You are on page 1of 326

0

LI CM N
Tc gi xin chn thnh cm n gio s, tin s khoa hc Phan ng Nht tn tnh hng dn, gip trong qu trnh tc gi nghin cu, hon thnh cng trnh ny. Tc gi cng chn thnh cm n cc nh khoa hc ng gp nhiu kin qu bu gip tc gi hon thin cng trnh: - GS. TS L Ch Qu - PGS.TS Trn c Ngn - GS. TS Nguyn Xun Knh - PGS.TS V Anh Tun - PGS.TS Nguyn Ch Bn - TS. Nguyn Hu Thc - TS. Nguyn Th Hu. Tc gi xin chn thnh cm n trng i hc Khoa hc x hi v nhn vn v Trung tm Cng ngh thng tin (Vn phng B Vn ho Thng tin, nay l B Vn ho - Th thao v Du lch) gip d tn tnh tc gi trong sut qu trnh nghin cu, cng b cng trnh ny. Phm Vit Long

IU TM C V PHNG PHP TIP CN VN HO DN TC (Thay Li gii thiu) GS. TSKH. Phan ng Nht Ti khng c d nh vit gii thiu cun sch Tc ng ca dao v quan h gia nh ca TS. Phm Vit Long. V th e rng s nhc li trong vi trang, mt cch s lc, thiu thn c mt cun sch hn 300 trang v do vy lm lng ph th gi bn c. Ti ch dm pht biu mt iu tm c: phng php tip cn vn ho tm ra bn sc vn ho dn tc. iu ny do phm vi ti hn ch,- tc ng, ca dao v quan h gia nh,- nn tc gi khng c iu kin trnh by y v trc din. Nhng chnh nhng phng php tip cn ny, mt mt em n nhng pht hin mi m c sc thuyt phc trong phm vi ti ca mnh; mt khc gi m cho vic tm hiu bn sc vn ho ni chung. * 1.T lu mt s nh khoa hc trong v ngoi nc vi mc khc nhau v biu hin khc nhau, ph nh bn sc vn ho dn tc Vit Nam. Tiu biu cho xu hng ny l Bi tng kt ca trng Vin ng Bc c Php t bui u cho n nm 1920: n Chi na (l tn gi cc nc ng Dng, trong c Vit Nam, do ngi Php dng, ting Php l Indochine l t ghp tn hai nc n v Trung Hoa- P..N), l khu vc Chu m hai nn vn minh ln ca b phn ny ca th gii, vn minh n v vn minh Trung Hoa, ng vi nhau v t nhiu ho ln vo nhau v l ni m cc chng tc c tr lc a v hi o pha ng chu ko n pha trn vo nhau. Cho nn ngi ta khng th thy y, nh nc Trung Hoa hay ncn ca ngi Arirng (Aryen), mt chng tc ring bit v mt nn vn minh c o xng ng c tm hiu v bn thn chng, mt chng tc v mt nn vn minh ch nh v rt t vo nh hng bn ngoi, m hon ton ngc li ch thy s pha trn khc thng nht ca cc nn vn minh v cc chng tc linh tinh (P..N.nhn mnh), khng mt nn vn minh no- hnh nh th li c ngun gc hoc trung tm y, ngay ti bn thn n - Chi na1 Phn tch trn y ca bn tng kt trang trng ny c my im chnh: - Cc nc ng Dng(trong c Vit Nam ), khng c nn vn ho vn minh. Nhng l do trn, khng ng nghin cu cc nn vn ho y.

Trng Vin ng bc c Php t bui u cho n 1920, //Tp san ca Trng Vin ng bc c Php, tp XXI, 1920,tr.4.
1

Li kt n trn l ca c quan hc thut c quyn lc nht ng thi ca ngi Php, xo sch bn sc vn ho Vit Nam v cc nc ln cn. ng thi n nh hng su sc i vi th gii v c mt s ngi Vit. V sau, dn dn quan nim trn y c iu chnh tng bc. Mt s hc gi Phng Ty nhn thy vn ho cc c dn ca bn o ng Dng khng phi l mt s pha trn linh tinh na m c th nhn din c v h go l Cc quc gia n ho (G.Coedes). C ngi cn khi qut c bn cht vn ho ca vng ny, hn na cn ch ra rng mt s trit l ca Trung Hoa c tng kt t thc t ca vn ho phng Nam nh l thuyt v m dng (Eveline Pore Maspro). Nu ch c th th khng cn nhc li y, ci g hon ton thuc v lch s tr v cho qu kh. Nhng khng nh vy, gn y, (1972), Arnold Toynbee, mc du cng nhn Vit Nam c mt nn vn minh ring nhng l s m phng vn minh Trung Hoa, l nn vn minh ring vn minh Trung Quc. Leon Vandermeeersch (1986) coi vn minh Vit Nam (cng nh Triu Tin, Nht Bn) l vn minh Trung Hoa ho, ni cch khc l s ng ho theo vn minh Trung Hoa.2 V bn cht trn y l t tng trung tm vn minh nc ln, n thi k hu thc dn, n khng cn tnh cht mit th nc nh ca ch ngha thc dn c na, nhng c nhiu bin dng, m th gii vn ang cn tip tc tranh lun vi chng: nu th gii, l ch ngha trung tm u chu, c gi l eurocentrisme, europocentrisme, th chu l ch ngha trung tm Trung Hoa, c th tm gi la sinocentrisme. trn c nhc n t tng trung tm Trung Hoa ca thi k hu thc dn ca mt s tc gi nc ngoi, ring Vit Nam t tng vn tn ti khng t. Trong bi cnh nh vy tc phm ca Phm Vit Long x l vn nh th no? 2. Tc ng ca dao v quan h gia nh t gii hn trong mt phm vi nh ca vn ho, quan h gia nh, trong c quan h v chng, cha m con ci, anh em h hng Nh trn ni, chng ti khng gii thiu ton din nn ch nu mi quan h v chng xt v phng php tip cn. V quan h v chng trong ca dao Vit Nam, nhiu ngi cho rng, nh hng su sc o cng thng ca Nho gio, xut gi tng phu. Cc tc gi Thi ca bnh dn Vit Nam vit v thc xut gi tng phu nh sau: y l mt quy lut bt buc ngi n b. Ch tng y khng ch c ngha l i theo m cn phi tun theo mnh lnh ca ngi chng na. thc ny n su vo dn gian Bi vy, ngi n b sng trong ch Tam tng thng c t tng yu ui, cu an. H ch cn bit lm sao cho chng thng

Tham kho GS inh Gia Khnh: Mc ch nghin cu v i tng nghin cu //Vn ho dn gian Vit Nam trong bi cnh vn ho ng Nam , NXB KHXH. H,1993.
2

nh vo s che ch ca ngi chng Xem th, ngi n b i vi chng ch c nhn nhc v chiu chung3 Nh vy cc tc gi Thi ca bnh dn Vit Nam coi ngi ph n Vit Nam sng trong ch Tam tng ca Nho gio, tun theo o tam tng nghim khc ny. Phm Vit Long c nhn nh khc. ng cho rng: Qua ca dao, chng ta thy khng phi ch c ph n mi theo chng, m c c n ng theo v, v quan trng hn l h theo nhau, phu ph tng tng Cch thc theo chng ca ngi ph n Vit thi phong kin a dng, phong ph, vi nhiu ngha tch cc, th hin s ch ng ca ngi ph n trong vic la chn v xy p hnh phc cho mnh. Trong s ch ng y, ngi ph n sn sng gnh vc vic kh khn, nng nhc, sn sng chu ng mi o le ca cuc sng min l lm cho v chng c gn b. T khi nim tng phu ca Nho gio, cc tc gi chuyn ho thnh khi nim theo nhau-tng tng, l biu tng cho s gn b v chng ngi Vit trong x hi phong kin 4 Kt lun nh vy c tnh uyn chuyn, nhng quan trng l bng con ng no, bng phng php no i n kt lun trn. Trc ht, tc gi khng t nh ra trong u mnh mt t tng, ri tm nhng n v ca dao thch ng minh ho cho n. ng bao qut mt kho tng ca dao s kh y 5, cha ng 11.825 n v ca dao. T kho tng , ng chn ra 1.179 n v ni v ti gia nh, chim 9,97% tng s. T , kho st vn quan h v chng, ng chn c 690 n v c ti ny, chim 58,52% n v ca dao ni v gia nh (ngoi quan h v chng cn c cc quan h cha m- con ci, anh ch em) T ton b cc n v ca dao ni v quan h v chng c rt ra t Kho tng ca dao, gm 11.825 cu, tc gi bng thng k, ch ra c 3 kiu phc tng (nm na l theo): V theo chng. Ly chng theo thi nh chng, C chng th phi theo chng, ng cay cng chu, mn nng cng vui... Trong quan h ny, tc gi cng rt ra nhng trng hp ngc li, ngha l v khng theo chng, s lng khng ng k, v nh: n cam ngi gc cy cam, Ly anh th ly v Nam khng v n chanh ngi gc cy chanh, Ly anh th ly v Thanh khng v. Chng theo v. V m bit t chng phi theo, Mnh v anh cng v theo, Sum vy phu ph him ngho c nhau C hai theo nhau. Theo nhau cho chn li vng , Quyt theo nhau cho trn o (Xin xem cc trang 65,66- vi tnh, c y dn chng)

Nguyn Tn Long, Phan Canh (1998), Thi ca bnh dn Vit Nam (Tp 1), NXB Hi Nh vn, H Ni, tr.198, 194. 4 Phm Vit Long, sch dn, tr.66 (vi tnh). 5 Nguyn Xun Knh, Phan ng Nht ch bin v cc cng s: Kho tng ca dao ngi Vit, NXB Vn hoThng tin, H, nm 1995.
3

Trn c s kho st, thng k mt cch khch quan, thn trng, khi t liu to ln, phong ph v a dng ni trn, tc gi mi i n nhn nh: Nh vy, qua ca dao, chng ta thy khng phi ch c ph n mi theo chng ( trch trn). Tc gi cng kho st qu trnh t tip thu v ngn ng tng phu n s chuyn ho thnh theo chng, chng phc tng v v phu ph tng tng. Nh vy, quan h v chng trong vn ho Vit Nam theo nguyn l Gn b (V chng l ngha keo sn), Thun ho (Thun v thun chng b ng tt cn). Nh vy, theo o l Vit Nam, m tc ng ca dao l s ghi nhn trung thnh, ngi ph n Vit Nam khng sng trong ch Tam tng yu ui, cu an, khng ch bit lm sao cho chng thng nh vo s che ch ca ngi chng. V cng khng thch hp khi kt lun Xem th, ngi n b Vit Nam i vi chng ch c nhn nhc v chiu chung. Trn y l bn v nhng kt lun qua vic kho st ca dao coi n nh mt tm gng phn chiu, hn na, mt ti liu iu tra x hi hc v x hi Vit Nam truyn thng. Trong quan h gia nh, ngoi quan h v chng nh ni trn, sch TNCDVQHG cn cp n cc mt khc nh quan h cha m- con ci, quan h anh em- ch em, quan h du r. Cch tin hnh, phng php nghin cu u nh trn. V cc kt lun cng c ng gp mi v c tnh thuyt phc. Cui cng tc gi kt lun: Qua tc ng, ca dao, ngi nghin cu thy r tnh cht dn ch, bnh ng, khoan ho, nhn vn l tnh cht tri ca quan h gia nh ngi Vit.(xem thm tr.129- vi tnh ca sch TNCDVQHG). 3. Cho n nay, i vi cc hin tng khc ca vn ho Vit Nam vn tn ti nhng nhn nh khc nhau. V d nh c ngi cho tc th Thnh hong l sn phm ca Trung Hoa. Trong lc , GS Nguyn Duy Hinh, vi mt cng trnh nghin cu cng phu, hn 500 trang, cha k ph lc, khng nh: Thnh hong lng l tp i thnh vn ho m ngi nng dn Vit Nam sng to qua bao nhiu th nghim, ca bao nhiu th h 6 Tc th cng t tin cng vy, GS inh Gia Khnh khng cho l c th phng Bc m l c th ca nn vn ho ng Nam : Cn tc th cng t tin th li l mt trong nhng nt c th ca vng vn ho ng Nam 7 S d c s nhn nh khc nhau i vi mt nn vn ho, v bn cht cc hin tng vn ho, ch yu l do khc nhau v phng php. Chng ta coi trng quy lut giao lu vn ho, nhng nhiu khi trong qu trnh giao lu din ra s tip bin vn ho lu di, khin cho ni hm ca hin tng, khi nim thay i m ch cn lu li ci v ngn ng. GS T Chi cng chia s vi kin ny: Trong khng t trng hp, nhng yu t m t tin ngi Vit hin nay ln
Nguyn Duy Hinh: Tn ngng thnh hong Vit Nam, NXB Khoa hc x hi, H, 1996, tr, 410. inh Gia Khnh: Vn ho dn gian Vit Nam trong bi cnh vn ho ng Nam , NXB Khoa hc x hi, H, 1993, tr. 43.
6 7

lt tip thu t nn vn minh Trung Hoa qua mt thin nin k Bc thuc, v c v sau na, khi c tch hp vo cuc sng hng ngy ca ngi bn a, ch cn gi c ni xut pht c ci v hnh thc na thi (thng l tn gi) trong khi ni hm ca khi nim tip thu bin i hn 8 Tm li, tc gi Phm Vit Long trong sch Tc ng ca dao v quan h gia nh nghim tc tip thu ngi i trc v phng php tip cn vn ho, l nguyn nhn quan trng em n nhng ng gp mi trong cng trnh nghin cu ca ng v y cng l kinh nghim cho nhng ai quan tm n vic tm hiu bn sc vn ho Vit Nam./. P..N.

Nguyn T Chi: Gp phn nghin cu vn ho v tc ngi, NXB Vn ho - Thng tin, Tp ch vn ho ngh thut, H, 1996, tr.240.
8

M U Nhiu nc, nhiu t chc trn th gii nhn thc c tm quan trng ca gia nh i vi s pht trin ca x hi loi ngi nn c nhiu hnh ng nhm xy dng v cng c gia nh. "Ngy 8 thng 12 nm 1989 i Hi ng Lin hp quc tuyn b nm 1994 l nm quc t v Gia nh (IYF) vi ch "Gia nh, cc ngun lc, v cc trch nhim trong th gii ang thay i" v biu tng mt mi nh p nhng tri tim. T tng ch o ca nm quc t v gia nh l: s thay i ca th gii phi to nn s tin b v tng cng cc phc li cho c nhn cng nh s pht trin n nh ca gia nh. Nm quc t v gia nh nhn mnh n vic m bo cc quyn c bn ca con ngi, c bit ch n quyn ca ph n v tr em, ku gi cc chnh ph, cc t chc x hi quan tm gip cc gia nh lm trn trch nhim i vi cc thnh vin v l ht nhn ca s pht trin tin b cc cng ng, dn tc, quc gia."[96:3]. ng v Nh nc ta cng sm c s quan tm c bit n vn gia nh v c cc bin php thit thc chm lo cho gia nh. Bn cnh cc iu lut trong b Lut dn s, ngy 29 thng 12 nm 1986, Quc hi nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam ban hnh Lut hn nhn v gia nh, trong khng nh: "Gia nh l t bo ca x hi. Gia nh tt th x hi mi tt, x hi tt th gia nh cng tt; Trong gia nh x hi ch ngha, v chng bnh ng, thng yu, gip nhau tin b, tham gia tch cc vo s nghip xy dng ch ngha x hi v bo v T quc, cng nhau nui dy con thnh nhng cng dn c ch cho x hi;". [75:94]. Nh vy, gia nh l vn c s quan tm c bit ca tt c cc t chc ng, chnh quyn, t trong nc n ton th gii. xy dng gia nh hnh phc, cn c c mt h thng phng hng, bin php, trong c vic quay tr v tm hiu nhng gi tr truyn thng ca cha ng, tm ra trong nhng mu hnh v kinh nghim tt p p dng v nhn bit nhng mt tiu cc trnh.

Vn hc dn gian, trong c tc ng, ca dao, l kho tng vn hc qu gi ca t nc, vt qua mi th thch ca thi gian, tr thnh mt thnh t quan trng trong gia ti vn ho nc ta. Thng qua ngh thut ngn t, tc ng, ca dao c kt tr tu, tnh cm ca nhn dn v phn nh nhiu mt ca x hi, trong c phong tc, tp qun, c cc mi quan h trong gia nh. Vic i su nghin cu tc ng, ca dao pht hin ngy cng nhiu nhng gi tr tim n trong , gip cho con ngi ca x hi ng i c c s thc hin o l ung nc nh ngun, bo tn v pht huy truyn thng vn ha ca dn tc. Trong qa trnh nghin cu, su tm vn hc dn gian, vi khi lng ln tc ng, ca dao c su tm, cn c cc cng trnh nghin cu theo chuyn , i tht su vo nhng ni dung ch yu ca tc ng, ca dao, qua lm cho ngi ng thi hiu su hn tc ng, ca dao, c cch thc ng x ph hp vi kho tng vn ho qu gi ny ca dn tc v rt ra nhng bi hc b ch cho cuc sng hin ti. Vit Nam ang bc vo giai on pht trin ton din, hng ti mc tiu dn giu nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh. Ph hp vi xu hng ca thi i, ng cng sn Vit Nam coi vn ha va l mc tiu va l ng lc ca pht trin. Trong qu trnh m rng c ch th trng nh hng x hi ch ngha, hi nhp vi th gii, bn cnh nhng yu t tch cc, mt vn nng bng hin nay l s hp th thiu chn lc nhng biu hin vn ha ngoi lai, xa ri nhng tiu chun o l dn tc tng tn ti hng nghn i nay. Nhiu mt tiu cc ca x hi hin i tc ng vo gia nh, to ra nguy c ph v s bnh yn ca gia nh. Trong iu kin , gia nh trong x hi hin i ang l mt vn c quan tm. Quay tr v nhng gi tr truyn thng, trong c quan h gia nh, tr thnh xu hng ca thi i. Vic nghin cu nhng gi tr trong gia nh truyn thng th hin qua tc ng, ca dao l mt cch thc ng gp vo vic nh hng xy dng gia nh trong x hi ngy nay. Trong bi cnh trn, vic lm sng t vn phong tc, tp qun trong quan h gia nh qua tc ng, ca dao, chn la v cao nhng phong tc tp qun tt p ca dn tc, tm ra v loi b nhng h tc, s gp phn ng k vo vic lm r ni hm ca khi nim "Truyn thng vn ha Vit Nam", chng li li sng thc dng, xa ri nhng chun mc o c, gio dc, nng cao trnh vn ha, cng c gia nh, n nh x hi, gp phn xy dng nn vn ha tin tin, m bn sc dn tc, phc v s nghip cch mng hin nay cng nh lu di.

Vi nhng l do nh trnh by, chng ti cn c vo tc ng, ca dao ca ngi Vit c su tm v in thnh sch kho st v quan h gia nh ngi Vit truyn thng. S d chng ti chn hai th loi ny v chng gn gi vi nhau trong phng thc hnh thnh, lu truyn cng nh trong ni dung v ngh thut. Tc ng thin v l tr, ca dao thin v tnh cm, hai th loi ny s b tr cho nhau chng ta c th nhn nhn vn gia nh t c hai gc l tr v tnh cm. Thc hin phng chm k tha c chn lc di sn vn ho ca dn tc, chng ti tm hiu kh k cng trnh nghin cu v tc ng, ca dao ca nhng bc tin bi v thy nh sau: Vic su tm, ch gii tc ng, ca dao ni chung c tin hnh t na cui th k th XVIII, nhng cha c cng trnh no i su nghin cu ring v phong tc tp qun trong quan h gia nh ngi Vit m ch c mt s tc phm cp n vn ny trong mt s chng, mc. Nm 1940, qua Kinh thi Vit Nam, Nguyn Bch Khoa (Trng Tu) ni v Gia tc ph h v Chng nam quyn phn tch v gia nh Vit Nam th hin qua ca dao. Nm 1960, tc phm Chng hn nhn gia nh phong kin trong ca dao Vit Nam, Hng Phng nu ln nhng ni dung c tnh cht chng i trong ca dao. T nm 1956 n nm 1978, qua vic phn tch ca dao, V Ngc Phan nu ln s i x bt cng i vi ngi ph n, mu thun m chng - nng du, ch a th, cnh kh l mn, o tam tng tri buc ngi ph n. T nhng nm 90 n nay, cc nh nghin cu ch nghin cu v tc ng, ca dao theo chuyn . C nhng cng trnh c xut bn hoc ti bn ng ch nh: Thi php ca dao ca Nguyn Xun Knh, Ca dao tc ng vi khoa hc nng nghip ca Bi Huy p, Tm hiu thi php tc ng Vit Nam ca Phan Th o, Ngh thut chi ch trong ca dao ngi Vit ca Triu Nguyn, Tc ng Vit Nam, cu trc v thi php ca Nguyn Thi Ha, Tip cn ca dao bng phng thc xu chui theo m hnh cu trc ca Triu Nguyn... C hai tc phm i su vo ni dung tc ng, ca dao, c bit l kho st kh k cc mi quan h ca con ngi trong x hi, l Thi ca bnh dn Vit Nam ca Nguyn Tn Long, Phan Canh v o lm ngi trong tc ng, ca dao Vit Nam ca Nguyn Ngha Dn. Nghin cu v phong tc, tp qun trong gia nh ngi Vit, cc cng trnh ngin cu khoa hc trn gc x hi hc, vn ho hc, v c bit l dn tc hc, c nhng tc phm chuyn su hoc c nhng chuyn mc chuyn su.

PGS. Nguyn T Chi trong Gp phn nghin cu vn ho v tc ngi c C cu t chc lng Vit c truyn Bc B v Nhn xt bc u v gia nh ca ngi Vit i su nghin cu v c cu t chc ca lng x, gia nh c truyn, ng thi cng ch n mt s mi quan h trong gia nh, n vai tr ngi ph n trong gia nh y. Phan K Bnh trong Vit Nam phong tc c phn kho st ring v Phong tc trong gia tc. ng ch l trong khi gii thiu phong tc tp qun, tc gi thng dn tc ng minh chng. Trong Tm hiu phong tc Vit Nam qua np c gia nh, tc gi Toan nh i su vo i sng gia nh, trong nu ln khi nim v gia nh theo T in ph thng v theo T in Hn Vit ca o Duy Anh. Tc gi gii thiu tm tt nhng kh sng r v thnh phn gia nh Vit Nam. Ph gio s Trn nh Hu dnh hai chuyn mc trong tc phm n hin i t truyn thng bn lun v gia nh Vit Nam. l Gia nh truyn thng Vit Nam vi nh hng ca Nho gio, v i mi cch quan nim gii phng ph n - Nhn li gia nh truyn thng chun b thit thc cho cc thiu n vo i. im qua cc cng trnh, chuyn mc nh trn, chng ta thy mt khong trng v nghin cu c th b khuyt l kho st xem phong tc tp qun trong quan h gia nh ngi Vit c phn nh qua tc ng, ca dao nh th no? Cn nghin cu mt cch tng th vn ny trong mt cng trnh chuyn bit c ci nhn ton din hn, qua lm cho vic hiu v gia nh ngi Vit cng nh tc ng, ca dao ngi Vit c su sc hn. Trong cng trnh ny, chng ti vn dng kt hp nhiu phng php nghin cu: phng php nghin cu ca cc ngnh vn hc dn gian, x hi hc vn ha, vn ha hc, phng php nghin cu lin ngnh (vn ho dn gian, vn hc, x hi hc, dn tc hc), phng php thng k, quy np, phng php h thng. Vn dng phng php h thng, chng ti quan nim rng tc ng, ca dao nm trong h thng vn hc dn gian, ng thi mi th loi l mt h thng ring, v i su hn na, mi ch li l mt h thng con, c cu trc vi nhng nhn t ni ti, to nn nhng cht tch hp ca chng... Nghin cu tc ng, ca dao, bn cnh vic tm hiu ni dung ca tng n v, chng ti c gng tm ra nhng cht tch hp t h thng cc ch v cht tch hp ca ton b h thng tc ng, ca dao.

10

Vn dng phng php thng k, chng ti kt hp gia thao tc nh tnh l thao tc thng thng ca ngnh nghin cu khoa hc x hi v nhn vn, vi thao tc nh lng l thao tc thng thng ca ngnh nghin cu khoa hc t nhin, c gng t c s chnh xc trong nhn nh, nh gi i tng nghin cu. Phng php thng k y ph hp vi i tng nghin cu, v thng tc ng, ca dao l nhng n v nh, hu ht c cng mt kiu cu trc. Chng ti ng dng cng ngh thng tin thc hin phng php thng k c trit , chnh xc. y l phng php hin i, yu cu ngi s dng phi c mt s kin thc ti thiu v tin hc, ng thi phi cng tc vi nhng nh chuyn mn v tin hc xy dng hai phn mm chuyn bit v tc ng, ca dao. Hai phn mm ny qun l c s d liu v tc ng, ca dao theo nhiu tiu ch do ngi nghin cu quy nh, trong quan trng nht l cc tiu ch v th loi, ch , ni dung v ghi ch. Phn ghi ch ht sc quan trng, ghi m du n ca ngi nghin cu, gip ngi nghin cu phn loi chi tit hn tc ng, ca dao theo nhiu yu cu (nh v ni dung, v thi php) ri c th tng hp nhanh chng cc cu tc ng, ca dao cng mt tiu ch, lm cho vic thng k v s lng v vic nhn nhn v cht lng ni dung tc ng, ca dao c nhanh chng v chnh xc. i vi vn ha dn gian nh tc ng, ca dao, dn ca, c tch... lu nay chng ta thng vn dng cc phng php c tnh c lng theo d kin sn c t ngi nghin cu. Trong gii thiu, nghin cu v tc ng, ca dao, m hnh chung thng lm l a ra mt nhn nh, ly mt vi n v chng minh ri phn tch n v c dn v i n kt lun (thc ra kt lun c trc khi kho st t liu, y l mt thao tc ngc). C th m hnh ho phng php nh sau:
Kt lun (theo hng nhn nh)

Nhn nh

Dn chng

Phn tch dn chng

V d : Khi nhn nh rng ngi Vit bao dung, d tha th, c th dn cu: "n ai mt cht ch qun, on ai mt cht bn d dy." Nhng nu nhn nh rng ngi Vit n on rch ri, c th dn cu: "n n n, on tr on." Phi thng k, so snh gia nhng cu ni ln s bao dung v s rch ri, th mi c th rt ra kt lun khch quan, chnh xc. C tc gi khng nh "...ca dao Vit Nam chng t rng trong qun chng nhn dn, t tng

11

chng i giai cp phong kin vn l t tng ch o". [99:322]. kin trn c th ng hoc khng ng. Tuy nhin khng c t liu s liu chng minh. Trong khi , dng phng php thng k trong h thng, vi s liu 5.682 cu ca dao ni v giao duyn nam n trong tng s 11.825 cu ca dao c su tm, chim t l 48%, th c th ni chc chn rng giao duyn nam n l ch chim u th trong ca dao. Vn ha dn gian dng nguyn hp, i khi phc tp, khng th nht ra mt vi n v theo s la chn ca ring ngi nghin cu m nhn nh rng l nhng biu hin tiu biu cho tnh dn tc, tnh Vit Nam. Phng php nghin cu thch hp l tng hp t mt kho tng vn ha dn gian tng i y , bng thng k, so snh, thc hnh thao tc nh lng cng vi thao tc nh tnh rt ra nhng kt lun khch quan, khoa hc. Trong mi vn , mi ch , rt ra nhn xt v kt lun, chng ti u da trn ton th cc cu tc ng, ca dao thuc ch . Cc kin khc nhau hoc i lp nhau (phn nh trong tc ng, ca dao), chng ti u ghi nhn xem xt, khng a ra nhng nh kin trc. Nu c kin i lp (phn nh trong tc ng, ca dao), xem kin no l ch o, chng ti tnh s lng v t l phn trm. lm r hn cc ni dung ging nhau v khc nhau, chng ti a ra cc bng thng k, so snh. ch tnh cht ca cc hin tng th hin trong tc ng, ca dao, thay cho nhng loi t ch mc nh: rt, v cng, tng i, phn no, t, t i, him thy... chng ti din t bng con s (tr s tuyt i v t l). Chng ti khng dng con s, bng, biu... v nhn thc rng chng tuy c th nhng nhiu khi kh cng, khng phn nh y cc kha cnh ca cuc sng, nht l cuc sng tinh thn, t tng, tnh cm. Do , chng ti cng rt coi trng s nhn xt, bn lun bng ngn ng (nh tnh). Phng php nghin cu nh trn rt ph hp vi loi hnh tc ng, ca dao, l loi hnh c cc thnh t c cu trc tng i ging nhau, s trng hp ca cc thnh t y c tn xut tng i ln. iu ny c cc nh nghin cu i trc ch ra nh sau: "Cng trnh Hnh thi hc truyn c tch (xut bn ln u nm 1928) ca Prp l mt th nghim thnh cng ca vic p dng nhng phng php nghin cu chnh xc vo cc khoa hc nhn vn, vo vic gii m cc tc phm vn chng ngh thut. Mc d bit kh nng to ln ca vic s dng cc phng php chnh xc, Prp vn thy

12

r nhng gii hn ca chng. Theo ng, nhng phng php ny "ch c th c s dng v em li kt qu nhng ni m s lp li c trong mt phm vi ln. iu ny chng ta c trong ngn ng, iu ny chng ta c trong vn hc dn gian" [Dn theo 151:138]. Chng ti khai thc mt phn trong phn mm Tc ng Vit Nam, Ca dao Vit Nam m chng ti mi xy dng lm t liu cho cng trnh nghin cu ny. Vi kh nng qun l tt t liu, gip phn loi, tra cu nhanh v chnh xc nhiu loi ch v ni dung theo yu cu phc tp ca ngi nghin cu, phn mm ny s l cng c c ch cho vic nghin cu tc ng, ca dao vi cc ti cn li. Ln u tin tc ng, ca dao ngi Vit c nghin cu mt cch h thng trn bnh din phong tc tp qun v gia nh vi khi lng kh ln. Qua tc ng, ca dao, cng trnh lm ni r tnh cht dn ch, bnh ng, khoan ha, nhn vn trong quan h gia nh ngi Vit. Tuy vy, vi khi lng kh ln t liu, vi tnh cht phc tp ca vn nghin cu, chc chn rng cng trnh khng trnh khi nhng khim khuyt, mong bn c lng th.

13

CHNG MT TIN L LUN LIN QUAN N QUAN H GIA NH C PHN NH QUA TC NG, CA DAO 1. NHNG QUAN NIM CHNH V GIA NH VIT NAM TRUYN THNG 1.1. Khi nim gia nh Gia nh l mt thc th va mang tnh t nhin, va mang tnh x hi, gn b vi nhau thng qua quan h hn nhn, thn tnh v dng mu p ng nhu cu v tnh cm, bo tn ni ging, gi gn v pht huy nhng gi tr vn ha ca cng ng v tc ngi, gp phn nui dng nhn cch con ngi, pht trin kinh t - x hi, phn nh s vn ng ca cng ng v quc gia trong tin trnh lch s. 1.2. Gia nh Vit Nam truyn thng Gia nh l i tng nghin cu ca nhiu nh nghin cu v vn ha Vit Nam. Mi tc gi tm cch tip cn khc nhau v gia nh. Phan K Bnh trong Vit Nam phong tc kho st gia nh thng qua phong tc trong gia tc, gm cc mc: Cha m vi con, anh em, ch em, thn thuc, phng s t tng, o lm con, thng th, sinh nht, thn hong, tang ma, ci tng, k nht, t thi tit lp, gi th, v chng, v l, cu t, nui ngha t. ng ch l trong khi gii thiu phong tc tp qun, tc gi thng dn tc ng minh chng. Phan K Bnh a ra nhn xt nh sau: trong quan h gia nh ngi Vit, ha mc l iu ht sc quan trng, o lm con phi trng ch hiu, v chng phi gi ch tit ngha vi nhau. ng cng ph phn mt s biu hin tiu cc thnh tp tc trong quan h gia nh nh trng nam khinh n, a th... Trong Tm hiu phong tc Vit Nam qua np c gia nh, tc gi Toan nh i su vo i sng gia nh, theo cch hiu ca hc gi o Duy Anh: Gia nh ch "nhng ngi thn thuc trong mt nh." [3:8]. ng gii thiu tm tt v thnh phn gia nh Vit Nam v vit: "Qua cc thnh phn trn cho thy rng gia nh Vit Nam bao qut rt rng, v mi ngi u c tnh thn thuc vi nhau qua mi th h, khng k bi h ni, ngoi, nhiu khi bi c hai bn ni ngoi." [3:24-25]. gc tip cn khc, Ph gio s Trn nh Hu xem xt Gia nh truyn thng Vit Nam vi nh hng Nho gio v vit:

14

"Gia nh truyn thng Vit Nam chu nh hng Nho gio su sc, nhng tm nh hng khng nn ch cn c vo l thuyt Nho gio, m nn nhn gia nh trong th ch chnh tr - kinh t - x hi t chc v qun l theo Nho gio, b iu kin ho trong th ch m vn ng pht trin. Theo chng ti, nhng iu kin l: - Ch chuyn ch vi quyn vng hu, quyn thn dn ho ton th vi nn kinh t cng np. - Trt t trn di theo phn v. - T chc lng - h. - Cuc sng nng thn v cung nh. - S gio ho su rng v trch nhim vi vua vi nc, v tnh ngha gia nh, h hng, v l tng sng m m, trn knh di nhng, v quyn ngi n ng, ngi cha, ngi chng". [57:314] "nh hng Nho gio n gia nh truyn thng Vit Nam l lu di v lin tc cho n khi Vit Nam thnh thuc a cu Php v x hi Vit Nam bt u u ho. Nhng nh hng cng c khc nhau tu tng thi k, tng vng v tng loi gia nh. Trong vic nghin cu gia nh truyn thng v nh hng Nho gio trong , cng ch mt vi loi gia nh thc s c ngha". [57:315] Tc gi phn tch cc iu kin kinh t, chnh tr, x hi ca nc ta trc y ch ra c bn hng ngi trong dn l s, nng, cng, thng, nhng quan trng nht l nng v s. T , ng "Phn bit gia nh truyn thng Vit Nam thnh hai loi ln: quan h v dn h."[48:320]. Tc gi vit: "Trong x hi trc y, nng dn v nh nho c vai tr x hi ln nht, gia nh nng dn v gia nh nh nho cng l tiu biu nht. Gia nh nng dn, c bit l gia nh trung nng, tiu biu cho cch t chc lm n sn xut nng nghip nhm t tc v ng gp cho lng nc. Gia nh nh nho tiu biu cho cch dng l ngha xy dng nn np trong nh v n vi h hng lng xm." [57:320]. PGS. Nguyn T Chi nghin cu su vo c cu t chc lng xm v nhn xt bc u v gia nh ngi Vit, m a bn ch yu l vng ng bng v trung du Bc B. Vi gia nh ngi Vit c truyn, Nguyn T Chi nhn mnh n loi m hnh gia nh nh, gia nh ht nhn: Gia tc Vit, t nng thn n thnh th, ng bng v trung du Bc B, c trn khp t nc, t lu cng gii th n mc gia nh nh ri, thm ch trong tuyt

15

i a s cc trng hp, l gia nh ht nhn.[15:181. ng nhn su vo tnh cht ca gia nh Vit c truyn nh sau: Tnh cht ph quyn ca gia tc Vit l iu c nhiu ln nhn mnh, vi cc nguyn l chnh lm khung cho n: quyn uy ti cao ca ngi cha vi con ci, ca ngi chng i vi ngi v, c quyn tha k ca con trai, c bit ca con trai trng, vai tr qun trit, c khi hu nh c tn ca n ng ch h trong mi t chc ngoi gia nh... Tnh cht ph quyn y cn c t m bi nhiu th k gio dc nh Nho. Trn bnh din sinh hot cng ng ca lng x, s vng mt qu l liu ca ph n trong c cu t chc cng ni ln th lp v ca h. Tuy nhin, nguyn l, nhiu khi ch l nguyn l, ch l biu hin ca cu trc hu thc cng ng. Xt li vn di gc thc t hn ca nn kinh t tiu gia nh, th s phn ngi ph n Vit u c hm hiu nh th.. Khng phi ch v h l ngi tip tay c lc v khng th thiu cho cha, cho chng, trong lao ng nng nghip nng nhc, m cn (v ch yu?) bi v lung tiu thng rt pht t trong vng chu th [v trung du Bc B TT], thc ra l nm trong tay ph n. Nh vy, chnh ngi ph n mang v cho gia nh mt phn thu nhp khng phi khng ng k, di dng tin mt, cn nng phm li th hin kha cnht t cp t tc ca nn kinh t nng thn.[192] Nhng tc phm c dn ra trn y gip chng ta hnh dung v t chc v tnh cht gia nh Vit Nam truyn thng c th so snh vi cc hnh mu gia nh c tc ng, ca dao phn nh. X hi Vit Nam c truyn c hai loi gia nh c bn: gia nh nng dn v gia nh nh nho. Gia nh nng dn l mt n v sn xut theo kiu chng cy, v cy, con tru i ba. Gia nh nh nho l gia nh theo kiu bn anh c sch bn nng quay t. Nm 1991, cng trnh Nhng nghin cu x hi hc v gia nh Vit Nam ( NXB Khoa hc x hi - H Ni- 1991) cng b 12 bi nghin cu v gia nh, cho chng ta hnh dung v s bin i su sc ca gia nh truyn thng Vit Nam trong thi k mi ca lch s Vit Nam c ch trng i mi ca ng ( nm 1986). Chng ta bit rng vo u th k XX, thc dn Php tng cng khai thc thuc a Vit Nam, x hi Vit Nam phn tng su sc, qu trnh u ho din ra nhanh chng cc th v c nh hng nht nh vo nng thn Vit Nam. Triu nh Hu chm dt vic thi c bng ch Hn, Hn hc b

16

tht th, V nh Lin vi bi th ng chia s tm trng ca c x hi Vit Nam i vi tng lp Nho s tht th. X hi Vit Nam xut hin nhiu giai tng mi, trong c vin chc v cng nhn. Ngy nay, t kt qu ca cc cng trnh nghin cu v Nho gio, chng ta khng ph nhn nh hng ca h t tng Nho gio i vi vn ha gia nh Vit Nam. Tuy nhin, do iu kin kinh t v x hi cho nn mu hnh truyn thng ca gia nh Vit Nam c nhng nt rt khc vi gia nh truyn thng Trung Quc. Cng v vy, t tng v gia nh ca Nho gio b khc x trong gia nh truyn thng Vit Nam. V d gia nh truyn thng ca Trung Quc c bit nhn mnh vai tr, quyn li v trch nhim ca h tc v thng gia nh pht trin theo hng gia nh nh thnh i tc. Trong xng h, ngi Trung Quc a h ln v tr ch yu (Lu tin sinh, Trn i nhn...), tn ngi l ph. Trong khi , Vit Nam, gia nh thng quy m nh, cch xng h thn mt hn, nhn mnh tn ngi, cao tnh cng ng ti la tt n c nhau, bn anh em xa mua lng ging gn ch khng cao tuyt i tc h, coi nh l mt ng cp phn bit trong x hi. Nhng c tnh ni trn c phn nh r trong cc mi quan h trong gia nh m chng ti s phn tch cc chng sau qua tc ng, ca dao. 2. KHI NIM TC NG, CA DAO, PHONG TC, TP QUN c nhiu nh nghin cu a ra cc khi nim v tc ng, ca dao, phong tc tp qun. Tu tng gc chuyn mn, mi nh nghin cu quan tm n nhng c tnh ny hay c tnh khc ca i tng nh ngha khi nim, nhng ni chung tng i thng nht nhng im c bn. K tha quan nim ca cc nh khoa hc i trc, chng ti nu ln nhng khi nim st vi hng nghin cu ca chng ti nh sau: 2.1. Khi nim tc ng Tc ng l mt th loi vn hc dn gian, c hnh thnh v s dng trong li ni hng ngy, c kt tri thc, kinh nghim sng, thng ngn gn, c vn iu, thnh cu hon chnh, c chc nng thng bo, c ph bin rng ri trong nhn dn. 2.2. Khi nim ca dao Ca dao l mt th loi vn hc dn gian, c tnh tr tnh, c vn iu (phn ln l th lc bt hoc lc bt bin th) do nhn dn sng to v lu truyn qua nhiu th h, dng miu t, t s, ng v ch yu din t tnh cm. Nhiu cu ca dao vn l li ca nhng bi dn ca. Vo giai on mun v sau, ca dao cng c sng tc c lp.

17

Cn ni thm rng gia tc ng v ca dao c s giao thoa nht nh. C nhng trng hp tc ng dc trnh by di hnh thc ca dao (th th lc bt); c nhng trng hp kh phn bit l tc ng hay ca dao. 2.3. Khi nim phong tc, tp qun trong quan h gia nh Phong tc, tp qun trong quan h gia nh l nhng thi quen thnh np lu i, c lan truyn rng ri, n su trong quan h gia cc thnh vin trong gia nh cng nh x hi. Phong tc v tp qun khc nhau ch: Tp qun l thi quen hnh thnh trong cc sinh hot m con ngi tip thu c v t gic thc hin hnh vi ca mnh. Phong tc l quy nh bt thnh vn m cng ng ngi quy c vi nhau c tnh bt buc mi ngi phi theo. V th tc ng c cu "Nhp gia ty tc". Ai lm tri quy c s b d lun ch bai v ngi c quyn uy nhc nh. V nh trong cc cuc gi h, nhng ngi c th bc ngang nhau c n cng mm. Mt s lng t ra hng c - y l cch thc vn bn ho phong tc yu cu mi ngi tun th. V th mi c cu "Php vua thua l lng". 2.4. Mi quan h gia tc ng, ca dao v phong tc tp qun Gia tc ng, ca dao v phong tc tp qun c mi quan h hu c, tng h. Phong tc, tp qun l ci c phn nh, cn tc ng, ca dao l hnh thc phn nh ca ci c phn nh. Tc ng, ca dao xut pht t cuc sng, phn nh phong tc, tp qun, c kt thnh kinh nghim v biu b tnh cm theo quan nim dn gian v tr li tc ng vo cuc sng, gp phn ph bin nhng phong tc tp qun tt p, ph phn nhng thi h tt xu trong x hi. 3. NHNG KIN CHNH XUNG QUANH CC MI QUAN H TRONG GIA NH NGI VIT C PHN NH QUA TC NG, CA DAO Nhng nh nghin cu i trc t nhiu nghin cu v ni dung tc ng, ca dao theo cc gc tip cn khc nhau. ng gp ca h l rt ln, thc y ngnh nghin cu vn hc dn gian pht trin. Tuy vy, vic phn tch su ch phong tc tp qun v gia nh trong tc ng, ca dao chim t trng cn thp trong nhng cng trnh kho cu v tc ng, ca dao ni chung. T nm 1969 n nm 1971 v nm 2000 c hai cng trnh i su vo ni dung tc ng, ca dao, c bit l kho st kh k cc mi quan h ca con ngi trong x hi, l Thi ca bnh dn Vit Nam (1969 - 1971) ca Nguyn

18

Tn Long, Phan Canh v o lm ngi trong tc ng, ca dao Vit Nam (2000) ca Nguyn Ngha Dn. Chng ti xin lc trch mt s cng trnh nghin cu v tc ng, ca dao c lin quan n ch gia nh nh sau: Trong Ca dao - dn ca- tc ng - v, Hong Nh Mai c bi Tnh yu v hnh phc gia nh trong th ca dn gian, Anh Bin c bi Quan nim v con ngi trong tc ng, L Anh Hin c bi Tc ng v ca dao Vit Nam vi tnh mu t, trong cc tc gi trnh by nhng biu hin tt p trong quan h gia nh c tc ng, ca dao phn nh, nhn mnh n vn ng quan tm nht l s ho thun trong gia nh ngi Vit. Cc son gi Thi ca bnh dn Vit Nam (tp 2) kho st 6 vn t ra: - Phong tc Vit Nam xuyn qua ca dao. - Quan nim v ch gia nh. - Nhng vui bun trong mu sinh. - Bin thi ca tnh cm con ngi i vi sinh hot x hi. - Tnh yu qu hng dn tc. - thc u tranh ca ngi bnh dn qua cc ch thng tr. Khi qut cc ni dung trn, cc tc gi nu nhn nh: " dn chng Vit Nam b ch h ngi Tu thng tr, nn tng ca trit thuyt Nho gio n su vo x hi Vit Nam, nh hng vo mi gia nh Vit Nam n tn gc r. Vy s chng i ca ngi bnh dn i vi ch gia nh l s chng i gia quan nim ngi bnh dn trc mi nh hng ngoi lai ca l thuyt Khng Mnh." [73:161-162]. Vo nm 1940, Kinh Thi Vit Nam ca Nguyn Bch Khoa (Trng Tu) ni v quan h gia nh, v Chng nam quyn nh sau: "Lun l ph quyn t ngi n ng ln a v ch t. Ph n Vit Nam ma mai, giy p ci oai quyn y. H tm tnh xu ca n ng em ra tro phng, chng rng a v u thng ca n ng khng c h cng nhn." [52.103]. Qua ca dao, ng rt ra nhng tnh xu ca n ng b ph n ma mai l: hoang ng, tho, ph tnh, v nhn nh rng ngi n b ni lon, c p ci hnh tng n ng. Nguyn Bch Khoa dnh hai chng Gia tc ph h v Chng nam quyn phn tch v gia nh Vit Nam th hin qua ca dao:

19

"a con khng l g ht, ngi n b khng l g ht, con ngi khng l g ht. Cha l tt c, chng l tt c, n ng l tt c. l chn l ph quyn ca Nho gio, m giai cp s phu vn mun dng lm lun l nn tng ca x hi Vit Nam c, bi n rt thch hp vi ch qun quyn v kinh t nng nghip, hai ngun quyn li ca giai cp y. Nhng ch qun quyn vi trng thi nng nghip x ta cng mang mt hnh thc c bit khng ging x hi Trung Quc. Cho nn ch gia tc Vit Nam ch tin c n khun kh ph h l ngng li, khng iu kin chuyn sang khun kh ph quyn tuyt i nh Trung Hoa. V th m trong dn gian lun lun lu hnh mt sc chng nam quyn, chng ph quyn, chng Nho gio rt l mnh m." [63:102]. Trong tc phm Chng hn nhn gia nh phong kin trong ca dao Vit Nam (1960), Hng Phng vit: "Di ch phong kin, mc du b n p thm t, b lun l phong kin m hoc, nhi s, nhng nhng t tng chng i vn ny n v ph bin rng ri trong cu ca ting ht dn gian." [122:1]. Tc gi nu ln nhng ni dung c tnh cht chng i trong ca dao l: - Nhng ni lo u v au kh ca nam n thanh nin thi xa. - Cng p hn nhn. - To hn. - a th - Cnh ga ba. - M chng nng du, m gh con chng. - Khng dn ch trong gia nh. Vo nm 1960, vit nh trong tiu lun th hin mt tinh thn chng i phong kin ng trn trng. Cng trnh nghin cu tuy cn s lc nhng cng nu ln din mo pha tri ca gia nh Vit Nam; tuy nhin, nu khng nhn sang pha phi, th e rng s khng tm ra nhng truyn thng qu bu trong quan h gia nh ngi Vit gn gi v pht huy. Nguyn Ngha Dn chia tc ng, ca dao v o lm ngi thnh hai loi: mt loi v lao ng, hc tp, tu dng rn luyn bn thn, v loi v o lm ngi trong quan h gia nh. Tc gi vit: "Tc ng, ca dao nu bt truyn thng hiu tho ca con i vi cha m," "Trong truyn thng vn ha Vit Nam, o hiu c xem nh mt chun mc bao trm nh gi o c ca mt con ngi."[19:56].

20

"Tc ng, ca dao cng khng qun ph phn nhng hin tng bt hiu c lu truyn nh kinh nghim xu..." "Cng vi quan h cha m con ci l quan h anh ch em, gn gi v tnh ngha. Quan h rut tht tht cht mi quan h ny..." [21:57]. "Quan h v chng ch yu l tnh yu v ha thun." [21:58]. Phn gia nh ch l mt im (6 trang) trong chuyn lun trn by chc trang, do ch nu c nhng chnh mang tnh nhn nh khi qut, khng i su phn tch, chng minh. Trong khi phn tch, dn chng, tc gi cng trch dn tc ng, ca dao. V Ngc Phan vit: "Trong ch phong kin, vic quy nh ti sn i vi ph n rt l khe kht. Vic quy nh y ch yu lm cho ph n khng bao gi c c lp v kinh t, d chnh ph n gp phn xy dng kinh t gia nh: Hi c ct c ng mu! Chn tru cho kho lm giu cho cha. - Giu th chia by chia ba, Phn em l gi c l bao nhiu! Trong 24 hun iu ca L Hin Tng (1500) hun iu th tm v th chn quy nh v ph n: "Khi chng cht, phi thng yu con v trc hoc con v l ca chng, nu c gia ti, khng c chim ot lm ca ring mnh.", "Khi chng cht m mnh cha c con, th phi li nh chng, gi vic tang l, khng c giu gim chuyn vn ti sn nh chng em v nh mnh". [99:338]. "Nhng ca dao Vit Nam chng t rng trong qun chng nhn dn, t tng chng i giai cp phong kin vn l t tng ch o. Cho nn trong hn nhn khi h khng ng thun, th h cng khng k g giu sang ph qu, v cng khng tin g s mnh:" [114:339]. V Ngc Phan cn cp n nhng vn khc trong quan h gia nh nh: mu thun m chng - nng du, ch a th, cnh kh l mn, o tam tng tri buc ngi ph n. Gio s inh Gia Khnh vit: iu 307 L triu hnh lut quy nh rng ngi chng xa cch v nm thng, khng thm hi i li th c th b mt v. c con vi nhau ri th gia hn t nm thng ln mt nm. Nu v cng sai (i vic cng) th bt lut (tc l c th vng nh lu, khng bn ti k hn).

21

Nh vy l quyn li v hnh phc ngi ph n c coi trng v c bo v, tri hn vi quan nim nam tn n ty ca Nho gio. iu l thi hnh t nm Hng c th hai (1471) quy nh rt r quyn li ca ph n trong vic tha k gia sn. Nh vy l trong gia nh, con gi cng c coi bnh ng nh con trai. Tht l tri vi quan nim n nhn ngoi tc, nht nam vit hu, thp n vit v theo l gio ca nho gia. [61: 285]. Nguyn Tn Long v Phan Canh nhn mnh n lut php ca phong tc, n khin cho ch cai tr phi tn trng l thi ca a phng. Cc tc gi lin h: ''Trong thi ca bnh dn, nhng tng lp ph n ni tip nhau qua nhiu th h, ni ln thc chng i ca h, cho nn, ngoi s pht trin mc sng ca h thng kinh t, s chng i gia thc cai tr v thc tc l chnh l mm mng phn chia trong h thng chnh tr." [61:81]. Phn tch quan nim v ch gia nh, cc tc gi nu ra 11 vn l: - nh hng ca ch ph h. - thc bt mn trong ch ph h. - Ni kh cc trong sinh hot gia nh bnh dn. - thc bo v v xy dng gia nh. - thc v gio dc gia nh. - Nhng khc khoi ca tnh yu qua phong tc l gio. - Hiu o vi ng b, cha m. - Tnh anh em. - Tnh v chng. - Tnh thn thuc. - Tnh lng xm. Trong qu trnh phn tch, cc tc gi nu ln nh hng ca ch ph quyn vo gia nh ngi Vit, th hin thc ca con ngi theo quan im Nho gio: ti gia tng ph, xut gi tng phu, phu t tng t, ngha l: nh theo cha, ly chng theo chng, chng cht theo con (trai). Trong Thi ca bnh dn Vit Nam, cc tc gi cng phn tch theo ba ni dung ca gio l tam tng: Theo phn tch trn, chng ta cn c vo tc ng, ca dao Vit Nam nhn xt, th ngi Vit Nam khng chng ch ph h, m chng ch ph quyn." ... "Ngi n b Vit Nam thng chng v theo chng trn cn bn, khng phi b p bc, bt buc, m pht xut t tnh thng,

22

lng mong mi xy dng gia nh. Bi vy, chng ta thy trong tm t h c ci g tha thit, nh: Vai mang khn gi theo chng ng cay thip chu, mn nng thip cam." [72:197-198]. Cc tc gi nhn xt rng ngi n b bnh dn chng li ch ph quyn bng cch lt hnh tng ngi n ng, ch r nhng th xu xa ca ngi n ng, ph nhn thc tn th ngi n ng: "Cho nn, nu ngi n ng em gi tr ngi n b h nhc khng tr9, th ngi n b cng em gi tr ngi n ng h nhc chng li. Trng thi y phn ng rt r rt trong ca dao Vit Nam, ..." [72:203]. "S khinh mit gia ngi n ng v ngi n b chng t thc chng i mnh lit. Trong lc ch ph quyn bt buc ngi n b phi sng theo o tam tng, m ngi n b li em nhng thi h, tt xu ca ngi n ng ra chm bim, khc no h dng nhng mi tn c bn thng vo nn phong kin, p v nhng p bc, bt cng m gia nh Vit Nam chu nh hng x hi Trung Quc. ... "Tnh thng ca h t ln trn quyn iu khin ca m cha. Thc ra, khng phi h bt hiu, hay qun n cha m, m chnh v h cm thy ch ph quyn em n cho i sng h nhng bt cng, nhng thm trng m chnh h phi gnh chu hu qu." [72:205]. ..."Tm li, gio l "tam tng" ca Khng Mnh b nt. Dng lch s u tranh chng ph quyn ca ngi n b chin thng, ph v hon ton ci hnh tng tn th n ng. Trong khi chng ph quyn, h t ra mt thi cng quyt cc oan, trng trn. H i bnh quyn vi n ng v mi phng din. Nhng, cng quyt v cc oan cha phi l li kh mu nhim trong lch s u tranh ca h. iu thnh cng l h kho li cun n ng, lp ngi tn tin, cng ng chung trong thc chng i ca h to thnh mt phong tro gii phng ph n." [72:220-221]. Nhn nh trn y c nt cc oan, i lp tuyt i ngi n ng vi ngi n b. V phng php tip cn ni dung ca dao, khng nn coi nhng ni dung chng li ngi n ng l ca ring ngi n b, v , chnh xc hn, l thc ph phn ca c cng ng i vi nhng thi h tt
9

Tc gi dng khng tr ch khng phi l thng tr.

23

xu trong x hi. Mt khc, chng ph quyn khng phi bng cch bu xu ngi n ng, cng khng phi bu xu ngi n ng l nhm chng ph quyn. ng ra, l s nhn nhn khch quan ca cc tc gi dn gian, khng b rng buc bi thc ph quyn cc oan, ph phn ng nhng biu hin xu xa ca mt s ngi n ng trong x hi. V mt thi php, khng nn phn tch nhn vt v hnh tng trong tc ng, ca dao theo cch phn tch ca vn hc thnh vn, bi v vn hc thnh vn l sn phm ca mt c nhn, mi tc phm l mt sn phm ring bit, nhn vt, hnh tng trong mang tnh c lp tng i, c th c nhn nhn mt cch c lp; trong khi tc ng, ca dao l tc phm ca tp th, th hin thc ca c mt cng ng, khng nhng th li c hnh thnh v hon thin trong c mt qu trnh lch s, cng v vy, tng n v tc ng, ca dao d c kh nng ng c lp vn c mi quan h mt thit vi nhau, mun nhn nhn chnh xc nhng vn m n cp th phi nghin cu mt cch tng th theo h thng. Cho nn cch phn tch nhn vt ngi n b nh trn l khng ph hp. V thc bo v, xy dng gia nh, cc tc gi ca Thi ca bnh dn Vit Nam vit rng dn tc ng coi trch nhim i vi gia nh l bn phn thing ling, thc y c th hin mnh m trong ca dao: "V thc gia nh h (tc ngi bnh dn) khng cho yu t ti nng l cn bn, m cho yu t ha thun l quan trng th chnh l mt trit l su xa m chng ta khng th xem thng." "Mun to ha kh gia nh, v chng thng ly s nhn nhc lm u." ..."Tuy nhin, thi xa di ch ph quyn ca nn mng phong kin, ngi n b b lm iu p ch, thnh th thc nhn nhc ch c trong ngi v." [72:283]. V nhng khc khoi ca tnh yu qua tp tc l gio, c nhng chnh nh sau: "Quyn cha m nh ot s phn yu ng ca con chnh l nguyn nhn pht sinh nhng tm hn khc khoi ca nam n thanh nin thi by gi." [72:336]. "Tm li, i vi phong tc l gio, ngi bnh dn bao gi cng c sc bo v v duy tr. Chnh nh s bo v v duy tr y m ngy nay nc Vit Nam ta cn c nhng mu sc dn tc. [72:342-343]. V tnh v chng, cc tc gi vit: "Trc nht, chng ta thng thy trong ca dao Vit Nam, ngi bnh dn quan nim s sng chung gia v chng l mt ci "o". [72:491]. Cc tc gi phn tch kh t m cc mi

24

quan h ca tnh v chng khi gn gi, khi sng gi, khi xa cch, ri i n kt lun: "Tm li, i vi tnh v chng, ngi bnh dn gi l ci o. Ci o theo quan nim ca h l bnh ng, tng thn v chung thy, khc vi o "tam tng" ca Khng Mnh. Trong lc o "tam tng" tc ot ht quyn ca ngi n b, bt ngi n b phi sng l thuc vo n ng, to trong gia nh qu tc s bt bnh ng, th o v chng ca ngi bnh dn ngc li dng thc sinh hot lm ngha v, khin cho nn tng bnh ng c bo v v duy tr. V thc dn ch cng chnh l thc ca gia nh bnh dn thu xa." [72:418]. Ni v gia nh nh nho, Ph gio s Trn nh Hu nhn xt: "Tuy th, trong nhng gia nh gia th, tay hm cha kho li l ngi n b, ngi chng giao ht tin nong cho v v khng bao gi kim sot s chi tiu ca v. Ngi n b c coi l ni tng, ch ph, tuy v danh ngha l nghe theo li chng, gip chng, nhng thc t th l ngi ch tr vic nh."[57:330-331], "Nhng quan h gia nam n phi hnh dung theo quan h gia m v dng, c ch c tng, khng th thiu nhau v phi da vo nhau. Mt bn sinh mt bn dng, mt bn bt u, khi xng, mt bn hon thnh, h tr cho nhau. Cho nn trong nh n ng l ch, n b phi thun tng, nhng n ng phi yu thng knh n v."[57:331]. Nh gio Nguyn Ngha Dn nghin cu mt cch tng th tc ng, ca dao theo phng php nghin cu vn hc dn gian, v c bit l phng php quy np, lun bn v o lm ngi c th hin qua tc ng, ca dao: "Kinh t nc ta ch yu l nng nghip, gia nh va l n v lao ng va l t bo ca t chc x hi, li cao ph quyn nn gia nh c nhiu "cng thc" v o lm ngi do giai cp phong kin thng tr p t nh ph: t, t: hiu, phu: xng, ph: ty, tam tng, t c; trng nam, khinh n. Trong gia nh cng c nhng thnh kin v "b gia10 nng du", v "d gh con chng", v "anh em r, ch em du", v "ng ch m o"... lm cho quan h gia nh thm phc tp. Gia nh ri dng h tr thnh c s vng chc nng thn, t c nhng quan h hp hi "Mt git mu o hn ao nc l", "Chn i h m cn hn ngi dng". Tc ng v o lm ngi mt mt lm nhim
10

T b gia do tc gi vit theo phng ng, c ngha l m chng.

25

v phn nh, mt khc u tranh chng li nhng tp tc thnh kin ni trn" [21:24]. Ni n giai on th k XV, tc gi nhn nh: Chnh trong thi k ny, tc ng v o lm ngi chu nh hng t tng nhn vn ca Nho gio v Pht gio c th thm thu t trn xung hoc hoc t ngoi vo do tr thc Nho hoc Pht (k c nho s bnh dn) lm chc nng sng tc, c kt hoc truyn t." [21:25]. "Cho nn, trc kia cng nh hin nay, trong o lm ngi ca Vit Nam vn tn ti nhng t tng nhn vn ca o c ng nhng iu cn xc nh l qua tc ng hoc ca dao v o lm ngi, nhng t tng c Vit ha, ha vo bn sc dn tc, vo tinh hoa vn ha chung v dng nc v gi nc hnh thnh t hng nghn nm qua." [21:26]. "Tc ng, ca dao Vit Nam v o lm ngi th hin khng ch t tng, o c m cn th hin m nt li sng trong ni ln np sng cng ng, tnh ngha ca dn tc vi tinh thn khoan dung, gn b on kt, to nn sc mnh to ln dng nc v gi nc." [21:27]. "Np sng cng ng, tnh ngha ni trn ca dn tc ta bt ngun t nhng iu kin kinh t nng nghip lu i, ng thi cng bt ngun t hon cnh x hi thng xuyn phi i ph vi thin tai v ngoi xm". [21:28]. "Quan h dc trong gia nh l ch hiu, quan h ngang l ch , quan h v chng l ch thun, quan h con chu i vi ng b t tin l th knh, "Ung nc nh ngun"... "Cch x l trong gia nh bt ngun t s thng yu, ha hp." [21:29]. "...trong quan h np sng cng ng ta cng c nhng hn ch nh gia trng, cc b a phng, h tc, m tn d oan... l nhng nhc im cn loi tr khi i sng hin nay." [21:32]. Tc gi chia tc ng, ca dao v o lm ngi thnh hai loi: mt loi v lao ng, hc tp, tu dng rn luyn bn thn v loi v o lm ngi trong quan h gia nh. Tc gi vit: "Trong truyn thng vn ha Vit Nam, o hiu c xem nh mt chun mc bao trm nh gi o c ca mt con ngi." [21:56]. "Tc ng, ca dao cng khng qun ph phn nhng hin tng bt hiu c lu truyn nh kinh nghim xu..."

26

"Cng vi quan h cha m con ci l quan h anh ch em, gn gi v tnh ngha. Quan h rut tht tht cht mi quan h ny..." [21:57]. "Quan h v chng ch yu l tnh yu v ha thun." [21:58]. Nhn chung, phn gia nh ch l mt im (6 trang) trong cng trnh kho lun trn by chc trang, do ch nu c nhng chnh mang tnh nhn nh khi qut. Tc phm cn c phn su tp, la chn, gii thch tc ng, ca dao Vit Nam v o lm ngi theo 4 chuyn mc, trong c chuyn mc th hai l Tc ng, ca dao v o lm ngi trong quan h gia nh. Trong Th ng x x hi c truyn ca ngi Vit chu th Bc B qua mt s ca dao - tc ng, Trn Thy Anh cp n th ng x theo mt tuyn m rng t gia nh, qua h hng lng xm vng min - t nc. Theo nh hng tip cn vn hc dn gian t ng ng vn ho hc, tc gi rt ra my th ng x: c mt tinh thn nhn vn dn gian, s ng bin, tnh dung hp ho hp khoa hc, th ng x nc i, lng tri, a tri, hnh vi tnh ngha, ng x bng tnh ngha. im li nh trn v so snh, chng ti nhn thy gia cc nh nghin cu c s khng thng nht trong nhn nh v s kim ta ca Nho gio trong i sng x hi (mt bn coi s nh hng ca Nho gio vo x hi Vit Nam l su v rng, ti tn gc r, mt bn coi s nh hng y b hn ch nhiu). Theo chng ti, khng th ni nh cc tc gi Thi ca bnh dn Vit Nam: "...nn tng ca trit thuyt Nho gio n su vo x hi Vit Nam, nh hng vo mi gia nh Vit Nam n tn gc r." [73:197]. Chng ti ng tnh vi nhn nh ca Quang m v Ph gio s Trn nh Hu: Quang m ni rng s kim ta ca Nho gio b hn ch khi i su xung cc c tng x hi bn di. Ph gio s Trn nh Hu cng vit: "Nho gio nh hng su n loi gia nh nh nho, nhng cng thm vo ton b x hi, tc l nh hng n c gia nh nng dn mt s mt. C hai loi gia nh cho ta thy hnh nh chung ca gia nh truyn thng Vit Nam." Vi nhng cch chia nhm phn loi, lc gii trn y, chng ti thy c hai im ni bt l: - Th nht, v phong tc tp qun Cc tc gi nu nhng chnh l: Ch ph quyn rng ri. Trng nam khinh n, quyn ngi chng bao gi cng nng hn quyn ngi v. Tc v l cng l mt tc tri vi vn minh i nay. Thch con trai. Trn knh di nhng, cho trong m ngoi m, ly ho mc lm u. Dng gia tc l mt vic lm c ch trng. Nhng gia nh quy qun vi nhau th ngha kh

27

hp, kin thc hp hi, khng bng c ngi c giao tip rng ri. Phng s t tin rt thnh knh. o lm con: hiu tho - bit knh trng, thng mn, bit vng li, bit phng dng cha m. S bo hiu cho cha m nghi l tang ma lc hu phin qu th, n ung theo kiu tr n ming, lm cho nhiu ngi kh v h tc. o v chng c x vi nhau, trng nht l hai ch ho thun. Ngi chng trng nht l phi gi ngha vi v, m v th phi gi tit hnh vi chng. Ph n phi t c mi gi l hin, li c ngha tam tng na. Ngha v ca ngi chng i vi v th ch n cho ng n, bit thng yu, qu trng v, nht l c ti tr, khin cho v c nng nh. V chng ng tm hip lc. Gia nh l nn tng ca x hi, c gia nh mi c x hi. Vit Nam, gia nh l mt nn tng vng chc ca x hi. Gia nh Vit Nam bao qut rt rng, mi ngi u c tnh thn thuc vi nhau qua mi th h, khng k bi h ni, ngoi, nhiu khi bi c hai bn ni ngoi. Nhn tng qut, tuy cha i su theo chuyn gia nh, nhng nhng tc phm c dn trn y u nu ln nhng c trng chnh ca gia nh ngi Vit. - Th hai, v ni dung tc ng, ca dao Thng qua vic kho st tc ng, ca dao, cc tc gi phn tch v quan nim, cch ng x, nhng biu hin trong phong tc tp qun ca ngi Vit xung quanh vn gia nh trn nhng ni dung ln l nh hng ca ch ph h, ph quyn v trit thuyt Khng Mnh vo gia nh Vit Nam, s chng li trit thuyt y, nhng ni dung chung v gia nh, quan h cha m con, quan h v chng, quan h anh ch em. Cc tc gi nhn nh ch ph quyn c nh hng n gia nh Vit Nam, to iu kin cho thc ti gia tng ph, xut gi tng phu, phu t tng t thm nhp. Nhng biu hin chnh ca thi chng li trit thuyt Khng Mnh, theo cc tc gi, l: + Ngi ph n chng li ch ph quyn rt mnh m, h ma mai, ni lon, p oai quyn n ng. em thi h tt xu ca ngi n ng ra chm bim, cng l cch tn cng vo ch phong kin. + Tnh thng ca ngi ph n t ln trn quyn iu khin ca m cha, nhng s chng i v thc ti gia tng ph khng quyt lit lm. + Li ko n ng, to thnh phong tro gii phng ph n. V nhng c tnh ca gia nh ngi Vit, cc tc gi nu:

28

+ Nhng nt chung nht l: Tng thn tng i. Mun to ho kh gia nh th cch ng x ph bin l nhn nhc, nhng ch c ph n nhn nhc. Khng ly tnh yu trai gi lm yu t chnh cho tnh cm gia nh, m ly tnh cm sinh hot lm cn bn. Gia nh l c s gio dc con ngi. Ngi dn Vit bo v phong tc l gio, nh th m ngy nay ta cn c nhng mu sc dn tc. Trong truyn thng vn ha Vit Nam, o hiu c xem nh mt chun mc bao trm nh gi o c ca mt con ngi. Ngy nay, o th cng t tin cn c duy tr v tn ti chnh l nh thc hiu o ca ngi bnh dn. Gia nh ri dng h tr thnh c s vng chc nng thn, t c nhng quan h hp hi. Trong o lm ngi ca Vit Nam vn lu gi nhng t tng nhn vn ca o c ng nhng iu cn xc nh l qua tc ng, ca dao, nhng t tng c Vit ha, ha vo bn sc dn tc, gp phn to ra tinh hoa vn ha chung t thi dng nc, tri qua hng nghn nm hnh thnh v pht trin. Tc ng, ca dao Vit Nam th hin khng ch t tng, o c m cn th hin m nt li sng, trong ni ln np sng cng ng, tnh ngha ca dn tc vi tinh thn khoan dung, gn b on kt, to nn sc mnh to ln dng nc v gi nc. Quan h dc trong gia nh l ch hiu, quan h ngang l ch , quan h v chng l ch thun, quan h con chu i vi ng b t tin l th knh, "Ung nc nh ngun. Cch x l trong gia nh bt ngun t s thng yu, ha hp. Tnh ngha l cht keo sn gn b mi thnh vin trong mt gia nh, mt a phng v trong c nc, to nn s c kt vng chc. "Ngha" l mt gi tr o c c trong lun l Khng Mnh nhng "ngha tnh" li l sng to mang bn sc dn tc Vit. Tnh ngha lm cho quan h gia ngi vi ngi Vit Nam bn cht trong tng cng ng, t gia nh n x hi. Np sng cng ng, tnh ngha ni trn ca dn tc ta bt ngun t nhng iu kin kinh t nng nghip lu i, ng thi cng bt ngun t hon cnh x hi thng xuyn phi i ph vi thin tai v ngoi xm. Trong quan h np sng cng ng Vit cng c nhng hn ch nh gia trng, cc b a phng, h tc, m tn d oan... Cng vi xu hng phn phong ca vn hc dn gian Vit Nam, tc ng, ca dao v o lm ngi chng li nhng thi h tt xu, nhng hnh vi v o c, ph phn nhng hin tng bt hiu c lu truyn nh kinh nghim xu, cn phi khc phc... + V mi quan h cha m con: Tc ng, ca dao nhn mnh quan h m con, ghi li thin chc v tnh cm ca ngi m. Tc ng, ca dao cng nu c truyn thng hiu tho ca con i vi cha m. C tc gi khng nh rng qua tc ng, ca dao thy quyn cha m nh ot s phn yu ng ca

29

con. Tc ng, ca dao ph phn nhng biu hin tiu cc trong quan h ca con i vi m. + V mi quan h v chng: Tc ng, ca dao cho ta thy rng trong quan nim ca ngi Vit, chung sng v chng l mt o l. V vy quyn hn gia ngi chng v ngi v khng phi ch c mt chiu m phi t trn tnh cht tng ng v bnh ng. Quan h v chng ch yu l tnh yu v ha thun. Ngi ph n Vit theo chng, nhng khng theo kiu tng phu ca Nho gio, khng phi theo hu h, m chia s nim vui, l ngha v tng thn tng i v bnh ng xy dng trn thc ng lao cng lc, chung thy, khc vi o "tam tng" ca Khng Mnh. Ngi ph n Vit Nam thng chng v theo chng trn cn bn, khng phi b p bc, bt buc, m pht xut t tnh thng, t lng mong mi xy dng gia nh. Trong lut l ca triu nh phong kin, c mt s trng hp, nh L triu hnh lut c nhng iu khon t ra coi trng ph n. + V mi quan h anh ch em: Trong tc ng, ca dao, tnh anh em c ni ti t, nhng cng thit tha. Quan h anh em c khi b thc t hu chi phi, nhng tnh huyt thng vn gi mt vai tr thing ling. 4. NHN T TC GI CA TC NG, CA DAO V QUAN H GIA NH. Tc gi ca tc ng, ca dao ch yu l nng dn. X hi Vit Nam trc thng 8 nm 1945 c ti 95% dn chng m ch. Ngi c hc ch Hn hay ch quc ng thi y khng nhiu, hay ni ng l qu t nng thn Vit Nam. Phng thc sng tc ngu hng, truyn ming trong mi trng sinh hot dn d sn sinh nhng cu ca dao chan cha tnh cm v hm cha nhiu tm s. Phng thc canh tc nng nghip c truyn, nhng lut tc ca h tc, lng qu trong mt x hi tin trin chm chp l mi trng ny sinh nhng cu tc ng c kt kinh nghim ca con ngi i vi t nhin, x hi v gia nh truyn li cc cc th h k tip. Tuy nhin, nu kho st hng nghn cu ca dao, tc ng cn lu gi n hm nay, chng ta d dng nhn ra vai tr ca nhng nh nho trong vic sng tc v ph bin nhng cu ca dao, tc ng. Cng cn ni thm rng mt s bi vit v tc gi ca tc ng v ca dao, mt s nh nghin cu minh chng v s hin din ca tng lp nho s trong cc cuc ht v phng vi, nhng bi din ca t thn, ht trng qun... Cng khng l ngoi l trong s 730 cu tc ng v 1.179 cu ca dao ni v gia nh c ghi du n ca nh nho. iu ny th hin ch h a nhng cu tc ng, thnh ng ca Trung Quc, nhng chm ngn ca Nho

30

gio thnh tc ng, ca dao ca ngi Vit. Nh "phu xng, ph tu", "Ti gia tng ph, xut gi tng phu, phu t tng t", "phu qu, v vinh", "Trai lm nn nm th by thip, gi lm nn th tit th chng", "H ph sinh h t", "Hiu thun hon sinh hiu thun t, ng nghch hon sinh ng nghch nhi", "Anh thun em ha l nh c phc", "Quyn huynh th ph",... Du n ca nh nho cn in m trong nhng cu ca dao ni v sinh hot gia nh, m c bit l nhng gia nh nh nho ly vic hc hnh, thi c lm trng: - Ai i i vi ti cng Ti cn sp sa cho chng i thi Chng ti quyt khoa ny Ch tt nh rn, vn hay nh rng B khi xn vy quai cng Cm niu nc l nui chng i thi. - Mt ch kinh m, mt ch th cha Du m trng x, bng anh qua cng nh. Nh vy, r rng l vi t cch tc gi dn gian, nh nho dn gian ha Nho gio. Trong s cc nh nho, chng ta cn ch n cc nh nho cp thp, h l hn nho, nhng ngi n sch theo nghip thi c nhng khng t nh phi quay v lng, sng vi lng. Do c ch ngha nn c dn lng knh trng v h tham gia vo cc sinh hot vn ha ca gia nh, lng xm, thc hnh ph bin t tng Nho gio, c ci tch cc v tiu cc ca t tng . Ph Gio S Nguyn T Chi nu ln nhng nhn xt xc ng v tng lp Nho s nng thn nh sau: Cc nh Nho m kin thc sch v to ra mt uy th ln trc mt dn chng gm nhng nng dn hu u m ch t tp hp thnh mt tng lp x hi ring, c tr cng t th k XVII. V mt kinh t, tng lp y khng tch lhi nng dn, tri li, rt gn b vi nng dn. Qu vy, tr mt s t nh thi m ra lm quan, i a s cc nh Nho vn tip tc sng ti lng mnh cuc sng kh i ca ngi nng dn thng ly ngh dy hc lm l sng. Y th m chnh ci a s v danh , t th k XVII n th k XIX, du nhp su vo nng thn, vo tng xm, tng nh mt, khng ch m hnh Nho gio, m c nn o l hng ngy thot thai t nhng li dy ca Khng T. [329]

31

V th, khi tip cn tc ng, ca dao ni v quan h gia nh, chng ta d dng tm ra nhiu cu truyn b t tng Nho gio bn cnh nhng cu phn khng. T chng ta hiu r thm tnh hai mt ca trit l sng dn gian. TIU KT Chng ti nu ln nhng nh ngha khi nim v gia nh, tc ng, ca dao, phong tc tp qun trong quan h gia nh thng nht hng la chn t liu, hng tip cn ni dung v phng php phn nh ca tc ng, ca dao. Chng ti phn tch mt s cng trnh chnh trong nc c cp n gia nh truyn thng Vit Nam lm ch da cho s so snh sau ny khi kho cu tc ng, ca dao ngi Vit v gia nh. Vi quan nim tc ng, ca dao, cng nh vn hc ni chung, l tm gng phn chiu hin thc, cho nn thng qua tc ng, ca dao, chng ti tm ra nhng nt c trng ca gia nh ngi Vit truyn thng, qua gp phn tm hiu bn sc dn tc Vit. Kho st nhng tc phm vit v tc ng, ca dao xoay quanh ch gia nh, chng ti chia ra hai loi kin chnh: - Loi kin th nht nhn nh: trong x hi phong kin, do nh hng su sc n tn gc r ca Nho gio, v s kim to nghit ng ca l gio phong kin, cc mi quan h trong gia nh, c bit l quan h v chng, ht sc cng thng, hn nhn trong x hi phong kin khng mang li hnh phc gia nh. Chng li ch h khc y, ngi n b ni lon, p hnh tng ngi n ng. - Loi kin th hai nhn nh: s nh hng ca Nho gio i vi x hi Vit Nam tuy su sc nhng cng b hn ch, nht l i vi gia nh nng dn, cho nn trong quan h gia nh ngi Vit c nhiu yu t dn ch, bnh ng. Cui cng, chng ti a ra mt vi kin gii v vai tr ca nh nho b tht th sng lng qu trong vic sng tc cc cu tc ng, ca dao phn nh phong tc, tp qun trong quan h gia nh ca ngi Vit, v ni dung ca nhng cu ny b nh hng nht nh ca t tng Nho gio.

32

CHNG HAI NHNG QUAN H CHNH TRONG GIA NH NGI VIT TH HIN QUA TC NG Sau khi thu thp v nhp 7.040 cu tc ng vo phn mm, chng ti tin hnh nh du theo tiu ch th loi, ni dung, ghi ch nhng cu tc ng ni v gia nh, trong c cc quan h: V chng, Cha m con, Anh ch em rut, du r. Trong vic kho st, phn mm v tc ng gip chng ti thng k, tng hp nhanh chng cc cu c cng mt tiu ch. Chng ti m c s cu v gia nh l 730 cu, bng 10,36% tng s cu tc ng. y l mt t l kh cao, chng t ngi Vit rt quan tm n vn gia nh. (C th ly mt trng hp so snh: Ni v vn thng nghip, tc ng ch c 239 cu, bng 3,39% tng s cu tc ng, hoc bng 32,73% s cu ni v gia nh). 1. Chim s lng cao nht l s cu ni v v chng - gm 285 cu, chim 39,17% s cu ni v gia nh, c 229 cu v quan h cha m con, tip n l anh ch em (40 cu), du r (39 cu). Nhn qua s lng, c th nhn thy rng i vi ngi Vit, trong gia nh, ng quan tm nht l quan h v chng, tip l quan h cha m con, anh ch em, cui cng l du r. l li nh gi tr rt thc t, bi v suy cho cng th phi c v chng mi c th hnh thnh nn cc quan h khc trong gia nh, v chng l tr ct ca mt gia nh. Cch nh gi tr ny rt ph hp vi gia nh c truyn ngi Vit, mt gia nh m theo PGS. Nguyn T Chi, trong i a s cc trng hp, chung quy l gia nh ht nhn: mt cp v chng v con ci cha v cha chng ca h. [330] Sau y l phn i su kho st tng loi quan h trong gia nh qua tc ng. 1. QUAN H V CHNG Phn loi 285 cu tc ng ni v quan h v chng theo ni dung, thy nh sau: - 31 cu ni ln s gn b v chng, 4 cu ngc li. - 93 cu v mi quan h v - chng, 46 cu v mi quan h chng - v. - 20 cu v cch thc ng x trong quan h v chng. - 87 cu v cc tnh hung to s cn bng trong quan h v chng.

33

- 3 cu v v chng trong mi quan h vi cha m. - 2 cu v v chng trong mi quan h vi lng nc. - 44 cu v nhng biu hin tiu cc trong quan h v chng. (Xin lu : c nhng cu tc ng mang nhiu ngha nn nhiu trng hp mt cu c thng k 2, 3 tnh hung khc nhau, do tng s cu tc ng trn y khng trng hp vi tng s cu tc ng c thng k). Thng k trn cho thy ngi Vit xa quan tm nhn nhn quan h v chng nhiu kha cnh khc nhau, trong c bit quan tm n quan h ng x gia v v chng, gia v chng vi cc thnh vin trong gia nh v vi hng xm lng ging. 1.1.Tnh cm v chng Nt c trng ca ngi Vit l thy chung, gn b vi nhau. iu ny c th hin nht qun trong ca dao, dn ca, truyn c tch. Khi kho st tc ng, chng ti cng c kt qu tng t. V s lng, s cu tc ng phn nh s gn b v chng nhiu gp 5,25 ln s cu c ni dung ngc li (31/4). Tuy mang c tnh l thin v l tr, nhng khi c kt v s gn b, chung thy trong quan h v chng, tc ng li biu hin c chiu su tnh cm ca ngi Vit xa. C 10 cch thc th hin s gn b, thy chung. C th nh sau: - Gn b trn phng din vt cht: "i bng chng, hng m v", "i bng chng, au lng v", "i no mt v mt chng, chia niu s u au lng nt gan". - Gn b trong s ho quyn thn th v tinh thn: "V chng u gi tay p", "V chng chn chiu chng ri.", "V chng ng tch ng sng, ng sinh ng t cu mang ng ln", "Thia lia quen chu, v chng quen hi", "V ging tnh chng, ngi ging tng ch nh", "V chng bit tnh nhau", "Lm quan hay qun, lm chng hay v", "Lm tng hay qun, lm chng hay v". - Gn b trong s tng hp, h tr nhau: "Chng nh , v nh hom", "Chng nh gi, v nh hom", "V c chng nh rng c vy, chng c v nh cy c rng", "V chng nh a c i", "Xu chng h ai, xu thip h chng". - Gn b trong s s hu: "Nhng cm nhng o khng ai nhng chng", "i qun i o thi hay, i chng i v xa nay chng lnh". - Gn b nh mt s tt yu: "B phi c ng, chng phi c v", "Triu nh c vn c v, trong nh c m c ng".

34

- Gn b trong s an phn: "Ngu si cng th chng ta, du rng khn kho cng ra chng ngi". - Gn b bng nhn ngha: "Ti t xt cng, v chng xt nhn ngha","V chng l ngha gi i", "V chng l ngha tr i, ai i ch ngh nhng li thit hn". - Gn b bng tnh thng: "Thng ai cho bng thng chng". "Thng ai v bng gi son nh chng", "Thng chng nn phi gng cng", "Thng chng nn phi lm than", "Thng chng phi bng con gh", "Thng chng phi khc m gia", "Chng em o rch em thng, chng ngi o gm xng hng mc ngi", "Gi thng chng ang ng bui ch, trai thng v nng qui chiu hm", "Chng ta o rch ta thng". - Gn b trn i: "V chng l ngha gi i", "Con nui cha khng bng b nui ng", "V chng sng gi tht, cht gi xng", "Sng qu cha, ma qu chng." - Gn b to nn sc mnh: "Thun v thun chng tt b ng cng cn". Tm li, s thu chung, gn b v chng m tc ng c kt thnh quy lut c biu hin c trn phng din vt cht v phng din tinh thn, c gc o l v gc tnh cm, c trong s hnh x v trong kt qu ca s hnh x y. V mt o l, cc tc gi dn gian nhn ra s tt yu ca vic gn b v chng: l v chng th phi gn b, c chng th phi c v; chnh s gn b y lm cho cuc sng c cn bng v pht trin. Mi quan h tng h gia hai v chng cng c ch ra: phm cht, hnh ng ca ngi ny bao gi cng tc ng sang ngi kia, c vinh v nhc, c thnh cng v tht bi; qua s c kt ny, tc ng gin tip khuyn rn cc cp v chng trc khi hnh ng phi suy xt cho k tc ng ca vic mnh lm n ngi kia th no, v ni chung l hy sng c trch nhim vi nhau. V phng din vt cht, tc ng nhn nhn quan h v chng trn hai yu t c bn nht ca cuc sng l n v mc, biu hin qua hai cp trng thi i no, lnh - rch, th hin cch sng m bc ca ngi nng dn, cng th hin nhu cu kh n gin ca ngi nng dn v vt cht; mt khc ni ln mt phm cht ng qu ca v chng ngi Vit l do thy chung, gn b, cng khn kh, h cng thng yu nhau. Mc d b quan nim phong kin nng, coi vic ni v chuyn chn gi l iu cm k, th nhng cc tc gi dn gian vn mnh dn ch ra rng khng nhng v chng cn gn gi vi nhau v tnh cm, m cn phi gn gi v thn th - y l khng nhng "quen hi", "bit tnh" m cn phi "chn chiu chng ri", l "u gi tay p". Tuy vy, m

35

nht trong quan h v chng vn l tnh cm. ng lu l trong s 285 cu tc ng ni v v chng, ch c mt cu c t yu, cn chim u th l cc t thng, ngha (10 cu c t thng, 3 cu c t ngha). C l, y cng l mt biu hin ca c trng th loi - tc ng thin v l tr, i hi trch nhim cao trong quan h v chng: trng nhn ngha, giu tnh thng. Suy ngh su hn, c th thy t thng c ngha rng hn t yu, trong thng bao hm c yu, v c thng, c nhn ngha l c s bo m cho mt quan h lu bn gia v chng. Cng vi nm thng, tnh yu c th phai nht, nhng trong quan h v chng ca ngi Vit, th tnh ngha li ngy mt m hn. V c tnh thng, c nhn ngha, nn cch ng x trong quan h v chng ngi Vit d c nhiu sc thi nhng rt nht qun: nu may m v chng ha hp th "gi" nhau, khng "nhng" cho ngi khc, nhng ri m v chng khng cn xng, ngi ta vn cam chu, khng "thay". Chnh v th, tc ng khng nh mt tt yu l v chng phi gn b n gi, gn b trn i, khng nhng vy cn gn b vi nhau khi sang th gii bn kia. S gn b y to nn sc mnh gip gia nh vt qua mi sng gi cuc i, lm nn c nghip ln, m cu tc ng tiu biu l "tt bin ng cng cn". Cuc sng vn phong ph, a dng, a phng. Xut pht t cuc sng, c kt kinh nghim sng, tc ng cng c nhng cu mang ni dung tri ngc nhau. Trong 285 cu ni v v chng, c 4 cu ngc li vi s gn b: "V chng nh o ci ngay nn la", "V vi chng nh hng vi cm, no ng nh ch m mo khoang", "Trai ch v mt ca tay khng, gi ch chng mt ng tr bn.", "Chng n ch, v n nem." S khng gn b cn th hin ch mu thun v chng c th ny sinh khi lm n tht bt: "La thng by v chng ry nhau.", "La tr thp thi, v chng nh nhau li mt.", "Cy thng by, v chng ry nhau." Xem ra, s khng gn b c th hin mt cch kh gay gt, ti mc chia la la i. Tuy vy, cn ch trong cch thc din t ca tc ng: thng mt cu c hai v, trong mt v mang tnh cht to c dn n v th hai mang tnh c kt, ngha l ni dung c th hin mt v, cn v kia ch l ci c gip khng nh ni dung m thi. Thng th, vi li ni thm xng v a y ca dn gian, v to c mang ni dung kh cc oan (ni ngoa), khng nn coi l ni dung ch thc ca cu tc ng. V d trong cu "Cng cy l cng b, cng lm c l cng n", th v u ch mang tnh to c a n cn c kt trong v th hai nhm khng nh tm quan trng ca vic lm c cho la, ch khng phi nhm ph nh cng cy. Do cha nm vng c tnh a y ca li ni dn gian, c ngi cha cu tc ng trn thnh "Cng cy l cng nh, cng

36

lm c l cng ln", lm gim hn ci hay ca cu tc ng. Tr li cu tc ng v mu thun v chng ni trn, th v "V chng ry nhau" l v c li ni thm xng, ch dn dt, ni dung ch thc nm v "Cy thng by", c ngha l cy sai thi v th s gp tai ha. Nhn chung, v s lng, s gn b, chung thu trong quan h v chng chim u th tuyt i so vi s bi phn c th hin qua tc ng. iu th hin tm thc dn gian Vit hng mnh v s chung thu, nhn i, coi trng ngha tnh trong quan h v chng. Tuy vy, v ni dung, cu tc ng v s bi phn v mu thun trong quan h v chng cng kh gay gt, chng t l mt thc t trong x hi xa, cc tc gi dn gian phn nh mt cch khch quan. iu ny li ni ln cch thc ng x ca ngi Vit trong quan h v chng l rnh mch, dt khot, khng thch mp m, dy da (trong ca dao, ngi Vit cng th hin cch c x dt khot nh vy: C yu th ni rng yu Khng yu th ni mt iu cho xong). 1.2. V trong mi quan h vi chng Cc tc gi dn gian rt tinh t, phn nh mi quan h v chng trn nhiu phng din, t tinh thn ti vt cht, t cnh c chng n cnh khng chng: - Xc cm ca v xut pht t chng: "i bng chng, au lng v". - V c nh chng, phi da vo chng: ""C ng chng sing, nh c ng tin nho nh","Gi mnh v chng", "Ly chng nh hng phc nh chng", "Phn gi theo chng", "Thuyn mnh v li, gi mnh v chng" - Trong hn nhn, ngi ph n phi chu may ri: "Tt duyn ly c chng hin", "Tt mi ly c chng sang", "V duyn ly phi chng n", "Ch chng trc nh au, gp chng sau mau nh" - Gi tr, phm cht ca ngi v c quy nh bi ngi chng: "Chng yu ci tc nn di, ci duyn nn p, ci ti nn khn.", "Phu qu, ph vinh", "Chng sang v c i giy, v ngoan chng c ti ngy cy trng.", "V h bi ti thng chng c nghe", "V qu chiu ngoen ngon nh ch con lim mt, v phi ry tiu ngu nh mo lnh mt tai." Nh vy, trong quan h vi ngi chng, th ngi v ng vai tr b ng nhiu hn, l ngi phi chu ng, phi hy sinh. S b ng ca ngi v th hin nhng yu t sau: Bc vo hn nhn l chu s may ri - may th ly c chng hin, chng sang, khng may th ly phi chng n, chng v phu; nhiu khi mun trn trnh cng khng c, v s phn nh ot ri. V vi chng, ngi v phi da vo

37

chng, nh chng m c phc, c sc mnh, c nh v trong vic nh, v vy c phi theo chng. Nhiu khi, gi tr ring ca ngi ph n khng cn ph thuc vo bn thn h na, m b thay i theo cch nhn, cch ng x, v th ca chng - chng yu th mi iu ngi v u tt p, chng chiu th vnh vang, chng ry th tiu nghu, chng giu sang th v cng ph qu. Chng cng l ngun cm xc ca v - sc thi tnh cm ca ngi v biu hin theo tnh trng ca chng, nhng khng thy mt cu tc ng no ni n nhng xc cm vui m ch c xc cm bun, y l khi chng khn kh th v au lng. Trn y l nhng biu hin tiu biu cho ch ph h. Sng vi chng b ph thuc, chu hy sinh nh vy, nhng gia c chng v khng c chng th ng no hn? Cc tc gi dn gian phn nh sinh ng c hai cnh hung ngy nay chng ta c th so snh nh sau: - C chng th: * G b: "C chng chng c i u, c con chng c ng lu mt gi", "C chng nh nga c cng", "Gi c chng nh gng eo c" * Trch nhim nng n: "C chng phi gnh giang sn nh chng". * Phi chu ng: "C chng phi ngm b hn ng cay". * C mi trng tt: "V c chng nh rng c my." * c hnh phc: "C chng thng k nm khng mt mnh". - Khng c chng th: * Thiu sc sng, chng chnh: "Gi khng chng nh ci xay cht ngng", "Gi khng chng nh phn g long anh", "Gi khng chng nh thuyn khng li", "Voi trn rng khng bnh khng trc, gi khng chng nh cc ct ui". So snh, c th thy nh sau: Nu c chng, ci mt ca ngi ph n l mt t do, gnh trch nhim nng n vi nh chng, phi m thm chu ng nhng iu ng cay, cn ci c khng c ni ra c th, tuy th cng c th hiu l c nhiu, v th mi thng k khng chng. Nu khng chng, th ch mt ch khng c g: mt ng lc, mt ch da. T s so snh y, tc ng dn n mt kt lun tt yu l c chng vn hn. 1.3. Chng trong mi quan h vi v Ging nh trong mi quan h v - chng, tuy s lng khng nhiu bng, mi quan h chng - v c xem xt nhiu gc , v tc ng cng phn nh c hai tnh trng c v, khng c v. Trong mi quan h vi v, th ngi chng:

38

- c nh cy: "Nh kh cy v hin, nc lon nh tng gii", "Chng sang v bi v ngoan", "Lm rung phi c tru, lm giu phi c v", "Gi ngoan lm quan cho chng", "Giu v bn, sang v v" - Chu vt v: "Tru thng su, v thng mi" - Tn hi sc kho: "Trai phi hi v nh c b gp tri ma", "V p km ng", "V p mt, chng au lng" - Chu ri ro: "Th nht v di trong nh, th nh tru chm, th ba ra cn", "Th nht v di trong nh, th nh nh dt, th ba n i", "C phc ly c v gi, sch ca sch nh li ngt cm canh". - Chu gnh nng ca cuc sng: "Mt l v, hai l n", "Mt v khng kh m mang, hai v b lng m i", "Con l n, v l oan gia". - C lc yu th: "Tay khng chng thm nh v". - B v chi phi: "Lnh ng khng bng cng b". Xem nh trn, thy rng trong mi quan h vi v, nu l v tt, ngi chng c nh cy trong vic lo kinh t cho gia nh, c ting tt, c ng gp trong cng vic nh nc, nhng nu ngi v khng tt, ngi chng cng phi chu ng rt nhiu. Ngi chng cng chu s ri ro - nu ly phi v di cng nh chu, cn mun c chm chiu li phi ly v gi. Chng cn phi gnh vc cng vic khi v , chng may vo v ma th cng vt v. Trong quan h vi v, nu thi qu, chng b tn hi sc khe. Trong cng vic chung, c khi chng b v ln t. Tuy vy, nhng iu m ngi chng phi chu ng khng c tng kt c th bng ngi v, trong khi , nhng kt lun khi qut li rt nghim trng: v l gnh nng, l tai v oan ca cuc i. Xem xt hai cnh hung m tc ng phn nh, thy nh sau: - C v th: * G b: "Trai c v nh r buc chn" * Chn chu: "Trai c v nh gi c hom", "Trai c v nh l tin chn" * Lo vic nh: "Trai c v t gia ni tr", "n ng hc sy hc sng, n cn v phi lm m n." * C mi trng tt: "Chng c v nh cy c rng." - Khng c v th: * Thiu k lut: "Voi khng ni nh trai khng v". * B v: "Khng v ng l ng".

39

Nh th, c v th ngi n ng mt t do, phi lo vic nh, ngi n ng c ngi v thu vn, gi ca cho; khng c v th ngi n ng thiu k lut (li c t do) v b v. Nhn tng qut mi quan h v - chng, chng - v, thy nh sau:
C CHNG Chng c i u Nh nga c cng Nh gng eo c Gnh giang sn nh chng Nh rng c my Ngm b hn ng cay Thng k nm khng KHNG C CHNG Nh ci xay cht ngng Nh phn g long anh Nh thuyn khng li Nh cc ct ui H Nh rc nh rm C V Nh r buc chn Nh gi c hom Nh l tin chn T gia ni ch Nh cy c rng

KHNG C V Nh voi khng ni ng l ng

-Nhng im tng ng gia hai v chng trong hn nhn: * Nng da ln nhau. * Mt t do, phi vo khun php. * Chu vt v, lo toan cho cuc sng chung. * Chu s may ri. - Nhng im khc bit gia hai v chng trong hn nhn: * Khi khng c chng, ngi ph n chu thit thi, thm ch mt ng lc sng, cn khi khng c v, ngi n ng ch mt s rng buc hoc cng lm l chu b v. * C chng, ngi ph n c hnh phc. Trong khi , tc ng ch ni n vic c v th chng c mi trng ph hp, nhng b tn hi sc khe, khng ni g v vic c hnh phc hay khng, * Ngi v phi c trch nhim nng n vi nh chng, cn ngi chng th khng c trch nhim g vi nh v.

40

* Khi khng hi lng i vi cuc sng v chng, th thi ca ngi v l m thm chu ng, cn thi ca ngi chng th bung ph, ph nh. 1.4. Cch thc ng x trong quan h v chng Cc tnh hung ng x trong quan h v chng:
CHNG Phi lm V Phi lm Khng c lm Bt li Lm lnh Lui Lui Bt nt Ho thun Thun n nem Bt nt Nui Chiu Ly v hai cho chng Thng B ph phn Hnh phc

Trng thi Gin

Khng c lm

Trng thi

Nu lm

H qu

Khng b ch

Gin Ti Hin Ho thun Ho n ch Bnh thng

B hnh hung

C con Khn

-Ch - Gng cng - Lm than - Bng con gh - Khc m gia Ni di

Theo

41

Ch chng

Nhng chng i v Chng lnh i chng

Chp nht Ci nhau

Chp nht Ci nhau Ch chng

m m Chng ch

Nhiu v i

Mt chng Thng xt Hng th Ci nhau Cam chu Thun Khng ph C cng n ngon C sc mnh B loi tr

Ci nhau Ngu si Thun

Qua bng trn ta thy: - Chng trong 12 trng thi th v c 16 cch phi lm, 6 cch khng c lm, 4 cch nu lm s to h qu xu, 2 trng thi tng ng, cc tnh hung ny to ra 16 h qu khc nhau. - V trong 1 trng thi th chng c 1 cch p ng, c 1 cch phi lm v 1 cch khng c lm. Xem xt n thun v s lng thy qua tc ng, ngi Vit quan tm hn n trng thi ca ngi chng i hi ngi v phi p ng, trong khi hu nh khng quan tm n trng thi ca ngi v i hi ngi chng p ng. Quan nim ny l biu hin ca ch ph h mc cao. Xem xt vo ni dung ca cch thc ng x, c th rt ra m hnh l: Chng c biu hin A th v phi c cch ng x B dn n kt qu C

42

- A gm cc trng thi ca chng l bnh thng, gin gi, ln lt, hin, ha thun, i, ngu. a th. - B gm cc cch ng x ca v l nhng nhn, ha thun, nui, chiu, cam chu, thng, theo, ch, chung thy. - C l h qu ca cc cch ng x ca v chng, gm phi hy sinh, c hnh phc, m m, c sc mnh. Nghin cu su vo tng cu tc ng trong 20 cu ni v cch ng x trong quan h v chng, c th rt ra 6 kiu ng x nh sau: - V phi bit iu, nhng nhn: "ng thy chng hin x chn l mi", "Cm si bt la, chng gin bt li", ''Ch chng chng b chng ch", "Chng gin th v bt li, cm si nh la mt i khng kh", "Chng gin th v lm lnh", "Chng gin th v phi lui, chng gin v gin th di n qung", "Gi bt nt chng, em chng c ngoan" - V phi cam chu: "C khn th ly v hai cho chng", "Ngu si cng th chng ta, du rng khn kho cng ra chng ngi" - V phi bit thng chng: "Thng ai cho bng thng chng", "Thng ai v bng gi son ch chng", "Thng chng nn phi gng cng", "Thng chng nn phi lm than", "Thng chng phi bng con gh", "Thng chng phi khc m gia","Chng em o rch em thng, chng ngi o gm xng hng mc ngi.", "Chng ta o rch, ta thng.", "Thng ai cho bng thng chng.", "M ku mc m, thng chng phi theo." - V phi chiu chng: "Chiu ngi ly ca, chiu chng ly con", "Chiu ngi ly vic, chiu chng ly con". - V phi chung thu: "Trai lm nn nm th by thip, gi lm nn th tit ch chng.", "Trai tn gi go th chi, trnh ni c v, xa ni c chng.", "Gi chnh chuyn chng ly hai chng." - V phi cng hin, chng phi cng bng: "Gi c cng chng khng ph" T 6 cch thc ng x trong quan h v chng, c th rt ra nhn xt nh sau: Tc ng hng vo vic yu cu ngi ph n phi c cch ng x thch hp vi cc trng thi ca chng. D chng trng thi no, ng x c th th no, th ngi ph n cng theo ci tnh ch khng theo ci l. Ci tnh dn dt khin ngi ph n b qua mi tiu ch v mt ngi n ng, ch cn ngi l chng mnh cng mnh tn th. Theo ci tnh, ngi ph n phi chu mi o le ca cuc i, t vic phi gng cng, phi chu lm than, ti vic phi lm ci iu phi l l ly v l cho chng, bng con ring ca

43

chng, phi chung thy, trong khi chng nm th by thip. Theo ci tnh, c lc ngi v m qung theo chng, vi phm o lm con. Ch c mt tnh hung trong ngi v ng vai tr ch ng l c cng th thi ca ngi chng phi l khng ph - cch p ng ny khng tng xng vi hnh ng ca ngi v, tc ng i hi ngi n ng qu t. Duy c mt cu mang sc thi phn ng tiu cc ca ngi ph n l lm vic xu p li vic xu ca chng (n ch - n nem), c th thy l khi ngi ph n b y n tt cng ca s chu ng nn phi phn ng ngm nh vy. Qua phn kho st v tc ng v quan h v chng trn y, chng ti c nhn xt nh sau: Trong quan h v chng, s ha thun l quan trng nht. Mun c s ha thun, th ph n phi nhng nhn, hy sinh - ph n ng vai tr iu tit quan h gia nh. Nh th, sng trong gia nh ph h, nhng ngi ph n Vit khng b l thuc hon ton vo ngi chng m vn c vai tr trong gia nh, vi cch thc ng x mm mi, uyn chuyn, trng tnh ngha. 1.5. Nhng biu hin tiu cc trong quan h v chng Tc ng c lc phn nh trc tip, nhng phn ln l ni gin tip v nhng biu hin tiu cc trong quan h v chng, vi s lng khng t - 44 cu, bng 15,43% tng s cu tc ng ni v quan h v chng. c rt li, thy c 6 loi tiu cc nh sau: - a th: "Ly chng lm l khi lo, cm ngui y r, c kho y ni", "Ly chng lm l khi lo, lng vua khi ng, o chng khi may", "Mt v nm ging lo, hai v nm cho queo, ba v nm chung heo", "Trai lm nn nm th by thip, gi lm nn th tit th chng", "Lm con lm n, lm v nhiu ci oan gia", "Lm duyn nhiu n, lm v nhiu ci oan gia". - V phu: "Ch chng trc nh au, gp chng sau mau nh.". - Mt dn ch: "Mun ni khng, lm chng m ni." - C bc, ru ch: "Bi chng c bc nn lng chng thng", "Ly chng c bc nh voi ph nh", "Ly chng c bc l tin, Ly chng ch ru l duyn n nn", "Ly chng ch ru l tin, ly chng c bc l duyn n nn" - Ph bc: "Giu i bn, sang i v", "Ph v, khng gp v", "Chng n ch, v n nem". - c c: "Tay tim thuc cng, ming mi lang qun.", "Gi git chng ch n ng khng ai git v." cp n 6 loi tiu cc ni trn, thi ca cc tc gi dn gian khng gay gt. Ni n ch a th, tc ng khng ph phn trc tip, m ch chm

44

bim nh nhng, thm ch chm bim ngc i tng - chm bim chnh ngi ph n. iu ny c th gii thch c v trong ch phong kin, a th c tha nhn ch khng b coi l vi phm php lut nh hin nay. n thi v phu, tc ng cng ch phn nh gin tip, coi n nh mt cch th thch s khn ngoan ca ngi v. T c bc b ph phn kh nghim khc, nhng trong mi quan h v chng, thi h ny cng ch c ni gin tip, nh nhng. iu ny cho thy tc ng phn nh kh nht qun thi ng x ca ngi v i vi chng - ng x theo tnh ch khng theo l. Chng c bc th v ch khng thng, ch cng khng dng l l ph phn. C mt kt lun bt ng m tc ng nu ra khi ni v ngi ph n l git chng, khng nhng vy, m cn khng nh ch ph n mi git chng, cn n ng khng ai git v! iu ny c hai mt: mt mt phn nh rng trong thc t c hin tng ph n git chng, mt khc phn nh s kht khe qu ng ca d lun i vi ti li ca ngi ph n. Thc ra, trong cuc sng, cc v n git v khng phi l khng c, nhng ch nhng v n git chng mi b x hi lc coi l nghim trng, tri vi l ng x thng thng ca ngi ph n. Chng ti ngh y l cu tng kt sai lm nht ca cc tc gi dn gian, th hin s bt bnh ng trong i x vi ph n, qu nghit ng trong xem xt ph n, cng l biu hin ca t tng trng nam khinh n ca ch ph quyn. Tuy nhin, cch tng kt sai lm nh th ch xy ra trong mt trng hp, cho thy nh hng ca Nho gio vo x hi Vit Nam tuy c mnh nhng khng u khp, khng c sc chi phi ton b nhn thc dn gian. Qua tc ng thy r c tnh ni bt ca ngi ph n Vit xa l nhng nhn, giu tnh thng, hy sinh, v tuy b i x rt kht khe vn c vai tr quan trng trong i sng gia nh, do chnh s phn u vn ln ca ngi ph n v do ngi Vit vn gi c truyn thng ca dn tc l trng mu. 1.6. Nhng tnh hung to s cn bng trong quan h v chng Tuy trong a s tnh hung, a s cch ng x, ngi ph n u th b ng, phi nhn nhng, chu nhiu thit thi, nhng tc ng cng nu ln nhng tnh hung ni v s bnh ng, vai tr ch ng ca ngi v, ly li s cn bng trong quan h v chng. - V tt l m c ca n ng: "V hin ho, nh hng Nam." - V chng bnh ng: * Bnh ng trong hnh ng: "Chng cho th v cng cho", "Chng cn v kim l tin; ngng nghnh nhng nht l tin b i.", "Chng n ch, v n nem.", "Bt cn c lc x xt, hung chi v chng.", "Cm chng lnh

45

canh chng ngon, chn n mi con cng la.", "Thun v thun chng tt b ng cng cn","Chng ho, v thun." * Bnh ng trong s nh gi: "Gi c cng, chng chng ph.", "Ti t xt cng, v chng xt nhn ngha", "Chng sang v c i giy, v ngoan chng c ti ngy cy trng.", "Ca chng cng v.", "V chng l ngha tr i, ai i ch ngh nhng li thit hn.", "V c chng nh rng c my, chng c v nh cy c rng.", "V chng nh a c i." * Bnh ng trong tm l, tnh cm: "Trai nh v c, gi nh chng xa", "V chng bit tnh nhau.". - V c vai tr ch ng, c quyn la chn, c gi tr, i hi gi tr tng ng: "ng thy chng hin, x chn l mi.","Ci mc kh un, chng lnh d khin, chng khn d chiu.", "Ci tre d nu, chng xu d xi.", "Ni ng d nu, chng xu d sai.", "Gi bt nt chng, em chng c ngoan.", "Ly chng cho ng b nhn gi da.", "Ly chng cho ng hnh dong con ngi.", "Ly chng cho ng tm chng, b cng trang im m hng rng en.", "Chng tham nh ngi ba to, tham v mt ni m cha hin lnh.", "Chng tham nh ngi rung rinh, tham v mt ni anh xinh ming ci.", "Chng tham va la anh y, tham nm ba ch cho ty th gian.", "Ly v chn tng, ly chng chn ging.", "Ly chng hn go.", "Trai khn kn v ch ng, gi khn kn chng gia m ba qun." - V c vai tr quan trng trong cuc sng gia nh: "C chng phi gnh giang sn nh chng","Giu v bn, sang v v.", "Chng sang v bi v ngoan.", "Gi khn th chng con nh, gi n m th l tri sng.", "Lm rung phi c tru, lm giu phi c v.", "Xu thip, h chng." - V c i x cng bng: "Lm rung c tru, lm du c chng." chng li t tng phong kin "th tit th chng", tri buc ph n trong gia nh chng, mc d khng cn chng na, chng li quy nh ca ch phong kin: "Trong 24 hun iu ca L Hin Tng (1500) hun iu th tm v th chn quy nh nh sau v ph n: "Khi chng cht, phi thng yu con v trc hoc con v l ca chng, nu c gia ti, khng c chim ot lm ca ring mnh.", "Khi chng cht m mnh cha c con, th phi li nh chng, gi vic tang l, khng c giu gim chuyn vn ti sn nh chng em v nh mnh". [Dn theo 99:332]. Cu tc ng ny nu ln hng ng x ph hp vi quy lut x hi: ngi ph n ch lm du khi c chng, gin tip chng li quy nh ca nh nc phong kin mun tri buc ngi ph n vi nh chng, k c nhng trng hp khng cn chng (nh chng cht).

46

- V iu tit quan h gia nh: "Cm si bt la, chng gin bt li.", "Chng gin th v bt li, cm si nh la mt i khng kh.", "Chng gin th v lm lnh.", "Chng ti v lui, chng ho v thun." - V chi phi chng: "Lnh ng khng bng cng b.", "Nht v nh tri." - V iu tit cuc sng ca chng: "Trai c v nh gi c hom", "Trai c v nh r buc chn.", "Trai c v nh l tin chn.", "Trai c v t gia ni tr." - Chng cng lo vic nh: "C ng chng sing nh c ng tin nho nh.", "n ng hc sy hc sng, n khi v th lm m n." - Chng c lc yu th: "Tay khng chng thm nh v.", c lc phi tr gi: "Ph v, khng gp v." - V chng u phi chu s may ri: "V chng may ri l duyn, v chng ho thun l tin trn i." * Chng th: "Th nht v di trong nh, th hai nh dt, th ba ra cn.", "Th nht v di trong nh, th nh nh dt, th ba n i", "Th nht v di trong nh, th nh tru chm, th ba ra cn." * V th: "Chng di, lung tn cng phu nhc mnh.", "Chng n gi v co chn chy, chng n my my v ly v v.", "V duyn ly phi chng n.", "Tt duyn ly c chng hin.", "Chng tt ai chng mun ly, bit gi chng ng my m mua." - V chng ch nhau: "Ch chng chng b chng ch.", "Ch thng mt chai, ly thng hai nm." - V chng c ngha v vi nhau: "Trai nui v gy mn, gi nui chng m bo trn ci xay." - V chng c th gio dc ln nhau: "Mi gm dy v, git ch khuyn chng", "Dy con t thu cn th, dy v t lc b v mi v.", "Con h bi ti cha dung, v h bi ti anh chng c nghe.", "V h bi ti thng chng c nghe." (Tuy nhin, mc gio dc c khc nhau, v ch khuyn, cn chng th c dy.) - Chp nhn mt s tng i: "c c i, Thin Li nh mt.", "Th gian c v hng chng, c u li c c ng ln b.", "Th gian c v hng chng, c u v chng m c c i."

47

T nhng tnh hung th hin s cn bng trong quan h v chng, c th lp mt bng nh sau:
CHNG 1. Cho 2. Cn 3. Sang 4. n ch 5. C ca 6. Ha 7. Ch v 8. Khng ph 9. Thun 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Cho Kim Sang n nem C cng Thun Ch chng C cng Thun V

10. Nh v c 11. Nui v 12. nh bc 13. Sang 14. Cy trng

10. Nh chng xa 11. Nui chng 12. nh bi 13. Sung sng 14. Ngoan 15. Sai khin chng 16. Bt nt chng 17. Ng ty chng
18. Ly chng cho ng (vi mnh)

Bng trn cho thy: - V chng c 14 cp tnh hung th hin s cn bng trong quan h. - Ring v cn c thm 4 tnh hung th hin vai tr ch ng ca mnh so vi chng. Nhng tnh hung cn bng gia hai v chng: a c i, Nhn ngha, Bit tnh nhau, Chu may ri, Ha thun, C lc x xt, Mu thun th chia la, Sc mnh on kt, Ngha tr i.

48

C nam v n u gp phn lm hi ha hoc khng hi ha quan h v chng:


HI HA CHNG p Cn Gi Khn (6) Lnh (2) Ln Sang (4) V p Kim Tr Ngoan (2) B KHNG HI HA CHNG B Di Tr D Ngu B Hn Thp V Ln

Gi

Ln Cao R Cha hoang Bt nt chng Di B chng ry Hay n ngon

Tt C m cha hin lnh Ti tn Hin C hc Con tng nh ni Con dng Trng nam (3) Khn (3) Lm quan Nh gia lng (4)

L hc tr n C bc Ru ch

Ch chng Con mt Cng tui vi v Ha thun Cng tui vi chng Ha thun

B chng ch Con mt

T nhng tnh hung trn y, c th rt ra mt s nhn xt nh sau:

49

- Khi la chn "i tng", ngi n b i hi ngi n ng nhiu nht l v th x hi (lm quan, trng nam, sang), ngi n ng i hi ngi n b nhiu nht l v tnh nt: hin ha, c hnh. Cc tc gi dn gian quan tm nhiu hn v tiu chun ca ngi chng so vi ngi v (9 cu so vi 5 cu), chng t i ti hn nhn, ngi ph n bn khon nhiu hn n gi tr ca ngi chng tng lai, iu ny c th c chng minh thm cu: "Chn du th d, chn r th kh." - Khi thnh gia tht, tiu chun ca mt ngi chng, quan trng nht l v tr (tiu chun khn xut hin nhiu nht, 6 ln), tip l sang, nh gia lng (u 4 ln) - thc ra hai t ny u th hin mt ngha l v th x hi ca ngi chng; trong c cu lng nng thn Vit Nam xa, c dn bn qun v dn ng c, dn chnh c l dn gc, thng gia lng, c coi trng, cn dn ng c l dn ni khc n, thng ra lng, hay b xem thng. V ngi v, tiu chun cng l tr tu (khn - 3 ln), c c tnh tt (hin, ngoan). Nhng iu c coi l khng tt ngi chng cng thuc v tr tu (n, di, ngu), v phm cht (d, hn, c bc, ru ch), cn ngi v cng l v tr tu (di), v phm cht (cha hoang, b chng ry, hay n ngon, bt nt chng). So snh vi nhn nh ca cc tc gi Thi ca bnh dn Vit Nam, trong vit rng v thc gia nh th hin qua tc ng, ca dao, ngi bnh dn khng coi ti nng l cn bn, thy rng l nhn nh thiu chnh xc. Thc ra, ngi bnh dn rt coi trng ti nng, tr tu v bit rng cng l mt yu t m bo cho cuc sng gia nh c c hnh phc. Nh vy, trong khi nhn nhn quan h v chng, nhn dn ly cc tiu ch v tinh thn ch khng cn c vo tiu ch vt cht, th hin quan nim rt ng n v hnh phc la i - c quyt nh nhng gi tr tinh thn ch khng phi do vt cht. Nhn chung, c 16 cch thc to s cn bng trong quan h v chng, trong vai tr ca ngi ph n c cao. Qua cc cch thc ny, hnh nh ngi ph n c hin ln tng xng vi nam gii, bng nhng hnh ng bnh ng vi nam gii v c nh gi ngang hng vi nam gii. 1.7. V chng trong mi quan h vi cha m Tc ng t xem xt v chng trong mi quan h vi cha m, v s tng kt c nhng kt lun tri ngc nhau:

50

- Nhn chung, cha m quan trng hn: "Mt m mt cha tht l kh kim, ch o v chng chng him g ni" - Ngi chng coi trng cha m hn: "Bnh phong cn c x c, v h ry v, ng t m cha". - C lc ngi v coi nh m: "M ku mc m, thng chng phi theo". Mt ln na, chng ta thy ngi ph n thng ng x bng tnh ch t bng l, c khi v tnh ln qu m b qua c o l lm con. Mt khc, s khng thng nht trong quan nim c nu nhng cu tc ng khc nhau l chuyn bnh thng, bi v tc ng l sn phm ca tp th, din ra trong mt khng gian rng v thi gian di, khng phi ch th hin quan nim ca mt ngi hay mt loi ngi, m th hin quan nim ca rt nhiu ngi, rt nhiu loi ngi khc nhau trong x hi, t c nhng cu tc ng em n nhng nhn thc tri ngc nhau. 1.8. V chng trong mi quan h vi x hi Nng thn Vit Nam xa b phn chia thnh nhiu lng, vi c cu t chc kh cht ch, c phn c lp vi x hi ni chung. Theo ti liu Nng thn Vit Nam ca nhm Nghin nng thn cng b Si Gn thng 11 nm 1974 (in r n ), th ti nng thn Vit Nam xa,"- Lng l mt n v kinh t t tc v gn nh bit lp, lng ny vi lng kia t lin lc vi nhau, lng cng t lin lc vi thnh ph, lng no cng c sn xut la go, rau tri, hoa qu, g vt, heo, b... - n v sinh hot trong lng l gia nh: Gia nh l mt nh ch chi phi v mi lnh vc kinh t, chnh tr, x hi, gio dc. Mi sinh hot ca c nhn t trc tip di quyn iu khin ca mt c nhn l ch gia nh" [70: 34]. Trong iu kin kt cu x hi nh vy, t tng cc b l mt c trng ca ngi nng dn xa. T tng ny c th hin m nt trong quan nim v hn nhn ca ngi Vit thng qua tc ng. Ngi ta mun mi vic trn i u khp kn trong ly tre lng, ngay c vic xy dng gia nh cng vy: "Chng kh gia lng hn chng sang thin h", "Ly chng kh gia lng hn ly chng sang thin h" - tiu ch m bo cho s cc b ln hn hn tiu ch v phm cht ca ngi chng. Tuy vy, khi nhn mnh ci tnh trong quan h v chng, tc ng m rng khng gian: "Giu trong lng tri duyn khn p, kh nc ngi phi kip cng theo." Mt ln na, chng ta thy li ni thm xng ca dn gian:

51

m rng v cng v khng gian nhng khng nhm a n kt lun v khng gian, m ch nhm ni cho cng ci cn coi trng l tnh duyn. 2. QUAN H CHA M CON S cu tc ng ni v quan h cha m vi con l 226 cu, chim 30,95% s cu ni v gia nh, trong c th chia lm 4 mi quan h: quan h chung cha m con, quan h con - cha m, quan h m con, quan h cha - con. 2.1. Quan h chung cha m vi con Qua 108 cu tc ng, cc tc gi dn gian nu ln kh y cc mi quan h gia cha m vi con. - Cha m b ng: "Cha m sinh con tri sinh tnh.", "Sinh con ai n sinh lng, mua da ai bit trong lng qu da.", "Sinh con ai n sinh lng, sinh con ai chng vun trng cho con." - Cha m l ch da cho con: "B th nh m nh cha, ln ln nh v, lc gi nh con.", "Cha sinh m dng." - Cha m vt v v con: "C con phi kh v con.", "C con ti sng, khng c con ti cht.", "Cha la, m nga.", "Hai v chng son, mt con ho bn.", "Con l n, v l oan gia." - Cha m tn km v con: "Ca mn, con ln." - Cha m mt tnh to v con: "My ai bit la gon, my ai bit con c." - Cha m phi iu tit quan h gia nh m bo quyn li cho con: "Yu con cu, mi u con mnh." - Cha m da vo con: "Giu lc cn son, giu lc con ln.", "B th nh m nh cha, ln ln nh v, lc gi nh con." - Cha m ng x vi con: * Phi dy d: "C con khng dy vy m nui", "Nui con chng dy chng rn, th rng nui ln m n ly lng.", "Mun sang th bc cu kiu, mun con hay ch th yu ly thy.", "Un cy t thu cn non, dy con t thu con cn ngy th.", "Dy con t tha cn th, dy v t lc b v mi v." * Phi chm lo v vt cht: "C ca cho con, khng c n cho con." * Phi hy sinh: - Nui con ai n k tin cm.", "Nui con khng php k tin cm." * Phi gn gi: "Con u cha m y." * Phi c trch nhim vi con: "i lng con ho hon cha m", "Sinh con ai chng vun trng cho con".

52

* C lc bt cng vi con: "Con dng th b xung t, con vt th ct ln sn." Qua cc ni dung trn y, thy tc ng phn nh y qu trnh t khi cha m cha sinh con, n lc nui con khn ln ri v gi nh con, cch thc ng x vi con. Tc ng c kt quan h cha m con theo nhiu chiu, t tinh thn ti vt cht, t chiu tch cc n chiu tiu cc. Tnh trng "sinh con tri sinh tnh", "ai n sinh lng" th hin s b ng ca cha m khi sinh con - ai cng mong sinh c con tt tnh, nhng nhiu khi li sinh con tri tnh. C kin ph phn hai cu ny mang tnh duy tm, ph nhn vai tr ca con ngi. Nhng cn hiu rng, trong quan nim dn gian, con ngi bn cnh tnh c nt - "Ci nt nh cht ci p"... Vy ci tnh l do t nhin sinh ra, hoc ni theo sinh hc l do di truyn, cn nt th do rn m nn. Chnh v vy, tc ng coi trng vai tr ca gio dc, vic dy d con c nu ln hng u trong trch nhim ca cha m vi con - 4 cu tc ng ni v iu ny - khng nhng vy, phi gio dc t rt sm - "dy con t tha con cn ngy th", "dy con t tha cn th", bi v nu khng chu gio dc, c '' vy m nui", chc chn con s chng nn ngi. Tc ng cng khng nh cng lao to ln ca cha m i vi con, nhn chung, l s hy sinh v tinh thn v vt cht, s hy sinh v t, may lm khi gi c "da vo con". ng ch nht l tc ng tng kt 6 cch thc ng x ca cha m vi con th 5 cch th hin trch nhim cao vi con, ch c 1 cch th hin s bt cng ca cha m trong ng x gia con ny vi con khc. Cn c vo s lng v ni dung ca cc cu tc ng, c th thy cc tc gi dn gian cao nht l trch nhim ca cha m i vi vic hnh thnh nhn cch ca con, cng l th hin trch nhim vi gia tc, vi i sau. y l cch m nhn dn vn dng kho lo mt tch cc ca Nho gio vo vic xy dng gia nh Vit, lm cho n tr thnh yu t tch cc trong truyn thng ca dn tc, hin nay ang c k tha v pht huy. T quan h cha m con, tc ng chiu qua quan h vi t nc, vi mt trch nhim t gic: "B th con m con cha, ln th con vua con cha." (trong x hi phong kin, th vua cha i din cho t nc). Chnh nh thc trch nhim cao vi t nc nh vy, ngi Vit c tnh yu mnh m v dm x thn cho t nc, lm nn lch s v vang ca dn tc t thi dng nc n nay. 2.2. Quan h con vi cha m Mi quan h gia con vi cha m c tc ng cp n t hn mi quan h gia cha m v con, vi ni dung khng phong ph bng.

53

- Con da vo cha m: "C cha c m th hn, khng cha khng m nh n khng dy." - Con li dng cha m: "Con gi l ci bn." - Con khng thng nht vi cha m: "p duyn nhng chng p lng m cha." - Coi trng cng m hn cng cha: "Cha sinh khng bng m dng." - Coi cha c gi tr hn: "Cha vng, m bc, bc ng en." - Con ng x vi cha m: * Bit iu ho quan h vi v: "Bnh phong cn c x c, v h ry v ng t m cha.", "Mt m mt cha tht l kh kim, ch o v chng chng him g ni." * Bit n cha m: "C nui con mi bit lng cha m.", "Ln non mi bit non cao, nui con mi bit cng lao mu t.", "n cha l ba ngn by, ngha m l by ngn ba." * Qu trng cha m: "Nht m nh cha, th ba b ngoi." Ni dung ch yu m tc ng tng kt v mi quan h gia con vi cha m l lng knh yu, bit n; c 3 cch thc ng x ca con vi cha m u hng vo s gn b, bit n, qu trng ca con vi cha m. Trong rt nhiu mi quan h trong gia nh, tc ng ch tng kt v mu thun trong quan h gia con-cha m vi v, v khng nh rng nu phi la chn gia v v cha m th phi chn cha m. Nh vy, theo quan nim dn gian, trong gia nh, yu t e da quan h cha m con chnh l nng du. iu ny mu thun vi quan nim ph bin m chnh tc ng tng kt v quan h gia m chng nng du, l mi quan h kh tt p. Tuy vy, nu vn dng quan nim v hai v trong tc ng, trong c v to c thng ch dn dt, th c th thy tc ng khng c i lp gia cha m v v, m ch dng khi nim v nh mt cng c v hnh tng dn dt n cn c kt l con khng c t cha m. Quan nim ny cng ph hp vi quan nim ca Nho gio l trng cha m. 2.3. Quan h m con S cu tc ng ni v quan h m con gm 72 cu, nhiu hn ni v cha con 23 cu. iu ni ln v tr, vai tr ca ngi m i vi vic chm sc v nui dy con ci, ng thi cng phn nh a con c ngha rt ln i vi cuc i ngi m. Mi quan h m con biu hin nhiu kha cnh khc nhau. Cng c th ho cc mi quan h, tc ng, nh tm gng phn chiu cuc sng, cng tn vinh hnh nh cao c ca ngi m hy sinh tt c v con.

54

Nhng biu hin tiu cc khng phi dng chy chnh ca mi quan h ny. Cc ni dung ca quan h m con c biu hin nh sau: - C trch nhim vi con, hy sinh cho con, vt v v con: "Ngi cha ca m", "Sinh c mt con, mt mt hn mu.", "C chng chng c i u, c con chng c ng lu mt gi.", "C con phi kh v con, c chng phi gnh giang sn nh chng.", "Ch t m nm, ro x con li.", "Con bit ni, m hi u.", "Con bit ngi, m ri tay.", "Con ln ba, m sa xng sn.", "Con ln ba mi ra lng m.", "Mt con so bng ba con .", "Mt con so bng ba con d.", "Mt m gi bng ba a ." - M c trch nhim v phm cht ca con: "Con h ti m, chu h ti b.", "M ngonh i con di, m ngonh li con khn.", "Con di ci mang." - Con phi da vo m: "u mng ng gc vo tre, nng nh vo m ko e bo go.", "Con c m nh thin h c vua.", "Con c m nh mng p b.", "Con p v m". - Con ph thuc m: "M n cm ch, con l bng.", "Canh sung kho nu th ngon, m gi kho ni th con t chng.", "Con c (hoc khng) khc, m mi (hoc chng) cho b." - M khng mun da vo con: "n ca chng th ngon, n ca con th nhc.", "Cm m th ngon, cm con th ng". - M da vo con: "B nh cha, ln nh chng, gi nh con." - Sc thi tinh thn ph thuc vo con: " con khn mt nh nc, con di th rt nh h." - Thch nhiu con: "Nhiu con gin m." - Khng c con th c n: "C chng m chng c con, khc no hoa n trn non mt mnh." - Chu nh hng ca o Nho: "Ti gia tng ph, xut gi tng phu, phu t tng t." - Con coi trng chng hn m: "M ku mc m, thng chng phi theo." - M con thm thit: "Ngm ngp nh m gp con, lon son nh con gp m.", "M con mt ln da n rut.", "Nht m nh con.", "Snh s nh m vi con, lon ton nh con vi m.", "Mu long cn hn nc l, chn i h m cn hn ngi dng." - M chu s kh khn, vt v v con: Mt m nui c mi con, mi con khng nui c mt m.", "M sm chiu ngc xui tt ti, con y ngy m di m trn.", "M nui con bng tri bng b, con nui m con k tng ngy.", "M nui con bin h lai lng, con nui m k thng k

55

ngy.", "M nui con dng dng nn nn, con nui m khng c mt nn trong tay.", "M l rau l m, con y r y mm.", "Ngy sau con t ba b, sao bng lc sng con cho ly chng." - Tiu cc trong quan h m con: "M em tham giu bt chch ng ui.", "M la a con ngng." Trong th trng, m con cng cnh tranh: "c mi hng, m chng nhng con.", "M vi con la non cng ly." Nhng tnh hung dn ra trn y cho thy trong quan h m con, tc ng theo st cuc sng ca ngi m, t lc mang thai, con, ti khi con ln, m v gi, m go chng. S quan tm ca dn gian i vi ngi m th hin tinh thn trng mu ca ngi Vit. - Khng can d vo vic ngi khc: "nh m ngi, m con ta." - Quan h nhn qu: "M n con tr." - NH hng ca m ti con: "M n li con n, go chim em gi my ln vn chim.", "M no con y." - Con khng chu nh hng ca m: "M c con tin, m hin con xc xc.", "M trn con mo.", "V di con khn.", "M sng bng hai bn tay, con n my bng hai u gi." - M con ng cnh: "Con l gh, m hc lo." - Khng c m th phi t lo: "Khng m l chn tay." - Cc b, m ch bit con hoc con ch bit m: "B khen con b tt, mt chp b bit con b.", " nh nht m nh con, ra ng lm k cn p cn gin hn ta.", "Con m, m xt, xt g con du.", "M ht con khen hay.", "M ht con khen, ai chen v lt." - Hn ch trong cuc sng vi m: " nh vi m bit ngy no khn." Nhn tng qut, ta thy: Theo quan nim dn gian, sinh con l mt tt yu, em li hnh phc cho ngi m, nu khng c con, cuc sng ngi ph n tr nn c n, thiu nim vui. C con, ngi ph n phi chu trch nhim nng n, phi hy sinh, vt v v con, y l c trng c bn nht trong quan h m con m tc ng tng kt (vi 18 cu trong tng s 64 cu, bng 28,12%). Tuy vy, s hy sinh khng c hoc khng i hi c n p xng ng. 2.4. Quan h cha con S cu tc ng ni v quan h cha con l 49, vi cc ni dung chnh nh sau: - Cha l ch da cho con: "B nh cha, ln nh chng, gi nh con.", "Con c cha nh nh c nc, con khng cha nh nng nc t ui.", "Cn

56

cha n cm vi c.", "Tr cy cha, gi cy con.", "Mt bt cm cha bng ba bt cm r.", "Cn cha gt nh son, Mt mai cha thc, gt con nh ch". - Cha c trch nhim v phm cht ca con: "Con h bi ti cha dung." - Cha con gi truyn thng: "Cha truyn, con ni." - Con khng cha th cuc sng kh khn: "Con khng cha th con tr, cy khng r th cy h.", "Con khng cha nh nng nc t ui.", "Th nht th cht mt cha, th nh bun v, th ba ngc .", "Th nht th m ci cha, th nh gnh v, th ba bun thuyn." - Trch nhim ca cha: "Cha mun cho con hay, thy mong cho con kh." - Quan h nhn qu: "i cha p nm, i con m m.", "i cha trng cy, i con n qa.", "i cha n mn, i con kht nc.", "Mt i cha, ba i con.", "Ph tri t hon, t tri ph bt can." (Cha mc n th con phi tr, con mc n th cha khi tr.) - Tnh ngha: "Ph t tnh thm." - Php tc: "Con c cha, nh c ch" - Th hin quan im pht trin: "Con hn cha l nh c phc." - Con xng ng vi cha: "Cha anh hng, con ho hn.", "H ph sinh h t." - Cha con lm iu xu: "Cha o ngch, con xch ni." - Con di cha: "i di cha, v nh di ch." - Tiu cc trong quan h cha con: * Ph truyn thng: "i cha vo trn, i con bp bp.", "Cha h mang con liu iu.", "H ph sinh cu t.", "Cha bn con ph". * Nghch cnh: "Cha tr ra tr vo, con ngi cao gi vi.", "Cha nh cho trng, cha ngt ngng i n my.", "Cha thng con t, con t i lt chn ging.", "Cha bng mm, con ngi c nht." * Ci kh lm mt tnh cha con: "Kh th ht tho, ht ngay, cng cha cng b, ngha thy cng qun." - Th hin phong tc: "Mng mt tt cha, mng ba tt thy.'' - Cc b: "Cha ht, con khen, ai chen v lt." - Tnh cnh ng i ngi: "Cha gi con cc.", "Cha gi, con mn." - NH hng Nho gio: "Ti gia tng ph, xut gi tng phu, phu t tng t." - Con bnh vc cha: "Ch nh cha ti, ti tha g ch.", "Con gi cha, g gi ." - Coi trng vic con gi ging cha: "Con gi ging cha giu ba n."

57

- Con khng th thay th m trong vic chm sc cha: "Con nui cha khng bng b nui ng." T cc ni dung trn y, thy ni ln hai vn l: vai tr quan trng ca ngi cha i vi con, nhng biu hin tiu cc trong quan h cha con. V vai tr ca ngi cha, tc ng khng nh l vai tr trn nhng kha cnh quan trng nht ca cuc sng: ton b i sng vt cht v tinh thn ca con, phm cht ca con, tng lai ca con, truyn thng gia nh. Nhng tiu cc trong quan h cha con, tc ng khng nh tc nhn l con: c 14 cu tc ng th hin 4 kiu biu hin ca s tiu cc th con u ng vai tr ch th, trong , ni bt l s c x bt hiu v ph v truyn thng, ph hoi thnh qu do cha xy p nn. So snh gia quan h cha con v quan h m con, thy c nhiu im ging nhau nhng cng c nhng im khc nhau nh sau: - Ging nhau: * C trch nhim nng n vi con, hy sinh cho con. Ring trch nhim v phm cht ca con, vai tr ca ngi m c nhn mnh hn: v s lng, s cu tc ng ni v trch nhim ca m khi con h nhiu gp 3 ln s cu tng t i vi ngi cha, v ni dung, trch nhim ca ngi m c khng nh nhiu kha cnh hn (con h ti m, m ngonh i con di, m phi gnh chu hon ton trch nhim khi con di, cn i vi ngi cha, tc ng khng quy trch nhim, m ch tm ra nguyn nhn (con h l do cha dung). iu ny cho thy, trong vic dy con, ngi cha ch "cm cng", cn ngi m th "chi tit ho". * B con i x khng tt. iu ny cho thy, trong truyn thng ca ngi Vit, yu t tiu cc chi phi quan h cha m con, trong s bt hiu ca con i vi cha m th hin kh ph bin, trn kh nhiu phng din - t n ung, vui chi con ginh phn hn, n y vic nng nhc cho cha m, ti vic thiu trch nhim phng dng cha m khi cha m v gi, thm ch cn ngn cn vic i bc na tm hnh phc ca m ga. Hiu r iu ny, chng ta nn c cch nhn bin chng hn i vi tnh trng ngc i cha m hin nay ang pht trin trong x hi, khng nn ti qu nhiu vo nn kinh t th trng. Nn kinh t th trng ch l iu kin thun li cho vic bc l v pht trin s bt hiu ca con i vi cha m ch khng phi l nguyn nhn ca tnh trng ny. khc phc tnh trng ny, bn cnh bin php gio dc, cn iu chnh cch ng x: khng nn hy sinh mt cch thi qu, c khi m qung, theo kiu truyn thng, m phi c trch nhim vi con

58

theo nhng iu kin nht nh, phi pht huy tnh t lc, trch nhim ca con i vi cuc sng bn thn v gia nh. * Da vo con: S phi da vo con khi v gi, nhng khng mun da vo con. * Cc b: T quan h mu tht d ny sinh t tng cc b, km hm pht trin. y l pht hin quan trng ca tc ng, chng t t xa, ngi Vit nhn ra s hn ch ca li quan h khp kn, thiu ci m ca kiu gia nh tiu nng v mong mun c s m rng quan h ra ngoi x hi, khch quan hn, c iu kin pht trin. - Khc nhau: * Cha c vai tr quan trng v truyn thng gia nh, truyn li cho con. * Quan h m con thm thit, thin v tnh cm. * Trong nhng biu hin tiu cc, th vi quan h cha con, con lun ng vai tr tc nhn, cn trong quan h vi m, th a s trng hp, con ng vai tr tc nhn, nhng cng c trng hp m ng vai tr ny. C mt iu ng ngc nhin l mc d quan tm su sc n ngi m, nhng tc ng ch c mt cu ni v trng thi ca con khi khng c m - l phi "l chn tay", tc l phi nng ng hn trong cuc sng, trong khi c ti 5 cu v trng thi ca con khi khng c cha, ni chung l s khn kh, cng cc. Phi chng, cc tc gi dn gian coi nh vai tr ca ngi m trong vic l ch da cho con? Hoc gi, tc ng thin v l tr, cho nn gc ny, v mt l tr, th ngi cha c vai tr quan trng hn ngi m. Mt khc, ngi cha c vai tr quan trng hn i vi s phn ca ngi con, nhng v tnh cm th tnh mu t li mnh hn. 3. QUAN H ANH EM, CH EM RUT. Ni khi qut v quan h anh ch em, tc ng coi trng tinh thn on kt: "Khn ngoan p ngi ngoi, g cng mt m ch hoi nhau." Tc ng c kt v anh em nhiu hn so vi v ch em (26/16 cu). 3.1. Quan h anh em - Gn b: "Anh em ht mu s i.", "Anh em nh chn tay.", "Anh em trai vi nhau mn i, ch em gi vi nhau mt thi." - Coi trng s ho thun: "Anh em chm nhau ng dng, khng chm ng li.", "Anh em trong nh, ng ca bo nhau.", "Anh thun em ho l nh c phc.", "Em thun, anh ho l nh c phc."

59

- Nhng biu hin tiu cc trong quan h anh em: * B vt cht chi phi: "Anh em hin thm l hin, bi mt ng tin nn mt lng nhau.", "Anh em go, o ngi tin.", "Ngho th gi tt, giu ht anh em." * Mu thun nhau: "Anh em nh chng, nh mc." * Em chu thit thi: "Phn n em n thm vc nng." - Trch nhim ca anh: * Thay th cha: "Quyn huynh th ph." * Chu vt v: "Lm ch phi lnh, lm anh phi kh." * Bao bc em: "Ca anh nh ca ch." * Bt cng: "Anh ng, em thc; em chc, anh i nm." - Quan h thn tc: * Anh em trai gn b hn: "Con c con cu th xa, con ch con bc tht l anh em." * H hng gip gn b anh em: "i vic lng gi ly h, i vic h gi ly anh em." - ng x gia anh em: * Anh em phi nghim khc hn ngi ngoi: "Anh em khinh trc, lng nc khinh sau." * Phi thn trng khi gii quyt cng vic: "Anh em xem mt cho vay." - Anh em trong quan h vi hng xm: "Bn anh em xa, mua lng ging gn." - Dng anh em ni ln cch ng x chung: "Khn vi v, di vi anh em." (ging nh "Khn nh di ch.") 3.2. Quan h ch em - Quan h anh em trai lu bn hn ch em gi: "Anh em trai vi nhau mn i, ch em gi vi nhau mt thi." (th hin phong tc: gi theo chng). - Gn b: "Ct dy bu, dy b, chng ai ct dy ch, dy em.", "Yu nhau ch em gi, ri nhau ch em du, nh nhau v u l anh em r." - Quan h tng h, gip nhau: "Ch di c em khn.", "Ch ng em nng.", "Con ch dt con em." - Tiu cc trong quan h ch em: *B ng tin chi phi: "Ch em hin tht l hin, lm n ng tin mt c ch em.", "Ch em nm nem ba ng, mun n th tr su ng m n." *Xa cch: "Ch em khng thm n ng."

60

- Cch thc ng x: * Gi nn np: - Ch em trn knh di nhng, l nh c phc mi ng yn vui." * Ch chu thit thi: "Con ch cng con em, con em ln con ch.", "Em ng th ch phi nng, n khi ch ng em bng ming ci.", "Lm ch phi lnh, lm anh phi kh.", "Tin lnh qun ch khng bng tin ch qun em." * Coi thng em: "Chng khn th ch lu ngy, ch i ra vy cng ty em khn.", "Em khn cng l em ch, ch di cng l ch em." (Th hin li sng theo kinh nghim, "sng lu ln lo lng".) Kho st quan h anh - em, ch - em, thy c nhng nt ng ch nh sau: Tc ng khng nh s gn b mu tht gia anh em, ch em. gi tnh mu m, quan trng nht trong quan h anh ch em l ha thun. Mt ln na, chng ta thy trong truyn thng, ngi Vit ht sc coi trng s ha thun. Trong trch nhim ca anh, ch vi em, th anh thin v trch nhim mang tnh l tr, ch thin v tnh cm: Anh c th thay th cha, ch n, nng gic em. Tuy cng c trch nhim vi em, nhng anh c coi trng hn ch. iu ny thm mt ln na khng nh gia nh ngi Vit xa l gia nh theo kiu ph quyn. Trong nhng biu hin tiu cc ca quan h anh ch em, ng ch nht l b vt cht chi phi. C anh, ch v em u b ng tin, ht go lm bin dng quan h. Nh vy, khng i n c ch th trng ngy nay, nhng ngi trong gia nh mi bc tnh bc ngha vi nhau - n c biu hin kh sm, l mt tri n su trong truyn thng gia nh - do vy, mt ln na tc ng cho thy chng ta khng nn quy kt mi trch nhim v vn o c xung cp cho c ch th trng, t c gii php ng n, nh gio dc o c, li sng, ng thi c cc bin php hn ch s chi phi tri chiu ca vt cht i vi quan h gia nh ni ring v quan h x hi ni chung. 4. QUAN H DU R VI GIA NH Vi 39 cu tc ng, cc tc gi dn gian phn nh kh su sc quan h ca gia nh i vi con du, con r, trong ni nhiu hn v quan h vi con du. - Tinh thn dn ch, rng lng: "Du du r r cng k l con.", "Du hin hn con gi, r hin hn con trai.", "Du hin nn gi, r hin nn trai.". - Con du gn b vi gia nh hn con r: "Du l con, r l khch.".

61

- Chn con du kh khn, nhng chn con r phi k hn: "La c con du, su con mt.", "Kn du th d, kn r th kh." - Con du gn gi hn: "Nui du th d, nui r th kh." (Ph hp vi quan nim r l khch). - Gia nh chu may ri khi c con du: "C phc ly c du hin, v duyn ly phi du di.", "C phc l du, v phc l bu l bo", "C phc l nng du, v phc l ci bo.", "Du d mt h, ch d mt lng ging." iu ny cng chng t con du c tc ng quan trng n cuc sng gia nh. - Tiu cc trong quan h vi con du, con r: + Bt cng vi con du, con r: "Con du th di, con gi th khng.", "Con m, m xt, xt g con du.", "Con du mi v an b chu chi.", "B chng l lng con phng, m chng l tng mi t, nng du l b nghe chi.", "Ca mnh th , ca r th bn.", "Thng con m d, thng r m kh." + Mu thun m chng - con du l ph bin: "a nhau cng th nng du m chng.", "Ch m chng trc nh au, phi m chng sau mau nh.", "M chng khng ai ni tt nng du, nng du u c ni tt m chng.", "M chng nng du, ch nh ngi yu nhau bao gi.", "Tht th cng th li tru, yu nhau cng th nng du m chng." + M chng d tnh: "Chng d th lo, m chng d nh co m vo.", "M chng d m chng cht, nng du c nt nng du cha.", "M chng m d m b n khao." y cng l cch ni ngc ca dn gian th hin mt khc vi v ngn ng c dng ("n khao" khng c ngha l mng). + Con du i x khng tt: "Rau mung thng chn, nng du nhn cho m chng n.", "M chng vai gng vai gnh, ci du v thnh ln th." - Anh em r khng gn b: "Anh em r nh nhau s i.", "Yu nhau ch em gi, ri nhau ch em du, nh nhau v u l anh em r." - Anh em r c x vi nhau theo nghi l, con trai trng c vai tr quan trng, uy quyn: "Anh em r ng l m theo, s ci mt nheo ca ng con trng." Nhn chung, ngi Vit xa c quan nim kh cng bng v con du, con r. iu ny c c s x hi - xa kia, trong cng x nng thn, vi ly tre lng bao bc, quan h gia cc thnh vin trong lng kh mt thit, m vic ly v ly chng thng khp kn trong ly tre lng, do , du r khng phi l nhng ngi xa l v vic h tr thnh thnh vin chnh thc trong gia nh l

62

iu d chp nhn. Tuy cng l thnh vin mi ca gia nh sau khi thnh hn, nhng ngi n ng khng gn b vi gia nh v bng ngi n b gn b vi gia nh chng - du l con, nui d, r l khch, nui kh. iu ny cng chng minh cho ch ph quyn ca x hi Vit Nam xa, trong , khi thnh gia tht, th ngi ph n phi trao thn gi phn cho gia nh chng. Tuy vy, ngi ph n khng phi l k ph thuc hon ton vo gia nh chng, ngc li, vn c vai tr iu tit quan h ca gia nh chng, bi v tc ng ch ra rng ly c du hin l nh c phc, cn ly phi du di th nh tht v duyn. Bn cnh mt tch cc ni trn, trong quan h du, r, nhng biu hin tiu cc cng kh ph bin: v s lng, s cu tc ng ni v tiu cc l 16, bng 41,25% s cu ni v con du, con r. V ni dung, tnh cht tiu cc kh nghim trng, trong quan h m chng - nng du c nhiu tiu cc nht, ti mc l ph bin v khng th iu tit c. TIU KT Qua kho st tc ng, chng ti tm hiu phong tc tp qun ca ngi Vit trong quan h gia nh nhng mi quan h c bn l v chng, cha m con, du r v anh ch em rut. V quan h v chng: Ni bt l s thu chung, gn b. Ngi Vit coi trng s ho thun, m m. Ngi v thng ng vai tr iu tit quan h v chng, m bin php chnh l khuyn bo, nhng nhn chng. Trong quan h vi ngi chng, th ngi v ng vai tr b ng nhiu hn, l ngi phi chu ng, phi hy sinh. Trong quan h vi ngi v, ngi chng ng vai tr ch ng nhiu hn, tuy vy, khng phi l s ch ng ca mt v thng soi, mang ngha tuyt i. Qua tc ng, ngi Vit tng kt v cch thc ng x trong quan h v chng l: V phi bit iu, nhng nhn, thng chng, chiu chng, chung thu. V phi cng hin, chng phi cng bng. V quan h cha m con: Tc ng ngi Vit khng nh cha m l ch da cho con, phi vt v, tn km v con. Trch nhim chnh ca cha m i vi con l nui nng, dy d con thnh ngi c ch cho x hi. Sng trong ch ph quyn, trong gia nh ngi Vit, ngi cha c vai tr quan trng i vi con trn nhng kha cnh quan trng nht ca cuc sng, ngi m ng vai tr quan trng trong vic chm sc con trong i thng, tc ng ca ngi m n con ch yu l v tnh cm. S hy sinh ca cha m, c bit l m, vi con l v b bn. Con ci phi knh trng v bit n cha m. iu cn ph phn l con ci i x khng tt vi cha m, c nhiu trng hp ph v truyn thng tt p ca gia nh.

63

V quan h anh ch em rut: Tc ng khng nh s gn b mu tht gia anh em, ch em. gi tnh mu m, quan trng nht trong quan h anh ch em l ha thun. C mt s trng hp, do tranh ginh kinh t m quan h anh ch em b st m. Cch thc gii quyt mu thun ch yu l ng ca bo nhau. V quan h du r: Tc ng phn nh quan h du r vi gia nh bn chng hoc v khng nhiu, nhng c nhiu sc thi. Quan nim v du r ca ngi Vit kh dn ch, trng tnh ngha, nhng trong hnh x, ni bt l mu thun trin min gia con du v m chng. Nhn tng qut v quan h gia nh ngi Vit, ngoi mi quan h c phn cng thng gia nng du - m chng, cn li cc mi quan h khc c tc ng phn nh vi ci nhn m p, lm ni bt s gn b, ho thun, c trch nhim, coi l tiu ch xy dng gia nh m m v bn vng. Chnh nh vy, dng chy chnh trong cc cu tc ng v gia nh to nn m hng ca ch ngha nhn o, c v cho tnh yu thng, gn b gia nhng con ngi vi nhau.

64

CHNG BA NHNG QUAN H CHNH TRONG GIA NH NGI VIT TH HIN QUA CA DAO Trong phn kho cu ny, chng ti da vo Kho tng ca dao ngi Vit do Nguyn Xun Knh v Phan ng Nht ch bin. Theo cc tc gi, s cu ca dao c trong sch l 11.825 n v. Qua cch chn la ca chng ti theo tiu ch gia nh th trong 11.825 n v ny c 1.179 cu ca dao ni v gia nh, chim t l 9,97% (gn bng t l ny trong tc ng). Phn mm v ca dao cng gip chng ti thng k nhanh chng v chnh xc nhng cu ca dao theo nhng tiu ch ph hp vi yu cu nghin cu v phong tc tp qun th hin trong quan h gia nh, tuy chng ti mi chn nhp vo phn mm ny 6.995 n v ca dao v gia nh v c lin quan n gia nh. S cu ca dao v gia nh c nhng ni dung chnh nh sau: - Phn nh cc mi quan h trong gia nh: Trong tng s 1.179 cu ca dao ni v gia nh, chng ti thng k c nh sau: Quan h v chng: 690 cu, chim 58,52% tng s cu ca dao v gia nh. Quan h cha m con: 446 cu (37,79%). Anh ch em: 27 cu (2,29%). Du, r: 87 cu (7,37%). - Phn nh tnh cht ca cc mi quan h trong gia nh: Gn b: 291 cu (v chng: 261 cu. Cha m con: 45 cu). Lng lo: 128 cu (V chng: 107 cu. Cha m con : 14 cu). - Phn nh vn hn nhn: 170 cu. T s lng cc cu ca dao theo ni dung c th hin, chng ti la chn nhng vn sau kho cu: Quan h v chng. Quan h cha m con. Quan h nng du m chng. Vn hn nhn.

65

1. QUAN H V CHNG Nh thng k trn y, trong Kho tng ca dao ngi Vit, ch gia nh c 1.179 cu ca dao, trong quan h v chng chim s lng nhiu nht vi 690 cu. Nhng ni dung chnh trong quan h gia nh c phn nh qua ca dao nh cch thc ng x, nhng biu hin tch cc hoc tiu cc, s gn b hay khng gn b cng c phn nh thng qua mi quan h v chng l chnh. Trong mc ny, chng ti kho st quan h gia nh thng qua quan h v chng c phn nh trong 690 cu ca dao ni trn. 1.1. Nhng nt c trng trong quan h v chng th hin qua ca dao Nh ni phn m u, s cng trnh nghin cu tc ng, ca dao v gia nh khng c nhiu, phn ln l nhng hoc mc trong mt cng trnh; cha c mt cng trnh c lp no nghin cu v ch ny. Nhn chung, cc nh nghin cu nu ln c trng ca quan h v chng ngi Vit th hin qua ca dao l ho thun v gn b. Tuy vy, cng c mt s tc gi ch phn tch su v nhng ni bt hnh trong quan h v chng, quy kt l hu qu ca quan nim v cch thc ng x theo kiu ch phong kin, chu s p ch ca ch ph quyn, v th, trong quan h v chng, ngi ph n lun lun b thit thi, cay ng. Hc gi Nguyn Bch Khoa i lp ngi n ng vi ngi n b, nhn nhn h trong mu thun khng th iu ho c. Trong Kinh thi Vit Nam, Nguyn Bch Khoa vit: "Lun l ph quyn t ngi n ng ln a v ch t. Ph n Vit Nam ma mai, giy p ci oai quyn y. H tm tnh xu ca n ng em ra tro phng, chng rng a v u thng ca n ng khng c h cng nhn. Ci tnh xu th nht m h ch bai n ng l tnh hoang tong, tho, ph tnh: Khi th l mt cu lnh khinh bc v: Bng bng ny lc ra hoa Mt n v lnh try ra thm chng Try ra gnh gnh gng gng Try ra thm chng by b cn ba "No ai nhn nh mi ra Mi ngi mi k con c con k? Mun tt quy b m v Vic quan tao chu mt b cho xong Xa kia tao trong phng By gi tao vo trong hng quyn"

66

Hai tay bng a giu ln Trc ly hng quyn sau ly cu cai |Chng ti tham sc tham ti Mt chnh i go, ti ngi sao yn Ti xin chic a ng tin Anh i ly v, ti xin ly chng Anh i ly v cch sng Ti v ly chng gia ng anh ra."[63:103-104]. Sau , Nguyn Bch khoa dn ra cc cu ca dao chng minh cho nhn nh ca mnh v s chm chc ca ph n trc nhng thi xu ca n ng: ng im, khng ng n, c bc hoang tong, tham n, ham sc ph tnh, ri phn tch: "Hng ngi nh th m bt n b phi phc tng, trung thnh, trinh khit, c hnh, cn kim, cam chu th tht l mt s ti v l. Ngh th nn n b h tng c quyn i li ci ch k ca n ng bng mt thi ch k chng km. H chng li tng li ni, tng kin, tng hnh vi ca n ng. Trc ht, h em ci a v "chng" ca n ng ra giu ct: Bng bng cng chng i chi i n ch li nh ri mt chng Ch em i! Cho ti mn ci gu sng ti tt nc mc chng ti ln." [63:107]. Tip , Nguyn Bch Khoa nhn nh, dn chng v phn tch nh sau: "Nhiu khi h li trng tro hn th na: Hi c mc ym hoa tm Chng c i lnh c nm vi ai? C thng b con giai Chng v chng hi: con ai th ny? Con ti i kim v y C cho n gi bng thy th cho. Tht l mt mi tn thuc c bn trng tim lun l ph quyn. S i n nm vi ngi khc m c th nhn mt cch to tn nh th t ra rng ngi n b cng hiu ci lng thu chung ca chng lm lm." [63:108]. Sau nhiu on nhn nh, dn chng v phn tch dn chng theo m hnh trn y, Nguyn Bch Khoa i n kt lun:

67

"Ngi n b ni lon. H chng li trit l ph quyn. H c p ci hnh tng "n ng". Trong khi chng ph quyn, h t ra mt thi cng quyt, cc oan trng trn. H i s bnh quyn vi n ng cc phng din." [63:114]. Nguyn Bch Khoa vit Kinh Thi Vit Nam trong bi cnh x hi ang chng phong kin mnh m, cho nn v mt tm l, d dn n li ph phn mnh m nh trn, cng l iu d hiu. Tuy vy, ngay trong phng php, tc gi c nhng sai lm, cho nn dn n s cc oan v mt khoa hc. Cn lu rng, cng trong mt bi cnh x hi, nhng vi phng php nghin cu khoa hc, khch quan hn, nhiu tc gi khng mc phi sai lm nh Nguyn Bch Khoa. Nguyn Bch Khoa khng nhn nhn vn thi ca ph n i vi chng trong h thng cc biu hin, thy ton din c hai mt tch cc v tiu cc, m ch da trn lin tng ch quan ca mnh, kt hp vi phng php la tm chng c theo hng ch quan, phin din, do dn n kt lun thiu ton din, khng chnh xc. Thc ra, theo thng k v so snh trong h thng m chng ti s dng cc chng trn, c th thy thi ch o ca ph n i vi chng l thng yu v qu trng ch khng phi l khinh mn nh nhn nh ca Nguyn Bch Khoa. Nghin cu tc ng, chng ti rt ra kt lun rng c trng ca quan h v chng ngi Vit l gn b trong ho thun, nhng nhn v thng yu nhau, trong ngi ph n thng ng vai tr iu tit. Khi kho st ca dao, chng ti cng thu c kt qu tng t. V lng, s cu ca dao th hin s gn b v chng l 258, nhiu gp 2,4 ln s cu th hin s khng gn b (107 cu), v bng 37,68% so vi tng s cu ca dao v quan h v chng. Qua ca dao, cc tnh hung th hin s gn b v chng chim u th, hay ni cch khc, s gn b l mt c trng trong quan h v chng ngi Vit. Ca dao ngi Vit phn nh s gn b nh sau: - V pha ngi v: Khng nghe li tn tnh ca ngi khc, Nguyn vi chng n gi, i theo chng khp ni, Chm nom chng, Thng chng, Nhn lc chng nng gin, Nh chng, Lao ng thay chng, Ch chng, Chung thu, Vt mi kh khn, gian kh, Gnh vc vic nh, Lm ch da cho chng, Vui bun cng chng, Gi nn np, Cam chu, Nghe li chng, Th cha knh m chng, Tr cng n, Khuyn chng, Gi duyn cho chng, Chu ng, Bit tnh chng, Nhng vt cht cho chng, Gng cng v chng, Chu lm than. Mt s cu tiu biu l:

68

1. Chng i, ch bc su t Khi xa c m, by ch c em. 2. C chng th phi theo chng Chng i hang rn, hang rng cng theo C chng th phi theo chng ng cay cng chu, mn nng cng vui. 3. Chim xa by thng cy nh ci V xa chng o ngha no sai Vng rng c la chng phai cho chung thu c ngy gp nhau. 4. i tt nc cho chuyn Ly chng th phi gi duyn cho chng. 5. Em l con gi c chng M cha nhng a em lng n kia. Ca dao cho ta hnh tng v mt ngi v lo toan, m ang cng vic, sn sng hy sinh cho chng, lm p lng chng. mt chng mc no , phm cht ca ngi v do b nh hng ca t tng Nho gio vi "t c, tam tng" m li tr nn sng ln trong mt s cu ca dao. iu cng d hiu, v ngi ph n Vit bit tip thu nhng yu t tch cc ca o c Nho gio, xy dng nn tnh ngha v chng theo mt s khun mu mang tnh l tng ca Nho gio, nhng c bin ci i t nhiu cho n gin v gn gi i thng hn. - V pha ngi chng: Khng tham giu m chung tnh nt v, Lao ng nui con, n a v, Nh v, B qua khuyt tt ca v, Khng vong v, Thng yu m v, Cng hng vinh hoa, Chu kh, khng chu chia la, Chm sc v. Mt s cu tiu biu l: 1. i bn bc m t t Anh i lm r em v lm du Chng tham nh g xoan u Tham v mt ni em mau ming ci Trm quan mua mt ming ci Trm quan khng tic, tic ngi hng nhan. 2. Lm trai gi trn ba ging Tho thn, ngay cha, v hin ch vong. 3. M nng khc th m ta Phn d i rch, thit th anh thng.

69

4. Ngn lau ln khi b Ngn la tr ng ng Em ng than ng th, anh phi ti lng khc theo Hai tay anh bm bt ph bo Xa kia khp chn khng ai ngho nh anh Ban ngy anh n ci rng xanh Ti v ch mt tm tranh che u Ma sa nh git nh du Kh thi anh chu kh, ch la nhau anh khng la. 5. Tri h lm trn ma ro Gt sm phi sm liu sao cho va Khuyn em ch ngi nng ma Ca chng cng v, bao gi qun nhau. Hnh tng ngi chng tht bnh d, khng giu sang, oai phong m gn gi, ng cnh vi ngi v. iu ng qu ca ngi chng m ca dao phn nh l sing nng, cn mn, bit yu thng v con, cm thng cho hon cnh ca nhau, tn trng nhng thnh qu do hai ngi vun p nn. C hai v chng: Cng lao ng v chu cnh ngho, Khng thay lng i d, Theo nhau khng k giu ngho, Ngn nm khng qun, Thng nhau, Hi lng trong cuc sng v chng, Vt qua s phn bit tn gio, Ho thun, Cng chung vinh, nhc, thm ngho, Mt v mt chng, Khng ri nhau, Sng vi nhau sut i, Khng th dt nhau, Ch i nhau, Thu chung. Mt iu d nhn thy l ca dao v gia nh c rt nhiu cu rt hay, ni v cnh sinh hot v chng, nh: Trn ng cn, di ng su Chng cy v cy con tru i ba. Mt bc tranh thu mc v v chng ngi nng dn tuy lao ng cc nhc nhng qun qut bn nhau trong khung cnh yn bnh. Hnh nh con tru tham gia vo cng vic nh nng ca h lm cho bc tranh qu cng thm sinh ng. Cng vi chng v v, con tru khc ho m nt hnh nh loi gia nh Vit tiu biu gia nh ht nhn, vi hai lao ng chnh. Ngi ta cm thy mt s yn phn, khng mng cng danh, ph qu, vui vi ci ngho, min l khuya sm v chng thun ho bn nhau. iu y khng phi l ym th, tiu cc. Trong cuc sng bon chen, lc la v nhiu bt trc, th c m bnh d v chng gn b, ho thun vi nhau li l ting ni tch cc, y nhn bn.

70

Mt s cu tiu biu l: 1. i ta v cy chng cy Chng nay sng sm v nay sng chiu Ta ngho vui phn ta ngho Qun chi sng sm, sng chiu, hi anh! 2. m h gi mt trng thanh Em ngi ch lt cho anh chp thng Lt chng mng, sao thng c tt? Duyn i ta trt cng nhau Trm nm th nhng bc u Ch tham ph qu, i cu trng hoa. 3. o v chng hm p mai m Phi u cua c vi tm Khi i m n khi chm m kia. 4. Bn lng bn gio, bn o cng nh bn ta V y ta kt ngha giao ho Phi duyn phi kip, o Cha B ta mc chung. 5. Cng danh theo ui m chi Sao bng chm ch gi ngh canh nng Sm khuya c v c chng Cy su ba k m mong c ma. 6. i no mt v mt chng Mt niu cm tm, du lng n chi. T ba gc nhn trn y, chng ti nhn thy cc tc gi dn gian rt nht qun khi phn nh s gn b trong quan h v chng ca ngi Vit xa: d nhn t pha v hay pha chng, hoc t pha c hai v chng, th nt c trng c bn vn l s gn b bng tnh cm nng thm. Ngi Vit xy dng quan h v chng trn c s yu thng nhau tnh nt, v tnh yu y c th thch qua vic h cng nhau chu cnh ngho, cng nhau lao ng, tn trng cha m ca nhau, sng chung thu vi nhau. hiu su hn s gn b trong quan h v chng ngi Vit, cn ch n mt s c im l: theo nhau l biu hin ca s gn b, cng xa cch cng gn b, gn b trong lao ng. 1.1.1. S chuyn i ngha t khi nim ''tng phu sang khi nim theo nhau Mt s nh nghin cu i trc nhn nh rng, do nh hng ca Nho gio, m ngi ph n Vit Nam phi tng phu (theo chng), v chnh v phi

71

theo chng nh vy nn ngi v lun lun phi chu mi p bc, ng cay, thit thi Cc tc gi Thi ca bnh dn Vit Nam vit v thc ti gia tng ph nh sau: "- y l mt quy lut bt buc ngi n b. Ch tng y khng ch c ngha l i theo m cn phi tun theo mnh lnh ca ngi chng na. thc ny n su vo dn gian n ni trong ca dao c nhng cu nh: Con vua ng thng t than N ln trn ngn cng phi i theo Bi vy, ngi n b sng trong ch Tam tng thng c t tng yu ui, cu an. H ch cn bit lm sao cho chng thng nh vo s che ch ca ngi chng. [72:189]. Xem th, ngi n b i vi chng ch c nhn nhc v chiu chung. [72:194]. Ngi n b Vit Nam thng chng v theo chng, trn cn bn, khng b p bc, bt buc, m pht xut tnh thng, lng mong mi xy dng gia nh. [72:198]. Theo chng vi ngha ca h khng phi nh ch tng phu ca Khng Mnh, m chnh l xy dng tnh thng, xy dng cuc sng theo khi nim x hi t hu v thu chung. Cho nn, trong thc theo chng ca h, chng ta li thy phng pht s cn nhc v cch bit gia nh cha m. Khi trong tm t con ngi c s so snh gia bn phn theo chng v bn phn nui cha m, tt nhin o tng phu khng cn l mt quy lut tuyt i trong ch Khng Mnh na. [72:198]. Trong ca dao Vit Nam chng ta thy trc mt ngi n b, ngi n ng khng phi l nhng thn tng tn th nh gio l Khng Mnh la phnh h. V vy, tuy mn ngi n ng, nhng h vn ph nhn thc tn th y. H tm cch ma mai, chm bim, em thc t ra chng minh t rng a v ngi n ng khng c h cng nhn v ng tn th. [72:198-199]. Cho nn, nu ngi n ng em gi tr ngi n b h nhc khng tr, th chnh ngi n b cng em gi tr ngi n ng h nhc chng li. Trng thi y phn ng rt r rt trong ca dao Vit Nam [72:203]. Cc tc gi ni trn mu thun vi chnh mnh khi phn tch v ngi ph n trong x hi ph quyn: trong khi khng nh rng thc ti gia tng

72

ph n su vo dn gian, lm cho ngi v ch bit nhn nhc, chiu chung chng, th li cng khng nh rng ngi ph n theo chng l do t nguyn, ngi n b ph nhn thc tn th ngi n ng, em gi tr ngi n ng ra h nhc. Chng ti cho rng, trong khi ph phn nhng thi h tt xu ca ngi n ng cng nh ngi n b, cc tc gi dn gian khng nhm h nhc c mt gii, m ch nhm chng li nhng biu hin tiu cc c th trong x hi m thi. Mt khc, khng nn ng nhn rng Nho gio la phnh ngi n b khi khuyn h tn th ngi n ng. Trong quan h v chng, Nho gio ch trng ngi v phi tn knh ngi chng. Trong thc t, nu ngi chng ng tn knh th vic tn knh chng s cng lm cho quan h v chng thm gn b, c g l tri l thng u! Tr li vic theo nhau ca v chng ngi Vit, chng ti thng k c nh sau: C 44 cu ca dao s dng t theo, nhng khng phi ch vi ngha v theo chng, m cn vi ngha chng theo v, v v chng theo nhau. Ni dung ca vic theo chng cng khng n thun th hin tnh phc tng, l thuc ca ngi v i vi ngi chng, m ch yu l biu hin tnh cm thm thit gia hai v chng. C th thy r iu ny qua cc cu ca dao trch dn nh sau: - C hai theo nhau: Du lm nn vng gi, ri n my cng theo nhau, Phi duyn phi kip th theo, Theo nhau cho trn kip, Quyt theo nhau cho trn o, Theo nhau cho trn li vng , "Theo nhau cho trn, t sinh cng nh, Theo i, theo la mi thnh tht gia.. - V cheo chng: Lm thn con gi phi i theo chng, Ly chng, theo thi nh chng, Vng anh i trc, vng nng theo sau, Theo sau, em c vng vng a chn, Chng v thip cng v theo/My sng my cm, cng tro cng qua, Chng ln non, thip cng ln non/Chng ln tri, vt bin, thip cng bng con theo chng., Chng v cho thip theo cng/i no thip chu, lnh lng thip cam, C chng th phi theo chng/Chng i hang rn, hang rng cng theo., C chng th phi theo chng/ ng cay cng chu, mn nng cng vui., Ti ng anh kh ti theo anh v, Duyn a phn p th nng cng theo., Kh m x rung em theo., Phi duyn em nht nh theo, Phi duyn phi kip th theo, Thng chng phi theo, Thip thng chng, thip phi chy theo. (Tuy vy, cng c lc ngi ph n khng theo chng, v nh: n cam ngi gc cy cam/Ly anh th ly v Nam khng v., n chanh ngi gc cy chanh/Ly anh th ly v Thanh khng v.)

73

- Chng theo v: V m bit t chng phi theo., Phi duyn phi kip th theo/ Khuyn em ng ngh i ngho lm chi, Gin chng xch gi ra i/ Chng theo nn n t ti tr v., Mnh v ti cng i theo/ Sum vy phu ph, him ngho c nhau. Nh vy, qua ca dao, chng ta thy khng phi ch c ph n mi theo chng, m cn c c n ng theo v, v quan trng hn l h theo nhau. Tt nhin, sng trong mt ch x hi, con ngi khng th khng chu nh hng ca ch x hi y, cho nn, ngi ph n sng trong ch phong kin, tt phi chu nh hng ca ch phong kin, k c trong quan h v chng. Chnh v vy m qua ca dao, chng ta thy ngi ph n hay ni n ch theo chng, khng nhng th m cn theo c thi nh chng, v h coi l s tt yu, nhiu khi khng quan tm n ci ngha theo l th no. Lin h n yu cu ca Khng Khu ct lm cho dn theo gio l ca mnh ch khng ct lm cho dn hiu n, th thy rng Nho gio gt hi c nhng thnh cng nht nh trong vic truyn b quan nim tng phu vo x hi Vit Nam, lm cho khi nim ny tr thnh cu ni ca ming ca dn gian. Mt khc, v theo chng cng l l thng tnh, nu nh vic theo l xy dng hnh phc la i. Tuy vy, khi s dng ci v ngn ng tng phu, ngi Vit cng kh m h trong vic hiu ni dung ca n, h khng ni r tng phu l th no, vy h cn Vit ho c ci v ngn ng y thnh theo chng, m rng ra thnh v chng theo nhau. Th ri, khi nim theo chng cha ng nhng ni dung rt c th v dung d nh chnh cuc sng ca ngi dn qu: theo l v hp duyn, v thng chng, v quan trng hn l chung nhau gnh vc cng vic, chung nhau th hng nim vinh quang hay chia s s thng kh, cng c khi da vo ngi chng. Nhng, ni bt l ngi ph n theo chng vi ch hng cng chng xy p cuc sng chung hnh phc. Chnh v vy m ngi v xc nh r theo chng th d i n ni kh khn hc him nh hang rn, hang rng, hoc ni xa xi sng gi ln tri, vt bin, d ng cay hay mn nng, th h cng theo, min l phi duyn, phi kip. Cng c khi, l chn phi chng khng ph hp, ngi ph n cng dm ch ng lm li cuc i Ti trn ti trnh ti v nh ti.. c o hn na, theo chng m ngi ph n khng t ti trong v th ca mt ngi phi phc tng, m y t tin vai tr ca mnh, vai tr lm ch da cho chng, bi vy, ngi v mi dm khuyn chng: Chng i, ch bc su t/ Khi xa c m, by ch c em. Tm li, cch thc theo chng ca ngi ph n Vit thi phong kin a dng, phong ph, vi nhiu ngha tch cc, th hin s ch ng ca ngi

74

ph n trong vic la chn v xy p hnh phc cho mnh. Trong s ch ng y, ngi ph n sn sng gnh vc vic kh khn, nng nhc, sn sng chu ng mi o le ca cuc sng min l lm cho v chng c gn b. T khi nim tng phu ca Nho gio, cc tc gi dn gian chuyn ho thnh khi nim theo nhau, l biu tng cho s gn b v chng ngi Vit trong x hi phong kin. Cch thc chuyn ho ni hm khi nim nh vy c din ra mt cch lng l trong cuc sng i thng, nhng li ph hp vi quy lut ca tip bin vn ho ni chung ca dn tc ta, m PGS Nguyn T Chi khi qut nh sau: Trong khng t trng hp, nhng yu t m t tin ca ngi Vit hin nay ln lt tip thu t nn vn minh Trung Hoa qua mt thin nin k Bc thuc, v c v sau na, khi c tch hp vo cuc sng hng ngy ca ngi bn a, ch cn gi c ca ni xut pht c ci v hnh thc na thi (thng l tn gi) trong khi ni hm ca khi nim tip thu bin i hn.[240]. 1.1.2. V chng trong lao ng C 35 cu ca dao trc tip m t khung cnh lao ng, trong cho thy v chng ng tm hip lc nhm to dng mt cuc sng no , hnh phc. Chng ti xin thng k cc tnh hung nh sau: Vic do ngi v lm: Cy, p xe nc, Trng hoa, Trng khoai, Trng c, Gieo m, Gt hi, Quy cm, Dt, Quay t, Xay thc gi go, Ch lt, phn, Nui ln, Bt cua, Chm lo cha m, ng mi (thuyn), Lm thu lm mn, Bun bn. Vic do ngi chng lm: Lm rung, Cy, Gt, Cuc, Pht, n ci, Xc gim, Lm thy, Lm th, Chu so (thuyn), Gnh mui, Gnh ch, Chp thng, i lnh, V, Vit, i hc, c sch. Vic do c hai cng lm: Cy ba, Lm m, Trng khoai, Trng c, Gt hi, Hi rau, Mt khoai, , n ci, Bun b. Thi trong lao ng: Vui phn ngho, T gic, Tin vo thnh cng, Kin nhn, Khng qun ngi, Lc quan, Coi trng cng lao ca nhau. C th dn ra rt nhiu cu ca dao phn nh khung cnh gia nh m m, chng ho v thun trong lao ng v tnh yu thng thm thit, kiu nh : 1. R nhau i cy i cy By gi kh nhc, c ngy phong lu Trn ng cn, di ng su Chng cy v cy, con tru i ba. 2. Sng trng tri chiu hai hng Bn anh c sch, bn nng quay t.

75

3. Tri h lm trn ma ro Gt sm phi sm liu sao cho va Khuyn em ch ngi nng ma Ca chng cng v, bao gi qun nhau. 4. i ta v cy chng cy Chng nay sng sm v nay sng chiu Ta ngho vui phn ta ngho Qun chi sng sm, sng chiu, hi anh! 5. Bao gi la tr vng vng Cho anh i gt cho nng quy cm. 6. Cm chin n vi c ve Thip y chng y, bun b ra khi. 7. K chi tri rt ng su C chng c v r nhau cy ba By gi tra h tra Chng vc ly ba, v dt con tru Mt on chng trc v sau Tri rt mc rt, ng su mc ng. Nhn chung, qua ca dao, chng ta thy v mt lao ng, v chng c s phn cng hp l v kh bnh ng, vic m ngi chng lm th ngi v cng lm, ch tr vic i hc; thng th cng vic c m t theo cp i tng xng - chng vic ny th v vic n - A vic a th B vic b (Chng cyv cy, Chng sng sm- v sng chiu, Anh i gt- nng quy cm, Chng vc ba - v dt tru, Em ch lt - Anh chp thng, Thip y - chng y, Em ng mi - anh chu so, Chng bn - thip mt); v mt thi php, c th thy y l "m tp sng i" c o ca vn hc dn gian ngi Vit. M tp ny ch c th xut hin trong mt x hi c nn dn ch v bnh ng gia ph n v nam gii. Ngoi lm vic ti nh, ngi ph n cng c dp i lao ng ngoi x hi ging nh nam gii, nh i bun, i lm mn, i b ch khng phi ch quanh qun trong nh. Ni dung ni trn xut pht t thc t lao ng nng thn, trong vic canh tc l c bn, s phn bit v kh nng lao ng trn lnh vc ny cha nhiu, l lao ng kh n gin v nhiu khi cn s hp sc ca c hai v chng. C khc chng l ch chng c th lm vic nng hn, v c th c lm vic nh, yu cu s kho lo hn, ch khng khc s phn cng lao ng trong mt x hi c nn kinh t pht trin, trong ngnh ngh c phn chia rch ri v i hi s o to nht nh v ngh nghip. Khng nhng th, trong x hi m ngnh thong

76

mi cha pht trin, ngi ph n cn gn nh c chim ngh tiu thng kiu bun u ch bn cui ch, hoc bn nng sn do gia nh lm ra ti cc ch qu, tuy vn v li khng nhiu nhn g, nhng cng em v gia nh mt khon tin mt dng cho chi tiu hng ngy, mt gi tr kinh t quan trng i vi gia nh nng dn. Chnh iu kin lao ng nng nghip n gin, s phn cng lao ng cha rnh mch v kh nng lm kinh t tiu thng ca ngi ph n to iu kin cho tnh dn ch, bnh ng gia hai v chng c xc lp, cho nn cng lao ca ngi ph n c nh gi ngang bng vi cng lao ca ngi chng ca chng cng v. Tuy vy, do nh hng ca Nho gio, ngi nng dn cng hng n s vinh thn qua con ng hc hnh, khoa c. Chnh v vy, trong cc vic lm ca ngi chng, c vic i hc, vi 28 cu ca dao phn nh cng vic ny. Vi nhng gia nh nh nho, th nh hng ca gio l Khng Mnh tt yu mnh hn cc gia nh khc, v t tng dng danh, hin nhn cng chi phi suy ngh ca h. Cc cu ca dao ni v vic i hc, i thi ca ngi n ng phn ln thng qua li ni ca ngi v, qua bc l r rt mc ch ca vic hc l t, lm quan, em vinh hin v cho gia nh, v con (nh: "Bng vng choi chi bia tn anh", "Nga anh i trc, vng nng theo sau", "Chng i nga thm, thip nay vng o", "Anh ci nga vua ban, em ngi trn vng vng", "Trc l vinh thip, sau mnh vinh thn"). C th ni, tnh trng v chng cng nhau chm bm vo con ng khoa c nhm vinh hin, trong ngi chng dn bc vo khoa trng, cn ngi v th tn to nui chng n hc, chnh l biu hin r rt nht ca s nh hng ca Nho gio vo gia nh ngi Vit, m c th y l loi gia nh nh nho; s nh hng y cng thm c vo ca dao. iu ny c mt l do l mt b phn ca tc ng, ca dao do tng lp nho s sng tc. Cu ca dao "Sng trng tri chiu hai hng/Bn anh c sch bn nng quay t" v nn bc tranh c trng v sinh hot ca gia nh nh nho, trong nhim v ca ngi n ng l c sch, hc hnh, ngi n b lm lao ng nhng khng phi l lm ngh nng n thun m l lm ngh ph, cc nhc hn v c kh nng thu nhp cao hn. Xc nh r mc ch, phn cng cng vic r rng (anh i hc, em lo vic nh), hai v chng u t gic chm lo cng vic ca mnh, nhng ngi v bao gi cng va lm va hng tm tng ca mnh v pha chng, chm lo chng chu o, v do vy, quan h gia hai v chng cng gn b. Mt khc, qua ca dao, cng cn ghi nhn nh hng tch cc ca Nho gio vo x hi Vit Nam l gp phn to nn truyn thng hiu hc, mt yu t ht sc cn thit o to con ngi cho x hi hin i. V tht th v, ci im rt Nho ny li to iu kin cho, hoc lm

77

bc l ra kh nng gii Nho trong quan h v chng: anh chng, t v tr ngi ch gia nh m ngi v lun lun phi phc tng theo quan im Nho gio, khi chm bm theo con ng khoa c, tr thnh anh hc tr di lng tn vi n no li nm, trng ch ngi v lo toan cho cuc sng, gim dn vai tr gia ch, v nh th, vai tr ca ngi v ngy mt tr nn quan trng hn, to ra th bnh ng gia hai v chng. C nhiu cu ca dao phn nh tnh trng ny, v nh: Ai i i vi ti cng Ti cn sp sa cho chng i thi Chng ti quyt khoa ny Ch tt nh rn, vn hay nh rng B khi xn vy quai cng Cm niu nc l nui chng i thi. Mt khi ngi ph n nui c chng, th cng c ngha l vai tr ca h khng b l thuc ngi chng theo l gio phong kin na, m nh PGS Nguyn T Chi vit: Mt khi l v, l m, l b ch mt gia nh nh, vi cha kho hm trong tay, ngi n nng dn Vit, c bit l Bc B, ni m lung bun bn nh trong nng thn sinh ng hn nhiu, so vi Trung B v Nam B trc kia, tt c ting ni quan trng, nhiu khi quyt nh, trong nn kinh t gia nh, xng vi danh hiu ni tng m cc ng chng snh ch Nho thng gn cho h.[192] im hn ch l trong ci nhn ca cc tc gi dn gian, ph n khng thuc loi cn c i hc, l s bt cng vi ph n m ngy nay tuy chng ta khc phc, nhng khng phi khng cn ri rt nng thn, khin cho nhiu gia nh ch cho con trai i hc v bt con gi nh gip vic gia nh. Ngoi tr hn ch v t tng tm cch c n trn ngi trc qua con ng khoa c ca giai cp thng tr, nhn chung lao ng ca gia nh ngi Vit c mc ch n gin v chn chnh, l to dng mt cuc sng no , m m. Cng c lc ngi nng dn ph phn li hc hnh thot nng, khng nh con ng lao ng nng thn l ng coi trng: Cng danh theo ui m chi Sao bng chm ch gi ngh canh nng Sm khuya c v c chng Cy su ba k m mong c ma. Gn b cht ch vi thin nhin v lao ng, quan h v chng ngi Vit tr nn th mng, y tnh lng mn, do li cho kho tng ca dao

78

nhng bc tranh v cng p . Ci cnh Chng cy v cy con tru i ba, hay Bao gi la tr vng vng/Cho anh i gt cho nng quy cm va l bc tranh hin thc v cuc sng lao ng nng nhc ca ngi nng dn, va l bi ca lng mn bay bng th hin s lc quan trc cuc sng, l bn tnh ca dung d v hnh phc v chng ngi Vit. 1.1.3. V chng trong s xa cch C 118 cu ca dao ni v s xa cch v chng, th 33 cu th hin s gn b, ch c 4 cu th hin s lng lo trong quan h v chng. Nu qu nh nhn nh ca mt s nh nghin cu trc y, vi chung l hn nhn trong x hi phong kin, do s p t ca l gio phong kin, ca ch ph quyn, nn ngi ph n khng c hnh phc, th vic xa cch chng chnh l iu kin thun li gii phng ngi v, v ngi v phi th hin s mng vui khi xa cch chng. Th nhng, ngc li, qua ca dao, chng ta thy cng xa cch chng, ngi v cng th hin s gn b vi chng, v chng cng xa cch cng gn b vi nhau. Trong 118 cu ca dao th hin s xa cch v chng, hu ht l ni ln s nh thng day dt ca ngi v hoc ngi chng. Nguyn nhn ca s xa cch ny l do i lnh hoc do chin tranh (24 trng hp), chng i hc (9 trng hp), chng i lm n (6 trng hp), v cc cng vic khc (55 trng hp). Nhiu khi ngi chng i m khng ni l do (9 trng hp), khin ngi v khc khoi, lun t hi Anh i u, i m, "i m m chng thy v, i u nhn ging mng/Nm canh thip chu lnh lng c nm., Anh i u ba bn nm trn/ em gi go chy con mt mnh. V cng nhiu khi s xa cch chng em li ni tht vng chua cay cho ngi v, lm cho ngi v phi Khc n non, khng bit ly ai than cng, khc khoi Mt ngy ng ng xem bng ba thu, n ni phi t dn vt Chng qua thn m nh i thn bn. V vy, c khi ngi ph n th hin thi gay gt, khng thit tin bc, ch cn gn nhau: Chng Nam thip Bc lm giu ai n. Trong cc tnh hung khin cho v chng xa cch, ng ch l cc tnh hung thuc v chin tranh: ngi chng phi i lnh. C rt nhiu cch thc trong ca dao din t thi ca ngi v trc cnh chng i lnh: ngn khng cho i (Anh i anh li nh, Anh i i lnh Ty bang/Em e anh b mng bi hoang t ngi.), nh phi cho i (Phi lnh th i), ha hn lm tt vic nh (Ca nh n chic th c ti.), lo lng, thng xt ngi chng ngoi trn mc (Hn tn mi n, d em cng khng yn, Lo chng lao kh, ch s g m con ti.), on trch s bt cng ca x hi (ly chng lnh thit thua trm ng), ln n chin tranh (Tri i sinh gic lm chi/B nh

79

b ca m i chin trng.), lo lng cho cuc sng gia nh (Ly chi nui thy vi m quanh nm/m nm canh nm ngh li, rut tm ho hon.), trch chng (Ty bang anh i lnh/Sao anh khng tnh vic nh., Anh i lnh m, c g u na?), sn sng gnh vc vic nc cho chng (Thip i lnh th cho chng t nm.). D ngi chng i u, v l do g, th ngi ph n vn lun lun ch i. C ti 62 cu vi 3 loi t din t trng thi i ch ca ngi ph n trong 102 trng hp xa cch chng th hin qua ca dao, gm: i (16 cu, nh Sng chiu m m trng chng i anh., Thp n em i, da k nm canh.), ch (30 cu, nh Con th v di trng ch t y.), trng (16 cu, nh: V trng chng ln ni ng vng phu.) Phn nh cch thc ng x trong iu kin xa cch v chng, ca dao t ng t gc ngi chng (ch c 19 trng hp), nhng cng cho thy trch nhim v lng khao kht sum hp gia nh ca ngi n ng. Tnh cm ca ngi chng c phn nh trong khung cnh xa v l thng v, cng rn vt qua hon cnh, tin tng giao vic nh cho v, nh nhung, xt xa, an i v, than thn trch phn, au n, lo lng trc hon cnh ca v, ch i, tin tng s t mc ch; cng c trng hp, d l him hoi, ngi chng cm thy c gii phng, t do (1 trng hp) hoc cng c khi bi bc, ly v hai (1 trng hp). Tuy vy, thi chung ni bt ca ngi chng l trch nhim v tnh cm thm thit vi v con, m cu ca dao tiu biu l D ln ngun xung b anh cng tr v vi em. Qua s th hin tnh cm ca ngi v trc cnh xa cch chng, chng ta thy r ngi ph n Vit lun lun lo lng cho chng, sn sng gnh vc cng vic cho chng, k c vic i lnh, sn sng chm lo vic nh, mc d cht chng ln bn thn mnh l nhng kh khn, s hng ht khi trong nh mt i ngi n ng. iu ny l t gic, l biu hin ca s gn b v chng. Trong khi , v cng vic hoc v hon cnh bt buc, ngi n ng phi t bit gia nh sng cuc sng tha hng, nhng h vn dnh cho gia nh tnh cm gn b, thng yu. Cho nn, phn nh tnh cnh xa cch ca v chng, ca dao chng minh mt cch y thuyt phc s gn b ca v chng, mt s gn b t c hai pha v v chng, da trn tnh thng yu v trch nhim i vi nhau. 1.2. o ngha v chng theo quan nim dn gian Kho cu ca dao, chng ti nhn thy khi nim o ngha thng c cc tc gi dn gian dng ni v quan h v chng. Trong hc thuyt Nho gio, th ch o cng hay c s dng ni v quan h gia nh, l o

80

tam tng. Kho cu k nhng cu ca dao c dng t o ngha (hoc o, hoc ngha), gm 39 cu, chng ti thy rng trong khi s dng v ngn ng o ngha ca Nho gio, cc tc gi dn gian chuyn ti nhng ni dung gn gi vi nhn thc, tnh cm v li sng ca dn tc. Theo cc tc gi dn gian, o ngha v chng rt nng, rt su, rt kh, vi ni dung l: Hm p mai m, n my cng theo nhau, Ngn dm khn qun, Gin ri li thng, Thng, Chu kh chu kh, Xa nhau vn nh, vng trm nm, Nh hoi khng qun, Chm nom chng, Ho hp, thun ho, Khng ngi xa gn, Khng vong v, Bn cht, Khng ri nhau, Khng cn bit i no, i ch chng, Chung thu, Khng tham sang giu, Gi i, Sinh t c nhau, Cy nh nhau. Sau y l mt s cu ca dao tiu biu: 1. o cng thng kh lm bn i Chng d nh ong bm u ri li bay o cng thng kh d i thay Du lm nn vng gi, ri n my cng theo nhau. 2. n cy ai n dt chi o chng ngha v, gin ri li thng. 3. Ch rng: qun t to oan V chng l ngha vng trm nm. 4. Ly nhau cho trn o Tri cha Thin M mi ri nhau ra. 5. Xt ra trong o v chng Cng nhau tng cy phng nng ma. Cc t th hin o ngha y thng c dng l o v chng, o v ngha chng, Tnh chng ngha v. Qua ca dao ni v o ngha v chng, c th thy cc tc gi dn gian cng nu ln mt s quy lut bao qut th hin nguyn tc sng ca v chng, nh chung thu trn i (thng biu hin qua t trm nm, nh V chng l ngha vng trm nm, Trm nm gi phng m o bn em, o v chng trm nm khng phi mt ngy). Quy lut ny l ph bin, t trong i thng m ra, ch khng phi l theo trit thuyt Khng Mnh, bi v t khi cha c Nho gio, th con ngi c khi nim v chng, v thc t cuc sng lao ng cng nh tnh cm khin cho s chung thu trn i l yu cu tt yu ca quan h v chng. Ni dung chnh trong ca dao v o ngha v chng l nhng cch thc ng x thm thit tnh cm gia hai v chng trong hon cnh sng gn vi

81

thin nhin, lao ng. o ngha v chng gin d v thun phc, c khi th hin nm l xng: Tai em nghe anh au u cha kh Em bng ng ch s, i b nm l n v xng lm g y cho trn ngha v chng m hi ra em chm, ngn gi lng em che. Quan nim v ngha nh trn cho thy li sng cht phc, tnh cm chn tht v thc t ca ngi nng dn thuc x hi nng nghip, mt x hi m trong , con ngi sng gn b v ho ng vi thin nhin. C mt trng hp c o, l trong khi s dng khi nim o ca Nho gio, cc tc gi dn gian li chuyn ti mt ni dung tri ngc vi Nho gio. Qua ca dao, ngi nng dn Vit khng nh: "o cng thng kh d i thay/Du lm nn vng gi, ri n my cng theo nhau. y l mt quan nim rt nhn i ca ngi Vit, i lp vi quan nim Nho gio i hi ngi chng phi dng danh, hin nhn. Thm trng ca ngi n ng khng lm cho ngi n b khinh ght, rung ry m cng lm su sc thm tnh chng ngha v, l nt tm l c o ca ngi nng dn Vit. Nh vy, khi nim o ngha c dng trong ca dao c ni dung kh rng, bao hm c ngha vt cht v ngha tinh thn. V ngha vt cht, cc tc gi dn gian quan nim rng mun lm trn o ngha, v chng cn th hin s u ym nhau, chu ng thiu thn, khng ph thuc vo ca ci. V ngha tinh thn, o ngha bao hm c tnh cm v ch, v chng phi thng yu, tng tr nhau, ho thun, chung thu, khng b chi phi bi khng gian v thi gian. Quan nim nh th hon ton ph hp vi cuc sng bnh d, khng phi l nhng trit l cao siu. 1.3. Quan nim dn gian v ng T b Nguyt Mt s nh nghin cu cho rng, trong x hi phong kin, do khng tm c hnh phc trong tnh yu v hn nhn, m ngi ta hay trng ch hoc li cho ng T b Nguyt. Trong Kinh thi VitNam, Nguyn Bch Khoa vit: "Cha m t u, h phi ngi y. Bao nhiu t tng c nhn ca h u np mnh di ci uy lc ti thng ca gia nh. H ch cn bit nhm mt a chn trng cy c vo may ri, vo ng T b Nguyt" [52:99]. Thc ra trong ca dao ni v gia nh, ch c 5 cu trc tip nhc n ng T b Nguyt, ch c ca dao v ch giao duyn nam n mi nhc nhiu n hai t ny. V s giao duyn c lin quan trc tip n hn nhn, cho nn chng ti cng m rng t liu ra loi ch giao duyn kho cu. Theo phn loi ca chng ti, c 5.862 cu ca dao thuc ch giao duyn nam n,

82

cng vi 1.179 cu ca dao thuc ch gia nh, trong t ng T, b Nguyt xut hin 164 ln trong 88 cu ca dao (di nhiu tn gi khc nhau: ng T b Nguyt, ng T, b Nguyt, Nguyt lo, b Nguyt lo, ng Nguyt lo). Cc i nam n ni n ng T b Nguyt trong cc trng hp sau y: + Phn nh tnh trng cha bn duyn nhau (30 cu), th d: ng T b Nguyt cha xe, i ta nh v vi chng/Ch him mt ni ng T Hng cha xe., Tui anh ang th o/ng t cha nh ni no xe duyn. ng T b Nguyt y ch nh mt ci c m cc i trai gi mn ni ln tm trng lng l cha nh ni chn ca mnh. + Trch khng xe duyn (13 cu), th d: Bt ng T m nh ba ho/Duyn ngi xe c, phn em i ngho khng xe., Quyt ln tri kin n ng T, ng vng xe, xe phi v gi/Ti th t ca t nh ng ln!. Thi ca ngi ni y kh trch thng, coi thng ng T, b Nguyt, thng dng t bt. (V d : Bt ng T m cho ba m/Bt b Nguyt, nh bn mi chn ci ho/Duyn ngi ta xe bui sm duyn em bui chiu mi xe.). Tuy ni l trch ng T, thc ra con ngi trch cho s chm duyn, v duyn ca mnh ch khng nhm li cho ng siu nhin. + Th hin vai tr ch ng ca con ngi trong tnh duyn, khng ph thuc ng T b Nguyt (17 cu), v d: Va i ta nh, ng T s g!, Kt phc i y v chng/D ng tri cha nh, d ng T Hng cha xe., Sng trng sung sng c b sng/Ta c c y ta bng ta chi/Ta bng ta tch ln tri/Hi ng Nguyt Lo tt i chng l?, Ph anh, ti lm b nng!/ng T xe si ch vng cn sn, "Phi duyn th ly, t hng no se". Qua cc cu ca dao thuc loi ny, chng ta thy d nhn duyn thnh hay bi, th ng T, b Nguyt cng khng c vai tr quyt nh, m vai tr y l con ngi. Khi yu, ngi ta c vic gn b vi nhau, c hi n ng T cng ch l cho vui, khi s vic an bi. Cn khi trc tr, ngi ta em ng T b Nguyt ra h tr cho mnh nhm nu ko ngi tnh. + Cu xin cho c xe duyn (5 cu), th d: Vi ng T mt a bnh b bng/Cng b Nguyt lo gng cng xe gim., Vi ng T i ba chu ht/Vi b Nguyt nm by m kinh/Xui cho i la ti thun mt tm tnh/Du n ht mui, nm nh cng ng. Trong trng hp ny, con ngi t lng thnh knh trc vai tr xe duyn ca ng T b Nguyt, nhng cng c khi ch l cch ni m thi. S cu ca dao thuc loi ny chim t l rt thp, ch bng 7,46% s cu ca dao c ni n ng T b Nguyt, chng t trong tm thc dn gian, s tin tng vo vai tr ca ng T b Nguyt trong xe duyn ch rt m nht.

83

Vi cc ni dung c phn loi cng nhng dn chng nh trn, c th thy rng trong ca dao, cc tc gi dn gian ch mn ng T b Nguyt ni v tm trng ca con ngi hoc lm c ni v tnh cm ca con ngi, ch ch yu khng phi coi ng T b Nguyt nh ng thn linh quyt nh hnh phc la i. iu ny cho thy, v mt phng php lun, khi nghin cu vn hc dn gian, trong c ca dao, cn ch n cch s dng khi nim ca cc tc gi dn gian, nhiu khi s dng ci v ngn ng ny chuyn ti ni dung khc. 1.4. Nhng biu hin tiu cc trong quan h v chng Phn nh cc hin tng tiu cc trong quan h gia nh ngi Vit c 150 cu ca dao, trong thuc v quan h cha m con c 37 cu, v chng c 88 cu, anh ch em c 2 cu, cn li l trong quan h du r, h hng. Kho cu loi ca dao phn nh cc hin tng tiu cc trong quan h v chng, chng ti rt ra bng sau:
BIU HIN To hn Ph bc C bc Chng va cht ngng trai Bc lt N nn (2 n v) Ru ch C Bc (2) C bc (10) Ph bc Ph bc a th (9) a th (3) a th (5) B chng, ngng trai To hn (2) Bc bo (7) Bc bo (2) NGUYN NHN Tham giu V gi i TC NHN N Nam Nam PHN NG Ph phn Trch Xa lnh Khng ni r Trch Khng ni r Khng ni r Khng ni r Trch, khinh Khng ni r Trch Phn i Chp nhn Ph phn Khng ni r Trch Khng ni r

Nh giu C bc

Nh chng Nam Nam N Nam N C nam, n Nam Nam N N

Nam Nam

84

Bc bo Bc bo Chng khng thng nh v (6) nh v D tnh ng im (10) Nghin ht B chng V h V h Con h Kh Ch chng (2) Ngho kh Bt nt chng Ti (2) nh chng (2) Chng ngu B chng Ghen chng Khng bnh v Xung khc

Nam Nam Nam Nam Nam Nam N Nam N Nam Chng Nam N Nh chng N Nam N N N Nam Nam v n

Phn i kch lit Cu xin Bun Nhc nh Khng ni r Lo D bu D bu Quy trch nhim Quy li Quy trch nhim On trch On cha m On trch Ph phn Than vn Khng ni r Bc Khng ni r Trch Trch

V lng l

Cng n C nghe Cha dong Ly chng giu Chng gi, km Ly chng

B g bn

B p g

Mt s cu ca dao tiu biu l: 1. Gi a bi chui sau h Anh v v b b b con th. 2. V t dy, nn g mi chm Bi anh bc nn em phi tm ni xa. 3. Anh i ghe ni chn cho Bi anh thua bc nn ngho n treo - N treo mc k n treo Em bn bnh bo tr n cho anh. 4. Ci c l ci c qum My hay nh v, my nm vi ai?

85

C nh th nh sm mai Ch nh chp ti, ch ai cho nm. 5. Ch trinh ng gi nghn vng T anh chng c n chng l nm Cn nh yu vng du thm Hp ch trn bng n trm con ngi! 6. t no l t chng cay Gi no l gi chng hay ghen chng? Ni ra au n trong lng Y ci n nn, c phi chng u. T cc cu ca dao v nhng biu hin tiu cc trong quan h v chng, chng ti thng k c 40 tnh hung, trong loi tiu cc c ni n nhiu nht l a th (15 cu), Nghin ht, c bc (13 cu), Ph bc nhau (12 cu), Lng l, ng im (12 cu), nh v (7 cu). Khi phn nh cc hin tng tiu cc trong quan h v chng, cc tc gi dn gian th hin nhiu thi khc nhau, nhng nhn chung l khng gay gt lm. Cc loi biu hin tiu cc nh nghin ht, c bc, nh v u khng b ph phn trc din. i vi hin tng a th, thi ca ngi ph n cng a chiu: khi th chp nhn ("C ai ly l ch ti th vo/Thm ti ch bo lm sao,/ Ni ln vi ting, lo nho my cu.), khi th phn i ("Chng chung th ng"), v lc li trch mc (Anh ly v l ph tnh thip chng?), trong ch yu l trch mc. iu ny cho thy ngi Vit chu nh hng ca Nho gio, ca ch ph quyn, trong cho php ngi n ng c quyn nm th by thip, ng thi th hin cch sng hn nhin chn cht ca c dn nng nghip. Tuy nhin, mt gc nhn khc, th vic xut hin tn s cao nht: 15 ln nhc n a th trong cc cu ca dao ni v tiu cc v chng, cho ta thy li ng x cam chu ca ngi ph n, ng thi cng l vn nhc nhi hn su trong tm t ca ngi ph n. S bt cng y phi chng l nguyn nhn ca vic khng ai khc, m chnh ngi ph n, ct cao ting ni h b thn tng ca ch "trinh" c nhng cu ca dao phn nh thi bt cn ca h nh mt thi xu tru ngi cc chng trai, l tnh lng l. T tnh trng ny, dn n mt h qu l trong ca dao, khuyt im b nhc n nhiu nht ca ph n l tnh lng l, ng im, vi thi d bu khinh khi. Cc tc gi dn gian theo di tng trng thi ca ngi ph n trong nhng cnh hung khc nhau lt t sinh ng nhng thi xu ca ngi ph n: khi vi chng th dnh qu ngt cho trai", ang sng vi chng cng nom chng ngi., khi xa chng - "Nh chng th t, nh trai thi nhiu., ti mc Lon trn t

86

thu vng chng n nay, b chng nh v ve ng li mnh, ngng cung ti mc Hp ch trn bng n trm con ngi!, "C chng cng d chi ngang/ ra con thip, con chng, con ai?, n khi chng cht cng khng th chng c mc ti thiu: Chng ti mi c ba ngy/Ai i c i ti ry hay khng?" Nhng biu hin ny cho thy trong x hi phong kin, khng phi l ph n khng dm bung ph, sng theo s ring, mt khc cng cho thy d lun ht sc quan tm v kht khe i vi ph n. iu ny va biu hin cho s p ch ca l gio phong kin i vi ngi ph n, va th hin s chng i ca ngi ph n i vi l gio y. Nng nh cho nhng khuyt im ca n ng, trong c nhng thi xu mang tnh ph bin trong x hi nh a th, c bc, ru ch, nh v, ng thi li ngt ngho i vi nhng khuyt im ca ph n, ca dao cho thy rng trong tm thc dn gian, thc ph quyn c s chi phi mc nht nh n cch nhn nhn, nh gi ca nhn dn v cch thc ng x trong quan h v chng. 2. QUAN H CHA M CON 2.1. Quan nim dn gian v ch Hiu Hiu l mt khi nim ht sc quan trng trong Nho gio. Trong Vn ho Vit Nam v cch tip cn mi, Phan Ngc vit: Khng o l no ni n ch hiu nhiu hn Khng gio. V d cho ch hiu c c nhc n bi Khng T, Tng T v v s hc gi th chung quy ch l bn phn ca a con i vi cha m mnh. V chm dt. [81:112[. Trong Nho gio xa v nay, Quang m vit: "Hiu tt nhin l bit yu thng cha m, bit vo tha gi, i bo co v trnh din, bit qut nng m lnh, sm hi chiu thm, bit lp thnh gia tht c con ni di tng ng, trnh c ti ln "v hu".v.v. C th ni rng l nhng vic quen thuc m ngi ta hay ni n trong x hi c tri qua my chc th k ri. Nhng Khng Mnh ch yu nhn mnh vo nhng iu c ngha cao su hn v mt o l trit hc. Ngay n vic nui nng cha m, Khng Khu cng dng ph phn gay gt mt quan nim ng thi l c c nui nng l c. Li ph phn nh sau: "Ngy nay, ni ngi c hiu l ni bit nui nng. n nh con ch con nga cng u c nui nng c. Khng c lng tn knh th c g phn bit." [30:177].

87

Rt s hu sinh khng gi ng o ca cha ng, thy tr Khng Khu nhiu ln nu r nhng yu cu "k", "thut", "v "v ci" (ngha l ni tip, lm theo v khng thay i)...[30:180]. Dng danh, hin nhn, cch bo hiu tt nht. Rt s "hu sinh' "i khc", Nho gio tm mi cch lm cho con chu c i ng theo ci o ca cha ng, c "thin k", "thin thut'' m lm nn nghip ln, vn ln cao mi. Con hn cha nh vy nh cng c phc. [30:180]. Trong ca dao, nhn dn ta cng hay ni n ch Hiu. Trong s 446 cu ca dao ni v quan h cha m con, th c 100 cu phn nh tnh trng c hiu hoc bt hiu, cn trong 1.179 cu ca dao ni v gia nh, c 25 cu ca dao c dng trc tip t hiu. Kho cu ca dao ni v o hiu trong gia nh Vit Nam, chng ti thng k nh sau: - Tng s cu ca dao cp n o hiu: 100 cu (21 cu c dng trc tip ch hiu, hoc hiu trung), cn li l ni gin tip. - S cu th hin s c hiu l 89 cu, s bt hiu l 11 cu. Ni dung c hiu i vi cha m c ca dao phn nh l: n n nui dng, Chm nom v vt cht, Th cha knh m, Bit n cha m, Chu nhc, Bit s, Chu ci lun, Lo lng cho cha m, Th cng chu tt (hn vi chng), Gng hc thnh danh, Coi cha m hn chng, Coi trng n n hn nhn duyn, Nh thng, Phng dng m cha, Trng cng cha nh ngha thy, Mong cha m sng lu, Lao ng lm giu cho cha, Khng c ci cha m, Hu m cha, V chng th chung cha m, Trong thi gian tang cha m khng ngh n nhn duyn, Ni nghip cha ng. Ni dung bt hiu i vi cha m c ca dao phn nh l: K cng nui cha m, n chi phung ph ca cha m, Sao nhng thm nom, Hng ring sang giu, mc cha m ngho, Hn lo vi cha m, Qun n cha m. Ni chung, nhng ni dung v ch hiu m ca dao ngi Vit phn nh nh dn trn y u c Nho gio cp n, chng t trn bnh din gia nh, ch hiu ca Nho gio c chuyn ti v thm nhp kh su, rng vo x hi Vit Nam thi phong kin. Tuy vy, trong ni dung ca ch hiu m ca dao chuyn ti, thng hng vo cch ng x thng thng trong cuc sng, gn gi vi np sng, np ngh bnh d ca ngi dn, cn nhng trit l, yu cu cao siu hoc ngt ngho ca Nho gio th khng c cp.

88

V i tng ca ch hiu, Nho gio quy nh nh sau: Hiu o l ngha vi cha m, ng thi cng c th l ngha i vi cc th h b trn trong gia nh., Con ngi hiu bao gi cng lm vui lng cha anh" [30:175]. Ba mi nhn lun trong gia nh l cha con, anh em v v chng. [30:183]. Nh vy, i tng ca ch hiu chnh l cha m, ngi b trn, nhng Nho gio nhn mnh n cha anh, n mi quan h cha - con. Khi ni v hiu, ca dao ngi Vit cng ch r i tng l cha m: vi cha m ni chung (88 cu), trong ni n c cha v m trong cng mt cu ca dao l 59 cu, ni ring v cha l 4 cu, ring v m l 26 cu, s cu c nhc trc tip n t cha (hoc thy, thy) l 50 cu, m (hoc m) l 67 cu, ni v cng cha l 11 cu, v ngha m l 20 cu. C ngha l, i tng ca ch hiu c ca dao ngi Vit quan tm hn c l cha m ni chung, tip l ngi m. Trong mi trng hp, ngi cha u c ni n t hn ngi m. iu ny cho thy, khi s dng khi nim hiu, phn nh tnh trng c hiu hoc bt hiu, ca dao thin v li ng x thng thng v nng v tnh ch khng phi nng v gio l, v ngi m bao gi cng chim v tr quan trng hn ngi cha. iu ny cng chng t rng, khi ni v ch hiu, ngi Vit gii hn n trong phm vi gia nh l chnh, khng ng nht vi quan nim ca Nho gio, tc l ch khun ch hiu vo vic lm sao cho con sng c tnh c ngha vi cha m l chnh, ch khng phi hng con ngi theo cch bo hiu mang tnh gio l ca Khng Mnh l phi xy dng c nghip ln, bin nh mnh thnh i gia, c th lc trong x hi. Quan nim ca Khng gio khng c con trai l bt hiu cng khng h c mt trong cc cu ca dao ni v o hiu ca ngi Vit, cng cho chng ta thy r khi nim hiu ca Nho gio tuy thm nhp su vo x hi, gia nh Vit Nam nhng ni dung m nht. 2.2. Trch nhim ca cha m i vi con C 18 cu ca dao th hin trch nhim ca cha m vi con. l: Nui nng, Chm cht, Dy d, Dng v g chng, To dng nh ca, Cho hc hnh. Trong cc trch nhim ni trn, vic chm lo cho con hc hnh c ni n nhiu hn c (5 cu), vi mc ch r rng l thnh danh, hin thn. iu ny cho thy, v mt gio dc, ngi Vit chu nh hng r rt ca Nho gio, v y l nh hng tch cc.

89

Mt s cu ca dao tiu biu l: 1. Cm cha o m ch thy Gng cng m hc c ngy thnh danh. 2. Con i mun nn thn ngi Lng tai nghe ly nhng li m cha Gi thi dt gm thu hoa Khi vo canh ci khi ra thu tha Trai thi c sch ngm nga Di mi kinh s ch i khoa Na mai ni ng nghip nh Trc l mt mt sau l hin thn. 3. Con c bay bng bay la Bay t ca miu bay ra cnh ng Cha sinh m tay khng Cho nn bay khp ty ng kim mi Trc l nui ci thn ti Sau nui n tr, nui i c con. 4. Nui con cho c vung trn M thy du di, xng mn gi long Con i, cho trn hiu trung Tho ngay mt d, ko lung cng m thy. ng lu l, tuy ni t v trch nhim ca cha m i vi con, nhng ca dao ca ngi Vit li ni nhiu n cng lao ca cha m, rn dy con phi bo p. S d nh vy v ca dao thin v tnh cm, cc tc gi dn gian khng ch tm c rt gio l trong quan h cha m con, m ch yu phn nh tnh cm c bc l qua mi quan h y. Qua nhng cu ca dao ni ln cng lao ca cha m i vi con, li thy ni ln trch nhim ca cha m rt ln, thin v vic nui nng, chm cht, hy sinh cho con, mong con nn ngi, k c hc hnh thnh danh, hin thn.

90

2.3. Nhng biu hin tiu cc trong quan h cha m con Chng ti thng k c 37 cu ca dao ni ln nhng biu hin tiu cc trong quan h cha m con. Mt s cu ca dao tiu biu l: 1. Cha m nui con nh bin h lai lng Con nui cha m tnh thng tnh ngy. 2. M gi ht go treo niu M anh khn , khn iu vt vai. V cc biu hin tiu cc trong quan h cha m con, trong phn Hn nhn, chng ti s c dp ni n kha cnh p duyn, m ch yu l do yu t kinh t - cha m tham tin, tham giu m p duyn con. Trong phn ny, chng ti xem xt kha cnh con i x khng tt vi cha m. C 7 cu ca dao ni v hnh ng tiu cc ca con i vi cha m l: Ci cha m, K cng nui cha m, cho m kh trong khi mnh giu sang. Hai loi tiu cc u mang yu t tinh thn, loi tiu cc sau mang yu t vt cht. Thi ca cc tc gi dn gian trc cc hnh vi sai tri ca con i vi cha m khng c bc l r rng, ch c mt trng hp ni thng rng "con ci cha m" l "con h". Trong cc trng hp ny, ca dao phn nh mt cch khch quan l chnh, ngi nghe t rt ra kt lun v t thi . 3. QUAN H NNG DU V GIA NH CHNG Chng ti thng k c 63 cu ca dao ni v quan h ca nng du i vi gia nh nh chng, th c ti 33 cu th hin nhng biu hin tiu cc, ch c 14 cu biu hin s tch cc (ch yu l i v m chng). Tc l c 52% s cu ca dao v quan h nng du - nh chng phn nh tnh tiu cc, v s cu ca dao ni v cc hin tng tiu cc trong quan h nng du - nh chng nhiu gp 2,35 ln s cu ni v cc hin tng tch cc. T l ny l cao, ng thi vi ni dung ca cc cu ca dao ni ln nhng tiu cc trong quan h nng du vi nh chng cho thy t trong truyn thng, y l mi quan h mang nhiu ni nhc nhi thuc gia nh ngi Vit. Ni cch khc, mu thun nng du - nh chng l im yu nht trong quan h gia nh ca ngi Vit. Qua cc cu ca dao ni v quan h nng du - nh chng, chng ti rt ra bng thng k nh sau: Nhng biu hin tiu cc trong quan h nng du - nh chng
HIN TNG Lm vic vt v vn b ch ay nghin NGUYN NHN TC NHN Nh chng M chng

91

Do khu ming m chng Mong m chng cht Khn kho vn b ch (4 cu) B chng nh, b xui nh thm Mong m chng m cho thuc c Khc than B v nh m Khc Mun b i n khng ngon Ngho i Tn t i Ru Ra m chng Khng khen nhau Khng dm v vi chng Nh chng ly m Nhn nhc, nhn n mc B hnh h Khng yu nhau Xui chng chng m Ch nguyn vn b ch B i x bt cng Cc nhc, i kh, rch ri

B ay nghin B ay nghin

B ngc i B hnh h M chng c nghit B chi B hnh h, ch ngho Thy m chng Ly chng B nh mng B coi r Quan h khng bnh ng S b ch ngho B nh M chng c Ly chng giu V l nng du m chng B n L con du L con du

Con du Con du M chng M chng Con du M chng M chng M chng M chng

M chng M chng Con du M chng Cha m chng M chng M chng M chng

M chng M chng M chng M chng

Cc tnh hung tiu cc trong quan h nng du m chng c thng k bng trn cho thy s mu thun gay gt ca hai i tng ny. S phn ng quyt lit, nhng li ni nng n, hnh vi khng khoan nhng gia m chng - nng du trong gia nh di ch phong kin Vit Nam cho thy mc d cao ph quyn nhng vai tr ca ngi cha cng cha mnh to dng nn nhng quan h tt p v cha uy trn p cc hnh ng gy bt ho gia cc thnh vin trong gia nh. iu ny khc vi gia nh ph quyn

92

Trung Quc, trong ngi con du chu lp mt b, ci u tun phc mi php tc ca nh chng. Mt s cu ca dao tiu biu l: 1. M chng nng du Cha nh ngi , khen nhau bao gi. 2. Tht th cng th li tru Yu nhau cng th nng du m chng. 3. B kia bn o xanh xanh Ngi trong m h ni hnh con du B i! Ti khng s b u Ti xe si ch, ti khu ming b Chng no b cht ra ma Trong chay ngoi hi, ht ba chc ng Khng khc th s lng chng C khc cng chng mn nng chi u. 4. Chng nhn thip rng rng ht lu Thip nhn chng l ch ht chu M cha hnh h thn du Anh au lng phi chu, bit lm sao by gi? 5. C kia i o i u? - Ti l phn gi lm du mi v M chng c nghit gh Ti chng c ti v nh ti. Nhng biu hin tch cc trong quan h nh chng - nng du.
HIN TNG Coi nh con Cng lao ng Thng m chng Chm m chng Coi bnh ng nh con Knh trng m cha chng Nui m thay chng NGUYN NHN Du hin TC NHN Gia nh chng Con du Con du Nh chng Con du Con du

Mt s cu ca dao tiu biu l: 1. Nm trai, nm gi l mi Nm du, nm r l i mi trn. 3. Xin anh i hc cho ngoan

93

em dt ci kim quan tin di Quan tin di em ngt lm i Na th giy bt na nui m gi M gi l m gi anh Mt ngy hai ba cm canh m gi Bt cm em nu nh hoa Bt canh em nu nh l mt ong Nc mt em lc cho trong Mm cm em dn ta dng cm quan . T cc tnh hung th hin tnh cht tch cc v tiu cc trong quan h nng du - nh chng, chng ti c my nhn xt nh sau: - Th nht, mu thun ch yu trong gia nh l mu thun gia nng du v m chng m tc nhn chnh l m chng. Ni cch khc, m chng l ngi ch yu to nn cc mu thun vi nng du. - Th hai, khi lm du, ngi con gi chu mi ni kh, c v vt cht v tinh thn, nhng khng c bit r nguyn nhn thc s lm cho mnh b ngc i. C ngha l, qua ca dao, chng ta thy mt b phn x hi, lm du ng ngha vi phi cam chu cnh sng ti i. c bit, ca dao nhiu ln khng nh lm du nh giu th ch c kh. - Th ba, cc phn ng tiu cc ca nng du u hng vo m chng. S phn ng ca nng du c nhiu mc khc nhau, tu thuc s ngc i i vi mnh, trong nhiu trng hp phn ng gay gt, ti mc i khng. - Th t, nhng biu hin tch cc trong quan h nng du - nh chng ch yu do nng du to nn, hoc do nh cha m chng to nn, khng c trng hp no do m chng to nn. Trong cc trng hp biu hin tnh tch cc trong quan h nng du - m chng do cha m chng to nn, th hin tnh dn ch, bnh ng, nhng ch bc l qua nhn thc ch khng phi l nhng ng x c th: nu du m hin th c coi nh con, khi tnh lng ngi trong nh, con du con r cng c tnh ngang hng vi con trai con gi. Nhng nhn xt trn y dn n kt lun l ca dao phn nh mu thun trong gia nh ngi Vit trong x hi phong kin, ch yu bc l qua mu thun nng du - m chng. Mu thun ny c th hin trn nhiu bnh din ca cuc sng, t vt cht ti tinh thn, vi nhiu mc , m cao nht l c th dn n hnh ng loi tr nhau. Tm hiu hon cnh kinh t - x hi thi phong kin, chng ta c th thy c nguyn nhn su sa ca mu thun y. Nh chng ta bit, trong ch

94

phong kin, lao ng ca ngi nng dn phn ln mang tnh n gin, nng sut thp, i hi nhiu sc lao ng. Sng nng thn m nh neo ngi th gp rt nhiu kh khn. Do vy, cc gia nh nng thn rt cn nhn lc. Theo ch ph h, ngi ph n khi ly chng phi theo chng. Khi v nh chng, ngi ph n l mt nhn lc c b sung, do vy bao gi nh chng cng tm cch khai thc ti a kh nng lao ng mi y. V th, hnh thnh trong tm l c dn nng thn thi quen tn dng sc lao ng ca ngi lm du. iu ny c th hin qua nhiu cu ca dao, trong c nhng cu ni r lm du nh giu th kh - chnh l v nh giu nng thn thng l nhng gia nh bc lt, v thi quen bc lt y khin nhng gia nh ny cng p ch, tn dng sc lao ng ca nng du hn cc gia nh khc (ni v hn nhn, c 14 cu ca dao c t tham). thy r hn c im v vic tn dng sc lao ng ca nng du trong gia nh nng dn thi phong kin, chng ta c th lin h qua s phn ca nhng anh chng gi r, nh: Tri ma cho t l khoai Cng anh lm r hai nm rng Nh em lm rung ngoi ng Bt anh tt nc, cc lng anh thay Thng chn ma bi gi may Ct ly gu nc, hai tay rng ri. C ngha l, ngay c nam gii, khi em thn nh ngi khc (b m v) th cng b tn dng sc lao ng, cng chu cnh sng ti i ch khng ring g nng du. Mt khc, v tm l, tnh cm, d sao nng du cng ch l ngi dng, v chung sng vi gia nh nh chng "chim mt" ngi con trai ca gia nh, lm cho anh ta khng cn tp trung tnh cm cho m nh trc, rt d tr thnh i tng ghen ght ca m chng. Cng vo l cuc sng cc nhc, thiu thn, g b khin cc thnh vin gia nh phi xoay trn trong mt vng sng c nhiu va chm, th mu thun ny sinh l kh trnh khi. Cn mt nguyn nhn na, theo quan nim Nho gio, con du v nh phi "theo thi nh chng", nh chng cn dy bo cho nng du cch sng tht s thch hp vi yu cu ca gia nh mnh, do vy rt nghim khc, thm ch i x nghit ng vi nng du. Da vo s dn chng, phn tch trn y, chng ti thy rng nguyn nhn thuc v yu t kinh t v tm l, tnh cm, cng vi nh hng ca Nho gio lm ny sinh nhng tiu cc nng n trong quan h nng du nh chng. Trong x hi ngy nay, di chng ny cn nh hng ti cuc sng gia nh hin i, tuy gim bt mc gay gt.

95

V nhng biu hin mang tnh dn ch trong quan h nh chng nng du, cng ch yu xut pht t iu kin x hi nng thn m c. l v ngi nng dn xa sng trong lng l chnh, m lng li hnh thnh t cc nhm gia nh, gn gi v thn thit nhau. Vi c cu c bit xm, ng, gip, lng Vit l ni c kt cc gia nh vi nhau. Qua qu trnh gy dng qu hng, tnh lng ngha xm ngy cng bn cht. Cng do cc iu kin kinh t - x hi thi phong kin, ngi nng dn thng ly v ly chng trong lng trong x, th l nhng c du, ch r d c tr thnh thnh vin ca gia nh khc, th cng c s gn gi ca tnh lng ngha xm. Tm li, quan h nng du - nh chng d l mang tnh tch cc hay mang tnh tiu cc, th cng c quy nh bi nhiu yu t kt hp, gm yu t kinh t - x hi, yu t tm l, tnh cm, v yu t Nho gio ( mt mc nht nh). 4. QUAN NIM V HN NHN Tnh yu v hn nhn l ch mun tha ca vn hc. Qua cc cu chuyn v hn nhn trong ch phong kin, cc tc gi phn nh c thc trng cng nh quan nim ca x hi v hn nhn, trong phn ln ln n s h khc ca l gio phong kin, th l gio lm thui cht tnh yu chn chnh ca con ngi, dm con ngi trong bin kh ca s chia ct nhn duyn. Ca dao ngi Vit phn nh kh sinh ng tnh trng hn nhn trong x hi phong kin. c mt s nh nghin cu o su vo kho tng ca dao tm ra nhng vn mang tnh bn cht ca hn nhn trong x hi phong kin. Trong Kinh thi Vit Nam, Nguyn Bch Khoa vit: "Ci tnh yu khng kht, ci tng t nng nn, ci gn b keo sn ca h, rt cc, thng ch a n mt tht vng chua cay. Nguyn nhn ca s tht vng l quyn p ch ca cha m. Theo lun l ph quyn th cha m c quyn tuyt i trong vic nh hn nhn cho cc con, v hn nhn khng phi l cng vic th hng i tnh m ch l mt kh c ni truyn gia thng nn cha m khng n ci yu ng ca con tr." [63:125]. Trong Thi ca bnh dn Vit Nam cc tc gi phn tch quan nim v gia nh ca ngi Vit Nam trong x hi phong kin nh sau: "i vi ngi con gi, thc ti gia tng ph c th hin r rt nht trong ca dao v phng din hn nhn. V cho mnh khng c

96

quyn hn g trong vic la chn, nn h em s phn tng lai u thc vo quyt nh ca cha m. [72:186]. "D trai gi c thng yu nhau n u, h cng khng dm ngh n vt quyn quyt nh ca m cha! Quyn nh ot ca cha m i vi con mt cch c on nh vy ny sinh trong gia nh Vit Nam, nht l i vi vic hn nhn, khng bit bao nhiu v, m k chu thm nn l ngi con gi, lp ngi m ch ti gia tng ph ca Khng Mnh dnh sn cho h. D trai gi c thng yu nhau n u, h cng khng dm ngh n vt quyn quyt nh ca m cha!... H cha m khng bng lng th hn nhn ca i la phi tan v, d trai gi thng nhau n bc no. Ngc li, khi cha m bng lng, d trai gi khng thng nhau cng phi ly nhau. [72:187]. Trong Chng hn nhn gia nh phong kin trong ca dao Vit Nam, Hng Phng vit: "... nc ta, di ch phong kin, vic hn nhn ca con u do cha m quyt nh: cha m t u con ngi y. [122:2]. Thi phong kin hu ht cha m thng quan nim mnh c ton quyn lo liu hn nhn cho con. Khng m xa n nhng nguyn vng m c ca tui tr v hnh phc gia nh con sau ny. [122:7]. Tc gi trch dn ca dao khi qut thnh 7 vn ln ni ln nhng mt tiu cc trong hn nhn, gia nh di ch phong kin l: Nhng ni lo u v au kh ca nam n thanh nin thi xa, Cng p hn nhn, To hn, a th, Cnh go ba, M chng nng du, M gh con chng, Khng dn ch trong gia nh. Trong Tc ci hi, cc tc gi Bi Xun M, Phm Minh Tho vit: "Trong x hi c, cha m ng vai tr quan trng, quyt nh cuc i ca cc i nam n thanh nin. Vi nhng gia nh nn np, c gia gio th 'cha m t u con ngi y", v gia nh hai bn phi "mn ng h i" [79:5]. Trong Tc ng, ca dao Vit Nam, M Giang Ln vit: "Trong x hi c, tnh yu ca nhn dn lao ng c th hin bng nhng tnh cm t nhin, lnh mnh. Giai cp phong kin mun bp cht nhng tnh cm hn nhin, lnh mnh y. V vy trong ca dao, bn cnh ting ht c m v mt cuc sng hnh phc, l nhng ting ku au kh xt xa v nhng trc tr trong tnh yu. Tnh yu tan v do nhiu nguyn nhn, c phn ch quan trai gi khng hp tnh nt nhau

97

hoc ngp ngng e ngi, nhng phn ln l do nhng nguyn nhn x hi do x hi phong kin gy ra. V cng d hiu, trong ca dao c nhiu bi phn nh tinh thn u tranh bo v tnh yu chn chnh ca nhng chng trai v c gi. "Nhng cu ca dao v ch hn nhn v gia nh biu hin cc mi quan h p gia tnh cm v chng, cha con, m con, anh em, h hng Cho nn li than th ca ngi ph n v s phn ca mnh di ch phong kin l m iu ch yu ca mng ca dao ny." [70:7]. V Ngc Phan vit: "Nhng ca dao Vit Nam chng t rng trong qun chng nhn dn, t tng chng i giai cp phong kin vn l t tng ch o. Cho nn trong hn nhn khi h khng ng thun, th h cng khng k g giu sang ph qu, v cng khng tin g s mnh." [114:339]. Qua mt s kin dn ra trn y, chng ti thy c hai cch nh gi khc nhau: cch th nht nhn nh trai gi nc ta hon ton chu phc tng l gio phong kin trong hn nhn, cch th hai nhn nh c s u tranh chng li l gio phong kin. Qua kho st ca dao v hn nhn, chng ti thy rng ngi Vit c cch thc ng x nhiu chiu, c khi tun phc l gio phong kin, c khi bung ph, cng c khi lng l suy xt hnh ng theo l thng tnh ca quan h gia tc. Sau y l mt s im cn ch v s lng: Tng s cu ca dao ni v hn nhn: 171 cu. Trong : + Th hin s cam chu: 38 cu + Th hin s trch mc: 34 cu + Th hin quyn ca cha m: 5 cu + Th hin s phn khng: 17 cu + Th hin s ch ng: 35 cu + Th hin s lng l: 21 cu + Th hin s t gic: 18 cu Tng hp li, c th chia thnh 4 loi thi : + Chu s nn ca l gio phong kin: 76 cu + Chng li s nn ca l gio phong kin: 53 cu + Gi ng bn phn lm con theo l thng tnh: 36 cu. + Th hin s dn ch trong hn nhn: 6 cu.

98

Nh vy, s cu th hin s p t ca l gio phong kin v hn nhn v con phi chp nhn l 76, s cu th hin ngc li hoc khc vi s p t l 95 cu. Nhn vo s lng cc cu ca dao tri chiu nhau, cho thy nhn nh rng qua ca dao thy r con hon ton chu s p ch ca cha m l khng ng. Sau y, chng ta tm hiu chi tit hn cc tnh hung ng x v hn nhn trong gia nh ngi Vit th hin qua ca dao. 4.1. Hn nhn chu s chi phi ca l gio phong kin Qua 76 cu ca dao th hin s cam chu ca con trc s p t ca cha m trong hn nhn, chng ti rt ra cc tnh hung nh sau:
TNH HUNG 1.c hi lm v 2.B g bn (2 cu) 3.c t tnh 4.B ph tnh (2) 5.Yu nhau 6.Mun gp nhau 7.ang gp nhau 8.Yu nhau 9.Phi lng nhau 10. Yu nhau 11. Yu nhau 12. Quen nhau 13. B g bn (3) 14. Yu 15. 16. 17. 18. Yu 19. Yu nhau CHA M Ch bai CON Bo em l v Trch chng Khng ng tnh p g Khng ng tnh Khng dm ci Ham quyn qu Tht c S m cha S m cha Khc ri v Khng lm quen Cu xin Khc t n HU QU

au lng

La nhau Ly chng xa Khng gp Bo v Qun nhau Su, than Kh Nht tnh Bc Tic cng Qun nhau

Khng cho Rnh Khng ng tnh Khng ng tnh Nghim khc Thch ci Khun php Tham vic cng G chng Ngn cm Ngn cm

Mc tnh Khng lai vng tic Khng lo ly chng Khng phn ng Su m chiu Su Nghe theo

99

20. Yu nhau 21. Hi v 22. 23. Yu nhau (2) 24. Yu nhau 25. Yu nhau 26. Yu nhau 27. B p g 28. 29. Yu nhau 30. Xa nhau 31. B p duyn 32. B g bn 33. Xa nhau 34. 35. Ly chng min bin 36. Xng i 37. Xa nhau 38. Yu nhau 39. Cch phn 40. B p g 41. B p g 42. B p g 43. L th 44. Chng gi 45. 46. Mi bn duyn 47. B ct duyn 48. Chng thp v cao 49. Chng thp, tr con (2)

Ngn cm Khng a Khng chiu Khng lo cho Ngn cm Chn nhm Qu li P, d dnh Kn r Khng r thi Ngh khng su Tham vng Tham giu G khng ng ch Ham n ngon Ni khng Theo h tc Xui khin P vo Tham giu Lng l Chp nhn Trch Trch Trch Trch Trch Trch Xt xa

Khng nhau

ly

Xa nhau Xa nhau B ri V chng xung khc Lu duyn con Su, nh Su Su Tr v Xa qu Ri duyn

Ch i Trch Trch Trch

Khng bn duyn Gn b au n

Tham tin Bi c Cm duyn

On Trch

Ti

Tham lam Tham lam Trch Ti

100

50. B g v ging 51. B n 52. B chng n 53. Hp i 54. B p duyn 55. B p duyn 56. B cm duyn 57. 58.

Than phn Tham lam Tham lam Khng tnh Tham lam Tham, thch ci Tham giu Trch ng cay Ch i Trch Bc

Khng kham c gnh gng

B lm l B gim gi tr B g i xa Ra t ngi

76 cu ca dao vi 58 tnh hung th hin s cam chu ca con ci trc s p t ca cha m v hn nhn chng t vai tr ca cha m i vi con ci trong cc gia nh nng dn di thi phong kin rt quan trng. B m c s h tr ca t tng phong kin to ra c uy quyn chi phi hn nhn ca con ci. Xem cc tnh hung cam chu c k bng trn, chng ta cn ch rng s tnh hung cha m tham ca ci, tham g con cho nh giu chim t l cao. iu ni ln vt cht thi phong kin l th t cc cho hnh phc ca gi trai. Sau y l mt s cu ca dao tiu biu: 1. Ai bng bu ru n Chu kh bng v Em thng anh thm thit trm b Heo vay cau tm o mn vng thu Thy m em nay nhn mai tr D khng n d, em khng dm ch anh ngho. 2. Em thng anh, cha m khng cho Tm ni khut tch, khc no ri v. 3. M cha nghim khc cng mnh Nn ti t lai vng, mi nht tnh i ta. 4. Thng nhau chng ly c nhau M cha trng sy, trng lau ngn ro. 5. Ba tn ba he v cy Con su v m v thy p duyn. 6. Bc m em vi tham vng

101

Hang hm li ng hang vng g con Trc thi thn vi nc non Sau thi cay ng lng con m ngy Khi vui c bc m thy Cn su em chu ng cay mt mnh Mang th ra dn ct nh K xui ngi ngc thu tnh em chng? Phong ba ni gia t bng Mt dy mt buc ai dng cho ra! Thit g mt cnh vn hoa M em y o thn ta th ny? Thu chng hi bc m thy Ng rng g bn, ho y thn con! 7. Anh i v i, ko thy em dt, ko m em la Trn n oan em chu, anh xa bit g! 8. H Ni ba mi su ph phng Hng Mt, Hng ng, Hng Mui trng tinh T ngy ta phi lng mnh Bc m i rnh my mi phen Lm quen chng c lm quen Lm bn mt bn ta lin qun nhau. Tnh hung ph bin l cc i trai gi yu nhau (26 trong 58 tnh hung) v b cha m ngn cm hoc khng ng tnh, do h phi ri xa nhau, ri bun thm, than khc. Tuy vy, trng thi ca cc tnh hung ny khng cng thng lm, khng th hin s p ch gay gt. Cch thc phn ng ca cc i trai gi trong cc tnh hung ny mang tnh bung xui. Nh vy, hu qu m h gnh chu c phn do h ch khng phi hon ton do b p ch. Trong 8 cu ca dao dn ra trn y, chng ta thy rng trc tnh yu ca nhng i trai gi, cha m h khng t thi qu gay gt, m ch mc va phi (nay nhn mai tr, khng cho, nghim khc, ngn ro) m h bung xui (khng n, khc, t lai vng), khng vt ln khi hon cnh i n vi nhau. Trong nhng trng hp ny, chng ta c th quy trch nhim cho l gio phong kin qu h khc, khin con ci phi hy sinh tnh yu gi trn ch hiu vi cha m, cng do iu kin kh c bit ca lng khin cc i trai gi b rng buc bi nhiu mi quan h vi gia tc, xm ging, b sc mnh ca d lun nn, khng d g bung ph n vi nhau, nhng cng c th nhn xt rng tnh yu trong cc trng hp ny cha mnh to nn s

102

bung ph cho cc i uyn ng. S cng thng din ra qua 16 tnh hung m trong cha m g bn, cm duyn, p buc cng nhn c phn ng khng my mnh m (su, cay ng). Nhng iu dn ra trn y hon ton tri ngc vi cc tnh hung dn ra trong mc sau th hin tnh yu mnh lit ca trai gi, khin h bt chp tt c bo v tnh yu ca mnh. V quyn cha m trong hn nhn, c bn cu ca dao ni trc tip, trong c hai cu th hin cch thc s dng quyn y nh sau: 1. Con ta g bn cho ngi C ai ny pht ch chi u m. 2. Nui con nhng tng v sau Trao duyn phi la, gieo cu phi ni Mc en v giy kh chi V chng, chng v vic i trm nm. l hai li suy ngh tri ngc nhau, mt l theo li gia trng, p t hn nhn, hai l theo li dn ch c trch nhim vi hnh phc ca con. Nh vy, ngay trong quan nim ca dn gian v quyn ca cha m trong hn nhn cng c s a dng, khng phi l mt chiu theo l gio phong kin. 4.2. Nam n chng li s nn ca l gio phong kin Qua 53 cu ca dao th hin s chng li ca nam n i vi l gio phong kin, chng ti rt ra 47 tnh hung nh sau:
TNH HUNG 1.Yu nhau 2.Cha chng 3.Yu nhau 4.B g bn 5.Yu nhau 6.Yu nhau 7.B p g 8.Yu nhau (3 cu) 9.Yu nhau 10. Yu nhau 11. B p g 12. Yu nhau 13. Yu nhau 14. B p g CHA M Khng bng lng nh p nh, ngn nh, ngy nh Do th tri b Chia r G ba Chi mng nh, ch CON Vn yu T liu Quyt ly nhau Xin hon Khng xa nhau Vn i Tm cch thot Vn yu Khng s Mc Liu mnh Khng s Khng nghe i t vn KT QU Kp duyn

Gp nhau

Li nhau v Gi li nguyn Thot Cng yu Quyt ly

103

15. Yu nhau 16. i ly chng (2) 17. Yu nhau 18. Yu nhau 19. Yu nhau 20. Yu nhau 21. Yu nhau 22. Yu nhau 23. Yu nhau 24. Ly chng

nh, y

Khng thng

Vn sm sa Xin vn lm n ring 25. Yu nhau Nghe theo Khng ch ngho 26. Yu nhau Kn Khng ngi 27. Cm on Sm sa 28. Cm on Xin ng cm 29. Yu nhau Ni Mc 30. Yu nhau Tin rng cha m cng ng 31. Ly chng m cho anh trai 32. Yu nhau B m ra i 33. Yu nhau Du cha m 34. Yu nhau La ry Khng b 35. Yu nhau Thng hay khng Vn ly nhau 36. Yu nhau Vn vng 37. Thng chng Ly m 38. Th cha knh m Theo i la 39. Ly chng m cho em 40. Ly chng 41. Yu nhau 42. Yu nhau 43. Yu nhau 44. Yu nhau m cho con trai Cp nhau i Di m Thng chng hn Than th

Xe t Khng thng Phi theo Cm on Rn dy

Th chu cht Thu chung Ly cha m, xin ca Giu cha m Ly. Nh hng xm Qun cng cha m Theo nhau Xe nhiu. Nh xe Vn i i ly chng

i ly chng Thng lu di

Theo chng Tht hiu a anh v

Li o Theo chng Thnh tht gia Khng sai ch tng Gn b vi chng n cng cha m sau

Ngi khng yn

104

45. Ly chng 46. Yu nhau 47. Yu nhau

Ku nh mng

Ly. Thng chng Theo chng Khng s Tung chiu ra i Ly nhau

47 tnh hung nam n chng li s nn ca l gio phong kin nu trn phn nh tnh cht quyt lit ca hai xu hng - xu hng t do hn nhn, v xu hng p hn nhn vo trt t ca l gio phong kin. 47 tnh hung y c th hin nhiu mc khc nhau. Sau y l mt s cu ca dao tiu biu: 1. Con ly cha hai ly mt qu Ly m bn ly con i ly chng M sm cho con ym nhum nht phm hng Tht lng i tm, b nhn ng con eo tay. 2. Du thy m khng thng i ta tri chiu, ly t ngoi ng ly v Ly cng ng bc b c Ly cng lng xm, ni v ti nh Ly cng b Nguyt, ng T Xe sao cho trn, mt gi bn duyn. 3. i ta nh ch xe ba Thy m xe t th ta xe nhiu i ta nh ch xe nm Thy m xe t ta cm ta xe i ta nh ch xe mi Thy m xe t, mn ngi ta xe. 4. Em thng anh cha m cng phi theo Chic tu bum kia ang chy, qung neo cng ngng. 5. Thng nhau cp quch nhau i Cng cha ngha m sau th hy hay. 6. Th cha, knh m nh Theo i, theo la mi thnh tht gia. 7. Ru ngon mt chn cng ngon Thy m thng con cng g, khng thng con cng g Con thin l m, con vn l vn Bit rng hai h giao ln Bn sui gia ngi li, thip gi thn cho chng. 8. Tay eo khn gi qua sng

105

M i ly m thng chng phi theo. 9. Vai mang khn gi theo chng M ku con d, tr vo ly m cng cha Xa kia con ni gia By gi con xut gi tng phu, ni gia tng ph Sch c ch: tam cng thng ng Ngoi ba c ch phu ph o ng Thng cha, nh m, o thng chng phi theo. 10. Ni m em hy ch quyt mt ni M gi khng h d sng i nui con. Thng k qua bng trn cho thy c 31 trng hp th hin r tnh yu qua 47 tnh hung ng x, v thi ca cha m cng rt cng rn: ngn cm, do nt, nh p, do th b tri sng, g ba. p li, thi ca con va khn kho va quyt lit: lc th cu xin, lc th vn ng c h hng gip , lc th mc k, b qua mi ro cn n vi nhau, dn n kt qu l t c c nguyn tnh duyn. Qua 10 cu ca dao dn ra trn y, thy khi yu nhau mnh lit, cc i trai gi vn dng mi bin php t c nguyn vng ca mnh. Trong h, gio l Khng Mnh v nhng quy nh qun l nghit ng lng x khng c tc dng khng ch hoc dn dt hng ng x, m ch c ting gi ca tnh yu (mc d c khi gio l ny c gi tn ra). V cng chnh tnh yu dn n hn nhn - ngi con gi ly m i ly chng, khng nhng ly cha m, m h cn ly ch bc, h hng, lng xm, h nh bt c ai c th nh c trong vic xe duyn cho h, cho n khi cha m cng phi theo, cn khng th h cp quch nhau i, (v quyt lit hn, trong Kho tng ca dao x Ngh cn c cu: "Cha m d c cht chn cht tay/Khot mt, khot my cng trn theo anh.") Khng nhng th, h cn nu ln trit l l Theo i, theo la mi thnh tht gia. y l cch lp lun mang tnh duy vt, ph hp vi quy lut ca t nhin, ca x hi, l mt n tn cng vo l gio phong kin bt con ngi phi thnh tht gia m khng cn bit c thng yu nhau hay khng. Cng v da trn lp lun vng chc nh th, nhng i trai gi Vit xa i n c hn nhn trong tnh yu, v ngi ph n c theo chng (c 23 trng hp ni r kt qu ca tt p y, nh i ly chng, cp nhau i, gi thn cho nhau, theo chng, li nhau v). ng lu l khi nim theo chng cu dn gian khng trng khp khi nim tng phu ca trit thuyt Nho gio - theo chng v thng, v o ngha l chnh ch khng phi v phc tng (ni dung o thng chng, Tnh v ngha v chng c cp trong mc Quan

106

h v chng). Nh th, nhn nh ca Nguyn Bch Khoa v hn nhn trong ch phong kin Vit Nam th hin qua ca dao: " trt yu nhau m gp s ngn tr ca cha m th ch cn mt cch l la nhau cho trn ch hiu. nhng trng hp y th trai gi u phi phc tng gia nh, nhng trong lng h hm hc lm." [53:126] l nhn nh khng chnh xc. 4.3. Nam n c x theo l thng tnh. Qua 36 cu ca dao phn anh v hn nhn th hin cch c x theo l thng tnh, khng b tri buc bi trit thuyt, l gio no, chng ti thng k thnh 29 tnh hung nh sau:
TNH HUNG CHA M 1. Yu nhau Cha r 2. Yu nhau 3. Mun trao duyn 4. La chn tnh hiu 5. La chn Cha r chng 6. Mun lm quen 7. Yu nhau Cha r 8. Yu nhau 9. La chn 10. La chn 11. Ly chng 12. La chn (2) 13. G chng 14. La chn 15. Yu nhau Ngn cm Cha r CON Ngi ngng i quyn cha m S lng m cha Lng l Hi m cha S bc m S m thy Hi c ngh n cha m mnh khng Lng l Lng l Ngh cch n n Thng cha m, lo duyn Lo xa nh Bn khon Bn khon Nghe c hai Ngh n hiu trung Ngh n cha m KT CC Ch cha m

Day dt Day dt Day dt

Cha r

16. La chn Ku gi 17. c hi lm v 18. C ngi t

Ch cha m B i theo chng Dng dng Bo v Khng t tnh

107

tnh (3) 19. Ch i 20. Ch i 21. C ngi t tnh 22. B thch ci 23. c t tnh 24. Yu nhau 25. Cha chng 26. Yu nhau 27. C ngi t tnh 28. C ngi t tnh 29. tang cha m

Nui ph mu n hiu trung D cha m Thch ci p ng Ch cha m Nh cng n cha m Nh cng n cha m Ch lnh m cha tang cha m Nh ngha v vi cha m Hi c ch khng

Khng s gi Bo ch

Bo ch Ci lun cha m vy lo phn con Cng ch Khng p li Khng s l duyn

Sau y l mt s cu ca dao tiu biu: 1. n hoi thai nh bin Ngi dng dc, t sng Em nguyn vy phng khng Lo ng cha m cho ht lng phn con. 2. n thy bng ni, ngha m ty non Hai ta l o lm con Mun duyn va p phi ci lun m cha. 3. Ch lo nc nt, vn h Gng thn nui ph mu, duyn gi c anh. 4. Ph mu s sanh, hy ngi nh Trong vic v chng, phi ch lnh m cha - i lnh m cha, anh y cng bit vy Nhng em phi ha chc mt li, anh s cy mai dong. 5.. Thuyn em la bn cm so Em ch ph mu nh ni no s hay. 6. Lnh nh na nc na du Na thng cha m na su cn duyn.

108

iu ng quan tm l trong loi tnh hung th hin s c x theo l thng tnh ca con trc vic hn nhn, l trng thi yu c tn s thp hn cc loi tnh hung ni cc mc trn - c 28 tnh hung th ch c 7 tnh hung th hin tnh yu ny n gia cc i trai gi, cn a s th hin tnh trng mi chm n ca tnh yu (21 trng hp phn nh tnh trng mi lm quen, mi c t tnh, ang la chn i tng), cn thi ca cha m hu ht trong cc trng hp l cha r (26 trong tng s 29 tnh hung). Ngi bc l suy ngh trong cc tnh hung ni trn ch yu l con - h ngh v s phn ng ca cha m nu bit c nh tin ti hn nhn ca h. Nhn chung, h s cha m khng ng tnh th t (4 trng hp) m i m cha th nhiu (7 trng hp), hn na, h ngh n trch nhim ca con i vi cha m l nhiu hn c (11 trng hp). Trong 6 cu ca dao trch dn trn y, thy ni bt l trch nhim ca con i vi cha m, trong , con lo n vic n p cng n cha m v ch kin cha m ri mi tnh n hn nhn. c bit trong cu th ba, ni ln mt cch mc mc m su sc s t gic, thu tnh t l ca ngi nng dn v quan h gia tnh v hiu: c lo cho cha m, d duyn gi th "c anh". l cch thc ng x ph hp vi truyn thng knh trng m cha ca dn tc. Trong trng hp b chi phi bi bn tnh bn hiu, cc i trai gi dng dng, lng l. iu cng cho thy h sng theo l thng tnh, khng b chi phi qu mnh m bi hc thuyt Nho gio, bi v Nho gio quy nh rng con phi nghe li cha, cha bo cht m khng cht l bt hiu. S dng dng, lng l na thng cha m, na su cn duyn, M ku khn ti, thng chng khn lui cho thy rng ci c sc chi phi h ch yu l ci tnh ch khng phi l ci l. 4.4. Tnh dn ch trong hn nhn. Gi tr ch thc ca hn nhn phi c xut pht t tnh yu gi trai, khng phn bit tui tc, ngh nghip, sang giu, tn gio, cng nh thnh phn xut thn. Tin ti hn nhn l quyn la chn ca i trai gi. Mt kha cnh ca dn ch trong hn nhn c biu hin s la chn . Ca dao l tm t tnh cm ca ngi lao ng, m di thi phong kin ch yu l ngi nng dn. Mi trng lao ng trc tip to ra sn phm vt cht v tinh thn cho x hi ca nhng con ngi ng cnh nui dng tinh thn dn ch. Tuy nhin, thc h ca giai cp thng tr nh hng mnh vo c tng x hi v thc ca ngi nng dn. Mt mt, h mun sng nh cuc sng vn c ca h, mt khc, h li mun ly m thc ca giai cp thng tr h lm ci ch hng ti. Do vy, ca dao c c mt tiu cc v tch cc ca thc h thng tr v b tr. C iu, liu lng ca hai loi ny n cha trong l bao

109

nhiu, kh c th o m c. Ta th xem tnh dn ch trong hn nhn c th hin qua 6 cu ca dao di y: 1. i ta nh ngn nhang trn Khng cha khng m mun phn cy ai? 2. Mi nm mi thp n tri Cu cho cha m sng i vi con Ngi cn th ca cng cn ngi ban bo vung trn nhn duyn. 3. Sng Thanh nc chy l Con i ly chng, m bit nh ai? 4. Xit bao b mm b ch n khi con ln con i ly chng C con gnh gng Con i ly chng, vai gnh tay mang! 5. Khi i m dn ri i th i mt v i m mng. 6. Trch cha, trch m em lm Cho nn em phi khc thm hm mai Trch chng chng dm trch ai Trch chng ch n hoa nhi khng thm. Cu ca dao th nht v th hai cho thy rng trong quan nim ca ngi Vit xa, khng phi lc no cha m cng l ro cn ca con trong chuyn hn nhn. R rng, cha m l ch con nh cy, nh cha m ban bo th nhn duyn mi c vung trn, c ngha l chnh cha m khng nhng l ngi nui dy m cn l ngi tc thnh cho i la. Cu ca dao th ba v t cho thy s hng ht ca cha m khi con i ly chng, v lc ny, ngi phi cam chu l cha m ch khng phi l con. Ngi m ngn ng nhn con theo chng, ch cn than th bit vi ai!, v xc nh ngay cch sng ph hp l t lc nui sng bn thn vai gnh, tay mang. n cu th nm, tnh dn ch trong quan nim v hn nhn ca ngi Vit xa th hin rt r. Cu ca dao ny gi nn hnh nh mt ngi m nhn t, khi thy con i xa v vn khng cng ai, mm ci hin hu m trch nh v s khng v i cu con. Nh vy l, ngay trong lng ch phong kin, ngi nng dn c quan nim t do la chn hn nhn, s la chn y thuc v con, tri ngc hn vi quan nim ca l gio phong kin cha m t u con ngi y. Quyn t do hn nhn c trng hp c m n v cng! Cu ca dao cui cng thot nghe tng rng cha m can thip th bo vo chuyn tnh duyn cu

110

con, nhng c k mi thy rng chnh ngi con trai mn thnh kin v vai tr ca cha m trong ch phong kin li cho cha m, khi chnh bn thn mnh mi l ngi ph tnh. Anh chng lu lnh y mc d em bc bnh phong ca l gio phong kin ra che chn, vn khng qua c i mt tinh tng ca ngi con gi ri c vch mt mt cch tinh t: anh mi l ngi ch hoa nhi khng thm, anh mi l ngi t cht t duyn tnh! Chng ta c th t cu hi v sao ngay trong lng x hi phong kin vi nhng gio l kht khe, quan nim v cch ng x trn bnh din hn nhn th hin qua ca dao li a chiu, trong c nhng yu t dn ch nh vy? C th tm thy cu tr li khi xem xt hon cnh x hi m trong ca dao ra i v c lu truyn n ngy nay. Nho gio hay l gio phong kin d c hng ngn nm thng tr, vn khng th lan to vo mi ng ngch ca cuc sng, trong , nng thn l a ht cn b b ng nhiu. l v nng thn Vit Nam c mt c cu x hi c th, mt c cu m trong lng tn ti c tnh c lp tng i, c phong tc tp qun c lu truyn t lu i, l tm ro cn lm gim bt s thm nhp ca nhng trit thuyt v li sng ngoi lai (nh Nho gio t phng Bc sang). Trong thi phong kin Vit Nam, giao thng km pht trin, phng tin vn ti cng nh phng tin truyn thng cn th s, cho nn giao tip vi thnh th th kh, m giao tip trong ni b lng qu li tht d dng. n ng, n b khng b phn bit su sc v phn cng lao ng, v cc nguyn tc ca l gio phong kin, cho nn nguyn tc th th bt thn kh m vn hnh c y. H cng lao ng, c bit l lao ng trong mt mi trng phng khong l ng rung, th s gp g, giao duyn i ti tnh yu v hn nhn l iu khng kh. Cng vo , cc sinh hot hi h, nh m, cc m xem din cho nh lng... u l iu kin thun li cho nam n gp g, giao duyn. Ca dao ch yu pht sinh t nng thn, cho nn phn nh chn tht v tnh yu, hn nhn theo ci phng khong ca thn qu cng l l tt yu. Tht vy, theo chng ti thng k, trong s 11.825 n v ca dao, c ti 5.682 n v ni v giao duyn nam n. H giao duyn trong mi trng rng m ca ng rung, ca b sng, bi du, ca ging nc, u nh Thng k qua 6.862 n v ca dao v giao duyn nam n v v gia nh, chng ti thy c 4.383 lt n v c cha cc t ch khung cnh nng thn bnh yn vi nhng cnh c, n chim, cy a, bn nc, con , cy, hoa l (94 n v c t rung, ng, 123 n v c t vn, 653 n v c t thuyn, , bn, 494 n v c t sng, 93 n v c t nh, cha, 36 n v c t cy a,

111

1.452 n v c t l, cy, cnh, hoa, qu, tre, trc, 385 n v c t tru, cau, 74 n v c t la, thc, 387 n v c t chim, c, 82 n v c t tru, b, 320 n v c t c). C ngha l khung cnh ph bin m trong ny n duyn tnh, dn n hn nhn ca cc i trai gi c phn nh trong ca dao l thin nhin, mt thin nhin thun khit ca nng thn, khng b chi phi bi nhng trit thuyt hoc l gio kht khe no, n to iu kin cho con ngi sng ci m, chn thnh vi tnh cm do dt. S lng t kh ln v thin nhin ni trn cng ng thi cho ta thy cuc sng ca ngi Vit xa chnh l mt cuc sng nng nghip trng la nc gn vi sng nc, ng rung. C iu, trong khi s dng nhug t thun nng nh trn din t tnh yu la i, cc tc gi dn gian thi v ho v phi vt cht ho ngha ca chng, khin chng va gn gi vi cuc sng ca ngi nng dn, va bay bng ln trong tnh yu v kht vng hnh phc ca con ngi. Chng hn, t c, c xut hin ti 320 ln, nhng hu nh khng ln no mang ngha vt cht, din t mt th thc n ph bin ca ngi nng dn vng sng nc, m ch yu l phng tin biu t cho tnh cm con ngi. C th nht ra bt c cu ca dao no trong s 320 cu va ni trn chng minh iu ny, v d nh: 1. Cng anh xe ch un cn V chng tri ng con c ln ra khi. 2. m qua ra ng b ao Trng c, c ln, trng sao, sao m Bun trng con nhn ging t Nhn i nhn hi nhn ch mi ai? Bun trng chnh chch sao mai Sao i sao hi, nh ai sao m m m hng di Ngn H Chui sao Tinh u ba nm trn mn nhng d chng mn To Kh nc chy vn cn tr tr. 3. Tro ln cy bi hi hoa Bc xung vn c hi n tm xun N tm xun n ra xanh bic Em c chng ri anh tic em thay Ba ng mt m tru cay Sao anh chng hi nhng ngy cn khng? By gi em c chng

112

Nh chim vo lng nh c mc cu C mc cu bit u m g Chim vo lng bit thu no ra. 4. Ai lm c bng i tu C thu n khc, c lc n ru Lu ri ht ht, c cu lm b em! 5. Anh ng thy c ph canh Thy to nh ngi, ph tranh rng gi. Qua 5 cu ca dao trn y, thy cch s dng t c (cng nh cc t ch vt cht khc) linh hot v uyn chuyn nh th no - lc th tng trng cho ngi con gi va tut khi tm tay ngi con trai, lc li tng trng cho ni bun man mc ca mt ngi ang yu m phi xa ngi yu, lc li l biu tng cho s chung thu, khng thay lng i d Mt khc, cch thc din t xut pht t trc quan sinh ng y cng biu hin cho li t duy thun phc ca ngi nng dn, th t duy khng b tri buc bi nhng trit thuyt hoc l gio kht khe trong x hi phong kin m xut pht t thc tin sinh ng trong cuc sng hng ngy nng thn. ng v mt tc gi ca nhng ca dao ni chung v ca dao v hn nhn ni ring, chng ta thy cng c s a dng. Tuy nhn chung th l tc gi tp th, th nhng nu tm v ngn ngun th thy tng cu ca dao u phi c sng tc v pht ngn bi mt ngi c th, trong mt hon cnh c th no . Ca dao ch yu pht ngun t nng thn, trong khung cnh giao duyn nam n v khung cnh lao ng hoc hi h l chnh, vi tc gi ch yu l nhng ngi sng ti nng thn. Trong s h, c ngi l nng dn, c ngi l nh nho (ang hc i thi, thi khng , co quan v vn, thy hng s). Chnh nhng nh nho ny gp phn quan trng chuyn ti t tng Nho gio v nng thn, ph bin n trong hc sinh, v khi h tham gia sng to ca dao th h cng chuyn ti quan im Nho gio vo ni dung ca dao. Tuy vy, do k thc c cuc sng trong lng qu, cc nh nho sng nng thn va chu nh hng ca Nho gio, va c ci nhn thc t, cho nn, trong ca dao v hn nhn, gia nh mi c s a chiu v quan nim nh vy, m chim u th l chiu i theo ting gi mnh m ca tnh yu chn chnh ny sinh trong lao ng, trong mi trng thin nhin trong lnh ca ngi Vit. Qua ca dao, thy r rng trong cuc sng ca ngi Vit xa, tnh yu lm c s cho hn nhn, to lp gia nh hnh phc.

113

TIU KT Chng ti kho cu ca dao v gia nh trn nhng quan h chnh l v chng, cha m con, nng du - nh chng. Do ca dao phn nh t v quan h anh ch em cho nn chng ti khng kho cu ni dung ny. Mt khc, qua cc mi quan h, ca dao phn nh mt cch sinh ng quan nim dn gian trn mt s vn nh o hiu, o ngha, ng T b Nguyt, hn nhn, cho nn chng ti i su kho cu nhng vn ny, tm ra c mt s nt c trng trong nhn thc v cch thc ng x ca ngi Vit trong cuc sng gia nh. V quan h v chng: c trng c bn ca quan h v chng ngi Vit th hin qua ca dao l gn b, vi nhng biu hin chnh l: theo nhau, gn b trong lao ng, cng xa cch cng gn b. Nt c th ca s gn b v chng ngi Vit l theo nhau. Khi nim tng phu ca Nho gio Vit Nam khng c hiu mt cch b hp, cng nhc, m c m rng, mm mi, chuyn ho thnh v chng theo nhau. Chnh s theo nhau ca v chng ngi Vit th hin quan nim v cch thc ng x dn ch, mm mi ca ngi nng dn thun phc, chng minh rng gia nh ngi Vit tuy sng trong ch ph quyn, chu nh hng ca Nho gio, nhng khng rp khun theo o l phong kin, m a dng, phong ph, mang tnh dn ch v tnh nhn vn su sc. V cc khi nim ca Nho gio c vn dng trong ca dao v gia nh: Cc t o ngha, ng T b Nguyt c tn s xut hin kh cao trong ca dao chng t Nho gio c nh hng kh rng trong dn gian. Tuy vy, ni dung ca cc khi nim ny c th hin qua ca dao li khng gn gi vi ni hm nguyn gc Hn, m cha ng nhng ngha ph hp vi tm thc dn tc, mt dn tc c truyn thng nhn i, coi trng ngha tnh, gn b vi nhau trong lao ng, gn gi v ho ng vi thin nhin. iu chng t trong cch tip thu Nho gio, ngi Vit chuyn ho ni dung cho ph hp vi iu kin sng v tp tc ca dn tc, c nhiu trng hp ch cn dng v ngn ng ca cc khi nim thuc gio l nh Nho chuyn ti nhng ni dung gn gi vi cuc sng bnh thng nng thn. V quan h cha m con: Ca dao ni nhiu n o hiu, vi nhng ni dung gn vi nhng ni dung m Nho gio cp. Tuy vy, khng phi l nhng gio l kh cng, cao siu theo trit thuyt Nho gio m gn vi i sng thng ngy, cao cch thc ng x hng v ci ngun, tn trng v knh yu cha m theo truyn thng ca c dn vng ng Nam vn coi trng t tin. nh hng r nht ca Nho gio vo gia nh ngi Vit l coi trng vic hc hnh, nhm dng danh hin thn. Qua ca dao thy r iu ny:

114

cha m coi trng vic cho con theo hc, i thi v t. Nhng biu hin tiu cc trong quan h cha m con m ca dao phn nh v ph phn l con i x khng tt i vi cha m. V quan h nng du v gia nh chng: S lng cu ca dao ni v nhng biu hin tiu cc trong quan h nng du - nh chng nhiu gp 2,35 ln s cu ni v nhng biu hin tch cc, cho thy y l mu thun ng quan tm khc phc nht trong gia nh ngi Vit. Ni cch khc, mu thun nng du - nh chng l im yu nht trong quan h gia nh ca ngi Vit. Mu thun nng du - m chng din ra gay gt trn nhiu bnh din, m nguyn nhn chnh thuc v yu t kinh t v yu t tm l, ng thi c yu t Nho gio. Quan nim v hn nhn: Ngi Vit c quan nim a chiu v hn nhn, trong c chiu tiu cc l chu s rng buc thi qu ca l gio phong kin, nhng chiu ni bt, tch cc l quan nim dn ch, nhn vn. Chnh v th, vt qua mi s p ch ca ch phong kin, ngi Vit tm thy hnh phc trong hn nhn, t xy dng c mt mu hnh gia nh gn b, ho thun trong lao ng, trong mi trng nng thn thanh bnh tuy lao ng nng nhc v vt cht thiu thn. Nguyn nhn ca tnh hnh ny l ngi Vit sng trong mi trng nng thn c mt thit ch tng i khp kn l lng, vi phong tc tp qun c lu truyn t lu i, l tm ro cn lm gim bt s thm nhp ca nhng trit thuyt v li sng ngoi lai. Mt khc, tnh yu ny n trong khung cnh thin nhin hin ho, trong cc dp l hi thm tnh lng ngha xm, trong lao ng trn ng rung phng khong, trong sinh hot hi h nh m mang tnh dn ch lng x l iu kin khin cho cc i trai gi nng thn tin ti hn nhn mt cch hn nhin v mc mc, t xy dng c gia nh trn mt ci nn vng chc ca lng qu vi nhng phong tc tp qun tt p. Chng ti nhn thy kin ni rng trong x hi phong kin, hn nhn ch l kt qu ca s cng p ca cha m i vi con, hn nhn khng em li hnh phc cho con ngi l thiu ton din. T cc mi quan h trong gia nh v cch thc ng x ca cc i trai gi trc tnh yu v hn nhn, gia bn tnh v bn hiu, thy ni bt ln vn s phn c nhn trong mi tng quan vi gia nh v trch nhim ca tng c nhn trong gia nh ca mnh. Bao trm, l trch nhim cao ca tng c nhn vi t cch thnh vin ca gia nh vi gia nh. Mi c nhn u phi thc r vai tr ca mnh trong gia nh v thc hin tt vai tr y. Cha m phi n c c, phi hy sinh, nui dng v gio dc con ci. Con ci phi bit n

115

v c trch nhim vi cha m. V phi theo chng, gnh vc giang sn nh chng. Chng phi bit n cng lao ca v, phi chung lng u ct vi v. Nh th, thc v gia nh mang ngha bao trm, chi phi mi hnh ng ca tng c nhn trong gia nh. Khi xy ra mu thun, tng c nhn, nht l ngi bc di, phi chu hy sinh hoc nhng nhn, ngi bc trn phi bao dung, khoan ho. Tuy vy, s nhng nhn hay hy sinh y khng bao trm ton b cuc sng gia nh, khng th tiu ht vai tr c nhn, lm cho tng c th tan bin trong gia nh. Thc ra, mi c th vn tn ti tng i c lp trong gia nh, v mt khi quyn li ca c nhn b e do hay mt khi kht vng hnh phc c nhn chy bng, th c nhn y sn sng ph bung mi l gio, mi mi rng buc xy dng hnh phc cho ring mnh. Tiu biu cho tnh trng ny l s bung ph ca con ci khi tnh yu v hn nhn b e do. Lc ny, con ngi c nhn thng th, t mnh thot khi mi mi rng buc ca l gio nhm tho mn kht vng hnh phc ca mnh, ri khi t c c nguyn, h li tr v vi cuc sng bnh yn trong gia nh. Con ngi c nhn trong vn hc dn gian ngi Vit khng ni lon, khng p ton b cc mi rng buc khng nh mt cch tuyt i c nhn mnh nh kiu con ngi c nhn trong vn hc phng Ty, m bit t iu tit mt mc va phi, em li hnh phc cho mnh m khng lm tan v cc mi quan h khc.

116

CHNG BN SO SNH S PHN NH PHONG TC TP QUN GIA TC NG V CA DAO 1. NHNG IM CHUNG 1.1. Tc ng, ca dao u l mt trong nhng ngun ti liu cn thit cho vic nghin cu con ngi v x hi Vit Nam trc y Mun nhn thc ngy cng y v chnh xc v con ngi v x hi Vit Nam tha trc, cn thit phi s dng nhiu ngun ti liu. Trc y, chng ta hay s dng s liu v nhng trc tc khc ca cc nh vn ho bc hc. l mt cch lm quen thuc v c c s ca s ng n. V sau, bn cnh ngun s liu chnh thng, nhng trc tc ca cc tc gi trong nc, chng ta ch ti cc ghi chp ca cc tc gi nc ngoi (ngi Trung Quc, ngi Php...). Cch tip cn ny cng em li nhng kt qu nht nh. Ngi ta cng tm hiu con ngi v x hi Vit Nam trc kia qua nhng ng vn chng ca cc tc gi thi y, nh Nguyn Tri, Nguyn Du... Bn cnh cc ngun ti liu k trn, vn hc dn gian ni chung, tc ng, ca dao ni ring, cng l mt ngun ti liu cn thit gip ngi sau nhn bit v qu kh ca cha ng. Li ca dao sau: Tri ma Thi T Thi Tng Con b con dt con bng con mang B en hc ln b vng Hc quy hc qu hc qung xung sng. phn nh mt s tht lch s vo th k XV. Gic Minh xm lc nc ta, thc hin trit m mu ng ho, hng bin t nc ta thnh mt qun huyn ca ch Trung Hoa. Chng tn ph cc cng trnh v lch s vn ho, t ph sch v, cng bc n b ph n, bt nhiu ngi ti gii ca ta a sang Trung Quc, khng t n ng Vit b thin, nhiu ngi s qu phi trn vo ni rng r. Sau cuc khng chin chng Minh thng li, vua L Thi T v tip sau l vua L Thi Tng khi phc sn xut trong nc, khuyn khch nhn dn tng gia sn xut, chn nui tru b ln g. Nhiu ngi dn lu tn tr v xy dng cuc sng gia nh, tr em mi ngy mt nhiu. S tht lch s c bi ca dao ch gm bn dng ghi li kh sinh ng, c th.

117

Hoc nh qua 25 cu ca dao ni v tnh cnh xa cch v chng bi chng i lnh, ngi i sau thy r mt s tht lch s l trong ch phong kin, vic bt lnh gy nn nhiu ni au kh cho nhn dn, nh: Anh i phi lnh th i Ca nh n chic anh th cy ai? Thng chp cy t trng khoai Thng ging trng u thng hai trng c Thng ba cy v rung ra Tri thi ma gi, nc sa y ng Ngi ta c v c chng Chng cy v cy ngoi ng c i Nh anh ch c mnh ti Cy ri li cuc, cuc thi li ba Cho nn ti phi v tra Gy i vai ba, ai k chm cho! Ai v nhn nh cc c ng ly chng lnh thit thua trm ng. Chng ta bit rng php lut ca Nh nc phong kin t nhng iu lut c ban b cho n vic thc thi bao gi cng c mt khong cch. Theo Quc triu hnh lut (mt b lut nh L), nu ngi v m t co chng th s phm vo mt trong mi ti thp c. Nu ngi i sau ch nghin cu cc vn bn lut php th c th ngh rng di triu nh L, quyn sng ca ngi ph n ni chung, ca ngi v ni ring, b bp nght, b ch p n mc khng th lm theo cng l. Th nhng, trn thc t, ngi v vn c th t co chng. Khi thi nm 1757, ng Phm Cng Tin ly con gi mt nh giu lm v l. Trong m rc vinh quy t kinh v lng, ng tranh ci vi b v nhiu ln v quyn u tin ca ngi v l. Ngi v c a vic ny i kin v kt qu ng Phm Cng Tin khng c b nhim lm quan. Hoc nh trong 24 hun iu ca L Hin Tng (1500) hun iu th chn quy nh v ph n: "Khi chng cht m mnh cha c con, th phi li nh chng, gi vic tang l, khng c giu gim chuyn vn ti sn nh chng em v nh mnh". [Dn theo 99:338]. Th nhng, tc ng li c cu: "Lm rung phi c tru, lm du phi c chng", chng t nhn dn khng thc hin hun iu y, m thc hin mt l phi thng thng l ch li nh chng khi cn chng. Nh vy, phi bng nhiu ngun t liu, c phn tch, i chng th chng ta mi c th i ti nhng nhn xt ton din v gn vi s tht lch s.

118

Ch ring trong lnh vc gia nh, nghin cu tc ng v ca dao, chng ta cng c th thy c gia nh ngi Vit trc kia khng n ni ngt ngt nh mt vi nhn nh phin din cng b y m chng ti d phn tch trong cc chng trn. Bn cnh nhng nt son tt p, gia nh truyn thng cng c nhng mng ti. Nh phn tch cc chng trc, r rng quan h nng du m chng trong x hi c l quan h khng my tt p: 1. Tht th cng th li tru Yu nhau cng th nng du, m chng. 2. Thng chng phi khc m gia Ngm ti vi m c b con chi. V vy, bn cnh vic nghin cu lut php trong thi phong kin v gio l Nho gia, chng ta cn tm hiu ca dao, tc ng. Bi v, lut l ca ch phong kin, gio l o Nho nhiu khi ch nm trong trang sch ch khng vn hnh c trong i sng. Ni n Nho gio, ngi ta ngh ngay n tam cng, ng thng, nhng tht sai lm khi nhn nhn rng x hi Vit Nam, do nh hng su sc ca Nho gio, m to nn nn np theo ng tam cng ng thng. S d nh vy, v khi du nhp vo Vit Nam, trc nhng bin ng ca i sng, Nho gio tr nn khng thun nht v "sc thi Nho gio ca n khng nguyn vn m m nht khc nhau" [57:28]. Nh th, gia gio l Nho gio v thc t vn hnh gio l y Vit Nam c khong cch nht nh v c nhng sc thi khc nhau. Ni c th vo mt im d nhn bit, c th thy nh sau: Nho gio cao vai tr ca ngi thy, nhn dn ta tip thu tinh thn tn s trng o y cho nn mi c cu "Khng thy my lm nn"; nhng khng phi ch c vy, vi tinh thn dn ch rng m, nhn dn cn coi trng cc hnh thc hc khc, cho nn mi c cu "Hc thy khng ty hc bn". C th i chiu rt nhiu iu trong gio l na vi thc t, v chng ta s bt gp s khng trng khp l ph bin. Nu ch cn c vo gio l th s thy cuc sng kh cng v n iu. Ngc li, khi kho st tc ng, ca dao, khng nhng thy c thc t cuc sng ng thi, m cn c th thy c hnh bng ca lut php, ca gio l. Chng hn, khi c cu ca dao: Thng su c chiu vua ra Cm qun khng y ngi ta hi hng Khng i th ch khng ng i th phi mn qun chng sao ang

119

chng ta c th bit c rng vo thi im cu ca dao ra i, nh vua ra chiu cm ph n mc vy, ng thi hiu rng lnh y khng hp lng dn, b dn phn ng. Cng t hin tng ny, c th thy hnh bng lch s t tng ca dn tc in kh m nt trong tc ng, ca dao v l c liu ng tin cy cho vic nghin cu x hi. Nh th, tc ng, ca dao l ngun ti liu ng tin cy cho vic nghin cu x hi. 1.2. V ni dung, c tc ng v ca dao u phn nh quan h gia nh mc ng k L sn phm ca dn gian, tc ng v ca dao u cha ng nhn thc, tnh cm ca dn gian, l im chung ln nht gia hai th loi. T im chung y, tc ng v ca dao c nhiu im tng ng trong vic phn nh hin thc. Tc ng v ca dao u quan tm mc ng k n quan h gia nh. Qua thng k, chng ti nhn thy trong kho tng tc ng, ca dao, hai th loi ny c t l tng ng nhau v ch gia nh (10,36% trong tc ng, 9,97% trong ca dao). Tc ng, ca dao khc ho mt cch sinh ng nhng mt mang tnh bn cht ca gia nh ngi Vit. Nu ni rng nhn dn Vit Nam c kht vng khn ngui v c lp, t do v u tranh khng mt mi cho c lp, t do, th cng cn ni rng ngi Vit c kht vng khn ngui v hnh phc gia nh v sng theo nh hng ng n t c hnh phc gia nh. Khng nn nhn xt mt cch cc oan rng, trong x hi phong kin, di s nn khc nghit ca l gio phong kin, trong hn nhn, ngi nng dn Vit Nam hon ton khng c tnh yu, v v vy m gia nh l ni ngc t ca ph n! Nu v nhn mnh nhng mt tiu cc, lc hu ca x hi phong kin, m bo rng trong x hi y, ngi nng dn ch sng trong ti tm, khn kh, khng c cht hnh phc no, th v tnh ph nhn tinh thn u tranh v tnh cm nng thm ca ngi nng dn, bin h tr thnh nhng k bt lc, th ng v cam chu. Ngi nng dn d c cc kh, d c b p bc bc lt, vn l nhng con ngi c ch, c tnh cm, v h vt ln khi hon cnh, xy dng c cuc sng hnh phc. Mt khc, d sng trong bt k ch x hi no, th con ngi cng cn tun th nhng khun php nht nh, m bo mt trt t ti thiu cho x hi y. Do vy, trong x hi phong kin, tnh yu trai gi c b rng buc bi nhiu gio l, trong c nhng iu qu kht khe, cn phi tho g, th cng c nhng iu cn thit phi tun th - chng nh nhng iu kin bo him cho

120

quan h hn nhn c bn cht. Lin h n cuc sng thi hin i, nhiu khi con ngi hng ti s t do v b bn, dn n hu qu l hn nhn ch l si ch mng manh ct h hai s phn, d dng b bung t, lm cho gia nh tan v, th thy rng tn trng nhng lun l ph hp trong quan h gia nh l iu cn thit. Tc ng, ca dao v gia nh cho thy rng ngay trong lng ch phong kin, ngi nng dn khng tun phc mt chiu l gio phong kin, m c quan nim v cch thc ng x linh hot, nhiu chiu, theo hng nhn vn, tn trng quyn hn nhn chnh ng da trn tnh yu v coi trng cc thnh vin ca gia nh, ch khng phi l theo hng phi nhn bn, ph nhn tnh yu trong hn nhn, ch coi hn nhn l bin php truyn gia thng, coi cc thnh vin khc trong gia nh ch l n l cho mt ngi ch gia nh. Cng v vy, trong x hi phong kin, ngi nng dn vn xy dng c t m gia nh da trn tnh yu thng. Nu nh khng c tnh yu trong hn nhn, th lm sao c c s gn b n nh th? Nu v chng ch l s p ung, s gn ghp th thin do cha m nh ot, th lm sao h t nguyn ct cht s phn vo nhau nh vy? C tm thy hnh phc tht s trong hn nhn, trong cuc sng gia nh, th ngi nng dn xa mi li cho chng ta kho tng ca dao lng mn, bay bng ng thi cng rt hin thc m chng ta c hm nay. Ngi Vit tri qua c ngn nm h ca phong kin phng Bc khng b thn tnh, vn gi c bn sc, gi c truyn thng vn ho ca mnh, th d c b nh hng su sc n u ca Nho gio, vn khng nh mt ci ct cch dn tc trong gia nh mnh, v chnh v vy m trong gia nh, ngi Vit xy dng c nhng quan h dn ch, nhn i, khoan dung, l mt phn ca bn sc dn tc Vit Nam. Nhn t gc vn ho, c th thy rng trong x hi phong kin, bn cnh dng vn ho chnh thng ca giai cp thng tr to rng nh hng trong x hi, tc ng, ca dao v phong tc tp qun ca ngi Vit l mt b phn ca dng vn ho dn ch ca giai cp b tr lun lun c sc sng di do, lun li vo mi ng ngch i sng thng ngy, va phn nh, va nh hng mnh m n t tng, tnh cm, li sng ca nhng ngi lao ng, gp phn to nn sc thi a dng ca nn vn ho Vit Nam. Tc ng, ca dao u cp n nhng quan h chnh trong gia nh, vi nhng ni dung chnh di y:

121

-Th nht: Quan h v chng Quan h v chng l mi quan h rng ct ca gia nh.V chng, cha m c thng yu nhau, c gn b, thun ho th gia nh mi thc s hnh phc, con ci mi c chm sc dy bo chu o. Nhiu gia nh mu thun i n chia la, khin con ci phi gnh chu nhng hu qu nng n. Nhn bit vai tr ca quan h v chng trong gia nh v c x hi, tc ng, ca dao ni nhiu v vn ny. Tc ng, ca dao ngi Vit tuy phn nh mt x hi ph h mc cao, c tnh cht ph quyn, nhng khng phi l mt x hi theo quy tc mit th ngi ph n. Ngi Vit (qua tc ng, ca dao) cao s gn b, thy chung, s ha thun gia v v chng. Quan h ny c nhng yu t dn ch, c nhiu trng hp cao ngi ph n; c khi quyn ph n chi phi nam quyn "Lnh ng khng bng cng b". y l du vt cn li ca ch mu h, ng thi l s bo lu truyn thng dn ch n s ca cha ng chng ta. Mt khc, y cng l h qu ca hot ng ca ngi ph n trong nn kinh t tiu nng gn vi thiu thng, trong ph n ng vai tr ngang bng vi nam gii trong lao ng, thm ch c cht u vit nh hot ng tiu thng. Trong cc khi nim o, ngha, tnh thuc mi quan h v chng th qua tc ng, ca dao, o c nhc n t nht, ngha, tnh c nhc n nhiu nht. ng ch l trong khi s dng khi nim o, cc tc gi dn gian khng tip thu rp khun ngha do Nho gio quy nh, m xy dng nhng ni dung n gin hn, thit thc hn, gn gi vi cuc sng v chng ngi Vit, mt cuc sng ca c dn nng nghip trng la nc, lao ng cc nhc, gin n v gn gi thin nhin, i sng tnh cm mc mc, chn cht. Quan h v chng ngi Vit phn nh trong tc ng, ca dao l quan h nng v tnh ngha thy chung, mang tnh cht cng bng, dn ch, nhn i. Nhn dn xy dng mt hnh mu quan h gn b lu bn "V chng l ngha gi i", "sng gi tht, cht gi xng"... S gn b ny khng da trn s phc tng tuyt i nh ti t ca v i vi chng, m l da trn s tng hp nh "gi" vi "hom", nh "rng vi my", nh "cy vi rng", nh "a c i"... y l kiu quan h bnh ng, khng phi mt ngi xng mt ngi tun theo. ng vai tr iu tit quan h, to nn s m m, thun ha trong gia nh l ngi ph n, iu tit bng tnh thng, s nhng nhn theo l phi l chnh ch khng phi l s phc tng tuyt i theo khun php cng nhc ca ch phong kin.

122

Cha k l khi t nc lm nguy, ph n phi xung trn "gic n nh n b phi nh". y l mt kiu mu ph n khc hn ngi n b phi theo tc b chn ch quanh qun bp nc hu h chng. Nu gi gn quan h v chng ngi Vit trong mt vi cm t m tc ng, ca dao phn nh, th khng phi "nam tn n ty ", "phu xng ph tu" m l "tnh ngha thu chung", "chng ha v thun". Nhng iu tc ng, ca dao phn nh ph hp vi thc t lch s. Gio s Yu Insun (Lu Nhn Thin) ngi Hn Quc, trong mt cun sch rt cng phu Lut v x hi Vit Nam th k 17 - 18 khng nh tnh cht dn ch trong quan h v chng Vit Nam: "Theo nh chng ti hnh dung, Vit Nam, ngi chng khng phi l nhn vt thng tr trong gia nh, ngi v gn nh bnh quyn vi chng, v do hn nhn khng c xem nh s chuyn giao hon ton c gi t gia nh bn ni ca mnh sang nh chng" [139:126]. -Th hai: Quan h cha m con Trong quan h cha m con, ngi ta hay ni n o hiu. Tuy vy, vi tc ng, ca dao, trong ci v ngn ng ny, ni dung ch Hiu ca Nho gio bin i kh nhiu. Quan h cha m con khng phi ch l quan h mt chiu t trn di xung, m l quan h qua li hai chiu an xen cht ch. Cha m phi dy d nui nng con, hy sinh, vt v, tn km v con, cha m chu trch nhim v phm cht ca con "Con h bi ti cha dung", "Con h ti m, chu h ti b". Cha m khng nhng c trch nhim dy bo nui nng con khi h cn sng, m cn phi sng lng thin, tu nhn tch c phc cho con "i cha p nm, i con m m", "i cha trng cy, i con n qu", trnh tnh trng "i cha n mn, i con kht nc". Con ci th coi trng cng lao ca cha m nh ni nh sng, bng tri bng bin "Cng cha nh ni Thi Sn, ngha m nh nc trong ngun chy ra". Cng tng tri con ci cng thm tha cng lao cha m "Tro non mi bit non cao, nui con mi bit cng lao m thy". R rng l quan h cha m con y c xy dng trn tnh thng yu, lng bit n, s lo toan n nhau. Nu dng khi nim ch hiu th y l c im ch hiu Vit Nam, khc vi ch hiu kh cng, mnh lnh v khc nghit theo kiu Cha bo con cht con phi cht mi l hiu, cha bo con cht con khng cht l bt hiu.

123

Tuy vy, qua tc ng, ca dao, nhng biu hin bt hiu c phn nh v ph phn. iu ny khin chng ta c cch nhn bin chng v khch quan i vi tnh trng bt hiu ang pht trin trong x hi hin i, c bin php gio dc con ci v c cch ng x thch ng, khng i hi cha m hy sinh tt c, hy sinh m qung cho con ci, ng thi i hi con ci phi coi trng cha m, c trch nhim vi cha m. -Th ba: Quan h anh em, ch em Tnh cm rut tht l nn tng ca mi quan h anh ch em "Anh em nh chn vi tay". Trn c s , nguyn tc ng x ca h ch yu da trn s on kt ho thun "Khn ngoan p ngi ngoi, g cng mt m ch hoi nhau", "Anh thun em ho l nh c phc". Khi c mu thun th t dn xp ni b l chnh "Anh em trong nh ng ca bo nhau". Tip cn vn gia nh qua tc ng v ca dao, chng ti khng c tham vng nhn nhn c thu o v ton din mi mt ca gia nh ngi Vit. Tuy vy, tc ng, ca dao c mt chiu di lch s v chiu rng x hi kh ln nn chng l mt trong nhng ti liu ng tin cy, gip chng ta nhn ra nh hng ng x trong cc quan h ca gia nh, t thy c truyn thng ca dn tc v nh vy c th hiu c phn no bn sc vn ho Vit Nam. Ni nh cc tc gi trong Xy dng v pht trin nn vn ho Vit Nam tin tin, m bn sc dn tc th: Bn sc vn ho Vit Nam chnh l ch nn vn ho lun lun ly s mnh ca dn tc - v c lp t do v ch ngha x hi lm s mnh ca mnh; l ch nn vn ho lun ly s bao dung v ho ng lm c s xem xt nhng hin tng t nhin, x hi v con ngi, ra cc gii php sng to vn ho; l ch ngha nhn bn c tch hp t nhng t tng truyn thng v t tng hin i; l nn vn ho m trong khng gian (giao tip vn ho qua cc kinh tuyn v v tuyn), trong thi gian (tip tc nm bt ci qua, nhy cm vi ci sp ti) v bin i theo qu trnh iu chnh x hi (n tn ti ngay trong nhng thit ch chnh tr tri ngc bn cht ca n); l nn vn ho giu sc chuyn ho (ci bi trong ci hi, ci hi trong ci bi, duy l trong nhn bn - nhn bn trong duy l) giu s tng phn ng i (trong c php, trong sc mu); l nn vn ho giu tnh nhn dn, tnh cng ng." [30:35-41].

124

1.3. Tc ng v ca dao u phn nh quan h gia nh trong mt "din tch ngh thut" nh hn cc th loi khc Vn hc dn gian ngi Vit c nhiu th loi: truyn c tch, truyn thuyt, truyn ng ngn, truyn ci, v, ca dao, tc ng v.v.. Phn nh quan h gia nh khng ch c tc ng v ca dao. Cc th loi khc nh nu trn y cng cp n quan h ny. C iu, cc tc phm tc ng, ca dao ngn gn hn nhiu so vi cc tc phm thuc loi truyn c tch, truyn ci. Th d: Cng ni v quan h anh em b chi phi tiu cc bi li ch vt cht, th: - Tc ng ni ngn gn: Anh em go, o ngi tin (7 ting). - Ca dao ni di hn mt cht: Anh em hin tht l hin Ch v ng tin sinh mt lng nhau (14 ting). - Truyn c tch li thng qua mt cu chuyn di, nh Cy kh : Cc tc gi dn gian k chi tit quan h anh em, vi nhiu tnh tit, qua cho thy ngi em hin lnh, chm ch, thc th, cn ngi anh th giu c nhng tham lam v c c, lun lun tm cch chim ot ca ci, cng sc ca ngi em, cui cng, do chnh lng tham v y m ngi anh b mt mng. Cu chuyn ny c tuyn vo Tuyn tp vn hc dn gian Vit Nam, in ti 4 trang giy, gm trn 1.600 ting. Ta c th kho st thm mt v d na thy do ngn gn, tc ng, ca dao c cch din t ring ca mnh. khng nh tnh mu m hn tnh bn b, trong truyn c tch c cu chuyn Git ch khuyn chng (trong Tuyn tp vn hc dn gian Vit Nam ghi l Dy chng). Qua rt nhiu tnh tit, t vic ngi anh giu c nhng khng quan tm n em m ch b kh vi nhng ngi bn hay li dng, ngi v khuyn bo khng c, mi git mt con ch, ni di chng l mnh git phi thng b n my, ri th nh nhng ngi bn m chng coi l thn thit gip chn ct, kt qu l nhng ngi bn khng nhng khng gip m cn tm cch tng tin, cn ngi em th gip mt cch v t, t , ngi chng mi nhn ra r rng l tnh anh em rut tht vn hn nhng ngi bn c hi (Cu chuyn ny in ra 3 trang sch vi hn 1.300 ting). Cng ngha trn, ca dao miu t bng 4 dng (28 ting): n cha m tri cao khn thu Ngha anh em xng ct rut r

125

Mun cho trn thun di ho Chng th chu nhc, hn l r nhau. Trong khi , tc ng khng nh bng 8 ting: "Mt git mu o hn ao nc l". C th hnh dung rng, khi i vo vn vn hc dn gian, th truyn c tch cho ta mt cy vi y hoa, qu, l, cnh, ca dao cho ta mt chm tri ngt, cn tc ng th cho ta mt tri m nht. Hnh tng ngh thut ca tc ng, ca dao mang tnh c th - khng c hnh thnh trong tng tc phm n l, m qua mt h thng tc phm. Phi h thng ho cc nhn vt ca tc ng hay ca dao, mi nhn ra hnh tng m chng th hin. Th d, trong ca dao, nhn vt con c c th hin trong nhiu tc phm khc nhau, trong nhiu tnh hung khc nhau, vi cc cch ng x khc nhau, nu xu kt cc nhn vt con c y vo mt h thng, s thy hin ln hnh tng v ngi ph n nng thn tn to sm hm, ln li kim n nui chng nui con, vt v hy sinh cho chng cho con. iu ny dn n mt vn c tnh phng php lun: Mun hiu thu o tc ng, ca dao, phi nghin cu chng trong h thng, phi bit xu kt cc yu t tng ng v so snh cc yu t khc bit trong h thng, t mi c th rt ra nhng kt lun kh d xc ng. 1.4. Tc ng, ca dao u ni t v quan h gia tc, quan h gia nh vi lng xm Thng k chi tit tc ng v ca dao, u thy rt t n v cp ti quan h gia tc, quan h gia nh vi lng xm. Do gii hn ca ti nghin cu, chng ti cha i su l gii nguyn nhn ca hin tng ny. 1.5. Tc ng, ca dao u c gi tr i vi cuc sng ng i Cho d l sn phm ca x hi phong kin, nhng tc ng, ca dao cha ng tm t, tnh cm, l tr ca nhn dn ta qua nhiu th h, dy cho con ngi cch sng nhn i, ho hp to dng hnh phc. Nhng bi hc c sc sng vt thi gian, ht sc b ch i vi cuc sng ngy nay. 2. NHNG IM KHC NHAU 2.1. Tc ng thin v l tr, ca dao thin v tnh cm Tc ng thin v l tr, cho nn khi phn nh cc quan h trong gia nh, tc ng thng c kt nhng kinh nghim hoc nhng yu cu ng x, t biu l tnh cm. Ca dao l th loi tr tnh, cho nn ca dao phn nh quan h gia nh trong chiu su tnh cm nhiu hn. Chnh v vy, tuy cng quan tm n gia nh, nhng tc ng v ca dao phn nh cc mi quan h trong gia nh t nhng gc tip cn v hnh thc phn nh khc nhau. Do quan h v chng c

126

nhiu sc thi tnh cm, cho nn ca dao phn nh nhiu hn, cn quan h anh ch em, sc thi tnh cm ngho nn hn, cho nn ca dao cp ti t hn tc ng (so vi ch chung v gia nh, th ca dao, ch v chng c 690 cu, chim 58,64%, cn tc ng c 285 cu, chim 39%). R rng, v chng l quan h nng v tnh ngha, v ca dao l th loi thch hp cho vic phn nh quan h y. Mt khc, tuy cng ni v quan h v chng, nhng tc ng thin v phn nh nhng biu hin mang tnh lun l, cn ca dao th i su vo tnh cm ca con ngi. Chng hn, cng ni v cch thc ng x trong quan h v chng, tc ng rt ra 6 kiu ng x khc nhau (nh phn tch chng 2), cc cu tc ng khng cho bit trng thi tnh cm ca con ngi, m ch nu ln nhng yu cu ca x hi. Trong khi , ca dao phn nh sinh ng cc cch thc ng x th hin tnh ngha v chng, m m l tnh yu thng, s chm nom sn sc ca ngi v vi ngi chng (trong 465 cu ca dao v cch thc ng x v chng c 66 cu ca dao cha ng hai ch thng, yu). Chng ti nu mt s v d so snh nh sau: - V cch thc ng x, tc ng ni: "Chng gin th v lm lnh", ca dao ni: "Chng gin th v lm lnh/Ming ci hn h rng: Anh gin g?". R rng, ca dao khng nhng nu ln yu cu ng x ging nh tc ng nu, m cn miu t thi ca ngi v i vi chng, mt thi vui v nh nhm, biu hin tnh cm thm thit ca ngi v. - V tnh trng a th, tc ng ni mt cch lnh lng: "Mt v nm ging lo, hai v nm cho queo, ba v nm chung heo", ca dao ni nh mt s bc bch tm can: Vit th sang hi thm chng Cn khng hay vng ni nao? Hay l mc phi con no Ba yu b l phi lm sao cho t tng Vng chng ti nhng nh thng V chng m gi tm ng ph ti Ti lm cho la qun i

127

Ti lm cho r cho ri nhau ra Lm cho tan nt bit xa Cho chim la t cho hoa la cnh Ti lm cho n la anh Cho ngi ta bit anh tnh ph ti. Qua cu ca dao trn, ta thy hin hin ln hnh nh mt ngi v yu chng tha thit nhng cng kh o , c thi cng rn, kin quyt ginh li chng t tay tnh ch. Ngc li, quan h anh ch em li c ca dao ni ti t hn tc ng (tc ng c 40 cu, ca dao ch c 27 cu). iu ny phn nh mt s tht l quan h anh ch em d c mt thit n u, th cng khng th c nhng sc thi tnh cm tinh t v m thm nh quan h v chng. Khng nhng th, vi quan nim anh em mi ngi mt thn mt phn, hoc bn anh em xa mua lng ging gn, th cng vi thi gian trong cha ng nhng xung t, mu thun, quan h anh ch em lun lun c kh nng gim thiu cht kt dnh tnh cm. Cng do vy, nhn dn phi b sung mt loi cht kt dnh khc, l nhng yu cu v lun l. y chnh l mnh t ph hp cho tc ng to nh hng: khi th nhc nh tnh mu m gia anh em: "Anh em ht mu s i", "Anh em nh chn nh tay", khi th nu ln phng cch ng x: "Anh em trong nh ng ca bo nhau", "Lm ch phi lnh, lm anh phi kh", lc li yu cu s gn b: "Ct dy bu dy b, chng ai ct dy ch dy em". V quan h nng du - m chng, c tc ng v ca dao u cho thy y l im yu nht trong quan h gia nh ngi Vit. Tuy vy, ch c ca dao mi phn nh c ni cay ng, tm trng ut c ca nng du, nh: "Ai i, phi ngh trc sau ng tham lm ca nh giu lm chi Lm th xem chng ra g

128

Lm tt lm t ni th ic tai i ng thi ht canh hai Thc khuya dy sm mnh ai di du Sm ngy i ct c tru Tra v li bo: ngi u, khng y! Ht m ri li n thy Gnh c c y, vn ni rng vi Ni th ni tht l dai Lm cu chua cnh, ng cay trm chiu Phn em l gi nh ngho Ly phi chng giu, ai thu cho chng Ni ra au n trong lng Chu kh, chu nhc sut trong mt i". l mt bc tranh hin thc v cnh lm du, l khc ca bi thng ca ngi ph n trc nhng ni kh m mnh phi gnh chu. Trong khi tc ng hng ti cch ng x cn phi c, cho nn qua tc ng, thy quan h nng du - nh chng bt cng thng hn, khng nhng th li cn c ci v m p v thn tnh, nh: "Du hin nn gi, r hin nn trai", "Du du r r cng k l con". Qua tc ng, ca dao, ta cng thy r mi quan h khng kht gia ni dung v hnh thc ca vn hc: tc ng cha ng nhng ni dung mang tnh l tr, ca dao cha ng nhng ni dung mang tnh tnh cm. phn nh chn thc v sinh ng cuc sng, cc tc gi dn gian thc hnh mt nguyn l sng tc m ngy nay chng ta ang vn dng, l hnh thc phi ph hp vi ni dung, ni dung no, hnh thc y.

129

2.2. Tc ng ngn gn hn ca dao Ca dao t nht c 2 dng vi 14 ting, rt him trng hp c s lng t hn. Trong khi , vi tc ng, a s l mt cu. C khi mt cu tc ng ch gm 3 ting (nh "Ch cn quanh", "Lnh nh bt") v khng t trng hp ch gm 4 ting (nh "C gi c bo", "n lm tr nhiu"). Trong Tc ng phong dao, n nh Nguyn Vn Ngc ghi ra phn mt m theo tc gi l gm phng ngn, tc ng, c ti 1.171 cu thuc loi ch gm 4 ting. Nh vy, v mt dung lng, ca dao ln hn tc ng. Cng vi c trng ngn gn nh vy, tc ng thng th khng nh tng th, mang tnh khi qut, cn ca dao thng th phn nh hin tng, miu t chi tit. Th d: Cng ni v s gn b v chng, tc ng khng nh "V chng u gi tay p", trong khi ca dao miu t kh t m: Ci qut mi tm ci nan gia pht giy, hai nan hai u Qut ny anh che u m m i ng chung nhau qut ny c g chung m chung thy em gi ci qut ny lm thn Ri ta chung gi chung chn Chung qun chung o, chung khn i u Nm thi chung ci ging Tu Dy thi chung c hp tru ng vi n thi chung c mt ni Gi u chung c du hi nc hoa Chi u chung ci lc ng Soi gng chung c nhnh hoa git u. 2.3. Trong vic s dng bin php ngh thut i, th tc ng dng nhiu hn ca dao 2.3.1. i tc ng c th hin hai b phn ca cu, to ra hai khc nhau hoc dn dt, a y nhau. V d : Anh em trai vi nhau mn i (a), Ch em gi vi nhau mt thi (b). Trong cu tc ng ny, c i cc b v i tng th. i cc b: - Anh em trai i vi ch em gi - Mn i i vi mt thi

130

i tng th: v (a) i vi v (b). i cc b v i tng th hp vi nhau, a n ngha khi qut l trong quan h gia nh, th anh em trai gn b lu di hn ch em gi. Cc th d: "Bn anh em xa mua lng ging gn" hay "Cha mun cho con hay, thy mong cho con kh" cng c cch i tng t. 2.3.2. Nhiu cu ca dao khng c i. Nu c i, ca dao thng mang tnh cc b, xy ra gia hai b phn ca mt dng ca tc phm, ch t xy ra gia hai dng. Th d, cu ca dao sau khng c i: Ai ku ai h bn sng Ti ang nu nng cho chng ti n. Nhng cu ca dao sau c i cc b: 1. Bao gi la tr vng vng Cho anh i gt cho nng quy cm 2. Cm chin n vi c ve Thip y chng y, bun b ra khi. 3. C lang ng Ng phng ng inh Chng bn thip mt chung mt gi. 4. i ta v cy chng cy Chng nay sng sm v nay sng chiu Ta ngho vui phn ta ngho Qun chi sng sm, sng chiu, hi anh! Trong cc cu ca dao trn th ch mt b phn ca cu c i, c th l "Anh i gt" i vi "nng quy cm", "Thip y" i vi "chng y", "chng bn" i vi "thip mt", "Chng sng sm" i vi "v sng chiu" nhng khng to ra s i lp, ngc li, to ra s cn bng, ho quyn, ni ln tnh gn b v chng. 2.4. Tc ng v ca dao khc nhau vic s dng ngn t Trong tc ng, tc gi dn gian khng s dng cc i t nhn xng nh anh, ch, ti, ta, m dng cu trn thut c kt mt quy lut ("Du du r r cng k l con") hoc cu cu khin ((Phi) "Dy con t tha cn th"). Trong ca dao, v l ting ht tr tnh, ting ht ni tm, cn biu t "ci ti", cho nn nhng i t y c s dng thng xuyn, khng nhng vy m bin ho linh hot, to nn nhng sc thi biu cm c o. c bit l i t "Ai", c cc tc gi ca dao s dng nh mt cng c biu cm sc bn. Trong 730 cu ca dao v gia nh c ti 148 lt i t "Ai" c s dng. Trong

131

ting Vit, th t "Ai" vn l mt i t nghi vn, dng hi, nhng khi c s dng trong ca dao, n c nhiu chc nng hn. C trng hp, "ai" ch ngi i thoi: 1. Ai v anh dn li ny Phng hong ch quyt u cy ng ng 2. Anh i ng y xa xa em m bng trng t nm canh Nc non mt gnh chung tnh Nh ai ai c nh mnh hay chng. Rt nhiu trng hp "ai" ch ngi th ba khng xc nh: 1. Mc ai ln vng xung d Em y ng di gin b vn vui. 2. Canh ci m nu vi gng Khng n thi ch xin ng ma mai Khuyn chng ng n sai Vng mt chng s yu ai mc lng. Cc i t ta, mnh cng thng c dng, to khng kh thn tnh cho vn cnh: n mt b x n c b l, mnh ch hay qun Mnh qun ta ch cho qun Mnh nh, ta nh mi nn v chng. Khng nhng th, cc tc gi dn gian cn dng rt nhiu danh t ch cc loi thc vt thay cho i t nhn xng, khin cho ca dao c hnh nh, gn gi vi thin nhin, nh cc danh t trc, mai, mn, o... Th d: 1. By gi mn mi hi o Vn hng c ai vo hay cha? Mn hi thi o xin tha Vn hng c li nhng cha ai vo. 2. Ra v nh trc nh mai Nh o nh liu nh ai kt nguyn. Li dng t gn vi c cy hoa l nh trn phn nh cuc sng ca c dn nng nghip trng la nc. Cc loi tho mc gn b vi con ngi ti mc n su vo tim thc, bt ra thnh nhng thnh t sinh ng ca tc ng, ca dao. Trong Th ng x x hi c truyn ca ngi Vit chu th Bc B qua mt s ca dao tc ng, Trn Thu Anh cng c nhn xt rng ngi nng dn thng ly hnh nh trng cy lm khun mu.

132

Ca dao cn l ting ni giao duyn, cho nn c rt nhiu bi c cc on i thoi, m tc ng th khng c nh vy. Th d: Ai v ng y hm nay Nga hng ai ci, d tay ai cm - Nga hng c tri m D tay c ngi cm th thi. Mt nt phn bit gia tc ng v ca dao na, l trong ca dao c rt nhiu thn t, cn trong tc ng th hu nh khng c. Thn t hi i, ch thy xut hin trong ca dao: 1. My i ch trng bng vi Ai thng ai nh bng i a mnh Bn i! thc ng lm thinh Dy y anh k s tnh cho nghe Ai lm chn n xa ve Ma thu n i, ma h ngng trng Tam t b yn bc nhn ng Lm sao cho c chu xa chim lng, hi i! 2. Hi i ch tiu trn cha Ch tu sao ch b ba cho ti. Thng k trong 730 cu tc ng v gia nh, khng gp mt t i no, trong khi qua 1.179 cu ca dao v gia nh c ti 43 t i, m ph bin l Ai i, M i, B i, Chng i, Nng i... nh: 1. Cm si bt la ko tro M i khoan bn, m o ang non. 2. Ai i i vi ti cng Ti cn g mi t hng cha ra. R rng l, bc l tm t, tnh cm, cc tc gi dn gian s dng thnh cng bin php tu t, lm cho cc con ch tr nn c hn. Mt ln na chng ta thy cc tc gi dn gian l bc thy v s dng ngn t. TIU KT 1. Tc ng v ca dao l hai th loi vn hc dn gian, chng c nhiu im ging nhau di y: - Phn nh chn thc v sinh ng cuc sng, tc ng, ca dao l mt trong nhng t liu ng tin cy nghin cu v lch s, x hi, tm l ca mt t nc, mt dn tc. - Tc ng v ca dao u quan tm n vic phn nh cc mi quan h trong gia nh, dnh t l trn di 10% cho ch ny. y l t l kh cao,

133

khc vi mt s th loi khc. Tc ng, ca dao v gia nh l mt b phn ca dng vn ho dn ch ca giai cp b tr, c nhiu nt khc bit, c khi i lp so vi dng vn ho ca giai cp thng tr, i su vo i sng thng ngy, va phn nh, va nh hng mnh m n t tng, tnh cm, phng cch ng x ca ngi lao ng, gp phn to nn sc thi a dng ca nn vn ho Vit Nam. - Tc ng, ca dao l th loi c hnh thc ngn gn, ni dung c ng hn cc th loi khc nh truyn c tch, truyn ci... - Do tc ng, ca dao qu ngn gn, cho nn khi nghin cu hnh tng hay ni dung, khng nn xem xt mt cch n l tng n v m cn xem xt mt cch tng th trong h thng. 2. Tc ng v ca dao c nhng im khc nhau di y: - Tc ng thin v l tr, cho nn khi phn nh cc quan h trong gia nh, tc ng thng c kt nhng kinh nghim hoc nhng yu cu ng x. Ca dao l th loi tr tnh, cho nn ca dao phn nh quan h gia nh trong chiu su tnh cm nhiu hn. - Ni v ch quan h v chng, ca dao dnh t l cao hn tc ng (so vi ch chung v gia nh, th ch v chng chim 59% trong ca dao v 39% trong tc ng). - Tc ng v ca dao c nhng nt khc bit trong vic s dng cc bin php ngh thut nh i, tu t... Ca dao thin v xy dng hnh nh, hnh tng, cn tc ng thin v x l t ng.

134

KT LUN 1. Tc ng, ca dao ngi Vit phn nh sinh ng, a dng v su sc cc mi quan h chnh ca gia nh ngi Vit. Da vo phng php nghin cu c gi l "ton hc ho ngn ng" ca khoa hc x hi, vi b cng c l Phn mm v tc ng, Phn mm v ca dao, t vic nh tnh kt hp vi nh lng i tng nghin cu, cng trnh tin hnh kho st mt cch chi tit, tng th vic phn nh phong tc tp qun ca ngi Vit (trong quan h gia nh) th hin qua tc ng, ca dao. Kt qu phn tch cho thy: ni dung v cc mi quan h trong gia nh chim t l kh cao so vi cc ni dung khc ca tc ng, ca dao. iu chng t t xa xa, ngi Vit rt coi trng gia nh v bng vn hc dn gian, h bc l suy ngh, tnh cm ca mnh v cc mi quan h a dng ca gia nh, truyn kinh nghim ca mnh li cho mun i sau. Gia nh c mt h thng quan h chng cht chi phi ln nhau: cha m-con ci, v-chng, anh ch-em, cha m v-con r, cha m chng-nng du, ng b-con chu. Cc quan h c tnh nhiu chiu v mi ngi thng ng hai ba vai khc nhau, phi lun iu chnh trong cc v th to s hi ho. Cng trnh chng minh c rng tc ng, ca dao va phn nh, va quy nh s iu chnh ny, lm cho cc quan h gia nh khng b t mt mi quan h no, gy nguy c ph v ton b h thng quan h. 2. Qua tc ng, ca dao, cng trnh cho thy phong tc tp qun ngi Vit trong quan h gia nh c nhng nt ring c o mang tnh truyn thng bn vng bn cnh nhng nt chung ca c dn vng ng Nam chu nh hng ca nhiu lung t tng, trong ng k nht l t tng Nho gio v Pht gio. 3. Qua tc ng, ca dao, ngi nghin cu thy r tnh cht dn ch, bnh ng, khoan ha, nhn vn l tnh cht "tri" ca quan h gia nh ngi Vit. y s thng yu, nhng nhn, hp lc vi nhau "chng cy v cy", "thun v thun chng" l nguyn tc c bn, nhm cng nhau xy dng hnh phc gia nh. Vi bn tnh n ho, gn b vi cng ng, ho ng vi thin nhin, ngi Vit xy dng gia nh trn nn tng coi trng t tin, coi trng tnh ngha, coi trng s ho thun, xa l vi li sng gy him khch, a hung bo.

135

4. Trn c s nhn thc rng cu trc ca vn ha Vit Nam l mt tng th c hai tng bc chnh: vn ho bc hc v vn ho dn gian, cng trnh i su vo tng bc vn ho dn gian, c i chiu vi tng bc vn ho bc hc. Vn ha bc hc nh hng ch yu n tng lp trn - vua quan, nh giu, nho s bc cao... v vn ha dn gian nh hng ch yu n tng lp di nng dn, ngi bun bn, ngi th th cng, nho s ngho... Hai tng vn ha va c tnh ring bit va thng xuyn nh hng ln nhau. 5. Cng trnh thc hnh mt quan im tm hiu bn sc vn ha Vit Nam qua vn ha dn gian, c th l qua h thng tc ng, ca dao, bng thao tc tip cn tng th trong h thng, trong mi quan h vi vn ha bc hc, do em n nhng kt qu c phn phong ph, c sc thuyt phc hn so vi kt lun ca mt s tc gi i trc. 6. ng cha chng ta li mt kho tng tc ng, ca dao phong ph, trong cha ng mt m hnh gia nh cng vi nhng mi quan h tt p thuc v bn sc vn ho Vit Nam. Cng trnh cho thy tc ng, ca dao cng cung cp cho chng ta kinh nghim ng x, gio dc gia nh sinh ng v kh thi. Vi nhng gi tr ln nh phn tch trn y, tc ng, ca dao vn c nh gi cao v c tc dng tch cc lm giu nhn thc, lm p tm hn ca con ngi trong x hi hin i, c bit l c gi tr thit thc gip con ngi gi gn v pht huy truyn thng ca dn tc, xy dng gia nh hnh phc. Nh vy, tc ng, ca dao khng nhng l vn qu v vn hc ngh thut, m cn l vn qu v kinh nghim sng, v cch thc ng x gi yn t m gia nh, v cch ngh, cch din t ca nhn dn m chng ta cn nghin cu, thm nhun vn dng vo cng vic hng ngy. 7. Cng trnh cng nu ln nhng khim khuyt cn khc phc trong quan h ca gia nh ngi Vit c phn nh qua tc ng, ca dao. Nhng khim khuyt chnh l cch i x nghit ng, bt cng ca khng t gia nh nh chng vi nng du, l s i x khng tt ca mt s con ci i vi cha m, l s chi phi ca vt cht vo cc quan h gia nh m tc ng, ca dao phn nh v ph phn. cn l s chi phi tiu cc ca l gio phong kin, ca Nho gio, l t tng cc b trong mt s phng cch ng x. Nhng khim khuyt y cn tn ti n ngy nay, v chng ta cn nhn thc ng khc phc.

136

8. Kt qu nghin cu ca cng trnh cho thy cng ngh thng tin c kh nng gip cho vic kho st t liu c chnh xc, nhanh chng, t dn ti nhng kt lun mang tnh khch quan, khoa hc. Cn m rng phm vi ng dng ca cng ngh thng tin, trong c vic xy dng nhng phn mm chuyn dng vo vic nghin cu vn hc dn gian ni ring, khoa hc x hi v nhn vn ni chung. B cng c s dng kho cu cng trnh (Phn mm v tc ng, Phn mm v ca dao) c th c ph bin rng ri khai thc tip nhng ni dung khc ca tc ng, ca dao, ng thi c th coi l m hnh cho vic xy dng cc phn mm chuyn dng khc dng kho cu vn hc dn gian ni ring cng nh khoa hc x hi v nhn vn ni chung. Cng trnh bc u thc hin c nhim v nghin cu tc ng, ca dao ca ngi Vit ch phn nh quan h gia nh. gp phn tin ti nhn thc, hiu bit ton din hn v con ngi Vit Nam, dn tc Vit Nam, bn sc vn ho Vit Nam, chng ta cn phi tip tc nghin cu tc ng, ca dao theo cc ch khc na, v cn c nhng cng trnh nghin cu tc ng, ca dao ca cc dn tc khc trong i gia nh cc dn tc Vit Nam ./.

137

TI LIU THAM KHO 1. Trn Thu Anh (2000), Th ng x x hi c truyn ca ngi Vit chu th Bc B qua mt s ca dao tc ng. NXB i hc Quc gia, H Ni. 2. Toan nh (1999), Lng xm Vit Nam, NXB Thnh ph H Ch Minh, Tp H Ch Minh. 3. Toan nh (2000), Tm hiu phong tc Vit Nam qua np c gia nh, NXB Vn ngh thnh ph H Ch Minh, Tp H Ch Minh. 4. ng-ghen (1961), Ngun gc ca gia nh, ca ch t hu v ca Nh nc, NXB S tht, H Ni. 5. Nguyn Vn Bo (1998), Thnh ng - cch ngn gc Hn, NXB i hc Quc gia, H Ni. 6. Nguyn Th By (1997), Vn ha Pht gio v li sng ca ngi Vit H Ni v chu th Bc b, NXB Vn ha - Thng tin, H Ni. 7. Nguyn Bnh (1999), Tc ng - ca dao ci (Hi hc tr 2), NXB Thanh nin, H Ni. 8. Nguyn Vit Bnh (1997), Gia nh, Tp ch Vn ho ngh thut, s 2, tr.69-70. 9. Phan K Bnh (1990) (ti bn), Vit Nam phong tc, NXB Tng hp ng Thp, ng Thp. 10. Nguyn Vn Bn (1983), Vn ngh dn gian Qung Nam - Nng, S Vn ha - Thng tin Qung Nam - Nng, Nng. 11. Nguyn Vn Bn (2001), Vn hc dn gian Qung Nam, S Vn ho Thng tin Qung Nam, Qung Nam,. 12. Trn c Cc (1995), Tc ng vi mt s th loi vn hc, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 13. Bi Hnh Cn - Bch Hng - Vit Anh (2000), Thnh ng - tc ng Vit Nam, NXB Vn ha - Thng tin, H Ni. 14. Nguyn ng Chi - Ninh Vit Giao - V Vn Trc (ch bin) (1996), Kho tng ca dao x Ngh, NXB Ngh An, Ngh An. 15. Nguyn T Chi (1996), Gp phn nghin cu vn ha v tc ngi, Nxb Vn ha Thng tin, Tp ch Vn ho ngh thut, H Ni. 16. on Vn Chc (1997) (ti bn), Vn ha hc, NXB Vn ha - Thng tin v Vin Vn ha, H Ni.

138

17. Vit Chng (1998) (ti bn), T in thnh ng - tc ng - ca dao Vit Nam (Quyn thng), NXB ng Nai, ng Nai,. 18. Vit Chng (1998) (ti bn), T in thnh ng - tc ng - ca dao Vit Nam (Quyn h), NXB ng Nai, ng Nai. 19. Bi Vn Cng (1987), Phng ngn, tc ng - ca dao, Hi Vn hc ngh thut H Nam Ninh, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 20. Nguyn Ngha Dn (1977), Ca dao Vit Nam (1945 - 1975), NXB Vn ha - Thng tin, H Ni. 21. Nguyn Ngha Dn (2000), o lm ngi trong tc ng ca dao Vit Nam, NXB Thanh nin. 22. Chu Xun Din - Lng Vn ang - Phng Tri (1975), Tc ng Vit Nam, NXB Khoa hc X Hi, H Ni. 23. Phan i Don (1992), Lng Vit Nam - mt s vn kinh t - x hi, NXB Khoa hc x hi, NXB Mi C Mau. 24. Phan i Don (1998), V dng h nng thn hin nay, Tp ch Vn ho ngh thut, s 10, tr.9-10. 25. V Dung - V Thu Anh - V Quang Ho (1995), T in thnh ng v tc ng Vit nam, NXB Vn ha, H Ni. 26. Phm c Dut (ch bin) (1981), Vn hc dn gian Thi Bnh, Ty Vn ha Thng tin Thi Bnh, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 27. Phm V Dng (1998), Gia nh v s nhp thn vn ha ca tr em, Tp ch Vn ho ngh thut, s 1, tr45-49. 28. Phm V Dng (1999), Vn ha ng x ca ngi ph n qua "Kho tng ca dao ngi Vit" (Lun vn Thc s), Vin nghin cu vn ha dn gian, H Ni. 29. V Cao m (1997), Phng php lun nghin cu khoa hc, NXB Khoa hc k thut, H Ni. 30. Quang m (1999), Nho gio xa v nay, NXB Vn ha - Thng tin, H Ni. 31. Phan Th o (1999), Tm hiu thi php tc ng Vit Nam, NXB Thun Ha, Hu. 32. Bi Huy p (1999), Ca dao tc ng v khoa hc nng nghip, NXB Nng, Trung tm T in hc, H Ni, Nng. 33. Nhn Vn nh (1999), Cu ca ming, NXB Vn hc v Trung tm Nghin cu Quc hc, H Ni.

139

34. Nguyn Khoa im (ch bin) (2001) Xy dng v pht trin nn vn ha Vit Nam tin tin, m bn sc dn tc, NXB Chnh tr Quc gia, H Ni. 35. Cao Huy nh (1998), B ba tc phm nhn gii thng H Ch Minh, NXB Vn ha - Thng tin, H Ni. 36. L Gia (1995), Tm hn m Vit Nam - Tc ng, ca dao (Quyn 10), NXB Vn ngh thnh ph H Ch Minh, thnh ph H Ch Minh. 37. L Gia (1995), Tm hn m Vit Nam - Tc ng, ca dao (Quyn 11), NXB Vn ngh thnh ph H Ch Minh, thnh ph H Ch Minh. 38. L Gia (1995), Tm hn m Vit Nam - Tc ng, ca dao (Quyn 12), NXB Vn ngh thnh ph H Ch Minh, thnh ph H Ch Minh. 39. L Giang - L Nht V - Nguyn Vn Ha - Minh Lun (1986), Dn ca Hu Giang, S Vn ha - Thng tin Hu Giang, Cn Th. 40. Phi H v Thanh Bnh (1960), xy dng mt ch hn nhn v gia nh kiu mi, NXB Thanh Nin, H Ni. 41. Phm Minh Hc (1996), Pht trin vn ha, gi gn v pht huy bn sc dn tc kt hp vi tinh hoa vn ha nhn loi, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 42. Mai Vn Hai - Phan i Don (2000), Quan h dng h chu th sng Hng, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 43. Hong Vn Hnh (ch bin) (1999) (ti bn), K chuyn thnh ng tc ng, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 44. Nguyn Vn Hng (1999), Thnh ng bn yu t trong ting Vit hin i, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 45. V Nh Hu (2000), Tc ng ca dao dn ca Vit Nam = Vietnamese prverbs folk poems and folk songs (Song ng Vit - Anh), NXB ng Nai, ng Nai. 46. Vng Trung Hiu (1996), Tc ng Vit Nam chn lc, NXB Vn ngh, thnh ph H Ch Minh. 47. L Nh Hoa (ch bin) (1996), Pht huy bn sc vn ha Vit Nam trong bi cnh cng nghip ha, hin i ha, NXB Vn ha - Thng tin, H Ni. 48. Nguyn Thi Ho (1997), Tc ng Vit Nam, cu trc v thi php, NXB Khoa hc x hi, H Ni,. 49. Nguyn Huy Hong (2000), Vn ha trong nhn thc duy vt lch s ca C.Mc, Vin Vn ha v NXB Vn ha - Thng tin, H Ni. 50. L Vn He (1952), Tc ng lc gii, NXB Quc hc th x, H Ni.

140

51. o Vn Hi (1971), Phong tc min Nam qua my vn ca dao, Sng mi, Si Gn. 52. Huy, Trng Lu (1993), S chuyn i cc gi tr trong Vn ha Vit Nam, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 53. Huy (1997), Xy dng vn ha gia nh trong vn ha c s, Tp ch Vn ho ngh thut, s 7, tr.34-37,40. 54. Huy (1998), Vn ha gia nh trong nn vn ha truyn thng nc ta, Tp ch Vn ho ngh thut, s 3, tr.64-67. 55. Nguyn Vn Huyn (1996), Gp phn nghin cu vn ha Vit Nam, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 56. Phng Hng (1996), Ph n v vn ha Vit Nam, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 57. Trn nh Hu (1996, in ln 2), n hin i t truyn thng, NXB Vn ho. 58. Trn nh Hu (2001), Cc bi ging v t tng phng ng, NXB i hc quc gia, H Ni. 59. Chu Nhin Khanh (2000), Ca dao Vit Nam: Tc phm. Nhng bi nhn nh, ph bnh tiu biu, NXB ng Nai, ng Nai. 60. inh Gia Khnh - Chu Xun Din (1973), Vn hc dn gian Vit Nam, NXB i hc v trung hc chuyn nghip, H Ni. 61. INH Gia Khnh (1993), Vn ha dn gian Vit Nam trong bi cnh vn ha ng Nam , NXB Khoa hc x hi, H Ni. 62. Nguyn Vn Khang (ch bin) (1998), T in thnh ng - tc ng Hoa - Vit, NXB Khoa hc x hi. 63. Nguyn Bch Khoa (2000) (ti bn), Kinh thi Vit Nam, NXB Vn ha Thng tin, H Ni. 64. Nguyn Vn Kiu (1982), Bn v xy dng gia nh x hi ch ngha, NXB S tht, H Ni. 65. Nguyn Xun Knh (1992), Thi php ca dao, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 66. Nguyn Xun Knh - Phan ng Nht ch bin (1995), Kho tng ca dao ngi Vit (tp 1), NXB Vn ha - Thng tin, H Ni. 67. Nguyn Xun Knh - Phan ng Nht ch bin (1995), Kho tng ca dao ngi Vit (tp 2), NXB Vn ha - Thng tin, H Ni. 68. Nguyn Xun Knh - Phan ng Nht ch bin (1995), Kho tng ca dao ngi Vit (tp 3), NXB Vn ha - Thng tin, H Ni.

141

69. Nguyn Xun Knh - Phan ng Nht ch bin (1995), Kho tng ca dao ngi Vit (tp 4), NXB Vn ha - Thng tin, H Ni. 70. M Giang Ln (1998), Tc ng - ca dao Vit Nam, NXB Gio dc, H Ni. 71. V Th Hng Loan (1998), Nhn cch vn ha v nh hng ca gia nh, Tp ch Vn ho ngh thut, s 6, tr.76-77. 72. Nguyn Tn Long, Phan Canh (1998), Thi ca bnh dn Vit Nam (Tp 1), NXB Hi Nh vn, H Ni. 73. Nguyn Tn Long, Phan Canh (1998), Thi ca bnh dn Vit Nam (Tp 2), NXB Hi Nh vn, H Ni. 74. Lut Hn nhn v gia nh v nhng vn bn c lin quan (1996), (Ti liu), NXB Chnh tr Quc gia, H Ni. 75. Mt s gi tr vn ha truyn thng vi i sng vn ha c s nng thn hin nay (1998), NXB Vn ha dn tc, H Ni. 76. H Ch Minh (1962), H Ch Tch bn v gio dc, NXB Gio dc, H ni. 77. H Ch Minh (1995), V xy dng con ngi mi, NXB Chnh tr Quc gia, H Ni. 78. L Minh (ch bin) (1994), Nhng tnh hung ng x trong gia nh, NXB Lao ng. 79. Bi Xun M - Phan Minh Tho (1995), Tc ci hi, NXB Vn ha Thng tin, H Ni. 80. Sn Nam (1997), Truyn thng gia nh Nam B, Tp ch Vn ho ngh thut, s 5, tr.73-74. 81. Phan Ngc (1994), Vn ha Vit Nam v cch tip cn mi, NXB Vn ha - Thng tin, H Ni. 82. n nh Nguyn Vn Ngc (ti bn) (1957), Tc ng - phong dao, NXB Minh c. 83. Phm Th Ng (ti bn) (1996), Vit Nam vn hc s gin c tn bin (tp 1), NXB ng Thp. 84. Triu Nguyn (1999), Tip cn ca dao bng phng thc xu chui theo m hnh cu trc, NXB Thun Ha, Hu. 85. Triu Nguyn (2000), Ngh thut chi ch trong ca dao ngi Vit, NXB Thun Ha, Hu. 86. Triu Nguyn (2001), Bnh gii ca dao, NXB Thun Ha, Hu. 87. H Quc Nhc (ch bin) (2000), Ca dao Vit Nam (tp 1), NXB ng Nai, ng Nai.

142

88. H Quc Nhc (ch bin) (2000), Ca dao Vit Nam (tp 2), NXB ng Nai, ng Nai. 89. Nguyn T Nh (2000), Lng m tc H Ty, S Vn ha - Thng tin H Ty, H Ty. 90. Nhiu tc gi (1976), Xy dng gia nh, xy dng cuc sng vn minh, hnh phc, NXB Ph n, H Ni. 91. Nhiu tc gi (1991), Nhn din gia nh Vit Nam hin nay, K yu hi ngh. Vin Khoa hc x hi Vit Nam, Trung tm Nghin cu khoa hc v ph n, H Ni. 92. Nhiu tc gi (1991), Nhng nghin cu x hi hc v gia nh Vit Nam, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 93. Nhiu tc gi (1992), Mt trm cu ca dn gian Qung Ngi, S Vn ha - Thng tin v Th thao Qung Ngi, Qung Ngi. 94. Nhiu tc gi (1992), Vn hc dn gian Qung Tr, S Vn ha Thng tin Th thao, Th Vin Qung Tr, Qung Tr. 95. Nhiu tc gi (1993), Tc ng - ca dao - dn ca H Ty, S Vn ha Thng Tin Th thao H Ty, H Ty, 1993. 96. Nhiu tc gi (1995), Gia nh Vit Nam, cc trch nhim, cc ngun lc trong s i mi ca t nc, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 97. Nhiu tc gi (1995), Gia nh v a v ngi ph n trong x hi, cch nhn t Vit Nam v Hoa K, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 98. Nhiu tc gi (1996), Ca dao dn ca trn vng t Ph Yn, S Khoa hc - Cng ngh - Mi trng, Hi Vn ngh dn gian v vn ha cc dn tc tnh Ph Yn, Tuy Ha. 99. Nhiu tc gi (ti bn) (1997), Ph bnh, bnh lun vn hc (Ca dao dn ca - Tc ng - v), NXB Vn ngh thnh ph H Ch Minh, thnh ph H Ch Minh. 100.Nhiu tc gi (1998), i vit s k ton th (tp 1), NXB Khoa hc x hi, H Ni. 101.Nhiu tc gi (1998), i vit s k ton th (tp 2), NXB Khoa hc x hi, H Ni. 102.Nhiu tc gi (1998), i vit s k ton th (tp 3), NXB Khoa hc x hi, H Ni. 103.Nhiu tc gi (1998), i vit s k ton th (tp 4), NXB Khoa hc x hi, H Ni. 104.Nhiu tc gi (1999), Tt nm mi Vit Nam, Vin Vn ha - NXB Vn ha - Thng tin, H Ni.

143

105.Nhiu tc gi (1999), Vn ha dng h Thi Bnh, S vn ha Thng tin Thi Bnh v Vin Nghin cu Vn ha dn gian, Thi Bnh. 106.Nhiu tc gi (1999), Tuyn tp vn hc dn gian Vit Nam (Tp IV, Quyn 1), NXB Gio dc, H Ni. 107.Nhiu tc gi (2000), Tm l ngi Vit Nam nhn t nhiu gc , +NXB Tp H Ch Minh. 108.Nhiu tc gi (2001), Tuyn tp tc ng ca dao Vit Nam, NXB Vn hc. 109.Nhiu tc gi (2001), Ca dao Vit Nam - nhng li bnh, NXB Vn ha - Thng tin, H Ni. 110.Nhiu tc gi (khng r nm ), Quc hi Vit Nam vi Lut Hn nhn gia nh, NXB Ph n, H Ni. 111.Nhm nghin cu nng thn (1974), Nng thn Vit Nam (ti liu in r n ), Si gn. 112.Lng Ninh (ch bin) (2000), Lch s Vit Nam gin yu, NXB Chnh tr quc gia, H Ni. 113. Nhng vn bn php lut v hn nhn v gia nh (1994) (ti liu), NXB Chnh tr Quc gia, H Ni. 114. V Ngc Phan (in ln th 12) (1999), Tc ng - ca dao - dn ca Vit Nam, NXB Khoa hc x hi. 115.Hong Ph (ch bin) (1992), T in ting Vit, Vin Khoa hc x hi Vit Nam, Vin Ngn ng hc, Trung tm T in ngn ng, H Ni. 116.Chc Phong (ngy 15 thng 9 nm 1999), C th gi y l nhng gia nh c khng?, Vn ha th t, H Ni. 117.ng Phong (1998), V ngun vn ha c truyn Vit Nam, NXB Mi C Mau, C Mau. 118.Thun Phong (1057), Tnh giao kt trong cu h min Nam, Tp ch Bch khoa s 9, Si Gn. 119.Thun Phong (1957), o ngha v chng trong cu h min Nam, Tp ch Bch khoa s 13, Si Gn. 120.L Chn Phng (1960), Lut Hn nhn gia nh trit gii phng ph n, NXB Ph N, H Ni. 121.m Phng n s (2000), Tuyn tp m Phng n s, NXB Vn hc, H Ni. 122.Hng Phng (1960), Chng hn nhn gia nh phong kin trong ca dao Vit Nam, NXB Ph N, H Ni.

144

123. Lan Phng (1997), V quan h gia nh v x hi nng thn Bc B hin nay (qua kho st lng Mn X - Vn Mn - Yn Phong - Bc Ninh), Tp ch Vn ho ngh thut, s 9, tr.73-76, s 10, tr.78-80. 124. Lan Phng (1996), Vai tr ca ph n Vit Nam trong vn ha ngh thut truyn thng, Tp ch Vn ha ngh thut, s 12, tr.64-65, 72. 125.Tam Phng (1958), Gii thch vi tc ng v trng la, NXB Nng Thn, H Ni. 126.L Ch Qu (ch bin) (1998), Vn hc dn gian Vit Nam, NXB i hc Quc gia H Ni, H Ni. 127.L Quc, p li hay (1999), NXB Vn ha - Thng tin,. 128.V Tin Qunh (2000), Ca dao tnh yu, NXB Vn ngh thnh ph H Ch Minh, Tp H Ch Minh. 129.Anh Sn (1998), Trao i v cng, dung, ngn, hnh Hu hin nay, Tp ch Vn ho ngh thut, s 9, tr.78-81. 130.Phm Cn Sn (1998), Nn np gia phong, NXB Tng hp ng Thp, ng Thp. 131.T Sn (1998), Gi gn v pht huy thun phong m tc, mt phng din ca chin lc vn ha gio dc lng yu nc, Tp ch Vn ho ngh thut, s 2, tr.4-7, s 3, tr.6-8. 132.Nguyn Quc Tng (2000), Tc ng ca dao Vit Nam, NXB Thun Ha, Hu. 133. Vn Tn (ch bin) (1984), Ca dao ng Thp Mi, S Vn ha Thng tin ng Thp, ng Thp. 134.T Vn Thnh (1998), Xy dng gia nh vn ha trong bi cnh ca li sng th, Tp ch Vn ho ngh thut, s 7, tr.73-74. 135.Nguyn Phng Tho (1994), Vn ha dn gian Nam B, nhng phc tho, NXB Gio dc, H Ni. 136.L Ngc Thng (ch bin) (1990), Bn sc vn ha cc dn tc Vit Nam, NXB Vn ha dn tc, H Ni. 137.L Thi (Ch bin) (1996), Gia nh Vit Nam ngy nay, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 138.Trng Thn (ch bin) (1996), Vn ha phi vt th x Hu, NXB Vn ha - Thng tin, H Ni. 139.Lu Nhn Thin (1994), Lut v x hi Vit Nam th k 17 18, NXB Khoa hc x hi, H Ni.

145

140.Ng c Thnh (1997), Vn ha dng h Ngh An trong s nghip thc hin chin lc con ngi Vit Nam u th k XXI (Tng thut hi tho), Tp ch Vn ho ngh thut, s 4, tr.61-64. 141.L Vit Th (1997), Gia nh Vit Nam truyn thng v vic xy dng gia nh vn ha hin nay, Tp ch Vn ha ngh thut, s 7, tr.43-46. 142.Nguyn Hu Thc (1996), Vn hc dn gian H Ty v vic chn hng vn ha a phng (Lun vn Ph tin s khoa hc ng vn), Trng i hc Khoa hc x hi v nhn vn, H Ni. 143.L c Tit (1998), V hng c l lng, NXB Chnh tr Quc gia, H Ni. 144.Trng Ton (1999), Hng hoa t nc (tp 1), NXB Tr, thnh ph H Ch Minh. 145.Trng Ton (1999), Hng hoa t nc (tp 2), NXB Tr, thnh ph H Ch Minh. 146.T Bin tp vn hc dn gian Tin Giang, Vn hc dn gian Tin Giang (1985) S Vn ha - Thng tin Tin Giang, M Tho. 147.H Huy T (1997), Tn ngng th cng t tin vi vic hnh thnh vn ha gia nh, Tham lun Hi tho khoa hc Vn ha gia nh vi chin lc dn s v pht trin, B Vn ho Thng tn, H Ni. 148.Hong Tin Tu, Bnh ging ca dao (2000) (ti bn ln th 5), NXB Gio dc, H Ni 149.Vn kin i hi ng ln th VIII (1996), Ti liu, B Vn ha Thng tin, H Ni. 150.Vn kin Hi ngh ln th nm Ban Chp hnh Trung ng kha VIII (1998) ng Cng sn Vit Nam, NXB Chnh tr Quc gia, H Ni. 151.Vin Vn ho dn gian (1990), Vn ho dn gian nhng phng php nghin cu, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 152.Hunh Khi Vinh (2000), Nhng vn vn ho Vit Nam ng i, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 153.L Nht V - L Giang (2000), Dn ca Bn tre, S Vn ha - Thng tin Bn Tre, Bn Tre. 154.Trn Ngc Vng (1995), Loi hnh hc tc gi vn hc Nh nho ti t v vn hc Vit Nam, NXB Gio dc, H Ni. 155.Trn Quc Vng (1996), Nguyn l M ca nn vn ha Vit Nam, Tp ch Vn ho ngh thut, s 12, tr.43-44. 156.Trn Quc Vng (ch bin) (2001), C s vn ha Vit Nam, NXB Gio dc, H Ni.

146

157. Nguyn Khc Xuyn (1998), Nhng tc phm ca dao - tc ng c xut bn trc y mt th k, NXB Khoa hc x hi, H Ni. 158.Nguyn Khc Xng (1994), Tc ng - ca dao - dn ca Vnh Ph, S Vn ha - Thng tin - Th thao Vnh Ph, Ph Th. 159.Phm Thu Yn (1998), Nhng th gii ngh thut ca dao, NXB Gio dc, H Ni. TI LIU THAM KHO TING PHP 1. Balmir, Guy-Claude (1982), Essai de littrature sur le chant et la posie populaire de Noirs Americains, Payot, Paris. 2. Mori, Toshiko (1987), Folklore et thatre au Japon, Publ. Orientaliste de Paris, Paris. 3. Ri Il Bok (1989), Kim Djeung IL une grande personnalit, Youn Sang Hyeun-Pyongyang, Core.

147

MC LC PHN PH LC 1. Tc ng 1.1. Mi quan h v chng 1.2. Tnh cm v chng - gn b 1.3. Nhng biu hin tiu cc trong quan h v chng 1.4. Quan h cha m con 1.5. quan h anh ch em 1.6. quan h con du, con r 2. Ca dao 2.1. quan h v chng - gn b 2.2. o ngha v chng 2.3. ng t b nguyt 2.4. Nhng biu hin tiu cc trong quan h v chng 2.5. Quan h cha m con - v o hiu 2.6. Quan h cha m con - trch nhim 2.7. quan h cha m con - Nhng biu hin tiu cc 2.8. Quan h nng du v gia nh chng 2.9. Hn nhn - cam chu 2.10. Hn nhn - trch mc 2.11. Hn nhn - quyn cha m 2.12. Hn nhn - chng li l gio phong kin 2.13. Hn nhn - lng l 2.14. Hn nhn - t gic 2.15. Con c trong ca dao v tnh yu, hn nhn v gia nh Trang 151

148

1. TC NG 1.1. MI QUAN H V CHNG STT 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. NI DUNG Ai m ni di cng chng, th tri ging h cy hng b ao. m con chng hn bng chu ngoi. n ca chng th ngon, n ca con th nhc. B phi c ng, chng phi c v. Bt cn c lc x xt, hung chi v chng. B nh cha, ln nh chng, gi nh con. Bnh phong cn c x c, v h ry v ng t m cha. Bi chng c bc, nn lng chng thng. C di sng, v chng thuyn chi nh nhau. C sng ng ch, lm v nhiu con. Chng tham nh ngi ba to, tham v mt ni m cha hin lnh. Chng tham nh ngi rung rinh, tham v mt mi anh xinh ming ci. Chng tham va la anh y, tham nm ba ch cho ty th gian. Ch chng chng b chng ch. Ch chng trc nh au, gp chng sau mau nh. Ch thng mt chai, ly thng hai nm. Cht tr cn hn ly l chng ngi. Cht tr cn hn ly l. Chiu hoa, nm gm khng chng cng h. Chiu ngi ly ca, chiu chng ly con. - Chiu ngi ly vic, chiu chng ly con. Chng n ch, v n nem. Chng n gi v co chn chy, chng n my my v ly v v. Chng b v ln ra tnh ch em. Chng cn v kim l tin; ngng nghnh nhng nht l tin b i. Chng cho th v cng cho. Chng cht cha ho c b i ly chng. Chng cng ly v cng cng, nm phn th cht, nm nong th va. Chng di, lung tn cng phu nhc mnh. Chng nh bc, v nh bi. Chng i v ba. Chng ng, v oi. Chng d th lo, m chng d nh co m vo. - Chng d th em mi lo.

149

33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64.

- Chng d th em mi su. Chng ng, v s. Chng em o rch em thng, chng ngi o gm xng hng mc ngi. Chng ght th ra, m gia ght th vo. Chng gi v tr l tin, v gi chng tr l duyn n nn. - Chng gi, v tr l tin. Chng gi v tr nng niu, chng tr v gi nhiu iu ng cay. Chng gin th v bt li, cm si nh la mt i khng kh. - Chng gin th v bt li. Chng gin th v lm lnh. Chng gin th v phi lui, chng gin v gin th di n qung. Chng hai ba v, v hai ba chng. Chng hen li ly v hen, m nm c c nh kn thi i. Chng ho, v thun. Chng hc tr, v con ht. Chng kh gia lng cn hn chng sang thin h. Chng khn v ngoan, chng quan v bm. - Chng khn v ngoan. Chng khn th ni c , chng di lung c cng phu nng mnh. - Chng khn th ni c . Chng lnh d khin, chng khn kh chiu. Chng loan, v phng. Chng ln v b th xinh, chng b v ln ra tnh ch em. Chng ma, v qu. Chng no v ny. Chng ngi chng mn c lu. Chng nh , v nh hom. - Chng nh gi, v nh hom. Chng qu ly v king chn, nui c a t chn cng qu. Chng sang i vng u rng, chng hn gnh nng cng c lng. Chng sang v bi v ngoan. Chng sang v c i giy, v ngoan chng c ti ngy cy trng. Chng ta o rch, ta thng. Chng ti v lui, chng ho v thun. Chng tt ai chng mun ly, bit gi chng ng my m mua. Chng thp m ly v cao, ni trn, vung mo p sao cho va. Chng thp v cao nh i a lch bit bao gi bng. Chng yu ci tc nn di, ci duyn nn p, ci ti nn khn.

150

65. Cha chng i dc i ngang, c chng c thng mt ng m i. 66. C chng chng c i u, c con chng c ng lu mt gi. - C chng chng c i u. 67. C chng nh nga c cng. 68. C chng phi gnh giang sn nh chng. 69. C chng phi ngm b hn ng cay. 70. C chng thng k nm khng mt mnh. 71. C con phi kh v con, c chng phi gnh giang sn nh chng. - C con phi kh v con. 72. C khn th ly v hai cho chng. 73. C ng chng sing nh c ng tin nho nh. 74. C phc ly c v gi, sch ca sch nh li ngt cm canh. 75. C tin v v chng chng, ht tin chng ng v oi. 76. C v c chng nh a c i. 77. Coi v gi nh ch nm nh gc. 78. Cm chng lnh canh chng ngon, chn n mi con cng la. 79. Cm si bt la, chng gin bt li. 80. Cm trng n vi ch chim, chng p v p nhng nhn m no. 81. Cn duyn ng ca kn chng. 82. Cn duyn kn nhng trai t. 83. Con giai nh v, nh ch nm gm chn. 84. Con h bi ti cha dung, v h bi ti anh chng c nghe. 85. Con nui cha khng bng b nui ng. 86. Ca chng cng v. 87. Ca ngi th ng m trng, ca chng th ct ly m n. 88. Ca r ca i, ti r ti trn, v r v ln. 89. Ci mc cnh un, chng lnh d khin, chng khn kh chiu. 90. Ci mc kh un, chng lnh d khin, chng khn d chiu. 91. Ci tre d nu, chng xu d xi. 92. n b m ly n ng thit g. 93. n ng vt b c chng c bn, n b vt cn ch c mt mnh. 94. i bng chng, hng m v. 95. au , nga gh, n ghen. 96. Du ngi ca s chm rng, chn loan gi phng khng chng cng h. 97. Dy con t thu cn th, dy v t lc b v mi v. 98. Dy v t thu b v mi v. 99. i bng chng, au lng v. 100. i no c v c chng, chia niu s u au lng nt gan. 101. i no mt v, mt chng.

151

102. i qun i o thi hay, i chng, i v xa nay chng lnh. 103. ng thy chng hin, x chn l mi. 104. c c i, Thin Li nh mt. 105. Gi bt nt chng, em chng c ngoan. 106. Gi chnh chuyn chng ly hai chng. 107. Gi c chng nh chng nh mc, gi khng chng nh rc nh rm. 108. Gi c chng nh gng eo c, gi khng chng nh phn g long anh. 109. Gi c chng nh rng c vy, gi khng chng nh ci xay cht ngng. 110. Gi c cng, chng chng ph. 111. Gi git chng, n ng ai n git v. - Gi git chng, ch n ng khng ai git v. 112. Gi khn th chng con nh, gi n m th l tri sng. 113. Gi khng chng nh thuyn khng li. 114. Gi kia chng ry khoe ti chi em. 115. Gi mnh v chng. 116. Gi nm con cha ht lng chng. 117. Gi ngoan lm quan cho chng. 118. Gi ry chng mi lm quan qu, trai ry v tin ph xung sng. 119. Gi trng ry khng phi chng n, th tt kia. 120. Gi thng chng ang ng bui ch, trai thng v nng qui chiu hm. 121. Ghe bu ch li v ng, lm thn con gi th chng nui con. 122. Giu i bn, sang i v. 123. Giu trong lng tri duyn khn p, kh nc ngi phi kip cng theo. 124. Giu v bn, sang v v. 125. Hm duyn ly phi chng n, c trm mu rung bn dn m n. 126. Hay n ming ngon chng con tr ngi. 127. Ht duyn ng lo cng v lm chng. 128. Kh gia lng, cn hn chng sang thin h. 129. Khn i lm l, kho i ma. 130. Khn vi v, di vi anh em. 131. Khng v ng l ng. 132. Lm con, lm n, lm v nhiu ci oan gia. 133. Lm duyn nhiu n, lm v nhiu oan gia. 134. Lm quan c cm vua, ly chng c cm mua ca chng. 135. Lm quan hay qun, lm chng hay v. 136. Lm rung c tru, lm du c chng.

152

137. Lm rung phi c tru, lm giu phi c v. 138. Lm trai ly v b, nh giu tu ngh hoa. 139. Lm tng hay qun, lm chng hay v. 140. Lm tu ch, ng tu chng. 141. Lm thn con gi th chng, nui con. 142. Ly chng n my chng. 143. Ly chng bt thi nh chng, ng gi thi c cng m cha. 144. Ly chng ch ru l duyn n nn. 145. Ly chng ch ru l tin, ly chng c bc l duyn n nn. 146. Ly chng cho ng b nhn gi da. 147. Ly chng cho ng hnh dong con ngi. 148. Ly chng cho ng tm chng, b cng trang im m hng rng en. 149. Ly chng cho ng tm chng. 150. Ly chng cho ng vic vua, vic lng. 151. Ly chng c bc l tin. 152. Ly chng cng phi gi chng bng anh. 153. Ly chng nh bc nh voi ph nh. 154. Ly chng hay ch nh soi gng vng. 155. Ly chng hn go. 156. Ly chng kh gia lng, hn ly chng sang thin h. 157. Ly chng lm l khi lo, cm ngui y r, c kho y ni. 158. Ly chng lm l khi lo, lng vua khi ng, o chng khi may. 159. Ly chng nh hng phc nh chng. 160. Ly chng th chn con tng nh ni. 161. Ly chng th chn trng nam cho giu. 162. Ly chng th phi theo chng, thi ng theo thi cha ng nh mnh. 163. Ly chng th phi theo chng. 164. Ly con xem n, ly gi ho xem i chng xa. 165. Ly k ch chng, ch ly k chng ch. 166. Ly v chn tng, ly chng chn ging. 167. Ly v kn tng, ly chng kn ging. 168. Ly v th phi np cheo cho lng. 169. Lnh ng khng bng cng b. 170. La tr thp thi, v chng nh nhau li mt. 171. Mt m mt cha tht l kh kim, ch o v chng chng thiu g ni. 172. M ku mc m, thng chng phi theo. 173. Mnh chng quan bng n chng dn. 174. Mt chng ry l by chng ch.

153

175. Mt l v, hai l n. 176. Mt v khng kh m mang, hai v b lng m i. 177. Mt v nm ging lo, hai v nm cho queo, ba v nm chung heo. 178. Mua cam th chn ging cam, ly chng th chn trng nam cho giu. 179. Mua heo chn ni, mua gi chn dng. 180. Mua tht th chn ming mng, ly chng th chn con tng nh ni. 181. Mun nghn ch ly hc tr, di lng tn vi n no li nm. 182. Mun ni khng, lm chng m ni. 183. Ngu si cng th chng ta, du rng khn kho cng ra chng ngi. 184. Ngi ba bn v, ngi khng v no. 185. Nh kh cy v hin, nc lon nh tng gii. 186. Nht v nh tri. 187. Nhng cm nhng o, khng ai nhng chng. 188. Nht c khoai u vng, nh c chng trng nam. 189. Ni ng d nu, chng xu d sai. 190. go ba ng, ly chng hay ng. 191. Phn gi theo chng. 192. Phu qu, v vinh. 193. Ph v, khng gp v. 194. Phu xng, ph tng. 195. Phc nh v chng bng n nh chng. 196. Quen nh m, l nh chng. 197. Quen vic nh m, l vic nh chng. 198. Rung u ch, v u lng. 199. Rung gia ng, chng gia lng. 200. San st nh hai gi ly mt chng. 201. Sng qu cha, ma qu chng. 202. Ti gia tng ph, xut gi tng phu, phu t tng t. 203. Ti trai ly nm ly by, gi chnh chuyn ch ly mt chng. 204. Tm v, v gi; tm nh, nh nt. 205. Tay khng chng thm nh v. 206. Tay tim thuc cng, ming mi lang qun. 207. Th rng lm l th mi, cn hn chnh tht nhng ngi n ngu. 208. Th gian mt v mt chng, chng nh vua bp hai ng mt b. 209. Th gian v ging tnh chng, i no y t ging ng ch nh. 210. Thia thia quen chu, v chng quen hi. 211. Th nht au , th hai nga gh, n ghen. 212. Th nht v di trong nh, th hai nh dt, th ba ra cn.

154

213. Th nht v di trong nh, th nh nh dt, th ba n i. 214. Th nht v di trong nh, th nh tru chm, th ba ra cn. 215. Thun v thun chng tt b ng cng cn 216. Thng chng nn phi lm than. 217. Thng ai cho bng thng chng. 218. Thng ai v bng gi son nh chng. 219. Thng chng nn phi gng cng. 220. Thng chng phi bng con gh. 221. Thng chng phi khc m gia. 222. Thuyn khng li nh gi khng chng. 223. Thuyn mnh v li, gi mnh v chng. 224. Thuyn theo li, gi theo chng. 225. Ti t xt cng, v chng xt nhn ngha 226. Tt duyn ly c chng chung. 227. Tt duyn ly c chng hin. 228. Tt mi ly c chng sang. 229. Trai ch v mt ca tay khng, gi ch chng mt ng tr bn. 230. Trai bao nhiu v cng cha bng lng. 231. Trai c v nh gi c hom. 232. Trai c v nh l tin chn. 233. Trai c v nh r buc chn. 234. Trai c v t gia ni tr. 235. Trai con mt th ly, gi con mt th ng. 236. Trai hn vua c lc ua thuyn, gi hn chng c lc bng con. 237. Trai lm nn nm th, by thip, gi lm nn th tit th chng. 238. Trai n Vua lc ua thuyn rng, gi n chng lc bng con th. 239. Trai n Vua ngi vng n rng, gi n chng ngi vng ru con. 240. Trai nh v c, gi nh chng xa. 241. Trai nui v gy mn, gi nui chng m bo trn ci xay. 242. Trai phi hi v nh c b gp tri ma. 243. Trai tay khng chng thm nh v, gi rung phi n my chng. 244. Trai tay khng chng thm nh v, trm mu rung cng ting nh chng. 245. Tru thng su, v thng mi. 246. Triu nh c vn c v, nh trong nh c m, c ng. 247. Ti ng x, qu nh hng. 248. V ba con cha ht lng chng. 249. V bt thi chng, a ging tng cha nh. 250. V ci con ct, v l con thm. 251. V chng bit tnh nhau.

155

252. V chng chn chiu chng ri; bn bun l ngha i vi nhau. 253. V chng ch ci nhau hoi, sao cho trong m th ngai mi m. 254. V chng cng mt tui, nm dui ra m n. 255. V chng u gi tay p. 256. V chng ng tch ng sng, ng sinh ng t cu mang ng ln. 257. V chng khi nng khi nht. 258. V chng l ngha gi i. 259. V chng l ngha tr i, ai i ch ngh nhng li thit hn. 260. V chng may ri l duyn, v chng ho thun l duyn trn i. 261. V chng nh a c i. 262. V chng phn p duyn a. 263. V chng sng gi tht, cht gi xng. 264. V c chng nh rng c my, chng c v nh cy c rng. 265. V c khch n n nh, chng c quan to gi trt. 266. V di con khn. 267. V di khng hi bng a vnh. 268. V p cng t au lng. 269. V p km ng. 270. V p mt, chng au lng. 271. V duyn ly phi chng n. 272. V gi, chng tr l duyn n nn. 273. V ging tnh chng, ngi ging tng ch nh. 274. V hin ho, nh hng Nam. 275. V h bi ti thng chng c nghe. 276. V khng cheo nh c no khng mc. 277. V qu chiu ngoen ngen nh ch con lim mt, v phi ry tiu nghu nh mo lnh mt tai. 278. V yn, nhng tin cha c. 279. V th mun ly, chng e mt tin. 280. Voi khng ni nh trai khng v. 281. Voi trn rng khng bnh khng trc, gi khng chng nh cc ct ui. 282. V chng nh o ci ngay nn la. 283. V vi chng nh hng vi cm, no ng nh ch m mo khoang. 284. Xu chng, h ai. 285. Xu thip, h chng. 1.2. TNH CM V CHNG - GN B

156

STT 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31.

NI DUNG B phi c ng, chng phi c v. Chng nh , v nh hom. - Chng nh gi, v nh hom. Con nui cha khng bng b nui ng. i bng chng, au lng v. i bng chng, hng m v. i no c v c chng, chia niu s u au lng nt gan. i no mt v, mt chng. i qun i o thi hay, i chng, i v xa nay chng lnh. Ngu si cng th chng ta, du rng khn kho cng ra chng ngi. Nhng cm nhng o, khng ai nhng chng. Thia thia quen chu, v chng quen hi. Thun v thun chng tt b ng cng cn Thng chng nn phi lm than. Thng ai cho bng thng chng. Thng ai v bng gi son nh chng. Thng chng nn phi gng cng. Thng chng phi bng con gh. Thng chng phi khc m gia. Ti t xt cng, v chng xt nhn ngha Triu nh c vn c v, nh trong nh c m, c ng. V chng bit tnh nhau. V chng chn chiu chng ri; bn bun l ngha i vi nhau. V chng u gi tay p. V chng ng tch ng sng, ng sinh ng t cu mang ng ln. V chng l ngha gi i. V chng l ngha tr i, ai i ch ngh nhng li thit hn. V chng nh a c i. V chng sng gi tht, cht gi xng. V c chng nh rng c my, chng c v nh cy c rng. Xu chng, h ai. Xu thip, h chng.

1.3. NHNG BIU HIN TIU CC TRONG QUAN H V CHNG STT 1. 2. NI DUNG m con chng hn bng chu ngoi. Bi chng c bc, nn lng chng thng.

157

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39.

C sng ng ch, lm v nhiu con. Ch chng trc nh au, gp chng sau mau nh. Ch thng mt chai, ly thng hai nm. Chng n ch, v n nem. Chng b v ln ra tnh ch em. Chng nh bc, v nh bi. Chng i v ba. Chng d th lo, m chng d nh co m vo. - Chng d th em mi lo. - Chng d th em mi su. Chng hai ba v, v hai ba chng. C chng phi ngm b hn ng cay. C khn th ly v hai cho chng. C tin v v chng chng, ht tin chng ng v oi. Con giai nh v, nh ch nm gm chn. n ng vt b c chng c bn, n b vt cn ch c mt mnh. i bng chng, hng m v. au , nga gh, n ghen. c c i, Thin Li nh mt. Gi git chng, n ng ai n git v. - Gi git chng, ch n ng khng ai git v. Giu i bn, sang i v. Lm trai ly v b, nh giu tu ngh hoa. Ly chng ch ru l duyn n nn. Ly chng ch ru l tin, ly chng c bc l duyn n nn. Ly chng c bc l tin. Ly chng lm l khi lo, cm ngui y r, c kho y ni. Ly chng lm l khi lo, lng vua khi ng, o chng khi may. Mnh chng quan bng n chng dn. Mt v khng kh m mang, hai v b lng m i. Mt v nm ging lo, hai v nm cho queo, ba v nm chung heo. Ngi ba bn v, ngi khng v no. San st nh hai gi ly mt chng. Ti trai ly nm ly by, gi chnh chuyn ch ly mt chng. Tay tim thuc cng, ming mi lang qun. Th nht au , th hai nga gh, n ghen. Tt duyn ly c chng chung. Trai bao nhiu v cng cha bng lng. Trai lm nn nm th, by thip, gi lm nn th tit th chng. Trai tay khng chng thm nh v, trm mu rung cng ting

158

40. 41. 42.

nh chng. V ci con ct, v l con thm. V chng nh o ci ngay nn la. V vi chng nh hng vi cm, no ng nh ch m mo khoang. 1.4. QUAN H CHA M CON

STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32

NI DUNG n ca chng th ngon, n ca con th nhc. n cha l ba ngn by, ngha m l by ngn ba. nh m ngi, m con ta. i lng con, ho hon cha m. u mng ng gc vo tre, nng nh vo m ko e bo go. i cha n mn, i con kht nc. i cha p nm, i con m m. i cha trng cy, i con n qa. i cha vo trn, i con bp bp. con khn mt nh nc, con di th rt nh h. i di cha, v nh di ch. c mi hng, m chng nhng con. p i ta m cha khng p; p gia nghip, li lp duyn hi. p duyn nhng chng p lng m cha. ui con vo m gi. B khen con b tt, mt chp b bit con b. B khoe con b tt, n thng mi mt b bit con b. B nh cha, ln nh chng, gi nh con. B th con m con cha, ln th con vua con cha. C khng n mui c n, con ci cha m trm ng con h. C cng nh cha, g cng nh m. Cng cha ngha m. Cy xanh th l cng xanh, cha m hin lnh c cho con. Cm m th ngon, cm con th ng. C cha c m th hn, khng cha khng m nh n khng dy. C chng chng c i u, c con chng c ng lu mt gi. C chng chng c i u. C chng m chng c con, khc no hoa n trn non mt mnh. C ca cho con, khng c n cho con. C con chng c ng lu mt gi. C con khng dy vy m nui. C con nh con, c ca nh ca.

159

33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71

C con phi kh v con, c chng phi gnh giang sn nh chng. C con phi kh v con. C con ti sng, hai con ti cht, ba con ht ti. C con ti sng, khng c con ti cht. C nui con mi bit lng cha m. C phc con hay li, c ti con hay tro. C vng, vng chng hay ph, c con, con ni trm tr m nghe. Canh sung kho nu th ngon, m gi kho ni th con t chng. Cha "vt, rit", con nh tit ch xi. Cha o ngch, con xch ni. Cha nh cho trng, cha ngt ngng i n my. Cha anh hng, con ho hn. Cha bng mm, con ngi c nht. Cha bn con ph. Cha cm khong, con b mng. Cha gi i nui con mn Cha h mang con liu iu. Cha lm thy, con bn sch. Cha m giu con c, cha m kh con khng. Cha m hin lnh phc cho con Cha m ngonh i con di, cha m ngonh li con khn. Cha m nui con bng tri bng b, con nui cha m con k tng ngy. Cha m trng i th con di, cha m trng li th con khn. Cha mun cho con hay, thy mong cho con kh. Cha sinh chng bng m dng. Cha sinh m dng. Cha thng con t, con t i lt chn ging. Cha tht kh di, con ci thit lnh. Cha tr ra tr vo, con ngi cao gi vi. Cha truyn, con ni. Ch t m nm, ro x con li. Ch cn th cha con ra. Chim tri ai n m lng, nui con ai n k cng thng ngy. Ch nh cha ti, ti tha g ch. Ca mn, con ln. C i n con. Con u cha m y. Con ng kh, b ci trung. Con n con si, ch hoi b i.

160

72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108

Con ai cha m y. Con ai ngi y xt. Con bit ni, m hi u. Con bit ngi, m ri tay. Con ci khn ngoan v vang cha m. Con ci cha m trm ng con h. Con c khc, m mi cho b. - Con khng khc m chng cho b. Con c cha nh nh c nc, con khng cha nh nng nc t ui. Con c cha nh nh c nc. Con c cha, nh c ch. Con c m nh thin h c vua. Con c m nh mng p b. Con chng ch cha m kh, ch chng ch nh ch ngho. Con cha, g ging. Con di ci mang. Con dng th b xung t, con vt th ct ln sn. Con p v m. Con gi ging cha giu ba n. Con gi ging cha giu ba mi n, con trai ging m kh ln tn xng. Con gi mi by ch ng vi cha, con trai mi ba ng nm vi m. Con gi cha, g gi . Con giu mt b, con kh mt nn. Con h bi ti cha dung, v h bi ti anh chng c nghe. Con h bi ti cha dung. Con h ti m, chu h ti b. Con hn cha l nh c phc. Con hc, thc vay. Con khn n mt m cha. Con khng cha nh nng nc t ui. Con khng cha th con tr, cy khng r th cy h. Con kh c lng. Con ln ba mi ra lng m. Con ln ba, m sa xng sn. Con l gh, m hc lo. Con lin vi rut. Con m, m xt, xt g con du. Con ngi a u ng th thi, con mnh a u gi th thm.

161

109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146

Con nui cha khng bng b nui ng. Con th m, c th nc. Con voi, voi du; con chu chu, chu chu yu. Con vua tt, vua du, con ti xu ti yu. Con vua, vua du; con cha, cha yu. Cn cha n cm vi c. Cn cha gt nh son, mt mai cha thc gt con nh ch. Dy con t thu cn th, dy v t lc b v mi v. Dy con t thu cn th. nh nht m nh con, ra ng lm k cn p cn gin hn ta. nh vi m bit ngy no khn. Gi c con nh b hn c r. Gi chm chng, m cha khc khoi. Gi khn th chng con nh, gi n m th l tri sng. Gi lm chi, trai lm chi, sinh ra c ngha, c ngh l hn. Ghe bu ch li v ng, lm thn con gi th chng nui con. Giu bn ch, kh bn con. Giu lc cn son, giu lc con ln. Giu bn l (la), kh bn con. H ph sinh h t. H ph sinh khuyn t. Hai v chng son, mt con ho bn. Hn rng hn thc ban ngy, thng cha, nh m, hn ry thc m. Hay n ming ngon chng con tr ngi. Hay i ch n cho con. Hiu thun hon sinh hiu thun t, ng nghch hon sinh ng nghch nhi. Khng cha, khng m, nh n khng dy Khng con ho hon mt i. Khng con, ch a m. Khng m l chn tay. Kh th ht tho, ht ngay, cng cha cng b, ngha thy cng qun. Lm thn con gi th chng, nui con. Ln non mi bit non cao, nui con mi bit cng lao mu t. Liu cm gp mm, liu con g chng. Mu long cn hn nc l, chn i h m cn hn ngi dng. Mi mc dy con, mi son nh gic. M ci cha n cm vi c, m ci m lim l u ch (ng). M cha khng khc, khc ng mi, m m khng khc, khc bi bng bong.

162

147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184

Mng mt tt cha, mng ba tt thy. Mt con so bng ba con . Mt con so bng ba con d. Mt con ti sng, hai con ti cht, ba con ht ti. Mt m gi bng ba a . Mt m mt cha tht l kh kim, ch o v chng chng thiu g ni. Mt m nui c mi con, mi con khng nui c mt m. Mt so la non nui con na ngy. My ai bit la gon, my ai bit con c. My ai bit la von, my ai bit con h. M n cm ch, con l bng. M n con tr. M nh mt trm khng bng cha ngm mt ting. M n li con n, go chim em gi my ln vn chim. M c con tin, m hin con xc xc. M con mt ln da n rut. M dy th con kho, b dy th con khn. M em tham giu bt chch ng ui. M gi th su nc n. M ht con khen hay. M ht con khen, ai chen v lt. M ku mc m, thng chng phi theo. M l rau l m, con y r y mm. M la a con ngng. M no con y. M ngonh i con di, m ngonh li con khn. M nui con bng tri bng b, con nui m con k tng ngy. M nui con bin h lai lng, con nui m k thng k ngy. M nui con dng dng nn nn, con nui m khng c mt nn trong tay M sng bng hai bn tay, con n my bng hai u gi. M sm chiu ngc xui tt ti, con y ngy m di m trn. M trn con mo. M vi con la non cng ly. Mun nh th con ra, mun n th thi cm nh m n. Mun nh th con ra. Mun con hay ch thi yu ly thy. Mun ni ngoa lm m cha m ni. Mun sang th bc cu kiu, mun con hay ch th yu ly thy.

163

185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224

Ngy sau con t ba b, sao bng lc sng con cho ly chng. Ngm ngp nh m gp con, lon son nh con gp m. Ngi n th cn, con n th mt. Nghe con lon xon mng lng ging. Nh gn ch, n cho con. Nh kh con khn. Nht m nh con. Nhn v b con. Nhiu con gin m. Nui con ai n k tin cm. Nui con chng dy chng rn, th rng nui ln m n ly lng. Nui con khng php k tin cm. Nui con th tn tin qu, nui g th tn tin thc. Nui con trng d, v ng vi. Nui con trong d v cho ng vi. Nui con trong d mang v vo thn. Ph t tnh thm. Ph tri t hon, t tri ph bt can. Snh s nh m vi con, lon ton nh con vi m. Sy cha n cm vi c, sy m lt l m nm. Sy cha c ch, sy m b d.. Sy cha cn ch, sy m p v d. Sinh c mt con, mt mt hn mu. Sinh con ai chng vun trng cho con Sinh con ai n sinh lng, mua da ai bit trong lng qu da. Sinh con ai n sinh lng, sinh con ai chng vun trng cho con. Ti gia tng ph, xut gi tng phu, phu t tng t. Thng ai v bng thng con. Thng con bng roi, thng con i th thng bng rm. Thng con cho roi cho vt, ght con cho ngt cho bi. Thng con m d, thng r m kh. Thng con ngon rau. Thng con ngon r, vc gh i tm. Thng con th cho n qu, nui g phi tn thc. Th cha knh m nh, theo i theo la mi thnh tht gia. Th nht th cht mt cha, th nh bun v, th ba ngc . Th nht th m ci cha, th nh gnh v, th ba bun thuyn. Tr cy cha, gi cy con. Un cy t thu cn non, dy con t thu con cn ngy th. V di con khn.

164

225 226 227

Yu con cu, mi u con mnh. Yu con ngi, mt con ta. Yu con, ngon ca. 1.5. QUAN H ANH CH EM

TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33

NI DUNG i vic lng gi ly h, i vic h gi ly anh em. Anh em chm nhau ng dng, khng chm ng li. Anh em go, o ngi tin. Anh em ht mu s i Anh em hin thm l hin, bi mt ng tin nn mt lng nhau. Anh em khinh trc, lng nc khinh sau. Anh em nh chn tay. Anh em nh chng, nh mc. Anh em r ng l m theo, s ci mt nheo ca ng con trng. Anh em trai vi nhau mn i, ch em gi vi nhau mt thi. Anh em trong nh, ng ca bo nhau. Anh em xem mt cho vay. Anh ng, em thc; em chc, anh i nm. Anh thun em ho l nh c phc C ch ch anh hn, khng ch rn ly anh. Ct dy bu, dy b, chng ai ct dy ch, dy em. Chng khn th ch lu ngy, ch i ra vy cng ty em khn. Ch di c em khn. Ch em hin tht l hin, lm n ng tin mt c ch em. Ch em khng thm n ng. Ch em nm nem ba ng. Ch em trn knh di nhng, l nh c phc mi ng yn vui. Ch ng em nng. Ca anh nh ca ch. Con ch cng con em, con em ln con ch. Con ch dt con em. Em khn cng l em ch, ch di cng l ch em. Em ng th ch phi nng, n khi ch ng em bng ming ci. Em thun, anh ho l nh c phc. Huynh nh th tc. Khn ngoan p ngi ngoi, g cng mt m ch hoi nhau. Khn vi v, di vi anh em. Lm ch phi lnh, lm anh phi kh.

165

34 35 36 37 38 39 40

Ngho th gi tt, giu ht anh em. Phn n em n thm vc nng. Quyn huynh th ph. Tin lnh qun ch khng bng tin ch qun em. Tin lnh qun ch, bng tin ch qun em. Yu con cu, mi u con mnh. Yu nhau ch em gi, ri nhau ch em du, nh nhau v u l anh em r. 1.6. QUAN H CON DU, CON R NI DUNG a nhau cng th nng du m chng. Bnh phong cn c x c, v h ry v ng t m cha. Bt chy cho m chng, thy b nng di bin. B chng l ng ln bch, m chng l ch ln lang, B chng l lng con phng, m chng l tng mi t, nng du l b nghe chi. B chng nh lng con phng, m chng nh tng mi t. B v l v cc cho, m v l bo tri sng, chng r l ng Ba v. C phc l du, v phc l bu l bo. C phc l nng du, v phc l ci bo. Chn tm ri mi m t, lm du ri mi c nh m chng. Cha hc lm du hay u lm m chng. Ch m chng trc nh au, phi m chng sau mau nh. Chng d th lo, m chng d nh co m vo. Ca mnh , ca r th bn. Con du mi v an b chu chi. Con m, m xt, xt g con du. Du d mt h, ch d mt lng ging. Du du r r cng k l con. Du hin hn con gi, r hin hn con trai. Du hin nn gi, r hin nn trai. Du l con, r l khch. Lm du vng kho, chng khng bt b m o nhn tr. Lm r ch xo tht tru, lm du ch xi li. Lm r nh giu va c cm no, va c b ci.

STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

166

25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39

La c con du, su con mt. Mt bt cm cha bng ba bt cm r. M chng d m chng cht, nng du c nt nng du cha. M chng khng ai ni tt nng du, nng du u c ni tt m chng. M chng m d m b n khao. M chng nng du, ch nh ngi yu nhau bao gi. M chng vai gng vai gnh, ci du v thnh ln th. Nng du mi v l b hong hu. Nng du mi v l hong thi hu. Nui du th d, nui r th kh. Rau mung thng chn, nng du nhn cho m chng n. R hin hn con trai. Thng con m d, thng r m kh. Tht th cng th li tru, yu nhau cng th nng du m chng. Trc lm nng du, sau mi lm m chng.

2. CA DAO 2.1. QUAN H V CHNG - GN B STT 1. 2. 3. NI DUNG Ai cho ghe b qua sng o v ngha chng nng lm anh i! Ai i b p mt mnh Pht ph cho o ging hnh phu qun. Ai i i vi ti cng Ti cn sp sa cho chng i thi Chng ti quyt khoa ny Ch tt nh rn, vn hay nh rng B khi xn vy quai cng Cm niu nc l nui chng i thi. Ai ku ai h bn sng Ti ang nu nng cho chng ti n. Ai ku lo nho bn sng Ti ng v o cho chng ti y. BK a- Ai ku veo vo bn sng

4. 5.

167

6.

7. 8. 9. 10.

11.

12. 13. 14.

- Ai ku xeo xo bn sng b- Ti ng sm thuc cho chng ti y - Ti ng bt c cho chng ti y - Ti ang v o cho chng ti y - Ti cn v o cho chng ti y. Ai ku, ai h bn sng? Ti ang sm sa cho chng xung ghe Chng xung ghe, qut che tay ngot Ct mi cho rut tht tng cn... Ai kia mt mn thuyn bng K loan ngi phng, mc lng ngc xui. Ai v bn y by gi Cho ti gi mt bc th thm chng. Ai v Cu Ngi, Gia L Cho em v vi, thm qu bn chng. Ai v Ph Lc(1) gi li Th ny mt bc nhn ngi tri m Mi t chn khc rut tm Khi thng, thng i m nm, nm ch V tnh, ai l lm ng Cm so ch quyt i ch nc xun c sao ch Tn t Tn St cm ho hp la vn quan th i bn hp lng a Mi phu cng thip mi va lng anh Thip thi tn to ci canh Chng thi nu s si kinh kp th Mt mai chim bng xun vi y l dip tinh k t y Ai i nghe thip li ny. (1) Ph Lc: thuc huyn Thiu Ho, tnh Thanh Ho. Ai xui anh ly c mnh anh vun xi rung tnh cho xanh Ai xui mnh ly c anh B cng bc m sinh thnh ra em. n c ngi cnh vi c Ly anh th ly n gi mi thi. n cam ngi gc cy cam Ly anh v Bc v Nam cng v. Anh i! phi lnh th i Ca nh n chic th c ti

168

15.

16.

17. 18. 19.

20.

21. 22.

23.

Thng chp l tit trng khoai Thng ging trng u, thng hai trng c Thng ba cy b rung ra Thng t gieo m thun ho mi ni Thng nm gt hi va ri Tri ma xung, nc tri y ng Anh i, gi ly vic cng em cy cy mc lng em y. Anh i chi nhn u y? Phi cn ma ny t o lm chn Chu nc em ngoi sn Em ch anh ra xong chn, anh vo nh Vo nh em hi tnh ta Trm nm duyn ngi mn m hay khng? Anh i lm mn nui ai Cho o anh rch, cho vai anh mn? - Anh i lm mn nui con o rch mc o, vai mn mc vai. Anh em ct nhc ng bo V chng l ngha l no chng thng? Anh lanh ci v cho lanh n khi c khch anh trm b. Anh ra i, em lp king trng hoa Anh v hoa c ba trm nhnh Mt nhnh chn bp xanh Bn ba ng mt dnh c ni By gi n lc thnh thi Cy anh tnh th vn li bao nhiu. Anh ti nh em, anh n cm vi c Em ti nh anh, em n rau m vi cua ng Kh em chu kh, o v chng em vn thng. o v vai, v ai khng bit o v qung, ch quyt v anh. Ba nm sng tuyt lnh lng Mt gi m p tho lng c ao Nng lu gp trn ma ro B cng ch i du hao bc tn. Bao gi la tr vng vng Cho anh i gt cho nng quy cm. BK - Mong sao cho la vng vng

169

24.

25.

Cho anh i gt cho nng em cm. - Trng sao cho la vng vng Cho anh i gt cho nng em cm. - Tri ma cho la chn vng Cho anh i gt cho nng quy cm. - Trng cha cho la vng vang Cho anh i ct cho nng quy cm. - Bao gi cho la vng vng Cho anh i ct cho nng bi cm. - Tri ma cho la chn vng Cho anh i gt cho nng em cm. Bn y sng bc cu mi tm vn Bn kia sng lp ci qun mi hai tng Bn bun nui m cm chng Sng chiu m m trng chng i anh. Bn lng bn gio, bn o cng nh bn ta V y ta kt ngha giao ho Phi duyn phi kip, o Cha B ta mc chung. Bng bng bng bng Trai n vua chu chc sn rng Gi n chng ngi vng ru con n vua xem trng bng non n chng, nh phc t tng di truyn Lm trai ly c v hin Nh cm ng tin mua c ca ngon Phn gi ly c chng khn Xem bng c vt V Mn(1) ho rng Bng bng bng bng Bng bng bng bng. (1) C vt V Mn ho rng, Ca V, Ca V: cng gi l Long Mn, thng lu sng Hong H, gia huyn H Tn, tnh Sn Ty v huyn Hn Thnh, tnh Thim Ty (Trung Quc). Ni y c mm nh hnh ci ca. Truyn thuyt k rng thi thng c, vua V nh H tr thu c ph mm ny cho rng thm ra, nn gi l V Mn (ca vua V). Theo Tam Tn k v Thu kinh ch th V Mn c sng d, hng nm vo tit thng ba, c chp tp trung n y thi vt qua V Mn. Con no vt qua c ch trn trng thi v vic thi c gi l vt qua ca V. Theo i Nam nht thng ch, nc ta cng c V Mn dy ni Khai Trng (ni Ging Mn) thuc

26.

170

27. 28.

29.

30. 31.

huyn Hng Kh, tnh H Tnh. y l mt con sui ln c ba bc. Truyn thuyt k rng hng nm n thng t ma to, c chp ngc dng nhy qua V Mn ho rng. Cm chin n vi c ve Thip y chng y, bun b ra khi. Cm khng lnh, canh khng ngt Ti vi mnh trt ly nhau Th cam tm m chu, ch nhau sao nh. Ci bng l ci bng bnh Thi cm nu nc mt mnh m hi Rng ngy c khch n chi Cm n ru ung cho vui lng chng Rng ngy n ung va xong Tay nhc mm ng, tay tri chiu hoa Nhn ming i khch ng xa y l ca gi chng ta n ng. Ci c ln li b sng Gnh go a chng ting khc n non. Ci c ln li b sng Gnh go cho chng ting khc n non Nng v nui ci cng con Cho anh i chy nc non Cau Bng. BK (a) Ci c ln li b sng Gnh go a chng ting khc n non - Nng v nui ci cng con anh i try nc non Cao Bng nh c nh anh chng? anh k ni Cao Bng m nghe. (b) Con c ln li b sng Gnh go a chng ting khc n non Nng i tr li cng con anh i try nc non kp ngi Cho kp chn nga, chn voi Cho kp chn ngi ko thiu vic quan. (c) Con c ln li b sng Gnh go a chng nc mt n non Nng bay tr li cng con anh i try nc non Cao Bng Chn i li dng dng Na nh Cao Bng, na nh v con

171

32.

33.

34.

i thi nh v cng con Khi v nh c khoai mn trn rng. (d) Ci c ln li b sng Gnh go a chng ting khc n non Nng v nui ci cng con Cho anh i try nc non Cao Bng Ngy i trc cha mc mng Ngy v trc cao bng ngn tre Ngy i la cha chia v Ngy v la hoe y ng Ngy i em cha c chng Ngy v em tay bng tay mang Con th ch na an ging Con th vn dy an vng cho nng ru con. Ci g anh vo b? Ci g rc v phi kh dnh? Ci g anh th vo xanh? Ci g lt lo trn cnh tt ti? Ci g i chn v mi? Ci g sng trn i c tm trm nm? Ci g chung chiu chung chn? Ci g chung bng ng trng trn tri? - La kh anh vo b Cau th rc v phi kh dnh Con c anh b vo xanh Bng hoa lt lo trn cnh tt ti Mt Trng kia i chn v mi ng Bnh T (1) sng trn i c tm trm nm V chng chung chiu chung chn i ta chung bng ng trng trn tri. (1) Bnh T: Nhn vt thn thoi Trung Quc, b ti ca vua Nghiu, c phong t Bnh Thnh, tng truyn th tm trm tui. Ci ng my ng cho lu M my i cy ng su cha v. Bt c con gic con tr Cm c li v bc nc lm lng Ming nc thi phn chng Ming xng m gm, ming lng con n. Ci qut mi tm ci nan gia pht giy, hai nan hai u

172

35.

36. 37.

38.

39.

40. 41.

42.

Qut ny anh che u m m i ng chung nhau qut ny c g chung m chung thy em gi ci qut ny lm thn Ri ta chung gi chung chn Chung qun chung o, chung khn i u Nm thi chung ci ging tu Dy thi chung c hp tru ng vi n thi chung c mt ni Gi u chung c du hi nc hoa Chi u chung ci lc ng Soi gng chung c ngnh hoa git u. Ci s ti giu S ngho chn n, mi tru cng ngho Phi duyn phi kip th theo Ly ti ch qun kh ngho lm chi Chng ti y qun t nht th p duyn c ly lo g m lo i ta trt hn h p duyn c ly ch lo bc tin. Canh ba trng im trn lu Phn thng cho v, phn su cho con. Canh ci m nu vi gng Khng n thi ch xin ng ma mai Khuyn chng ng n sai Vng mt chng s yu ai mc lng. Cu lng duyn th nguyn giao c Ngha st cm gi vn trc cng nh sau Anh ch c thy sang m b bn cu Ch c ph kh tham giu m b em. Cu m cao bng cu danh vng Ngha m nng bng ngha chng con V du nc chy mn Xa nhau nghn dm lng cn nh thng. Cy a bn c nm xa Ch tnh ta cng n a cho trn i. Cy trm nhnh cng v mt ci Nc nghn sng chy hi mt dng Ai du lnh c tm trong y em vn gi mt lng vi anh. Chn tri lnh m chng ra i

173

43. 44.

45.

46.

47.

48. 49.

50.

51. 52. 53. 54.

Lo chng lao kh, ch s g m con ti. Chng i, ch bc su t Khi xa c m, by ch c em. Chng ai p bng anh chng ti Ci ming ci mi, nhm nha nhm nhy Hay v, hay vit, hay cuc hay pht Lm thy, lm th, vic lng vic x, c mi iu. Chng ph, thip th Tng nhn duyn y bao gi cho qun Khuyn chng gi vic bt nghin ng tham nhan sc m qun hc hnh. Chng ng tri ti trng sao Cho cc lng thip cho au lng chng m qua nm cnh nh ngang Lu sung gi lt, thng chng bit bao. Chng gim th thuyn chng i Gim ra vn nt thuyn th long anh i ta ln thc xung ghnh Em ra ng mi anh chu so Sng B, sng M, sng Thao Ba ngn sng y vo sng Gm. Chng ln non, thip cng ln non Chng ln tri, vt bin, thip cng bng con theo chng. Chng v thip cng v theo Qua trung, ri li ln o My sng my cm, cng tro cng qua. Chng tht ra, thip y lu sa khng ro Tht ra chi m thm no ra chng Giu ngi ta mm thau, a trc, chn ngc bt vng Kh i a mnh i d mm nan Th m th ni theo nhau cho trn, thip khng phn nn m chng lo. Ch Long nu nc m ng v bnh tch thu i ng lang qun. Chi ngon bng gi c nhng Chi vui bng c tin chng vinh qui. Chim chuyn nhnh t, rt xung nhnh mai V chng xa cch, lm ai cng bun. Chim a a u nhnh a a Mn ma a nhy qua cy kh Em ang cn tang ch kh lm anh i!

174

55. 56.

57.

58.

59. 60. 61.

62. 63.

64. 65. 66. 67.

Bao gi ch mn tang hi Em ra t t phn m, khi n mi trao li n duyn. Chim quyn n tri nhn lng Thia thia quen chu, v chng quen hi. Chim quyn n tri i tu Thng nhau bt lun kh giu m chi Ch rng chi t vu qui Lm thn con gi phi i theo chng. Chim xa by thng cy nh ci V xa chng o ngha no sai Vng rng c la chng phai cho chng thu c ngy gp nhau. Chng gi v tr mi xinh V gi chng tr nh hnh ch em V chng may ri l duyn V chng ho thun l tin trn i. Chng gin th v bt li Cm si nh la mt i khng kh. Chng gin th v lm lnh Ming ci hn h rng: Anh gin g? Chng gin th v lm lnh Ming ci chm chm: Tha anh gin g? Tha anh, anh gin em chi Mun ly v b em th ly cho. Chng sang v c i giy V sang chng c ghe ngy cy trng. Chng ta o rch ta thng Chng ngi o gm xng hng mc ngi. BK Chng ngi o gm xnh xang mc ngi. Chng ti i ba ng Hn v nm ngoi sao khng thy v ? Ch rng: chi t vu qui Lm thn con gi phi i theo chng. Ch rng: qun t to oan V chng l ngha vng trm nm. C ai nhng bn cng ai Vng ai gng rng chiu di ln V chng thip phi mua mm Nhng nh mnh thip bc ngm cng xong V chng thip phi long ong

175

68.

69. 70. 71.

72.

73. 74. 75. 76. 77. 78. 79.

80.

Nhng nh mnh thip l xong i b. C chng, ni mt ci hai Vng chng em bit ly ai than cng? Tri i; c thu tnh chng Mt ngy ng ng xem bng ba thu. C chng k n ngi a Khng chng i sm v tra mc lng. C chng nh nga c yn Anh y l bn nh chim quyn lc by. C chng ng n b kia Khng chng nh thng nh nia bung vnh -Khng chng bn ni rng h C chng bit b mu t cho ai? C chng th phi theo chng Chng i hang rn, hang rng cng theo C chng th phi theo chng ng cay cng chu, mn nng cng vui. C chng th phi theo chng Chng i hang rn, hang rng cng theo. C chng th phi theo chng ng cay phi chu, mn nng phi theo. C chng th phn th duyn Trm con bm u ca quyn xin lui. C con gy dng cho con C chng gnh vc nc non nh chng. C con phi kh v con C chng phi gnh giang sn nh chng. C con r bn, r bng Khng con thip vi chng khng cng. Con chim nho nh Lng ui n Ci m n vng N u cnh bng N ku, b Tit inh Sn! B chng Ninh S! Em c chng ri, em khng th ngh n anh. Con cuc ku khc khoi ma h Lm thn con gi phi nghe li chng Sch c ch rng: phu xng ph tng Lm thn con gi ly chng xut gia Ly em v th m, knh cha Th cha, knh m y l ngi ngoan.

176

81.

82.

83.

84.

Con gi th nn con gi Ci o em mc chi chi hoa hng Trong ym i hng chui xe con ton Ci quai thao chm em i trn u Ci nhi thao dp du chi L ming em ni c i ng tin Nh cnh hoa sen gia ngy mi n M em i ch c k gnh gng Anh ng anh trng m hng thm Anh ng anh ngm p lm sao Con chu ng no chn i p Anh c v ri chng l anh theo. BK Con gi ng thi nn con gi Ci o mc chi chi hoa hng Trong ym i hng, chui xe con ton Ci quai du chm i trn u Ci nhi du gp, qun vo chi L ming em ni c hai ng tin Nh cnh hoa sen gia ngy mi n Khi em i ch c k gnh gng Anh ng anh trng m hng thm Anh ng anh ngm p d lm sao! Ly anh, anh sm sa cho Sm n sm mc, sm cho chi bi Khuyn em c by nhiu li Thu chung nh nht l ngi phi nghe Ma ng la la the the Ma h bn bc hoa xo sm khn Sm gng sm lc sm khn ng tru Sm cho em lc chi u Ci ng ng sp vut u cho xinh. Con xa m thm n kht b V xa chng, i th bit li m nm p ly hi nhi Con hi con hi, cha con phng no. Cng danh theo ui m chi Sao bng chm ch gi ngh canh nng Sm khuya c v c chng Cy su ba k m mong c ma. Cng n thip tr cho chng

177

85.

86.

87.

88. 89.

90. 91.

92.

93. 94. 95.

Xin ng ln thc, xung hn (1) nng ma. (1) Hn: ch nc chy mnh di c ln ngm. C lang ng Ng phng ng inh Chng bn thip mt chung mt gi. Cng nguyn mt tm lng son Anh du c ph keo sn c tri Sng dng gian hai a i ni Thc xung m ph cng nh li th xa. D ai hoi d cho xa ngi Em xin chng ch ngi ng nghi cho em ln i xung Tuy (1) t lm thu, lm mn khi i ngho. (1) Ln i xung Tuy, ln i Phong xung Tuy lc; hai a im trn thuc huyn L Thu tnh Qung Bnh. rng l ngha v chng Du cho nghing ni, cn sng chng ri. ang khi chng gin mnh i Ht khi nng gin n khi vui vy Ngi nhn nh bt nc y Bng i m ht ry ng u. Dang tay nh thip sao nh Tm rch ai v, tm lnh ai mang? o cang thng kh lm bn i Chng d nh ong bm u ri li bay o cang thng kh d i thay Du lm nn vng gi, ri n my cng theo nhau. o v chng hm p mai m Phi u cua c vi tm Khi i m n khi chm m kia. p xe nc chy ln ng Bao nhiu nc chy, thng chng by nhiu. Du ai o rch nn x Quyt theo nhau cho trn o, ng T . u i cha, vai mang ct m Tay du dt cha gi Gp mt y nc mt nh sa Th tay trong ti b ba Ly ci khn mu soa anh chm o v chng ngn dm khng qun.

178

96. 97.

98.

99. 100. 101.

102. 103. 104.

Du xa nhau nm by ngy ng Duyn a phn p th nng cng theo. Dy dc to ngang, giu sang c s Kim Long(1), Nam Ph(2), nc v snh(3) i a mnh cht ngha ba sinh C lm rng i na cng khng nh b nhau. BK a- Nh i la mnh cht ngha ba sinh b- C lm rng i na i la mnh khng b nhau! (1) Kim Long: mt lng bn b sng Hng, trn con ng t Hu i thin M. (2) Nam Ph: cn gi l nam Ph, nm trn con ng t Hu i Thun An. (3) Snh: a im thuc Hu. m h gi mt trng thanh Em ngi ch lt cho anh chp thng Lt chng mng, sao thng c tt? Duyn i ta trt cng nhau Trm nm th nhng bc u Ch tham ph qu, i cu trng hoa. n lng khi xch khi treo V chng khi thm, khi ngho c nhau. i u c anh c ti Ngi ta mi bit rng i v chng. i u c anh c ti Ngi ta mi bit c i v chng i u cho thip i cng i no thip chu, lnh lng thip cam. i tt nc cho chuyn Ly chng th phi gi duyn cho chng. i thi nh v nh con V thi nh c khoai mn trn rng. i bn bc m cng gi Ly anh hay ch m cy trng Ma h cho ch ma ng Ma no thc y cho chng ra i Ht go thip li gnh i Hi thm chng hc th ni nao? Hi thm n ng th vo Tay t gnh xung, ming cho: tha anh! BK

179

105.

106. 107.

108.

109. 110.

(a) Cy cao gi m la Thy anh hay ch em cy trng Ma h cho ch ma ng Ma no o ny cho chng i thi Ht go em li gnh i Hi thm trng hc th ni nao Hi thm ch n lin vo Vai th t gnh, ming cho: tha anh! (b) Tro ln cy kh na ngy Ai lm chua xt lng ny kh i! Kh cht i, kh li mc chi Cy sung c nh, cy hnh c hoa i bn bc m th gi Ly anh hay ch m cy trng Ma h cho ch ma ng Ma no o y cho chng i thi Ht go em gnh go i Hi thm trng hc vy th ni nao? Hi thm n ng m vo Tay ct gnh go ming cho: tha anh. i bn bc m t t Anh i lm r em v lm du Chng tham nh g xoan u Tham v mt ni em mau ming ci Trm quan mua mt ming ci Trm quan khng tic, tic ngi hng nhan. i no mt v mt chng Mt niu cm tm, du lng n chi. i ta nh cnh hoa o V y chng y ai no km ai? i ta nh bng hoa nhi V y chng y km ai trn i? i ta v cy chng cy Chng nay sng sm v nay sng chiu Ta ngho vui phn ta ngho Qun chi sng sm, sng chiu, hi anh! n cy ai n dt chi o chng ngha v, gin ri li thng. t than nng c cho vng em tin mua ru cho chng ung chi Phng khi c khch n chi

180

111. 112. 113.

114.

115. 116.

117.

118.

119.

120.

Cm n, ru ung cho vui lng chng. sao nh la ng phai Tnh chng ngha v nh hoi khng qun. Em c chng ri nh nga c cng Ng em em ng, ng trng anh i. Em thun ly anh cha anh n g rng Na(1) ng thuyn? Con thuyn mang i ch nhn duyn Chng cho v chng, thuyn quyn chng vi. Em a anh ln ga Thun L(1) Ba gi chiu v ngh ng H(2) Phn thi anh thng m nh cha Phn thi thng con nh v xt xa trong lng. (1) Thun L: Mt a im Qung Bnh (2) ng H: Mt a in Qung Tr, cch ng Hi 92km v pha Nam, trn sng Cam L, u ng s 9 i Lao Bo sang Lo. Em l con gi c chng M cha nhng a em lng n kia. Em l con gi Phng Thin(1) Bn rau mua bt mua nghin cho chng Na mai chng chim bng rng B cng tm ti vun trng cho rau. (1) Phng Thin: thuc a phn ca ba mi su ph phng H Ni c, trc l ph Trung , nm 1469 i L Thnh Tng c i l ph Phng Thin. Em nghe anh t li ny Em i b nh vy sao nn Tao khang ngha cho bn Liu mai ho hp, i bn thun ho. Em ngi dt ci trn khung Anh n ngi hc cng chung mt n Ly chng nh trng cp kn Nh dao cp tht, nh n cp khu Ly chng chng c i u Nh trng cp chu, nh nga cp qun. Em thi canh ci trong nh Nui anh i hc ng khoa bng vng Trc l vinh hin t ng B cng n sch, lu phng i i. Em th canh ci vic nh Chng th i hc, ba khoa lin

181

121.

122. 123.

124. 125.

Khoa trc th gii nguyn Khoa sau tin s, lin ba khoa Vinh qui bi t v nh thip trng thy thip ho mng thay Cng thip lo liu by chy Chng i nga thm, thip nay vng o Thip sm cho chng mt chic nh cao Bng chn mu t, bng ba qung ng Ct ci thm thm v rng Mn ba vn th tr cng hu Thip nh hn xy h Thip cho x ni Ba V v xy Trn thm nga chy by ngy Chung quanh lt vn ct ty g thng G mun ng chic thuyn rng Ca ng bng ng sng ln nh gng Gai trong bi ai vt m nhn o v chng ai chn m cn Trn tri nh xy vn Xy cho gp gp trong ln nm nay. Gan kh rut tht chn tng Em nu nng ph mu cm chng i anh. Gi th mt bc m nm thn thc, d nhng lung trng Bit lm sao cho v gp chng Cho n hip nhn Gan teo tng on, rut tht chn tng Anh vi em nh qu vi gng Du xa nhn ngi, xin ng ting chi. BK. Sao hi sao! Sao chng ny cha mc Sao mc bn bc, nc mt bn ng Lm sao cho v gp chng Cho n gp nhn, rut au tng on, gan tht chn tng i ta nh qu vi gng Du xa nhn ngi, xin ng ting tm. Gin chng xch gi ra i Chng theo nn n t ti tr v. Giu nh ngi ta lng in vn khonh Kh nh hai a mnh b ngh tu thn Sm hi rau, chiu n ci n nui nhau.

182

126. Gi a bi ma lm tum Chng ti va i khi, ng trm ti chi? 127. Gi a cy cu li hng Hai ngi hai h m thng nhau cng. 128. Gi la bi chui sau h Anh m v b, b b con th Gi a bi trc ng qu Thng cha phi chu lu d, d i! 129. Ging dc m tri chiu ngang Chng ngi mt gc Thip ngi mt gc Chng than, thip khc Thip khc, chng than Khung ci bc ngang, thoi nng bing dt Em vng anh mt ngy, mi mt chn tay BK Ging dc m tri chiu ngang Chng ngi mt gc, thip ngi mt gc Chng than thip khc, thip khc chng than Hu chao! cy a l vng Nc u m ti cho hon nh xa. 130. Hai nch nhng lng xm xm Chng yu chng bo mi t hng tri cho m ng th ngy o o Chng yu chng bo li cm canh n vng bng to ty thng Chng yu chng bo ci ginh ng cm! 131. K chi tri rt ng su C chng c v r nhu cy ba By gi tra h tra Chng vc ly ba, v dt con tru Mt on chng trc v sau Tri rt mc rt, ng su mc ng. 132. K t lnh m ra i nh nhiu ni su bi tht tnh Vic ny l vic tro nh m nm ngh li phn mnh gian nan R nhau ra ti ngoi Hn Thy ang tp lnh d ngn d trm Thng chng thip phi ra thm Chng qua nc bn y, bit my nm chng v?

183

133. Khi em cha c chng, anh n dc lng gn b Gi em c chng ri, anh n ng trao th Ngi nhn nhn ngi chi gi Gi c chng nh o ba tr eo tay. BK Lc xun xanh anh khng gn b Em c chng ri, anh n ng trao th Thi thi nhn ngi xin t Em c chng nh o ba tr eo tay. 134. Khng ai tin tc, gi bc th v Trong th ving m, ngoi l thm thip Anh mc ngh nghip anh khng i ng Em nh em trng Mc ngi khung ci la bng M hi nh m, nc mt hng tun ri. 135. Khuyn anh chm ch ngh nho Thc khuya dy sm sao cho kp ngi Ngi ta c mt, em mun c mi Hc cho hn ngi: tin s, trng nguyn Anh v ci nga vua ban Nh anh em s ngi trn vng vng C qut hai hng p mt m cha. BK a - Hc sm hc ti, hc cho kp ngi b - Theo sau, em c vng vng a chn. 136. Khuyn anh i hc em vng Vic trong gia tht, vic ng mc em Bt nghin giy m mua ri Khuyn anh i hc, em thi ci canh Na mai gia tht c thnh B cng anh hc, b lng em khuyn. 137. Khuyn anh c sch ngm th Du hao thip rt, n m thip khu. 138. Lm ngi phi bit cng thng Xem trong ng ng, qun vng u Th cha, knh m trc sau Anh em ho thun mi hu lm nn V chng o ngha cho bn Bn b cho thc, di trn ng thng. 139. Lm trai gi trn ba ging

184

140. 141.

142.

143. 144. 145. 146. 147.

148. 149. 150.

151.

Tho thn, ngay cha, v hin ch vong. Lnh lng thip p chiu cho Gin ai nn ni giy v chiu i. Lu no cao bng lu ng Chnh Bnh no trng bng bnh b bng o no su bng o v chng m nm ngh li, nc mt hng tun ri. Ly anh th sng hn vua Anh i xc gim, c cua knh cng em v nu nu rang rang Chng chan v hp li cng hn vua. Ly chng theo thi nh chng Chng i hang rn, hang rng cng i. Ly nhau cho trn o Tri cha Thin M mi ri nhau ra. Lu sa a chng xung huyt Mai tng chng ri li bit ngn nm. Mc ai mt d i lng Em y th tit loan phng ch anh. My ging trn ngn non Vng (1) Em nh thng chng ng bn Chu Giang(2) Bn Chu Giang thuyn ngang sng ngc nh non vng my trc my sau Ai v c nh li nhau...? (1) Non Vng: ngn ni cao pha bc x Th Sn, huyn Kim Bng, tnh Nam H. (2) Chu Giang: con sng ln ca tnh Nam H (c). Bn Chu Giang c l ng ba m. thuc x Ph Vn, huyn Kim Bng, ni sng y gp sng Chu Giang. M gi l m gi chung Anh lo thang thuc, em gim cho cm. M nng khc th m ta Phn d i rch, thit th anh thng. Mnh a bu o tui vit tho vi hng Trc thm ph mu, sau thm mnh i cu o v chng thm thm ging su Ngy sau cng gp, mt i u bn phin. Mnh ng su mun m au By gi cch mt, ngy sau v chng Ngn phn ngn h l ci ng Cang thng li bit, o v chng cn thng.

185

152. Mnh v ti cng i theo Sum vy phu ph, him ngho c nhau Chng th a mui chn rau Thu chung sng , sang giu mc ai. 153. Mnh v ti cng v theo Sum vy phu ph, giu ngho c nhau. 154. M hi gi m Thip thng chng, thip phi chy theo Con i! M dt ln o Chim ku bn n, vn tro bn kia. 155. Mt thng, hai thng Ba thng, bn nh o chng, ngha v L c c lao Nh khi trng gi, ma ro Trm nm gi phng m o bn em. 156. Mt thng, hai thng, ba thng, bn nh Tnh chng ngha v l c c lao Sng su ai dm ti o Bn v nh bn, nc mt o nh ma. 157. Ma ri gi tt v thnh i ta chng v, ai d dnh ng xiu. 158. Mng st vnh khng bng kh b ng tin iu v, ai n bn bun Anh i lm th trn ngun No cm m o, lung tung b em ng tin iu v, anh c li thnh chung em ln cha Nam nh khc mun ch vng Mng st vnh, anh ln li thnh tn a ln Nam nh hai hng lng che Sm mai anh ln gnh mui Chiu anh xung gnh ch Tai nghe em than th, te te anh tr v Tri lm cc kh trm b D ln ngun xung bin, anh cng tr v vi em. 159. Mun cho no v chng m kt tc trng mong i. 160. Nng i! Th ngh m xem V chng phn ci duyn kim i Khi nn Tri cng chiu ngi C cng n sch t thi lm nn

186

Bi lng cha m tho hin Cho nn ta mi u lin khi khoa Cng sp n khng xa Nng i! Sm sa cho ta th no? D ta c u quan cao o gm ta mc, vng o nng i Th l phn gi n nhi n chng li c vinh qui vi chng Th l nng tho tm lng B cng ng ca kn chng by lu. 161. Nay mai anh li sang Ty(1) Anh khuyn li ny gi ly cho anh Khng i th s khng lnh i ra mang ting rng anh tham tin Em nh bnh yn bun bn Ch bao gi chnh mng tnh nhau Anh i ch dn my cu Em v c gi ly mu cho xinh Nh em mi vic gia nh T thn ph mu mt mnh em lo Em l con nh gia gio sao cho hiu tho vn tuyn Anh i v lnh quan trn Nh Tri hai ch bnh yn anh v By gi sum hp hu Ngha trm nm li mi b yn vui o v chng gi xui ra th Anh ni cu ny em trong tai By k th by, th hai Anh i em tin ra ngoi la ga Gi li thm hi ng b Em H Ni, anh ra Hi Phng Cn y mt cht b bng Thc khuya dy sm trng mong gi gn Xa anh ly lm tin Cng l bt ni u phin chia li Anh nh gt l ra i Thng anh chng bit ni g na u. (1) Vo thi k i chin th gii ln th Nht(1914 - 1918) thc dn Php dng danh ngha "m lnh" bt nhn dn ta i lnh sang Php.

187

162. Ngha tao khang ai vi dt m nm tm tc, lu nh tun ri My lu ni mang ting chu li Xa nhau ngn dm i vn nh nhau. 163. Ngi bun thng m nh cha Gi loan ai , k tr ai nng - M gi trao li anh trai Phn em l gi mt hai theo chng. 164. Ngn lau ln khi b Ngn la tr ng ng Em ng than ng th, anh phi ti lng khc theo Hai tay anh bm bt ph bo Xa kia khp chn khng ai ngho nh anh Ban ngy anh n ci rng xanh Ti v ch mt tm tranh che u Ma sa nh git nh du Kh thi anh chu kh, ch la nhau anh khng la. 165. Nguyt hoa hoa nguyt no nng m xun ai d cm lng c m Khuyn chng c sch ngm th Du hao thip rt, n m thip khu. 166. Nh em c bi tru cay Nh anh c khch sang vay l vng. Cau xin ngang, tru vng ngt ngn Thi bui ny kn chn lm chi Yu nhau ly quch nhau i trong gi th lun cho ho ti ng cn di, trng sao cho xit o v chng ai bit i no Qu h thy m g cho. 167. Nhiu iu ph ly gi gng Ngi trong mt nc th thng nhau cng Phu th trong ngha tng phng Chn loan gi qu rp lng ch ai Tm hoa ghi tc i. 168. Nhn nh c gi ca ng (1) Qun l o lt nhng lng khng a Tao khang l v ngy xa Khn thm, o vi sm tra vui cng. (1) Ca ng: tc ca ng thnh Thng Long c, cui ph Ca ng hin nay.

188

169. Nhng khi vai gnh tay o i v ly quch chng ngho cho xong Ngy ngy quang thng i ong Chy go, ci la khng xong c chng Nh khi i gnh v gng Tri ma, tri gi dn chng gnh a Nh khi i sm v tra Ta ngi ngh mt a thanh nhn Khng ai o m rut gan V chng ta s th than ta lm Mai sau c phn Tri Khi no li kh sut i m lo. 170. N chng lm lm anh i Bao gi cho ht m chi ko gi. 171. Ni ra s ch em ci Ly chng thng chn thng mi c con C con ti nn n cng con C chng ti phi gnh ly giang sn nh chng. 172. Nui con nhng tng v sau Trao duyn phi la, gieo cu phi ni Mc en v giy kh chi V chng, chng v vic i trm nm. 173. Phi cn duyn ci o rch cng mang Tri duyn ci o lt b nt vng, anh khng ham. 174. Phi duyn em nht nh theo No ai c qun kh ngho chi u i ny ai mun chuc ly thm su Cu da m vng nhp, cn bng vn cu Bng Miu. 175. Phi duyn phi kip th theo Cm cn n c, na bo h anh. 176. Phn bc khn nng nh bc Thn hn u dm gc ca khng! Dt c sao ci n v chng Nc nhnh dng ra sao c bi hng, b anh! 177. Ph h sanh, mu h dng o mc trng cng thng (1) Thy anh chng rng i ng ba phng Em y c m duyn th tit gia chn sng Hng i ch. (1) Ph h sanh, mu h dng, o mc trng cng thng: Cha m c sng sinh ra v nui dng, o l i vi cha m phi

189

178.

179.

180.

181. 182.

coi trng cng thng (cc mi quan h v cc nguyn tc ng x truyn thng). Ph mu tnh thm Phu th nhn ngi trng Mt mai anh c xa em ri, em th vng m cha. Ph tu phu xng(1), y l l thng Anh bo sao em nghe vy, cho vn ng i n - Nm tay bn, xt thng v hn Nh n vic chia phi n nhn Lng anh y dt on can trng. (1) Ph tu phu xng: chng xng v theo, tc l v chng ho ho (theo quan nim c). Phng chp cnh lng cn i gi Rng ch trng cn u trn my o v chng trm nm khng phi mt ngy Chng m cm khng la khc, ln dy cho va. Phng ngn cu v i Nhng cm nhng o, d ai nhng chng. Qu cau nho nh, ci v vn vn Nay anh hc gn, mai anh hc xa Tin go th ca m cha Ci nghin ci bt tht l ca em. BK a- Tri cau nho nh, ci v vn vn Nay anh hc gn, mai anh hc xa Anh ly em t thu mi ba n nm mi tm thip nm con Ra ng ngi ng cn son V nh thip nm con cng chng Con c i hc xa ng Con th hai dt ca n cng xinh gh Con th ba bun bn trm ngh Cn hai a b n th n chi. b- Qu cau nho nh, ci v vn vn Nay anh hc gn, mai li hc xa Ly anh t thu mi ba n nm mi tm thip nm con Ra ng ngi tng cn son V nh thip nm con vi chng. c- Qu cau nho nh, ci v vn vn Nay anh hc gn, mai anh hc xa

190

183. 184. 185.

186.

Anh ly em t thu mi ba n nm mi tm em nm con Ra ng ngi ngh cn son V nh thip nm con cng chng Ci c bit dn hng Ci hai i hc v trng khoa thi Ci ba bun bn trm ngh Cn hai con nh tr v n chi Chi cho nc Hn sang H Nc Tn sang S nc Ng sang Lo Chi cho sm ng ma ro Mt trm ci ni lt vo trn kim Chi cho bong bng th chm Hn th ni, g lim bp bnh. d- Qu cau nho nh, ci v vn vn Nay anh hc gn, mai anh hc xa Anh ly em t thu mi ba n nm mi tm thip nm con Ra ngoi thip hy cn son V nh thip nm con cng chng Con c th bn cung ma kim ngang tng Con th hai bit cp sch vo trng i thi Con th ba bun bn trm ngh Cn hai a b nh n chi n chi may ti ng tri an phn chn gi git voi xem gi Chi cho sm ng ma ro Mi hai ca b t vo trn kim Chi cho bong bng phi chm vng th ni g lim mp m. Qua y gh nn thm ng ng bao nhiu la, thng chng by nhiu. Ru tm nu vi rut vu Chng chan v hp, gt u khen ngon.. R nhau i cy i cy By gi kh nhc, c ngy phong lu Trn ng cn, di ng su Chng cy v cy, con tru i ba. Sch con th lm ngi bng Xinh chng th lm ngi thng Tin chng lng d nh gng

191

187. 188. 189. 190. 191. 192.

193. 194.

195.

196. 197.

Khng qun ngha thip, ngi thng mc ngi. Sng trng tri chiu hai hng Bn anh c sch, bn nng quay t. Sp vng m tri chiu hoa Khng bng o thip p qua d chng. Sm khuya c v c chng Cy su ba k m mong c ma. Sng di c li bit tm Phi duyn chng v, ngn nm cng ch. Sng xao mnh vt t lng Ra ku ni thip khng b chng. Tai em nghe anh au u cha kh Em bng ng ch s, i b nm l n v xng lm g y cho trn ngha v chng m hi ra em chm, ngn gi lng em che. BK Tai em nghe anh au u cha kh Em bng ng vt s, b nm l anh xng C lm vy mi trn o v chng m hi em chm, sy ngn gi lng em che. Tai nghe trng im trn lu Na thng phn v, na ru phn con. Tay anh cm bt ngc ho chu(1) v trong o bu, bn cu n tnh Mt cu phn vi n trinh n cha ngha m cho trn tnh hiu trung Hai cu ta phn vi anh hng o su cuc chn n chung i Ba cu anh ni, em phi nghe li ng nghe li th s (2) i li duyn ta Bn cu nui cht m gi Tnh chng ngha v, m vi cha n bi. (1) Ho chu: ho nc mt. (2) Th s: ni chch t th s, ngha l vic i. Tay bng a mui chm gng Gng cay mui mn xin ng b nhau Tay bng a mui sng rau Mui ra c ngha, sang giu ng ham. Tay cm a mui sng rau Thu chung nh nht sang giu mc ai. Tay mang khn gi sang sng

192

198.

199. 200. 201.

202.

203.

204.

B hi n m thng chng phi theo. Tay anh nm con dao sc Ct chn lt gng b v thang thuc sc li by phn Tay mt anh bng chn thuc, tay tri anh khot mn Cc Hoa (1) i, em ung chn thuc ny cho nn khi tai qua Ko con m ci m, ly ai c v cm v m nui con. (1) Cc Hoa: nhn vt chnh ca truyn Tng Trn Cc Hoa. Tp ng n vi rau mng Chng n v nhn xin ng b nhau. Th ln xung ging m cht c i Khng th loan xa phng, anh thc em ngi chu tang. Thng chp l thng trng khoai Thng ging trng u, thng hai trng c Thng ba cy v rung ra Thng t lm m ma sa y ng Ai ai cng v cng chng Chng cy v cy trong lng vui thay Thng nm gt hi xong Nh tri mt mu nm nong thc y Nm nong u em xay em gi Tru phn cm b nui heo Sang nm la tt tin nhiu Em em ng thu ng su cho chng i no c thip c chng Cn hn chung nh giu sang mt mnh. Thng hai cho ch thng mi Nm mi hai thng em ngi em suy V chim em cy la di V ma la d, sm th ba trng Th qu rau c tng Go thm cm trng chi bng tm xoan Vic nh em liu lo toan Khuyn chng hc tp cho ngoan ko m. Thang m cao bng thang danh vng Ngha m trng bng ngha chng con? Trm nm nc chy mn Xa nhau ngn dm d cn nh thng. Thy anh em cng mun theo Em s anh ngho, anh bn em i Ly anh em bit n g? Lc sn th cht, lc si th gi

193

205.

206.

207.

208.

209.

210.

211.

212.

- Ngho th bn kh, bn khn C ai bn v m n bao gi. Theo anh em cng mun theo Em s anh ngho, anh bn mt em. - Ngho thi bn ct bn ko No ai c bn v theo bao gi! Thip gp chng nh Ngu Lang gp hi Chng gp thip nh hc lng qui C li anh dn em ri Giu sang mc h, kh khn chi cng v chng. Thip v chng, thip mi lnh nh ni bin i Chng v thip mi li o tm can Em y th tit bung lan Du hn v chn sui, hy cn mang tng chng. Thip vi chng vng mang cu tnh t Trn thi ni Ng di c sng Hng Trm nm thip quyt b buc hai ch can thng S l s cho chng ham vui cnh khc, li b duyn t hng kh em. Th nht v di trong nh Th hai tru chm th ba dao cn - Tru chm thi anh bn i Dao cn nh li v th lm sao V di thi con khn Tru chm chc bc dao cn d bm. Thng chng nu cho le le Nu canh bng l, nu ch ht sen. BK Thng chng nu cho le le Nu canh hoa l, nu ch ht sen. Thng nhau v nt, chng ht chi ngi Anh khng tin d, anh s i i Em xin ct tc th c t tri chng minh - Nghe em phn cn, v hn thng tm V chng ngha nng tnh thm Em th khng thuyn khc m cm Anh nhn mi tc phi tun dm l chu. Thng ai bng ni thng con Nh ai bng ni gi son nh chng. BK - Thng ai v bng thng con

194

213.

214.

215.

216. 217. 218. 219.

220. 221. 222.

Thng ai v bng gi son nh chng. - Thng ai v bng thng con Thng ai v th gi son nh chng. Thng ai cho bng thng chng Bi chng c bc nn lng chng thng. BK Yu ai cho bng yu chng Bi chng c bc, nn lng khng yu. Thng ai cho bng thng chng Bi chng c bc nn lng chng thng Khuyn chng c bc th cha Ru ch trai gi say sa mc lng. Thng cha thng m c hi Thng anh nh i nc si y. BK Thng cha thng m c khi Thng em lc ng, lc i lc ngi Thng cha thng m c hi Thng em lc ng, lc ngi cng thng. Thng chng nn phi gng cng No ai xng st da ng chi y. Thng chng nn phi lm than Xa nay ai bt vic quan n b. Thng chng phi khc m gia Gm ti vi m c b con chi. Thuyn bu tr li v ng Con i theo chng m cho ai? M gi c con trai Con l phn gi dm sai ch tng? Ch th nc bic non xanh Theo nhau cho trn t sinh cng nh Tri cao b rng mng mnh sao cho trn tm tnh phu th Trt ngc c vng th Du m cch tr giang kh cng liu. Ti bit tnh chng ti Cm no th nc, nc thi th tru. Trm nm ai ch b ai Ngha trong vng , tnh ngoi nc my. Trm nm ai ch b ai Ch thu nn gm st mi thnh kim.

195

223. Trm nm cng bn vi ta Gp ni long n thu ba cng ng. 224. Trm nm nt vng phai Ng th li dy, kn ai trn i Trm nm nt vng mi Ng th li dy, ai ci mc ai. 225. Trm nm d inh ninh No ai ph ngi, qun tnh mc ai! 226. Trm nm lng gn d ghi No ai thay nt, i khuy cng ng. 227. Trm nm lng gn d ghi Du ai em bc i ch mc ai 228. Trm nm tc bia vng thi thnh gch ngi chng khng qun. 229. Trm nm tc mt ch ng D ai thu phng v rng cng khng. 230. Trm nm trm tui may ri mt chng Du ai thu phng v rng mc ai. 231. Trm nm c bn chung tnh Trn tri di t c mnh vi ta. 232. Trng ln vnh vnh trng trn Trc rng sau ra ng cn i thay. 233. Trng trn ch c m rm Tnh ta thng thng, nm nm vn trn. 234. Tri h lm trn ma ro Gt sm phi sm liu sao cho va Khuyn em ch ngi nng ma Ca chng cng v, bao gi qun nhau. 235. Tri xanh nc bic mt mu Em ci l khc, em su l ti Ni lng cc lm anh i Du con n i ni song ton Ai ng ch thm dy oan Ai ng Tn Tn m nn Vit H Mt thn nm liu by lo Chiu chng, i h, m cha cng chiu. 236. Trt li hn vi lang qun Du rng gi S ma Tn cng i. 237. Trt li hn vi lang qun Du rng ma S gi Tn cng i Yu nhau sm i ti ch

196

238.

239.

240. 241.

242. 243. 244.

245.

246. 247. 248.

Du rng di gi du ma mc lng. V chng thip phi bt cua Nhng nh thn thip, thip mua ba ng V chng thip phi long ong Nhng nh thn thip cng xong mt b. V chng thip phi bt cua Nhng nh thn thip, thip mua ba ng V chng nn phi mua mm Nhng nh thn thip, bc ngm cng xong V chng thip phi long ong Nhng nh thn thip cng xong mt b. V chng thip phi long ong Nhng nh thn thip cng xong mt b. V chng thip phi ng mm Nhng nh mnh thip bc ngm trong niu V chng nhng thu cng su Nhng nh mnh thip mt niu cng tha. V chng thip phi ng ngi Ngh nh thn thip tm ni m nm. V chng l ngha gi i Ai i ch ngh nhng li thit hn. V chng l ngha phu th Tay p m k, sinh t c nhau Chng tham ca sn anh u Tham v nhn ngi nm u ngn tay Bao gi cho ng sum vy Giao ca i mt, d ny mi vui. V chng l ngha tao khang Chng ho v thun nh thng yn vui Sinh con mi ra thn ngi Lm n thnh vng i i m no. BK V chng l ngha tao khang Chng ho v knh nh thng yn vui Sinh con mi ra mt ngi Lm n thanh thn i i khng lo. V chng l ngha tao khang Chng ho v hun gia ng yn vui. V tm em phi chy du V chng em phi qua cu ng cay. V chng u gi, m k

197

249.

250. 251. 252. 253. 254. 255.

256.

257.

258.

Lng no m b, m v cho ang H v, chn li ngang V sao cho t cho ang m v. V chng kt tc trn tri i no ta s ly li bo nhau n thng cm mui canh rau Hn vi thu trc, thu sau thanh nhn. V chng nh i cu cu Chng th i trc, v gt g theo sau. V chng nh nt vi khuy Sao anh khng than vn li g cho em nghe? V nn rng, chng nn Tin Qu li gp qu, bn hin gp nhau. Xu xa cng th chng ta Du rng tt p cng ra chng ngi. Xt ra trong o v chng Cng nhau tng cy phng nng ma. Xin anh i hc cho ngoan em dt ci kim quan tin di Quan tin di em ngt lm i Na th giy bt na nui m gi M gi l m gi anh Mt ngy hai ba cm canh m gi Bt cm em nu nh hoa Bt canh em nu nh l mt ong Nc mt em lc cho trong Mm cm em dn ta dng cm quan. Xin chng gi ly bt nghin ng tham nhan sc ch qun hc hnh Na mai c chim khoa danh Trc l vinh thip sau mnh vinh thn. Xin chng kinh s hc hnh em cy cy, ci canh kp ngi Mai sau xim o thnh thi n Tri lc nc i i hin vinh. Yu nhau cho mn cho m Chng v thun ho trong m ngoi m. 2.2. O NGHA V chng

STT

NI DUNG

198

1. 2. 3.

4.

5. 6.

7.

8.

9. 10. 11. 12.

13.

Ai cho ghe b qua sng o v ngha chng nng lm anh i! Anh em ct nhc ng bo V chng l ngha l no chng th-ng? Anh ti nh em, anh n cm vi c Em ti nh anh, em n rau m vi cua ng Kh em chu kh, o v chng em vn th-ng. Cu m cao bng cu danh vng Ngha m nng bng ngha chng con V du n-c chy mn Xa nhau nghn dm lng cn nh th-ng. Ch rng: qun t to oan V chng l ngha vng trm nm. o cang th-ng kh lm bn i Chng d nh- ong b-m u ri li bay o cang th-ng kh d i thay Du lm nn vng gi, ri n my cng theo nhau. BK - Chng nh- ong b-m u ri li bay . o v chng hm p mai m Phi u cua c vi tm Khi i m n khi chm m kia. u i cha, vai mang ct m Tay du dt cha gi Gp mt y n-c mt nh sa Th tay trong ti b ba Ly ci khn mu soa anh chm o v chng ngn dm khng qun. n cy ai n dt chi o chng ngha v, gin ri li th-ng. lm ri u cho trn ngha v chng m hi em chm, ngn gi lng em che. sao nh la ng phai Tnh chng ngha v nh hoi khng qun. Em nghe anh t li ny Em i b nh vy sao nn Tao khang ngha cho bn Liu mai ho hp, i bn thun ho. Gai trong bi ai vt m nhn o v chng ai chn m cn Trn tri nh xy vn

199

14.

15.

16.

17. 18.

19.

20.

21.

Xy cho gp gp trong ln nm nay. Hu bng t vin phng lai(1) Lc h qun t(2) ly ai bn cng Ch hiu, l thy vi m Ch nhn, ch ngha l i vi n Yu nhau bao qun xa gn. (1) v (2) Hu bng t vin phng lai, lc h qun t: nguyn nhn l mt cu trong thin "Hc nhi" ca sch "Lun ng". Trn cu l: "Hu bng t vin phng lai, bt dic lc h". C th hiu cu mt cch n gin nht l: c ngi bn t phng xa n kh li khng vui mng . Lm ngi phi bit cng thng Xem trong ng ng, qun vng u Th cha, knh m trc sau Anh em ho thun mi hu lm nn V chng o ngha cho bn Bn b cho thc, di trn ng thng. Lu no cao bng lu ng Chnh Bnh no trng bng bnh b bng o no su bng o v chng m nm ngh li, nc mt hng tun ri. Ly nhau cho trn o Tri cha Thin M mi ri nhau ra. Mnh a bu o tui vit tho vi hng Trc thm ph mu, sau thm mnh i cu o v chng thm thm ging su Ngy sau cng gp, mt i u bn phin. Mnh ng su mun m au By gi cch mt, ngy sau v chng Ngn phn ngn h l ci ng Cang thng li bit, o v chng cn thng. Mt thng, hai thng Ba thng, bn nh o chng, ngha v L c c lao Nh khi trng gi, ma ro Trm nm gi phng m o bn em. Mt thng, hai thng, ba thng, bn nh Tnh chng ngha v l c c lao Sng su ai dm ti o Bn v nh bn, nc mt o nh ma.

200

22.

23.

24.

Nay mai anh li sang Ty(1) Anh khuyn li ny gi ly cho anh Khng i th s khng lnh i ra mang ting rng anh tham tin Em nh bnh yn bun bn Ch bao gi chnh mng tnh nhau Anh i ch dn my cu Em v c gi ly mu cho xinh Nh em mi vic gia nh T thn ph mu mt mnh em lo Em l con nh gia gio sao cho hiu tho vn tuyn Anh i v lnh quan trn Nh Tri hai ch bnh yn anh v By gi sum hp hu Ngha trm nm li mi b yn vui o v chng gi xui ra th Anh ni cu ny em trong tai By k th by, th hai Anh i em tin ra ngoi la ga Gi li thm hi ng b Em H Ni, anh ra Hi Phng Cn y mt cht b bng Thc khuya dy sm trng mong gi gn Xa anh ly lm tin Cng l bt ni u phin chia li Anh nh gt l ra i Thng anh chng bit ni g naa u. (1)Thi k i chin th gii ln th Nht(1914-1918) thc dn Php dng danh ngha "m lnh" bt nhn dn ta i lnh sang Php. Ngha tao khang ai vi dt m nm tm tc, lu nh tun ri My lu ni mang ting chu li Xa nhau ngn dm i vn nh nhau. Nh em c bi tru cay Nh anh c khch sang vay l vng. Cau xin ngang, tru vng ngt ngn Thi bui ny kn chn lm chi Yu nhau ly quch nhau i trong gi th lun cho ho ti ng cn di, trng sao cho xit

201

25.

26.

27.

28.

29.

30.

o v chng ai bit i no Qu h thy m g cho. Nhiu iu ph ly gi gng Ngi trong mt nc th thng nhau cng Phu th trong ngha tng phng Chn loan gi qu rp lng ch ai Tm hoa ghi tc i. Ph h sanh, mu h dng o mc trng cng thng (1) Thy anh chng rng i ng ba phng Em y c m duyn th tit gia chn sng Hng i ch. (1) Ph h sanh, mu h dng, o mc trng cng thng: Cha m c sng sinh ra v nui dng, o l i vi cha m phi coi trng cng thng (cc mi quan h v cc nguyn tc ng x truyn thng). Phng chp cnh lng cn i gi Rng ch trng cn u trn my o v chng trm nm khng phi mt ngy Chng m cm khng la khc, ln dy cho va. Sch con th lm ngi bng Xinh chng th lm ngi thng Tin chng lng d nh gng Khng qun ngha thip, ngi thng mc ngi. Tai em nghe anh au u cha kh Em bng ng ch s, i b nm l anh xng lm g y cho trn ngha v chng m hi ra em chm, ngn gi lng em che. BK Tai em nghe anh au u cha kh Em bng ng vt s, b nm l anh xng C lm g vy mi trn o v chng m hi em chm, sy ngn gi lng em che. Tay anh cm bt ngc ho chu(1) v trong o bu, bn cu n tnh Mt cu phn vi n trinh n cha ngha m cho trn tnh hiu trung Hai cu ta phn vi anh hng o su cuc chn n chung i Ba cu anh ni, em phi nghe li ng nghe li th s, (2) i li duyn ta

202

31.

32.

33.

34. 35.

36. 37.

38.

Bn cu nui cht m gi Tnh chng ngha v, m vi cha n bi. (1) Ho chu: ho ngi mt. (2) Th s: ni chch t th s, ngha l vic i. Tay bng a mui chm gng Gng cay mui mn xin ng b nhau Tay bng a mui sng rau Mui ra c ngha, sang giu ng ham. Thang m cao bng thang danh vng Ngha m trng bng ngha chng con? Trm nm nc chy mn Xa nhau ngn dm d cn nh thng. Thng nhau v nt, chng ht chi ngi Anh khng tin d, anh s i i Em xin ct tc th c t tri chng minh - Nghe em phn cn, v hn thng tm V chng ngha nng tnh thm Em th khng thuyn khc m cm Anh nhn mi tc phi tun dm l chu. V chng l ngha gi i Ai i ch ngh nhng li thit hn. V chng l ngha phu th Tay p m k, sinh t c nhau Chng tham ca sn anh u Tham v nhn ngi nm u ngn tay Bao gi cho ng sum vy Giao ca i mt, d ny mi vui. V chng l nghia tao khang Chng ho v hun gia ng yn vui. V chng l nghia tao khang Chng ho v thun nh thng yn vui Sinh con mi ra thn ngi Lm n thnh vng i i m no. BK V chng l ngha tao khang Chng ho v knh nh thng yn vui Sinh con mi ra mt ngi Lm n thanh thn i i khng lo. Xt ra trong o v chng Cng nhau tng cy phng nng ma.

203

2.3. NG T B NGUYT STT 1. NI DUNG ng Nguyt Lo (1) ngi ri xe ch thm Xe bn ti vo lm bn vi tin cung Lng c ao snh vi nhau cng y vi y duyn phn phi chiu T hng vn vt, ch iu xe sn Cm tay, giao mt r rng Ch th nc bic nh hng dm qun Bn ti ln miu xung n Ln n, xung miu dm qun u l Canh ba nghe vng ting g G ng gy gic, d tng t Canh t chung khc trn lu Trn lu chung khc, ru chiu m By gi sang trng canh nm Tm hn chuyn ng, gic xun bi hi Nh ai ht ng li ngi Ht nm li chi, ht ngi li i Phi khi sng gi bt k Tng chi n nguyt, tic g n xun sinh ra s phong trn. ng T b Nguyt i u? Khng v m g mi su cho ta ng T b Nguyt nh Khng i m g cho ra mi su. ng T hng i! Sao ng nh d nh lng i la ti nh si ch ln vng ng khng xe li, lng nh thng. ng T xe chi nghe oan kh Xe anh lc cn l (1) Xe em thu cha mc qun Anh thng em t thu lt lng ng T xe sao c t hng m xe. (1) l: trung. i chng ta duyn phn phi chiu Dy t hng ang xe vn vt Ci si ch iu b Nguyt kho xe i chng ta duyn phn phi chiu. i chng ta duyn phn phi chiu

2.

3.

4.

5.

6.

204

Dy t hng ang xe vn vt Ci si ch iu b Nguyt(1) kho xe i chng ta duyn phn phi chiu. 7. i ta nh v vi chng Ch him mt ni ng T Hng cha xe. 8. thnh gia tht hay cha M anh c nhng my ma cng ngi? - Tui anh ang th o ng t cha nh ni no xe duyn. 9. m nm t lng xung chiu Nghe my li thit yu em than Mau mau tri dy rut gan au t hi Canh khuya anh th vn than di Vi xin Nguyt Lo trc mai mt nh Ch cn l gn Ch vin l xa Anh vi em cch tr ti m cha khng nh Ngi nhn nay gn thnh Mnh v tha li ph mu nh ti ng. 10. m ngn, tnh di Tng t bao nht, bao phai hi tnh! Bng u mc mi xch thng Khng khng ngi buc, ai ging cho ra Ln tn trng gi Hi ng Nguyt Lo c nh hay khng. 11. m qua bc chn ln tri Lc ng l ng gp ngi cung Tin c chi duyn s bn duyn Cho duyn ci th, thnh duyn ci trn D bun chn bc phn vn Tri xui anh thng ti sn t hng - ng T, ng c nh khng ng ra xua ch cho ti cng vi nao! T duyn ng ct ni nao Ct trong chum qu, hay vo ao sen? Ngi no tri kip l duyn Th ng xe li cho lin mt i Cn nh ng y vi ti Th ng xe thng lm i v chng. 12. m qua nguyt i sao di Tic cng gn b, tic li giao oan Li th xa li mun vn

205

13.

14.

15.

16.

17.

18.

Mnh gng cn , phm n cn y ng T Hng b Nguyt Lo sao kho xe dy Xe cho cc c mnh y ly chng anh y cng va. n y c gi m o Cc ng a li, anh ho ti y Trc nh Nguyt Lo xe dy St cm a li y mt nh. y vi y chng duyn th n y vi y chng v th chng Dy t hng cha xe mc Ru qunh tng cha nhp say Chng nh chng chn sao say Chng thng chng nh sao hay i tm? Tm em nh th tm chim Chim n b Bc, i tm b ng. i chng chng thy chng u Bng trng ng nh ra mu khi tru. ng T! ng vng u si ch iu Ai i i my ti cng Ti cn g mi t hng(1) cha xong T hng h g xong Ai em ci bi bng bong buc vo. (1) T hng, ng T, Nguyt lo: Theo tc u qui lc, Vi C, ngi i ng, nhn qua chi Tng Thnh, gp mt ng gi ngi di bng trng ang kim s sch (Nguyt Lo) trong ti c mt cun dy . Vi C hi chuyn ng gi cho bit: "Cun sch l s hn nhn v cun dy dng buc nam n li vi nhau. Du cho hai bn c th hn vi nhau hoc d cch xa nhau, ly dy buc i nam n li th tt s thnh v chng". Do in ny m nhng t Xch thng, T Hng, ch hng, ch thm v.v... u ch tnh v chng, v Nguyt lo, Trng Gi, ng T... u ch ngi lm mai mi trong vic hn nhn. Ai i i vi ti cng Ti cn d mi t hng cha xe. BK Anh i i vi ti cng Ti cn g mi t hng cha xong. Ai i i vi ti cng Ti cn d mi t hng cha xe C nghe nn lng m nghe Nhng li anh ni nh xe vo lng.

206

19. Ai xinh th mc ai xinh ng T ch quyt xe mnh vi ta. 20. Anh v sao c m v Dy ging t pha tnh b gp anh Dy ging mc k dy ging ng T b Nguyt n ngn cng v. 21. By gi tc hip nhn duyn Ngi hin gp c bn Tin t ry Xin ngi ng ngi y y cho Nguyt Lo xe dy mun i Xin nng ng ngi gn xa cho chn ngc a ng c i. 22. By gi ta li gp ta S xin Nguyt lo, Trng gi xe dy Xe vo nh gi nh my Nh chim loan phng cy ng ng Thuyn quyn snh vi anh hng Nhng ngi thc n snh cng vn nhn Tnh xa nhng ngi cn gn Trng An qun Bc giao ln th no? 23. Bc thang ln n tn tri Tm ng Nguyt Lo nh mi cng tay nh ri li tri vo cy Hi ng Nguyt Lo: no dy t hng? No dy xe bc xe ng No dy xe v xe chng ngi ta? ng vng xe, xe phi v gi Ti th t ca t nh ng ln! BK Bc thang ln n tn tri Bt ng Nguyt Lo nh mi cng tay nh thi li tri vo y Hi ng Nguyt Lo: No dy t hng. 24. Bt ng T m cho ba m Bt b Nguyt, nh bn mi chn ci ho Duyn ngi ta xe bui sm duyn em bui chiu mi xe. 25. Bt tay ng T m b m bp Bt ly b Nguyt m ct ci cau C xe khp thin h u u B hai a mnh ln n rut ho gan su khng xe. 26. Ba nm chng xng duyn hi

207

27.

28.

29. 30.

Nm ln xung b ly di ng T. B thm i! B thit i! B bn tnh nhn i! Thn em nh ci qu xoi trn cy Gi ng, gi ty, gi nam, gi bc N nh lc la lc lc, trn cnh Mt mai v tnh rng xung bit vo tay ai? Ka khm trc, n khm mai ng T b Nguyt xe hoi chng thng Mt ln ch, hai ln ch Sm ln nh, ch ln thng Anh thng em nhng bc m h hng chng thng. BK B thm b thit i B bn tnh nhn i Thn em nh ci tri xoi trn cy Gi ng gi ty gi nam gi bc N nh lc la lc lc trn cnh Mt mai v tnh n rt xung bit vo tay ai? Bc mnh ln tn tin cung em ng Nguyt Lo xung hi thm vi li N lng tru gho chi ti Lnh nh bo ni, my tri mt th Bit ngi bit mt nhau chi m em tng, ngy th em thng Bc Ninh cho n Ph T Qua cu sng Nh(1), ngn ng tm ngi Tm ngi chng bit my ni Tm ba mi su ph thy ngi y. (2) Nh sng: cn gi l Nh H hay Nh H, khc sng Hng chy gn H Ni. Cn duyn ny, ai ph cho ri ng T ng buc, ng Tri biu khng. Cng anh ln rng n trc em v on khc, chut ci cn di Ly thp ra mi, un cu nhi g m hm l m xe si ch sn Buc cht vo cn, mc mi thm phc Vi ra ngoi bc, la ch anh ngi Th cu xung ri ming anh thm vi y cn cu nhn, cn cu ngi

208

y cn cu phi cn cu khn Vi ng Nguyt lo xe si ch hng ui con c anh p , cho n chy dn n cu - Con c anh p n c cp Du anh th hoi chng gp n u Anh v sa li li cu Tm sang chn khc duyn hu nn chng? 31. Cy cao bng c duyn mn c g ti c chng con vi ngi C anh nh a c i Vng anh em vn ngm ngi nh thng Khi t vng, rut tm vn vt Bi ng T b Nguyt cha xe Quan tng nghe hiu lnh th v Ch dc vy ch tu lm sao ? Mun cho ng liu ty o Cnh su b thm, l no thip mang Phng khi l bc theo chng Ly ai chu chc thnh hong quc gia Phng khi thip li nh Mt mnh thn thip bit l lm sao? 32. C tay va trng va trn M vo mt lnh nh hn tuyt ng i ta xng v chng Duyn tri nh t hng xe. 33. Chn n na p na hong Cn sng, l ni, ta ng qun nhau T ngy n phi ming tru Ming n, mi , d su m chiu Bit rng thuc du hay l ba yu Lm cho n phi nhiu iu xt xa Lm cho qun m qun cha, qun ca qun nh Lm cho qun c ng ra li vo Lm cho qun c di ao Qun sng tm mt qun sao trn tri t Bt m nm chim tri ng T b Nguyt xe dy, xe nh na vi ra u! Cho nn c chng bn cu Lc chng bn u, ch chng bn kim Thng nhau nn phi i tm Nh nhau mt lc nh chim lc n.

209

34. Cha m hi trc c xem ng T nh em vi anh v chng. 35. Con dao be b sc thay Chui sng bt bc v tay ai cm Lng ti yu vng nh thm Trch ng Nguyt Lo xe nhm duyn ai! Duyn ti cn thm cha phai Hay l ngi nghe ai d dnh? 36. Du thy m khng thng i ta tri chiu, ly t ngoi ng ly v Ly cng ng bc b c Ly cng lng xm, ni v ti nh Ly cng b Nguyt, ng T Xe sao cho trn, mt gi bn duyn. 37. y ai c sn tin Cho ti mn nm quan tin, ti qu giang ra ngoi Bc Ti mua mt trm ci c, mt chc ci chng, mi tm ci khoan Ti ng ci thang mt trm ba mi hai nc Ti bc thu ng Tri vng Hi thm Nguyt Lo ch duyn nng v u? 38. y lm k gim pha Ni vo th t, ni ra th nhiu Thng anh, thng mi iu Gi quanh em s la chiu em che Ai ni chi chng ch c nghe ng T b Nguyt xe ta ri D ai khuyn ng, d ngi Th chng cng c i bi qua ln. 39. Em l con t nht nh Li n ting ni tht th khoan thai Ming em ci nh cnh hoa nhi Nh n hoa qu nh tai hoa hng c g anh c lm chng em lm v, t hng tri xe. 40. Em phi gp ng T hi sao cho bit Gp b Nguyt gn thit cho rnh V u hoa n la cnh N duyn sao sm dt tnh cho ang. 41. Gp y anh nm c tay Bung ra, em ni li ny th than Chu Trn ch vi bc ngang

210

42.

43. 44.

45. 46.

Xa xi vt my ngy ng nn quen T hng ch thm l duyn Du bao gi gp th nn by gi. Hm nay anh i ch tri Thy ng Nguyt Lo ang ngi trn Tay th cm bt cm nghin Tay cm t giy ang bin rnh rnh Bin ta ri li bin mnh Bin y ly y, bin mnh ly ta Chng tin ln hi trng gi Trng gi cng bo rng ta ly mnh Chng tin ln hi thin nh Thin nh cng bo rng mnh ly ta Quyt liu mt trn phong ba cho thin h ngi ta trng vo Quyt liu mt trn ma ro cho thin h trng vo i ta. Hi ngi i bn b Phen ny t hn ng T xe vo. Hn vi nc non Kim xe mi ch, cho trn vung t Ngun n, b i hn h Du xa nghn dm, h vn khng Ngun n mt mnh trng trong C ni xp t hng kp xe a oan mt mnh trng gi Xe u, xe hn mt nh vui chung Xe u, xe hn cho xong. BK Trt li hn vi nc non T xe nn cho trn duyn t Ngun n, b i hn h Du xa nghn dm h (?) giao thng Lnh lng mt cnh trng trong Bn ti khn nguyn ng t hng kp xe a oan lm my ng trng gi Xe u xe hn mt nh vui chung Nn chng hy quyt cho xong. Ka khm trc, n khm mai ng T, b Nguyt, xe hoi chng thng. Ka khm trc, n khm mai

211

47.

48.

49.

50.

ng T, b Nguyt xe hoi chng thng Mt ln ch, hai ln i Ba ln nh, bn ln thng Anh thng em, nhng ph mu vi h hng chng thng. Khi xa em ngoi bin anh trn lm trung n nay i ta hi ng tng phng Tri kia nh, mi t hng phi xe. K v, ngi trng theo Nga H chim Vit i iu i n Mt mnh ta n tn ngn Nm canh khc rut nh dn c nm Vng mnh ta vn hi thm Chn n vy, chn nm lm sao? By lu nay nhng kht khao Mong cha thy mt lng no qun Ngh rng cng bn thiu nin V ai xui gic cho nn ni ny Trch ng T ra tay h hng Lc xe dy sao chng la ngy By gi hai ng ng, ty Trc sao xe mi t ny lm chi? Cha bit nhau sao khng ni trc Bit nhau ri k ngc ngi xui Bao gi cho c i Nh sen tnh mt chi hai hoa. Kt phc i y duyn n Kt phc i y v chng D ng tri cha nh, d ng T Hng cha xe. L ngc cnh vng Lan hu tt ti Ngi c i, nh a c i Vng ti quan tng ngm, quan tng ngh, bi ngi nh trng Lch sai ngc n kim ng R my m xung nh ng gip ti Gi hiu hiu ngi chn nm canh Quan tng i, quan tng ngm, quan tng ngh ci ch chung tnh vn vi Thng ngi nh l i bi Ngy th di nng m th dm sng Bi t vng ci rut con tm Bi ri, ng trng gi, b Nguyt kho xe

212

Quan tng nghe hiu lnh th v Ch c vy v lm sao? 51. Li y anh hi cho rnh Ca nh gia tht em thnh hay cha? M hng hng thong gi a Hi nng c chn hay cha hi nng? - Khoan khoan anh hy xe ra em bit ht chuyn nh anh hay Ph H(1) qu qun xa nay Cha m nh nhng ngy cn th Bi v duyn kip hng h S mnh li ng T li lm Thuyn son u phi vng m Ti tru m gy n cm bit chi! Vy nn em phi ra i n u, ai k thng v hy hay. (1) Ph H Trung: xa gm bn huyn pha ng Thanh Ho l: Hong Ho, Phong Lc, Nga Sn, Tng Sn. 52. Lng l vng qu soi thm Chung a bt ngt cng thm bn lng Dao vng b y kim nhung Bit rng qun t c dng ta chng n tn thp thong bng trng Ai em ngi ngc thung thng chn ny y gn bn gn thy C cng mi sc c ngy nn kim. BK (a) Lng l vng qu soi thm Hng a thm ngt cng thm bn lng Dao vng b y kim nhung Bit rng qun t c dng ta chng n t thp thong bng trng Ai em ngi ngc thung thng chn ny? (b) Lng l vng qu di thm Chung a bt ngt cng thm bn lng Dao vng b y kim nhung Bit rng qun t c dng ta chng n tn thp thong bng trng Ai em ngi ngc thung thng trn ny. (c) Lng l bng qu di thm Nhang a bt ngt cng thm bn lng

213

Dao vng b y kim nhung Bit rng qun t c dng ta chng? Thp thong ci bng ng Trng Ai em ngi ngc thung thng chn ny Rng vng ln cn ging vy Bit rng y y sum vy gn xa Xm xm bc ti gc mai gi Hi thm ng Nguyt Lo c nh hay khng? Xm xm ti gc cy thng C i xin nh ra lng ngn ng. (d) Lng l bng qu di thm Nhang a bt ngt cng thm bn lng Dao vng b y kim nhung Bit rng qun t c dng cho chng? Thp thon ci bng ng Trng Ai em ngi ngc thung thng chn ny Rng vng ln b cn ging vy Bit rng y y sum vy gn xa. () Lng l vng qu di thm Chung a bt ngt cng thm bn lng Dao vng y kim nhung Bit ngi qun t c dng ta chng? 53. My bay xao xc gp rng Tnh c gp bn t hng ta xe. 54. Mt i c my anh hng? Mt nc c my ng tr v? Anh ng ct diu em chi a Em ang chp ch chn ngy ci hoa Tin ln thin thng Hng Nga Cy ng Nguyt lo vi b T vng Chn loan, gi phng sn sng Mn o r dc, trng hng tri ngang Cn ang chn th vng Ngc lnh ai quy ra ng bn rao Quan quan bn ting th cu Mong ngi qun t ho cu kt duyn Phn son cho ph tm nguyn Anh hng snh vi thuyn quyn mi tnh Pht kia th y rnh rnh, Ph mi bt c xin anh liu lng. 55. Mt mnh thip gi li th

214

Hai tnh ch i m khuya lnh lng Ba tnh gnh ct b ng Bn tnh ch i t hng kho xe Nm tnh mt hi hai h Su tnh ch quyt xe t vng By tnh bia tc ch vng Tm tnh em quyt ly chng, chng i! Chn tnh nh mi khng ngui Mi tnh, tnh chng sang chi vi tnh Tnh cn vng n ba sinh Tnh i, c g cho tnh p ma ng o tnh, tnh mc cho xong ma h Tay tnh, tnh vn ngi k Chn tnh, tnh i cng va ng T b Nguyt kho la i ta. 56. My nm tri qua tng xa em Hay u Tri nh anh vi em li cang thng ng T xe si ch hng em c bit iu cang thng ca ai m cch bc, ngy chng vng lai ng T xe mi ch cho hai a mnh Ch t t mi thnh lnh Bu i, thng cha phi d m tnh khin xa. 57. Nm Thn tri bo thnh lnh K tri ngi ni, hai a mnh cn y T hng nay v tay B Nguyt li xe dy hai a mnh iu phu th mnh gi trn tnh ph mu hay ng nh mnh au ti. 58. Nm voi anh c nm chung Nm c anh ng nm ging bnh phong Cn mt c b cha chng Li y anh kn cho bng lng c Mt l ng Cng, ng Hai l ng Bt, ng Cu, ng cng va Gi n b Nguyt, ng T Sm i cu Thc, ti m mng hng Cho mau ca li treo cung cho c b c bng c ru C ru rng: Con n, con b, con n

215

59.

60. 61. 62. 63.

64.

65.

66.

Con ly, con b, con chng, con i Ngy sau con c ln khn Con hc, con thi, nhy ba tng sng kinh k khai nhan. Nm m ngh li trch thm ng T sao cc c(1) Nh ai, rt x rut tm M hnh tng bng, lu dm thm bu. (1) Cc c: oi om, ngc i. No em ph ngha b chng Bi chng Nguyt Lo mi ch t hng xe li. Ngy nay Nguyt Lo vn vng Trm nm quyt gi tao khng mt i. Ngi bun trch m trch cha Trch ng Nguyt Lo, trch b xe dy. Ngm ngi ch dm ni ra Nhng li ngo ngt cht nh nm gian ng T sao kho a oan Mt li lan hu, vng thu chung. Ngha non sng h d th Hay l tnh t i ch lu V chi t gi cng nhau iu chi ni thc ko su ai mang ng T sao kho a oan ang vui xao n n ngang cung Cng nhau gn b thu chung Trm nm tc d ghi lng dm sai nh hp tc bi Tri Bi Tri nhng cng c ngi mi nn Mt li y l duyn Ch nn chnh mng phin cho nhau. Nhc trng em ci o v vai Thy m em v hay ti v nn Ci mn v em trng cng c duyn. BK Nhc trng tm o v vai Thy m anh v hay ti v nn? Nhc trng tm o c duyn Ming ci hoa n, cng nhn cng a o anh, em mc cng va ng T b Nguyt kho la i ta. Nhn bt tri nhi bt un

216

67.

68.

69.

70. 71. 72. 73.

Bt dic qun t h? Anh thng em rut ho gan kh Trch ai phn r Hn H i ni Cnh bo mt nc ni tri Thng nhau phi nh nhng li sm tra Lc by chim nhn b v i ta khng n ng T b liu Sao trn tri bao nhiu Qua thng bu by nhiu Ngy m qua nh bu, nhng trm chiu qun au. Nh ai ln n cung my Hi ng Nguyt Lo no dy t hng No dy xe bc xe ng No dy xe v xe chng u. Nc chy vn cha mn c g kt ngi nc non vi chng c g tc ghi vng c g em snh vi chng t y c g Nguyt Lo xe dy Xe cho mnh y ra y mt nh. Phi em gp ng T, hi s cho bit Gp b Nguyt gn thit cho rnh V u hoa n la nhnh N duyn sao sm dt cho nh d em? BK Phi gp ng T hi s cho bit Phi gp b Nguyt, gn thit cho rnh V u hoa n la nhnh N duyn sm dt cho nh d em? Ph anh, ti lm b nng! ng T xe si ch vng cn sn. Quyt ln tri kin n ng T Ni thng khng vn, vn v ni no. Ri y ta kin ng T Ni thng khng vn, vn v ni no. R nhau i gnh nc thuyn t qung v si nc lin ra sng Nht ch, nh i, tam mong T thng, ng nh, lc mong, tht bt cu ch Mt tri x v nam Trch ng T Hng cng b Nguyt Lo a oan na chng!

217

Cy mun lng, gi chng mun dng. 74. Sng trng sung sng c b sng Ta c c y ta bng ta chi Ta bng ta tch ln tri Hi ng Nguyt Lo tt i chng l? 75. Ti rng: Lm Tri (1) cht ngi o bng Hi ngi cn nh hay lng qun Ch chung tnh gnh nng i bn Di dng nc chy i bn c cu C lng h c n nhau Thm trng trm nh by lu nhiu Nhng l p nh i su Tuyt sng nhum na mi u hu rm Ngy th lung nhng m thm m nm t cng tm, chn mi ln chim bao Ti qua ln tn trn my Ti bm l my Hm nay mi c n y hu ngi Thy ng Nguyt Lo xe dy t hng Dy no tam ph, a ph cng ng Dy no xe v xe chng ngi ta Dy no xe ph Thanh Hoa Th ng xe li cho lin l duyn Th ng xe li ngi ta cho lin Dy no tri kip l duyn Th ng xe li cho lin ng i! Dy no xe bn chng ti Xe chn ln kp, xe mi ln n. (1) Lm Tri: a danh dng trong truyn Kiu ca Nguyn Du, nguyn l tn huyn thuc tnh Sn ng, Trung Quc. 76. Ti qua ln tn trn my Hm nay mi c n y hu ngi thy ng Nguyt Lo xe dy t hng Dy no tam ph, a ph cng ng Dy no xe v, xe chng ngi ta Dy no xe ph thnh hoa Th ng xe li ngi ta cho lin Dy no tri kip l duyn Th ng xe li cho lin ng i! Dy no xe bn chng ti

218

77.

78. 79. 80.

81. 82. 83.

84.

85.

86. 87.

88.

Xe chn ln kp, xe mi ln n. Thn th ti gc mai gi Hi thm ng Nguyt Lo c nh hay chng? Ngn n thp hong di bng ng trng Ai em ngi ngc thung thng chn ny. Thuyn quyn gp k anh hng Tay mang nguyt lo, tay bng cn khn. Trch ng T cng b Nguyt Lo Xe dy vo li o dy ra. Trch ng t xe li mi ch Trch b Nguyt li o tao khang V ai phn r i ng D cho dng chn giu sang Phi nh my cu n tnh thu trc ch c ph phng duyn em. Trch ng T ba by mi phn Dy xe cha chc ln dy ra. Trch ng t gin vi b T Ni khn cu khng m, ni th buc vo. Tri vn ton Cng em ln sui qua ngn tro non Em thy ngi i ng i Nhn duyn cng bi ng Tri ch xe Mnh t tnh ai x lm hai em ch i my ngi ng i. bk a-Gii vn ton b-Nhn duyn cng bi ng T Hng ch xe. Vi ng T vi ve ru thit Vi b Nguyt dm by con g Xui cho i la hip ho Nu m ng vy, sau tr l ng b chng sai. Vi ng T i ba chu ht Vi b Nguyt nm by m kinh Xui cho i la ti thun mt tm tnh Du n ht mui, nm nh cng ng. Vi ng T mt a bnh b bng Cng b Nguyt lo gng cng xe gim. V ng T ham nh bi xp V b Nguyt ham nh bi linh Xe dy khng rnh mi, nn duyn n i a mnh lng l. Xm xm ti gc mai gi Hi thm ng Nguyt Lo c nh hay khng ?

219

Bn loan nay c chng Hay cn ng ba Bng lng li? 2.4. NHNG BIU HIN TIU CC TRONG QUAN H V CHNG STT 1. NI DUNG Ai i i my ti cng Ti cn t m cho chng ti y Chng ti mi c ba ngy Ai i c i ti ry hay khng . Ai i, phi ngh trc sau ng tham lm ca nh giu lm chi Lm th xem chng ra g Lm tt lm t ni th ic tai i ng thi ht canh hai Thc khuya dy sm mnh ai di du Sm ngy i ct c tru Tra v li bo: ngi u, khng y! Ht m ri li n thy Gnh c c y, vn ni rng vi Ni th ni tht l dai Lm cu chua cnh, ng cay trm chiu Phn em l gi nh ngho Ly phi chng giu, ai thu cho chng Ni ra au n trong lng Chu kh, chu nhc sut trong mt i. Anh i ghe ni chn cho Bi anh thua bc nn ngho n treo - N treo mc k n treo Em bn bnh bo tr n cho anh. Anh ham xc a c quay Mu m c bc, li hay ru ch Eo so cng n t b K li ngi ko, ch lm thay! N nn em tr, chng vay Kip em l kip ko cy t hi! Anh v ry v anh ra Cng n em tr, m gi em nui By gi anh ry v ri Cng n anh tr, anh nui m gi.

2.

3.

4.

5.

220

6.

7.

8. 9.

10. 11.

12.

13.

14. 15.

Anh thua chi, thua di thua kh Nh ca anh thua ht, th anh cng thua Nay ch em cn ci qun lnh mi mua Anh nn nn n n, anh em thua cho ri Con anh a t a ngi Em than em khc, chng i l chng! u no u li trn, b hn no b hn li mo Anh m li ni kho, em nghe trc tro kh trng i thu nh ai hai gi ly mt chng Tic cng ch i, li bng sui vt ng n y. B c cht khn lm lm Chng c, c b, c nom chng ngi. Bng bng cng chng i chi Cng qua ch li nh ri mt chng Ch em i cho ti mn ci gu sng ti tt nc cho chng ti ln. Bun t trong d bun ra Bun anh bc, bun cha m ngho. Bun v mt ni phu qun Th rng tt cn cy cn cho xanh Phu qun sao ch thng tnh Cho nn sng l m thnh cng xiu Lng ti y ny trm chiu Phu qun c bit nhng iu y cho. Ci bng cng chng i chi i n ch li nh ri mt chng Ch li i, ti mn ch ci c gu sng Ti tt, ti mc cho chng ti ln. BK a- Ch li i cho ti mn c gu sng b- Ti tt nc cn cho chng ti ln - ti tt nc mc chng ti ln. Ci cu ba mi su nhp Em chng kp nhn vi vi chng Ngha tao khang sao chng vi dt m nm thao thc tng bc th anh? By lu nay em mang ting chu li By gi anh bc, ng Tri no anh. Ci c l ci c qum My hay nh v ti nm vi ai. Ci c l ci c qum

221

16.

17.

18.

19. 20. 21. 22.

23. 24.

My hay nh v, my nm vi ai? C nh th nh sm mai Ch nh chp ti, ch ai cho nm. Ci cuc l ci cuc en i v chng tr t n n cm n ht xi xi m m n cho sch s ly rm m chi Chng gin chng nh ba di M chng chng cha li xui nh qu nh cho qu qut chn tay H n c khc thi my b tro Bao gi m chng m ho Nng du ly thuc em cho m chng Ly nhng lng c, lng co, lng cng Ly c c dc cng lng con mo. Chng nhn thip rng rng ht lu Thip nhn chng l ch ht chu M cha hnh h thn du Anh au lng phi chu, bit lm sao by gi? Chiu chiu ra ng b sng Hi thm ch li, no chng em u? - Chng em ang Khu Cu nh thua quay t nhng u thng ging Cm khn, bn o, c king Bn nn quai la, bn ching c ni By gi tng lm em i! C tin ring giu m m nui ly chng. Chng nh bc, v nh bi Chng hai ba v, v hai ba chng. Chng d th em mi ru M chng m d, git tru n mng. Chng d th em mi lo M chng m d m b n khao. Ch trinh ng gi nghn vng T anh chng c n chng l nm Cn nh yu vng du thm Hp ch trn bng n trm con ngi! C chng cng d chi ngang ra con thip, con chng, con ai? C chng cng d chi ngang ra con thip, con chng, con ai?

222

25. 26. 27.

28.

29. 30. 31. 32.

33.

34.

Vng hm thi c mai Chng khi i vng ai nh. C chng th mc c chng Cn i chi trm kim ng mua rau. C thng chng nghin nh ng Tin nho nh Ti li v mng n t sao. Con cc m ngc ao bo Ti ng anh kh ti theo anh v Ai ng cng n r r Ti trn ti trnh ti v nh ti Nc nng ming bnh vi Ti ngi ti ngh thn ti ti bun. Con c n tru mi C ai ly l ch ti th vo Thm ti ch bo lm sao Ni ln vi ting, lo nho my cu. Con h bi ti cha dong V h bi ti thng chng c nghe. nh v thi nh sng mai Ch nh chiu ti khng ai nm cng. m nm ngh li m coi Ly chng nh bc nh voi ph nh. D chng nm thip by th Cng khng trnh khi gi s ny u. BK - Chng cng chng b ni s ny u. - Chng qua c ci gi s ny u - Th chng chng khi ni s ny u. Em l con gi Ph T(1) Ln chng chng tr, theo s cha Ving N n tht ch nu ging Bn rau mnh bt ly tin np cheo D cn thiu thn bao nhiu Xin chng ng c cm nu rung cha. (1) Ph T: Ph T Sn, nay thuc huyn Tin Sn, tnh H Bc. Em tham giu ly thng b t t t ti Lng trn x di thiu g con trai to Em em thn i cho thng b n giy v Ma ng thng rt n nm co trong lng. Tng n cn em bng c ng chng ln N cn nin thiu chng nn cm cho g

223

35.

36. 37.

38. 39.

40.

N c ng, m n ngy kh kh n ln bng, n th rng: thi! BK (a)Em tham giu em ly thng b t ti Lng trn x di thiu g trai to Em em thn cho thng b n giy v Ma ng thng rt n nm co trong lng Cng mang l gi c chng Chn m chc tit nm khng c mi Ni ra s ch em ci M hng b qu thit i xun xanh Em cng liu thn v thng b tr ranh m nm s m ln quanh cho n bun Bun mnh em b n ln N cn b di nn cm cho g? N ng n ngy kh kh Mt gic n sng cn g l xun Ch em i! Hoa n my ln. G t xo vi mp gi V hai mi mt, chng su mi Ra ng ch giu em ci Rng hai ng chu kt i v chng m nm tng ci gi bng Git mnh gi phi ru chng nm bn St si ti phn hn duyn On cha, trch m tham tin bn con. Gi a bi chui sau h Anh v v b b b con th. Gi la bi chui sau h Anh m v b, b b con th Gi a bi trc ng qu Thng cha phi chu lu d, d i! Hai tay cm hai qu bng Qu ng phn chng, qu ngt phn trai. Hai tay cm hai qu hng Qu cht phn chng, qu ngt phn trai Nm m vut bng th di Thng chng th t nh trai th nhiu. Hi no ly em, anh ni vi em mt rng thng hai rng thng n nay anh ra d im ng Tri cao c mt, anh c trn ln ngn chng yn.

224

41.

42.

43.

44.

45. 46. 47.

48.

49.

Khi anh mt bng da ch Tay bng bt thuc, tay th bt canh By gi anh p anh xinh Anh ly v l ph tnh thip chng? Khi xa anh cng ai By gi ng chic thuyn hai, ph Khi xa anh cng By gi lng anh m thuyn quyn. Khi xa em vi m vi cha Mt nm chn ym xt xa trong lng T khi em v nh chng Chn nm mt ym, em ln ln trong ra ngoi. Khi xa thip sng rng rng nh gng Thip liu mnh trao thng cho chng Nay ch hu ho lan tn Thy m nh mng, d chng khin vong. Khng thng thip lui ra Ti g mt i g p chung. Lm g nhng thi a ong Gi bt nt chng, em chng c ngoan. Lm ti trai n chi cho mi Khi ung thuc phin, khi vui ch tu Sut nm canh nm v ngi hu V c tm thuc, tm tru v hai V th ba tri chiu chia bi V th t coi sc nh ngoi nh trong V th nm sa chn loan phng. Ly anh anh sm sa cho Di c cho sn anh gh u xng Khi vui anh gi u ging Khi bun anh c u xng anh gh. Ly chng gp phi k ti Cho nn lng nhng bi hi ng cay C ngy ch ru vi say Khi nay thuc phin, khi mai ti bn Ni ra mang ting ph phng Nn i th no can trng xit bao! Cng th phn gi m o Ngi th gp c anh ho m ang Mnh th cng d phn hng Gp ni lu lng, chng thng cht no!

225

50.

51.

52. 53. 54. 55.

56.

57. 58. 59.

Mt ngt rt xung thau ng Nhng li anh ni cho lng em say Mt tru anh sm i cy Mt chng i thip c ngy oan gia. Chng i! Chng cho em ra L u mt i g p chung! M em tham thng xi rn Tham con ln bo, tham tin Cnh Hng Em bo m rng ng M gim m gii m bng vo nh By gi ti bn oan gia N nh trong nh, n qut ngoi sn M ngi m ngh tn ngn M bn to rng, g dn con ra. Mi hay ca trng hn ngi Giu sang i bn, kh i i duyn. Mt chng hai thip kh phn Anh v lng li cm cn cho thng bng. No em ph ngha b chng Bi chng Nguyt Lo mi ch t hng xe li. No khi hai a mnh k chung mt gi Bi v ai l hi ra ri? Trch ai qun ngi b ngh ng en ch nh, than ch vng suy. Ngy xa ta cha ly my Thi ta tri chiu bn tay cho ngi By gi ta ly c ri Chiu ch cho ngi, t li th chng. Ngi bun vut bng th di Nh chng th t, nh trai thi nhiu. Ngn roi m un trm chiu Anh v ly m bn ly, ko m nh nhiu th em au. Nh anh c rung gia ng em tt nc cc lng em thay Tri lm ma bc gi may em tt nc gi tay vi Tri Thng tm anh i dm li Thng chn n ci thng mi lm du T ngy em v lm du Th anh dn trc, dn sau nghe li M gi c lm anh i!

226

60.

61.

62.

63.

64. 65.

Nhn n nhn mc, nghe li m cha Nhn cho nn ca, nn nh Nhn cho nn ct, x nh bng bng Nhn cho nn v, nn chng em ch thit mt lng ly anh. Nh rng mi lp tranh my Thn anh hai v nh cy ct dng. BK a - Nh rng m lp tranh my b - Thn anh hai v nh dy buc mnh. Nc c m ng chu thau Ci mm ch trin ng rau thi li Tic thay con ngi da trng tc di Bc m g bn cho ngi n ngu Rng vng tm nc ao t Ngi khn vi ngi ngu bc mnh. BK (a) Bt nc lng m ng chu thau Ci mm trin t ng rau thi li Anh tic cho con ngi da trng tc di M cha p g cho ngi n ngu. (b) Tic thay nc c m ng chu thau Ci mm ch trin ng rau tha li Tic ngi da trng tc di ng xun cha m p ni ly lo su mi. Nc ngun chy xung soi du(1) Thy anh nh bc la tru i cm Cm tru, cm o, cm khn Cm dy lng la, xin ng cm tay em! (1) Soi du: doi nh, di trng du. Nc sng ln nc ngi Con gi Linh X cm roi nh chng Nc sng ln nc ng Con gi Linh X dy chng bng dao. Nc sng pha ln nc ng Con gi Ph Th nh chng c m. i nn phi chiu i Chng thi nh c, v thi nh Tin Bi chng b m em tham bc, tham tin Cho nn c vi Tin cn i Bao gi mn kip, con c kia i?

227

66.

67.

68. 69. 70. 71.

72.

Th Tin vi c mi ri c nhau! t no l t chng cay Gi no l gi chng hay ghen chng? Ni ra au n trong lng y ci n nn, c phi chng u. Rng xanh con cp n gm Hi c chng nh la rm xm kia u ui bi ti chuyn chi Hay l bi chuyn c mi ve ng li mnh. Ru ch c bc lu b Ht tin, c m cu bn hng. Thn em i ly chng chung Khc no nh ci bung xung chu n! Thn em lm tt lm lnh Ly chng lm l nh ginh thng trn. Thn em mi su tui u Cha m p g lm du nh ngi Ni ra s ch em ci Nm ba chuyn thm chn mi chuyn cay Ti v my nm nay Bun ring th c vui vy th khng Ngy th vt v ngoi ng Ti v thi li nm khng mt mnh C m thc sut nm canh Rau ho cho ch loanh quanh tr Ai v nhn m cng cha Ly chng nh c, kh ba by ng m nm lng n bn ging M gia xc v bung ko ra Bo lo con ln con g Lo xong ci la, qut nh nu cm m au th m n thng M hnh m h, ng khn thn Ti v bng bt cm n M cm ci i, m qung v ngi Ly chng giu, kh lm, ch i! Thn thip nh cnh hoa o ang ti ang tt thip trao cho chng By gi nhu ra, hoa tn Vn xun n km, sao chng li ch? Chng cho i ch thip v

228

73. 74. 75.

Du chng nm thip, mi th, mc chng Lm qun quan nhn nh hng Lm ni lch s, hi chng, chng i! Chng ngi chng ngh m coi Sao chng chng ngh nhng hi ngy xa No khi c bc chng thua No qun, no o, thip mua cho chng No khi cng n nh hng Thip tho nhn bc nhn vng trao cho No khi trai gi nh tr Mt mnh thn thip chng v my phen Bay gi chng n ra d bc en C bng trng, tnh ph bng n thong qua Chng t, thip cng xin thi B h tt cn, ai hi mc lng. BK Thip xa nh cnh hoa nhi ng ti ng tt, trao tay cho chng Thip nay nhu ra, hoa tn Hng nhan thip km, duyn chng li ch Thip xin hai ch thip v D chng nm thip by th mc chng Nc sng Ln vn chy li sang ngang Nhiu ngi lch s hn chng chng i! Chng ngi ngm ngh m coi Sao chng chng nh khi c bc chng thua Rung nng thip bn, thip a cho chng Khi cng n lc li nh hng Thip tho nhn bc, vng vng trao cho Khi trai gi lc li nh tr Phn thip l gi t v my phen By gi ly mc lm en Ly vi lm trng ly phn lm trong. Thng chng em l a v ngh T tm xc a vic g cng ngoan. Thy m p thip, chng ng chng coi Sao chng khng vo cp ly ngn roi cho thip nh? Thng ai cho bng thng chng Bi chng c bc nn lng chng thng. BK Yu ai cho bng yu chng

229

76.

77. 78.

79.

80.

81.

Bi chng c bc, nn lng khng yu. Thng ai cho bng thng chng Bi chng c bc nn lng chng thng Khuyn chng c bc th cha Ru ch trai gi say sa mc lng. Tic thay con ngi da trng, tc di Bc m g bn cho ngi n ngu. Trch chng n chp chnh Em nh thuyn thng lnh nh gia dng May ra tri lng nc trong Chng may bo tp cc lng thip thay Cng thip v v m ngy M chng n th ny, chng i! Thip nh hoa n ri Xin chng che ly mt tri cho ti. Trch duyn, li gin trng gi Xe t lm li ho ra ch mnh Bit ai than th s tnh? Chng qua mnh li bit mnh m thi! Ly chng gp phi k ti Cho nn lng nhng bi hi ng cay C ngy ch ru sa say Khi nay thuc phin, khi nay ti bn Ni ra mang ting ph phng Nn i th no can trng xit bao! Cng th phn gi m o Ngi th gp c anh ho dm ang Mnh th cng d phn hng Gp ni lu lng, chng thng cht no! Trch thn m li gin Tri Trch chng qun t ra ngi th ! Phng khng thip i ch Nm canh v v nhng l th than No khi hp mt chn vng Non nguyn bin hn, tng chng chng qun. Ai ng ra bc en Say bn nhan sc b bn ngi tnh cho em v v mt mnh Tng t khc khoi bnh tht tnh y vi Trch thn m li gin Tri... Trm khc sng khc l, khc bi

230

82.

83.

Ming chng ni th, chng ngi chng trng Gi bn ng xin chng g gip Ngn tay thp bt m chm chu lan D ai ni ngang, chng ng ngao ngn Trc th l bn, sau nn v chng Em cn trong trng xin chng thong th Em quyt trn ny tr ca ly cho anh Em hai mi tui xun xanh Thy m p ung d dnh vo ca ngi ta Cho nn duyn chng thun ho V chng xung khc, xt xa nhiu b. Tri sinh ra ng tng ti C bc, xc a dng di c m Canh trc tng hy cn tin Canh sau c o ngi bn l h Ci ngnh i, th tay mc l Ci ngnh li, ph ph chn say Cn tin, nh ci cng hay Ht tin i ng li hay git mnh Tng s tnh bc ny hai sp Chng ai ng n li sp ba By gi quan tng thua ra o qun c ht tr ra v trn V gia sn vch qun bt rn V trong nh v gin chng nu cm By gi tng chi rm Chng dm hch nc, hch cm, hch tru V thng chng ra mu rt mt em tin i chuc ly o v T ry tng hn xin th i c bc xc a cn v chi y. T khi em v lm du Anh th dn trc, bo sau mi li M gi d lm em i! Nhn n nhn mc, nhn li m cha Nhn cho nn ca nn nh Nn ko, nn ct, nn x tm vng Nhn cho nn v nn chng Thi em coi sc ly trong ca nh i ch thi ch n qu i ch thi ch r r tra

231

84. 85.

86. 87. 88.

D ai bo i, bo ch Thi em ni di con th em v. V t dy, nn g mi chm Bi anh bc nn em phi tm ni xa. Vit th sang hi thm chng Cn khng hay vng ni nao? Hay l mc phi con no Ba yu b l(1) phi lm sao cho t tng Vng chng ti nhng nh thng V chng m gi tm ng ph ti Ti lm cho la qun i Ti lm cho r cho ri nhau ra Lm cho tan nt bit xa Cho chim la t cho hoa la cnh Ti lm cho n la anh Cho ngi ta bit anh tnh ph ti. (1) B l: nh b lm cho ngi ta l lp, say m. V i, chng mt, ra g Mi ngi mi bng th sao nn. Xng thm vt ngn cnh hng Lon trn t thu vng chng n nay. Yu v c lc by gi Ri ra n lc con th mc lng.

2.5. QUAN H CHA M CON - V O HIU STT 1. NI DUNG Ai bng bu ru n Phi chu kh bng v Em ang hu thy m cho trn b hiu trung. BK (a) Ai bng bu ru ti th chu kh bng v Ko em y ang cn theo chn thy m cho trn b hiu trung. (b) ng mai i! ng xch bu ru ti ng hy chu kh ng xch tr v Ti cn nui ph mu, cho trn b hiu trung.

232

2. 3.

4. 5.

6. 7.

8. 9. 10.

11.

12.

(c) Ai bng tru ru ti Chu kh bng v Em y thit vn khng ch lm ri nui thy m, cho trn b hiu trung. Ai v ti gi bung cau Bung trc knh m, bung sau knh thy. Ai v ti gi bung cau Bung trc knh m bung sau knh thy Ai v ti gi i giy Phng khi ma nng cho thy m i. Ai v ti gi i giy Phng khi ma gi thy m i. Ai v Qung Nam cho ti gi mua i ba lng qu Ai ra ngoi Ngh cho ti gi mua tm chn lng sm em v nui dng ph thn Hai ta n p cng n sinh thnh. n cha nng lm cha i Ngha m bng tri chn thng cu mang. Anh i vng ca vng nh Ging loan gi qu, m gi ai nui? - C r anh cht b ui Tm cng bc v, anh nui m gi. Anh ly em v th m knh cha Ri sau coi sc ca nh cho anh. Ba tin mt kha c bui Cng mua cho c m nui m gi. Bao gi c l ho long n n cha m m bng ngy xa. BK Mt mai con c ho rng n n cha m b cng sinh thnh. Bn y sng bc cu mi tm vn Bn kia sng lp ci qun mi hai tng Bn bun nui m cm chng Sng chiu m m trng chng i anh. BK Bn ny sng, bc cy cu mi tm vn Bn kia sng, lp ci qun mi hai tng Bn bun nui m cm chng i anh. Cm cha o m ch thy Gng cng m hc c ngy thnh danh.

233

13.

14.

15. 16.

17. 18.

19. 20.

21.

22.

Cha m tc bc da mi n thm em n bi khng ph Nn em gii thn hn, kim ch nui thn - n cha rng thinh thinh nh bin Ngha m su thm thm t sng Thng cho thn em l gi cha chng M lm iu cc nhc, no lng th ni - Cng sanh dc, bng cng to ho C cha m sau mi c chng Em nh khi du dt m bng Cho nn ngy nay, du thin lao vn kh, em cng vui lng chng than. Chng i, n thy ba nm cc dc Ngha m chn thng c lao Ai n n cho thip m nh thip trao n tnh? Chng lo thn bu vi qua Lo cht m gi u bc tui cao. Cht ba nm sng li mt gi coi ngi ngha phng th ra sao? - Th chng a mui a rau Th cha cng m mm cao c y. Chiu chiu xch gi hi rau Ng ln m m rut au nh dn. Chim cn mn ci mn cnh Anh cng bit cho em cn mn ngha sanh thnh m cha. BK Anh y cng bit ngha sinh thnh cng lao. Chim ku di sui ao ng Em cn cht m, cy chng ving thm. Cng n thy m em khng n c Giao cho anh n th Ra Thanh b qu Vo Ngh b sm Ln non ngm ngi tm trm n cng n ph mu lao tm sinh thnh. Cng cha ba nm sinh thnh to ho Ngha m chn thng cc kh cu mang Hai a mnh ly chi n ngha bo n Ln non gnh , xung xy lng phng th. Cng cha ngha m ai n M em m o, m mn theo anh.

234

23.

24.

25.

26.

27. 28. 29. 30. 31. 32.

33.

Cng cha nh ni Thi Sn Ngha m nh nc trong ngun chy ra. BK -Cng m nh nc sui ngun chy ra -Sa m nh nc sui ngun chy ra. Cng cha nh ni Thi Sn Ngha m nh nc trong ngun chy ra Mt lng th m knh cha Cho trn ch hiu mi l o con. Cng sinh dc bng cng to ho C cha m, sau mi c chng Em nh khi du dt m bng Nay em lao kh no nng, khng than. Du m khng ly c em anh v ng ca, ci rm i tu - Tu m cho em tu cng May ra thnh Pht th chung mt cha - Tu m cho bng tu nh Th cha knh m cng l i tu. c bnh chng trc tam sn i ta qu xung n n mu t. i lng n ht ch l cm nui m, m gi yu rng. i lng n tri i non Nhn cm nui m, cho trn ngha xa. i m cao bng i danh vng Ngha m trng bng ngha m cha. i ta nh b con c Trc n cha m, sau nh phn duyn. Em a anh ln ga Thun L(1) Ba gi chiu v ngh ng H(2) Phn thi anh thng m nh cha Phn thi thng con nh v xt xa trong lng. (1) Thun L: Mt a im Qung Bnh (2) ng H: Mt a in Qung Tr, cch ng Hi 92km v pha Nam, trn sng Cam L, u ng s 9 i Lao Bo sang Lo. Em th i cy rung bng Anh th ct la chung mt nh em v phng dng m cha Mun i ting hiu ngi ta cn truyn.

235

34.

35.

36.

37. 38. 39. 40.

BK - anh i gt la chung mt nh. Giu ngi ba ph Thanh Hoa M ngi v ch th ta khng mng M ta i rch no nng M ta v ch ta mng m ta. Gi a cy cu li hng Gi xa cha m tht thng ba n Su ring ba chng mun n bng ly bt li dn xung mm. Gm vng rt xung H Ty Cng cha cng trng, ngha thy cng su. BK Gm vng rt xung H Ty Cng cha cng nng, ngha thy cng su. Kh ngho n gnh lin vai Bn bun nui m giu ai mc giu. Kh ngho x vt v vai Lm thu nui m khng qun ai ch ci. Khoan khoan ch i em cng Em cn hai ch hiu trung cha n. Lm ngi trc liu hiu thn Cm n cha m n cn nui con Trm nm my bui thn hn Mt mai my bui liu ng knh ln Sao cho trn ch tri nin Sao cho trn ch chung thin vi ngi K t m mi th thai Bit bao kh huyt m b cho con n ngy hnh th vn trn V nh vt bin tro non nng n King n king ng ch e chn thng cn e mi ngy K t hoa n lin tay Bao gi m con y mi mng Lng yu con my cho bng Nng chng nh trng, hng chng nh hoa Phi con hay khc hay la Bao m qun ng, ngy qun n Thng h a vng lin chn Thng ng t o, dy trn qun chi

236

41. 42.

43. 44. 45.

46.

47. 48.

y nm bit ng bit i Dt tay tng bc phng khi l lng Ming ngon cng nhn cng nhng Ba nm b mm, m gy dng xc ve Ngh n m nhiu b Ka nh dy d li v n cha. Lm rm khn vi Pht, Tri Xin cho cha m sng i nui con. Lm trai nt trm ng Trc tin iu hiu o thng xa nay Cng cha c m cao dy Cu mang trng nc nhng ngy ngy th Nui con kh nhc n gi Trng thnh con phi bit th hai thn Thc khuya dy sm cho cn Qut nng m lnh gi phn o con. Ly chi n ngi m ch Cu mang chn thng vi d mi ngy. Ln cha thy Pht mun tu V nh thy m, cng phu cha n. Ln non mi bit non cao Nui con mi bit cng lao mu t. BK - C con mi bit cng lao mu t. - Nui con mi bit cng lao m thy. M i ng nh con au con bt c hi rau m nh M i ng nh con au con ht bi lm o m coi M i ng nh con hoi con cu c nu xoi m n. BK M i ng nh con au con ht bi lm o m coi M i ng nh con au con bt c nu xoi m n. Mt m vi cha thit l kh kim Ch iu v chng khng him g ni. Mt tri x ngang u Em cn li lm giu cho cha. BK

237

49.

50.

51.

52. 53. 54. 55.

56. 57. 58. 59. 60.

61. 62.

Tua rua x ngang u Em cn ng li lm giu cho cha. M i ng nh con au con bt c hi rau m nh. BK a - M i ch nh con au - M i ng nh con au b - con bt c hi rau m nh. M i! ng nh con au con bt c hi rau m nh M i! ng nh con kh con th l bt c m n. M i, t my thng nay Con vng tin m, lu ngy nh thng Xa ry con bn vic qun vng Cho nn con vi m i ng cch xa. M cha l bin l tri Ni sao hay vy, u dm ci li m cha. M cha trng qu ngc vng n bi sao xit mun vn cng n? M gi u bc nh t Lng au con , mt l con nui. M gi chn lu tranh Sm thm ti ving cho nh lng em Lng son d st cng thm Lng trng gi ai tm thy ai. M gi l m gi chung Anh lo thang thuc, em gim cho cm. M gi nh qu ho Du rng ho ht thm tho mi. Ming tru em tm b a con rng Trc mi thy m, sau v chng ta n. Mi m mi thp n tri Cu cho cha m sng i vi con. Mi nm mi thp n tri Cu cho cha m sng i vi con Ngi cn th ca cng cn ngi ban bo vung trn nhn duyn. Ngy m em may v kim tin Trc nui cha m, sau tuyn o con. Ngy no em b cn con

238

63. 64.

65. 66.

67.

68. 69.

70. 71.

72.

73.

By gi ln khn th ny Cm cha, o m, cng thy Ngh sao cho b nhng ngy c ao. Ng ln dng dng da tri Thng cha nh m bit i no ngui. Ng ln Hn Km, Dng(1) Thng cha nh m qu chng bn i! - Thng cha nh m th v Nhc bng thng king nh qu th ng. (1) Hn Km, Dng: thuc Qung Nam. Ng ln ng xung th vui Ng v qu m ngm ngi nh thng. Ng ln trn tri thy cp cu ng Ng ra ngoi bin thy cp c ng ua Biu em v lp cha th cha. BK Ng ln tri thy cp cu ng Ng xung bin cp c ng ua Anh v lp miu th vua Lp trang th m, lp cha th cha. Ng ln tri, tri cao lng lng Ng xung t, t rng mnh mng Bit rng ch c gy ho rng n n thy m m bng ngy xa. Ngc cn n bng cy ngu Em ang tng ph mu dm u t tnh? Nht p l gi lng Cu (1) Kho n kho mc, kho hu m cha. (1) Lng Cu: tc lng Lam Cu, thuc huyn Duy tin, tnh H Nam Nui con mi bit s tnh Thm thng cha m nui mnh khi xa. n cha m ba nm cc dc Ngha m chn thng cu mang n cha n bc, ngha m n vng Em n cha ni, hung chi chng ngi dng. n cha m tri cao khn thu Ngha anh em xng ct rut r Mun cho trn thun di ho Chng th chu nhc, hn l r nhau. n cha nh bin, ngha m nh tri

239

74.

75.

76. 77. 78.

79. 80.

81.

82.

83.

84.

Thng mng ght s, khng dm trao li th than. n hoi thai nh bin Ngi dng dc, t sng Em nguyn vy phng khng Lo ng cha m cho ht lng phn con. n thy bng ni, ngha m ty non Hai ta l o lm con Mun duyn va p phi ci lun m cha. Ph mu bn anh cng nh ph mu bn nng L thng anh cng phi tc bia vng th chung. Ph mu thip cng nh ph mu chng Hai bn ph mu tc bn ch vng th chung. Th cha m, ht lng y l ch hiu dy trong lun thng Ch ngha l nhng Nhng anh nhng ch, li nhng ngi trn Ghi lng tc d ch qun Con em phi gi ly nn con em. Thng m nh cha nh kim chm vo d Ngh n chng no, lu h tun ri. Tic cy ma tt c su Tic ngi lch s trn u c tang Tang chng th b tang i Tang cha tang m, ta th tang chung - Tang cha, tang m trn u L no em dm bn su mua vui. Tm cng lt v ui Gi go cho trng m nui m gi. BK Tm rn bc v b ui Go nhe gi trng m nui m gi. Tri cho cy cy y ng X no x y trong lng vui gh Mt mai gt la em v Th cha knh m nhiu b hiu trung. Trng ln thy o cha gi Lng con tng nh xt xa ru ru Xa cha lng nhng qun au Bit ngy no mi cng nhau quy qun. Trng rng li n ra rng Ht thng li n cy thng rm r

240

85. 86. 87.

88.

89.

90. 91. 92. 93.

94. 95.

C cha sinh mi ra ta Lm nn th bi m cha vun trng Khn ngoan nh m cha ng Lm nn phi oi t tng phng th o lm con ch c hng h Phi em hiu knh m th t nghim. Tu u cho bng tu nh Th cha knh m y l chn tu. Vng nghe chim vt ku chiu Bng khung nh m, chn chiu rut au. Vng nghe chim vt ku chiu Bng khung nh m chn chiu rut au Thng thay chn ch c lao(1) Tam nin nh b bit bao nhiu tnh. (1) C lao: cng nui nng vt v ca cha m, ly t cm t "c lao dng dc". Xin ngi hiu t lng khuyn Kp th nui nng cho ton o con Ko khi sng cn, mn Ph nga ph u c cn ra chi. Cm cha, o m, ai i Chng n cng thit, chng chi cng hoi. BK - Chng n cng thit, chng chi cng gi. Cha m nui con nh bin h lai lng Con nui cha m tnh thng tnh ngy. ng i khng ti na ngy Ni v thm m, hn ry hn mai. M gi ht go treo niu M anh khn , khn iu vt vai... M gi chn lu tranh i no chng bit, rch lnh chng hay. BK a - M gi tm lu tranh b - i no khng bit rch lnh n hay. - i no khng bit rch lnh khng hay. M nui con bng tri bng b Con nui m con k cng thng ngy. M nui con bin h li lng Con nui m k thng k ngy. BK

241

- Con nui m tnh thng tnh ngy. 96. Mt m nui c mi con Mi con b m trong ngn xt xa Trai c ung ru la Ti tm ch tic ca nh l u No con, no r, no du Trai th s v, gi u n chng. 97. Nh hi m thip ra Nhai cm sn(1) nc, ln m chng ni Nghe li chng, b m ra i Tht hiu vi ph mu c h chi khng, hu chng? (1) Sn: mm. 98. Nhng ngi chi m mng cha Cht xung m ph leo qua cu vng. 99. Sng th con chng cho n Cht th xi tht lm vn t rui. BK a-Lc sng thi ch cho n b-n khi ngi cht lm vn t rui. - n lc cht lm vn t rui. - Cht ri xi tht lm vn t rui. 100. Trch ai ng c qun nm ng chim b n, qun n sinh thnh. 2.6. QUAN H CHA M CON - TRCH NHIM STT 1. 2. 3. 4. NI DUNG Cm cha o m ch thy Khuyn con lo hc cho ty ngi ta. Cm cha o m ch thy Gng cng m hc c ngy thnh danh. C con n mun ai bng N thu ai m, hai v chng i nhau. Cha sinh m dng ra con Cng nh tri t nc non khng cng Vn l mt kh huyt chung Chia ring my mt trong lng sinh ra Bo thai chn thng mang ta King khem tt bnh ai ho chu chung Vt b ng c b c bn M sinh ta vt cn mt mnh

242

5. 6.

7.

Sinh ta mt m yn lnh T nay m mi nh mnh khng lo Chn lnh t cho m ng Ni m m m con nm Nm canh con khc c nm m con m chu kh tm lo phin Khi con m st chng yn Con phin c mt, m phin bng hai Ngn n chong bng canh di Ngh thua ngh c c ai ng cng Con ry yn lnh mt m M mi lng yn vui v khng lo Dnh ring qu bnh nhng cho Sm ring qun o mi chiu con Trng con nm ng n ngon S con tht li cn hn lu Hai ba tui hu hc ni Tp dy cho tha ni dn dn n chng bit mc o qun Nui thy dy hc tp vn tp bi K vi ai ca nh ngho i Trng cho con theo di ngi ta n ngy con bc i ra M cha bit my tht da tiu mn n khi con mi lm mi tm Ly v cho li sm ca nh Sinh ta ri li nui ta Cng nh tri t sinh ra ging ngi. Con ti lo lo lo kiu Con ngu th li lo sao kp ngi. Con i mun nn thn ngi Lng tai nghe ly nhng li m cha Gi thi dt gm thu hoa Khi vo canh ci khi ra thu tha Trai thi c sch ngm nga Di mi kinh s ch i khoa Na mai ni ng nghip nh Trc l mt mt sau l hin thn. Con c bay bng bay la Bay t ca miu bay ra cnh ng Cha sinh m tay khng

243

8.

9. 10.

11.

Cho nn bay khp ty ng kim mi Trc l nui ci thn ti Sau nui n tr, nui i c con. Dy con t thu hi (1) Dy v t thu mi v lm du. (1) Thu hi : lc tr con ang thi k con b mm. Dy con t thu cn th Dy v dy thu b v mi v. Lm trai nt trm ng Trc tin iu hiu o thng xa nay Cng cha c m cao dy Cu mang trng nc nhng ngy ngy th Nui con kh nhc n gi Trng thnh con phi bit th hai thn Thc khuya dy sm cho cn Qut nng m lnh gi phn o con. Lng tai nghe m gii by Cha sinh m dng snh ty b ng Ly g tr ngha n cng sao cho xng tm lng m cha Nui con ti tt nh hoa Phng khi cha gi m yu cy con Ba n khng bit mi ngon ng cay m chu v con m ngy Cha m mong thng mong ngy Nng n chn thng mi ngy cu mang Cng cha xit k bng ngn (1) Ngha m nh nc trong ngun chy ra Cha m mt tui mt gi C lao dng dc con nh dm qun M cha nui nng dng sinh B tr kh nhc sinh thnh ra con Sm khuya nh tnh thn hn Mong cho con chng ln khn kp ngi M cha vt v my mi Ci ging ci chiu, ci ni con nm Vui khi con ng con n Bun khi kh , nhc nhn khng yn Chn ro con nm m Cha m thp n, thc gic thu m Cng cha ngha m ng qun

244

12.

13. 14. 15.

16.

17.

Con nn bo p tr n hn hoi D cho vt i sao di C bit cng cha m mi phi ngi hiu trung. (1) Ngn: ngn y l ni non. Lc em bc chn ra M nh c dn Cng sanh thnh l nng iu tnh i l khinh Hy ng tham sc m tnh Lnh xa tiu im tr nh ch v. Mun sang thi bc cu Mun con hay ch ci c cho thy. Mun sang th bc cu kiu Mun con hay ch th yu ly thy. Nui con nhng tng v sau Trao duyn phi la, gieo cu phi ni Mc en v giy kh chi V chng, chng v vic i trm nm. Nui con cho c vung trn M thy du di, xng mn gi long Con i, cho trn hiu trung Tho ngay mt d, ko lung cng m thy. Ring than t chn, tri mi Cy kh h d mc chi m bng Mt cy kh mc i trng Hai cy kh mc i trng Gi nh trt tra, trt tro, trt tr trt tro Trn ngn cnh tng ch v Sch c ch rng: Nam o n phng, nam tc lon N o nam phng, n tc dm Sinh t, mc sinh tm(1) Sinh con ai n sinh lng Sinh con ai chng vun trng cho con Mc o x v gic Trc long d v tri (2) BK Ring than t chn tri mi Cy kh h d ny chi m bng Trn cy kiu mc di trng Di cy kiu mc cng i trng

245

18.

Gi a lt la lt lo, ngn cy tng x r C cu: Nam o n phng, nam tc lon N o nam phng n tc dm Du lng sinh t, bt sinh tm(1) Sinh con h d sinh lng chn khn Ai tng con c n mc sng n khi n ho ci gc, vy vng lm ma Bit c khi nhau cha t tay ln d li la tay i. (1) Nam o n phng, nam tc lon, n o nam phng, n tc dm, sinh t, mc sinh tm: Con trai n phng con gi th sinh lon, con gi n phng con trai l c dm, sinh con khng th sinh lng. (2) Mc do x v gic, thnh long d v tri: ch ni rn khng c sng, cha bit chng rn thnh rng (c th c sng). Trn tri c ci cu vng K Ch cu Mung, ca ng cu Rn Vua trn n, cu vng cu bc Cc li bun cu nc, cu non i ta cu ca cu non Con p ging m, con gin ging cha Con gi dt ci trong nh Con trai i hc ba khoa lin Con ln th Trng nguyn Hai con tin s lin c ba Vinh qui bi t v nh B cng n sch m cha nui thy. BK Trn tri c ci cu vng K Ch, Cu Mung(1), Cu ng(2), Cu Gin Vic trn n cu vng cu bc Cc li bun cu nc cu non i ta cu ca cu con Con p ging m, con gin ging cha Con gi dt ci trong nh Con trai i hc khi khoa hn ngi . (1) Cu Mung: a phn lng Trung Phng, ng a, h Ni hin nay. (2) Cu ng: ch chic cu bc qua sng T pha ng thnh i La c, trn bn c ghi Thnh Yn nay l ng t gia cc Ph Hu. Bch Mai ng i C Vit v ng Trn Kht

246

Chn. 2.7. QUAN H CHA M CON - NHNG BIU HIN TIU CC STT 1. NI DUNG o rch vai, v hoi v hu M c chng khng ngh n con Tri bu tri b cn non Cm dao ct rut, b con sao nh. Ba tn ba ho v cy Con su v m v thy p duyn. Bc m em vi tham vng Hang hm li ng hang vng g con Trc thi thn vi nc non Sau thi cay ng lng con m ngy Khi vui c bc m thy Cn su em chu ng cay mt mnh Mang th ra dn ct nh K xui ngi ngc thu tnh em chng? Phong ba ni gia t bng Mt dy mt buc ai dng cho ra! Thit g mt cnh vn hoa M em y o thn ta th ny? Thu chng hi bc m thy Ng rng g bn, ho y thn con! C chng n mui c n Con ci cha m trm ng con h. BK a- C khng n mui c n b- Khng nghe cha m trm ng con h. - Con cng cha m trm ng con h. Ci bng l ci bng bang Con i ly sng cho m khoai Con n mt, m n hai Con i bc mui thi khoai chng cn Con ngi con khc n non M gin m p, con bon u h C nh th nh vt tre Ch nh vt na na qu chn con. BK Tch tch tnh tang M i tm sng cho con

2. 3.

4.

5.

247

6.

7.

8. 9.

10. 11.

12.

13.

Con i tm r Cho m khoai Con n mt, m n hai Con i bc mui th khoai chng cn Con ngi con khc n non M i ly vt con ton u h C nh th nh vt tre Ch nh vt na m qu chn con. Cy on v bi gi nam Xa mnh l bi m cha ham ch giu. BK Xa mnh v bi ph mu ham ch giu. Cha gi con mun vi vi Gn t xa tri con chu m ci M ci cc lm b Tri M rut cha gh nhiu li ng cay. Cha m nui con nh bin h lai lng Con nui cha m tnh thng tnh ngy. Con gi l con ngi ta Con du mi tht m cha mua v. BK - Nng du mi thc m cha mua v. Con h bi ti cha dong V h bi ti thng chng c nghe. cheo leo, tru tro tru trt Nga tro nga Tic cng anh lao kh T c ch kim Mt em i anh kh kim kh tm Cng gi t nh cy kim m ln si ch Sao em khng bit ngh bit suy Em ham ni quyn qu, em khng c ngh g n anh Hoa kia gi thi la cnh M cha p g, em nh chu sao? ng i nhng lch cng lau Cha m tham giu, p ung duyn con. BK - Cha m tham giu p g duyn con. G t xo vi mp gi V hai mi mt, chng su mi Ra ng ch giu em ci

248

14. 15.

16.

17. 18.

19.

20. 21.

22.

Rng hai ng chu kt i v chng m nm tng ci gi bng Git mnh gi phi ru chng nm bn St si ti phn hn duyn On cha, trch m tham tin bn con. Gi a bi chui sau h Anh v v b b b con th. Gi la bi chui sau h Anh m v b, b b con th Gi a bi trc ng qu Thng cha phi chu lu d, d i! Khi con thng thy m khng thng Nay ch cng bt thnh, danh bt toi, Thy vi m y vi con v Liu mnh con mun vt xung h Mng non lm bn vi tre khng cc lng. Khng trch m, cng chng hn cha Ch trch m bi c, nn sinh ra th ny. M em tham go tham g Bt em bn cho nh cao sang Chng em th thp mt gang Vt mi cha sch ra ng nh nhau Ngh mnh cng ti cng au Trch cha trch m tham giu tham sang. M em tham go tham g Bt em bn cho nh cao sang Chng em th thp mt gang Vt mi cha sch ra ng nh nhau Ngh mnh cng ti cng au Trch cha trch m tham giu tham sang. M em tham vic tic cng Cm duyn em li, tit thu ng mun mng. M em tham thng xi rn Tham con ln bo, tham tin Cnh Hng Em bo m rng ng M gim m gii m bng vo nh By gi ti bn oan gia N nh trong nh, n qut ngoi sn M ngi m ngh tn ngn M bn to rng, g dn con ra. M em tham thng xi rn

249

23.

24. 25. 26.

27.

28. 29.

30. 31.

Tham con ln bo tham tin Cnh Hng Ti bo m rng ng M hm, m h m bng ngy vo By gi k thp,ngi cao Nh i a lch so sao cho bng? M em tham thng xi rn Tham con ln bo tham tin Cnh Hng M em tham thng bnh chng Tham con ln bo, lng em chu n. M gi cht a t em Khng cho ve ru gi nem mn nng. M gi ht go treo niu M anh khn , khn iu vt vai... M gi chn lu tranh i no chng bit, rch lnh chng hay. BK a - M gi tm lu tranh b - i no khng bit, rch lnh n hay. - i no khng bit rch lnh khng hay. M mong con p la i Con xin c t i li c trong: Ly nhau lng hiu c lng Tnh kia mi c m nng di lu V chng m trt nhn tru Bt con ngm ming ci u vng theo Ly ngi chng bit, chng yu Sng sao cho mn bng chiu trm nm D nay mun dt t tm M thng th s l lm qua. M nui con bng tri bng b Con nui m con k cng thng ngy. M nui con bin h li lng Con nui m k thng k ngy. BK - Con nui m tnh thng tnh ngy. M i tri b cn non M cm dao ct duyn con sao nh? Mt m nui c mi con Mi con b m trong ngn xt xa Trai c ung ru la Ti tm ch tic ca nh l u

250

32.

33. 34.

35. 36.

37.

No con, no r, no du Trai th s v, gi u n chng. Nc c m ng chu thau Ci mm ch trin ng rau thi li Tic thay con ngi da trng tc di Bc m g bn cho ngi n ngu Rng vng tm nc ao t Ngi khn vi ngi ngu bc mnh. BK (a) Bt nc lng m ng chu thau Ci mm trin t ng rau thi li Anh tic cho con ngi da trng tc di M cha p g cho ngi n ngu. (b) Tic thay nc c m ng chu thau Ci mm ch trin ng rau tha li Tic ngi da trng tc di ng xun cha m p ni ly lo su mi. Tham giu thy m p g em ra Tng l m chnh, ho ra m hu. Thy m em tham rung u cu Tham nh con mt, tham tru y chung Thy m em tham bc tham tin Tham con ln bo, cm duyn em gi n nay anh ci em na con g Dm ba si bn, mt v ht xi. Tic thay con ngi da trng, tc di Bc m g bn cho ngi n ngu. Trm khc sng khc l, khc bi Ming chng ni th, chng ngi chng trng Gi bn ng xin chng g gip Ngn tay thp bt m chm chu lan D ai ni ngang, chng ng ngao ngn Trc th l bn, sau nn v chng Em cn trong trng xin chng thong th Em quyt trn ny tr ca ly cho anh Em hai mi tui xun xanh Thy m p ung d dnh vo ca ngi ta Cho nn duyn chng thun ho V chng xung khc, xt xa nhiu b. V chng nn chi thip chu n oan Thy p m mng, th gian ch ci

251

- Thy m p em anh au thu tn xng Xm lng i, mau mau cu ngi thng ti cng! - Thy m p thip b ln b lc C khc c n (vt) Nh bn tip cn Chng v bp mui thoa chanh Chng nay l phn r khng h d v ginh ngn roi. 2.8. QUAN H NNG DU V GIA NH CHNG STT 1. NI DUNG Ai i, phi ngh trc sau ng tham lm ca nh giu lm chi Lm th xem chng ra g Lm tt lm t ni th ic tai i ng thi ht canh hai Thc khuya dy sm mnh ai di du Sm ngy i ct c tru Tra v li bo: ngi u, khng y! Ht m ri li n thy Gnh c c y, vn ni rng vi Ni th ni tht l dai Lm cu chua cnh, ng cay trm chiu Phn em l gi nh ngho Ly phi chng giu, ai thu cho chng Ni ra au n trong lng Chu kh, chu nhc sut trong mt i. Ai v nhn vi b cai Gi go cho trng, n mai du v Du v du chng v khng Nga i trc, nga hng i sau Nga i ti vn cau Nga hng chm ri i sau vn da. B kia bn o xanh xanh Ngi trong m h ni hnh con du B i! Ti khng s b u Ti xe si ch, ti khu ming b Chng no b cht ra ma Trong chay ngoi hi, ht ba chc ng Khng khc th s lng chng C khc cng chng mn nng chi u.

2.

3.

252

4. 5.

6. 7.

8. 9.

10. 11. 12.

13.

Bnh phong cn c xa c V h v, ng t m cha. Ci cuc l ci cuc en i v chng tr t n n cm n ht xi xi m m n cho sch s ly rm m chi Chng gin chng nh ba di M chng chng cha li xui nh qu nh cho qu qut chn tay H n c khc thi my b tro Bao gi m chng m ho Nng du ly thuc em cho m chng Ly nhng lng c, lng co, lng cng Ly c c dc cng lng con mo. Cy kh cht ng gia ng Nng du khn kho, m chng cng ch. Cha chi m li con cu Chng r i tt, con du i m. BK - Thng r ng y, con du ngi n. - Con trai tt nc, nng du i m. Chn tm ri li m t Lm du ri mi c nh m chng. Chng nhn thip rng rng ht lu Thip nhn chng l ch ht chu M cha hnh h thn du Anh au lng phi chu, bit lm sao by gi? Chng tham nh ngi ba to Tham v mt ni m cha hin lnh. Chng d th em mi ru M chng m d, git tru n mng. Chng d th em mi lo M chng m d m b n khao. BK a- Ai i chng d th lo b- M chng m d m b m n. - M chng m d git b khao qun. Ch du hin, con gi Cu r tho, con trai Bu du i la trc mai B bu i!

253

14.

15.

16. 17. 18.

19.

20.

21.

Qua knh th song nhc d ni cng lao. C kia i o i u? - Ti l phn gi lm du mi v M chng c nghit gh Ti chng c ti v nh ti. Con cuc ku khc khoi ma h Lm thn con gi phi nghe li chng Sch c ch rng; phu xng ph tng Lm thn con gi ly chng xut gia Ly em v th m, knh cha Th cha, knh m y l ngi ngoan. Con gi l con ngi ta Con du mi tht m cha mua v. Con m c thng m u cho chng r, nng du thng cng. Con mo m tro cy to B gi l lo, mng chi nng du Du nm du khc t ti: Th phu Gia nh, cu li Si Gn. Ca r tht l ca i Ly phi du di khn ti trm ng. BK a- Ca r tht l ca hi - Ca r y l ca i b- Ly phi chng di khn ti trm ng - Ly phi v di khn ti trm ng. m nm ti ngh ti su Lm du tht kh t u ch ui Ra thn ti mt vi u Cc ch sung sng, ring du m hnh Ch ti kh di khng lnh M o m chi, m hnh xt xa Cng trnh cha m ti, sanh ti ra G cho con m cn b ca thm Phi thi chng v trn nim Sui gia i li m m i Khng nn mi a mt ni Ti ra khi ca m kim ni sang giu chi y m mng trc, chi sau Ngy no m cng c ngho giu m ay. i th n kh n sung

254

22.

23. 24.

25.

26. 27.

28.

29. 30. 31.

Trng thy m chng th nut chng tri. Em nh vi m vi cha Ci nn tin ri quai ba mi ng n khi bc v nh chng Ci nn mi ng quai li bng mo. BK a - T ngy ti cng cha Ci nn chn ri, thao ba mi ng n khi ti v nh chng Ci nn su ng m buc quai mo. b - T ngy ti vi cha Ci nn chn ri thao ba mi ng n khi ti v nh chng Ci nn su ng m buc quai mo. Em v lm du ba vi m, gi nh gi n lm da Ba bn nm tri, ba vi m cn b buc i tha v trnh. Khi xa em vi m vi cha Mt nm chn ym xt xa trong lng T khi em v nh chng Chn nm mt ym, em ln ln trong ra ngoi. Khi xa thip sng rng rng nh gng Thip liu mnh trao thng cho chng Nay ch hu ho lan tn Thy m nh mng, d chng khin vong. Lm du vng nu vng kho Chng khng bt b, m o nhn tr. Lc b con m con cha Ly chng con gi ho ra du ngi Gi khn, gi phi nghe li Th chung bc m t thi ch che. M anh nm lc by la Mua cam phi qut, mua da phi bu Mua kim mua phi li cu Mua mt phi du, cc lm anh i! M chng l m chng ti Ci tm bc nn ti nui m chng. M chng l m chng ti Nm by ci qu n li m chng. M chng nng du Cha nh ngi , khen nhau bao gi BK

255

32.

33. 34.

35.

36. 37. 38.

- Cha nh ngi yu nhau bao gi. Mt nh c ba bn du Du c bun bn ra mu sn sau Du hai c m miu Tin tin, thc thc bao nhiu chng v Du ba chum chm ru tr Nh n bc m i v tnh Nam Du t c tnh tham lam Chn tru ct c nhm nhoam ngoi ng. M gi l m gi cng n ngy ba ba lng thng chuyn du. Mun ly con tao Bc cu qua b Lm r cho lu Nui ln mi nm Chn tm mi gi Nh ngi nm gian Bc bn cho rng ng Cng, ng Ngh D che nga ci Du v nhn nh: "Cc c hng xm lng ging Qut sn dn c, thng ging du v Du v du ch v khng Nga bch ti trc, ru nng ti sau". Mun theo anh v bn cho lin S cha vi m ni coi du khng tin,(1) du h. (1) C l "con du khng hin" th ng hn(Nhbs). Nm trai, nm gi l mi Nm du, nm r l i mi trn. Ngn roi m un trm chiu Anh v ly m bn ly, ko m nh nhiu th em au. Nh anh c rung gia ng em tt nc cc lng em thay Tri lm ma bc gi may em tt nc gi tay vi Tri Thng tm anh i dm li Thng chn n ci thng mi lm du T ngy em v lm du Th anh dn trc, dn sau nghe li M gi c lm anh i!

256

39. 40.

41. 42.

43. 44.

45.

46.

Nhn n nhn mc, nghe li m cha Nhn cho nn ca, nn nh Nhn cho nn ct, x nh bng bng Nhn cho nn v, nn chng em ch thit mt lng ly anh. Nh ny c qu hay ma M du chng du ra du v. Nht ngon l ma Lan in Du ngoan ngi y, r hin ngi u? BK a-Nht ngon l ma Lam in b-Du ngoan ngi y, r hin ngi y. Ph mu bn anh cng nh ph mu bn nng L thng anh cng phi tc bia vng th chung. Ph mu tnh thm Phu th nhn ngi trng Mt mai anh c xa em ri, em th vng m cha. Ph mu thip cng nh ph mu chng Hai bn ph mu tc bn ch vng th chung. Song thn bn thip cng nh ph mu bn chng ng tnh bn ch cu mang L thi ta u khm pht vng th chung. Tay em cm mt nm go lng em i i ly mt nm go gi v nu cho cho ng nhc m gia Ko anh i qua bn nc Lang Sa(1) lu v. (1) Lang Sa: phin m ting Php, France, nc Php. Thn em mi su tui u Cha m p g lm du nh ngi Ni ra s ch em ci Nm ba chuyn thm chn mi chuyn cay Ti v my nm nay Bun ring th c vui vy th khng Ngy th vt v ngoi ng Ti v thi li nm khng mt mnh C m thc sut nm canh Rau ho cho ch loanh quanh tr Ai v nhn m cng cha Ly chng nh c, kh ba by ng m nm lng n bn ging M gia xc v bung ko ra

257

47.

48. 49. 50. 51. 52.

53.

54.

Bo lo con ln con g Lo xong ci la, qut nh nu cm m au th m n thng M hnh m h, ng khn thn Ti v bng bt cm n M cm ci i, m qung v ngi Ly chng giu, kh lm, ch i! Tht th cng th li tru Yu nhau cng th nng du m chng. BK - Hin lnh cng th nng du m chng. - Yu thng cng th nng du m chng. - Hn hoi cng th nng du m chng. Thy m p thip, chng ng chng coi Sao chng khng vo cp ly ngn roi cho thip nh? Thy m khng thng con du mi, h d thng ai Em ni ra chi nhng chuyn ai hoi tnh thm. Theo khng chng tn mt ng Lm du ch nguyn, m chng cn ch. Tic tin mua lng ma su Tic bn i ci con du n hng. - Ting anh n hc cu tro Ch du t ging, anh bit ch no ko ln - Nm u ch, s ti Tri Nm ngay khc gia li s li th gian - Ging su anh phi thng thang Ko ch du ln c ko cht oan linh hn. Ti ni y l ch, l Xo cng tay nui m, gi tht b m xi M thng con sa ri nc mt Ngh ti du hin rut tht tn da Thi hi con i, cho rau cho qua ba, tht vi th lm chi. Tm rn lt v b ui Go nh An Cu (1) m nui m gi M gi l m gi anh Em v bo dng c canh cho thng M gi nh chui b hng Nh xi np mt, nh ng ma lau. (1) An Cu: c ni ghi "Go de An Cu", mt th go thm ngon xa c dng ln vua, c gi l go tin, chuyn trng cnh

258

55.

56. 57.

58.

ng An Cu, pha nam ca Hu. Trch cha, trch m nh chng Cm cn chng bit rng vng hay thau Thc vng chng phi thau u ng em th la m au lng vng. BK (a) Trch cha trch m nh nng Cm cn ch bit l vng hay thau Vng y chng phi thau u ng em th la th than Ngi khn th ting ngi ngoan th li. (b) Trch cha trch m nh chng Cm cn chng bit l vng hay thau Tht vng chng phi thau u ng em th la m au lng vng Tham vng b ngi chng i! Vng n th ht ngi ti hy cn. Tri ma nc chy vn vi M thng con m, ch thng g nng du. Tri ma t l i bi Con m m xt, thng g con du. BK - Con m m xt, xt g con du. Tri che t ch rng thnh L m dng t nn hnh ngi ra Ch ti snh li l ba Gm no thin tnh khc xa vt tnh K ti l bc tinh anh Sinh tri l phi hc hnh mi hay Vua ti sn c ngha dy Cha con thn lm ng ngi nn trng Khi p lnh lc qut nng Ba dng ngon ngt ba dng sm tra cho tho ch ngi xa n n tr ngha thu xa b bng Nht hiu lp vn thin tng(1) ng gng chu chu li nn ng Hong thin chng ph tm lng hiu u n b phn gi lm du Lm du t mun mai sau m chng Phi nhm bc trc cho xong

259

59.

60.

Bc sau theo li ng ng b b Ch rng tch thin chi gia(2) ng kia li n chng qua n ln y l khuyn hiu thn Li cn mt ni i n bn bu Anh em ct nhc ng bo K sau ngi trc phi hu cho vui L l n tht n xi Qu h nt ti lui bng lng Ch b tranh cnh hnh hung Ch nn khinh d dc lng yu ng C trong ngha l lun thng Lm ngi phi gi k cng mi mu ng cy kho, ch khoe giu Tri kia cn trn u cn kinh. (1) Nht hiu lp, vn thin tng: Lm c mt vic hiu th vn iu tt i theo. (2) Tch thin chi gia: gia nh lm c nhiu iu lnh. T khi em v lm du Anh th dn trc, bo sau mi li M gi d lm em i! Nhn n nhn mc, nhn li m cha Nhn cho nn ca nn nh Nn ko, nn ct, nn x tm vng Nhn cho nn v nn chng Thi em coi sc ly trong ca nh i ch thi ch n qu i ch thi ch r r tra D ai bo i, bo ch Thi em ni di con th em v. BK a- Th anh dn bo trc sau mi li b- Nhn n bt ng m nui m gi - Khoan n bt ng m nui m gi c- V ch th ch r r tra. - i ch th ch dn d tra. Tui em hai tm tui u Cha m nh lm du nh ngi Ni ra s ch em ci Nm ba trn ch, chn mi trn ay Vic lm chng kp tr tay

260

61. 62.

63.

M chng mng m, la ry gay go Cm n trong bng chng no Tm qun, tm o, khng cho mc lnh m th thc nm canh Rau heo, cho ch, loanh quanh tr. Ung tin mua ging ma su dnh i ci con du m nh. Xin anh i hc cho ngoan em dt ci kim quan tin di Quan tin di em ngt lm i Na th giy bt na nui m gi M gi l m gi anh Mt ngy hai ba cm canh m gi Bt cm em nu nh hoa Bt canh em nu nh l mt ong Nc mt em lc cho trong Mm cm em dn ta dng cm quan . Xa kia ti vi m cha Cha tng xch mng(1), i ra ngoi ng By gi v vi m chng Cay ng mn nng, ra chuyn ty ring Khi xa ti vi m cha Ti bn ci ym thu hoa rng By gi ti vi m chng Ti bn ci ym b trong ra ngoi Xa kia nn Qung quan hai By gi nn rch li gi khuy mo. (1) Mng: Mt th thng nh, an dy kn.

2.9. HN NHN - CAM CHU STT 1. NI DUNG Ai bng tru ru ti Chu kh bng v Em thng anh thm thit trm b Heo vay cau tm o mn vng thu Thy m bn em nay nhn mai tr

261

2.

3.

4. 5.

6.

7.

D khng n d, em khng dm ch anh ngho. n chanh ngi gc cy chanh Thy m g bn cho anh tht th By gi ch xu ch xa Ch ca, ch nh, ch kh, ch khn u yu iu thanh tn Sao anh chng chu cm cn i la? n chanh ngi gc cy chanh Thy m g bn cho anh tht th Anh cn ch xu ch xa Ch vng, ch di, ca nh kh khn Tm ni yu iu thanh tn M anh li gc ng cn i la y em vng by ch mua Vc cn i la li phi vng nm Vng nm li phi vng mi Rn nm cun khc tng ni rng vng M anh ngi qun bn hng Sao anh chng bit rng vng hay thau Thc vng chng phi thau u ng em th la cho au lng vng. Anh i v i, ko thy em dt, ko m em la Trn n oan em chu, anh xa bit g! Chim thng chi c ngy mc by Em cho hay rng anh hy lnh xa M cha khng th chu ho Em u dm ci vy m theo anh. cheo leo, tru tro tru trt Nga tro nga Tic cng anh lao kh T c ch kim Mt em i anh kh kim kh tm Cng gi t nh cy kim m ln si ch Sao em khng bit ngh bit suy Em ham ni quyn qu, em khng c ngh g n anh Hoa kia gi thi la cnh M cha p g, em nh chu sao? m trng thp ngn n lng Mnh v c nh ta khng, hi mnh? Chic thuyn nan anh gim thnh thnh Anh th cm li, c mnh phch ba

262

8.

9. 10.

11.

12.

13. 14.

C thng anh, em b mi cho ra S m bng bin, s cha bng tri. n chong gia gi, khi t khi m Bn thng ng , bit c vn su Bi anh tht c bc u Phi nh anh b ming tru xong V ai thip phi long ong Mt thn thip tnh xong mt b Lm trai thy gi ng m Cy cao bng c da k ng xiu Anh yu cha m chng yu La kia em mun nhng, ch iu khng n Tic thay o chng ng khn Em c chng xa x, anh ng n ngn lm g. Em thng anh, cha m khng cho Tm ni khut tch khc no ri v. H Ni ba mi su ph phng Hng Mt, Hng ng, Hng Mui trng tinh T ngy ta phi lng mnh Bc m i rnh my mi phen Lm quen chng c lm quen Lm bn mt bn ta lin qun nhau. BK a - Lm quen ch c lm quen b - Lm bn mt bn ai n cng cho Kin b vnh chu sng trng Thy em c ngha, lng ng d nh Anh nh, cha m khng nh M i! ng dt duyn lnh ti con Tai nghe trng im lu son Anh su mt ni, ho hon on trng Than cho thu d ngi thng Ba n rt a, m trng chim bao! Mi tc t khng bao gi phn r D thng, thy m khin ng Hai hng nc mt rng rng Kh cam trong d bit chng no phai. M cha nghim khc cng mnh Nn ti t lai vng, mi nht tnh i ta. Nc c m ng chu thau Ci mm ch trin ng rau thi li

263

15.

16. 17.

Tic thay con ngi da trng tc di Bc m g bn cho ngi n ngu Rng vng tm nc ao t Ngi khn vi ngi ngu bc mnh. BK (a) Bt nc lng m ng chu thau Ci mm trin t ng rau thi li Anh tic cho con ngi da trng tc di M cha p g cho ngi n ngu. (b) Tic thay nc c m ng chu thau Ci mm ch trin ng rau tha li Tic ngi da trng tc di ng xun cha m p ni ly lo su mi. Nc ng m ng chu thau Tic mm sn t m rau thi li Tic em da trng tc di Cha m p g cho ngi phm phu Mnh vng xung tm ao t Ngi khn vi a ngu bc mnh Qua nh nghing nn trng nh nh bao nhiu gi thng mnh by nhiu Khi no nc c cm thiu Chng con cha my, b liu cho ta Trng em chng thy em ra Anh ngi anh i sng sa lnh lng m nm ci o p chung Sao em khng p li vng o i Thng em kp thu th xun xanh Ba cm c c c canh Sao khng mt d, vng anh lm g. Nc ngm m u cha ch Lng em th mun, m cha cha . nh anh khin sang Nghe thy m ni d dang nhiu iu i ta mn yu Nhng iu trung hiu Tnh kia dan u Nhn n bay qua Vt li Ngn H By ch dang d Thy m p m

264

18. 19.

20.

21.

Cho l chiu ging Thy m khng thng Sao ban u khng ni? Anh sang anh hi M ni rng: ! i sang ci ch Trm iu thch li Ny ym thu hoa c di Vng xuyn dm i Ny khn nhiu tu Mi vung cho B qu sn son Ny ru cho ngon Nm by v y p Ny mi gnh np Tht i h hng Nh anh kh khn Ly u snh l M cha chng ngh Em cng mc tnh B li nguyn vi ba sinh Tic con rng vng b m my xanh ngm ngi. Ph mu mnh khun php lut hnh Ti khng tng lai vng nn mnh qun ti. Ra ng gp khch cung my Chng dy no ri bng dy t v Thy m ngi vng liu vng lo i mi, mi tm chng lo ly chng Thy m ngi tham vic tic cng. Sch Lun ng c hai ch th h (1) Sch Tng t c hai ch ta h (2) Du thy m c g thip i m Thip cu su (3) trong d rut kh gan vng. (1) Th h: phi th chng, thng i i vi ph h l khng phi th chng? (2) Ta h: than i! (3) Cu su: mang su Sng ngy cp nn n Gp thy, gp m ch cho xung Ly thy, ly m xin cha T ry ch dm a vi chng

265

22. 23.

24.

25. 26. 27.

28. 29.

30.

Chn sn lm l ci thng vng Cy bao nhiu l thng chng by nhiu Bi chng bc m nhiu iu Cho nn ti phi m chiu vi chng Rut ti ho, gan ti vng No ai c bit on trng ny khng ? Ti m cha dt tnh t nguyt Khuyn em ng chc tit ung cng. Thip ng gn chng nh vng mi nn Chng ng gn thip nh chn tr tin Anh thng em, em chng dm th thin n cy np bng, i quyn m cha. Thi thi bung o em ra em i bn ko hoa em tn - Hoa tn v bi m cha Khi bp khng bn tn ai mua? Thng nhau chng ly c nhau M cha trng sy trng lau ngn ro. Thuyn em la bn cm so Em ch ph mu nh ni no s hay. Tic cng anh lau a chi bnh Cy ng mai ti ni, cha m nhn b con Tri ma, nh chic dt hom Cha m khng thng th ni vy, ch b con u nhn. BK Tic cng anh lau a chi bnh Cy mai dong ti ni ph mu nhn b con Tri ma nh thic dt bon bon Ph mu khng thng ni vy, ch b con u m nhn. Tic thay con ngi da trng, tc di Bc m g bn cho ngi n ngu. Trch hng nhan v duyn bc chng phi hn Duyn n gn sao khng ng xng i chng vi thip xa xi On cha trch m chng lo vic ng ngi cho con. Trch ai lp no sng ngn Lm cho i la c nhn bt ng Thng nhau dng lu chy tun Trch cha m gt chng thng cht tnh Anh v em nh dng nh hnh Ngn nm li bit i a mnh phi xa

266

31. 32.

33.

34. 35.

36. 37.

38.

Vi Tri cho ng ch hip ho Lu lu thm ving ko m i trng Xin thng cho cht m hng Ch ng bc ngha vong n on tnh. Trch cha trch m mun phn Ngi trc ng bc m cn ly ch. Trch cha trch m qu li Cho nn anh phi b ri by lu By gi lng mi s cu C chng ni li vi nhau vi li. Trch hng nhan v duyn bc phn Duyn n gn sao khng ng xng i chng vi thip xa xi On cha trch m chng lo vic ng ngi cho con. Trch Tri sao li hiu hiu Trch lng cha m khng chiu lng em. Trm khc sng khc l, khc bi Ming chng ni th, chng ngi chng trng Gi bn ng xin chng g gip Ngn tay thp bt m chm chu lan D ai ni ngang, chng ng ngao ngn Trc th l bn, sau nn v chng Em cn trong trng xin chng thong th Em quyt trn ny tr ca ly cho anh Em hai mi tui xun xanh Thy m p ung d dnh vo ca ngi ta Cho nn duyn chng thun ho V chng xung khc, xt xa nhiu b. Trng khuyt ri trng li trn M gi kn r, con cn ho lu. Tro o C M Ng xung Vn Gi, Tu Bng(1) Bit l ph mu nh khng Chng ch thip i, ung cng hai ng (1) Vn Gi, Tu Bng: cc a danh thuc tnh Ph Yn. V chng nn chi thip chu n oan Thy p m mng, th gian ch ci - Thy m p em anh au thu tn xng Xm lng i, mau mau cu ngi thng ti cng! - Thy m p thip b ln b lc C khc c n (vt)

267

Nh bn tip cn Chng v bp mui thoa chanh Chng nay l phn r khng h d v ginh ngn roi. 2.10. HN NHN - TRCH MC STT 1 NI DUNG Ai lm cho bn xa thuyn Cho Trng xa Cui(1), bn hin xa nhau Cha m sao ngh chng su thng nh su cho c hai ta. Ba tn ba ho v cy Con su v m v thy p duyn. Bc m em vi tham vng Hang hm li ng hang vng g con Trc thi thn vi nc non Sau thi cay ng lng con m ngy Khi vui c bc m thy Cn su em chu ng cay mt mnh Mang th ra dn ct nh K xui ngi ngc thu tnh em chng? Phong ba ni gia t bng Mt dy mt buc ai dng cho ra! Thit g mt cnh vn hoa M em y o thn ta th ny? Thu chng hi bc m thy Ng rng g bn, ho y thn con! Cy on v bi gi nam Xa mnh l bi m cha ham ch giu. BK a- xa mnh v bi ph mu ham ch giu. Cha m i n c thu G con xung bin m m tm tm. Cha m em cho em sang chic nghing trng tring i mn em m duyn tr v. Chim bay v ni Sn Tr Chng nam v bc, ai m mun xa S ny cng ti m cha Cho nn a ngc mi xa mm vng. Chim xanh n tri xoi xanh n no tm mt ln nhnh ra lng

2 3

5 6 7

268

10

11

12

13 14

15 16

i ta xng v xng chng Cc v cha m ni khng xa ry Ba nay t thit bn hay Kim ni m th bn kim, ch duyn ry ri duyn. i ta mt nguyt hm rm Bi chng ma dm nhn chng thy sao Bi chng cha m p vo Lm cho khn kh i no cho ra Thc i s ting gim pha Thit thn m ming ngi ta ch ci Chi trng khng thn vi tri Chi gng khng thn vi ngi trong gng Hi ngi em nh em thng Sng cn em nguyn cng chng trm nm. Dng nc chy xui, con c bui li ngc Dng nc chy ngc, ng Nc rt theo Hai a ta chng qun giu ngho Ngt v cha m c theo cu truyn. ng bn ni sng cch ba tay so Nghe ging em h vt o ra i Tai nghe thy m nh bn g em i Bng ai gi dao ct rut anh i cho ri. Duyn kia cha bn, tnh n cha nng Xn xang bt rt trong lng Hay l Tri khin v chng cch phn? - Em ng em d su ty Gy nn cn c s ny Bi chng cha m xui ry mi xa. Em l con gi l th Thy m n g lm chi trong nh? G t xo vi mp gi V hai mi mt, chng su mi Ra ng ch giu em ci Rng hai ng chu kt i v chng m nm tng ci gi bng Git mnh gi phi ru chng nm bn St si ti phn hn duyn On cha, trch m tham tin bn con. Khng trch m, cng chng hn cha Ch trch m bi c, nn sinh ra th ny. La nhen va mi bn trm

269

17

18

19 20

21

22

23

Trch lng cha m n cm duyn con. M em tham go tham g Bt em bn cho nh cao sang Chng em th thp mt gang Vt mi cha sch ra ng nh nhau Ngh mnh cng ti cng au Trch cha trch m tham giu tham sang. M em tham go tham g Bt em bn cho nh cao sang Chng em th thp mt gang Vt mi cha sch ra ng nh nhau Ngh mnh cng ti cng au Trch cha trch m tham giu tham sang. M em tham vic tic cng Cm duyn em li, tit thu ng mun mng. M em tham thng xi rn Tham con ln bo tham tin Cnh Hng Ti bo m rng ng M hm, m h m bng ngy vo By gi k thp,ngi cao Nh i a lch so sao cho bng? BK a - M ti tham thng xi rn b - Em bo m rng ng c - M hm m h m bng mm vo d - By gi chng thp, v cao M em tham thng xi rn Tham con ln bo tham tin Cnh Hng M em tham thng bnh chng Tham con ln bo,lng em chu n. M em tham thng xi rn Tham con ln bo, tham tin Cnh Hng Em bo m rng ng M gim m gii m bng vo nh By gi ti bn oan gia N nh trong nh, n qut ngoi sn M ngi m ngh tn ngn M bn to rng, g dn con ra. M mong con p la i Con xin c t i li c trong: Ly nhau lng hiu c lng

270

24 25 26

27

28 29

30

Tnh kia mi c m nng di lu V chng m trt nhn tru Bt con ngm ming ci u vng theo Ly ngi chng bit, chng yu Sng sao cho mn bng chiu trm nm D nay mun dt t tm M thng th s l lm qua. M mong g thip v ging Thip than phn thip gnh gng chng kham. M i tri b cn non M cm dao ct duyn con sao nh? S tnh trng i, y chng phi bun chi Bun thi mt phn su bi Trai ti gi sc, thy m khng tnh hng chi con nh. Tay gp ming m Tay ming quay Sa mt, sa my Qun h o cnh Thy m sm sanh Sao anh khng mc? Ci phn anh cc Ci phn anh su Rut ct khng au Bng duyn p cng C hn so rung La bn hn ngi Nui n nui chi Thy m khng g Nui ung thn con ng cay nh qu b hn Khc no nh th hng non ngm vo. Tham giu thy m p g em ra Tng l m chnh, ho ra m hu. Thy m em tham rung u cu Tham nh con mt, tham tru y chung Thy m em tham bc tham tin Tham con ln bo, cm duyn em gi n nay anh ci em na con g Dm ba si bn, mt v ht xi. Trch cha m nng n o in trai anh hng chu thm, gi thuyn quyn chu su.

271

31

32

Trch cha, trch m mun phn Ngi trc ng bc m cn phi ch Trch cha trch m vng suy Sinh chi cho lung cng trnh cho chng bn ng tnh ma mai. Trch m vi cha ch anh y khng trch bu Cha m tham giu g bu i xa. 2.11. HN NHN - QUYN CHA M

STT 1.

NI DUNG C con m g chng gn C bt canh cn n cng em cho Hoi con m g chng xa Trc l mt gi sau l mt con. BK (a)C con m g chng gn Na m t uc mang phn cho cha Hoi con m g chng xa Ba so rung cho chng ma no cy. (b)C con m g chng xa trc l mt g, sau l mt con C con m g chng gn C bt canh cn n cng em cho. Con ta g bn cho ngi C ai ny pht ch chi u m. M mong g thip v vn n bng b luc da hng nu canh. BK M mong g thip v ging n bng b luc, da hng nu canh. Nui con nhng tng v sau Trao duyn phi la, gieo cu phi ni Mc en v giy kh chi V chng, chng v vic i trm nm. Tro ln cy go con con Mun ly v gin phi nng tin cheo Nng l bao nhiu? Ba mi quan qu M anh c mi ly c nng Mai m anh sang, m nng thch ci

2. 3.

4.

5.

272

Bc th trm ri, tin chn mi chum La th chn tm cho dy Tru b chn chc ui ngay vo lng Anh sm c, anh mi hi nng Nu khng sm , ch vo lng lm chi. BK Tro ln cy go son son Mun ly v gin phi nng tin cheo Ba mi quan qu M anh c mi ly c nng Anh v bo m anh sang M nng thch ci: - Tin th trm ri Bc chn mi thoi Ci em mi chn con tru Mi hai con ln th du mi v Du v trc nga hng theo sau. 2.12. HN NHN - CHNG LI L GIO PHONG KIN STT 1. NI DUNG Cm n hai bt, bt n bt a so hai i, i ng i nm Du m thy m p chn chc mt trm p ri li dy quyt nht tm ly chng. Cm si bt la ko tro M i khoan bn, m o ang non. C li tru dm trong nc mm Qua vi nng duyn thm my trng M cha tuy chng bng lng i ta c gi ch ng trm nm. Cha chng th liu i nghe bc m liu th hu em tn C th liu ly mi ngoan bc m liu th gian nh. m nm p chiu bt bng Tai nghe ting ht dy vng ra i Con rng nm bi ct by vi V chng thng bn, nn ra i lm vy

2. 3.

4.

5.

273

6. 7.

8.

9.

10.

11.

12.

13. 14.

Ra i, cha nh, m ngy Khng i, bn ngoi ny bn trng! D cho cha nh ng nh M ngn ng ch, i a mnh ng xa. Em cn b di th ngy Thy m p ung nhng ngy cn th By gi duyn s ch va C thng th g cho nhau ra cng Em cn mc mu trong trng Mn dao l trc ct trng em ra Bao gi em ra khi trng Gi n dao trc, gi lng ngi thng Bao gi em ra khi chiu, khi ging thip vi chng lng o p chung. Em ng dy sm mai Em xc hai chn cm So hai i a i ng i nm Du thy m c nh chn chc, mt trm nh ri em dy, em cng ch lm thng chng. Em thng anh du cha m c qun tc ko nh nh bng roi st, xa m khng xa Chng no roi st tr hoa Cy kh n nhu, i a ta mi la. Em thng anh thy m ngm nghe Cu, c, ch, bc, i u b th tri Th tri rng ng m th tri Anh H em Hn cng li nhau v. Hai hng nc mt tun ri Khc ln th s bn ci i ta Vic ny ti m cng cha Ti ch cng bc ng b anh em Mc ai chia r phn duyn i ta c gi li nguyn st son. Khi con thng thy m khng thng Nay ch cng bt thnh, danh bt toi, thy vi m y vi con v Liu mnh con mun vt xung h Mng non lm bn vi tre khng cc lng. Mc du cha nh m treo t dy t xung cng theo chung tnh. Mnh i! ti nh thng mnh

274

15.

16.

17.

M cha chi mng ch tnh nng thm. Rau rm ngt ngn cn ti Ru ngon chuc chn i ngi tri m i a em toan cm Chng ly mt chic cho lng em m V nh cha nh, m ch Nhng em ch quyt mt b ly anh Cy xanh th l cng xanh trt vin cnh th phi hi hoa. Thip y khng phi con ngi lng chim d c Trch tm lng thy m bn g i ni Trm nm th tht nng li Thip xin ly con dao vng t vn gia tri phen ni. T khi gp mt gia ng Thip quyt thng chng, cha m no hay C hay th nht nh, nh y Hai l m thi Thu chung em gi trn my li Cht thi chu cht, la i em khng la! (b) T khi gp mt gia ng Thip quyt thng chng, cha m no hay C hay th nht nh nh y Thu chung gi trn, cht th chu cht la y khng la. 2.13. HN NHN - LNG L

STT NI DUNG 1. Ai v anh dn li ny Phng hong ch quyt u cy ng ng Song le cn cht ngi ngng Bit rng thy m thng cng cho chng? No xa thp thong bng trng Cng mong nh gi ct ng(1) da dy cho duyn hip y y cho gn. (1) Ct ng: loi dy leo phi bm vo nhng cy to khc. Trong vn hc c thng dng ct ng ch s ph thuc, l mn. (2) Qung Hn: ngha gc l rng v lnh lo, theo Long thnh lc, vua ng Minh Hong, nhn m rm thng tm, c nh thut s lm php l a ln mt trng chi, thy ca vo cung trng c bin "Qung hn thanh h chi ph" (ci ph trng rng, trong sut, lnh v rng) do Qung Hn, Cung Qung Hn, Cung

275

2.

3.

4. 5. 6.

7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

Qung, Cung Hn v.v u dng ch mt trng. Chim manh manh bay quanh vng c Qua vi nng hiu r my nm Tnh yu vn gi m thm i quyn cha m st cm nh phn. Cng anh gnh tc bia Cng em tr chuyn sm khuya vi chng By gi bc m bn ngang Cng em tr chuyn vi chng mt khng Ai ng chui tr ma ng Bit rng c chc hay khng m ch Ch anh ch ngn, ch ng Ch ht ma mn, ma m, ma hng Cm so em i nc trong Nc ngun chy xung cn mong ni g m khuya trng lch tri trong Mun trao duyn vi bn s lng m cha. c hoc ch trung mt dng ch hiu c ch tam tng li o m cha. Em v em hi m cha C cho em ly chng xa hay gn? C con m g chng xa Mt l mt gi, hai l mt con C con m g chng gn C bt canh cn n cng em cho. Em thy anh em cng mong cho S lng bc m cy cao l di. Em thng cn bng m thy n treo trc gi bit xy ng no. Gp anh y em hi giao ho Thng em anh c ngh n m gi em khng? Khng nghe anh th li o tam tng Nghe anh th tht ha tht trung vi m thy. Khng theo anh th m tng ngy trng Theo anh th thy m v vng un roi. Lm le mun nhy qua mng Nhy thi ng , cn thng m gi. Ly chi tr tho cho cha n n cho m, con ra ly chng. Lnh nh na nc na du Na thng cha m, na su cn duyn.

276

15.

16. 17.

18. 19. 20.

21.

Li cu anh un va S lng bc m lc la ni nao Bc thang ln hi thin to Rng c bn c r vo duyn ai(1) (1) R vo duyn ai: ngi y s ly ai? Lu li na nc, na du Na thng cha m, na su cn duyn. M em tham con ln bo mi anh chnh mng nh ni canh rau Bt tay qua trn m ngh trc sau Tht ln chng chn, canh rau mt lng. M mong g thip v vn Thip lo mt ni ng trng xa xi. Mt nghin nm by bt giao k Bit lng thy m chm ph bt no. ng Tri nng ma, nng vn chuyn t ct ngoi bin, nng l nng bi i ta yu l nhau ri Chng than thip th, ph mu ngi sao yn? Vai mang khn gi sang sng M ku khn ti, thng chng khn lui. 2.14. HN NHN - T GIC

STT 1.

NI DUNG Ai bng bu ru n Phi chu kh bng v Em ang hu thy m cho trn b hiu trung. BK (a)Ai bng bu ru ti th chu kh bng v Ko em y ang cn theo chn thy m cho trn b hiu trung. (b)ng mai i! ng xch bu ru ti ng hy chu kh ng xch tr v Ti cn nui ph mu, cho trn b hiu trung. (c) Ai bng tru ru ti Chu kh bng v Em y thit vn khng ch lm ri nui thy m, cho trn b hiu trung. Bng ngu rng xung ci ngu Em cn ph mu dm u t tnh.

2.

277

3. 4. 5. 6. 7.

8.

9.

10. 11.

12.

13.

14. 15.

Ch cn ng ni trong cung Em cn ph mu, lung tung sao nn. Ch lo nc nt, vn h Gng thn nui ph mu, duyn gi c anh. Khoan khoan bc ti thm vng em tha vi thy m, bit c thng chng hay khng? Khoan khoan ch i em cng Em cn hai ch hiu trung cha n. M em mun n c thu Bt anh ra bin m m tm tm M em thch ci mt trm Anh i chn chc, mi lm quan ngoi. M em thch ci mt trm Anh i chn chc mi lm quan ngoi M em thch ci hoa tai Anh ra th bc nh hai i lin. Ngi v mt ni xa ng Bc m cha bit h hng cha hay Anh c lng thng ch i t ngy c php m thy, anh hy vng lai Trc rng sau ra khng sai! Ngc cn n bng cy ngu Em ang tng ph mu dm u t tnh? n hoi thai nh bin Ngi dng dc, t sng Em nguyn vy phng khng Lo ng cha m cho ht lng phn con. n thy bng ni, ngha m ty non Hai ta l o lm con Mun duyn va p phi ci lun m cha. Ph mu s sanh, hy ngi nh Trong vic v chng, phi ch lnh m cha - i lnh m cha, anh y cng bit vy Nhng em phi ha chc mt li, anh s cy mai dong. Thuyn em la bn cm so Em ch ph mu nh ni no s hay. Tic cy ma tt c su Tic ngi lch s trn u c tang Tang chng th b tang i Tang cha tang m, ta th tang chung - Tang cha, tang m trn u

278

16.

17.

L no em dm bn su mua vui. Ting n anh con nh nhn gia t Anh i! Anh thiu chi k thng yu C lm sao anh li ng bng x chiu hi anh? - Em i, em tht ra anh cng phi Nhng cho anh tr li mn ri Chn m nghim trang bng chn bn Ng? (1) Ch m lch s bng ch ng Ba (2) Anh khng bn theo ng con v M nh n hai ch tht gia Mt ch knh m, mt ch th cha Du m trng x, bng qua anh cng nh. (1) Bn ng: a im trn sng An Cu (mt nhnh ca sng hng) gn ga Hu. (2) ng Ba: xem ch thch Ch 406. Trng ln khi ni trng sng Bi v my m nn trng m Anh mc ng hiu s, em i ch c ng khng? 2.15. CON C TRONG CA DAO V TNH YU, HN NHN V GIA NH

STT 1. 2.

NI DUNG Ai lm bt b cm ri a nghing c , r ri i ta. Ai lm c bng i tu C thu n khc, c lc n ru Lu ri ht ht, c cu lm b em! Ai lm cho ci ti ngng Cho da ti kh, cho chng ti ch Chng ch th mc chng ch Da kh nu vi c tr ngt l. Ai ln nhn nh hng bng C mun ly chng th xung Nguyt Vin(1) Nguyt Vin lm la nhiu tin Li c sng tin tm mt ngh ngi Chiu chiu ba dy c ti Chng n thi thit, chng chi thi hn. (1) Nguyt Vin: mt a im thuc x Hong Quang, huyn Hong Ho, tnh Thanh Ho. Ai i, tr mi ru m

3.

4.

5.

279

6.

7.

8.

9.

10.

Cng so snh lm, cng gi mt duyn Cn duyn nh tng t vng Ht duyn nh t ong tn ngy ma Cn duyn ng ca kn chng Ht duyn ngi gc cy hng lm hoa Cn duyn kn c chn canh Ht duyn c ry da hnh cng tri Cn duyn kn nhng trai t Ht duyn ng lo cng v lm chng Cn duyn ng ca kn chng Ht duyn bn qun ngi trng b hnh. Ai v nhn nh ng cu C n th git lu mt mi Mt mi ny ta cu mi khc C bin h sao xc thiu chi. n mt b x n c b l, mnh ch hay qun Mnh qun ta ch cho qun Mnh nh, ta nh mi nn v chng. n tru ngi nh chim mc nh Ung ru ngi nh c mc cu Thng em chng ni khi u cho bc m n tru khc ki au lng em lm anh i! Ring em c quyt i ngi y thi Sng kia khi l khi bi Thng em lc ng lc ngi cng thng. Anh n cm cng thy nghn Ung nc cng thy nghn Nghe li em bu hn, ra bi ng trng Bin xanh bt ngt, nhn khng thy ngi Mnh mng sng nc xa vi Bit rng cn nh nhng li th xa Trng ai nh c trng ma Ngy m tng nh, nh a trng nm Bu i! bu c nh khng ? Anh trng ngng bu, nh rng ngng ma. Anh Ba yu n ti chng? Gi a trng l trng a gi Thung thng c vt qua ng Xin ng lm chn, nhiu ni nh nhng.

280

11.

12.

13.

14. 15.

16. 17. 18.

19. 20.

21.

Anh bt c nga(1) ngi u ca ng K bn con ny(2) ngi ci cy non Chng m i c thip trao trn mt quan? - Con c i(3) nm trn ci Con mo ct(4) nm trn mt ko Trai thanh tn i c, tin cheo m m? (1) (2) (3) (4): y l cch ni li ca min Trung khc vi cch ni li min Bc. Anh i phe c mi Son Bt em sng go cho mn mng tay Mng tay, mng vn, mng di Trng mt cy xoi tri chn tri chua. Anh i vng ca vng nh Ging loan gi qu, m gi ai nui? - C r anh cht b ui Tm cng bc v, anh nui m gi. Anh ng thy c ph canh Thy to nh ngi, ph tranh rng gi. Anh mong bt c chun chun Khi vui n li khi bun n bay Chim tri c nc chi y Cc li ng c, chun bay ng chun. Anh mong gi c cho chim Chim bay ngn dm c chm bin ng. Anh mun cu con c gy bn n Con c sn, con c mm anh ngi bn cng ra. Anh ng ln tri thy m my bch Anh ng xung lng lch thy con c chch ui Nc chy xui con c bui li ngc Anh mng thng nng bit c hay khng ? Anh ngi bc l anh cu Khen ai kho mch, c su chng n. Anh ngi trc mi ghe l Ch em chi ng ngi k mt bn. BK Anh ngi vc l qung cu Khen ai xui gic con c su khng n Con c khng n cu anh con c di Con c n cu anh th c ngi c nhn. Anh tic ao c nc trong cho bo tm, bo ong dt vo Anh tic ci thuyn thng m ch ngang

281

22.

23. 24. 25.

26.

27.

28. 29. 30.

cho thuyn vn nghnh ngang gia dng. Anh ti y t nc l lng Con chim ku cng s, con c vng cng king Ti y u l sau quen Bng trng l ngha, ngn n l duyn. Anh trng em nh c trng ma Ngy trng m tng nh a trng nm. Anh trng em nh c trng ma Nh con trng m ch tra cha v. Anh trng xung sng Bum rung gi thi K ln ngi li K chn ngi ng Nc bc ln tn Phao chm chuyn ng Git ln mau chng Ko c nh ra... Mnh ly c ta B cng ao c Ta ly c mnh Tho d c ao B cng anh n cn, xe nh, buc phao, mc mi. Anh v i ng ko khuya Xu chum, c chng vo a anh u! - Xu chum tt c, em i Tt chum m n c ni c nm. Anh v tm vy c tr Tm gan tim th tm m con ln Tm cho con bn c xng Tm dy t hng c r em m theo khng ? - Em v nh king la lng Ti y anh ch vy c trn vng anh coi Em ng ni di, ni kh Bn lm bng bt h xng u. Anh v x thnh Nh c Bin H, bao thu gp nhau. Ba tin mt kha c bui Cng mua cho c m nui m gi. BK (a)Bao gi c l ho long n n cha m m bng ngy xa.

282

31. 32.

33.

34.

35.

36. 37.

38.

(b)Mt mai con c ho rng n n cha m b cng sinh thnh. By gi ta gp nhau y Nh con c cn gp ngy tri ma. By lu ln ngn sng Tn Mun tm c nc phi ln tri ma Tic cng anh p p coi b ai quy , em l n m. Bo than phn bo khi tri khi ni B than phn b, ngt ngn nu canh Anh than phn anh, v con cha c Nay chc ngi n, mai gho ngi kia Mt nhn em nh sng nhn bia By lu con c cu a Bao gi con c cu tr v ao su? BK Bo than phn bo trn mt nc B than phn b, xt nh nu canh Anh than phn anh, v con cha c Khng ai coi u n, khng ai ng u kia Anh ch em nh sng ch bia Tng l c n men a Hay u c n dt la ao su. Bin rng thnh thang, con c nm ngc Cy cao cht vt iu n nm ngang Tic v xa x ngi lng Em mun phn nhn ngi s lng kh phn. Bin su c li mt tm Du ch du ngng trm nm cng ch Sng su c ln l Du trng du i cho ch ch trm nm. Bit thu no con c nho khi vc Bit thu no ht cc thn em. Bi v say tha nn chi so b C chi say dy, dng t qun chi Bun tnh c b c i Ai ra n ngn c li, gia chn vng tr khen cho. Bng bng bng bng Trai n vua chu chc sn rng Gi n chng ngi vng ru con n vua xem trng bng non

283

39.

40.

41. 42.

43. 44.

n chng, nh phc t tng di truyn Lm trai ly c v hin Nh cm ng tin mua c ca ngon Phn gi ly c chng khn Xem bng c vt V Mn hoa rng Bng bng bng bng Bng bng bng bng. BK (a)Bng bng bng bng Trai n vua chu chc sn rng Gi n chng ngi vng nui con n vua xem trng bng non n chng nh c t tn ghi truyn Lm trai ly c v hin Nh cm ng tin, mua c ca ngon Phn gi ly c chng khn Xem bng c vt V Mn ha rng. (b)Lm trai ly c v hin Bng cm ng tin mua c ming ngon Lm gi ly c chng khn Cm bng c vt V Mn ho rng. Ba n c c cng canh Anh cha mt d bng anh thy nng. BK Ba cm c c vi canh Anh khng mt d bng anh thy nng. Bui ch ng, con c hng anh ch lt Bui ch tan ri, con tp bc cng phi mua. BK Bui ch ng con c hng em ch lt Bui ch tan ri con tp bc em khen ngon. Cm chin n vi c ve Thip y chng y, bun b ra khi. Cm trng n vi ch chim Chng p v p, nhng nhn m no. Cm hm n vi c kho Chng xu, v xu, nhng lo m gy. C b tru n bt thia thia i ta thng chc, phn chia ti tri. C bng i tu C thu n khc

284

45.

46.

47.

48.

49. 50. 51.

52.

C lc n ru Phi chi ngoi bin c cu Anh ra n gii on su cho em. C bun c chy thung thng Ngi bun ngi bit than rng cng ai? BK (a)C bun c vt qua ng Em bun em bit than rng cng ai? (b)C bun c li tung tng Em bun em bit i ng cng ai? C bun c li thung thng Ngi bun ngi bit i ng cng ai? Phng ng cha rng sao Mai ng h cha cn, bit ly ai bn cng! C bun c vt qua ng Em bun em bit than rng cng ai! Than rng cng trc, cng mai Cng cy g tu, cng cy ng ng Xt xa nh mui vo lng ng cay nh ngm b hn vn phi gng vui. C bun c vt qua Em bun em bit hn h cng ai? Hn hn ng Nn(1) hm mai Sao cho em gp chng trai tt h. (1) Hn ng Nn: hn ln gia sng, ging hnh ci nn p. Hn ny qung sng thuc x Qu Lng, huyn B thc, Thanh Ho. C bun c vt qua Em bun em bit chuyn tr cng ai? C chng n mui c n Con ci cha m trm ng con h. C y nc, nhn lng tri Nhn bay cn bn ng C ln cn d cu Ngi ng mt bn, ai no thu ni lng E sau lng li i lng Ngi i tham bi b lng nhiu thay. C khng n cu l con c di Cu anh ny, cu ngi cu nhn! Ci cn cu trc Ci ng cu trc

285

53.

54.

55.

56.

57.

58. 59.

Ci li cu vng Ci n ch t Sng trng anh cu nhi ai ng bn duyn. C ln khi nc c kh Thng em th ch lo l ting tm Vng mt qua li hi thm Ght nhau chi , my nm gin hn? - Chng gin em li ci lun Bt gin, bt hn, xm rm vi nhau Thng nhau n mt tri cau Giu cha, giu m, n sau bng n. C l ng su t bing li Chim phng hong v ci bing bay Anh thng em ng vi nm tay Ming th gian ngn dc(1), ph mu hay ry r Nu m thng ba li qua Thu tai ph mu i ta chia la Anh vi em nh kho vi cha Nh cha vi kho khng la mi hay Nu m cha m em hay Thi ngha nhn hai a phi cng ngy t xa. (1) Ngn dc: t nhm t "ngn dc trng phi" ngha l li ni nh c cnh c th bay xa. C l ng su t bing li Chim phng hong su ci bing bay. BK Con c ng su t bing li Con chim trn nhnh su ci bing bay. C li tru dm trong nc mm Qua vi nng duyn thm my trng M cha tuy chng bng lng i ta c gi ch ng trm nm. C su ai c chng qut ui Nh lan su hu, nh tui su mnh T sanh, sanh t tn tnh D ai ngn n, tui c mnh tui thng. C su ai chng qut ui Nh lan su hu, nh ti su chng. C vng l lng ging xanh Thong dong chn y mt mnh thnh thi Ai ng c li ham mi

286

60. 61.

62.

63.

64. 65. 66. 67.

B ni mt m, tm ni lnh lng. C v bin Bc ht trng Em vo trong n, b chng cho ai? Ci bng cn trong hang Ci rau tp tng cn nng du Ta v ta sm cn cu Cu ly c bng nu rau tp tng. Ci cn cu trc, anh em bt bc Ci chc tht chc, qung sang b bc, cu con c nc T Anh ch em thn thit nhiu b c khi m cho c nm k lng em. BK Ci cn cu bc Cai chc cu chc Qung sang b Bc Cu con c ni T Anh ch em thn thit nhiu b c khi no, cho c nm k lng em. Ci g anh vo b? Ci g rc v phi kh dnh? Ci g anh th vo xanh? Ci g lt lo trn cnh tt ti? Ci g i chn v mi? Ci g sng trn i c tm trm nm? Ci g chung chiu chung chn? Ci g chung bng ng trng trn tri? - La kh anh vo b Cau th rc v phi kh dnh Con c anh b vo xanh Bng hoa lt lo trn cnh tt ti Mt Trng kia i chn v mi ng Bnh T sng trn i c tm trm nm V chng chung chiu chung chn i ta chung bng ng trng trn tri. Cm chi m vi c cng C i ng c chi phng ng chi. Cm chi m vi l tre C khng thy c, li nghe rch chi. Cn trc, ng trc, ch bc, t tu Sao khng cu con c r bin, li cu con c r bu lm chi? Canh mt cho ch canh hai C ai vui thay nh c nc, bn xa nhau ri bn khng ni trc cho em hay

287

68.

69.

70. 71.

72.

73.

Qua chuyn y nh ngha thay Hung chi i a mnh n trung ngha trng ba bn thng ry nh thng. Cy chi trn rng khng c l C chi di bin khng c sng Liu m thng c th thng chi chng bn, th thng ci ch. Cy chi trn rng khng l? Con c chi di bin khng xng? Trai nam nhn i ng thip kt ngha to khng vi cng - Cy xng rng trn rng khng l Con sa di bin khng xng Anh i ng phi kt ngha cng thng vi anh. Cha m i n c thu G con xung bin m m tm tm. Chn n na p na hong Cn sng, l ni, ta ng qun nhau T ngy n phi ming tru Ming n, mi , d su m chiu Bit rng thuc du hay l ba yu Lm cho n phi nhiu iu xt xa Lm cho qun m qun cha, qun ca qun nh Lm cho qun c ng ra li vo Lm cho qun c di ao Qun sng tm mt qun sao trn tri t Bt m nm chim tri ng T b Nguyt xe dy, xe nh na vi ra u! Cho nn c chng bn cu Lc chng bn u, ch chng bn kim Thng nhau nn phi i tm Nh nhau mt lc nh chim lc n. Chng v ng trc ng trc Khc chi bin bc xa khi Thip y khc th chim tri Chng nh c nc bit my i gp nhau! Chng tham va la anh y Tham nm ba ch cho ty th gian. BK a- Chng tham va c anh y - Chng tham b la anh y b- Tham ba hng ch cho ty th gian.

288

74. 75.

76. 77. 78. 79. 80.

81.

82. 83.

84. 85. 86.

87.

Chi ngon bng gi c nhng Chi vui bng c tin chng vinh qui. Ch Xun i ch ma h Mua c thu v ch hy cn ng Anh Hu i ch ng Nai Bc qua bn Ngh, ngng ai n . Chiu nay ngi ngha xa anh Chim sa c ln, king ng xanh vi tn. Chim bay c li chn vn Bao gi n hip vi trng mt nh. Chim bay v ni ti ri Em khng lo liu cn ngi chi y. Chim bay v r, v non C kia v vc, anh cn i em. Chim bun chim bay vo ni C bun c chi xung sng Anh bun ung chn ru nng Em bun em n mt ming tru khng gii bun. Chim chuyn bi sy C quy bi sy C quy bi tng Anh thng em thm thit v cng a nghin mi mc, tm cng bc th. Chim nhn bt c lng khi Thy anh chng chu nhiu ni em bun. Chim quyn n tri nhn lng Thia thia quen chu, v chng quen hi BK C thia quen chu v chng quen hi. C ch c mi ao C em, anh mi ra vo chn ni. C chum c mi a C em anh mi sm khuya chn ny. C Xun m i ch H Mua mt con c thu v ch hy cn ng Trai nam nhi i ng thip theo khng chng v - Trai thanh nam ngi hng thuc bc Gi ng sng cm bnh lu ty Hai ta tnh nng ngha dy i ra p c lc ny tnh sao. Con c bng ct, nm trn bi ct

289

88.

89.

90.

91. 92. 93. 94.

Con chim chi u chic thuyn chi Anh vi em n thnh gia tht v ai? Xa kia trc lm bn vi mai mt cnh. Con c i nm trn ci Con chim a u nhnh a a Chng gn bu khng ly, bu ly chng xa Mai sau cha yu m gi Chn cm, bt nc, b k tr ai bng? Con c i nm trn ci Mo ui ct nm mt ui ko Anh m i c, du ngho em cng ng Con m kin, u trong ming c Chim vng lng p da vng lang y anh i c e nng chng ng. BK Con c i nm trn ci Mo ui ct nm mt ui ko Anh m i ng, du anh ngho em cng ng Con chim m kin u trn ming c Chim vng lng p ti vng lang Anh i ng, e nng vong ngn. Con c hng trng ngoi bin Bc Con chim nhn ling tt my xanh Anh thng em lu cng phi thnh Nh ch Thi Lng lc trc gp anh Chu K. Con c r thia np bi ru rong Anh qung ci mi ngc, con c ng lng phi n. Con c thia lia, n np vng chn b Em c chng v bn n, m o gy mn. Cn cha cm trng c ngon n ri li gi bn son con ng. Con chim a m cnh a Ct ting gy a a ch thin (1) Con c c nm di vng c Vy ui ln c c h vn (2) Rng chng l ng vn nhn Chng m i c thip theo chn chng v Con mung mang n bi chui mang Xung ung nc mang mang i hi (3) Con rn lc leo cy liu lc Ln khi khoe lc lc k cng (4)

290

95.

96.

97.

98.

99.

100.

Ta nay l ng anh hng Theo ta ta cng rng lng bao dung. (1) a a ch thin: nhiu bao nhiu tt by nhiu. (2) c c h vn: li vn ngo ngt, ch dng khem nn vn ho ca nh Chu. (3) Mang mang i hi; mnh mng bin c. (4) Lc lc k cng: cng lao to tt thn k. Con chim phng hong u hn ni bc Con c ng ng mng nc ngoi khi Gp nhau y phn gii i li Ko mai t con c kia tr v sng Vnh, con chim n i i non xanh. Con chim sa s u trn cy s Con c thia lia np bi c thia Trch ai lm cho kho r cha Khi thng tn, khi la la xa. Con chim trn rng ku thnh tha thnh tht M thng con ct rut x hai Gi thng trai ng ng ng ng Trai thng gi ti my cng i Con c trng vi v h nc chy Cn cu khng gy bi ng tre cong Mn ngi mi li ci s cho xong em em v t gia ni tr coi trong coi ngoi. Con chim trong lng khn bay l nhy Con c trong chu khn lic l trng Ngy xa kia em bo anh ng Thng lm chi ng , na chng li thi. Con chim trong rng, con chim ng ma m Con c di vc, con c ch c phng mang Anh mun ni m ngc mnh vng y em than cho mt ting con chim phng hong cng phi sa. Con c u cc cu ao n sung sung cht, n o o chua Sm mai ra ng cng cha Trng ra H Ni thy vua c tin Ngn sng in va su va chy Anh i kn v mi by nm nay Tnh c bt gp em y Nh c gp nc nh my gp rng My gp rng, cn dng cn t

291

101. 102. 103.

104.

C gp nc, cn ngc cn xui Chng nam v bc em i! em ly c mt ngi nh anh. BK (a)Rung t in khng ai cy cy Liu c mnh vy c chng? Mi hai ca bin, anh cng cm ng Ca no lm c, anh qung chi vo Anh i gh nc sng o va cao va chy Anh i kn v mi by nm nay tnh c bt gp em y Nh c gp nc, nh my gp rng My gp rng, cn ging cn t C gp nc, cn ngc cn xui chng Nam v Bc em i! em ly c mt ngi nh anh. (b) Con c u cc b ao n sung sung cht, n o o chua Sm mai ra ng cng cha Trng ra H Ni thy vua c tin Rung t in khng ai cy cy Liu c mnh ng vy c chng? Mi hai ca b anh cm ng Ca no lm c th qung chi vo. Cn duyn kn c chn canh Ht duyn du r da hnh cng xi. Cn duyn kn c chn canh Ht duyn rc c, cua knh cng v. Con g c li m bng k Nga n n cn M, rng v Cnh Long Dng i d li c vng C ln khi nc c hng ngt ng Trai nam nhn anh i c, hi thip c gi li trc khng? Con nc chy, bo n c tua Gp ai ti hi, hn thua i li n cm sao ng m mi Nc mt tra lai lng r ri ht cm Mnh i, ng ng c qun cm i ta g ngi danh thm i Cc nghin rng cn ng lng Tri Sao mnh chng tng my li ti th than.

292

105.

106.

107.

108.

109.

110.

111.

Cng anh lm r ba nm n nhng cm ht vi hm c tr Ba nm anh tr ra v Cm ht phn ch, hm tr phn mo. Cng anh ln rng n trc em v on khc, chut ci cn di Ly thp ra mi, un cu nhi g m hm l m xe si ch sn Buc cht vo cn, mc mi thm phc Vi ra ngoi bc, la ch anh ngi Th cu xung ri ming anh thm vi y cn cu nhn, cn cu ngi y cn cu phi cn cu khn Vi ng Nguyt lo xe si ch hng ui con c anh p , cho n chy dn n cu - Con c anh p n c cp Du anh th hoi chng gp n u Anh v sa li li cu Tm sang chn khc duyn hu nn chng? Cng anh xe ch un cn V chng tri ng con c ln ra khi. BK Ngi bun xe ch un cn Ch xe cha ng c ln ra khi. Cng cc bt c di bu Cha m my giu, m gi u heo Cng cc bt c di sng My i chu ngoi gi ng bao gi. n ai kho gy tnh tinh Mt n con c nc ln ghnh n nghe Con c n li so le Mt n con c ln n con c con Con c n vt V mn Con chim n ngm mi v t N mm con trn ngnh Ai v tin tc thm oanh. n u m bn chim tri Li u m th nhng ni c thn Mt mai thin h xoay vn Con chim tri anh cng bt, con c thn anh cng cu. o l mt cnh, t trc phim loan

293

112.

113.

114.

115.

Ban ti hm qua, nguyt ln, bng ng sao tn m khuya thanh vng khch hng nhan lng l Cy xanh th l cng xanh trt vin ngnh th hi ly hoa Cung n t b ai kho gy tang tnh, tnh tang long ngm h i, c cng xang h, ci h xang Ngy th di nng, m th du sng. o v chng hm p mai m Phi u cua c vi tm Khi i m n khi chm m kia. p p th c be b Sng gi ch c, sao l ti tri? Con c n trong l Nc th mc nc, i ch ly nhau. t Lam Kiu (1) ng ngng kh bc ng o Nguyn (2) lch nc quanh co Trch mnh khng n n o R ri duyn n, oan cha, hi tri! (1) Lam Kiu, cu Lam: Lam Kiu, tn mt chic cu thuc huyn Lam Din, tnh Thim Ty, Trung Quc. Theo Truyn K, dn trong Thi bnh quan k. Bi Hng, ngi i ng, gp nng Vn Kiu v c nng tng mt bi th trong c : Lam Kiu chnh l ni ng tin. Bi Hng i n Lam Kiu gp ngi p v Vn Anh (em Vn Kiu), hai ngi kt duyn v sau ln ci tin. do im ny. Lam Kiu cu Lam c dng ch ni ngi p hoc ni vic nhn duyn, vic trai gi gp g nhau m sau nn v nn chng. (2) o ng Nguyn: tn ngn ni pha Ty Nam huyn o Nguyn tnh H Nam. Trung Quc. Di ni c ng o Nguyn. V ng ny, trong bi o hoa Nguyn k, o tim c k rng: "Mt ngi nh c V Lng bi thuyn ngc dng sui. Hai bn y hoa o. i mi, ngi y n mt ni c dn c n mc theo phc i Tn. Hi thm mi bit h trnh ch h khc ca Tn Thu Hong n nhiu i ri v sng rt sung sng hnh phc. Ngi nh c v thut chuyn li vi mi ngi, v sau my ln mun vo li o Nguyn nhng tm c li vo ca ng". Vn hc c dng o Nguyn ch ni c cnh p, ngi p, cuc sng hnh phc, hoc hoc ch ci tin. m hm qua nm chn nh ngang Rm tha gi lt d cng xt xa

294

116. 117.

118.

119.

120.

Em thng nh anh khng c n b Phng khi c khch ai ho anh Anh cho em gh lng vo Phng khi c khch em cho anh Khch vo nh c nu canh Chanh kia mui n dnh chng xi Em bng ra ci ming em ci Trc c lng khch, sau vui lng chng. m khuya thp ngn n chai Quen o nc y n hoi c ti. m qua bc un (1) mt mnh Nghe hi sng xung nh tnh nhn xa Tnh nhn xa by gi xa vng Ni mong ch cay ng ring em than i tm c bng chim Bit u ng li m tm hi ai! (1) Bc un: t ca ngh lm giy. m qua khi lnh khi lng Khi p o ngn, khi chung o di By gi mnh nghe ai o ngn chng p, o di chng chung BK m qua, m lnh, m lng m p o ngn m chung o di By gi chng nghe ai o ngn chng p o di khng chung By gi s nht nhng Gim thanh bin my thng cho chua C ln mt nc c kh V anh, em phi giang h ting tm. m qua mi tht l m Rut xt nh mui, d mm nh da Mong chng nh c mong ma Nh chng nh ba cm tra i lng. m qua ra ng b ao Trng c, c ln, trng sao, sao m Bun trng con nhn ging t Nhn i nhn hi nhn ch mi ai? Bun trng chnh chch sao mai Sao i sao hi, nh ai sao m m m hng di Ngn H

295

121.

122. 123. 124.

125.

126. 127.

128. 129.

130.

Chui sao Tinh u ba nm trn mn nhng d chng mn To Kh nc chy vn cn tr tr. n y cn thu xa ng Hi rng c vo l ai cha? - Con c i gi ch ma Tri cha phong v, c cha vo l. n y hi bn mt li Ai o sng cho c li, ai tr tri cho chim bay? n y nc thm non cao Chim i c la, l no chng vui. n no cao bng n Chu c t no dc bng t Nam Vang Mt ting anh than Hai hng lu nh Anh c mt m gi bit b ai nui? Nc chy xui, c bui li ngc Anh mun thng nng bit c hay chng? i ngang ln mi xa k Ng ra lao R xit chi ni su K sao cho xit thng u ng b ta trc by gi y Cng v ma tt gi ny Cho nn xiu bt ch ny, ch kia Thn ta nh c trong a Vic quan cha thu sm khuya cng bun. i qua nghe ting em n C mi khe ng li, chim trn ngn u im. ai tm vy con c tr vng Tm gan co tp bc, thi nng theo khng - Chng no ni vng chm Mui chua chanh mn, th tm ly anh. y xa l chi nhau Mt sng c li mt bu chim n. i ta gp nhau gia ng Ngi dng ai bit v chng ai hay By gi ta gp nhau y Thu chung ta ng, li nay trao li Ka ka c cng tt i La kia con gi, cng n thi m bng. i ta nh c ln mn

296

131. 132.

133. 134.

135.

136.

137.

138. 139.

trn mt nc ch cn ma ro. n anh i ngh tinh C chi di nc mt mnh bn tn? n ngn ng st Ti hi gt chung tnh iu xa mai, mai xa iu Ti xa mnh ti ai? C su ai c li qut ui Nh lan su hu, nh ti su mnh Ngy su duyn, ti li su tnh Nc mt ra lai lng nh bnh nc nghing Trch ai lm duyn phn o in Mnh i! Trai anh hng chu thm, gi thuyn quyn chu su. n rng c un thn cy n em hay ht, ht hay anh tm. Dng nc chy xui, con c bui li ngc Dng nc chy ngc, ng Nc rt theo Hai a ta chng qun giu ngho Ngt v cha m c theo cu truyn. t than nng c cho vng em tin mua ru cho chng ung chi Phng khi c khch n chi Cm n, ru ung cho vui lng chng. a vng u bt u sn My li bn ni cm n qu chng xa nhn ngi mng y xa nhn ngi nh gng xt gan Ngi bun nh bn th than King xanh sao ho hi nng ti ai? C nm trong chu s ui Mnh v bn cho ti theo cng. Em c chng cn nh, nh ngn c cn non Loan phng kia cha nhp, d cn nh xa - ng i khng l cng mn L u c l hoa cn duyn ti Em ni ra s chng bn ci C i ba bui ch, cn khoe ti ni g. Em l con gi n th Nh con c r thia n vc, c khi ho rng. Em l con gi n nhi

297

140.

141.

Si gai, mt li, chng b cng ai i bn bc m th gi Kim t rng rch m ko tm Ging, hai, ti t ging nm Rng i ra b, li n lm doan(1) Thng ba anh xung li qung C x, c xc, c han, c thiu. Thng t anh mi xung theo Em rung lng gi, ruc kheo vo b i ta kt ch xe t Ruc rm ngi nh b chan chan Thng nm te chy ht ngn C tr(2) cng lm khi ng vo ra Thng su g nh c hoa C b, c trng cng l thu lanh Thng by l thng hin lnh Li khoai(3) nh nhng lnh canh, c th Thng tm nng nc, tm he Li d(4) ra xung M Ngh(5) cng ng Thng chn l thng gi sung Bng chng, lo mt cng l lo ty(6) Hng hoa, c rui thiu g K ging c qu, k chi c chun Thng mi anh mi k lun Cu b ngi nh nhng tung c da Qu h phn p duyn a Ka nh tm st gp da thng mi Thng mt l thng khng va R nhau mua c cu da dnh Thng chp vng ko lng quanh C ci, c n dnh thng ging. (1) v (6): tn cc loi c. (2) c Tr: cn gi l chim. (3) Li khoai: li mt nh. (4) li d: li mt va. (5) M Ngh: gn bi bin Sm Sn, Thanh Ho. Em nh ngy no bn ao c li Anh ch, anh th khng li ngha keo sn M gi y anh sang giu Anh qun i li ha bui ban u cng em. Em nh c lp rt xng Gp ngi qun t gia ng hi mua.

298

142.

143. 144. 145.

146. 147.

148. 149. 150.

151. 152.

153.

Em nh c ln u cu Anh v ly li, ngi cu mt ri Nc trong c chng cn mi Cng cu cng mt, cng ngi cng khuya. Em nh cy c gia vi Ai lanh tay c, ai chm li th thi. Em nh chim n ang bay Anh nh c mc ry li ging. Em nh con c r kia lc vng tru m Ngi mong th li, ngi nhm bung cu Em nh con c r kia lc vng chn tru Ba by hm mt ci cn cu chu vo. Em trng anh nh c trng sao Nh l trng lu, nh o trng ma. Gi ng xun i ch h mua con c thu v ch hy cn ng Ai ni vi anh rng em c chng M tc mnh c xung sng anh v? - Gi nc Nam bun hng thuc bc Trai ng sng cm ng nim ty Tai anh nghe c i ba chn xe dy Anh tc mnh c th m thy n chi? Gp anh hi thit i li Ai o sng cho c li, ai b mng chng tri cho chim bay. Gp em nh c gp mi ng, khng, anh cng gin mt hi cng em. Gin hoa b cn nc y C vng ho bc chng ry i chi? - Thuyn tnh sao vn sng su Tu ng neo st gi u dm cho. Ging su gu xung bm boong ng con c trch ph con c sng. Ging su th phi thng di C khn th chu kh ngi cho lu Em chn ch cng chng c u Sm mi mc nh anh cu con c ny. Hi c ct c bn sng C mun n nhn th lng sang y Sang y anh nm c tay Hi rng duyn y tnh ny lm sao? Ci g l mn l o Ci g l ngha tng giao hi nng

299

154.

155.

156.

157.

158.

159. 160.

Phn gi ly c chng khn Xem bng c vt V Mn ho rng. Hi c tht lng bao xanh C v Vnh ng vi anh th v Vnh ng c gc b C ao th c c ngh khu ren. Hm nay lan hu snh by o ng m hi liu ty mt li L lng m hi nhau chi Mt mai c nc chim tri gp nhau. K bt c nga ngi u ca ng Ngi bn con ny(1)ngi cy cy non Chng m i c thip trao trn mt quan. Con c c i nm trn mt ko Trai thanh tn i c, tin cheo m n? (1) Con ny: con nai. Khi u thip tnh i v By gi thip phi liu b ra i Khi hi thip tnh i ra By gi thip phi liu b i lui Ku chi ai hi l ai! Thn ny d chu lc loi th thi Khen ai ming mt kho di Ct la n i nh mi li gm Trch ai ng c qun nm ng chim qun n, mai hm khc lng Gin ai cha thot khi vng em dy thi t li trng vo lng Thng ai cng kh na chng Trm nm ri lu, tang thng mt gi. L thm tri v bn khc T o ny buc lc nhau ri! Khuyn ai ng c nhiu li Em nh c mc mi ri u! Lm chi cao cch ra bn m Thiu chi ni cho n u, thiu chi h cho c n. Lng nghe nng ni nh mu Thng chp rng ko c ru, lnh canh B dy cho ch thu lanh C lp, tm st li dnh h ao H rng, h ht(1) nhiu sao

300

161.

t th anh bn, r vo thng khoang Bng nay gp c c nng Con nh tho thun trong lng xa nay Cha ai kt ngi xng tu Hay l bc m nay th cm ngn Hay l ng Nguyt dng dng M xe anh li chi trng trc nh? Nng v tha vi ng b anh kim l ln nh vn danh. BK Lng nghe nng ni cng xinh Mt chp g li giao anh ca mi. Ai i, ng li m coi Th cho, bn ngoy ngoi khi cng tnh Khen thay cht ni c mnh Thuyn kia mng li, lnh nh gia vi Th ti, bn mnh, mnh i Thng em l gi nng ni di du. Ly anh n cho ht o Ung ch Tin t nm vng o mn the Qua ng ri li sang h Ri anh li sm nhiu the cho nng Thot tin anh sm mt ci nh ngi nm gian T vi bt c ca bn, nng i! Gian gia anh th Tri Hai gian khch vng lai ra vo Mt gian cung cm ng o Mt gian li i vo Thin Thai Vn anh nhng trc cng mai Qut cam cng bi li hai cy hng Hoa thin l, gin tru khng C vng th b, em trng cho tng Sm lc anh li sm gng ng vi bnh phn, khn vung bt u Dao chui ng em ly b cau X c khm trp ng tru i chi Trng k anh sm mt i Chn song con tin hnh ngi trong nh ng h treo ct gia nh Mm son, bt bt, a ng thiu chi Sm cho em sp chn qu n th dn mt, em th ngi chi

301

162.

163. 164.

165.

166.

167. 168. 169.

Li nui my a bi Sm tra cm nc hu ti vi nng. Ly chng Trnh M(1) lm chi? ng su rung him, li khe tro rng y cm chu(2) c chng (3) Tha h ch phi cm chng m lo. CDTH 4 (1) Trnh M: mt lng chn ni Na, Thanh Ho. (2) Cm chu: l cm go chu, mt th go nh go d, go chm. (3) C chng: c xt khc kho k. Li lm v c trch ve Bt y th t, bt vi th nhiu. Lng ring nh m thng cha Bng chim tm c bit l tm u Trong vng binh la di du B v lu lc bn bu cng ai. Li cu anh un va S lng bc m lc la ni nao Bc thang ln hi thin to Rng c bn c r vo duyn ai(1) (1) R vo duyn ai: ngi y s ly ai? M i ng nh con au con bt c hi rau m nh M i ng nh con au con ht bi lm o m coi M i ng nh con hoi con cu c nu xoi m n. BK M i ng nh con au con ht bi lm o m coi M i ng nh con au con bt c nu xoi m n. M i, ng nh con hoi con i cu c nu xoi m n. Mm ngon chm c lit Em c chng ri bo thit anh hay. My i ch trng bng vi Ai thng ai nh bng i a mnh Bn i! thc ng lm thinh Dy y anh k s tnh cho nghe

302

170. 171. 172.

173.

174. 175.

176. 177.

178. 179. 180.

Ai lm chn n xa ve Ma thu n i, ma h ngng trng Tam t b yn bc nhn ng Lm sao cho c chu xa chim lng, hi i! My khi nam n ua n C vui vi nc, sng dn vi my. My lu cch tr giang bin C su khng li, chim phin khng bay. M i! ng nh con au con bt c hi rau m nh M i! ng nh con kh con th l bt c m n. M em mun n c thu Bt anh ra bin m m tm tm M em thch ci mt trm Anh i chn chc, mi lm quan ngoi. Mnh bun ti d chng bun C sng bing li, chim trn ngun bing bay. Mnh ng ng c qun nm i ta g ngha danh thm i Cc nghin rng cn ng lng Tri Sao mnh chng tng my li ti than? n tranh dy x, dy xang Anh cn thng bn, bn khoan ly chng. Mnh em nh c gia ro K chi ngi li bit vo tay ai. Mnh em nh c ho long Chn tng my ph trong da tri - Anh y lc tr thn thng Vch my n gi bt rng ci chi. Mnh em nh con c gia vi Ai mau tay th c ai chm li th thi. Mnh em nh con c trong thng Ai kho nm th c, ai vy vng th bng. Mnh rng mnh quyt ly ta ta hn ci hm ba thng ny Hm ba nay n ngy Ta hn mnh ry cho n thng ging Thng ging nm mi cha nn Ta hn mnh lin cho n thng hai Thng hai c c khoai

303

181. 182.

183.

184.

Ta li vt ni cho n thng t Thng t ngy chn thng d Ta li chn ch cho n thng nm Thng nm l thng tru m Ta hn mnh rm thng su mnh ln Thng sau lo cha kp tin Bc sang thng by li lin ma Ngy Thng by l thng ma Ngu Bc sang thng tm l u trng thu Bc sang thng chn m m ma ri Thng chn l thng ma ri Bc sang thng mi n ma ng Quanh i qun li em c chng Nh chim trong lng, nh c cn cu. M ci cha n cy bn Chng cho ghe c u gn ghe tm. M u nh r n bn S mnh ni gt, qua ng thi Phng hong chp cnh bay xui Liu b thng ng mnh i ti ch Nc ln khi bc trn b Thng th thng vy, bit ch ng khng? ng khng, ti cng gng cng i bao con c ho rng s bay Gp mnh thi may qu l may Trng mong cho tri ti bt tay ng v. Ma dng nng t, c ct len ng Ch em ngi ta c chng l r Mnh khng ly chng cn i ai chng? Ti tri om om chp ging Xa em mt ba my ci khn t dm. Ma t Ba Di(1) ma ra Ma khp thin h, ma qua n Vng(2) Gi a quanh a v Hng Nh(2) By gi y anh ngh lm sao? Trn ny rng c kt giao. (1) Ba Di: o Ba Di thuc tnh Ninh Bnh, gip vi Thanh Ho. (2) n Vng: n ca Php lp ra, trc y huyn l Thanh Sn, tnh Vnh Ph, nay l nng trng Ph Sn (3) Hng Nh: xa l Hng Nh thuc huyn Thanh Sn, thng kt ngha vi x Bo V, huyn Tam Nng(c), Vnh Ph. Nhng

304

185.

186.

187.

188. 189. 190.

191.

x ny xa kia thng nm no cng t chc ht gho vi nhau. Ma xun ni vi ma thu a khn ni vi a ngu cc lng Tng l bt lc nu vi nc lnh trong Hay u bt lc nu vi rau rong ngoi a Chn bt li dn bng nia c bnh khay cn dn ra chng tre Tic con chim phng hong ln vi le le Chiu bng tm ngoi h kh coi Bt sam nu vi mng vi Bn tu li nu vi c mi nhi ranh Tic duyn nng gp n anh Gp ch khng xng, tht thanh thin h ci. Mng chng nho s n chi V Mn c nc thnh thi ua ti - Mng nng chn gim tay a Ming ci mt lic, tnh t t tnh - Mng chng bc ti Kim Lin(1) Bch lin trng bch, hng lin hng - Mng nng da ng xun tiu Thanh tiu xanh bic, t tiu ta vng. (1) Kim Lin: mt lng Nam n, trc y c bu m trng rt nhiu sen. Mi gi ca b, c nng! Ca no lm c anh qung chi vo Mi hai ca b, nng i! Gi th th mt, gi li li bay. Mun n cm trng c chim Th v tht b, i rn vi anh. Mun n cm trng c kho Trn cha chn m xung cng anh. Mun n cm trng c thn Th v a Bt(1) i rn vi anh Mt ngy ba ba cm canh Ti v qut mt cho anh ngi rn. (1) a Bt: mt thn pha ng nam huyn Vnh Lc, Thanh Ho. Trc y Tng Duy Tn khi ngha chng Php ly a Bt lm mt c im. C ngi cho a Bt Hu Lc, Thanh Ho. Nng ng lm chi Nng v b m i ko rng Nh ti ngh gi, ngh sng

305

192. 193.

194.

195.

196.

197.

198.

Lng th tm c y trong, y ngoi C trng cho ch c khoai Cn nh c lp, c mai cng nhiu Qu h nng c lng yu Ci ng i li cn nhiu khi ta Nng v tha vi ng b C cho nng ly chng xa hay ng? Nng nh chim n ang bay Anh nh con c mc ry li ging. No khi thip mt ng, chng mt ng Bng khung nh con c hip vy Thip gp ng chng gia hi tri my Trc l hi ng sau kt ngha sum vy n duyn. Ngy ngy ra ng b ao Trng c c ln trng sao, sao m Trng ngi, ngi vn lm ng Trng sao, sao m, em bit trng ai! Rng en cn c khi phai M hng khi nht, tc di khi tha y ly y ng va Ngi cn kn chn hay la ni nao? Nghe tin anh bun bn ti tnh anh m c con c knh my xng? - Em v m m tra nng Th y anh m c my xng con c knh. Nghe tin anh hay ht hay h anh m c c c my lng - Em v m c di sng Anh y s m c lng c c. Ngh con c l ng n cng khng nh thn thip Ch cho mn kip tu c ho rng Thi anh ng mong v mong chng cho em xa lnh bi hng gi trng. Ng ln trn tri thy cp cu ng Ng ra ngoi bin thy cp c ng ua Biu em v lp cha th cha. BK Ng ln tri thy cp cu ng Ng xung bin cp c ng ua Anh v lp miu th vua Lp trang th m, lp cha th cha.

306

199.

200.

201.

202.

203.

204. 205.

Ng ln tri thy mt m my bch Ng xung lng lch thy con c chch ui Nc chy xui, c bui li ngc Anh mng thng nng bit c hay khng? Ng ln tri thy sao, trng t vin Ng ra ngoi bin thy chim ling, c ua Em th vi anh cho bit miu, ht cha Ai cho em ung mt thang thuc ba m em m? Ng ln tri, tri cao lng lng Ng xung t, t rng mnh mng Bit rng ch c gy ho rng n n thy m m bng ngy xa. Ng ra ngoi bin m m Thy anh cu c, cu (1) m thng. (1) c, : 2 loi c nh, r tin. Ng ra ngoi bin m m Ngi bun xe ch, chm d cnh di Bm bay mi cnh bm ri C ua ht nc tm ni vng ch Hi no em th nguyn vi qua By gi em dt ngha, em ra ly chng. Ngi bun bt c cu chnh Suy qua ngh li chnh tnh ngi xa. Ngi bun cht thp un cu n cn, xe nh, buc phao, mc mi Tri chiu ra ngi B sng ng nh L chn thanh nhn L chn ngao du C vc c thu Nghe mi tm li C di bi C trng nh bng Anh trng xung sng Bum rung gi thi K ln ngi li K chn ngi ng Nc bc ln tn Phao chm chuyn ng Git ln mau chng Ko c nh ra

307

206.

207.

208. 209. 210.

211. 212.

213.

Mnh ly c ta B cng ao c Ta ly c mnh Tho d c ao B cng anh n cn, xe nh, buc phao, mc mi. Ngi bun cht thp un cu Cht cn, xe ch, buc phao, mc mi Tri chiu ra ngi b sng bn mt Anh ngi trn bn, ct trng nh bng Anh mang xung sng, bum rung gi thi K ln ngi li, k chn ngi ng Nc c bng lng, phao chm cn ng Git ln mau chng, ko c nh mi Mnh ly c ta, b cng ao c Ta ly c mnh, khi c khng ao. Ngi bun gi sch ra coi Tui anh tui Ng, tui ti tui Mi Hai ta tt la p i Rng my c nc duyn Tri xe. Ngi bun nh m ta xa Ming nhai cm bng, li la c xng. Ngi bun xe ch un cu Ch xe cha ng, c ln ra khi. Ngi ri chn chiu tri m Chiu tri nm thm, mui cn t tung Yu nhau th bo nhau cng Ti nhn li n, ngi dng li kia V chum cho c bn ch V ngi ti c vo ra chn ny. Ngi trn hn bung cu Bi v ai xui gic, c su khng n. Ngng ln rng thy con chim chin chin Ngng xung b thy c ling t b c sao ng ch phu th Anh chng em v i v i ta. BK Ng ln rng thy con chin chin Ng xung bin thy c ling t b Mong sao trn ngha phu th Anh chng em v i v c nhau. Ngi ngoan ln bi hi ch

308

214. 215.

216. 217.

Hi dm ba l xung khe ta ngi Chim khn cht mt v mi Ngi khn cht mt v li nh to Chim khn trnh li mc d C khn trnh mi, lng l mc ng Ngi ngoan yu n ti chng? Ngi ta chn c nu canh Em y ch chn mt anh tng ng. Nh ngi c bi chui non Ti xin nh ta trm con v trng Nh ngi nhng trc cng thng Hoa lan, hoa hu, hoa hng n ra Nh ngi gn hay xa? Cch tng, cch x, hay l cch sng? Xa xi cch my qung ng? ti b vic, b cng i tm Tm ngi nh th tm chim Chim n b bc, ti tm b ng. BK - Sau dng ny, c ni ht thm: Tm ngi nh v tm chng By gi c nc chim lng gp nhau. Nhn lc by hai ng ku sng C ao h trng nguyt, m trng qua trng em. Nhiu ngi mt mt hai lng Ni th ni vy, ch khng gi li - Em ng nghi ngi em i! Lng em chng c t tri thu tri - Ch th ch tht lm chi Min l li ha nh ghi cho bn - Chng cng thin h a i bn N no bc m qun cho nh - Thng sao thng mt, thng nh Hay l cn n dnh cho ti - Ph mu gi li ti nui By lu cam chu cui ci mt mnh - V duyn thc trc cho trn tnh Ph mu rng:"Bi su mnh thc oan" - Mnh su cn ch th than Ti su chng khc nhang tn m khuya - C b tru n bt thia thia i ta thng chc, phn chia ti tri

309

218. 219.

220.

221.

222. 223.

224.

225.

226.

- m khuya th thn mnh ti Rut bm gan tm v li mnh than - n ku cng x h xang Lng ti thng bn, bit chng bn vng?... Nhn nng nc mt thm bu Nhn bay cao bn vi, c ao su cu ngm. Nhn nng nc mt thm bu Nhn bay bn vi, c ao su cu ngm Bi nghe ai di tr mc lm Vng ri kh kim, chn trm khn theo. Ni m chi vy ch, gi thi hiu hiu Lc bnh tri riu ru Anh ng bn bu b iu chung tnh Con nhn ba cao kh bn M con c ao hunh cng kh cu. Ni kia ai p nn cao Sng kia b n ai p m su? V ai c chng bn cu Lc chng bn u, ch chng bn kim Mun n m ni mn chm Anh cng ln li i tm v cho Th gian thy bn th mua Bit rng mn nht cht chua nhng no. Nc chy re re, con c he n xo ui phng Anh xa em ri, trong bng cn thng. Nc chy xui con c buc li ngc Nc chy con c vc li ngang Hm hiu thip chng gp chng Thi th coi nhau nh Lu Bnh Dng L, cho trn vn c hai ng anh. Nc chy xui con c bui li ngc Nc chy ngc con c vc li xui Anh vi em xa cch ngm ngi Mong cho gp mt xc vi cng ng. Nc chy xui con c bui li ngc Nc chy ngc, con c vc sang ngang Thuyn em vo bn Li Giang(1) Sao thuyn anh li ngc ng Qung Nam Hay l anh ra d ph phng? (1) Li Giang: bn sng Bnh nh. Nc chy xui con c bui li ngc

310

227.

228.

229.

Nc chy ngc con c vc li ngang Thuyn em cp bn Thun An Thuyn anh li vt ln ngn anh i! Nc ng m ng chu thau Tic mm sn t m rau thi li Tic em da trng tc di Cha m p g cho ngi phm phu Mnh vng xung tm ao t Ngi khn vi a ngu bc mnh Qua nh nghing nn trng nh nh bao nhiu ngi thng mnh by nhiu Khi no nc c cm thiu Chng con cha my, b liu cho ta Trng em chng thy em ra Anh ngi anh i sng sa lnh lng m nm ci o p chung Sao em khng p li vng o i Thng em kp thu th xun xanh Ba cm c c c canh Sao khng mt d, vng anh lm g. Nc khng chn sao rng nc ng C khng gi sao gi c leo Anh m p trng, em th cho i anh - Ghe khng tay, sao ku ghe vch Bnh khng cng, sao gi bnh b Anh p trng ni ngay gi em nghe. Nc ln b anh xui Mt n c gy(1) vy ui hng hng Gi em cha chng L hoa dm bt Trai anh cha v L bp mng t Anh nh bn c(2) Bn nam bn n Trong sch c ch: Ch hiu ch trung Ngi gia nh trung Bao ln con tin(3) Chiu anh chiu min(4) Vng anh vng o Lng nc trng vo

311

Con nh ph qu Con tt con s Ko ra hai hng Pho m dn ngang Cho xe li nc(5) Rc xe v thnh(6) Ai v qu c vi anh th v? C sp k C vng mc ngang Ging trn phn di Cy cam ri ri(7) Trc ca anh ra Ca bc m ta Vi li ca anh tng tu(8) i bn ging do(9) Trong so ngoi mn Mun ly chng quan Ln voi xung nga Mun ly chng cha? Qut tn xanh Em thun ly anh Dm ma di nng Nng ln u M hi xung Thng an em lung Ra ngn vo ng Lnh nh duyn hng phn h B xui nc ngc bao gi gp nhau! (1) C gy: c chp. (2) nh bn c: c ngha l chi c. (3) Bao ln: lan can, can tin, nhng chn song tin bng g, ng vo bao ln. (4) Chiu min: mt loai chiu tt, lm bng ci nh v trng, dt rt cng phu. (5) Xe li nc: cho con xe(tn mt qun c) sang h (ranh gii gia 2 th trn trong bn c). (6) Thnh: v tr v ng i ca tng s trong bn c. (7) Ri ri: xanh tt v rm r. (8) Tng tu: mua sm. (9) Ging do: ch chung ging chiu; t do dng nh mt t m.

312

230.

231.

232.

233.

Nc ln cho bng ln theo Anh giu c ca, em ngho c cng. BK Nc ln cho c ln theo Nc ln con c i theo ln Nc rc(1), con c i nm trn ming b Thng con c kia khi nc chu kh Thng cho anh nhng trng ch ung cng. (1) Rc: cn kh Nc ln u cng chy xui C con c gy ui hng hng Gi em cha chng, cn mong i ch Trai anh cha v, mong mi lm sao Ming tru anh trao Lng em cha m Giu duyn, giu s Giu m, giu cha Giu u n ta M ta lng l Mi lm mi by Lm ch nn giu Ni c trc sau Cho ch em bit Vng th n ht Ngha ang cn Ra ng hi con No ai hi ca Hi tht em ry My gi my trai Li ni tha ngi: Trai nm gi by Trai thi hc ch Gi gi ngh bun Ly u du khn Xem bng con gi Chng r c ngi Xem bng con trai Em tham giu kh cho ai? Nc ln khi bc trn b Thng th ni vy, bit ch ng khng? ng khng ti cng gng cng

313

234. 235. 236.

237.

238.

239. 240. 241. 242. 243. 244. 245. 246. 247.

Chng no ao c ho rng s hay. Nc mm ngon chm con c lit Em c chng ri ni thit anh hay. Nc mm ngon dm con c i Nhn vi nng i ti anh qua. Nc ngc, con c vc(1) cng hi u(2) Lng em nh tng(3), khin anh su lm thay Chn ny nc nc, my my Chim n c l, anh chng khuy cht no. (1) C vc: mt loi c kho, d nc ngt. (2) Hi u: quay u tr li. (3) tng: phin vung k di chn ct nh cho vng. Lng nh tng ni vng vng, khng khng khng lay chuyn c. Nc sng cn nh vang Nhiu ni lch s hn nng, nng i Nc sng cun cun chy xui C con c gic ui theo mi. Nc sng cun cun chy xui C con c gic ui theo mi Gp em, thy kho ming ci Thy xinh con mt, thy ti m hng. Nc trong c chng n mi ng cu m mt, ng ngi m tra. Nc trong c li thy vi Anh cu khng c cng v sng xao. Nc trong c li, thy k Thy em n ni ngoan ngh anh thng. Nc trong c ln bn b Hi em my tui m cha ly chng? Nc trong ging , c li thy hnh Thy em c ngha, ng tnh anh thng. Nc trong xanh th con c vng No ai nh c cho chng ngn ng. Nc trong thy ct m n Ba cu l, c ch mi ai? Nc trong thy , c li thy hnh C i cng vy, mt mnh cng xong. Nc xanh xanh chy quanh cn ct trng Con chim phng hong ry vng ting ku i ngi thng i! Ta nhn mt i iu Du m mai qun, chiu lu, cng ng

314

248. 249.

250.

251.

252. 253.

Con c thia lia gin bng lng xng trong h. em i! Ti y cn thu xa ng Ch hi thm con c n vo l m cha. Ra v n bc, nhn ng i bn i ng, l hng tun ri Lng tai nghe ting bn ci Lng cn bt ngt Nghe ting bn ht Ngc mt trng ln ng Bt th trn Gi a mt lnh D em thng ai Trong chng di bn a th cho n Gi bc th trm Mn c hi thm C lng l di nc Em ngi em c Nhn ngi ti y Cn su khuy Cn bun ht Anh ng tham tic Vui cnh non bng Lu v k nh ngi mong. Rng ng mc sc chim bay Bin h lai lng, c by ua bi Bao gi cho ng thnh thi Tay bng chn cc, ming mi phu qun. Sm mai anh ng dy Anh sc ming, anh ra mt Anh xch ci ra quo Anh ln hn ni quo Anh n cy ci cng queo Anh than vi em, cha anh kh m anh ngho i a tre yu t, khng dm quo con mm nhum(1). (1) Con mm nhum: c lm mm. Sng di c li bit tm Phi duyn chng v, ngn nm cng ch. Sng su c ln mt tm Chn thng cng i, mt nm cng ch Sng su c ln vo b

315

254. 255. 256. 257.

258. 259. 260. 261. 262. 263.

264.

265.

266.

Ly ai th ly i ch ta chi. Sng su c ln vo b Ly ai th ly i ch nhau chi. Sng su c li l m Bit anh my tui m ch i anh. Sng su c li mt tm Chn thng cng i, mi nm cng ch. Sng su c li mt tm Chn thng cng i, mt nm cng ch Ch anh ch ngn ch ng Ch ht ma mn, ma m ma o Ch anh cho tui em cao Cho duyn em mun m o em phai. Sng su c li ng ng Bit em c i m ch ung cng. Sng su c ln mt tm Du em b nh cng ch trm nm. Sng Tin ng c li giao ui Kiu thng Kim Trng gi nh tui thng mnh. Tay anh cm cn cu trc, si nh thau Anh cu con c bin, ch c bo anh khng cu. Tay anh cm cn cu trc, si nh thau Anh cu con c bin, ch c bo anh khng cu. Tay cm ci dt nm nan Va i va ht, va an ci l Rch ai n mt b x n c b l, d bc en Ngi bun rc l gi nem C ch trn mt, c em ti h Ngi bun rc l gi gi C ch trn mt, ti h c em. Tay cm dao mc Tay vc nm nan Ln cha thanh vng ti an ci l Hi ngi n mt b x n c b l c nh ti chng? Tay cm dao mc nm nan Ln cha Tin Tch m an ci l By gi c c qun l c ngi th chng i ch n ai. Tay li bt tay lu ri ngang m

316

267.

268.

269.

270.

271.

272.

273.

Mt li nhn mt thm qu Tri i! My lu ni chim ln, c khi Bt tay m hi i li ng khng? Tay anh nm con dao sc Ct chn lt gng b v thang thuc sc li by phn Tay mt anh bng chn thuc, tay tri anh khot mn Cc Hoa (1) i, em ung chn thuc ny cho nn khi tai qua Ko con m ci m, ly ai c v cm v m nui con. (1) Cc Hoa: nhn vt chnh ca truyn Tng Trn Cc Hoa. Th rng chng bit cho ng Bit ra dan du na chng li thi Con sng bn l bn bi Mt con c li my ngi bung cu! Thn em nh c li tranh mi Em tm ni sng ln, vnh bi n thn. - Anh y nh th lo chi Vc su anh th li, bi li (1) anh bung cu. (1) Li: c dc thoai thoai. Thng hai cho ch thng mi Nm mi hai thng em ngi em suy V chim em cy la di V ma la d, sm th ba trng Th qu rau c tng Go thm cm trng chi bng tm xoan Vic nh em liu lo toan Khuyn chng hc tp cho ngoan ko m. - Thy anh hay ch hi th i li Cy c chi khng l, con c g khng xng? - Thy em hi tc anh ni pht cho ri Cy c nn khng l con c ho khng xng - Thy anh hay ch hi th i hn Tit inh San sao dm gng ging bn cha? - T Nhn Qu nm di gc a Ho hnh cp bc, Tit inh San bn lm. Thy em p ni p ci p ngi p nt li ti rng vng Chn em i dp quai ngang Mt vung ch in lin vnh c tri Ta thng mnh lm mnh i C cht v mi khn nn i ta. Theo nhau cho trn li vng

317

274.

275. 276. 277. 278.

279.

280. 281. 282.

283.

284.

Khng hay ch k , ngi u Gi loan chng ng giao u Con chim b v ni Ng, con c thm su sng Hng.. Thip nh c Bin ng Ch khi nc cn, ho rng ln my - Phi chi anh c php thn thng Ngn my n gi, bt rng ci chi. Thip trng chng nh c hn trng ma Nh con trng m ch tra cha v. Thi thi ng ni m bun C lui v bin, chim ngc ngun kim i. Thi thi t t bin vng C lui v sng Vnh, chim ngc ngn kim i. Thuc nam thuc bc, thuc xt cho nh a lin gng gi v n v kia Du m tri t phn chia i ta nh c di a ng xa. Thng ai em ni khi u cho thy m n tru mt ni n tru ngi ta nh chim mc nh Ung ru ngi ta nh c mc cu. Thng em rut nt da vng C di sng ng ngn, cy trn ngn ho hon. Thng mnh lm lm mnh i! C cht v mi, khn nn thn anh. Thu ng, thin bin nhn Cao kh xa h, kh iu Ch xch nhn tm bt kh phng(1) E sau lng li i lng Nhiu tay tham bi ch bng lm anh. (1) Thu ng, thin bin nhn, Cao kh xa h, kha iu, Ch xch nhn tm bt kh phng: c di y nc, chim bn chn tri, cao c th bn, thp c th cu, lng ngi u ch trong gang tc cng khng th phng. Thuyn di bn khc T hng buc ni ri Anh ng than th i i! Em nh c no mi kh cu. Th mt bc gi ngi thc n Bc th tnh nhn gi chim Th gi c cn e d c

318

285.

286.

287. 288. 289. 290.

291.

292. 293.

Th gi chim cn s lng chim Anh ni vi ngi c l chi khng ? Nng nh hoa qu hoa thng Anh nh hoa cc, hoa l snh cng la i ng thy vng mt m ngui tm lng Ming tru nn o v chng em nm m tng thy cng bn Hi lng, hi h hi tn Hi thm ng b trng mnh mi ln xi tru. Thuyn thng l thuyn thng i! C v ng X cho ti v nh Cho ln bi Dng Kh Thuyn nan chp cnh gi a ng ng Ti cho thuyn ln bi bt con c lng. Tic cho con tm rn nu vi ngn rau m Tic cho con c bng th em nu vi ngn l c hi Tic cng n thy vi m trau im phn di Em ra i ly chng khng ng hai ch cn i vi chng. Tic cng anh ch na an l cho c vt l n i. Tic cng anh xe s nh ung cy cn Xe ri s nh, con c ln ra khi. Tic cng lao o ao th c Ba bn nm tri ngi l ti cu. Tm duyn m chng thy duyn Mt niu cm trng chn tin c r. BK - Mt niu cm tm chn tin c r. Tnh c anh gp nng y Nh c gp nc, nh my gp rng Rng gp my, bn vn bn v C gp nc, con ngc, con xui Chng nam v bc anh i! Sao anh chng ly mt ngi nh em? Tnh c gp c nng y Nh c gp nc nh my gp rng. Ti qua ca phng loan phng Mt mnh v v, trng tn, sao khuya Ti xin kt ngi i v Nn chng ngi ni, ch h ng ngang Ti xin kt ngi lan vng

319

294.

295.

296.

297.

B cng vng st, b lng cht chiu B cng vng nng niu m ngy ng cn ngc c doi doi M t phn im sng by trn ngai Anh bc chn ra c nhy nhn sa Chim bay v, nhan sc anh ng lng vng Ming ting anh ci n cnh hoa sen Ti xin kt ngi Chu Trn Ka nh con nhn my ln chng t. Tm rn lt v b ui Go nh An Cu (1) m nui m gi M gi l m gi anh Em v bo dng c canh cho thng M gi nh chui b hng Nh xi np mt, nh ng ma lau. (1) An Cu: c ni ghi "Go de An Cu", mt th go thm ngon xa c dng ln vua, c gi l go tin, chuyn trng cnh ng An Cu, pha nam ca Hu. Trch ai ng c qun nm ng chim b n, qun n sinh thnh. BK -ng chim b n, qun n vi th. Trm thc hoa ua n v tit thng ging C bng hoa ci n ring thng mi Trm cnh hoa ci, trm n bng hoa n ma xun sang n con yn trng, dp du ng ong Con chim kia sao kho no nng Cuc ku ging gi, nh nung d su Gi nam hy hy lc ban chiu Mt n bm trng dp u trn non m ng trng nghe vn ru con Vn ht ru con, c khe ln bng, chim lun ci cy Con ve ku ong anh ting chy Ka qun t trc d ny bng khung Em nh hoa thm m mc gc rng Thm cay ai bit, ngt lng ai hay. Trng ln n ri t Ni rng th ni anh v ko khuya - Anh v i ng ko khuya Xu chum th mc xu chum Tri lm mt tr c tun v b.

320

298.

299.

300.

301.

302.

303.

Trn c trng, di c nc, anh giao c mt li Du trng l nc cn, trn i anh chng qun em - Nc c khi trong khi c Ngi c k tc k thanh H con c khn la vnh, con chim khn la nhnh Mc ai nay mai dnh, bn lng ch ngng chng nh b anh. Trn rng c cy bng king Di bin c c ho long Anh i lc tnh gip vng Ti y Tri khin em lng thng em Nh em tng bng ngy m Nh rng em trng m em hng Nh em vng v c phng Mt mnh v v em ng lnh lng Nh em lu nh rng rng Xe duyn cha ng au lng Tri i Ch cn m na m thi Gi t em li, anh hi c hng. Trn sn di thu, anh thy em con c l ng Anh mc mi cy qung xung hng c(1) coi bn ngc by ch v ai. (1) Hng c: hng cc cm ngn h, ao sng, ngi thnh tng khong th li, nh c. Trn tri c sao Tua rua di H Ni c vua c tin Rung t in khng ai cy cy Hi c mnh vy c chng? Mi hai ca b anh cm ng Ca no lm c anh qung chi vo. Trn tri c m my xanh gia my trng xung quanh my vng c g anh ly c nng anh mua gch Bt Trng v xy Xay dc ri li xy ngang Xy h bn nguyt cho nng ra chn C ra th ra chn tay Ch ra lng my, cht c ao anh. Tro ln cy bi hi hoa Bc xung vn c hi n tm xun N tm xun n ra xanh bic Em c chng ri anh tic em thay

321

304.

305.

306.

307. 308. 309.

Ba ng mt m tru cay Sao anh chng hi nhng ngy cn khng? By gi em c chng Nh chim vo lng nh c mc cu C mc cu bit du m g Chim vo lng bit thu no ra. Tri t mt vng Bc, nam i ng Phn hng nhan bun b thip lo Su t b S, sng Ng Ly ai sn sc sm khuya vic chng Ai lm nam bc i ng Chiu chn tch lc(1), bung hng lnh lng Tri i, c thu tnh chng Mt ngy thip bn duyn chng Bm ong sum hp, phng hong ba i Tng rng trn thm di khi Phng khi l t long tri c nhau Ai ng chim li, c cu Ch v ai bit ai u m tm. (1) Tch lc: qung b ba bi. Tri xanh t my vng Anh i th thn gp nng thn th By lu loan i phng ch Loan su phng bit c hi no! May ch rng c kt giao Th nguyn ng liu, ty o phng chung By gi k my ng Thuyn quyn su mt, anh hng su hai Cn non, cn nc, cn di Cn v cn nh ti ngi hm nay. Tri xanh di nc cng xanh Trn non gi thi di gnh sng xao By lu cch liu tr o Chim trong lng chim thm, c di ao c su. Trng anh nh bc trng du Nh con c cn trng chu tri ma. Trng anh nh c trng sao Ngy trng m tng chim bao m mng. Trng my thy cp rng xanh Thng mnh thao thc nm canh khc rng

322

310.

311.

312.

313. 314.

Th gin trng th li mc vng Mnh c lm ni sinh t chn loan phng c ti Sng Tin ng(1) c li giao ui Kiu thng Kim Trng gi nh ti thng mnh. Trc khng tho sau no c tho Thuyn khng ngay, b li kh ngay Em y suy cn l ny Th em v hn bui ry ly anh - Bu cha ngh k, bu ti h vy Chim uyn ng cn bit kt by C bi nc cn vy i bn Chng qua bi vn hn qua mi xa nng Ch ai m c mun dt ng ngi nhn. Trc mng chng nh cy c ci Sau vui thay duyn hip o ngi Hai ta xin g ting trao li Di sng con c li, trn tri con chim bay. T ngy gp g gia ng Nghe li bn ni nh thng v chng Tng l thnh cm thnh cho m mng Hay u c di v bin, chim rng xa bay. T ngy thip bn duyn chng D nh con c trch mc vo li xa. Vo rng chng bit li ra Thy cy nc nc ng la vng tm Anh trng em anh cng yu thm S m bng b, s cha bng tri Thy em p ni p ci p qun p o li ti rng vng Chn em i dp quai ngang Mt vung ch in lin vnh c tri Ta thng mnh lm mnh i C cht v mi, khn nn i ta Ngi bun trch m cng cha Trch anh thy bi r ra i ng y ng t ph phng anh mua cm, mua hng sang su Su em mi li lm u cm anh mc, hng long tai Hng long tai nh qut long nhi Cu long nhp, ca ci long then

323

315.

316. 317. 318.

319.

Anh tic c mnh m phn, rng en cm anh mc hng nt ra Bao gi cho n thng ba Gi thu li thi xun ra ci ngoi. Vo vn try qu cau non Anh thy em gin, mun kt nhn duyn Hai m c hai ng tin Cng nom cng p, cng nhn cng a - Anh c v con cha M anh n ni gi a ngt ngo M gi anh ni nao em tm vo hu h thay anh Ch tham nh ngi rung rinh Tham v mt ni anh xinh ming ci Ming ci anh ng my mi Chn i ng nn, ming ci ng trm - T giy hng anh phong ch th Anh gi th ny c h bnh yn u rng m gi tay Tin c g tay y gi ln u ny Nh chim loan phng p cy ng ng Mt mai nn v nn chng Nh c gp nc nh rng gp my. V ai cch tr giang bin C su khng li, chim phin khng bay. V chum cho c bn ng V tnh nn phi i trng v m. V my cho ni ln tri V cn gi thi, hoa ci vi trng V chum cho c bn ng V tnh nn phi i trng v m. Xa ry bit tch m hao Hi c chng thy, tin sao vng trng Xn xang d ngc bng khung Ngy th su no, m rng lu trn Nhn nay ln li bng ngn Mun i lnh Bc, li sang non Tn Than rng, ngc hi tnh nhn Ti i tm bn, bn vng u? Yn Thi c ging trong xanh

320.

324

C i c su ngi canh u lng Ai qua nhn nh c nng Yu nhau xin ch ph phng i thay.

H Ni, nm 2003 iu chnh khi ti bn: thng6 - 2009 TS. Phm Vit Long

325

TS. Phm Vit Long Sinh ngy: 1 thng 7 nm 1946 Ti: Ng Kh, Bc Quang, H Giang Nguyn Qun: Ninh Bnh Hi vin Hi Vn ngh dn gian Vit Nam Hi vin Hi Nh vn Vit Nam Tc phm chnh: - B. trc - Du kho Hoa k sau thm ho 11 thng 9 - m bn - Ng vc - M s gi tr vn ho truyn thng vi vic xy dng i sng vn ho ng bng Bc B - Kha cnh vn ho trong thng mi in t

You might also like