Professional Documents
Culture Documents
s, p, d, I,..ma dung nhung orbital nguyn tu ' trn ln moi duoc hinh thanh trong ni b
nguyn tu cua minh d che phu voi cac orbital nguyn tu khac .Cac orbital trn ln nay
duoc hinh thanh do su trn ln voi nhau cua cac orbital nguyn tu trong mt nguyn tu hay
co th noi do su tu che phu nhau giua cac orbital nguyn tu trong mt phn tu .Hin tuong
nay goi la su lai hoa orbital .
Su lai hoa dua dn kt qua lam thay di hn hinh dang va nng luong cua cac orbital
nguyn tu tham gia lai hoa va tao thanh cac orbital nguyn tu lai hoa co hinh dang va nng
luong hoan toan ging nhau, dc bit rt di xung voi nhau trong khng gian.
Co bao nhiu orbital nguyn tu tham gia lai hoa s co by nhiu orbital lai hoa duoc tao
thanh .
Tuy thuc vao loai va s luong orbital nguyn tu ma chung ta co cac kiu lai hoa nhu :
sp, sp
2
, sp
3
,sp
3
d, sp
3
d
2
,sp
3
d
2
I,...|1|
J phuong din ton hc, orbital lai hoa duoc xac dinh bng ham song lai hoa 1
lh,
ham
song nay bng tng cac ham song ( voi h s thich hop) cua cac orbital nguyn tu tham
gia lai hoa.
Ji du : cac ham song cua orbital lai hoa sp
3
co dang :
3
x v z
s p p p
sp
a b c d
Cac h s a,b,c,d duoc xac dinh dua vao cac diu kin chun hoa va cac yu cu di voi
ham song .Chung co th co gia tri duong hay m.
Su lai hoa din ra duoc la do thun loi v mt nng luong .Nhin vao hinh sau ta thy
duoc orbital lai hoa co mt d electron dn v mt phia , diu nay lam cho orbital lai hoa
tham gia tuong tac voi su che phu manh hon va do do lin kt duoc tao thanh s bn hon so
voi cac orbital nguyn tu thun tuy. Mt khac do su phn b cac orbital lai hoa rt di xung
nn cac lin kt tao thanh voi su tham gia cua chung trong toan b phn tu s bn hon.|1|
liu kin xav ra lai ha
- Mun cho su lai hoa xay ra thi cac orbital nguyn tu tham gia lai hoa phai co muc nng
luong gn bng nhau.Muc nng luong cang xa nhau su lai hoa cang kem bn .
- Diu kin thu hai d su lai hoa xay ra la mt d electron phai lon. Co th thy nu trong
cung mt chu ky khi di tu trai sang phai thi mt d eclectron tng dn con nguoc lai nu
trong mt nhom khi di tu trn xung thi mt d eclectron tng dn va kha nng lai hoa
cng tng va giam xung.
- Trang thai lai hoa cang bn khi muc d che phu cua cac orbital nguyn tu cang lon.
- Nu cac diu kin trn khng duoc thoa mn thi su lai hoa khng th xay ra hoc xay ra
khng hoan toan.|3|
2.3.Mt s kiu lai ha
2.3.1.Lai ha sp
Duoc tao thanh do su t hop mt orbital s voi mt orbital p ( cua cung mt nguyn tu)
cho ra hai orbital lai hoa sp phn b di xung voi hai truc nm trn cung mt cung duong
thng.
Ham song tuong ung voi trang thai electron thuc hai hai orbital lai hoa nay la
|1|
1
( )
2
a v
sp s p
|2|
1
( )
2
b v
sp s p
|2|
Ji du : phn tu BeH
2
co goc hoa tri xac dinh bng thuc nghim H Be H bng
180
o
kt qua nay phu hop voi thuc nghim.Cu tao phn tu BeH
2
co th giai thich nhu sau
: khi phan ung voi H nguyn tu Be bi kich thich nn cu hinh eclectron lop ngoai cung tro
thanh 2s
2
2p
1
.Nhung khng phai Be dung truc tip hai orbital hoa tri 1 d lin kt voi cac
orbital hoa tri cua H. Trong truong hop nay, truoc khi tham gia tao lin kt , trong ni b
nguyn tu Be d xay ra su lai hoa sp giua cac orbital 2s va 2p
Hai eclectron hoa tri cua nguyn tu Be s phn b trn cac orbital lai hoa sp tao thanh.
Sau do chinh cac orbital lai hoa sp chua mt eclectron nay moi che phu hai orbital hoa tri
1s cua nguyn tu H d tao thanh hai lin kt Be H
Do cac lin kt Be H phn b duoi cac goc 180
o
nn phn tu BeH
2
phai co dang
duong thng va HBeH 180
o
|1|
2.3.2.Lai ha sp
2
( lai ha tam gic )
Duoc tao thanh do su t hop mt orbital 1s va hai orbital 2p ( cua cung mt nguyn tu
). Kt qua tao thanh ba orbital lai hoa sp
2
phn b di xung duoi goc 120
o
.Do do lin kt
tao thanh voi su tham gia cua cac orbital lai hoa sp
2
cng s phn b duoi goc nhu vy.
|1|
Trang thai ba eclectron thuc ba orbital lai hoa nay ung voi ba ham song :
2
1
( 2 )
3
x
s p
sp a
2
1 3
( 2 )
2 3
x v
s p p
sp b
2
1 1 3
( )
2 3 2
x v
s p p
sp c
|2|
Ji du : Xet phn tu BCl
3
co dang tam giac du voi goc hoa tri ClBCl 120
o
Nguyn tu B bi kich thich co cu hinh electron lop ngoai cung 2s
1
2p
2
va khi tham gia
tao lin kt voi cac nguyn tu Cl no o trang thai lai hoa sp
2
, tuong ung voi su tu che phu
ln nhau giua orbital 2s va orbital 2p ,vi du 2p
x
va 2p
y
cua nguyn tu B
Cac orbital lai hoa sp
2
nay du chua mt electron hoa tri va tham gia che phu voi 3
orbital hoa tri 1 electron 3p
x
cua cac nguyn tu Cl tao thanh ba lin kt B Cl
Qua thuc nghim ta cng chung minh duoc phn tu BCl
3
co cu hinh khng gian va
goc hoa tri nhu d trinh bay.
Tuy nhin, cn luu y rng lin kt B Cl khng phai la lin kt don. Lin kt nay co bc
lon hon mt do co su che phu b sung giua orbital hoa tri tu do cua B va orbital chua cp
electron hoa tri tu do cua Cl .Do do chung tao nn lin kt a giua B va Cl , nhung lin kt a
nay khng nm co dinh ma thay di lin tuc giua ba lin kt B Cl.|1|
2.3.3.Lai ha sp
3
Duoc tao thanh khi t hop 1 orbital s va 3 orbital p ( cua cung mt nguyn tu ) .Kt qua
tao thanh 4 orbital lai hoa sp
3
phn b di xung nhau trong khng gian theo huong dn 4
dinh cua mt tu din du va duoi nhung goc 109
o
28`
|1|
Ham song tuonng ung voi cac trang thai lai hoa orbital nhu sau :
3
1
( )
2
x v z
a
s p p p
sp
3
1
( )
2
x v z
b
s p p p
sp
3
1
( )
2
x v z
c
s p p p
sp
3
1
( )
2
x v z
d
s p p p
sp
|2|
Ji du :Phn tu CH
4
co dang lai hoa sp3 .Voi cu hinh electron lop ngoai cung o trang
thai kich ls
2
2s
1
2p
3
nguyntu C co kha nng tao bn lin kt hoa tri nhung khng phai bng
4 orbital hoa tri 1 electron 2s, 2p
x
, 2p
y
, 2p
z
ma bng 4 orbital lai hoa sp3chua mt
electrron, duoc tao thanh do su trn ln cua cac orbital nguyn tu 2s, 2p
x
, 2p
y
, 2p
z
Cac orbital lai hoa sp
3
chua mt electron hoa tri nay che phu voi 4 orbital hoa tri 1s cua
cac nguyn tu H tao thanh 4 lin kt C H
Do nguyn tu C trung tm o trang thai lai hoa sp
3
nn 4 lin kt C H tao nn nhung
goc hoa tri 109
o
28` va phn tu CH
4
co cu hinh tu din du.
Ngoai nhung kiu lai hoa quan trong vua nu trn con co nhung kiu lai hoa phuc tap
hon.|1|
2.3.4.Lai ha sp
3
d
Cac orbital s,px,py,pz dz
2
lai hoa cho 5 orbital lai hoa truc huong v nm dinh cua mt
lung chop tam giac . Vi du nhu phn tu PCl5 ....
|1|
2.3.5.Lai ha sp
3
d
2
Cac orbital s,px,py,pz,dx
2
-y
2
,dz
2
t hop cho 6 orbital lai hoa truc huong v 6 dinh cua
mt hinh tam mt.Ji du: phn tu SCl
6
|1|
2.4 .Du don trang thi lai ha cua nguyn tu trung tm :
Dua vao goc hoa tri hoc cu hinh khng gian cua phn tu co th du doan trang thai lai
hoa cua nguyn tu trung tm. Ji du: phn tu AB
3
co cac dc dim goc hoa tri
BAB 109
o
28`,co dang thap tam giac, co th noi rng nguyn tu trung tm co lai hoa sp
3
Tng quat hon ta co th du doan trang thai lai hoa cua nguyn tu trung tm theo nguyn
tc chung dua vao tng T
T s lin kt (lin kt chinh ) giua nguyn tu trung tm va cac nguyn tu bin va s
cp electron hoa tri tu do o nguyn tu trung tm.Nu :
T 2 : nguyn tu trung tm co lai hoa sp
T 3 : nguyn tu trung tm co lai hoa sp
2
T 4 : nguyn tu trung tm co lai hoa sp
3
Xet bang sau :
S lin kt o
S cp e hoa tri
tu do
Tng s T Kiu lai hoa Vi du
2 0 2 sp
2 2 2
, , CO BO NO
3 0 3
sp
2
2
3 3 3
, , BF SO CO
2 1 3
2 3 2
, , SO O NO
4 0 4
sp
3
2
4 4 4
, , CCl NH SO
3 1 4
2
3 3 3
, , NH AsF SO
2 2 4
2 2
, , H O HOF ClO
5 0 5
sp
3
d
5 5
, AsF PCl
4 1 5
4 4
, SF TeCl
3 2 5
3 2
, ClF XeOF
2 3 5
2 2
,| | XeF IBr
6 0 6
sp
3
d
2
6 6
,| | SF AsF
5 1 6
2
5 5
,| | BrF SbF
4 2 6
4 4
,| | XeF ICl
Tu bang s liu ta thy, d du doan trang thai lai hoa cn phai xac dinh s lin kt va
s cp electron hoa tri tu do co th co o nguyn tu trung tm.Vic xac dinh s lin kt
khng co gi kho khn : co bao nhiu nguyn tu lin kt voi nguyn tu trung tm co by
nhiu lin kt .D xac dinh s cp electron hoa tri tu do co th dung phuong phap don
gian sau :
Tinh tng s electron hoa tri cua cac nguyn tu trong phn tu(X)
Tinh s electron hoa tri bo hoa danh cho cac nguyn tu bin lin kt voi nguyn tu trung
tm(Y) ( 8 electron cho mi nguyn tu bin chung va 2 electron cho mi nguyn tu bin la
hydro)
Tinh hiu s giua tng s electron hoa tri cua phn tu va s electron hoa tri danh cho cac
nguyn tu bin ( X Y ) : hiu s nay chinh la s electron hoa tri tu do cua nguyn tu trung
tm.|1|
Ji du : xet bang sau :
Phn tu ion
Nguyn tu
trung tm
X Y
S cp e tu do
(X Y )/2
Ts lk
cp e tu do
Lai hoa
2
CO
C 4(6x2) 8x2 0 202 sp
2
NO