnh. Theo Abraham Maslow, dng nh c s phn cp m mi thi im c nhu cu ni tri ln v chi phi hot ng ca c nhn 35: Nhu cu sinh hc c nh cao nht ca h thng nhu cu v chng mnh nht cho n khi c tha mn. l nhng nhu cu c bn ca
94
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni con ngi tn ti nh thc n, qun o, nh ca, v.v.. Nhng iu g s xy ra nu nhng nhu cu c bn ny c tha mn? Khi nhng nhu cu nc thang khc li tr nn quan trng v thc y hnh vi ca c nhn. V c th cho n nhng nhu cu y ca phn cp.
Ti mt thi im s c mt nhu cu ni ln chi phi hot ng
Nhu cu an ton l mong mun c thot khi nhng s hi, t bo v mnh c hin ti v tng lai. Khi nhu cu an ton c tha mn, nhu cu lin kt xut hin. Nhu cu lin kt tr thnh nhu cu tri trong h phn cp th con ngi mi tm kim cc mi quan h c ngha vi ngi khc. Khi con ngi c lin kt v gia nhp vo nhm (tha mn nhu cu lin kt) li xut hin nhu cu c tn trng: Mnh t tn trng mnh v ngi khc tn trng mnh. Trong thc tin, mt s vn x hi c ngun gc t vic khng c tha mn cc nhu cu ny.
35
See http://www.accel-team.com/maslow_nds_02.html
95
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Khi nhu cu tn trng c tho mn, nhu cu t th hin mnh li tr nn c ngha. Nhu cu t th hin mnh l mong mun c tr thnh ngi m kh nng ca mnh c th36. Mi c nhn c th tha mn nhu cu ny theo nhng cch thc rt khc nhau: tr thnh ngi m l tng, chi piano gii, tr thnh nh qun l gii, v.v.. Tuy nhin, hin nay cn tn ti nhng quan im cho rng, liu nhu cu ca con ngi c s phn cp nh Abraham Maslow khng nh khng. Nhng ng c nhng ng gp quan trng khi khng nh tnh tri ca nhu cu v vai tr ca vic nhn thc v vn dng l thuyt ng c thc y trong qun l. Hn na, kt lun cho rng khi mt nhu cu no c tho mn th khng cn l ng c thc y na l mt trong nhng mnh quan trng a dng ha, linh hot ha cc hnh thc ng vin trong qun l hin i. 6.2.2. Frederick Herzberg F. Herzberg c ng gp quan trng cho thuyt qun l hnh vi bng thuyt hai yu t ca mnh. Khc vi A. Maslow, F. Herzberg cho rng khng phi nhu cu no cng ng vai tr l ng c thc y. Nhng nhu cu khi c tha mn ch to ra cm gic hi lng khng phi l ng c thc y m ch l nhng yu t duy tr, hay yu t hp v sinh (Hygiene factors). Ch nhng nhu cu no khi c p ng to ra cm gic tha mn mi l ng c thc y (Motivation).
36
nguyn bn ting Anh: Thus, self-actualzation is the desire to become what one is capable of becoming. See http://www.accel-team.com/maslow_/maslow_nds_02.html
96
Theo F. Herzberg, nhng yu t duy tr gm: - Cng ty, - Chnh sch v cch qun l ca cng ty, - Nh qun l trc tip, - iu kin lm vic, - Cc mi quan h lin c nhn, - Lng, - Chc v, - S an ton. Nhng yu t ny khng ng vai tr ng c thc y v nu c p ng, chng ch to ra cm gic hi lng v nu khng c p ng, chng s to ra cm gic bt bnh37. Nhng yu t (nhu cu) l ng c thc y, theo F. Herzberg bao gm: - S thnh t, - S cng nhn, tha nhn, - S thng tin, - Tnh hp dn ca cng vic.
37
See http://www.accel-team.com/human_relations/hrels_05_herzberg.html
97
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Nhng nhu cu ny ny sinh cc th h nhn vin trong t chc v nh hng mnh m n hnh vi ca h38. C hai cch tip cn ny phi c tin hnh ng thi. Nh qun l phi i x, ng x vi nhn vin theo cch tt nht ca mnh gim thiu ti a s khng hi lng ca nhn vin. Dng ngi h thnh t, cng nhn s thnh t ca h, to s l th v trch nhim trong cng vic h trng thnh trong s nghip ca h l cch lm ti u v cn thit ca cc nh qun l. F. Herzgerg cn ch r nhng nh hng ca mi trng cng vic n c nhn v nhm c biu hin nhng kha cnh sau: - N cung cp mc cn thit v thng l cao hn nhu cu c bn ca con ngi. F. Herzberg ly v d minh ha, 50 nm trc y, Vng quc Anh, thc n v nh l nhu cu c bn. Nhng ngy nay, mi ngi u nhn thy rng nhu cu c bn ca h cn bao gm c TV, xe hi, v.v.. - Mi trng lm vic cng c th nh hng n s an ton ca c nhn. Hu ht c nhn u c xu hng tm n cng vic an ton. Cng c nhng c nhn tm n nhng cng vic c tr lng cao nhng cng i hi phi c m bo s an ton nht nh. - Mi trng lm vic cng to ra sc thi ring ca c nhn do mi c nhn c phn cng thc hin nhng nhim v c th.
38
See http://www.accel-team.com/human_relations/hrels_05_herzberg.html
98
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni - Mi trng lm vic cng to ra tnh ng i gia cc cng nhn, lm cho cm thy thch th v thot khi s nhm chn trong cng vic. - Mi trng lm vic cng gp phn hon thin c nhn v cng vic v thng qua cng vic m c nhn c sng to ravv c c cm gic tha mn. - Mi trng lm vic to cho c nhn nhng v tr nht nh trong t chc. Mi trng lm vic nh hng n nhm thng qua vic tc ng n o c (morale) ca nhm; thnh tch ca nhm, mc hp tc gia cc thnh vin trong nhm; to ng lc nhm lm vic mt cch tt nht. Mi trng lm vic cng xc nh mi quan h con ngi trong t chc l tt hay khng tt, v.v.. T l thuyt v hai yu t, v c bit l yu t thc y (hay khch l) cng vi nhng kho st, iu tra thc tin; F. Herzberg xut ra mt trong nhng bin php thc y hay khch l nhn vin l lm phong ph thm cng vic. Trc ht, cn thit phi phn bit s khc nhau cn bn gia Lm phong ph thm cng vic v M rng cng vic. M rng cng vic l qu trnh thm cc thao tc, thm nhim v cho cng vic v do , lm tng chi ph v thi gian v sc lc ca ngi lao ng. Do , m rng cng vic khng phi l ng c thc y nhn vin. Lm phong ph thm cng vic, v nguyn tc, l khng c thm thao tc, nhim v cho cng vic m ch l qu trnh dn dn lm cho ngi lao ng nhn thc c ngha v mc quan trng ca cng vic ca h i vi
99
mc tiu chung v chin lc pht trin ca t chc, dn dn tng thm quyn t ch, t iu khin cho ngi lao ng trong khi thc thi cng vic hay nhim v vn c ca h. Nh vy, Vic lm phong ph cng vic l nhm lm cho cng vic gn lin vi mt ngha cao hn v s thch thc v s thnh t39. Frederick Herzberg tin hnh nhiu cng trnh nghin cu thc nghim v lm phong ph thm cng vic. Trong , in hnh l nhn vin k thut c khuyn khch t vit bo co v nhng cng trnh nghin cu b sung cho cng vic ca cc nh khoa hc, c trao quyn phc tra s liu v thit b; mt nhn vin bn hng c quyn quyt nh v duy tr mi lin h thng xuyn vi khch hng, c quyn iu chnh gi sn phm trong bin 10%; mt c cng c quyn thay i thi gian sn xut, c quyn thu cng nhn m khng cn cn c vo k hoch bin ch. Nhng s thay i theo chiu hng lun lun mang li hiu qu cng vic cao hn. 6.2.3. Victor. H. Vroom V. H. Vroom l mt nh tm l hc hnh vi. ng tng tt nghip c nhn v thc s ti i hc Maikim (Canada) v bo v thnh cng hc v tin s i hc Michigan (Hoa k). V.H. Vroom nghin cu v ging dy nhiu v tm l v khoa hc qun l. Nhng t tng qun l ca ng ch yu chu nh hng t khoa hc tm l hnh vi. V.H. Vroom c nh gi trn hai phng din: Khch l, ng vin v vn lnh o v phong cch lnh o. phng din l thuyt ng vin v khch l, ng c nh gi l ln u tin a ra m thc v thuyt hi vng di hnh thi tng
39
Harold Koontz,: Sd, tr 486.
100
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni i hon chnh, tr thnh mt trong nhng ngi sng lp lnh vc nghin cu ny40. Trong cun sch Cng vic v s khch l (Works and Motivations) xut bn nm 1964, bng l thuyt v hnh vi, V.H. Vroom khng nh ng c thc y hnh vi ca con ngi thc hin cng vic chnh l nhu cu ca c nhn. tho mn nhu cu, c nhn thng tch cc nhn thc hon cnh, tm gii php ti u cho hot ng. ng v xut pht t quan im ca Martin Luther khi cho rng mi th c thc hin trong thc ti u c lm nn t hy vng, V.H. Vroom cho rng con ngi c thc y thc hin cng vic t mc tiu nu h tin vo gi tr ca mc tiu v h thy nhng vic h lm s gip h t c mc tiu41. V c bn, t tng ca V.H. Vroom c tm lc trong cng thc: Cng ng c thc y = S ham m x Hy vng Trong : - Cng ng c th hin sc mnh hay tnh tch cc ca hot ng. - S ham m chnh l gi tr cn t c m ch th u i n. - Hy vng chnh l xc sut t c kt qu (gi tr) .
Vin nghin cu v o to v qun l (2002): Tinh hoa qun l, Nh xut bn Lao ng X hi, H, tr 320. 41 Theo Harold Koontz, Cyril Odonnell, Heinz weihrich: Nhng vn ct yu ca qun l, Nh xut bn Khoa hc v K thut, H.1994, tr 476.
40
101
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Nh vy, tnh tch cc ca hot ng con ngi t l thun vi gi tr mc tiu c nhn v hy vng t mc tiu . Con ngi cng hot ng tch cc khi gi tr mc tiu c nhn cng ln v hy vng t mc tiu cng cao. H s th vi cng vic hoc lng trnh cng vic khi h thy cng vic a li gi tr nh v/hoc h thy khng c hy vng hon thnh cng vic t gi tr. Theo l thuyt ca V.H. Vroom, ng c thc y phc tp hn nhiu so vi cch ngh ca A. Maslow v F. Herzberg. Gi tr ca mc tiu thay i theo tng c nhn v hon cnh trong nhng thi im c th. Do , d phc tp v kh ng dng nhng li l iu ph hp vi thc t cuc sng. Khi nh gi v l thuyt ng c thc y theo hy vng ca V.H. Vroom, cc tc gi cun Nhng vn ct yu ca qun l vit: Mt trong nhng nt hp dn ln ca thuyt Vroom l n tha nhn tm quan trng ca cc nhu cu v ng c thc y khc nhau ca con ngi. Do n trnh c nhng c trng n gin ha trong cch tip cn ca Maslow v Herzberg. N t ra thc t hn Hn na l thuyt ca Vroom hon ton ph hp vi ton b h thng qun l theo mc tiu42. Phng din l lun v lnh o cng c V.H. Vroom tip cn nh l hnh vi lnh o m nhim v trung tm ca n l da vo iu kin ch quan v khch quan ra quyt nh qun l. Hn na, ngi lnh o cng cn phn quyn ra quyt nh cho nhng ngi qun l cp di.
42
Sd, tr 477.
102
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Cn c vo vic phn chia quyn ra quyt nh v mc nhn vin tham gia vo quyt nh, V. H. Vroom chia phong cch lnh o thnh ba kiu vi 5 loi c th. Xem s 43:
Kiu lnh o 1.Ngi lnh o s dng t liu m mnh c c, t mnh gii quyt vn v ra quyt nh qun l. Kiu ngi 2. Ngi lnh o yu cu cp lnh o t di cung cp t liu cn thit, quyt (A) nh sau t quyt nh phng php gii quyt vn . Khi yu cu cp di cung cp t liu, c th gii thch tnh hnh hoc khng gii thch. Trong qu trnh ra quyt nh, cp di ch cung cp cho ngi lnh o t liu cn thit, khng ra phng n gii quyt vn hoc bnh lun v phng n gii quyt vn . 3. dng phng thc tip xc c bit nhn vin cp di c lin quan hiu r vn , lng nghe kin v ngh ca h. Sau , Trung bnh ngi lnh o ra quyt nh. Ni CI Thp nht AI Phong cch lnh o Mc tham gia ca nhn vin K hiu
Tng i thp
AII
Vin nghin cu v o to v qun l (2002): Tinh hoa qun l, Nh xut bn Lao ng x hi, H, tr 328.
43
103

dung quyt nh c th bao hm hoc khng bao hm kin ca Kiu ngi cp di. lnh o hip thng 4. lm cho tp th cp di hiu (C) r vn , lng nghe kin v ngh ca tp th. Sau , ngi lnh o ra quyt nh. Ni dung Tng i cao quyt nh c th bao hm hoc khng bao hm kin ca cp di. 5. lm cho tp th cp di hiu r vn v cng vi ngi lnh o ra phng n, bn bc v la chn, c gng t c s nht tr trong vic la chn quyt sch. Kiu ngi Trong qu trnh tho lun, ngi lnh o lnh o ch gi vai tr ca nh t qun (G) th chc, khng dng t tng ca mnh tc ng n qun th v vui lng tip nhn, thc hin bt k phng n no c tp th ng h. CII
Cao nht
GII
Tuy nhin, V. H. Vroom cng cho rng vic la chn mt kiu lnh o hay phong cch lnh o sao cho c hiu qu phi cn nhc ti 3 iu kin: Cht lng ca quyt nh; mc tip nhn v thc thi quyt nh ca cp di v thi gian cn thit a ra quyt nh.
104
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni V. H. Vroom a ra 7 nguyn tc m nh qun l cn tun th trong qu trnh ra quyt inh qun l. l: thng tin: Khi ra quyt nh, ngi qun l cn phi c thng tin. Trong trng hp khng thng tin th ngi lnh o cn ln lt la chn cc phong cch lnh o tip theo tu thuc vo mc thng tin m mnh c c. Tng hp vi mc tiu: Vic la chn phong cch ra quyt nh cng ph thuc vo mc tng hp gia mc tiu ca c nhn cp di vi mc tiu chung ca t chc. R rng l khi s tng hp ny l rt t th ngi lnh o khng nn v khng th dng phong cch lnh o th nm thuc kiu lnh o qun th. X l cc vn khng mang tnh c cu: Khi ngi lnh o khng thng tin v chuyn mn cn thit ra quyt nh gii quyt mt vn khng mang tnh c cu th nn dng phong cch lnh o bn v nm. Tnh tip nhn: s tip nhn v thc thi quyt nh l mt trong nhng yu t quyt nh m bo s thnh cng ca quyt nh qun l. Mt khi ngi lnh o hnh dung thy quyt nh ca mnh c th khng c cp di ng h v tip nhn th nn trnh dng phong cch lnh o mt, hai v ba. Trnh xung t: Trong trng hp ngi lnh o khng chc chn c cp di s tip nhn quyt inh v cp di cng khng tin rng mnh c th ra phng n ti u hn th ngi lnh o cng khng nn dng phong cch lnh o mt, hai, ba v nhng phong ch
105
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni ny khng th loi b c xung t hay ni cch khc, cc phong cch ny lun n cha nhng xung t t cp di. Cng bng hp l: Trng hp nhng quyt nh t quan trng v mc tip nhn ca cp di quan trng hn th ngi lnh o nn la chn nhng phong cch lnh o c mc tham gia rng ri ca cp di. u tin cho quyt nh s c cp di tip nhn: Trng hp ngi lnh o bit chc l cp di khng sn sng tip nhn quyt nh ca mnh trong khi cp di hon ton c th ng tin cy th ngi lnh o nn s dng phong cch lnh o ba vi tham gia kin ca nhn vin mc cao. 6.2.4. M hnh ca L.W. Porter v E.E. Lawler Trn c s l thuyt ca V.H. Vroom, L.W. Porter v E.E. Lawler trin khai thnh m hnh l thuyt ng c thc y hon ho hn. Xem m hnh44. Cc ng cho rng gi tr ca phn thng (mc tiu c nhn) gm gi tr ni ti v gi tr bn ngoi. Gi tr ni ti l gi tr ca bn thn phn thng. Chng hn: sc mua trn th trng ca mt triu ng, gi tr th trng ca mt chic xe hi, v.v.. Gi tr bn ngoi l nhng gi tr do phn thng to ra nh uy tn, c cng nhn, c hi thng tin, v.v.. Ngoi ra, L.W. Porter v E.E. Lawler cn cho rng khng ch gi tr to ra s c gng m cn l s nhn thc ca c nhn v s hp l ca phn thng.
44
Harold Koontz, Cyril Odonnell, Heinz Weihrich (1994): Sd, tr 479.
106
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Hy vng nhn thng hay xc xut hon thnh nhim v nhn thng hon ton ph thuc vo nhn thc ca c nhn v nhng nhim v cn thit v kh nng thc hin nhng nhim v cn thit .
S tho mn Phn thng hp l theo nhn thc Phn thng ni ti Phn thng bn ngoi
S thc hin nhim v
Kh nng lm mt nhim v c th
Nhn thc v nhim v cn thit
S n lc Gi tr phn thng
S n lc theo nhn thc kh nng nhn thng
107
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Nh vy, r rng l ngoi vic a ra nhng phn thng nh l ng c thc y, nhiu khi nh qun l cn phi ch dn, gi m cho nhn vin nhng nhim v ti u v phng php thc hin cc nhim v . Khi bnh lun v m hnh ca L.W. Porter v E.E. Lawler, cc tc gi cun Nhng vn ct yu ca qun l khng nh: M hnh ng c thc y ca Porter v Lawler, tuy phc tp hn cc l thuyt khc v ng c thc y, nhng hu nh chc chn n l cch miu t thch hp hn v h thng ca ng c thc y. i vi nh qun l thc hnh, m hnh ny cho ta thy l ng c thc y khng phi l vn nhn qu n gin. v cng vi vic xc nh c cu phn thng, lp k hoch, phn nh r rng nhim v v trch nhim th h thng v s n lc - s thc hin - phn thng - s tha mn, c th c tng hp thnh mt h thng trn vn v qun l45.
45
Sd, tr 478 -479.
108
Chng 7. Chc nng ca nh qun l doanh nghip Henry Mintzberg l ngi theo trng phi nghin cu v vai tr ca ngi gim c. ng tt nghip k s c kh nm 1961 v c nhn vn chng nm 1962. ng bo v lun vn thc s qun tr kinh doanh nm 1965 v lun n tin s qun l nm 1968. Sau , ng tr thnh gio s ca i hc Mc. Kenzie (Canada) v l u vin ban bin tp cc tp ch nghin cu v qun l nh: Tp ch Qun l chin lc,Tp ch Nghin cu qun l, Tp ch Qun l ni chung v dn ch trong kinh t v cng nghip, v.vTrong s gnhip khoa hc, ng xut bn nhiu tc phm lin quan n qun l, trong Tnh cht cng vic ca gim c l mt trong nhng tc phm ni ting v c ng gp quan trng cho khoa hc qun l. Trn c s nhng kt qu kho cu ca mnh, Henry Mintzberg tng kt 6 c im v cng vic ca mt gim c. Th nht, cng vic s vi nhp iu khn trng. Vi trch nhim ln nht trc s tn ti v pht trin ca doanh nghip, khng nhng ch vch k hoch v iu hnh cng vic ni b m cn phi m rng quan h vi bn ngoi nn bt k mt gim c no cng lun bn rn v rt t thi gian ngh ngi. Bi cng vic ca h hnh nh khng c im kt thc r rng. Th hai, cng vic khng tn. C l khi ni khi lng cng vic ca gim c s v nhp iu lao ng khn trng, mt ai s hi Vy cng vic hng ngy, hng tun, hng thng ca ng ta l g? Mt cu hi rt kh tr li bi cng vic ca h khng c nh nh cc nh
109
qun l nghip v chuyn mn. Nhng chng ta c th hnh dung nhng cng vic y qua kt qu iu tra ca Henry Mintzberg: Thng qua iu tra, ng tnh rng, mi v tng gim c bnh qun mi ngy phi x l 36 cng vn, th t v 16 cuc ni chuyn. Mi cng vn, th t v mi cuc ni chuyn u lin quan n nhng vn khc nhau. Tnh gp gp trong cng vic ca h tht l kinh khng. Trong nhng cng vic m h x l, c hn mt na l phi gii quyt trong khng y 9 pht46. Th ba, lun quan st, thu thp thng tin khng chnh thc mt cch kp thi. Thng thng cc gim c t quan tm n cc biu bng thng k, nhng bo co nh k. H thng tin ch ca mnh vo cc vn thc t, thng gp g, tr chuyn vi mi ngi c c nhng thng tin mi nht. Th t, truyn t thng tin nhiu nht trong t chc v ch yu l truyn t bng li ni. Henry Mintzberg cho rng thay v lm nhng thao tc c th, gim c nn v cn phi ch o, hng dn, sp xp cng vic cho ngi khc. Cng vic cn phi c s truyn ti cc mnh lnh v do khi lng cng vic qu nhiu nn thng thng truyn mnh lnh bng phng thc ngn ng ni l tit kim thi gian nht v ng thi cng c th trc tip nghe c thng tin phn hi t cp di. Th nm, mt cch l gic vi nhng c im trn ca cng vic, cc v gim c rt coi trng s trao i thng tin vi bn ngoi v cp
Vin nghin cu v o to v qun l (2002): Tinh hoa qun l, Nh xut bn Lao ng X hi, H, tr 304. V cng cn ni r rng khi trnh by v Henry Mintzberg, chng ti ch yu da trn nhng t liu ca cun sch ny.
46
110
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni di. Bt k mt gim c no cng phi thng xuyn duy tr 3 mi quan h thng tin: Vi cp trn, vi bn ngoi v vi cp di. Nh c thng tin y v kp thi nn gim c cng l u mi lin kt cp di vi cp trn ca mnh. Th su, cng vic c trch nhim cao v i i vi n l quyn lc cao. gii quyt c khi lng cng vic s, gim c c quyn lc cao trong vic ra cc quyt nh lin quan n chin lc, k hoch, t chc thc hin cng vic v cac quyt nh lin quan n ngun nhn lc ca t chc. Gim c l nhn vt trung tm ca quan h gia ngi vi ngi, ca thng tin v quyt nh qun l. Xut pht t v tr trung tm ca 3 mi quan h ln ny, Henry Mintzberg ch ra v phn tch kh su sc nhng vai tr ca gim c trong qun l doanh nghip: 1. Vi t cch l ngi ng u t chc, vi quyn hn v trch nhim ca mnh, gim c phi l ngi i din, l biu tng ca t chc v ng ta phi thc hin nhiu chc trch ca vai tr ny nh k kt cc vn bn quan trng, ch tr cuc hp, ch tr mt s nghi l, v.vNhng chc trch phn ln thuc v vn hnh chnh v c v, ng vin. 2. Gim c gi vai tr quyt nh v qun l ngun nhn lc ca t chc. H thng l ngi ra cc quyt nh v nhn s nh tuyn dng, phn cng, thuyn chuyn, bt, o to, lng thng, v.vH cng l nhng ngi phi bit thng xuyn ng vin, khch l cp di, kt hp nhu cu c nhn vi mc tiu chung ca t chc qua thc y s hp tc trong ton b t chc.
111
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni 3. Gim c lun gi vai tr quyt nh trong quan h i ngoi, vi t cch l biu trng ca t chc, h thng xuyn ng vai tr quan trng trong lin h vi th gii bn ngoi t chc v sau , thng qua vai tr ca ngi pht ngn chnh thc truyn b thng tin v t chc v m phn xc nh cc mi lin h vi cc t chc khc. 4. Gim c c quan tip nhn thng tin: c th ra nhng quyt nh chnh xc v c hiu qu gim c phi tr thnh im t hi c cc thng tin: Thng tin ni b, thng tin bn ngoi, nhng bo co phn tch v nhng kin xut ca cp di. 5. Gim c cng l ngi truyn b thng tin. l vic truyn b thng tin v tnh hnh bn ngoi t chc v thng tin trong ni b t chc (nhng vn ang din ra, nhng tiu chun, gi tr ca t chc, v.v). Nhng thng tin ny s l c s cc nh qun l cp di ra cc quyt nh ph hp vi tiu chun, gi tr ca t chc v bi cnh bn ngoi. 6. Gim c l ngi chu trch nhim pht ngn vin ca t chc. ng ta l ngi phi chu trch nhim v v quyt nh la chn nhng thng tin v t chc cng nh thi im v cch thc thng bo ra bn ngoi. 7. Gim c phi l nh qun l doanh nghip. H phi l ngi thc hin s ci tin khng ngng nng cao trch nhim x hi ca t chc. 8. Vi vai tr l nh doanh nghip, gim c phi thng xuyn i mi t chc v trong qu trnh i mi y, gim c c th phi ng u vi nhng tnh hung ngoi mun, khng c tin l. l
112
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni tnh hung i hi ti phn on v s quyt on trong vai tr ca mt gim c. 9. Gim c l ngi phn phi cc ngun lc ca t chc. H l ngi ph chun cc quyt nh, v i i vi cc quyt nh y l nhng iu kin cn phi c thc thi quyt nh nh ti chnh, nhn lc, thi gian, v.v 10. Vi t cch l ngi chu trch nhim cao nht v vic phn phi cc ngun lc, gim c ng thi cng l ngi m phn vi nhng c nhn v t chc khc. Do c quyn quyt nh trong phn phi ngun lc nn khi tham gia m phn, gim c mi c th ch ng a ra nhng yu cu, ngh, iu khon v i n quyt nh vn . Khc vi cc nh t tng qun l trc y v ng thi, Henry Mintzberg khng phn tch chc nng ca qun l m ch r nhng nhim v c th m nh qun l cn lm khi thc hin chc nng qun l ca mnh. ng cho rng, cc nh qun l cn phi pht hin vn v tm kim cc c hi; phn tch cc c hi trn c s gi thnh v hiu qu; xy dng m hnh cc phng n, gii php; phn tch kp thi v xc lp k hoch gii quyt nhng tnh hung pht sinh, gim st vic ci tin cng vic v cui cng l lm cho k hoch thch ng vi tnh hnh c th ch ng i ph vi nhng thay i bt nh. ngoi vic ch r nhng nhim v ca mt gim c, Henry Mintzberg cng a ra 10 yu cu hay li khuyn mt gim c c th nng cao hiu qu qun l ca mnh: - Cng vi cp di chia s thng tin,
113
- T gic khc phc tnh trng gii quyt cng vic mt cch hi ht, - C gng tm kim c mt s ngi cng gnh vc cng vic chung hnh thnh ban gim c c t nht l hai ngi. - Tn dng chc trch phc v mc tiu chung ca t chc, - Thot khi nhng cng vic hng ngy mang tnh truyn thng dnh thi gian hoch nh tng lai, - Lm ch trong cc tnh hung, - C gng c ci nhn ton th v nm vng vn c th, - Nhn thc ng tm nh hng ca mnh i vi t chc, - X l tt mi quan h vi nhng th lc c th nh hng ti t chc, - S dng tri thc v ti nng ca cc chuyn gia, nht l nhng chuyn gia qun l. Nh vy, chng ta c th thy, thay v bn v qun l di hnh thi ca mt l lun hay hc thuyt tru tng, Henry Mintzberg li a ra nhng vn ht sc c th m mt ngi qun l cao nht ca t chc cn thc hin. Do , ngng quan im ca henry Mintzberg c nh gi l mang tnh kh thi cao n nhanh chng c ph bin trong hng ng ca cc nh qun l ng thi.
114
Chng 8. Qun l cht lng 8.1. William Edwards Deming (1900 - 1993) v ngi Nht W. Edwards Deming sinh ngy 14 thng 10 nm 1900. Nm 1917 - 1921, hc ti i hc Wyoming; ly thm bng thc s ton v l i hc Colorado. Nm 1924, ng tip tc hc v ly bng tin s ton hc i hc Yale.
Dr. W. Edwards Deming

1900 - 1993 "We have learned to live in a world of mistakes and defective products as if they were necessary to life. It is time to adopt a new philosophy in America."47
Tm dch: Chng ta hc cch sng trong mt th gii ca sai lch v sn phm khim khuyt c nh chng l mt phn tt yu ca cuc sng. n lc chng ta, ngi M, phi chp nhn mt trit l mi.
47
115
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Ngay t khi hc i hc, W. Edwards Deming phi i lm thm kim tin. Vo na h, ng lm vic ti trm pht nh my Hawthrone ca Western Electronic Chicago - ni c nhng nghin cu ca i hc Harvard vi nhng th nghim ca Elton Mayo v mi quan h gia nng sut v iu kin lao ng. Mt s tng v qun l ca ng xut hin t nhng kinh nghim Hawthrone - ni cng nhn c tr lng theo sn phm v cha c ri khi ni lm vic khi cha c kim tra. ng ni khon sn phm l s h thp danh gi ca con ngi. Nm 1927, tin s W. E. Deming lm vic S Nng nghip Hoa K v ti y, ng c gii thiu gp Walter A. Shewhart - mt chuyn gia trong lnh vc kim tra bng thng k. W.E. Deming nhiu ln n New York cng Walter A. Shewhart nghin cu l thuyt v kim tra cht lng v l thuyt ny tr thnh nn tng cho cng vic ca W. E. Deming. Tin s W. E. Deming cng c mi lm chuyn gia cho Vn phng iu tra dn s. Ti y, ng cng vi gio s ni ting ngi Anh - Ronald Fisher nghin cu l thuyt thng k v t chc nhiu bui hi tho. Thng 7 nm 1941, W.E. Deming ging dy kha hc u tin 10 ngy v nhng phng php thng k cng vi s tr gip ca Ralph Wareham - ngi nghin cu l thuyt thng k ti i hc Iowa v Charles Mumery.
116
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Thng 2 nm 1946, W.E. Deming tr thnh thnh vin c bit ca t chc American Society for Quanlity Control (Hi kim sot cht lng Hoa K) v c tng gii Shewhart Medal. Nm 1946. W.E. Deming ri Vn phng iu tra dn s v thit lp cng ty t vn thng k. ng thi ng tham gia ging dy ti khoa Thng k ca i hc New York. ng cng l gio s thnh ging ca Trng Qun tr kinh doanh Graduate School. Tuy nhin, nh hng ca thuyt qun l theo khoa hc ca F.W. Taylor. Vi yu cu iu khin lao ng ca cng nhn bng nhng quy tc v tiu chun cng vi qu trnh ti thiu ha s phc tp, cc cng ty Hoa K sn xut ra s lng sn phm ln. Kim tra ch l kim tra cng on cui cng ca qu trnh sn xut v nu sn phm c khuyt tt v phi ti ch th cng li tc b p cho iu . Mc d, qun l theo h thng Taylor nng n, cng rn v chm iu chnh so vi din bin ca th trng song nng sut m n t c trong bi cnh chin tranh lm lu m cc phng php kim tra bng cht lng48. Vo nm 1949, W.E. Deming phi tht ln khng cn gi na, thm ch khng cn cht hng khi. Nm 1947, tin s Deming c Supereme Command for the Allied Powers (SCAP) mi lm chuyn gia gip cho cuc iu tra dn s ca Nht Bn. Sau chin tranh, cc thnh ph chnh ca Nht Bn b tn ph nng n, c s cng nghip b ph hy, sn xut nng nghip st km.
48
phn sau v nht l phn Hc thuyt qun l theo vn ha, vn ny s c l gii c th.
117
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Lin hip cc nh khoa hc v k s Nht bn (JUSE) c thnh lp ti thit t nc. cc thnh vin ca JUSE tip cn cc l thuyt ca Shewhart v qua bit n W.E. Deming. Thng 3 nm 1950, Kenichi Koyanagi, ch tch JUSE mi W.E. Deming n din thuyt cho cc k s, gim c nh my v phng php kim tra cht lng. by t s ngng m vi W.E. Deming, nm 1951, ngi Nht thnh lp gii Deming (Deming Prize) tng thng cho nhng c nhn v cng ty xut sc thc hin tt l thuyt thng k. Nm 1980, sau 30 nm ging dy ngi Nht phng php thng k, W.E. Deming "c pht hin" M v tr thnh ni ting ton quc.
Gii thng Deming do JUSE sng lp
Clare Crawfard - Mason, mt phng vin bn thi gian cho White House v Washington daily News pht hin ra W.E. Deming v nm 1979 c vit mt ti liu phng s cho NBC vi nhan : "iu g
118
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni xy n vi s tinh xo ca ngi Yankee gi tt bng?" Nhng bi bo khng gy c s ch ca cc nh qun l Hoa K. Ngy 24 thng 6 nm 1980, i truyn hnh NBC pht mt phng s nhan : Nu nc Nht c thTi sao chng ta li khng? - v sau ny c gi l "Sch trng" ca NBC. Phng s gy c s ch trong bi cnh kinh t ca Nht Bn ngy cng vng chc v ang c s cnh tranh vi Hoa K v ngi ta tha nhn hin tng Nht bn khng phi l mt s ngu nhin. l thi k, Hoa K nhp khong 30,7 t USD/nm hng ha ca Nht Bn m hu ht l cc mt hng c ch to phc tp nh xe hi, cc sn phm in t v luyn kim. v Hoa K xut khu sang Nht Bn khong 20,8 t USD/nm m hu ht l nguyn liu th nh g x, ht ging, than , kim loi mu v kim loi ph liu. l mi quan h rt ging tnh trng gia mt nc pht trin v mt nc cha pht trin49. Tnh trng xu trong quan h thng mi ca kinh t Hoa K v Nht Bn t Hoa K hng n cht lng - mt t c coi l xa x trong khung cnh ch ngha Talor thng tr ton b nn cng nghip. Cng t , W.E. Deming lin tc c mi din thuyt v t vn v kim tra cht lng theo phng php thng k. ng cng tr thnh ngi hu thun c lc cho cc cng ty ln ca Hoa K nh: Ford, General Motors, v.v.. Nm 1982, W. E. Deming xut bn cun Cht lng, Nng sut v V th cnh tranh, Bn ngoi cuc khng hong v Kinh t hc mi.
49
Xem: Qun l c hiu qu theo phng php Deming. Nh xut bn Thng k, nm 1996, tr.12, 13.
119
Mt s tc phm ni ting ca W.E. Deming
8.2. Mt s t tng qun l 8.2.1. 14 im - Hnh thnh v kin tr mc ch. Mc ch ca cng ty khng phi l kim tin nh l mt mc tiu trc mt v ngn hn. Mc ch ca cng ty l khng ngng hon thin sn phm v dch v cho x hi thng qua k hoch c tnh cnh tranh. - Tip nhn trit l mi. ng cho rng ngi M qu th lng vi cht lng lm vic km v dch v khng tt. V gi y, mun pht
120
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni trin, ngi M cn phi tip nhn mt trit l mi, trong khng th chp nhn cc sai li v ch ngha tiu cc50. - Hn ch s ph thuc vo cng tc kim tra hng lot (Cease dependence on mass inspection). ng khng hi lng vi cch kim tra khu cui cng m cc cng ty Hoa K ang p dng. Cht lng khng n t cch kim tra nh vy. l cch kim tra, theo ng, khng lm cho chic bnh to hn. ng a ra quy trnh kim tra tng khu, tng giai on ca qu trnh sn xut v phn phi sn phm. Theo , mi ngi, mi b phn trong dy chuyn sn xut, kinh doanh phi tr thnh khch hng ca nhau v phi kim tra cht lng sn phm, dch v u vo ca mnh trc khi tin hnh cng vic. - Chm dt kiu kinh doanh ch da trn gi c. Cc cng ty Hoa K lun tm kim nhiu nh cung cp hng ha vi mc ch tm ra nh cung cp c gi r v thng th gi r dn n cht lng dch v khng cao. W.E. Deming yu cu chng ta cn c quan h lu di vi mi nh cung cp mt sn phm v thng xuyn t ra nhng yu cu v cht lng v dich v cho cc nh cung cp. - Thng xuyn ci tin h thng sn xut v dch v. Ci tin qu trnh sn xut v dch v l nhim v thng xuyn ca cc nh qun l nhm khng ngng gim thiu lng ph v ci tin cht lng. - o to con ngi. y, W.E. Deming yu cu o to thng xuyn khng ch i vi cng nhn m cn cn phi o to c nh qun l. Nh qun l cn c o to qun l v s dng cng nhn tt
50
Xem trit l ca W.E. Deming phn gii thiu.
121
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni hn. Cng nhn cn c o to theo kp vi nhng thay i ca nguyn liu, phng php, sn phm v k thut. - Lnh o, ch dn mt cch khoa hc. Cng vic ca cc nh qun l khng phi l, theo ch ngha Taylor, bo cng nhn phi lm g v trng pht h khi mc li m l hng dn h lm tt hn. - Thot khi s s hi. Cc nh qun l cn thng qua h thng tin v cc phng tin khc loi tr s s hi ca mi ngi v do mi ngi lm vic c hiu qu v nng sut hn. - Ph v cc ro cn. Cn xa b hng ro ngn cch gia cc phng ban v nhn vin. Con ngi cc b phn khc nhau cn lm vic theo nhm gii quyt cc vn ang tn ti v v vy mi khuyn khch tng hiu sut lao ng. - Loi tr cc khu hiu mang tnh h ho. Nhng li h ho, c v ch c th to ra nhng quan h b ngoi. Nng xut, cht lng nm h thng v ng sau n lc lng lao ng. V vy, thay v cc khu hiu, li h ho, cc nh qun l cn hng dn v a ra cho h nhng phng php lm vic. - Loi tr cc hn ngch s liu ty tin. Nhng hn ngch, nh mc lun p con ngi phi thc hin n bng mi gi nn n thng dn n tnh trng km hiu qu v chi ph cao. Thay bng vic thit lp cc hn ngch , cc nh qun l nn hng ti s khng ngng hon thin cht lng v sn phm. - Chp nhn v c v lng t ho ca lc lng lao ng. Mi ngi u hng hi lm vic v h s suy sp khi khng th hon thnh
122
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni cng vic. V thng th cc nh qun l s pah tm ra bng c mt ngi no h chu trch nhim trc nhng sai li. Nhng sai li c th nm mi khu trong h thng: S ch o sai lch, thit b khng tt, nguyn vt liu ti, v.v.. Cc nh qun l cn xc nh r nguyn nhn thay v ch trch h lm tn hi n lng t ho ca h51. - Khuyn khch o to. Cc nh qun l nn t ra mt chwong trnh o to v khuyn khch mi ngi t o to hon thin mnh. Mt t chc khng nhng ch cn nhng con ngi rtt m cn cn nhng con ngi bit hon thin mnh qua o to. Nhng li th cnh tranh s bt ngun t tri thc ca lc lng lao ng. - i ng qun l hng u phi hnh ng thc hin ci tin cht lng. ci tin cht lng, s ng h ca cc nh qun l hnh u l cha , h cng phi hnh ng nhm ci tin cht lng. 8.2.3. By cn bnh him ngho v mt s tr ngi trong qun l Ngoi 14 im nh l nhng nguyn l c bn ca qun l cht lng, W.E. Deming nu r nhng cn bnh him ngo v mt s tr ngi m cc nh qun l cao nht ca t chc cn lu gt b n ra khi chnh sch qun l ca mnh. - Mt trong nhng cn bnh him ngo u tin l s khng n nh v mc ch. Mt t chc khng c mc ch n nh s khng c chin lc lu di v cc nh qun l cng nh nhn vin u khng yn tm v trung thnh vi t chc.
Phn ny s c lm r hn trong phn sau khi trnh by v nguyn l 85 - 15 ca W.E. Deming.
51
123
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni - Vic c chy theo nhng li ch trc mt, c bit l li nhun trc mt s lm tn hi n cht lng v hiu sut. - nh gi thnh tch hng nm s to ra s i ch trong quan h nhn s, gy nn nhng s hi, lm cho nhn vin thy cy ng, tht vng v chn nn. - Cc cp qun l thay i (nhy vic) lin tc s khng bao gi hiu ht cng vic m h ph trch v khng c thi gian theo ui chin lc nng cao cht lng. - Vic iu hnh cng ty trn cc con s nh lng, hnh thc v ti chnh, sn lng s c xu hng lm lu m nhng ch s nh tnh quan trng khc nh s hi lng ca lc lng lao ng, s hi lng ca khch hng, v.v.. - Chi ph qu nhiu cho y t. v - Chi ph qu nhiu cho bo him, lut s l nhng cn bnh c trng cho qun l ca Hoa K cn phi loi b. Chng ta bit chi ph y t v chi ph kin tng Hoa K lun l nhng chi ph ln nht trn th gii. Ngoi 7 cn bnh lm lu m, tn hi n cht lng, W.E Deming cn ch ra mt s tr ngi ca vic thng xuyn ci tin cht lng nh: Xao nhng nhng bin i v k hoch di hn; suy ngh cho rng thay i thit b, my mc s lm thay i nng sut v cht lng; tm kim v nhn rng cc in hnh (hc tp kinh nghim ca cc cng ty khc); Nhng ng thi vic thi phng nhng c th ca cng ty dn n vic khng hc tp cch lm ca ngi khc cng l mt tr ngi; ch
124
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni ch n nhng kin thc kinh vin trong trng hc; tuyt i nh cy vo b phn kim tra cht lng; li cho ngi lao ng v mi rc ri v sai li; chy theo ch tiu; th nghim khng ng mu v nhn s tr gip ca nhng chuyn gia khng hiu ton b cng vic ca t chc. 8.2.4. Cu chuyn v ht v qun l bng d liu W. E. Deming t chc nhiu hi tho, tp hun thng qua cu chuyn ca chui ht . Cuc hi tho c bt u bng vic tm ra 6 ngi tin hnh sng nhng ht g mu trng v mu bng 6 tm bng g c 50 l c c thnh 5 hng, mi hng 10 l. W.E. Deming hng dn 6 ngi thc hin ng tc sng: nhn su nhng bng g vo chu c cha ht trng v ht trn u (s ht chim 20%), khng lc m ch n xung v nhc ln theo phng thng ng. Nhim v l ly c nhng ht trng vi nh mc l 50 ht. Nhng ht l sai li. V W.E. Deming c ngi ghi chp nh mt thanh tra vin. Kt qu sau mt ln thc hin cng vic (s ht trng) ca cc c nhn rt khc nhau v con s dao ng t 8 n 17 ht cho mi ln. Sau khi cc kt qu c ghi chp v mi ngi chng kin kt qu , W.E. Deming t cu hi: Cng mt quy trnh, cng mt loi vt cht vi 20% ht , ti sao kt qu (con s chy t 8 n 17) li khc bit nh th? Cu hi c b ng v W.E. Deming tip tc cho 6 ngi thc hin ln th hai, th ba v th t. Sau , ng cho thng k cc kt qu:
125
Tn
S ln 1 2 10 5 6 8 11 11 51 8,5 3 9 8 5 9 12 7 50 8,3 4 10 5 9 6 8 10 48 8,0 Tng 43 35 31 31 43 37 220 9,2
Dick Pat Bob Steve Horst Dave Cng
14 17 11 8 12 9 71
Trung 11,8 bnh
T kt qu ny, W.E. Deming tnh ton ra con s trung bnh v trn c s ch ra gii hn trn v gii hn di. Trn c s ny, nh qun l c th t k hoch da trn con s trung bnh nhng phi thy c rng nhng sai lch hon ton c th xy ra nhng s khng vt qu cc gii hn trn v gii hn di. Nhng khi quay tr li vi cu hi ban u, khi quy trnh l n gin v c hng dn t m v ai cng c th thc hin ng. Khng c cu tr li. Ch khi W. E. Deming gii thch ht v ht trng khng c kch thc nh nhau bi ht c ph ln mt lp sn, cc tm sng c dng khng ng nht, c tm c dng cch y 30 nm
126
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni v c tm mi c lm. V sau ngha ca th nghim mi c h m: - S sai lch l mt b phn ca bt k qu trnh no. - Vic lp k hoch phi d on trc s vic v con ngi s tin hnh nh th no. Nhng th nghim v kim trc trc y c th hu ch, nhng khng phi l quyt nh. - Cng nhn lm vic trong h thng m - d h c gng ht sc - vn nm ngoi tm kim sot ca h. Chnh do h thng, ch khng phi nhng k nng c nhn ca h, xc nh h lm vic nh th no. - Ch c cp qun l mi c th thay i h thng. - Mt s cng nhn s lun lm vic trn mc trung bnh v mt s khc lm vic di mc trung bnh52. Vi trit l quan trng Ch tin vo Cha. Mi th khc chng ta phi dng n d liu, W.E. Deming kin tr cho rng qun l cht lng bng phng php thng k cn phi c nhng cng c h tr v khng phi l ton hc m nhiu cng c ch l nhng phng thc t chc v biu hin d liu mt cch trc quan. Nhng cng c ny chnh l by biu hu dng m bt k ngi no, khng cn trnh ton hc cao lm, cng c th lm c. Biu nhn - qu (cause and effect diagrams) hay cn gi l biu xng c dng biu din h qu do mt h thng cc nguyn
127
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni nhn v nu mun c kt qu mong mun, chng ta phi ch ng hn ch c nhng nguyn nhn c th dn n nhng kt qu khng mong mun.
Khng nhn mnh Thit b Thiu ngn sch Chnh sch Thc n khng r rng Thit b km Dng chnh sch n king Thiu ngn qu h thng li S my tnh Ba n ca ng vin kmbnh nhn khng ng Thiu quan tm n vic n king Lm vic qu sc Lch trnh Hun luyn Chnh sch k lut
Thiu hiu bit
Khng c phn hi n ngi gy li
Thiu ch dn
Thiu nhn vin Th tc Nhn s Thiu thi gian
Nhn - qu: Nhng khu phn n khng ng
Ishikawa, tc gi cun Hng dn kim tra cht lng khng nh li ch ca biu nhn - qu nh sau:
Qun l c hiu qu theo phng php Deming, Nh xut bn Thng k 1996, tr 72 - 91.
52
128
- Khi nhm nhn vin cng tho lun v nguyn nhn s to cho h c hi hc hi ln nhau. - Gip nhm tp trung gii quyt nhng vn trong tm kim sot ca mnh. - Gip nhm nhn vin tch cc tm kim nguyn nhn, thu thp d liu. - Biu nhn - qu c th p dng cho bt k vn no. Trn thc t, nhiu t chc p dng thnh cng biu nhn qu v qua loi b c nhng kt qu sai li hay khng mong mun. Lu (flow charts). Bc u tin mun ci tin qu trnh l v lu ca qu trnh . Lu phc ha rt r vic g ang xy ra. Mun th, chng ta phi xc nh c qu trnh s din tin nh th no v sau v c phng thc lm vic . Lu c bit c gi tr i vi nhn vin trong cc hot ng qun l hay dch v - ni khng phi lun lun c th thy c lung thng tin r rng nh trong sn xut. Biu Pareto (Pareto charts). W.E. Deming cho rng cc nhm nhn vin phi thng k c tn xut ca cc nguyn nhn dn n h qu nht nh no . V d: tn xut ca nhng nguyn nhn dn n vic i lm tr gi hay tn xut ca cc nguyn nhn (ct u linh kin, ch hn, bi) dn n cc tai nn gy chn thng mt, lng, tay trong dy chuyn bo mch vi tnh. Trn c s tn xut ca cc nguyn nhn, ngi ta c th chn la nhng gii php ti u trong nhng iu kin hn ch khc phc mt cch ti a.
129

Lu : Bo mch vi tnh
Vt liu u vo: linh kin, mch PC
Q.C Cm t ng
Hng t
Nh cung cp sa cha li
Hng
Q.C Ti ch/thi ra
t
Lp rp th cng
Hng
Q.C
Lm sch v hn Q.C Ti ch/thi ra
Hng
Dn tip xc Ti ch/thi ra Q.C T ng kim tra Giao hng
Hng t
Biu khuynh hng (Run charts). W. E. Deming cho rng biu khuynh hng l cng c thng k n gin nht. D liu c lp thnh biu trong sut mt giai on tm ra khuynh hng ca n.
130
Chng 9. Thuyt tng hp v thch nghi Mc ch ca chng: - Sinh vin phi hiu c l n nhng nm 60 ca th k XX, nhng thuyt qun l tip cn v a ra nhng chc nng, kha cnh c th ca qun l. Cc hc thuyt , theo ng quy lut pht trin ca lch s t tng b sung v hon thin cho nhau v kt qu cui cng l to ra mt quy trnh qun l gm lp k hoch, t chc, lnh o v kim tra vi nhng ni dung rt c th ca n nh Harold Koontz, Cyril Odonnell v Heinz Weihrich tng hp trong cun Nhng vn ct yu ca qun l. - Sinh vin cng phi bit phn tch v ch r hn ch trong cch tng hp ca Harold Koontz, Cyril Odonnell v Heinz Weihrich. Mc d tng hp nhng cc tc gi cng biu hin kh r cch tip cn ca mnh v qun l: Cch tip cn tuyn tnh v cch tip cn ny cng bc l nhng hn ch khi s pht trin kinh t - x hi v khoa hc bc sang giai on mi. - V c bn, cc chc nng, nhim v ca qun l c cc nh t tng bn v cp. Nhng hc thuyt qun l sau ny c th s tip cn quy trnh qun l theo mt cch khc v/hoc hng trng tm n mt vn mi do thc tin kinh t - x hi t ra. - S vn hnh quy trnh qun l phi ph hp hay thch nghi vi s bin i ca mi trng v vn ha.
131
9.1. Harold Koontz v qun l theo quy trnh tuyn tnh n na u th k XX, cng vi s pht trin mnh m ca sn xut cng nghip da trn nn tng ca khoa hc cng ngh hin i, cc hc thuyt, trng phi qun l cng ra i v pht trin mnh m nhm p ng yu cu ca thc tin qun l ng thi. S n r ny c Harold Koontz gi l Khu rng rm qun l. Khu rng rm qun l l mt s a dng ca cc trng phi, hc thuyt qun l n c th gip cho bt k mt nh qun l thc tin no cng d dng tm c mt kim ch dn cho mnh nhng khu rng rm y nhiu khi cng lm cho khng t cc nh qun l lng tng khng bit la chn cho mnh mn n thch hp vi thc tin sinh ng ca mnh: ti phng Ty, mi n th k XX, c bit l vo nhng nm 40, ngi ta mi nghin cu mt cch c h thng vn qun l. Mt lot tc phm sm nht v qun l u do cc nh qun l c nhiu kinh nghim thc tin vit ra nh Taylor, Fayol, v.vNhng mi n thi k u ca thp k 60, cc tc phm mang tnh hc thut v qun l mi xut hin mt cch rm r nh nm ma xun, dn n s ri lon, mi ngi ni mt cch53. Harold Koontz v mt s ng nghip sm pht hin ra thc t y v cc ng bt tay vo nghin cu cc trng phi, hc thuyt qun l vi hy vng cht lc nhng tinh tu nht ca khu rng rm qun l v khi qut li thnh nhng vn ct yu nht ca qun l. l mt cng vic hon ton khng d dng bi n lc , ngi ta tng kt c n 11 trng phi qun l: Trng phi kinh nghim, trng phi quan h con ngi, trng phi hnh vi, trng phi h thng hip tc
53
Vin nghin cu v o to v qun l (2002): Tinh hoa qun l, Nh xut bn Lao ng x hi, H, tr 361.
132
x hi, trng phi h thng k thut x hi, trng phiquyt sch, trng phi h thng, trng phi ton hc, trng phi l lun quyn bin, trng phi vai tr ca gim c, trng phi qun l qu trnh lm vic. 9.1.1. C s ca l thuyt qun l v khoa hc qun l c trng ca hot ng ca con ngi l hot ng mang tnh cng ng, , cc c nhn hot ng khng tch ri nhau v gn lin vi nhm, cng ng. Tnh cht c trng ca hot ng yu cu tt yu pah c s iu phi cc n lc c nhn v c Harold Koontz cng ng nghip cng nh cc nh t tng qun l trc gi l qun l: Ngay t khi con ngi bt u hnh thnh cc nhm thc hin nhng mc tiu m h khng th t c vi t cch c nhn ring l, th cch qun l l mt yu t cn thit m bo phi hp nhng n lc c nhn54. Qun l, c Harold Koontz quy v vic thit k v duy tr mt mi trng m cc c nhn c th lm vic vi nhau theo nhm hon thnh nhim v v mc tiu nh trc. ng vit: C l khng mt lnh vc hot ng no ca con ngi quan trng hn l cng vic qun l, bi v mi nh qun l mi cp v trong mi c s u c nhim v c bn l thit k v duy tr mt mi trng m trong cc c nhn lm vic vi nhau trong cc nhm, c th hon thnh cc nhim v v cc mc tiu nh. Ni cch khc, cc nh qun l c trch nhim
54
Harold Koontz, : Sd, tr 19.
133
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni duy tr hot ng lm cho cc c nhn c th ng gp tt nht vo cc mc tiu ca nhm55. Harold Koontz v cc ng nghip cng cho rng t chc v vic qun l t chc lun chu s tc ng ca mi trng bn ngoi. l mi trng kinh t (vn, ngun lao ng, mt bng gi c, nng sut lao ng, khch hng, chnh sch ti chnh v thu), k thut cng ngh (nhng pht minh, sng ch s nh hng n cch thc lm vic, thit k, sn xut v phn phi sn phm, dch v cho x hi), x hi (nim tin x hi, cc chun mc gi tr, li sng, gio dc), chnh tr v php lut (cc lut l, quy tc v hot ng ca cc c quan nh nc), o l, v.v Harold Koontz cng ng nghip cng cho rng cc nh qun l phi c trch nhim x hi rt ln. Ton b i sng x hi, i sng dn chng v vic gii quyt cc vn x hi, vn mi trng lun c nh hng gii quyt bi cc t chc, c bit l cc t chc ln m ng u l cc nh qun l: X hi thc tnh v ln ting v nhng khn thit ca nhng vn x hi, ang i hi cc nh qun l thuc mi loi hnh t chc, c bit l cc nh qun l cp cao, xem h ang lm g hon thnh nhng trch nhim x hi ca h v ti sao h li khng lm hn na56. Mc tiu ca qun l, ni mt cch chung nht, l hon thnh hay t mc tiu vi nhng chi ph t nht v s tho mn c nhn cao nht: Theo mt ngha rt thc t, trong mi loi hnh t chc, d cho l kinh doanh hay phi kinh doanh th mc tiu hp l v mong mun mt
55
Harold Koontz, ...: Sd, tr 17.
56
134
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni cch cng khai ca mi nh qun l u l thng d - Tc l cc nh qun l cn phi to dng nn mt mi trng m trong mi ngi c th hon thnh c cc mc tiu theo nhm vi thi gian, tin bc, vt cht v s khng tho mn c nhn t nht hoc h c th t c mc tiu mong mun ti mc c th c vi cc ngun lc sn c57. Harold Koontz v cc ng nghip cho rng qun l va l mt khoa hc va l mt ngh thut. Vi t cch l mt khoa hc, qun l cn phi c tip cn mt cch c h thng nhng vi t cch l mt ngh thut, vic thc hnh qun l li i hi phi tip cn theo tnh hung hoc iu kin hin c. Harold Koontz v cc ng nghip nh gi cao tm quan trng ca qun l trong mi lnh vc hot ng x hi mi cp (vi m v v m). Nhng phn tch nguyn nhn ca tht bi trong kinh doanh l do nng lc qun l yu km. Harold Koontz dn li pht biu ca Ngn hng chu M trong Bn bo co v kinh doanh nh: Theo s phn tch cui cng th hn 90% cc tht bi kinh doanh l do s thiu nng lc v thiu kinh nghim trong qun l58. cp v m, vai tr ca qun l cng tr nn quan trng. Khi phn tch c hi v thch thc ca cc quc gia ang pht trin, Harold Koontz vit: V tm quan trng ca qun l th khng u c th th hin r hn so vi trng hp ca cc nc ang pht trin. Bn tng quan v vn ny trong nhng nm gn y ca cc chuyn gia v pht trin kinh t cho thy rng s cung cp tin bc hoc k thut cng ngh khng em li s
57 58
Harold Koontz, ...: Sd, tr 22. Harold Koontz, ...: Sd, tr 20.
135
pht trin. Yu t hn ch trong hu ht mi trng hp chnh l s thiu thn v cht lng v sc mnh ca cc nh qun l59. Hn na, khi cp v phn tch v vai tr ca qun l, Harold Koontz v cc ng nghip cn ch r vai tr ca khoa hc x hi ni chung v qun l ni ring trong vic p dng cc thnh qu ca khoa hc k thut vn c nh gi l sm pht trin v to ra nhiu iu kin thun li cho s pht trin cng nh nh hng cc chnh sch pht trin x hi: Tuy nhin, nu chng ta khng bit cch khai thc cc ngun nhn lc v phi hp s hot ng ca con ngi, th s phi hiu qu v lng ph trong khi p dng nhng pht minh k thut vn s tip tc. Chng ta ch cn nhn vo s lng ph khng th tng tng c v cc ngun nhn lc v vt lc l c th thy rng cc ngnh khoa hc x hi cn qu xa vi vic thc hin chc nng hng dn chnh sch v hot ng x hi ca chng60. 9.1.2. Chc nng ca qun l Trn c s tng hp v k tha cc nh t tng qun l, Harold Koontz v cc cng s khi qut v a ra 5 chc nng ca qun l: Lp k hoch, t chc, xc nh bin ch, lnh o, kim tra. 9.1.2.1. Lp k hoch Lp k hoch l chc nng u tin v c bn ca cng tc qun l v c Harold Koontz quan nim l quyt nh trc xem pah lm ci
59
60
Harold Koontz, ...: Sd, tr 20 21.
136
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni g, lm nh th no, khi no lm v ai lm vic . K hoch l ci cu bc quan nhng khong trng c th i n ch61. Cc ng cho rng lp k hoch c tm quan trng quyt nh i vi ton b cc chc nng ca qun l. Trn c s k hoch, cc nh qun l xc nh c lai c cu t chc ph hp, s lng v cht lng nhn lc cn phi c thc hin k hoch, la chn phong cch lnh o ti u, v.v.. Ngoi ra, k hoch cn gip cc nh qun l ng ph c vi nhng thay i bt nh, tp trung s ch vo cc mc tiu, to kh nng cho s phi hp hot ng v lm cho vic kim tra tr nn d dng v c sn cc tiu chun ca k hoch. d dng ng dng quan im ca mnh v lp k hoch, Harold Koontz v cc cng s cn thao tc ho qu trnh lp k hoch thnh 8 bc c th: Nhn thc c hi, thit lp cc mc tiu, pht trin cc tin lp k hoch, xc nh cc phng n la chn, nh gi cc phng n la chn, la chn phng n hnh ng, xy dng cc k hoch h tr v cui cng l lng ho cc k hoch bng vic lp ngn qu. Xem m hnh62: Trong qu trnh lp k hoch, Harold Koontz c bit lu vic phn tch, nh gi cc phng n cn phi khch quan, gt b cc nh kin v thnh kin c nhn v khi la chn phng n cc nhad qun l cn phi nh nguyn tc hp l c gii hn. Nguyn l ny ni rng khng c phng n no l hp l hon ton tuyt i m ch cho nhng phng n hp l trong mt bi cnh v ngun lc c th. Vic cc nh
61 62
Harold Koontz, ...: Sd, tr 87 Harold Koontz, ...: Sd, tr 107.
137
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni qun l i hi v ch i phng n hp l thuyt i l khng tng v s b l cc c hi.
Nhn thc c hi da trn hiu bit v: th trng, s cnh tranh, khch hng, nhng im mnh v im yu ca t chc So snh cc phng n da trn cc mc tiu cn phi thc hin: Phng n no cho chng ta c hi tt nht t c mc ch.
Lp cc mc tiu hay mc ch: u l ni ta mun n v ci g ta mun thc hin v khi no s thc hin
Chn phng n: Chn chng trnh tt nht m chng ta s theo ui
Xem xt cc tin lp k hoch: cc k hoch ca chng ta s hot ng mi trng no: bn trong hay bn ngoi
Lp cc k hoch h tr. V d nh: Mua thit b, mua vt liu, thu v o to nhn vin, pht trin sn phm mi
Xc nh phng n: Nhng phng n no c ha hn nht t c mc tiu ca chng ta
S ho cc k hoch bng cch lp ngn qu:lp cc ngn qu nh s lng v gi bn, chi ph tc nghip, chi ph cho trang thit b
Harold Koontz v cc ng nghip cho rng sau khi xc nh mc tiu, cc nh qun l cn phi phn cp mc tiu theo c cu t chc v theo thi gian.Phan cp mc tiu theo c cu t chc l xc nh ro mc tiu chung tng qut v mc tiu c th ca tng b phn, tng c nhn. Phn cp mc tiu theo c cu t chc l c s to ra s hp tc: cc c nhn thc hin mc tiu ca mnh th ng thi cng ang gp phn thc hin mc tiu ca b phn v cc mc tiu b phn c thc hin
138
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni cng ng thi em n mc tiu chung, tng qut ca t chc. Phn cp mc tiu theo thi gian l vic xc nh r mc tiu lu di (mc tiu chin lc) ca t chc v nhng mc tiu c th cho tng thi im. Vic phn cp ny s gip cho t chc khi theo ui nhng mc tiu c th trong tng giai on s i ng hng v dn dn gp phn thc hin mc tiu chin lc ca t chc. Ra quyt nh, v thc cht, l kt qu cui cng ca qu trnh phn tch cc phng n v la chn phng n hnh ng. ng vit: ra quyt nh l trung tm ca cng vic lp k hoch. N i hi ngi qun l thc hin s la chn da trn mt mc hp l c hn, ngha l di s sng t v mi vn ca tnh hung m h bit c, trong od c th khng cn bit mi th. Tho mn l mt thut ng i khi c dng m t s la chn mt chng trnh tho ng trong mt tnh hung no 63. Vic phn tch cc phng n c th phi s dng phng php phn tch l v phng php phn tch chi ph - hiu qu. Vic la chn phng n thng da trn c s ca kinh nghim, thc nghim hoc nghin cu phn tch trn c s ton hc nh vn tr hc, cy quyt nh khng hoc c km theo xc xut. Harold Koontz v cc cng s cng phn tch nhng yu cu lp k hoch c hiu qu v nhn mnh vai tr ca tnh sng to trong qun l ni chung v c bit trong lp k hoch ni ring.
63
139
9.1.2.2. T chc T chc l vic tm ra v xc lp Mt c cu ch nh v vai tr nhim v hay chc v c hp thc ho64. Mt c cu ch nh v cc vai tr nhim v, trc ht l nhng ngi cng lm vic vi nhau phi thc hin nhng vai tr nht nh. Th hai, nhng vai tr m mi ngi cn phi thc hin phi c xy dng mt cch c ch ch m bo rng nhng hot ng cn thit s c thc hin v m bo rng cc hot ng ny l ph hp vi nhau, sao cho con ngi c th lm vic mt cch tri chy, c hiu qu v c kt qu trong cc nhm65. Nhim v ca cng tc t chc l lin kt cc mc tiu, xc nh r rng v nhng cng vic hay hot ng ch yu v xc nh phm vi c th hiu c v s t quyt hay mc quyn hn sao cho ngi thc hin nhim v hiu c rng h c th c lm nhng g hon thnh nhim v. Tm li, mc ch ca cng tc t chc l nhm lp ra mt h thng chnh thc gm cc vai tr, nhim v m con ngi c th thc hin, sao cho h c th cng tc mt cch tt nht vi nhau t c cc mc tiu ca doanh nghip66. Harold Koontz v cc ng nghip cho rng t chc l mt qu trnh v phc ho r nt qu trnh y (Xem hnh v67). Vic phn chia b phn lin quan cht ch n tm qun l v cp t chc. Tm qun l v cp t chc c quan h t l nghch vi nhau. Tuy nhin, vic xc nh cho cc nh qun l tm qun l ph hp l quan trng nhng chng ta cng cn phi c gng hn ch bt cc cp
64
Harold Koontz, ...: Sd, tr 227. Harold Koontz, ...: Sd, tr 227 228. 66 Harold Koontz, ...: Sd, tr 226.
65
140
qun l trung gian v nhng hn ch c hu ca n. Mt tm qun l c hiu qu lun ph thuc vo trnh v nng lc ca ngi qun l, s r rng trong vic phn chia quyn hn, s r rng ca k hoch, tc thay i ca bi cnh.
Nghin cu tnh kh thi v lin h ngc 1. Mc tiu
2. Cc k hoch h tr
3. Xc nh v phn loi cc hot ng cn thit
4. Nhm cc hot ng theo ngun lc v hon cnh
5. Giao quyn hn
6. Kt hp ngang v dc cc mi quan h quyn hn v thng tin
7. Bin ch
8. Ch o
9. Kim tra
Qu trnh t chc
Harold Koontz cng khuyn co cc nh qun l, khi nng lc qun l c tng cng th nn c gng b bt cc cp qun l trung gian. Bi cc cp qun l trung gian lun c nhng hn ch c hu ca n. Vic nhm cc hot ng theo cc ngun lc v hon cnh cng l c s phn chia b phn v to thnh cc c cu t chc. Harold Koontz cp n cc loi c cu t chc trong thc tin qun l v phan tch r nhng u im v hn ch ca tng loi c cu.
67
141
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Quyn hn v vic phn chia quyn hn lun l vn c quan tm hng u ca cng tc qun l. Harold Koontz cho rng quyn hn trong t chc l mc c lp trong hot ng cho mi ngi to ra kh nng s dng nhng quyt on ca h thng qua vic trao cho h quyn ra cc quyt nh hay a ra cc ch th68. Phn quyn hay giao quyn l mt tt yu trong mi t chc v v thc cht Phn quyn l xu hng phn tn cc quyn ra quyt nh trong mt c cu t chc69. Mc phn quyn ca mt t chc t l thun vi: s lng v tm quan trng ca cc quyt nh c giao ph, s lng cc b phn chu tc ng bi quyt nh qun l c giao ph v t l nghch vi mc kim tra vic thc hin quyt nh . Giao quyn lun l mt cng vic phc tp v kh khn ca cc nh qun l. Harold Koontz v cc ng nghip ch r mun giao quyn c hiu qu, cc nh qun l ngoi vic cn tun th cc nguyn tc giao quyn th cn cn phi bit ngh thut giao quyn. v trong nhng trng hp nht nh, cc nh qun l cng cn thit phi ti tp trung quyn lc giao ph. Theo Harold Koontz, khi tin shnh giao quyn, cc nh qun l cn tun th 7 nguyn tc giao quyn: - Giao quyn theo kt qu mong mun, - Giao quyn theo chc nng,
68 69
142
- Giao quyn theo bc thang, - Giao quyn theo cp bc, - Giao quyn m bo tnh thng nht trong mnh lnh, - Giao quyn m bo tnh tuyt i trong trch nhim, - Giao quyn phi m bo s tng xng gia quyn hn v trch nhim. Ngh thut giao quyn ch yu nm thi ca c nhn ngi qun l trong khi giao quyn hn cho cp di. c c ngh thut giao quyn c hiu qu, khi giao quyn, ngi qun l phi: - To cho cp di mt khong thi gian suy ngh v a ra cc kin. Ngi qun l phi ng vin, khch l v sn sng n nhn nhng kin ca cp di; - Cp trn phi t ra l mnh sn sng giao quyn cho cp di. ng ni: Mt sai lm ln ca mt ngi qun l khi leo ln cc cp bc cao hn - .- l ch h vn mun tip tc ra cc quyt nh cho cc cng v m h ri b70; - Khi giao quyn cho cp di, cp trn phi t thi sn sng cho php cp di mc sai lm; - Khng nhng th, cp trn cn phi t thi tin cy cp di khi giao quyn cho h; v
70
143
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni - trnh vic lm dng quyn lc c giao, cp trn cng phi t thi sn sng lp ra v s dng rng ri h thng kim tra m bo rng quyn lc giao ang c s dng v mc tiu chung ca t chc. 9.1.2.3. Xc nh bin ch Xc nh bin ch hay cn c gi l cng tc nh bin c Harold Koontz coi nh l mt chc nng ring bit ca qun l. V thc cht, inh bin c Harold Koontz hiu l mt qu trnh tuyn m, thu mn, la chn, sp xp, nh gi, bt v pht trin ngun nhn lc ca t chc. Ngun nhn lc ca t chc l mt trong nhng ngun lc quyt nh s thnh cng hay tht bi ca t chc. Ngun nhn lc bao gm c nhng nhn s lao ng trc tip v nhn s qun l. Harold Koontz v cc cng s cho rng trong qu trnh nh bin, vic o to v pht trin ngun nhn lc, nht l nhn lc qun l c vai tr c bit quan trng. ng ch r cc phng php pht trin i ng qun l nh o to ti ch, o to thng qua trng lp, v.v.. ng ni: S pht trin ca ngi qun l l tin b m h t c qua vic hc cch qun l sao cho c kt quNhu cu bc bch l phi pht trin cn b qun l mt cch c kt qu nh nhiu tht bi trong htc hnh qun l ch r. h tr cho vic loi b nhng sai st ny, chng ti xut mt phng php h thng pht trin v o to cn b qun l71. qu trnh nh bin c hiu qu, cc nh qun l cn tun th vavs nguyn tc nh l nhng gii php trng yu sau:
71
144
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni - Nguyn tc xc nh r cng vic, - Nguyn tc nh gi ng cn b qun l, - Nguyn tc ganh ua m, - Nguyn tc o to v pht trin cn b qun l, - Nguyn tc mc tiu o to phi r rng v c th kim chng c, - Nguyn tc pht trin lin tc. Nh vy, sau khi c k hoch hot ng, cc nh qun l tin hnh ccng tc t chc, nh bin. Khi chun b c v s lng v cht lng i ng nhn lc, cc hot ng thc hin k hoch c tin hnh, cc nh qun l tip tc cng tc lnh o v kim tra vic thc hin k hoch. 9.1.2.4. Lnh o Trc ht, lnh o vi tnh ch l mt chc nng ca qun l l qu trnh ch dn, i trc v ng vin hay ni cch khc l qu trnh tc ng n con ngi sao cho h c gng mt cch t gic v hng hi trong vic t c cc mc tiu ca t chc72 hay lnh o l s tc ng, nh mt ngh thut, hay mt qu trnh tc ng n con ngi sao cho h c th t nguyn v nhit tnh phn u t c cc mc tiu ca t chc. Mt cch l tng, mi ngi cn c khuyn khch pht trin khng ch s t nguyn lm vic m cn t nguyn lm vic
72
145
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni vi s st sng v tin tng73. Harold Koontz cng ch r ngi lnh o cn phi c ba k nng c bn: K nng quan h con ngi, k nng hiu bit v s dng ng c thc y v k nng khch l. Lnh o l ch dn, iu khin, ra lnh v i trc. Ngi lnh o khng ng sau nhm h ho v thc dc, h t mnh trc nhm khi to iu kin cho s tin b v gn vin nhm hon thnh cc mc tiu ca t chc. Mt v d l ngi ch huy dn nhc giao hng, chc nng ca ng ta l to ra c m thanh ho phi v nhp iu ng thng qua s c gng tng hp ca cc nhc cng. Tu theo cht lng ch huy ca nhc trng, dn nhc s hng ng li74. Nh vy, lnh o l mt chc nng lin quan mt thit n nhn t con ngi v h thng ng c thc y con ngi. V vn ny, ngoi vic phn tch quan im, hc thuyt ca cc nh tm l hnh vi v ng c thc y, Harold Koontz v cc ng nghip xut mt s bin php thc y c bit nh tin, lm phong ph thm cng vic, chng trnh tham gia, v.v Xut pht t quan nim cho rng tin , iu kin u tin ca lnh o c hiu qu l s tun th, tun theo v ngi ta li c xu hng tun theo nhng thc dc ca nhu cu, nguyn vng, li ch ca c nhn h (gn c thc y) nn Harold Koontz cho rng hiu bit l thuyt v ng c thc y v vic vn dng l thuyt ny l mt phn quan trng to ra hiu qu ca lnh o v qun l. ng vit: Thc t, c l nguyn tc c bn ca lnh o l: v ngi ta c xu hng tun theo ngi m h xem l mt phng tin tho mn cc mc ch c
73
146
nhn ring ca h, cho nn cc nh qun l cng hiu r hn ci g thc y cp di ca h v ng c thc y hot ng ra sao, v h cng th hin nhiu hn s hiu bit trong vic thc hin cc cng vic qun l ca h, th dng nh h cng l nhng nh lnh o c hiu qu hn75. Harold Koontz c bit quan tm n mi quan h gia bu khng kh t chc v ng c thc y. ng c thc y c hiu l tt c nhng nhu cu, nguyn vng, xu hng khin con ngi mun tin hnh cng vic mt cch t gic v tch cc ch khng phi l l b buc phi lm nh vy. Trong khi , nhu cu v vic tho mn nhu cu, trong hu ht cc trng hp, lun lun ph thuc vo hon cnh x hi v tiu hon cnh - tc l bu khng kh t chc. ng vit: S tng tc gia ng c thc y v bu khng kh t chc khng ch nhn mnh ti nhng kha cnh h thng ca ng c thc y, m cn nhn mnh ti vn l s thc y va ph thuc va nh hng nh th no i vi phong cch lnh o v thc hnh qun l. Cc nh lnh o cng nh cc nh qun l () cn phi hng ng vi s thc y mi ngi s sn sng thc hin nhim v. Cng vy, h c th to ra mt bu khng kh m n s tng cng thm hoc lm suy gim s thc y76. c trng c bn ca lnh o cng nh hiu qu ca lnh o thng c biu hin hai kha cnh: cch thc dng quyn hn ra quyt nh qun l v mc tham gia ca nhn vin vo vic ra cc quyt nh qun l ca h. Vn ny c Harold Koontz v cc ng nghip phn tch l gii kh cn k ni dung phong cch lnh o.
74 75
147
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni y, Harold Koontz trnh by v phn tch kh k lng 4 h thng qun l ca Rensis Likert da trn mc tham gia t hay nhiu ca nhn vin77. Cc ng cng cp v phn tch bn c qun l ca Robert Blake v Jane Moutou c xy dng da trn hai thng s s quan tm ti con ngi v s quan tm n sn xut78. Harold Koontz c bit quan tm v c v tm c hn vi R. Tannenbaum v V.H. Schmidt v lnh o nh mt dng lin tc ca cc phong cch. Bi n phong ph hn v do d p dng vo hin thc sinh ng79. Tuy nhin, Harold Koontz cho rng phong cch lnh o rt a dng v phong ph v nhng nh l lun v qun l cn thit phi c nhng khi qut v tru tng ho xc nh nhng phong cch in hnh nht. Harold Koontz cn c vo ch thc cc nh qun l dng quyn hn ra quyt nh qun l a ra 3 phong cch lnh o in hnh: Phong cch lnh o chuyn quyn, phong cch lnh o th cng v phong cch lnh o dn ch. ng cho rng khng c phong cch lnh o no l ti u tuyt i cho mi tnh hung, hon cnh: Vic s dng mt phong cch lnh o no s ph thuc vo han cnh. Mt nh qun l c th rt chuyn quyn trong trng hp khn cp, ngi ta kh c th hnh dung c vic ngi i trng i cu ho t chc mt cuc hp vi i cu ho xem xt mt cch tt nht dp tt mt m chy80.
76 77
Harold Koontz, ...: Sd, tr 494. Xem thm Harold Koontz, ...: Sd, tr 504 506. 78 Xem thm Harold Koontz, ...: Sd, tr 506 508. 79 Xem thm Harold Koontz, ...: Sd, tr 508 511. 80 Harold Koontz, ...: Sd, tr 504.
148
9.1.2.5. Kim tra Kim tra lm chc nng cui cng ca mt chu k qun l. Harold Koontz v ng nghip cho rng Cng vic kim tra l o lng v chn chnh vic thc hin nhm m bo rng, cc mc tiu ca x nghip v cc k hoch vch ra t ti cc mc tiu ny ang c hon thnh81. Harold Koontz cho rng mc ch ca qu trnh kim tra l xc nh cc sai lch, iu chnh cc sai lch ny nhm t c kt qu mong mun ban u. Mun vy, kim tra phi c xem xt nh mt qu trnh phn hi lin tc bao gm tm thao tc c bn (Xem hnh v)82. Harold Koontz cng ch r cc k thut kim tra gm: Kim tra ngn qu. y l mt trong nhng phng php kim tra lu i nht v i khi n cn c gi l k hoch li nhun. lp ngn qu l vic xy dng cc k hoch di dng cc quan h bng con s nh: thu nhp v chi tiu; thi gian, vt liu, sn phm; chi tiu c bn v tin mt.
Xc nh cc sai lch o lng
So snh vi tiu chun
Kt qu thc t nh cc sai lch
Phn tch nguyn nhn sai lch

81 82
Chng trnh iu
Thc hin iu chnh
chnh
Kt qu mong mun
149
Kim tra theo mng li thi gian - s kin. y l k thut kim tra c k tha v pht trin t phng php kim tra theo ng Gantt ca Henry L. Gantt v c Harold Koontz pht trin thnh chng trnh PERT (Program Evaluation and Review Technique). Kim tra vic thc hin ton b. Hu ht cc cuc kim tra thng dng li kim tra b phn nh: Chnh sch, tin lng, tuyn chn, o to, nghin cu v pht trin, cht lng sn phm, chi ph, v.v Kim tra b phn nh vy l cn thit nhng cc nh qun l cng phi c nhng cuc kim tra ton b: C nhiu l do phi kim tra ton b. Th nht l, v phi p dng vic lp k hoch ton b cho cc mc tiu ca c s hoc ca cc phn ngnh chnh, cho nn phi p dng hnh thc kim tra ton b. Th hai l, vic phi tp trung ho quyn hn c bit l trong cc phn ngnh theo sn phm hoc lnh th to ra cc n v phn no c lp, v cc n v ny cn phi chu s kim tra ton b trnh nhng s hn lon ca s c lp hon ton. Th ba l, vic kim tra ton b cho php o lng ton b s n lc ca ngi qun l trong phm vi tng hp, ch khng phi l cc b phn ca n83. Mc d cho rng kim tra l mt chc nng quan trng v khng th thiu ca qun l song Harold Koontz cng yu cu cc nh qun l trnh kim tra qu mc bi nhng nguy hi ca vic kim tra qu mc
83
150
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni ti cc hot ng ca t chc. ng vit: trong khi vic kim tra qun l hiu qu l iu cn thit cho cng tc qun l tt, thng hay c s nguy him ca kim tra qu mc. Chng hn nh, cc ngn qu c th c lp ra qu chi tit v b qun l qu cht ch, n mc t nhng ngi qun l vo trong nhng s tri buc khng cn thit. Chng ta c th dnh qu nhiu n lc v thi gian trong vic tm cch kim tra cht lng, khin cho chi ph sn xut tr nn qu cao84. Cui cng, Harold Koontz a ra cc yu cu ca vic kim tra: - Cng vic kim tra cn phi c thit k theo cc k hoch v chc v, - Cng vic kim tra cn phi thit k theo c nhn cc nh qun l v theo c tnh ca h, - Vic kim tra cn phi vch r nhng ch khc bit ti cc im thit yu, - Vic kim tra cn phi khch quan, - Vic kim tra cn phi linh hot, - H thng kim tra cn phi c thit k ph hp vi bu khng kh t chc, - Vic kim tra cn phi tit kim, - Vic kim tra cn phi dn n tc ng iu chnh.
84
151
9.1.2.6. Thng tin trong qun l Thng tin v qu trnh truyn tin c ng dng trong ton b qu trnh qun l. N c bit quan trng i vi chc nng lnh o v c Harold Koontz hiu l su truyn t thng tin t ngi gi n ngi nhn vi mt thng tin m c ngi gi v ngi nhn u hiu r85. Thng tin v truyn tin trong t chc l thc hin s thay i, gy nh hng ln cc hnh ng theo li ch ca t chc. N c bit cn thit : - Xy dng v ph bin cc mc tiu ca t chc, - lp cc k hoch t c mc tiu, - T chc cc ngun nhn lc v cc ngun lc khc theo cch c hiu qu nht, - La chn, nh gi v pht trin cc thnh vin trong t chc, - Lnh o, hng dn, thc y v to ra mt mi trng m trong mi ngi mun ng gp, - Kim tra vic thc hin nhim v. Qu trnh truyn tin l mt qu trnh lin tc xut pht t ngh, m ho ngh, truyn t thng bo, tip nhn thng bo, gii m v nhn thc thng bo vi s tt yu xut hin ca nhiu trong bt k khu no ca qu trnh truyn tin (xem s )86. Mt c trng ca qu trnh truyn tin trong qun l l thng tin phn hi. Chiu phn hi ca thng
85
152
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni tin cho php ngi qun l chc chn rng thng tin c truyn t c ngi nhn hiu ng v ang x l cng vic theo ng yu cu: Phn hi l yu t c bn kim tra hiu qu thng tin lin lc. Chng ta cha th chc chn l mt thng bo c m ho, truyn i, gii m v c hiu mt cch hu hiu nu n cha ckhng nh bng s phn hi. Tng t s phn hi cho ta bit s thay i v t chc hay c nhn c xy ra nh kt qu thng tin lin lc hay khng87.
Phn hi
ngh
M ho
Chuyn t thng bo
Tip nhn
Gii m Ngi nhn
Nhn thc
Ngi gi Nhiu
Theo Harold Koontz, thng tin trong qun l gm ba loi c bn: - Thng tin bng vn bn c u im cung cp cc h s giy t, ti liu tham kho v cc bo vt mang tnh php l v do chun b k mt vn bn ri gi i nn tit kim c thi gian v tin bc nhng li to ra cch hiu thng nht v thng tin. Tuy nhin, thgn tin bng vn bn c th to ra t nn giy t, quan liu v kh c th cho ng qun l thng tin phn hi nhanh chng. - Thng tin bng li ni c th em li mt s trao i nhanh vi s phn hi ngay tc khc. Ngi ta c th hi v lm r nhng vn
86 87
153
cn cha r v thng tin. Tuy nhin, thng tin bng li ni thng khgnt it kim c thi gian v i khi to ra cch hiu khng thng nht v mt thng bo. - Thng tin khng li l nhng c ch, nt mt. N c th c dng h tr thng tin bng li ni. Harold Koontz cng cho rng, thgn tin c hiu qu cc nh qun l nn ch gt b nhng tr ngi trong thng tin. Nhng tr ngi ny c th nm c ngi gi, ngi nhn v qu trnh truyn tin qua cc knh thng tin. Nhng tr ngi ca thng tin c Harold Koontz ch r nh: - Thiu k hoch i vi thng tin, - Khng lm r cc gi thit trong thng tin, - S mp m v ngha, - Cc thng tin c din t km, - S mt mt trong qu trnh truyn tin v ghi nhn km, - Thi t lng nghe v nh gi vi v, - Thi khgnt in cy, e do dn n s hi trong qu trnh thng tin, - Thi gian khng cho s iu chnh thay i. Bn cnh vic gt b cc tr ngi trong thng tin, cc nh qun l cng cn ch cc gi ca Hip hi qun l Hoa K v qu trnh thng tin. C th:
154
- Lm r tng trc khi tin hnh thng tin, - Kim tra mc ch ca thng tin, - Hiu mi trng vt cht v mi trng con ngi khi tin hnh thng tin, - Xem xt k ni dung ca thng tin gt b nhng ngha ph ca thng bo, - Nu c th, ch nn thng tin nhng vn m ngi nhn coi trng, Cc hnh ng phi ph hp vi thng tin,
- Hy t ra l ngi bit lng nghe. 9.2. Thuyt qun l theo vn ha 9.2.1. Hon cnh ra i Vo nhng nm 70 ca th k XX, c bit l sau cuc khng hong du m nm 1973, kinh t th gii ri vo cuc khng hong trm trng. Thc cht ca cuc khng hong ny l s o ln trt t kinh t th gii: Hoa K l cng quc chim v tr s mt v kinh t ang dn mt i v tr ca n. Trong khi , cc nc Ty u v c bit Nht Bn ang dn vn ln v c nhng lnh vc, Nht Bn chim v tr s mt th gii. Nht Bn l nc tht bi trong chin tranh v cng l nc b chin tranh tn ph nng n. Nhng ch trong vng vi chc nm, vi tinh thn gi tr Nht Bn kt hp vi k thut phng Ty, ngi Nht
155
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni bt tay vo cng cuc ti thit t nc v dn to ra nhng hng ha c sc cnh tranh cao. Cc nh t tng qun l tin phong nh Elton Mayo, Chris Argyris, Rensis Likert, and Douglas McGregor gp phn quan trng trong vic khc phc hn ch ca thuyt qun l theo khoa hc v nng cao hiu qu qun l ca cc cng ty Hoa K. Tuy nhin, vo nhng nm 70, 80 ca th k XX, nhiu ngnh cng nghip ca Hoa K mt th phn trong cuc cnh tranh quc t, nht l cc cng ty Nht Bn. iu ny dn n s xut hin ca nhiu bi vit, nhiu cun sch l gii s thnh cng ca cc cng ty Nht Bn. S thn k ca Nht Bn khng nhng ch tr thnh mt trong nhng cu ni ca ming ca cc nh qun l, cc nh kinh t m cn l mt vn au u trong thc tin kim tm con ng pht trin ca cc quc gia. S thn k ca Nht Bn cng to ra mt phong tro tm hiu v hc tp cch qun l ca Nht Bn, trong c cc nh qun l ca Hoa K. Tuy nhin, nhng tht bi trong vic hc tp v p dng cch qun l ca Nht Bn vo nc M h l cch tip cn mi trong qun l: Tip cn theo vn ha. 9.2.2. William G. Ouchi v Thuyt Z William G. Ouchi sinh nm 1943 ti Honolulu, Hawaii. Nm 1961, ng tt nghip Trng Punahou v sau , vo nm 1965, ng nhn bng c nhn ca trng Williams College, nhn bng thc s Qun tr kinh doanh ti i hc Stanfford (1967) v nhn bng tin s Qun tr kinh doanh ti i hc Chicago (1972). William G. Ouchi l gio s
156
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Qun tr kinh doanh ca i hc Chicago, i hc Stanford, i hc California (UCLA). T tng qun l ca William G. Ouchi c th hin r nht trong tc phm Theory Z: How American Management Can Meet the Japanese Challenge (Nh xut bn Eddison-Wesley, 1981) sch bn chy nht trong nhng nm 1980 v c xut bn sang 14 th ting. William G. Ouchi lit k v phn tch s khc nhau gia cch qun l ca ngi M v cch qun l ca ngi Nht nh sau:
Qun l Nht Bn 1. Chuyn mn ho theo nhm 2. Ch lm vic sut i 3. Ra quyt nh tp th 4. Trch nim tp th 5. nh gi v bt chm 6. Quyn li ton th 7. Kim tra mc nhin Qun l Hoa K 1. Chuyn mn ho theo c nhn 2. Ch lm vic theo thi gian 3. Ra quyt nh c nhn 4. Trch nim c nhn 5. nh gi v bt chm 6. Quyn li ton th 7. Kim tra hin nhin
Trn c s phn tch s khc nhau gia cch qun l ca ngi M v cch qun l ca ngi Nht, William G. Ouchi xy dng nn Thuyt Z. Thuyt Z l cch tip cn qun l da trn s kt hp gia trit l qun l ca ngi M v ngi Nht. c trng ca Thuyt Z c th
157
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni hin s bo m cng vic lu di, s thng nht trong ra quyt nh, cc th tc nh gi v thng tin chm v trch nhim c nhn trong bi cnh nhm. Nhng xut ca Thuyt Z gip cc nh qun l hon thin hot ng ca t chc. Trn c s phn tch v ch r cch qun l ca cc cng ty Hoa K ny sinh hay c ngun gc t nn vn ha truyn thng ca ch ngha c nhn v cch qun l cng ty ca ngi Nht Bn ny sinh trn nn vn ha cng ng truyn thng, William G. Ouchi ra mt trit l qun l - ht nhn ca Thuyt Z - cho php cc t chc k tha c nhiu u im ca c hai cch qun l. ng cho rng cch tip cn qun l ca ngi M c th li dng88 nhng c trng tt nht ca cc t chc Nht Bn nhng vn gi c nhng kha cnh qun l ca mnh nhng kha cnh c ngun gc su xa t truyn thng ca ch ngha c nhn. William G. Ouchi dn chng nhiu cng ty nh l in hnh ca cc t chc kiu Z v khng nh rng tip cn qun l theo thuyt Z s to ra s hi lng cao v cng vic, gim bt t l vng mt v b vic, nng cao cht lng sn phm. Ni dung c bn ca Thuyt Z: - To iu kin cng vic n nh. Cc t chc truyn thng ca Hoa K thng lm cho nhn vin mt mi v ch y thc cng vic ngn hn. Cc nh qun l i x vi ngi lm cng nh mt b phn c th d dng thay th trong dy chuyn sn sinh ra li nhun. Cc nh qun l nn t ch s dng lao ng v ngi lao ng trong mi quan h cng vic nh l mt trong nhiu ni dung ca quan h lao ng. X
88
Nguyn bn ting Anh: capitalize
158
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni nghip phi thu dng cng nhn lu di h yn tm v tng thm tinh thn trch nhim, cng x nghip chia s vinh quang v kh khn, gn b vn mnh ca h vo vn mnh ca x nghip89. Tuy nhin, khng nn to nhng iu kin khuyn khch ch lm vic sut i nh kiu qun l ca cc cng ty Nht Bn. - ng lng trong vic ra quyt nh. Cc t chc kiu Z nhn mnh n vic trao i thng tin, cng tc v ng lng trong vic ra quyt nh: Th ch qun l phi m bo cho cp trn nm c tnh hnh ca cp di mt cch y . Phi to iu kin cho cng nhn vin tham gia quyt sch, kp thi phn nh tnh hnh cho cp trn, c bit l trc khi a ra mt quyt nh quan trng, phi khuyn khch cng nhn trc tip sn xut a ra nhng ngh ca h, ri sau cp trn mi quyt nh90. - Trch nhim c nhn. Cc t chc Hoa K nn duy tr v nhn mnh nhng cng hin c nhn bng cnh cng nhn nhng thnh t c nhn nhng phi t trong bi cnh ca nhm. - nh gi v bt chm. y l cch lm hon ton theo cch qun l ca ngi Nht Bn. - Kim tra khng chnh thc bng cc tiu chun c chnh thc ha. Cc nh qun l nn tin tng v da vo nhng phng php kim tra khng chnh thc nhng phi o lng kt qu hot ng bng c ch
Theo Vin nghin cu v o to v qun l (2002): Tinh hoa qun l, Nh xut bn Lao ng X hi, H, tr 372. 90 Theo Vin nghin cu v o to v qun l (2002): Tinh hoa qun l, Nh xut bn Lao ng X hi, H, tr 372.
89
159
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni chnh thc. y l im m Thuyt Z c gng kt hp hai phng thc kim tra ca hai kiu qun l. - Chuyn mn ha lao ng mt cch n ha. l cch chuyn mn ha v k hoch ha ngh chp nhn s n ha: Khng chuyn mn ha cao nh trc y nhng li c chuyn mn ha hn so vi cc qun l ca ngi Nht. - Tr lng theo v tr. Thuyt Z yu cu tr lng cho ngi lao ng trn c s v tr cng tc. Quan im qun l ny kh nht qun vi cch qun l ca ngi Nht. Cc nghin cu v Thuyt Z ang c chia thnh hai nhm. Nhm th nht cho rng cc t chc qun l theo kiu Z t c thnh cng c v s hi lng vi cng vic ca nhn vin v hiu qu ti chnh ca t chc. Nhng cng c nhng nghin cu kt lun rng cc t chc qun l theo kiu Z khng em li hiu qu ti chnh ca t chc. Nhng kh khn ca nn kinh t Nht Bn vo nhng nm 90 ca th k XX lm cho mt s nh nghin cu cho rng s thn phc rng ri cch qun l ca Nht Bn l mt nhm ln v Thuyt Z b nhiu ph phn. Tuy nhin, chng ta c th khng nh William G. Ouchi li du n trong thc tin qun l ca Hoa K trong nhiu nm91. 9.2.3. Thomas J. Peters v Robert H. Waterman v M hnh By S Richard Pascale v Anthony Athos tin hnh iu tra, kho cu s thnh cng ca cc cng ty Nht Bn. Cng vo thi k , Thomas J. Peters v Robert H. Waterman li tin hnh kho st nhng cng ty
91
Xem http://www.bookrags.com/Theory_Z
160
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni thnh cng nht ca Hoa K. M hnh By S ra i ti cuc hi tho ca 4 tc gi vo nm 197892. Sau , M hnh By S (The Seven S Model) c Thomas J. Peters v Robert H. Waterman trnh by trong tc phm i tm s xut sc (In Search of Excellence (Xut bn nm 1982). V, ngay sau n tr thnh cng c c bn ca Cng ty T vn qun l McKinsey. Tha nhn cch qun l xut pht t truyn thng vn ha v khng dng , Thomas J. Peters v Robert H. Waterman cho rng trong ni b mt t chc cng c vn ha ring ca n v nhng gi tr vn ha ny cng nh hng, thm ch chi phi nhiu vn quan trng ca t chc. Gi tr chung (Shared values) l s mnh ca t chc v nhng nim tin, thi chung ca t chc m cc nh qun l phi truyn th, gio dc cho cc thnh vin ca mnh chng tr thnh nhng gi tr chung ca mi thnh vin trong t chc. Chin lc (Strategy) l k hoch di hn ca t chc m da vo n cng vi nhng ngun lc c th trong tng thi im phi xc nh c cc mc tiu c th ca t chc. Nhng nt yu cu c bn ca chin lc l t do sng to trn c s m bo chin lc ca t chc; lun hng n th phn v m rng th phn; nhn mnh cht lng v gi c ca sn phm.
Mc d, hin nay mt s tc gi cho rng m hnh 7 S l ca Richard T. Pascal v Anthony Athos (Xem Vin Nghin cu v o to v qun l (2002): Tinh hoa qun l, Nh xut bn Lao ng X hi, H. tr 388 399. Nhng trong cc ngun ti liu m ngi vit c c hin khng c chng c no khng nh r tc gi nn chng ti nh trnh by m hnh 7 S vo mc ny khi cn ni v mt s ni dung ca cun i tm s xut sc ca Thomas J. Peters v Robert H. Waterman c xut bn nm 1982.
92
161
M hnh By S93
C cu t chc (Structure) l cch thc v cc mi quan h gia cc b phn ca t chc: C cu trc tuyn (centralized), c cu ma trn (matrix), v.v Tt c c cu t chc phi m bo lm cho cc gim c b phn t ch trong cng vic, pht trin s trng, thch ng vi tnh th, hng v ngi tiu dng v nhanh chng trng thnh nhng ng thi cng lm cho cng ty m c c s linh hot, c ng nh cc cng ty con. H thng cc chnh sch (System) l cc quy nh v th tc thc hin cng vic, h thng ti chnh, tuyn dng, bt, h thng nh gi, h thng thng tin, v.v.. Nhn vin (Staff) l s lng v cht lng nhn vin ca t chc.
93
Xem http://www.change-management.net/7smodel.htm
162
Kiu vn ha v qun l (Style) l dng thc vn ha t chc v cch thc cc nh qun l ng x t mc tiu. K nng (Skill) l nng lc ca c nhn v t chc nh mt h thng. M hnh By S c nh gi l cng c chn on hiu cc t chc km hiu qu. ng thi, m hnh ny cng l nhng ch dn quan trng cc nh qun l c th a ra cc gii php thay i t chc. Vic ng dng m hnh ny cng gip cc t chc kt hp nhng nhn t duy l v cng rn ca t chc (ti chnh, cc th tc, quy tc, v.v..) vi cc yu t "tnh cm" v "mm mi". cc nh qun l c th hot ng trong cc yu t ca m hnh mt cch ng thi v cc yu t ny lun c s quan h, tng h vi nhau. Ngoi vic ng dng M hnh By S, Thomas J. Peters v Robert H. Waterman cng khuyn co cc nh qun l cn tp trung ch 8 vn c bn sau: - nh hng vo hnh ng t ti thnh cng. Hnh ng phi c u tin s mt, trnh vic ch ngi phn tch vn v ph phn, bnh lun v thng lng phin toi. Cn phi men theo ngm vt sng l phng thc rt hu hiu94. - Tip cn ngi tiu dng, sn sng lng nghe thng tin phn hi t khch hng cung cp cho khch hng nhng sn phm v dch v tt nht.
Vin Nghin cu v o to v qun l (2002): Tinh hoa qun l, Nh xut bn Lao ng X hi, H, tr 380.
94
163
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni - Pht huy tnh t ch v c sng to ca i ng nhn vin. kivchs thch tinh thn sng to ca nhn vin, cc cng ty xut sc thng t chc nhng nhm chuyn v dnh cho h quyn t ch cao nht tho lun v da ra cch thc gii quyt cc vn . - Qun trit quan im hay nguyn l cho rng nng sut l do con ngi. Phng thc ca cc cng ty xut sc l dng ngi thc y sn xut, tin tng v coi trng nhn vin, thc hin phng thc qun l c s tham gia rng ri ca nhn vin. - Mi dch v phi gn vi thc tin v gp phn iu khin cc gi tr. Hu ht cc cng ty thnh cng u l nhng cng ty c nhng nhn thc v quan nim r rng v gi tr ca h. Nhng gi tr khng ghi trong vn bn, iu l m i su, thm m vo lng ngi v tr thnh l tng, nim tin ca h. chng l kim ch nam ch o nh qun l v nhn vin trong vic a ra nhng quyt sch, nhng hnh ng v cch thc ng x. Nhng gi tr ny thng dc gi l vn ho doanh nghip. - Trung thnh vi s nghip ca mnh. Hot ng ca cc cng ty xut sc thng khng tch khi chuyn mn ca h, khng u t mt cch m qung vo nhng ngh khc. - Hnh thc qun l n gin, bin ch qun l gn nh. - T do nhng nghim ngt. Kin tr n cng quan nim v gi tr v nhng vn c tnh nguyn tc nhng phi khoan dung. c trng ca cc cng ty xut sc l c cu t chc linh hot, mm do v trong mt chng mc nht nh thng mang tnh lng vi s phn quyn
164
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni rng ri. Nhng cc cng ty li qun l cht ch mc tiu chung, gi tr chung ca cng ty v nn np ca t chc. 9.3. Peter Ferdinand Drucker v Qun l trong x hi bin i Peter Ferdinand Drucker sinh ngy 19 thng 11 nm 1909 v mt ngy 11 thng 11 nm 2005. ng sinh ra v ln ln ti Vin, th ca nc o. Do nh hng ca chin tranh, c hi vic lm o him hoi nn sau khi hc xong, ng sang c v lm vic ngn hng v bo ch. c, ng ly bng tin s Lut quc t. Nm 1933, ng ri c v Anh 4 nm n 1937, ng di c sang Hoa K. ng l gio s ging dy qun l ti i hc New York t 1950 n 1971. T 1971 n khi qua i, ng tham gia ging dy qun l v khoa hc x hi ti i hc Claremont. Vi nhng cng hin cho qun l c v t tng v thc tin, ngy 09 thng 7 nm 2002, ng c Tng thng George Bush tng thng Huy chng T Do (Presidental Medal of Freedom). ng l Ch tch danh d ca Qu ti tr qun l khu vc phi li nhun. Sng trong thi k suy thoi kinh t (1929 1933) li l mt phng vin, hn ai ht, Peter F. Drucker tip xc vi nhiu ngun thng tin v hiu r nhng bin c x hi, nht l trong lnh vc kinh t ang c nhng i thay nhanh chng. mnh m v mang nhiu yu t khc bit rt c trng m sau ny ng gi l thi k bo tp. c th ngh nghip cng nh lng say m v khoa hc qun l gip Peter F. Drucker c ngun t liu phong ph vit v xut bn hn 20 cun sch v qun l. Trong cc quan im ca mnh, Peter F. Drucker c hp th c nhiu quan im v qun l ca cc nh t tng trc ,
165
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni nho nn chng t kin to nhng quan im v qun l ca mnh trong mt thi k c nhiu bin chuyn mnh m v x hi, kinh t v khoa hc k thut. ngi c c th c mt ngun t liu v cng vi mc ch ch dn cho bn c cc ngun t liu, chng ti s im qua v mt s tc phm c bn ca Peter F. Drucker trc khi trnh by, phn tch nhng quan im qun l ca ng. - Ct yu ca qun l - The Essential Drucker Cun sch ny cung cp, theo li ca Peter F. Drucker, cch hiu mch lc, r rng v nhp mn qun l v quan im chung v cng vic qun l. V do , n cha ng nhng cu tr li cho vn m chnh ng t i t li: Vn ct yu ca qun l l g?
166
- iu hnh c hiu qu - The Effective Executive in Action Cun sch ny c nh gi l
nhng t tng d bo cho qun l ca nhng nm cn li ca th k XX v th k XXI. Cun sch ny cung cp cho cc nh qun l, iu hnh nhng t tng c bn nh dng hot ng c tnh tng tc ca mnh. Cun sch cng ni r 5 tr ct c th gip cc nh qun l lnh o mt cch c hiu qu.
- Nhng thch thc qun l ca th k XXI - Management Challenges for the 21st Century Cun sch cp v phn tch nhng t tng v kha cnh mi, c tnh cch mng cho tng lai. Qua cun sch ny, Peter F. Drucker c Warren Bennis nh gi l Nh t tng qun l quan trng nht ca thi i.
167
- Qun l trong cc t chc phi li nhun - Managing The Non-Profit Organization Dch v hay phi li nhun l khu vc pht trin nhanh trong x hi hin i (vi hn 8 triu nhn vin lao ng v hn 80 triu tnh nguyn vin) t ra yu cu i vi cc chuyn gia phi a ra c nhng ch dn, li khuyn qun l khu vc ny c hiu qu. Peter F. Drucker a ra cc v d v gii thch nhim v, s lnh o, cc ngun lc, marketing, mc tiu, pht trin con ngi, ra quyt nh, v.v... Cun sch cng trnh by cc cuc phng vn vi 9 chuyn gia v nhng vn ct li ca khu vc phi li nhun. - i mi v thng mi - Innovation and Entrepreneurship Cun sch trnh by i mi v thng mi nh l nguyn l c tnh mc ch v h thng v phn tch, ct ngha nhng thch thc v c hi ca nn kinh t thng mi mi ca Hoa K. Cun sch ch r nhng vn thc t m cc doanh nghip, cc t chc cng, v.v.. cn phi bit, phi hc v phi lm trong nn kinh t th tng hin i.
168
Ngoi nhng tc phm tiu biu trn, vi tnh cch va l nh t tng va l nh t vn qun l, Peter F. Drucker cn cho xut bn nhiu tc phm bn v nhng vn ht sc thc tin ca qun l nh Qun l trong thi i bo tp (Managing in Turbulent Times); Qun l: Nhim v, trch nhim, thc hnh (Management: Tasks,
Responsibilities, Practices); Qun l kt qu (Managing for Results); Thc hnh qun l (The Practice of Management); v.v.. Mt s t tng c bn: Hoi nghi su sc v thuyt kinh t hc v m. Peter F. Drucker cho rng cc nh kinh t hc ca cc trng hc tht bi trong vic ct ngha nhng sc thi quan trng ca cc nn kinh t hin i. Vi mong mun lm cho mi vn tr thnh n gin n mc c th. Theo Peter F. Drucker, cc tp on kinh t c xu hng sn xut qu nhiu sn phm, thu nhn cng m h khng cn (khi tnh hnh kh hn, h li c th b hu hp ng lm vic) v m rng cc lnh vc kinh doanh khng ph hp vi u th ca h. Xut pht t quan im , Peter F. Drucker cho rng cn phi c s thay i v cn bn cc quan nim v cch tip cn qun l trc y. Mc ch ca qun l khng th ch n thun l li nhun, l vic ti a ho li nhun ca doanh nghip thng qua hot ng n chiu mua r, bn t. Qun l theo phng thc nhiu, nhanh, tt, r ca F.W. Taylor, mt thi mang li thnh cng cho Hoa k nhng hin nay, bi cnh quc t c nhiu i thay v s tht bi ca cc cng ty Hoa k c nguyn nhn t vic vn c tip tc ng dng phng php ca F.W. Taylor m khng thy c cn phi thay i.
169
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Li nhun mt phng din no y l mc ch ca qun l doanh nghip nhng v ch nhn thy li nhun nn cc nh qun l lng qun mt nhn t quan trng nhn t gp phn duy tr v nng cao li nhun ca doanh nghip l khch hng. Khch hng v nhng nhu cu ca h l nguyn nhn ca s tn ti v pht trin ca cc doanh nghip. V vy, mc ch ca qun l doanh nghip, mt gc no , l phc v nhu cu a dng v thng xuyn bin i ca khch hng. Do , marketing phi tr thnh mt hot ng khng th thiu ca bt k doanh nghip no. Nh n v thng qua n, doanh nghip bit cch khng ngng ci tin sn phm c th cung cp hng ho vi gi c, tin ch m khch hng mong mun v sn sng tr tin mua. Khch hng c hiu theo ngha rng nht bao gm c nhn, nhm, cng ng, mt t chc xc nh hoc nh nc. V vy, qun l doanh nghip l mt nhim v sng to trn nn tng marketing tt vi vic khng ngng thc thi nhim v nghin cu v trin khai (R&D) nhm p ng nhu cu x hi. V cc t chc ra i t nhu cu x hi, tn ti v pht trin cng vi s pht trin ca x hi. Mi t chc u l b my ca x hi v tn ti v x hi. X nghip cng thng nghip cng khng nm ngoi s . X nghip khng th t nh gi bn thn m ch c th cn c vo nh hng ca n i vi x hi nh gi mnh95 Peter F. Drucker lun tin vo s yu km ca chnh ph v cho rng chnh ph khng th v khng mun to ra nhng dch v mi m nhn dn cn. Mc d hnh nh Peter F. Drucker tin rng tnh hnh ny khng phi l thuc tnh vn c ca nn dn ch. Thm ch, cc chng
95
Vin nghin cu v o to v qun l (2002): Tinh hoa qun l, Nh xut bn lao
170
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni trnh thnh cng nh Bo m x hi Hoa K, cch y khng lu t ngt dng li v khng cn mang li li ch cho i a s cng dn. Rt nhiu ln, Peter Drucker ma mai rng cn phi b ri mt cch c k hoch nhng thnh cng ngy hm qua. Bi hin nay, cc tp on kinh t cng nh chnh ph c xu hng bm ly nhng thnh cng ca ngy hm qua hn l xem xt xem chng cn hu ch na khng. Peter F. Drucker cho rng nhim v ca cc tp on kinh t, ca cc doanh nghip l to ra th trng tiu th v sng to ci mi, nhng sn phm mi. ng ni: Mt doanh nghip khng nht thit phi pht trin hn trc nhng cht lng kinh doanh ca n phi lun uc ci tin tt hn96. Peter F. Drucker t mun chm dt nhng cng hin ca F. W. Taylor. Mc d Peter F. Drucker c kinh nghim trong vic phn tch cng nhn c xanh, ng cng nhn t tng quan trng ca Taylor v cng vic cn phi c chia nh, phn tch v ci thin. Peter F. Drucker cho rng phng php ca F.W. Taylor khng th gii quyt mt cch trit vn cng nhn v cng vic bi nhng hn ch c hu ca phng php ny. Trc ht, phng php ca F.W. Taylor c thit k da trn nn tng ca tnh hp l k thut v buc ngi cng nhn phi thc hin nhng thao tc theo lgic ph hp vi dy truyn ca k thut. Phng php ch em li cho cng nhn k nng thc hin ch hon ton khng em li cho h kin thc v nhng hiu bit v cng vic. chnh v vy, cng nhn ch bit lao ng theo
ng x hi, H, tr 341. 96 Theo Vin nghin cu v o to v qun l (2002): Tinh hoa qun l, Nh xut bn lao ng x hi, H, tr 345.
171
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni thi quen, khng th thch ng vi nhng thay i vn l hin thc sinh ng m , cng nhn v doanh nghip tn ti v pht trin. Hn na, phng php ca F.W. Taylor ch nhn thy con ngi kinh t ca cng nhn, hn na l c nhn cng nhn. Trong khi , cng nhn ngoi nhng mu cu v cng vic, tin lng h cn c nhiu mu cu khc v h hon ton khng th sng v lm vic tch khi cng ng. T ch nhn thy v ph phn nhng hn ch ca phng php Taylor, Peter F. Drucker rt mun xy dng cng ng. V, ngay t khi mi bt tay vo nghin cu qun l, ng tin on s kt thc ca con ngi kinh t ng h, tn thnh vic to ra cng ng nh my ni cc nhu cu x hi ca c nhn c tho mn. Sau , ng cho rng khng nn vt cht ho mt cch tm thng cng ng nh my. V n nhng nm 1980, ng cho rng tnh t nguyn, tnh nguyn trong khu vc phi li nhun c th l cha kho hiu cng ng v xy dng cng ng. Peter F. Drucker l ngi i theo v pht trin thm cch tip cn qun l theo mc tiu (MBO). ng cho rng ngi qun l phi qun l theo mc tiu. Cc nh qun l doanh nghip, mt ln na phi xc nh r rng l trch nhim c bn, ban u ca mt cng ty l phc v khch hng, cung cp hng ho v dch v m cng ty ly lm tn ch. Li nhun khng phi l mc ch u tin nhng li l iu kin c bn cho s tn ti v pht trin ca t chc. Cc trch nhim khc nh trch nhim i vi nhn vin, i vi x hi cng s gip tng cng nng lc ca cng ty thc hin mc ch u tin, c bn ca n.
172
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Tnh a dng, a cp v mun v ca khch hng cng nh nhng thay i thng xuyn ca nhu cu thm m, tiu dng i hi ngi qun l phi sn sng i u vi nhng ri ro. Mun vt qua nhng ri ro, nh qun l phi c kh nng ra quyt nh chin lc, c kh nng to lp mt i ng thng nht, c kh nng thc y v ku gi h tham gia vo cc quyt nh ca mnh vi tinh thn kinh doanh l mt qu trnh gm nhiu hot ng nm trong h thng tng th v thng nht. Do , ra quyt nh l mt trong nhng nhim v quan trng v mang tnh c trng ca cc nh qun l. Khi quan nim rng, qun l lun l qu trnh ra quyt nh v ra quyt nh l nhim v trung tm trong c cu t chc, Peter F. Drucker dnh nhiu thi gian nghin cu v qu trnh ra quyt nh. Theo ng, qu trnh ra quyt nh gm 5 giai on: Giai on xc nh vn : Vi ci nhn ton vn v h thng, cc nh qun l phi nm bt c cc vn ang t ra trong qu trnh qun l doanh nghip. thng l cc vn thuc v ni b h thng hoc nhng thay i ca mi trng bn ngoi c th trc tip hoc gin tip nh hng n hot ng ca h thng. Phn tch vn : Trc ht cc nh qun l cn phi nhn thc y s tht. Trn c s thng tin v vn , bng kinh nghim, hiu bit v i khi l nhng linh cm ca trc gic, cc nh qun l phi nhn thc v phn tch nhng hiu qu v hu qu ca vic c vn tn ti trong so snh mt cch c l vi nhng hiu qu hay hu qu ca vic ngn chn hay gii quyt vn . Nhng phn tch ny cho
173
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni php nh qun l xc nh c cn phi lm g trong mt thi im xc nh no . xut cc gii php: Bng cc thut ton, thng k v kinh nghim ca qu kh, cc nh qun l phi xut c cc gii php c th gii quyt vn m bo mc tiu t ra. Vic a ra nhiu gii php c th thay th gip cc nh qun l thot khi tnh th tin thoi lng nan: hoc l gii quyt vn hoc l c vn tn ti. Tm ra gii php tt nht: Theo Peter Drucker, mt gii php tt nht l gii php phi m bo ti u nht ca ng thi 4 ch tiu: s mo him, hiu qu kinh t, tiu hao thi gian v cc ngun lc hin c. Quyt nh chn gii php v thng tin v quyt nh: Khi nh qun l quyt nh la chn gii php hnh ng cn phi thng tin kp thi v y v gii php mi ngi c lin quan sn sng thc hin. Mc d qu trnh ra quyt nh c thao tc ho gin n theo 5 giai on nhng Peter F. Drucker lun lu cc nh qun l v nhng thay i kh lng ca thi i97 c ng gi l thi i bo tp. Peter F. Drucker cho rng trnh b ng trc nhng thay i kh lng nh vy, cc nh qun l doanh nghip cn tip cn chnh sch qun l nh hng tng lai: Tch t cc ngun lc trc tip v gin tip to ra kt qu v s tng trng; sn sng i mi v chuyn hng k thut, cng ngh; nng cao hiu nng ca cc nh qun l.
Chng ta c th hnh dung vo thi k suy thoi kinh t, hu ht cc nh qun tr doanh nghip u thy bt ng v nhiu trng hp lng tng v khng lng ht c tnh hung nn khng chun b cc ngun lc cng nh phng n i ph.
97
174
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Chnh sch qun l nh hng tng lai c th cho php cc doanh nghip ch ng i ph vi nhng thay i mnh m ca i sng x hi nh nguy c lm pht, nguy c mt tnh thanh khon, v.v Trong mi hon cnh, tnh hung, Peter F. Drucker u cho rng i ng nhn lc qun l l ti sn quan trng mang tnh quyt nh ca mi t chc. Nh qun l phi tiu tn nhiu thi gian, tin bc v cng sc mi c th xy dng v o to c i ng ny nhng i ng ny li rt d dng v nhanh chng mt i do cnh tranh v nhn lc thng qua cc chin lc nhn lc ca cc t chc. Vi lun gii , Peter F. Drucker cho rng mt cp no , chng ta cn qun l cc nh qun l mt cch c hiu qu. duy tr v qun l c hiu qu i ng nhn lc qun l, cc nh qun l cp cao phi thc hin trit ba yu cu c bn: Th nht, hy cho cc nh qun l cp di c quyn ch ng, t iu khin kt qu cui cng l h t c mc tiu. Hay ni cch khc, cc nh qun l cp cao khng nn can thit qu su vo hot ng v phng thc t chc cng vic ca cc nh qun l cp di m thay vo l ch qun l kt qu hay mc tiu m h - nhng ngi qun l cp di - c giao. Th hai, kt ni mc tiu b phn vi mc tiu chung ca t chc theo phng thc hy cho ngi qun l cp di c quyn ng vin, pht trin lng nhit tnh v cng vic ca i ng thuc b phn ca h vi iu kin trong khi theo ui li ch ring ca h, h cng hng ti ng gp tt nht cho mc tiu chung ca t chc.
175
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Th ba, to c hi cc nh qun l cp di thng tin khi h thc s c nng lc v thnh tch. Hy lm cho h hiu rng c hi s nghip v th thch trong t chc lun lun rng m nu h thc s l ngi cng hin v trung thnh vi t chc. Peter F. Drucker cng dnh nhiu thi gian nghin cu v tng kt cc m hnh t chc doanh nghip v khi qut c 3 nguyn tc thit k t chc khc nhau: Nguyn tc ly nhim v v cng vic lm trung tm: Da trn nguyn tc ny, chng ta c th to ra c cu t chc mang tnh chnh xc cao v , k thut, tiu chun nghip v v li ch ring c coi trng. Nhng li kh gn li ch ring vi li ch chung. C cu t chc lai ny thng c tnh bn vng nhng li kh thch ng vi nhng bin i ca mi trng. M hnh t chc ny thch hp vi cng vic mang tnh k nng, thao tc v khng thch hp vi vic qun l tm cao v mang tnh sng to. Nguyn tc ly thnh qu lm trung tm: v thc cht, nguyn tc ny c c kt t l thuyt qun l theo mc tiu. M hnh t chc da trn nguyn tc ny s thc hin chnh sch phn quyn rng ri, to khong khng gian ch ng, t iu khin ln cho cc b phn. Nguyn tc ly quan h cng vic lm trung tm: Nhng m hnh t chc c thit k da trn nguyn tc ny ch trng vo mi quan h quyn lc v thng tin v s trao i hp tc - nhng yu t quyt nh nht ca h thng. V vy, ngi ta thng gi cc m hnh loi ny l t chc theo h thng.
176
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Chng 10. Quan im qun l ca ch ngha Mc Lnin Cc nh kinh in ca ch ngha Mc Lnin c cng sng to ra mt th gii quan khoa hc v phng php lun bin chng duy vt khng ch gip cho hot ng nhn thc t nhin v i sng x hi m cn gip cho hot ng thc tin kin to s pht trin x hi. Mc d, cc nh kinh in c ch ngha Mc Lnin khng bn v qun l m cch chuyn bit nhng vi th gii quan v phng php lun ca mnh, C. Mc, Ph. ngghen v V.I. Lnin c nhng l gii kh ton din v su sc cc qu trnh x hi ni chung v nhiu hin tng x hi c th khc ca mt giai on quan trng trong lch s pht trin ca x hi loi ngi giai on pht trin ch ngha t bn v qu ln ch ngha x hi. Trong qu trnh y, C. Mc, Ph. ngghen v V.I. Lnin nhng bi vit, tc phm khc nhau cp n qun l vi tnh cch l mt hot ng lao ng c bit quan trng i vi s pht trin ca x hi. Mc d, C. Mc, Ph. ngghen v V.I. Lnin mi ch bn n qun l trn nhng nt chung xong l nhng nt, nhng quan im c gi tr khoa hc cao v khi qut. Bi l s khi qut ton b giai on pht trin ca ch ngha t bn trn trc c bn ca n l phng thc sn xut v trn c s c kt cc quy lut kinh t v quy lut x hi. 10.1. Quan im ca C. Mc, Ph. ngghen v V.I. Lnin v tnh ph qut v nhim v ca qun l Khi kho st hot ng sn xut, cng trng th cng sang nn sn xut c kh ca ch ngha t bn, C. Mc v Ph. ngghen ch ra v nhn mnh tnh cht ph bin ca hot ng qun l i vi qu trnh
177
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni pht trin x hi: Tt c mi lao ng trc tip hay lao ng chung no tin hnh trn quy m tng i ln th t nhiu cng u cn n mt s ch o iu ha cc hot ng c nhn v thc hin nhng chc nng chung pht sinh t s vn ng ca ton b c th sn xut khc vi s vn ng ca kh quan c lp ca n. Mt ngi c tu v cm t mnh iu khin ly mnh, cn mt dn nhc th cn phi c nhc trng. Cc chc nng ch o, gim st v iu ha y tr thnh nhng chc nng ca t bn, khi lao ng ph thuc vo t bn tr thnh lao ng hip tc98. Di gc l thuyt hnh vi; hot ng ca tng c nhn, nh cc nh qun l hnh vi ch r, b thc y bi nhng ng c ca c nhn h v nhm tho mn nhng nhu cu cu thnh ng c . Nhng nu c t nht l hai c nhn cng hip tc, chc chn s c nhng nhu cu pht sinh ngoi nhu cu ca c nhn hoc t nht l nhng nhu cu m bn thn cc c nhn khng hoc cha thc c. Nhng nu nhng nhu cu pht sinh ny khng c thc hin th s hip tc ca cc c nhn t c hiu qu. Di gc l thuyt xung t; chng ta thy, xung t lun tim tng trong cc t chc. Nhng xung t ny bt ngun t nhng khc bit v nhu cu, li ch, thm ch l nhng thi quen vn ho ca cc c nhn. Xung t nhu l mt kh nng tim n tt yu ca mi s hip tc. N c xu hng ph v s hip tc. Do , hot ng qun l xut hin nh mt yu cu tt yu ca s hip tc, nhm duy tr v nng cao hiu qu ca s hip tc.
98
C. Mc v Ph. ngghen (2002): Ton tp, tp 23, Nh Xut bn CTQG, H, tr.480.
178
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Di gc l thuyt phng tin v mc ch; mi quan h gia c nhn, li ch c nhn v t chc, li ch chung ca t chc l mi quan h gia phng tin v mc ch. Li ch c nhn v nhng hot ng theo ui li ch c nhn l phng tin hnh thnh nhng t chc v t chc mnh s l phng tin c nhn hot ng theo ui nhng li ch ring ca h. Tuy nhin, mi c nhn thng c xu hng thin v cho li ch c nhn ca mnh - mt kha cnh tm l thng c gi l ch k hoc nu c nhn khng c tm l ny th, i khi, h t nhn thy vai tr ca li ch chung ca t chc nh mt phng tin to iu kin thun li cho hot ng thc hin li ch c nhn ca h. V li ch chung, do tnh cht ca n, thng t tc ng trc tip n hot ng v i sng hng ngy ca c nhn. Hn na, trong nhiu trng hp, li ch ca cc c nhn trong t chc cng xut hin nhng xung t nht nh. Qun l nh mt hot ng chnh ca cc ch th qun l m C. Mc gi l t bn - phi thc hin cc chc nng iu ho hot ng ca cc c nhn, hot ng ca c nhn trong quan h vi t chc v ch o, gim st cc c gng n lc ca c nhn sao cho cc hot ng ny n khp, ho iu nhp nhng vi nhau to thnh mt bn ho tu hay ca dn nhc. Nh vy, theo C. Mc, qun l l mt hot ng ni ti mang tnh nn tng ca mi x hi v cc t chc ca n. qun l ra i l mt i hi khch quan ca thc tin pht trin x hi, n nm trong mi quan h t l thun vi s pht trin ca x hi v t chc. X hi cng pht trin, cc t chc cng ln v phc tp th hot ng qun l cng cn thit v phi mang tnh khoa hc. Hot ng lao ng qun l tt nhin
179
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni phi xut hin mt khi m qu trnh sn xut trc tip mang hnh thi ca mt qu trnh kt hp c tnh cht x hi v mt khi n khng phi l lao ng ring l ca nhng ngi sn xut c lp99. Vi chc nng ch o, gim st v iu ho, hot ng qun l m bo tnh c quy c v trt t ca cc hot ng ring l khi chng hp tc vi nhau. Nng sut ca lao ng qun l khng c o bng nng sut lao ng ca cc hot ng lao ng trc tip m c o bng nng sut lao ng tp th. Nng sut lao ng tp th ny ln hn nng sut lao ng ca cc c nhn ring l khi khng c s ch o, gim st v iu ho ca qun l. Sc sn xut vt tri v dn n nng sut vt tri ca tp th lao ng trong t chc vi t cch l mt h thng chnh th l do s ch o, gim st v iu ho qua cc hot ng n l ca c nhn mang tnh quy c v c trt t ca hot ng qun l. Cc nh t tng qun l theo trng phi qun l t chc, tiu biu l C.I. Bardnard cng cp n tnh tri ca h thng c c l nh hot ng qun l. L mt dng ca hot ng lao ng, hot ng qun l c mc ch l m bo s trt t, quy c ca hot ng ca cc c nhn ring l v cc lnh vc hot ng x hi khc nhau: Tnh quy c v trt t y chnh l s cng c v mt x hi ca phng thc sn xut, v do c
C. Mc v Ph. ngghen (2002): Ton tp, tp 25, phn II, Nh Xut bn Chnh tr quc gia, tr. 502.
99
180
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni s gii phng tng i ca phng thc sn xut y khi s chi phi ca ngu nhin n thun v ca s tu tin n thun100. Nh vy, C. Mc xc nh r mc ch ca qun l sn xut, v trn c s l mc ch ca qun l ton b i sng x hi l m bo tnh an ton, gi gn cht lng v s pht trin ca h thng bng cch gt b, mc cao nht ca nhn t ch quan, nhng ngu nhin, tu tin ca cc hot ng ring l ca h thng. Hot ng qun l nhm nh hng hot ng ca cc c nhn, cc b phn ca t chc ph hp vi mc ch chung ca t chc, lm th no mc ch chung ny tr thnh ng c bn trong ca mi c nhn thc y sn xut: Mc ch chung phi l ng c trn nim, thc y bn trong ca sn xut101 n quyt nh phng thc hnh ng ca h ging nh mt quy lut v bt ch ca h phi phc tng n102. c c s hp tc gia cc c nhn, ngoi chc nng ch o, gim st v iu ho, qun l cn phi vch ra k hoch trn c s , hot ng ca nhng c nhn ring l gn lin vi nhau, i chung cng mt hng. Ni mt cch khc, k hoch chnh l s s khch quan to ra s hp tc i n mc ch chung. C. Mc vit: Ci hnh thc lao ng trong nhiu ngi lm vic theo k hoch bn cnh nhau v
C. Mc v Ph. ngghen (2002): Ton tp, tp 25, phn II, Nh Xut bn Chnh tr quc gia, H. tr. 503. 101 C. Mc v Ph. ngghen (2002) Ton tp, tp 46, phn I, Nh xut bn Chnh tr quc gia, H. tr 49. 102 C. Mc v Ph. ngghen (2002) Ton tp, tp 23, Nh xut bn Chnh tr quc gia, H. tr 267.
100
181
cng vi nhau, trong cng mt qu trnh sn xut hay trong nhng qu trnh khc nhau nhng gn vi nhau, th gi l hip tc103. Trong t tng ca C. Mc, chng ta thy r mi quan h bin chng gia chc nng v mc ch ca qun l thng qua s hp tc. Qun l thc hin cc chc nng k hoch, ch o, gim st v iu ho tt th s to ra s hp tc tt v hp tc tt s to ra nng sut lao ng vt tri. n lt mnh, nng sut vt tri s thc y tinh thn hp tc ca cc c nhn v do , cc chc nng qun l c thc hin d dng. Mi quan h bin chng ny c t trn nn tng con ngi l mt ng vt x hi: Ging nh sc tn cng ca mt i k binh hay sc chng c ca mt trung on b binh khc v c bn vi tng s nhng sc tn cng hay sc chng c ca tng ngi k binh hay ca tng chin s b binh ring l, tng s sc c gii ca tng cng nhn ring l cng khc v c bn vi sc tp th m h pht trin, khi c nhiu cnh tay tham gia cng mt lc vo cng mt cng vic khng th phn chia c lao ng ca tng ngi ring r khng th no t ti kt qu ca lao ng chung, hoc ch t ti sau mt thi gian rt lu, hoc vi quy m rt nh. y, vn khng phi l ch nng cao sc sn xut c nhn bng s hip tc, m cn to ra mt sc sn xut t n l mt sc sn xut tp th ri Cha ni n mt sc mi, xut hin khi nhiu sc hp nht li thnh mt sc chung, trong phn ln cc cng vic sn xut, ngay s tip xc x hi cng ra thi ua, cng kch thch nguyn kh (antimal spirit) lm tng nng sut c nhn ca tng ngi ring r, khin
103
C. Mc v Ph. ngghen (2002) Ton tp, tp 23, Nh xut bn Chnh tr quc gia, H. tr 473.
182
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni cho 12 ngi trong mt ngy lao ng chung 144 gi cung cp c mt tng sn phm ln hn rt nhiu so vi 12 cng nhn ring r mi ngi lm vic 12 gi, hoc so vi mt cng nhn lm trong 12 ngy lin tip. l v con ngi ta, do bn tnh, nu khng phi l mt ng vt chnh tr nh Aristt ni, th du sao cng l mt ng vt x hi104 Vi s pht trin v m rng ca sn xut x hi, hot ng qun l cng tr nn phc tp m bn thn ngi ch t liu sn xut t bn - khng th m ng ht c. Cc nh t bn dn dn chuyn giao lao ng qun l cho nhng ngi i lm thu v lao ng qun l bt u tr thnh lao ng lm thu. C. Mc ni: th gi y nh t bn li chuyn giao ci chc nng trc tip v thng xuyn gim st nhng cng nhn ring r v nhng nhm cng nhn cho mt loi ngi lm thu c bit. Ging nh mt o qun, mt khi ng cng nhn cng hot ng di s ch huy ca cng mt t bn cng cn c nhng s quan cng nghip (gim c, managers) v nhng h s quan (gim th, foremen, overlookers), nhng ngi ny nhn danh t bnm ch huy trong thi gian lao ng. Cng vic gim th c c nh li thnh chc nng ring ca nhng ngi 105. Trong qu trnh nghin cu s hnh thnh v pht trin ca phng thc sn xut t bn ch ngha, C. Mc phn bit s khc nhau gia ngi lm cng tc qun l v ngi ch s hu t liu sn xut: Ni chung, nhng x nghip c phn pht trin c xu hng
C. Mc v Ph. ngghen (2002): Ton tp, tp 23, Nh xut bn Chnh tr quc gia, H. tr 473. 105 C. Mc v Ph. ngghen (2002): Ton tp, tp 23, Nh Xut bn Chnh tr quc gia, tr. 482.
104
183
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni lm cho chc nng ca lao ng qun l ngy cng tch ri quyn s hu t bn106. C. Mc cng ch r hai s gim st khc nhau: Mt l gim st ca ngi qun l nhm thc hin chc nng x hi ca lao ng hip tc, tc chc nng iu tit, phi hp nhm lm cho c tp th lao ng t ti mt kt qu cao hn kt qu do cng hp n thun cc lao ng c bit t c. Loi hot ng gim st ny ngy cng pht trin cng vi qu trnh x hi ho ngy cng cao ca cc qu trnh sn xut, qu trnh kinh t v tr thnh mt ngh chuyn mn, mt dng lao ng chuyn mn trong h thng phn cng lao ng x hi, gp phn to ra ca ci vt cht v tinh thn tho mn nhu cu ca x hi. Hai l gim st ca ch s hu t bn. l s gim st qu trnh to ra thu nhp rng (gi tr thng d hay li nhun) v gim st, iu khin qu trnh phn phi thu nhp. S phn bit hai loi gim st hay qun l ny rt c ngha v mt l lun qun l i vi vic xy dng cc m hnh, thit ch qun l m trong c s tch bit quyn s hu v quyn s dng t liu sn xut: Lao ng gim st v iu khin trong chng mc m n xut pht t tnh cht i khng, c bit l t s thng tr ca t bn i vi lao ng v v vy l chung cho tt c cc phng thc sn xut - ging nh phng thc sn xut t bn ch ngha - da trn s i lp giai cp lao ng trong ch t bn ch ngha kt hp mt cch trc tip v khng th tch ri vi nhng chc nng sn xut m mi lao
C. Mc v Ph. ngghen (2002): Ton tp, tp 25, phn I, Nh Xut bn Chnh tr quc gia, tr. 953.
106
184
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni ng x hi c tnh cht kt hp u buc nhng c nhn phi thc hin vi t cch l mt lao ng c th107. Do c s tch bit ny m tin cng qun l cng hon ton tch khi li nhun ca doanh nghip v mang hnh thc tin cng tr cho th lao ng chuyn mn khi doanh nghip t n mt quy m nht nh. Do , tin lng qun l nm trong chi ph sn xut v l ci khc hn vi thu nhp ca ch s hu v s tch ri, khc bit ny tr thnh mt hin tng thng xuyn: S tch ri gia tin cng tr cho vic qun l v li nhun doanh nghip l mt hin tng thng xuyn108. Mt cht khc bit vi C. Mc v Ph. ngghen, V. I. Lnin va l nh l lun li va l nh thc tin v yu cu qun l mt x hi mi t ra mt cch bc thit hng ngy, hng gi. Chnh nhng yu cu ny ca thc tin nn V.I. Lnin c nhng ng gp c th hn v qun l. V.I. Lnin c bit quan tm n vn k hoch trong qun l. V mt v m, qun l, t chc nn kinh t quc dn mt cch c k hoch c t ra ngay trong lng x hi t bn khi lao ng c x hi ho cao: Vic ch ngha t bn lm cho lao ng c x hi ho, tin xa n ni ngay c cc nh trc tc t sn cng ln ting tuyn b rng cn phi t chc nn kinh t quc dn mt cch c k
C. Mc Ph. ngghen (2002): Ton tp, tp 25, Phn I, Nh Xut bn Chnh tr quc gia, H. tr. 590 591. 108 C. Mc Ph. ngghen (1993 2003): Ton tp, tp 25, phn I, Nh Xut bn Chnh tr quc gia, H. tr 593.
107
185
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni hoch109. Tnh k hoch c V.I. Lnin hiu nh l mt s cn i thng xuyn, c duy tr mt cch c thc110. V.I. Lnin dnh nhiu thi gian nghin cu v phng php qun l cng xng ca F.W. Taylor. Trong khi nh gi cao phng php qun l cng xng ca F.W. Taylor, V.I. Lnin cng nhn thy c hn ch ca cch thc qun l ny cch thc qun l ch nhn thy v gio hn mt phn xng, nh my ch khng nhn thy c tnh h thng ca mt nn kinh t. Hn ch c nguyn nhn khch quan t chnh bn cht ca phng thc sn xut t bn ch ngha: xut pht t li ch ch k ca c nhn mi nh t sn, hay ch s hu. Xut pht t bn cht ca mt ch x hi mi, mt mt V.I. Lnin yu cu cn phi hc tp cch qun l cng xng ca F.W. Taylor, mt khc V.I. Lnin yu cu cn phi c v duy tr tt kim sot x hi i vi sn xut mi c th ci thin c tnh cm v quan nim ca ngi lao ng lm thu: Nhng vic x hi ho lao ng m cng xng tin hnh trn quy m ln, v vic ci to tnh cm v quan nim ca nhng ngi lm thu cho cgn xng (nht l vic ph hu truyn thng gia trng v tiu t sn) a n mt s phn ng: i cgn nghip c kh, khc hn vi cc giai on trc kia, n kin quyt i hi phi iu tit sn xut mt cch c k hoch v phi c s kim sot x hi i vi sn xut (php ch cng xng l mt trong nhng biu hin ca xu hng )111.
V.I. Lnin (1974): Ton tp, tp I, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 586. V.I. Lnin (1976): Ton tp, tp 3, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 780. 111 V.I. Lnin (1976): Ton tp, tp 3, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 687.
110
109
186
Chng ta c th ni, V.I. Lnin ch yu bn v qun l trn phng din qun l nh nc i vi ton b i sng x hi, c bit l vai tr ca chnh quyn X vit. Tuy nhin, ch sau hn 4 thng tn ti ca chnh quyn X vit, vi thc tin qun l chnh tr, kinh t, V. I. Lnin nhn thy cng vic ca chnh quyn X vit khng th ch dng li vn chnh tr m cn cn phi chuyn sang qun l kinh t: Nhim v qun l nh nc hin c t ra trc mt chnh quyn x vit cn c mt c im na l: ngy nay, v c l, ln u tin trong lch s cn i ca cc dn tc vn minh, y l mt s qun l, trong ci c ngha trng i hn c khng phi l chnh tr, m l kinh t. Thng thng danh t qun l gn lin chnh l v trc ht l vi hot ng ch yu hay thm ch thun tu mang tnh cht chnh tr. Th nhng, chnh c s, chnh thc cht ca chnh quyn x vit, cng nh chnh thc cht ca s qu t x hi t bn ch ngha sang x hi x hi ch ngha li l ch cc nhim v chnh tr gi a v ph thuc so vi cc nhim v kinh t. V by gi, nht l sau kinh nghim thc tin ca hn bn thng tn ti ca chnh quyn x vit Nga, chng ta phi thy hon ton r rng nhim v qun l nh nc trc ht v trn ht c quy li nhim v thun tu kinh t, hn gn nhng vt thng do chin tranh gy ra trn t nc, khi phc li cc lc lng sn xut, t chc cng tc kim k v kim sot i vi vic sn xut l phn phi sn phm, nng cao nng sut lao ng, - ni tm li, nhim v c quy thnh nhim v t chc li nn kinh t112. Khi ni n nhim v qun l kinh t, V.I. Lnin dy cng nghin cu, tm hiu phng php qun l ca F.W. Taylor. V trong
112
V. I. Lnin (1977): Ton tp, tp 36, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 162.
187
thi gian ny, chng ta li thy tnh khch quan trong vic xem xt cc di sn nhan loi ca V. I. Lnin. Hn mt ln V.I. Lnin phn tch v ch r cho cc nh cng sn rng phng php ca F.W. Taylor tuy cn nhng hn ch khng th vt qua song n cng c nhng u im quan trng cn phi k tha v hc tp v phng php cn bao hm mt s tin b ln ca khoa hc. Theo V.I. Lnin, F.W. Taylor thnh cng trong vic t chc lao ng mt cch khoa hc nhng hn ch ln nht ca n l dng my mc k thut thng tr con ngi. Do , phng php ny khng th gii quyt c cc vn hn lon, khng hong v tht nghip l nhng vn cn phi c gii quyt mt cch trit trong x hi mi: T bn t chc v chn chnh lao ng trong ni b cng xng113 tng cng s p bc cng nhn v tng thm li nhun cho n. Nhng trong ton b nn sn xut, vn cn tnh trng hn lon v s hn lon ny ngy cng tng, dn n nhng cuc khng hong, khi hng ho tch li khng tm c ngi tiu dng, cn hng triu cng nhn th i kh, cht chc v khgn kim c vic lm. Nhng ngi pht minh ra phng php Tay-lo khng bit v cng khng ng rng phng php ang chun b cho mt thi k trong giai cp v sn s nm ly ton b nn sn xut x hi v s ch nh nhng u ban ca mnh, nhng u ban cng nhn, phn phi v iu chnh ng n ton b lao ng x hi. Nn sn xut ln, my mc, ng st, in thoi - tt c nhng ci c y kh nng gim bt i bn ln thi gian lao ng ca cng nhn c t chc
113
Chng ti nhn mnh v mun bn c lu thut ng ny ca V.I. Lnin.
188
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni li, ng thi bo m cho phc li ca h tng gp bn ln so vi ngy nay. Vi s gip ca cc cng on, nhng u ban cng nhn s bit p dng nhng nguyn tc phn phi hp l lao ng x hi mt khi lao ng x hi thot khi s n dch ca t bn114. Mc d vy, nh cp, V.I. Lnin cng nh gi cao phng php ca F.W. Taylor, coi l mt thnh tu ca khoa hc, n phn tch mt cch c h thgn qu trnh sn xut v m ng cho vic nng cao nng sut lao ng. V.I. Lnin vit: Ch ngha t bn ln to ra nhng h thng t chc lao ng m trong iu kin c s bc lt qun chng nhn dn, th nhng h thng l mt hnh thc c c nht cho mt thiu s cc giai cp hu sn n dch v bn rt s lao ng ph thm, bn rt sc lc, mu v thn kinh ca ngi lao ng; nhng ng thi, nhng h thng t chc lao ng y cng l t chc sn xut c tnh cht khoa hc nht m nc Cng ho x hi ch ngha x vit phi bt chc v phi ci bin mt mt thc hin vic kim k v kim sot ca chng ta i vi n xut, v sau nng cao nng xut lao ng. V d, phng php Tay- lo ni ting, dc p dng ph bin nc M, ni ting v n l thnh tu mi nht ca s bc lt t bn ch ngha in cung nht. Cho nn, rt d hiu l ch y b qun chng cng nhn v cng th ght v phn n. Nhng ng thi, khng mt pht no c qun rng phng php Tay-lo bao hm mt s tin b ln ca khoa hc, n phn tch mt cch c h thng qu trnh sn xut v m ng cho vic nng cao nng sut lao ng ca con ngi ln rt nhiu. Nhng cng trnh nghin cu khoa hc mi
114
V.I. Lnin (1980): Ton tp, tp 24, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 458 459.
189
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni nht bt u M nhn vic p dng phng php Tay-lo, nht l vic nghin cu cc ng tc, nh ngi M ni, mang li v s ti liu, ni chung, cho php dy cho qun chng lao ng bit p dng nhng bin php lao ng cao hn rt nhiu, v ni ring, bit t chc lao gn cao hn nhiu115 Trn c s phn tch nhng hn ch v tch cc ca phng php qun l theo khoa hc ca F.W. Taylor, V.I. Lnin cng a ra mt s ch dn trong vic hc tp, nghin cu v p dng phng php ny trong thc tin qun l ca x hi mi: Nhim v m nc Cng ho x hi ch ngha X vit s phi gii quyt, c th nu ra mt cch vn tt nh sau: chng ta phi p dng phng php Tay-lo v nng cao nng sut lao ng theo kiu khoa hc ca ngi M trong c nc Nga, kt hp phng php y vi vic gim bt thi gian lao ng, vi vic s dng nhng phng php sn xut v t chc lao ng mi m khng gy ra mt thit hi no i vi sc lao ng ca nhn dn lao ng. Tri li, vic p dng phng php Tay-lo, do chnh qun chng lao ng ch o mt cch ng n, nu h c gic ng y , s l mt phng tin chc chn nht gim bt hn na v rt nhiu ngy lao ng bt buc i vi ton th nhn dn lao ng, s l mt phng tin chc chn nht trong mt thi gian kh ngn chng ta c th thc hin c mt nhim v m ta c th din t i khi nh sau: mi ngy su gi lao ng chn tay v 4 gi lao ng qun l nh nc116.
V.I. Lnin (1977): Ton tp, tp 36, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 173. Nhng t c in nghing, m l do chng ti mun lu bn c. 116 V.I. Lnin (1977): Ton tp, tp 36, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 175.
115
190
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni 10.2. Quan nim ca C. Mc, Ph. ngghen, v V.I. Lnin v nguyn tc v phng php qun l Vi nhim v c th l kin to v xy dng mt x hi mi khc v cht vi x hi t bn ch ngha, nn khi ni v nguyn tc qun l, cc nh kinh in ca ch ngha Mc Lnin ch yu bn n nguyn tc tp trung dn ch v k hoch ho. Khi nghin cu quan im ca Pru- ng v Ba-cu-nin v ch lin bang, C. Mc cho rng v nguyn tc, ch lin bang ny sinh t quan im tiu t sn ca ch ngha v chnh ph v ng cho rng xy dng mt x hi mi, chng ta cn c s ch o, lnh o tp trung. V.I. Lnin l ngi bn nhiu v nguyn tc tp trung dn ch. Trn c s phn tch hai i cc tng tn ti trong lch s: tp trung quan liu v ch ngha v chnh ph: Chng ta ch trng theo ch tp trung dn ch. Nhng cn phi hiu r rng ch tp trung dn ch, mt mt, tht khc xa ch tp trung quan liu ch ngha, v , mt khc, tht khc xa ch ngha v chnh ph117. V.I. Lnin c bit nhn mnh v nhiu ln lm r thc cht ca tp trung trong ch tp trung dn ch trch s hiu lm mt cch phin din v tp trung cho rng tp trung i lin vi quan liu, my mc v bp nght tnh ch ng, sng to: Khng c g sai lm bng vic ln ln ch tp trung dn ch vi ch ngha quan liu v vi li rp khun my mc. Hin gi nhim v ca chng ta chnh l phi thc hin ch tp trung dn ch trong lnh vc kinh t, bo m s hot ng tuyt i n khp v thng nht ca cc ngnh kinh t nh ng st,
117
V.I. Lnin (1977): ton tp, tp 36, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 185.
191
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni bu in v cc ngnh vn ti khc, v.v; v ng thi ch tp trung, hiu theo ngha thc s dn ch, bao hm kh nng - kh nng ny do lch s to ra ln u tin pht huy y v t do khng nhngcc c im ca a phng, m c nhng sng kin ca a phng, tnh ch ng ca a phng, tnh cht mun hnh mun v ca cc ng li, ca cc phng php v phng tin t n mc ch chung118. Nh vy, vi bn cht ca mt ch x hi mi, tp trung t n khng nhng khng loi tr m cn to iu kin pht huy tnh c lp, t ch. Tuy nhin, tp trung lun c xu hng ny sinh c on, quan liu nn V.I. Lnin nhiu ln khng nh s cn thit phi m bo dn ch nhng l dn ch ch thc ch khng phi l th dn ch v chnh ph, hn lon: Nguyn tc dn ch v t chc - di hnh thc cao nht ca n, tc l vic cc x vit thc hin nhng ngh v yu cu cho qun chng tch cc tham gia khng nhng vo vic tho lun nhng quy tc, nhng quyt nh v cc o lut chung, khng nhng tham gia vo vic kim tra vic chp hnh cc quy tc, quyt nh v o lut , m cn trc tip tham gia vo thi hnh chng na c ngha l mi i biu qun chng, mi cng nhn, u phi c trong iu kin c th tham gia tho lun cc o lut ca nh nc, bu c cc i biu ca mnh cng nh thi hnh cc o lut ca nh nc. Nhng hon ton khng v th m c th tha th mt s hn lon hoc mt s mt trt t d l cn con no trong vn xt xem trong mi trng hp c th ai l ngi chu trch nhim v nhng nhim v tha hnh nht nh no , v vic lnh o mt qu trnh lao ng
118
V.I. Lnin (1977): Ton tp, tp 36, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 186.
192
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni chung no trong mt thi gian nht nh. Qun chng phi c quyn c t mnh c ra nhng ngi lnh o c trch nhim. Qun chng phi c quyn c thay i nhng ngi lnh o ca mnh, phi c quyn c hiu r v kim tra mi mt bc nh nht trong hot ng ca nhng ngi 119. trnh khuynh hng chuyn quyn, V.I. Lnin nhn mnh ch lnh o tp th. Tuy nhin, trong lnh o tp th phi: cm din thuyt di dng, trao i kin phi ht sc nhanh chng, phi thu gn li thnh nhng thng bo, nhng ngh thc tin, chnh xc120 v nng cao thc trch nhim c nhn, trong ch lnh o tp th cn phi xc nh r nhim v ca tng c nhn. V.I. Lnin vit: Mt nguyn tc c tt c mi ngi cng nhn v c nhiu i hi cc hi ng kinh t quc dn v cc t chc khc thng qua v vic xc nh trch nhim chnh xc ca mi ngi cn b (cn b lnh o, cn b qun l) i vi vic thc hin nhng hot ng hoc cng tc hoc nhim v nht nh, phi c thc hin mt cch kin tr, cng quyt v bng bt k gi no. Cho n nay, nguyn tc vn cn rt t, v rt t c thc hin121. Ngoi v bn cnh vic yu cu cc nh cng sn thc hin v i theo mt cch c ph phn phng php qun l ca F.W. Taylor122, V.I. Lnin cp nhiu n phng php thi ua. V trn thc t, thi ua c t chc v pht huy hiu qu cao trong thc tin pht trin x
V. I. Lnin (1977): Ton tp, tp 36, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 192. V.I. Lnin (1977): Ton tp, tp 39, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 53. 121 V.I. Lnin (1977): Ton tp, tp 40, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 219. 122 Phng php qun l l mt khi nim kh linh hot. Di mt phng din no , ngi ta vn gi hc thuyt ca F.W. Taylor l phng php qun l theo khoa hc v V.I. Lnin cng tng gi nh vy.
120 119
193
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni hi ca Lin X. V.I. Lnin vit: Bi vy, nhim v t chc thi ua gm c hai mt: mt mt, n i hi thc hnh ch tp trung dan ch nh chng ti phc ra trn; mt khc, t chc thi ua c ngha l c th tm ra con ng ng n nht, tit kim nht, ci t ch kinh t ca nc Nga123 10.3. Quan im ca V.I. Lnin v ra quyt nh v kim tra Ra quyt nh l mt trong nhng yu t gn lin vi vic lp v ph chun k hoch. Vic lp k hoch v ph duyt k hoch (ra quyt nh, nu hiu theo ngha quyt nh ph duyt hay la chn) phi c thc hin trn c s nguyn tc tp trung dn ch. Mi ngi cn dn ch bn bc, tho lun xy dng cc phng n, k hoch khc nhau v sau cng thng nht la chn phng n hot ng v ch trong mt chng mc v tnh hung c th cn phi c s quyt on ca ngi lnh o cao nht. V.I. Lnin vit: D nhin k hoch vn l ci c th bn bc v tranh lun khng bao gi ht. Nhng khng c tn gu v bn ci chung v nhng nguyn tc (xy dng k hoch), khi n lc bt tay nghin cu k hoch khoao hc duy nht c, v sa i n da trn c s bi hc kinh nghim thc t, trn c s nghin cu chi tit hn na. Tt nhin quyn ph chun v khng ph chun bao gi cng thuc v mt ng quanphi hiu ph chun c ngha l ra mt lot n t hng v mnh lnh: mua ci g, khi no, u; bt u xy dng ci g; thu thp v chuyn ch cc vt liu g, v.vNu hiu theo kiu quan liu, th ph chun c ngha l s c on ca cc ng quan, l tnh trng giy t, l tr chi ca cc ban
123
V.I. Lnin (1977): Ton tp, tp 36, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 187.
194
kim tra, tm li l th tiu mt cch thun tu quan liu mt cng tc thc t sinh ng 124. V.I. Lnin c bit quan tm n vic thc hin k hoch. thc hin k hoch th vic nghin cu chi tit v k hoch, nghin cu nhng sai lm v phng php khc phc nhng sai lm trong thc t c vai tr quan trng v khi , vic gii quyt vn ch cn l vn k thut hnh chnh: c bit cn phi gn lin k hoch khoa hc v vi cc k hoch thc tin hin nay v vi vic tht s thc hin nhng k hoch Nhng gn lin bng cch no? hiu c iu th phi lm th no cc nh kinh t, cc nh vit vn, cc nh thng k khng ba hoa v k hoch chung chung, m nghin cu mt cch chi tit vic thc hin cc k hoch ca chng ta, nghin cu cc sai lm ca chgn ta trong cng tc thc t v nghin cu phng php khc phc nhng sai lm Vi s nghin cu kinh nghim thc t - th ch cn phi gii quyt mt vn hon ton khng ng k l vn k thut hnh chnh125. Theo V.I. Lnin, thc t cuc sng vn ht sc phc tp v sinh ng nn mun gii quyt mt vn th chng ta Phi ch trng n cuc sng sinh ng, n nhng s tht chnh xc ca hin thc, ch khng nn tip tc bm ly ci l lun ngy hm qua, l lun ny cng nh mi l lun, bt qu ch vch ra c nhng nt cn bn, nt chung, ch tin gn ti ch nm c tnh cht phc tp ca cuc sng m thi126. Khng nhng th, V.I. Lnin cn ch r nguyn tc gii quyt cc vn kinh t - xa hi phc tp. l Trc tin phi nm c
124 125
V.I. Lnin (1977): Ton tp, tp 42, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 431. V.I. Lnin (1977): Ton tp, tp 42, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 433.
195
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni trng hp in hnh nht, hon ton khng b mi nh hng v hon cnh phc tp bn ngoi chi phi, v sau khi tm c mt gii php cho trng hp , ngi ta mi i vo nghin cu tng hon cnh phc tp bn ngoi127. Song song v c l i sau mt bc vi qu trnh thc hin k hoch, c bit l nhng k hoch ton b nn kinh t quc dn vn ng nhp nhng v thng nht, th chng ta phi c bit ch n cng tc kim k, kim sot: Kim k v kim sot l yu cu ch yu x hi cng sn hot ng c u nnhim v ca chng ta l thnh lp cc c quan qun l t chc cht ch ch kim k v kim sot128. V.I. Lnin yu cu vic kim tra, kim sot phi c thng xuyn bo co bng vn bn c c s tho lun cng khai trn bo ch v cc hi ngh129, thm ch cn phi c nhng bn bo co in thnh thng bo chung, c s tham gia nht thit phi c m rng ca nhng ngi ngoi ng v ca nhng ngi khng lm vic trong cc c quan130. Sau khi c s kim tra, kim sot v tm bt, vch mt ci sai lm th cn phi c s sa cha mt cch kp thi. V.I. Lnin khng nh: ban thanh tra cng nng khng ch c nhim v, thm ch cng khng phi l nhim v ch yu, tm bt v vch mt ( l cng
V.I. Lnin (1981): Ton tp, tp 31, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 162 163. V.I. Lnin (1975): Ton tp, tp 6, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 408. 128 V.I. Lnin (1977): Ton tp, tp 36, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 325 326. 129 Xem V.I. Lnin (1977): Ton tp, tp 42, Nh xut bn Tin b Maxcova, cc trang 431 n 439. 130 V.I. Lnin (1978), Ton tp, tp 43, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 327.
127
126
196
vic ca t php; Ban thanh tra cng nng c quan h mt thit vi t php, nhng tuyt nhin khng ng nht vi n), m ng hn l c nhim v bit sa cha131. Sa cha mt cch chnh xc v kp thi, l nhim v chnh ca Ban thanh tra cng nng. Mun bit sa cha, trc ht, phi nghin cu v hiu bit tin trnh cng vic ca mt c quan, mt x nghip, mt ban ny n, v.v; th hai l phi kp thi tin hnh nhng thay i thc tin cn thit, phi thc hin nhng thay i mt cch thc t132 10.4. Vn o to con ngi trong qun l Xut pht t nhu cu thc t l qun l x hi mi trong tnh ton vn, h thng v trit l khi dy v thu ht sc sng to ca mi tng lp nhn dn, cc nh kinh in ca ch ngha Mc Lnin, c bit l V.I. Lnin c bit ch trng n vic o to cc nh qun l vn ti ch cui cng l xy dng mt th ch x hi t qun. V. I. Lnin khng nh: Di ch x hi ch ngha, nhiu mt ca ch dn ch nguyn thu s sng li, v ln u tin trong lch s nhng x hi vn minh, qun chng nhn dn vn ln tham gia mt cch c lp khng nhng vo vic bu c v tuyn c, m c vo vic qun l hng ngy na. Di ch x hi ch ngha, mi ngi s ln lt qun l v s rt mau quen vi tnh hnh khng cn c ai qun l c133.
T do V.I. Lnin nhn mnh. V.I. Lnin (1978): Ton tp, tp 44, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 157. 133 V.I. Lnin (1976): Ton tp, tp 33, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 143.
132
131
197
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni V.I. Lnin ph phn gay gt v yu cu kin quyt gt b nh kin cho rng ch nhng ngi thng lu, nhng ngi c hc qua cc trng lp ca bn giu c mi c th qun l nh nc, mi c th t chc v thit k x hi x hi ch ngha c: Phi nht thit ph b thnh kin c, v l, qui g, b i v gh tm cho rng ch c nhng ci gi l giai cp thng lu, ch c bn nh giu hay nhng ngi d hc qua trng ca giai cp giu c, mi c th qun l nh nc, t chc kin thit x hi x hi ch ngha c134. Theo V.I. Lnin, ngay trong nhn dn, trong giai cp cng nhn v nng dn c th c nhiu nh t chc c ti v chnh t bn vi dp, bp cht, vt b hng ngn nhng nh t chc nh th135. ng thi V.I. Lnin cng ch r cc nh cng sn vn cha bit pht hin, nng cc nh t chc xut thn t giai tng lao ng nhng nht thit cc nh cng sn phi hc c cch lm cng tc ny. ng vit: Chng ta vn cha bit pht hin, khuyn khch, nng , bt h. Nhng chng ta s hc tp c cch lm cng tc , nu chng ta bt tay vo hc cch lm cng tc vi tt c nhit tnh cch mng, v thiu nhit tnh ny th cch mng s khng th no thng li c136. V lnh vc ny, V.I. Lnin cng c ln ph bnh khuyt im ca qun chng v qu rt r nn khng nm ly cng tc qun l: chng ta phi tha nhn rng khuyt im chnh ca qun chng l ch rt r v khng nm ly cng tc qun l137.
V.I. Lnin (1978): Ton tp, tp 35, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 238. V.I. Lnin (1978): Ton tp, tp 36, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 236. 136 V.I. Lnin (1978): Ton tp, tp 36, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 236. 137 V.I. Lnin (1977): Ton tp, tp 37, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 25.
135
134
198
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni Bn cnh , V.I. Lnin cng nhn thy rng Khng phi bm sinh ra l ngi ta c c ngh thut qun l ri, m phi tri qua kinh nghim mi c c138. T nhng quan im trn, V.I. Lnin i hi cng nhn, binh s phi nhanh chng hc cch qun l nh nc: Chng ta i hi cc cng nhn gic ng v binh s phi hc qun l nh nc v phi hc ngay khng chm ch, ngha l i hi phi bt tay ngay vo vic lm cho tt c nhng ngi lao ng, tt c nhng cng nhn ngho u tham gia hc qun l nh nc139. Khng nhng i hi cng nhn phi hc cch qun l nh nc, V.I. Lnin cn ch r phng php hc qun l tt nht l hc trong thc t. Mun vy, h phi xo b cc nh kin c, ch ng tham gia vo cng tc qun l, tri nghim thc tin nng cao kh nng qun l ca mnh. V.I. Lnin vit: Ngoi phng php thc tin ra, ngoi cch bt tay vo thc hin ngay vic nhn dn thc s t mnh qun l ly mnh, th liu c th c phng php no cho nhn dn hc cch t qun l ly mnh v trnh c sai lm khng? Hin nay iu cn bn nht l phi on tuyt vi nhng nh kin ca nhng nh tr thc t sn cho rng ch nhng ngi cng chc c bit - tc nhng cng chc m xt v ton b a v x hi ca h, th h l thuc hon ton vo t bn mi c th qun l c nh nc. iu cn bn nht l gy cho nhng ngi b p bc v nhng ngi lao ng tin tng vo s mnh ca bn thn h, l dng thc tin m ch cho h thy rng h c th v h phi t mnh nm ly vic phn phi bnh m, tt c cc thc phm,
138 139
V.I. Lnin (1978): Ton tp, tp 36, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 216. V.I. Lnin (1976): Ton tp, tp 34, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 414.
199
Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni sa, qun o, nh , v.vmt cch cng bng, trit c quy c, c t chc, v li ch ca nhng ngi ngho140. Tm li, vi s mnh tm kim con ng ci to x hi t bn v xy dng mt x hi mi, mc d tip cn quan l ch yu tm v m trong bi cnh khoa hc qun l cng cha c nhng bc pht trin ng k no141 song C. Mc, Ph. ngghen v nht l V.I. Lnin c nhng quan im kh ton din v qun l t lp k hoch, thc hin k hoch n vic kim k, kim sot v kp thi sa cha nhng sai lm trong thc tin. V trong mt chng mc nht nh, mt s t tng qun l ca cc nh kinh in ca ch ngha Mc Lnin t ra nhng vn ca qun l hin i, c bit l vic xut vic pht trin qun l n nh cao ca n l t qun l.
V.I. Lnin (1976): Ton tp, tp 34, Nh xut bn Tin b Maxcova, tr 417. Chng ta cn nh rng thi k ca C. Mc v Ph. ngghen, cc t tng qun l ca loi ngi mi giai don phi thai vi ng gp ca Pie i trong vic thit k qun i Ph v mt s t tng cng nh ng dng ca Adam Smith v kinh t v chuyn mn ho lao ng. V.I. Lnin cng ch c tip xc vi t tng qun l theo khoa hc ca F.W. Taylor nhng cng ch r nhng u im ca n m nhng ngi cng sn cn phi hc tp ng thi ch r hn ch cn phi vt b v c bit, V.I. Lnin ch r vai tr ca nh nc trong vic qun l kinh t - iu m
141
140
200
DANH MC TI LIU THAM KHO
I. Ti liu ting Vit 1. Aphanaxev V.G. (1981): X hi, tnh h thng, nhn thc v qun l, Nh xut bn Ti liu chnh tr, Maxcova. 2. Trn Minh Chu (2001): Cc Mc vi khoa hc qun l, Tp ch khoa hc x hi, s 4, tr 16 20. 3. Nguyn Th Doan, Minh Cng (1996): Cc hc thuyt qun l, Nh xut bn chnh tr Quc gia, H. 4. Nguyn Minh nh, Nguyn Trung Tn, Phm Phng Hoa (1996): Qun l c hiu qu theo phng php Deming (Phn nguyn l), Nh xut bn Thng k, H. 5. Nguyn Minh nh, Nguyn Trung Tn, Phm Phng Hoa (1996): Qun l c hiu qu theo phng php Deming (Phn ng dng), Nh xut bn Thng k, H. 6. Ivanv V. N. (ch bin 2000): Nhng c s ca qun l x hi hin i, Nh xut bn Kinh t, Maxcova. 7. Mai Hu Khu (1993): Gio trnh c s khoa hc ca qun l kinh t X hi ch ngha, Nh xut bn i hc v Trung hc chuyn nghip, H. 8. Harold Koontz, Cyril Odonnell, Heinz Weihrich (1994): Nhng vn ct yu ca qun l, Nh xut bn Khoa hc v K thut, H.
trong ch ngha t bn mi n nhng nm 30 ca th k XX mi c cc nh t tng qun l t ra v c ng dng trong thc t.
201
9. V.I. Lnin (1974 1981): Ton tp, Nh xut bn Tin b Maxcova. 10.C. Mc v Ph. ngghen (1993 2002): Ton tp, Nh xut bn Chn tr quc gia, H. 11.Gareth Morgan (1994): Cch nhn nhn t chc t nhiu gc , Nh xut bn Khoa hc v K thut, H. 12. Hong Ton (1999): Gio trnh khoa hc qun l, Nh xut bn Khoa hc v K thut, H. 13.IU.A. Trikhmirv (1984): Qun l cc cng vic x hi. Ch th v khch th qun l di ch ngha x hi, Nh xut bn Tin b Maxcova. 14.H Vn Vnh (2003): Mt s vn v t tng qun l, Nh xut bn Chnh tr quc gia, H. 15.Vin Nghin cu v o to v Qun l (2002): Tinh hoa qun l, Nh xut bn Lao ng X hi, H. II. Ti liu ting Anh 1. Carter McNamara (1997): Very Brief History of Management Theories, Authenticity Consulting, LLC. 2. Weick, K (1983): Managerial thought in the context of action, in Srivastva, S. San Francisco, CA. 3. Wren, D. (1972): The Evolution of Management Thought, Ronald Press, New York, NY.
202
III. Website 1. http://www.sunsite.utk.edu 2. http://www.managementhelp.org 3. http://www.12manage.com 4. http://www.cepa.newschool.edu 5. http://www.deming.org 6. http://www.infed.org 7. http://www.beardbooks.com 8. http://www.mgmtguru.com 9. http://www.accel-team.com 10.http://www.survey-sofware-solutions.com 11.http://www.skymark.com 12.http://www.ldonline.org 13.http://www.en.wikipedia.org 14.http://www3.interscience.wiley.com
203

Lichsututuongquanly (Luan)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lichsututuongquanly (Luan)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

I HC QUC GIA H NI TRNG I HC KHOA HC X HI V NHN VN -----------------O0O-----------------

LCH S T TNG QUN L

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Chng 5. Cc hc thuyt quan h con ngi

Chng 6. Cc thuyt qun l hnh vi

Chng 7. Chc nng ca nh qun l doanh nghip

Chng 8. Qun l cht lng

Chng 9. Thuyt tng hp v thch nghi Quan im qun l ca ch ngha Mc Lnin

DANH MC TI LIU THAM KHO

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

K tha (tin l lun)

T tng, hc thuyt ang nghin cu

Tin l lun (k tha)

T tng, hc thuyt v sau

Thc tin kinh t x hi (c bit l thc tin qun l)

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Tho mn khng c tho mn dn ti Con ngi kinh t

Ci thin ng dng Quan h qun l th hn

nh mc v tiu chun lao ng

M hnh ho thuyt qun l theo khoa hc ca F.W. Taylor

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Harold Koontz,: S d, tr 585.

Chc nng qun l

M hnh hc thuyt qun l hnh chnh

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

A doer more than a talker (see: http://www.cepa.newschool.edu/het/profiles/owen.htm

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

See http://www.infed.org/thinkers/et-foll.htm See http://www.infed.org/thinkers/et-foll.htm

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

See http://www.accel-team.com/human_relations/hrels_01_mayo.html See http://www.accel-team.com/motivation/hawthorne_02.html

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

thay v 5 h 00 7. 8. Cng nhn c ngh lc 4 h 00 Nng sut lao ng c gi nguyn

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Nguyn bn ting Anh: transition theorist.

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Hong Vn Lun, Trng H KHXH&NV, i hc Quc gia H Ni

Phn cp nhu cu ca A. Maslow

Ti mt thi im s c mt nhu cu ni ln chi phi hot ng