trng ptdt ni tr trng ptdt ni tr trng ptdt ni tr trng ptdt ni tr tnh Bc giang tnh Bc giang tnh Bc giang tnh Bc giang ......................................***..................................... ......................................***..................................... ......................................***..................................... ......................................***.....................................
nghin cu khoa hc nghin cu khoa hc nghin cu khoa hc nghin cu khoa hc
ti: ti: ti: ti: Dy-hc v GD VHTTDT DAo qua mn m nhc
Ngi vit Ngi vit Ngi vit Ngi vit: Ng Gia Tu Gio vin Gio vin Gio vin Gio vin : :: : m nhc m nhc m nhc m nhc
Thng 4, nm 2008 2
Li ni u
Xut pht t thc tin trong cng tc ch o ca s GD & T, BGH nh trng, vic dy-hc v GD vn ho truyn thng dn tc (VHTTDT) tiu biu ca mt s dn tc thiu s trong i gia nh 54 dn tc Vit Nam ni chung, Bc Giang ni ring qua mn m nhc, l mt trong nhng nhim v trong cng tc gio dc hc sinh trng ph thng dn tc (PTDT) ni tr tnh Bc Giang. Qua nghin cu, tm hiu v bng nhng kinh nghim thc tin trong ging dy, ti gii thiu i nt vn ho truyn thng dn tc Dao ni chung, Bc Giang ni ring. T rt ra mt s kt lun, bin php v kin ngh ph hp vi tnh hnh thc tin, nhm nng cao cht lng trong dy-hc v GD VHTTDT trong hc sinh trng PTDT ni tr tnh Bc Giang. Khi nghin cu v vit ti ht sc c gng. Song do iu kin v thi gian c hn, nn chc chn cn thiu st. V vy, rt mong c s gp ca cc cp, cc on th, ng nghip v cc em hc sinh trong nh trng. c bit vi nhng ngi lm cng tc chuyn nghin cu vn ho dn tc, bi vit c y v chi tit hn. Ti xin c tip thu mi kin ng gp qu bu.
Xin trn trng cm n !
3
Mc lc NI DUNG Trang BA 1 Li ni u 2 A - PHN M U 4 1. L do chn ti 4 2. Mc ch v nhim v nghin cu 6 3. i tng v phm vi nghin cu 6 4. Phng php nghin cu 7 6. ng gp mi ca ti 7 6.B cc ca ti 7 B - PHN NI DUNG 7 Chng 1: Thc trng dyhc v gio dc VHTTDT thiu s trong hc sinh qua mn m nhc . 7 1.1. Tnh hnh nh trng. 7 1.1.1. Vi nt v nh trng. 8 1.1.2. C s vt cht, trang thit b dy hc. 8 1.1.3. i ng gio vin: 9 1.1.4. c im kh nng hc sinh. 9 1.2. Thc trng dy-hc v gio dc VHTTDT thiu s trong hc sinh qua mn m nhc.
11 1.2.1. Thun li. 11 1.2.2. Kh khn. 11 1.2.3. Mc tiu, chng trnh, ni dung. 12 1.2.4. T chc dy-hc v kt qu GD VHTTDT thiu s qua mn m nhc. 16 4 1.3. Kho st mt s hiu bit ca hc sinh v VHTTDT thiu s. 18 Kt lun chng 1 21 Chng 2: Bin php ci tin nng cao cht lng dy-hc v gio dc VHTTDT Dao trong hc sinh qua mn m nhc. 21 2.1. Vn ho truyn thng tiu biu dn tc Dao. 21 2.1.1. Mt s nt khi qut chung. 21 2.1.2. Vn ho vt th. 23 2.1.3.Vn ho phi vt th. 26 2.2. Dn tc Dao Bc Giang. 31 2.2.1. Mt s nt chung. 31 2.2.2. i sng vn ho. 32 2.3. Bin php ci tin. 33 2.4. Ci tin phng php dy - hc v gio dc VHTTDT Dao qua mn m nhc. 34 2.4.1. Ci tin phng php dy 34 2.4.2. Ci tin phng php hc 38 2.4.3. Ci tin phng php gio dc VHTTDT (nghe, hot ng ngoi kho.) 40 Kt lun chng 2 40 C - PHN KT LUN CHUNG 41 Mt s kin ngh s phm. 41 Ti liu tham kho. 42
a - phn m u nhng vn chung 1. L do chn ti 5 a. C s l lun: Thi i ngy nay, ton th nhn loi ang tin bc nhanh sang nn vn minh mi. Nn vn minh thng tin, vn minh tr tu, cng vi vic nc ta hi nhp t chc thng mi quc t (WTO) tc ng rt n nhiu lnh vc, trong c cng tc gio dc. Nn cng tc gio dc cng cn phi thch ng vi xu th pht trin chung ca thi i. Hi ngh TW ln th V kho VIII ch r: Vic gi gn v pht huy bn sc vn ho dn tc, l vn sng cn ca mi quc gia, l vn tn ti hay khng tn ti ca tng dn tc. Mt khc: V dn tc v bn sc vn ho dn tc, c mi quan h cht ch vi nhau. Nh Bc H dy: Dn ta phi bit s ta, Cho tng gc tch nc nh Vit Nam H Ch Minh Ton tp Tp 3 trang 431 Vi vai tr l mt mt phn mn trong mn hc, gip hc sinh hiu v nm c nhng nt vn ho truyn thng tiu biu ca mt s dn tc, trong c chnh dn tc ca cc em. ri mi mi hc sinh bit qu trng, bo tn, k tha, pht huy nhng vn vn ho truyn thng qu bu m bit bao th h cha ng li. V vy, vic GD cho hc sinh hiu v nm c bn sc vn ho truyn thng dn tc thiu s trong nh trng l vic lm cn thit. Qua , gp phn trong vic bo tn, k tha, pht huy bn sc vn ho dn tc, v gio dc ton din v: c - Tr - Th - M... trong mi hc sinh trng PTDT ni tr tnh Bc Giang. b. C s thc tin. Hc sinh cn hiu bit t v VHTTDT trong c chnh dn tc mnh nh: V ngun gc, ngn ng, trang phc truyn thng... Trong tng lai, cc em l nhng th h k tc s nghip xy dng, pht trin v bo v t nc. c bit trong thi k mi (Ho nhp khng ho tan). V vy, vic GD cc em bo tn, k tha v pht huy bn sc vn ho dn tc l vn cn thit hn bao g ht. 6 Mt khc, qua vic gio dc, gip hc sinh hiu v bit kt hp gia vn ho truyn thng dn tc vi vn ho hin i, to nn ci mi, ci ca ring mnh, ri mai kia cc em tr v ng gp trong vic xy dng bn lng, qu hng, t nc thn yu ca cc em. L mt gio vin ging dy b mn m nhc trong nh trng, ti nhn thy l mt trong nhng nhim v trong cng tc dyhc v GD hc sinh trng PTDT ni tr tnh. Nn ti chn dn tc Dao l mt trong nhng dn tc thiu s c trong a bn tnh nghin cu. ti c tn: Dy - hc v GD VHTTDT Dao qua mn m nhc . 2. Mc ch v nhim v nghin cu. * Mc ch: - Nm c thc trng hiu bit v (VHTTDT) ni chung, dn tc Dao ni ring trong hc sinh trng PTDT ni tr tnh Bc Giang. - Gp phn vo vic gio dc chung, gio dc VHTTDT ni ring trong hc sinh trng PTDT ni tr tnh Bc Giang. - Gp phn bo tn, k tha, v pht huy bn sc vn ho dn tc trong tnh Bc Giang. * Nhim v: - Lm r thc trng dy-hc v VHTTDT ni chung, dn tc Dao ni ring trng PTDT ni tr tnh Bc Giang. - Su tm, c v phn tch ti liu c lin quan, gip cho vic nghin cu vn . - Pht hin v tng hp mt s vn vn ho dn tc Dao ni chung, Bc Giang ni ring. T c nhng ci tin trong dy-hc v GD VHTTDT trong hc sinh ph hp vi thc tin hn. 3. i tng v phm vi nghin cu. * i tng: - Vn ho truyn thng dn tc Dao. - Hc sinh trng PTDT ni tr tnh Bc Giang. * Phm vi nghin cu: - Do tnh hnh thc tin v thi gian c hn, nn ch yu nghin cu trn ti liu v trong hc sinh lp 10 trng PTDT ni tr tnh Bc Giang. 7 4. Phng php nghin cu. Trong qu trnh thc hin, phi hp s dng mt s phng php chnh sau: - Phng php c, phn tch, so snh, thng k tng hp: Nhm khi qut ho nhng vn l lun c lin quan n ti. - Phng php iu tra quan st, m thoi, kho st thc tin trong hc sinh, lm sng t vn nghin cu. Ngoi ra, chng ti cn s dng mt s phng php khc, nhm x l s liu thu thp c. 5. ng gp ca ti. * V mt l lun: Pht hin v lm r ngha, vai tr, tm quan trng ca vic nghin cu VHTTDT Dao nhm phc v cho cng tc dyhc v gio dc hc sinh trng PTDT ni tr tnh Bc Giang. * V mt thc tin: xut mt s bin php thit thc, ph hp nhm gp phn nng cao cht lng dyhc v gio dc hc sinh ni chung, mn hc ni ring trng PTDT ni tr tnh Bc Giang. 6. B cc ca ti: Ngoi phn m u v kt lun, ti c trnh by thnh 2 chng: Chng 1: Thc trng dyhc v gio dc VHTTDT thiu s trong hc sinh qua mn m nhc . Chng 2: Bin php nng cao cht lng dyhc v gio dc VHTTDT Dao trong hc sinh qua mn m nhc. b - phn ni dung chng 1: thc trng dyhc v gio dc VHTTDT thiu s trong hc sinh qua mn m nhc . 1.1. Tnh hnh nh trng: 1.1.1 Vi nt v nh trng: 8 Trng PTDT ni tr tnh Bc Giang c thnh lp ngy11/1/1993. Nh trng l ni tp chung con em ca 8 dn tc ( Ty, Nng, Dao, Sn Chay (Cao lan Sn ch), Sn Du, Hoa, Kinh.) c trong a bn tnh v hc tp v rn luyn. Qua 16 nm xy dng v trng thnh, trng t c nhiu thnh tch trong cng tc dayhc, v gio dc hc sinh. Trng lun t c danh hiu trng tin tin xut sc cp tnh. Nm hc 20022003 c nh nc trao tng hun chng hng 3. Nm hc 20042005 c UBND tnh cng nhn trng chun quc gia. Nhiu th h hc sinh ca nh trng v ang l nhng cn b, gio vin, b i, cng an, sinh vin...hc tp v cng tc trong tnh v ngoi tnh... T khi thnh lp trng cho ti nay, c s quan tm, gip , ch o, ca cc cp cc ngnh, cng vi lng say m, tinh thn quyt tm cao cu thy v tr, trong nhng nm qua nh trng vt qua mi kh khn t c nhng mc tiu gio dc chung. 1.1.2. C s vt cht, trang thit b dy hc: Nhng nm u mi thnh lp, trng cn ngho nn v c s vt cht nh: Phng hc, bn gh khng cho hc sinh, khng p ng c vic dyhc v cc hot ng GD khc. n nay cng vi su hng pht trin chung, c s quan tm ca cc cp, cc ngnh, cng nh s c gng ca cc bc ph huynh, nh trng c nhiu thay i. Trng c phng hc khang trang, sch s, trang b y nh sng, bn gh ng quy cch... Din tch s dng ca nh trng v t so vi yu cu ca trng chun quc gia. iu thc s p ng nhu cu hc tp, vui chi gii tr trong mi hc hc sinh. Phng lm vic ca gio vin kh y . Trng c sn chi, bi tp TDTT, nh a chc nng, phng nghe nhn, phng th nghim b mn, th vin... Tuy nhin, bn cnh nhng iu kin trn cn tn ti kh khn cha khc phc c l: Nm hc 20032004 n nm 2006 trng c phng hc b mn m nhc ring. n nm hc 20062007 Phng hc m nhc c s dng vo vic khc. T cho ti nay, trng cha c phng hc m 9 nhc ring, c khi hc trn lp, c khi hc nh a chc nng, nh nghe nhn... V trang thit b lm vic, phc v cho cng tc dyhc v GD hc sinh kh y nh: dng th nghim ca cc b mn, my tnh, my chiu... Nh vy v c s vt cht, trang thit b trong nh trng, c bn p ng c vic dy-hc ca thy v tr trng PTDT ni tr tnh. 1.1.3. i ng gio vin: Hin nay nh trng c 27 thy c gio ang trc tip ging dy, trong 100% t chun v trn chun (3 thc s, 24 i hc.) Trong c 23 thy c dy cc mn vn ho, 2 thy c dy th cht, 1 c dy tin hc, 1 thy dy m nhc. Nhiu thy c gio t gio vin gii cp tnh v c nhiu kinh nghim trong cng tc ging dy v trong cng tc qun l... Hu ht cc thy c c tm huyt vi ngh nghip, tt c v hc sinh thn yu, gng mu, tn tnh gip hc sinh trong hc tp v rn luyn tu dng o c trong nh trng. 1.1.4. c im, kh nng hc sinh. Hc sinh trng PTDT ni tr tnh Bc Giang tp chung 5 huyn: Sn ng, Lc Ngn, Lc Nam, Yn Th, Lng Giang. Cc em l ngi dn tc: Ty, Nng, Dao, Sn chay, Sn Du, Hoa, Kinh. Hin nay tng s hc sinh ton trng: 342 em, trong : Dn tc Ty: 87 em (Nam: 22 em; N 65 em.) Dn tc Nng: 127 em (Nam: 58 em; N: 69 em) Dn tc Dao: 14 em (Nam: 5 em; N 9 em) Dn tc Sn Chay: 40 em (N 25 em; Nam 15 em.) Dn tc Sn Du: 46 em (N 27 em; Nam 19 em.) Dn tc kinh: 23 em. Dn tc Hoa: 5 em. Gia nh cc em sng ch yu vng cao, vng su trong tnh. Bn thn cc em sng xa gia nh, v th cc em rt cn s yu thng m bc ca cc thy c. 10 Cn c vo tm l la tui, cng vi qu trnh quan st trong ging dy, trong cuc sng ni tr cho thy: Nhn chung cc em u mang nhng nt chung ca la tui thanh nin. Song nhiu em mang nhng nt ring ca ngi dn tc l: Nt mt, ging ni, khim tn, tht th, ngoan, l php... v c thc trong hnh vi o c c nhn. Mt khc, do c th ring v mt a l, kh hu, x hi dn n cc em c mt s nt khng ging vi hc sinh th x, thnh ph nh: Tnh nht nht, thiu mnh dn, thiu t nhin khi ng trc ng ngi, hay khi tham gia hot ng tp th... Cc em ang giai on pht trin hon thin v mi mt, ham thch hiu bit, lun kht vng sng to v tm n ci mi. C tnh t lp, hng phn cao v mt cm xc, d b tc ng, kch ng dn n tm trng hay b thay i. (Nht l thi gian cc em mi nhp trng) Trong mi em u c nhng biu hin hng th, t gic trong hc tp. Ham mun vn ti ci p trong cuc sng. Mc tp chung ch nhn thc vn pht trin. Song do u vo ca cc em khng ng u (Do tuyn theo vng) dn n kh nng nhn thc, tip thu kin thc ca cc em cng khng u. c bit s em c kh nng tham gia hot ng m nhc rt t. (Phn nhiu cc em khng ht c dn ca, khng bit s dng loi nhc c no...) Mt khc do sng v hc tp vng cao, vng su, hoc trong mi trng ni tr, iu kin cc em c tip xc vi x hi, vi cc loi hnh thng tin, vn ho t, nn kh nng hot bt v s pht trin v mi mt ca cc em, c phn no b hn ch v chm hn so vi hc sinh cc trng PT khc. Qua cho thy: Hc sinh trng PTDT ni tr tnh Bc Giang ni chung, lp 10 ni ring ang giai on pht trin hon thin c v th cht v tinh thn. Tuy nhin cc em c nhng nt ring ca ngi dn tc thiu s. Kh nng tip thu kin thc cng nh kh nng m nhc, mc hiu bit v VHTTDT ca cc em khng ng u v cn nhiu hn ch. c bit trong giai on hin nay cc em ginh nhiu thi gian cho vic hc cc mn vn ho nhm t c tng lai ca cc em. l nhng vn lin quan 11 nhiu n vic dy-hc v GD VHTTDT trong mi hc sinh trng PTDT ni tr tnh Bc Giang. 1.2. Dyhc v gio dc VHTTDT thiu s trong hc sinh qua mn m nhc . 1.2.1. Thun li: Vi nhu cu v p ng nhng nhim v trong thc tin, vic dy-hc v gio dc VHTTDT qua mn m nhc trng PTDT ni tr tnh, c s GD & T, BGH nh trng trin khai thc t hc k 2 nm hc 2000 -2001, i vi tt c cc khi. Xut pht t nhim v, v tr ca mn hc, trong nhng nm qua, nh trng lun quan tm n mn hc. Hin nay, do nhiu nguyn nhn khc nhau nn s tit hc sinh c hc l 1 tit / tun v ch c p dng i vi khi lp 10... Thy v tr c nhn thc ng v v tr, vai tr, nhim v ca b mn. Trang thit b c bn p ng c cho vic dyhc. 1.2.2. Kh khn: Do iu kin thc tin nn thi lng cho mn hc cn t. Hc sinh cha t gic hc v t hc i vi b mn v coi y l mn ph, hn na li khng nh gi trong qu trnh hc tp. Nng khiu hc sinh khng ng u, nhiu hc sinh khng bit hoc khng thch ht dn ca... Ti liu phc v cho vic dy-hc gio vin t su tm. Cha c phng hc b mn ring, cha thnh lp cu lc b vn ngh... 1.2.3. Mc tiu, chng trnh, ni dung. * Mc tiu: Dy-hc v gio dc VHTTDT thiu s ni chung, dn tc Dao ni ring, thng qua mn m nhc trng PTDT ni tr tnh Bc Giang, nhm to sn chi b ch gp phn tch cc trong vic gio dc t tng, tnh cm, o c, li sng trong sng lnh mnh, pht trin nng lc t duy, sng to, nng cao i sng vn ho tinh thn trong hc sinh, lm thng bng, hi ho cc ni dung hc tp trong nh trng... 12 Gio dc VHTTDT tc ng vo t tng, thi hc sinh, ng hnh cng vi mn hc khc thc hin mc tiu gio dc chung. Trang b cho hc sinh kin thc, hiu bit nht nh v nhng nt vn ho truyn thng tiu biu ca chnh dn tc cc em. n chng mc no , cc em c th tham gia vo cc hot ng chung trong lp, trong nh trng v ca cng ng... Mt khc, em n cho hc sinh nim vui, lc quan, yu i, thu ht hc sinh vo nhng hot ng tp th, xy dng thi quen mnh dn, t tin, th hin nng lc sng to ca bn thn... gip hc sinh m rng hiu bit, qu trng ci hay, ci p trong vn ho truyn thng qua mn m nhc. Pht trin trong hc sinh nhng phm cht, kin thc, k nng c bn lm c s tip tc hc cao ln hoc i vo cuc sng lao ng. Qua , gip cho hc sinh t ho v VHTTDT Vit Nam, tinh hoa m nhc trn th gii. ng thi, gip cho hc sinh c thc r rng, lng ham mun thc hin l tng cao p ca mnh, c nim tin v quyt tm cao trong hc tp. Bit qu trng lao ng, t do, bnh ng v cng bng; C thc v quyn hn, ngha v, sng c ch vi mi ngi, vi b bn, c trch nhim v mi quyt nh hnh vi ca mnh trong hc tp, lao ng, sinh hot ni tr v trong cuc sng mi ni, mi lc. Tm li, dy-hc v gio dc VHTTDT thiu s trong hc sinh, qua mn m nhc trng PTDT ni tr tnh Bc Giang, nhm to cho hc sinh c mt trnh hiu bit nht nh, tham gia vo cc hot ng chung. Qua gip hc sinh bit tn trng, bo tn, k tha, pht huy nhng bn sc vn ho m nhiu th h cha ng li. ng thi nhm pht hin, bi dng nhng hc sinh c nng khiu tham gia cc hot ng phong tro trong nh trng v lm nn tng chun b cho cc hi thi... * Chng trnh: p ng yu cu dy-hc v gio dc VHTTDT qua mn m nhc trng PTDT ni tr tnh Bc Giang, vic nghin cu ln chng trnh ging dy i vi gio vin l cng vic u tin. Gip gio vin nm c: Yu cu, mc tiu i vi mn hc. Cc phn mn c dy v GD phi kt hp vi nhau trong nm hc. Thi gian mi tun mt tit hc / lp. Nm hc c 35 tun, ton b l 35 tit. Chng trnh c th i vi lp 10 13 C nm: 35 tun x 1 tit / tun =35 tit trong : Hc k 1: 1 tit / tun x 18 tun = 18 tit Hc k 2: 1 tit / tun x 17 tun = 17 tit
Tun Tit Tn bi dy Ni dung 1 1 Luyn tp - n luyn Quc ca - on ca - Gii thiu nhc s Vn Cao S ra i ca Quc ca 2 2 Nhc l
- K hiu ghi cao trng - Nhp, phch, s ch nhp 3 3 Luyn tp - Xng m - Hc ca khc : Bi ca trng dn tc ni tr . 4 4 Vn ho dn tc Sn Du - Gii thiu vi nt vn ho dn tc Sn Du - Hc ht dn ca Sn Du 5 5 Luyn tp -.Hc ht dn ca Sn Du (Tit 2) 6 6 Nhc l
- Phn chia tit tu - Gii thiu mt s th loi m nhc : C in, dn gian, nhc tr... 7 7 Luyn tp - Xng m - Hc ca khc : Ln ng - Lu Hu Phc 8 8 Vn ho dn tc Sn Chay (Cao lan Sn ch) - Gii thiu vi nt vn ho dn tc Sn Chay - Hc dn ca Sn Chay 9 9 Luyn tp - Hc ht dn ca Sn Chay (Tit 2) - Hc ca khc : Kht vng tui tr V Hong 10 10 Vn ho dn tc Ty - Nng - Gii thiu vi nt vn ho dn tc ( Ty Nng) - Hc ht dn ca Ty : Khu ma cng 11 11 Luyn tp - Hc ht dn ca Ty (Tit2) 14 - Hc ht dn ca Nng: Qu hng ti p 12 12 Nhc l - Nhp 2/4 - Hc ca khc : C gio vng cao - Hong Long Hong Ln 13 13 Luyn tp - Xng m - Hc ca khc: C gio vng cao (Tit 2) 14 14 Luyn tp - Hc dn ca Ty : Pht tng 15 15 Luyn tp - Hc dn ca Ty : Pht tng (Tit 2) - Thng thc mt s ln iu dn ca : Ty- Nng, Sn Chay, Sn Du... 16 16 Nhc l
- Du lng - Du chm di 17 17 n tp - Nhc l - Xng m - Ca khc dn ca hc 18 18 S kt hc k I - Nhn xt thc hc tp ca hc sinh 19 19 Luyn tp - Xng m 20 20 Vn ho dn tc Dao - Gii thiu vi nt vn ho dn tc Dao - Hc dn ca Dao : Xun v 21 21 Luyn tp - Hc dn ca Dao (Tit 2) 22 22 Nhc l - Nhp 3/4, 3/8 - Nhip ly 23 23 Luyn tp - Xng m 24 24 Luyn tp - Hc ca khc : ng cho ta mt ma xun Phm Tuyn 25 25 Nhc l - Nhp 4/4 - Hc ca khc : Hnh trnh ni vng tay ln Nguyn vn Hin 26 26 Luyn tp - Xng m 15 27 27 Luyn tp - Hc ca khc : Hnh trnh ni vng tay ln 28 28 Dn ca quan h - Gii thiu i nt v dn ca Quan h - Hc ht : Mi trng Ni tr qu em- Dn ca quan h 29 29 Luyn tp - Hc ht quan h (Tit 2) 30 30 Vn ho dn tc Hr - Vi nt vn ho dn tc Hr - Hc dn ca Hr : i ct la 31 31 Luyn tp - Hc dn ca Hr (Tit 2) 32 32 Vn ho dn tc Thi - Gii thiu vi nt vn ho dn tc Thi - Hc dn ca Thi : Xo hoa 33 33 Luyn tp - Xng m - Thng thc mt s ln iu dn ca : Dao, Quan h, Hr... 34 34 n Tp - Nhc l - Xng m - Ca khc Dn ca hc 35 35 Tng kt nm hc Nhn xt hc tp ca hc sinh
+ Ghi ch : Mt s ca khc, dn ca trong chng trnh, gio vin c th thay th, b xung cho ph hp thc tin.
* Ni dung: Ni dung trong chng trnh dy-hc m nhc v GD vn ho truyn thng dn tc i vi lp 10 trng PTDT ni tr tnh Bc giang c cu to gm 4 phn mn: Nhc l; K xng m (tp chp v c nhc); Hc ht (Ca khc v dn ca); Gii thiu vn ho truyn thng tiu biu ca mt s dn tc thiu s (ch yu trong a bn tnh.) Cc phn mn c mi quan h cht ch vi nhau trong chng trnh. + V nhc l : Hc trong 6 tit nhm cung cp cho hc sinh: - Nhng khi nim, s lc v thuc tnh ca m nhc. 16 - Nhng k hiu ghi chp m nhc mc n gin, thng gp trong cc bn nhc v ca khc thng thng. - Cc loi nhp thng dng nh : 2/4, 3/4, C ...
+ V k xng m: Hc trong 5 tit - Nghe, ghi v tp c, nhng bi nhc ngn ging C dur, i vi loi nhp thng dng, c giai iu v tit tu n gin. - Lm quen vi phng php c xng m ging C dur trng. - Bc u bit p dng v s l nhng k hiu n gin trong ca khc v dn ca...
+ V ca khc v dn ca: Hc trong 22 tit bao gm : - Ca khc truyn thng, ca khc cch mng, ng, Bc: 6 bi - Dn ca Ty, Nng, Dao, Sn Chay, Sn Du, quan h,Thi, H R: 8 bi. - Trong s nhng bi ca khc v dn ca trong chng trnh, gio vin c th c thay th, b xung bng bi mi cho ph hp vi tnh hnh thc tin.
+ V m nhc thng thc : - Gii thiu nhng nt vn ho truyn thng tiu biu ca dn tc Ty, Nng, Dao, Sn Chay, Sn Du, quan h, Thi, H R... - Thng thc mt s ca khc, dn ca dn tc thiu s tiu biu. - Gii thiu th mt s th loi m nhc, th loi ca khc...
1.2.4. T chc dy-hc v kt qu gio dc VHTTDT thiu s qua mn m nhc. * V ti liu: i vi gio vin: Ngoi nhng kin thc c o to, GV t su tm, nghin cu, t hc, v t bi dng thm... i vi hc sinh: Do cha c chng trnh dy-hc theo qui nh ca b, nn hc sinh khng c sch gio khoa. Ch yu dng ti liu ph t do GV bin son hoc t ghi chp.
17 * V vic dy: Do yu cu trong thc tin i vi nh trng, c s nht tr ca s GD & T Bc Giang, vic dy-hc VHTTDT qua mn m nhc c bt u thc hin t hc k 2 ca nm hc 2000 2001 cho n nay. Thi gian u b mn c ph cp trong c 3 khi 10, 11, 12, vi thi lng 1 tit / lp / tun. Chng trnh c t chc dy-hc trong chnh kho. V sau khng ph cp khi 12, cn khi 10, 11. Hin nay ch cn khi 10 v c t chc dy vo bui chiu. Trong qu trnh ging dy khng kim tra v khng nh gi hc sinh dn n cht lng gim di rt nhiu. Vi c th ring ca b mn, gio vin ch ng trong vic bin son ni dung, chng trnh di s ch o ca s GD & T v BGH nh trng. (Hin nay c chng trnh theo qui inh ca b GD&T.) Trong qu trnh ging dy v GD, gio vin c s chun b k v ni dung v c s luyn tp trc i vi phn dy thc hnh...s dng trang thit b dy hc u, , ng trong chng chnh. Mt khc trong ging dy cho thy: hng dn hc sinh ht chnh xc c mt bi dn ca mc trung bnh, nhng cng khng n gin i vi hc sinh, bi dn ca phi luyn ly nhiu v cn c nhiu thi gian luyn tp. Trong khi thi lng ginh cho mn hc li khng nhiu.
* V vic hc: Nhn chung hc sinh c tinh thn, thc trong vic hc tp b mn theo lch trn thi kho biu. Tuy nhin do khng c qui ch nh gi cho im, nn dn ti hc sinh khng ch tm nhiu trong qu trnh hc tp b mn...Vic t hc, t su tm ti liu ca hc sinh cng hn ch. Nm hc 2007-2008 cho thy: Khi tng thi lng gio dc VHTTDT thiu s trong chng trnh dyhc m nhc ca lp 10 ln, nhm gip cho hc sinh m rng hiu bit hn, nhng s tit khng tng. Do ni dung hc m nhc, hc ca khc truyn thng... phc v cc hot ng thit thc, b gim i v t hiu qu hn. Khi lp 11 cc em khng c hc cng lm nh hng n cht lng cc hot ng phong tro v mi nhn tham gia cc hi thi... Mt khc, do c th ring ca trng PTDT ni tr nh: S lng hc sinh t, c nhn ti ngu nhin l iu him c. Trong khi vic t hc, t 18 bi dng...trong mi hc sinh hu nh khng c, l nhng vn lin quan rt ln n phong tro v vic to ngun... * Kt qu: Trong nhng nm qua, nh trng c cc cp, cc ngnh quan tm, v i ng cn b, gio vin, trang thit b dy hc...cng vi vic ch o st sao ca chi b ng, BGH trng, nn to c bu khng kh vui ti lnh mnh, yu i, phn khi trong hc sinh. Hc sinh ht c cc ca khc truyn thng, ca khc cch mng, mt s ln iu dn ca, tham gia vo cc hot ng ma, ht tp th...i vi nhng hc sinh chm hc, cc em c th s dung c mt s loi nhc c nh : Ghi ta, so, n tnh... Cc em c tham d, c thng thc, nhiu hot ng vn ho vn ngh trong lp, trong nh trng, trong nm hc...c bit, nhiu hc sinh c i biu din phc v cc hi ngh trong tnh v t c nhiu gii c nhn v tp th cao khi tham gia cc hi thi cp trng, cp tnh, ton quc nh: Nm hc 20012002 tham d hi thi ton quc khi cc trng d b i hc v cc trng PTDT ni tr, t 1 huy chng ng (Do iu kin khch quan.) Nm hc 20022003 t gii nh cp tnh. Nm hc 2004-2005 t gii nht cp tnh. Nm hc 20052006 t gii nht ton quc trong hi thi vn ho th thao khi cc trng d b i hc v cc trng PTDT ni tr. Nm hc 20062007 t gii nht cp tnh. Cng trong nm hc ny 2 tit mc vn ngh ca trng c i tham d hi thi ton quc khi cc trng PTTH u t c 2 huy chng bc. u nm hc 2007-2008 cho n nay cho thy: Khi tng thi lng gio dc VHTTDT thiu s trong chng trnh dyhc m nhc ca lp 10 ln, nhm gip cho hc sinh m rng hiu bit hn, nhng s tit vn g nguyn. Do thi lng hc m nhc, hc ca khc truyn thng, dn ca s gim i dn n km hiu qu trong cc hot ng thc tin. i vi lp 11 cc em khng c hc nn rt hn ch trong cc hot ng phong tro. Mt khc, hc sinh cha c bi dng mi nhn ring v 19 cc th loi nh: Ca, ma, nhc...trong b mn to nng ct cho cc phong tro v trong vic to ngun chun b tham gia cc hi thi... 1.3. Kho st mt s hiu bit ca hc sinh v VHTTDT thiu s. Trong qu trnh ging dy, qua iu tra kho st, m thoi, quan st...trong thc tin cho thy nh sau:
Biu Biu Biu Biu mu mu mu mu 1 11 1: : : : kho st hiu bit V ngun gc dn tc Ty v Dao:
Khi
Lp
T. s
Dn tc S lng c kho st Bit ngun gc Khng bit ngun gc 10 10B 42 Ty 13 12 1 Dao 2 2 0 11 11A 36 Ty 9 7 2 Dao 1 0 1 12 12C 35 Ty 12 3 9 Dao 3 0 3
Cn c vo kt qu iu tra kho st 3 lp trong 3 khi cho thy i vi hc sinh lp 10, cc em hiu v ngun gc nhiu hn lp 11, 12 .
Biu Biu Biu Biu mu mu mu mu 2: 2: 2: 2: kho st hiu bit V trang phc truyn thng:
Khi
Lp
T. s
Dn tc S lng c iu tra
Tr li ng
Tr li sai 10 10B 42 Ty 13 13 1 20 Dao 2 2 0 11 11A 36 Ty 9 7 2 Dao 1 0 1 12 12C 35 Ty 12 10 2 Dao 3 2 1
Qua kt qu iu tra, m thoi 3 lp trong 3 khi cho thy: Khi 10 tr li ng trang phc ca dn tc mnh nhiu hn khi 11 v 12. Tuy nhin cc em tr li cn thiu cc chi tit nh. i vi khi 10 cc em c hc v c nghe gii thiu v VHTTDT, song cn mt s em qun. Khi 11, 12 tuy cc em khng c hc nhng qua thc tin c xem v c tham gia cc hot ng vn ngh ca lp, ca trng, do cc em cng nm c phn no.
Biu Biu Biu Biu mu mu mu mu 3: 3: 3: 3: iu tra v bit ht dn ca: ty, dao.
S lng hc sinh
S ht c
Lp
S c iu tra
Dn ca
Ty
Dao Bit ht D. C dn tc mnh Khng bit ht D.C dn tc mnh
Dn tc khc ng
sai
S khng ht c 10A 43 Ty 7 1 6 36 0 2 34 10A 43 Dao 1 0 1 42 0 0 42 10B 42 Ty 12 1 11 30 0 0 30 10B 42 Dao 2 0 2 40 0 0 40 10C 39 Ty 12 1 11 27 0 0 27 10C 39 Dao 2 0 2 37 0 0 37 21
Kt qu trn cho thy s hc sinh bit ht dn ca cu chnh dn tc mnh rt t. Cc em dn tc khc hu nh khng bit, khng ht c dn ca dn tc ca bn Nh vy, c th khng nh rng hc sinh hiu v bit v nhng nt VHTTDT thiu s cn nhiu hn ch. c bit l v ht dn ca dn tc thiu s. Kt lun chng 1 Tm li, trng PTDT ni tr tnh Bc Giang v c bn p ng c c s vt cht, i ng thy c gio, trang thit b phc v cho vic dy-hc v GD ni chung. Nhng nm qua, thy v tr trong nh trng vt qua mi kh khn t c nhng thnh tch ng k v mc tiu gio dc chung. Tuy nhin cn mt s kh khn, tn ti cha khc phc c trong cng tc dy-hc ni chung v i vi tng b mn ni ring nh phng hc b mn m nhc, ti liu cho thy v tr.i vi b mn... Nm hc 2007-2008 hc sinh khi 11 khng c hc m nhc, khi 10 tng lng hc vn ho truyn thng dn tc, s tit vn gi nguyn, lch hc thay i. Mt khc trong qu trnh dy hc gio vin khng c kim tra nh gi hc sinh, dn n thc tin l hc sinh coi thng, khng t gic hc tp i vi mn hc, cht lng gim i nhiu so vi nhng nm hc trc... c bit phn thc hnh cha c coi trng (hc phi i i vi hnh, nht l i vi hc m nhc rt cn phi c m thanh vang...) cng l mt trong nhng nguyn nhn lm nh hng n cc hot ng phong tro trong nh trng ni tr...
chng 2 Bin php ci tin nng cao cht lng dy - hc v gio dc VHTTDT dao trong hc sinh qua mn m nhc. 2.1. Vn ho truyn thng tiu biu dn tc Dao. 2.1.1. Mt s nt khi qut chung. a. Tn gi v ngun gc lch s. * .Tn gi: 22 Ngi Dao c tn gi khc l Mn c bt ngun t m Man (Hn Vit), l tn mit th cc tc ngi nh b trong x hi phong kin Trung Quc xa kia sng c tr ngoi a bn ca ngi Hn. Tn t gi: Kim Min, Km Mn (Kim ngha l rng, Min ngha l ngi.)- Ngi rng ni. H t nhn l con chu ca Bn H (L nhn vt truyn thuyt. ng thu t ca ngi Dao.) Nh vy, Dao l tn t nhn ca ngi Dao t xa xa, cc tn gi khc khng chnh xc v c tnh k th dn tc. Gi theo nhm a phng: Qua iu tra kho st ca cc nh nhin cu VHDT... cn c vo ting ni ging nhau chia thnh 2 nhm ln (Nhm 1 l Kim min, nhm 2 l Kim Mun.) Trong nhm 1 c 4 nhm nh: Dao , Dao Tin, Dao Qun Cht v Thanh Phn. Nhm 2 c 3 nhm nh; Qun trng, Thanh y v o Di. Nhng Tuyn Quang c thm 2 nhm khc l: Coc mn, Giang. *.Ngun gc: Ngi Dao di c t tnh Qung Ty, Qung ng, Vn Nam Trung Quc sang c tr nc ta t th k th 13, 15 v na u th k 20 theo ng bin, ng b qua Qung Ninh, Tuyn Quang, Bc Cn ri sang cc tnh khc... b. Dn s, a bn c tr: *. Dn s: Trong s 54 dn tc Vit Nam, dn tc Dao l mt trong nhng dn tc c truyn thng vn ho kh m nt. Vi dn s khong 620.538 nghn ngi (Theo s liu iu tra dn s 1/4/1999.) *. C tr: a bn c tr ch yu dc bin gii Vit Trung v vng trung du min ni pha bc gm cc tnh : H Giang, Tuyn Quang, Cao Bng, Lo Cai, Yn Bi, Thi Nguyn, Bc Cn Qung Ninh, Lai Chu, Lng Sn, Ho Bnh, Bc Giang Thanh Ho...trong nhng nm gn y mt b phn ngi Dao di c vo pha nam, tp chung ch yu cc tnh nh: c Lc, ng Nai, Bnh Dng, Bnh Phc... 23 Nh vy, a bn dn tc Dao c tr kh rng, an xen, quan h ho hp, gn b v i sng vt cht v i sng tinh thn vi cc dn tc anh em khc. c. Ngn ng. Trn thc t cho thy ting Dao gn ging ting Mng, v vy c xp vo ng h Hmng- Dao. Ting ni trong cc nhm ngi Dao (theo nhm a phng) khc nhau khng nhiu. VD: ch s 2: Tt c cc nhm u pht m l i Ch s 3: Nhm 1 pht m l pua; nhm 2 pht m l p. C 2 nhm ging nhau ph m P... V ch vit : T xa xa, da vo ch Hn phin m ra ch Nm, gi l ch Nm Dao s dung ghi chp gia ph, sch cng, truyn, th... n nay, ngi Dao cha c ch vit ring. 2.1.2. Vn ho phi vt th. a. Nh v hot ng sn xut. * Nh : Do phong tc tp qun, hon cnh a l, ngi Dao gm c 3 loi nh: Nh nn t, nh nn na sn na t v nh sn.Vt liu chnh lm nh gm tre, na, song my, tranh, l c... Cu trc nh ngi Dao cng nh cc dn tc khc, c nn hnh ch nht, c 2-4 mi, 3-4 hoc 5-6 gian. Nh nn t: Xa kia do cuc sng du canh du c thng xuyn, nn nh cng khng n nh ,v vy h thng lm theo kiu nn t mt nhiu cng sc. Kiu nh ny thng c 2 ca ra vo (1 ca chnh gian gia, 1 ca u hi bn tri.) Vch thng thng vn g, tre, na, mi lp l rng... Nh nn na t na sn: Cng do cuc sng du canh du c nn kiu nh ny cng tng i ph bin. Khung nh n gin, c 3 ca ra vo (1 ca pha trc sn thng vi nn sn bng cu thang nh. 2 ca 2 u hi nh.) Nh sn: Khung nh ging nh sn ngi Ty. C 2 tri 2 u hi. Cu thang t u hi tri gn mng nc r chn tay trc khi vo nh...Trong nh c chia lm nhiu ngn tin cho vic s dng trong cuc sng hng ngy. Bp nu cng c t trong nh. 24 *. Trng trt: Ngi Dao trng la nc, lm nng ry, th canh hc , l nhng hnh thc canh tc ph bin ngi Dao. Tuy nhin tu tng nhm, tng vng m hnh thc canh tc khc nhau nh: ngi Dao qun trng, Dao o di, Dao Thanh Y chuyn lm rung nc. Ngi Dao , Dao tin thng th canh hc . Cc nhm khc lm nng ry du canh, nh canh nh c. Cy lng thc chnh ca ngi Dao: La, ng; Cc loi rau mu: Khoai, bu, b... *. Chn nui: Tru, b, ln, g, vng lng chng ni nui nga, d... *. Ngh th cng: Dt vi, an lt, rn, lm giy bn... Ngh dt vi bao gm trng bng, cn bng, ko si, dt vi mc v nhum chm vo nhng lc nng nhn (khong t thng 10 nm trc n thng 3 nm sau.) Vi c nhum chm trc khi may qun o...Thuc nhum l cao chm c ch t cy chm. (Cy chm trng t thng 2, 3 m lch n thng 6,7 ct v ngm nc t 5-7 ngy. Khi l v thn nt ra th cht ly nc v lc qua ct. Sau , nc c ho ln vi v tro bp khuy u n khi ni bt mu tm xanh, ri cho vi thm chm lng xung, cht b nc trong. Phn lng xung l cao chm.) Khi nhum ly cao ho tan vo nc l ngi un si ngui, pha thm t tro bp v ru khuy u s c thuc nhum. Trc khi nhum, vi c git qua nc l th nhum s u mu. *. Ngh an lt: Nguyn liu chnh l tre, na, mai, vu , song , my. sn phm ngh an: R, r, b, bch, nong, nia, st... *. Ngh rn, ngh chm: Bnh thng trong 1 hoc 2,3 bn c 1 nh bit ngh rn. B ngh rn n gin gm: Km, e, ba, v b qut gi c gn vo trc c tay quay. Sn phm bao gm: Cuc, dao, no, ru, rng ba, sng ho mai, sng kp... L ngh gia truyn t ngi bit lm. Sn phm l vng c, vng chn, vng tay... trang tr trn qun o nh cc, hoa, sao tm cnh... *. Ngh lm giy bn: 25 Giy bn c lm t cy vu, trc non, rm r em ch nh ngm nc vi trong, sau 7 ngy ra sch cho vo cho to nu nh vi nc tro bp, sau vt ra ngm sch nc tro bp, ri gi nt ngm vi nc v nha cy vt khuy u cho qunh thnh h. Trng h tht u v mng trn khun hi kh ri p v phi kh l thnh giy. Giy bn bn dng chp sch cng, truyn, vit s. C ni p du thp sng, lm ng mt... b. Trang phc. Mi nhm ngi Dao c trang phc ring nh: ngi Dao thch dng mu ti rc r trang tr trn khn, bng ngc o...Dao tin, Dao Coc Mn, Dao gang, thu thong trn nn vi en, vi trm... Trang phc ca ngi Dao c phong cch tng i mnh m.Trang tr thu cc hoa vn nhiu mu sc hoc in bng sp ong trn vi, hnh Tua ch (con ch), ch vn, tam gic, ng gp khc, hoc hnh trn, hnh vung, sao tm cnh...sau em i nhum chm v c mu xanh l rt p. * Trang phc nam: Trang phc nam kh n gin bao gm ch yu khn i u, o ,qun. Cht liu vi th nhum mu chm hoc mu en, t trang tr. Khn: thng dng khn vi chm, di 2,4 => 2,8 m, rng 40 cm, gp lm 4 theo chiu dc ri vn ln u thnh 1 ci vnh. u khn in thu hoa l ra ngoi b thng sau gy hoc trc trn. n ng trung nin thng i m ni en. o: C 2 loi o ngn v o di. o ngn mc trong lao ng, o di mc i l hi...o ngn c c thp, s trc ngc. Thn tri c np (li km ) t c o xung gn gu. Np thu c hoa vn v ch ng mu. Cc o c khi lm bng bc. C tay, gu o c nhiu hoa vn. Qun: Mu chm hoc mu en. kiu chn ng qu. (ng rng. di n mt c chn.) * Trang phc n: Trang phc trong lao ng: khn vn sn (Goong) bng vi chm, di 3m rng 8 cm, gm 2 lp. Lp trong nguyn mu chm, khng trang tr, mp 26 vin . Lp ngoi c trang tr, c vin mp, Pha trc trn nh 20 bng hoa bc 8 cnh. o: (lui) bng vi bng t dt nhum chm hoc vi cng nghip mu en. may n gin khuy ci nch phi, khng khot nch, khng chit eo... Qun: (hu) Mu en hoc mu chm, khng khot ng, khng hoa vn, cp lun dy rt, ng rng 35 cm. Dy lng: ( l shin) Vi chm di 3m, rng 3 cm. 2 u thu hoa vn. Trang phc l, hi...kh cng phu. Khn: Ging khn i u thng ngy, hoc hnh vung c 70 x 70 cm. 3 gc v gia thu trang tr. M: Khung m bng tre hnh con bm, di 5 cm rng 30-35 cm. Pha ngoi khung ph vi mu c trang tr v mi bn nh 1 hng tua len . Ym: (li ton) L ming vi kh nh, ga khot c trn vin ng ng tm, trang tr hoa vn nhiu mu sc, c nh 2 hng hoa bng bc 8 cnh... Dy lng: Ging ngy thng nhng phi mi. trang sc: Cc loi vng bng bc, vng tai, vng tay, nhn... Ngoi nhng trang phc chung, i vi tng nhm c thm mt s kiu trang tr khc. c. Vn ho m thc. Xa kia ngi Dao khng n tht ch. Khi n xong king khng a ngang trn ming bt, v h cho l du hiu trong nh s c ngi cht. Dn tc Dao co c c sn cm lam, xi 4 mu, (Go c ngm vi nc cy khc nhau to ln mu Xanh, ,tm, vng.) tht sc sy kh nu vi hoa chui rng. 2.1.3. Vn ho phi vt th. a. Vic ci: Xa kia tui kt hn dn tc Dao di 18 tui. C tc thch ci bng ru, tht, bc trng... S thnh hn ca i trai gi thng do b m sp t da trn c s s mnh hp nhau ca i trai gi v kh nng kinh t ca 2 gia nh. 27 Nam phi r nu khng c snh l (c 2 cch r l: r vnh vin v r c thi hn t 2-7 nm.) Trong thi gian r ngi chng phi gnh vc nhng vic ln cho gia nh nh v. Ngi Dao c ch 1 v, 1 chng. Ngi cng tng tc sau 5 i mi ly c nhau. Ch em chng khng c ly chi em v. L ci ngi Dao kh phc tp, thng thng gm 6 l. L nh ting: Nh trai ng c no th nh mt ngi cng ni ca c gi nh ting h, c khi nh trai cn ly si ch mu xanh, buc 2 ng xu li vi nhau v gi nh gi. L dm hi: Nu nh gi nhn li, nh trai a tip sang nh gi1trai ru,1 con g trng,1 gi mui, 2 qu cau. Nu nh gi ng th trao cho nh trai t giy c ghi ngy thng nm sinh ca c gi nh trai so tui. L so tui: Nh trai nh thy cng so i tui ca nam v n c hp nhau hay khng. L bo mnh: (bi chn g.) Nu mi s u tt lnh, nh trai mang n nh gi 1 con g thng bo cho nh gi bit kt qu. Nu nh gi ng thun th nh trai t vn kt hn v cho ch d trnh din nh gi. L n hi chnh thc: Nh trai mang sang nh gi 2 con g sng thin hoc 1 con ln m sn, 10 trai ru, 10 kg go cng tru cau. Nu nh gi ng , 2 bn cng tho hn th v cc snh l. L t chc ci: y l l quan trng nht ca ngi Dao. b. Sinh v nui con: mong cho con kho, ph n Dao khi mang thai king nhiu th nh : King n gn bn th t tin, king tro cy hi qu, king s vo ht ging... Xa kia ph n Dao c tc ngi trong bung ng, ct rn bng ct na. Sn ph c chm sc chu o, treo cnh l, hoc hoa chui trc cng lm du hiu cm c khng mun cho ngi l vo nh trnh va c theo vo. Khi y thng lm l cng m cho tr, 10- 12 tui lm l t tn. Khi ln n 14- 15 tui c b dy cch cy ba... c. m tang, m chay: 28 Ngi Dao c quan nim trong con ngi ai cng c hn, khi cht ho thnh ma sang mt th gii khc. H thng c 2 l trong m tang: L lm ma chn ngi cht v l lm chay a hn ngi cht v vi t tin. m tang: Khi gia nh c ngi cht, ch nh nh thy cng n cm u ma. Sau n nh trng bn ly, v nh trng bn bo tang trong bn v xin h tang. Nu ngi c cp sc hoc trng bn cht, th ngi nh bn 3 pht sng kp bo cho Ngc Hong bit. Gi khm nim, gi khing quan ti ngi cht phi trnh trng gi sinh ca nhng ngi ang sng trong gia nh. Ngi cht cng c chia ca ci c, rung, t... nh ngi ang sng. Thng thng ngi Dao khng c tc l ci tng, khng cng 49, 100, 1 nm, 3 nm. Nu trong nh c ngi m au ko di, th s nh thy cng, xem bi tm nguyn nhn l do ngi cht trc y l thnh vin trong gia nh gy ra th h phi tin hnh ci tng. Nhng ngi cht ngoi nh th vn c lm ma nhng phi ngoi hin. Tr em cht cng c t chc lm ma chu o. C nhm c phong tc ho tng... hoc khi b m mt, con chu king n tht ng vt... m chay: (Lm ma kh) Ngi Dao c tc l bt buc phi lm chay, a hn ngi cht v th gii thin ng Dng Chu. (Mt thin ng h t t ra) Sau l lm ma 1 tun, 1 nm... th lm chay. C th thc hin cho 1 ngi hoc vi ngi l anh em h hng trong gia nh, tng tc cht vo cc thi im khc nhau. L c lm trong 3 ngy m, gm c l ph ngc, triu vong, l ra hn. d. i sng tnh ngng tm linh. Ngi Dao tin rng vn vt c linh hn, khi cht hn la khi xc v bin thnh ma. Nhm Dao Tin, Thanh Y, Qun cht...cho rng ngi c 3 hn 7 va. Nhm Dao , Qun Trng, o Di tin rng ngi c 12 hn. Khi ng hn tm la khi thn i chi lm ngi ng m. T sinh ra vic on mng... Ngi Dao dng nhiu trang sc bng bc tr t v cho rng ma qu rt s kim kh. 29 Ngi Dao chu nh hng su sc ca Khng gio, Pht gio v o gio. Bn Vng ca h c coi l thu t, nn c cng chung vi t tin trong nh. n ng n tui trng thnh u phi qua l cp sc. Ngi Dao c nhiu l cng nh: Cng nng, cng thc ging, cng tt u thu, cng cm mi...cng t tin, Bn Vng, To m 3-3. e. Tc cp sc: Tc cp sc: (l nhn tn m do thnh thn ban cho) Thy cng cp cho bn sc ghi ni dung: Ngi, nguyn do, ni th l, do ai cp v cc iu dn. L c t chc kh cu k v tn km. Trc khi ly v t 10 tui tr ln phi qua l cp sc. Theo th t ng ri mi n b ri mi n con. Nu nhiu tui m cha qua cp sc th vn b coi l tr con. Khi c cp sc th mi c coi l con chu ca Bn Vng... g. Vn ngh: Vn ngh dn gian ca ngi Dao bao gm : Truyn thn thai, truyn c tch, th, tc ng ...c ni dung phn nh v cc hin tng t nhin, ngun gc loi ngi, ngun gc ngi Dao, nh truynBn H(ng thu t ngi Dao.) hay Truyn Qu bu k v ngun gc loi ngi. (Xa c mt nng dn ngho i bt Thin Li n tht, nhng do s xut Thin Li sng mt, sau Thin Li tc gin dng nc ngp trn lm cht ht mun loi. C 2 ch em sng c l do chui vo qu bu ni theo nc. Sau v khng cn ai nn phi ly nhau, ri sinh ra trm h trong Bn Vng. Trong qu trnh lao ng ngi v chm hn th lm ra qu t to. Chng lm chm nn to ra tri nh. Khi 2 v chng em khp tri v t li vi nhau nhng khng va, phi ly dy buc thu bn gc t li. t b ko dn, ch li thnh ni, ch lm thnh bin, thnh sng. Sau h li lm tip ra mt trng to sng cho tri t.) Dn ca: Dn ca Dao kh phong ph, ni ting nh bi :
30
31
m nhc trong dn ca Dao thng s dng m nhc 5 m. Nh trong ba : Ma xun v C m xi, , r, fa, sol, khng c qung na cung... Trong dn ca Dao c li ht giao duyn gia nam v tm hiu nhau. Thi gian c t chc vo nhng lc nng nhn, khi xun sang tt n. Ma dn tc Dao kh phong ph nh: Ma chung, ma kim, ma khn ma nn... Nhc c dn gian: Gm c trng con (g tang hnh tr, ng knh 30- 40 cm, cao 2-30 cm, mt trng bng da tru b) Trng tang snh (trng di 40-60 cm, tang trng bng snh, 2 u loe, ng knh 30-40 cm, mt trng bng da th hoc da tru b.) Chm cho: c 2 loi (chm cho ci l li nh, chm cho to l loi c.). Ngoi ra cn c qu chung ng c ng knh 5-6 cm, kn ng hoc g, thanh la hnh tr cao 4-5 cm mt 20-30 cm c im ni g. Thanh la dung m theo trng. T v bng sng tru c dng p thi pha u nhn. Tr chi dn gian: Gm c u quay, nh quay, i kh kheo... 2.2. Dn tc Dao Bc Giang. 2.2.1. Mt s nt chung: Ngun gc: Cng nh ngi Dao Trong c nc, ngi Dao Bc Giang cng c ngun gc t Trung Quc sang, phn ln qua Qung Ninh ri vo Bc Giang t u th k 20. 32 Dn s: 7337 ngi (Theo s liu iu tra ngy 1/4/1999), sng tp chung Sn ng, Lc Ngn, Lc Nam. Yn Th. C 3 nhm chnh: L Gang, Thanh Y, Thanh Phn. Ngn ng: S khc nhau v ting ni khng nhiu, biu hin thanh iu v cc t c bn. Ch vit : Cha c ch vit ging, h da vo ch Hn phin m gi l ch Hn Nm Dao, B ch ny ch yu nghi chp gia Ph, sch cng, sng tc truyn th. 2.2.2 i sng vn ho: : H thnh tng bn nh bn Mng, khe Khui, ng Lng ( Dng Hu) Sn ng. + Trng trt: Trc cch mng thng 8 h sng du canh du c, ch yu lm nng ry. Sau cch mang sng nh canh, nh c, trng la nc v lm nng ry. Nng c sn xut ca h th s nh cy (Ly) cha vi, ba (P) to t g tre... Trng la, ng, khoai, sn v cy hoa mu. + Chn nui: Nhiu loi gia sc gia cm nh : Tru, b, ln, g, vt.... Ngh th cng: Cha pht trin, ch c nhng an lt phc v sinh hot gia nh nh b, dn, sng, nong, nia...nh bt c, sn bt, hi lm... + Trang phc: Trang phc n gm m (mu) c ct lm bng s mp, ngoi ph vi hoc trng c trang tr 2 bn 2 hng khuy bc, nh m c sao 8 hoc 10 cnh v c thu hoa vn. + ym (tng pn) hnh trm chia chia lm 2 tam gic cn, pha trn mu trng c gn 1 bn cu bng bc, pha di mu . + o di (gi) x ngc di n ng chn, mu chm, x t t gu ln n tht lng. Gu o v cc mp x t vin vi . ng tay o rng va phi, C o thp ni lin vi np ngc v thu nhiu hoa vn. C tay o may vi t c tay ln ti bp tay. Hai thn o trc so le. khng c khuy, khi mc dng dy lng buc ngoi v tht nt pha sau lng. Dy lng di 3-4 m, rng 4-5 cm, trn mt thu cc ng ch xanh, theo hnh chn rt. 33 + Qun: ng qu, rng va phi khng trang tr. trang sc gm vng c, vng tay, nhn bng bc. Trang phc nam nh v c bn nh cc nm Dao khc. + m thc: Mn n c sn nh cm lam, cho ng np, xi mu (Vng, trng, xanh, , tm.) ngm go np vi nc ngh, nc cy thau thau..xp go thnh lng lt ri chn. Ngi Dao thng lm nhiu loi bnh trong cc ngy tt nh: Bnh trng, bnh dy, bnh ng dn... + m ci: Nh ng mi ly tui ca c gi ri nh thy cng so tui vi con trai mnh. L so tui (ni nham) c go v thuc ht. Nu thnh cng, ng mi v b ch r sang nh gi hn ngy n hi v xin l thch ci, thng bo vic xem ngy ci. Trong l n du, cc em c du, h hng ngi cng v gi li, khi nh trai a c c du ra khi cng phi i ngay. + L cp sc: Cng nh ngi Dao ni khc, y l nghi l khng th thiu c trong i sng. L ny thng c t chc cc hnh thc ht: Ht nghi l l li ht ca thy cng. Ht chc mng l li ht ca cc anh cc ch n xem bui l. Ht k chuyn gm nhm ngi gi ht nh nhng, k cc cu chuyn c cho con chu nghe. Ht ung ru l nhng bi ht vui mi bn cng ung ru cng chung vui vi gia ch. + Ht dn ca: Hin nay, ht dn ca khng cn y nh trc, ch cn ht nghi l (tang ma, cp sc, cu ma, m ci.) ht chc mng (trong l cp sc) ht k chuyn (trong l cp sc, l cu ma.), v mt s bi ht i p nam n (Ht trong m ci nhng khng phi do thanh nin ht m do nhng ngi 35-40 tui ht). 2.3. Bin php ci tin: Bin php l cch lm, cch thc tin hnh gii quyt vn c th. Bin php l mt phm tr mang tnh bin chng, n lun thay i theo thc tin, nhm p ng nhu cu i hi ca thc tin. Bin php ci tin nng cao cht lng dy-hc v gio dc VHTTDT thiu s qua mn m nhc, i vi hc sinh trng PTDT ni tr tnh cng l mt loi bin php. V th c hiu l cch thc hin trong dy-hc, nhm 34 gip hc sinh lnh hi vn c th, c lgic sng to trong hc tp v trong rn luyn tu dng o c... Trong qu trnh ging dy, ti s dng mt s bin php tc ng s phm, nhm khc phc thc trng v nng cao hiu bit v kh nng tip thu VHTTDT trong hc sinh. Cc bin php ny c s dng phi hp vi nhau. Bin php ny l c s v iu kin thc hin bin php kia. im chung ni bt ca cc bin php l gio vin phi to ra c nhng iu kin thun li ph hp vi hc sinh pht huy tnh tch cc, ch ng sng to trong hc sinh khi tip thu VHTTDT. 2.4. Ci tin phng php dy - hc v gio dc VHTTDT Dao qua mn m nhc. 2.2.1. Ci tin phng php dy: Phng php dy hc v cng quan trng v cn thit trong hot ng s phm. Phng php ging dy hn ch dn n hc sinh rt kh khn trong vic tip thu tri thc m thy cn truyn t. V th, ngi thy phi lun tm ti nghin cu ci tin c cch dy hc ph hp, p ng c qui lut pht trin chung ca con ngi v x hi. Nu dng li mc nht nh dn n km hm s pht trin ca hc sinh. * Bin php khi qut chung: + Tm hiu mi lin h trong bi dy: - Trc ht phi hiu r mc tiu tng phn trong bi dy. - Thy c mi lin h, tnh lgic gia phn trc v phn sau, nhm gip hc sinh hiu v nm kin thc trng tm ca bi ngay ti lp, gy hng th trong hc sinh. + Chun b bi dy: - Chun b bi k, kin thc y , su, rng. ng thi chun b chu o phng tin, dng trong ging dy. - Xc nh ng mc tiu, ni dung, yu cu, trng tm ca bi dy. - Gio n phi th hin r hot ng ca thy-tr. - H thng cu hi ph hp vi 3 i tng hc sinh (kh, trung bnh, yu) c cu hi lin quan kin thc c v mi. - Phn cng c bi dy cn phi chun b k. 35 - i vi bi dn ca luyn tp cn phi la chn bi ph hp vi mt bng chung trong hc sinh. - Xc nh ging v luyn tp k bi trc khi ln lp. * C th bi dy v Vn ho dn tc Dao: (trong 2 tit) Trc ht cn xc nh c mc tiu, ni dung, yu cu : + Mc tiu; Gip hc sinh: V kin thc: - Hiu v nm c nhng nt vn ho truyn thng tiu biu ca dn tc Dao ni chung v Bc Giang ni ring. - Nghe v hc ht dn ca Dao. V k nng: - Rn k nng quan st nhn bit, t duy, so snh... - K nng ht dn ca. - Hc sinh bit vn dng kin thc hiu bit ca mnh khi tham gia cc hot ng vn ngh v trong cuc sng... V thi : - Hc sinh thy c nhng gi tr, ngha ch thc. T c nhng thi , hnh ng c th trong vic bo tn, k tha, pht huy nhng nt vn ho truyn thng dn tc Dao trong cuc sng hc tp v lao ng. c bit i vi nhng hc sinh dn tc Dao. + Ni dung: - Gii thiu nhng nt chung dn tc Dao. - Vn ho vt th. - Vn ho phi vt th. Trong bi dy, gio vin c th dng nhng cu hi lin quan n bi hc c, mi, hay ca s dn tc khc nhm gip hc sinh c s so snh, phn bit, pht trin tr nh... - Hc t 1-2 ln iu dn ca Dao. + Yu cu: - Hc sinh hiu v nm c nhng nt vn ho tiu biu dn tc Dao, bit so snh vi vn ho dn tc khc. 36 - Bit cm th ci hay, ci p trong dn ca Dao. Bit ht 1-2 bi dn ca Dao. - C thi ng n vi VH ngi Dao, c bit vi cc bn l ngi Dao trong lp, trong trng i vi cuc sng hc tp v lao ng. + Trong ging dy: - Chun b v s dng phng tin trc quan hp l. - K nng truyn th phi ph hp vi trnh a s hc sinh. - C th o trt t thay i tn mc cho ph hp vi bi dy. - Ly hc sinh lm trung tm, li cun thu ht hc sinh vo hot ng khm ph, xy dng bi mi. - ng vin, gy s ch trong hc sinh, tp trung suy ngh trong hc tp. -C th t chc tho lun trong nhm, t, trnh kh cng, nht nho, khng c tc dng thm m... - Gio vin cn chun b luyn tp k phn thc hnh trn n ooc ganr v linh hot trong gi dy. * Bin php c th: - Bin php th nht: Tng cng s dng phng tin trc quan. Qua phng tin trc quan s gip cho gio vin thun li trong ging dy. To s ch cao, pht trin tr nh, tr tng tng, cm th v sng to tt cho hc sinh khi tip thu bi hc. (Trnh chiu trn PowerPoint nn s dng phng ch trn phng d nhn, d quan st, trnh lm dng nhiu ...) V d: Khi gio vin dn dt vo bi, mi hc sinh thng thc 1 bi dn ca c hnh nh p, hoc 1 iu ma Dao gii thiu to hng th trong hc sinh. 37
Hoc gii thiu v trang phc nn c hnh nh trang phc cho hc sinh quan st:.
- Bin php th 2: Pht huy tnh tch cc, ph hp trong hc sinh (ly ci bit ri dy ci cha bit): ng vin hc sinh pht biu nhng hiu bit ca mnh v dn tc Dao nh v: Lao ng sn xut, c tr, l hi... qua tip xc trong cuc sng hng ngy. c bit vi nhng hc sinh sng gn hoc l ngi Dao. 38 - Bin php th 3: T chc hc sinh dn tc Dao c vn ngn ng m thoi trc tip, hoc tho lun v trnh by trn bng ph c phin m ra ting Vit cho c lp cng nghe v cng quan st. - Bin php th 4: La chn bi dn ca Dao c giai iu hay, d ht, tit tu si ng, ni dung trong sng, m vc va phi, ging ph hp vi mt bng chung, cho hc sinh nghe hoc hng dn hc sinh hc. - Bin php th 5: i vi vic luyn tp ht dn ca Dao, gip hc sinh tip thu bi c hiu qu cao cn ng vin hc sinh ht mt cch nh nhng, thoi mi, t nhin. T chc ht thi trong nhm, nam, n hay tr chi nhm thay i khng kh trong gi hc. VD: T chc tr chi m nhc trong gi luyn tp nhm luyn cho hc sinh ht ng cao , trng , tit tu ca bi dn ca Dao Ma xun v rn s nhanh nhn hot bt trong hc sinh nh: tr chi "Em tp ht": Gio vin chun b mt s ch ci : A, , U, I, . Sau bt nhp bi ht cho hc sinh ht. n ch bt k ca bi, gio vin gi mt trong s nhng ch ci trn. Hc sinh ht ni tip v pht m ng ch ca theo giai iu, tit tu ca bi, lm cho khng kh gi hc sinh ng v si ni hn... - Bin php th 6: Kp thi un nn nhng lch lc ca hc sinh. Vi nhng ch ngn ngh ko di, o phch, nghch phch, cn phi phn tch k, thc hin mu nhiu ln v chm hn so vi nhng ch khc. c kt hp vi v tay theo phch, nhp, tit tu.... ng vin hc sinh khng vi vng, phi kin tr sa sai. - Bin php th 7: Khuyn khch hc sinh su tm, t hc dn ca Dao, tp nhc c nu c iu kin. 2.2.2. Ci tin phng php hc. c hiu qu cao trong hc tp i vi hc sinh, phng php hc gi vai tr ht sc quan trng bi dy v hc l 2 mt c s lin quan cht ch vi nhau. y ti cha c iu kin trnh by mt cch ton din, m ch yu xut mt s cch hc trn lp gi chnh kho, gi t hc...ph hp vi iu kin, c im ca hc sinh trong nh trng nhm gip cc em tip thu t hiu qu cao nht. * Hc trong gi chnh kho: 39 - Bin php th nht: Tng hc sinh phi tp chung cao cng tham gia vo vic tm hiu bi qua phng tin trc quan, trnh by nhng suy ngh, nhng hiu bit ca mnh v dn tc Dao cng xy dng bi. Nhm nm c bi ngay ti lp. - Bin php th 2: Cn phi nghim tc ghi chp y . Nh c trng ring ca dn tc Dao. - Bin php th 3: Bit vn dng l thuyt m nhc trong thc hnh ht v thng thc dn ca Dao. - Bin php th 4: Ht t nhin, nhng ch kh nh o phch, ngch phch, luyn ly... cn tp trung ch nhiu hn khi gio vin un nn sa sai. - Bin php th 5: Cn ch v ng nt giai iu tit tu, ni dung ca dn ca Dao v c s so snh nh gi lin tng trong tr nh. - Bin php th 6: Khi thc hnh cn ch thc hin ng tnh cht, sc thi tnh cm ca bi. - Bin php th 7: Khi bn ht sai, khng c ht li nhng sai st ca bn m cn phi t rt kinh nghim cho bn thn. * T hc trng: - Bin php th nht: pht huy tnh tch cc ch ng t gic trong hc tp, hc sinh cn c k hoch hc tp cho bn thn hp l v mt thi gian. Trnh hc theo cch chng i, phi lun tm c tham kho thm ti liu. - Bin php th 2: Tch cc n bi c, cng nhau trao i, tp th hin trc nhm v lng nghe bn gp . Tp ghi chp nhc nhiu nhm tng kh nng nhn nhn v ghi nh lu trong tr nh. Tp nhn, tm hiu, phn tch nhng vn c hc c trong tc phm... - Bin php th 3: Sng to t chc cc tr chi dn gian c kt hp vi ht dn ca. ng thi tham gia tch cc vo cc hot ng m nhc ca lp ca trng. - Bin php th 4: Trc khi n li bi thc hnh, cn c m n nh, t ly ging va phi cho bn thn sau mi c tin hnh. 40 - Bin php th 5: Su tm, nghe, t hc thm nhng bi ht m mnh yu thch ph hp vi la tui. c bit ch su tm nhng ln iu dn ca, qua cc ti liu, sch bo v trn cc phng tin thng tin. Tp son li mi cho nhng ln iu dn ca hoc bi c nhc n gin theo ch hng dn. - Bin php th 6: Luyn tp nhiu phn thc hnh. 2.2.3. Ci tin phng php gio dc VHTTDT Dao (nghe, hot ng ngoi kho) -Bin php th nht: La chn tc phm ph hp. Nghe nhc c tc ng mnh m n xc cm, tnh cm trong hc sinh v th khi cho hc sinh nghe cc tc phm phi c s la chn ph hp vi kh nng la tui. Ni dung trong sng lnh mnh, tnh cht m nhc vui ti c tnh gio dc cao. ng thi ch v thi gian nghe phi ph hp vi nhng thi im nht nh, thi lng nghe khng c ko di qu nhm trnh s cng thng mt mi, gip cho cc em tip thu c c hiu qu. C th nh cho cc em nghe cc ln iu dn ca cc vng min trong c dn ca Dao, c ni dung lnh mnh ni v ng, Bc, qu hng, t nc, nh trng vo bui sng trc khi vo lp hay gi ra chi trn h thng loa phng thanh ca nh trng, hay trong cc bui l mt tinh k nim...y l vn m hin nay nh trng cha thc hin c... Mt khc gio vin nh hng cho hc sinh nghe nhiu cc ln iu dn ca trn cc phng tin thng tin i chng. Khi nghe cn ch t duy hnh tng trong m nhc, ni dung, giai iu, tit tu...trnh khng ko di thi gian nghe. - Bin php th 2: Thng qua cc hot ng ngoi kho, hot ng GD ngoi gi ln lp...nh hi din theo ch v dn ca, thi tm hiu dn ca, thi son li mi cho dn ca theo ch hoc t chc tr chi m nhc trong gi dy ht dn ca. (Cc hot ny c lng ghp hoc din ra hp l trong nm hc.) - Bin php th 3: Kt hp cc on th trong nh trng cng tham gia hot ng gio dc VHTTDT... Kt lun chng 2 41 Cn c vo kh nng hc sinh, da vo kt qu iu tra kho st v thc tin trong ging dy, ti a ra mt s bin php ci tin trong dy-hc v GD hc sinh nhm gp phn nng cao cht lng dy hc v gio dc ni chung, b mn ni ring, gp phn bo tn, k tha, pht huy bn sc vn ho dn tc trong hc sinh. Tm li, c c cht lng cao trong dy-hc v GD VHTTDT ni chung, dn tc Dao ni ring trng PTDT ni tr tnh Bc Giang, cn phi c s l lc ca thy v tr trong nh trng. Thy lun tm ti, sng to trong ging dy, tr phi tch cc,t gic cao, nghim tc trong hc tp, c bit ch khu thc hnh v luyn tp.
c - phn kt lun chung Vic ci tin phng php dy-hc v GD VHTTDT qua mn m nhc, c ngha thit thc trong cng tc gio dc hc sinh trng ph thng dn tc ni tr tnh. Qua gip cc em hiu v nm c nhng nt vn ho truyn thng ca mt s dn tc thiu s ni chung, trong a bn tnh ni ring. T hnh thnh trong mi hc sinh thc tn trng, bo tn, k tha v pht huy nhng nt vn ho mang m bn sc dn tc Vit Nam... * Mt s kin ngh s phm: nng cao cht lng dy-hc v GD VHTTDT ni chung, dn tc Dao ni ring trong hc sinh, ng thi nhm pht trin phong tro vn ho vn ngh trong nh trng trong giai on hin nay, ti c mt s kin ngh s phm nh sau: 1. Thy v tr tip tc khc phc kh khn trong cng tc dy-hc v gio dc VHTTDT. Tin ti bin son ti liu cho hc sinh. 2. Thnh lp, duy tr cu lc b vn ngh nhm bi dng nhng ht nhn c kh nng ca ht, nhc c, ma... c sp xp theo thi kho biu vo thi gian hp l, c nh t 1 n 2 bui / tun nhm phc v cho cc hot ng chung ca nh trng trong sut nm hc, ng thi to tin cho cc hi thi... 3. Thi gian gio vin ging dy, hng dn cu lc b theo lch thng xuyn v nhng thi gian cao im trong nm hc nh : Khai ging, i hi 42 on trng, 20/10, 20/11...c tnh s tit trong trong lao ng i vi gio vin. 4. Hc sinh tham gia cu lc b vn ngh c nh trng quan tm ng vin thng xuyn, kp thi v c nhng u tin ring nh v mt thi gian hoc trong hc tp... 5. Nh trng quan tm, ng h to mi iu kin c th cho php v gip , khc phc kh khn c phng hc m nhc v bi dng cu lc b vn ngh ring. 6. Nh trng, cc on th, c nhn sn sng h tr kinh ph, nhn lc... cho hot ng vn ngh khi cn thit. 7. Nh trng to iu kin cho gio vin i thc t khi cn thit, nhm su tm cc vng dn tc trong tnh c nt vn ho c sc nh: Dn ca, trang phc...nhm phc v cho cng tc dy-hc, GD VHTTDT v cc hot ng vn ngh trong nh trng... 8. Nh trng khuyn khch thy v tr thng xuyn mc trang phc truyn thng ca dn tc mnh. 9. T chc hi din vn ngh trong hc sinh, khuyn khch ht dn ca t 1 n 2 ln trong nm.
ti liu tham kho STT Tn ti liu Tc gi Nh xut bn Ghi ch 1 T tng H Ch Minh v vn ho. Nhm bin tp PGS.TS inh Xun Dng, nh vn Chu Vn Mi Phm Vit Thc, Nguyn Quang in, Nguyn Nguyn.
Ban t tng Vn ho Trung ng
2 Bc tranh vn ho cc Tp th cc nh Gio dc 43 dn tc Vit Nam. nghin cu bo tng dn tc hc Vit Nam, do Nguyn Vn Huy ch bin. 3 Trang phc cc tc ngi thiu s nhm ngn ng Vit- Mng, Ty- Thi. Bo tng cc dn tc Vit Nam- Thc s Th Ho. Vn ho dn tc.
4 Vn ho truyn thng cc dn tc Ty, dao, Sn Du. Nnh Vn (Ch bin), Nguyn Phi Khanh-Hong Th Hng. Vn ho dn tc.
5 Vn ngh Min Ni Bc Giang. Nhiu tc gi. Hi Vn hc ngh thut Bc Giang.
6 Vn ngh dn gian Bc Giang Tp 1, 2 Nhiu tc gi. Hi Vn hc ngh thut Bc Giang.
7 Nt chung v ring ca m nhc trong din xng Then Ty Nng. Nng Th Nhnh. Vn ho dn tc. 8 Dn ca Vit Nam Nhiu tc gi. Vn ho.