Ly Thuyet Tai Chinh Tien Te Doc 1524

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee
GII THIU CHNG TRNH

I. V tr mn hc: Mn hc Ti chnh-Tin t hnh thnh trn c s tng hp c chn lc nhng ni dung ch yu ca hai mn hc: Ti chnh hc v Lu thng Tin t-Tn dng ca chuyn ngnh Ti chnh v Ngn hng. Nhng kin thc ca mn hc ny mang tnh tng hp, c lin quan trc tip n iu kin kinh t v m trong nn kinh t th trng c iu tit. Do vy n tr thnh mn hc c s cho tt c sinh vin i hc thuc cc ngnh kinh t. Mn hc ny cung cp cho sinh vin nhng kin thc, nhng khi nim v nhng ni dung ch yu v Ti chnh, Tin t, Tn dng v Ngn hng. N c tc dng lm c s b tr cho vic nghin cu cc mn kinh t ngnh. Gio trnh l cng trnh nghin cu ca cc gio vin B mn Ti chnhNgn hng, c cc gio vin trc tip bin son: - Ths Trn i Kt: bin son cc chng I, II, III, VI, IX - Ths Phan Tng Lm: bin son chng IV - Nguyn Th Lng, on Th Cm Vn: bin son chng V - Phm Xun Minh: bin son chng VII v VIII
II. Phn phi chng trnh: Chng trnh mn hc c phn phi nh sau: Chng I: Nhng vn c bn v tin t Chng II: Nhng vn c bn v ti chnh Chng III: Nhng vn c bn v tn dng Chng IV: Ngn sch Nh nc Chng V: Th trng ti chnh v cc nh ch ti chnh trung gian Chng VI: Ti chnh doanh nghip Chng VII: H thng ngn hng trong nn kinh t th trng Chng VIII: Lm pht v chnh sch tin t Chng IX: Quan h thanh ton v tn dng quc t
CHNG I NHNG VN C BN V TIN T V LU THNG TIN T

I. NGUN GC V BN CHT CA TIN T:
T rt sm trong lch s loi ngi xut hin nhu cu phi c mt hnh thc tin t lm trung gian trao i. Tuy nhin qu trnh pht trin cc hnh thi ca tin t cho thy kh c th a ra mt nh ngha v tin t c cc nh kinh t hc thng nht v chp nhn. Trong tc phm gp phn ph phn khoa kinh t chnh tr, K. Marx vit Mt khi ngi ta hiu rng ngun gc ca tin t ngay trong hng ho, th ngi ta khc phc c cc kh khn chnh trong s phn tch tin t. Nhng Marx cng ch ra rng ngi ch nghin cu tin t v cc hnh thi tin t trc tip sinh ra t trao i hng ho ch khng nghin cu cc hnh thi tin t thuc v mt giai on cao hn ca qu trnh sn xut nh tin tn dng chng hn. Khi ni n tin t, hu ht cc nh kinh t hc trc y cng cho rng l phng tin trung gian trao i. iu ny ch ph hp v ng vi giai on ban u khi con ngi bt u s dng cng c tin t. Qu trnh pht trin ca tin t cho thy tin t khng ch c vai tr trung gian trao i m n cn gip cho chng ta thc hin cc hot ng u t tn dng Ngoi ra, cn c nhng vt th khc gi vai tr trung gian trao i nh chi phiu, thng phiu, k phiu, m cc nh kinh t hc vn khng thng nht vi nhau c phi l tin t hay khng. Irving Fisher cho rng ch c giy bc ngn hng l tin t, trong khi Conant Paul Warburg cho rng chi phiu cng l tin t. Samuelson li cho rng tin l bt c ci g m nh n ngi ta c th mua c hu ht mi th. Theo Charles Rist th ci tht quan trng i vi nh kinh t khng phi l s thng nht v mt nh ngha th no l tin t m phi bit v hiu hin tng tin t.
II. CC HNH THI TIN T:

Nghin cu lch s pht sinh v pht trin ca tin t cho thy tin t tri qua nhiu hnh thi: ho t, tn t v bt t...
1. Ho t:
Mt hng ho no gi vai tr lm vt trung gian trao i c gi l ho t, ho t bao gm ho t khng kim loi v ho t bng kim loi. Ho t khng kim loi. Sn xut v trao i hng ho ngy cng pht trin. S trao i khng cn ngu nhin, khng cn trn c s ca nh gi gin n. Trao i vt khi ci khung nh hp mt vi hng ho, gii hn trong mt vi a phng. S trao i ngy cng nhiu hn gia cc hng ho i hi phi c mt hng ho c tnh ng nht, tin dng trong vai tr ca vt ngang gi, c th to iu kin thun li trong trao i, v bo tn gi tr. Nhng hnh thi tin t u tin c v l lng, nhng ni chung l nhng vt trang sc hay nhng vt c th n. Th dn cc b bin Chu , Chu Phi, trc y dng v s, v c lm tin. La m v i mch c s dng vng Lng H, go c dng qun o Philippines. Trc Cng nguyn, Trung Quc k v la c s dng lm tin Tin t bng hng ho c nhng bt tin nht nh ca n trong qu trnh phc v trao i nh khng c mi ngi mi ni chp nhn, d h hng, khng ng nht do dn n vic s dng ho t bng kim loi. Ho t bng kim loi. Khi sn xut v trao i hng ho pht trin km theo s m rng phn cng lao ng x hi ng thi vi s xut thin ca Nh nc v giao dch quc t thng xuyn. Kim loi ngy cng c nhng u im ni bt trong vai tr ca vt ngang gi bi nhng thuc tnh bn, gn, c gi tr ph bin, Nhng ng tin bng kim loi: ng, ch, km, thic, bc, vng xut hin thay th cho cc ho t khng kim loi. Tin bng ch ch xut hin u tin Trung Quc di dng mt thi di c l mt u c th xu thnh chui. Tin bng hp kim vng v bc xut hin u tin vo nhng nm 685 652 trc Cng nguyn vng Tiu v Hy Lp c ng du in hnh ni m bo gi tr. Cc ng tin bng kim loi sm xut hin vng a Trung Hi. Tin kim loi u tin Anh lm bng thic, Thu S v Nga bng ng. Khi bch kim mi c pht hin, trong thi k 1828
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 1844, ngi Nga cho l kim loi khng s dng c nn em c tin. Nu so vi cc loi tin t trc , tin bng kim loi, bn cnh nhng u im nht nh cng a n nhng bt tin trong qu trnh pht trin trao i nh: cng knh, kh ct gi, kh chuyn ch Cui cng, trong cc kim loi qu ( qu kim) nh vng, bc, nhng th tin tht s chng c gi tr ni ti tr nn thng dng trong mt thi gian kh lu cho n cui th k th XIX v u th k th XX. Khong th k th XVI Chu u nhiu nc s dng vng lm tin, c nc va s dng vng va s dng bc. Cc nc Chu s dng bc l ph bin. Vic c qu kim thnh tin ngay t u c coi l vng quyn, nh du k nguyn ng tr ca lnh cha vua cha. Lch s pht trin ca tin kim loi qu tri qua ba bin c ch yu, quyt nh n vic s dng ph bin tin bng kim loi qu. S gia tng dn s v pht trin th cc nc Chu u t th k XIII a n s gia tng nhu cu trao i. Cc m vng Chu u khng cung ng. T cui th k XIX u th k XX bch kim loi b mt gi, trong thi gian di vng, bc song song c s dng lm tin; cc nc Chu u s dng c vng ln bc. Ch cc nc Chu mi s dng bc (do khng vng) n cui th k XIX bc ngy cng mt gido vy cc nc Chu u v c Hoa K quyt nh v s dng vng, cc nc Chu nh Nht Bn, n , Trung Hoa do l thuc s nhp cng nguyn liu my mc t Phng Ty nn cng bi b bc s dng vng. ng Dng, bc c s dng lm tin t 1885 n 1931. n nm 1931 ng bc ng Dng t bn v bc sang bn v vng, c th cho rng, khong t 1935 ch cn mt kim loi qu c tt c cc nc chp nhn lm tin trn th gii l vng.
2. Tn t:
Tn t c hiu l th tin t n khng c gi tr nhng do s tn nhim ca mi ngi m n c lu dng. Tn t c th bao gm tin bng kim loi v tin giy.
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Tin bng kim loi thuc hnh thi tn t khc vi kim loi tin t thuc hnh thi ho t. hnh thi ny gi tr ni ti ca kim loi thng khng ph hp vi gi tr danh ngha. Tin giy bao gm tin giy kh hon v tin giy bt kh hon. Tin giy kh hon l th tin c lu hnh thay cho tin vng hay tin bc k thc ngn hng. Bt c lc no mi ngi cng c th em tin giy kh hon i ly vng hay bc c gi tr tng ng vi gi tr c ghi trn tin giy kh hon . Trung Hoa t i Tng xut hin tin giy. V nhng nhu cu mua bn, cc thng gia hnh thnh tng thng hi c nhiu chi nhnh khp cc th trn ln. Cc thng gia k thc vng hay bc vo hi s ca thng hi ri nhn giy chng nhn ca hi s thng hi, vi giy chng nhn ny cc thng gia c th mua hng cc th trn khc nhau c chi nhnh ca thng hi, ngoi loi giy chng nhn trn triu nh nh Tng cn pht hnh tin giy v c dn chng chp nhn. Vit Nam vo cui i Trn, H Qu Ly th nghim cho pht hnh tin giy. Nhn dn ai cng phi np tin ng vo cho Nh nc, c 1 quan tin ng i c 2 quan tin giy, vic s dng tin giy ca H Qu Ly tht bi v nh H sm b lt , dn cha quen s dng tin giy v sai lm khi xc nh quan h gia tin ng v tin giy (bao hm ngha tin giy c gi tr thp hn). Ngun gc ca tin giy ch c th c hiu r khi xem xt lch s tin t cc nc Chu u. T u th k th XVII, H Lan ngn hng Amsterdam cung cp cho nhng thn ch gi vng vo ngn hng nhng giy chng nhn bao gm nhiu t nh. Khi cn, c th em nhng t nh ny i ly vng hay bc ti ngn hng. Trong thanh ton cho ngi khc cc giy nh ny cng c chp nhn. Sau mt ngn hng Thy in tn Palmstruch mnh dn pht hnh tin giy cho vay. T ngn hng Palmstruch c kh nng cho vay nhiu hn vn t c. Vi nhiu loi tin giy c pht hnh, lu thng tin t b ri loi v nhiu nh ngn hng lm dng gy nhiu thit hi cho dn chng. Do , vua cha cc nc phi can thip v cho rng vic c tin t xa l vng quyn v mt khc vic
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee pht hnh tin giy l mt ngun li to ln. Vng quyn cc nc Chu u tha nhn mt ngn hng t c quyn pht hnh tin giy vi nhng iu kin nht nh: + iu kin kh hon: c th i ly bt c lc no ti ngn hng pht hnh + iu kin d tr vng lm m bo: ban u l 100% sau cn 40% + iu kin phi cho Nh nc vay khng tnh li khi cn thit. Tin giy bt kh hon l th tin giy bt buc lu hnh, mi ngi khng th em tin giy ny n ngn hng i ly vng hay bc. Ngun gc ca tin bt kh hon l bi nhng nguyn nhn sau: + Th chin th nht lm cho cc quc gia tham chin khng cn vng i cho dn chng. Nc Anh t nm 1931 cng bc lu hnh tin giy bt kh hon, nc Php nm 1936. + Khng hong kinh t th gii nm 1929 dn n nc c mi ngi ua nhau rt tin, do Ngn hng Trung ng c phi dng vng tr n nc ngoi v do s tr kim gn nh khng cn. Tin s Schacht (1933 1936) p dng chnh sch tin ti tr bng cch pht hnh tri phiu, ti tr sn xut v nhng chng trnh kinh t, x hi ln. Bin php ny lm gim 50% tht nghip, sn xut tng 41% (1934). T , nhiu nh kinh t cho rng gi tr tin t khng phi da vo d tr vng nh cc quan im trc y.
3. Bt t:
Bt t l mt hnh thi tin t c s dng bng cch ghi chp trong s sch k ton ca Ngn hng. Bt t xut hin ln u ti nc Anh, vo gia th k XIX. trnh nhng quy nh cht ch trong vic pht hnh giy bc, cc nh ngn hng Anh sng ch ra h thng thanh ton qua s sch ngn hng. Bt t ngy cng c vai tr quan trng, nhng quc gia c nn kinh t pht trin v h thng ngn hng pht trin, ngi dn c thi quen s dng bt t.
4. Tin in t:
C nhiu tn gi cho th tin ny: tin nha, tin thng minh, y c phi l mt hnh thi tin t khng l vn cha thng nht. Mt s quan im cho rng y ch l phng tin chi tr mi, s chuyn dch vn bng in t.
III. CC CHC NNG CA TIN T

D biu hin di hnh thc no, tin t cng c ba chc nng c bn: chc nng phng tin trao i, chc nng n v nh gi v chc nng phng tin d tr gi tr.
1. Chc nng phng tin trao i

L mt phng tin trao i, tin t c s dng nh mt vt mi gii trung gian trong vic trao i cc hng ho, dch v. y l chc nng u tin ca tin t, n phn nh l do ti sao tin t li xut hin v tn ti trong nn kinh t hng ho . Trong nn kinh t trao i trc tip, ngi ta phi tin hnh ng thi hai dch v bn v mua vi mt ngi khc. iu l n gin trong trng hp ch c t ngi tham gia trao i, nhng trong iu kin nn kinh t pht trin, cc chi ph tm kim nh vy qu cao. V vy ngi ta cn s dng tin lm mi gii trong qu trnh ny, tc l ngi ta trc ht s i hng ho ca mnh ly tin sau dng tin mua th hng ho mnh cn. R rng vic thc hin ln lt cc giao dch bn v mua vi hai ngi s d dng hn nhiu so vi vic thc hin ng thi hai giao dch i vi cng mt ngi. thc hin chc nng phng tin trao i tin phi c nhng tiu chun nht nh: - c chp nhn rng ri: n phi c con ngi chp nhn rng ri trong lu thng, bi v ch khi mi ngi cng chp nhn n th ngi c hng ho mi ng i hng ha ca mnh ly tin; - D nhn bit: con ngi phi nhn bit n d dng; - C th chia nh c: to thun li cho vic i chc gia cc hng ho c gi tr khc nhau; - D vn chuyn: tin t phi gn nh d dng trong vic trao i hng ho khong cch xa; - Khng b h hng mt cch nhanh chng;
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee - c to ra hng lot mt cch d dng: s lng ca n dng trong trao i; - C tnh ng nht: cc ng tin c cng mnh gi phi c sc mua ngang nhau.
2. Chc nng n v nh gi.

Chc nng th hai ca tin l mt n v nh gi, tc l tin t c s dng lm n v o gi tr ca cc hng ho, dch v trong nn kinh t. Qua vic thc hin chc nng ny, gi tr ca cc hng ho, dch v c biu hin ra bng tin, nh vic o khi kng bng kg, o di bng mnh m vic trao i hng ho c din ra thun li hn. Nu gi tr hng ho khng c n v o chung l tin, mi hng ho s c nh gi bng tt c cc hng ho cn li, v nh vy s lng gi cc mt hng trong nn kinh t ngy nay s nhiu n mc ngi ta khng cn thi gian cho vic tiu dng hng ho, do phn ln thi gian dng cho vic c gi hng ho. Khi gi ca cc hng ho, dch v c biu hin bng tin, khng nhng thun tin cho ngi bn hng ha m vic c bng gi cng n gin hn rt nhiu vi chi ph thi gian t hn s dng cho cc giao dch. L mt n v nh gi, n to c s thun li cho vic s dng tin lm phng tin trao i, nhng cng chnh trong qu trnh trao i s dng tin lm trung gian, cc t l trao i c hnh thnh theo tp qun - tc l ngay t khi mi ra i, vic s dng tin lm phng tin trao i dn ti vic dng tin lm n v nh gi. u tin nhng phng tin c s dng lm tin biu hin gi tr hng ho cng c gi tr nh cc hng ho khc. C s cho vic tin biu hin gi tr cc hng ho khc chnh l tin cng c gi tr s dng nh cc hng ho khc (Theo phn tch ca Marx v s pht trin ca cc hnh thi biu hin gi tr hng ho: gi tr hng ho c biu hin gi tr s dng ca hng ho ng vai tr vt ngang gi, vt ngang gi chung). V vy trong thi i ngy nay, mc d cc phng tin c s dng l tin khng cn c gi tr nh cc hng ho khc nhng n c mi ngi chp nhn trong lu thng (c gi tr s dng c bit), do vn c s dng nh gi gi tr cc hng ho. Trong bt k nn kinh t tin t no vic s dng tin lm n v o lng gi tr u mang tnh cht tru tng, va c tnh php l, va c tnh quy c.
3. Chc nng phng tin d tr gi tr

L mt phng tin d tr gi tr, tin t l ni ct gi sc mua qua thi gian. Khi ngi ta nhn c thu nhp m cha mun tiu n hoc cha c iu kin chi tiu ngay, tin l mt phng tin cho vic ct gi sc mua trong nhng trng hp ny hoc c th ngi ta gi tin ch n thun l vic li ca ci. Vic ct gi nh vy c th thc hin bng nhiu phng tin ngoi tin nh: C phiu, tri phiu, t ai, nh ca, mt s loi ti sn nh vy em li mt mc li cao hn cho ngi gi hoc c th chng li s tng cao v gi so vi vic gi tin mt. Tuy nhin ngi ta vn gi tin vi mc ch d tr gi tr bi v tin c th chuyn i mt cch nhanh chng ra cc ti sn khc, cn cc ti sn khc nhiu khi i hi mt chi ph giao dch cao khi ngi ta mun chuyn i n sang tin. Nhng iu cho thy, tin l mt phng tin d tr gi tr bn cnh cc loi ti sn khc. Vic thc hin chc nng phng tin d tr gi tr ca tin tt n u tu thuc vo s n nh ca mc gi chung, do gi tr ca tin c xc nh theo khi lng hng ho m n c th i c. Khi mc gi tng ln, gi tr ca tin s gim i v ngc li. S mt gi nhanh chng ca tin s lm cho ngi ta t mun gi n, iu ny thng xy ra khi lm pht cao. V vy tin thc hin tt chc nng ny, i hi sc mua ca tin phi n nh.
IV. KHI TIN T

Vic nh ngha tin t l mt phng tin trao i mi ch a ra mt cch hiu khi qut v tin, n khng cho chng ta bit r trong nn kinh t hin ti nhng phng tin c th no c coi l tin, s lng ca n l nhiu hay t. V vy ngi ta phi nh ngha tin mt cch c th hn bng vic a ra cc php o v cc khi tin t trong lu thng. Cc khi tin t trong lu thng tp hp cc phng tin c s dng chung lm phng tin trao i, c phn chia tu theo lng hay tnh thanh khon ca cc phng tin trong nhng khong thi gian nht nh ca mt quc gia. lng hay tnh thanh khon ca mt phng tin trao i c hiu l kh
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee nng chuyn i t phng tin ra hng ho, dch v - tc l phm vi v mc c th s dng nhng phng tin trong vic thanh ton chi tr. Cc php o khi tin t c a ra tu thuc vo cc phng tin c h thng ti chnh cung cp v thng xuyn c s thay i cho ph hp, nhng nhn chung cc khi tin t trong lu thng bao gm: - Khi tin giao dch (M1) gm nhng phng tin c s dng rng ri trong thanh ton chi tr v hng ho dch v, b phn ny c tnh lng cao nht: + Tin mt trong lu hnh: B phn tin mt (giy bc ngn hng v tin c) nm ngoi h thng ngn hng. + Tin gi khng k hn ti cc t chc tn dng. - Khi tin m rng (M2) gm: + M1 + Tin gi c k hn B phn tin gi c k hn mc d khng trc tip s dng lm phng tin trao i, nhng chng cng c th c chuyn i ra tin giao dch mt cch nhanh chng v vi ph tn thp. B phn ny cn c th c chia ra theo k hn hoc s lng. - Khi tin ti sn (M3) bao gm: + M2 + Tri khon c mc lng cao nh: Hi phiu, tn phiu kho bc B phn tri khon ny l ti sn chnh nhng vn c th c chuyn i ra tin giao dch tng i nhanh chng. Mc d s liu v cc khi tin t c cng b v s dng vo nhng mc ch nht nh, nhng vic a ra cc php o lng tin ch c ngha khi n va tp hp c cc phng tin trao i trong nn kinh t, va to c s d bo lm pht v chu k kinh doanh. V vy, hin nay mt s nc ang nghin cu a ra php o tng lng tin c t trng trong mi loi ti sn c mt t trng khc nhau tu theo lng ca n khi cng li vi nhau. Vic la chn php o no ph thuc vo nhn thc v kh nng ca NHT trong iu hnh chnh sch thc t. Tuy nhin, s dng trc tip trong cc giao dch lm phng tin trao i ch yu l khi tin M1, v vy nh ngha M1 c s dng thng xuyn khi ni ti cung-cu tin t.
10
V. CUNG - CU TIN T
1. Cu tin t
Vic nghin cu cu tin t lun c cc nh kinh t quan tm, v n c th cho nhng gi v hoch nh chnh sch ca nhng ngi chu trch nhim iu hnh nn kinh t. 1.1. Mt s hc thuyt v cu tin t Qua thi gian, nhng hc thuyt v cu tin t cho thy s tranh lun khng ngng ca cc nh kinh t v s nh hng ca li sut n cu tin t, v sau l s nh hng ca tin t i vi hot ng kinh t. 1.1.1Quy lut lu thng tin t ca Karl Marx. Khi nghin cu cc chc nng ca tin t, Karl Marx a ra 5 chc nng: chc nng thc o gi tr, chc nng phng tin lu thng, chc nng phng tin ct gi, chc nng phng tin thanh ton v chc nng tin t th gii. Trong vic nghin cu chc nng phng tin lu thng ca tin t, Marx a ra quy lut lu thng tin t hay quy lut v s lng tin cn thit cho lu thng vi ni dung: S lng tin cn thit thc hin chc nng phng tin lu thng t l thun vi tng s gi c hng ho trong lu thng v t l nghch vi tc lu thng bnh qun ca cc ng tin cng loi.
Mn = PQ V
Trong :
M n : S lng tin cn thit thc hin chc nng phng tin lu thng. Mn
PQ : Tng s gi c hng ho trong lu thng.
V: Tc lu thng bnh qun ca tin t. n chc nng phng tin thanh ton, quy lut ny c pht biu y nh sau: Khi lng tin cn thit thc hin chc nng phng tin lu thng v phng tin thanh ton Tng gi c hng ho trong lu thng = Tc lu thng bnh qun ca tin t _ Tng Gi c gi c + hng ho _ hng ho n hn bn chu thanh ton Gi c hng ho thc hin bng thanh ton b tr
11
Bng vic a ra quy lut v s lng tin cn thit cho lu thng, Karl Marx ch ra rng nn kinh t cn mt lng tin nht nh cho vic thc hin cc giao dch v hng ho dch v, s lng tin ny chu nh hng ca hai yu t c bn l tng gi c hng ho trong lu thng v tc lu thng bnh qun ca tin t. Yu cu ca quy lut lu thng tin t cn thit cho lu thng, tc l i hi lng tin cung ng phi cn i vi lng tin cn cho vic thc hin cc giao dch ca nn kinh t. 1.1.2Hc thuyt s lng tin t th s Vo cui th k XIX u th k XX, mt s nh kinh t m i din tiu biu l Irving Fisher i hc Yale a ra hc thuyt v s lng tin t m ni dung ch yu l mt hc thuyt v xc nh thu nhp danh ngha. Trong tc phm sc mua ca tin t, nh kinh t hc M Irving Fisher a ra mi quan h gia tng lng tin t (M) vi tng chi tiu mua hng ho, dch v c sn xut ra trong nn kinh t da trn mt khi nim gi l tc lu thng tin t theo phng trnh trao i tnh theo gi tr danh ngha ca cc giao dch trong nn kinh t:
MVT = PT
Trong P l gi bnh qun mi giao dch, T l s lng giao dch tin hnh trong mt nm v VT l tc giao dch ca tin t - tc khi lng tin quay vng hng nm. V gi tr danh ngha ca cc giao dch (T) rt kh o lng cho nn hc thuyt s lng c pht biu theo tng sn phm (Y):
MV=PY
Trong V l tc thu nhp o lng s ln trung bnh trong mt nm mt n v tin t c chi dng mua tng s hng ho, dch v c sn xut ra trong nn kinh t.
V =
PY M
Irving Fisher lp lun rng tc thu nhp c xc nh bi cc t chc trong nn kinh t c nh hng n cch cc c nhn thc hin cc giao dch. Nu ngi ta dng s ghi n v th tn dng tin hnh cc giao dch ca mnh v do m s dng tin t hn thng thng khi mua th lng tin c yu cu t i
12
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee tin hnh cc giao dch do thu nhp danh ngha gy nn ( M so vi PY) v tc (PY/M) s tng ln. Ngc li nu mua tr bng tin mt hoc sc l thun tin hn th cn s dng lng tin nhiu hn tin hnh cc giao dch c sinh ra bi cng mt mc thu nhp danh ngha v tc s gim xung. Tuy nhin quan im ca Fisher l nhng c im v t chc v cng ngh ca nn kinh t s ch nh hng n tc mt cch chm chp qua thi gian, cho nn tc d s gi nguyn mt cch hp l trong thi gian ngn. Vi quan im ny, phng trnh trao i c chuyn thnh hc thuyt s lng tin t vi ni dung: S lng thu nhp danh ngha ch c xc nh bi nhng chuyn ng trong s lng tin t. Irving Fisher v cc nh kinh t c in khc cho rng tin lng v gi c hon ton linh hot nn coi mc tng sn phm c sn xut trong nn kinh t (Y) thng c gi mc cng n vic lm y , do vy Y c th c coi mt cch hp l l khng thay i trong thi gian ngn. Nh vy: phng trnh trao i c vit li: P = (V/Y) x M = k x M Trong : k (= V/Y) khng thay i trong thi gian ngn v thay i chm trong thi gian di. Hc thuyt s lng tin t hm rng: nhng thay i trong mc gi c ch l kt qu ca nhng thay i trong s lng tin t th s i n vn cu tin t. Phng trnh trao i c vit li nh sau:
M = 1 V PY
Khi th trng tin t cn bng: s lng tin cc t chc v c nhn nm gi (M) bng s lng tin c yu cu (MD), v vy:
MD = 1 l mt hng s V PY = k PY
1 V
Trong : k =
Nh vy hc thuyt s lng tin t ca Fisher ni nn rng: cu v tin l
mt hm s ca thu nhp v li xut khng c nh hng n cu ca tin t. 1.1.3 L thuyt ca Keynes v s a thch tin mt
13
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Trong khi I. Fisher pht trin quan im hc thuyt s lng ca mnh v v cng a ra kt lun MD = k PY . Nhng khc vi Fisher, h nhn mnh sut n MD. Trn c s quan im ny, Keynes xy dng l thuyt v cu tin t c gi l l thuyt v s a thch tin mt. L thuyt ny c trnh by trong tc phm ni ting: Hc thuyt chung v cng n vic lm, li xut v tin t. Trong hc thuyt ca mnh, Keynes nu ra 3 ng c cho vic gi tin: ng c giao dch: MD th mt nhm cc nh kinh t Cambridge cng ang nghin cu v nhng vn
s la chn ca cc nhn trong vic gi tin v khng bc b s nh hng ca li
Cc c nhn nm gi tin v l phng tin trao i c th dng tin hnh cc giao dch hng ngy. Keynes nhn mnh rng b phn ca cu tin t trc tin do mc giao dch ca dn chng quyt nh. Nhng giao dch c t l vi thu nhp cho nn cu tin t cho giao dch t l vi thu nhp. ng c d phng
Keynes tha nhn rng ngoi vic gi tin tin hnh giao dch hng ngy, ngi ta cn gi thm tin dng cho nhng nhu cu bt ng. Tin d phng c s dng trong cc c hi mua thun tin hoc cho nhu cu chi tiu bt thng. Keynes tin rng s tin d phng m ngi ta mun nm gi c xc nh trc tin tin bi mc cc giao dch m ngi ta d tnh s thc hin trong tng lai v nhng giao dch t l vi thu nhp, do cn tin d phng t l vi thu nhp. ng c u c
Keynes ng rng tin t l phng tin ct gi ca ci v gi ng c gi tin l ng c u c. Keynes ng vi cc nh kinh t Cambridge rng ca ci gn cht vi thu nhp nn b phn cu thnh mang tnh u c ca cu tin t s lin quan n thu nhp, nhng Keynes tin rng li sut ng mt vai tr quan trng. Keynes chia cc ti sn c th c dng ct gi ca ci lm hai loi: tin v tri khon. Keynes gi nh rng li tc d tnh v tin l s khng, li tc d tnh i vi tri khon gm tin li v t l d tnh v khon li vn. Keynes gi nh rng: cc c nhn tin rng li sut c chiu hng quay v mt gi tr thng thng no . Nu li sut thp hn gi tr thng thng th
14
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee ngi ta d tnh li sut ca tri khon tng ln trong tng lai v nh vy d tnh s b mt vn v tri khon . Kt qu l ngi ta rt c th gi ca ci ca mnh bng tin hn l bng tri khon v cu tin t s cao. Ngc li, nu li sut cao hn gi tr thng thng , cu tin t s thp. T lp lun trn cu tin t l lin h m so vi mc li sut. t chung ba ng c vi nhau: t chung ba ng c gi tin vo phng trnh cu tin t, Keynes phn bit gi s lng danh ngha vi s lng thc t. Tin t c nh gi theo gi tr m n c th mua. Keynes a ra phng trnh cu tin t, gi l hm s a thch tin mt, n cho bit cu tin thc t l mt hm s ca i v Y.
MD = f P
i,Y
Du -, + trong hm s a thch tin mt c ngha l cu v s d tin mt thc t c lin h m vi i v lin h dng vi Y. Trong iu kin cn bng ca th trng tin t: MD = M Cu tin t lin h m vi li sut, nn khi tng ln, f (i,Y ) gim xung v Nh vy thuyt ca Keynes v cu tin t cho thy cu tin t t l vi thu nhp v c lin h m vi li sut. Vi s bin ng mnh ca tc , hc thuyt ny cng ch rng tin t khng phi l nhn t duy nht nh hng n s thay i ca thu nhp danh ngha. 1.1.4 Hc thuyt s lng tin t hin i ca Friedman Nm 1956 Milton Friedman pht trin hc thuyt v cu tin t trong bi bo ni ting Hc thuyt s lng tin t: Mt s xc nhn li. Friedman cho rng cu tin t phi b nh hng bi cng cc nhn t nh hng n cu ca bt k ti sn no. V vy cu tin t phi l mt hm s ca nhng ti nguyn c sn sng s dng cho cc c nhn (tc l ca ci ca h) v ca li tc d tnh v cc ti sn khc so vi li tc d tnh v tin.
V = Y PY = M f (i,Y )
tc tng ln. Do li sut b bin ng mnh nn thuyt a thch tin mt ch ra rng tc cng bin ng mnh.
15
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Friedman trnh by kin ca mnh v cu tin t nh sau:

MD
Y p r r
b
r r
e
r m
e
Trong :
= f
Cc du (+) hoc (-) di phng trnh ch mi lin h dng hoc m ca cc yu t trn du vi cu tin t.
MD P MD P
: cu v s d tin mt thc t. YP: Thu nhp thng xuyn (thu nhp di hn bnh qun d
tnh). Rm: Li tc d tnh v mt tin. rb: Li tc d tnh v tri khon. Re: Li tc d tnh v c phn (c phiu thng).
e
Theo Friedman, vic chi tiu c quyt nh bi thu nhp thng xuyn tc l thu nhp bnh qun m ngi ta d tnh s nhn c trong thi gian di. Thu nhp thng xuyn t bin ng, bi v nhiu s bin ng ca thu nhp l tm thi trong thi gian ngn. V vy cu tin t s khng b bin ng nhiu cng vi s chuyn ng ca chu k kinh doanh. Mt c nhn c th gi ca ci di nhiu hnh thc ngoi tin, Friedman xp xp chng thnh 3 loi: tri khon, c phiu (c phiu thng) v hng ho. Nhng ng lc thc y vic gi nhng ti sn hn l gi tin th hin bng li tc d tnh v mi mt ti sn so vi li tc d tnh v tin. Li tc v tin b nh hng bi hai nhn t: - Cc dch v ngn hng cung cp i km vi cc khon tin gi nm trong cung tin t, khi cc dch v ny tng ln, li tc d tnh v tin tng. Cc s hng rb rm v re rm biu th cho li tc d tnh v tri khon v c - Tin li tr cho cc khon tin gi nm trong cung tin t
16
: T l lm pht d tnh.
phiu so vi li tc d tnh tng i v tin gim xung v cu tin t gim xung.
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee S hng e r m biu th li tc d tnh v hng ho so vi tin. Li tc d tnh v tin t gim xung.
gi hng ho l t l d tnh v vic tng gi hng ho bng t l lm pht d tnh

e
. Khi
tng ln, li tc d tnh v hng ho so vi tin tng ln v cu
17
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Trong hc thuyt ca mnh, Friedman tha nhn rng c nhiu ci ch khng phi ch c li xut l quan trng ca nn kinh t tng hp. Hn na, Friedman khng coi li tc d tnh v tin l mt hng s. Khi li sut tng ln trong nn kinh t, cc ngn hng thu c nhiu li nhun cho vay hn v do vy cc ngn hng c th tr li cao hn cho cc khon tin gi giao dch hoc nng cao tng ln, nh vy rb rm s tng i n nh khi li xut thay i, tc l theo Friedman nhng thay i ca li xut s c t tc dng n cu tin t. T nhng phn tch , hm s cu tin t ca Friedman ch yu l mt hm s trong thu nhp thng xuyn l yu t quyt nh u tin ca cu tin t v phng trnh cu tin t ca ng c th c tnh gn vi:
MD = f (YP ) P
cht lng cc dch v cung cp cho khch hng tc l li tc d tnh v tin s
Theo quan im ca Friedman, cu tin t khng nhy cm vi li sut v nhng thay i ca li sut t c tc dng n li tc d tnh tng i ca nhng ti sn khc so vi tin, cng vi s t bin ng ca thu nhp thng xuyn, cu tin t s tng i n nh v c th d on c bng hm s cu tin t. V nh vy tc (V) c th d on c tng i chnh xc theo phng trnh cu tin t vit li:
V = Y PY = f (YP ) M
Nu tc c th d on c, th mt s thay i trong mc cung tin t s to mt s thay i d on c trong tng chi tiu. Do hc thuyt s lng tin t ca Friedman thc s l mt s pht biu li ca hc thuyt s lng tin t v n dn n cng mt kt lun v tm quan trng ca tin t i vi tng chi tiu ca nn kinh t. 1.2. Kt lun S phn tch ca cc nh kinh t v cu tin t u cho thy cu tin t thc t c tng quan thun vi thu nhp thc t. Mc d Friedman chng minh, li
18
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee sut t c nh hng n cu tin t, nhng s phn tch ca Friedman cha cp n trng hp t trng tin mt bao gm c cc dch v ngn hng cung cp i km vi cc khon tin gi nm trong cung tin t, thc t cho thy cc dch v ny mc tiu thu li cao v vy khi li sut tng ln cc s hng rb rm , re rm vn tng ln v cu tin t nhy cm vi li sut. khng gim i khi li sut thay i, mt khc nhng ngi c tin c th u tin cho
Nh vy, nu loi b s nh hng ca mc gi, mc cu tin t thc t s chu tc ng bi hai yu t quan trng: thu nhp thc t v li sut. Hm s cu tin t ca Keynes vn cn nguyn gi tr.
2. Cung tin t
p ng cho nhu cu s dng tin t trong nn kinh t, mt s t chc nh NHT, cc ngn hng thng mi cung ng tin ra lu thng. 2.1.Cung ng tin ca Ngn hng Trung ng NHT pht hnh tin mt ch yu di hnh thc giy bc ngn hng. Qu trnh ny c thc hin khi NHT cho vay i vi cc t chc tn dng, cho vay i vi kho bc Nh nc, mua vng, ngoi t trn th trng ngoi hi hoc mua chng khon trong nghip v th trng m. Khi lng tin pht hnh ca NHT c gi l tin mnh hay c s tin (MB) bao gm hai b phn: Tin mt trong lu hnh (C) v tin d tr ca cc ngn hng kinh doanh (R), trong ch c b phn tin mt ngoi ngn hng mi c s dng p ng cho nhu cu v tin. 2.2.Cung ng tin ca ngn hng thng mi v cc t chc tn dng Cc NHTM v cc t chc tn dng khc to tin chuyn khon (D) theo c ch to tin trong ton b h thng ngn hng. Khi lng tin do cc t chc ny cung ng c to ra trn c s lng tin d tr nhn t NHT v cc hot ng nhn tin gi, cho vay v thanh ton khng dng tin mt ca h thng ngn hng. Khi NHT pht hnh tin a vo h thng ngn hng, cc NHTM s dng s tin d tr ny cho vay. Khi cc doanh nghip hoc dn c vay khon tin ,
19
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee n c s dng thanh ton chi tr v c th mt phn hoc ton b c k gi tr li vo mt ngn hng di hnh thc tin gi khng k hn, ngn hng li tip tc c vn cho vay. Nh vy t lng tin d tr ban u, h thng ngn hng thng qua cc hot ng ca mnh c th lm hnh thnh lng tin gi khng k hn rt ln. S tin ny c cc doanh nghip, dn c s dng thanh ton qua ngn hng, v vy n c tnh l mt b phn ca khi tin giao dch trong nn kinh t, c s dng p ng nhu cu v tin. 2.3. Mc cung tin t Khi lng tin giao dch do NHT v cc t chc tn dng cung ng cho
C R
nn kinh t p ng cho nhu cu s dng tin bao gm hai b phn chnh l tin mt trong lu hnh ( C ) v tin gi khng k hn ( D ). Tin d tr ca cc ngn hng kinh doanh ( R ). Mi quan h gia mc cung tin giao dch (MS) v c s tin (MB) th hin qua hnh 1. C s tin : MB
Mc cung tin giao dch
: MS
Hnh 1. Mi quan h gia MS v MB NHT vi chc nng l ngn hng pht hnh thc hin vic kim sot v iu tit khi lng tin cung ng cho nn kinh t nhm m bo s n nh th trng, n trc tip iu chnh khi lng tin mt ang tn ti v kim sot gin tip vic to ra cc khon tin gi khng k hn ca cc ngn hng thng mi. Ton b khi lng tin cung ng c xc nh theo h s to tin so vi lng tin c bn do NHT pht hnh theo cng thc:
MS = MB m
Trong :
MS: Mc cung tin giao dch MB: C s tin m: h s to tin.
20
m=
rD: T l d tr buc.
Vi: C/D: T l tin mt trong lu hnh so vi tin gi khng k hn.
rD + rE +
1+
C D
C D
rE: T l d tr d tha ca cc ngn hng thng mi. Mc d c rt nhiu ch th c tc ng ti mc cung ng tin nhng NHT vn c th s dng cc cng c ca mnh iu chnh mc cung tin theo mun ch quan thc hin chnh sch tin t.
3. Cn i cung cu tin t
Th trng tin t lun hng v im cn bng khi mc cung tin t bng mc cu tin t. iu kin cho s cn bng ca th trng tin t l:
MS = MD MS = f
Hay:
i;Y
Khi mc ga (P) v thu nhp thc t (Y) cho trc, s cn bng cung v cu tin thc t s to ra mc li xut cn bng (i) trn th trng.
Li sut, i
MD P
MS P
2 i2 i1 i3 Q2 Q1 Q3 Khi lng tin M1

thc t,
1 3
Hnh 2: S cn i ca th trng tin t
21
Mc cu tin thc t c lin h dng vi thu nhp thc t v lin h m vi li sut v vy trn th phn nh th trng tin t, ng cu tin thc t (MD/P) c nghing xung di. Mc cung tin c iu chnh bi NHT, do NHT n nh khng ph thuc vo li sut v vy ng cung tin thc t thng ng. Giao im gia ng cung tin thc t v ng cu tin thc t nh th xc nh li sut cn bng ca th trng (i) tng ng vi khi lng tin thc t trong lu thng (Q), n phn nh trng thi m th trng tin t lun hng ti. Nu th trng tin t ti im 2, lng cu tin thc t thp hn lng cung v tin thc t mt khong Q1 Q2 tc l c s d cung v tin. Nu cc t chc v c nhn ang gi nhiu tin hn h mun mc li sut i2 cao hn mc li sut cn bng i1, h s c gng gim lng tin bng cch mua cc ti sn sinh li, tc l em cho vay. Tuy nhin khi c t ngi mun vay vi li sut i2 do vy li sut th trng s b p lc lm gim xung ti im cn bng i1. Nu li sut th trng ban u im i3 thp hn li sut cn bng i1, s c lng d cu tin thc t Q3 Q1. Cc t chc c nhn gi t tin hn h s mun nng s tin h gi bng cch bn cc tri phiu ly tin, y li sut tng ln ti mc li sut i1, khi th trng cn bng li sut khng tng na. Nh vy th trng lun chuyn ng ti mt mc li sut cn bng ti mc cung tin thc t bng mc cu tin thc t. S cn i ny cho thy trong ngn hn khi mc gi v sn lng cha kp iu chnh; nu NHT tng mc cung ng tin, li sut th trng s c iu chnh gim, ngc li khi mc cung tin gim xung s y li sut th trng tng ln. Chnh v vy, khi NHT tm cch kim sot c mc cung tin v mc li sut ca th trng u dn ti nguy c mt cn i th trng.
VI. TC NG CA TIN T I VI HOT NG KINH T

S phn tch cung cu tin t cho thy, trong c ch th trng bt k s thay i no ca mc cung tin t cng s c th trng iu tit c s cn i gia mc cung tin t v mc cu tin. S iu chnh khng ch n thun gy ra nhng thay i trong mc gi chung m cn c tc ng ti nhiu cc hot ng
22
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee ca nn kinh t. thy r hn vai tr ca tin t trong nn kinh t chng ta i vo xem xt tc ng ca tin t ti cc hot ng kinh t. Theo m hnh tng cung - tng cu (AS-AD); s thay i ca AD dn n s thay i ca sn lng v gi c. Khi tng cu tng s lm tng sn lng v mc gi c, ngc li vic gim AD c th dn ti s st gim sn lng v lm lm pht gim. Theo s phn tch ca trng phi Keynes, tng cu bao gm 4 b phn cu thnh: chi tiu tiu dng (C), tc tng cu v hng tiu dng v dch v, chi tiu u t c k hoch (I), tc tng chi tiu theo k hoch ca cc hng kinh doanh v nh xng, my mc v nhng u vo khc ca sn xut; chi tiu ca Chnh ph (G) v xut khu rng (NX) tc chi tiu ca nc ngoi rng v hng ho dch v trong nc.
AD = C + I + G + NX
S tc ng ca tin t ti hot ng kinh t c th hin thng qua s tc ng ti cc b phn ca tng cu bao gm nhng tc ng ti chi tiu u t, chi tiu tiu dng v bun bn quc t.
1.Chi tiu u t
S thay i ca MS tc ng ti I thng qua: - Chi ph u t. Vic thu hp mc cung tin t ca NHT s y li sut tng ln, chi ph ti tr cho cc hot ng u t c th tng ln dn ti gim lng u t, AD suy gim lm gim sn lng v gi c. Ngc li khi NHT m rng tin t, li sut cn bng ca th trng gim i, chi ph u t r hn c th m rng u t, tng cu tng lm tng sn lng v gi c. Tuy nhin li sut khng th i din y cho chi ph u t nn nhng tc ng ny c th khng r rng. - S sn c ca cc ngun vn Khi chnh sch tin t l tht cht, mc cung tin gim, mc d li sut c th thay i rt t nhng kh nng cho vay ca cc ngn hng c th gim (rD tng). Vic hn ch tn dng ca cc ngn hng thng mi lm cho chi tiu u t gim xung dn ti AD gim. Khi NHT m rng tin t c th lm tng kh nng cho vay ca cc ngn hng thng mi, lm cho chi tiu u t tng ln. S tc ng ny c th hin s :
23
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee MS kh nng cho vay I AD thu nhp v gi c Tuy nhin kh nng cho vay ca cc ngn hng thng mi c m rng khng ng ngha vi vic ngun vn ny s c tn dng ngay, n cn tu thuc vo kh nng hp th vn ca nn kinh t. Vic hn ch kh nng cho vay ca h thng ngn hng c tc dng tt hay khng cn tu thuc gii hn ca vic kim sot vn quc t. Ngoi ra, s thay i ca cung tin t c tc dng n gi c phiu, khi dn chng gi nhiu tin hn h mun chng hn, chi tiu vo th trng c phiu c th tng ln lm tng gi c phiu; gi tr rng ca cc hng tng ln c ngha l nhng ngi cho vay s c m bo nhiu hn cho cc khon vay ca mnh, nh vy khuyn khch cho vay ti tr cho chi tiu u t, tng cu tng thc y s gia tng sn lng v gi c.
2. Chi tiu tiu dng

- nh hng i vi li sut Do chi tiu tiu dng hng lu bn thng c ti tr mt phn bng i vay, do vy li sut thp hn s khuyn khch ngi tiu dng tng chi tiu tiu dng lu bn. S nh hng ca tin t ti tng cu nh sau: M i chi tiu tiu dng lu bn AD thu nhp v gi c Cng tng t nh i vi nh hng n chi tiu u t, s nh hng ca li sut n chi tiu tiu dng lu bn c th l nh. - nh hng n th trng c phiu Chi tiu tiu dng cho hng ho lu bn v dch v ca dn c ph thuc rt ln vo thu nhp c i ca h ch khng phi ch l thu nhp hin ti. Khi gi c phiu tng ln, gi tr ti sn ti chnh tng ln lm thu nhp c i ca ngi tiu dng v tiu dng s tng. C ch tc ng ny nh sau: M gi c phiu thu nhp c i tiu dng AD Y,P Mt khc, khi gi c phiu tng, gi tr cc ti sn ti chnh tng, ngi tiu dng c kh nng ti chnh m bo hn s nh gi nhng kh khn ti chnh t xy ra hn. Vic chi tiu v hng ho lu bn ca ngi tiu dng b nh hng bi nhng kh khn ti chnh c th xy ra trong tng lai. Khi nhng kh khn ny xy ra, h s phi bn cc ti sn ca mnh tng thm tin mt, vic bn cc ti
24
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee sn ti chnh nh c phiu s thun li cho vic bn cc hng ho tiu dng lu bn nh vt dng tiu dng, phng tin i li, nh Do vy gi c phiu tng c th khuyn khch ngi tiu dng chi tiu nhiu hn cho hng tiu dng lu bn. C ch tc ng s l: M gi c phiu gi tr ti sn ti chnh kh nng kh khn TC chi tiu nh , hng tiu dng lu bn AD Y,P.
3. Xut khu rng

Trong bi cnh nn kinh t m ca cc quc gia v vic p dng ch t gi th ni, s nh hng ny thng qua tc ng vo t gi hi oi. Khi li sut trong nc gim (lm pht cha thay i) tin gi bng ni t s km hp dn hn so vi tin gi ngoi t, kt qu l nhu cu v ngoi t cao hn so vi ni t lm cho gi ng ni t gim so vi ngoi t v lm cho hng ni a r hn so vi hng ngoi, xut khu rng tng ln v v vy tng cu tng ln. C ch tc ng ny c tm tt: M i E NX AD Y,P. Nh vy: S thay i ca mc cung tin t c tc ng ti cc hot ng kinh t thng qua cc tc ng ti nhng b phn ca tng cu nh chi tiu u t, chi tiu tiu dng, xut khu rng. Tuy nhin s tc ng ny mnh hay yu cn tu thuc vo s phn ng ca nn kinh t. Nu nn kinh t ang trong giai on pht trin v linh hot th chnh sch tin t c hiu qu ln hn. Trong trng hp nn kinh t tr tr, cc ngun ti chnh c to ra c th khng c tn dng y v chnh sch tin t t c hiu lc hn.
25
CHNG II NHNG VN C BN V TI CHNH

I. S RA I V PHT TRIN CA TI CHNH
1. Tin ra i ca ti chnh
Ti chnh l mt phm tr kinh t - lch s. S ra i, tn ti v pht trin ca n gn lin vi s pht trin ca x hi loi ngi. T ton b lch s pht sinh, pht trin ca ti chnh chng ta thy: Ti chnh ch ra i v tn ti trong nhng iu kin lch s nht nh, khi m c nhng hin tng kinh t - x hi khch quan nht nh xut hin v tn ti. C th xem nhng hin tng kinh t - x hi khch quan l nhng tin khch quan quyt nh s ra i, tn ti v pht trin ca ti chnh. Karl Marx trong tc phm nghin cu Kinh t chnh tr hc ch ra hai tin ra i ca ti chnh, l s ra i, tn ti ca Nh nc v s xut hin, pht trin ca nn sn xut hng ho - tin t. a. Tin th nht: S ra i v tn ti ca Nh nc. Trong cc hnh thi x hi c Nh nc, ti chnh tng tn ti vi t cch l mt cng c trong tay Nh nc phn phi sn phm x hi v thu nhp quc dn, m bo cho s tn ti v hot ng ca Nh nc. Nh nc u tin trong x hi loi ngi l Nh nc ch n, cng vi s xut hin v tn ti ca n, nhng hnh thc sm ca ti chnh nh thu cng bt u xut hin. Khi mt hnh thi x hi mi thay th mt hnh thi x hi c, th mt nn ti chnh mi ra i ph hp vi hnh thi Nh nc mi. F. nghen vit : duy tr quyn lc cng cng , cn phi c nhng s ng gp ca nhng ngi cng dn ca Nh nc, l thu m. Vi nhng bc tin ca vn minh th bn thn thu m cng khng na; Nh nc cn pht hnh hi phiu vay n, tc l pht hnh cng tri. Trong cc ch x hi pht trin, cc Nh nc vi chc nng qun l x hi trong mi lnh vc kinh t, vn ho, gio dc, quc phng u tng cng ti chnh ca mnh.
26
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Nh vy, c th ni rng trong iu kin lch s nht nh khi c s xut hin, tn ti v hot ng ca Nh nc th c s xut hin, tn ti v hot ng ca ti chnh. b. Tin th hai: S tn ti v pht trin ca kinh t hng ho - tin t. Lch s pht trin ca ti chnh cho thy rng, khi nhng hnh thc ti chnh u tin xut hin theo s xut hin ca Nh nc (thu) th c s xut hin v tn ti ca sn xut hng ho - tin t, v hnh thc tin t c s dng trong lnh vc ca cc quan h ti chnh nh mt tt yu. Trong ch chim hu n l, thu bng tin c p dng (nh thu quan, thu gin thu, thu ch, thu ti sn). Trong ch phong kin, theo vi s m rng cc quan h th trng, sn xut hng ho v tin t, lnh vc ca cc quan h thu bng tin m rng v tin hnh thng xuyn hn (nh thu t, thu gin thu vi vt phm tiu dng, thu h gia nh), tn dng Nh nc cng bt u pht trin. Vi s pht trin vt bc ca kinh t hng ho - tin t thu nhp bng tin qua thu v cng tri tr thnh ngun thu ch yu ca Nh nc. Theo vi thu nhp bng tin, chi tiu bng tin lm phong ph cc hnh thc chi tiu v linh hot trong khi s dng vn. Chnh trong thi k pht trin kinh t t bn, ngn sch Nh nc - mt loi qu tin t tp trung c hnh thnh v ngy cng c tnh h thng cht ch, ngy cng ng vai tr quan trng phn phi ca ci x hi di hnh thc gi tr. Kinh t hng ho tin t cng pht trin, th hnh thc gi tr tin t cng tr thnh hnh thc ch yu ca thu nhp v chi tiu ca Nh nc. Kinh t hng ho tin t m rng lnh vc ca cc quan h ti chnh. Nn kinh t t bn ra i v pht trin, th hnh thc gi tr tin t ca cc quan h ti chnh l mt yu t bn cht ca ti chnh. Nh vy, s tn ti v pht trin ca kinh t hng ho - tin t l mt tin khch quan quyt nh s ra i v pht trin ca ti chnh. Khi ni n tin ca ti chnh, mt s nh l lun kinh t nhn mnh n tin th nht - tc l nhn mnh n s tn ti ca Nh nc; nhng mt s nh
27
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee kinh t khc khng tn thnh quan im ; cc nh kinh t ny a ra v d v mt Nh nc Kh-me khng tha nhn nn kinh t hng ho tin t, do khng c nn ti chnh. Nhiu nh l lun kinh t nht tr nhn mnh n tin th hai. Theo cc nh kinh t hc ny, c bit nhn mnh n s ra i v tn ti ca tin t v cho rng y l tin c tnh cht quyt nh s ra i v tn ti ca ti chnh. Cc nh l lun ny dn chng bng thi k kinh t x hi ch ngha, khi Nh nc XHCN khng tha nhn nn kinh t hng ho, nhng tn ti tin t nn vn tn ti mt nn ti chnh.
2. S cn thit khch quan ca ti chnh

Khi nghin cu cc tin ca ti chnh, chng ta thy rng: chnh s tn ti ca Nh nc v s tn ti ca nn kinh t hng ho - tin t quyt nh tnh tt yu khch quan tn ti ca ti chnh. Trong qu trnh pht sinh, pht trin ca nn kinh t hng ho tin t, Nh nc ra i; tn ti v pht trin cng nh thc hin chc nng qun l ton din x hi ca Nh nc cc quc gia v mi thi k, cn thit phi s dng ti chnh. V: - Thng qua cc quan h ti chnh, thc hin phn phi ca ci x hi theo yu cu pht trin quc gia. - S dng cng c ti chnh iu tit mt phn thu nhp cu cc thnh phn kinh t, phc v cc mc tiu kinh t x hi trong cc giai on pht trin. - Thng qua phn phi ti chnh, m bo ti sn xut x hi v thc hin u t pht trin kinh t. - S dng cc cng c ti chnh, thc hin gim st ton b cc hot ng ca quc gia, m bo s dng cc ngun ti chnh c hiu qu. Tm li, s cn thit khch quan ca ti chnh l do s tn ti khch quan ca cc tin ti chnh. Trong , p ng yu cu pht trin ca nn kinh t v qun l x hi, Nh nc ca cc quc gia cn thit phi nm ly ti chnh nh mt cng c sc bn qun l quc gia.
28
II. BN CHT CA TI CHNH

Khi nghin cu lch s pht trin ca ti chnh, chng ta thy qu trnh pht trin kinh t x hi thc y s pht trin ca ti chnh, v trong cc hnh thi x hi khc nhau th nn ti chnh cng c nhng biu hin thay i. Cc nh l lun kinh t cc thi k khc nhau v ch x hi khc nhau, nhn thc v bn cht ca ti chnh khng c s nht qun hon ton. L thuyt v ti chnh, tn dng, tin t v ngn hng ca K.Marx tuy c hn ch v iu kin lch s (Marx nghin cu vn ny t cui TK XIX), nhng gi tr ca n n nay nhiu nh kinh t hc hin i vn phi tha nhn. Nghin cu mt phm tr kinh t, i hi phi xem xt hnh thc biu hin bn ngoi v bn cht bn trong ca n.
1. Hin tng ti chnh.

Khi quan st thc tin cc qu trnh vn ng kinh t- x hi c th d dng nhn thy cc hin tng ti chnh th hin ra nh s vn ng ca vn tin t, nh: Cc khon chi tr chuyn t doanh nghip ny thnh cc khon thu ca doanh nghip khc, cc khon np (chi) chuyn t cc doanh nghip, cc t chc kinh t, dn c thnh cc khon thu ca Ngn sch Nh nc, cc khon chi chuyn t Ngn sch Nh nc thnh cc khon thu ca cc doanh nghip, cc t chc kinh t x hi, dn c T cc hin tng ti chnh cho thy, trong iu kin nn kinh t hng ho tin t, s vn ng ca vn tin t l tt yu v din ra lin tc. S vn ng ca vn tin t, xt theo ngha l s thay i ch s hu vn tin t , c th thy cc hin tng ti chnh biu hin cc quan h gia nhng ngi chi tr vi nhng ngi thu nhn vn tin t. S vn ng ca vn tin t lm thay i li ch kinh t ca h.
2. Bn cht ca ti chnh.
Hin tng ti chnh - s vn ng ca cc qu tin t l biu hin bn ngoi ca ti chnh, bn trong - bn cht ca n l mi quan h gia ngi chi tr v ngi thu nhn vn tin t, y l mi quan h gia hai ch s hu - mi quan h x hi.
29
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee a. c im ca quan h ti chnh Cc quan h ti chnh pht sinh v s vn ng ca vn tin t - biu hin mt gi tr ca sn phm x hi, l kt qu ca hot ng sn xut thuc lnh vc kinh t. V vy cc quan h ti chnh l cc quan h kinh t. Cc khon thu chi ca Ngn sch Nh nc, cc doanh nghip biu hin vn ng ca vn tin t, u th hin vic ca ci x hi c phn chia thnh nhng b phn khc nhau, mi b phn c phn phi cho nhng ch th khc nhau, chng t ti chnh l cc quan h v phn phi sn phm. Cc hin tng ti chnh th hin ra thnh s vn ng ca vn tin t, nht l s phn phi sn phm di hnh thc tin t, v vy quan h ti chnh l cc quan h phn phi ca ci x hi di hnh thc tin t. Cc quan h phn phi di hnh thc tin t thuc v ti chnh c nhng c im sau: Th nht: Cc quan h phn phi lun gn lin vi vic thc hin nhng nhim v ca Nh nc v p ng nhu cu chung ca x hi. Th hai: Cc quan h phn phi lun gn lin vi vic hnh thnh, phn phi v s dng cc qu tin t tp trung v khng tp trung, c s dng trn phm vi ton x hi hoc trong tng doanh nghip, cc t chc kinh t v dn c. y l c im c trng ca phn phi ti chnh. b. c im ca cc qu tin t ti chnh Cc qu tin t trong qu trnh hnh thnh v s dng c nhng c im c bn sau: - Cc qu tin t lun lun biu hin quyn s hu ca ch s hu. S vn ng ca cc qu tin t c th biu hin trong phm vi mt hnh thc s hu hoc nhiu hnh thc s hu. - Cc qu tin t bao gi cng th hin tnh mc ch ca tin vn. y l tiu thc chnh ca cc qu tin t ti chnh. - Tt c cc qu tin t iu vn ng thng xuyn, tc l lun lun c s dng ( ch tiu ) v b sung (thu vo).
30
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee - Cc qu tin t trong vic hnh thnh v s dng, iu th hin tnh php l v c th thc ho bng cc vn bn chnh quy. Nh vy cc qu tin t, trong s vn ng ca chng, l phn nh th hin nhng quan h gia con ngi vi nhau trong phn phi ca ci x hi di hnh thi tin t. T nhng iu phn tch trn, c th khi qut v bn cht ca ti chnh nh sau: Ti chnh l mt mt ca quan h phn phi biu hin di hnh thi tin t, c s dng phn phi ca ci x hi, xy dng v hnh thnh ln nhng qu tin t tp trung v khng tp trung, v s dng cc qu tin t nhm bo m cho qu trnh ti sn xut v nng cao i sng cho mi thnh vin trong x hi. C th ni ti chnh l mt phm tr tru tng c khi qut t s vn ng ca tin t gn lin vi hot ng ca con ngi.
III. CHC NNG CA TI CHNH

Chc nng ca ti chnh l s c th ho bn cht ca ti chnh, n m ra ni dung ca ti chnh v vch r tc dng x hi ca ti chnh. Chc nng ca ti chnh l kh nng bn trong, biu l tc dng x hi ca n v tc dng ch c th c c vi s tham gia nht thit ca con ngi. Ti chnh vn c hai chc nng c bn, chc nng phn phi tng sn phm x hi di dng hnh thi tin t v chc nng gim c bng tin i vi ton b hot ng kinh t x hi (gi tt l chc nng gim c).
1. Chc nng phn phi

Phn phi ca ci x hi, tri qua qu trnh phn phi ln u v nhiu ln phn phi li. - Phn phi ln u l phn phi tin hnh trong lnh vc sn xut vt cht, hnh thnh nn qu b p t liu sn xut, nhng khon thu nhp ban u cho ngi lao ng v thu nhp thun tu ca x hi (thu nhp thun tu ca cc doanh nghip, t chc kinh t, dn c v thu nhp thun tu tp trung ca Nh nc). Trong cc t chc kinh t, sn phm lm ra sau khi tiu th v thu c tin, c tin hnh phn phi. Mt phn c s dng b p vn c nh v vn
31
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee lu ng tiu hao. Mt phn tr lng cho ngi lao ng. Mt phn np cho Nh nc di hnh thc cc loi thu. Mt phn np qu bo him x hi. Phn cn li hnh thnh nn cc qu ca doanh nghip, t chc kinh t v phn chia li tc cho ngi gp vn. Phn phi ln u, mi ch to ra nhng khon thu nhp c bn, cha th p ng nhu cu ca x hi. Do phi tri qua qu trnh phn phi li. Phn phi li thu nhp l tip tc phn phi nhng phn thu nhp c bn c hnh thnh qua phn phi ln u, p ng nhu cu tch lu v tiu dng ca ton x hi (cc ngnh khng sn xut: Qun i, Gio dc, Y t). Mc ch ca phn phi li l: . B sung thm vo Ngn sch Nh nc p ng nhu cu chi tiu cho ton x hi. . To ra ngun thu nhp cho cc lnh vc khng sn xut vt cht v nhng ngi lm vic trong cc lnh vc . . iu ho thu nhp gia cc ngnh, gia cc doanh nghip v cc t chc kinh t, cc tng lp dn c. . iu tit cc hot ng kinh t trn phm vi v m. Phn phi li c tin hnh thng qua ba bin php: Bin php ti chnh tn dng, bin php gi c v hot ng phc v. Trong , bin php ti chnh tn dng gia vai tr trunng tm.
2. Chc nng gim c

Chc nng gim c ca ti chnh l chc nng m nh vo vic kim tra bng ng tin c thc hin i vi qu trnh phn phi ca ci x hi thnh cc qu tin t v s dng chng theo cc mc ch nh. Nh vy, i tng gim c ca ti chnh l qu trnh phn phi ca ci x hi di hnh thi tin t - qu trnh hnh thnh v s dng cc qu tin t tp trung v khng tp trung theo cc mc tiu nh. Cng vi vic xc nh i tng, cn thit phi ch ra nhng c im ca gim c ti chnh.
32
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee - Th nht: Gim c ca ti chnh l s gim c bng tin thng qua s dng chc nng thc o gi tr v chc nng phng tin thanh ton ca tin t trong vn ng ca tin vn tin hnh gim c. - Th hai: Gim c bng tin ca ti chnh l s gim c bng tin thng qua phn tch cc ch tiu ti chnh cc ch tiu phn nh tng hp ton b cc hot ng ca x hi v ca cc doanh nghip. - Th ba: Gim c bng tin ca ti chnh cn c thc hin i vi s vn ng ca ti nguyn trong x hi. Thc hin chc nng gim c, ti chnh nhm mc ch sau: - Bo m cho cc c s kinh t cng nh ton b nn kinh t pht trin theo nhng mc tiu nh hng ca Nh nc. - m bo vic s dng cc ngun lc khan him mt cch c hiu qu, tit kim ti mc ti a cc yu t sn xut trong x hi. - Bo m s dng vn t hiu qu cao. - Bo m vic chp hnh php lut trong mi hot ng sn xut kinh doanh. Ni dung Gim c ti chnh, gm c nhng ni dung chnh sau: - Gim c ti chnh trong qu trnh thnh lp v thc hin k hoch Ngn sch Nh nc. - Gim c ti chnh trong cc doanh nghip, cc t chc kinh t da trn c s ch hch ton kinh t v hp ng kinh t. - Gim c ti chnh trong qu trnh cp pht, cho vay v thanh ton vn u t XDCB. Ngoi ra, Gim c ti chnh cn c thc hin trong cc h kinh t dn c. Gim c ti chnh d thc hin u, cng u l s gim c ton din mt gi tr i vi qu trnh hnh thnh phn phi v s dng cc ngun vn trong qu trnh hot ng ca tng khu v trong ton x hi. Hai chc nng ca ti chnh c mi quan h hu c, b sung cho nhau, trong vic thc hin chc nng phn phi l tin thc hin chc nng gim c,
33
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee v ngc li vic thc hin tt chc nng gim c s to iu kin thc hin chc nng phn phi tt hn. Trn c s nhn thc c bn cht, chc nng ca ti chnh, hot ng ca ti chnh mi pht huy c vai tr ca n trong nn kinh t.
IV. NGUN TI CHNH V H THNG TI CHNH

1. S xut hin ngun ti chnh
Qu trnh sn xut x hi, tri qua cc khu sn xut phn phi trao i tiu dng. Mc ch ca sn xut l p ng nhu cu tiu dng, v cng chnh t nhu cu tiu dng m sinh ra sn xut sn phm. Qu trnh sn xut phi thng qua phn phi v trao i n ngi tiu dng. Trong nn sn xut hng ho - tin t, qu trnh phn phi c tin hnh nh sau: Trc ht, ngi sn xut c sn phm em tiu th trn th trng v thu c khon tin nht nh - gi l doanh thu tiu th hay doanh thu bn hng. Doanh thu tiu th l doanh thu bng tin, nn v phng din s dng n rt thun tin v linh hot, n d phn chia, d vn chuyn trao i v d ct gi. i vi nh sn xut, doanh thu bng tin s gip gii quyt tt c cc khon chi ph cn thit, nh b p tiu hao nguyn liu, khu hao my mc, tr lng cho cng nhn, np thu cho Chnh ph, tr li tc cho ngi c c phn Sau khi chi tr, tng phn tin doanh thu (khon doanh nghip chi) s thuc v nhng ngi ch s hu mi, v s tip tc vn ng thng qua cc giao dch trong i sng kinh t x hi. l qu trnh phn phi li ca doanh thu. V phng tin ti chnh, ton b qu trnh phn phi trn y gi l phn phi ti chnh, v khon doanh thu bng tin ca doanh nghip sn xut chnh l ngun ti chnh gi tr ca sn phm hng ho c chuyn ho trong khi tiu th. iu cn nhn mnh l, ch ti khi hng ho c tiu th, th ngi sn xut mi c c ngun ti chnh trang tri cc khon chi ph cn thit. Nh vy, ngun ti chnh ch bao gm gi tr nhng sn phm hng ho tiu th c. Ngun ti chnh khng ch gii hn phn thu nhp quc dn (V+m), m ngun ti
34
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee chnh tp hp trong n tt c cc yu t hnh thnh gi tr ca sn phm hng ho c tiu th. Ngun ti chnh, sau khi xut hin cc doanh nghip sn xut chng c di chuyn qua cc lung tham gia vo nhng t im vn khc nhau trong nn kinh t.
2. Cc lung di chuyn vn v cc t im vn
Chng ta xem xt chu trnh ti chnh trong nn kinh t thy r vai tr ca cc t im vn v mi quan h gia cc t im . + Trc ht l t im ti chnh doanh nghip. Chnh y ngun ti chnh xut hin v cng chnh y thu ht tr v phn quan trng cc ngun ti chnh trong nn kinh t. Ngun ti chnh ca doanh nghip doanh thu do tiu th sn phm c phn phi cho cc t im vn tip theo. Trc ht, mt phn c s dng trc tip mua t liu sn xut (TLSX) trn th trng TLSX. Mt phn tr cng cho ngi lao ng v ch doanh nghip v li tc c phn cho ngi gp vn, phn ny kt hp vi tin lng ca cng nhn vin v ti tr ca thn nhn nc ngoi hnh thnh t im vn h gia nh. Mt phn np thu cho Nh nc hnh thnh t im vn Ngn sch Nh nc (NSNN). Mt phn mua bo him ca cc t chc bo him hay gi cc t chc tn dng hnh thnh t im vn cc t chc ti chnh trung gian. Phn cn li b sung vo cc qu ca doanh nghip v c th tham gia khu vc ti chnh quc t. Bn cnh lung phn phi ra, ti chnh doanh nghip cn thu ht cc ngun vn khc b sung ngun vn ca doanh nghip: Vay ngn hng, pht hnh c phiu, lin doanh Qu trnh phn phi cc ngun ti chnh trn y ca TCDN lm ny sinh hng lot cc mi quan h ti chnh, trong c nhng quan h s tip tc pht trin, thay i cc t im vn tip theo c nhng quan h kt thc v ngun ti chnh i vo tiu dng cho sn xut v phi sn xut. + Th hai l t im vn NSNN. NSNN c vai tr l cng c iu tit v m nn kinh t th trng, v thc hin c vai tr NSNN phi c cc ngun
35
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee vn c ng vin t cc khu vc kinh t, t dn c v t cc ngun ti chnh nc ngoi. Qu trnh phn phi ti chnh qua t im ny nh sau: Ngun thu ca NSNN c hnh thnh t cc thu ca cc doanh nghip v dn c v t vic pht hnh cng tri, vay n v nhn vin tr nc ngoi. ng thi NSNN s dng (phn phi) ngun ti chnh ca mnh thng qua cc khon chi tiu thng xuyn v u t pht trin ca Chnh ph. Hot ng thu chi ca NSNN lm ny sinh cc mi quan h gia Nh nc vi cc t chc kinh t v dn c, gia Nh nc vi cc t chc ti chnh quc t. Mt khc, chi NSNN lm tng ngun vn ti chnh cc t im nhn vn khc nhau. + Th ba l t im ti chnh h gia nh. cc nc kinh t pht trin, ngun ti chnh ny rt c ch trng. Thc t nc ta cng cho thy rng: Ti chnh gia nh l mt t im vn quan trng. Trong iu kin thu nhp ca i b phn dn c cao, r rng y l ngun ti chnh quan trng. Vic khai thc ngun ny khng ch p ng nhu cu u t kinh t, m cn nh hng tch lu v tiu dng. Ngun ti chnh dn c c hnh thnh t thu nhp ca cc thnh vin trong gia nh, tin tha k, tin ti tr t nc ngoi. N s chi ph cho nhng mc ch khc nhau, kt qu s nh hng trc tip ti quan h cung cu trn th trng v tnh hnh pht trin kinh t x hi ca quc gia. Mt phn vn ti chnh ca h gia nh c phn phi cho tiu dng trc tip (n, mc, gii tr, hc hnh, cha bnh) th trng vt phm tiu dng (VPTD), mt phn dnh d tr cho tiu dng trong tng lai. Khon d tr ny, nu c khai thc bin thnh nhng ngun vn u t cho sn xut kinh doanh s tng cng tnh hnh ti chnh cho cc t im vn khc. + Th t l t im vn cc t chc ti chnh trung gian. Cc t chc ti chnh trung gian bao gm: Cc NHTM (Ngn hng thng mi), cc cng ty bo him v cc t chc ti chnh trung gian khc chuyn lm
36
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee nhim v mi gii bin nhng ngun ti chnh tm thi nhn ri trong x hi thnh nhng ngun vn u t pht trin kinh t. Do hot ng a dng v phong ph, cc t chc ti chnh c kh nng cnh tranh vi nhau v b sung cho nhau to nn ngun tim nng to ln cung cp vn cho cc ngun ti chnh khc vi nhiu hnh thc phong ph. Chng ta s xem xt su hn trong phn cc t chc ti chnh trung gian v th trng ti chnh. + Mt t im khc ca hot ng ti chnh, l hot ng ti chnh i ngoi. Hin nay, tt c cc lnh vc hot ng ti chnh trong nc (NSNN, ti chnh doanh nghip, cc t chc ti chnh trung gian, ti chnh h gia nh) u c quan h trc tip ti hot ng ti chnh i ngoi. ng trn gc v m, th y l mi quan h gia ti chnh quc gia vi ti chnh quc t. Quan h ny s to c lung di chuyn vn t bn ngoi cung ng vn cho nn kinh t. Trong iu kin kinh t m, chng ta nhn thc iu v vn dng trong vic thu ht vn u t t nc ngoi, tng cng ngun lc cho nn kinh t t nc. + Ti chnh ca cc hi, on th cng l mt t im vn quan trng. Hot ng ca cc hi v on th, trc ht l da trn ngun kinh ph ng gp ca hi vin. NSNN cho h tr mt phn. Chi tiu ca cc hi cho nhiu mc ch tiu dng khc nhau, trong c mt s hot ng sn xut kinh doanh, mt mt to ra ngun ti chnh, mt khc chnh ngun ti chnh ca cc t chc ny cng gp phn h tr cho cc t im ti chnh khc. Ngoi ra, n cn tham gia vo ngun vn ca cc t chc ti chnh trung gian ( gi tin vo ngn hng hoc u t khc).
3. H thng ti chnh cc nhn t v mi quan h

Khi xem xt cc t im v lung ti chnh, chng ta thy bt u t ngun ti chnh ca cc doanh nghip sn xut, qu trnh phn phi ti chnh xy ra theo cc lung khc nhau v cc t im vn khc nhau. im kt thc ( chuyn ho ) ca ngun ti chnh l vic s dng chng cho mc ch tiu dng trn th trng t liu sn xut (TLSX) v th trng vt phm tiu dng (VPTD). l qu trnh pht sinh, pht trin, thay i ca cc quan h ti chnh.
37
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Vai tr v v tr ca cc t im vn l cc nhn t quan trng nht trong qu trnh vn ng ca cc ngun ti chnh. Hn na, gia cc nhn t c mi lin h ph thuc ln nhau v chnh s kt hp gia chng to thnh mt th thng nht. chnh l h thng ti chnh. Chng ta hy xem xt mi quan h hu c gia cc t im vn trong h thng ti chnh ca nn kinh t trong s cc nhn t ti chnh v chu trnh phn phi ti chnh (s 1) , s v quan h cung ng v thu ht cc ngun vn ti chnh (s 2) S 1 Cc nhn t ti chnh v chu trnh phn phi ti chnh. Ti chnh h gia nh
5 1 8 A 8 9
Hot ng ti chnh i ngoi
Th trng VPTD Cc t chc ti chnh trung gian

B
10
10
Th trng TLSX
3 2
Ti chnh doanh nghip
Ngn sch Nh nc
4 5
T s trn cho chng ta thy cc mi quan h hu c sau: (1) Quan h ga ti chnh doanh nghip (TCDN) vi ti chnh h gia nh.
38
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee (2) Quan h gia TCDN vi NSNN (3) Quan h gia TCDN vi ti chnh t chc trung gian. (4) Quan h gia TCDN vi ti chnh i ngoi. (5) Quan h gia ti chnh h gia nh vi ti chnh i ngoi. (6) Quan h gia NSNN vi ti chnh t chc trung gian. (7) Quan h gia NSNN vi ti chnh i ngoi. (8) Quan h gia ti chnh h gia nh vi ti chnh t chc trung gian. (9) Quan h gia ti chnh h gia nh vi ti chnh i ngoi. (10) Quan h gia ti chnh t chc trung gian vi ti chnh i ngoi. (A) Quan h gia ti chnh h gia nh vi th trng VPTD (B) Quan h gia TCDN vi th trng TLSX.
S 2 Quan h cung ng v thu ht cc ngun vn ti chnh. Ti chnh h gia nh Ngn sch Nh nc
Cc t chc ti chnh trung gian
Ti chnh i ngoi
Ti chnh doanh ngip
39
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Cc s trn cho thy vai tr thu ht vn v cung ng vn chnh ca cc t im vn hp thnh h thng ti chnh l: Ti chnh doanh nghip, NSNN, ti chnh cc t chc ti chnh trung gian, ti chnh h gia nh v ti chnh i ngoi. Cc ngun vn ti chnh s kt thc s tn ti ca mnh ti th trng TLSX v th trng VPTD.
V. VAI TR CA TI CHNH TRONG NN KINH T TH TRNG

1. Hot ng ti chnh trong s i mi v c ch kinh t
Kinh t th trng l mt nn kinh t m trc ht mi sn phm ca sn xut u mang tnh cht hng ho vi ng ngha ca n. Tc l mt nn kinh t m mi sn phm sn xut ra u c tiu th trn th trng vi gi c c xc nh ch yu theo quy lut gi tr v quy lut cung cu. Nn kinh t khng chp nhn kiu phn phi theo mnh lnh hnh chnh vi gi c p buc khng phn nh ng gi tr ca hng ho, m trong c ch k hoch tp trung p dng. Trong nn kinh t k hoch ho tp trung nc ta thc hin mt chnh sch phn phi nh vy, do d khng s dng hiu qu tim nng ca t nc, nn kinh t b tr tr trong mt thi gian di. C ch th trng l c ch t iu chnh, Nh nc khng trc tip can thip vo vic kinh doanh ca cc doanh nghip. Do doanh nghip phi c tnh nng ng v nhy cm pht huy c li th ca mnh trong cnh tranh, p ng kp thi cc yu cu lun bin ng ca quy lut cung cu trn th trng. Mt c im quan trng ca nn kinh t th trng l n thc hin mt c ch m. C ch kinh t m trc ht cho php mi thnh phn kinh t c tham gia vo mi lnh vc hot ng sn xut, kinh doanh, dch v vi y mi ngha v v quyn li, trn c s bnh ng. C ch kinh t m cn khuyn khch v to mi iu kin cho cc doanh nghip thuc mi thnh phn kinh t trong s giao lu hng ho, vn, ti sn. C ch kinh t m cng khuyn khch s giao lu kinh t gia Nh nc v cc doanh nghip, trong nc v nc ngoi, gn nn kinh t trong nc vi nn kinh t th gii.
40
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Hot ng ti chnh gn lin vi hot ng phn phi. Trong c ch k hoch ho tp trung, vic phn phi c tp trung di s ch huy ca Nh nc, th kt qu phn phi c nh ot trc bi mun ch quan ca Nh nc. Cng c tin t - ti chnh y mang nng tnh cht hnh thc, chng khng c vai tr g trong phn phi. Cc ch tiu phn phi gia hin vt v ga tr tch ri nhau. Trong nn kinh t th trng, mnh lnh hnh chnh c thay th bng h thng php lut. Mi hot ng sn xut, trao i, phn phi v tiu dng tun theo cc quy lut ca nn kinh t th trng. Hot ng ti chnh thc s si ng, phong ph p ng cc yu cu v chi tr, thanh ton, giao dch. Ti chnh va l phng tin ca cc hnh vi kinh t va l mc tiu ca cc hnh vi kinh t , v mun pht trin kinh t, phi c c s kinh t vng vng v ngun ti chnh kho mnh. Trong nn kinh t th trng, mi thnh vin c quyn huy ng mi ngun vn phc v cho sn xut kinh doanh, pht trin kinh t. Do cc cng c ti chnh cng ngy cng pht trin v m rng phc v cho yu cu ny. Phn phi ca Ngn sch Nh nc, mt khu phn phi quan trng trong h thng phn phi ti chnh, thc hin phn phi ca mnh u t cho kt cu h tng, m nhim cc khon chi ph chung nht ca ton x hi, lm tin thc y qu trnh u t ca cc doanh nghip. S xut hin v pht trin ca cc t chc trung gian ti chnh cng vi s hnh thnh v pht trin ca th trng ti chnh c vai tr rt quan trng i vi nn kinh t. Chng khng ch cnh tranh vi nhau to c ngun vn nhanh nht vi li sut thp nht m cn b sung cho nhau trong vic huy ng trit cc ngun vn tm thi nhn ri trong ton x hi cung ng cho u t. ng thi trong nn kinh t, ngoi tin gi tit kim, tin trong lu thng ngoi h thng ngn hng, s xut hin hng lot giy t c gi tr (cc loi chng khon) nhm mc ch thu ht cc ngun vn. Sc mnh ln nht ca nn kinh t th trng l cc cng c ti chnh. Chnh n lm si ng nn kinh t trong cc qu trnh sn xut, kinh doanh, dch v; hng cc ngun ti chnh vo nhng im xung yu nht, cn thit nht v c hiu qu nht pht trin kinh t - x hi.
41
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Tuy nhin, khi cao vai tr ca nn kinh t th trng, chng ta cng phi nhn thng vo nhng nhc im ca n. Cnh tranh nn kinh t th trng va l ng lc thc y pht trin va c th km hm s pht trin. V trong cnh tranh, khng trnh khi c nhng doanh nghip b ph sn, gy lng ph ti nguyn x hi. Hn na, trong nn kinh t cnh tranh, tt khng trnh khi tnh trng l c nhng doanh nghip, nhng ngnh, nhng vng v nhng nhng nhm dn c c thu nhp khc nhau, c th nhng ngi giu cng giu thm cn nhng ngi ngho cng ngho thm. Trong cc quc gia c nn kinh t th trng, s can thip ca Nh nc l tt yu hn ch mt tiu cc ca n. S dng cc cng c chnh sch ti chnh - tin t tc ng vo nn kinh t c p dng ph bin cc nc khc nhau vi nhng mc khc nhau.
2. Hot ng ti chnh v vn lm pht

C nhiu cch nhn nhn v nh gi khc nhau v bn cht cng nh nguyn nhn gy ra lm pht. Nhng tt c cc kin u thng nht v biu hin ca lm pht l s gia tng gi c. Chnh v vy khi ni t l lm pht l ni ti t l gia tng gi v vic chng lm pht cui cng cng phi hng vo vic chng tng gi. Cc nh kinh t hc, nh Jean Bordin ( 1530-1596), David Hume (17111776), Adam Smith (1723-1790), David Ricardo (1772-1823) cng nh Irving Fisher (1876-1947) v K.Marx (1818-1867), khi nghin cu v lu thng tin t trong nn kinh t, u c nhn xt rng khi khi lng tin trong lu thng qu ln so vi khi lng hng ho c trong lu thng, th gi c hng ho s tng vt hin tng lm pht xy ra. V vy ngn nga lm pht c hiu qu, phi s dng nhiu cng c tc ng trc tip v gin tip vo mc cung tin t v khi lng hng ho trong lu thng. Lng tin ch yu trong lu thng c cung ng ch yu t 2 ngun: Ngn sch Nh nc v tn dng. Khi lng tin t s qu ln khi tng s chi ca NSNN v tng s cho vay tn dng vt qua cc ngun huy ng c. Ni cch khc lm pht xy ra khi Chnh ph thc hin chnh sch pht hnh cho ngn sch v cho tn dng qa gii hn cho php.
42
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee iu ny c ngha, chng hn khi khi lng hng ho trong x hi l mt con s Q no , tng ng vi gi tr tin t l M, khi gi c hng ho ca mt n v hng ho l: P = M/Q. Nu chng ta pht hnh thm tin v lu thng (qua NSNN hoc tn dng) vi mt lng l m, th gi c ca hng ho s l: P1 = (M + m)/Q, mc gi ny ln hn mc gi trc khi pht hnh mt lng p = m/Q v p/P chnh l t l lm pht do pht hnh gy ra. Tuy nhin, y ch l t l tnh ton, trong thc t, cn b sung nhiu yu t nh hng khc, nh mi quan h cung cu, yu t tm l Nguyn nhn gy ra lm pht, khng ch do s mt cn i v kinh t, m cn c nhng nguyn nhn thuc v lnh vc ti chnh. iu c th thy r khi nghin cu v phn tch tnh hnh kinh t - ti chnh nc ta trong hn mt thp k qua . Khi tc tng TSP x hi bnh qun nm tng t 1,4% (1976-1980) ln 8,7% (1981-1985) v 5,9% (1986-1989) th tc lm pht tng t 21% (1976-1980) ln 74% (1981-1985) v 297% (1986-1989), nh vy lm pht tng khng phi do s tr tr ca sn xut, m do cc gii php sai lm v ti chnh . Thc t ng nh vy, sut t nm 1976 n nm 1991, nn ti chnh quc gia lun trong tnh trng b ng v suy yu, bi chi ngn sch v tin mt tng ln rt ln v ngy cng gia tng. S liu sau y minh ho iu : S lung tin t trong lu thng trong giai on 1976-1980 tng 5 ln giai on 1981-1985 tng 12,5 ln v 1986-1989 tng hn 17 ln. Cc s liu trn cho thy, s mt cn i trm trng gia tc tng khi lng tin trong lu thng vi tc tng TSP x hi vi phm nghim trng cn i tin hng trong nn kinh t. Cc s liu v lm pht trong thi k ny cho chng ta thy r iu : T t l 191,6% (1985) vt ln 587,2% (1986), 416,7% (1987) v 410,7% (1988). R rng y l hu qu ca chnh sch ti chnh tin t non km ca chng ta trong giai on . Nht l giai on t thng 9-1985 n cui nm 1988 khi Chnh ph thc hin chnh sch iu chnh gi, lng, tin th lm pht ng tr ngo ngh. Nhn li, chng ta thy, mt nguyn nhn trc tip thc y lm pht l vic chnh ph bm qu nhiu tin vo lu thng cng vi vic tng gi hng lot
43
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee nguyn vt liu sn xut, tng lng, gy sc p tng chi ph sn xut ngy cng y gi c ln cao. Mt nguyn nhn quan trng khc l, chnh sch li sut tn dng ca chng ta trong thi k ch c tc ng yu ti mc cung tin t trong nn kinh t, n khng khuyn khch ngi ta tit kim, tri li tc ng lm ngi ta vung tin ra lu thng nhiu hn. Cui nm 1988 v u nm 1989, Chnh ph mi thc s s dng cng c ti chnh tn cng tr li cn st lm pht. l chnh sch s dng t gi linh hot, ph hp vi s bin ng gi c trn th trng v c bit l chnh sch li sut tit kim. Vic a li sut tit kim c k hn (3 thng) ln 12%/thng l mt liu thuc cc mnh v mt tm l nh vo lm pht. Tuy nhin, cng phi tha nhn rng, vic chnh li sut tit kim trong thi k cha tht s nhy bn v linh hot, v cha s dng ng b vi cc cng c khc, nn kt qu t c trong nm 1989 cn rt bp bnh, nguy c lm pht vn cn e do . Thc t tnh hnh kinh t nhng nm 1990-1991 cho thy mt d nn kinh t c bc pht trin tin b trong cc lnh vc sn xut nng nghip.nhng lm pht li bng ln v nh cao vo cui nm 1991 (172%). Mt nguyn nhn y l do lm pht c sc sc t nhng t lm pht trc, nhng mt nguyn nhn khc na l Nh nc cha s dng c cng c qun l ngoi hi v vng. Thi k ny, gi vng v t gi ngoi t cn tri ni ngoi vng kim ch ca cc cng c ti chnh tn dng. Do gi vng v ngoi t (ch yu l la) khng ngng tng ln kch thch ngi ta y tin ra lu thng tch tr vng lm cho lng tin trong lu thng ngy cng tng ln, gy sc p lm pht. Ch t u nm 1992 cc cng c ti chnh - tin t mi thc s iu tit c gi vng v ngoi t, v kt qu l tnh hnh ti chnh - tin t ca chng ta trong nm 1992 kh tt, lm pht ch cn hai con s - mt con s cho php trong nn kinh t th trng. C c kt qu hi lng nm 1992, chng ta mi thy ht ngha quan trng ca vic s dng ng b, c hiu qu cc cng c ti chnh - tin t trong nn kinh t th trng, ca chnh sch tht cht tin t ngn chn lm pht.
44
3. Chnh sch ti chnh ca chnh ph

Trong mi giai on pht trin kinh t, Chnh ph mi mt quc gia cn ra mt chnh sch ti chnh ph hp thc hin cc mc tiu ca nn kinh t v m. Trong s cc ni dung quan trng ca chnh sch ti chnh quc gia, ni ln hai ni dung ln l: - Chnh sch to vn v s dng vn trong nn kinh t. - Chnh sch iu ho thu nhp thng qua cc cng c ti chnh. a. Chnh sch to vn v s dng vn trong nn kinh t Mun pht trin kinh t, cn c 3 yu t: Lao ng, vn, cng ngh. Cc yu t ny cn c gi l cc ngun lc khan him. i vi nc ta, lc lng lao ng di do, nhng ngun vn qu t i v cng ngh cn lc hu. Tt nhin l mun i mi cng ngh cng cn phi c vn. Do , vn l vn mu cht trong chnh sch ti chnh giai on hin nay. Mc tiu ca nn kinh t v m mi quc gia l gia tng tng sn phm quc dn (GNP). Mun gia tng GNP, iu tt yu l phi tng vn u t cho sn xut, kinh doanh, dch v. Vn t ra l xc nh nhu cu vn trong mi thi k nh th no? C nhiu cch tnh nhu cu vn cho mt quc gia trong mt thi k nht nh. + Cch th nht: Xc nh nhu cu vn trn c s gn vi vic gii quyt vn x hi v vic lm.
+ Cch tnh th hai: Da theo m hnh Harrod Domar: Y = a.K
Vi: Y - mc gia tng v sn lng sn phm.

K - mc gia tng v vn u t
a - l h s tng trng. Cc nh kinh t tnh ton h s tng trng ti cc nc ang pht trin bin ng t 0,14 0,30. nc ta, con s ny nhng nm u thp nin 90 khong 0,50. thc hin chnh sch to vn cn gii quyt mt s ni dung sau:
45
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee - Bng mi bin php v hnh thc, cc cng c ti chnh phi hng vo vic khai thc mi tim nng v vn trong nn kinh t. - y mnh cc hot ng ti chnh i ngoi nhm thu ht cc ngun vn t bn ngoi, vi cc bin php vay n, xut nhp khu v u t trc tip. - Trit thc hin nguyn tc tit kim v hiu qu trong s dng vn la chn mt c cu u t thch hp. - iu chnh c cu chi ngn sch Nh nc theo hng gim cc nhu cu chi cha thc s cp bch. - S dng trit cc cng c ti chnh trung gian khai thng cc ngun vn v hnh thnh th trng vn v th trng tin t, m rng tnh t ch trong mi hot ng sn xut kinh doanh, dch v ti chnh - tin t, hot ng mi gii b. Chnh sch iu ho thu nhp Mt mu thun gay gt trong qu trnh phn phi thu nhp l mu thun gia chnh sch x hi vi quy lut phn phi trong nn kinh t th trng. Vn l chng ta phi c mt chnh sch phn phi hp l ca ci trong ton x hi, chnh sch phi bo m c cc mc tiu ca nn kinh t v m. Cc nh kinh t hc hin i cho rng c hai cng c sc bn ca chnh sch ti chnh trong phn phi, l: Thu v chi tiu ngn sch ca chnh ph. + Thu: Mc d mi ngi u tha nhn tc ng ca thu trong vn phn phi, nhng c nhiu quan im khc nhau v s dng n mc no, s dng ra sao va kch thch pht trin kinh t, va iu ho thu nhp, bo m thch ng ngun thu ngn sch. S dng cng c thu, trong vic s dng cc loi thu, i tng chu thu v thu sut l nhng ni dung quan trng ph hp vi tng thi k v iu kin thc t nht nh. V d: Thu thu nhp l loi thu nh vo thu nhp ca dn c v cc t chc c thu nhp l mt loi thu c p dng ph bin cc nc kinh t pht trin, nhng ta th din chu thu ny cha ng k. Thu thc s l mt con dao hai li, nu s dng thu ng n n c tc ng tch cc pht trin kinh t, nhng nu s dng khng hp l th n c tc ng
46
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee ngc li km hm s pht trin. hu ht cc quc gia, thu c s dng nh mt phng tin m bo ngun thu cho ngn sch Nh nc, v n cng c coi nh mt phng tin quan trng iu tit nn kinh t. nc ta, cng c thu vi t cch l mt cng c ca chnh sch ti chnh, ch mi thc s pht huy vai tr ca n i vi qun l v m nn kinh t t 1990, khi Nh nc Vit Nam chnh thc ban hnh h thng thu mi. Vi h thng thu ny chnh sch ti chnh ca quc gia tc ng tch cc n nn ti chnh quc gia: gim ng k bi chi ngn sch, gp phn chn ng lm pht thc y nn kinh t tng trng tt. Tuy cn hn ch trong c cu ca h thng thu v thu sut trong mt vi lut thu, nhng chng ta thy c kt qu tch cc ca cng c ny i vi kinh t x hi nc ta trong nhng nm qua. + Cng c chi ngn sch: Chi ngn sch l mt khon chi rt ln ca quc gia p ng cho nhu cu ca ton x hi. Trong cc nc kinh t pht trin, chi ngn sch ch yu dnh cho cc chi tiu cng cng, nh: chi cho vn ho x hi, gio dc, y t, an ninh- quc phng v chi cho khu vc kinh t cng cng nc ta, chi ngn sch cng nhm bo m nhu cu x hi, c bit chi cho pht trin kinh t chim mt phn quan trng. Bi l, mc d nh nc ch trng mt nn kinh t nhiu thnh phn, nhng ta kinh t cng cng chim mt t trng ln trong ton b nn kinh t. Vn l, trong chnh sch ti chnh ca mt quc gia, vic chi tiu ngn sch c ngha rt ln i vi kinh t x hi ca quc gia . Cc nh kinh t hc khi nghin cu nhu cu ca nn kinh t mt quc gia, cho thy rng: chi tiu ngn sch (chi tiu ca chnh ph) c tc ng rt ln ti tng mc cu ca x hi. Cc khon chi khng l ca chnh ph cho y t, gio dc, quc phng v cc mc tiu x hi (tr cp ngi ngho, tr cp tht nghip) v u t pht trin kinh t, y nhu cu x hi ln rt cao d a ti mt cn i cung- cu trong nn kinh t v nguy c lm pht. Thc t nc ta, trong thi k c lm pht, mt nguyn nhn l do c ch bao cp ca ngn sch, ngn sch chi qu ln vt qu kh nng cung ng ca nn kinh t, trong chi u t pht trin kinh ttrnlancha ctrng im, an lng ph ln tinguyncat nc.
47
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Nhng cng phi thy rng, Nh nc Vit Nam- Nh nc XHCN m bn cnh cc mc tiu kinh t, n cn c mc tiu quan trng na l thc hin cng bng x hi. thc hin cng bng x hi, cc khon chi ph v tr cp x hi ca chnh ph c ngha to ln i vi vic ci thin i sng ca nhng ngichng chnhschx hi.
46
CHNG III NHNG VN C BN V TN DNG

Tn dng ra i rt sm so vi s xut hin ca mn kinh t hc v c lu truyn t i ny qua i khc. Tn dng xut pht t ch Credit trong ting Anh-c ngha l lng tin, s tin tng, tn nhim. Tn dng c din gii theo ngn ng Vit Nam l s vay mn. Trong thc t tn dng hot ng rt phong ph v a dng, nhng bt c dng no tn dng cng th hin hai mt c bn: (1) Ngi s hu mt s tin hoc hng ho chuyn giao cho ngi khc s dng trong mt thi gian nht nh v (2) n thi hn do hai bn tho thun, ngi s dng hon li cho ngi s hu mt gi tr ln hn. Phn trm tng thm c gi l phn li hay ni theo ngn ng kinh t l li sut.
I. S RA I V PHT TRIN CA TN DNG

1. C s ra i ca tn dng
S phn cng lao ng x hi v s xut hin s hu t nhn v TLSX l c s ra i ca tn dng. Xt v mt x hi, s xut hin ch s hu v TLSX l c s hnh thnh s phn ho x hi: ca ci, tin t c xu hng tp trung vo mt nhm ngi, trong lc mt nhm ngi khc c thu nhp thp hoc thu nhp khng p ng cho nhu cu ti thiu ca cuc sng, c bit khi gp nhng bin c ri ro bt thng xy ra. Trong iu kin nh vy i hi s ra i ca tn dng gii quyt mu thun ni ti ca x hi, thc hin vic iu ho nhu cu vn tm thi ca cuc sng.
2. Quan h tn dng nng li

Quan h tn dng nng li l quan h tn dng ra i u tin vo thi k c i. 2.1 Ch th ca quan h tn dng nng li Ch th ca quan h tn dng nng li bao gm: (1) Ngi i vay: ch yu l nng dn v th th cng, ngoi ra, ch n, a ch v quan h cng c mt phn i
46
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee vay nng li; (2) Ngi cho vay: Nhng ngi kinh doanh thng nghip tin t, ch n, a ch v mt s quan li. 2.2 Nguyn nhn xut hin tn dng nng li. Trong iu kin sn xut thp km, ph thuc nhiu vo iu kin t nhin, li thm gnh nng su thu v cc t nn x hi khc, nhng ngi sn xut nh khi phi i ph vi nhng ri ro xy ra trong cuc sng c th dn n phi i vay gii quyt nhng kh khn cp bch trong i sng, nh mua lng thc, thuc men, ng t, thu; cn cc tng lp khc i vay l gii quyt nhng thiu ht tm thi vi cc nhu cu cao. 2.3 c im ca tn dng nng li Tn dng nng li c nhng c im c bn sau: + Li sut cao, do hai nguyn nhn: Th nht l cu tn dng ln hn cung tn dng; th hai l nhu cu i vay thng cp bch khng th tr hon c. + Mc ch vay l tiu dng. i vi nng dn v th th cng th mc ch s dng vn vay l p ng nhng nhu cu ti thiu ca cuc sng nh: mua lng thc n, thuc men cha bnh, np t, ng thui vi cc tng lp khc th mc ch i vay l chi tiu cho nhng nhu cu cao cp nh xy dng lu di, t chc d hi, mua sm qu kim + Hnh thc vn ng ca vn trong quan h tn dng nng li biu hin rt a dng: Cho vay bng tin thu n bng tin hay thu n bng hin vt 2.4 Tn dng nng li trong iu kin ngy nay Trong iu kin ngy nay, tn dng nng li cn tn ti kh ph bin cc nc ang pht trin; do cc nguyn nhn: (1) Do nh hng ca ch phong kin; (2) Mc thu nhp ca ngi lao ng thp v (3) H thng tn dng cha pht trin.
3. S pht trin ca quan h tn dng trong nn kinh t th trng

Sn xut hng ho l nguyn nhn ra i ca tn dng. V vy bt c x hi no c sn xut hng ho th tt yu c s hot ng ca tn dng.
47
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 3.1 Nguyn nhn thc y s pht trin ca tn dng. Trong nn kinh t sn xut hng ho, cc doanh nghip mun tin hnh sn xut kinh doanh phi c mt s vn nht nh. Do c im vn ng ca vn l tun hon theo cng thc T-H-T v do tnh cht thi v trong hot ng sn xut kinh doanh, m mi doanh nghip c lc th thiu vn c lc th tha vn. Tuy nhin, i vi doanh nghip c tnh thi v thp vic tha thiu vn tin t vi thi gian ngn hn v qui m nh hn so vi x nghip c tnh thi v cao. ng trn gic ton b nn kinh t quc dn, th ti mt thi im nht nh s c hin tng mt nhm cc x nghip c vn tm thi cha s dng trong khi mt nhm nhng x nghip khc li c nhu cu vn cn b sung tm thi. S d c hin tng nh vy l do chu k sn xut v tnh cht thi v mi doanh nghip, mi ngnh kinh t khng ging nhau. Qu trnh ti sn xut l mt qu trnh lin tc trn c s phn cng v hp tc trong ton b h thng kinh t, v vy khi m doanh nghip ny tha vn th tt c cc doanh nghip khc thiu vn. y l hin tng khch quan, i hi phi c tn dng lm cu ni gia ni tha v ni thiu. Trong c ch th trng, tn ti v pht trin lun gn b vi nhau, v vy nhu cu cho sn xut khng ch duy tr mc sn xut nh c, m cn c nhu cu u t pht trin. Nhu cu vn trong trng hp ny dung mua sm TSC, tng d tr vt t hng ho cho ti sn xut m rng. i vi cc doanh nghip, li nhun tch lu u t c gii hn, v vy mun thc hin c nhu cu m rng sn xut cn phi nh n ngun vn trong x hi. Ngun vn p ng cho nhu cu ny l vn tit kim x hi, bao gm vn tit kim ca cc nh kinh doanh, vn tit kim c nhn v ngn sch Nh nc. Mi khon tit kim c mt mc ch nht nh: nh kinh doanh tit kim m rng sn xut; c nhn tit kim xy dng nh ca, mua sm xe c Mc ch ca tit kim c th c thc hin ngay hoc ch c thc hin trong tng lai. Do trong thi gian cha thc hin c mc ch nh, nhng ngi ch ca vn tit kim c th cho vay di hnh thc trc tip mua tri phiu hay gin tip gi vo cc t chc tit kim. Nh vy s pht trin ca tn dng xut pht t nhu cu tit kim v nhu cu u t.
48
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Tm li: Trong nn kinh t th trng, c im tun hon vn v yu cu ca qu trnh tit kim v u t i hi phi c tn dng. 3.2 Tn dng ngy cng m rng v pht trin mt cch a dng. Trong nn kinh t th trng tn dng ngy cng pht trin. Ch th tham gia cc quan h tn dng rt phong ph. Quan h tn dng c m rng v i tng v quy m, th hin trn cc mt sau: - Cc t chc ngn hng v cc t chc tn dng pht trin mnh v rng ri khp ni. - Phn ln cc doanh nghip u s dng vn tn dng vi khi lng ngy cng ln. - Thu nhp c nhn ngy cng tng, nn ngy cng c nhiu ngi tham gia vo cc quan h tn dng. Ngoi vic m rng cc quan h tn dng, hnh thc tn dng ngy cng pht trin a dng nh tn dng thng mi, tn dng Ngn hng, tn dng Nh nc v cc loi khc.
II. BN CHT TN DNG

Tn dng tn ti trong nhiu phng thc sn xut khc nhau, nhng bt c phng thc no tn dng cng biu hin ra bn ngoi nh l s vay mn tm thi mt vt hoc mt s vn tin t, nh vy m ngi ta c th s dng c gi tr ca hng ho hoc trc tip hoc gin tip thng qua trao i. vch r bn cht ca tn dng cn thit phi nghin cu lin h kinh t trong qu trnh hot ng ca tn dng v mi quan h ca n vi qu trnh ti sn xut.
1. S vn ng ca tn dng
Tn dng l mt quan h kinh t gia ngi cho vay v ngi i vay, gia h c mi quan h vi nhau thng qua vn ng gi tr vn tn dng c biu hin di hnh thc tin t hoc hng ho. Qu trnh vn ng c th hin qua cc giai on sau:
49
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee + Th nht: Phn phi tn dng di hnh thc cho vay. giai on ny, vn tin t hoc gi tr vt t hng ho c chuyn t ngi cho vay sang ngi i vay. Nh vy khi cho vay, gi tr vn tn dng c chuyn sang ngi i vay, y l mt c im c bn khc vi vic mua bn hng ho thn thng. Mc vit Trong vic cho vay, ch c mt bn nhn c gi tr, v cng ch c mt bn nhng i gi tr m thi. + Th hai: S dng vn tn dng trong qu trnh ti sn xut. Sau khi nhn c gi tr vn tn dng, ngi i vay c quyn s dng gi tr tho mn mt mc ch nht nh. Tuy nhin ngi i vay khng c quyn s hu v gi tr , m ch tm thi s dng trong mt thi gian nht nh. + Th ba: S hon tr ca tn dng. y l giai on kt thc mt vng tun hon ca tn dng. Sau khi vn tn dng hon thnh mt chu k sn xut tr v hnh thi tin t, th ngi i vay hon tr li cho ngi cho vay. Nh vy s hon tr ca tn dng l c trng thuc v bn cht vn ng ca tn dng, l du n phn bit phm tr tn dng vi cc phm tr kinh t khc.
2- Hot ng ca tn dng trong phm vi v m

Sau nm 1930 l thuyt cho vay c tha nhn v s dng phn tch hot ng ca tn dng v li sut trong nn kinh t th trng. Qu cho vay c hnh thnh v vn ng gia cc ch th tham gia qu trnh ti sn xut, bao gm cc doanh nghip trong lnh vc sn xut, lu thng; cc t chc ti chnh tn dng; Nh nc v cng dn. 2.1 Cung v cu ca qu cho vay. 2.1.1. Cung ca qu cho vay. Trong nn kinh t th trng, cung ca qu cho vay t nhiu ngun khc nhau: + Tit kim c nhn. Thu nhp ca c nhn c chia lm hai phn l tiu dng v tit kim. S thu v tit kim c nhn, mt phn c s dng mua nh, t, hoc u t trc tip vo cc chng khon; mt phn cn li c u t gin tip vo th trng vn v tin t thng qua cc ngn hng, cng ty ti chnh, qu tit kim, HTX tn dng
50
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee + Tit kim ca nh doanh nghip. Tng s tit kim ca nh doanh nghip l phn li nhun khng chia v khu hao; s tin tit kim ny khi nh doanh nghip cha s dng n th c th tr thnh mt b phn ca qu cho vay thng qua th trng vn v tin t. + Mc thng d ca ngn sch nh nc. Mc thng d ca NSNN bng thu nhp tr i chi ph v hng ho v dch v. + Mc tng ca khi lng tin t cung ng. C s tnh mc tng ny l khi lng tin t lu thng ngoi ngn hng v tin trn ti khon sc. 2.1.2. Cu v qu cho vay. Trong nn kinh t hng ho-tin t, cu v qu cho vay kh phong ph, a dng: + Nhu cu u u t ca doanh nghip. Khu vc doanh nghip ng vai tr quan trng nht v nhu cu ca qu cho vay. + Nhu cu tn dng tiu dng c nhn. cc nc pht trin tn dng tiu dng chim mt t trng ng k. + Thm ht Ngn sch ca Chnh ph: khi NSNN b thm ht Nh nc phi i vay thng qua pht hnh cng tri hay tri phiu kho bc b p khon bi chi hng nm. + Ngoi ra mc gim khi lng tin t cung ng v mc tng d tr tin t cng l hai thnh phn ca s cu. 2.2 c im ca qu cho vay Qu cho vay biu hin quan h gia nhng ngi tham gia qu trnh ti sn xut, bao gm cc doanh nghip sn xut v lu thng hng ho cng nh Nh nc v dn c. Mc ch s dng qu cho vay l nhm tho mn nhu cu vn tin t tm thi cho sn xut v tiu dng. Qu cho vay c cc c im c bn sau: - Qu cho vay ch yu tp trung v phn phi thng qua cc t chc ti chnh tn dng. Trong nn sn xut hng ho hin i, phn phi qu cho vay thng c thc hin bng hai cch: (1) Phn phi trc tip nh mua tri phiu doanh nghip v (2) Qua cc t chc trung gian nh ngn hng, cng ty ti chnh, qu tit
51
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee kim, qu bo him x hi, HTX tn dng v cc t chc ti chnh khc. Trong vic phn phi qua cc t chc trung gian chim i b phn. - Qu cho vay vn ng trn c s hon tr v c li sut. S hon tr l c trng ring ca qu tn dng, ng thi n phn nh bn cht vn ng ca qu cho vay. Tun hon v chu chuyn vn trong nn kinh t quyt nh kh nng hon tr ca tn dng. V hnh thc, s hon tr c thc hin trn c s tho thun bng hp ng tn dng gia ngi cho vay v ngi i vay. Tm li: Tn dng l phng thc huy ng vn quan trng nht ca nn kinh t th trng. V vy s dng c hiu qu phng thc ny s gp phn gii quyt nhu cu vn ang l vn cp thit cho sn xut v u t pht trin.
III. CC HNH THC TN DNG.

Trong nn kinh t th trng tn dng hot ng rt a dng v phong ph. Tu theo tiu thc phn loi m tn dng c phn thnh nhiu loi khc nhau.
1. Thi hn tn dng. Cn c vo thi hn tn dng, tn dng c chia ra ba loi: tn dng ngn hn, tn dng trung hn v tn dng di hn.
+ Tn dng ngn hn: l loi tn dng c thi hn di mt nm v thng c s dng cho vay b sung thiu ht tm thi vn lu ng v phc v cho nhu cu sinh hot ca c nhn. + Tn dng trung hn: l tn dng c thi hn t 1 5 nm, c cung cp mua sm ti sn c nh, ci tin v i mi k thut, m rng v xy dng cc cng trnh nh c thi gian thu hi vn nhanh. + Tn dng di hn: l loi c thi hn trn 5 nm, loi tn dng ny c s dng cung cp vn cho XDCB, ci tin v m rng sn xut c qui m ln. Tn dng trung hn v di hn c u t hnh thnh vn c nh v mt phn ti thiu cho hot ng sn xut.
2- i tng tn dng. Cn c vo i tng tn dng, tn dng c chia thnh hai loi: tn dng vn lu ng v tn dng vn c nh.
+ Tn dng vn lu ng: l loi vn tn dng c s dng hnh thnh vn lu ng ca cc t chc kinh t, nh cho vay d tr hng ho, mua nguyn vt
52
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee liu cho sn xut. Tn dng vn lu ng thng c s dng cho vay b p mc vn lu ng thiu ht tm thi. Loi tn dng ny thng c chia ra cc loi: cho vay d tr hng ho; cho vay chi ph sn xut v cho vay thanh ton cc khon n di hnh thc chit khu k phiu. + Tn dng vn c nh: l loi tn dng c s dng hnh thnh TSC. Loi ny c u t mua sm TSC, ci tin v i mi k thut m rng sn xut, xy dng cc x nghip v cng trnh mi. Thi hn cho vay l trung hn v di hn.
3. Mc ch s dng vn. Cn c vo mc ch s dng vn, tn dng c chia lm hai loi: tn dng sn xut lu thng hng ho v tn dng tiu dng.
+ Tn dng sn xut v lu thng hng ho: l loi cp pht tn dng cho cc doanh nghip v cc ch th kinh t khc tin hnh sn xut hng ho v lu thng hng ho. + Tn dng tiu dng: l hnh thc cp pht tn dng cho c nhn p ng nhu cu tiu dng: Nh mua sm nh ca, xe c, cc hng ho bn chc v c nhng nhu cu hng ngy. Tn dng tiu dng c th c cp pht di hnh thc bng tin hoc di hnh thc bn chu hng ho.
4. Ch th trong quan h tn dng. Cn c vo tiu thc ny, th tn dng c chia thnh cc loi: tn dng thng mi, tn dng Nh nc v tn dng ngn hng.
+ Tn dng thng mi: L quan h tn dng gia cc nh doanh nghip c biu hin di hnh thc mua bn chu hng ho. Mua bn chu hng ho l hnh thc tn dng, v: . Ngi bn chuyn giao cho ngi mua s dng vn tm thi trong mt thi gian nht nh. . n thi hn c tho thun, ngi mua hon li vn cho ngi bn di hnh thc tin t v c phn li sut. C s php l xc nh quan h n nn ca tn dng thng mi l GIY N - mt dng c bit ca kh c dn s xc nh tri quyn cho ngi bn v ngha
53
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee v phi thanh ton n ca ngi mua. GIY N trong quan h tn dng thng mi c gi l k phiu thng mi (thng phiu), vi 2 loi: hi phiu v lnh phiu. . Hi phiu l mt thng phiu do ch n lp ra ra lnh cho ngi thiu n tr mt s tin nht nh cho ngi hng th khi mn n o hn. Ngi hng th c th l ngi pht hnh, cng c th l th ba. . Lnh phiu l mt thng phiu do ngi thiu n lp ra cam kt tr mt s tin n nht nh khi n hn cho ch n. V hnh thc, thng phiu c chia ra ba loi: (1) Thng phiu v danh, khng ghi tn ngi th hng; (2) Thng phiu k danh; c ghi tn ngi th hng v (3) Thng phiu nh danh, c ghi tn nh thng phiu k danh nhng khng chuyn nhng cho ngi khc. . Vai tr ca tn dng thng mi trong nn kinh t th trng: Trong nn kinh t th trng, hin tng tha thiu vn ca cc nh doanh nghip thng xuyn xy ra, v vy hot ng ca tn dng thng mi mt mt p ng nhu cu vn ca nhng nh doanh nghip tm thi thiu vn, ng thi gip cho cc doanh nghip tiu th c hng ho ca mnh. Mt khc s tn ti ca hnh thc tn dng ny s gip cho cc nh doanh nghip ch ng khai thc c ngun vn nhm p ng kp thi cho hot ng sn xut kinh doanh. Tuy vy tn dng thng mi vn c nhng hn ch v qui m tn dng, v thi hn cho vay, v v phng hng (gii hn i vi nhng x nghip cn hng ho s dng cho sn xut hoc d tr), ngoi ra vic cung cp tn dng thng mi ch c thc hin trn c s tn nhim ln nhau. + Tn dng ngn hng: L quan h tn dng gia ngn hng, cc t chc tn dng khc vi cc nh doanh nghip v c nhn. Trong nn kinh t ngn hng ng vai tr l mt t chc trung gian, trong quan h tn dng n va l ngi cho vay ng thi l ngi i vay. Vi t cch l ngi i vay, ngn hng nhn tin gi ca cc nh doanh nghip, c nhn hoc pht hnh chng ch tin gi, tri phiu huy ng vn trong x hi. Vi t cch l ngi cho vay, n cung cp tn dng cho cc nh doanh nghip v c nhn.
54
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Khc vi tn dng thng mi, c cung cp di hnh thc hng ho, tn dng ngn hng c cung cp di hnh thc tin t - bao gm tin mt v bt t. Trong nn kinh t th trng, i b phn qu cho vay tp trung qua ngn hng, n khng ch p ng nhu cu vn ngn hn d tr vt t hng ho, trang tri cc chi ph sn xut v thanh ton cc khon n, m cn tham gia cp vn cho u t XDCB v p ng mt phn ng k nhu cu tn dng tiu dng c nhn. + Tn dng Nh nc: L quan h tn dng trong Nh nc l ngi i vay. Ch th trong quan h tn dng Nh nc bao gm: Ngi i vay l Nh nc Trung ng v Nh nc a phng, ngi cho vay l dn chng, cc t chc kinh t, ngn hng v nc ngoi. Mc ch i vay ca tn dng Nh nc l b p khon bi chi Ngn sch. Tn dng Nh nc bao gm: tn dng ngn hn v tn dng di hn. . Tn dng ngn hn: l khon vay ngn hn ca Kho bc Nh nc b p cc khon bi chi tm thi, thi hn di 1 nm. Tn dng ngn hn ca Nh nc c thc hin bng cch pht hnh k phiu kho bc (cn gi l tn phiu). Vic pht hnh c thc hin bng hai cch: (1) Pht hnh vay vn Ngn hng Trung ng v (2) Pht hnh vay vn c nhn v nh doanhnghip. . Tn dng di hn: L cc khon vay di hn ca kho bc Nh nc, thng t 5 nm tr ln. Tn dng Nh nc di hn c thc hin bng cch pht hnh cng tri (tri phiu). Theo thi gian cng tri chia ra hai loi: Tri phiu thi hn 5 nm hoc 10 nm v tri phiu vnh vin. Theo phm vi pht hnh, cng tri cng chia ra hai loi: Tri phiu quc ni v tri phiu quc t. Li sut cng tri c Nh nc qui nh lc pht hnh v chi tr hng nm.
55
IV. CC CHC NNG CA TN DNG

1. Chc nng ca tn dng
1.1. Chc nng phn phi li ti nguyn. Tn dng l s vn ng ca vn t ch th ny sang ch th khc. Chnh nh s vn ng ca tn dng m cc ch th vay vn nhn c mt phn ti nguyn ca x hi phc v cho sn xut hoc tiu dng. Phn phi tn dng c thc hin bng hai cch: + Phn phi trc tip: l vic phn phi vn t ch th c vn tm thi cha s dng sang ch th trc tip s dng vn l kinh doanh v tiu dng. Phng php phn phi ny c thc hin trong quan h tn dng thng mi v vic pht hnh tri phiu ca Nh nc v cc cng ty. + Phn phi gin tip: L vic phn phi c thc hin thng qua cc t chc trung gian, nh ngn hng, HTX tn dng, Cng ty Ti chnh... Trong nn kinh t hin i, phn phi vn tn dng qua cc t chc trung gian chim v tr quan trng nht. Mt mt cc t chc trung gian tp trung vn tin t ca cc doanh nghip v c nhn lm ngun vn cho vay, mt khc chng phn phi ngun vn di hnh thc cp tn dng cho cc doanh nghip, c nhn v mt phn cho kho bc Nh nc. Gia phn phi qua tn dng v phn phi qua Ngn sch c nhng im khc nhau: i vi tn dng phn phi trn c s hon tr, phn phi vn lin quan n thu nhp quc dn, v tng sn phm x hi, phn phi ch yu cho lnh vc sn xut kinh doanh. Trong khi ngn sch phn phi vn mang tnh cht cp pht, phn phi ch yu lin quan n thu nhp quc dn v phn phi ch yu cho lnh vc phi sn xut. 1.2 To c s lu thng du hiu tr gi (tin khng gi). Trong thi k u lu thng l ho t, nhng khi cc quan h tn dng pht trin, cc giy n thay th cho mt b phn tin trong lu thng. Li dng c im ny, cc ngn hng bt u pht hnh tin giy vo lu thng. Lc u tin giy pht hnh trn c s c d tr qu kim (vng), nhng dn dn tin giy pht hnh vo lu thng tch ri vi d tr vng ca ngn hng.
56
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Ngy nay ngn hng cung cp tin cho lu thng ch yu c thc hin thng qua con ng tn dng. y l c s m bo cho lu thng tin t n nh, ng thi m bo phng tin phc v cho lu thng. Nh vy, nh hot ng ca tn dng m ngn hng to ra tin phc v cho sn xut v lu thng hng ho. Tin t do ngn hng to ra gm: + Tin t: Tin giy v tin kim loi khng gi tr. + Bt t (chng ta s cp phn sau). Nh vo cng c ni trn m tc lu thng hng ho nhanh hn v do vy, hng ho i t hnh thi tin t vo sn xut v ngc li c thc y mnh m hn. Ni cch khc, tn dng thc y lu thng hng ho v pht trin kinh t.
2- Vai tr ca tn dng
Trong iu kin nn kinh t nc ta hin nay, tn dng c cc vai tr sau: + Th nht: p ng nhu cu vn duy tr qu trnh sn xut c lin tc ng thi gp phn u t pht trin kinh t. Vic phn phi vn tn dng gp phn iu ho vn trong ton b nn kinh t, to iu kin cho qu trnh sn xut c lin tc. Tn dng cn l cu ni gia tit kim v u t. N l ng lc kch thch tit kim ng thi l phng tin p ng nhu cu v vn cho u t pht trin. Trong nn kinh t sn xut hng ho, tn dng l mt trong nhng ngun vn hnh thnh vn lu ng v vn c nh ca doanh nghip, v vy tn dng gp phn ng vin vt t hng ho i vo sn xut, thc y tin b khoa hc k thut y nhanh qu trnh ti sn xut x hi. + Th hai: Thc y qu trnh tp trung vn v tp trung sn xut. Hot ng ca ngn hng l tp trung vn tin t tm thi cha s dng, trn c s cho vay cc n v kinh t. Mt khc qu trnh u t tn dng c thc hin mt cch tp trung, ch yu l cho cc x nghip ln, nhng x nghip kinh doanh hiu qu. + Th ba: Tn dng l cng c ti tr cho cc ngnh kinh t km pht trin v ngnh kinh t mi nhn.
57
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Trong thi gian tp trung pht trin nng nghip v u tin cho xut khu Nh nc tp trung tn dng ti tr pht trin cc ngnh , t to iu kin pht trin cc ngnh khc. + Th t: Gp phn tc ng n vic tng cng ch hch ton kinh t ca cc doanh nghip. c trng c bn ca vn tn dng l s vn ng trn c s hon tr v c li tc, nh vy m hot ng ca tn dng kch thch s dng vn c hiu qu. Bng cch tc ng nh vy, i hi cc doanh nghip khi s dng vn tn dng phi quan tm n vic nng cao hiu qu s dng vn, gim chi ph sn xut, tng vng quay ca vn, to iu kin nng cao doanh li ca doanh nghip. + Th nm: To iu kin pht trin cc quan h kinh t vi nc ngoi. Trong iu kin kinh t m, tn dng tr thnh mt trong nhng phng tin ni lin cc nn kinh t cc nc vi nhau.
V. LI SUT TN DNG
Li sut l mt phm tr kinh t tng hp, c lin quan cht ch n mt s phm tr kinh t khc v ng vai tr nh l mt n by kinh t cc k nhy bn c nh hng trc tip n cc hot ng ca doanh nghip v dn c. Quan trng hn, n c Nh nc s dng nh mt cng c qun l v m trong nn kinh t th trng. Mt nh kinh t hc ni ting ca Php A.POIAL khng nh: li sut l mt cng c tch cc trong pht trin kinh t v ng thi li l mt cng c km hm ca chnh s pht trin y, tu thuc vo s khn ngoan hay kh di trong vic s dng chng. Trong nn kinh t k hoch ho, vai tr ca li sut c nhn nhn mt cch ht sc m nht v l thuc, nhiu khi c hiu nh s phn chia cui cng ca sn xut gia gia nhng ngi sn xut, ngi u t vn v ngi cho vay. Trong nn kinh t th trng, li sut c cc nh kinh t hc nh ngha l ci gi vay mn hoc thu nhng dch v tin. V vic vay mn hoc thu nhng dch v tin lin quan n vic to ra tn dng, do vy, ngi ta c th coi li sut nh l gi c ca tn dng.
58
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Trong nn kinh t th trng, c nhiu loi li sut khc nhau: li sut cm c th chp, li sut v nhng tri khon cng ty, li sut v tri phiu kho bc, k phiu thng mi v nhiu cng c tn dng khc. V s nhng li tc khc nhau cng tn ti vo mt thi im; do vy, li sut c xem xt trn c s s khc nhau v kh nng chuyn i trn th trng vn, ri ro sai hn hoc khng tr c n, di k hn hon tr v nhng l do v thu. tin cho vic nghin cu, chng ta cp n li sut theo khi nim ny, nhng n gin ho, chng ta loi tr kh nng chuyn i v kh nng sai hn.
1. Khi nim v thi gi

Mt cng c tn dng nh tn phiu, tri phiu kho bc, giy nhn thanh ton n ca ch ngn hng bao gi cng bao hm mt s tho thun gia ngi mua (ngi cho vay) tr s tin no i ly quyn nhn nhng khon tin trong tng lai. V cng c tn dng lin quan n nhng khon tin phi tr, c thc hin trong tng lai, do vy tng s tin ghi trn giy v nhng khon phi tr ny cn thit phi c chit khu xc nh thi gi ( gi bn hm nay). V d mt cng c ha bo m tr tin mt l 1000 la trong thi hn mt nm, th bao gi gi bn cng nh hn 1000 la, v mt c nhn c 1000 la ngy hm nay c th t s vn vo ti khon tit kim hoc mt tch sn sinh li khc v sau mt nm c th kim c hn 1000 la.
2. Mi quan h gia thi gi v li sut ca cng c tn dng

Ta hy xem xt cng thc sau y nh gi gi tr ca mt cng c tn dng.
PV = Cn C2 F C1 +L + + + n 1 + i (1 + i ) (1 + i )n (1 + i )n
Trong PV biu hin thi gi ca quyn yu sch. C1, C2,Cn : biu hin nhng khon hon li vo cui nm th 1, 2,,n. Trong trng hp ca mt tri phiu, C i din khon tin tr theo phiu hng nm. F : biu hin gi tr ghi trn mt cng c, phi c hon tr nm o hn. i : biu hin li sut th trng ca nhng cng c c th so snh c.
59
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee V li sut th trng c dng chit khu dng cc khon hon tr t mt cng c n xc nh thi gi ca cng c , nn r rng thi gi v li sut th trng c mi quan h nghch chiu: li sut th trng tng ln th thi gi ca cng c n gim xung v ngc li. Cng thc trn c th c s dng c tnh thi gi ca nhng loi cng c tn dng khc nhau. V d: Mt tri phiu c mnh gi l 1.000 USD, thi gian thanh ton 4 nm. S tin mt tr hng nm cho ngi gi tri phiu 50 USD. Li sut ca nhng cng c so snh c l 5%. Thi gi ca tri phiu s l:
PV = 50 50 50 1.000 50 = 1.000 (USD) + + + + 3 4 2 1,05 (1,05) (1,05) (1,05) (1,05)4
Nu cng c ny c bn vi gi thp hn 1.000 USD th ngi ta s bn nhng chng khon khc i mua n v ngc li. Nu nhng li sut ca nhng chng khon so snh c l 6%, th khi thi gi ca tri phiu l:
PV = 50 50 50 1.000 50 = 965,34 (USD) + + + + 3 4 2 1,06 (1,06 ) (1,06) (1,06) (1,06)4
Nh vy nu cng c ny c mua vi gi cao hn 965,34 USD th ngi ta s bn n mua cc chng khon khc. V d trn minh ha mi lin h nghch gia thi gi v li sut ca mt cng c tn dng.
3- Li sut thc v li sut danh ngha

V l thuyt, hin ang tn ti hai quan im v li sut thc v li sut danh ngha. 3.1. Quan im th nht. Li sut thc thng c hiu l li sut c vn hnh trong mt khng gian v thi gian, trong gi nh lm pht lun lun bng khng. Trong iu kin khng c lm pht, li sut thc l tiu chun xem xt hiu qu ca vic s dng vn. Li sut thc ng vai tr quan trng trong vic kch thch tit kim hay u
60
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee t, vi ngha, kim ch mun tiu dng hin ti c c mt mc tiu dng ln hn trong tng lai. Thc t, khng th lc no cng tn ti mt th gii m lm pht bng khng, do i hi phi tin hnh nghin cu, tnh ton c c mt li sut thc, tc l phi tm ra mt s o no v lm pht trn c s tr ra khi li sut danh ngha c c li sut thc. Phng php ny xut pht t cch tnh t l lm pht trung bnh c d on, trn c s di ca hp ng tn dng hoc cc cng c tn dng khc nhau. V d, tnh li sut thc ca tri phiu kho bc c thi hn 90 ngy, ta c th ly li sut danh ngha tr i t l lm pht hng nm c d on trong 90 ngy. Vic d on t l lm pht i hi phi tin hnh trong mt thi gian di, trn c s phn tch cc d kin ca tnh hnh kinh t trong nc v cc nc khc. n nay, cng vic ny cn rt phc tp, tin cy cha cao. Phi khng nh rng, trong iu kin c lm pht, chnh li sut thc ch khng phi li sut danh ngha nh hng n u t, n cng vic phn phi thu nhp gia nhng con n v ch n v cc dng chy v vn. + Phng php tnh li sut thc: Hin nay tn ti hai phng php tnh li sut thc. Mt phng php lp theo cng thc khng ch n nhng l do v thu thu nhp v mt phng php c tnh thu thu nhp. . Phng php c s dng ph bin hin nay l tnh ton theo cng thc: r = i Pe Cng thc ny xc nh li sut thc (r) chnh l hiu s gia li sut danh ngha (i) v t l lm pht c d on hnh thnh trong sut di ca chng khon hoc cc cng c tn dng khc nhau (Pe). V d, nu li sut ca mt tri phiu kho bc l 14%/nm, v t l lm pht d on c nm l 7%, th li sut thc ca tri phiu kho bc c ghi nhn l 7%.
61
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee . Nu tnh n yu t thu phi np ta c cng thc biu bin li sut thc sau khi ng thu nh sau: Rat = i(1-t)- Pe Li sut thc sau thu (Rat), bng li sut danh ngha tr i thu thu nhp bin t (t) v tr i t l lm pht c d on. V d: Mt ch s hu mt tri phiu kho bc c li sut 14% nm, th theo qui nh thu thu nhp bin t l 30%, v nu t l lm pht c d on cho nm sau l 8% th li sut thc sau khi tr thu thu nhp l 1,8%/nm. Li sut sau khi tr thu thu nhp lun lun nh hn li sut thc cha tr thu. V thu thu nhp bin t lun ln hn khng, do tho mn biu thc trn. iu cn lu l, nh c cp, li sut danh ngha v c li sut thc u bin ng theo chu k, chng ln cao khi nn kinh t hng thnh v gim xung khi nn kinh t suy thoi. 3.2. Quan im th hai Quan im th hai cho rng, li sut thc v li sut danh ngha c mi lin h vi nhau qua biu thc sau: r = i + Pe + Lq + Df + Mt Trong : r: Li sut danh ngha. Li sut ny cn gi l li sut b ngoi hay li sut danh nh, l li sut tho thun trong hp ng tn dng gia ngi i vay v ngi cho vay v mt s vn no . - i : Li sut thc. Li sut thc thng c hiu l li sut trong iu kin khng c bt c loi ri ro no (ri ro lm pht, ri ro sai hn...). Hai yu t quyt nh li sut thc: (1) C hi kinh doanh c th hin bng t sut li nhun trn vn u t k vng bnh qun. Nu t sut li nhun trn vn u t bnh qun cng cao th li sut thc cng cao v ngc li. T sut li nhun trn vn u t k vng bnh qun quyt nh gii hn trn ca li sut. (2) Thi gian u tin cho tiu dng hay s cp bch tiu dng. Nu s cp bch tiu dng cng cao, th tit kim v do cung tn dng cng thp nn li sut thc cng cao v ngc li. Thi gian
62
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee u tin cho tiu dng quyt nh mc tiu dng m ngi tiu dng vui lng hon la v do quyt nh cung tn dng. - Pe: Ph b p ri ro lm pht, c tnh bng t l lm pht d bo trung bnh. - Lq: Ph b p ri ro thanh khon. Tnh thanh khon ca mt chng khon n l kh nng chuyn i sang tin mt nhanh chng v mc gi hp l. Mt cng c n c tnh thanh khon cng thp th chu mc ph b p ri ro cng cao. Df: Ph b p ri ro sai hn. Ri ro sai hn l ri ro xy ra do ngi i
vay khng hon tr c tin vay nh giao hn. C nhiu yu t chi phi ri ro sai hn, bao gm ri ro o c v ri ro i nghch cng nh uy tn ca ngi vay. Ri ro sai hn cng cao th ph b p ri ro sai hn cng cao. - Mt: Ph b p ri ro k hn. Do mi tng quan nghch gia thi gi v li sut, nn mt cng c n c k hn cng di th s bin ng gi c cng ln v ri ro cng cao. V vy, li sut di hn thng phi cao hn li sut ngn hn. Theo L thuyt k vng v lm pht, tn phiu kho bc ch chu ri ro lm pht, nn li sut ca n ch bao gm li sut thc v ph b p ri ro lm pht. Do , i = r + Pe.
4- Cc loi li sut thng dng

Trn c s nghin cu vic hnh thnh li sut, trong thc t ngi ta a vo ng dng nhng li sut mang tnh thng dng v c ph bin rng ri trong hot ng tn dng, tc l trong vic bn v mua quyn s dng vn. 4.1 Li sut c bn ca ngn hng l li sut hng nm do ngn hng quy nh, trn c s tnh li sut cho cc khon cho vay khc nhau. Nhng khon tn dng khng c bo lnh, c tnh trn c s li sut c bn cng thm mt t l, v d Php l 1,55%; nu li sut c bn l 12,25% mt nm (nm hin hnh), th li sut ng vi cc khon tn dng khng c bo lnh l 13,80%. 4.2 Li sut ti chit khu Li sut ti chit khu l li sut c Ngn hng Trung ng p dng ti chit khu i vi cc ngn hng thng mi v thng phiu hoc nhng giy t
63
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee c gi khc. Vic nh ra li sut ti chit khu c coi l mt cng c quan trng ca Ngn hng trung ng trong vic thc hin chnh sch tin t v chnh sch ti chnh. Thng thng mi khi li sut ti chit khu tng ln hay gim xung, ko theo nng hoc gim li sut c bn. 4.3 Li sut th trng tin t y l li sut c thc hin gia cc ngn hng trn th trng tin t, thng thng c n nh hng ngy. Trong hot ng i vay v cho vay c thi hn, mc li sut ny c n nh theo quy lut cung cu theo cc k hon tr khc nhau v theo d on tng gim li sut trn th trng. 4.4 Li sut trung bnh thng ca th trng tin t L li sut cui cng ca thng c tnh trn c s trung bnh li sut hng ngy ca th trng tin t trong thng . Li sut ny c s dng nh li sut hng dn cho vic mua bn c phiu hoc cho cc hp ng tn dng ti ngn hng, hay xc lp li sut tin gi ca ngn hng. 4.5 Li sut trung bnh ca tri phiu Li sut ny c th s dng nh li sut hng dn cho cc tri phiu v ng thi l li sut hng dn cho cc hp ng tn dng ti ngn hng. Li sut ny c tnh mi thng t li sut hin hnh trn cc t pht hnh tri phiu vi li sut c nh gia quyn, cn c vo s tin ca mi t pht hnh trong thng . Trong nn kinh t th trng, ngi tiu dng v cc doanh nghip c th tin hnh bt c vic g nu h mun, trong khun kh ca php lut, min l h c tin thanh ton. V vy, bng cch kim sot gi bn v mua quyn s dng tin t tc li sut, Ngn hng Trung ng bt k quc gia no cng c th chi phi c s tng trng kinh t.
64
CHNG IV NGN SCH NH NC

I. BN CHT V VAI TR CA NGN SCH NH NC
1. Bn cht ca Ngn sch Nh nc
Ngn sch Nh nc ra i cng vi s xut hin ca Nh nc. Nh nc bng quyn lc chnh tr v xut pht t nhu cu v ti chnh m bo thc hin chc nng, nhim v ca mnh t ra nhng khon thu, chi ca Ngn sch Nh nc. iu ny cho thy chnh s tn ti ca Nh nc, vai tr ca Nh nc i vi i sng kinh t x hi l nhng yu t c bn quyt nh s tn ti v tnh cht hot ng ca Ngn sch Nh nc. Trong thc t nhn b ngoi hot ng ca Ngn sch Nh nc biu hin a dng di hnh thc cc khon thu v cc khon chi ti chnh ca Nh nc cc lnh vc hot ng kinh t x hi. Cc khon thu chi ny c tng hp trong mt bng d ton thu chi ti chnh c thc hin trong mt khong thi gian nht nh. Cc khon thu mang tnh cht bt buc ca Ngn sch Nh nc l mt b phn cc ngun ti chnh ch yu c to ra thng qua vic phn phi thu nhp quc dn c sng to ra trong khu vc sn xut kinh doanh v cc khon chi ch yu ca Ngn sch mang tnh cht cp pht phc v cho u t pht trin v tiu dng ca x hi .Nh vy, v hnh thc c th hiu: Ngn sch Nh nc l ton b cc khon thu chi ca nh nc c trong d ton, c c quan nh nc c thm quyn ph duyt v c thc hin trong mt nm m bo vic thc hin chc nng,nhim v ca nh nc. Tuy nhin, hot ng ca Ngn sch Nh nc (NSNN) l hot ng phn phi cc ngun ti chnh ca x hi gn lin vi vic hnh thnh v s dng qu tin t tp trung l Ngn sch nh nc. Trong qu trnh phn phi lm ny sinh cc quan h ti chnh gia mt bn l nh nuc v mt bn l cc ch th trong x hi. Nhng quan h ti chnh ny bao gm:
65
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee *Quan h kinh t gia NSNN vi cc doanh nghip: Cc quan h kinh t ny pht sinh trong qu trnh hnh thnh ngun thu ca Ngn sch di hnh thc cc loi thu m doanh nghip phi np. ng thi, Ngn sch chi h tr cho s pht trin ca doanh nghip di hnh thc xy dng c s h tng, h tr vn *Quan h kinh t gia NSNN v cc n v hnh chnh s nghip: Quan h ny pht sinh trong qa trnh phn phi li cc khon thu nhp bng vic Ngn sch nh nc cp kinh ph cho cc n v qun l nh nc. ng thi, trong c ch kinh t th trng cc n v c hot ng s nghip c cc khon thu ph v l ph, ngun thu ny mt phn cc n v lm ngha v ti chnh i vi ngn sch, mt phn trang tri cc khon chi tiu ca mnh gim bt gnh nng cho ngn sch. *Quan h kinh t gia NSNN vi cc tng lp dn c: Quan h ny c th hin qua vic mt b phn dn c thc hin ngha v ti chnh i vi nh nc bng vic np cc khon thu, ph, l ph. Mt b phn dn c khc nhn t ngn sch nh nc cc khon tr cp theo chnh sch qui nh. *Quan h kinh t gia NSNN vi th trng ti chnh: Quan h ny pht sinh khi nh nc tham gia trn th trng ti chnh bng vic pht hnh cc loi chng khon ca kho bc nh nc nhm huy ng vn ca cc ch th trong x hi p ng yu cu cn i vn ca ngn sch nh nc. Nh vy, ng sau hnh thc biu hin bn ngoi ca Ngn sch nh nc l mt qu tin t vi cc khon thu v cc khon chi ca n th Ngn sch nh nc li phn nh cc quan h kinh t trong qu trnh phn phi. T s phn tch trn cho thy: Ngn sch nh nc l h thng cc quan h kinh t pht sinh trong qu trnh phn phi cc ngun ti chnh ca x hi to lp v s dng qu tin t tp trung ca nh nc nhm thc hin chc nng, nhim v ca nh nc .
2. Vai tr ca Ngn sch nh nc

Trong nn kinh t th trng vai tr ca Ngn sch nh nc c thay i v tr nn ht sc quan trng .Trong qun l v m nn kinh t quc gia Ngn sch nh nc c cc vai tr nh sau : 2.1 Vai tr huy ng cc ngun Ti chnh m bo nhu cu chi tiu ca Nh nc Vai tr ny xut pht t bn cht kinh t ca Ngn sch nh nc, m bo cho hot ng ca nh nc trong cc lnh vc chnh tr, kinh t, x hi i hi
66
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee phi c nhng ngun ti chnh nht nh. Nhng ngun ti chnh ny c hnh thnh t cc khon thu thu v cc khon thu ngoi thu . y l vai tr lch s ca Ngn sch nh nc m trong bt k ch x hi no, c ch kinh t no ngn sch nh nc u phi thc hin. 2.2 Ngn sch Nh nc l cng c iu tit th trng, bnh n gi c v chng lm pht c im ni bt ca nn kinh t th trng l s cnh tranh gia cc nh doanh nghip nhm t c li nhun ti a, cc yu t c bn ca th trng l cung cu v gi c thng xuyn tc ng ln nhau v chi phi hot ng ca th trng. S mt cn i gia cung v cu s lm cho gi c tng ln hoc gim t bin v gy ra bin ng trn th trng, dn n s dch chuyn vn ca cc doanh nghip t ngnh ny sang ngnh khc, t a phng ny sang a phng khc. Vic dch chuyn vn hng lot s tc ng tiu cc n c cu kinh t, nn kinh t pht trin khng cn i. Do , m bo li ch cho nh sn xut cng nh ngi tiu dng nh nc phi s dng ngn sch can thip vo th trng nhm bnh n gi c thng qua cng c thu v cc khon chi t ngn sch nh nc di cc hnh thc ti tr vn, tr gi v s dng cc qu d tr hng ho v d tr ti chnh. ng thi , trong qu trnh iu tit th trng ngn sch nh nc cn tc ng n th trng tin t v th trng vn thng qua vic s dng cc cng c ti chnh nh: pht hnh tri phiu chnh ph, thu ht vin tr nc ngoi, tham gia mua bn chng khon trn th trng vn qua gp phn kim sot lm pht. 2.3 Ngn sch Nh nc l cng c nh hung pht trin sn xut nh hng v thc y tng trng kinh t nh nc s dng cng c thu v chi ngn sch. Bng cng c thu mt mt to ngun thu cho ngn sch, mt khc nh nc s dng thu vi cc loi thu, cc mc thu sut khc nhau s gp phn kch thch sn xut pht trin v hng dn cc nh u t b vn u t vo nhng vng nhng lnh vc cn thit hnh thnh c cu kinh t theo hng nh. ng thi, vi cc khon chi pht trin kinh t, u t vo c s h tng, vo cc ngnh kinh t mi nhn nh nc c th to iu kin v hng dn cc ngun vn u t ca x hi vo nhng vng, lnh vc cn thit hnh thnh c cu kinh t hp l.
67
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 2.4 Ngn sch Nh nc l cng c iu chnh thu nhp gia cc tng lp dn c Nn kinh t th trng vi nhng khuyt tt ca n s dn n s phn ho giu ngho gia cc tng lp dn c, nh nc phi c mt chnh sch phn phi li thu nhp hp l nhm gim bt khong cch chnh lch v thu nhp trong dn c. Ngn sch nh nc l cng c ti chnh hu hiu c nh nc s dng iu tit thu nhp, vi cc sc thu nh thu thu nhp lu tin, thu tiu th c bit mt mt to ngun thu cho ngn sch mt khc li iu tit mt phn thu nhp ca tng lp dn c c thu nhp cao. Bn cnh cng c thu, vi cc khon chi ca ngn sch nh nc nh chi tr cp, chi phc li cho cc chng trnh pht trin x hi: phng chng dch bnh, ph cp gio dc tiu hc, dn s v k hoch ho gia nh l ngun b sung thu nhp cho tng lp dn c c thu nhp thp . Cc vai tr trn ca Ngn sch nh nc cho thy tnh cht quan trng ca Ngn sch nh nc, vi cc cng c ca n c th qun l ton din v c hiu qu i vi ton b nn kinh t .
II. THU NGN SCH NH NC

Thu Ngn sch nh nc phn nh cc quan h kinh t pht sinh trong qu trnh nh nc s dng quyn lc chnh tr phn phi cc ngun ti chnh ca x hi di hnh thc gi tr nhm hnh thnh qu tin t tp trung ca nh nc. Nh vy, thu ngn sch nh nc bao gm ton b cc khon tin c tp trung vo tay nh nc hnh thnh qu ngn sch nh nc p ng cho cc nhu cu chi tiu ca nh nc. Thu ngn sch nh nc bao gm: thu trong cn i ngn sch v thu b p thiu ht ca ngn sch.
1. Thu trong cn i ngn sch: gm cc khon thu mang tnh cht Thu (Thu ,Ph , L ph ) v thu t hot ng kinh t ca nh nc.
1.1 Thu Thu 1.1.1 Khi nim v thu Thu l mt khon ng gp bt buc cho nh nc do lut php qui nh i vi cc php nhn v th nhn thuc i tng chu thu nhm p ng nhu cu chi tiu ca nh nc. Thu l hnh thc phn phi li b phn ngun ti chnh ca x hi, khng mang tnh hon tr trc tip cho ngi np. Do , ti thi im np thu, ngi np thu khng c hng bt k mt li ch no m xem nh l
68
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee trch nhim v ngha v i vi nh nc . Nh vy , thu mang tnh cng ch v c thit lp theo nguyn tc lut nh. Bng quyn lc chnh tr ca mnh, nh nc ban hnh cc loi thu to lp ngun thu cho Ngn sch nh nc, cc khon thu ny c b tr s dng theo d ton ngn sch nh nc c ph duyt cho tiu dng cng cng v u t pht trin nhm thc hin chc nng, nhim v ca nh nc. Nh vy, thu phn nh cc qu trnh phn phi li thu nhp trong x hi, th hin cc mi quan h ti chnh gia nh nc v cc ch th khc trong x hi. 1.1.2. Phn loi thu phc v cho cng tc nghin cu, nh gi phn tch qu trnh vn dng v qun l cc loi thu i hi phi phn loi thu. * Phn loi thu theo tnh cht: Vi cch phn loi ny thu c chia thnh hai nhm ln: - Nhm thu trc thu: l nhng loi thu m nh nc thu trc tip vo cc php nhn hay th nhn khi c ti sn hoc thu nhp c qui nh np thu. y l loi thu m ngi np thu chnh l ngi chu thu v h khng c kh thu hi li tin thu bng cch chuyn gnh nng thu sang mt ngi khc. V d nh: thu thu nhp c nhn, thu nh t - Nhm thu gin thu: l nhng loi thu nh vo gi tr hng ho khi n lu chuyn trn th trng, l loi thu m ngi trc tip np thu khng phi l ngi chu thu, n c cu thnh trong gi c hng ho dch v v ngi tiu dng l ngi chu thu. Ngi np thu gin thu chng qua l np h ngi tiu dng. V d nh: V.A.T, thu tiu th c bit Cch phn loi thu theo tnh cht cho thy c vai tr ca tng loi thu trong phn phi v iu tit thu nhp ca cc ch th trong x hi, phn nh mi tng quan gia thu trc thu v thu gin thu trong tng thu nhp v thu ca ngn sch nh nc v c ngha trong vic h thng ha mt cch khoa hc cc sc thu phc v cho vic nghin cu v thit k cc chnh sch thu. * Phn loi thu theo i tng nh thu: theo cch phn lai ny h thng thu c chia thnh: - Thu nh vo cc hot ng sn xut kinh doanh. V d: thu gi tr gia tng (V.A.T)
69
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee - Thu nh vo sn phm. V d: thu tiu th c bit, thu xut nhp khu. - Thu nh vo thu nhp. V d: thu thu nhp doanh nghip, thu thu nhp c nhn. - Thu nh vo ti sn. V d: thu nh t, thu trc b. - Thu nh vo cc ti sn thuc s hu nh nc. V d: thu ti nguyn. Vic phn loi thu theo i tng nh trn va pht huy tc dng ring ca tng loi thu, va h tr cho nhau bo m thc hin chc nng ton din ca c h thng thu. 1.1.3. Vai tr ca thu Thu khng ch n thun l mt ngun thu ch yu ca ngn sch nh nc m thu cn gn lin vi cc vn v s tng trng kinh t, v s cng bng trong phn phi v s n nh x hi. Trong phm vi nghin cu cc vn ca ti chnh v ngn sch nh nc, chng ta s xem xt thu vi cc vai tr c bn ca n l: to ngun thu cho ngn sch nh nc, kch thch tng trng kinh t v iu chnh thu nhp. *To ngun thu cho ngn sch nh nc: L vai tr u tin ca thu. Mi mt loi thu m nh nc ban hnh u nhm vo mc ch l to ngun thu cho ngn sch nh nc. Trong nn kinh t th trng vai tr ny ca thu cng ni bc bi thu l ngun thu ch yu ca ngn sch nh nc. Vai tr to ngun thu ca thu xut pht t yu cu v quyn lc ca nh nc i vi x hi. Nh nc vi quyn lc chnh tr c th ban hnh cc loi thu vi cc mc thu sut tu . Tuy nhin, khi xt v mc ch lu di khi nh ra cc loi thu, thu sut, i tng chu thu chnh ph khng ch n thun tha mn nhu cu tng thu ca ngn sch nh nc, m phi tha mn ng thi yu cu tng trng kinh t v iu chnh thu nhp. Vic p ng c ba yu cu i hi chnh ph phi tnh ton, cn nhc k lng khi ban hnh cc loi thu, bi v ngun thu ca thu bt ngun t thu nhp quc dn, kh nng ng vin ca thu ph thuc ch yu vo pht trin ca sn xut, hiu qu ca sn xut. Nh vy, to ngun thu cho ngn sch nh nc l vai tr c bn ca thu. Tuy nhin pht huy tt vai tr ny cn phi t thu trong mi quan h vi tng
70
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee trng kinh t v thc hin cng bng x hi, bi v chnh s tng trng kinh t v thc hin cng bng x hi l c s tn ti v pht trin ca thu. *Vai tr kch thch tng trng kinh t: l vai tr khng km phn quan trng bi v chnh sch thu nh hng trc tip n thu nhp, gi c, quan h cung cu, c cu u t v n s pht trin hoc suy thoi ca mt nn kinh t. Trong nn kinh t th trng nh nc s dng cng c thu iu tit sn xut v th trng nhm xc lp mt c cu kinh t hp l; c nhng ngnh kinh t tc ng n s tng trng kinh t ( kinh t cng cng ) nhng li khng c cc nh u t thuc cc thnh phn kinh t quan tm v li nhun khng cao, cn c s u t ca nh nc. iu ny i hi phi huy ng thu mt t l tng i cao i vi mt s ngnh c iu kin thun li trong nhng thi k nht nh v mt t l thu tng i thp i vi nhng ngnh km thun li nhm to c s h tng cho nn kinh t. ng thi, vic phn bit thu sut i vi tng loi sn phm, ngnh hng t n gp phn iu chnh gi c, quan h cung cu v hng dn cc nh u t b vn vo u t nhng sn phm, ngnh hng theo ng nh hng ca nh nc v vic u i thu i vi mt s mt hng, ngnh ngh cng gp phn kch thch tng trng kinh t. Nhn chung trong qu trnh ci cch h thng thu ca nc ta nh nc ch trng xc lp ng n mi quan h gia cc loi thu, xc nh hp l cc i tng chu thu, thu sut v ch min gim cho nn h thng thu hin hnh pht huy tc dng trong vic khuyn khch u t, pht trin nhng ngnh sn xut kinh doanh c li cho nn kinh t, hng dn sn xut v tiu dng, thc hin chnh sch thu ht vn u t nc ngoi, bo v v pht trin sn xut hng ha trong nc v to iu kin cho hng ha trong nc xm nhp, cnh tranh c vi th trng th gii. *Vai tr iu tit thu nhp, thc hin cng bng x hi: Trong nn kinh t th trng, nu khng c s can thip ca nh nc, th trng t iu chnh th s phn phi ca ci v thu nhp s mang tnh tp trung rt cao to ra hai cc i lp nhau: mt thiu s ngi s giu c ln nhanh chng, cn cuc sng ca i b phn dn chng mc thu nhp thp. Thc t, s pht trin ca mt t nc l kt qu n lc ca c mt cng ng, s khng cng bng nu khng chia x thnh qa pht trin kinh t cho mi ngi. Bi vy cn c s can thip ca nh nc vo qa
71
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee trnh phn phi thu nhp, s can thip ny c bit hiu qa bng cch s dng cng c thu. Vi cc sc thu nh: Thu gi tr gia tng, thu tiu th c bit, thu thu nhp theo hng thu nh cao vo nhng hng ha dch v cao cp, ngi c thu nhp cao nhm iu tit bt thu nhp ca cc doanh nghip, c nhn c thu nhp cao. ng thi thu nh thp vo nhng hng ha dch v cn thit cho i b phn dn chng. (V d: thu tiu th c bit thu sut 75% i vi ru t 40 tr ln, thu sut 15% i vi ru thuc. Bia chai, bia hp, bia ti thu sut 75% trong khi bia hi thu sut l 30% ). Nh vy, vic qui nh v i tng chu thu, thu sut tng ngnh hng nh trn bn ngoi nh l mt s cng ch nhng bn trong nhm iu chnh nhng quan h x hi nht nh. Mt khc, nhng nh doanh nghip cng khng th sut i phc v cho mc ch tng trng kinh t nu thu nhp ca h b chia x mt cch v l. y l mu thun c bn trong nn kinh t th trng m chnh sch thu ca chnh ph phi gii quyt. Thc ra, vn c mt mi quan h ph thuc tn ti gia nh kinh doanh v ngi lao ng. Tc l, c mt gii hn phn phi li m nhy cm v tng trng b hn ch, cc nh kinh doanh sn sng ng gp mt phn thu nhp cho x hi m khng lm suy gim s tng trng ca h. Chnh sch thu phi xc nh c khung gii hn thng qua phn ng ca doanh nghip i vi thu sut tng loi thu v c s iu chnh cho ph hp. 1.2 Thu l ph v ph L ph v ph l cc khon thu tuy chim t trng khng ln trong tng ngun thu ca ngn sch nh nc nhng c ngha quan trng v n lin quan n tt c cc lnh vc ca i sng kinh t x hi. 1.2.1. L ph: l khon thu mang tnh cht thu v n va mang tnh cng bch c qui nh trong nhng vn bn php lut ca nh nc nhng ng thi n li mang tnh cht phc v cho ngi np l ph v vic nh nc thc hin mt s th tc hnh chnh no . V d: l ph trc b, l ph ta n, l ph cp giy php xy dng, l ph cp giy chng nhn ng k kinh doanh, l ph cng chng 1.2.2. Ph: l khon thu mang tnh cht thu, l khon thu mang tnh b p mt phn chi ph thng xuyn v khng thng xuyn v cc dch v cng
72
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee cng hoc b p chi ph cho cc hot ng duy tr, tu b cc cng trnh kt cu h tng kinh t x hi phc v cho ngi np ph. Ph c hai loi: th nht, cc loi ph mang tnh ph bin do chnh ph qui nh. th hai, cc loi ph mang tnh a phng. V d: hc ph, vin ph, ph giao thng, ph cu ng.
1.3 Thu t hot ng kinh t ca nh nc Trong nn kinh t th trng nh nc tham gia cc hot ng kinh t bng vic u t vn vo sn xut kinh doanh di hnh thc gp vn vo cc doanh nghip, cng ty lin doanh, mua c phiu ca cc cng ty c phn. S vn u t ca nh nc vo cc hot ng sn xut kinh doanh ni trn s sinh li v li tc thu c s ph thuc vo t l gp vn ca nh nc, hiu qu sn xut kinh doanh v c ch phn phi li nhun ca doanh nghip. Cc khon thu ny phn nh hot ng kinh t a dng ca nh nc, bao gm: - Thu t vic bn ti sn thuc s hu nh nc trong qu trnh c phn ha doanh nghip quc doanh. -Thu t vic bn ti sn ca nh nc cho cc ch th trong x hi thu trc y. - Thu t s dng vn thuc ngun ca ngn sch nh nc. - Thu t vic bn li cc c s kinh t ca nh nc cho cc thnh phn kinh t khc. - Thu t cho thu hoc bn ti nguyn thin nhin.
2. Thu b p thiu ht ca Ngn Sch

Trong qu trnh iu hnh ngn sch, cc chnh ph thng c nhu cu chi nhiu hn s tin thu c v vic ct gim cc khon chi rt l kh khn v lin quan n cc hot ng y t, gio dc, vn ha, x hi . Do , bt buc chnh ph phi tnh ti cc gii php b p s thm ht ca ngn sch nh nc. Gii php thng c chnh ph s dng l vay thm tin p ng nhu cu chi tiu, bao gm vay trong nc v vay nc ngoi: 2.1 Vay trong nc: Vay n trong nc c chnh ph thc hin di hnh thc pht hnh cng tri. Cng tri phiu l chng ch nhn n ca nh nc, l mt loi chng khon
73
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee hay tri khon do nh nc pht hnh vay dn c, cc t chc kinh t - x hi v ngn hng. Vit Nam chnh ph thng y nhim cho Kho Bc nh nc pht hnh tri phiu chnh ph di cc hnh thc: - Tn phiu kho bc: l tri phiu chnh ph ngn hn, c thi hn di mt nm, c pht hnh huy ng vn nhm gii quyt mt cn i tm thi ca ngn sch nh nc trong nm ti chnh. - Tri phiu kho bc: l tri phiu chnh ph trung v di hn, c thi hn trn mt nm c pht hnh huy ng vn nhm gii quyt bi chi ngn sch nh nc xut pht t yu cu u t pht trin kinh t. - Tri phiu cng trnh: l tri phiu chnh ph trung v di hn, c thi hn trn mt nm v c pht hnh huy ng vn cho cc cng trnh xc nh c ghi trong k hoch u t ca nh nc. i vi Vit Nam, cng tri l hnh thc huy ng vn c hiu qu, qua cc t pht hnh vi chnh sch li sut v thi hn hon tr hp l huy ng c ngun vn to ln vo ngn sch nh nc p ng kp thi nhu cu chi tiu ca nh nc gp phn chng lm pht v n nh nn kinh t x hi. 2.2 Vin tr v vay n nc ngoi 2.2.1 Vin tr nc ngoi: bao gm vin tr khng hon li v vin tr c hon li vi li sut thp v thi hn tr n di hn so vi cc khon vay trn th trng quc t. Vin tr nc ngoi l ngun vn pht trin ca cc chnh ph, cc t chc lin chnh ph, cc t chc quc t cp cho chnh ph mt nc nhm thc hin cc chng trnh hp tc pht trin kinh t x hi v hin nay ch yu l ngun vn vin tr pht trin chnh thc (ODA). Ngun vin tr ny c cc t chc quc t ch ng phn b theo nhng tiu chun do Lin Hp Quc qui nh i vi cc loi qu chung hoc do cc t chc quc t chuyn ngnh cp i vi cc loi qu y thc trn c s cc d n xy dng trc ca nc nhn vin tr. Nhn chung, vin tr quc t l ngun vn quan trng b sung cho ngun vn ang thiu ht trong nc, gp phn thc y nn kinh t pht trin, vn quan trng y l cc nc nhn vin tr cn c phng n s dng vn vin tr c hiu qu. 2.2.2. Vay n nc ngoi: l nhng khon cho vay ca nc ngoi theo iu kin thng mi v li sut th trng.
74
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Vay nc ngoi c th thc hin di cc hnh thc: pht hnh tri phiu bng ngoi t mnh ra nc ngoi, vay bng hnh thc tn dng xut khu (khi nh nc mua hng ca nc ngoi nhng c hon tr n trong mt thi gian nhng phi chu li sut trn khon n ) v vay t cc ngn hng thng mi nc ngoi. Cng ging nh ngun vn vin tr, vay n nc ngoi l ngun vn quan trng thc y tng trng kinh t. im khc nhau l do vay theo iu kin thng mi phi chu li sut tng i cao, v vy vic tnh ton s dng ngun vn ny cho c hiu qu l ht sc cn thit, khon vay n ny s tr thnh gnh nng cho ngn sch.
III. CHI NGN SCH NH NC

Chi ngn sch, mt cng c ca chnh sch ti chnh quc gia c tc ng rt ln i vi s pht trin ca nn kinh t. Chi ngn sch bao gm chi cho u t pht trin (tch ly), chi tiu dng thng xuyn v chi tr n gc tin chnh ph vay.
1. Chi u t pht trin kinh t

Mt trong cc chc nng quan trng ca nh nc l chc nng t chc kinh t. Chc nng ny trong c ch th trng nc ta hin nay c th hin bng vai tr ca nh nc trong qun l v iu tit v m nn kinh t. Ngn sch nh nc vi cc vai tr ca n c coi l mt cng c quan trng trong vic thc hin chc nng ni trn ca nh nc. Chi u t pht trin l nhng khon chi mang tnh cht tch ly phc v cho qu trnh ti sn xut m rng gn vi vic xy dng c s h tng nhm to ra mi trng v iu kin thun li cho vic b vn u t ca cc doanh nghip vo cc lnh vc cn thit, ph hp vi mc tiu ca nn kinh t. Ni khc i, vic chi cho u t pht trin ca ngn sch nh nc nhm mc ch to ra mt s khi ng ban u, kch thch qa trnh vn ng cc ngun vn trong x hi hng ti s tng trng. Chi u t pht trin c cp pht ch yu t ngn sch trung ng v mt b phn ng k ca ngn sch a phng v bao gm cc khon chi c bn sau y:
75
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 1.1 Chi u t xy dng c bn: l khon chi ti chnh nh nc c u t cho cc cng trnh thuc kt cu h tng (cu cng, bn cng, sn bay, h thng thu li, nng lng, vin thng) cc cng trnh kinh t c tnh cht chin lc, cc cng trnh v d n pht trin vn ha x hi trng im, phc li cng cng nhm hnh thnh th cn i cho nn kinh t, to ra tin kch thch qa trnh vn ng vn ca doanh nghip v t nhn nhm mc ch tng trng kinh t v nng cao i sng vt cht, tinh thn cho ngi dn. Chi u t xy dng c bn c tm quan trng trong vic to ra c s vt cht k thut cho nn kinh t v x hi, gp phn hnh thnh c cu kinh t hp l theo nh hng ca nh nc, to iu kin thc y sn xut pht trin v nng cao nng sut lao ng x hi. 1.2 Chi u t v h tr vn cho doanh nghip nh nc: l khon chi gn lin vi s can thip ca nh nc vo lnh vc kinh t. Vi khon chi ny mt mt nh nc bo m u t vo mt s lnh vc sn xut kinh doanh cn thit to iu kin cho s pht trin kinh t x hi, mt khc nhm hnh thnh mt c cu kinh t hp l. Trong nn kinh t th trng, cc tng cng ty v doanh nghip nh nc c hnh thnh v tn ti trong cc ngnh, cc lnh vc then cht nh: khai thc ti nguyn thin nhin, nng lng, cc ngnh cng nghip c bn, an ninh quc phng, cc ngnh phc v li ch cng cngVi s hot ng ca loi hnh doanh nghip nh nc i hi ngn sch nh nc phi cp vn u t ban u v h tr vn cho doanh nghip nh nc, khon chi ny hnh thnh nn vn c nh v vn lu ng ca doanh nghip nh nc. 1.3 Chi gp vn c phn, vn lin doanh vo cc doanh nghip thuc cc lnh vc cn thit c s tham gia ca nh nc: trong nn kinh t th trng Vit Nam cc cng ty c phn c hnh thnh thng qua qu trnh c phn ho doanh nghip quc doanh hoc thnh lp mi. Cc doanh nghip lin doanh c thnh lp trn c s lin doanh lin kt gia cc t chc kinh t vi nhau . Cc doanh nghip ny tham gia vo nhiu lnh vc hot ng kinh t k c nhng lnh vc c v tr trng yu nh hng ln n nn kinh t. Trong iu kin i hi nh nc vi vai tr qun l v iu tit v m nn kinh t phi tham gia vo cc lnh vc thit yu bng vic mua c phn ca cc cng ty hoc gp vn lin doanh theo mt t l nht nh, tu theo tnh cht quan trng ca tng lnh vc sn xut kinh doanh i vi nn kinh t , nhm thc hin hng dn, kim sot hoc khng ch hot ng ca cc doanh nghip ny i theo hng pht trin c li cho nn kinh t.
76
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 1.4 Chi cho cc qu h tr u t quc gia v cc qu h tr pht trin: Qu h tr u t quc gia v cc qu h tr pht trin quc gia l nhng t chc ti chnh c t cch php nhn, thc hin chc nng huy ng vn v tip nhn cc ngun vn t ngn sch nh nc cho vay i vi cc chng trnh , d n pht trin cc ngnh ngh thuc din u i v cc vng kh khn theo quy nh ca chnh ph ( chng trnh nh bt xa b, chng trnh pht trin kinh t bin, pht trin rng ). Trong qa trnh hnh thnh v hot ng ca cc qu ny c ngn sch nh nc cp vn iu l ban u v b sung vn hng nm thc hin cc nhim v c giao. 1.5 Chi d tr nh nc: D tr quc gia cho php duy tr s cn i v n nh trong pht trin kinh t, gii quyt cc vn kinh t pht sinh trong qu trnh hot ng ca nn kinh t v trong nhng trng hp nht nh cho php ngn chn, b p cc tn tht bt ng xy ra i vi nn kinh t, x hi. Trong nn kinh t th trng, hot ng ca cc quy lut kinh t c th dn n nhng bin ng phc tp khng c li cho nn kinh t hoc xy ra thin tai i hi phi c mt khon d tr gip nh nc iu tit th trng, khc phc hu qu. Khon d tr ny c hnh thnh bng ngun ti chnh c cp pht t ngn sch nh nc hng nm. D tr quc c s dng cho hai mc ch: - iu chnh hot ng ca th trng, iu ha cung cu v tin,ngoi t v mt s mt hng thit yu: go, xng du trn c s bo m n nh cho nn kinh t. - Gii quyt hu qu cc trng hp ri ro bt ng xy ra lm nh hng n sn xut v i sng .
2. Chi tiu dng thng xuyn

Bao gm cc khon chi cho tiu dng x hi gn lin vi chc nng qun l x hi ca nh nc, khon chi ny c phn thnh hai b phn: mt b phn vn c s dng p ng nhu cu ca dn c v pht trin vn ha x hi, n c mi quan h trc tip n thu nhp v nng cao mc sng ca dn c v mt b phn phc v cho nhu cu qun l kinh t x hi chung ca nh nc. Bng vo cc khon chi tiu dng thng xuyn nh nc th hin s quan tm ca mnh n nhn t con ngi trong qu trnh pht trin kinh t, ng thi vi cc khon chi ny nh nc thc hin chc nng vn ha, gio dc, qun l, an ninh quc phng.
Chi tiu dng thng xuyn bao gm cc khon chi sau y:
77
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 2.1 Chi qun l nh nc (qun l hnh chnh) Chi qun l nh nc bt ngun t s tn ti v vic thc hin chc nng, nhim v ca nh nc. y l khon chi nhm m bo s hot ng ca h thng cc c quan qun l nh nc t trung ng n a phng, hot ng ca ng Cng sn Vit Nam v hot ng ca cc t chc chnh tr x hi. V ni dung khon chi ny bao gm: - Chi lng v ph cp lng - Chi v nghip v - Chi v vn phng ph - Cc khon chi khc v qun tr ni b. Trong cc khon chi trn th chi v tin lng v ph cp lng l quan trng nht, chim t trng trn 50% khon chi qun l nh nc nn chi cho duy tu bo dng c s vt cht, chi trang thit b cha c quan tm ng mc, b xung cp nghim trng nh hng n hot ng ca n v. Tuy vy, tin lng ca cn b cng chc li cha ph hp vi mc sng trung bnh ca x hi lm ny sinh tiu cc v gim hiu sut cng tc, i hi phi ci cch ch tin lng thng qua cng tc ci cch b my hnh chnh. tinh gin b my nh nc, gim chi ph, thc hin yu cu hiu qu v tit kim trong chi qun l nh nc cn tin hnh ng b cc bin php: - Hon thin b my qun l nh nc cho ph hp vi chc nng, nhim v ca nh nc trong c ch th trng. - Nng cao cht lng cn b qun l : tiu chun ha cn b, cng chc, vin chc b tr nhn s cho ph hp vi kh nng cng tc v yu cu qun l ca b my hnh chnh. - ng dng khoa hc k thut vo cng tc qun l hnh chnh. 2.2 Chi An ninh quc phng An ninh v quc phng thuc lnh vc tiu dng x hi, l nhng hot ng bo m s tn ti ca nh nc v cn thit phi cp pht ti chnh cho cc hot ng ny t ngn sch nh nc. Khon chi ny c phn lm hai b phn: - Khon chi cho an ninh nhm bo v ch x hi, an ninh ca dn c trong nc.
78
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee - Khon chi cho quc phng phng th v bo v nh nc chng s xm lc, tn cng v e da t nc ngoi. Xt v ni dung, chi an ninh quc phng bao gm: - Chi v tin lng v ph cp lng cho ton qun v lc lng cng an nhn dn. - Chi v o to hun luyn cho b my quc phng, an ninh v chi nghin cu khoa hc trong lnh vc quc phng, an ninh. - Chi mua sm trang thit b, v kh v cc phng tin qun s cho ton qun v lc lng cng an. - Chi u t xy dng cc cng trnh k thut phc v cho mc ch quc phng v an ninh. - Cc khon chi khc Chi v an ninh quc phng phi cn c vo tnh hnh thc t ca t nc trong tng thi k. Hng nm nh nc phi dnh ra mt phn kinh ph ng k t ngn sch duy tr , cng c lc lng an ninh quc phng. Nu khon chi ny qu ln th s hn ch tng trng kinh t, ngc li nu qu t s khng m bo c s tn ti ca nh nc v trt t an ton x hi. Do , b tr ngn sch an ninh quc phng mt mt phi m bo nhng chi ph cn thit cho phng th v gi gn an ninh ca t nc trn c s n nh v kinh t x hi, mt khc phi thc hin tit kim v c hiu qa trong chi tiu. 2.3 Chi s nghip: Bao gm nhng khon chi cho cc dch v v hot ng x hi phc v nhu cu pht trin kinh t x hi v nng cao dn tr ca dn c. Chi s nghip bao gm cc khon: chi s nghip kinh t, chi s nghip nghin cu khoa hc v bo v mi trng, s nghip gio dc o to, s nghip y t, s nghip vn ha ngh thut , th thao v s nghip x hi. y l cc khon chi quan trng nhm m bo qu trnh ti sn xut kt hp vi sc lao ng c cht lng cao. S pht trin ca sn xut v khoa hc cng ngh i hi ngi lao ng phi c mt trnh vn ha, chuyn mn nht nh . Do , s tham gia ca nh nc trong cp pht ti chnh cho hot ng s nghip mang ngha kinh t v x hi. V kinh t khon chi ny tc ng n qa trnh ti sn xut m rng v qu trnh to ra thu nhp quc dn, nh vo cc khon chi ny m trnh vn ha, k
79
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee thut v sc kho ca ngi lao ng c nng cao gp phn tng nng sut lao ng v hiu sut cng tc. V x hi cc khon chi ny gp phn nng cao mc sng v thu nhp thc t ca cc tng lp dn c do li ch t cc hot ng phc li, dch v cng ch mang li. Chnh cc khon thu nhp phc li ny gim bt chnh lch v trnh dn tr cng nh thu nhp ca cc thnh vin trong x hi. 2.3.1 Chi s nghip kinh t Hot ng ca cc n v s nghip kinh t nhm phc v cho yu cu sn xut kinh doanh, qun l kinh t x hi, to iu kin cho cc ngnh kinh t pht trin. Mc ch hot ng ca cc n v s nghip kinh t khng phi nhm vo li nhun, do p dng ch cp pht nh cc n v d ton ngn sch. Chi s nghip kinh t lin quan hu ht n cc ngnh kinh t v bao gm cc khon chi: s nghip a chnh (iu tra o c a gii hnh chnh, o v bn ) s nghip giao thng, s nghip nng nghip, s nghip thy li, s nghip ng nghip, s nghip lm nghip, s nghip th chnh v mt s hot ng s nghip khc. V ni dung chi s nghip kinh t bao gm cc khon chi c bn sau y: - Chi v lng v ph cp lng cho vin chc n v s nghip. - Chi mua nguyn vt liu dng cho nghin cu sn xut th nghim - Chi mua sm, sa cha phng tin, dng c dng trong hot ng s nghip v mt s cc khon chi khc. 2.3.2 Chi s nghip nghin cu khoa hc v cng ngh Xut pht t yu cu v s cn thit phi nhanh chng tip cn vi nn khoa hc v cng ngh tin tin ca th gii khoa hc v cng ngh tr thnh mt trong nhng ng lc thc y s pht trin kinh t x hi. V ni dung khan chi ny bao gm: - Chi cho mng li cc c quan nghin cu v pht trin cng ngh bao gm cc vin, phn vin, cc trung tm nghin cu khoa hc v cng ngh. - Chi v lng v ph cp lng cho cn b khoa hc. - Chi cho cc chng trnh khoa hc v cng ngh cp nh nc (4 chng trnh khoa hc v cng ngh cp nh nc hin nay: chng trnh cng ngh thng tin, chng trnh cng ngh sinh hc, chng trnh vt liu mi v chng trnh t ng ha).
80
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Chi u t xy dng c bn cho nhng cng trnh nghin cu, thc
nghim v khoa hc, cng ngh. Cc khon chi khc v khoa hc, cng ngh.
2.3.3 Chi s nghip gio dc, o to: y l khon chi m tm quan trng ca n l nhm nng cao dn tr, trnh chuyn mn k thut ca mi ngi dn trong x hi gp phn thc y tng trng kinh t. V ni dung khon chi ny bao gm: Chi v gio dc ph thng: h mu gio, h tiu hc, h trung hc, v h
b tc vn ha. Chi v o to sau i hc, i hc, cao ng, trung hc chuyn nghip,
o to ngh v cc hnh thc o to bi dng khc. - Chi cho cc chng trnh quc gia v gio dc v o to: chng trnh ph cp gio dc tiu hc, chng xung cp trng hc, tng cng gio dc min ni Cc khon chi s nghip gio dc v o to khc.
Trong c ch th trng hin nay Vit Nam, s nghip gio dc v o to ang pht trin theo hng x hi ha v a dng ha mc tiu, chng trnh, loi hnh trng lp v cc loi hnh gio dc, o to nhm mc ch nng cao trnh dn tr ca cc tng lp dn c trong x hi. Bn cnh cc trng cng lp pht trin cc dng trng dn lp, t thc tt c cc cp trong h thng gio dc quc dn gim gnh nng cho ngn sch nh nc cng nh to iu kin nng cao cht lng gio dc v o to. 2.3.4 Chi s nghip y t: Chi s nghip y t l khon chi phc v cng tc phng bnh v cha bnh nhm nng cao mc sng cho mi ngi dn trong x hi. V ni dung khon chi ny bao gm: Chi cho cng tc phng bnh: bao gm cc khon chi nhm bo m iu
kin hot ng ca cc vin nghin cu, phng khm, trm chuyn khoa. Chi cho cng tc cha bnh: l khon chi quan trng nht nhm duy tr s
hot ng ca h thng cc bnh vin, bnh x, nh iu dng. Chi cho cc chng trnh quc gia v y t: chng trnh phng chng
bu c, phng chng st rt, dn s v k hoch ha gia nh .. Cc khon chi s nghip y t khc.
81
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Hin nay, cc khon chi t ngn sch nh nc cho hot ng s nghip y t cha p ng c yu cu pht trin ca ngnh y. Vic nng cao cht lng hot ng khm, cha bnh v tng cng trang b c s vt cht, k thut cho mt nn y hc hin i i hi bn cnh ngun kinh ph do ngn sch nh nc cp pht cn phi huy ng thm cc ngun thu khc t trong nc v nc ngoi. Trong iu kin nhm xa b dn s bao cp ca ngn sch nh nc i vi hot ng s nghip y t v tng cng s dng c hiu qa kinh ph cp cho ngnh y t, xu hng chung hin nay l nh nc ch cp kinh ph cho cc hot ng phng chng cc dch bnh, thc hin cc chng trnh quc gia v y t v chi cha bnh cho cc i tng c bit. Cc trng hp cn li s huy ng s ng gp t ngi bnh thng qua vic thc hin ch bo him y t cho mi i tng hnh thnh qu bo him y t nhm thanh ton chi ph cho ngi bnh khi n khm, cha bnh ti cc c s y t. 2.3.5 Chi s nghip vn ha, ngh thut, th thao Mc tiu ca cc hot ng vn ha, ngh thut, th thao l nhm nng cao tri thc v thm m cho mi tng lp dn c nhm xy dng mt nn vn ha m bn sc dn tc, c ni dung nhn o, dn ch v tin b, pht trin o c x hi v truyn thng dn tc. Cc mc tiu ca cc hot ng ny cho php mi cng dn pht trin ton din v chnh tr, t tng v o c. V tnh cht quan trng ca cc hot ng vn ha, ngh thut, th thao nn vic thc hin cc mc tiu ca chng gn lin mt khon cp pht t ngn sch nh nc. V ni dung khon chi ny bao gm: - Chi cho h thng th vin, bao tng, nh vn ha. - Chi cho h thng pht thanh, truyn hnh v cc hot ng thng tin khc. - Chi cho cc hot ng biu din ngh thut v cc hot ng vn ha khc. - Chi cho s nghip th dc th thao. - Chi cho cc chng trnh quc gia v vn ha, ngh thut, th dc th thao. 2.3.6 Chi s nghip x hi Mc tiu ca khon chi ny l nhm bo m i sng ca ngi lao ng khi gp kh khn, tai nn, gi yu, nhng ngi khng c kh nng lao ng ng thi gii quyt nhng vn x hi nht nh. Chi t ngn sch nh nc cho s nghip x hi bao gm :
82
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee - Chi thc hin nhng chnh sch i vi thng binh, gia nh lit s, gia nh c cng vi cch mng. - Chi gip i sng nhn dn nhng vng xy ra thin tai v nhng s c bt ng. - Chi cho cc tri x hi: tri tr m ci, tri nui dng ngi gi, cc tri ci to. Chi cho s nghip x hi ch yu l do ngn sch nh nc i th, bn cnh cn c ngun do cc n v kinh t, t chc x hi trong v ngoi nc quyn gp, ng h ca nhn dn. Khon chi ny gp phn gim nh nhng kh khn v i sng ca mt s i tng nht nh v hnh thnh thu nhp v phc li x hi cho nhng i tng . 2.3 Chi tr n gc tin chnh ph vay Chi tr n nh nc bao gm: - Tr n trong nc: l nhng khon n m trc y nh nc vay cc tng lp dn c, cc t chc kinh t v cc t chc khc bng cch pht hnh cc loi chng khan nh nc nh tn phiu kho bc, tri phiu quc gia. - Tr n nc ngoi: l cc khon n nh nc vay ca cc chnh ph nc ngoi, cc doanh nghip v cc t chc ti chnh tin t quc t. Hng nm s chi tr n ca nh nc c b tr theo mt t l nht nh trong tng s chi ca ngn sch nh nc nhm m bo kh nng tr n ng hn.
3. Cn i ngn sch
Ngn sch nh nc l cng c ti chnh quan trng c nh nc s dng phn phi thu nhp quc dn. Chc nng phn phi ca ngn sch c th hin trong qu trnh huy ng v s dng cc ngun ti chnh hnh thnh nn cc khon thu v cc khon chi ca ngn sch. V ni dung, cc khon thu v chi ny c quan h hu c vi nhau v da trn nguyn tc hai b phn ny phi c cn i. Trong c ch k hoch ha tp trung, vic cn i ngn sch nh nc c thc hin theo nguyn tc: u tin cho cc khon chi u t pht trin sau mi dnh cho chi tiu dng thng xuyn. Trong thc t do s thu thng rt thp, thm ch nhiu khi khng cho chi u t pht trin nn vic cn i ngn sch lun lm vo tnh trng b ng, trong khi nhu cu chi tiu dng thng xuyn li rt
83
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee cp bch. Do , chnh ph thng phi pht hnh tin ngoi d kin l nguyn nhn gy ra lm pht. Trong c ch th trng, yu cu i mi hot ng ca ngn sch nh nc i hi phi xy dng m hnh qun l ngn sch thch hp v ph hp vi thng l quc t, m hnh ny cho php xc nh c cu ngn sch vi ni dung cc khon thu v chi m bo s cn i ca ngn sch nh nc. C th m hnh qun l ngn sch nh nc c xy dng da trn mi quan h gia tch ly v tiu dng: - Thu ngn sch nh nc t thu, ph, l ph v mt s khon thu khng mang tnh cht thu nh: thu li tc c phn nh nc, thu t cho thu v bn ti sn thuc s hu nh ncl nhng khon thu thng xuyn ca nh nc v c hnh thnh theo nguyn tc khng hon tr. Cc khon thu ny cn c gi l cc khon thu trong cn i ngn sch c s dng u tin cho cc khon chi tiu dng thng xuyn ca chnh ph, phn cn li s dnh cho chi u t pht trin. - Thu t cc khon vin tr v vay n ca chnh ph. Ngun thu ny dng b p s thiu ht ca ngn sch nh nc do chnh lch gia tng s chi v tng s thu trong cn i ngn sch p ng yu cu pht trin kinh t. Do , cc khon thu vin tr v vay n ca chnh ph c gi l cc khon thu b p thiu ht ca ngn sch. C ch cn i ngn sch nh nc ny to ra th ch ng rt ln cho chnh ph cho php gii quyt trc ht cc nhu cu cp bch n nh i sng v trt t x hi, hn na n cng vch ra mt ranh gii r rng v phm vi tiu dng nm trong gii hn cc khon thu nhp do nn kinh t to ra. Cc khon thu b p thiu ht (vay) ch phc v cho chi u t pht trin nhm m bo kh nng tr n cho chnh ph.
IV. H THNG NGN SCH NH NC

1. T chc h thng ngn sch nh nc
H thng ngn sch nh nc l tng th ngn sch ca cc cp chnh quyn nh nc. T chc h thng ngn sch chu tc ng bi nhiu yu t m trc ht l ch x hi ca mt nh nc v phn chia lnh th hnh chnh. Thng thng cc nc h thng ngn sch c t chc ph hp vi h thng hnh chnh. nc ta vi m hnh nh nc thng nht nn h thng ngn sch c t
84
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee chc theo hai cp: ngn sch trung ng v ngn sch ca cc cp chnh quyn a phng, trong ngn sch a phng bao gm cc cp ngn sch: ngn sch thnh ph (hay tnh) , ngn sch qun (huyn) , ngn sch x (phng). H thng ngn sch nh nc Vit Nam c t chc v qun l thng nht theo nguyn tc tp trung v dn ch, th hin: - Tnh thng nht: i hi cc khu trong h thng ngn sch phi hp thnh mt th thng nht, biu hin cc cp ngn sch c cng ngun thu, cng nh mc chi tiu v cng thc hin mt qu trnh ngn sch. - Tnh tp trung: th hin ngn sch trung ng gi vai tr ch o, tp trung cc ngun thu ln v cc nhim v chi quan trng. Ngn sch cp di chu s chi phi ca ngn sch cp trn v c tr cp t ngn sch cp trn nhm m bo cn i ca ngn sch cp mnh. - Tnh dn ch: D ton v quyt ton ngn sch phi c tng hp t ngn sch cp di, ng thi mi cp chnh quyn c mt ngn sch v c quyn chi phi ngn sch cp mnh.
2. Phn cp qun l ngn sch

Trong nn kinh t th trng ngn sch nh nc tr thnh cng c quan trng gip nh nc iu hnh nn kinh t x hi. Hot ng ca ngn sch nm trong s vn ng ca th trng. To ngun thu cho ngn sch phi gn vi mc tiu n nh v tng trng kinh t, cc khon chi ca ngn sch phi gn vi nhim v pht trin kinh t x hi ca t nc trong tng thi k. Do , vic xc nh c cu thu chi ca cc cp ngn sch cng nh phng php qun l cc cp ngn sch l rt cn thit. Phn nh ngun thu v cc khon chi ca mi cp ngn sch l ni dung c bn ca phn cp qun l ngn sch nhm to iu kin v ti chnh cho chnh quyn nh nc cc cp tham gia vo qu trnh t chc, huy ng, phn phi v s dng cc qu tin t tp trung ca nh nc thc hin cc chc nng nhim v xc nh. Khi phn cp qun l ngn sch cn phi tun th cc nguyn tc c bn sau: - m bo vai tr ch o ca ngn sch trung ng v v tr c lp ca ngn sch a phng trong h thng ngn sch nh nc thng nht. - Xc nh c th trch nhim v quyn hn thu chi gia cc cp ngn sch.
85
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee - m bo s hp l v cng bng gia cc a phng. 2.1 Phn nh ngun Thu gia cc cp ngn sch C 4 phng php thc hin phn phi ngun thu gia cc cp ngn sch: * Phng php thu chi : ni dung ca phng php ny l ton b s thu v cc nhim v chi ca ngn sch u do ngn sch trung ng m nhn. Phng php ny m bo cho trung ng quyn ch ng nhng hn ch kh nng sng to ca a phng. * Phng php khon gn: Trung ng giao cho a phng c thu mt s khon thu xc nh m bo nhim v chi cho a phng. Phng php ny khuyn khch a phng quan tm v bi dng ngun thu ca mnh nhng khng ch n ngun thu ca trung ng. * Phng php d phn: Theo phng php ny ngn sch a phng c hng mt phn t cc khon thu chung c xc nh theo t l phn trm hay cn gi l t l iu tit. Phng php ny khuyn khch a phng quan tm n khon thu nhng phn nh ngun thu gia cc cp ngn sch rt phc tp v hng nm phi iu chnh. * Phng php hn hp: L phng php p dng hn hp c ba phng php trn, ngun thu ca ngn sch a phng bao gm 3 phn chnh: Cc khon thu n nh, cc khon thu iu tit v cc khon tr cp t ngn sch trung ng. Theo lut Ngn sch Nh nc Vit Nam (1996) v lut Sa i, B sung mt s iu ca lut Ngn sch Nh nc VN (1998) phn nh ngun thu gia cc cp ngn sch ca nc ta c thc hin theo phng php hn hp. 2.2 Phn nh chi gia cc cp ngn sch Phn cng qun l nh nc v kinh t x hi gia cc cp chnh quyn l c s phn nh chi gia cc cp ngn sch. Trong c ch th trng, nh nc s dng ngn sch nh nc lm cng c qun l v iu tit v m nn kinh t th phn cp qun l chi gia cc cp ngn sch c thc hin theo cc nguyn tc: - Ngn sch trung ng m nhn nhim v chi theo cc chng trnh quc gia hoc cc d n pht trin nhm hnh thnh th cn i cho nn kinh t v to mi trng thun li kch thch qu trnh tch t v u t vn cho sn xut kinh doanh ca cc doanh nghip v dn c.
86
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee - Ngn sch a phng thc hin cc khon chi gn vi vic thc hin chc nng, nhim v ca chnh quyn a phng.
3. Qu trnh ngn sch

Qu trnh ngn sch l mt qu trnh bao gm 3 giai on: lp v ph chun ngn sch, chp hnh ngn sch v quyt ton ngn sch. Qu trnh ngn sch cho thy ton b hot ng ca mt ngn sch t khi bt u hnh thnh cho ti khi kt thc chuyn sang ngn sch ca nm ti chnh mi. Thi gian ca qu trnh ngn sch di hn so vi nm ti chnh (cn c gi l nm ngn sch hay ti kho) iu c th hin ch giai on lp v ph chun ngn sch c bt u trc nm ti chnh, giai on quyt ton ngn sch c thc hin sau nm ti chnh v trong nm ti chnh l thi gian chp hnh ngn sch. Qu trnh ngn sch ca nc ta c qui nh trong lut Ngn sch Nh nc. 3.1 Lp v ph chun ngn sch Mc tiu ca giai on ny l xc nh nhim v ng vin, phn phi ti u cc ngun vn nhm bo m tnh vng chc, tnh kh thi ca ngn sch. Giai on ny bao gm: - Lp ngn sch (lp d ton ngn sch) Hng nm vo thi im qui nh trc khi nm ti chnh bt u Chnh ph v B ti chnh ra thng bo v yu cu, ni dung v hng dn lp d ton ngn sch cho cc ngnh, cc cp. Cc n v cn c vo hng dn ca b ti chnh lp d ton ngn sch cho n v mnh da trn h thng lut, nh hng pht trin kinh t x hi ca nm k hoch v cc chnh sch, nh mc ti chnh. Cc B v U ban Nhn dn cc tnh, thnh tng hp d ton ngn sch phm vi mnh qun l gi cho B ti chnh. B ti chnh s xem xt d ton thu chi ca cc B v a phng, tnh ton kh nng thu chi, cc gii php cn i ngn sch v tng hp thnh d ton ngn sch ca nm ti chnh trnh Chnh ph. Chnh ph xem xt, tho lun, iu chnh li cc khon thu chi nu thy cn thit v trnh Quc hi. - Ph chun ngn sch D ton ngn sch nh nc trc ht s c u ban kinh t v ngn sch ca quc hi nghin cu, xem xt, iu chnh v trnh Quc hi. Quc hi s tho lun d ton ngn sch nh nc v cc ni dung: iu chnh tng gim cc khon
87
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee thu trn c s sa i lut thu, iu chnh tng gim cc khon chi da trn cc gii php bo m cn i ngn sch. Sau khi tho lun v thng qua Quc hi ra ngh quyt ph chun d ton ngn sch nh nc v d ton ngn sch nh nc tr thnh mt o lut ca nh nc m mi php nhn v th nhn trong x hi iu c trch nhim thc hin. - Cng b ngn sch nh nc Sau khi d ton ngn sch nh nc c Quc hi ph chun s c chuyn sang cho nguyn th quc gia: Ch tch nc cng b v giao cho Chnh ph thc hin bng cch u nhim cho B ti chnh giao cc ch tiu php lnh v thu v chi ngn sch cho tng B v tng a phng thi hnh. 3.2 Chp hnh ngn sch D ton ngn sch c ph chun v c thc hin khi nm ti chnh bt u. Ni dung ca giai on ny l tp trung y , kp thi mi ngun thu vo ngn sch v cp pht cho cc nhim v chi xc nh nhm ng vin, phn phi v s dng cc ngun ti chnh ca x hi thc hin cc mc tiu pht trin kinh t x hi trong nm ti chnh. Chp hnh ngn sch bao gm chp hnh thu ngn sch nh nc v chp hnh chi ngn sch nh nc. - Chp hnh thu ngn sch nh nc: l qu trnh t chc v qun l ngun thu ca ngn sch nh nc. H thng t chc thu ngn sch hin nay nc ta c cc c quan thu v cc c quan khc c giao nhim v thu. Cc c quan ny c trch nhim kim sot cc ngun thu ngn sch nh nc, xc nh v thng bo s phi np cho cc php nhn v th nhn. C quan ti chnh, kho bc nh nc phi hp vi ngnh thu v cc c quan c giao nhim v thu t chc thc hin thu np cho ngn sch nh nc v trch chuyn kp thi cc khon thu gia cc cp ngn sch nh nc theo qui nh. - Chp hnh chi ngn sch nh nc: l qu trnh t chc v qun l cc khon chi ca ngn sch nh nc. Tham gia vo chp hnh chi ngn sch gm c cc n v s dng vn ngn sch. Vic cp kinh ph t ngn sch nh nc c thc hin theo qui nh:
88
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee * Cn c vo d ton ngn sch c giao, cc n v th hng lp k hoch chi gi c quan ti chnh cng cp v kho bc nh nc ni giao dch c cp pht. * C quan ti chnh xem xt k hoch chi ca n v, cn c vo kh nng ca ngn sch b tr s chi hng qu thng bo cho n v th hng v kho bc nh nc thc hin. 3.3 Quyt ton ngn sch Ni dung ca giai on ny l nhm phn nh, nh gi v kim tra li qu trnh hnh thnh v chp hnh ngn sch nh nc. Sau khi kt thc nm ti chnh, cc n v s dng vn ngn sch nh nc phi kho s k ton v lp quyt ton ngn sch nh nc theo s thc thu, thc chi theo hng dn ca B ti chnh. Cn c vo hng dn ca B ti chnh cc n v th hng ngn sch lp quyt ton thu chi ca n v mnh gi c quan qun l cp trn, s liu quyt ton phi c i chiu v c kho bc nh nc ni giao dch xc nhn. Th trng cc c quan nh nc c trch nhim kim tra, x l quyt ton thu chi ngn sch ca cc n v trc thuc, lp quyt ton thu chi ngn sch thuc phm vi mnh qun l gi cho c quan ti chnh cng cp. C quan ti chnh cc cp a phng xt duyt quyt ton thu chi ngn sch ca cc c quan cng cp, thm tra quyt ton ngn sch cp di, tng hp lp quyt ton ngn sch a phng trnh u ban nhn dn cng cp u ban nhn dn cng cp xem xt trnh hi ng nhn dn cng cp ph chun v gi cho B ti chnh. B ti chnh xem xt v tng hp quyt ton thu chi ngn sch ca cc b, ngnh trung ng, kim tra xem xt quyt ton ngn sch ca cc a phng, sau tng hp v lp tng quyt ton ngn sch nh nc trnh Chnh ph Chnh ph trnh Quc hi. Quc hi sau khi nghe bo co kim tra ca c quan Tng kim ton quc gia s xem xt v ph chun tng quyt ton ngn sch nh nc.
89
Chng V TH TRNG TI CHNH V CC NH CH TI CHNH TRUNG GIAN

I. KHI NIM V TH TRNG
Th trng l mt khi nim c bn ca kinh t hc v c nhiu nh kinh t hc nh ngha. Trong tng thi k khc nhau th khi nim v th trng cng khc nhau. Trong thi k k hoch ho tp trung, th trng c hiu l mt c ch c lp, t hot ng, t iu tit. Ngy nay, c cu kinh t hin i do cc yu t tin b khoa hc k thut v vic quc t ho i sng kinh t to nn, th trng c hiu l mt yu t ca mt h thng kinh t phc tp, trong cc qui lut th trng lun lun bin i v v s nhng th ch iu tit (c bit l th ch nh nc) tc ng qua li vi nhau mt cch cht ch. V th, nu chng ta hiu th trng l ni din ra hot ng mua bn hng ho th khng sai nhng cha , v vi cch hiu chng ta khng thy c s hin din ca th trng lao ng, th trng a c, (y l nhng loi th trng mi hnh thnh) l th trng khng c ch mua bn tp trung. ng thi, n cng khng cho chng ta thy c mt s th trng mua bn nhng loi hng ho v hnh nh: th trng vn, th trng dch v, Xt v mt bn cht, th trng l s kt hp ca cc yu t: hng ho, cung cu gi c, v phng thc thanh ton. Ni no, lc no c 5 loi yu t trn th s din ra hot ng ca th trng. Vi vic tm ra c bn cht ca th trng gip chng 1ta thy c tt c cc loi th trng k c th trng v hnh. Ngoi 5 yu t ging nhau trn th cc th trng ch cn khc nhau : qui m th trng rng hay hp, ph bin hay cha ph bin, hin i hay th s.
90
II. TI SN TI CHNH
1. Phn bit gia ti sn v vn
Ti sn l tt c mi th c gi tr trao i v c s hu bi mt ch th no . Ngi ta thng phn loi ti sn theo tiu ch sau y: Phn loi theo hnh thi: ti sn hu hnh (l loi ti sn m gi tr ca n tu thuc vo thuc tnh vt cht c th ca n, nh: my mc thit b, nh, t. TS hu hnh c th chia hnh ti sn c th ti sn xut (my mc, thit b) v ti sn khng c th ti sn xut (t, m, tc phm ngh thut) v ti sn hu hnh (th hin quyn hp php i vi mt li ch no trong tng lai. Gi tr ca ti sn v hnh khng lin quan g n hnh thc m nhng quyn c ghi li) Phn loi theo tnh cht: ti sn ti chnh (l nhng loi ti sn c tnh cht tin t: vng, qu, chng khon, cc giy t c gi), ti sn phi ti chnh (t ai, nh xng, my mc thit b, thng quyn nhn hiu,) Phn loi theo mc ch s dng: Ti sn tiu dng: l nhng ti sn s hao mn, mt i trong qu trnh s dng Ti sn d tr: l nhng ti sn c gi tr lu bn c dng vo mc ch d tr, d phng ri ro. Ti sn a vo kinh doanh to ra li nhun l tng khi ti sn. y phi l vn Nh vy, vn l mt phn ti sn c mc ch s dng cho qu trnh kinh doanh.
2 Khi nim ti sn ti chnh v cc loi ti sn ti chnh ch yu

Ti sn ti chnh, hay cn gi l cng c ti chnh, thuc loi ti sn v hnh. Li ch trong tng lai ca ti sn ny l quyn c hng cc khon tin li, hay li nhun (cash flow) trong tng lai. Nhng ngi ng thc hin vic thanh ton cc dng tin trong tng lai c gi l ngi pht hnh ti sn ti chnh; nhng ngi s hu ti sn ti chnh c gi l nhng ngi u t. Ngi pht hnh c th l chnh ph, cc t chc ti chnh hay cc doanh nghip. Ngi s hu ti sn ti chnh c th l t chc hay l c nhn.
91

Ti sn ti chnh c chia thnh 2 loi: cng c n v cng c vn
Cng c n (debt instrument): l loi ti sn ti chnh mang li cho ngi nm gi n quyn c hng dng tin c nh c n nh trc. VD: Tri phiu chnh ph, Kho bc; cc khon cho vay,. Hay ni mt cch khc, cc cng c n c cc khon li tc c nh.
Cng c vn l loi cng c m buc ngi pht hnh phi tr cho ngi nm gi n mt s tin da vo kt qu u t (nu c) sau khi thc hin xong cc ngha v i vi cng c n (equity instrument). Cng c vn thng thy nht l c phiu ph thng ( c phiu thng).
3. Gi ca ti sn ti chnh v ri ro
Mt nguyn tc kinh t c bn l gi ca bt k ti sn ti chnh no th cng phi cn bng vi gi tr hin ti ca cc cash flow k vng ca ti sn , mc d chng ta cha bit mt cch chn chc v cc cash flow ny. Cash flow, ta c th hiu l dng ca s chi tr tin trong mt khong thi gian nht nh. VD: Tri phiu chnh ph ng tr 600.000 ng mi 6 thng trong sut 5 nm v tr 10.000.000 ng vo thi im o hn ca tri phiu (5 nm). Cc khong tin l cash flow. Khi nim v gi ca ti sn ti chnh lin quan trc tip n li nhun k vng ca ti sn ti chnh . T vic a ra cash flow k vng v gi ca cng c ti chnh gip chng ta c khi nim v t sut li nhun k vng. T sut li nhun k vng l t l phn trm ca li nhun k vng vi tng vn u t. VD: Nu gi ca mt ti sn ti chnh l 100.000 ng v cash flow ca n ch l 105.000 ng c tr vo thi im o hn l 1 nm. Vy t sut li nhun ca TS ny l 5%. Mc chc chn ca cash flow k vng ph thuc vo loi ca ti sn (cng c n hay cng c vn) v c tnh ca ch th pht hnh ti sn . Vic mua tri phiu chnh ph l rt an ton v cash flow m chng ta hy vng nhn c t vic u t l chc chn, kh nng tr hn cc khon tin thanh ton ca chnh ph i vi ngi nm gi tri phiu CP l rt thp. Tuy nhin, vic u t vo tri phiu chnh ph vn mang li cho chng ta mt iu khng chc chn, chnh l sc mua ca cash flow m chng ta nhn c, v gi
92
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee tr ca cc khon tin thanh ton khng cn c nh lc ban u (thi im u t). Ngc li vi tri phiu chnh ph, tri phiu cng ty hay l cc mn n vay ca cc c nhn i vi ngn hng th kh nng tr hn trong vic thanh ton cashflow l cao hn. i vi trng hp nh u t u t vo mt tri phiu do chnh ph nc ngoi pht hnh, cashflow do chnh ph nc ngoi chi tr cng s khng b tr hn. Tuy nhin, cash flow c chi tr bng ngoi t ch khng bng tin ni t. Nh vy, cash flow m nh u t nhn c trong trng hp ny s ph thuc vo t gi hi oi. T chng ta nhn ra rng, vic u t vo cng c ti chnh b nh hng bi nhng ri ro sau y: Ri ro lm pht (purchasing risk, inflation risk): ri ro lin quan n s
trt gi (mt gi) ca cash flow k vng. Ri ro tn dng (credit risk) hay ri ro sai hn (default risk): l ri ro m
ngi pht hnh hay ngi mn tr hn giao c Ri ro t gi (foreign-exchange risk): l loi ri ro xy ra khi c s
chuyn i gi c s lm thay i mt cch bt li, kt qu l lm gim s tin c nhn
4. Vai tr ca ti sn ti chnh
Ti sn ti chnh c 2 chc nng kinh t ch yu: L cng c chuyn vn t nhng ngi c vn nhn ri n nhng ngi cn vn u t vo ti sn hu hnh Bng mt phng thc chuyn vn no t ngi c vn sang ngi cn vn lm phn b li nhng ri ro khng th trnh khi do dng tin m ti sn hu hnh to ra gia ngi gi vn v ngi cung cp vn. thy r c 2 chc nng ny chng ta cng xem xt cc tnh hung sau: 1. ng A nhn c giy php sn xut tri cy hp. ng c tnh cn c 15 t ng xy dng nh xng v lp t my mc thit b nhng ng ch c 3 t ng. l ton b s tin tit kim ca i ng nn ng khng mun em u t mc d ng rt tin tng vo tnh kh thi ca d n ny v ng khng mun phi gnh chu ri ro cao.
93
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 2. B B va c tha k 12,25 t ng. B d nh dng 250 triu chi cho cc nhu cu tiu dng ca mnh, cn li 12 t ng b d nh s em tit kim. 3. ng C v nhn c mt khong tin t vic trng s ( ln 1 trng 10 t; ln 2 trng 13 t c bit) sau khi tr tin thu thu nhp c nhn ng cn c 1,035 t ng. ng d nh dng 35 triu; cn li 1 t ng ng d nh em tit kim. Gi s 3 ngi ny gp nhau v h t c tho thun nh sau: ng A ng u t 2 t ng vo doanh nghip v chia 50% li ch ca doanh nghip cho b B vi iu kin b B u t cho doanh nghip 12 t ng. Cn ng C ng cho ng A vay 1 t ng vi li sut 18%/nm. ng A s t iu hnh cng ty m khng cn s gip ca ng C v b B. Nh vy ng A c vn cho qu trnh thc hin d n ca mnh. T tnh hung trn pht sinh 2 cng c ti chnh: Cng c vn do ng A pht hnh v b B mua vi gi 12 t ng Cng c n do ng A pht hnh v ng C mua vi gi l 1 t ng
Hai ti sn ny gip cho vn c chuyn t nhng ngi c vn (b B v ng C) sang ngi cn vn (ng A). y chnh l chc nng th nht ca cng c ti chnh. Vic ng A khng mun u t ton b s tin tit kim ca mnh vo d n l v ng mun san s bt ri ro. ng thc hin iu ny bng cch bn cho b B mt ti sn ti chnh, vi ti sn ti chnh ny b B nhn c mt na li nhun ca doanh nghip. ng thi, ng A cn nhn thm mt khon tin khc na t ng C, l ngi khng mun san s ri ro ca doanh nghip, bng cch cam kt chi tr mt khon thanh ton c nh hng nm cho ng C bt chp hiu qu hot ng ca doanh nghip. Nh vy, ng A phn b mt phn ri ro ca mnh cho ngi khc. chnh l chc nng th 2 ca ti sn ti chnh.
III. TH TRNG TI CHNH:

1. Khi nim v th trng
Th trng ti chnh th hin rt nhy cm mi hot ng ca cc th trng hng ho v dch v. N c v nh l th trng phi sinh t nn kinh t thc, n
94
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee o lng v phn nh hiu qu kinh doanh v hin trng ca nn kinh t thc. Th trng ti chnh ra i lm a dng ho v phc tp ho mi hot ng ti chnh. Th trng ti chnh khng ch chu nh hng ca nn kinh t m n cn gy ra nhiu tc ng n s pht trin ca nn kinh t. V th, n c vai tr nht nh i vi s vn hnh kinh t v tr thnh cng c c lc gip nh nc qun l c hiu qu nn kinh t. Trong c ch th trng, hot ng kinh t khng ch bao gm cc mi quan h cung cu v hng ho m cn xut hin quan h cung cu v tin t. Quan h ny xut hin tt yu dn n nhu cu vn ng ngun vn t ni tha n ni thiu, ch yu din ra trn th trng ti chnh. Thut ng th trng ti chnh c s dng phn bit th trng mua bn, giao dch cc loi chng khon (ti sn ti chnh)vi cc th trng khc (th trng hng ho, th trng sc lao ng,...). Nu th trng hng ho hu hnh mua bn cc loi sn vt c th, nhn thy c, s c (la, go, caf,...), ngha l l th trng hu hnh. Cn th trng ti chnh l ni mua bn cc loi hng ho theo ng tn gi c trng ca n: l ti chnh. y l loi ti sn v hnh vi gi tr ca n khng lin quan g n c tnh v vt th ca hng ho , gi tr ca n da vo tri quyn hp pht trn mt li ch tng lai no . Hng ho ca th trng ti chnh l nhng loi hnh thay th tin mt. c n, ngi ta em tin mt i i bng cc hnh thc nh: mua, k gi, cho vay,... S d ngi ta lm nh vy l v n to ra li sut m tin mt khng lm c. Khi th trng ti chnh pht trin, ngi ta d dng em chuyn i nhng loi hng ho tr thnh tin mt. X hi ngy cng pht trin th ngi ta cng thch ct gi nhng loi hng ho thay cho tin mt bi l n cng l tin nhng li sinh li trong mi ngy. Nh vy, ta c th rt ra c khi nim v th trng ti chnh: Th trng ti chnh l ni din ra cc hot ng mua bn cc ti sn ti chnh. i tng ca th trng ti chnh: l nhng ngun cung cu v vn trong x hi ca cc ch th kinh t nh Nh nc, doanh nghip, cc t chc x hi, cc nh ch ti chnh trung gian v cng chng Cng c ca th trng ti chnh: y l ngun sng cho hot ng ca th trng, bao gm: cng tri nh nc, chng khon do doanh
95
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee nghip pht hnh, tri phiu cng ty, tri phiu ca cc nh ch ti chnh trung gian v cc loi giy t c gi khc: sc, k phiu,... Ch th ca th trng ti chnh: y l nhng php nhn v th nhn i din cho nhng ngun cung v cu v vn tham gia trn th trng ti chnh.
2. Vai tr ca th trng ti chnh

Th trng ti chnh c 3 chc nng kinh t c bn sau: Th nht, hnh thnh gi cc ti sn ti chnh. Thng qua tc ng qua li gia nhng ngi mua v nhng ngi bn, gi ca ti sn ti chnh (chng khon) c xc nh, hay ni cch khc, li tc cn phi c trn mt ti sn ti chnh c xc nh. Yu t thc y cc doanh nghip gi vn chnh l mc li tc m cc nh u t yu cu; v vi c im ny ca th trng ti chnh pht tn hiu cho bit vn trong nn kinh t cn c phn b nh th no gia cc ti sn ti chnh. Qu trnh c gi l qu trnh hnh thnh gi. Th hai, cung cp mt c ch cho cc nh u t bn mt ti sn ti chnh. Vi c tnh ny, th trng ti chnh l th trng to ra tnh thanh khon. Thiu tnh thanh khon, cc nh u t phi nm gi ti sn ti chnh cho n khi no o hn, hoc i vi c phiu cho khi no cng ty t nguyn thu hi hoc nu khng t nguyn th phi ch thanh l ti sn. Mc d tt c cc th trng ti chnh u c tnh thanh khon, nhng mc thanh khon s l khc nhau gia chng. Th ba, gim bt chi ph tm kin v chi ph thng tin. cc giao dch c th c din ra th nhng ngi mua v ngi bn phi tm c nhau. H phi mt rt nhiu tin v thi gian cho vic tm kim ny, nh hng n li nhun k vng ca h. Chi ph l chi ph tm kim. Bn cnh , tin hnh u t h cn c cc thng tin v gi tr u t nh khi lng v tnh chc chn ca dng tin k vng. Th trng ti chnh nh c tnh trung lp ny l ni ngi mua, ngi bn n tm gp nhau, l ni cung cp cc thng tin mt cch cng khai v y - nn c khi lng giao dch v gi tr giao dch ln v th n cho php gim n mc thp nht nhng khon chi ph trn. Th trng ti chnh pht trin cng vi trnh pht trin ca nn kinh t, i t n gin n phc tp. trnh pht trin ngy cng cao, th trng ti chnh
96
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee ngy cng c nhiu loi trung gian ti chnh tham gia. Cc trung gian ti chnh ngy cng to ra nhiu loi sn phm ti chnh a dng, p ng ngy cng y nhu cu ca cc bn tham gia th trng.
3. Phn loi th trng ti chnh

C nhiu cch n phn loi th trng ti chnh: Nu phn loi theo cng c ti chnh trn th trng th ta c: Th trng n Th trng chng khon
Nu phn loi theo thi gian lun chuyn vn, ta c: Th trng tin t: th trng c thi gian lun chuyn vn khng qu 1 nm Th trng vn: th trng c thi gian lun chuyn vn trn 1 nm tr ln Nu phn loi theo hnh thc pht hnh, th ta c: Th trng s cp: th trng pht hnhc chng khon ln u tin Th trng th cp: th trng mua i bn li cc chng khon
Tuy nhin, trong thc t vic s dng cc hnh thc phn loi no th s tu thuc vo vn m ngi ta mun nghin cu n. Thng thng, khi ni n th trng ti ngi ta thng phn theo 2 cch (2) v (3)
4. Mi quan h gia cc loi th trng

4.1.Mi quan h gia th trng tin t v th trng vn 4.1.1. Th trng tin t L th trng vn ngn hn. Hot ng ca th trng tin t din ra ch yu thng qua hot ng ca ngn hng v cc t chc tn dng, v cc ngn hng thng mi l ch th quan trng nht trong vic thu ht v cung cp cc ngun vn ngn hn. Th trng tin t c mt s c im sau y: Thi gian lun chuyn vn ngn hn Cng c ca th trng ny l nhng mn n vay hay nhng chng khon c thi gian o hn di 1 nm. Hnh thc ti chnh c trng l hnh thc ti chnh gin tip. ng vai tr trung gian gia nhng ngi vay v ngi cho vay l cc ngn hng thng mi
97
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Cc cng c trn th trng tin t c an ton tng i cao nhng li thng c mc li tc thp. Th trng tin t c phn thnh 3 b phn sau: * Th trng cho vay ngn hn ca cc nh ch ti chnh trung gian. Th trng ny hot ng da vo hot ng ca cc t chc ti chnh trung gian. Cc t chc ny s huy ng cc ngun vn nhn ri ca cc t chc kinh t, c nhn bng hnh thc huy ng tin gi tit kim v em cho cc t chc kinh t, c nhn khc vay li nu cn. * Th trng hi oi (th trng ngoi hi): l ni din ra cc hot ng mua bn v trao i ngoi t. Khc vi cc loi th trng khc, ngi ta dng tin i ly hng ho, th trn th trng ny ngi ta dng tin i ly tin. Mt c tnh ring bit na ca th trng ngoi hi l tt yu n s l th trng quc t. Khi no ngi dn cc khu vc khc nhau cn dng nhng ng tin khc nhau th th trng ngoi hi tn ti l cn thit. * Th trng lin ngn hng: y l th trng hot ng phc v cho cc khch hng l cc ngn hng thng mi. Trong hot ng khng phi lc no ngn hng lun c tin cho vay, khng phi lc no ngn hng cng tm c khch hng cho vay ht khon tin m mnh c. V th s pht sinh nhu cu vay v cho vay gia cc ngn hng nhm phc v tt cho hot ng chnh ca mnh l huy ng vn v cho vay vn. c im ca th trng ny l ch dnh ring cho cc ngn hng v thng khi lng, gi tr giao dch l ln. 4.1.2. Th trng vn: Th trng vn l th trng dnh cho cc khon vn di hn. Th trng ny cung cp vn cho cc khon u t di hn ca chnh ph, cc doanh nghip v cc h gia nh. Do thi gian lun chuyn vn trn th trng ny di hn hn so vi th trng tin t nn cc cng c trn th trng vn c ri ro cao hn v tt nhin mc li tc ca n cng s cao hn. Trong lch s hnh thnh ca th trng ti chnh th th trng tin t l th trng c hnh thnh trc v ban u do kinh t cha pht trin nn nhu cu vn v nhu cu tit kim vn cha nhiu ch yu l ngn hn. Sau khi nn kinh t pht trin, nhu cu v cc ngun vn di hn cho u t xut hin th th trng vn ra i. Bn cnh vic huy ng vn di hn thng qua cc nh ch ti chnh trung
98
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee gian th chnh ph v cc doanh nghip cn t huy ng vn bng cch pht hnh chng khon. Mt khi chng khon ra i th tt yu s xut hin nhu cu mua bn chng khon. Chnh v th m th trng chng khon ra i vi t cch l 1 b phn ca th trng vn nhm p ng nhu cu mua bn, trao i chng khon. Th trng vn bao gm: th trng vay n di hn v th trng chng khon i vi th trng vay n di hn th li c chia thnh * Th trng th chp: y l th trng chuyn cho vay cc mn n di hn dng ti tr mua bn a c, nh xng. Do thi hn di v thng gi tr ca cc mn n vay thng rt ln hnh thnh bt ng sn (nh, t, nh xng,...) nn cn c s th chp ti sn cho mn n vay ny. Ti sn th chp c th l nhng ti sn sn c ca nhng ngi i vay v k c nhng ti sn c hnh thnh t khon n vay . Chnh v th, th trng th chp cn c gi l th trng cho vay di hn c cm c bt ng sn * Th trng tn dng thu mua (cho thu ti chnh): Tn dng thu mua hay cn c gi l hot ng cho thu ti chnh hoc c th c gi l thu vn. y l hnh thc tn dng trung v di hn, trong ngi cho thu cam kt mua ti sn, thit b theo yu cu ca ngi thu v l ngi nm gi quyn s hu ti sn . Ngi thu l ngi s dng ti sn v phi thanh ton tin thu cho ngi cho thu ti sn trong mt khong thi gian c tho thun trc. Trong sut thi gian thu, ngi thu khng c quyn hu b hp ng thu trc k hn. Khi kt thc hp ng, ngi thu c th chuyn quyn s hu, mua li hoc tip tc thu nh tho thun trong hp ng. Hot ng tn dng ti chnh l mt hnh thc tn dng rt hu ch i vi cc doanh nghip nht l i vi cc doanh nghip va v nh. Bi v, thng qua hnh thc tn dng ny cc doanh nghip tm c ngun ti tr cho hot ng u t my mc, thit b, ci thin cng ngh. Hot ng cho thu ti chnh cn c xem l qu trnh chuyn quyn s dng, khai thc cc tnh nng hu ch ca ti sn m khng chuyn i quyn s hu n. Hot ng tn dng thu mua c nhng u im nh:
99
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee i vi ngi i thu th thu ti chnh cng c th c xem l h mua c ti sn bng mt khon vn vay c m bo bng chnh ti sn cho thu. Cc iu khon ca hp ng thu c xem nh l nhng iu khon rng buc ca ngn hng a ra trong mt hp ng tn dng thng thng. Ngoi ra, thng qua hot ng tn dng thu mua th doanh nghip c ti tr 100% vn mua ti sn hoc c thu ti sn m bo ngun vn hot ng (vn lu ng) ca doanh nghip. Hu ht ti sn trong hot ng cho thu ti chnh u l ti sn mi. Bi v, thng thng ngi i thu s t ra yu cu v tnh nng k thut cho ti sn mun thu trc i vi ngi thu v hai bn tin hnh k kt hp ng. Sau , ngi cho thu s mua nhng ti sn ny trc tip t nh sn xut v chuyn cho bn thu s dng. Ngi cho thu thng mua ti sn mi cho thu nhm m bo nhng iu kin trong hp ng, ng thi n s gip h hn ch n mc thp nht nhng ri ro nh ri ro do hao mn v hnh hoc ri ro khng th cho thu tip ti sn sau khi kt thc hp ng do ti sn qu c, Hot ng tn dng thu mua c nhng c im quan trng sau y: - Bn cho thu s khng cung cp cc hot ng bo tr ti sn hay nhng dch v khc i km. - Bn cho thu s nhn c nhng khon tin thanh ton tin cho thu bng vi gi tr ca ti sn cho thu b hao mn v c thm mt khon tin li. - Bn i thu th c u tin mua li sau khi kt thc thi hn ca hp thu ti chnh. - Bn thu khng c hu b ngang hp ng tn dung thu mua. Ngha l bn thu phi m bo vic thanh ton cc khon thanh ton tin thu ng k hn cho d phi i mt vi nhng ri ro c th gp phi nh ri ro khng th thc hin c nhng trch nhim ti chnh ny hoc ri ro ph sn ca bn thu. Loi hnh cho thu ti chnh ch pht huy ht nhng u th ca mnh khi hi nhng iu kin sau y: - Hp ng tn dng thu mua phi m bo c tnh khng chc chn ca khong gi tr cn li ca ti sn sau khi kt thc hp ng thu mua - Cc khon chi ph thc hin hp ng cho thu ti chnh c th cao hn so vi khong chi ph khi t b tin i mua ti sn bng ngun vn t c nhng
100
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee ci gi phi tr cho nhng n hay vn c phn th cao hn so vi chi ph ca hp ng cho thu ti chnh (Ngun vn ti tr trung v di hn cho cc doanh nghip va v nh - V Thnh Thng) Thng thng hot ng tn dng thu mua c cung cp bi cc ngn hang ln hoc cc cng ty ti chnh. Cho nn th trng tn dng thu mua l mt ni hot ng ca ngn hang v cng ty ti chnh. * Th trng chng khon: y l th trng c hnh thnh dng giao dch mua bn chng khon. i vi hot ng ca th trng ny kh l phc tp nhng cng rt hp dn. Chng ta s c dp ni n n v sau. Tuy nhin, khi ni n th trng chng khon th chng ta c th chia n ra thnh 2 loi th trng c bn l: S giao dch chng khon: l th trng chng khon chnh thc bi v n c t chc mt cch tp trung ti a ch c th v tun th theo nhng qui c ban hnh mt cch cht ch Th trng OTC (Over The Counter): y l th trng chng khon cp cao hn vi s h tr ca cc thit b hin ti nn vic giao dch chng khon khng cn c tp trung li mt ni c th m c th thc hin giao dch t nhiu ni khc nhau. ng thi s lng chng khon c giao dch trn th trng ny s nhiu hn so vi th trng chng khon tp trung, khng b hp trong s nhng chng khon c nm trong danh mc c th. 4.1.3. Mi quan h gia th trng tin t v th trng vn: Th trng tin t v th trng vn l hai b phn cu thnh nn th trng ti chnh cng thc hin mt chc nng l cung cp vn cho nn kinh t. Do cc nghip v hot ng trn hai th trng c mi lin quan b sung v tc ng h tng. Li sut trn th trng tin t c nh hng ln n vic pht hnh v mua bn chng khon trn th trng vn. Nu li sut ca cc ngn hng tr cho ngi tit kim cao, iu ny s khin cho ngi tit kim thch gi tin vo ngn hng hng li sut v ri ro thp hn so vi vic u t vo chng khon. Mt khc, cc bin i v gi c v li sut trn th trng tin t thng ko theo cc bin i
101
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee trc tip trn th trng vn nh quan h cung cu v gi ca c phiu v tri phiu. Chng hn nh, mt s chng khon di hn c li sut th ni, cn c iu chnh li sut l li sut tin gi ngn hn ca ngn hng. Hay khi nh gi ca c phiu hay tri phiu ti mt thi im bt k no trn th trng, ngi ta phi tham kho li sut ca ngn hng c hnh thnh trn th trng tin t. Gia li sut th trng v gi ca tri phiu c mi quan h t l nghch: khi li sut ca ngn hng tng cao hn li sut tri phiu, tri phiu s st gi v tnh hnh ngc li khi li sut ngn hng h xung hn li tri phiu. Ngc li, cc thay i v ch s gi c phiu ca th trng vn cng phn nh cc hin tng tt hay xu, ang hoc s xy ra trn th trng tin t. i vi th trng vn, vic duy tr mt li sut n nh khng thng trm qu ng l cn thit cho s n nh ca th trng. Trn thc t, cc hot ng ca th trng tin t v th trng vn c thc hin ng b xen ln nhau, tc ng v chu s nh hng ca nhau, to thnh c cu hon chnh ca mt th trng ti chnh. Vic phn nh th trng ti chnh thnh 2 b phn l th trng tin t v th trng vn ch l bin php to thun li cho qu trnh nghin cu tng loi th trng. Trn thc t, khng phi d dng c th ch ra u l khu vc chuyn mn ho ca th trng tin t v u l khu vc chuyn mn ho ca th trng vn. Hai th trng ny c mi quan h hu c vi nhau. Cc bin i v gi c, li sut trn th trng tin t thng ko theo cc bin i trc tip trn th trng vn. Ngc li, cc bin i v ch s chng khon hoc tr gi c phiu ca th trng vn cng phn nh cc hin tng tt xu ang v s xy ra trn th trng tin t. Cc chnh sch ca Nh nc nh chnh sch li sut, tin t vi mc ch pht trin th trng tin t ng thi cng l cc yu t ngn cn phm vi hot ng ca th trng vn. Xt trong tng lai, xut pht t nhng i hi thc t, khng th tn ti mt th trng tin t thun tu cng nh khng th tn ti mt th trng vn thun tu m phi tn ti mt th trng ti chnh bao gm c th trng vn v th trng tin t hn hp. 4.2. Mi quan h gia th trng s cp v th trng th cp 4.2.1. Th trng s cp (primary market):
102
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee y l ni mua bn nhng chng khon mi pht hnh. V th, trong thc t ngi ta cn gi th trng pht hnh chng khon. Ngun vn ch yu ca th trng ny l ngun tin tit kim ca cng chng cng nh mt s t chc phi ti chnh. Nh vy, th trng s cp thc hin chc nng quan trng ca th trng chng khon l mang ngun tin nhn ri n cho ngi cn s dng, a tin tit kim vo cng cuc u t. Vi c tnh th trng s cp l ni pht hnh ln u tin chng khon ra cng chng cho nn n c xem l th trng to vn cho n v pht hnh v ch to ra phng tin huy ng vn. V th, vai tr ca th trng s cp l to ra hng ho cho th trng giao dch v l tng vn u t cho nn kinh t. Trong th trng s cp, nh pht hnh (ngi bn chng khon) l ngi huy ng vn v ngi u t mua chng khon l nh u t. Vic pht hnh ln u tin chng khon ra cng chng l giai on gay go nht, v nu khng t c kt qu th chng khon pht hnh s khng tiu th c v lm mt uy tn ca n v pht hnh. Khng phi nh pht hnh no cng c iu kin thc hin tt vic pht hnh nn trn th trng s cp xut hin mt t chc trung gian gia nh pht hnh v ngi u t, l nh bo lnh pht hnh chng khon. Tu thuc vo cung cu, gi chng khon th trng s cp c th cao hn hoc thp hn gi tr danh ngha ca chng khon. Nh pht hnh s thu c vn mi ch khi nhng chng khon ca n c bn ln u tin trn th trng s cp. Sau , vic mua bn cc chng khon ny trn th trng chng khon th cp s khng lm nh hng n s vn ca ngi pht hnh. 4.2.2.Th trng th cp (secondary market): y cn c gi l th trng cp hai, l ni mua bn cc chng khon c pht hnh trn th trng s cp. y cng l mt b phn quan trng ca th trng ti chnh v c mi quan h cht ch vi th trng s cp v khc vi th trng s cp l n hot ng mt cch lin tc. Chng khon giao dch trn th trng ny c th c mua i bn li nhiu ln vi gi c cao thp khc nhau vi tc ng ca quan h cung cu v nhiu nhn t khc. Nh c th trng th cp, nhng ngi c vn nhn ri tm thi c th yn tm u t vo chng khon, v
103
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee khi cn tin h c th bn li cc chng khon ca mnh cho cc nh u t khc trn th trng. Th trng th cp thc hin cc chc nng sau: To iu kin d dng bn nhng cng c ti chnh nhm thu tin mt, tc l to cho cc cng c ti chnh tng cao tnh thanh khon Kim li t vic nm gi chng khon Xc nh gi chng khon hp l trn c s u gi t do Gi hp l trn th trng cp hai nh hng n gi pht hnh chng khon trn th trng s cp 4.2.3 Mi quan h gia th trng s cp v th trng th cp Tm li, gia th trng s cp v th trng th cp c mi quan h cht ch vi nhau. Mi quan h gia 2 th trng ny l mi quan h ni ti, trong th trng s cp l th trng c s, l tin cho th trng th cp hot ng; th trng th cp l ng lc. Nu khng c th trng s cp th khng c chng khon cho th trng th cp hot ng; v ngc li, nu khng c th trng th cp th th trng s cp kh c th hot ng mt cch tri chy c. V khi cc loi chng khon rt kh khn khi pht hnh, khng ai dm u t vo chng khon v chng khon khng th chuyn i thnh tin t khi cn, vn ca h b ng. Vic phn bit th trng s cp v th trng th cp ch c ngha v mt l thuyt. Trong thc t, hot ng ca th trng chng khon chng ta khng th ch r ra c u l th trng s cp v u l th trng th cp, bi v trong hot ng ca th trng chng khon va din ra vic pht hnh chng khon va din ra vic mua i bn li chng khon.
IV. CC NH CH TI CHNH TRUNG GIAN (Intermediary financial institution)

1. Khi nim
Cc ch th trong nn kinh t bao gm cc t chc ti chnh v phi ti chnh. T chc phi ti chnh l cc t chc sn xut sn phm (xe, my tnh,m phm, ...) hoc cung cp cc dch v phi ti chnh (vn ti, du lch, cc dch v cng cng
104
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee khc,...). Cc t chc ti chnh hay chng ta thng gi l cc t chc ti chnh trung gian, l cc t chc c cung cp mt (hoc nhiu) trong s cc dch v sau:
Huy ng cc ngun ti chnh t nhng ngi c vn cho nhng ngi cn vn vay
2. Lm mi gii mua bn ti sn ti chnh theo s u quyn ca khch hng 3. Mua bn ti sn ti chnh kim li cho chnh cng ty mnh 4. Tham gia vo hot ng u t ti sn ti chnh cho nh u t v sau bn chng trn th trng kim li cho nh u t 5. Cung cp cc dch v t vn cho nh u t 6. Qun l danh mc u t cho nh u t
2. Cc loi hnh nh ch ti chnh trung gian ch yu

2.1 Cc t chc nhn k gi Cc t chc nhn k gi bao gm cc ngn hng thng mi, cc hp tc x tn dng. Cc t chc ny c c im chung l nhn tin gi v sau em cho vay trc tip ti cc c nhn, t chc cn vn v mt phn khc em u t vo chng khon. Nh vy, thu nhp ca t chc ny c c t 2 ngun: thu nhp t tin li cho vay v u t chng khon; thu nhp t cc khon ph dch v. i vi tit kim Bu in th c s nhm ln khi cho rng Bu in c xem l mt t chc ti chnh trung gian. Thc cht, tin Bu in huy ng khng em cho vay li m ch yu p ng cho nhu cu vn u t trong hot ng ca chnh cng ty. y c th xem l mt hnh thc huy ng trc tip ca mt cng ty. Chnh v th, Bu in khng c xem l mt t chc ti chnh trung gian 2.2 Cc t chc khng nhn k gi Loi t chc ny bao gm cc t chc nh: Cng ty bo him: l t chc c nhim v thanh ton mt khon tin khi c mt s c xy ra cho nhng ngi c quyn th hng khon tin ny vi cc khon ng gp trc ca h cho cng ty. Cng ty bo him hot ng vi t cch l ngi chp nhn ri ro. th trng Vit Nam, hot ng bo him l mt hot ng cn mi nhng n sm chim mt v tr quan trng trong i sng ca ngi dn ng thi l mt ngun ti chnh ln gp phn hinh thnh nn mt th trng ti chnh hon ho. Trong phn tip theo trong chng ny s trnh by r hn v nhng vn c bn ca hot ng bo him.
105
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Qu hu tr: l mt qu c thit lp thanh ton nhng khon li ch cho ngi lao ng khi h v hu. Thnh lp ra qu ny l cc doanh nghip, cc c quan nh nc, cc nghip on lao ng v cc c nhn c nhu cu. c im ca qu ny l n lin quan n vic u t vo mt ti sn rt km tnh thanh khon, l hp ng v tin hu tr. Ti sn ny khng c em s dng, d ch l th chp mt khon tin vay cho n khi v hu. Tuy nhin, li th ca qu ny l cc khon ng gp ny c php ng thu chm. V thc cht, qu hu tr l mt hnh thc tr cng ca ngi ch m ngi lm cng khngb nh thu cho n khi rt s tin ny ra. Qu u t: l nhng nh ch ti chnh trung gian bn c phn (bng vic pht hnh chng ch qu u t) ra cng chng v u t s tin thu c vo mt d n hay mt danh mc u t chng khon c a dng ho. i vi cc qu u t chng khon, cc chng khon c u t c th c gii hn - da vo mc tiu u t ca qu - trong nhng loi ti sn nht nh: c phiu, tri phiu chnh ph, tri phiu cng ty hay nhng cng c ti chnh khc. C 3 dng qu u t: Qu u t m: l loi qu m vn ng gp c th c m rng thm bng vic pht hnh thm chng ch qu u t Qu u t ng: l loi qu m vn ng gp khng th tng thm, hay ni cch khc, chng ch ca qu ch c pht hnh mt ln
3. Chc nng ca cc nh ch ti chnh trung gian

Cc t chc ti chnh trung gian huy ng cc ngun ti chnh bng vic pht hnh ra cc ti sn ti chnh ri tin hnh u t nhng ngun ti chnh . Nhng ngi gp vn cho cc t chc ti chnh c gi l nhng ngi u t; hot ng u t ca h c gi l u t gin tip; ti sn ca h c th l nhng mn n vay hay nhng chng khon. Vic nhng t chc ti chnh trung gian s dng ngun vn huy ng c i u t c gi l hot ng u t trc tip. Chng ta cng xt v d sau: Cc ngn hng thng mi nhn cc khon tin gi v c th s dng chng cho cc khch hng l c nhn hay cc doanh nghip vay. Cc khon tin gi tng trng bng phiu n ca ngn hng thng
106
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee mi v ti sn ti chnh (phiu n) c s hu bi nhng ngi gi tin. Cc mn n (ca cc ngn hng thng mi cho vay) c tng trng bng ca phiu n ca nhng ngi vay tin v cc phiu n ny l ti sn ca cc ngn hng thng mi. Nh vy, ngn hng thng mi l nhng ngi u t trc tip cho nhng ngi i vay v nhng ngi gi tin vo ngn hng l nhng ngi u t gin tip cho nhng ngi i vay. Chng ta cng xem xt n mt cng ty u t chng khon. Cng ty ny ku gi vn gp t cc ch th trn th trng (c nhn, t chc kinh doanh, ...) v s dng ngun vn u t vo mt danh mc chng khon (portfolio of securities) nh c phiu hay tri phiu. Cc nh u t gp vn cho cng ty u t chng khon nhn c nhng ti sn chng khon do cng ty u t chng khon pht hnh - v chng mang li cho h mt khon thu nhp t danh mc u t chng khon - c chia theo t l ng gp ca h vo qu ny. Danh mc u t chng khon ny tng trng cho hot ng u t trc tip ca cng ty chng khon. V nhng ngi nm gi cc ti sn chng khon do cng ty u t chng khon pht hnh l nhng nh u t gin tip V cc nh ch ti chnh trung gian (t chc ti chnh trung gian) c 4 chc nng kinh t c bn sau y: 3.1 Chuyn i thi gian o hn ca cc ti sn ti chnh Chc nng ny c th hin r nht thng qua hot ng ca cc t chc nhn tin gi, ch yu l cc ngn hng thng mi. Nh cc trung gian ti chnh ny, c ngi u t (ngi gi tin) v ngi i vay u c th d dng la chn c nhng thi hn thch hp vi mc tiu ca mnh, trnh c tnh trng ngi i vay phi t tm nhng ngi cho vay ng chp nhn vi thi hn vay ca mnh (rt kh khn cho cc khon vay di hn). i vi cc khon vay di hn th c rt t ngi ng cho vay v h s ri ro, b p ri ro h thng i mt mc li sut cao, gy kh khn i vi ngi i vay. Nhng cc t chc ti chnh trung gian kt ni c cc khon tin gi ngn hn ni tip nhau nn cc t
107
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee chc ny c th cho vay vi thi hn di hn m chi ph li thp hn nhiu so vi mt ngi cho vay c nhn. 3.2 Gim ri ro bng hnh thc a dng ho danh mc u t Cng c nhiu cc trung gian ti chnh th cng c nhiu cc cng c ti chnh. Khi cc nh u t gi tin vo cc qu u t, nhng qu u t s dng s tin u t cng lc vo nhiu loi ti sn, chng hn nh c phiu ca nhiu cng ty hay tri phiu cng ty, tri phiu chnh ph,... Bng cch , qu u t a dng ho vic u t, lm hn ch n mc thp nht ri ro cho ngun vn u t. Nhng vic ny ch c thc hin khi c s tin ln m mt hay 2 c nhn khng kh nng thc hin c. T ta nhn thy, a dng ho danh mc u t l mt li th ca nh ch ti chnh trung gian 3.3 Gim chi ph hp ng v chi ph x l thng tin Nhng nh u t mua ti sn ti chnh phi c nhng k nng cn thit hiu v nh gi mt khon u t. Tuy nhin, cc nh u t c nhn thng khng c iu kin pht trin nhng k nng ny c v mt thi gian v kin thc. V th, thc hin mt khon cho vay th nh u t c nhn ny thng phi thu ngi vit hp ng v dng li nhun thu c t hp ng cho vay ny tr cho chi ph ny. Chi ph ny c gi l chi ph hp ng. Bn cnh , c cc thng tin v x l cc thng tin v ti sn ti chnh v ngi pht hnh ti sn ti chnh , ngoi chi ph c hi l vic tiu tn thi gian cho vic thu thp v x l thng tin th nh u t cn tn tin c c nhng thng tin. Chi ph c gi l chi ph x l thng tin. Cc nh ch ti chnh trung gian l cc nh u t chuyn nghip. Vi vai tr , chng c th d dng thu ht c nhiu nh u t v nhiu ngi i vay. Mc d n pht sinh thm chi ph cho nhng i tng ny gp nhau nhng ngc li, chng c c mt i ng nhn vin c o to mt cch chuyn nghip nn c th son tho cc hp ng loi mt cch tt nht, gim st vic tun th cc iu khon trong hp ng v c nhng hnh ng cn thit bo v li ch ca cc trung gian ti chnh. Ni mt cch khc, do cc nh ch ti chnh trung gian qun l mt khi lng vn ln v hot ng chuyn nghip, nn h c c li th v qui m trong vic k hp ng v x l thng tin. Chi ph thp hn ny s lm tng li nhun cho cc nh u t mua ti sn ti chnh ca cc nh ch
108
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee ti chnh trung gian, v nhng ngi pht hnh ti sn ti chnh cng c li ch t vic i vay vi chi ph thp. 3.4 Cung cp phng thc thanh ton Vi s pht trin ca nn kinh t, ngy nay vic thanh ton khng cn c thanh ton nhiu bng mt. N c thanh bng cc hnh thc khc nh: sc, th tn dng, th n, chuyn khon. Mt s t chc ti chnh trung gian m nhn vic cung cp nhng phng thc thanh ton ny ( ch yu l ngn hng). Kh nng thc hin vic thc hin thanh ton khng bng tin mt l ht sc quan trng i vi s vn hnh tri chy ca mt th trng ti chnh c hiu qu. Ni tm li, cc t chc nhn tin gi chuyn cc ti sn m khng th s dng thanh ton thnh nhng ti sn khc c kh nng ny.
V. NHNG VN C BN V BO HIM
1. S cn thit khch quan ca bo him:
Trong qu trnh ti sn xut con ngi vi t cch l ch th ca thc lun phi i u vi nhiu cc ri ro: nhng ri ro do chnh con ngi to ra v nhng ri ro t t nhin. Nhng ri ro con ngi khng lng trc c nhng c nhng ri ro m con ngi d on trc c nhng n vn xy ra m chng ta khng ngn li c. Cho d l ri ro d on trc c hay khng th khi ri ro pht sinh u nh hng n con ngi vi t cc l c th trong x hi v v x hi loi ngi nhng mc thit hi l khc nhau. Nh vy th cn phi c c s m bo cho nhng ri ro, l c s v tin khch quan cho s ra i ca hot ng bo him. Hot ng bo him ra i nhm mc ch bo m cho s an ton ca con ngi, ti sn vt cht, ca ci x hi Chnh s tch ly ca bo him m bo cho qu trnh sinh hot con ngi c lin tc, qu trnh ti sn xut khng b gin on S tn ti ca qu bo him cng c c s kinh t vng chc khi kinh t hng ho hnh thnh v pht trin vi khi lng sn phm x hi ngy cng nhiu v mt phn trong l sn phm thng d.
109
2. Bn cht ca bo him
C ch hot ng ca kinh doanh bo him to ra mt s ng gp ca s ng vo bt hnh ca s t trn c s quy t nhiu ngi c cng ri ro thnh cng ng nhm phn tn hu qu ti chnh ca nhng v tn tht. Nh vy, thc cht mi quan h trong hot ng bo him khng ch l mi quan h gia ngi bo him v ngi c bo him m l tng th cc mi quan h gia nhng ngi c bo him trong cng mt cng ng bo him xoay quanh vic hnh thnh v s dng qu bo him mt hnh thc c bit ca cc khon d tr bng tin. Cc mi quan h kinh t ny sinh gn vi vic to lp v phn phi qu bo him c th hin hai mt: Mt l, chng ny sinh trong qu trnh huy ng ph bo him lp qu bo him. Ngun thu hnh thnh qu bo him cng ln khi s lng ngi tham gia bo him cng ng. Hai l, chng ny sinh trong qu trnh s dng qu bo him. Qu bo him ch yu v trc ht c s dng b p nhng tn tht cho ngi c bo him khi xy ra cc ri ro c bo him lm nh hng n s lin tc ca i sng sinh hot v hot ng sn xut kinh doanh trong nn kinh t x hi. Qu bo him cn c s dng trang tri cc chi ph hot ng ca chnh ngi bo him, tham gia vo cc mi quan h phn phi mang tnh php nh (thu, ph,) v li kinh doanh cho ngi bo him kinh doanh (trong bo him thng mi) Nh vy thc cht bo him l h thng cc quan h kinh t pht sinh trong qu trnh phn phi li tng sn phm x hi di hnh thi gi tr nhm b p tn tht do ri ro bt ng gy ra cho ngi c bo him, m bo cho qu trnh ti sn xut c thng xuyn v lin tc. Trc y trong c ch k hoch ho tp trung vic tuyt i ho vai tr ca kinh t nh nc v kinh t tp th ni chung v s c quyn nh nc trong lnh vc bo him lm cho cc mi quan h ca bo him tr nn n gin v vic s dng qu bo him tr nn km hiu qu. S chuyn hng sang nn kinh t th trng hin nay to tin khch quan v c s vng chc cho cc hot ng bo him.
110
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Tuy nhin bn cnh vic hnh thnh mt nn kinh t th trng nhiu thnh phn s lm cho cc mi quan h kinh t (trong cc mi quan h thuc bo him) s tr nn a dng, phc tp. Bo him, mi gc (doanhnghip, sn phm, qun l nh nc, hip hi,) bc thit phi c xy dng v hon thin nhanh chng nhm pht huy chc nng vn c ca mnh: bo v con ngi, bo v ti sn, ca ci vt cht ca x hi.
3. Vai tr v tc dng ca bo him

3.1. Kha cnh ca kinh t - x hi Ri ro tn tht pht sinh lm thit hi cc i tng: ca ci vt cht do con ngi to ra v chnh bn thn con ngi, lm gin on qu trnh sinh hot ca dn c, ngng tr hot ng sn xut ca nn kinh t. Ni chung n lm gin on v gim hiu qu ca qu trnh ti sn xut x hi. Qu d tr bo him c to lp mt cch c thc, khc phc hu qu ni trn, bng cch b p cc tn tht pht sinh nhm ti lp v m bo tnh thng xuyn lin tc ca cc qu trnh x hi. Nh vy, trn phm vi rng trn ton b nn kinh t x hi, bo him ng vai tr nh cng c an ton v d phng m bo kh nng hot ng lu di ca mi ch th dn c v kinh t. Vi vai tr , bo him khi xm nhp su rng mi lnh vc ca i sng pht huy tc ng vn c ca mnh: thc y thc phng, hn ch tn tht cho mi thnh vin trong x hi. 3. 2. Kha cnh ti chnh Sn phm bo him l mt loi dch v c bit: mt li cam kt m bo cho s an ton (an ton ng) hn na n l mt loi hng ho trn th trng bo him thng mi. T chc hot ng bo him vi t cch l mt n v cung cp mt loi sn phm dch v cho x hi, tham gia vo qu trnh phn phi nh l mt n v khu trong h thng ti chnh quc gia. Mt khc s tn ti v pht trin ca cc hot ng bo him khng ch p ng nhu cu m bo an ton (cho cc c nhn, doanh nghip) m cn ng ng nhu cu vn khng ngng tng ln ca qu trnh ti sn xut m rng, c bit trong nn kinh t rh trng. Vi vic thu ph theo nguyn tc ng trc, cc t chc hot ng bo him chim gi mt qu tin t rt ln th hin cam kt ca h i vi khch hng nhng tm thi nhn ri.
111
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee V do vy, cc t chc hot ng bo him tr thnh nhng nh u t ln, quan trng cho cc hot ng khc ca nn kinh t quc dn. Bo him do khng ch ng vai tr ca mt cng c an ton m cn c vai tr ca mt trung gian ti chnh, nm gi phn quan trng trong cc doanh nghip cng nghip v thng mi ln. Vi cc vai tr ni trn, bo him pht huy tc dng ht sc quan trng i vi nn kinh t, c bit trong nn kinh t chuyn i sang hot ng theo c ch th trng. Tc dng chnh l: tp trung, tch t vn m bo cho qu trnh ti sn xut c thng xuyn v lin tc. Tc dng ny cng quan trng i vi nc ta hin nay khi m n c th gp phn tch cc vo vic tng s vn u t chnh t ni b ca nn kinh t, huy ng v tn dng mt cch trit nht cc qu tin t nm ri rc trong dn c. Chnh v nhng tc dng tch cc ni trn ca bo him, m bt k quc gia no d pht trin hay ang pht trin, chnh ph lun tm nhiu cch khc nhau thc y, khuyn khch hot ng bo him pht trin, tng s lng cc loi bo him bt buc, mim gim thu thu nhp i vi ngi kinh doanh bo him, thu thu nhp c nhn nh trn cc khon tin bo him c nhn hng i vi ngi c bo him, to iu kin thun li cho nh bo him u t
4. Phn loi bo him

4. 1. Bo him x hi 4.1.1 Khi nim Bo him x hi l mt ch nh php l bo v ngi lao ng bng cch thng qua vic tp trung ngun ti chnh c huy ng t ngi lao ng, ngi s dng lao ng cng vi s h tr ca nh nc, thc hin tr cp vt cht, gp phn n nh i tng i sng cho ngi tham gia bo him x hi v gia nh h trong cc trng hp ngi lao ng tham gia bo him x hi gp ri ro m au, thai sn, tai nn lao ng, bnh ngh nghip, ri ro tui gi lm cho gia nh b mt hoc gim thu nhp bt ng. 4.1.2 Ni dung, c im Vic thc hin bo him x hi tng quc gia rt khc nhau v ni dung tu thuc vo nhu cu bc bch ca ring tng ni trong vic m bo nhu cu an ton
112
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee cho i sng ngi lao ng, ngoi ra cn tu thuc vo kh nng ti chnh v kh nng qun l c th p ng. nc ta hin nay ni dung thc hin bo him x hi c quy nh gm 5 ch sau: (1) ch m au. (2) ch tr cp tai nn lao ng, bnh ngh nghip (3) ch tr cp thai sn. (4) ch hu tr. (5) ch tut Ngoi ra, ngi lao ng cn c hng ch chm sc y t (khm v cha bnh) theo iu l bo him y t. Vic thc hin bo him x hi c tin hnh theo 2 hnh thc: bo him bt buc v t nguyn p dng cho 2 nhm i tng khc nhau: ngi lao ng lm cng n lng v nhm lao ng t do. Nhn chung bo him x hi nc ta ni ring v cc quc gia ni chung c cng mt s c im sau: - Trc tin, bo him x hi l mt ch nh php l bt buc. - Bo him x hi l mt trung tm phn phi li ca h thng kinh t, x hi. - Bo him x hi c thc hin trn mt nhm m ca nhng ngi lao ng. - Bo him x hi l c ch m bo cho ngi lao ng chng ri ro ca chnh bn thn. 4. 2. Bo him thng mi 4.2.1 Ni dung, c im ca bo him thng mi Bo him thng mi l hot ng bo him c thc hin bi cc t chc kinh doanh trn th trng bo him thng mi. Bo him thng mi ch nhng hot ng m cc doanh nghip bo him chp nhn ri ro trn c s ngi c bo him ng mt khon tin gi l ph bo him doanh nghip bo him bi thng hay tr tin khi xy ra cc ri ro tho thun trc trn hp ng. Ni dung ca hot ng kinh doanh bo him, ngoi mi quan h gia doanh nghip bo him vi khch hng ca mnh (gi l ngi c bo him) m cn c th hin trong mi quan h gia ngi bo him gc b ngi nhn ti bo
113
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee him khi thc hin ti bo him v bao gm cc hot ng ca trung gian bo him nh: mi gii, i l. Hot ng ca bo him thng mi c to ra mt s ng gp ca s ng vo s bt hnh ca s t trn c s quy t nhiu ngi c cng ri ro thnh cng ng nhm phn tn hu qu ti chnh ca nhng v tn tht. S ngi tham gia cng ng, tn tht cng phn tn mng, ri ro cng gim thiu mc thp nht th hin mc ph bo him phi ng l nh nht mi ngi khng nh hng g quan trng n hot ng sn xut ca mnh. Hot ng theo quy lut s ng, l nguyn tc c bn nht ca bo him. Bn cnh , m ng tham gia vo cng ng bo him cng ln th hin nhu cu bo him cng tng theo pht trin ca nn kinh t x hi, nhng ngi bo him khng th v cng khng cn bit nhau h ch cn bit ngi qun l cng ng l ngi nhn ph bo him v cam kt s bi thng cho h khi c ri ro tn tht xy ra. Hot ng thng mi to ra c mt s hon chuyn ri ro t nhng ngi c bo him qua nhng ngi bo him trn c s mt vn bn php l: Hp ng bo him. iu ny to ra mt ri ro mi e do mi quan h gia hai bn hp ng. Dch v bo him thng mi l mt li cam kt, liu lc xy ra tn tht, doanh nghip bo him c thc hin hoc c kh nng thc hin cam kt ca mnh hay khng trong khi ph bo him c tr theo nguyn tc ng trc. Ngc li cc ri ro, tn tht c bo him minh th r rng trn hp ng, liu c s man tr ca ngi c bo him hay khng nhn tin bo him. Nh vy, mi quan h gia 2 bn trn hp ng bo him phi c m bo nguyn tc th hai: nguyn tc trung thc ti a. Nhn chung, bo him thng mi c mt s c im sau: - Hot ng bo him thng mi l mt hot ng tho thun. - S tng h trong bo him thng mi c thc hin trong mt cng ng gii hn - Cung cp dch v m bo khng ch cho ri ro bn thn m cho c ri ro ti sn v trch nhim. 4.2.2 Phn loi bo him thng mi
114
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Theo i tng bo him: cn c vo i tng bo him th ton b cc loi hnh nghip v bo him c chia thnh 3 nhm: bo him ti sn, bo him con ngi v bo him trch nhim dn s. (1) Bo him ti sn: l loi bo him ly ti sn lm i tng bo him. Khi xy ra ri ro tn tht v ti sn nh mt mt, hy hoi v vt cht, ngi bo him c trch nhim bi thng cho ngi c bo him cn c vo gi tr thit hi thc t v mc m bo thun tin hp ng. (2) Bo him con ngi: i tng chnh ca loi bo him ny l tnh mng, thn th, sc kho ca con ngi. Ngi k kt hp ng bo him, np ph bo him thc hin mong mun nu nh ri ro xy ra lm nh hng n tnh mng, sc kho ca ngi c bo him th h hoc ngi th hng hp php khc s nhn c khon tin do ngi bo him tr. (3) Bo him trch nhim dn s: l loi bo him c i tng bo him l trch nhim pht sinh do rng buc ca cc quy nh trong lut dn s, theo ngi c bo him phi c bi thng bng tin cho ngi th ba nhng thit hi gy ra do hnh vi ca mnh hoc do s vn hnh ca ti sn thuc s hu ca chnh mnh. Phn loi theo k thut bo him: y l cch phn loi ca cc chuyn gia bo him Php v Chu u c ngha l lun thin v mt k thut. Theo cch phn loi ny cc loi hnh bo him c chia ra lm 2 loi: loi da trn k thut phn b v loi da trn k thut tn tch vn. (1) Cc loi bo him da trn k thut phn b: l loi bo him m bo cho cc ri ro c tnh cht n nh theo thi gian v thng c lp vi tui th ca con ngi (nn gi l bo him ph nhn th). Hp ng bo him loi ny thng l ngn hn. (2) Cc loi bo him da trn k thut tn tch vn: l loi bo him m bo cho cc ri ro c tnh cht thay i r rt theo thi gian v i tng thng gn lin vi tui th ca con ngi. Cc hp ng loi ny thng l trung v di hn
115
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Da trn tnh cht ca cc khon bi thng, cc loi hnh bo him c chia ra 2 loi: (1) Cc loi bo him c s tin bo him tr theo nguyn tc bi thng: theo nguyn tc ny s tin m ngi bo him tr cho ngi c bo him khng bao gi vt qu gi tr thit hi thc t m anh ta phi gnh chu. Cc loi bo him ny gm c: bo him ti sn c nhn, bo him trch nhim dn s. Ngy nay ngi ta c xu hng a c bo him tai nn v bnh tt vo loi ny. (2) Cc loi bo him c s tin bo him tr theo nguyn tc khon: Ngi c bo him s nhn c s tin khon theo ng mc m h tho thun trn hp ng bo him vi ngi bo him tu thuc v ph hp vi nhu cu cng nh kh nng ng ph. y chnh l bao him nhn th v mt s trng hp ca bo him tai nn, bnh tt. Phn loi theo phng thc qun l: (1) Bo him t nguyn: l nhng bo him m hp ng c kt lp da hon ton trn s cn nhc v nhn thc ca ngi c bo him. y l tnh cht vn c ca bo him thng mi khi n c vai tr nh l mt hot ng dch v cho sn xut v sinh hot con ngi. (2) Bo him bt buc: c hnh thnh trn c s lut nh nhm bo v li ch ca nn nhn trong cc v tn tht v bo v li ch ca ton b nn kinh t, x hi. Cc hot ng bo him c th dn n tn tht ti chnh v con ngi trm trng gn lin vi vi trc nhim dn s, ngh nghip chnh l i tng ca s bt buc ny. Thng thng i vi cc loi bo him bt buc ny gn nh hu ht cc ni dung c bn ca hp ng l do nh nc quy nh. Phn loi theo quy nh hin hnh: Theo Ng 100/Cp hin ang p dng Vit Nam th cc loi hnh bo him c php trin khai thc hin trn lnh th Vit Nam gm: (1) Bo him nhn th. (2) Bo him y t t nguyn v bo him tai nn con ngi (3) Bo him ti sn v bo him thit hi.
116
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee (4) Bo him vn chuyn ng b, ng bin v ng sng, ng st v ng hng khng. (5) Bo him thn tu v trch nhim dn s ch tu. (6) Bo him trch nhim chung. (7) Bo him hng khng. (8) Bo him xe c gii. (9) Bo him chy. (10) Bo him tn dng v ri ro ti chnh. (11) Bo him thit hi kinh doanh. (12) Bo him nng nghip. (13) Bo him khc.
117
CHNG VI TI CHNH DOANH NGHIP

I. NHNG VN CHUNG V TI CHNH DOANH NGHIP
1. Khi nim
Doanh nghip l mt t chc kinh doanh nhm mc ch sinh li c php lut tha nhn, c php kinh doanh trn mt s lnh vc nht nh, c t mt ch s hu tr ln v ch s hu phi m bo trc php lut bng ton b ti sn ca mnh, c tn ring, c tr s giao dch n nh. Trong nn kinh t th trng cc loi hnh doanh nghip pht trin mt cch a dng, phong ph. C nhiu cch tip cn v doanh nghip. Nu xt trn mt gc cung cu vn trong nn kinh t th doanh nghip c chia thnh doanh nghip ti chnh kinh doanh tin t v doanh nghip phi ti chnh kinh doanh hng ho dch v thng thng. Nu da vo quan h s hu v t liu sn xut th doanh nghip c chia thnh doanh nghip nh nc, doanh nghip t nhn v cng ty c phn. Nu da vo hnh thc php l t chc ca doanh nghp th doanh nghip c phn chia thnh doanh nghip nh nc, cng ty c phn, cng ty trch nhim hu hn, cng ty hp danh, doanh nghip c vn u t nc ngoi v doanh nghip t nhn. D l cch phn chia no th i vi mt doanh nghip khi tin hnh hot ng kinh doanh u phi s dng ti chnh doanh nghip thc hin mc tiu kinh doanh. Trong chng ny ch cp n doanh nghip phi ti chnh. tin hnh hot ng kinh doanh, doanh nghip cn phi c nhng yu t cn thit l t liu lao ng, i tng lao ng v sc lao ng, i hi doanh nghip phi c mt lng vn nht nh. Mun vy doanh nghip phi hnh thnh v s dng cc qu tin t. Qu trnh hot ng kinh doanh ca doanh nghip cng l qu trnh hnh thnh, phn phi v s dng cc qu tin t ca doanh nghip. Trong qu trnh , pht sinh v hnh thnh cc lung tin t gn lin vi cc hot ng u t v hot ng kinh doanh thng xuyn ca doanh nghip. Cc lung tin t bao hm cc
117
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee lung tin t i vo v cc lung tin t i ra khi doanh nghip, to thnh s vn ng ca cc lung ti chnh doanh nghip. Bn trong qu trnh to lp, phn phi v s dng cc qu tin t ca doanh nghip l cc quan h kinh t, cc quan h ny c gi l cc quan h ti chnh v bao gm cc quan h nh: - Quan h ti chnh gia doanh nghip vi cc ch th khc th hin trong vic gp vn, vay vn, cho vay vn, trong vic thanh ton cho vic mua hoc bn ti sn, vt t, hng ho, dch v - Quan h ti chnh gia doanh nghip vi ngi lao ng trong doanh nghip: tr lng, thng, pht vt cht. - Quan h gia cc b phn trong doanh nghip nh thanh ton gia cc b phn trong doanh nghip, phn phi li nhun sau thu ca doanh nghip, hnh thnh v s dng qu ca doanh nghip. - Quan h ti chnh ny sinh trong cc hot ng x hi ca doanh nghip nh ti tr cho cc t chc x hi, cc qu t thin, th dc, th thao, vn ho - Quan h ti chnh gia doanh nghip vi doanh nghip nc ngoi nh lin doanh lin kt vi doanh nghip nc ngoi hot ng Vit Nam, thanh ton xut nhp khu hng ho, dch v T cc dng quan h ti chnh trn c th kt lun ti chnh doanh nghip xt v ni dung vt cht l qu tin t trong doanh nghip c to lp, s dng cho mc ch kinh doanh ca doanh nghip, xt v thc cht l nhng quan h kinh t gia doanh nghip vi cc ch th kinh t x hi trong v ngoi nc. T , c th khi qut ti chnh doanh nghip l cc quan h kinh t pht sinh gn lin vi qu trnh to lp, phn phi v s dng cc qu tin t trong qu trnh hot ng kinh doanh ca doanh nghip nhm t ti mc tiu ca doanh nghip.
2. c im ca ti chnh doanh nghip

Ti chnh doanh nghip l mt khu ca h thng ti chnh v l khu c s, nn c nhng c im sau y:
118
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Th nht, gn lin vi qu trnh hot ng kinh doanh ca doanh nghip c cc quan h ti chnh doanh nghip a dng pht sinh nh quan h np, cp gia doanh nghip vi nh nc, quan h thanh ton vi cc ch th khc trong x hi, vi ngi lao ng trong doanh nghip. Th hai, s vn ng ca qu tin t, vn kinh doanh c nhng nt ring bit l: s vn ng ca vn kinh doanh lun gn lin vi cc yu t vt t l lao ng: ngoi phn to lp ban u chng cn c b sung t kt qu kinh doanh; s vn ng ca vn kinh doanh v mc tiu doanh li. Cng ging nh cc khu ti chnh khc, ti chnh doanh nghip c chc nng khch quan l chc nng phn phi v chc nng gim c. Nh c chc nng phn phi m doanh nghip c kh nng ng vin khai thc v thu ht cc ngun ti chnh trong nn kinh t hnh thnh vn kinh doanh ca doanh nghip. Sau khi hnh thnh vn kinh doanh, s dng vn, mt ln na phi c s tham gia ca chc nng phn phi. Lc ny phn phi vn li ng ngha vi vic u t vn: u t bn trong hay u t bn ngoi. Li nhun thu c l yu t quan trng nht, quyt nh phng hng v cch thc u t ca doanh nghip. Mc tiu cui cng ca mi qu trnh kinh doanh ca doanh nghip l thu li nhun, v th bn cnh kh nng phn phi tho mn v vn kinh doanh, ti chnh doanh nghip cn c kh nng gim st d bo hiu qu ca qu trnh phn phi. Chc nng gim c ca ti chnh doanh nghip c kh nng pht hin nhng khuyt tt trong khu phn phi t iu chnh qu trnh phn phi nhm thc hin phng hng mc tiu chin lc sn xut kinh doanh ca doanh nghip. Song chc nng khch quan ca ti chnh doanh nghip pht huy n mc no th ph thuc vo s nhn thc mt cch t gic v hot ng ch quan ca ngi qun l. chnh l vai tr ca ti chnh doanh nghip.
3. Vai tr ca ti chnh doanh nghip

Trong hot ng kinh doanh ca doanh nghip, ti chnh doanh nghip c nhng vai tr ch yu sau y: - Huy ng m bo y v kp thi vn cho hot ng kinh doanh ca doanh nghip.
119
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee thc hin mi qu trnh kinh doanh ca doanh nghip trc ht phi c mt yu t tin l vn kinh doanh. Vai tr ca ti chnh doanh nghip trc ht c th hin vic xc nh ng n nhu cu vn cn thit cho hot ng ca doanh nghip trong tng thi k. Tip phi la chn cc phng php v hnh thc huy ng vn thch hp, p ng kp thi cc nhu cu vn hot ng ca cc doanh nghip c thc hin mt cch nhp nhng lin tc vi chi ph huy ng vn thp nht. - T chc s dng vn tit kim v hiu qu. Vic t chc s dng vn tit kim v hiu qu c coi l iu kin tn ti v pht trin ca mi doanh nghip. Ti chnh doanh nghip c vai tr quan trng trong vic nh gi v la chn d n u t ti u; huy ng ti a s vn hin c vo hot ng kinh doanh, phn b hp l cc ngun vn, s dng cc bin php tng nhanh vng quay ca vn, nng cao kh nng sinh li ca vn kinh doanh. - n by kch thch v iu tit kinh doanh. Vai tr ny ca ti chnh doanh nghip c th hin thng qua vic to ra sc mua hp l thu ht vn u t, lao ng, vt t, dch v, ng thi xc nh gi bn hp l khi pht hnh c phiu, hng ho bn, dch v v thng qua hot ng phn phi thu nhp ca doanh nghip, phn phi qu tin thng, qu tin lng, thc hin cc hp ng kinh t - Gim st kim tra cht ch hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Tnh hnh ti chnh ca doanh nghip l mt tm gng phn nh trung thc nht mi hot ng kinh doanh ca doanh nghip thng qua cc ch tiu ti chnh thc hin m cc nh qun l doanh nghip d dng nhn thy thc trng qu trnh kinh doanh ca doanh nghip, t c th nh gi khi qut v kim sot c cc mt hot ng ca doanh nghip, pht hin kp thi nhng vng mc, tn ti t a ra cc quyt nh iu chnh cc hot ng kinh doanh nhm t ti mc tiu nh. Vai tr ca ti chnh doanh nghip s tr nn tch cc hay th ng trc ht l ph thuc vo s nhn thc v vn dng cc chc nng ca ti chnh, sau na cn ph thuc vo mi trng kinh doanh, c ch t chc ti chnh doanh nghip v cc nguyn tc cn qun trit trong mi hot ng ti chnh doanh nghip.
120
II. T CHC TI CHNH DOANH NGHIP

s dng tt cng c ti chnh, pht huy vai tr tch cc ca chng trong sn xut kinh doanh cn phi t chc ti chnh. T chc ti chnh doanh nghip l vic hoch nh chin lc v s dng ti chnh v h thng cc bin php thc hin chin lc nhm t c mc tiu kinh doanh ca doanh nghip trong mt thi k nht nh. Song vic t chc ti chnh doanh nghip li chu nh hng ca nhiu nhn t (nh s khc nhau v hnh thc php l t chc doanh nghip, c im kinh t k thut ca ngnh, mi trng kinh doanh) v cc nguyn tc cn qun trit.
1. Cc nhn t nh hng n t chc TCDN

1.1. Hnh thc php l ca t chc doanh nghip Theo hnh thc php l t chc doanh nghip, nc ta hin nay c cc loi hnh doanh nghip sau y: - Doanh nghip nh nc. - Cng ty c phn. - Cng ty trch nhim hu hn. - Cng ty hp danh. - Doanh nghip t nhn. - Doanh nghip c vn u t nc ngoi. Cc loi hnh doanh nghip khc nhau chi phi n vic t chc, huy ng vn cng nh vic phn chia li nhun cng khc nhau. Chng hn, doanh nghip nh nc c Ngn sch nh nc u t vn ton b hoc mt phn vn iu l ban u. Ngoi vn nh nc u t, doanh nghip c quyn huy ng vn di cc hnh thc pht hnh tri phiu, vay vn, nhn gp lin doanh nhng khng thay i hnh thc s hu ca doanh nghip. Vic phn phi li nhun sau thu c thc hin theo quy nh ca chnh ph. i vi doanh nghip t nhn th vn l do ch doanh nghip t nhn t b ra, cng c th huy ng thm t bn ngoi di hnh thc i vay. Loi doanh nghip ny khng c php pht hnh mt loi chng khon no trn th trng tng vn. Phn thu nhp sau thu thuc quyn s hu v s dng ca ch doanh nghip. Cn i vi cng ty trch nhim hu hn
121
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee th vn iu l ca cng ty l do cc thnh vin ng gp. Trong qu trnh hot ng vn c th tng nn nh kt np thm thnh vin mi, trch t qu d tr hoc i vay bn ngoi nhng khng c php pht hnh chng khon. Vic phn chia li nhun sau thu do cc thnh vin quyt nh, mc li nhun cc thnh vin nhn c ph thuc vo vn ng gp 1.2. c im kinh t - k thut ca ngnh kinh doanh T chc ti chnh doanh nghip cn da vo c im kinh t - k thut ca ngnh kinh doanh. Mi ngnh kinh doanh c c im v mt kinh t v k thut ring. Nhng c im nh hng n c cu vn kinh doanh ca doanh nghip (ngnh cng nghip khai thc, cng nghip ch bin vn c nh chim t trng khc nhau trong tng s vn kinh doanh); nh hng n tc lun chuyn vn (tc lun chuyn vn ca doanh nghip sn xut chm hn tc lun chuyn vn ca cc doanh nghip thng mi dch v, doanh nghip sn xut kinh doanh c tnh cht thi v khc vi doanh nghip sn xut kinh doanh lin tc). 1.3. Mi trng kinh doanh Mi trng kinh doanh bao gm tt c cc iu kin bn ngoi nh hng ti hot ng ca doanh nghip. Do , vic t chc ti chnh doanh nghip phi tnh n tc ng ca mi trng kinh doanh. Mi trng kinh doanh bao gm: s n nh v kinh t, th trng, li sut, c s h tng ca nn kinh t, s tin b ca khoa hc k thut v cng ngh, chnh sch kinh t, ti chnh ca nh nc S n nh ca nn kinh t s to mi trng thun li cho hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Nn kinh t bin ng c th gy nn nhng ri ro cho kinh doanh, nhng ri ro nh hng ti cc khon chi ph u t, nh hng nhu cu v vn, nh hng ti thu nhp ca doanh nghip, c s h tng ca nn kinh t pht trin cng nh hng n tit kim chi ph trong kinh doanh Th trng, gia c, li sut u nh hng n hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Th trng ti chnh, th trng hng ho pht trin to iu kin thun li cho doanh nghip huy ng vn t bn ngoi cng nh mua vt t, thit b bn hng ho ca doanh nghip c d dng.
122
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Gi c, li sut u nh hng ti s tng gim v chi ph ti chnh v s hp dn ca cc hnh thc ti tr khc nhau. Mc li sut cng l mt yu t o lng kh nng huy ng vn vay. S tin b khoa hc k thut v cng ngh i hi doanh nghip khng ngng ci tin k thut, i mi cng ngh m bo cho sn phm ca doanh nghip tn ti v pht trin, ng vng trong cnh tranh. T , i hi doanh nghip phi c vn u t ln v chn hng u t thch hpChnh sch kinh t v ti chnh ca nh nc i vi doanh nghip (nh chnh sch khuyn khch u t, chnh sch thu, chnh sch tn dng v li sut, chnh sch ngoi hi, ch khu hao) ph hp vi mi trng ti chnh v m s n nh, to iu kin cho cc doanh nghip u t pht trin, khuyn khch cc doanh nghip tch t vn, s dng vn tit kim v c hiu qu.
2. Nguyn tc t chc ti chnh doanh nghip

T chc ti chnh ca doanh nghip khng nhng ch da vo cc nhn t trn m cn phi qun trit y cc nguyn tc sau y: Th nht: Nguyn tc tn trng lut php Trong nn kinh t th trng, mc tiu chung ca cc doanh nghip l u hng ti li nhun. V li nhun ti a m cc doanh nghip c th kinh doanh vi bt c gi no c th phng hi ti li ch quc gia, n li ch ca cc doanh nghip khc. Do , song song vi bn tay v hnh ca nn kinh t th trng phi c bn tay hu hnh ca nh nc iu chnh nn kinh t. Nh nc s dng hng lot cc cng c nh lut php, chnh sch ti chnh, tin t, gi c qun l v m nn kinh t. Cc cng c mt mt to iu kin kch thch m rng u t, to mi trng kinh doanh, mt khc to ra khun kh lut php kinh doanh rt cht ch. V vy, nguyn tc hng u ca t chc ti chnh doanh nghip l phi tn trng lut php. Doanh nghip phi hiu lut u t ng hng ni c nh nc khuyn khch (nh gim thu, ti tr tn dng) Th hai: Nguyn tc hch ton kinh doanh Hch ton kinh doanh l nguyn tc quan trng nht, quyt nh ti s sng cn ca cc doanh nghip trong nn kinh t th trng. Yu cu ti cao ca nguyn tc ny l ly thu b chi, c doanh li. N hon ton trng hp vi mc tiu ca cc
123
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee doanh nghip l kinh doanh t c li nhun ti a. Do c s thng nht nn hch ton kinh doanh khng ch l iu kin thc hin m cn l yu cu bt buc cc doanh nghip phi thc hin nu nh khng mun doanh nghip b ph sn. Th nhng hch ton kinh doanh ch c th c pht huy tc dng trong mi trng ch thc l nn kinh t hng ho m nh cao ca n l nn kinh t th trng v doanh nghip c t ch v mt ti chnh, t ch trong kinh doanh. Doanh nhip c quyn s hu, s dng, nh ot ti sn ca mnh, ch ng la chn ngnh ngh, a bn u t, hnh thc u t kinh doanh, gp vn vo cc doanh nghip khc; la chn hnh thc v cch thc huy ng vn, ch ng tm kim th trng khch hng v k kt hp ng; tuyn thu v s dng lao ng theo yu cu kinh doanh; ch ng p dng phng thc qun l khoa hc hin i nng cao hiu qu v kh nng cnh tranh. Mc tiu hiu qu kinh t phi c coi l mc tiu bao trm chi phi hot ng ti chnh ca doanh nghip. Th ba: Nguyn tc gi ch tn Gi ch tn khng ch l mt tiu chun o c trong cuc sng i thng m cn l nguyn tc nghim ngt trong kinh doanh ni chung v trong t chc ti chnh doanh nghip ni ring. Trong thc t kinh doanh cho thy, k lm mt ch tn, ch ham li trc mt s b bn hng xa lnh. l nguy c dn n ph sn. Do trong t chc ti chnh doanh nghip gi ch tn cn tn trng nghim ngt cc k lut thanh ton, chi tr cc hp ng kinh t, cc cam kt v gp vn u t, v phn chia li nhun. Mt khc gi ch tn doanh nghip cng cn mnh dn u t, i mi cng ngh, ci tin k thut nng cao cht lng sn phm lun gi c gi tr ca nhn hiu hng ho ca doanh nghip. Th t: Nguyn tc an ton phng nga ri ro m bo an ton, phng nga ri ro bt trc cng c coi l nguyn tc quan trng trong kinh doanh ni chung v t chc ti chnh doanh nghip ni ring. m bo an ton l c s vng chc cho vic thc hin mc tiu kinh doanh c hiu qu. Nguyn tc an ton cn c qun trit trong mi khu ca cng tc t chc ti chnh doanh nghip: an ton trong vic la chn ngun vn, an ton trong vic la chn i tc u t lin doanh, an ton trong vic s dng vnAn ton v mo him trong kinh doanh l hai thi cc i lp nhau. Mo him trong u t thng phi chp nhn nhiu ri ro ln, nhng cng thng thu c li nhun cao v
124
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee ngc li. iu ny i hi cc nh ti chnh phi c nhng quyt sch ng n trong cc thi c thch hp la chn phng n u t va m bo an ton, va mang li hiu qu cao. Ngoi cc gii php la chn phng n an ton trong kinh doanh, cn thit phi to lp qu d phng (qu d tr ti chnh) hoc tham gia bo him. Mt khc, vic thnh lp cng ty, hnh thc pht hnh c phiu cng l bin php va tp trung vn, va san s ri ro cho cc c ng nhm tng an ton vn trong kinh doanh ca doanh nghip. Trn y l nhng nguyn tc rt c bn cn c qun trit trong cng tc t chc ti chnh doanh nghip. s dng tt cng c ti chnh doanh nghip, cn thit phi tm hiu nhng ni dung hot ng ca ti chnh doanh nghip.
III. NHNG NI DUNG CH YU CA HOT NG TI CHNH DOANH NGHIP.

Trong nn kinh t th trng, hot ng ca ti chnh doanh nghip c v tr quan trng c bit, chi phi tt c cc khu ca qu trnh kinh doanh ca mt doanh nghip. Tu tng loi hnh doanh nghip m c nhng ni dung hot ng ti chnh khc nhau, trng tm v mc qun l trong tng khu cng khc nhau. phn ny ch gii thiu ni dung hot ng ti chnh ca doanh nghip phi ti chnh (doanh nghip sn xut kinh doanh). Hot ng ti chnh ca cc doanh nghip sn xut kinh doanh bao gm nhng ni dung ch yu sau y:
1. Qun l s dng vn kinh doanh ca doanh nghip

Trong ni dung hot ng ti chnh ca doanh nghip, qun l v s dng vn kinh doanh l khu quan trng nht, c tnh cht quyt nh ti mc tng trng hoc suy thoi ca mt doanh nghip. Qun l s dng vn kinh doanh bao gm nhiu khu nh xc nh nhu cu vn kinh doanh, khai thc to lp vn kinh doanh, u t s dng v bo ton vn kinh doanhVy vn kinh doanh l g, n c nhng c trng g trong qu trnh vn ng ca n. Nhn thc c vn ny khng ch c ngha v mt l lun m cn c ngha trong vic nh ra nhng lun c cho cc phng php qun l vn.
125
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 1.1.Vn kinh doanh v nhng c trng ca n tin hnh bt k mt qu trnh sn xut kinh doanh no cng cn phi c vn. Vn l iu kin tin quyt, c ngha quyt nh ti cc bc tip theo ca qu trnh kinh doanh. tin hnh sn xut kinh doanh, doanh nghip dng vn mua sm cc yu t ca qu trnh sn xut kinh doanh nh sc lao ng, i tng lao ng v t liu lao ng. Do s tc ng ca lao ng vo i tng lao ng thng qua t liu lao ng m hng ho dch v c to ra v tiu th trn th trng. Cui cng, cc hnh thi vt cht khc nhau c chuyn ho v hnh thi tin t ban u. m bo s tn ti pht trin ca doanh nghip, s tin thu c do tiu th sn phm phi m bo b p ton b cc chi ph b ra v c li. Nh vy, s tin ng ra ban u khng nhng ch c bo tn m n cn c tng thm do hot ng kinh doanh mang li. Ton b gi tr ng ra ban u v cc qu trnh tip theo cho sn xut kinh doanh c gi l vn. Vn c biu hin c bng tin ln c gi tr vt t ti sn v hng ho ca doanh nghip, tn ti di c hnh thi vt cht c th v khng c hnh thi vt cht c th. T c th hiu, vn kinh doanh ca doanh nghip l biu hin bng tin ca ton b ti sn hu hnh v ti sn v hnh c u t vo kinh doanh nhm mc ch sinh li. Vn kinh doanh trong cc doanh nghip l mt qu tin t c bit. Vn kinh doanh ca doanh nghip nhm phc v cho sn xut kinh doanh tc l mc ch tch lu. Vn kinh doanh ca doanh nghip nhm phc v cho sn xut kinh doanh. Vn kinh doanh phi t ti mc tiu sinh li v vn lun thay i hnh thi biu hin, n va tn ti di hnh thi tin va tn ti di hnh thi vt t hoc ti sn v hnh, nhng kt thc vng tun hon phi l hnh thi tin. y cn c s phn bit gia tin v vn. Tin c gi l vn phi ng thi tha mn nhng iu kin sau y: Th nht, tin phi i din cho mt lng hng ho nht nh (tin phi c m bo bng mt lng ti sn c thc). Th hai, tin phi c tch t v tp trung n mt lng nht nh, sc u t cho mt d n kinh doanh. Th ba, khi v s lng, tin phi c vn ng nhm mc ch sinh li. Cch vn ng v phng thc vn ng ca tin li do phng thc u t kinh doanh quyt nh. Cc phng thc u t c th m phng theo s sau:
126

SL T H SX H - T TLSX
Trng hp u t vo lnh vc thng mi THT Trng hp u t mua c phiu tri phiu, gp vn lin doanh TT
Trong thc t, mt doanh nghip c th vn dng ng thi c ba phng thc u t vn tin t theo cc m hnh trn min sao t c mc tiu c mc doanh li cao v nm trong khun kh ca php lut. Mc ch vn ng ca tin vn l sinh li. Trong qu trnh vn ng, vn c th thay i hnh thi biu hin nhng im xut pht v im cui cng ca vng tun hon phi l gi tr - l tin. ng tin phi quay v ni xut pht vi gi tr ln hn. l nguyn l u t, s dng v bo ton vn. Trong nn kinh t th trng, gi tr thc ca mt doanh nghip khng phi ch l php cng gin n cc loi vn c nh v vn lu ng hin c, m cn tnh n gi tr ca nhng ti sn khc c kh nng sinh li ca doanh nghip nh v tr a l ca doanh nghip, b quyt v cng ngh ch to sn phm, mc uy tn ca nhn hiu sn phm trn th trng, uy tn ca ngi lnh o doanh nghip, trnh tay ngh cng nhn Nhng ti sn trn c gi l ti sn v hnh. Nhng ti sn ny c vai tr rt quan trng trong vic to ra kh nng sinh li ca doanh nghip. V th, khi gp vn lin doanh, cc hi vin c th gp bng tin, vt t, my mc thit b, nh xng, t kinh doanh v c b quyt k thut hoc kh nng uy tn kinh doanh . Tt nhin, khi gp vn, nhng ti sn u phi c lng ho quy v gi tr, chnh l gi tr thc ca doanh nghip. Nhng nhn thc trn y v vn kinh doanh khng ch gip cho vic xc nh gi tr thc ca mt doanh nghip, m cn gip cho cng tc qun l vn c tm nhn rng khai thc, s dng nhng tim nng sn c ca doanh nghip phc v cho u t kinh doanh trong nn kinh t th trng 1.2 u t vn kinh doanh Cn c vo mc ch kinh doanh ca doanh nghip, vn u t c ng ngha vi vn kinh doanh. l s vn c dng vo kinh doanh trong mt lnh vc nht nh nhm mc ch sinh li. u t vn l hot ng ch quan c cn nhc ca ngi qun l trong vic b vn vo mt mc tiu kinh doanh no vi hy vng s a li hiu qu kinh t cao trong tng lai. Vic b vn vo mc ch
127
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee kinh doanh no nhm mc ch thu li nhun th c gi l u t vn. Trong thc t, gia kh nng thu li nhun cao vi kh nng an ton v vn thng mu thun vi nhau: mc li nhun cng cao th ri ro cng ln. Do , ngi u t cn phi la chn hng u t v phng n u t thch hp. Theo phm vi u t, u t ca doanh nghip chia ra u t vo bn trong v u t ra bn ngoi doanh nghip. u t vo bn trong doanh nghip c chia lm hai loi, l u t xy dng c bn v u t vn lu ng. Vn u t xy dng c bn l vn u t nhm to ra ti sn c nh ca doanh nghip (TSC). Theo tnh cht cng vic, u t xy dng c bn chia lm ba loi: u t cho xy v lp, u t mua my mc thit b v u t xy dng c bn khc. Theo hnh thi vt cht ca kt qu u t, u t XDCB chia lm hai loi: u t TSC hu hnh v u t TSC v hnh (mua bng pht minh, sng ch, bn quyn, quy trnh cng ngh sn xut mi, nhn hiu thng mi .). u t vn lu ng (VL): doanh nghip cn d tr thng xuyn v nguyn vt liu, bn thnh phm, cng c sn xut nh tng ng vi quy m sn xut kinh doanh m bo cho hot ng ca doanh nghip c thc hin. Ngoi ra phi c mt s vn lu ng bng tin mt. u t ra bn ngoi doanh nghip l gp vn lin doanh vi doanh nghip khc, mua c phiu, tri phiu doanh nhgip khc hoc ca Nh nc. Trong nn kinh t th trng, pht trin v bo ton vn phng nga ri ro, doanh nghip thng dnh mt t l vn u t nht nh u t ti chnh ra bn ngoi. Vic phn loi vn u t theo c cu vn gip doanh nghip xem xt tnh hp l cc khon u t trong tng vn kinh doanh ca doanh nghip ph hp vi iu kin c th ca mi trng cnh tranh nhm t hiu qu u t cao. Trong mc tiu u t c th ca doanh nghip, u t ca doanh nghip c chia thnh cc loi sau: - u t cho vic tng nng lc sn xut ca doanh nghip. - u t cho i mi sn phm. - u t thay i thit b cng ngh. - u t m rng tiu th sn phm, tng nng lc cnh tranh. - u t ti chnh ra bn ngoi.
128
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Vic phn loi ny gip cho doanh nghip kim sot c tnh hnh thc hin u t di hn theo nhng mc tiu nht nh, qua c th tp trung vn cho nhng mc tiu t hiu qu cao nht hoc nhng mc tiu nm trong chin lc kinh doanh ca doanh nghip. u t di hn ca doanh nghip l mt nhn t quyt nh s pht trin ca doanh nghip, do vic la chn hng u t c tm quan trng quyt nh. V mt kinh t k thut v cng ngh, quyt nh u t di hn c nh hng n hot ng sn xut kinh doanh ca doanh nghip trong sut mt thi gian di, nh hng c tnh cht quyt nh n quy m, trnh trang thit b k thut, cng ngh sn xut ca doanh nghip, t nh hng n cht lng sn phm, n tiu th sn phm v li nhun t c trong tng lai. V mt ti chnh, quyt nh u t di hn l mt quyt nh ti chnh di hn v thng l phi vay hoc huy ng t bn ngoi. u t sai s gy hu qu nghim trng cho doanh nghip, lng ph vn, gy nn tnh trng n nn, hot ng km hiu qu v c th dn n ph sn. c quyt nh du t di hn ng n, doanh nghip phi quyt nh hp l cc quan h cu thnh vn kinh doanh ca doanh nghip nh: - Quan h hp l gia vn c nh v vn lu ng. - Quan h ga ti sn hu hnh v ti sn v hnh. - Quan h gia u t bn trong v u t bn ngoi. - Quan h gia u t ban u v u t m rng, u t i mi. - Quan h u t trong nc v u t ra nc ngoi. 1.3. Ngun vn kinh doanh tin hnh sn xut kinh doanh, doanh nghip cn c vn: vn u t ban u v vn b sung m rng sn xut kinh doanh. i vi mt doanh nghip, vn u t c hnh thnh t nhiu ngun khc nhau. C th c cc ngun vn do Ngn sch Nh nc cp, ngun vn do ch kinh doanh b ra, ngun vn tch ly c trong qu trnh kinh doanh, ngun vn do lin doanh, ngun vn t pht hnh c phiu v ngun vn huy ng khc.
129
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Ngun vn t Ngn sch nh nc: l ngun vn do Ngn sch nh nc cp cho cc doanh nghip nh nc lc mi hnh thnh doanh nghip. Ngun vn Ngn sch nh nc cp pht cho cc doanh nghip nh nc s c xu hng gim ng k c v t trng v s lng. Cc doanh nghip nh nc phi ch dng b sung vn bng cc ngun ti tr khc. Ngun vn t c l ngun vn do ch u t b ra. Ngun vn gc ca vn t c l tin dnh, tch ly c t li nhun hng nm ca doanh nghip hoc huy ng vn c phn do pht hnh c phiu. C phiu l giy chng nhn quyn s hu ca s vn gp vo cng ty c phn v nh c hng nhng quyn li ca doanh nghip. Huy ng vn bng cch pht hnh c phiu l mt phng thc huy ng c hiu qu cc ngun ti chnh trong x hi c mt s vn ln, n nh cho u t kinh doanh. Theo lut kinh doanh, c kinh doanh trong mt lnh vc nht nh, vn t c ca doanh nghip t n mt quy m nht nh. Nh nc quy nh bt buc khi doanh nghip ra i phi c vn php nh mc m lut php quy nh cho tng ngnh ngh, ng thi phi c vn iu l hot ng vi yu cu vn iu l khng nh hn vn php nh. Ngun vn lin doanh: l nhng ngun ng gp theo t l gia cc ch u t cng kinh doanh v cng hng li nhun. Vic gp vn lin doanh c th c hnh thnh t nhiu ngun ty theo tng loi hnh doanh nghip, c th l lin doanh gia ngun vn ngn sch vi cc ngun vn t c ca t nhn, lin doanh gia vn ngn sch ca quc gia ny vi quc gia khc hoc lin doanh gia t nhn vi nhau Hnh thc gp vn lin doanh thch hp vi cc cng ty c quy
m nh, t chc qun l sn xut v qun l vn, chia li gin n. Ngun vn tn dng: l khon vn m doanh nghip c th vay di hn ca cc ngn hng thng mi, cng ty ti chnh, cng ty bo him hoc cc t chc ti chnh trung gian khc, huy ng ca cn b cng nhn vin lm vic trong doanh nghip hoc vay nc ngoi theo c ch t vay t tr, cng c th bng hnh thc doanh nghip pht hnh tri phiu huy ng vn cho u t kinh doanh. Tri phiu l phiu nhn n do doanh nghip pht hnh khi vay vn ca ngi khc kinh doanh, cam kt tr li tc v hon tr vn vay theo thi hn nht nh. Theo nh k, doanh nghip phi tr cho ngi c tri phiu mt khon li tc c nh v
130
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee n thi hn thanh ton doanh nghip phi thanh ton s tin vay. i vi doanh nghip, tri phiu l phng tin ti chnh vay vn trn th trng. Tuy nhin vay c hay khng cn ty thuc vo nhiu yu t ca doanh nghip. Cc ch n cho doanh nghip vay thng quan tm n cc vn nh: tnh hnh ti chnh ca bn thn doanh nghip c lnh mnh khng, m trc tin l kh nng thanh ton, uy tn ca doanh nghip trn th trng, cho vay c b mt vn hay khng. y c tc ng ca yu t lm pht lm gim sc mua ca vn cho vay, c c ri ro ca doanh nghip, li sut thc t c c bao nhiu Cn i vi doanh nghip khi vay cn phi cn nhc xem xt k: - Nu hiu qu thc t ca khon vay khng tr gi c khon vay th khng nn vay. - Nu hiu qu thc t ca khon vay tng ng vi gi c khon vay th cn nhc k, nht l phi tnh ti cc ri ro c th xy ra. - Nu hiu qu thc t cc khon vay cao hn gi c cc khon vay th nn vay, v vay tt hn l pht hnh c phiu (bn bt quyn s hu ti sn) Nghin cu ni dung, tnh cht ca cc ngun vn gip cho doanh nghip c th la chn ngun vn, khai thc huy ng vn ph hp vi nhu cu v kh nng cho php ca mi doanh nghip. Mi mt loi hnh doanh nghip cng ch c th khai thc huy ng vn trn mt s ngun nht nh. Chng hn, i vi doanh nghip nh nc c php huy ng ngun vn t Ngn sch nh nc, cn cc loi hnh doanh nghip khc th khng c kh nng. i vi cng ty trch nhim hu hn, cng ty hp danh, doanh nghip t nhn, ngoi ngun vn t c ca mnh, th c th vay ca cc t chc ti chnh trung gian b sung vn sn xut kinh doanh, nhng khng c pht hnh chng khon. Trong khi , i vi cc cng ty c phn, huy ng vn cho sn xut kinh doanh th thng qua vic pht hnh chng khon li l ch yu. Vic nghin cu cc ngun vn khng ch gip cho cc doanh nghip la chn ngun vn v khai thc cc ngun vn phc v qu trnh sn xut kinh doanh ca doanh nghip, m cn to cho doanh nghip c bin php huy ng vn nhanh, p ng kp thi cho nhu cu ca doanh nghip vi chi ph (gi c) thp nht, ng thi c phng hng s dng hp l s vn huy ng c t cc ngun vn khc nhau cho cc nhu cu khc nhau ca doanh nghip. Chng hn, khi cn huy ng vn b sung cho qu trnh kinh doanh ca mnh th
131
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee doanh nghip c th xem xt, la chn hnh thc no c li nht pht hnh c phiu, pht hnh tri phiu, i vay vn ca cc t chc ti chnh trung gian hay gi vn lin doanh. D huy ng di hnh thc no cng phi tr mt khon chi ph v m bo nhng iu kin nht nh, i hi doanh nghip phi tnh ton hiu qu, cn nht li sut, thi hn v iu kin. i vi doanh nghip cng cn phi hiu rng khi c nhu cu u t vn di hn, trc ht doanh nghip phi huy ng ti a ngun vn t bn trong thc hin k hoch u t ca mnh. Ch khi ngun vn t bn trong khng p ng th doanh nghip mi b sung ngun vn t bn ngoi. Vic huy ng ngun vn bn trong doanh nghip l mt vn ht sc quan trng trong s pht trin ca doanh nghip. Ngun ti tr t bn ngoi l cn thit nhng khng nn mong i qu mc vo ngun vn . 1.4. S dng v bo ton vn kinh doanh Cn c vo cng dng kinh t th vn kinh doanh ca doanh nghip c chia thnh vn c nh, vn lu ng v vn u t ti chnh. Cc loi vn ny c c im chu chuyn khc nhau. Chnh s khc nhau v c im chu chuyn chi phi n phng thc qun l, phng thc b p v bo ton vn cng khc nhau. 1.4.1. Vn c nh Vn c nh ca doanh nghip l biu hin bng tin ton b TSC ca doanh nghip. TSC ca doanh nghip l nhng ti sn c gi tr ln, thi gian s dng di, c chc nng l t liu lao ng. TSC ca doanh nghip c th chia thnh hai loi: - Ti sn hu hnh l nhng ti sn c hnh thi vt cht c th nh nh xng, my mc thit b, phng tin vn ti trc tip hoc gin tip phc v cho qu trnh sn xut kinh doanh ca doanh nghip. - Ti sn v hnh l nhng ti sn khng c hnh thi vt cht c th nh chi ph mua bng pht minh, sng ch, bn quyn tc gi TSC c nhng c im l: Trong qu trnh sn xut kinh doanh, TSC khng thay i hnh thi hin vt, nhng nng lc sn xut v km theo l gi tr ca chng b gim dn. l do
132
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee chng b hao mn. C hai loi hao mn l hao mn hu hnh v hao mn v hnh. Hao mn hu hnh l hao mn c lin quan n vic gim gi tr s dng ca TSC. Hao mn v hnh li c lin quan ti vic mt gi ca TSC. Vic mt gi ca TSC c nhiu nguyn nhn: - TSC c c th b mt gi do TSC mi c sn xut ra vi gi nh c nhng c nng lc sn xut cao hn hoc TSC c b mt gi do TSC mi c sn xut ra c cng sut bng ti sn c nhng gi tr li r hn. - TSC c b mt gi do sn phm ca chng sn xut ra khng cn ph hp vi th hiu ca ngi tiu dng. i vi TSC hu hnh th thng b c hai loi hao mn hu hnh v v hnh, cn TSC v hnh th ch b hao mn v hnh. B phn gi tr i din cho phn hao mn c gi l tin khu hao. Tin khu hao l mt yu t ca chi ph sn xut, mt b phn ca gi thnh sn phm. Khi sn phm c tiu th, tin khu hao c trch li hnh thnh nn qu khu hao. T c im vn ng ca TSC quyt nh n c im vn ng ca vn c nh.: Vn c nh tham gia nhiu chu k sn xut sn phm v chuyn dn tng phn vo gi thnh sn phm tng ng vi phn hao mn ca ti sn c nh. Vn c nh c thu hi dn tng phn tng ng vi phn hao mn ca ti sn c nh, n khi TSC ht thi gian s dng, gi tr ca n c thu hi v th vn c nh mi hon thnh mt vng lun chuyn. Nhng c im lun chuyn trn y ca vn c nh chi phi n phng thc b p v phng thc qun l vn c nh. Vn c nh c b p (thu hi) bng bin php khu hao, tc l trch li phn gi tr hao mn ca ti sn c nh. Tin trch li hnh thnh nn qu khu hao. Qu khu hao dng duy tr nng lc sn xut bnh thng ca TSC v dng ti sn xut ton b ti sn c nh. Vic qun l vn c nh phi lun gn lin vi vic qun l hnh thi hin vt ca n l cc TSC ca doanh nghip. Ni cch khc, qun l vn c nh l qun l qu khu hao. qun l tt qu khu hao cn phi nh gi v nh gi li ti
133
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee sn c nh mt cch thng xuyn v chnh xc, to c s cho vic xc nh mc khu hao hp l thu hi vn. Mt khc, cn phi la chn phng php khu hao thch hp m bo thu hi vn nhanh v bo ton c vn. Qun l mt hin vt ca vn c nh l qun l TSC. qun l tt ti sn c nh cn phi phn loi TSC theo nhng tiu thc khc nhau (phn loi theo hnh thi biu hin, theo mc ch s dng, theo cng dng kinh t, theo tnh hnh s dng) t xc nh trng tm ca cng tc qun l. Do c im ti sn c nh l tham gia vo nhiu chu k sn xut kinh doanh song vn gi nguyn hnh thi vt cht v c tnh s dng ban u, cn gi tr li chuyn dn vo gi tr sn phm nn ni dung bo ton vn c nh bao gm hai mt gi tr v hin vt. Trong bo ton v hin vt l tin bo ton vn c nh v gi tr. Bo ton vn c nh v mt hin vt khng ch l gi nguyn hnh thi vt cht v duy tr thng xuyn nng lc sn xut ban u ca n. iu i hi trong qu trnh s dng, doanh nghip phi qun l cht ch khng lm mt ti sn c nh, thc hin ng quy ch s dng, bo dng nhm duy tr v nng cao nng lc hot ng ca TSC, khng TSC h hng trc thi hn quy nh. Bo ton vn c nh v mt gi tr l phi duy tr c sc mua ca vn c nh thi im hin ti so vi thi im b vn u t ban u bt k s bin ng ca gi c, t gi hi oi, tin b khoa hc k thut. bo ton v pht trin vn c nh ca doanh nghip cn nh gi ng n cc nguyn nhn dn n tnh trng khng bo ton c vn c bin php x l ng (nh phi nh gi ng gi tr ca TSC trch , trch ng chi ph khu hao, khng mt vn; la chn phng php khu hao thch hp khng mt vn, hn ch nh hng ca hao mn v hnh; ch trng i mi trang thit b; thc hin ch bo dng sa cha; thc hin cc bin php phng ri ro trong kinh doanh ) Mt trong cc bin php ch yu bo ton pht trin vn c nh l s dng c hiu qu vn c nh. nh gi hiu qu s dng vn c nh c th s dng mt s ch tiu tng hp v phn tch sau y:
134
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Ch tiu hiu sut vn c nh Doanh thu (doanh thu thun) trong k = S vn c nh bnh qun trong k
ngha ca ch tiu ny: Phn nh mt ng vn c nh to ra bao nhiu ng doanh thu.
Li nhun trc thu Ch tiu t sut li nhun vn c nh

= ------------------------------------------
S vn c nh bnh qun trong k
ngha ca ch tiu ny: Phn nh mt ng vn c nh to ra bao nhiu ng li nhun. Hoc ch tiu h s hao mn TSC. S tin khu hao lu k H s hao mn ti = --------------------------------------sn c nh NG TSC thi im nh gi
ngha ca ch tiu ny: Phn nh mc hao mn ca TSC trong doanh nghip so vi thi im u t ban u. H s trang b ti sn c nh NG TSC bnh qun trong k = -------------------------------------S lng cng nhn trc tip sn xut
ngha ca ch tiu ny: Phn nh gi tr TSC bnh qun trang b cho mt cng nhn trc tip sn xut
135
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Vic nng cao hiu qu s dng vn c nh c ngha to ln v kinh t ti chnh: gip cho doanh nghip tng c khi lng sn phm sn xut ra, tit kim chi ph u t, gim hoc trnh c hao mn v hnh, h gi thnh n v sn xut, t tng doanh li. nng cao hiu qu s dng vn c nh th cn phi p dng cc bin php nng cao hiu sut s dng TSC; nng cao cht lng qun l vn c nh v bi dng nng cao trnh chuyn mn, tay ngh cho cng nhn. 1.4.2. Vn lu ng Vn lu ng l biu hin bng tin ton b ti sn lu ng ca doanh nghip phc v cho qu trnh kinh doanh ca doanh nghip. Ti sn lu ng ca doanh nghip chia lm hai loi: - Ti sn lu ng sn xut (nguyn nhin vt liu, bn thnh phm, sn phm d dang ) - Ti sn lu thng (sn phm thnh phm ch tiu th, cc loi vn bng tin, vn trong thanh ton, chi ph tr trc ) Trong qu trnh sn xut kinh doanh, ti sn lu ng sn xut v ti sn lu ng lu thng lun vn ng, thay th v chuyn ho ln nhau, m bo cho qu trnh sn xut c tin hnh lin tc. c im ca ti sn lu ng l tham gia vo tng chu k sn xut, ti sn lu ng b tiu dng hon ton trong vic ch to ra sn phm v thay i hnh thi biu hin. c im ca ti sn lu ng chi phi n c im ca vn lu ng. Vn lu ng chuyn mt ln ton b vo gi thnh sn phm mi c to ra. Vn lu ng c thu hi mt ln ton b sau khi bn hng v thu tin v v lc kt thc vng tun hon ca vn. T c im v phng thc vn ng ca ti sn lu ng v phng thc chuyn dch gi tr ca vn lu ng nh hng chi phi n cng tc qun l s dng vn lu ng. Mun qun l tt vn lu ng th phi qun l trn tt c cc hnh thi biu hin ca vn. qun l, s dng vn lu ng c hiu qu cn phi tin hnh phn loi vn lu ng theo cc tiu thc khc nhau: phn loi theo vai tr ca tng loi vn lu ng trong sn xut kinh doanh (vn lu dng khu d
136
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee tr, khu sn xut v khu lu thng); phn loi theo hnh thi biu hin gm vn vt t hng ho v vn bng tin; phn loi theo quan h s hu hoc theo ngun hnh thnh. Mi mt cch phn loi u t c nhng yu cu nht nh trong cng tc qun l v s dng vn lu ng. N gip doanh nghip xc nh ng trng im v bin php qun l vn c hiu qu hn ph hp vi iu kin c th ca doanh nghip. Hiu qu s dng vn lu ng trong cc doanh nghip c th c nh gi bi cc ch tiu sau y: - Ch tiu tc lun chuyn vn. Tc lun chuyn vn lu ng ca doanh nghip nhanh hay chm c th o bng ch tiu s ln lun chuyn v k lun chuyn. Cng thc xc nh s ln lun chuyn (L):
M L = V
Trong : L : s ln lun chuyn trong k . M : Tng mc lun chuyn V : Vn lu ng bnh qun trong k. Cng thc xc nh k lun chuyn (K):\= 360
K= L
Trong k : K : k lun chuyn L : S ln lun chuyn . Ch tiu mc doanh li vn lu ng: Ch tiu ny c xc nh bng cch ly tng s li nhun trc thu chia cho vn lu ng bnh qun trong k. Ngoi ra, cn c th s dng nhiu ch tiu khc nh mc tit kim vn, hm lng vn
137
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Vic tng nhanh tc lun chuyn vn c ngha to ln v mt kinh t v ti chnh: c th tng c khi lng sn phm sn xut ra, tit kim vn, h gi thnh n v sn phm v tng doanh li. i vi doanh nghip mun nng cao hiu qu s dng vn lu ng cn phi thc hin cc bin php sau y: - Xc nh ng n nhu cu vn lu ng thng xuyn cn thit m bo hot ng sn xut kinh doanh ca doanh nghip c tin hnh lin tc, tit kim vi hiu qu kinh t cao. Vic xc nh ng n nhu cu vn lu ng gip cho doanh nghip trnh c tnh trng ng vn, s dng vn hp l v tit kim, p ng yu cu sn xut kinh doanh, khng gy s cng thng gi to v nhu cu vn doanh nghip v l cn c quan trng cho vic xc nh cc ngun ti tr nhu cu vn lu ng ca doanh nghip. - y nhanh tc lun chuyn vn mi khu ca qu trnh sn xut v tiu th: khu d tr th c mc d tr tn kho hp l gip cho doanh nghip khng b gin on sn xut v ti thiu ho cc chi ph d tr; khu sn xut cn p dng tin b khoa hc k thut rt ngn chu k sn xut, hp l ho dy chuyn cng ngh; khu tiu th th cn la chn khch hng, phng thc thanh ton y nhanh tc tiu th sn phm. - p dng cc bin php bo ton vn nh x l cc vt t ng, hng ho chm lun chuyn mt cch kp thi ngn chn cc hin tng chim dng vn - Thng xuyn phn tch tnh hnh s dng vn lu ng c bin php iu chnh kp thi nhm nng cao hiu qu s dng. 1.4.3. Vn u t ti chnh Mt b phn vn kinh doanh ca doanh nghip c u t di hn ra bn ngoi nhm mc ch sinh li gi l vn u t ti chnh ca doanh nghip. C nhiu hnh thc u t ti chnh ra bn ngoi nh: Doanh nghip b vn mua c phiu, tri phiu ca cc cng ty khc, gp vn lin doanh vi cc doanh nghip khc. Mc ch ca u t ti chnh ra bn ngoi l nhm thu li nhun v m bo an ton v vn. i vi doanh nghip, trc khi i ti quyt nh u t ti chnh ra bn ngoi cn phi ht sc thn trng, cn nhc an ton v tin cy
138
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee ca d n, am hiu tng tn nhng thng tin cn thit, phn tch nh gi cc mt li hi ca d n chn ng i tng v hnh thc u t thch hp.
2. Chi ph sn xut kinh doanh v gi thnh sn phm ca doanh nghip.

2.1. Chi ph sn xut kinh doanh Thc hin cc mc tiu ca kinh doanh, doanh nghip phi b ra nhng chi ph trong qu trnh sn xut kinh doanh. Chi ph sn xut kinh doanh ca doanh nghip l biu bng tin ca cc yu t phc v cho qu trnh sn xut v kinh doanh ca doanh nghip trong mt thi k nht nh. Chi ph m doanh nghip b ra bao gm chi ph cho vic sn xut sn phm, chi ph t chc tiu th sn phm v nhng khon tin thu gin thu np cho nh nc theo lut thu quy nh (thu gi tr gia tng, thu tiu th c bit, thu xut nhp khu ). Tuy nhin, cc doanh nghip thuc cc ngnh kinh t k thut khc nhau th ni dung c cu chi ph s khng ging nhau. iu quan trng i vi tt c cc doanh nghip l phi lun quan tm n tit kim chi ph v nu chi ph khng hp l, khng ng vi thc t ca n u gy ra nhng tr ngi trong qun l v u gim li nhun ca doanh nghip. Vn t ra cho cc doanh nghip l phi kim sot c chi ph sn xut kinh doanh, m bo tit kim chi ph. Mun tit kim chi ph, doanh nghip phi tnh ton trc mi chi ph sn xut kinh doanh k k hoch, phi xy dng c thc thng xuyn tit kim t c mc tiu kinh doanh m doanh nghip ra. Cn phn bit r cc loi chi ph trong hot ng sn xut kinh doanh tng cng cng tc kim tra gim st i vi tng loi chi ph . 2.2. Gi thnh sn phm ca doanh nghip Gi thnh sn phm ca mt doanh nghip biu hin chi ph c bit ca doanh nghip sn xut v tiu th sn phm. Gia chi ph sn xut sn phm v gi thnh sn phm c s ging nhau v khc nhau. Chi ph sn xut hp thnh gi thnh sn phm nhng khng phi ton b chi ph pht sinh trong k u c tnh vo gi thnh sn phm. Gi thnh sn phm ch biu hin lng chi ph hon thnh vic sn xut v tiu th mt n v sn phm hay mt khi lng sn phm. Cn chi ph sn xut v tiu th th hin s chi ph m doanh nghip b ra sn xut v tiu th trong mt thi k nht nh.
139
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Trong kinh doanh, doanh nghip phi d kin gi thnh sn phm v ra cc bin php thc hin d kin , hay ni cch khc, doanh nghip phi tin hnh xy dng k hoch gi thnh. Trong cng tc qun l cc hot ng kinh doanh, ch tiu gi thnh gi vai tr quan trng v c th hin trn cc mt sau: - Gi thnh l thc o mc chi ph sn xut v tiu th sn phm ca doanh nghip, l cn c xc nh hiu qu hot ng kinh doanh. - Gi thnh l mt cng c quan trng ca doanh nghip kim sot tnh hnh hot ng sn xut kinh doanh, xem xt hiu qu cc bin php t chc, k thut. Do , trong qu trnh kinh doanh cc doanh nghip u quan tm n vic gim chi ph, h gi thnh sn phm. Vic h gi thnh sn phm c ngha to ln: l mt trong nhng nhn t to iu kin thc hin tt vic tiu th sn phm, trc tip tng li nhun ca doanh nghip, to iu kin cho doanh nghip m rng quy m sn xut T doanh nghip phi tm mi bin php gim chi ph, h gi thnh sn phm nh: p dng nhng thnh tu ca tin b khoa hc k thut v cng ngh vo sn xut; t chc v s dng con ngi mt cch hp l nhm nng cao nng sut lao ng, h gi thnh sn phm ca doanh nghip, t chc qun l tt sn xut kinh doanh v qun l ti chnh. Nh vo vic b tr hp l cc khu sn xut c th hn ch s lng ph nguyn liu, gim thp t l sn phm hng; t chc s dng hp l p ng y kp thi nhu cu trnh c nhng tn tht trong sn xut Vic gim chi ph sn xut gp phn tch cc n h gi thnh sn phm ca doanh nghip.
3. Doanh thu v li nhun ca doanh nghip

3.1. Doanh thu ca doanh nghip Kt thc qu trnh kinh doanh , doanh nghip thu c mt khon tin nht nh, l doanh thu ca doanh nghip. Doanh thu ca doanh nghip l ton b s tin m doanh nghip thu c nh u t kinh doanh trong mt thi k nht nh. Doanh thu t cc hot ng lin doanh lin kt vi cc n v v t chc khc, t cc nghip v u t ti chnh. Doanh thu khc nh thu v nhng bn vt t ng, cc khon c bi thng, cc khon n vng ch hay n khng ai i
140
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Doanh thu ca doanh nghip c ngha rt ln i vi ton b hot ng ca doanh nghip. N l ngun quan trng m bo trang tri cc khon chi ph sn xut kinh doanh, m bo thc hin qu trnh ti sn xut gin n cng nh ti sn xut m rng, thc hin ngha v i vi Nh nc, i vi khch hng, i vi cc c ng tham gia cc hot ng lin doanh Do , mi doanh nghip cn phi phn u tng doanh thu ca mnh. Mun tng doanh thu trc ht doanh nghip phi phn u tng doanh thu tiu th sn phm, y l b phn ch yu chim t trng ln trong tng s doanh thu ca doanh nghip. Doanh nghip cn thc hin cc bin php sau y: - Doanh nghip phi quan tm n cht lng sn phm v cht lng sn phm lun gn lin vi uy tn ca doanh nghip trong gii kinh doanh v trong cng chng. Doanh nghip cng cn m rng cc hot ng tip th nhm to iu kin m rng quy m sn xut, tng doanh thu, tng li nhun. - Doanh nghip phi xc nh gi bn hp l. Vic xy dng gi ht sc mm do v linh hot tc ng vo cu, kch thch tng cu ca ngi tiu dng tng doanh thu tiu th. - Doanh nghip phi y nhanh tc thanh ton, gim bt cc khon n phi thu, x l tt nhng khon n nn dy da m bo thc hin ch tiu doanh thu. 3.2. Li nhun ca doanh nghip Li nhun l kt qu ti chnh cui cng t hot ng sn xut kinh doanh, l ch tiu cht lng nh gi hiu qu kinh t cc hot ng ca doanh nghip. Li nhun ca doanh nghip l khon tin chnh lch gia doanh thu v chi ph m doanh nghip b ra t c doanh thu t cc hot ng ca doanh nghip a li. Ni dung li nhun ca doanh nghip bao gm: li nhun t hot ng kinh doanh, li nhun t cc hot ng khc nh hot ng lin doanh, lin kt, cc hot ng thuc cc dch v ti chnh Li nhun gi v tr quan trng trong hot ng sn xut kinh doanh ca doanh nghip v trong iu kin hch ton kinh doanh theo c ch th trng doanh nghip c tn ti v pht trin c hay khng, iu quyt nh l doanh nghip c to ra
141
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee c li nhun khng. Li nhun c coi l n by kinh t quan trng, ng thi cn l ch tiu c bn nh ga hiu qu sn xut kinh doanh ca doanh nghip, li nhun cn l ngun tch ly c bn m rng ti sn xut x hi. Tuy nhin, nh gi cht lng sn xut kinh doanh ca cc doanh nghip th khng ch dng ch tiu li nhun tuyt i m cn dng ch tiu li nhun tng i (t sut li nhun vn, t sut li nhun gi thnh, t sut li nhun doanh thu bn hng) Vic phn u tng li nhun v tng t sut li nhun l nhim v thng xuyn ca doanh nghip. Doanh nghip phi phn u gim chi ph hot ng kinh doanh, h gi thnh sn phm, tng thm sn lng v nng cao cht lng sn phm. Sau khi doanh nghip thu c li nhun s tin hnh phn phi li nhun . Phn phn phi li nhun khng phi l vic phn chia tin li mt cch n thun m l vic gii quyt tng hp cc mi quan h kinh t din ra i vi doanh nghip. Vic phn phi li nhun phi m bo cc yu cu sau y: Gii quyt mi quan h v li ch gia nh nc, doanh nghip v cng nhn vin mt cch hi ho. Phi ginh phn li nhun li thch ng cho nhu cu sn xut kinh doanh ca doanh nghip, ng thi ch trng m bo li ch ca cc thnh vin trong n v mnh. Li nhun ca doanh nghip c phn phi theo trnh t: (1) Np thu thu nhp doanh nghip cho NSNN, (2) Np tin thu s dng vn NSNN nu c, (3) Tr cc khon tin b pht, bi thng, (4) Tr cc khon l, (5) Tr li tc c phiu, tri phiu, li tc cho cc bn tham gia lin doanh, (6) B p bo ton vn v (7) Phn cn li, trch lp cc qu chuyn dng ca doanh nghip nh qu u t pht trin, qu d phng ti chnh, qu d phng v tr cp mt vic lm, qu khen thng, qu phc li.
142
IV.QUN L NH NC I VI HOT NG TI CHNH DOANH NGHIP

Qun l nh nc v ti chnh l mt trong nhng nhim v quan trng Nh nc XHCN iu hnh v qun l nn kinh t t nc, hnh thnh v m bo cc cn i ch yu v t l pht trin ca nn kinh t quc dn. Nh nc s dng ti chnh, tin t kch thch doanh nghip quan tm n vic hon thnh nhim v k hoch, nng cao ti a hiu qu sn xut x hi v thc hin vic kim sot ca nh nc i vi hot ng sn xut kinh doanh. Qun l nh nc v ti chnh thc cht l s dng v pht huy vai tr ca h thng ti chnh thng qua Nh nc. iu c th hin thng qua c ch hot ng v vn ng ca ti chnh phc v cho qu trnh ti sn xut x hi v nng cao vai tr qun l v m ca Nh nc XHCN, kt hp vi qun l vi m ca c s doanh nghip thch ng vi trnh pht trin ca nn sn xut x hi, nhm pht trin nn kinh t hng ho nhiu thnh phn i ln CNXH. Trong khi thc hin vic qun l nh nc i vi ti chnh doanh nghip, Nh nc phi tn trng quyn ch ng sn xut v t ch v ti chnh ca doanh nghip. n v kinh t l c s, l t bo ca nn kinh t, c quan h s dng phn phi an xen cht ch v mt gi tr ca cc ngun ti sn. Vic qun l c thc hin theo nguyn tc Nh nc tn trng v m bo quyn t ch ti chnh, t trang tri, t pht trin ca doanh nghip v doanh nghip phi m bo ngha v i vi Nh nc. Nh nc qun l ti chnh doanh nghip trc mt theo hng sau y: Xc nh nhng hnh thc thch hp m bo thc hin c hiu qu quyn s hu trong s hu nh nc i vi nhng ti sn giao cho doanh nghip s dng. Mt khc, giao quyn t ch y , r rng to iu kin cho doanh nghip cnh tranh theo ng php lut. Quan h phn phi gia x nghip v ngn sch c phn nh qua c ch phn phi thu nhp: doanh nghip c ngha v np cc th thu theo lut nh, phn cn li sau khi b p chi ph, bo ton vn, thanh ton vi khch hng, x nghip c lp qu chuyn dng ca mnh.
143
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Bng cc cng c chnh sch bin php kinh t v m ca Nh nc qun l ti chnh doanh nghip, tc ng n pht trin v mc ch ca sn xut, tng nhanh vng quay ca vn nh hng v ch o s pht trin, to mi trng kinh t v khun kh php l cho hot ng sn xut kinh doanh, pht huy mt tch cc, ngn nga mt tiu cc, khc phc mt khuyt tt ca c ch th trng. Cc doanh nghip c quyn tiu th, bn hng trc tip cho ngi tiu dng, c quyn nh gi, bo m nguyn tc x hi chp nhn, ph hp vi chnh sch, li ch quc k dn sinh, lm y ngha v i vi Nh nc. Thc hin nghim tc php lnh k ton, thng k, tng cng h thng kim ton Nh nc, thc hin c hiu lc vic thanh tra kim tra i vi doanh nghip.
144
CHNG VII H THNG NGN HNG TRONG NN KINH T TH TRNG

I. LCH S RA I V PHT TRIN CA NGN HNG:
Ngh kinh doanh tin t ra i gn lin vi quan h thng mi. Vic giao lu thng mi c thc hin bng nhng loi tin khc nhau mi quc gia to iu kin cho s ra i ca ngh kinh doanh tin t. Khi nhu cu giao lu thng mi pht trin th cng c nhiu ngi c tin d mun ct gi, nhng vic ct gi ti nh khng lm cho h an tm, v th h em gi cho ngi m h tin tng nht chnh l nh th. Lc u s lng ngi gi tin cho nh th ct gi khng nhiu, nhng do an ton cao nn ngy cng c nhiu ngi c nhu cu gi tin vo nh th v nhng ngi ny s chi tr cho nh thi mt khon tin v cng ct gi. S tin nh thi ct gi ngy cng nhiu, trong khi nh th cng nhn thy rng, trong khi c mt lng tin tm thi d tha th ng thi cng c nhng ngi ang cn tin v th nh th tin hnh kinh doanh tin t. Nh vy, trc cng nguyn 3500 nm ngh kinh doanh tin t do nh th t chc v y l ni m dn chng tin tng k gi ti sn ca mnh, khng s mt. Vy l, ngay t bui u ch tn l mt yu t quan trng trong hot ng kinh doanh tin t. Dn dn cc thng gia nhn thy rng, y l mt ngh mang li nhiu li nhun nn tham gia vo hot ng ny. n th k VI trc cng nguyn, hot ng kinh doanh ny pht trin 3 khu vc: nh th, t nhn v Nh nc. Lc by gi, ngh kinh doanh tin t c thm mt s nghip v mi nh: hi oi, chuyn tin. Hot ng ca ngn hng khu vc NN ging nh hot ng ca kho bc ngy nay: thu nhn ti nguyn vo cng qu v chi tr thay cho NN.
145
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Th k th V trc cng nguyn (thi k ch La M): cc t chc kinh doanh tin t pht trin nhanh v c thm nhiu nghip v mi nh: thanh ton b tr, ghi chp s sch v ti khon, nghip v bo lnh, T th k th V - X sau cng nguyn, y l thi k suy thoi ca hot ng ca ngn hng do s suy thoi ca nn kinh t v nh th cho ra lut cm cho vay nng li. n th k th XIII, hot ng cho vay c php hot ng tr li, nhng chi c ngi Do Thi v ngi mi c thc hin. Li dng s c quyn, nn cho vay nng li xy ra, nn hot ng cho vay li b ln n. Sau ngn hng b ph sn do cho nh vua vay qu nhiu nhng nh vua khng tr n Thi k cn i, c nh du vi s ra i ca ngn hng H Lan Amsterdam vo nm 1609. Ngn hng ny tin hnh pht hnh tin giy bt kh hon, nhn k gi tin, c vng, bc, pht hnh giy chng nhn l mt tn phiu chng nhn n v quyn c hon tr. Sau hng lot cc ngn hng khc ra i nh: Ngn hng Hamburg ca c (1619) Ngn hng c phn Anh quc (1694),.
II. NGN HNG TRUNG NG:

1. Bn cht ca ngn hng trung ng:
c th hiu c bn cht ca ngn hng trung ng chng ta nn lt s qua lch s hnh thnh ca ngn hng trung ng (NHTW) Cc ngn hng thng mi, di tc ng ca qui lut cnh tranh dn n tnh trng c mt s ngn hng c u th ginh c quyn pht hnh k phiu ngn hng. T cc ngn hng pht hnh c phn nh r vi cc ngn hng thng mi khc. Cc ngn hng pht hnh t dn cc nghip v vn c ca mnh v ch tin hnh giao dch vi cc ngn hng thng mi, cc t chc tn dng khc bng hnh thc nhn tin gi v tip vn cho cc ngn hng thng mi v cc t chc tn dng. Cc ngn hng pht hnh l cng c mnh m ca cc trm t bn ti chnh, c kh nng gy lng on c v kinh t ln chnh tr. V vy, NN tng bc can
146
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee thip vo t chc cng nh hot ng ca cc ngn hng ny. Nhng cc ngn hng pht hnh lc ny vn l cc ngn hng ca t nhn. Sau cuc khng hong kinh t ti chnh vo nm 1929 1933 v sau cuc chin tranh th gii 2, ngi ta nhn thy vai tr to ln ca ngn hng pht hnh nn tt c cc nc thc hin quc hu ho cc ngn hng, bng cch NN b tin ra mua li ton b c phiu ca ngn hng pht hnh. Quc hu ho cc ngn hng pht hnh l bin php tp trung ton b quyn lc v quyn li to ln vo tay ca NN. NH pht hnh lc ny c mt tn gi mi chnh l NH trung ng. NHTW va thc hin chc nng c quyn pht hnh tin, va thc hin chc nng qun l NN v mt tin t tn dng ngn hng. Nh vy, v mt bn cht, NHTW l ngn hng pht hnh, l ni tp trung cc quyn lc ca nhiu NH vo mt NH, l mt b my quyn lc to ln c kh nng chi phi c v mt kinh t v chnh tr trong nc. NHTW d c gi vi nhiu tn gi khc nhau nh: NH NN, NH quc gia, NH d tr, nhng u th hin l mt trung tm ti chnh tin t ln ca quc gia, ng vai tr rt to ln trong h thng tn dng ca v NH cc nc.
2. Chc nng ca ngn hng trung ng

2.1. Pht hnh tin v iu tit lu thng tin t y l chc nng c bn v quan trng nht ca NHTW. Thc hin chc nng ny c nh hng n tnh hnh lu thng tin t ca quc gia, do c th nh hng n mi mt hot ng ca i sng kinh t x hi. Vic pht hnh tin c tp trung tuyt i vo NHTW theo ch NN nm c quyn pht hnh tin. Trong lut NHNN c ghi r: NHNN l c quan duy nht pht hnh tin ca nc Cng ho x hi ch ngha VN bao gm tin giy v tin kim loi. Ngoi vic pht hnh tin m bo cho s vn ng ca hng ho th NHTW cn c th pht hnh tin cho ngn sch vay, tham gia bnh n th trng hi oi,. Do vic pht hnh tin c nh hng rng ln n lu thng tin t ca t nc, nn i hi cng vic pht hnh phi tun theo nhng nguyn tc nht nh. ng thi vic pht hnh tin phi i i vi vic iu tit lu thng tin t, nhm m bo cung ng mt khi lng tin ph hp vi nhu cu ca nn kinh t
147
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee (khi lng tin va m bo cung ng phng tin lu thng va khng gy ra lm pht). 2.2. NHTW l ngn hng ca ngn hng Chc nng ny c th hin ch i tng giao dch ch yu ca NHTW l cc ngn hng thng mi v cc t chc tn dng khc trong nn kinh t. C th: NHTW nhn tin gi v bo qun tin t cho cc ngn hng thng mi v cc t chc tn dng: cc ngn hng thng mi v cc t chc tn dng s khng s dng ht ngun vn ca mnh cho vay m s gi li mt khon nht nh m bo kh nng thanh ton. Khon tin ny c gi cho NHTW bo qun. NHTW cp tn dng cho cc ngn hng thng mi v cc t chc tn dng. Hot ng ny ca NHTW nhm m bo cung ng cho nn kinh t c phng tin thanh ton trn c s thc hin cc chnh sch tin t. Trong trng hp ny, NHTW ng vai tr l ngi ch n v l ngi cho vay cui cng, do nghip v cp tn dng ca NHTW cho cc ngn hng thng mi c ngha quyt nh i vi hot ng tn dng ca c nn kinh t. Vi vic nhn tin gi v cp tn dng cho cc ngn hng thng mi, NHTW tr thnh trung tm tn dng ca c nn kinh t, trung tm thanh ton gia cc ngn hng thng mi. Vi t cch , NHTW ng ra t chc thanh ton b tr hay thanh ton tng ln gia cc ngn hng thng mi. Nh hot ng thanh ton ny ca NHTW m qu trnh chu chuyn thanh ton ca nn kinh t mi pht trin thun li. 2.3. NHTW l ngn hng ca Nh nc Chc nng ny c th hin thng qua mt s im: Thuc s hu ca NN Ban hnh cc vn bn php qui v tn dng, tin t, ngoi hi, ngn hng v thc hin kim tra cng tc thi hnh cc vn bn ny. M ti khon v giao dch vi kho bc NN Lm i l cho kho bc NN T chc thanh ton gia kho bc v cc ngn hng Cung cp tn dng v tm ng cho ngn sch NN trong nhng trng hp cn thit.
148
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Tm li, vi t cch l NH ca NN, NHTW m nhim nhng cng vic thuc chc nng qun l ca NN, v thay mt chnh ph lm i din ti cc t chc ti chnh tin t quc t.
3. Vai tr ca ngn hng trung ng

NHTW c vai tr rt quan trng i vi tin trnh pht trin ca nn kinh t x hi. Vai tr ca NHTW Vit Nam c th hin thng qua vic thc hin cc chc nng ca mnh nhng mt sau: Xy dng k hoch pht trin kinh t x hi Xy dng v t chc thc hin chnh sch tin t quc gia, xy dng chin lc pht trin h thng ngn hng. Xy dng cc d n lut, php lnh v tin t v hot ng ngn hng, ban hnh cc vn bn lut lin quan n hot ng tin t v ngn hng. Cp, thu hi giy php thnh lp, giy php hot ng ngn hng ca , cc t chc tn dng; quyt nh gii th, hp, tch cc t chc tn dng. Thc hin thanh tra, kim tra v x l vi phm trong hot ng ngn hng. Thc hin vic vay, tr n nc ngoi ca cc doanh nghip theo qui nh ca CP. Ch tr lp, theo di vic thc hin bng cn cn thanh ton quc t, qun l hot ng ngoi hi, kinh doanh vng. Tham gia k kt cc iu c quc t v tin t v hot ng ngn hng, i din cho CP ti cc t chc ti chnh, tin t quc t khi c u quyn. T chc o to, bi dng cc nghip v ngn hng; t chc nghin cu khoa hc v cng ngh ngn hng. Thc hin nghip v pht hnh, thu hi v tiu hu tin; t chc in, c v bo qun vic chuyn tin.
149
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee T chc cp tn dng v phng tin thanh ton cho nn kinh t. Kim sot v qun l ngoi hi Nh nc, kim sot ngoi hi ca cc t chc tn dng. T chc h thng thanh ton lin ngn hng Lm i l v thc hin cc nghip v ngn hng cho kho bc NN.
II. NGN HNG THNG MI

1. nh ngha
Ngn hng thng mi (ngn hng trung gian) l t chc kinh doanh tin t m hot ng ch yu v thng xuyn l nhn tin gi ca khch hng vi trch nhim hon tr v s dng s tin cho vay, thc hin nghip v chit khu v lm phng tin thanh ton. H thng ngn hng nc ta l h thng ngn hng 2 cp, trong NH nh nc lm nhim v ca NHTW, cn cc ngn hng thng mi v cc t chc tn dng khc hot ng nh l cc ngn hng trung gian thc hin chc nng kinh doanh.
2. Cc chc nng ca ngn hng thng mi (NHTM)

2.1. Ngn hng thng mi l trung gian tn dng y l chc nng c trng ca ngn hng thng mi, n c ngha quan trng trong vic thc y s pht trin ca nn kinh t. Thc hin chc nng ny, NHTM huy ng ngun vn tm thi nhn ri ca cc t chc kinh t, c quan, on th, tin tit kim ca dn c,v s dng cho vay ngun vn ny p ng nhu cu vn ca nn kinh t. Khi thc hin chc nng lm trung gian tn dng, NHTM tin hnh iu ho vn t ni tha n ni thiu, kch thch qu trnh lun chuyn vn ca ton x hi v thc y qu trnh ti sn xut ca cc doanh nghip. 2.2. NHTM lm trung gian thanh ton v qun l cc phng tin thanh ton NHTM vi t cch l th qu ca cc doanh nghip to iu kin ngn hng thc hin cc dch v thanh ton theo s u nhim ca khch hng. Trong qu trnh thanh ton ngn hng s dng giy bc ngn hng thay cho vng, sau s
150
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee dng cc cng c lu thng tn dng thay cho giy bc ngn hng (sc, giy chuyn ngn, th thanh ton,). Khi khch hng gi tin vo trong ngn hng, h s c ngn hng m bo an ton trong vic ct gi tin v thc hin thu chi mt cch nhanh chng, tin li, nht l i vi cc khon thanh ton c gi tr ln, cng khp a phng, m nu t khch hng thc hin s tn km v kh khn, v th tit kim c cho x hi rt nhiu v chi ph lu thng. 2.3. NHTM cung cp cc dch v ti chnh ngn hng Trong qu trnh thc hin nghip v tn dng v ngn qu ngn hng c iu kin thun li v kho qy, thng tin quan h rng ri vi cc doanh nghip, nn c th thc hin thm mt s dch v khc km theo nh: t vn ti chnh, u t, gi hi giy t, chng khom, lm i l pht hnh c phiu, tri phiu cho cc doanh nghip, c hng hoa hng, s va tit kim c chi ph, va t hiu qu cao. 2.4 NHTM to ra tin Qu trnh to ra tin ca ngn hng thng mi c thc hin nh vo hot ng tn dng v nh vo vic cc ngn hng thng mi hot ng trong cng mt h thng. Tin y chnh l bt t. Bt t ch c to ra thng qua hot ng tn dng gia cc ngn hng. VD: NHTW a ra t l d tr bt buc l 10%, NHTM A nhn c 100 triu ng t mt khch hng.
Bng cn i k ton ca NHTM A
TI SN -Thit lp d tr: 10 - Tn dng: 90 NHTM A cho NHTM B vay ht 90 triu ng

Bng cn i k ton ca NHTM B
NGUN VN - Tin gi ca khch hng: 100
TI SN -Thit lp d tr: 9 - Tn dng: 81 NHTM B cho NHTM C vay ht 81 triu ng
151

Bng cn i k ton ca NHTM C
TI SN -Thit lp d tr: 8,1 - Tn dng: 72,9
Tng s bt t c to ra = Tin gi ban u ca khch hng/t l d tr bt buc
3. Cc nghip v ca ngn hng thng mi:

3.1. Nghip v to vn: L nghip v hnh thnh nn ngun vn hot ng ca ngn hng, nm bn Ngun vn trn bng tng kt ti sn ca ngn hng thng mi. Cc ngun vn ca ngn hng bao gm: - Vn t c v qu ngn hng: Vn t c l vn iu l ca ngn hng, khi mi thnh lp, mc vn ny phi ln hn mc vn ti thiu (vn php nh) do NN qui nh. Qu ngn hng l cc qu c trch lp t li nhun rng ca ngn hng. Ngoi cc qu c thnh lp t li nhun th ngn hng cn c nhng qu khc nh: qu khu hao ti sn c nh, qu khu hao sa cha ln,. Ngun vn t c ca ngn hng chim t trng khng ln trong tng ngun vn ca ngn hng, nhng n ng vai tr quan trng v l c s tin hnh kinh doanh, tin hnh thu ht nhng ngun vn khc. - Tin gi ca khch hng: Trc y, ngi ta em tin, vng vo ngn hng gi nh bo qun dm v yu cu phi c hon tr v ng nhng g gi vo. V sau, h khng i hi phi c hon tr ng na (ch cn ) v thi hn gi di hn, nn ngn hng c th em lng tin, vng gi ny em cho vay kim li; nhng ngi gi tin by gi khng nhng khng phi tr tin thu gi tin m cn c tr li t s tin gi . Trong tng ngun vn hot ng, vn tin gi l ngun vn ch yu ca ngn hng, n chim t trng ln nht trong tng ngun vn ca NHTM. - Ngun vn i vay: + Vn vay bng hnh thc pht hnh k phiu, tri phiu, chng ch tin gi, nhm b sung ngun vn hot ng ca ngn hng khi vn t c v vn tin gi cha p ng yu cu kinh doanh.
152
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee + Vn vay ca NHNN: khi NHNN cho vay, nhn chit khu, ti chit khu cc giy t c gi ca NHTM. + Vay cc NHTM v cc t chc tn dng khc: nhm gii quyt vn thiu kh nng thanh ton tin mt tm thi. + Vn vay ca cc ngn hng nc ngoi - Ngun vn tip nhn: y l nhng ngun vn m NHTM c cc t chc trong v ngoi nc, ngn sch NN u thc cho vay trung trung v di hn thuc k hoch xy dng c bn, cc chng trnh v cc d n c mc tiu nh hng trc trong sn xut kinh doanh. - Cc ngun vn khc: cc ngun vn pht sinh trong qu trnh hot ng ca ngn hng nh: lm i l, dch v thanh ton, lm trung gian thanh ton,. 3.2. Nghip v s dng vn: L nghip v s dng cc ngun vn hnh thnh ca ngn hng, chng thuc bn Ti sn ca bng tng kt ti sn ca NHTM. Bao gm: - Thit lp d tr: d tr nhm duy tr kh nng thanh ton thng xuyn ca khch hng v bn thn ngn hng. Trong nghip v ny ngn hng phi duy tr cc khon sau: + Tin mt ti qu: ngn hng phi ti qu ca mnh mt s tin theo mt t l nht nh trn tin gi ca khch hng p ng nhu cu thanh ton hoc rt tin mt ca khch hng. + Tin gi ti NHNN: bao gm 2 phn: Phn d tr bt buc theo qui nh ca NHNN bo m hon tr tin gi ca khch hng khi ngn hng b ph sn. NHTW thc thi chnh sch gii hn khi lng tin lu hnh trong thi k lm pht hoc tng thm khi lng tin vo lu thng, m rng mc cho vay ca NHTM. T l d tr bt buc hin nay qui nh t 0 15% Phn cn li dng giao hon sc v thanh ton n vi cc t chc tn dng v NHTM khc. + Tin gi ca NHTM ti cc t chc tn dng v cc NHTM khc: p ng nhu cu thanh ton, chuyn tin khc a phng ca khch hng. + Tin u t vo cc chng phiu c gi.
153
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee - Nghip v tn dng: nghip v ny ca NHTM s dng phn ln ngun vn hot ng ca NH. Nghip v tn dng bao gm: + Chit khu thng phiu v cc chng t c gi khc: y l vic ngn hng s mua li nhng thng phiu cn trong thi hn ca khch hng. + Nghip v tn dng th chp: y l hnh thc cho vay c m bo bng ti sn th chp ca khch hng. + Nghip v tn dng ng trc vo ti khon: y l th thc cp tn dng m ngn hng ng cho khch hng s dng mt mc tn dng nht nh trong mt khon thi gian nht nh. c thc hin di 2 hnh thc: chuyn tt c khon vay vo ti khon vng lai ca khch hng, hoc khch hng s dng dn khon vay bng hnh thc pht hnh sc hoc cc cng c thanh ton khc ngay trn ti khon vng lai. + Nghip v tn dng thu mua v tn dng u t: Tn dng thu mua: l hnh thc ngn hng mua ti sn cho thu i vi ngi c nhu cu s dng. Ht thi hn ca hp ng, ngi thu c th gia hn thu tip hoc c th mua li theo gi tho thun vi ngn hng. Tn dng u t: thc cht y l nhng khon vay trung v di hn, ngn hng ti tr cho cc doanh nghip, cc d n xy dng c bn mi, ci to v m rng qui m sn xut kinh doanh, - Nghip v tn dng tiu dng: y l hnh thc cho vay mua hng tiu dng. - Nghip v u t: trong nghip v ny, ngn hng thc hin kinh doanh kim li nh cc doanh nghip nh: + u t chng khon + Hn vn lin doanh. Theo qui nh, NHTM ch c php s dng ngun vn t c thc hin nghip v u t. 3.3. Nghip v trung gian nghip v kinh doanh: y l nhng nghip v m NHTM thc hin theo s u nhim ca khch hng c hng hoa hng nh: Chuyn tin.
154
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Thu h: ngn hng ng ra thay mt ngn hng thu cc khon k phiu n hn, chng khon, tin bn hng ho,. U thc: l nghip v ngn hng thc hin theo s u thc ca khch hng qun l h ti sn, chuyn gia ti, bo qun chng khon, vt c gi tr, thc hin thanh l ti sn ca cc doanh nghip b ph sn. Mua bn h: theo s u nhim, ngn hng ng ra pht hnh c phiu, tri phiu cho cng ty, cho Nh nc, hoc mua ngoi t, qu, cho khch hng. Kinh doanh vng, bc qu kim li. Lm t vn v tin t, ti chnh nh: cung cp thng tin, hng dn chnh sch ti chnh tin t, thng mi, lp d n u t tn dng, u thc u t
4. Kh nng thanh ton ca ngn hng thng mi

Kh nng ny c hiu nh l nng lc tr tin kp thi i vi cc khch hng ca mnh. Bao gm 2 khon chnh sau y: Tin mt ti qu v tin gi ti ti khon vng lai ca ngn hng ti NHTW. y l nng lc thanh ton thng trc v nhanh nht ca ngn hng p ng yu cu rt tin ca khch hng. Cc khon cho vay di hnh thc tn dng khng k hn, chit khu nhng loi giy t c gi, m ngn hng c th thu n nhanh hoc mang ti chit khu ti NHTW Kh nng thanh ton ca ngn hng thng mi chu nh hng ca nhiu nhn t nh: tnh cht ca khon tin gi (tin gi khng k hn th ngn hng phi m bo nng lc thanh ton thng trc hn so vi khon tin gi c k hn), tnh trng bt n ca nn kinh t lm nh n lng tin ca khch hng i vi ngn hng thng mi. Do , ngn hng cn gii quyt tt mi quan h gia yu cu duy tr kh nng thanh ton v kh nng sinh li ca tin vn.
155
Chng VIII LM PHT V CHNH SCH TIN T

I. LM PHT
1. Khi nim
Tin giy l du hiu ca vng, thay th cho vng lm chc nng thanh ton v lm phng tin trao i. Tin giy bn thn n khng c gi tr m ch c gi tr danh ngha, cho nn n khng th t iu ho gia chc nng lu thng v tch tr, do tin giy b mt gi l tr thanh mt hin tng ph bin v thng xuyn trong x hi ngy nay. Lm pht l hin tng tin giy trn gp trong lu thng vt qu nhu cu cn thit ca lu thng hng ho lm cho tin giy b mt gi v gi c hng ho c biu hin bng ng tin mt gi khng ngng tng ln. Khi ni n lm pht th cng nn ni n gim pht. Gim pht l mt hin tng tri ngc li hin tng lm pht. Trong tnh trng dn n mt lot cc doanh nghip b ph sn, tht nghip gia tng, sc sn xut gim, nn kinh t b khng hong. Trong khi , Keynes li cho rng, hin tng gim pht c th xy ra nu nh nc tng lng tin vo lu thng nhng khng lm cho gi c hng ho tng ln. Trong thc t, hin tng gim pht t xy ra mt cch t nhin m thng l mt vic lm ch quan ca NN nhm hn ch ngay nhu cu gim nhng mt cn i trong nn kinh t.
2. Mt s lun thuyt v lm pht

2.1. Lm pht lu thng tin t Tiu biu cho quan im ny l J.Bodin v M. Friedman cho rng: lm pht l a nhiu tin tha vo lu thng lm cho gi c tng ln. Friedman ni: Lm pht xut hin v ch c th xut hin khi no s lng tin trong lu thng tng ln vi nhp nhanh hn so vi sn xut.
156
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 2.2. Lm pht cu d tha tng qut L thuyt ny do J.M.Keynes xng. ng cho rng nguyn nhn c bn ca lm pht l do s bin ng cung cu. Khi mc cung vt qu mc cu th dn n tnh trng nh n sn xut. Nh nc cn tng lng tin vo lu thng, tng chi tiu nh nc, tng tn dng ngha l tng cu t c mc cn bng gia cung v cu v vt cung. Khi lm pht xut hin. y, lm pht c tc dng thc y sn xut pht trin, chng suy thoi. 2.3. Lm pht chi ph Lun thuyt ny cho rng: lm pht ny sinh do mc tng chi ph sn xut kinh doanh nhanh hn mc tng nng sut lao ng. Mc tng ny ch yu l tng v tin lng, gi cc nguyn, nhin, vt liu,. 2.4. Lm pht c cu Lm pht ny sinh l do s mt cn i su sc trong chnh c cu ca nn kinh t (mt cn i gia tch lu v tiu dng, gia cng nghip v nng nghip, gia sn xut v dch v,), chnh s mt cn i ny lm cho nn kinh t pht trin khng c hiu qu.
3. Nguyn nhn dn n lm pht

T nhng lun thuyt trn ta c th thy nguyn nhn v bn cht ca lm pht c hiu theo nhiu cch khc nhau, nhng chung qui li lm pht xut hin do nhng nguyn nhn sau: S mt cn i ca nn kinh t quc dn, sn xut thp km, thm ht
ngn sch quc gia. y c coi l nguyn nhn ca mi nguyn nhn. Ni cch khc, s khng hong ca nn kinh t v ti chnh ca mt quc gia l nguyn nhn c bn v su xa a n lm pht. Lng tin cung cp vo lu thng qu mc cn thit cng l nguyn
nhn trc tip ca lm pht. Mt nguyn nhn khng km phn quan trng l h thng chnh tr b
khng hong do nhng tc ng bn trong hoc bn ngoi, lm cho lng tin ca dn chng vo ch tin t NN b nh hng, t lm uy tn v sc mua ca ng tin b gim st.
157
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Nguyn nhn ch quan khc l do NN ch ng s dng lm pht
nh l mt cng c thc thi chnh sch kinh t ca mnh. T nhng phn tch trn c th ni rng lm pht va l mt phm tr kinh t khch quan, va l mt cng c kinh t c NN s dng pht trin kinh t. V vic phn phi sn phm v thu nhp u c thc hin thng qua tin t nn lm pht l bin php phn phi li sn phm v thu nhp trong nn kinh t. Nh vy lm pht mang bn cht kinh t x hi su sc ch khng phi l mt hin tng t nhin ca nn kinh t.
4. Phn loi lm pht

Do biu hin c trng ca lm pht l gi c hng ho tng lin tc nn ngi ta thng cn c vo ch s gi c hng ho tng lm cn c phn thnh 3 loi lm pht: Lm pht va phi (lm pht mt con s): biu hin ch s gi c
tng chm trong khong 10% tr li. Do , ng tin mt gi khng nhiu, khng nh hng n sn xut kinh doanh. hu ht cc nc trn th gii p dng v xem l cht xc tc cho nn kinh t pht trin.
Lm pht phi m: gi c hng ho bt u tng vi t l 2 hoc 3 con
s. Khi lm pht ny xut hin th bt u gy nh hng n i sng kinh t x hi.
Siu lm pht: xy ra khi tc tng gi vt xa lm pht phi m.
Nu trong iu kin ca lm pht phi m vn c mt s trng hp nn kinh t vn pht trin tt nh Brazil, th mt khi siu lm pht xy ra th cht chc n s gy nh hng rt ln n nn kinh t ca quc gia
5. Tc ng ca lm pht
Tr lm pht mt ch s th hu ht cc loi lm pht khc u gy nh hng khng tt n qu trnh pht trin ca nn kinh t x hi. C th: i vi hot ng sn xut kinh doanh: do lm pht, gi c hng ho, nguyn liu tng lm cho vic sn xut kinh doanh v kt qu cui cng ngy cng gim st v khng chnh xc, dn n s pht trin khng ng u, mt cn i gia cc ngnh (ngnh c chu k sn xut kinh doanh di ngy cng b thua l nng
158
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee n, trong khi ngnh c chu k sn xut kinh doanh ngn th c th tr c nhng vn gp khng t kh khn. Lnh vc lu thng bun bn: gi c hng ho tng dn n tnh trng tch u c tch tr hng ho, gy hn lon quan h cung cu, to s mt cn i gi to lm cho lnh vc lu thng cng b ri lon. Tuy nhin, vi mc lm pht cao cng l mt iu kin thc hin khuyn khch xut khu. Lnh vc tin t tn dng: Lm pht lm cho sc mua ca ng tin gim, tc lu thng ca th trng tng ln cng lm cho sc mua ca ng tin gim xung nhanh chng. Hot ng ca h thng ngn hng ri vo tnh trng khng hong do lng tin gi vo ngn hng gim mnh lm cho nhiu ngn hng b ph sn do mt kh nng thanh ton, thu l trong kinh doanh. Tnh hnh lm cho h thng tin t b ri lon v khng kim sot ni. Lnh vc ti chnh NN: tuy lc u lm pht mang li thu nhp chi ngn sch NN qua c ch phn phi li thu nhp v k c qua c ch pht hnh. Nhng nh hng nng n v lu di ca lm pht li lm gim ngun thu ca ngn sch, ch yu l thu do sn xut b st km, nhiu doanh nghip, cng ty b ph sn, gii th,. Trt t an ton x hi b ph hoi nng n. Tm li, hu qu ca lm pht rt nng n v nghim trng. Lm pht gy hu qu n ton b i sng kinh t x hi ca mt nc. Lm pht lm cho qu trnh phn ho giu ngho nghim trng hn. Lm pht lm cho nhm ny kim c li lc nhng li lm cho nhm khc thit hi nng n, nht l i vi ngi lao ng.
6. o lng lm pht
nh gi mc lm pht ngi ta cn c vo t l lm pht c xc nh theo cng thc:
T l lm pht nm t
Mc gi nm t - Mc gi nm (t -1) = Mc gi nm (t -1)
Mc gi c o bng gi c trung bnh ca cc loi hng ho v dch v. Trn thc t, ngi ta o mc gi bng t s gi
Ch s gi:
159
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Ch s gi l 1 ch tiu phn nh s thay i gi c hng ho, dch v ca 1 nm no so vi nm gc. Tu theo nhu cu phn tch, ch s dng tnh t l lm pht l ch s gi ton b hng ho, dch v trong nn kinh t hoc l tnh theo gi ca mt nhm hng ho tiu biu. Ch s gi tiu dng: (CPI: Consumer price index): c tnh theo gi bn l ca 1 gi hng ho v dch v trn th trng, cc gi hng ho chnh l lng thc, thc phm, qun o, nh ca, cht t, thuoosc men. Gi hng ho c chn vi c cu v s lng c nh.
Pit qi0 CPIt = Pi0 qi0 x 100
Trong : Pit , Pi0 : gi c ca sn phm i nm t v nm 0 qi0 : s lng ca sn phm i dng tnh nm 0. Nm 0 c chn l nm gc. CPIt : ch s gi tiu dng ca nm t. Ch s gi sn xut: (PPI: procuder price index) c tnh theo gi bn bun ca cc nhm hng ho nh lng thc, thc phm, thc phm ca ngnh ch to, khia khong. Ch s ny c cc doanh nghip s dng, cch tnh hon ton ging nh tnh CPI, cc s o v t trng nhm phn nh tm quan trng ca tng loi sn phm, sn phm cng chim t trng ln th s thay i gi c ca n cng nh hng mnh n mc gi chung.
7. ng cong Philips
Lm pht
160

Tht nghip
Nm 1960, nh kinh t gia Philips nh lng c cc yu t gy nn tht nghip v lm pht. ng m t mi quan h ga lm pht v tht nghip bng 1 ng cong m sau ny ngi ta gi l ng cong Philips. Lm pht v tht nghip u c tc hi i vi nn kinh t. Vic tm cch th tiu c 2 nhn t ny u l mong mun ca mi chnh ph. Tuy nhin, trong thc t c s nh i gia chng vi nhau, ngha l: vic gim t l lm pht s lm tng lng tht nghip v ngc li. Chnh u ny a n s la chn ca chnh ph trong vic gii quyt vn n nh gi c v vn vic lm. Tt nhin, nu gim lm pht bng cc chnh sch thay i v pha cung th s khng c s nh i, ngha l s gim lm pht s km theo s gia tng s lng v vic lm, nhng nhng chnh sch ny rt kh thc hin. Phn ln cc chnh ph u gim lm pht theo hng ct gim tng cu v v th s lm cho tht nghip tng ln v ngc li khi thc hin chnh sch m rng tng cu thc y sn lng tng ln nhm gim tht nghip th phi chp nhn 1 t l lm pht cao hn. Mi quan h trn c th hin bng ng cong Philips. N minh ho cho l thuyt nh i gia lm pht v tht nghip. Mc nh i ph thuc vo dc ca ng cong. Nhng y l ng cong Philips p dng cho ngn hn bi v n ch ng trong ngn hn. Trong di hn, khi nghin cu thc t ca nn kinh t, ngi ta nhn thy rng, c thi k tht nghip mc cao nhng lm pht vn khng gim. Thc t l gi c v tin lng khng c hnh thnh trn th trng cnh tranh, m chng c quyt nh vi cc nhn t kinh t khc nh doanh nghip v cng on. bt k thi k no, mt s khu vc pht trin trong khi vn c nhng khu vc b tr tr. khu vc pht trin th gi c v tin lng tng, cn khu vc b tr tr th gi c v tin lng tng i n nh. Nh vy, tnh trung bnh, gi c vn tng khi c s tr tr va phi. Trong di hn, khng c mi quan h trao i no ca lm pht v tht nghip.
8. Cc bin php kim ch lm pht

Trong trng hp c lm pht xy ra, Nh nc thng p dng cc gii php sau:
161
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 8.1 Tht cht khi cung tin t Khi khi cung tin t trong lu thng tng ln s lm tng tng cu v gi c hng ha s tng ln. Trong trng hp nn kinh t c du hiu lm pht NHTW s thc hin chnh sch tht cht khi cung tin t bng cc cng c ca mnh nh tng li sut chit khu, ti chit khu, tng t l d tr php nh, khng pht hnh thm tin vo lu thng. 8.2 Kim gi gi c Bng cc bin php: Nhp khu lng hng m nn kinh t thiu Xut kho d tr ra bn Thc hin chnh sch kim sot gi
8.3 n nh mc li sut cao Khi li sut tin gi c n nh mc cao s thu ht bt tin trong lu thng v, tuy nhin s dng bin php ny cn s h tr ca NHTW v NSNN 8.4 Gim chi tiu ngn sch: Chi tiu ngn sch l 1 b phn quan trng ca tng cu, gim chi ngn sch nhng khon cha tht s cn thit s lm gim sc p i vi tng cu v gi c s h xung. 8.5 Hn ch tng tin lng Tin lng l 1 b phnh quan trng trong chi phsi sn xut, tng tin lng s lm tng tng chi ph sn xut dn n lm gi c tng ln, ng thi tng tin lng cng lm tng thu nhp cho dn chng gy sc p lm tng tng cu. 8.6 Lm pht chng lm pht Nh nc gia tng u t m rng sn xut, kt qu ca u t s lm tng cung to iu kin cn bng quan h cung cu. 8.7 Thc hin chin lc th trng cnh tranh hon ho Cnh tranh hon ho s trnh c c quyn y gi ln, mt khc cnh tranh s thc y ci tin k thut, tit kim chi ph sn xut gp phn lm cho gi c hng ha h xung
162
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 8.8 Mua ly 1 t l tht nghip v lm pht Lm pht v tht nghip l 2 yu t i nghch nhau, ngi ta c th mua ly 1 t l tht nghip v lm pht va phi m bo cho nn kinh t pht trin bnh thng v i sng x hi n nh.
II. CHNH SCH TIN T CA NHTW

1. Vai tr ca NHTW trong iu tit v m
NHTW ra i trong quan im l ngn hng pht hnh vi chc nng pht hnh tin cho lu thng, v sau, khi nim NHTW thay cho ngn hng pht hnh vi chc nng va pht hnh tin va qun l v lu thng tin t,c cc vai tr sau: 1.1 iu tit khi lng tin trong lu thng cho ph hp vi yu cu n nh v pht trin kinh t Khi lng tin trong lu thng trong mi quan h vi khi lng hng ha c tc ng rt ln n n nh v pht trin kinh t vi t cch l ngn hng ca cc ngn hng. NHTW gi vai tr quyt nh khi lng tin trong lu thng qua cc cng c ca n nh cc chnh sch v li sut, v d tr php nh nhm m bo khi lng tin trong lu thng p ng y yu cu pht trin kinh t 1.2 n nh ng tin ni a Sc mua ca ng tin chu tc ng t nhiu pha, cung cu v tin t, gi vng, t gi ngoi hi... NHTW phi tim mi bin php n nh sc mua ca ng tin ni a nhm thc hin c hiu qu chnh sch kinh t v quan h quc t. Khi sc mua ca ng tin gim tc l gi c hng ha tng ln chng t qu tiu dng bng tin ca x hi ln hn qu hng ha. NHTW tm bin php gim qu tiu dng v pht trin sn xut.. Ngc li khi sc mua ca ng tin tng tc l gi c hng ha s gim, chng t qu tiu dng bng tin ca x hi nh hn qu hng ha. NHTW s tm bin php a thm tin vo lu thng kch thch tiu dng v kch thch sn xut. Ngoi ra NHTW cn can thip n nh gi vng v gi ngoi t to c s cho n nh tin. 1.3 iu tit sn xut, thit lp c cu kinh t hp l L vic NHTW s dng cc bin php cn thit phn phi ti nguyn ca x hi cho cc ngnh, lnh vc to iu kin cho nn kinh t pht trin nhp nhng v cn i th hin trn 2 mt:
163
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee + NHTW tham gia vo vic xy dng cc chin lc pht trin kinh t v vy ngay t u gp phn vo vic hnh thnh c cu kinh t. + Tham gia thc hin cc chin lc pht trin kinh t qua vic cung cp tn dng cho ngnh ny hoc hn ch tn dng 1 ngnh khc m bo sn xut c n nh v cn i. 1.4 Vai tr ch huy i vi ton b h thng ngn hng - Th hin trong vic kim sot khi lng tn dng m cc t chc tn dng cung cp cho nn kinh t ng thi cng nm c khi lng tn dng v s cung cp cho nn kinh t.
2. Cc mc tiu ca chnh sch tin t

n nh tin t, n nh gi c, n nh t gi hi oi: Thc cht ca mc tiu ny l kim sot lm pht bo v gi i ni v i ngoi ca ng tin quc gia. y l mc tiu hng u ca chnh sch tin t. n nh v thc y pht trin kinh t:
y l mc tiu c bn v tt yu ca chnh sch tin t. Mun n nh v thc y pht trin kinh t cn phi khuyn khch m rng u t bng cch khai thc cc ngun vn tim nng trong nc v nc ngoi. To cng n vic lm cho ngi lao ng, n nh trt t x hi:
nc ta, trong 3 nhn t thuc yu t cung l lao ng, ngun vn v tin b k thut th yu t lao ng c tim nng ln nht. V vy, thc y pht trin kinh t vi th chnh sch tin t phi khai thc ti a lc lng lao ng tro x hi, cn tin t v tn dng l cht xc tc quan trng. Tuy nhin cn lu rng s dng chnh sch tin t to cng n vic lm, gim tht nghip th rt c th i n tnh trng lm pht cao. Vn quan trng ch l lm th no va kim ch v kim sot c lm pht va to c cng n vic lm. Ngi ta cho rng, nu duy tr lm pht mt t l va phi th hnh nh li l liu thuc kch thch tng trng kinh t.
3. Cc cng c ca chnh sch tin t

Chnh sch tin t ca 1 quc gia v c bn c 2 loi:
164
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Chnh sch m rng tin t
Cn c gi l chnh sch ni lng tin t. Chnh sch ny c p dng trong iu kin nn kinh t b suy thoi, nn tht nghip gia tng. Trong tnh hnh ny, chnh sch ni lng tin t lm tng lng tin cung ng cho nn kinh t, m rng u t, m rng sn xut, to cng n vic lm cho ngi lao ng. Chnh sch m rng tin t ng ngha vi chnh sch tin t chng suy thoi. Chnh sch tht cht tin t:
Cn c gi l chnh sch ng bng tin t. Loi chnh sch ny c p dng khi nn kinh t c s pht trin thi qu, ng thi lm pht ngy cng gia tng. Chnh sch tht cht tin t ng ngha vi chnh sch tin t chng lm pht. thc hin cc chnh sch trn NHTW s dng cc cng c sau: 3.1 Cc cng c trc tip 3.1.1 n nh li sut tin gi v li sut cho vay NHTW c th n nh li sut tin gi v li sut cho vay v bt buc cc NHTM p dng khi mun tng mc cho vay NHTW h li sut tin gi v tin cho vay. Cng c ny c u v nhc im: u im: NHTW c th tc ng trc tip n cc d n u t bng cc iu kin tn dng Nhc im: Li sut c n nh c th khng ph hp vi nn kinh t gy kh khn cho vic thc hin cc d n ng thi tnh linh hot ca th trng tin t s b suy gim. Bn cnh vic quy nh li sut tin gi ca cc NHTM p dng c tc ng trc tip n th trng tin t nhng li lm cho hot ng ca t chc tn dng km linh hot. 3.1.2. n nh hn mc tn dng L vic NHTW n nh 1 khi lng s cung cp cho nn kinh t trong 1 thi gian nht nh, sau tm cc knh a vo, bin php ny c thc hin rt lu cc nc XHCN theo c ch k hoch ha tp trung, y l cch vn dng my mc cng thc ca Mac: Kt=Kc, tc l nhn nh rng phi nh c Kc sau to ra Kt v a vo nn kinh t, tht ra y l s hiu lm cng thc ca Mac, ng ch a ra yu cu hng ha lu thng bnh thng th Kt=Kc ch ng khng nh lng Kc l 1 con s no bi v Kc=P.Q/V l 1 i lng lun bin
165
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee ng v kh tnh ton trong 1 thi gian tng i di, hin nay ngi ta s on 1 Kc m n c th cn thit cho nn kinh t sau to iu kin thc hin n trn c s cho quy lut cung cu vn ng. Bin php ny c u v nhc im u im: C th k hoch 1 cch chc chn khi lng tin trong lu thng Nhc im: Thiu linh hot khi tnh hnh bin ng v ch thc hin c trong c ch k hoch ha tp trung. 3.1.3 Pht hnh tri phiu Nh nc Nhm lm gim khi lng tin trong lu thng qua vic NHTW tha thun vi B Ti chnh v vic pht hnh 1 khi lng tri phiu nht nh, bin php ny ch thc hin khi khng cn bin php no khc. N c u im l lm gim bt khi lng tin trong lu thng nhng c nhc im l phc v cho mc tiu chi tiu ca ngn sch 3.1.4 Pht hnh tin cho ngn sch v cho u t Khi ngn sch b thiu ht, NHTW c th pht hnh tin p ng nhu cu chi tiu ca ngn sch. Bin php ny d a n lm pht, thng thng bin php ny c p dng pht hnh tin cho u t pht trin xem nh l ng trc cho sn xut Tm li, trong nn kinh t th trng cc cng c trc tip thng c p dng trong nhng trng hp nht nh. NHTW thng s dng cc cng c gin tip iu hnh chnh sch tin t 3.2 Cc cng c gin tip 3.2.1 Quy nh t l d tr php nh L phng thc qun l khi lng tin trong lu thng bng cc quy nh t l m cc NHTM c php cho vay khi nhn c 1 khi lng tin gi, t l d tr php nh l t l % trn s tin gi m 1 NHTM nhn c phi gi vo Ti khon ti NHTW hoc gi ti ngn hng theo quy nh. Vi bin php ny NHTW nm c khi lng tn dng m cc NHTM v cc t chc tn dng khc cung cp v c kh nng cung cp cho nn kinh t. Do NHTW c th tc ng trc tip n khi lng tn dng bng cch tng hay gim t l d tr php nh 3.2.2 Bin php th trng m Ni dung ca bin php ny l NHTW tin hnh mau v bn cc giy t c gi trn th trng tin t theo mc tiu ca chnh sch tin t trong tng thi k.
166
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Trong trng hp NHTW mun tng khi lng tin trong lu thng NHTW s mua vo 1 lng chng khon nht nh, vic cc NHTM bn chng khon cho NHTW s lm tng d tr cho cc NHTM nh vo lng tin nhn c t NHTW. Ngc li, nu NHTW mun thu hp khi lng tin t NHTW s bn ra 1 lng chng khon nht nh, bin php ny c u im l tc ng trc tip n d tr ca cc NHTM buc cc NHTM phi gia tng hay gim khi lng n dng. Nhng c nhc im ch thc hin c trong iu kin cc khon tin trong lu thng u nm ti cc NHTM.
3.2.3 Bin php chit khu, ti chit khu v cho vay ca NHTW L hnh thc cung cp tn dng ca NHTW cho cc NHTM trong iu kin c th chp, chit khu, ti chit khu cc giy t c gi ca cc NHTM. Vic n nh li sut cho vay, li sut chit khu, ti chit khu cao hay thp c tc ng n kh nng cho vay ca cc NHTM v do lm cho khi cung tin t tng ln hay gim i. Bin php ny c u im cc khon cho vay ca NHTW m bo thu c v. Vic cho vay gng lin vi yu cu pht trin kinh t, do s tc ng ca quy lut cung cu nhng c nhc im vic vay hay khng vay ph thuc vo cc NHTM. 3.2.4 Gii hn khi lng tn dng trn s tin gi nhn c NHTW quy nh gii hn t l tn dng m cc NHTM c th cung cp khi nhn c 1 lng tin gi, bin php ny thng c i km bng bin php quy nh t l d tr n nh, thng thng NHTW thng quy nh t l d n tn dng ca cc NHTM khng c vt qua bao nhiu nhiu ln so vi vn t c. Bin php ny c u im quy nh c 1 khi lng tn dng va phi theo yu cu pht trin kinh t c tnh n mi quan h gia tit kim v u t. 3.3 Mt s cng c khc 3.3.1 D nh cng tri bt buc L vic NHTW quy nh 1 t l trn s tin gi m 1 NHTM nhn c phi dng vo vic mua cng tri bt buc nhm hn ch khi lng tn dng ca cc NHTM v lm cng c ca NHTW thng qua vic chit khu cc cng tri ny, khi
167
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee cc NHTM cn vn thng qua NHTW c th s dng cng c th trng m iu tit khi lng tin t trong lu thng 3.3.2 D nh cng tri t nguyn Ngoi vic buc cc NHTM mua cng tri bt buc, NHTW cn kch thch cc NHTM mua thm cng tri khi s tin cho vay khng ht. 3.3.3 Pht hnh giy bc,cho php lu thng cc cng c thay tin mt Thngthngkhicccngc thay tin mt cs dng thlu thng tin tsnhanh hn, tit kimcchiph luthng vcbitlmtng khnngtn dng caccNHTM bivkhimi khon tin u c thanhton quangnhngbngcccng c thay tin mt nhsec, thetndng, lnh chuyn khon... slmcho tonb h thngngnhng gnnh khngbaogi mt kh nng cung cp tn dngchonnkinh t.
168
CHNG IX QUAN H THANH TON V TN DNG QUC T

I. CN CN THANH TON QUC T
1. Cc loi cn cn thanh ton quc t
Cn cn thanh ton quc t l bn i chiu gia cc khon tin thu c t nc ngoi vi cc khon tin tr cho nc ngoi ca mt quc gia trong mt thi k nht nh. Nh vy, thc cht cn cn thanh ton l mt ti liu thng k, c mc ch cung cp s k khai y di nhiu khon mc ph hp vi yu cu phn tch nhng quan h kinh t ti chnh ca mt nc i vi nc ngoi trong mt thi gian xc nh. Ty theo nhng yu cu phn tch trong qun l, cn cn thanh ton c th c son tho di nhng hnh thc thch hp. - Cn cn thanh ton trong mt thi k: l bn i chiu gia nhng khon tin thc t thu c t nc ngoi vi nhng khon tin m nc thc t chi ra nc ngoi trong mt thi gian nht nh. Nh vy loi cn cn ny ch phn nh s liu thc thu v thc chi ca mt nc vi nc ngoi trong thi k qua. - Cn cn thanh ton ti mt thi im: l bn i chiu gia cc khon tin v s chi ra v thu vo mt thi im no . Nh vy trong ni dung loi cn cn ny cha ng c cc s liu phn nh cc khon n nc ngoi v nc ngoi n nc m thi hn thanh ton ri ng vo ngy ca cn cn. Tnh trng ca cn cn thanh ton l nhn t nh hng c tnh cht quyt nh n t gi hi oi v quan h thng mi quc t ca mt quc gia..
2. Ni dung ca cn cn thanh ton

Ni dung ca cn cn thanh ton quc t bao gm nhng khon mc sau y: 2.1. Khon mc hng ho. Khon mc hng ho phn nh tng gi tr hng ho xut v nhp ca mt nc, mi tng quan gia tng thu v tng chi ca khon mc ny hnh thnh cn
168
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee cn thng mi. Khon mc hng ho l khon mc ng vai tr quan trng nht trong cn cn thanh ton quc t. 2.2. Khon mc dch v Khon mc dch v phn nh ton b s thu v chi i ngoi ca mt quc gia v cc dch v cung ng v c cung ng, chng hn nh dch v vn ti, bo him, bu in, ngn hng Cc nghip v trn y phn nh nhng nghip v c tnh cht hai chiu i vi nc ngoi. 2.3. Khon mc giao dch n phng. Khon mc giao dch n phng phn nh nhng nghip v xut nhp hng ho, dch v hay tin vn khng cn c s b p, bi hon. Chng hn cc khon thu chi di hnh thc vin tr khng hon li, cc khon gip nhn o, t thin, chuyn ngn kiu hi Tng cc khon thu v chi ca cc khon mc trn gi l cn cn thanh ton vng lai. 2.4. Khon mc v vn. Khon mc v vn phn nh cc trao i i ngoi c lin quan n s vn ng ca vn ngn hn cng nh vn di hn gia mt nc vi nc ngoi. Thng thng s vn ng ca vn di hn hay biu hin thng qua hot ng u t trc tip hoc gin tip vi nc ngoi. Cn s vn ng ca vn ngn hn di hnh thc chuyn dch vn kim chnh lch v li sut hoc u c trong nghip v kinh doanh ngoi hi. C th nhn thy rng, s u t ra nc ngoi ca mt nc bng s thng d ca cn cn thanh ton vng lai v ngc li, s u t ca nc ngoi vo mt nc th bng s thiu ht ca cn cn thanh ton vng lai. 2.5. Khon mc d tr quc t. Khon mc d tr quc t bao gm s vn ng ca vng, ngoi t ti qu v ngoi t gi nc ngoi. S vn ng ca cc khon mc d tr quc t ca mt nc trong thi k nht nh l kt qu tng hp ca cc nghip v thuc cn cn thanh ton vng lai
169
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee cng nh cc nghip v v vn. Mc chnh lch c th c coi nh l s thng d hay thiu ht trn cn cn thanh ton ca mt nc.
3. Nhng bin php ci thin cn cn thanh ton

Khi cn cn thanh ton quc t b thiu ht, cc Nh nc trong nn kinh t th trng thng s dng mt s bin php sau: (1) Bin php thng xuyn v ph bin l vay n nc ngoi. Thng qua cc nghip v vng lai vi cc ngn hng i l nc ngoi vay ngoi t cn thit nhm b sung thm lng ngoi hi cung cp cho th trng. (2) Bin php th hai l tng li sut chit khu. Bin php ny thng c p dng khi thc hin chnh sch tin t tn dng cn thit thch hp thu ht c nhiu t bn ngn hn t nhng th trng ngoi nc di chuyn n nc mnh lm tng thm phn thu nhp ngoi t ca cn cn thanh ton, thu hp khong cch v s thiu ht gia thu v chi trong cn cn thanh ton. Chnh sch chit khu thng c s dng ph bin thu ht t bn. NHT thng nng li sut chit khu, dn n li sut tn dng trn th trng tng, thu ht t bn nc ngoi vo. Bin php ny ch c hiu qu khi tnh hnh kinh t chnh tr x hi ca quc gia kh n nh v mc bi chi khng ln lm. (3) Bin php th ba l ph gi tin t. nhiu nc, trong nhng iu kin nht nh s dng bin php ny nh mt cng c hu hiu, gp phn cn bng cn cn thanh ton v bnh n t gi hi oi. Ph gi tin t l s cng b ca Nh nc v vic gim gi ng tin nc mnh so vi vng hay so vi mt hoc nhiu ng tin nc khc. Bin php ny s to iu kin y mnh xut khu v hn ch nhp khu, t ci thin cn cn thanh ton. Thc ra ph gi tin t ch to iu kin thc y xut khu, v hot ng xut khu cn ph thuc nhiu yu t, nh: nng lc sn xut, kh nng cnh tranh.
170
II. T GI HI OI V TH TRNG HI OI
1. T gi hi oi
Trong thanh ton quc t, vic chi tr d thc hin bng cch chuyn ngn hay b tr, tin mt hay tin ghi s u c lin quan cht ch n vn chuyn i n v tin t nc ny thnh n v tin t ca nc khc. Mun thc hin vic chuyn i ny phi da vo mc quy i xc nh, hay ni cch khc l phi da vo t gi hi oi. Vy t gi hi oi l g? T gi hi oi l gi c ca n v tin t ca mt nc c biu hin bng nhng n v tin t ca nc khc. C hai phng php biu hin t gi hi oi: - Nu biu hin mt n v c nh tin trong nc bng mt s lng bin i tin nc ngoi gi l cch biu hin gin tip ca t gi. - Nu biu hin mt n v c nh tin nc ngoi bng mt s lng bin i tin trong nc th gi l cch biu hin t gi trc tip. Trong nn kinh t hin i, t gi hi oi bin ng thng xuyn trn th trng tin t th gii, v vy cc quc gia tm mi cch, mi bin php bnh n gi hi oi. Cc phng php thng c s dng l: + Chnh sch chit khu: Nguyn l c bn ca phng php ny l: thng qua vai tr iu tit v m (ca Nh nc) i vi nn kinh t, NHT c th cng b thay i li sut chit khu v ti chit khu, dn n lm thay i li sut tn dng trn th trng, to ra s kch thch i vi t bn nc ngoi. T dn ti s thay i v lng cung cu ngoi t ph hp v bnh n t gi hi oi. + Chnh sch hi oi: Nguyn l c bn ca bin php ny l Nh nc phi to cho c s tc ng trc tip vo t gi hi oi. NHT, thng qua cc nghip v mua bn ngoi t to kh nng thay i quan h cung cu ngoi t trn th trng, t thc hin mc tiu bnh n t gi hi oi ca mnh. Bin php ny i hi NHT phi c qu ngoi hi di do v Nh nc cng cn hnh thnh qu d tr bnh n hi oi.
171
2. Th trng hi oi
Th trng hi oi l th trng vn ngoi t, l ni chuyn mn ho v trao i ng tin cc nc, ni xy ra thng xuyn s c st gia nhu cu ngoi t v xc nh cc iu kin giao dch nhm tho mn nhu cu v ngoi t ca cc ch th kinh t . Trn th trng hi oi thng din ra hai loi giao dch l: mua bn cc loi ngoi t v vay- cho vay ngoi t. 2.1. Cc loi th trng hi oi Do mi loi giao dch nh trn c nhng c im khc nhau, dn n s phn chia th trng hi oi lm hai b phn: mt b phn c gi l th trng trao ngay, cn b phn th hai c gi l th trng tin gi - Th trng hi oi trao ngay l mt th trng v hnh, ti tp trung cung cu v ngoi t, c ngha l khng c mt phng ring bit dnh cho cc nh giao dch gp g nhau, song mi giao dch c thc hin qua cc phng tin giao dch khc nhau. Trn th trng hi oi trao ngay, gii quyt vo mi thi im tt c cc giao dch mua bn ngoi t theo mt gi hon ton ch do cung v cu ngoi t quyt nh. - Th trng tin gi. y l ni tin hnh tt c cc hot ng vay v cho vay bng ngoi t vi nhng thi hn nht nh theo mt khon tin li th hin qua li sut. Do ni dng hot ng c tnh cht chuyn mn ho nh vy, nn cc thnh vin tham gia trong qu trnh hot ng trn th trng hi oi cng tng i c bit s vi nhng loi th trng khc. 2.2. Cc thnh vin tham gia th trng hi oi Tu theo nhng lut l ring ca mi nc qui nh, thnh vin tham gia th trng hi oi c th khc nhau, nhng nhn chung thng gm nhng thnh vin ch yu sau: + Cc Ngn hng Thng mi (NHTM). Cc NHTM c php tham gia th trng vi t cch l trung gian c u quyn, mi giao dch hi oi khng thng xuyn v thng xuyn i vi bn thn ngn hng ln khch hng ca h.
172
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee + Ngn hng Trung ng. Cng nh cc NHTM, NHT cng c khch hng ca mnh v v th h tham gia vo th trng mt mt cng tho mn nhu cu ca khch hng. Tuy nhin, vi t cch l c quan gim st th trng trong khun kh ca php lut qui nh, NHT ng vai tr kim sot (k c bo v) t gi ng tin ca mnh l ch yu. thc hin iu ny NHT s dng d tr ngoi t theo nguyn tc tng d tr ln khi ng tin trong nc c u c tng gi v gim d tr khi ng tin trong nc b u c xung gi. Ni cch khc, NHT hnh ng ngc chiu vi xu hng th trng. + Cc nh mi gii. Cho d s c mt ca cc nh mi gii l khng bt buc, nhng vi t cch l trung gian gia cc ngn hng, h gp phn tch cc vo hot ng ca th trng bng cch lm cho cung cu ngoi t gp nhau. Do c nhiu mi quan h, cc nh mi gii s s mang li cho cc ngn hng: (1) Nhng thng tin tc thi v thng xuyn v th trng, (2) Kh nng tm thy bn hng ngay khi cn gi, v (3) Bo m s vn hnh tt ca th trng. + Cc doanh nghip. Ngoi cc thnh phn nu trn, mt s nc, cc doanh nghip c th c tham gia trc tip vo th trng hi oi. Tuy nhin trn thc t cng ch c nhng cng ty ln hot ng trc tip khng thng qua vai tr trung gian ca cc NH. 2.3. Cc nghip v hi oi ch yu Hot ng mua bn ngoi t trn th trng hi oi c thc hin thng qua mt s nghip v k thut ngoi hi nh: - Nghip v chuyn hi Arbitrage. L mt loi nghip v hi oi nhm s dng mc chnh lch t gi hi oi gia cc th trng ngoi hi thu c li. Yu cu ca nghip ny l tin hnh ng thi vic mua bn ngoi t trn cc th trng ngoi hi theo nguyn tc mua ni r nht v bn ni t nht. - Nghip v mua bn ngoi t c k hn. L nghip v trong , bn bn bn mt s ngoi t nht nh ti mt thi im nht nh, trong tng lai, theo t gi lc k hp ng. Ni cch khc, y l loi nghip v mua bn ngoi t m vic giao
173
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee nhn ngoi t tin hnh sau mt thi gian nht nh theo t gi tho thun lc k hp ng. - Nghip v Swap. L nghip v hi oi xy ra ng thi cng mt i tng hai thi im khc nhau, bn mt ng tin vo mt thi im hin ti v mua li chnh ng tin vo mt thi im xc nh trong tng lai.
III. CC PHNG TIN V PHNG THC THANH TON QUC T THNG DNG:
1. Cc phng tin thanh ton thng dng
1.1. Hi phiu. Hi phiu l mt phng tin thanh ton trong thng mi quc t, c s dng ph bin. Theo Lut thng nht v hi phiu c k kt ti Geneve nm 1930, th hi phiu l mt t mnh lnh tr tin v iu kin do mt ngi k pht cho mt ngi khc, yu cu ngi ny khi nhn thy phiu, hoc n mt ngy xc nh trong tng lai phi tr mt s tin nht nh cho mt ngi no hoc theo lnh ca ngi ny tr cho mt ngi khc, hoc tr cho ngi cm phiu. Nh vy hi phiu c mt s c im sau: - Hi phiu c tnh tru tng - ni dung ca hi phiu khng ghi c th ni dung quan h tn dng, m ch ghi s tin phi tr. - Tnh bt buc phi tr tin. - Hi phiu c th lu thng c - chuyn nhng quyn th hng t ngi ny sang ngi khc. Trong thanh ton quc t, hi phiu c phn ra nhiu loi da theo nhng tiu thc phn loi khc nhau. - Cn c vo thi hn tr tin, hi phiu c hai loi: hi phiu tr tin ngay v hi phiu c k hn. - Cn c vo tnh cht chuyn nhng ca hi phiu, hi phiu cng chia ra hai loi: hi phiu ch danh v hi phiu theo lnh. - Cn c vo ngi k pht hi phiu, hi phiu c hai loi: hi phiu thng mi v hi phiu ngn hng.
174
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 1.2. Sc. Sc l mt t mt lnh v iu kin ca ch ti khon i vi ngn hng, yu cu trch t ti khon ca mnh ti ngn hng mt s tin nht nh tr cho ngi th hng ghi trn sc. Sc l mt phng tin chi tr rt thun tin v thng dng trong thanh ton ni a cng nh thanh ton quc t v hng ho lao v, dch v Nguyn tc c bn trong thnh lp sc l ngi k pht hnh sc phi c tin m ti khon ti ngn hng, s tin ghi trn t sc (mnh gi) khng c vt qu s d c trn ti khon ngn hng. Sc c th c pht hnh chi tr mt t chc, mt c nhn, sc cng c th do ngn hng ny pht hnh tr tin cho ngn hng khc. Ngy nay trong thanh ton quc t ngi ta s dng kh nhiu cc loi sc khc nhau, nh: sc ch danh, sc v danh, sc theo lnh, sc xc nhn, sc chuyn khon, sc du lch.
2. Cc phng tin thanh ton quc t thng dng

2.1. Phng thc chuyn tin. Ni dung ca phng thc ny l - mt khch hng (ngi tr tin) yu cu ngn hng phc v mnh chuyn mt s tin nht nh cho mt ngi khc (ngi th hng) mt thi im nht nh. Ngn hng chuyn tin phi thng qua i l ca mnh nc ngi th hng thc hin vic chuyn tin. Phng thc chuyn tin c th thc hin bng hai cch: Chuyn tin bng in v chuyn tin bng th. Trong trng hp thanh ton bng ngoi t, ngi chuyn tin phi mua ngoi t theo t gi hi oi ca nc . 2.2. Phng thc u thc thu hay nh thu: Phng thc trong ngi xut khu sau khi hon tt ngha v xut chuyn hng ho cho ngi nhp khu th u thc cho ngn hng phc v mnh thu h phiu do mnh lp ra. - Nh thu phiu trn: l ngi xut khu sau khi xut chuyn hng ho, lp cc chng t hng ho gi trc tip cho ngi nhp khu (thng qua ngn hng) ng thi u thc cho ngn hng thu h tin ngi nhp khu trn c s hi phiu do mnh lp ra. - Nh thu km chng t : L phng thc trong ngi xut khu u thc cho ngn hng thu h tin ngi nhp khu, khng nhng ch cn c vo hi
175
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee phiu m cn cn c vo b chng t hng ho gi km theo, vi iu kin l ngi nhp khu tr tin hoc chp nhn hi phiu c k hn th ngn hng mi trao b chng t hng ho cho ngi nhp khu i nhn hng. 2.3. Phng thc tn dng chng t. Phng thc ny l mt s tho thun trong mt ngn hng theo yu cu ca khch hng s tr mt s tin nht nh cho mt ngi th ba hoc chp nhn hi phiu do ngi th ba k pht trong phm vi s tin , khi ngi th ba ny xut trnh cho ngn hng b chng t thanh ton ph hp vi nhng quy nh ra trong th tn dng. Nh vy trong phng thc ny bt buc phi hnh thnh mt th tn dng. y l mt vn bn php l quan trng trong phng thc tn dng chng t, v nu khng c th tn dng th ngi xut khu s khng giao hng. Th tn dng l vn bn php l trong NH m th tn dng cam kt tr tin cho ngi xut khu, nu h xut trnh y b chng t thanh ton ph hp vi ni dung ca th tn dng m. Th tn dng phi c hnh thnh trn c s hp ng thng mi, c ngha l phi cn c vo ni dung, yu cu ca hp ng ngi nhp khu lm th tc yu cu ngn hng m th tn dng. Khi c m, th tn dng hon ton c lp vi hp ng thng mi khi thanh ton, ngn hng ch cn c vo ni dung th tn dng m thi. Trong thanh ton quc t, ngi ta s dng nhiu loi th tn dng nh: th tn dng c th hu ngang, th tn dng khng th hu ngang, th tn dng khng th hu b xc nhn v th tn dng chuyn nhng..
IV. TN DNG QUC T

Tn dng quc t l mi quan h cho vay v s dng vn ln nhau gia cc nc, cc t chc nh nc, cc t chc ti chnh quc t, cc nh kinh doanh xut nhp khu.
1. Cc hnh thc tn dng quc t

Trong quan h tn dng quc t, ph bin tn ti mt s loi hnh tn dng ch yu sau y:
176
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 1.1. Cn c vo i tng tn dng, tn dng quc t chia thnh hai loi : - Tn dng hng ho: L loi tn dng m nh xut khu cp cho nh nhp khu di hnh thc mua bn chu hng ho gia hai bn. - Tn dng tin t: L loi tn dng m cc NHTM cp cho cc nh doanh nghip di hnh thc cho vay bng tin 1.2. Cn c vo ch th tn dng, th tn dng quc t c ba loi: - Tn dng thng mi: L tn dng gia cc doanh nghip (xut nhp khu), khng c s tham gia ca ngn hng. - Tn dng Ngn hng: L tn dng ca ngn hng cp cho cc nh xut nhp khu di hnh thc tin t. - Tn dng ca cc t chc ti chnh tn dng quc t . 1.3. Cn c vo thi hn cho vay, tn dng quc t c ba loi: - Tn dng ngn hn: c thi hn t 1-12 thng. - Tn dng trung hn: c thi hn t 1- 5 nm. - Tn dng di hn: c thi hn trn 5 nm.
2. Tn dng thng mi quc t

Tn dng thng mi quc t bao gm c 2 loi: (1). Tn dng thng mi cp cho ngi nhp khu: Loi nghip v ny c thc hin thng qua nghip v chp nhn hi phiu v m ti khon. (2). Tn dng thng mi cp cho ngi xut khu: y l loi tn dng do ngi nhp khu cp cho ngi xut khu nhm mc ch thun tin cho ngi nhn hng sau ny. Hnh thc thc hin l vic ng tin trc cho ngi xut khu nhp hng.
3. Tn dng ngn hng

Tn dng ngn hng c 2 loi: (1) Tn dng ngn hng cp cho ngi xut khu: Cc NHTM cho cc nh doanh nghip xut khu vay di hnh thc chit khu cc loi thng phiu cm c hng ho cho vay trong qu trnh sn xut. Ngi xut khu c th vay ngn
177
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee hng bng cch chit khu hi phiu cha n hn tr tin. y l loi tn dng ph bin trn th gii. Ngoi ra ngn hng cn cho ngi xut khu vay cn c vo nhu cu vn chun b v tin hnh xut khu (chng hn vay v hng ho trong kho; chun b hng ho xut khu), chng t hng ho ang trn ng i (ti ho n) (2) Tn dng Ngn hng cp cho ngi nhp khu. Cc NHTM cp tn dng cho ngi nhp khu nh cho vay m th tn dng, chp nhn hi phiu, cho vay qu ngch Trong cho vay qu ngch v chp nhn hi phiu l hai loi ph bin nht.
178
TI LIU THAM KHO
1. GS.TS Dng Th Bnh Minh (1995), Gio trnh L thuyt ti chnh, Nh xut bn Gio dc 2. GS.TS Dng Th Bnh Minh (2001), Gio trnh L thuyt ti chnh-tin t, Nh xut bn Gio dc 3. GS.TS Trng Mc Lm (1993), Ti chnh hc, Trng i hc ti chnh k ton H Ni 4. PGS.TS Nguyn Thanh Tuyn (1994), L thuyt Ti chnh, Trng i hc Ti chnh k ton Tp HCM 5. TS Nguyn Th Mi (2001), L thuyt Tin t ngn hng, nh xut bn Xy dng H Ni 6. Ths Trn i Kt (1998), L thuyt Ti chnh-Tn dng, T sch i hc Cn Th 7. Nguyn Cng Nghip, L Hi M, V nh nh (1998), Tip tc i mi chnh sch ti chnh phc v mc tiu tng trng, nh xut bn Ti chnh, H Ni 8. Lut thu Gi tr gia tng sa i, b sung nm 2003 9. Lut gia inh Tch Linh (2002), Tm hiu nhng chnh sch mi v Ph v L ph, nh xut bn Thng K, H Ni 10. Lut Ngn sch nh nc 1997 v Lut sa i, b sung mt s iu ca Lut Ngn sch nh nc 1999.
MC LC
CHNG I: NHNG VN V TIN T V LU THNG TIN T .. 1 I. NGUN GC V BN CHT CA TIN T II. CC HNH THI TIN T 1. Ha t 2. Tn t 3. Bt t ........1
.....................1
..............2 ..............3 ..........5 ...................5
4. Tin in t
III. CC CHC NNG CA TIN T ..................6 1. Chc nng phng tin trao i 2. Chc nng n v nh gi. ......................6 ......................7
3. Chc nng phng tin d tr gi tr ......................7 IV. KHI TIN T ........................................................................................8 ................................................................10 ...........................................................................10 ...........................................................................17 ...........................................................................19 ........20
III. CUNG V CU TIN T 1. Cu tin t 2.Cung tin t 3. Cn i cung cu tin t
IV. TC NG CA TIN T I VI HOT NG KINH T 1. Chi tiu u t 2. Chi tiu dng 3. Xut khu rng
...........................................................................21 ...........................................................................22 ...........................................................................23
CHNG II: NHNG VN C BN V TI CHNH I. S RA I V PHT TRIN CA TI CHNH
...................24
...............................24
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 1. Tin ra i ca Ti chnh ................................................................24
2. S cn thit khch quan ca ti chnh ................................................................26 II. BN CHT CA TI CHNH 1. Hin tng ti chnh 2. Bn cht ca ti chnh ................................................................27
...........................................................................27 ..........................................................................27 ................................................................29
III. CHC NNG CA TI CHNH 1. Chc nng phn phi 2. Chc nng gim c
...........................................................................29 ...........................................................................30 ....................32
IV. NGUN VN TI CHNH V H THNG TI CHNH 1. S xut hin ngun ti chnh
................................................................32
2. Cc lung di chuyn vn v cc t im vn .....................................................33 3. H thng ti chnh cc nhn t v mi quan h ..........................................35
V. VAI TR CA TI CHNH TRONG NN KINH T TH TRNG ........38 1. Hot ng ti chnh trong s i mi v c ch kinh t 2. Hot ng ti chnh v vn lm pht 3. Chnh sch ti chnh ca chnh ph ..............................38
.....................................................40 .....................................................42
CHNG III: NHNG VN C BN V TN DNG I. S RA I V PHT TRIN CA TN DNG 1. C s ra i ca tn dng 2. Quan h tn dng nng li
....................46
...............................46
................................................................46 ................................................................46 ....................47
3. S pht trin ca quan h tn dng trong nn kinh t hin i II. BN CHT TN DNG 1. S vn ng ca tn dng
................................................................49 ................................................................49 ..........................................50
2- Hot ng ca tn dng trong phm vi v m
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee III. CC HNH THC TN DNG 1. Thi hn tn dng 2- i tng tn dng 3. Mc ch s dng vn .....................................................52
...........................................................................52 ...........................................................................52 ...........................................................................53
4. Ch th trong quan h tn dng ...........................................................................53 IV. CC CHC NNG CA TN DNG 1. Chc nng ca tn dng: 2- Vai tr ca tn dng V. LI SUT TN DNG 1. Khi nim v thi gi ..........................................55 ..........................................55 ...........................................................................57 ...........................................................................58 ...........................................................................59 ....................59
2. Mi quan h gia thi gi v li sut ca cng c tn dng 3- Mi quan h gia li sut v lm pht 4- Li sut thc v li sut danh ngha CHNG IV: NGN SCH NH NC
.....................................................60 .....................................................63 ..........................................65 ....................65
I. BN CHT V VAI TR CA NGN SCH NH NC 1. Bn cht ca Ngn sch Nh nc 2. Vai tr ca Ngn sch nh nc II. THU NGN SCH NH NC 1. Thu trong cn i ngn sch 2 .Thu b p thiu ht ca ngn sch III. CHI NGN SCH NH NC 1. Chi u t pht trin kinh t 2. Chi tiu dng thng xuyn 3. Cn i ngn sch
.....................................................65 .....................................................66 .....................................................68 .............68 .................73 .....................................................75 ................................................................75 ................................................................77 ................................................................83 .....................................................84 .....................................................84 .....................................................85 .....................................................87
IV. H THNG NGN SCH NH NC 1. T chc h thng ngn sch nh nc 2. Phn cp qun l ngn sch 3. Qu trnh ngn sch
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Chng V : TH TRNG TI CHNH V CC NH CH TI CHNH TRUNG GIAN ......................................................................................90 .....................................................90 ................................................................90 ................................................................90 ....................91
I. KHI NIM V TH TRNG II. TI SN TI CHNH 1. Phn bit gia ti sn v vn
2 Khi nim ti sn ti chnh v cc loi ti sn ti chnh ch yu 3. Gi ca ti sn ti chnh v ri ro 4. Vai tr ca ti sn ti chnh III. TH TRNG TI CHNH 1. Khi nim v th trng 2. Vai tr ca th trng ti chnh 3. Phn loi th trng ti chnh
4. Mi quan h gia cc loi th trng
.....................................................92 .....................................................93 ................................................................94 ................................................................94 ................................................................96 ................................................................96

......................................................................97
IV. CC NH CH TI CHNH TRUNG GIAN (Intermediary financial institution) 1. Khi nim ....................................................................................104 ....................................................................................104 .............................105 .............................106 ........................................109
2. Cc loi hnh nh ch ti chnh trung gian ch yu 3. Chc nng ca cc nh ch ti chnh trung gian V. NHNG VN C BN V BO HIM 1. S cn thit khch quan ca bo him 2. Bn cht ca bo him 3. Vai tr v tc dng ca bo him 4. Phn loi bo him
...................................................109 ...................................................109 ...................................................110 ...................................................112
CHNG VI: TI CHNH DOANH NGHIP
.............................117
I. NHNG VN CHUNG V TI CHNH DOANH NGHIP ..................117 1. Khi nim ........117 ...............118 ...................119
2. c im ca ti chnh doanh nghip 3. Vai tr ca ti chnh doanh nghip
II. T CHC TI CHNH DOANH NGHIP .......121 1. Cc nhn t nh hng n t chc TCDN .......121
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 2. Nguyn tc t chc ti chnh doanh nghip ..........123
III. NHNG NI DUNG CH YU CA HOT NG TI CHNH DOANH NGHIP ........125
1. Qun l s dng vn kinh doanh ca doanh nghip ................125 2. Chi ph sn xut kinh doanh v gi thnh sn phm ca doanh nghip 3. Doanh thu v li nhun ca doanh nghip .......139
............140
IV.QUN L NH NC I VI HOT NG TI CHNH DOANH NGHIP ..............................143
CHNG VII: H THNG NGN HNG TRONG NN KINH T TH TRNG ....................................................................................145 ........................................145
I. Lch s ra i v pht trin ca ngn hng II. Ngn hng trung ng
.........................................................................146 ...................................................146 ...................................................147 ...................................................148
1. Bn cht ca ngn hng trung ng 2. Chc nng ca ngn hng trung ng 3. Vai tr ca ngn hng trung ng III. Ngn hng thng mi 1. nh ngha
.........................................................................149 .........................................................................149 .............................150 ........................................151 ........................................155
2. Cc chc nng ca ngn hng thng mi (NHTM) 3. Cc nghip v ca ngn hng thng mi 4. Kh nng thanh ton ca ngn hng thng mi
CHNG VIII: LM PHT V CHNH SCH TIN T I. LM PHT 1. Khi nim
..156
....................................................................................156 ....................................................................................156 ..............................................................156 ..............................................................157 .........................................................................158 .........................................................................158 .........................................................................159 .........................................................................160
2. Mt s lun thuyt v lm pht 3. Nguyn nhn dn n lm pht 4. Phn loi lm pht 5. Tc ng ca lm pht 6. o lng lm pht 7. ng cong Philips
Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee 8. Cc bin php kim ch lm pht II. Chnh sch tin t ca NHTW ..............................................................161 ..............................................................162 ........................................162 ........................................164 ........................................164
1. Vai tr ca NHTW trong iu tit v m 2. Cc mc tiu ca chnh sch tin t 3. Cc cng c ca chnh sch tin t
CHNG IX: QUAN H THANH TON V TN DNG QUC T .......168 I. CN CN THANH TON T 1. Ni dung ca cn cn thanh ton ...................................................168 ...................................................169
2. Nhng bin php ci thin cn cn thanh ton...................................................170 II. T GI HI OI V TH TRNG HI OI 1. T gi hi oi 2. Th trng hi oi .............................170
....................................................................................170 ....................................................................................171
III. CC PHNG TIN V PHNG THC THANH TON QUC T THNG DNG ....................................................................................174 ........................................174 ........................................175
1. Cc phng tin thanh ton thng dng 2. Cc phng tin thanh ton quc t thng dng IV. TN DNG QUC T 1. Tn dng thng mi quc t 2. Tn dng ngn hng
..............................................................176 ..............................................................176 ..............................................................177

Ly Thuyet Tai Chinh Tien Te Doc 1524

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ly Thuyet Tai Chinh Tien Te Doc 1524

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee

GII THIU CHNG TRNH

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee

CHNG I NHNG VN C BN V TIN T V LU THNG TIN T

II. CC HNH THI TIN T:

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee

III. CC CHC NNG CA TIN T

1. Chc nng phng tin trao i

2. Chc nng n v nh gi.

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee

3. Chc nng phng tin d tr gi tr

IV. KHI TIN T

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee

PQ : Tng s gi c hng ho trong lu thng.

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee

Nh vy hc thuyt s lng tin t ca Fisher ni nn rng: cu v tin l

s la chn ca cc nhn trong vic gi tin v khng bc b s nh hng ca li

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee Friedman trnh by kin ca mnh v cu tin t nh sau:

phiu so vi li tc d tnh tng i v tin gim xung v cu tin t gim xung.

gi hng ho l t l d tnh v vic tng gi hng ho bng t l lm pht d tnh

tng ln, li tc d tnh v hng ho so vi tin tng ln v cu

cht lng cc dch v cung cp cho khch hng tc l li tc d tnh v tin s

Mc cung tin giao dch

MS: Mc cung tin giao dch MB: C s tin m: h s to tin.

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee

Vi: C/D: T l tin mt trong lu hnh so vi tin gi khng k hn.

2 i2 i1 i3 Q2 Q1 Q3 Khi lng tin M1

Hnh 2: S cn i ca th trng tin t

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee

VI. TC NG CA TIN T I VI HOT NG KINH T

2. Chi tiu tiu dng

3. Xut khu rng

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee

CHNG II NHNG VN C BN V TI CHNH

2. S cn thit khch quan ca ti chnh

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee

II. BN CHT CA TI CHNH

1. Hin tng ti chnh.

III. CHC NNG CA TI CHNH

1. Chc nng phn phi

2. Chc nng gim c

IV. NGUN TI CHNH V H THNG TI CHNH

3. H thng ti chnh cc nhn t v mi quan h

Hot ng ti chnh i ngoi

Th trng VPTD Cc t chc ti chnh trung gian

Ti chnh doanh nghip

S 2 Quan h cung ng v thu ht cc ngun vn ti chnh. Ti chnh h gia nh Ngn sch Nh nc

Cc t chc ti chnh trung gian

Ti chnh doanh ngip

V. VAI TR CA TI CHNH TRONG NN KINH T TH TRNG

2. Hot ng ti chnh v vn lm pht

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee

3. Chnh sch ti chnh ca chnh ph

Vi: Y - mc gia tng v sn lng sn phm.

Hieule_vcu K44F4 [H]ieu[L]ee

CHNG III NHNG VN C BN V TN DNG

I. S RA I V PHT TRIN CA TN DNG

2. Quan h tn dng nng li

3. S pht trin ca quan h tn dng trong nn kinh t th trng

II. BN CHT TN DNG

2- Hot ng ca tn dng trong phm vi v m

III. CC HNH THC TN DNG.