Professional Documents
Culture Documents
SCH HNG DN HC TP
XC SUT THNG K
(Dng cho sinh vin ngnh CNTT v TVT h o to i hc t xa)
Lu hnh ni b
H NI - 2006
SCH HNG DN HC TP
XC SUT THNG K
Bin son :
Ts. L B LONG
LI NI U
L thuyt xc sut thng k l mt b phn ca ton hc, nghin cu cc hin tng ngu
nhin v ng dng chng vo thc t. Ta c th hiu hin tng ngu nhin l hin tng khng
th ni trc n xy ra hay khng xy ra khi thc hin mt ln quan st. Tuy nhin, nu tin hnh
quan st kh nhiu ln mt hin tng ngu nhin trong cc php th nh nhau, ta c th rt ra
c nhng kt lun khoa hc v hin tng ny.
L thuyt xc sut cng l c s nghin cu Thng k mn hc nghin cu cc cc
phng php thu thp thng tin chn mu, x l thng tin, nhm rt ra cc kt lun hoc quyt
nh cn thit. Ngy nay, vi s h tr tch cc ca my tnh in t v cng ngh thng tin, l
thuyt xc sut thng k ngy cng c ng dng rng ri v hiu qu trong mi lnh vc khoa
hc t nhin v x hi. Chnh v vy l thuyt xc sut thng k c ging dy cho hu ht cc
nhm ngnh i hc.
C nhiu sch gio khoa v ti liu chuyn kho vit v l thuyt xc sut thng k. Tuy
nhin, vi phng thc o to t xa c nhng c th ring, i hi hc vin phi lm vic c
lp nhiu hn, v vy cn phi c ti liu hng dn hc tp ca tng mn hc thch hp cho i
tng ny. Tp ti liu Hng dn hc mn ton xc sut thng k ny c bin son cng
nhm mc ch trn.
Tp ti liu ny c bin son cho h i hc chuyn ngnh in t-Vin thng theo
cng chi tit chng trnh qui nh ca Hc vin Cng ngh Bu Chnh Vin Thng. Ni dung
ca cun sch bm st cc gio trnh ca cc trng i hc khi k thut v theo kinh nghim
ging dy nhiu nm ca tc gi. Chnh v th, gio trnh ny cng c th dng lm ti liu hc
tp, ti liu tham kho cho sinh vin ca cc trng, cc ngnh i hc v cao ng khi k thut.
Gio trnh gm 6 chng tng ng vi 4 n v hc trnh (60 tit):
Chng I: Cc khi nim c bn v xc sut.
Chng II: Bin ngu nhin v cc c trng ca chng.
Chng III: Vc t ngu nhin v cc c trng ca chng.
Chng IV: Lut s ln v nh l gii hn.
Chng V:.Thng k ton hc
Chng VI: Qu trnh ngu nhin v chui Markov.
iu kin tin quyt mn hc ny l hai mn ton cao cp i s v gii tch trong chng
trnh ton i cng. Tuy nhin v s hn ch ca chng trnh ton dnh cho hnh thc o to t
xa, do nhiu kt qu v nh l ch c pht biu v minh ha ch khng c iu kin
chng minh chi tit.
Gio trnh c trnh by theo cch thch hp i vi ngi t hc, c bit phc v c lc
cho cng tc o to t xa. Trc khi nghin cu cc ni dung chi tit, ngi c nn xem phn
gii thiu ca mi chng thy c mc ch ngha, yu cu chnh ca chng . Trong
H Ni, u nm 2006.
L B Long
Khoa c bn 1
Hc Vin CNBCVT
GII THIU
Cc hin tng trong t nhin hay x hi xy ra mt cch ngu nhin (khng bit trc kt
qu) hoc tt nh (bit trc kt qu s xy ra). Chng hn ta bit chc chn rng lng ca qu c
mu en, mt vt c th t trn cao chc chn s ri xung t... l nhng hin tng din
ra c tnh quy lut, tt nh. Tri li khi tung ng xu ta khng bit mt sp hay mt nga s xut
hin. Ta khng th bit c bao nhiu cuc gi n tng i, c bao nhiu khch hng n im
phc v trong khong thi gian no . Ta khng th xc nh trc ch s chng khon trn th
trng chng khon l nhng hin tng ngu nhin. Tuy nhin, nu tin hnh quan st kh
nhiu ln mt hin tng ngu nhin trong nhng hon cnh nh nhau, th trong nhiu trng hp
ta c th rt ra nhng kt lun c tnh quy lut v nhng hin tng ny. L thuyt xc sut
nghin cu cc qui lut ca cc hin tng ngu nhin. Vic nm bt cc quy lut ny s cho php
d bo cc hin tng ngu nhin s xy ra nh th no. Chnh v vy cc phng php ca l
thuyt xc sut c ng dng rng ri trong vic gii quyt cc bi ton thuc nhiu lnh vc
khc nhau ca khoa hc t nhin, k thut v kinh t-x hi.
Chng ny trnh by mt cch c h thng cc khi nim v cc kt qu chnh v l thuyt
xc sut:
-
- Cc tnh cht ca xc sut: cng thc cng v cng thc nhn xc sut, xc sut ca
bin c i.
- Xc sut c iu kin, cng thc nhn trong trng hp khng c lp. Cng thc xc
sut y v nh l Bayes.
-
NI DUNG
1.1. PHP TH V BIN C
1.1.1. Php th (Experiment)
Trong thc t ta thng gp nhiu th nghim, quan st m cc kt qu ca n khng th d
bo trc c. Ta gi chng l cc php th ngu nhin.
Php th ngu nhin thng c k hiu bi ch C . Tuy khng bit kt qu s xy ra nh
th no, nhng ta c th lit k c hoc biu din tt c cc kt qu ca php th C . Mi kt
qu ca php th C c gi l mt bin c s cp. Tp hp tt c cc bin c s cp ca php
th c gi l khng gian mu, k hiu .
V d 1.1:
Php th tung ng xu c khng gian mu l = {S, N } .
Vi php th tung xc xc, cc bin c s cp c th xem l s cc nt trn mi mt xut
hin. Vy = {1, 2, 3, 4, 5, 6} .
Php th tung ng thi 2 ng xu c khng gian mu l
= {( S , S ), ( S , N ), ( N , S ), ( N , N )}.
Ch rng bn cht ca cc bin c s cp khng c vai tr c bit g trong l thuyt xc
sut. Chng hn c th xem khng gian mu ca php th tung ng tin l = {0, 1}, trong 0
l bin c s cp ch mt sp xut hin v 1 ch mt nga xut hin.
1.1.2. Bin c (Event)
Vi php th C ta thng xt cc bin c (cn gi l s kin) m vic xy ra hay khng
xy ra hon ton c xc nh bi kt qu ca C .
Mi kt qu ca
qu ca C l .
Ai . Bin c ny xy ra khi c
i =1
Ai . Bin c ny xy ra khi tt
i =1
Ai = .
i =1
c bit vi mi bin c A , h A, A l h y .
5
E = AB BC C A .
F = ABC .
(i)
(ii)
Cc kt qu xy ra ng kh nng.
P ( A) =
s trng hp thun li i vi A
s trng hp c th
(1.1)
P ( A) =
A
s phn t ca A
=
s phn t ca
(1.1)
V d 1.5: Bin c A xut hin mt chn trong php th gieo con xc xc v d 1.1 c 3
3 1
trng hp thun li ( A = 3 ) v 6 trng hp c th ( = 6 ). Vy P( A) = = .
6 2
tnh xc sut c in ta s dng phng php m ca gii tch t hp.
1.2.2. Cc qui tc m
a. Qui tc cng
Nu c m1 cch chn loi i tng x1 , m 2 cch chn loi i tng x 2 , ... , mn cch
chn loi i tng x n . Cc cch chn i tng xi khng trng vi cch chn x j nu i j
th c m1 + m2 +
b. Qui tc nhn
Gi s cng vic H gm nhiu cng on lin tip H1 , H 2 , ... , H k v mi cng on
H i c ni cch thc hin th c tt c n1 n2 nk cch thc hin cng vic H .
c. Hon v
Mi php i ch ca n phn t c gi l php hon v n phn t. S dng quy tc
nhn ta c th tnh c:
C n ! hon v n phn t.
7
Ank =
n!
(n k )!
(1.2)
e. T hp
Mt t hp chp k ca n phn t l mt tp con k phn t ca tp n phn t. Cng c
th xem mt t hp chp k ca n phn t l mt cch chn ng thi k phn t ca tp n phn
t.
Hai chnh hp chp k ca n phn t l khc nhau nu:
c t nht 1 phn t ca chnh hp ny khng c trong chnh hp kia.
cc phn t u nh nhau nhng th t khc nhau.
Do vi mi t hp chp k ca n phn t c k! chnh hp tng ng. Mt khc hai
chnh hp khc nhau ng vi hai t hp khc nhau l khc nhau.
Vy s cc t hp chp k ca n phn t l
Ank
k
Cn =
=
k!
n!
k!(n k )!
(1.3)
6!
k!(6 k )!2 6
, k = 0 , ... , 6 .
1. Do P( A) =
1
.
90
f n ( A) =
k n ( A)
n
P( A) = lim f n ( A)
n
(1.4)
P ( A) =
din tch A
.
din tch
60
A
15
v th hai n im hn th 0 x 60 , 0 y 60 .
Vy mi cp thi im n ( x ; y ) l mt im
ca hnh vung = [0, 60] .
2
15
60
A = ( x ; y ) x y 15 = {( x ; y ) 15 + x y x + 15 } .
P( A) =
45 2
9
7
din tch A
= 1 2 = 1
= .
din tch
16 16
60
0 P( A) 1 .
(1.5)
P () = 0, P() = 1
10
(1.6)
P ( A B) = P( A) + P( B) .
(1.7)
n n
P Ai = P ( Ai ) .
i =1 i =1
(1.7)
P( Ai ) = 1
(1.8)
i =1
Nu A, B l hai bin c bt k th
P ( A B) = P( A) + P( B) P( AB)
Nu A, B, C l ba bin c bt k th
(1.9)
(1.9)
n
n
P Ai = P( Ai ) P( Ai A j ) + P( Ai A j Ak )
i< j
i< j <k
i =1 i =1
+ (1) n 1 P( A1 A2 ... An ) .
(1.9)
V d 12: Mt l hng c 25% sn phm loi I, 55% sn phm loi II v 20% sn phm loi
III. Sn phm c cho l t cht lng nu thuc loi I hoc loi II. Chn ngu nhin 1 sn
phm tm xc sut sn phm ny t tiu chun cht lng.
Gii: Gi A1 , A2 , A3 ln lt l bin c sn phm c chn thuc loi I, II, III. Ba bin c
ny xung khc tng i mt. P ( A1 ) = 0,25 , P ( A2 ) = 0,55 , P( A3 ) = 0,20 . Gi A l bin c sn
phm c chn t tiu chun cht lng. Vy A = A1 A2 .
P( A ) = 1 P( A) .
11
(1.10)
Nu P( A) > 0 th
P (B A) =
P( AB)
.
P( A)
(1.11)
( )
12
( )
11
5
.
Gii: Gi A l bin c " t nht mt con ra nt 5". P ( A) = 1 P A = 1 =
36
6
Gi B l bin c "tng s nt trn hai con 10 "
Bin c AB c 3 kt qu thun li l (5,6), (6,5), (5,5).
Vy P ( AB ) =
3
3 11 3
P ( B A) =
= .
36 36 11
36
P( AB) = P( A) P( B) .
(1.12)
(1.13)
P ( AB ) = P ( A) P (B A)
(1.14)
(1.15)
P ( At Bt A B Ax Bx ) = P ( At Bt ) + P ( A B ) + P ( Ax Bx )
= P ( At ) P ( Bt ) + P ( A ) P ( B ) + P ( Ax ) P ( Bx )
3 10 7 6 15 9 207
+
+
=
0,331 .
25 25 25 25 25 25 625
13
( ) (
) (
P A1 A2 A3 = P A1 P A2 A1 P A3 A1 A2 =
762 1
= .
987 6
{ A1, A2 , ..., An }
l mt h y cc bin c. Vi mi bin c B ca
P ( B) = P( Ai ) P ( B Ai )
(1.16)
i =1
P ( Ak B ) =
P( Ak ) P ( B Ak )
P( Ak B)
= n
.
P( B)
P( Ai ) P ( B Ai )
(1.17)
i =1
1
1
, P (T A B ) = .
8
7
1
6
+ 0,15 = 0,7473 .
8
7
P(A T A ) =
P( A) P (T A A)
P(T A )
6
7 = 0,975 .
=
0,7473
0,85
b.
c.
P ( H ) = p, P ( A H ) = , P A H = .
( ) (
P ( A) = P( H ) P ( A H ) + P H P A H = p + (1 p)(1 ) .
b. P H A =
P HA
( )
P A
)=
p(1 )
.
p(1 ) + (1 p )
( ) (
c. P ( AH ) + P A H = P ( H ) P ( A H ) + P H P A H = p + (1 p ) .
1.4. DY PHP TH BERNOULLI
Dy cc php th lp li, c lp, trong mi php th ch c 2 kt cc: A , A v xc sut
xut hin ca bin c A khng i P ( A) = p , (0 < p < 1) c gi l dy php th Bernoulli.
(1.18)
Chng minh: H k l tng ca C nk cc bin c xung khc tng i nhn c bng cch
hon v cc ch A v A trong bin c tch sau:
A ... A A ... A
k ln n k ln
15
Vy
Pn (k ; p ) = C nk p k (1 p) n k .
nh l 1.2:
(i).
Pn (k ; p) =
(n k + 1) p
Pn (k 1; p)
kq
(1.19)
(n + 1) p 1 m (n + 1) p
(1.20)
Nh vy,
Pmax = Pn (m 1; p) = Pn (m ; p)
(1.20)
Chng minh:
n!
p k q nk
Pn (k ; p)
(n k + 1) p
k! (n k )!
, t c (1.19).
=
=
n!
kq
Pn (k 1 ; p)
k 1 n k +1
p q
(k 1)! (n k + 1)!
(1.19)
Pn (k ; p )
Pn (k ; p )
(k + 1)(1 p )
. Do
=
< 1 k + 1 < (n + 1) p .
Pn (k + 1; p )
(n k ) p
Pn (k + 1; p )
Pn (k ; p) < Pn (m ; p) k < (n + 1) p 1 .
v Pn (k ; p ) > Pn (k + 1; p) khi k (n + 1) p
Pn (k ; p) < Pn (m ; p) k > (n + 1) p ,
trong m l s t nhin tha mn (n + 1) p 1 m (n + 1) p .
Khi m = (n + 1) p th
Pn ( m 1; p)
( n + 1)(1 p) p
=
=1
(n (n + 1) p + 1) p
Pn ( m ; p)
Pn (m 1 ; p) = Pn (m ; p) .
nh ngha 1.1: m xc nh bi cng thc (1.20) hoc (1.20) c gi l gi tr chc
chn nht ca s thnh cng hay gi tr c kh nng xy ra ln nht. Pn (m ; p) l s hng trung
tm ca phn b nh thc.
16
lg(0,1)
1
=
= 4,504 . Chn n = 5 .
lg(0,6 ) 1 = 0,778
TM TT
Php th
Trong thc t ta thng gp nhiu th nghim, quan st m cc kt qu ca n khng th d
bo trc c. Ta gi chng l cc php th ngu nhin. Mi kt qu ca php th C c gi
l mt bin c s cp. Tp hp tt c cc bin c s cp ca php th c gi l khng gian mu,
k hiu .
Bin c
Mi bin c A c ng nht vi mt tp con ca khng gian mu bao gm cc kt
qu thun li i vi A .
Xc sut
Xc sut ca mt bin c l mt con s c trng kh nng khch quan xut hin bin c
khi thc hin php th.
nh ngha c in v xc sut
Xc sut ca bin c A l P( A) =
s trng hp thun li i vi A
s trng hp c th
P ( A) f n ( A) =
k n ( A)
trong k n ( A) s ln xut hin bin
n
Bin c tng
cc bin c Ai xy ra.
Tch ca hai bin c
Bin c AB ca hai bin c A, B xy ra khi v ch khi c hai bin c A , B cng xy ra.
n
Bin c tch
xy ra khi tt c cc bin c Ai
cng xy ra.
Bin c xung khc
Hai bin s A, B gi l xung khc nu AB l bin c khng th.
H y cc bin c
Dy cc bin c A1 , A2 , ... , An c gi l mt h y cc bin c nu chng xung khc
tng i mt v tng ca chng l bin c chc chc.
Tnh c lp ca cc bin c
Hai bin c A v B c gi l c lp vi nhau nu vic xy ra hay khng xy ra bin c
ny khng nh hng ti vic xy ra hay khng xy ra bin c kia.
Tng qut cc bin c A1 , A2 , ... , An c gi l c lp nu vic xy ra hay khng xy ra
ca mt nhm bt k k bin c, trong 1 k n , khng lm nh hng ti vic xy ra hay
khng xy ra ca cc bin c cn li.
Qui tc cng
18
n n
Trng hp xung khc: P ( A B) = P( A) + P( B) ; P Ai = P ( Ai ) .
i =1 i =1
Trng hp tng qut
P ( A B) = P( A) + P( B) P( AB)
P ( A B C ) = P( A) + P( B) + P(C ) P( AB) P ( BC ) P(CA) + P( ABC )
n
n
P Ai = P ( Ai ) P ( Ai A j ) + P ( Ai A j Ak )
i< j
i< j <k
i =1 i =1
+ (1) n 1 P ( A1 A2 ... An ) .
P( A ) = 1 P( A) .
Xc sut c iu kin
Xc sut ca bin c B c tnh trong iu kin bit rng bin c A xy ra c gi l
P( AB) = P( A) P(B A) ;
P ( B) = P( Ai ) P ( B Ai ) .
i =1
P ( Ak B ) =
P( Ak ) P ( B Ak )
P( Ak B)
= n
.
P( B)
P( Ai ) P ( B Ai )
i =1
Dy php th Bernoulli
Dy cc php th lp li, c lp, trong mi php th ch c 2 kt cc: A , A v xc sut
xut hin ca bin c A khng i P ( A) = p , (0 < p < 1) c gi l dy php th Bernoulli.
19
CU HI N TP V BI TP
1.1 Ta c th c hai khng gian mu cc bin c s cp cho cng mt php th
ng
Sai
C?
Sai
Sai
1.4 Thng tin lin quan n vic xut hin bin c B lm tng xc sut ca bin c A , tc l
P ( A B ) P ( A) ?
ng
Sai
Sai
Sai
1.7 Xc sut ca tng hai bin c c lp bng tng xc sut ca hai bin c ny.
ng
Sai
Sai
{ }
1.9 H 2 bin c A, A l h y .
ng
Sai
Sai
1.11 Trong mt hm ng 10 chi tit t tiu chun v 5 chi tit l ph phm. Ly ng thi 3
chi tit. Tnh xc sut:
a) C 3 chi tit ly ra thuc loi t tiu chun.
b) Trong s 3 chi tit ly ra c 2 chi tit t tiu chun.
1.12 Thang my ca mt ta nh 7 tng xut pht t tng mt vi 3 khch. Tm xc sut :
a) Tt c cng ra tng bn.
20
22
23
NI DUNG
2.1. BIN NGU NHIN
2.1.1. Khi nim bin ngu nhin
nh ngha 2.1: Bin ngu nhin X l i lng nhn cc gi tr no ph thuc vo
cc yu t ngu nhin, ngha l vi mi gi tr thc x th {X < x} l mt bin c ngu nhin..
Nh vy i vi bin ngu nhin ngi ta ch quan tm xem n nhn mt gi tr no
hoc nhn gi tr trong mt khong no vi mt xc sut bao nhiu.
V d 2.1: Cc i lng sau l bin ngu nhin
S nt xut hin khi gieo mt con xc xc.
Tui th ca mt thit b ang hot ng.
S khch hng vo mt im phc v trong 1 n v thi gian.
S cuc gi n mt tng i.
Sai s khi o lng mt i lng vt l
2.1.2. Phn loi
Ngi ta phn cc bin ngu nhin thnh hai loi:
Bin ngu nhin ri rc nu n ch nhn mt s hu hn hoc v hn m c cc gi
tr. Ngha l c th lit k cc gi tr thnh mt dy x1 , x 2 , ... .
24
(2.1)
(2.2)
(2.3)
(2.4)
x +
pi = P{X = xi } . pi > 0 v
pi = 1 .
i
X
P
x1
p1
25
x2
p2
0
F ( x) =
p1 + p 2 +
x x1
nu
+ p k 1 nu
x k 1 < x x k , k
(2.5)
{ X = x1} , { X = x2 } , ..., { X = xn }
(2.6)
lp thnh h y cc bin c.
Hm phn b c dng:
F ( x) = p1 + p 2 +
1
nu
+ p k 1 nu
nu
x x1
x k 1 < x x k
(2.7)
x > xn
P { X = 0} =
P { X = 2} =
C61C42
3
C10
C63
3
C10
C43
9
1
=
=
, P { X = 3} =
3
30
C10 30
Hm phn b:
C62C14 15
5
=
=
, P { X = 1} =
3
30
30
C10
X
P
0
1
2
3
5 / 30 15 / 30 9 / 30 1 / 30
0
5 / 30
F ( x) = 20 / 30
29 / 30
nu x 0
nu 0 < x 1
nu 1 < x 2
nu 2 < x 3
nu x > 3
th
26
y
30 / 30
29 / 30
20 / 30
5 / 30
O
2.2.2. Qui lut nh thc
B (n ; p)
P{X = k } = C nk p k q n k
(2.8)
B (n ; p) .
B (n ; p)
C n0 p 0 q n
C 1n p1 q n 1
C nk p k q nk
Cnn p n q 0
Nhn xt:
1. Thc hin n php th Bernoulli vi xc sut thnh cng ca bin c A trong mi ln
th l p .
Vi mi i = 1, 2,..., n ; nu ln th th i bin c A xut hin ta cho X i nhn gi tr 1,
nu bin c A khng xut hin ta cho X i nhn gi tr 0. Nh vy X i l bin ngu nhin ri
rc c bng phn b:
Xi
1 p
X i c gi l c phn b khng- mt A( p) .
Gi X l s thnh cng trong n php th Bernoulli ny th
27
(2.9)
X = X1 + X 2 +
2. T (2.10) suy ra rng nu X ~
+ X n ~ B (n ; p)
B (n1 ; p)
X +Y ~
v Y ~
B (n2 ; p)
(2.10)
th
B (n1 + n2 ; p)
(2.11)
P { X = k } = e
gi l c phn b Poisson tham s > 0 , k hiu X ~
k
k!
(2.12)
P ( ) .
X (t ) ~
P (2t ) .
a) X (2) ~
45
0,156 .
5!
b) X (1 / 2) ~
c)
28
P ( 1 + 2 )
(2.13)
F ( x) =
f (t )dt
(2.14)
f ( x)
F ( x)
Tnh cht ca hm mt
a. F ' ( x) = f ( x) ti cc im x m f (x) lin tc.
b.
(2.15)
f ( x) 0 vi mi x ,
(2.16)
c.
f ( x)dx = 1 ,
(2.17)
29
(2.18)
F ( x) = kx 2
1
vi x 0
vi 0 < x 1
vi x > 1
a. Xc nh h s k ;
b. Tm hm mt xc sut f (x) .
Gii:
a. V hm phn b xc sut F ( x) lin tc, do ti x = 1 1 = F (1) = kx 2
x =1
=k.
f ( x) = 2 x
0
vi x 0
vi 0 < x < 1
vi x 1
vi x < 1
f ( x) = k
2
x
vi x 1
Hy xc nh:
a. H s k ;
b. Hm phn b F ( x) ;
c. Xc sut P{2 < X < 3} ;
d. Xc sut trong 4 php th c lp bin ngu nhin X u khng ly gi tr
trong khong (2, 3) .
Gii:
k a
= k , t k = 1 .
a. Da vo tnh cht (2.12) ta c 1 = f ( x)dx = 2 dx = lim
x
1 x
vi x < 1
0
F ( x) = f (t )dt = x 1
vi x 1
x
30
2 1 1
= .
3 2 6
1 5
= .
6 6
Vy xc sut trong 4 php th c lp bin ngu nhin X u khng ly gi tr trong khong
d. Xc sut X khng ly gi tr trong khong (2;3) trong mt php th bng 1
4
5
(2;3) bng 0,48 .
6
2.3.2. Quy lut phn b u U(a, b)
nh ngha 2.6: Bin ngu nhin X c gi l c phn b u trn [a , b ] nu hm mt
ca n xc nh bi:
f ( x) = b a
0
nu a x b
(2.19)
nu ngc li
Hm phn b
nu x < a
0
x a
F ( x) = f (t )dt =
b a
1
x
nu a x b
(2.20)
nu x > b
ngoi [a , b ] .
f ( x)
F (x)
1
ba
th hm mt ca phn b u U(a, b)
F ( x)
1
ba
th ca hm phn b u U(a, b)
31
e x
f ( x) =
0
nu x > 0
nu x 0
(2.21)
Hm phn b
x
F ( x) =
0
f
t
dt
=
(
)
1 e x
nu x 0
nu x > 0
(2.22)
Phn b m thng xut hin trong cc bi ton v thi gian sng ca mt loi sinh vt,
tui th ca thit b hoc khong thi gian gia hai ln xut hin ca mt bin c E no m
s ln xut hin ca E tun theo lut phn b Poisson.
V d 2.5: Tui th ca mt mch in t trong my tnh l mt bin ngu nhin c phn b
1
m tham s > 0 . Gi s tui th trung bnh ca mch in t ny l = 6,25 (nm). Thi gian
bo hnh l 5 nm. Hi c bao nhiu phn trm mch in t bn ra phi thay th trong thi gian
bo hnh.
Gii: Gi X l tui th ca mch in t. Xc sut mch in t b hng trong thi gian
bo hnh l:
P { X 5} = 1 e
= 1 e
5
6,25
(2.23)
G ( x + t ) = G ( x)G (t )
(2.24)
32
k
x k 1e x
f ( x) = (k 1)!
0
nu x > 0
(2.25)
nu x 0
X ~ N ( ; 2 ) , nu hm mt c dng
1
f ( x) =
e
2
( x )2
2 2
; x
(2.26)
t cc i ti x = v c gi tr cc i bng
Do khi tng ln th th dch sang phi, cn khi gim th dch sang tri.
33
1
2
. C 2 im un ti x = .
y
<1
=1
>1
x=
(2.27)
1
2
( x) =
x2
e 2
x
(2.28)
Hm phn b ca N (0 ;1)
x
1
( x) = (t )dt =
2
t 2
e 2 dt
x
th ca hm mt (x)
34
(2.29)
y
1
2
(a)
1 (a)
( x) + ( x ) = 1 , ( x) = 1 ( x) .
2)
Nu X ~ N (0 ;1) th
(2.30)
1 (1 ) = U .
(2.31)
Nu X ~ N (0 ;1) th
(2.32)
X
~ N (0 ;1) .
(2.33)
T ta c
X x
x
<
F ( x) = P{X < x} = P
.
=
a
a X b
b
<
<
P{a < X < b} = P
.
=
(2.33)
(2.33)
Xc sut ca s sai lch gia bin ngu nhin c quy lut chun X ~ N ( ; 2 ) v k vng
ca n c tnh theo cng thc
P { X < } = 2
35
(2.34)
b)
c)
Gii:
2400 2100
a) P{X > 2400} = 1
= 1 (1,5) = 1 0,9332 = 0,0668 .
200
1700 2100
2200 2100
P{1700 < X < 2200} =
= (0,5) ( 2) = 0,6688
200
200
a 2100
a 2100
c) P{X > a} = 1
= 0,97
= 0,03
200
200
Tra bng ta c 0,97 = (1,881)
a 2100
= 1,881 a = 2476,2 .
200
P { X < 2 } = 2 ( 2 ) 1 = 0,9544 . Vy
P { 2 < X < + 2 } = 0,9544
(2.35)
Tng t thay = 3 ta c
(2.36)
( 2 ; + 2 )
e
f ( x) = 2 n / 2 (n / 2)
36
nu x > 0
nu x 0
(2.37)
trong ( x) =
x 1 t
e dt l hm Gamma.
X i2 = X 12 + X 22 +
i =1
+ X n2 ~ 2n
(2.38)
X 1 + X 2 ~ 2n1 + n2
(2.39)
2 (n)
2
Gi tr ti hn khi bnh phng n bc t do mc , k hiu
(n) , c nh ngha nh
sau:
P 2 > 2 (n) = .
(2.40)
2
(n) c tnh sn trong bng Ph lc III.
Bng cc gi tr ti hn
2 2
2 t
f (t ) =
1+
, < t < .
n
n(n / 2 )
37
(2.41)
T=
Z
V n
~ T( n )
(2.42)
(2.43)
f (t )
t 1 (n)
t (n)
E X = xi p i
i
(ii) Nu X lin tc c hm mt f ( x) th
38
(2.44)
EX =
xf ( x)dx
(2.45)
1 6
9
15
5
+ 1 + 2 + 3
= .
30 5
30
30
30
V d 2.7: Theo thng k vic mt ngi M 25 tui s sng thm trn mt nm c xc sut
l 0,992, cn xc sut ngi cht trong vng mt nm ti l 0,008. Mt chng trnh bo
him ngh ngi bo him sinh mng cho 1 nm vi s tin chi tr 1000 la, cn tin
ng l 10 la. Hi li nhun ca cng ty bo him nhn c l bao nhiu?
Gii: R rng li nhun l bin ngu nhin X vi 2 gi tr l + 10 la (nu ngi bo
him khng cht) v 990 la (nu ngi cht). Bng phn b xc sut tng ng.
990
+ 10
0,008 0,992
kx 2 (4 x) nu 0 x 4
f ( x) =
0
nu ngc li
Tm hm phn b v tm tui th trung bnh ca loi cn trng trn.
4
Gii: V
(4 x)dx =
64
3
k=
. Hm phn b xc sut
3
64
x
3x 3 4 x
F ( x) = f (t )dt =
64
3 4
nu
x0
nu 0 < x 4
nu
x>4
4
3
3 4 x 5
3
(
4
)
Tui th trung bnh E X =
x
x
dx
x
=
64 0
64
5
=
0
12
(thng).
5
39
r1 x1 + r2 x 2 +
n
+ rm x m
+ rm x m l
+ rm = n .
ri
c gi l tn sut nhn gi tr xi ca X . Trong trng hp tng qut th tn
n
sut f i c thay bng xc sut pi .
fi =
Trng hp bin ngu nhin lin tc php tnh tng ca gi tr trung bnh c thay bng
php tnh tch phn xc nh.
Khi nim k vng c p dng rng ri trong nhiu lnh vc. Trong kinh doanh v qun
l, k vng c ng dng di dng li nhun k vng hay doanh s k vng.
2.4.1.3. Tnh cht
1) E (C ) = C vi mi hng s C.
2) E (CX ) = CE ( X ) vi mi hng s C.
(2.46)
3) E ( X 1 +
(2.47)
+ X n ) = E (X1 ) +
+ E (X n )
( xi ) pi nu X ri rc c pi = P X = xi
i
EY =
(x)f(x)dx nu X li n tc c hm mt f ( x)
(2.48)
xi2 pi nu X ri rc
i
2
EX =
x 2 f(x)dx nu X li n tc c hm mt
(2.49)
f ( x)
( xi , y j ) pij nu X ri rc c pij = P X = xi , Y = y j
i, j
E ( X , Y ) =
6) Nu X 1 , ... , X n c lp th E ( X 1
X n ) = E (X1 )
E (X n ).
40
(2.50)
(2.51)
Y = ( X )
P
EY = 0
200
400
600
5 / 30 15 / 30 9 / 30 1 / 30
5
15
9
1
+ 200 + 400 + 600
= 240 = 200E X .
30
30
30
30
6
= 780$ .
5
i =1
i =1
Xi
P
Do E X i =
1/ 6 1/ 6 1/ 6 1/ 6 1/ 6 1/ 6
1
(1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6) = 7
6
2
EX =
7
n.
2
DX = E ( X E X )
(2.52)
41
DX = E X 2 ( E X )
(2.53)
Theo cng thc (2.49) th phng sai c th tnh theo cng thc sau:
(i). Nu X ri rc nhn cc gi tr vi xc sut tng ng pi = P{X = xi } th
D X = ( xi E X )2 pi = xi2 pi (E X )2
i
(2.54)
DX =
(x E X )
f ( x)dx =
f ( x)dx (E X )2
(2.55)
4
3
3 4 x 5 x 6
4
x (4 x)dx =
=
64 0
64 5
6
DX = EX 2 (EX )2 =
=
0
32
5
32 12
16
4
=
X = .
5 5
25
5
Phng sai ca bin ngu nhin X l lch bnh phng trung bnh quanh gi tr trung
bnh E X . Trong k thut phng sai c trng cho mc phn tn ca cc chi tit gia cng hay
sai s ca thit b. Trong qun l v kinh doanh th phng sai c trng cho mc ri ro ca
cc quyt nh.
V d 2.8 cho thy u t bo him cho nhng ngi 25 tui l c li, nhng v d 2.12 cho
thy ri ro ca bo him rt ln.
2.4.2.2. Tnh cht
1)
D(a) = 0 vi mi hng s a .
2)
D(aX ) = a 2 D( X ) vi mi hng s a .
3)
D(aX + b) = a 2 D( X ) vi mi hng s a, b .
4)
D ( a1 X1 +
(2.56)
+ an X n ) = a12 D ( X1 ) +
42
(2.57)
+ a 2n D ( X n ) .
(2.58)
thc (2.58) ta c DX = DX i .
i =1
Mt khc E X i =
Do DX i =
7
1
91
; E X i2 = 12 + 2 2 + 3 2 + 4 2 + 5 2 + 6 2 = .
2
6
6
91 7 2 35
35
2 = . Vy DX = n .
6 2
12
12
Hay
(2.59)
Nu F (x) lin tc tng cht th phn v v l nghim duy nht ca phng trnh
F (x) = , ngha l
v = F 1 ( )
Nu X ri rc c phn b:
X
P
x1
p1
x2
p2
m, m [xi , xi +1 ]
v =
xi +1
(2.60)
t Pi = p1 +
nu Pi = < Pi +1
nu Pi < < Pi +1
+ pi th
(2.61)
2.4.3.2. Trung v
Phn v mc 1/2 c gi l median hay trung v ca X , k hiu MedX . Nh vy trung v
l im phn chia phn b xc sut thnh hai phn bng nhau.
2.4.4. Mt
Mt (Mode) ca bin ngu nhin X l gi tr m bin ngu nhin X nhn vi xc sut ln
nht.
43
X
P
Nu X ri rc c phn b:
x1
p1
xi0 = Mod X
x2
p2
th
(2.62)
Nu X lin tc c hm mt f ( x)
c = Mod X
(2.63)
20
21
22
23
24
0
0,3
0,55
F ( x) =
0,73
0,87
nu x 20
nu 20 < x 21
nu 21 < x 22
nu 22 < x 23
nu 23 < x 24
nu x > 24
T suy ra MedX = 21 .
V d 2.18: Tm MedX v ModX ca bin ngu nhin lin tc X xt trong v d 2.4
Gii: MedX l nghim ca phng trnh F ( x) = x 2 =
Hm mt f ( x) = 2 x
0
1
1
MedX =
.
2
2
vi x 0
vi 0 < x 1 t cc i ti x = 1 , vy ModX = 1 .
vi x > 1
3
x(2 x )
f ( x) = 4
0
Gii: Hm phn b xc sut
44
vi 0 x 2
nu tri li
vi x 0
0
x3
3
F ( x) = x 2 vi 0 < x 2
3
4
1
vi x > 2
x 3 3x 2 + 2 = 0
1
. T MedX = 1 .
2
0 < x 2
3
(1 x ) vi 0 < x < 2
Hm mt f (x) c o hm f ' ( x) = 2
0
nu tri li
sang m khi i qua x = 1 , do t cc i ti im ny. Vy ModX = 1 .
i du t dng
Moment cp k
mk = EX k ; k = 1, 2, ...
(2.64)
2)
Moment quy tm cp k
k = E ( X EX )k ; k = 1, 2, ...
(2.65)
3)
H s bt i xng
3 =
4)
H s nhn
4 =
3
3
4
4
vi = DX .
(2.66)
(2.67)
Nhn xt:
m1 = EX , 1 = 0 , 2 = DX .
45
( ) = eitx f X ( x)dx .
X (t ) = E e
itX
(2.68)
F 1{ f X ( x)}. V
X (t ) X (0) = 1 .
3) X (t ) xc nh khng m.
4) Nu bin ngu nhin X c mment cp k th X (t ) c o hm n cp k v
[ ]
E Xk =
1
i
)
(k
X (0) .
(2.69)
X1 + X 2 +
+ X n (t )
= X1 (t )
X n (t ) .
(2.70)
1
f X ( x) =
2
itx
X (t )dt .
(2.71)
K vng
Phng sai
Hm c trng
(peit + q )n
Nh thc X ~
B (n ; p)
EX = np
DX = npq
Poisson X ~
P ( )
EX =
DX =
u X ~ U(a, b)
EX =
a+b
2
EX =
DX =
it
(b a ) 2
12
e ibt e iat
it (b a)
it
DX =
46
e (e
Chun X ~ N( ; 2 )
EX =
DX = 2
Erlang-k X ~ E k ( )
k
EX =
DX =
1
it 2t 2
2
e
( it )k
TM TT
Bin ngu nhin
Bin ngu nhin X l i lng nhn cc gi tr no ph thuc vo cc yu t ngu
nhin, ngha l vi mi gi tr thc x th {X < x} l mt bin c ngu nhin.
Ngi ta phn cc bin ngu nhin thnh hai loi:
Bin ngu nhin ri rc nu n ch nhn mt s hu hn hoc v hn m c cc
gi tr. Ngha l c th lit k cc gi tr thnh mt dy x1 , x 2 , ... .
Bin ngu nhin lin tc nu cc gi tr ca n c th lp y mt hoc mt s cc
khong hu hn hoc v hn v xc sut P{X = a} bng khng vi mi a.
Hm phn b xc sut
Hm phn b xc sut ca bin ngu nhin X l hm s F ( x) xc nh vi mi x bi
cng thc: F ( x) = P{X < x}; < x < .
Bng phn b xc sut ca bin ngu nhin ri rc
Gi s bin ngu nhin X ch nhn cc gi tr x1 , x 2 , ... vi xc sut tng ng
pi = P{X = xi } . pi > 0 v
X c dng sau:
X
P
x1
p1
x2
p2
f (t )dt .
K vng
K vng hoc gi tr trung bnh ca bin ngu nhin X k hiu l EX v c xc nh
nh sau:
E X = xi p i
i
47
Nu X lin tc c hm mt f (x) th E X =
xf ( x)dx .
Phng sai
Phng sai hay lch bnh phng trung bnh ca bin ngu nhin X l i lng o s
phn tn bnh phng trung bnh ca X xung quanh gi tr trung bnh EX . Phng sai ca X
c k hiu l DX hay var X v nh ngha nh sau: DX = E ( X E X ) .
2
Nu X ri rc c phn b:
X
P
x2
p2
x1
p1
th
Moment cp k
mk = EX k ; k = 1, 2, ...
Moment quy tm cp k
k = E ( X EX )k ; k = 1, 2, ...
H s bt i xng
3 =
H s nhn
4 =
H s nhn 4 cho php b sung thm thng tin v phng sai ca phn b.
3
3
4
4
vi = DX .
48
CU HI N TP V BI TP
2.1 Bin ngu nhin lun lun nhn gi tr dng.
ng
Sai
Sai
{X
= x n } lp thnh mt h y .
ng
Sai
Sai
2.5 K vng ca tng hai bin ngu nhin lun lun bng tng cc k vng ca n.
ng
Sai
2.6 Hai bin ngu nhin c cng k vng s c cng phng sai.
ng
Sai
2.7 Phng sai ca tng hai bin ngu nhin ri rc lun lun bng tng phng sai ca n.
ng
Sai
Sai
Sai
2.10 Tng ca hai bin ngu nhin phn b theo quy lut nh thc bt k lun lun l mt bin
ngu nhin phn b theo quy lut nh thc.
ng
Sai
2.11 Bin ngu nhin phn b theo quy lut Poisson l bin ngu nhin ri rc nn ch nhn mt
s hu hn cc gi tr.
ng
Sai
2.12 Nu X l bin ngu nhin phn b theo quy lut Poisson tham s >0 th k vng, phng
sai v mt ca X u bng .
ng
Sai
2.13 Nu bin ngu nhin X phn b theo quy lut chun N (; 2 ) th xc sut sai lch gia
ng
Sai
49
X
phn b theo
Sai
2.15 Bin ngu nhin phn b theo quy lut Student ch nhn nhng gi tr dng.
ng
Sai
0, 4
0,3
0,1
0, 2
X1
X2
0,3
0,5
0,2
0,2
0,8
a) Tnh EX 1 ; EX 2 ; DX 1 ; DX 2 .
b) Tnh E( X 1 + X 2 ) v D( X 1 + X 2 ) .
2.19 Cho X 1 , X 2 , X 3 l ba bin ngu nhin c lp c bng phn b xc sut nh sau:
X1
X2
X3
0,6
0,4
0,4
0.6
0,8
0.2
Lp X =
X1 + X 2 + X 3
. Tnh E ( X ) ; D( X ) .
3
b) Z = 3 X + Y .
50
cos x
nu x ( / 2; / 2 )
f ( x) = 2
0
nu x ( / 2; / 2 )
kx 2 (2 x) nu 0 x 2
f ( x) =
nu tri li
0
a) Tm k ;
b) Tnh xc sut cn trng cht trc khi n c mt thng tui;
c) Tm EX , DX .
2.25 Hai x th A v B tp bn. Mi ngi bn hai pht. Xc sut bn trng ch ca A trong mi
ln bn l 0,4; cn ca B l 0,5.
a) Gi X l s pht bn trng ca A tr i s pht bn trng ca B. Tm phn b xc sut
ca X , k vng EX v phng sai DX.
b) Tm phn b xc sut ca Y = X v k vng EY .
2.26 Mt x nghip c hai t vn ti hot ng. Xc sut trong ngy lm vic cc t b hng
tng ng bng 0,1 v 0,2. Gi X l s t b hng trong thi gian lm vic. Lp bng phn
b xc sut, tnh k vng EX v phng sai DX ca X .
2.27 Cho bin ngu nhin ri rc X c bng phn b xc sut
2k
2k
3k
k2
k2
k2 + k
a) Xc nh k.
b) Tnh xc sut P { X 5} v P { X < 3} .
c) Tnh k vng EX.
d) Tnh phng sai DX .
2.28 C 5 sn phm trong c 4 chnh phm v 1 ph phm. Ngi ta ly ra ln lt 2 sn
phm (ly khng hon li).
a) Gi X l "s ph phm c th gp phi". Lp bng phn b xc sut ca X.
Tnh k vng EX v phng sai DX.
b) Gi Y l "s chnh phm c th gp phi". Lp h thc cho bit mi quan h gia Y v
X. Tnh k vng EY v phng sai DY.
51
X tun theo quy lut phn b g? Vit biu thc tng qut ca quy lut.
52
E( X 1 ) = E( X 2 ) = ... = E( X n ) = ; D( X 1 ) = D( X 2 ) = ... = D( X n ) = 2
53
1 n
X i v cng tun theo quy lut
n i =1
GII THIU
Vc t ngu nhin l mt b c th t bao gm nhiu bin ngu nhin. Mi bin ngu nhin
l mt thnh phn ca vc t ngu nhin. S bin ngu nhin thnh phn gi l chiu ca vc t
ngu nhin.
Tng t bin ngu nhin, quy lut bin ngu nhin nhiu chiu c kho st thng qua
hm phn b. Trng hp bin ngu nhin nhiu chiu c cc bin ngu nhin thnh phn ri rc
c gi l bin ngu nhin nhiu chiu ri rc. Nu tt c cc bin ngu nhin thnh phn lin
tc th bin ngu nhin nhiu chiu tng ng gi l lin tc. Bin ngu nhin nhiu chiu ri rc
c xc nh bi bng phn b xc sut ng thi, cn bin ngu nhin lin tc c xc nh
bi hm mt xc sut ng thi.
Vi bin ngu nhin hai chiu ri rc ta c bng phn b xc sut ng thi, l bng ghi
cc gi tr ca hai bin ngu nhin thnh phn theo hng, theo ct v xc sut tng ng. Da vo
cng thc cng xc sut y ta c th tm c bng phn b xc sut ca hai bin ngu nhin
thnh phn. Tng t, t hm mt ng thi ta c th tm hm mt ca bin ngu nhin
thnh phn bng cch ly tch phn theo cc bin thch hp.
Ngoi cc c trng k vng, phng sai ca cc bin ngu nhin thnh phn, cc vc t
ngu nhin cn c c trng bi hip phng sai v h s tng quan. H s tng quan o
mc ph thuc tuyn tnh ca hai bin ngu nhin thnh phn, h s tng quan cng gn 1 th
mc ph thuc tuyn tnh cng cht. Hai bin ngu nhin thnh phn khng tng quan th h
s tng quan bng 0. Da vo c trng ny ta c th xy dng hm hi quy tng quan. Hai
bin ngu nhin c lp th khng tng quan.
Tnh c lp ca cc bin ngu nhin c nhn bit thng qua du hiu ca bng phn b,
hm phn b hoc hm mt xc sut.
i vi bin ngu nhin khng c lp, bng cch p dng cng thc tnh xc sut c iu
kin suy ra quy lut phn b xc sut c iu kin ca cc bin ngu nhin thnh phn.
T cc bin ngu nhin X 1 , X 2 , ... , X n v hm nhiu bin ( x1 , ... , x n ) ta c th xy dng
cc bin ngu nhin mi ( X 1 , ... , X n ) l hm ca cc bin ngu nhin cho. Xc nh bng
phn b xc sut hay hm mt xc sut ca ( X 1 , ... , X n ) .
hc tt chng ny hc vin cn nm vng cc tnh cht c bn ca xc sut, xc sut
c iu kin, phn b xc sut ca bin ngu nhin ri rc; Tch phn suy rng, hm nhiu bin.
54
NI DUNG
3.1. KHI NIM VC T NGU NHIN
3.1.1. Khi nim
Trong cc chng trc ta xt cc bin ngu nhin m gi tr chng nhn c c th biu
din bng mt s, l cc bin ngu nhin mt chiu. Tuy nhin trong thc t c th gp cc i
lng ngu nhin m gi tr nhn c l mt b gm hai, ba, , n s. Nhng i lng ny
c gi mt cch tng ng l bin ngu nhin hai chiu, ba chiu, , n chiu v c gi
chung l bin ngu nhin nhiu chiu. Cc bin ngu nhin hai chiu, ba chiu, , n chiu cn
c gi l vc t ngu nhin hai chiu, ba chiu, , n chiu.
nh ngha 3.1: Mt vc t ngu nhin n chiu l mt b c th t ( X 1 , X 2 , ... , X n ) vi
cc thnh phn X 1 , X 2 , ... , X n l cc bin ngu nhin. Ta k hiu vc t ngu nhin hai chiu l
( X , Y ) , trong X l bin ngu nhin thnh phn th nht v Y l bin ngu nhin thnh phn
th hai.
V d 3.1: Mt nh my sn xut mt loi sn phm. Nu kch thc ca sn phm c o
bng chiu di X v chiu rng Y th ta c bin ngu nhin hai chiu, cn nu xt thm c chiu
cao Z na th ta c bin ngu nhin ba chiu. Nu ta ch quan tm n trng lng v th tch ca
sn phm ta cng c bin ngu nhin hai chiu.
Vc t ngu nhin n chiu ( X 1 , X 2 , ... , X n ) l lin tc hay ri rc nu tt c cc bin ngu
nhin thnh phn X 1 , X 2 , ... , X n l lin tc hay ri rc.
3.1.2. Hm phn b
nh ngha 3.2: Hm n bin F ( x1 , x 2 , ... , x n ) xc nh bi:
(3.1)
(3.2)
xk
lim
( x1 , ..., xn )( , ..., )
F ( x1 , x 2 , ... , x n ) = 1 .
(3.3)
(3.4)
xk
(3.5)
y1
y2
yj
ym
x1
p( x1, y1 )
p( x1, y2 )
p ( x1, y j )
p ( x1, ym )
p( x1 )
x2
p( x2 , y1 )
p ( x2 , y2 )
p ( x2 , y j )
p( x2 , ym )
p( x2 )
p ( xi , ym )
p( xi )
xi
p( xi , y1 )
p( xi , y2 )
p ( xi , y j )
xn
p( xn , y1 )
p ( xn , y2 )
p ( xn , y j )
p( xn , ym )
p( xn )
p ( y1 )
p ( y2 )
p( y j )
p ( ym )
( X , Y ) nhn gi tr ( xi , y j ) , ngha l:
p( xi , y j ) = P X = xi , Y = y j ,
cc xc sut ny tha mn
p ( xi , y j ) 0 , i = 1, n , j = 1, m
n m
p( xi , y j ) = 1
i =1 j =1
56
(3.6)
p ( y j ) = P Y = y j = P X = xi , Y = y j = p ( xi , y j ) ;
i =1
j = 1, m
(3.7)
i =1
Tng t
m
p( xi ) = P{ X = xi } = P X = xi , Y = y j = p( xi , y j ) ; i = 1, n
j =1
(3.8)
j =1
x1
x2
xi
xn
p ( x1 )
p( x2 )
p ( xi )
p( xn )
y1
y2
yj
ym
p( y1 )
p( y 2 )
p( y j )
p( y m )
57
P{X = 2, Y = 3} =
1
1
2
; P{X = 2, Y = 2} = ; P{X = 1, Y = 2} =
8
8
8
1/8
1/8
2/8
2/8
2/8
4/8
1/8
1/8
2/8
1/8
3/8
3/8
1/8
2/8
4/8
2/8
1/8
3/8
3/8
1/8
Cng cc hng ta c:
58
2/36
3/36
1/36
1/6
4/36
6/36
2/36
2/6
6/36
9/36
3/36
3/6
2/6
3/6
1/6
N!
p1k1 p 2k2
k1!k 2 !...k n+1!
P{X 1 = k1 , ... , X n = k n } =
trong 0 k i N , k n+1 = N (k1 +
+ k n ) ; q = 1 ( p1 +
p nkn q
kn +1
+ pn ) .
B (10 ;1 / 6) .
3 1 5
P ( A) = P{X = 3} = C10
= 0,155 .
6 6
P ( B) = P{X 1 = 2, X 2 = 0, X 3 = 4, X 4 = 1, X 6 = 3} =
59
10
10! 1
2!0!4!1!3! 6
0,0002 .
x1
xn
1)
f ( x, y ) 0 vi mi ( x, y ) v
f ( x, y)dxdy = 1.
(3.12)
P{( X , Y ) A} =
2)
f ( x, y)dxdy vi
A 2 .
(3.13)
( x , y )A
2
F ( x, y ) nu tn ti o hm ti ( x, y )
f ( x, y ) = xy
0
nu ngc li
3)
(3.14)
4)
f ( x, y) dy =
(3.15)
f ( x, y) dx =
C
f ( x, y ) =
0
nu x + y 1
nu ngc li
a) Tm C.
b) Tm cc hm mt ca cc bin ngu nhin
X,Y.
Gii:
2 , do :
1=
f ( x, y )dxdy = Cdt D = 2C C =
1
.
2
x 1 y 1 x nu 0 x 1
b) x + y 1 x 1 y x + 1
x 1 y x + 1 nu -1 x 0
1 1+ x
dy = 1 + x nu 1 x 0
2 -x-1
1 x
=
f X ( x) = 0 nu ngc li
0
1 x
1 dy = 1 x nu 0 x 1
2
x-1
nu x 1
nu x > 1
1 y
fY ( y) =
0
nu y 1
nu y > 1
F ( x, y ) = FX ( x) FY ( y )
(3.16)
p ( xi , y j ) = p ( xi ) p( y j ) i = 1, n , j = 1, m .
(3.17 )
Mt du hiu nhn bit hai bin ngu nhin ri rc c lp l bng phn b xc sut ng
thi c tnh cht:
Hai hng bt k t l.
Hai ct bt k t l.
V d 3.6: Hai bin ngu nhin X v Y ca v d 3.2 khng c lp v P{X = 2} =
P{Y = 1} =
3
nhng P{X = 2, Y = 1} = 0 .
8
61
2
,
8
f ( x, y ) = f X ( x ) f Y ( y )
(3.18)
trong f X ( x), f Y ( y ) ln lt l hm mt ca X v Y .
V d 3.7: Vc t ngu nhin ( X , Y ) ca v d 3.5 khng c lp v hm mt
f ( x, y ) f X ( x ) f Y ( y ) .
3.5. HM CA CC BIN NGU NHIN
3.5.1. Hm ca mt bin ngu nhin
Gi s X l mt bin ngu nhin v ( x) l hm lin tc mt bin s. Khi Y = ( X )
cng l mt bin ngu nhin gi l hm ca bin ngu nhin X .
a. Trng hp ri rc:
Nu X c phn b ri rc:
x1
x2
p1
p2
( x1 )
( x 2 )
p1
p2
( ) = f X (1 ( y)) = f X ( x) dx .
dy
' ( 1 ( y ) )
' ( 1 ( y ) )
f X 1 ( y )
(3.19)
( x) n iu gim
f X ( x) = f Y (( x) )' ( x) hay f Y ( y ) =
( ) = f X ( 1 ( y)) = f X ( x) dx .
dy
' ( 1 ( y ) )
' ( 1 ( y ) )
f X 1 ( y )
(3.20)
Trng hp (x) l mt hm lin tc bt k ta tnh trc tip xc sut P{Y < y = (x)}
t suy ra hm phn b v hm mt ca Y .
V d 3.8: Gi s 1 ( x) = x 3 , 2 ( x) = x 2 , 3 ( x) = e x . X l mt bin ngu nhin lin
tc c hm phn b FX (x) v hm mt f X (x) :
a) Tm hm mt ca Y = 1 ( X ) .
b) Tm hm mt ca Z = 2 ( X ) .
c) Tm hm mt ca T = 3 ( X ) .
d) Tm hm mt f Y ( y ) v hm phn b FY ( y ) v xc sut bin c P{2,5 < Y < 5} nu
hm mt f X (x) ca X xc nh bi:
f X ( x) = x 2
0
nu 1 x 2
nu ngc li
Gii:
dx
1
. p dng cng thc (3.19) ta c:
a. y = 1 ( x) = x 3 ng bin. x = 3 y ,
=
dy 3 3 y 2
f Y ( y ) = f X ( x)
b. Vi z > 0 ta c:
dx 1 f X (3 y )
=
.
dy 3 3 y 2
} {
1
f X ( z ) + f X ( z )
f Z ( z) = 2 z
c. Vi
t > 0 ta c:
nu z > 0
nu z 0
63
f X ( ln t )
nu t > 0
f T (t ) =
t
0
nu t 0
2
1 f X (3 y ) 3 4 nu 1 y 8
d. f Y ( y ) =
.
= 3 y
3 3 y2
0 nu ngc li
0
1
FY ( y ) = 21
3 y
nu y 1
nu 1 < y 8 .
nu y > 8
3
} {
2 ,5
2
x2
dx 0,3040 ,
1
1
Y.
a) Trng hp ri rc:
Nu X , Y c tp cc gi tr {x1 , x 2 , ... , x m } v {y1 , y 2 , ... , y n } th Z = ( X , Y ) c tp cc
gi tr l ( xi , y j ) i = 1, ... m ; j = 1, ... , y n .
nh l: Gi s Z = ( X , Y ) . Khi :
P{Z = a} =
P{X = xi ; Y = y j }.
{(i, j ) ( xi , y j ) =a}
U = u ( X , Y ), V = v( X , Y )
Gi s T l nh x t 2 vo 2 xc nh bi:
T ( x, y ) = (u ( x, y ), v( x, y ) )
64
x
D( x, y ) u
J (u , v) =
=
D(u , v) y
u
u
D (u , v) x
v nh thc Jacobi ca T l: J ( x, y ) =
=
D( x, y ) v
x
x
v
y
v
u
1
y
.
=
v J (u , v)
y
D = ( x, y ) 2 f X ,Y ( x, y ) > 0
D ( x, y )
f X ,Y ( x(u , v), y (u , v) )
fU ,V (u , v) =
D(u , v)
nu (u , v )
nu ngc li
(3.21)
f V (v ) =
f X ,Y ( x, v x)dx .
(3.22)
(3.23)
f V (v ) =
f X ( x) fY (v x)dx =
f X * f Y (v ) .
(3.24)
n m
EX = xi p ( xi ) = xi p ( xi , y j )
i =1
(3.25)
i =1 j =1
m n
EY = y j p ( y j ) = y j p( xi , y j )
j =1
(3.26)
j =1 i =1
n m
(3.27)
i =1 j =1
m n
DY = EY 2 (EY )2 = y 2j p ( xi , y j ) (EY )2
(3.28)
j =1 i =1
EX =
EY =
xf X ( x)dx = xf X ,Y ( x, y)dxdy
yfY ( y)dy = yf X ,Y ( x, y)dxdy
(3.30)
DX = EX (EX ) =
2
(3.29)
f X ,Y ( x, y )dxdy (EX )2
(3.31)
DY = EY (EY ) =
2
f X ,Y ( x, y )dxdy (EY )2
(3.32)
cov( X , Y ) = E ( X EX )(Y EY ) = E XY EX EY
66
(3.33)
cov( X , Y ) = xi y j p ( xi , y j ) E X E Y
(3.34)
j =1 i =1
Nu X , Y lin tc c hm mt ng thi f X ,Y ( x, y ) th
cov( X , Y ) =
xyf X ,Y ( x, y)dxdy E X E Y
(3.35)
Tnh cht
1) cov( X , Y ) = cov(Y , X ) .
(3.36)
2) cov( X , X ) = DX .
(3.37)
(3.38)
Ma trn M = aij
(3.39)
c gi l ma trn hip phng sai (ma trn covariance, ma trn moment) ca vc t ngu
nhin X .
Tnh cht
1) Ma trn hip phng sai l ma trn i xng.
2) Vi mi t1 , t 2 , ... , t n n lun c
aij ti t j 0 .
j
X ,Y =
cov( X , Y )
X Y
(3.40)
Tnh cht
1) 1 X ,Y 1 vi mi X , Y .
(3.41)
X ,Y
aX +c,bY + d =
X ,Y
nu ab > 0
(3.42)
nu ab < 0
4) Y = aX + b , a 0 khi v ch khi
1 nu a > 0
X ,Y =
1 nu a < 0
(3.43)
x1
x2
xi
xn
p( x1 B)
p( x2 B)
p ( xi B )
p( xn B)
trong :
p ( xi B ) =
P ({X = xi }B )
; i = 1, n .
P( B)
(3.44)
v k vng ca X vi iu kin B :
n
E [X B ] = x i p ( x i B )
(3.45)
i =1
68
X Y = yj
x1
x2
xi
xn
p ( x1 y j )
p( x2 y j )
p ( xi y j )
p( xn y j )
trong
p ( xi y j ) =
p ( xi , y j )
p( y j )
; i = 1, n , j = 1, m .
(3.46)
Y X = xi
y1
y2
yj
ym
p ( y1 xi )
p ( y 2 xi )
p ( y j xi )
p ( y m xi )
trong
p ( y j xi ) =
p ( xi , y j )
p ( xi )
; i = 1, n , j = 1, m .
(3.47)
i =1
j =1
E X Y = y j = xi p( xi Y = y j ) ; E[Y X = xi ] = y j p ( y j X = xi ) .
E[Y X = x ] l mt hm ca x , c gi l hm hi qui ca Y i vi X .
E[X Y = y ] l mt hm ca y , c gi l hm hi qui ca X i vi Y .
V d 3.9: Gieo lin tip mt ng tin. Gi s xc sut xut hin mt nga l p . Gi X l
bin ngu nhin ch ln gieo u tin xut hin mt nga. Gi B l bin c: "Trong n ln gieo
u tin c duy nht mt ln xut hin mt nga".
a) Tm phn b ca X .
b) Tm phn b ca X vi iu kin B .
Gii:
a) Ta c bng phn b xc sut ca X vi q = 1 p :
qp
q k 1 p
P({X = k }B )
P(B)
1
nu k n
P ({X = k } B ) = n
0 nu k > n
V d 3.10: Thng k dn c ca mt thnh ph n tui trng thnh v thu nhp hng
thng X v la tui Y thu c kt qu trong bng sau.
Tm thu nhp trung bnh theo la tui.
30
45
70
0,01
0,02
0,05
0,03
0,06
0,10
0,18
0,21
0,15
0,07
0,08
0,04
X Y = 30
0,01
0,29
0,03
0,29
0,18
0,29
0,07
0,29
E( X Y = 30) = 0
7
18
3
1
+ 1
+ 2
+ 3
= 2,069 .
29
29
29
29
70
ca Y vi iu kin {X = x}.
(3.49)
f X (x) th
y
FY | X ( y | x) =
f ( x, v )
dv , nu f X ( x) > 0 .
f X ( x)
o hm ca hm phn b c iu kin
(3.50)
d
FY | X ( y | x) c gi l hm mt c iu
dy
f Y | X ( y | x) =
f ( x, y )
vi mi y v x tho mn f X ( x) > 0 .
f X ( x)
(3.51)
f (u, y )
du , nu f Y ( y ) > 0 .
fY ( y)
(3.52)
f ( x, y )
vi mi x v y tho mn f Y ( y ) > 0 .
fY ( y)
(3.53)
FX |Y ( x | y ) =
f X |Y ( x | y ) =
f X Y ( x y ) = 2(1 y )
0
nu y 1 v x + y 1
nu ngc li
E[Y X = x ] =
yfY X ( y x)dy
(3.54)
nh l sau y cho cng thc lin h gia k vng v k vng c iu kin tng t cng
thc (2.48) v cng thc xc sut y (1.16).
71
[[
]]
(3.55)
trong D = {x f X ( x) > 0} .
f ( x) =
1
exp ( x a) M 1 ( x a) t
2
(2) n det M
1
(3.56)
(3.57)
ii. Vi mi i = 1, ... , n : i = EX i .
iii. M l ma trn hip phng sai ca vc t ngu nhin X = ( X 1 , X 2 , ... , X n ) :
Cij = cov( X i , X j ) .
(3.58)
iv. Cc bin ngu nhin X 1 , X 2 , ... , X n c lp khi v ch khi chng khng tng quan,
ngha l M l ma trn cho.
v. Bin ngu nhin thnh phn X i c phn b chun N ( i ; Cii ) .
H l ma trn vung
cp n bt k c det H 0 .
3.8.2. Phn b chun hai chiu
nh ngha 3.12: Vc t ngu nhin ( X , Y ) c gi l c phn b chun hai chiu nu c
mt ng thi:
f ( x, y ) =
1
21 2
exp Q( x, y ) ,
2
1 2
72
(3.59)
1
2
+
.
Q ( x, y ) =
(1 2 ) 1
1 2 2
f ( x, y )
1
=
f ( x y) =
fY ( y) 1 2
1
trong ( x) =
1
2
x2
e 2
x ( / )( y )
1
1
2
2
1 1 2
(3.60)
Nhn xt:
1. Ma trn tng quan ca ( X , Y ) l
12
M =
1 2
1 2
2
2
1 / 12
/(1 2 )
.
=
2
1 2 /(1 2 )
1 / 2
1
(3.61)
E[X Y = y ] = 1 +
1
( y 2 ) .
2
(3.62)
l mt hm tuyn tnh theo y . y l mt tnh cht rt quan trng ca phn b chun 2 chiu.
nh l 3.10: Nu ( X , Y ) c phn b chun hai chiu th vi mi hng s a, b bin
ngu nhin Z = aX + bY cng c phn b chun.
TM TT
Bin ngu nhin nhiu chiu
Mt bin ngu nhin n chiu hay vc t ngu nhin n chiu l mt b ( X 1 , X 2 , ... , X n )
vi cc thnh phn X 1 , X 2 , ... , X n l cc bin ngu nhin. Bin ngu nhin n chiu l lin tc
hay ri rc nu tt c cc bin ngu nhin thnh phn X 1 , X 2 , ... , X n l lin tc hay ri rc.
73
p ( y j ) = P Y = y j = P X = xi , Y = y j = p ( xi , y j ) ;
i =1
j = 1, m
i =1
p ( xi ) = P{ X = xi } = P X = xi , Y = y j = p( xi , y j ) ; i = 1, n
j =1
j =1
X Y = yj
x1
x2
xi
xn
p ( x1 y j )
p( x2 y j )
p ( xi y j )
p( xn y j )
p ( xi y j ) =
p ( xi , y j )
p( y j )
; i = 1, n , j = 1, m .
Y X = xi
y1
y2
yj
ym
p ( y1 xi )
p ( y 2 xi )
p ( y j xi )
p ( y m xi )
p ( y j xi ) =
p ( xi , y j )
p ( xi )
; i = 1, n , j = 1, m .
f Y | X ( y | x) =
f ( x, y )
vi mi y v x tho mn f X ( x) > 0 .
f X ( x)
p( xi , y j ) = p ( xi ) p( y j ) i = 1, n , j = 1, m .
K vng v phng sai ca cc bin ngu nhin thnh phn
74
n m
i =1
i =1 j =1
EX = xi p( xi ) = xi p( xi , y j ) hoc EX =
xf X ( x)dx = xf X ,Y ( x, y)dxdy
m n
j =1
j =1 i =1
EY = y j p( y j ) = y j p( xi , y j ) hoc EY =
n m
hoc DX = EX (EX ) =
2
f X ,Y ( x, y )dxdy (EX )2
cov( X , Y ) = E ( X EX )(Y EY ) = xi y j p( xi , y j ) E X E Y .
j =1 i =1
H s tng quan
H s tng quan ca hai bin ngu nhin X , Y k hiu v nh ngha bi cng thc:
X ,Y =
cov( X , Y )
X Y
K vng c iu kin
m
] yfY X ( y x)dy .
Hoc E Y X = x =
1
exp ( x a) M 1 ( x a) t .
2
(2) n det M
1
f ( x, y ) =
1
21 2
exp Q( x, y ) ,
2
1 2
75
1
2
+
.
Q ( x, y ) =
(1 2 ) 1
1 2 2
CU HI N TP V BI TP
3.1 Bng phn b xc sut ca X v Y cho php xc nh phn b xc sut ng thi ca
( X ,Y ) .
ng
Sai
3.2 Bng phn b xc sut ng thi ca ( X , Y ) xc nh phn b xc sut ca hai bin ngu
nhin thnh phn X v Y .
ng
Sai
3.3 Nu hai bin ngu nhin X , Y c lp th bng phn b xc sut ca X v Y cho php xc
nh phn b xc sut ng thi ca ( X , Y ) .
ng
Sai
Sai
3.5 Hai bin ngu nhin c hip phng sai bng 0 th c lp.
ng
Sai
Sai
Sai
ng
Sai
ng
Sai
3.10 Nu hip phng sai ca hai bin ngu nhin bng 0 th hai k vng ca chng bng nhau
( cov( X , Y ) = 0 th EX = EY ).
ng
Sai
Sai
Sai
3.13 Cho X , Y l hai bin ngu nhin c phn b xc sut ng thi nh sau
y1
y2
y3
x1
0,18
0,22
0,16
x2
0,08
0,16
0,20
1/6
1/4
1/6
1/8
1/6
1/8
Hy xc nh EX , EY , cov( X , Y ) = 0 v X ,Y .
3.15 Cho X , Y l hai bin ngu nhin c phn b xc sut ng thi nh sau
4/15
1/15
4/15
1/15
2/15
1/15
2/15
Hy xc nh EX , EY , cov( X , Y ) = 0 v X ,Y . X , Y c c lp khng?
3.16 Cho X , Y l hai bin ngu nhin c phn b xc sut ng thi nh sau
0,12
0,15
0,03
0,28
0,35
0,07
77
0,4
0,3
0,2
0,1
0,1
0,3
0,4
0,15
0,05
0,15
0,20
0,10
0,35
0,05
0,15
26
30
41
50
23
0,05
0,08
0,12
0,04
27
0,09
0,30
0,11
0,21
0,15
0,06
0,25
0,04
0,30
0,10
0,03
0,07
a) Tm . Tnh EX , EY .
b) Tnh cov( X , Y ), ( X , Y ) .
c)
X v Y c c lp khng.
1 e x e y + e x y
F ( x, y ) =
0
nu ngc li
nu x > 0, y > 0
Tm hm mt ng thi f ( x, y ) v hm mt c iu kin f ( x y ) .
3.25 Cho vc t ngu nhin ( X , Y ) c hm mt xc nh nh sau:
f ( x, y ) =
C
(1 + x 2 )(1 + y 2 )
a) Tm C.
b) Tm hm phn b ng thi mt ca X , Y .
c) X v Y c c lp khng?
d) Tnh xc sut vc t ngu nhin ( X , Y ) nhn gi tr nm trong hnh ch nht vi
cc nh l A(1,1); B( 3 ,1); C (1,0) v D( 3 ,0) .
3.26 Cho vc t ngu nhin ( X , Y ) c hm mt xc nh nh sau:
79
f ( x, y ) = 2 x 2 y
0
nu x 1 v
1
y x,
x
nu ngcli
a) Tm hm mt ca X v ca Y ,
b) Tm hm mt c iu kin f ( x y ) v f ( y x) .
3.27 Cho X v Y l hai bin ngu nhin c phn b chun ng thi vi
80
GII THIU
L thuyt xc sut nghin cu kh nng xut hin ca cc bin c ngu nhin. Khi tung mt
ng xu ta s khng bit mt sp hay mt nga xut hin nhng nu tung nhiu ln th ta thy
rng s ln mt sp v mt nga xut hin l xp x gn bng nhau. Nh vy khi thc hin nhiu
ln php th ngu nhin ta s tm c quy lut xut hin ca bin c ngu nhin, y l ni dung
ca lut s ln. Lut s ln cng l c s nh ngha xc sut ca bin c thng qua tn sut
xut hin ca bin c .
Lut s ln nghin cu s hi t theo xc sut ca dy cc bin ngu nhin.
Lut s ln u tin ca James Bernoulli c cng b nm 1713. V sau, kt qu ny c
Poisson, Trbsp, Mckp, Liapunp m rng.
Trong chng ny ta xt hai nh l v lut s ln. nh l Trbsp l dng tng qut ca
lut s ln cn nh l Bernoulli l trng hp n gin nht p dng cho dy cc bin ngu nhin
c lp c phn b khng mt A( p) cng thc (2.9).
chng minh nh l Trbsp ta s dng bt ng thc Trbsp.
nh l gii hn trung tm kho st s hi t theo phn b xc sut ca dy cc bin ngu
nhin. nh l gii hn trung tm p dng cho dy cc bin ngu nhin c lp X1, X 2 ,... c cng
phn b khng mt A( p) ta c nh l Moivre Laplace.
p dng nh l Moivre Laplace ta c cng thc tnh gn ng phn b nh thc.
Lut s ln v nh l gii hn trung tm l c s l thuyt gii quyt cc bi ton c
lng v kim nh gi thit thng k.
NI DUNG
4.1. CC DNG HI T CA DY CC BIN NGU NHIN
4.1.1. Hi t theo xc sut
nh ngha 5.1: Dy cc bin ngu nhin X1, X 2 ,... gi l hi t theo xc sut v bin
P
> 0
lim P { X n X > } = 0 .
(4.1)
Nh vy dy cc bin ngu nhin X1, X 2 ,... hi t theo xc sut v bin ngu nhin X th
vi n ln, thc t ta c th coi rng, X n khng khc my so vi X .
81
(4.2)
cng tp gi tr
(4.3)
4.2. LUT S LN
4.2.1. Bt ng thc trbsp
nh l 4.1: Cho Y l bin ngu nhin khng m c k vng hu hn. Khi vi mi
a > 0 ta c:
EY
.
a
P{Y > a}
(4.4)
Chng minh:
a) Trng hp Y ri rc c tp gi tr V = {y1 , y 2 , ...} .
t V1 = {yi V , yi a} ; V2 = {y i V , yi > a}. Khi
EY =
yiV
yiV1
yiV2
Suy ra
yiV2
P{Y > a}
yiV2
EY
.
a
b) Gi s Y lin tc c hm mt f ( x) . Ta c
EY =
Suy ra
xf ( x)dx = xf ( x)dx +
P{Y > a}
xf ( x)dx
xf ( x)dx a
EY
.
a
82
P{ X EX > }
DX
2
(4.5)
cng vy,
P{ X EX } 1
DX
2
(4.6)
Chng minh: p dng cng thc (4.4) cho bin ngu nhin Y = ( X EX )2 v a = 2 ta
c:
P{ X EX > } = P Y > 2
EY
E( X EX )2
DX
2
i =1
i =1
ES = EX i = 0, DS = DX i =
n
.
12
P{ S > }
DS
n
12 2
n
12 2
0, 01 hay
n
= 288, 67 .
12 0, 01
83
X + + X n EX1 + + EX n
> = 0
lim P 1
n
n
n
X1 +
n
+ EX n
EX1 +
+ Xn
(4.7)
. T gi thit c lp ca dy cc
; DSn =
DX1 +
n2
+ DX n
C
.
n
X + + X n EX1 + + EX n
C
P 1
> 2 0 .
n
n
n
n
H qu 1: Gi s X1, X 2 ,... l dy cc bin ngu nhin c lp c cng c k vng v
phng sai u b chn trn bi hng s C ( DX i C ; i = 1, 2,... ). Khi
X1 +
+ Xn
n
P
n
(4.8)
X1 +
+ Xn
n
P
n
(4.9)
x1 +
+ x106
106
3,500867 3,5 .
84
X1, X 2 ,..., X n . Ta thy rng cc bin ngu nhin ny c lp, c cng k vng bng chnh gi tr
thc ca i lng vt l (gi s khng c sai s h thng), cc phng sai ca chng u b chn
trn bi bnh phng ca chnh xc ca thit b o. Do theo nh l Trbsp ta c th cho
rng trung bnh s hc ca cc kt qu o s sai lch rt t so vi gi tr thc ca i lng vt l
vi xc sut gn nh bng mt.
nh l Trbsp cn l c s cho phng php mu ng dng trong thng k.
4.2.3. Lut s ln Bernoulli
Xt php th ngu nhin C v A l mt bin c lin quan n php th
th
kn
c
n
lim P { f n p < } = 1
(4.10)
1 nu A xy ra php th th k
Xk =
0 nu A khng xy ra php th th k
ta gi dy cc bin ngu nhin X1, X 2 ,..., X n c lp c cng phn b khng mt A( p) (cng
thc (2.9)). EX k = p, DX k = p (1 p ) .
Ta c
X1 +
+ Xn
n
kn
= fn .
n
85
(4.11)
X +
Vi mi x , lim P 1
n
+ X n np
npq
< x = ( x) .
(4.12)
P (np)
B (n ; p) vi phn b Poisson
tham s = np :
P{X n = k } e
np
(np ) k
.
k!
(4.13)
np
(np )0
= e 1,5 = 0, 2231
0!
86
n i
0,8 .
i =0
n i
i
i!
1,5 1,52
+
+
e1,5 1 +
2!
1!
1,5k
1,5 1,52
+
+
0,8 1 +
k !
1!
2!
1,5k
0,8 e1,5 = 3,5853
k!
+ Xn ~
k np 1
(1 + n,k ) .
Pn (k ; p) = P{X = k } =
npq nqp
C
n
(4.14)
vi C l hng s.
Nh vy khi n ln ta c th xp x :
k np 1
P{X = k }
npq nqp
1
2
( k np ) 2
2 npq
(4.15)
U np x np
x np
P {U n < x} = P n
<
npq
npq
npq
87
(4.16)
3200!
0,5 3200 .
160011600!
(0) =
1
40
0,014 .
X 1600
e) P 5 2 X 1600 10 2 = P 0, 25
0,5 (0,5) (0, 25)
20 2
TM TT
Hi t theo xc sut
P
n
X n X , nu
> 0
lim P { X n X > } = 0 .
Hi t theo phn b
Nu vi mi x : lim P{X n < x} = P{X < x} .
n
Bt ng thc Trbsp
Cho Y l bin ngu nhin khng m c k vng hu hn. Khi vi mi a > 0 ta
EY
c: P{Y > a}
.
a
Nu X l bin ngu nhin c k vng v phng sai hu hn th vi mi > 0 ta c:
P{ X EX > }
DX
v P{ X EX } 1
DX
2
Lut s ln Trbsp
Gi s X1, X 2 ,... l dy cc bin ngu nhin c lp, c cc k vng hu hn v phng
sai u b chn trn bi hng s C ( DX i C ; i = 1, 2,... ). Khi
88
X + + X n EX1 + + EX n
> = 0.
lim P 1
n
n
n
X1 +
+ Xn
n
P
n
Lut s ln Bernoulli
Tn sut xut hin bin c A trong n php th f n hi t theo xc sut v xc sut p ca
bin c A . Ngha l vi mi > 0 lim P { f n p < } = 1 .
n
nh l gii hn trung tm
Gi s X1, X 2 ,... l dy cc bin ngu nhin c lp c cng phn b, c k vng v
X + + X n n
hi t theo phn b v
phng sai 2 . Khi dy bin ngu nhin S n = 1
n
phn b chun tc N (0;1) , ngha l: Vi mi x , lim P {S n < x} = ( x) .
n
CU HI N TP V BI TP
4.1 Lut s ln kt lun v s hi t theo xc sut ca trung bnh cng cc bin ngu nhin c
lp v trung bnh cng ca k vng ca chng nu cc phng sai ca cc bin ngu nhin
ny b chn.
ng
Sai
4.2 Gi s {X n } l dy cc bin ngu nhin c k vng bng nhau v phng sai dn ti 0, khi
dy s hi t theo xc sut n k vng chung ca dy bin ngu nhin trn.
ng
Sai
Sai
Sai
Sai
Sai
4.7 Tng ca dy cc bin ngu nhin c lp c cng phn b vi k vng v phng sai hu
hn tim cn phn b chun.
89
Sai
Sai
P a X i b 0,99 .
i =1
10000
1
1 1
.
Chng
minh
rng
P
X
.
500
i
2 2
i =1
300
4.12 Gieo mt con xc xc cn i n ln mt cch c lp. Gi S l s ln xut hin mt lc.
n
n
31
.
Chng minh rng P n < S < + n
6
6
36
4.13 Gi s tin in ca mt gia nh phi tr trong 1 thng l mt bin ngu nhin vi trung
bnh 16USD v lch tiu chun 1USD. S dng bt ng thc Trbsp, hy xc nh s
M nh nht vi xc sut 0,99 s tin in phi tr trong 1 nm (12 thng) khng vt qu
M.
4.14 Cho dy cc bin ngu nhin c lp {X n } xc nh nh sau:
Xn
2n
2n
2 ( 2 n+1)
1 2 2 n
2 ( 2 n+1)
Xn
na
1
2n 2
na
n2
2n 2
90
Xn
n +1
2n + 1
n
2n + 1
91
GII THIU
Thng k ton l b mn ton hc nghin cu qui lut ca cc hin tng ngu nhin c
tnh cht s ln trn c s thu thp v x l s liu thng k cc kt qu quan st v nhng hin
tng ngu nhin ny.
Nu ta thu thp c tt c cc s liu lin quan n i tng cn nghin cu th ta c th
bit c i tng ny. Tuy nhin trong thc t iu khng th thc hin c v quy m ca
i tng nghin cu qu ln hoc trong qu trnh nghin cu i tng nghin cu b ph hy.
V vy cn ly mu nghin cu.
Phng php mu l mt trong nhng phng php quan trng ca l thuyt thng k.
Trong chng ny chng ta tm hiu nhng vn c bn ca l thuyt thng k ton hc:
-
L thuyt c lng.
i vi mu ngu nhin ta xt cc vn :
Cc phng php m t mu: bng phn b tn s v sut thc nghim, bng phn b ghp
lp. Biu tn s hnh gy, a gic tn sut v t chc .
92
NI DUNG
5.1. L THUYT MU
5.1.1. Khi nim l thuyt mu
Nhiu bi ton trong thc t dn n nghin cu mt hay nhiu du hiu nh tnh hoc nh
lng c trng cho cc phn t ca mt tp hp no . Chng hn nu mun iu tra thu nhp
bnh qun ca cc gia nh H Ni th tp hp cn nghin cu l cc h gia nh H Ni, du
hiu nghin cu l thu nhp ca tng mi gia nh. Mt doanh nghip mun nghin cu cc khch
hng ca mnh v du hiu nh tnh c th l mc hi lng ca khch hng i vi sn phm
hoc dch v ca doanh nghip, cn du hiu nh lng l s lng sn phm ca doanh nghip
m khch hng c nhu cu c p ng. Khi kho st mt tn hiu l qu trnh ngu nhin ngi
ta tin hnh ly mu ti nhng thi im no v thu c cc tn hiu mu.
x l du hiu cn nghin cu i khi ngi ta s dung phng php nghin cu ton
b, l iu tra ton b cc phn t ca tp hp theo du hiu cn nghin cu rt ra cc kt
lun cn thit. Tuy nhin trong thc t vic p dng phng php ny gp phi nhng kh khn
sau:
-
93
1/ 6
1/ 6
1/ 6
1/ 6
1/ 6
1/ 6
94
x1 <
< x k ; r1 +
+ rk = n .
(5.1)
X
Tn s
x1
r1
x2
r2
xk
rk
(5.2)
xk
fk
(5.3)
ri
gi l tn sut ca xi .
n
X
Tn sut
x1
f1
x2
f2
V d 5.2: Ly mt mu ngu nhin kch thc 120 ta c bng phn b thc nghim tn s
v tn sut
X
31
34
35
36
38
40
42
44
Tn s
10
20
30
15
10
10
5
20 120
Tn sut 2 / 24 4 / 24 6 / 24 3 / 24 2 / 24 2 / 24 1 / 24 4 / 24 1
5.1.4.3. Hm phn b thc nghim ca mu
Vi mu ngu nhin xc nh bi cng thc (5.1). Hm s xc nh nh sau
Fn ( x) =
fj ;
< x < +
(5.4)
x j <x
95
Kho ng
4,5 9,5
9,5 11,5
Tn s ri
18
58
Tn sut f i
0,045
0,145
rng kho ng l i
5
2
y i = ri / l i
3,6
29
11,5 13,5
62
0,155
31
13,5 16,5
16,5 19,5
72
57
0,180
0,1425
3
3
24
19
19,5 22,5
22,5 26,5
26,5 36,5
42
36
55
0,105
0,090
0,1375
3
4
10
14
9
5,5
Gi tr yi =
ri
l tn s xut hin trong mt n v khong ca khong c di li .
li
X
Tn s
x1
r1
x2
r2
xk
rk
X
Tn sut
x1
f1
x2
f2
xk
fk
96
ri
30
20
15
10
5
31
34
36 38 40
42
44
31
34
36 38 40
42
44
xi
fi
6 / 24
4 / 24
3 / 24
2 / 24
1 / 24
xi
yi =
fi
(i vi t chc tn sut).
li
T chc tn s ca mu ghp lp ca v d 5.3
97
ri
(i vi t chc tn s), hay
li
31
29
24
19
14
9
5,5
3,6
4,5
22,5
26,5
36,5
12%
31%
Gioi
Kh
Trung bnh
Y?u
38%
T = T ( X 1 , X 2 , ... , X n )
98
(5.5)
T = T ( x1 , x 2 , ... , x n )
Cc thng k cng vi quy lut phn b xc sut ca chng l c s suy rng cc thng
tin ca mu cho du hiu nghin cu ca tng th.
5.1.5.2. Trung bnh mu
Trung bnh mu ca mu ngu nhin W = ( X 1 , X 2 , ... , X n ) ca bin ngu nhin X c
nh ngha v k hiu
1 n
X = Xi
n i =1
(5.6)
1 n
x = xi
n i =1
(5.7)
( )
( )
DX
.
n
(5.8)
1 k
= ri X i 2 X
n i =1
(5.9)
E X = EX ; D X =
5.1.5.3. Phng sai mu
Phng sai mu S 2 :
1 k
2
S = ri X i X
n i =1
( )2
S2 =
1 k
ri X i X
n 1 i =1
( )
1 k
n
ri X i2
X
n 1 i =1
n 1
(5.9)
S *2 =
1 k
ri ( X i )2
n i =1
(5.10)
ES 2 = DX v ES * 2 = DX
99
(5.11)
1 k
ri X i X
n 1 i =1
S = S2 =
(5.12)
5.1.5.5. Tn sut mu
Ta cn nghin cu mt du hiu nghin cu A no m mi c th ca tng th c th c
hoc khng c du hiu A . Nu c th c du hiu A ta cho nhn gi tr 1, trng hp ngc li
ta cho nhn gi tr 0. Lc du hiu nghin cu c th xem l bin ngu nhin X c quy lut
phn b xc sut khng mt A( p) c k vng v phng sai EX = p , DX = p(1 p) (cng
thc (2.9)).
Ly mu ngu nhin: W = ( X 1 , X 2 , ... , X n ) , X 1 , X 2 , ... , X n l cc bin ngu nhin c lp
c cng phn b khng mt A( p) . Tn s xut hin du hiu A ca mu l
r = X1 + X 2 +
+ Xn .
(5.13)
Tn sut mu
f =
r
n
(5.14)
Tng t cng thc (5.11) ta c cng thc tnh k vng v phng sai ca tn sut mu:
E ( f ) = p ; D( f ) =
p (1 p )
n
(5.15)
x=
k
1
s2 =
ri xi x
n 1 i =1
k
i =1 i i
rx
r = n
i =1
(5.16)
1 k
=
ri xi2
n 1 i =1
i=1 ri xi
k
(5.17)
100
ui =
Tht vy: x =
sx2 =
xi a
xi = hu i + a
h
x = h u + a ; s x2 = h 2 su2
(5.18)
1 k
1 k
h k
r
x
=
r
h
u
+
a
=
(
)
i i n
rui i + a = h u + a .
i
i
n i =1
n i =1
i =1
1 k
ri xi x
n 1 i =1
1 k
ri h ui + a h u a
n 1 i =1
h2 k
ri ui u
n 1 i =1
= h 2 su2 .
Cc s a v h c chn ph hp sao cho u , su2 tnh d dng hn. Thng thng ta chn
a l im gia ca cc gi tr xi .
V d 5.5: Gi tr trung bnh mu v phng sai mu ca mu v d 5.3.
xi 20
5
ru
i i
2
ru
i i
2,6
46,8
121,68
10,5
1,9
110,2
209,38
62
12,5
1,5
93
139,5
13,5 16,5
72
15
72
72
16,9 19,5
57
18
0,4
22,8
9,12
19,5 22,5
42
21
0,2
8,4
1,68
22,5 26,5
36
24,5
0,9
32,4
29,16
26,5 36,5
55
31,5
2,3
126,5
290,95
177,5
873,47
Khong
tn s ri
xi
4,5 9,5
18
9,5 11,5
58
11,5 13,5
ui =
400
(
177,5
177,5)2
1
2
873,47
= 1,9917
x = 5 u + 20 = 5
+ 20 = 17,78 . su =
400
399
400
s x2 = 5 2 su2 = 49,79
s = 49,79 = 7,056 .
W = ( X 1 , X 2 , ... , X n )
101
( )
( )
DX =
2
, p dng cng thc (2.33) suy ra thng k sau c quy lut chun tc N (0;1) :
n
U=
( X ) n
~ N (0;1)
(5.19)
n
n
nS 2
X
T cng thc (5.16) ta c: nS 2 = ( X i )2 v 2 = i
.
i =1
i =1
Xi
cng c lp. Mt
Xi
~ N (0;1) . Do thng k sau c phn b khi bnh phng n bc t do.
2 =
nS 2
2
n
X
= i
~ 2 ( n)
i =1
(5.20)
(n 1) S 2
2
X X
= i
i =1
n
~ 2 (n 1)
(5.21)
U
2 (n 1)
( X ) n
( X ) n
U
=
~ T(n 1) .
=
T=
S
(n 1) S 2
2 (n 1)
(5.22)
2 (n 1)
Khi n kh ln th quy lut Student T(n) hi t kh nhanh v phn b chun tc N (0;1) ,
do trong thc t nu n > 30 ta c th xem thng k T xp x N (0;1) .
102
W = ( X 1 , X 2 , ... , X n )
T cng thc (5.13), (5.14), (5.15) ta bit tn sut mu f =
nh thc vi cc tham s c trng l: E ( f ) = p ; D( f ) =
X1 +
+ Xn
n
c quy lut
pq
.
n
p dng nh l Moivre-Laplace ta c:
( f p) n
< x = ( x) .
Vi mi x , lim P
n
pq
Nh vy c th xp x thng k U =
(5.23)
( f p) n
vi phn b chun tc N (0;1) khi n ln.
pq
U=
np > 5
( f p) n
hoc npq > 20 .
~ N (0;1) khi
pq
nq > 5
(5.24)
= T ( X 1 , X 2 , ... , X n )
Khi vi mu c th w = ( x1 , x 2 , ... , x n ) gi tr c th ca thng k = T (x1 , x 2 , ... , x n )
l c lng ca .
Cng vi mt mu ngu nhin c th xy dng nhiu thng k khc nhau c lng
cho tham s . V vy ta cn la chn thng k tt nht c lng cho tham s da vo cc
tiu chun sau:
103
nu vi mi gi tr ca tham s
=
E()
(5.25)
()
1
(ln f ( x, ) )
nE
(5.26)
N (, 2 ) .
( )
2
. Mt khc theo (2.26) hm mt ca X
n
c dng
f ( x, ) =
1
2
( x )2
2
e 2
104
ln f ( x, ) = ln 2
( x )2
Vy
ln f ( x, ) x
= 2
( ln f ( X , ) )
n
n
n
X
2
nE
= 4 E( X ) = 4 D( X ) = 2 .
= nE
( )
Nh vy D X =
2
n
mu X l c lng hiu qu ca .
5.2.4. c lng vng
nh ngha 5.3: Thng k = T ( X 1 , X 2 , ... , X n ) c gi l c lng vng ca tham s
khi
n .
Ngha l vi mi > 0 , lun c
lim P < = 1 .
(5.27)
Theo h qu 2 ca lut s ln Trbsep, cng thc (4.9) chng IV, ta c trung bnh mu
X l c lng vng ca k vng , S 2 v S 2 l c lng vng ca phng sai 2 ca bin
ngu nhin gc X ca tng th.
Theo lut s ln Bernoulli ta suy ra tn sut mu f l c lng vng ca tn sut p ca
tng th.
Tm li ta c kt qu sau:
Trung bnh mu X l c lng khng chch, hiu qu v vng ca k vng ca
bin ngu nhin gc ca tng th.
Tn sut mu f l c lng khng chch, hiu qu v vng ca tn sut p ca tng
th.
Phng sai mu S 2 v S * 2 (trng hp bit) l c lng khng chch v vng
ca phng sai 2 ca bin ngu nhin gc ca tng th.
5.2.5. Phng php c lng bng khong tin cy
Cc phng php c lng im ni trn c nhc im l khi kch thc mu b th c
lng im c th sai lch rt nhiu so vi gi tr ca tham s cn c lng. Mt khc phng
php trn cng khng th nh gi c kh nng mc sai lm khi c lng l bao nhiu. Do
khi kch thc mu b ngi ta thng dng phng php c lng khong tin cy. Ngha l t
mu ngu nhin tm khong [a; b] cha tham s vi xc sut ln cho trc ( c gi
l tin cy v thng c chn l 0,95 hay 0,99).
105
a = a( X 1 , X 2 , ... , X n ) , b = b( X 1 , X 2 , ... , X n )
(5.28)
(5.29)
Trong thc t thng yu cu tin cy kh ln, khi theo nguyn l xc sut ln bin
c {a b} hu nh chc chn s xy ra trong mt php th. Tin hnh mt php th vi mu
tr c th a = a( x1 , x 2 , ... , x n ) , b = b( x1 , x 2 , ... , x n ) .
Lc c th kt lun l: Qua mu c th vi tin cy tham s ca bin ngu nhin
gc X s nm trong khong [a ; b ] , tc l a b .
5.2.6. Khong tin cy ca k vng ca bin ngu nhin phn b theo quy lut chun
Gi s tng th bin ngu nhin gc X c phn b chun N ( ; 2 ) nhng cha bit tham
s ca n.
T tng th rt ra mt mu ngu nhin kch thc n : W = ( X 1 , X 2 , ... , X n ) , ta tm khong
tin cy ca trong cc trng hp sau:
5.2.6.1. Trng hp phng sai 2 bit
nh l 5.1: Khong tin cy ca tham s vi tin cy c dng:
; X + U / 2
X U / 2
n
n
trong : = 1 ; U l gi tr ti hn mc
2
X + U / 2
(5.30)
( X ) n
~ N (0;1) .
(X ) n
U / 2 .
( X ) n
P X U / 2
X + U / 2
U / 2 = 1 = .
= P
n
n
106
nh ngha 5.5: = U / 2
c gi l chnh xc ca c lng.
2U2 / 2
n
02
(5.31)
V d 5.7: Trng lng ca mt loi sn phm l mt bin ngu nhin phn b theo quy
lut chun vi lch tiu chun 1 gram. Cn th 25 sn phm loi ny ta thu c kt qu:
Trng lng (gram)
18
19
20
21
S SP tng ng
15
Vi tin cy 95%
a. Hy tm khong tin cy ca trng lng trung bnh ca loi sn phm trn.
b. Nu mun chnh xc ca c lng khng vt qu 0,3 th cn cn th t nht bao
nhiu sn phm.
Gii: Gi X l trng lng sn phm, theo gi thit X c phn b chun N (; 2 ) vi
= 1 . Trng lng trung bnh ca sn phm l tham s . Khong tin cy c dng (5.30).
Vi tin cy = 0,95
= 0, 025 U = 1,96 .
2
x =
3 18 + 5 19 + 15 20 + 2 21
= 19, 64 .
25
chnh xc ca c lng = U / 2
= 1,96
1
= 0,392 .
25
2U2 / 2 11,962
=
= 42, 68 .
n
0,32
02
Chn n = 43 .
107
(X ) n
xp x chun,
S
S
; X + U / 2
X U / 2
n
n
(5.32)
V d 5.8: xc nh chiu cao trung bnh ca cc cy bch n trong khu rng rng
trng bch n, ta tin hnh o ngu nhin 35 cy v c kt qu cho trong bng sau:
Khong
ri
xi
ui = xi 8, 25
ri ui
ri ui2
6,5 7, 0
6,75
1,5
4,5
7, 0 7,5
7,25
1, 0
7,5 8, 0
10
7,75
0,5
2,5
8, 0 8,5
11
8,25
8,5 9, 0
8,75
0,5
2,5
1, 25
9, 0 9,5
9,25
1, 0
35
6,5
15, 25
u =
6,5
= 0,1857 x = 8, 25 0,1857 8, 06 .
35
s X2 = sU2 =
1
(6,5)2
15, 25
= 0, 413 s = 0, 64 .
34
35
chnh xc ca c lng = U / 2
0, 64
s
= 1,96
= 0, 21 .
35
n
7,87 8, 29 .
108
T=
(X ) n
S
(5.33)
S
S
; X + t / 2 (n 1)
X t / 2 (n 1)
,
n
n
trong t / 2 (n 1) l gi tr ti hn mc
(5.34)
2.43).
chnh xc ca c lng:
= t / 2 (n 1)
S
n
(5.35)
S t / 2 (n 1)
n
(5.36)
V d 5.9: Nng sut ca mt loi ging mi l mt bin ngu nhin c quy lut phn b
chun N ( ; 2 ) . Gieo th ging ht ny trn 16 mnh vn th nghim thu c nh sau (n v
kg/ha):
172, 173, 173,174, 174, 175, 176, 166, 166, 167, 165, 173, 171, 170, 171, 170.
Hy tm khong tin cy cho nng sut trung bnh ca loi ht ging ny vi tin cy
= 95% .
Gii: Nng sut trung bnh ca ht ging l tham s .
T cc s liu trn ta tnh c: x = 171; s = 3, 4254 . = 0, 05;
= 0, 025 .
3, 4254
S
= 2,131
= 1,885 .
16
n
Vy khong tin cy cho nng sut trung bnh ca loi ht ging ny l tha mn:
169,115 172,885 .
109
f =
X1 +
+ Xn
n
ta c th xp x thng k U =
( f p) n
vi phn b chun tc N (0;1) .
p (1 p )
f U / 2
f (1 f )
; f + U / 2
n
f (1 f )
(5.37)
Vi iu kin
nf > 10
n(1 f ) > 10
trong U l gi tr ti hn mc
2
(5.38)
= U / 2
f (1 f )
.
n
(5.39)
n f (1 f ) / 2
0
110
(5.40)
nf = 960 > 10
960
.
= 0, 6 tha mn iu kin
1600
n(1 f ) = 640 > 10
chnh xc ca c lng = U / 2
f (1 f )
0, 6 0, 4
= 1,96
= 0, 024 .
n
1600
111
T = T ( X 1 , X 2 , ... , X n , 0 )
(5.41)
P {T W H 0 } =
(5.42)
Tqs = ( x1 , x 2 , ... , x n , 0 )
(5.43)
112
P {T W H1} =
(5.44)
Khng bc b H0
H0 ng
H0 sai
Sai lm loi I
Quyt nh ng
Xc sut =
Xc sut = 1
Quyt nh ng
Sai lm loi II
Xc sut = 1
Xc sut =
Ta mun tm mt qui tc kim nh m c hai loi sai lm trn l cc tiu. Nhng khng tn
ti kim nh l tng nh vy, v ni chung khi gim sai lm loi I th sai lm loi II tng v
ngc li. Chng hn nu ly = 0 th s khng bc b bt k gi thit no, k c gi thit sai,
vy s t cc i. Mt khc trong bi ton kim nh th gi thit H0 l gi thit quan trng, do
sai lm v n cng nh cng tt. V vy cc nh thng k a ra phng php sau:
Sau khi ta chn sai lm loi I nh mc ngha , vi mu kch thc n xc nh, ta
chn ra min bc b W sao cho xc sut sai lm loi II l nh nht hay lc lng kim nh l
ln nht. Ngha l cn tm min bc b W tha mn iu kin:
113
T=
( X 0 ) n
(5.45)
Nu gi thit H0 ng, theo cng thc (5.19) th thng k T c phn b chun tc N (0;1) .
Ta xy dng cc min bc b da vo i thit H1.
a. Bi ton 1: H0: = 0 ; H1: 0 . Ta ni y l bi ton kim nh hai pha.
Min bc b
( X 0 ) n
W = T =
; T > U/2 .
(5.46)
( X 0 ) n
W = T =
; T > U .
114
(5.47)
Min bc b
( X 0 ) n
W = T =
; T > U .
trong U / 2 , U ln lt l gi tr ti hn mc
(5.48)
Tqs =
( x 0 ) n
v so snh vi min bc b W kt lun.
T=
( X 0 ) n
S
(5.49)
( X 0 ) n
W = T =
; T > U/2 .
S
(5.50)
( X 0 ) n
W = T =
; T > U .
S
Min bc b
(5.51)
(X 0 ) n
W = T =
; T >U .
S
(5.52)
V d 5.11: Mt hng bun mun bit xem phi chng c s khng n nh trung bnh v
lng hng bn c trung bnh trn mt nhn vin bn hng so vi cc nm trc (lng
bng 7,4). Mt mu ngu nhin gm 40 nhn vin bn hng c la chn v tm thy lng hng
trung bnh ca h l x = 6,1 vi lch chun l s = 2,5 . Vi mc ngha = 1% c th ni
rng lng hng bn c trung bnh trn mi u ngi c s thay i khng?
Gii: Gi l lng hng bn c trung bnh trn mi nhn vin bn hng ca hng
bun.
Ta kim nh: Gi thit H0 : = 7,4 ; i thit H1 : 7,4.
Tiu chun kim nh: T =
( X 7,4) n
S
115
= 0,01 U = 2,575
2
Tqs =
( X 7,4) n
Min bc b: W = T =
; T > 2,575 .
S
(6,1 7,4) 40
= 3,289 .
2,5
( X 1200) n
S
( X 1200) n
= 0,05 U = 1,64 Min bc b: W = T =
; T > 1,64 .
S
(1260 1200) 40
= 1,76 .
215
Vi mu c th ny gi tr quan st ca tiu chun kim nh ri vo min bc b, vy ta c th
kt lun h thng my tnh mi tt hn h thng c.
Thay gi tr c th ca mu vo cng thc (5.49) ta c Tqs =
T=
( X 0 ) n
S
(5.53)
theo cng thc (5.22) thng k T c phn b Student n 1 bc t do. Ta xy dng cc min bc
b da vo i thit H1.
a. Bi ton 1: H0: = 0 ; H1: 0 .
Min bc b:
( X 0 ) n
W = T =
; T > t / 2 (n 1) .
S
trong t / 2 (n 1) l gi tr ti hn mc
116
(5.54)
Min bc b:
( X 0 ) n
W = T =
; T > t (n 1) .
S
(5.55)
( X 0 ) n
W = T =
; T > t (n 1) .
S
(5.56)
( X 21,5) n
.
S
( X 21,5) n
W = T =
; T > 2,131 .
S
T mu c th trn tnh c:
(20,406 21,5) 16
= 1,44 .
3,038
117
T=
( f p0 ) n
p 0 (1 p0 )
(5.57)
np 0 > 5
n(1 p 0 ) > 5
(5.58)
( f p0 ) n
; T > U
W = T =
p0 (1 p0 )
(5.59)
( f p0 ) n
W = T =
; T > U
p0 (1 p0 )
(5.60)
( f p0 ) n
W = T =
; T > U
p0 (1 p0 )
(5.61)
118
= 1,708 .
bc b H0.
TM TT
Tng th
Ton b tp hp cc phn t ng nht theo mt du hiu nghin cu nh tnh hay nh
lng no c gi l tng th. Vic chn ra t tng th mt tp con no gi l php ly
mu. Tp hp con ny c gi l mt mu.
Mu ngu nhin
Nu trong php ly mu mi c th ca tng th c chn mt cch c lp v c xc
sut c chn nh nhau ta c mt mu ngu nhin.
Mu ngu nhin ca du hiu nghin cu X
Mu ngu nhin kch thc n ca du hiu nghin cu X l mt dy gm n bin ngu
nhin: X 1 , X 2 , ... , X n c lp cng phn b vi X , k hiu W = ( X 1 , X 2 , ... , X n ) .
Bng phn b tn s thc nghim v tn sut thc nghim
Nu mt mu ngu nhin kch thc n ca X nhn gi tr xi vi tn s xut hin ri ,
i = 1, ... , k : x1 <
< x k ; r1 +
+ rk = n . f i =
ri
gi l tn sut ca xi .
n
X
Tn s
x1
r1
x2
r2
xk
rk
X
Tn sut
x1
f1
x2
f2
xk
fk
x j <x
rj
n
; < x < + .
119
Ni ln lt im c to ( xi , f i ) vi im c to ( xi +1 , f i +1 ) ; i = 1, k 1 ta
ri
f
(i vi t chc tn s), hay yi = i (i vi t chc tn sut).
li
li
Thng k
Mt thng k ca mu l mt hm ca cc bin ngu nhin thnh phn ca mu. Thng k
ca mu ngu nhin W = ( X 1 , X 2 , ... , X n ) c dng: T = T ( X 1 , X 2 , ... , X n )
Trung bnh mu
Trung bnh mu ca mu ngu nhin W = ( X 1 , X 2 , ... , X n ) l: X =
1 n
Xi .
n i =1
Phng sai mu
1 k
ri X i X
n 1 i =1
( )
1 k
n
ri X i2
X
n 1 i =1
n 1
Phng sai mu S 2 : S 2 =
S =
1 n
( X i )2 .
n i =1
S=
1 k
ri X i X
n 1 i =1
Tn sut mu
Xt bin ngu nhin gc X c phn b khng mt A( p) . Ly mu ngu nhin kch
thc n : W = ( X 1 , X 2 , ... , X n ) , X 1 , X 2 , ... , X n l cc bin ngu nhin c lp c cng phn b
120
+ X n .Tn sut mu f =
r
.
n
x=
k
rx
i =1 i i
ri = n ;
s2 =
i =1
1
ri xi x
n 1 i =1
1 k
=
ri xi2
n 1 i =1
2
k
r
x
i =1 i i
U=
( X ) n
~ N (0;1) .
nS 2
2
X
= i
~ 2 ( n) .
i =1
(n 1) S 2
2
X X
= i
i =1
n
~ 2 (n 1) .
( X ) n
( X ) n
U
=
T=
=
~ T(n 1) .
2
2
S
(n 1) S
(n 1)
2 (n 1)
Trng hp tn sut mu
U=
np > 5
( f p) n
hoc npq > 20 .
~ N (0;1) khi
pq
nq > 5
121
L( x1 , x 2 , ... , x n , ) = f ( x1 , ) f ( x 2 , ) f ( x n , ) .
Hm L( x1 , x 2 , ... , x n , ) c gi l hm hp l ca tham s .
Khi ta xem x1 , ... , x n l tham s cn l bin v gi s hm hp l L( x1 , ... , x n , ) t cc
i ti = g ( x1 , x 2 , ... , x n ) .
Thng k = g ( X 1 , X 2 , ... , X n ) c gi l c lng hp l cc i ca .
Khong tin cy
Khong [a ; b ] c hai u mt l hai thng k a = a( X 1 , X 2 , ... , X n ) , b = b( X 1 , X 2 , ... , X n ) ph
Khong tin cy ca k vng ca bin ngu nhin phn b theo quy lut chun
1+
; X + U / 2
X U / 2
, (U ) = 1 2 = 2 .
n
n
S
S
1+
; X + U / 2
X U / 2
, (U ) = 1 2 = 2 .
n
n
S
S
; X + t / 2 (n 1)
X t / 2 (n 1)
,
n
n
trong t / 2 (n 1) l gi tr ti hn mc
122
f U / 2
f (1 f )
; f + U / 2
n
nf > 10
f (1 f )
Vi iu kin
n
n(1 f ) > 10
Trong = 1 ; U l gi tr ti hn mc
( X 0 ) n
.
W = { T > U }.
W = { T > U } .
( X 0 ) n
.
S
W = { T > U }.
W = { T > U } .
123
( X 0 ) n
.
S
np 0 > 5
vi iu kin
. f l tn sut mu.
(
1
)
>
5
n
p
p0 (1 p0 )
0
( f p0 ) n
CU HI N TP V BI TP
5.1 Mu ngu nhin kch thc n v du hiu nghin cu X l mt dy gm n bin ngu
nhin: X 1 , X 2 , ... , X n c lp cng phn b vi X .
ng
Sai
Sai
5.3 Trung bnh mu ca du hiu nghin cu c phn b chun cng c phn b chun.
ng
Sai
Sai
5.5 Trung bnh mu l c lng vng v hiu qu ca k vng ca bin ngu nhin gc.
ng
Sai
ng
Sai
124
Sai
5.8 Phng sai mu hiu chnh S 2 l c lng vng khng chch ca phng sai ca bin
ngu nhin gc.
ng
Sai
Sai
5.10 Mun tm khong tin cy cho tham s ca bin ngu nhin gc c phn b chun
Sai
Sai
Sai
5.13 Qui tc kim nh da trn nguyn l xc sut nh v php chng minh phn chng.
ng
Sai
Sai
Sai
Sai
5.17 Khi xy dng tiu chun kim nh T ta lun gi s rng gi thit H0 sai v gi thit H0 l
iu ta nghi ng mun bc b.
ng
Sai
Sai
0,5
0,5
125
x , s2 , s .
11
12
15
a) Tm khong tin cy 95% ca trng lng trung bnh ca loi sn phm trn.
126
98,0 -98,5
S bao tng ng
98,5 99,0
10
10 - 12
12 - 14
14 - 16
16 - 18
18 - 20
20
60
100
40
30
S cng nhn
X hao ph (lt)
S t tng ng
48,5 - 49,0
49,0 - 49,5
49,5 - 50,0
50,0 - 50,5
50,5-51
10
127
128
NI DUNG
6.1. KHI NIM V PHN LOI QU TRNH NGU NHIN
6.1.1. Khi nim qu trnh ngu nhin
Cc tn hiu ca cc h thng thng tin l cc tn hiu ngu nhin v ngoi thnh phn mang
tin cn c s tc ng ca giao thoa ngu nhin v nhiu ca thit b.
Gi s mt tn hiu no m ti mi thi im t ch xy ra ng vi cc bin c
{Ei , i N } ca khng gian mu. Tn hiu ny nhn gi tr l v(t , Ei ) ti thi im t v khi bin
c Ei xy ra. Nh vy v(t , Ei ) l mt mu ca qu trnh ngu nhin v(t ) . Qu trnh ngu nhin
t1
v(t , E 2 )
t1
Qu trnh ngu nhin v(t )
t2
t2
t2
v(t , E3 )
t1
v(t , E 4 )
t1
{v(t1 , Ei ), i N }
t2
{v(t 2 , Ei ), i N }
X (t , ) l bin ngu nhin theo . Tp ch s I thng biu din tham s thi gian.
Hu ht cc qu trnh xy ra trong t nhin v x hi u l qu trnh ngu nhin. Cc tn
hiu video, tn hiu thoi, d liu my tnh, nhiu in trong cc thit b in, s khch hng n
mt im phc v, ch s chng khon trong th trng chng khon l cc qu trnh ngu
nhin.
n gin trong cch vit ngi ta k hiu qu trnh ngu nhin {X (t ); t I } thay cho
{X (t , ); t I } .
129
Nu E tp con ca tp s phc th
Nu E = k th {X (t ); t I } l qu trnh k-vc t.
{X (t ); t I } l qu trnh phc.
6.1.2.2. Tp cc ch s I
Nu I th qu trnh
{X (t ); t I }
X (t 2 ) X (t1 ), X (t 3 ) X (t 2 ), .... , X (t n ) X (t n 1 ) .
(6.1)
X (i ) = Z 0 + Z1 + ... + Z i .
b) Qu trnh Martingal: Nu vi mi cch chn t1 < t 2 < .... < t n +1 v vi mi cch chn
a1 , a2 ,...., an th
(6.2)
130
{X (t ); t 0}
{X (t ); t 0}
a1 , a2 ,...., an th vi mi t , vi mi a < b ,
P{a < X (t ) b X (t1 ) = a1 ,..., X (t n ) = a n } = P{a < X (t ) b X (t n ) = a n }.
(6.3)
Ngha l qui lut xc sut trong tng lai ch ph thuc hin ti v c lp vi qu kh. Ni
cch khc qu trnh Markov m t cc h khng c tr nh (memoryless).
Vi mi t > s; vi mi tp gi tr A v gi tr a ta k hiu
p ( s, a; t , A) = P{X (t ) A X ( s ) = a}
(6.4)
Dng theo ngha rng hay dng hip phng sai (wide sense stationary or covariance
stationary): Nu
i) EX (t ) = m =const
ii) Vi mi t , cov( X (t ), X (t + ) ) = E[X (t ) m, X (t + ) m] ch ph thuc .
t
K x () = cov( X (t ), X (t + ) )
(6.5)
131
(6.6)
p( s, i; t , j ) = p( s + h, i; t + h, j )
(6.7)
E c k hiu i, j, k ...
Vi mi i, j E ; t
(6.8)
(6.9)
nh ngha 6.1: Ma trn vung P = pij gi l ma trn xc sut chuyn sau 1 bc.
Ma trn vung P ( k ) = pij( k ) gi l ma trn xc sut chuyn sau k bc.
K hiu P (0) = I , P (1) = P, I l ma trn n v.
nh l 6.1: Vi mi n 0 , ta c phng trnh Chapman- Kolmogorov:
P ( n +1) = PP ( n) = P ( n) P
(6.10)
T suy ra
P ( n) = P n .
Chng minh: 1) p dng cng thc xc xut y ta c
132
(6.11)
P{ X (n + 1) =
kE
P{ X (n + 1) = j
k E
kE
P ( n +1) = PP ( n ) .
Ta cng c:
P{ X (n + 1) =
P{ X (n + 1) =
kE
k E
kE
P ( n +1) = P ( n ) P .
2) T 1) suy ra P ( 2) = PP , quy np ta c P ( n ) = P n .
t
(6.12)
(n) = P (n) ;
(6.13)
( n +1) = ( n) P .
(6.14)
( n + m) = ( n) P ( m) .
(6.15)
p j ( n+ m) = P{ X (n + m) = j } =
=
P{ X (n) = i }P{ X (n + m) =
j X (n) = i}
kE
iE
133
1 p
x0 = 0
p:
y0 = 0
p
p
x1 = 1
y1 = 1
1 p
p
1 p
1 p
0
p
y l 1 m hnh chui Markov c khng gian trng thi E = {0,1} , thi gian I = {1,2,..., n}
c ma trn xc sut chuyn
p
1 p
P=
p 1 p
6.2.3. Mt s m hnh chui Markov quan trng
6.2.3.1. M hnh phc v m ng
Xt m hnh phc v m ng (l thuyt sp hng). Khch n sp hng ch phc v theo
nguyn tc FIFO (first in first out) v trong mi chu k ca hng ch phc v mt khch. S
khch n trong chu k th n l bin ngu nhin n . Gi s 1 , 2 ,... l cc bin ngu nhin c
lp cng phn b vi bin ngu nhin c phn b xc sut.
P{ = k } = a k ; k = 0,1,2,... ; ak > 0;
ak = 1 .
(6.16)
i 1 +
j=
nu i 1,
nu i = 0.
134
(6.17)
a 0
a 0
P=0
a1
a2
a1
a2
a0
a1
a0
a3
a3
a 2
a1
(6.18)
P{ = k } = a k ; a k > 0 v
ak = 1 .
(6.19)
X (n) n+1
X (n + 1) =
S n+1
Cc trng thi ca qu trnh
nu s < X (n) S ,
nu
X (n) s.
(6.20)
P{ n+1 = i j } nu s < i S ,
pij = P{ X (n + 1) = j X (n) = i} =
P{ n+1 = S j } nu i s.
(6.21)
135
p 1, 1 = P{ X (n + 1) = 1 X (n) = 1 } = P () = 0 ,
Ta c:
0
P=
0,1
0,4 0,5 0
j = 1;
2) * = * P .
(6.22)
2)
j =1 ,
j 0,
(6.23)
(6.24)
Nu iu kin 2) c thay bi
2')
j =1 ,
j >0
(6.25)
n k
n
k
136
(n)
j = lim k pkj ( n) = k j = j .
n k
k
[ ]
P = pij tn ti n0 sao cho min pij ( n0 ) > 0 th chui ny l ergodic. Phn b ergodic cng l
i, j
x1 x1
t
x1 , x2, ... = x1 , x2, ... P
P x2 = x2
hay
x j 0, x j = 1.
j
x j 0, x j = 1.
(6.26)
a
1 a
P=
, 0 < a, b < 1
b 1 b
l chui Markov c tnh ergodic vi phn b ergodic l nghim ca h phng trnh
b x1 x1
1 a
x1 = a + b
ax1 + bx2 = 0
a 1 b x2 x2
x1 + x2 = 1
x = a
2 a + b
lim P ( n)
= a + b
b
a + b
a
a + b
a
a + b
137
0,128 0,872 Na
P=
0,663 0,337 Pa
Na
Pa
Phn b gii hn (cng l phn b dng) ca chui Markov ny l (0,423; 0,568). Vy c
khong 42,3% nguyn m v 56,8% ph m trong tc phm trn.
6.3. PHN LOI TRNG THI CHUI MARKOV
nh l 6.4 cho ta du hiu nhn bit mt chui Markov hu hn trng thi tn ti phn b
ergodic. Trong trng hp tng qut, bng cch phn tch trng thi ca chui Markov ta s tm
iu kin tn ti phn b gii hn tha mn (6.23)-(6.24).
6.3.1. Cc trng thi lin thng v s phn lp
nh ngha 6.5: Ta ni rng trng thi j t c t trng thi i nu tn ti n 0 sao
(n)
cho pij > 0 (xc sut sau n bc chuyn t trng thi i sang trng thi j ln hn 0). K
hiu i j .
( 0)
Quy c pii
= 1 v pij(0) = 0 khi i j .
1 / 3 2 / 3 0
1 / 4 3 / 4 0
P= 0
0
0
0
0 1/ 2
0
0
0
0
0
1
0
1
138
0
P1
0 =
0
1 / 2
P2
2/3
1/ 2
1/ 3
3/ 4
3
1/ 2
1/ 4
Khng gian trng thi E = {1, 2, 3, 4, 5} phn thnh hai lp E1 = {1, 2} , E 2 = {3, 4, 5} v c
th xem E1 , E 2 l khng gian trng thi ca chui Markov vi ma trn xc sut chuyn tng
ng l P1 v P2 .
6.3.2. Chu k ca trng thi
nh ngha 6.7: c chung ln nht ca tt c cc s t nhin n 1 tha mn iu kin
pii( n)
t d (i ) = 0 .
nh l 6.7: Nu i j th d (i ) = d ( j ) . Do cc trng thi thuc cng mt lp c cng
chu k.
i vi chui Markov ti gin mi trng thi u c cng chu k ta gi d l chu k chung
c mi trng thi ca chui.
C0
C d 1
C1
C0
C1
(6.27)
C d 1
6.3.3. Trng thi hi quy v trng thi khng hi quy
Vi mi trng thi i ta t:
139
Nh vy f ij
(n )
c bit f ii
(6.28)
pij( n) =
( 0)
trong ta quy c f ij
f ij(k ) p (jjnk ) , n 1;
k =0
f ij(1) = pij .
(6.29)
= 0 vi mi i, j .
nh ngha 6.7: t
f ij =
n =0
f ij( n) , f ii =
f ii(n) .
(6.30)
n =0
( )
(n )
i =
nf ii(n)
(6.31)
n =0
pii(n) = .
n =1
pii(n) < .
n =1
140
lim
pij( n)
= j
0
(6.32)
lim pij( n)
f ij
= j
(6.33)
lim pij( nd + a ) =
d
, ( a = 0,1, ... , d 1 )
j
(6.34)
d
lim pij( nd + a ) = f ij( rd + a )
, ( a = 0,1, ... , d 1 )
n
r =0
j
(6.35)
1
.
j
141
t X n = 1 + 2 +
sut chuyn l
p vi j = i + 1
(6.36)
1 p
1 p
1 p
1 p
1 p
p vi j = i + 1, i 0,
1
1
1 p
2
1 p
1 p
142
1 p
(6.37)
1 vi j = 0,
0 vi j 0.
j =
(6.38)
lim p
( q / p )i
=
1
nu p > q,
(6.39)
nu p q; q = 1 p.
V vy:
Khi p > q th lim pi(0n ) = ( q / p ) ph thuc vo i , do khng tn ti phn b gii hn.
i
1 vi j = 0,
Khi p q th tn ti phn b gii hn, l j =
0 vi j 0.
6.4.3. Di ng ngu nhin trn ng thng c hai trng thi hp th
l m hnh di ng nh hnh v
1
2
1 p
N 1
1 p
1 p
0 = a, N = 1 a, 1 = 2 = ... = N 1 = 0 , vi 0 a 1 .
Khng tn ti phn b gii hn. Hn na c th chng minh c rng:
143
(6.40)
lim pi(0n )
( q / p )i ( q / p ) N
nu p q,
1 ( q / p )N
=
i
nu p = q = 1/ 2.
1
N
1
1 p
1 p
1 p
1 p
1 p
0<p<1
q p
q p
q p p
x0 =
, x1 =
,..., x j =
2
2q
2q
2q 2 q
j 1
; j 2.
(6.41)
1 p
1 p
1 p
144
N 1
0<p<1
x
=
j xi pij ( j = 0,1,..., N ),
i =0
N
x 0,
xi = 1.
i
i =0
T suy ra
x0 = x1q , xN = xN 1 p ; xi =
( p / q)
i 1
p
1+
j =1 q
N 1
j 1
;(1 i N 1) .
(6.42)
TM TT
Khi nim qu trnh ngu nhin
Qu trnh ngu nhin l mt h cc bin ngu nhin {X (t , ); t I } . Cc qu trnh ny va
ph thuc vo thi gian t v khi c nh tham s t th X (t , ) l bin ngu nhin theo . Tp
ch s I thng biu din tham s thi gian.
Qu trnh Markov
Qu trnh {X (t ); t I } l qu trnh Markov nu vi mi cch chn t1 < t 2 < .... < t n v vi
mi cch chn a1 , a2 ,...., an th
p ( s, i; t , j ) = p ( s + h, i; t + h, j )
145
j = 1 ; * = *P .
j
2)
j =1 ,
j 0,
j =1 ,
j >0
CU HI N TP V BI TP
6.1 Qu trnh ngu nhin X (t , ) l mt hm s ca hai bin (t , ) .
ng
Sai
Sai
Sai
6.4 Ma trn xc sut chuyn sau n bc ca mt chui Markov bng tch n ln ma trn xc sut
chuyn mt bc ca chui Markov ny.
ng
Sai
146
Sai
6.6 Mi chui Markov c hu hn trng thi lun tn ti phn b dng duy nht l phn b
ergodic.
ng
Sai
P { X 0 = 0, X1 = 2, X 2 = 1} .
Tm phn b dng.
1
P=
.
1
a) Tnh P{X 0 = 0, X 1 = 0, X 2 = 0}.
b) Tnh P{X 0 = 0, X 1 = 0, X 2 = 0} + P{X 0 = 0, X 1 = 1, X 2 = 0}.
c) Tnh P{ X 5 = 0 X 0 = 0}.
147
0
0
1 / 2 1 / 2 0
1 / 2 1 / 2 0
0
0
P= 0
0 1/ 2 1/ 2 0 .
0
0 1/ 2 1/ 2 0
1 / 4 1 / 4 0 1 / 4 1 / 4
148
Hng dn bi tp
HNG DN GII BI TP
P N CHNG I
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
1.10
ng
Sai
ng
ng
Sai
ng
Sai
Sai
ng
ng
1.11 a) P = 0,246
b) P = 0,495 .
1
.
216
A5 5
6
1
; Pc = 6 = .
=
216 9
216 36
1
.
720
V A1 , A2 xung khc do
5
25
P ( A ) = P ( A1 + A2 ) = P ( A1 ) + P ( A2 ) = 0, 4 + 0,5 = 0,9
1.17
5 1 49
P = C30
50 50
1.18
= 0, 00027 .
149
Hng dn bi tp
Gi B l bin c ph phm c nhp kho.
( ) ( ) ( )
P = 0,11.
5 1
5
.
=
21 84 1764
{ B1, B2 , B3} y
P ( A B1 ) = 0,12; P ( A B2 ) = 0,10; P ( A B3 ) = 0, 08 .
a. P ( A ) = P ( B1 ) P ( A B1 ) + P ( B2 ) P ( A B2 ) + P ( B3 ) P ( A B3 ) = 0,1012
P ( B1 ) P ( A B1 )
b. P ( B1 A ) =
P ( A)
P ( B2 A ) =
P ( B3 A ) =
P ( B2 ) P ( A B2 )
P ( A)
P ( B3 ) P ( A B3 )
P ( A)
0,36 0,12
= 0, 427
0,1012
=
0,34 0,10
= 0,336
0,1012
0,30 0, 08
= 0, 237
0,1012
5
7
4
2
, P ( B2 ) = , P ( B3 ) = , P ( B4 ) =
18
18
18
18
P ( A B1 ) = 0, 2, P ( A B2 ) = 0,3, P ( A B3 ) = 0, 4, P ( A B4 ) = 0,5 .
P ( A ) = P ( B1 ) P ( A B1 ) + P ( B2 ) P ( A B2 ) + P ( B3 ) P ( A B3 ) + P ( B4 ) P ( A B4 )
=
5
7
4
2
57
0, 2 + 0,3 + 0, 4 + 0,5 =
18
18
18
18
180
P ( B1 A ) =
P ( B1 ) P ( A B1 )
P ( A)
5
0, 2
10
18
=
=
,
57
57
180
150
Hng dn bi tp
tng t P ( B2 A ) =
21
16
10
.
, P ( B3 A ) = , P ( B4 A ) =
57
57
57
Gi
Hai bin c ny c lp
Xc sut bin c ch c vin n th nht trng mc tiu
) (
P ( A ) = P B1 B2 B2 B1 = P B1 B2 + P B2 B1
= 0, 7 0, 6 + 0, 4 0,3 = 0,54
b.
P B1 B2
P ( B1 A ) P B1 B1 B2 B2 B1
0, 7 0, 6
=
=
=
= 0, 778
P ( B1 A ) =
P ( A)
P ( A)
P ( A)
0,54
1.24 Gi A l bin c sn phm kim tra c kt lun t tiu chun cht lng.
Gi BT l bin c sn phm t tiu chun cht lng.
Gi BH l bin c sn phm khng t tiu chun cht lng.
P ( BT ) = 0,85; P ( BH ) = 0,15
H
{ BT , BH } y
P ( BH ) P ( A BH )
P ( A)
0,15 0, 05
= 0, 0097
0, 7725
P N CHNG II
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
2.10
Sai
Sai
ng
Sai
ng
Sai
Sai
ng
ng
Sai
2.11
2.12
2.13
2.14
2.15
Sai
Sai
ng
ng
Sai
151
Hng dn bi tp
E( X 1 + X 2 ) = 6,5 ; D( X 1 + X 2 ) = 2,53 .
2.19 E( X ) = 0,8 ; D( X ) = 0,12 .
2.20 a) D( Z ) = 61 . b) D( Z ) = 41 .
2.21
P( A) = P( A1 ) + P( A 2 ) + P( A3 ) P( A1 A 2 ) P( A1 A3 ) P( A 2 A3 ) + P( A1 A 2 A3 ) =
P( A) =
150
.
243
b)
32
243
80
243
80
243
40
243
10
243
1
243
1
243
10
243
40
243
80
243
80
243
32
243
k=
3
.
64
2.23 E ( X ) = 0 .
4
2.24 a) V
64
2
x ( 4 x ) dx = 3
0
b) P { X < 1} =
0
3 2
13
.
x ( 4 x ) dx =
64
256
152
93
243
Hng dn bi tp
x=4
x =0
3 3
3 4 x5
c) EX =
x ( 4 x ) dx = x
64
64
5
16 12
= 3 4 =
5 5
x =4
3 4
3 4 x5 x 6
1 1 32
= 3 64 =
EX = x ( 4 x ) dx =
64
64 5
6
5 6 5
0
x =0
2
DX = EX ( EX )
2
32 12
16
=
=
.
5 5
25
i = 0, 1 2. D thy
P ( A0 ) = 0,36 ; P ( A1 ) = 0, 48 ; P ( A2 ) = 0,16 ;
P ( B0 ) = 0, 25 ; P ( B1 ) = 0,5 ; P ( B2 ) = 0, 25.
T P { X = 2} = P ( A0 ) P ( B2 ) = 0, 09
2
0, 09
X
P
1
0,3
0
1
2
0,37 0, 2 0, 04
EX = ( 2 ) 0, 09 + ( 1) 0,3 + 0 0,37 + 1 0, 2 + 2 0, 04 = 0, 2
2
EX 2 = ( 2 ) 0, 09 + ( 1) 0,3 + 02 0,37 + 12 0, 2 + 22 0, 04 = 1, 02
2
DX = EX 2 ( EX ) = 1, 02 ( 0, 2 ) = 0,98
b)
P {Y = 0} = 0,37
P {Y = 1} = P { X = 1} + P { X = 1} = 0,5
P {Y = 2} = P { X = 2} + P { X = 2} = 0,13
153
Hng dn bi tp
D thy P ( A1 ) = 0,1 ; P ( A2 ) = 0, 2
Gi X l s t b hng trong thi gian lm vic
( ) ( )
T P { X = 0} = P A1 P A2 = 0,9 0,8 = 0, 72
( ) ( )
X
P
0
0, 72
1
0, 26
2
0, 02
EX = 0 0, 72 + 1 0, 26 + 2 0, 02 = 0,3 .
EX 2 = 02 0, 72 + 12 0, 26 + 22 0, 02 = 0,34 .
2
DX = EX 2 ( EX ) = 0,34 ( 0,3) = 0, 25 .
k > 0
pi > 0
k > 0
k = 1/10 .
2.27 a) iu kin p = 1
k = 1
2
10k + 9k = 1
i i
k = 1/10
b) P { X 5} =
c) EX =
1 1
2
3
; P { X < 3} =
.
+ =
10 10 10
10
1 4 6 12 5
12
1
7
+ + + +
+
+ 7
+ = 3, 66 .
10 10 10 10 100 100
100 10
d) EX 2 =
1 8 18 48 25 72
1
7
+ + + +
+
+ 49
+ = 16,8 .
10 10 10 10 100 100
100 10
2
DX = EX 2 ( EX ) = 16,8 ( 3, 66 ) = 3, 404 .
2.28 a) Gi X l s ph phm gp phi:
EX =
X
P
0
0, 6
1
0, 4
2
6
; DX =
.
5
25
EY = E ( 2 - X ) = 2
2 8
6
.
= ; DY =
5 5
25
154
Y
P
1
0, 4
2
0, 6
Hng dn bi tp
P { X = 0} =
P { X = 2} =
EX = 0
C63
3
C10
C42C61
3
C10
5
,
30
P { X = 1} =
C14C62
3
C10
15
30
C1C 2 15
9
, P { X = 1} = 4 6 =
3
30
30
C10
5 / 30
15 / 30
9 / 30
1/ 30
5
15
9
1 36 6
+ 1 + 2 + 3 =
= .
30
30
30
30 30 5
b) P = 0,751 .
B (n ; p)
vi n = 5 v p = 0,8 .
4 x + (10 x)(2) = 6 x 20
a) Anh ta c 4 im khi tr li ng: 6 x 20 = 4 x = 4 .
4
Vy xc sut anh ta c im 4 l P = C10
()()
1
5
4
5
= 0,088 .
C104
k =0
()()
1
5
4
5
10k
= 0,879 .
P { X 1} = 0, 031
P { X 1} = 1 P { X = 0} = 1 0, 002 = 0,998
155
Hng dn bi tp
2.37 a) Gi X l s cuc gi trong khong thi gian 10 giy th X c phn b Poisson tham s
= 1/ 3 . Vy xc sut c t nht mt cuc gi trong khong thi gian 10 giy l
P { X 1} = 1 P { X = 0} = 1 e1/ 3 = 0, 2825 .
b) Gi Y l s cuc gi trong khong thi gian 3 pht th c phn b Poisson tham s
= 6 . Vy xc sut c nhiu nht ba cuc gi trong khong thi gian 3 pht l
P {Y 3} = 0,151 .
c) Gi Z l s cuc gi trong khong thi gian 1 pht th Z c phn b Poisson tham s
= 2 . Xc sut c nhiu nht 1 cuc gi trong khong thi gian 1 pht l P {Z 1} = 0, 406 .
Vy xc sut trong khong thi gian 3 pht lin tip mi pht c nhiu nht 1 cuc gi l
3
P {Z 1} = 0, 4063 = 0, 0067 .
12 10
8 10
2.38 P{8 < X < 12} =
= 0,6826 .
2
2
2.39
P = 0,3 .
n
2
1.
P X < = 2
2.42 E( X ) = ; D( X ) =
P N CHNG III
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9
3.10
Sai
ng
ng
ng
Sai
Sai
Sai
ng
ng
Sai
3.11
3.12
Sai
ng
3.13
x1
x2
y1
y2
y3
0,56
0,44
0,26
0,38
0,36
3.14 EX = 7 / 15 ; EY = 0 ;
EX = 1 / 5 ; EY = 0 ; X,Y = 0 . X v Y khng c lp v
156
Hng dn bi tp
0,12
0,43
0,03
0,35
0,07
0,04
0,12
0,16
0,06
0,02
0,03
0,09
0,12
0,045
0,015
0,02
0,06
0,08
0,03
0,01
0,01
0,03
0,04
0,015
0,005
X , Y khng c lp v
P{X = 1} = 0,5, P{Y = 1} = 0,45 v P{X = 1. Y = 1} = 0,15 0,5 0,45
P{X = 1Y = 2} = 7 / 11 .
3.19
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
1/12
27
0,357
0,643
Y X = 26
X Y = 27
26
30
41
50
0,1268
0,4225
0,1549
0,2958
157
Hng dn bi tp
3.21
3.22
b. cov ( X , Y ) = 0 ( X , Y ) = 0 .
c. X , Y khng c lp v P { X = 1} =
2
5
nhng P { X = 1, Y = 1} = 0 .
, P {Y = 1} =
15
15
3.23 a) k = 3 ;
b)
c)
3
2
3x 2 nu 0 < x < 1
(1 y ) nu 0 < y < 1
; f Y ( y) = 2
.
f X ( x) =
0
nu ngc li
0
nu ngc li
1
1
1
1
2 F e x y
f ( x, y ) =
=
xy 0
nu x > 0, y > 0;
nu ngc li .
e x
f ( x y) =
0
3.25 a) C =
1
2
nu x > 0,
nu x 0 .
1 1
1
1
b) F ( x, y ) = arctg x + arctg y + ;
2
2
c) F X ( x) = lim F ( x, y ) =
y
1
1
1
1
arctg x + ; FY ( y ) = lim F ( x, y ) = arctg y + ;
2
2
V F ( x, y ) = F X ( x) FY ( y ) nn ta kt lun X v Y c lp.
} {
ln x
3.26 Hm mt ca X l f X ( x) = x 2
0
nu x 1,
nu x < 1 .
158
1 1 1
.
=
12 4 48
Hng dn bi tp
Hm mt ca Y l f Y ( y ) =
1
2y2
1
2
nu 1 y < ,
nu 0 y 1 .
f ( y x) =
f ( x, y )
1
1
=
nu
yx;
f X ( x) 2 y ln x
x
f ( x, y )
f ( x y) =
=
f Y ( y)
nu 0 y 1, x y
x2 y
y
nu y 1, y x .
x2
3.27 E (2 X 3Y ) = 2E ( X ) 3E (Y ) = 10 ;
P N CHNG IV
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
4.7
4.8
ng
ng
Sai
Sai
ng
ng
ng
ng
P{ X 0,05 < 2} 1
0,475
22
= 0,88 ; P{ X 0,05 2}
0,475
22
= 0,12 .
12
P{S 192 } 1
4.11 t S =
DS
2
10000
X n ; ES = 0 ,
n =1
P{S 500}
DS
500
10000
. Theo bt ng thc Trbsp
12
1
.
300
159
Hng dn bi tp
DS =
1
n
. ES =
v
6
6
5n
. Theo bt ng thc Trbsp
36
P S ES < n 1
n
DS
5 31
n
31
= 1
=
P n < S < + n
.
36 36
6
n
6
36
12
12
4.13 t S = X n . Ta cn tm M nh nht P X n M 0,99 .
n=1
n =1
P{S 192 } 1
DS
2
B (250 ; 0,02) .
X s c xp x phn b Poisson
P{X 2} = 0,1247
k 500
500 k
k 500
k 500
0,99 2
1,99
(2,58) .
250
250
250
250
T k 500 + 2,58 250 = 540,49 . Vy k = 541 .
4.21
B (350 ; 0,9) .
X c phn b xp x chun
8
vi = 292,5 , = 5,4 . Vy P{X 300}
= (1,48) = 0,9306 .
5,4
b) Gi s n l s ngi c gi. Phn b ca X xp x phn b chun vi = 0,9n ,
= 0,3 n . Vy
160
Hng dn bi tp
300 0,9n
0,99 = (2,33) 300 0,9n (0,3)(2,33) n .
P{X 300}
0,3 n
Gii bt phng trnh ta c n 319,99 . Vy n = 319 .
P N CHNG V
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
5.7
5.8
5.9
5.10
ng
Sai
ng
ng
ng
Sai
Sai
ng
ng
Sai
5.11
5.12
5.13
5.14
5.15
5.16
5.17
5.18
Sai
Sai
ng
ng
Sai
Sai
Sai
Sai
1
1
10
1 10
P X = = P X i = = P X i = 5 . V X c phn b nh thc nn
2
2
i =1
10 i =1
10
5
5
P X i = 5 = P10 (5) = C10
(0,5) 5 (0,5)105 = C10
(0,5)10 .
i =1
5.20 X c phn b chun N (; 2 ) nn X c phn b chun N (;
} {
2
) . Vy
n
n
n
n
= 2
. Do
0,2 100
= 2 (2) = 0,9545 .
P X 20 < 0,2 = 2
Tn s
Tn sut
1/5
2/5
1/5
1/5
161
Hng dn bi tp
x 1
0
1 / 5 1 < x 2
F10 ( x) = 3 / 5 2 < x 3
4 / 5 3 < x 4
1
x>4
5.22
f =
nf = 1082 > 10
1082
; iu kin
2000
n(1 f ) = 918 > 10
f (1 f )
f u
1082
918 1082
2,33
= 0,515
2000
2000
xi = 34,15 = 0,976 .
35
( 34,15)2 = 0, 01687
1
1
2 ( xi )
s =
x
33,8943
i
34
n 1
n
35
s = 0,1299; u
5.24 Tn sut mu f =
s
0,1299
= 1,96
= 0, 043 . Khong tin cy 95%:
35
n
[0,933 ; 1, 019] .
nf = 53 > 10
53
, iu kin
400
n(1 f ) = 347 > 10
f (1 f )
= 1,96
53 347
= 0, 0332
400 400
2000
, trong N l s c trong h.
N
Vy 0, 0993 <
2000
2000
2000
< 0,1657
<N<
12070 < N < 20141 .
N
0,1657
0, 0993
x 18, 25
ui + 18, 25 = 5 1,8 + 18, 25 = 18, 025
x =5
5.25 t ui = i
40
5
n
2
2
1,8 )
(
52
2 ( ui ) 25
s =
ui n = 39 0, 76 40 = 0, 435
n 1
162
Hng dn bi tp
s
0, 66
= 1, 64
= 0,171
40
n
s = 0, 66; u
[17,854; 18,196] .
= xi 50 x =
5.26 t ui
ui
= 1,96
u 2 s 2
2
+ 50 =
1
= 0,377
27
u 2 2
H1 : < 100
x 99, 25
t ui = i
5
x = 5
Tqs =
(100 X )
riui = 0, 4 ; riui 2 = 0, 42
0, 4
+ 99, 25 = 99,319 ;
29
s 2 = 25
1
0, 42
0, 42
= 0,37 s = 0, 608
28
29
(100 99,319) 29
= 6,032 W .
0,608
H 0 : = 14 ; i thit
x 15
t ui = i
2
x = 15 ;
s2 = 4
( X 14 )
S
H1 : 14
249
300
163
Hng dn bi tp
Tqs =
H 0 : = 50 ; i thit H1 : < 50
Tiu chun kim nh T =
Theo mu ta c x =
s2 =
( 50 X )
1387,5
= 49,5536;
28
1
1387,52 8,1696
= 0,3026 s = 0,55
6876375
=
27
28
27
Tqs =
(50 49,53) 30
= 4,2948 W .
0,55
H 0 : = 1300 ;
H1 : > 1300
i thit
( X 1300 )
S
(1378 1300 )
215
40
P N CHNG VI
6.7
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
Sai
Sai
ng
ng
ng
Sai
P { X 0 = 0, X1 = 2, X 2 = 1}
= P { X 0 = 0} P { X 1 = 2 X 0 = 0} P { X 2 = 1 X 0 = 0, X1 = 2}
164
Hng dn bi tp
= P { X 0 = 0} P { X 1 = 2 X 0 = 0} P { X 2 = 1 X 1 = 2}
2
6.8 a) P = 0,42 0,14 0,44 .
b) P { X 3 = 1 X1 = 0} = P X 2 = 1 X 0 = 0 = 0,13 ;
P{X 3 = 1 X 0 = 0} = P{X 3 = 1, X 2 = 0 X 0 = 0} + P{X 3 = 1, X 2 = 1 X 0 = 0}
+ P{X 3 = 1, X 2 = 2 X 0 = 0} = P{X 2 = 0 X 0 = 0}P{X 3 = 1 X 0 = 0, X 2 = 0}
+ P{X 2 = 1 X 0 = 0}P{X 3 = 1 X 0 = 0, X 2 = 1}+ P{X 2 = 2 X 0 = 0}P{X 3 = 1 X 0 = 0, X 2 = 2}
= P{X 2 = 0 X 0 = 0}P{X 3 = 1 X 2 = 0} + P{X 2 = 1 X 0 = 0}P{X 3 = 1 X 2 = 1}
+ P{X 2 = 2 X 0 = 0}P{X 3 = 1 X 2 = 2} = 0,47 0,2 + 0,13 0,2 + 0,40 0,1 = 0,16 .
c)
x, y , z 0 ; x + y + z = 1
2x 8 y + z = 0
+y +z = 1
x
c nghim x =
6.9 t
50
21
68
, y=
,z=
.
139
139
139
p0 = P { X 0 = 0} .
a) P { X 0 = 0, X 1 = 0, X 2 = 0} = P { X 0 = 0} P { X 1 = 0, X 2 = 0 X 0 = 0}
= P { X 0 = 0} P { X1 = 0 X 0 = 0} P { X 2 = 0 X 0 = 0, X1 = 0} = p0 2 .
b) P { X 0 = 0, X 1 = 0, X 2 = 0} + P { X 0 = 0, X1 = 1, X 2 = 0} = p0 2 + (1 ) 2 .
c) P { X 5 = 0 X 0 = 0} = 16( 1)5 + 40( 1) 4 + 40( 1)3 + 20( 1) 2 + 5( 1) + 1 .
6.10 Khng gian trng thi s l E = {1, 0,1, 2,3} .
165
Hng dn bi tp
P { = 3 j} nu i 0,
Theo cng thc (6.21) ta c pij = P { X (n + 1) = j X (n) = i} =
P { = i j} nu 0 < i 3.
p 1, 1 = P{ X (n + 1) = 1 X (n) = 1 } = P() = 0 ,
0 0,3 0,3 0, 4
0
0
0 0,3 0,3 0, 4
P = 0,3 0,3 0, 4 0
0
0 0,3 0,3 0, 4 0
0
0 0,3 0,3 0, 4
6.12 Cc trng thi c chu k 1. C 3 lp lin thng l {0,1} , {2,3} , {4} .
1/ 4
1/ 4
1/2
1/ 4
1/2
1/2
1/2
0
1/2
1/2
1/2
3
1/2
166
1/ 4
Ph lc
PH LC
PH LC I: GI TR HM MT ( x) =
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0
2,1
2,2
2,3
2,4
2,5
2,6
2,7
2,8
2,9
3,0
3,1
3,2
3,3
3,4
3,5
3,6
3,7
3,8
3,9
0
0,3989
3970
3910
3814
3683
3521
3332
3123
2897
2661
0,2420
2179
1942
1714
1497
1295
1109
0940
0790
0656
0,0540
0440
0355
0283
0224
0175
0136
0104
0079
0060
0,0044
0033
0024
0017
0012
0009
0005
0004
0003
0002
1
3989
3965
3902
3802
3668
3503
3312
3101
2874
2637
2396
2155
1919
1691
1476
1276
1092
0925
0775
0644
0529
0431
0347
0277
0219
0171
0132
0101
0077
0058
0043
0032
0023
0017
0012
0008
0005
0004
0003
0002
2
3989
3961
3894
3790
3653
3485
3292
3079
2850
2613
2370
2131
1895
1669
1456
1257
1074
0909
0761
0632
0519
0422
0339
0270
0213
0167
0129
0099
0075
0056
0042
0031
0022
0016
0012
0008
0005
0004
0003
0002
3
3988
3956
3885
3778
3637
3467
3271
3056
2827
2589
2347
2107
1872
1647
1435
1238
1057
0893
0748
0620
0508
0413
0332
0264
0208
0163
0126
0096
0073
0055
0040
0030
0022
0016
0011
00080
0005
0004
0003
0002
4
3986
3951
3876
3765
3621
3448
3251
3034
2803
2565
2320
2083
1849
1626
1415
1219
1040
0878
0734
0608
0498
0404
0325
0258
0203
0158
0122
0093
0071
0053
0039
0029
0021
0015
0011
0008
0005
0004
0003
0002
167
5
3984
3945
3867
3752
3605
3429
3230
3011
2780
2541
2299
2059
1826
1604
1394
1200
1023
0863
0721
0596
0488
0396
0317
0252
0198
0154
0119
0091
0069
0051
0038
0028
0020
0015
0010
0007
0005
0004
0002
0002
1
2
6
3982
3939
3857
3739
3589
3410
3209
2989
2756
2516
2275
2036
1804
1582
1374
1182
1006
0848
0707
0584
0478
0387
0310
0246
0194
0151
0116
0088
0067
0050
0037
0027
0020
0014
0010
0007
0005
0003
0002
0002
x2
2
7
3980
3932
3847
3726
3572
3391
3187
2966
2732
2492
2251
2012
1781
1561
1354
1163
0989
0833
0694
0573
0468
0379
0303
0241
0189
0147
0113
0086
000065
0048
0036
0026
0019
0014
0010
0007
0005
0003
0002
0002
8
3977
3925
3836
3712
3555
3372
3166
2943
2709
2468
2227
1989
1758
1539
1334
1145
0973
0818
0681
0562
0459
0371
0297
0235
0184
0143
0110
0084
0063
0047
0035
0025
0018
0013
0009
0007
0005
0003
0002
0001
9
3973
3918
3825
3697
3538
3352
3144
2920
2685
2444
2203
1965
1736
1518
1315
1127
0957
0804
0669
0551
0449
0363
0290
0229
0180
0139
0107
0081
0061
0046
0034
0025
0018
0013
0009
0006
0004
0003
0002
0001
Ph lc
e
2
(t ) =
1
2
x2
2 dx
(t )
t
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
2,0
2,1
2,2
2,3
2,4
2,5
2,6
2,7
2,8
2,9
0,5000
5398
5793
6179
6554
0,6915
7257
7580
7881
8159
0,8413
8643
8849
9032
9192
0,9332
9452
9554
9641
9712
0,9773
9821
9861
9893
9918
0,9938
9953
9965
9974
9981
5040
5438
5832
6217
6591
6950
7291
7611
7910
8186
8438
8665
8869
9049
9207
9345
9463
9564
9649
9719
9778
9826
9864
9896
9920
9940
9955
9966
9975
9982
5080
5478
5871
6255
6628
6985
7324
7642
7939
8212
8461
8686
8888
9066
9222
9357
9474
9573
9656
9726
9783
9830
9868
9898
9922
9941
9956
9967
9976
9982
5120
5517
5910
6293
6664
7019
7357
7673
7967
8238
8485
8708
8907
9082
9236
9370
9484
9582
9664
9732
9788
9834
9871
9901
9925
9943
9957
9968
9977
9983
5160
5557
5948
6331
6700
7054
7389
7703
7995
8264
8508
8729
8925
9099
9251
9382
9495
9591
9671
9738
9793
9838
9875
9904
9927
9945
9959
9969
9977
9984
5199
5596
5987
6368
6736
7088
7422
7734
8023
8289
8531
8749
8944
9115
9265
9394
9505
9599
9678
9744
9798
9842
9878
9906
9929
9946
9960
9970
9978
9984
5239
5636
6026
6406
6772
7123
7454
7764
8051
8315
8554
8770
8962
9131
9279
9406
9515
9608
9686
9750
9803
9846
9881
9909
9931
9948
9961
9971
9979
9985
5279
5675
6064
6443
6808
7156
7486
7794
8078
8340
8577
8790
8980
9147
9292
9418
9525
9616
9693
9756
9808
9850
9884
9911
9932
9949
9962
9972
9979
9985
5319
5714
6103
6480
6844
7190
7517
7823
8106
8365
8599
8810
8997
9162
9306
9429
9535
9625
9699
9761
9812
9854
9887
9913
9934
9951
9963
9973
9980
9986
5359
5753
6141
6517
6879
7224
7549
7852
8132
8389
8621
8830
9015
9177
9319
9441
9545
9633
9706
9767
9817
9857
9890
9916
9936
9952
9964
9974
9981
9986
3,0
3,1
3,2
3,3
3,4
3,5
3,6
3,7
3,8
3,9
(t )
0,9987
9990
9993
9995
9996
9997
9998
9999
9999
9999
168
Ph lc
t (n)
Bc t do
= 0,05
= 0,025
= 0,01
= 0,005
= 0,001
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
inf
6,314
2,920
2,353
2,132
2,015
1,943
1,895
1,860
1,833
1,812
1,796
1,782
1,771
1,761
1,753
1,746
1,740
1,734
1,729
1,725
1,721
1,717
1,714
1,711
1,708
1,796
1,703
1,701
1,699
1,645
12,706
4,303
3,128
2,776
2,571
2,447
2,365
2,306
2,262
2,228
2,201
2,179
2,160
2,145
2,131
2,120
2,110
2,101
2,093
2,086
2,080
2,074
2,069
2,064
2,060
2,056
2,052
2,048
2,045
1,960
31,821
6,965
4,541
3,747
3,365
3,143
2,998
2,896
2,821
2,764
2,718
2,681
2,650
2,624
2,606
2,583
2,567
2,552
2,539
2,58
2,518
2,508
2,500
2,492
2,485
2,479
2,473
2,467
2,462
2,326
63,657
9,925
5,841
4,604
4,032
3,707
3,499
3,355
3,250
3,169
3,106
3,055
3,012
2,977
2,947
2,921
2,898
2,878
2,861
2,845
2,831
2,819
2,807
2,797
2,787
2,779
2,771
2,763
2,756
2,576
318,309
22,327
10,215
7,173
5,893
5,208
4,705
4,501
4,297
4,144
4,025
3,930
3,852
3,787
3,733
3,686
3,646
3,610
3,579
3,552
3,527
3,505
3,485
3,467
3,450
3,435
3,421
3,408
3,396
3,090
169
Ph lc
2 (n)
Bc t do
02,995
02,99
02,97
02,95
02,05
02,025
02,01
02,005
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
0,000
0,010
0,072
0,207
0,412
0,676
0,989
1,344
1,735
2,156
2,603
3,074
3,565
4,075
5,001
5,142
5,697
6,265
6,844
7,343
8,034
8,543
9,260
9,886
10,520
11,160
11,808
12,461
13,121
13,787
0,000
0,020
0,115
0,297
0,554
0,872
1,239
1,646
2,088
2,558
3,053
3,571
4,107
4,660
5,229
5,812
6,408
7,015
7,633
8,260
8,897
9,542
10,196
10,856
11,524
12,198
12,879
13,565
14,256
14,930
0,001
0,051
0,216
0,484
0,831
1,237
1,690
2,180
2,700
3,247
3,816
4,404
5,009
5,629
6,262
6,908
7,564
8,231
8,907
9,591
10,283
10,982
11,689
12,401
13,120
13,844
14,573
15,308
16,047
16,791
0,004
0,103
0,352
0,711
1,145
1,635
2,167
2,733
3,325
3,940
4,575
5,226
5,982
6,571
7,261
7,962
8,672
9,390
10,117
10,851
11,591
12,388
13,091
13,848
14,611
15,379
16,151
16,928
17,708
18,493
3,841
5,991
7,815
9,488
11,070
12,592
14,067
15,507
16,919
18,307
19,675
21,026
22,362
23,685
24,996
26,296
27,587
28,869
30,144
31,410
32,671
33,924
35,172
36,415
37,625
38,885
40,113
41,337
42,557
43,773
5,024
7,378
9,348
11,143
12,832
14,449
16,013
17,535
19,023
20,483
21,920
23,337
24,736
26,119
27,488
28,845
30,191
31,524
32,852
34,170
35,479
36,781
38,076
39,364
40,646
41,923
43,194
44,461
45,722
46,979
6,635
9,210
11,345
13,277
15,086
16,812
18,475
20,090
21,666
23,209
24,725
26,217
27,688
29,141
30,578
32,000
33,409
34,805
36,191
37,566
38,932
30,289
41,638
42,980
44,314
45,642
46,993
48,278
49,588
50,892
7,879
10,597
12,838
14,860
16,750
18,548
20,278
21,955
23,589
25,188
26,757
28,300
28,819
31,319
32,801
34,267
35,718
37,156
38,582
39,997
41,401
42,796
44,181
45,558
46,928
48,290
46,645
50,993
52,336
53,672
170
171
Mc lc
MC LC
LI NI U .................................................................................................................................................. 1
CHNG I: CC KHI NIM C BN V XC SUT......................................................................... 3
GII THIU....................................................................................................................................... 3
NI DUNG ........................................................................................................................................ 4
1.1. PHP TH V BIN C ............................................................................................................... 4
1.2. NH NGHA XC SUT V CC TNH CHT ....................................................................... 6
1.3. XC SUT C IU KIN ........................................................................................................ 12
1.4. DY PHP TH BERNOULLI.................................................................................................... 15
TM TT ........................................................................................................................................ 17
CU HI N TP V BI TP ................................................................................................... 20
CHNG II: BIN NGU NHIN V CC C TRNG CA CHNG .......................................... 23
PHN GII THIU......................................................................................................................... 23
NI DUNG ...................................................................................................................................... 24
2.1. BIN NGU NHIN..................................................................................................................... 24
2.2. BIN NGU NHIN RI RC.................................................................................................... 25
2.3. BIN NGU NHIN LIN TC.................................................................................................. 29
2.4. CC THAM S C TRNG CA BIN NGU NHIN ....................................................... 38
2.5. HM C TRNG ...................................................................................................................... 46
TM TT ........................................................................................................................................ 47
CU HI N TP V BI TP ................................................................................................... 49
CHNG III: VC T NGU NHIN...................................................................................................... 54
GII THIU..................................................................................................................................... 54
NI DUNG ...................................................................................................................................... 55
3.1. KHI NIM VC T NGU NHIN.......................................................................................... 55
3.2. BNG PHN B XC SUT CA VC T NGU NHIN RI RC HAI CHIU............. 56
3.3. VC T NGU NHIN LIN TC............................................................................................. 60
3.4. TNH C LP CA CC BIN NGU NHIN...................................................................... 61
3.5. HM CA CC BIN NGU NHIN........................................................................................ 62
3.6. CC THAM S C TRNG CA BIN NGU NHIN ....................................................... 66
3.7. PHN B C IU KIN V K VNG C IU KIN...................................................... 68
3.8. PHN B CHUN NHIU CHIU ........................................................................................ 72
TM TT ........................................................................................................................................ 73
CU HI N TP V BI TP ................................................................................................... 76
CHNG IV: LUT S LN V NH L GII HN ........................................................................ 81
172
Mc lc
GII THIU..................................................................................................................................... 81
NI DUNG ...................................................................................................................................... 81
4.1. CC DNG HI T CA DY CC BIN NGU NHIN..................................................... 81
4.2. LUT S LN.............................................................................................................................. 82
4.3. NH L GII HN TRUNG TM ............................................................................................ 85
4.4. XP X PHN B NH THC .................................................................................................... 86
TM TT ........................................................................................................................................ 88
CU HI N TP V BI TP ................................................................................................... 89
CHNG V: THNG K TON HC ..................................................................................................... 92
GII THIU..................................................................................................................................... 92
NI DUNG ...................................................................................................................................... 93
5.1. L THUYT MU ....................................................................................................................... 93
5.2. L THUYT C LNG....................................................................................................... 103
5.3. KIM NH GI THIT THNG K ....................................................................................... 111
TM TT ...................................................................................................................................... 119
CU HI N TP V BI TP ................................................................................................. 124
CHNG VI: QU TRNH NGU NHIN CHUI MARKOV .......................................................... 128
GII THIU................................................................................................................................... 128
NI DUNG .................................................................................................................................... 129
6.1. KHI NIM V PHN LOI QU TRNH NGU NHIN ................................................... 129
6.2. CHUI MARKOV ...................................................................................................................... 131
6.3. PHN LOI TRNG THI CHUI MARKOV ....................................................................... 138
CU HI N TP V BI TP ................................................................................................. 146
HNG DN GII BI TP.................................................................................................................... 149
P N CHNG I..................................................................................................................... 149
P N CHNG II ................................................................................................................... 151
P N CHNG III .................................................................................................................. 156
P N CHNG IV.................................................................................................................. 159
P N CHNG V ................................................................................................................... 161
P N CHNG VI.................................................................................................................. 164
PH LC ...................................................................................................................................................... 167
PH LC I: GI TR HM MT ( x ) =
1
2
x2
2 .................................................... 167
173
Mc lc
2 ....................... 170
174
XC SUT THNG K
M s : 491XSU210
Chu trch nhim bn tho
TRUNG TM O TO BU CHNH VIN THNG 1