ODA St th kinh t ca Nht Bn?

Nguyn Lng Hi Khi (Tokyo) i vi Vit Nam, vic tip cn cc ngun vn quc t, trong c vn vay ODA, l cn thit pht trin. Tuy vy, nu nh nhng nc cn vn c chin lc n ca mnh, th cc nc giu cng c chin lc cho vay ca h. V th, xy dng chin lc nhn mt cch thch hp, cc nc ngho khng th khng tm hiu chin lc cho ca i tc. Trn c s tham kho nhng cng trnh nghin cu c tnh vch trn v bn cht v chin lc ODA ca Nht Bn, do chnh cc hc gi x Ph Tang thc hin v cng b, bi vit ny ch ra binh php ODA ca h, nhm cung cp cho cc nh hoch nh chnh sch ca Vit Nam mt gc nhn tham chiu trc khi a ra quyt nh. Ting ni ph phn ODA ca hc gi Nht Trong ngn ng ngoi giao, ngi ta coi ODA l biu hin ca tnh u i ca ngi cho i vi ngi nhn. Tuy vy, ngay ti Nht Bn, cng c nhiu hc gi, vi tinh thn trung thc trong khoa hc, vch trn bn cht thc ca chnh sch ODA ca chnh t nc mnh. Chng hn, cun S tht vin tr ODA ca Sumi Kazuo, gio s i hc Yokohama, l mt trong nhng cng trnh nh vy. Cun sch ny tuy dung lng ngn, nhng c th dn dt ngi c ln theo ng i nc bc ca dng chy ODA nhng trng hp c th. Ngoi ra, tm hiu v ODA Nht, khng th khng c cng trnh nghin cu ca tp th hc gi Fuke Yousuke, Fujibayashi Yasushi, Satake Youko, Moriyama Hiroshi, Nagase Riei, Miyauchi Taisuke, Ishikawa Kiyoshi. Cun sch ca h c tiu ODA v cuc sng ca ngi Nht Bn [1]. Cc tc gi l nhng thnh vin ca mt t chc hc thut phi chnh ph: Hi iu tra Nghin cu v ODA (ODA Chosa Kenkyu Kai), thnh lp nm 1988. T 5/1991 n 3/1992, h lin tc thuyt trnh cc kt qu nghin cu ca mnh v vn vin tr ODA ca Nht Bn. Sau , h tip tc kho cu cc t liu mi, ng thi tin hnh iu tra thc a ti cc nc nhn ODA ca Nht Bn, v vit thnh cun sch ni trn, xut bn vo nm 1999, sau hn 10 nm theo ui ti, vi ngn ngn nhng ti liu, s liu, hnh nh c x l v trnh by mt cch khoa hc.

Cun sch vch trn bn cht ng tin ODA ca Nht, gip chng ta hiu rng, ng sau nhng li l ngoi giao m miu l mt v kh kinh t c bit, m nh cc tc gi khng nh mc cui ca cun sch: Ngy xa chng ta dng chin tranh, ngy nay chng ta dng ODA [2]. Ngay c i Truyn hnh Trung ng Nht Bn NHK cng tng c chng trnh pht sng iu tra v s tht ODA, trong , tp trung vo nhng d n ODA in hnh ca tinh thn v Nht Bn. Nhn chung, t nhng nghin cu nh vy m ting ni xut ci cch chnh sch ODA ngy cng mnh m Nht Bn. Di y xin gii thiu c th hn gc nhn ca h v ODA Nht Bn. Ngy xa: chin tranh, ngy nay: ODA hiu bn cht ca ng ODA Nht Bn ngy hm nay, th k 21 ny, cc tc gi ca sch ODA v cuc sng ca ngi Nht Bn dn chng ta quay ngc v qu trnh hnh thnh v din bin ca chin lc ODA ca t nc h. Chin lc ODA ca Nht Bn c xy dng cng vi vic phi tun th hip c San Francisco 1951, theo Nht phi bi thng chin tranh cho mt s nc Chu . H khn kho lm cho nhng ng tin bi thng y quay tr v phc v li cho chnh h. V d, Nht bi thng chin tranh cho Indonesia nh th no? Trong qu trnh m phn bi thng, h khn kho lng vo sau y trong iu khon: Nht Bn s cung cp cho Indonesia cc dch v v sn phm ca Nht Bn tr gi tng ng 80,3 t Yn [3] Kt qu, Nht Bn bi thng cho Indonesia bng cch xy dng... nhng khu khch sn cao cp, nhng ta cn h sang trng, nhng khu mua sm t tin, nhng nh my sn xut giy, vi, g... Nhng th ny, ni nh cc tc gi ca sch, khng th hiu ni sao c th gi l bi thng chin tranh. Bi mt mt, nhng th ny khng phi bi thng cho nhn dn Indonesia, v mt khc, chng lm rt nhiu nh my sn xut giy v vn p non yu ca Indonesia ph sn [4]. c th bi thng nh vy, chc chn khng th khng nh n c nhng m phn sau cnh ca. H chuyn ha s bi thng cho nn nhn thnh ci chnh mnh hng li, cn nn nhn th khng c g, hoc c rt t khng nh cng b, thm ch b thit hi nng hn trc. Cng s s phc hng kinh t ca Nht sau chin tranh, chin lc ODA cng c thc thi mnh m theo nguyn tc ni

trn. Nhng quc gia ngy th, v tnh hoc c , bt u mt cuc ua ti tr tu khng cn sc vi Nht Bn. Xin im qua mt vi trng hp in hnh. T nhng nm 70, do cc quc gia ven bin bt u c nhn vng c quyn kinh t 200 hi l, cc cng ty nh bt hi sn ca Nht bt u b hn ch nh bt nhng ng trng giu c ca nc cng ha Kiribati thuc trung ty Thi Bnh Dng. Hn Quc th tr tin cho Kiribati c tip tc nh bt. Nht th trin khai mt chin lc khc. H xut cho Kiribati ci gi l Vin tr khng hon li trong lnh vc thy sn, tng cho nc ny my chic tu nh c v kho bo qun hin i, v ri khai thc hi sn ca Kiribati vi gi r. [5] Gio s Sumi Kazuo trong sch S tht ca vin tr ODA, cng ch ra rng, gia nhng nm 70, ngnh sn xut nhm ca Nht bt u gp kh khn, chnh ph Nht lp tc xy dng d n vin tr ODA cho Indonesia trong lnh vc khai thc nguyn liu sn xut nhm trn o Sumatra. Mc ch ca n khng ch l hp tc quc t, m cn l, nh chnh h ni, nhm u t xc lp th trn bo v c tnh chin lc i vi nguyn liu nhm ca t nc chng ta [6]. Cng vi s phc hng kinh t Nht sau chin tranh, nn sn xut s lng ln v x hi tiu th vi s lng ln s khng th ng vng nn khng c mt qu trnh tiu hy rc thi s lng ln. V v th, vin tr ca Nht cho Indonesia lin quan n rc cng c a vo c my ODA ny. Indonesia, mt h thng x l rc thi tng thch vi thc tin ca Indonesia khng h c xy dng, m thay vo , nhng c s hin i ha thu gom rc quy m ln c xy dng bng ODA. Indonesia chm sc mt lng rc ln ca ngi Nht [7] Binh php no gip Nht thc hin thnh cng nhng iu trn? l c mt th trn c sp xp mt cch bi bn. tn ti trc th lc ny, Vit Nam cn c mt th trn bi bn tng ng. Binh php ca ODA Nht Bn Nhng nghin cu ni trn tun th nguyn tc thc chng lun vn c nh hng su m trong khoa hc x hi Nht Bn, vch trn bn cht ca vn thng qua vic phn tch cc chui s kin, m khng km theo bnh lun ch quan no.

Thng qua nhng g h trnh by, ngi c d dng nhn thy mt th trn cht ch v bi bn vn hnh c my ODA y. Binh php ODA bao gm ci cu trc ny v s vn hnh ca n. y s trnh by v binh php ny v minh ha bng mt v d c th. Thnh t u tin trong binh php ODA Nht l cc Hip hi ngh nghip. Cc Hi ngh nghip ca Nht vn hnh theo nguyn tc ca mt x hi dn s, khng b can thip bi chnh quyn. Nhng ngi trong cng mt ngnh ngh, theo quy lut th trng, s phi cnh tranh vi nhau sng cn. Nhng Nht Bn, vn ha hip hi pht huy hiu qu cao n mc, quy lut ny vn hnh mt cch khc thng. Trong phm vi hip hi, cc thnh vin coi cnh tranh khng phi l mt hnh thc tiu dit ln nhau, ngc li, cnh tranh l mt hnh thc ca... hp tc, thc y tinh thn thi ua v th sc cng vn ln. Khi i din vi ngi nc ngoi, ch ngha i quc trong kinh t c pht huy cao . Cc thnh vin s hp tc vi nhau, gc qua cnh tranh ni b, cng nhau sng cn vi i th. l cch h bc ra th gii t hn mt th k nay. Chnh cc t chc ngh nghip ch khng phi ai khc, l lc lng u tin xut cho chnh ph ca h cc d n ODA cho cc quc gia b h xem l con mi. Thnh t th hai l t chc JICA (C quan Hp tc Quc t Nht Bn). Gio s Sumi Kazuo i hc Yokohama, trong sch S tht ca vin tr ODA, phn tch v bn cht ca JICA nh sau. Nhn chung, c th xem JICA l c quan thc hin vin tr khng hon li v mt k thut v ti chnh cho cc nc ang pht trin. Qu thc, cc hot ng ca JICA cng c hng n nhng hot ng kiu nh vy. Tuy nhin, ngoi chc nng y, JICA cn thc hin c cc dch v h tr cho cc cng ty Nht. Ngun ti chnh c dng thc hin iu ny l Vn u t pht trin. Vic JICA cho cc cng ty Nht vay di hn vi li sut thp v iu kin cc mm, trong khun kh Vn u t pht trin, l iu cn t c bit n [8] Vn u t pht trin ca JICA c hai loi. Mt loi cho vay lin quan n chun b c s vt cht, v loi kia cho vay phc v cho nhng cng vic lin

quan n th nghim, l loi tin xut ra va bo him n va cho vay lin quan n nhng s nghip c tnh tin phong v kh khn nh thc hin vic ci tin k thut ca doanh nghip. [9] Trong trng hp doanh nghip Nht u t ra nc ngoi, vi danh ngha cao c l c quan thc y hp tc v pht trin c tnh quc t, JICA s s dng loi vn th 2 m nhim vai tr pht hin mc tiu, nghin cu v xut cc d n cho vay u i ODA i vi quc gia mc tiu, chun b v mt tri thc v quan h cho cc doanh nghip Nht. Cc d n cho vay ODA c im qua trn u do JICA m nhim khu u tin: nghin cu, vit d n, thuyt phc nc s ti, vn ng hnh lang... nhm t n mc ch cho h vay ODA. Mu cht ca binh php ODA nm qu trnh thuyt phc con mi. Nh phn tch ca gio s Sumi Kazuo, h to ra v duy tr mt nhu cu vin tr gi to [10], hng n li nhun cho doanh nghip Nht [11] v a nhim ca Nht ra nc ngoi [12] Thnh t th ba l chnh ph. Chnh ph m ng cng vic kt ni tt c cc u mi trong nc v quc t, m bo s vn hnh thng sut ca gung my ODA. Ta hy th hnh dung cch vn hnh ca th trn ni trn trong mt trn nh c th ca h. Sch ODA v cuc sng ca ngi Nht Bn trnh by din bin v kt qu ca d n ODA trng rng ng bc Thi Lan t 4/1992 n 3/1997. D n ny c t tn l Hp tc quc t v mu xanh, nhng kt qu cui cng l bin vng ng bc Thi Lan thnh vng cung cp... g bch n sn xut giy cho Nht Bn. Kho st din bin ca trn nh ny, ta s thy r cch thc hot ng ca th trn b ba Chnh ph JICA Gii t bn trong qu trnh vn hnh ca mt d n ODA. Cu chuyn bt u t nhu cu ca Nht Bn. Ngi Nht tiu th giy th 4 th gii (trung bnh mt ngi 245 kg/1 nm), ngnh cng nghip giy ca Nht sn xut 3000 vn tn giy/ nm (s liu nm 1996). Tuy vy, t nhng nm 80, khi chnh sch bo v mi trng c xit cht, cc doanh nghip giy Nht bt u tng cng mua g bch n nc ngoi, c bit l ca Thi Lan.

V v th, mt d n ODA c vch ra gii t bn giy Nht c th khai thc ti nguyn g ca Thi Lan vi gi r. JICA lp tc xut hin. Bo co nghin cu v k hoch trng rng vng ng bc Thi Lan ra i nm 1992. Bo co m u bng nhng li tt p: Thi Lan, 20 nm tr li y, dn s tng nhanh, t nng nghip c m rng, nhu cu g pht trin, cho nn vng ng bc Thi t l che ph rng nm 1961 l 40% th nay gim cn 14% [13] Trn c s , JICA xut mt k hoch trng rng cho vng ng bc Thi. Chnh ph Thi ng v mt ch trng v yu cu cc c quan chc nng thc hin. JICA lin xut mt k hoch trng rng m tn gi th ht sc tt p, Hp tc quc t v mu xanh, nhng ngi Thi ch nhn ra ci by ca n sau khi d n c trin khai 7 nm, khi m khng cn c th tng tng rng vng ng bc Thi tng l vng quc ca rng na. K hoch JICA xut vi Thi Lan gm 3 vic: Vin tr khng hon li 3 t Yn xy dng 4 trung tm trng cy ging, cy non quy m ln, xy dng cc c s hun luyn, cung cp xe c v cc phng tin cn thit khc. Gi n Thi Lan cc chuyn gia lm nghip ca Nht hun luyn sn xut cy ging v ch o vic trng rng. Phi n on thanh nin Hp tc Quc t ca Nht Bn khai sng cho nng dn Thi thc v tm quan trng ca rng v vic trng rng (Khai sng l t h dng trong nguyn vn)

Khng r nhng thanh nin Nht Bn kia khai sng cho nng dn Thi Lan iu g, nhng nng dn Thi ch thch trng bch n v l loi cy bin thnh tin, v khng r 4 trung tm sn xut cy ging kia to ra loi cy g, nhng t 1992 n 1995, mt trm triu cy ging c pht min ph cho nng dn Thi Lan h t trng rng, v trong , hu ht l cy bch n sn xut giy. Khi c mt vng ng bc trng bch n, th mt mt, gi bch n y s v cng r, v mt khc, ngun nc v ngun dinh dng ca t b hy hoi nghim trng. Bn cnh , vic nng dn c pht min ph cy ging bch n vi s lng khng l, l loi cy c li ch kinh t trc mt, lm cho din tch rng bch n tng vt v din tch rng t nhin trc b hy

hoi. Ci gi l hp tc quc t v trng rng bo v thin nhin ch l tr a. Hu ht s ti sn 3 t Yn ca d n u phc v ngc li cho Nht Bn. Kt cc, d n b nhn s Bangkok phn i kch lit. Nu v d n ODA ny l mt ci by th ci ly then cht ca by ny l vic pht khng cy ging cho nng dn t trng rng. Thuyt minh cho ch trng ny, JICA a ra nhng lp lun tt p. Nng dn Thi Lan cng trng rng mt cch t pht, va bo v mi trng va phc v nhu cu cuc sng. Vy, c th tn dng iu ny thc hin 2 vic mt lc: bo v thin nhin v xa i gim ngho cho vng ng bc Thi [14] Lm sao chnh ph Thi c th t chi mt li ngh nh th? Mu k ny ca JICA lm ngi ta nh li nhng cu chuyn u tr c k trong Chin quc sch bn Tu. Li th ti ca mt st th kinh t ca John Perkins, ngi c khng hiu v sao mt c nhn nh ng li c th lm c mt khi lng cng vic khng l l ln lt thuyt phc cc chnh ph Chu M La tinh, ng Nam , Trung ng lao theo nhng d n gi di nhm phc v li ch t bn M. Nhng, trng hp Nht Bn li ht sc d hiu: thc hin iu ny khng phi l mt c nhn m l c mt b my trong c nhng t chc ng vai tr xung kch. Bin h cho ODA Nht Bn D nhin, bn thn cc hc gi Nht Bn khi ph phn chin lc cho vay ODA th cng khng c nh ph nh sch trn mt tch cc ca n. Khng c g l tiu cc hon ton. Chng ta c th lit k, trn b mt hin tng, v s nhng li ch m cc d n ODA mang li. Nht Bn, c v s sch v ca ngi ODA ca Nht l mt cng hin ca dn tc h i vi th gii. Trong mt cun sch bin h cho ODA Nht, xut bn nm 2003, Miura Yuuji, mt trong nhng chuyn gia ca JETRO (Hi Chn hng Ngoi thng Nht Bn) v Watanabe Toshio, mt gio s ca i hc Cng nghip Tokyo, mt mt tha nhn rng, vo cui nhng nm 50, v kh nng cnh tranh quc t ca cc cng ty Nht Bn cn yu, cho nn vic dng ODA nh mt hnh thc bo h li nhun ca cc cng ty Nht l s biu l r rng ca thc quc gia [15], nhng mt khc, theo hai tc gi, nu tip tc nhn bng con mt y trong bi cnh x hi c tnh quc t hin nay l sai, bi v ngy nay, lc lng xy dng cc d n ODA rt a dng, khng ch c cc cng ty Nht m cn c c chnh ph nc c vin tr, ngn hng, JICA, cc t chc v quc

gia ti tr khc, thm ch c cc cng ty t vn khng thuc Nht Bn cng tham gia [16]. Nh vy, c theo hai hc gi trn th c th hiu rng, ngy nay ODA Nht khng cn l ODA v Nht Bn na m thc s l ODA cao thng. Tuy vy, cng cn ni rng, s a dng trn thc cht khng ni ln iu g. S tht nm kt qu cui cng m nhng d n t ti. C l, nu tranh ci xem bn ph phn v bn bin h, bn no ng, bn no sai, th cuc tranh ci s khng bao gi kt thc. V dng nh c hai bn u c mt ng ca mnh. Vin tr ODA ca cc nc giu cho cc nc ang pht trin nh Vit Nam tr nn tt hay khng tt, th c l, ph thuc vo phng thc tip nhn ca pha chng ta hn l ph thuc vo ngi cho. V vy, Vit Nam khng th khng xem xt h thng vn hnh ca ODA Nht, t , nhn li l li suy ngh, th trn v qu trnh ra quyt nh ca chnh mnh. Nhn t gc ny th phi chng, chng ta ang t chc mt th trn hon ton khng tng thch vi th trn ca i phng/ i tc? Tokyo, 3/6/2010 Nguyn Lng Hi Khi [1] ODA 1999 (Fuke Yousuke, Fujibayashi Yasushi, Satake Youko, Moriyama Hiroshi, Nagase Riei, Miyauchi Taisuke, Ishikawa Kiyoshi, ODA v cuc sng ca ngi Nht Bn, NXB Komonzu, 1999) [2] Nh trn, p. 215 219 [3] Nh trn, p. 206 [4] Nh trn, p. 207 208 [5] Nh trn, chng 2 [6] ODA 1989, p. 170 (Sumi Kazuo, S tht ca vin tr ODA, Iwanami shoten, 1989, p. 170)

[7] ODA v cuc sng ca ngi Nht Bn, Sd, p. 4 [8] S tht ca vin tr ODA, Sd, p.168 169 [9] Nh trn, p. 169 [10] Nh trn, p. 137 p. 147 [11] Nh trn, p. 148 158 [12] Nh trn, p. 158 167 [13] Dn theo: ODA v cuc sng ca ngi Nht Bn, Sd, p. 13 [14] Nh trn, p. 14 [15] ODA - 2003, 107-108 (Miura Yuuji, Watanabe Tosio, (Tm dch) ODA c th lm g vi t cch l Nht Bn, Chuko Shinsho, 2003, 107-108 p) [16] Nh trn, 109 p
(Ln trang viet-studies ngy 12-6-10)