1

____________________________________________________________________

MC LC
MC LC

PHN I

TNG QUAN V VIT NAM

1.Tng quan v Vit Nam

1.1.V tr a l

1.2. Kh hu - a hnh

1.3. Hnh chnh

1.4. Dn tc

1.5. Tn gio

10

1.6. Cc di sn th gii Vit Nam

12

1.6.1 Di sn thin nhin

12

1.6.2. Di sn vn ha

12

1.7. C s ny sinh hnh thnh nn nn vn ho Vit Nam

12

CHNG II

14

VN HA HC I CNG

14

Dn nhp

14

2.1. Khi nim Vn ho

14

2.2. Cc c trng v chc nng ca vn ha

15

2
____________________________________________________________________

2.2.1. Tnh h thng v chc nng t chc x hi

16

2.2.2. Tnh gi tr v chc nng thc y x hi vn ng i ln

16

2.2.3. Tnh lch s v truyn thng c chc nng gio dc, duy tr cng ng. 16
2.2.4. Tnh dn tc to nn c tnh, bn sc ring, phn bit vi dn tc khc. 16
2.3. Phn bit vn ha, vn hin, vn vt v vn minh.

16

2.4. Cu trc ca mt nn vn ha

18

2. 5. Cc b mn nghin cu vn ha

18

2.6. Hai loi hnh vn ho c bn trn th gii

18

CHNG III

21

TA CA VN HA VIT NAM

21

3. 1.Ch th vn ha Vit Nam l cc dn tc Vit Nam

21

3.2. Khng gian vn ha

22

3.3 Cc vng vn ha Vit Nam

23

3.3.1. Vng vn ha Ty Bc

26

3.3.2. Vng vn ha Vit Bc (Vng ng Bc)

27

3.3.3. Vng vn ha Bc B (vng Thng long, vng ng bng sng Hng) 28

3.3.4. Vng vn ha Trung B

28

3.3.5. Vng vn ha Ty Nguyn

29

3.3.6. Vng vn ha Nam B

29

3
____________________________________________________________________

3.4. Mi quan h khng gian vn ha Vit Nam - Trung Quc

31

TIN TRNH VN HO VIT NAM

33

4.1.Giai on 1: giai on tin s

33

4.2. Giai on 2: giai on Vn Lang - u lc

34

4.4. Giai on 4: Vn ha i Vit thi t ch

35

4.5.Giai on 5: Vn ha i Nam

37

4.6. Giai on 6: Vn ha hin i

38

CHNG V

42

VN HO NHN THC

42

CA NGI VIT NAM XA V NAY

42

5.1. Trit l m dng

42

5.1.1. Khi nim

43

5.1.2. Hai qui lut ca trit l m dng (quan h gia m v dng)

44

5.1.2.1 Qui lut 1

44

5.1.1.2. Qui lut 2

45

5.2.Hai hng pht trin ca trit l m dng

47

5.2.1 Hng ln pha Bc

47

5.2.2. Tam ti

48

5.3. Trit l v cu trc thi gian - lch m dng

5.3.1. Lch

49
49

5.3.1.1. Lch dng

49

5.3.1.2. Lch m

50

4
____________________________________________________________________

5.3.1.3. Lch m dng

5.3.2. H m Can -Chi

50
51

5.3.2.1. H Can thin can

51

5.3.2.2. H Chi - a chi

51

5.4.Trit l - nhn thc v con ngi

54

5.4. 1.Nhn thc v con ngi t nhin

54

5.4. 2. Nhn thc v con ngi x hi

56

CHNG VI

57

VN HA T CHC I SNG CNG NG

57

V C NHN

57

6. 1.T chc cng ng

57

6.1.1.T chc nng thn: lng x

57

6.1.2. T chc quc gia

61

6.1.3 T chc th

63

6.2.Vn ho t chc i sng c nhn

65

6.2.1.Tn ngng

65

6.2. 2.Phong tc

69

6.2.3. Vn ho giao tip v Ting Vit

72

6.2.3.1.c im giao tip ca ngi Vit Nam

72

6.2.3.2. Ngn ng ting Vit trong giao tip

73

6.2.4. Sinh hot ngh thut.

74

6.2.4.1. Vn chng

74

6.2.4.2. Ngh thut to hnh

76

CHNG VII

79

5
____________________________________________________________________

VN HA NG X VI MI TRNG T NHIN V MI TRNG

X HI

79

Vn ho ng x vi mi trng t nhin

79

7.1. n ung

79

7.2. Mc (trang phc, trang im)

81

7.3. Nh

82

7.4. S i li giao thng

84

7.5 Vn ho tnh dc

85

CHNG VIII

88

VN HA NG X VI MI TRNG X HI

88

Giao lu vi n

89

8.1 Vn ha Chm v ngun gc B la mn, Hi gio

89

8.2. Vn ho Pht Gio (Buddhism)

90

8.2.1. S hnh thnh o Pht

90

8.2.2. Qu trnh pht trin ca Pht Gio Vit Nam

93

8.2.3. Mt s c im ca Pht Gio Vit Nam

95

Giao lu vi Trung Hoa

98

8.3.Nho gio v vn ho Vit Nam

98

8.3.1.S hnh thnh Nho gio

98

8.3.2. Ni dung c bn ca Nho gio

101

8.3.3. Nho gio Vit Nam

103

8.4. o gio v vn ho Vit Nam

104

8.4.1.o gia, o, o c kinh, o gio

104

8.4.2. o gio Vit Nam

107

Phng Ty vi vn ho Vit Nam

109

8.5. Kit gio vi vn ha VN

109

6
____________________________________________________________________

8.5.1 Qu trnh pht trin ca Kit gio Vit Nam

109

8.5.2.Vn ha phng Ty Vit Nam

111

CHNG IX

117

VN HO VIT NAM

117

T TRUYN THNG N HIN I

117

9.1. Hng s vn ho Vit Nam

117

9.2. Bn sc vn ho dn tc

117

9.3. Ga tr vn ho truyn thng

118

9.4. Ga tr vn ho tiu biu

118

9.5. Vn ho truyn thng ng trc cng cuc cng nghip ho - hin i

ha

119

Ph Lc

122

t Nc

134

TH MC THAM KHO

139

7
____________________________________________________________________

PHN I
TNG QUAN V VIT NAM

Bn hnh chnh Vit Nam

Trng ng - Biu tng ca vn minh Vit Nam c xa.

8
____________________________________________________________________

1.Tng quan v Vit Nam

1.1.V tr a l

Hnh 1.1 Quc k Vit Nam

Hnh 1.2 Quc huy Vit Nam

Ngun www.mattran.org.vn

Nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam l mt di t hnh ch S, nm

trung tm khu vc ng Nam , pha ng bn o ng Dng, Kinh tuyn:
1020 08' - 1090 28' ng, V tuyn: 80 02' - 230 23' Bc
- Pha Bc gip Trung Quc,
- Pha Ty gip Lo, Campuchia,
- Pha ng v Nam trng ra bin ng v Thi Bnh Dng.
B bin Vit Nam di 3260 km, bin gii t lin di 3730km. Trn t lin,
t im cc Bc n im cc Nam (theo ng chim bay) di 1 650km, t im cc
ng sang im cc Ty ni rng nht 600km (Mng Ci, Qung Ninh), 400 km
(Nam b), ni hp nht 50km - ng Hi (Qung Bnh).
Vit Nam l u mi giao thng t n Dng sang Thi Bnh Dng 1.

Hnh 1.3; Vit Nam trong khu vc ng Nam

www.chinhphu..vn

www.chinhphu.vn

9
____________________________________________________________________

1.2. Kh hu - a hnh
V c bn: Kh hu Vit Nam nm hon ton trong vnh ai kh hu gi ma.
Tuy nhin tri di t Bc n Nam, kh hu c nhng thay i r rt
Min Bc: bn ma Xun, h, thu, ng r rt.
Min Nam : ch hai ma : ma Kh (ma Nng) v ma ma,
Min trung; kh hu khc nghit, kh hn nhiu.
Lnh th Vit Nam bao gm 3 phn 4 l i ni, cn li l ng bng.
ccng bng ln: Sng Hng, Sng Cu Long..

1.3. Hnh chnh

Hin ti Vit Nam c 64 tnh thnh, trong c 5 Thnh ph trc thuc Trung
ng gm: H Ni, Tp. HCM, Hi Phng, Nng, Cn Th.

1.4. Dn tc
Theo thng k dn s nm 1979 th Vit Nam c 54 dn tc. 54 dn tc cng
chung sng trn lnh th, mi dn tc mt sc thi ring, cho nn vn ho Vit Nam l
mt s thng nht trong a dng. Ngoi vn ho Vit-Mng mang tnh tiu biu, cn
c cc nhm vn ho c sc khc nh Ty-Nng ,Thi,Chm, Hoa-Ngi, MnKhme, HMng-Dao, nht l vn ho cc dn tc Ty Nguyn gi c nhng
truyn thng kh phong ph v ton din cu mt x hi thun nng nghip gn b vi
rng ni t nhin.

54 dn tc c th chia thnh 8 Nhm, cc dn tc cng nhm c

quan h gn gi h hng vi nhau:
Nhm Vit - Mng c 4 dn tc l: Cht, Kinh, Mng, Th.
Nhm Ty - Thi c 8 dn tc l: B Y, Giy, Lo, L, Nng, Sn Chay, Ty, Thi.
Nhm Mn-Khmer c 21 dn tc l: Ba na, Bru, Bru-Vn kiu, Ch-ro, Co, C-ho,

10
____________________________________________________________________
C-tu, C-tu, Gi-tring, Hr, Khng, Khmer, Kh m, M, Mng, M'Nng, -u,
R-mm, T-i,Xinh-mun,X-ng,Xting.

Nhm Mng - Dao c 3 dn tc l: Dao, Mng, P thn.

Nhm Kaai c 4 dn tc l: C lao, La ch, La ha, Pu po.
Nhm Nam o c 5 dn tc l: Chm, Chu-ru, , Gia-rai, Ra-glai.
Nhm Hn c 3 dn tc l: Hoa, Ngi, Sn du.
Nhm Tng c 6 dn tc l: Cng, H Nh, La h, L l, Ph l, Si la 2.
Mc d ting ni ca cc dn tc thuc nhiu nhm ngn ng khc nhau, song
do cc dn tc sng rt xen k vi nhau nn mt dn tc thng bit ting cc dn tc
c quan h hng ngy, v d sng xen k vi nhau, giao lu vn ha vi nhau, nhng
cc dn tc vn lu gi c bn sc vn ha ring ca dn tc mnh. y ci a
dng ca vn ha cc dn tc c thng nht trong qui lut chung - qui lut pht trin
i ln ca t nc, nh ci ring thng nht trong ci chung ca cp phm tr trit
hc.

1.5. Tn gio
Vit Nam c nhng tn gio c ngun gc t phng ng nh Pht gio,
Lo gio, Nho gio; c tn gio c ngun gc t phng Ty nh Thin cha gio,
Tin lnh; c tn gio c sinh ra ti Vit Nam nh Cao i, Pht gio Ho Ho; c
tn gio hon chnh (c h thng gio l, gio lut, l nghi v t chc gio hi), c
nhng hnh thc tn gio s khai. C nhng tn gio pht trin v hot ng n
nh; c nhng tn gio cha n nh, ang trong qu trnh tm kim ng hng
mi cho ph hp.
Theo ban Tn gio chnh Ph , c tnh, hin nay Vit Nam c khong 80%
dn s c i sng tn ngng, tn gio, trong c khong gn 20 triu tn ca 6
tn gio ang hot ng bnh thng, n nh, chim 25% dn s. C th:
- Pht gio: Gn 10 triu tn , c mt hu ht cc tnh, thnh ph trong c
nc, trong tp trung ng nht H Ni, Bc Ninh, Nam nh, Hi Phng, Hi
Dng, Tha Thin-Hu, Nng, Qung Ngi, Bnh nh, Khnh Ho, TP H Ch

www.mattran.org.vn - t nc Vit Nam.

11
____________________________________________________________________
Minh, ng Nai, Lm ng, Sc Trng, Tr Vinh, thnh ph Cn Th...
- Thin cha gio: Hn 5,5 triu tn , c mt 50 tnh, thnh ph, trong c
mt s tnh tp trung ng nh Nam nh, Ninh Bnh, Thi Bnh, Hi Phng, Ngh
An, H Tnh, Nng, Kon Tum, k Lk, Khnh Ho, Bnh Thun, ng Nai, TP
H Ch Minh, Tin Giang, Vnh Long, An Giang, thnh ph Cn Th...
- o Cao i: Hn 2,4 triu tn c mt ch yu cc tnh Nam B nh
Ty Ninh, Long An, Bn Tre, TP H Ch Minh, ng Thp, Tin Giang, Cn Th,
Vnh

Long,

Kin

Giang,

Mau,

An

Giang..

- Pht gio Ho Ho: Gn 1,3 triu tn , tp trung ch yu cc tnh min

Ty Nam B nh: An Giang, Cn Th, Hu Giang, ng Thp, Vnh Long.
- o Tin lnh: khong 1 triu tn , tp trung cc tnh: Nng, Qung
Nam, TP H Ch Minh, Bn Tre, Long An, Lm ng, k Lk, Gia Lai, k Nng,
Bnh

Phc

Tr

Vinh

mt

tnh

pha

Bc.

- Hi Gio: Hn 90 nghn tn , tp trung cc tnh: An Giang, TP H Ch

Minh, Bnh Thun, Ninh Thun...
Ngoi 6 tn gio chnh thc ang hot ng bnh thng, cn c mt s
nhm tn gio a phng, hoc mi c thnh lp c lin quan n Pht gio, hoc
mi du nhp bn ngoi vo nh: Tnh c s, Bu Sn K Hng, T n Hiu
Ngha, T Tin Chnh gio, Blamn, Bahai v cc h phi tin lnh.Mi y, nm
2007 Chnh ph va chnh thc cho thm 2 tn gio Tnh c s v T n Hiu
Ngha c php hot ng truyn gio v lp gio hi chnh thc nng s tn gio
chnh thc Vit Nam t 6 ln 8.
Vi s a dng cc loi hnh tn ngng, tn gio ni trn, ngi ta thng v
Vit Nam nh bo tng tn gio ca th gii. V kha cnh vn ho, s a dng cc
loi hnh tn ngng tn gio gp phn lm cho nn vn ho Vit Nam phong ph
v c sc. Tuy nhin l nhng kh khn t ra trong vic thc hin ch trng,
chnh sch i vi tn gio ni chung v i vi tng tn gio gio c th.

12
____________________________________________________________________

1.6. Cc di sn th gii Vit Nam

1.6.1 Di sn thin nhin
- Vnh H Long (Qung Ninh)
- Vn quc gia Phong Nha- K Bng (Qung Bnh)

1.6.2. Di sn vn ha
1. Qun th kin trc c Hu (Tha Thin Hu)
2. Nh nhc cung nh Hu (Tha Thin Hu)
3. Thnh a M Sn (Qung Nam)
4. Ph c Hi An (Qung Nam)
5. Khng gian vn ho Cng Ching (Ty Nguyn)

1.7. C s ny sinh hnh thnh nn nn vn ho Vit Nam

Vn ho dn tc Vit Nam ny sinh t mt mi trng sng c th: x nng,
nhiu sng nc, ni gp g ca nhiu nn vn minh ln. iu kin t nhin (nhit,
m, gi ma, sng nc, nng nghip trng la nc...) tc ng khng nh n i
sng vn ho vt cht v tinh thn ca dn tc, n tnh cch, tm l con ngi Vit
Nam. Tuy nhin iu kin x hi v lch s li l nhng yu t chi phi rt ln n vn
ho v tm l dn tc. Cho nn cng l c dn vng trng la nc, vn c nhng
im khc bit v vn ho gia Vit Nam vi Thi Lan, Lo, Indonesia, n v.v...
Cng ci ngun vn ho ng Nam , nhng do s thng tr lu di ca nh Hn,
cng vi vic p t vn ho Hn, nn vn ho Vit Nam bin i theo hng mang
thm cc c im vn ho ng ..
Cc nh s hc thng nht kin mt im: Vit Nam c mt cng ng
vn ho kh rng ln c hnh thnh vo khong na u thin nin k th nht trc
Cng nguyn (cch y khong 2800- 2500 nm LQV) v pht trin rc r vo giai
on vn ho ng Sn (cch nay khong 2500 nm LQV). Cng ng vn ho

13
____________________________________________________________________
y pht trin cao so vi cc nn vn ho khc ng thi trong khu vc, c nhng nt
c o ring nhng vn mang nhiu im c trng ca vn ho vng ng Nam ,
v c chung chng gc Nam (Mongoloid phng Nam) v nn vn minh la nc.
Nhng con ng pht trin khc nhau ca vn ho bn a ti cc khu vc khc nhau
(lu vc sng Hng, sng M, sng C v.v...) hi t vi nhau, hp thnh vn ho
ng Sn. y cng l thi k ra i nh ncphi thaiu tin ca Vit Nam di
hnh thc cng ng lin lng v siu lng ( chng gic v p gi trng la), t
cc b lc nguyn thu pht trin thnh dn tc.
C th ni xuyn sut ton b lch s Vit Nam, c ba lp vn ho chng
ln nhau: lp vn ho bn a, lp vn ho giao lu vi Trung Quc v khu vc,
lp vn ho giao lu vi phng Ty 3. Nhng c im chnh ca Vit Nam l nh
gc vn ho bn a vng chc nn khng b nh hng vn ho ngoi lai ng ho,
tri li cn bit s dng v Vit ho cc nh hng lm giu cho nn vn ho dn
tc.
Dn tc Vit Nam hnh thnh sm v lun lun phi lm cc cuc chin tranh
gi nc, t to nn mt c trng vn ho ni bt: t tng yu nc thm su v
bao trm mi lnh vc. Cc yu t cng ng c ngun gc nguyn thu sm c
c kt li, tr thnh c s pht trin ch ngha yu nc v thc dn tc. Chin tranh
lin min, cng l l do ch yu khin cho lch s pht trin x hi Vit Nam c
tnh bt thng, tt c cc kt cu kinh t-x hi thng b chin tranh lm gin on,
kh t n im nh ca s pht trin chn mui. Cng v chin tranh ph hoi, Vit
Nam t c c nhng cng trnh vn ho-ngh thut s, hoc nu c cng khng
bo tn c nguyn vn.

Th Nm, 06/07/2006, 02:23 (GMT+7)

Dn s VN tng 1,3 triu ngi mi nm

Trn Ngc Thm 2006 Tm v bn sc vn ha Vit Nam, Nxb Thnh ph H Ch Minh

14
____________________________________________________________________
TT (H Ni) -VN ang thi k cui ca giai on bng n dn s,
ph ch nhim y ban Dn s, gia nh v tr em Nguyn Thin
Trng nhn nh ti cuc hp bo chiu 5-7, nhn k nim Ngy dn
s th gii 11-7.
Theo ng, hin ti mi nm dn s VN tng thm khong 1,3 triu
ngi. Tnh trng tng dn nhanh ny t ra nhiu vn dn sinh, c
bitgy sc p ln h thng gio dc quc dn.
Ti gia nh, ng Trng cho bit kho st mi nht ti TP Bin Ha
(ng Nai) cho thy hn 56% gia nh khng hiu qu trnh thay i tm
sinh l ca tr.
Tr s sinh gia tng ti

Nhn thc v sc khe sinh sn ca thanh nin cn yu, rt nhiu

Bnh vin T D - nh
nam thanh nin cha lp gia nh c quan h vi gi mi dm, t l nhim :T.T.D
HIV trong v thnh nin v thanh nin tng cao, 30% s ca no ph thai hng nm l n gii cha lp
gia nh...
gii quyt tnh trng ny, mt d n ln nht t trc n nay v truyn thng phng chng
HIV/AIDS, sc khe sinh sn trong thanh nin s c thc hin t 2006, vi ti tr tr gi 20 triu
USD t Ngn hng Pht trin chu .
L.ANH

CHNG II
VN HA HC I CNG
Dn nhp
C l, pht biu rng th k 21 l th k ca vn ha chc khng qu ng, bi
v mt khuynh hng chung hin nay l cc quc gia trn th gii ang (hay sp) qui
t vi nhau thnh nhiu nhm da trn vn ha, m khng da trn thc h (nh
Ch ngha Cng sn v Ch ngha T bn trong thi gian qua). Trong th k 21, ngi
ta s hiAnh l aithay vAnh thuc phe no? trong th k va qua. Tc l mt s
chuyn bin v nhn dng t thc h sang vn ha.

2.1. Khi nim Vn ho

Vy Vn ho l g ? tr li cu hi ny khng d cht no, bi vn ho l mt
phm tr c ni hm rt rng, cc hc gi trn th gii cha bao gi ng vi nhau
v ngha ca hai t ny (hin c trn 500 nh ngha) v xem ra xu hng hc thut
hin nay, s lng cc nh ngha cn c th tng ln na. Trong phm vi gio trnh
ny, ngi vit ch gii thiu mt s nh ngha tiu biu

15
____________________________________________________________________
Theo cch hiu thng thng, vn ha l hc thc, trnh hc vn v li sng
lnh mnh iu ny thy r trong s yu l lch ca c nhn c ghi: trnh vn
ho, trong x hi c p vn ho, phng vn ho, gia nh vn ho, sng c tnh c
ngha, c trc c sau, hay gip , an i ngi c th, bt hnh ngi ta gi l ngi
c vn ho.Cn trong hc thut, vn ho c hiu theo mt ngha khc:
C Gs o Duy Anh xem vn ho l sinh hot 4
TS Dng Ngc Dng xem Vn ho l mt h thng cc gi tr chung cho mi
thnh vin ca x hi hay cng ng 5
Edouard Herriot xem Vn ha l ci cn li khi ngi ta qun i tt c, l
ci vn thiu khi ngi ta hc tt c 6 .
Phan Ngc xem vn ho l mi quan h gia th gii biu tng trong c mt
c nhn hay mt tc ngi vi ci th gii thc t t nhiu b c nhn hay tc
ngi ny m hnh ho theo ci m hnh tn ti trong biu tng.iu biu hin r
nht chng t mi quan h ny, l vn ho di hnh thc d thy nht, biu hin
thnh mt kiu la chn ring ca c nhn hay tc ngi, khc cc kiu la chn ca
c nhn hay tc ngi khc. 7
Trn Ngc Thm trong cng trnh Tm v bn sc vn ho Vit Nam, - c
b Gio Dc v o to chn lm gio trnh chnh ging dy trong cc ngnh Khoa
hc X hi - xut bn ti Thnh ph H ch Minh nm 2001 (ti bn 2003,2004,2006)
nh ngha vn ho nh sau:
Vn ha l mt h thng hu c cc gi tr vt cht v tinh thn do con ngi
sng to v tch ly trong qu trnh hot ng thc tin v trong s tng tc gia con
ngi vi mi trng t nhin v x hi ca mnh.
Ta thy nh ngha ny ph hp vi nh ngha m UNESCO a ra nm 1970
ti Venise 8

2.2. Cc c trng v chc nng ca vn ha

o Duy Anh 1938 Vit Nam Vn ho s cng, NXB Vn Ho, t13
Dng Ngc Dng, Nhu cu hin thc ho l tng ca bn thn, TTCN,s 42, ngy 26.20.2003
6
Trn Ngc Thm, sd, t4
7
Phan ngc 1998 Bn sc vn ho Vit Nam, NXB VH-TT, t17
8
Trn Ngc Thm 2001 Tm v bn sc vn ho Vit Nam, NXB TPHCM.17-25
4
5

16
____________________________________________________________________

2.2.1. Tnh h thng v chc nng t chc x hi

VH gm nhiu b phn c lin quan mt thit vi nhau, nh hng ln nhau.
Nhng con ngi c chung mt nn VH s sng chung thnh mt cng ng n nh

2.2.2. Tnh gi tr v chc nng thc y x hi vn ng i ln

C nhiu cch phn loi gi tr vn ha:
Gi tr vt cht, gi tr tinh thn, gi tr hn hp vt cht tinh thn
Gi tr s dng, gi tr o c v gi tr thm m
Gi tr vnh cu, gi tr nht thi , gi tr lch s v gi tr ang hnh
thnh
Tnh gi tr cn c vai tr iu chnh x hi, bng cch to ra nhng mu
mc mi ngi noi theo.

2.2.3. Tnh lch s v truyn thng c chc nng gio dc, duy tr
cng ng.
2.2.4. Tnh dn tc to nn c tnh, bn sc ring, phn bit vi dn
tc khc 9.

2.3. Phn bit vn ha, vn hin, vn vt v vn minh.

Vn ho
Hi ho gia vt

Vn hin
Thin v gi tr

Vn vt
Thin v gi tr

Vn minh
Thin v gi tr vt

cht v tinh thn

tinh thn

vt cht

cht, k thut

C b di lch s

C b di lch s

C b di lch s

C trnh pht trin

C tnh dn tc

C tnh dn tc

C tnh dn tc

C tnh quc t

Thin v nng

Thin v nng

Thin v nng

thn, nng nghip,

thn, nng nghip,

thn, nng

th, thng mi, v

phng ng

phng ng

nghip, phng

cng nghip, phng

Thin v thnh

* Xem chi tit hn trong : Trn Ngc Thm 2006 Tm v bn sc vn ho Vit

Nam, NXB TPHCM, t 20-24

17
____________________________________________________________________
ng

Ty

18
____________________________________________________________________

2.4. Cu trc ca mt nn vn ha
C th chia ra 4 thnh t, gm:
Vn ha nhn thc
Vn ha t chc cng ng: x hi v c nhn.
Vn ha ng x vi mi trng t nhin.
Vn ha ng x vi mi trng x hi

2. 5. Cc b mn nghin cu vn ha
Gm nhng chuyn ngnh :
Vn ha hc i cng: cn gi l L thuyt vn ha , nghin cu cc
khi nim, quy lut hnh thnh v pht trin vn ha...
a l vn ha : tm hiu vn ho ca cc vng (theo chiu ngang).
Lch s vn ha: kho st qu trnh din bin ca mt nn vn ha dn
tc (theo chiu dc).
C s vn ha nhm nghin cu mt nn vn ha dn tc , bao hm c
a-vn ha v s -vn ha , nhm hng vo thi hin i , vi mc ch bo tn v
pht trin nn vn ha y .

2.6. Hai loi hnh vn ho c bn trn th gii

Ngi ta thng phn chia th gii ra hai khu vc vn ha: phng ng v
phng Ty.Cch chia nh th ch l tm thi, v n thiu c s khoa hc v khng
chnh xc.Tiu ch phn loi phi cn c vo li sng ch yu (cch sn xut), m sn
xut ph thuc vo a hnh, kh hu .
Nhiu nh nghin cu thng nht chia vn ha th gii ra lm 2 loi hnh c
bn: vn ha gc nng nghip v vn ha gc du mc.

19
____________________________________________________________________

Bng i chiu hai loi hnh vn ho

Tiu ch
a hnh, kh hu

Vn ho nng nghip

Vn ho du mc (Ch yu

(Ch yu phng ng phng Ty)

ng bng, nng, m, thp tho nguyn, lnh, kh, cao

Ngh nghip chnh

trng la nc

chn nui du mc

Cch sng (ni )

nh c, nh n nh

du c, cm tri, lu tm b

ng x vi t nhin

gn b, ho hp,tn trng chim ot, khai thc, bc lt

n ung

n thc vt
trng

Quan h x hi

tnh,

n ng vt
trng

c, trng l (nguyn tc), trng ti,

trng vn, trng n, dn trng v, trng nam gii, trng

ch, trng tp th

Giao lu i ngoi

hiu ho, dung hp, mm hiu chin, c tn, cng rn

do khi i ph
ch quan, cm tnh, kinh

c im t duy

nghim, tng hp v bin

chng

Vn hc ngh thut

Xu hng khoa hc

Khuynh hng chung

c nhn (th lnh)

thin v th, nhc tr tnh

thin vn, trit hc tm

linh, tn gio
thin v vn ho nng
thn

bng bo lc

khch quan, l tnh, thc

nghim, phn tch v siu hnh

thin v truyn, kch, ma si

ng

khoa hc t nhin, k thut

thin v vn minh thnh th

20
____________________________________________________________________
Trn y trnh by nhng nt khc bit c bn nht gia hai loi hnh vn ha
ch yu ca loi ngi. Trn c s , sinh vin tip tc tm hiu nhng nt khc nhau
trong nhiu lnh vc khc.

143H

Nhng hnh nh tiu biu cho nn vn minh nng nghip Phng ng

144H

Nhng hnh nh tiu biu cho nn vn minh nng nghip Phng Ty du mc

Ngun: su tm t Internet

21
____________________________________________________________________

CHNG III
TA CA VN HA VIT NAM
Theo Trn Ngc Thm: Ba yu t c bn to nn mt nn vn ha l:
Ch th vn ha
Khng gian vn ha
Thi gian vn ha 10

3. 1.Ch th vn ha Vit Nam l cc dn tc Vit Nam

Cch y trn 30 vn nm, loi ngi sng hai khu vc chnh: pha Ty v
pha ng. Khu vc pha Ty gm 2 i chng l chng u (Europeoid), v chng Phi
(Negroid) Cn pha ng, c i chng (Mongoloid) sng pha Bc, i chng
c (Australoid) sng pha Nam gm khu vc ng Nam v nam o Thi bnh
dng.
Cch y khong 10 ngn nm (thi gia) mt dng ngi du mc thuc
i Mongoloid t Ty Tng thin di xung, vt qua sng Dng T (cn gi Trng
giang), dng li v hp chng vi dn Melanesien nng nghip bn a, to ra mt
chng mi gi l Indonesien (M Lai c), nc da ngm en, tc hi qun, tm vc
thp 11.
Cch y khong 5000 nm (thi mi, u thi i ng), tip tc
din ra s tip nhn v hp chng dng ngi Mongoloid pha Bc i xung vi dn
c Indonesien bn a, to ra chng mi, Austroasiatic -gi l chng Nam .
Dn dn, chng Nam chia tch ra nhiu dn tc gi chung l nhm Bch
Vit, nh Dng Vit,ng Vit, in Vit, Lc Vit, Mn vit, Nam vit,...sinh sng
t pha nam sng Dng T cho ti Bc Trung B. Nhm ny hnh thnh theo 4 nhm

10
11

Trn Ngc Thm 2006, sd, t 53

Trn Ngc Thm 2006, sd, t 55

22
____________________________________________________________________
ngn ng l Vit -Mng, Mn -Khmer, Ty- Thi, Mo -Dao.Trong , dn tc Vit
(kinh) chim a s, ti 85 %.
Trong khi , mt b phn dn Indonesien khng mun li hp chng vi cc
dng du mc ph ng Bc nn di chuyn dc theo dy Trng Sn vo pha Nam,
nh c li vng Ty nguyn v Trung b, l cc dn tc Bana, E, Gia rai,
Churu, Vn kiu... v dn tc Chm ngy nay.
Nh vy, ngi Vit ngy nay u c chung mt ngun gc l chng
Indonesien nhng li a dng v sng ri rc khp t Bc n Nam.
Cch y khong 4000 nm, cc dn tc Vit li xung, hnh thnh quc gia
u tin gi l Vn Lang, ng thi m mang b ci v phng Nam.
Tam gic th hai hnh thnh, cnh y l ng bin gii Vit - Trung ngy nay
cn nh l cht Mi C mau (chnh xc hn, l cc o cc Nam ca T quc).
Mi quan h gia 3 thnh t trn: Khng gian vn ho chm thay i so vi ch
th vn ho, ch th c th thay i cn thi gian l v tnh, l tun hon.

3.2. Khng gian vn ha

Khng gian vn ha c phn phc tp hn< bi l vn ha c tnh lch s (yu
t thi gian), cho nn khng gian vn ha c lin quan n lnh th vn ha nhng
khng trng v khng ng nht vi khng gian lnh th: N bao qut tt thy nhng
vng lnh th m dn tc tn ti qua mi thi i. Do vy, khng gian vn ha
bao gi cng rng hn lnh th. Khng gian vn ha ca hai dn tc sng cnh nhau
thng c phn chng ln nhau, c min gip ranh 12(vng m LQV).
Hai tam gic khng gian vn ha Vit Nam

Hy xc nh v tr sng Dng T trn bn v ng bin gii Vit - Trung

ngy nay.
Tam gic th nht: cnh y l b Nam sng Dng T, cn nh l Bc Trung
B (khong o Ngang).

12

TRn Ngc Thm 1997 C s vn ha Vit Nam, Nxb Gio Dc, t 27-28

23
____________________________________________________________________

a bn c tr ca cc t tin cc Dn tc Vit Nam.

3.3 Cc vng vn ha Vit Nam

t nc Vit Nam c a hnh a dng va c ni (3/4 lnh th) va c ng
bng, va c bin, kh hu a dng nn hnh thnh nhiu vng vn ha khc nhau.
Hin, trong gii nghin cu cn cha thng nht vi nhau trong cch phn vng vn
ho Vit nam. y, chng ti gii thiu 2 cch phn vng tiu biu:
GS Ng c Thnh trong Vn ha Vng v phn vng vn ha Vit Nam
tin hnh phn vng vn ho Vit Nam thnh 7 vng vn ho ln, trong mi vng
nh vy li c th phn chia thnh cc tiu vng vn ho nh hn, khong 23 tiu
vng 13.

1. Vng vn ho ng bng Bc B, c th phn thnh 5 tiu vng:

- Tiu vng Kinh Bc (Bc Ninh, Bc Giang)
- Tiu vng Sn Nam (H ng [H Ty], H Nam, Nam nh, Thi Bnh,
Hng Yn)
- Tiu vng X oi (Ph Th, Sn Ty, Vnh Phc)
- Tiu vng X ng (Hi Dng, Hi Phng)
- Tiu vng Thng Long - H Ni

13

GS Ng c Thnh 2001 Vn ho vng v phn vng vn ho Vit Nam, NXB Tr, t 73-86

24
____________________________________________________________________

2. Vng vn ho Vit Bc, c th phn thnh 2 tiu vng

- Tiu vng Cao - Bc - Lng (Lng Sn, Cao Bng, Bc Cn, Thi
Nguyn).
- Tiu vng ng Bc (Qung Ninh)

3. Vng vn ho Ty Bc v min ni Thanh Ngh, c th phn thnh

3 tiu vng:
- Tiu vng Ty Bc (Lai Chu, Sn La)
- Tiu vng min ni Thanh Ngh (min ni Thanh Ho, Ngh An)
- Tiu vng Mng Ho Bnh

4. Vng vn ho Bc Trung B, c th chia thnh 3 tiu vng:

- Tiu vng X Thanh (Thanh Ho, khng k min ni)
- Tiu vng X Ngh (Ngh An, H Tnh, khng k min ni)
- Tiu vng X Hu (Qung Bnh, Qung Tr, Tha Thin)

5. Vng vn ho Nam Trung B, c th phn thnh 3 tiu vng:

- Tiu vng X Qung (Qung Nam, Qung Ngi, Bnh nh)
- Tiu vng Ph Yn, Khnh Ho
- Tiu vng Ninh Bnh Thun

6. Vng vn ho Trng Sn - Ty Nguyn, c th phn chia thnh 4

tiu vng:
- Tiu vng Nam Trng Sn (vng ni Tha Thin, Qung Nam)
- Tiu vng bc Ty Nguyn (Kon Tum, Gia Lai)
- Tiu vng trung Ty Nguyn (c Lc)
- Tiu vng Nam Ty Nguyn (Lm ng, Bnh Phc)

7. Vng vn ho Nam B, c th phn thnh 3 tiu vng:

- Tiu vng ng Nam B (ng Nai, Ty Ninh, Bnh Dng, Long An, B
Ra - Vng Tu, Bin Ho)
- Tiu vng ty Nam B (ng Thp, Kin Giang, An Giang, M Tho, C
Mau, Tr Vinh, Bn Tre, Bc Liu)

25
____________________________________________________________________
- Tiu vng Si Gn - Gia nh 14
GS.TSKH Trn Ngc Thm th chia vn ho Vit Nam ra lm 6 vng nh
sau: Ty Bc, Vit Bc, ng bng Bc B, Duyn hi min Trung, Ty Nguyn v
Nam B 15.
Chng ti chn cch phn vng ca Trn Ngc Thm lm cch phn vng
chnh trong gio trnh ny.

14
15

Ng c Thnh 2001 Vn ho vng v phn vng vn ho Vit Nam, NXB Tr

Trn Ngc Thm 2001 Tm v bn sc vn ha Vitnam, nxb TP.HCM, t 62-63

26
____________________________________________________________________

3.3.1. Vng vn ha Ty Bc
Ty Bc tht ra l tn gi theo phng v, ly H Ni lm im chun, hin ti
l a bn gm 5 tnh: in Bin, Lai Chu, Sn La, Yn Bi, Ha Bnh, v phn vng
ni ca tnh Thanh Ha, Ngh An gip gii nc Lo.
y l vng c h thng ni non trng ip bn hu ngn sng Hng,thuc lu
vc sng ., ko di ti pha bc tnh Thanh Ha v Ngh An.C trn 20 dn tc sinh
sng, tiu biu l hai dn tc Thi v Mng.

Hnh 3.1: Hoa Ban - Mt trong nhng loi

hoa c trng ca Ty Bc

Nt vn ha ni bt:

Hnh 3.2: Khn Piu Thi

Ty Bc, x s ca hoa ban, qu hng ca xo hoa, min t du ngt ca

nhng thin tnh stin dn ngi yu- Truyn th c dn tc Thi,nhng cng trn
y nc mtca nhng thn phn ngiTing ht lm du- Truyn th c Dn tc
Hmng.
- H thng mng phai dn nc t sui vo rung trng la.
- Trang phc hoa vn sc s: Khn Piu, khn vy o.
- Ca ma xe, khn, so...
- Qun t gic 16.

16

Xem chi tit hn trong, Trn Quc Vng 1997, CSVHVN,NXB Gio Dc tr 213 -226 LQV.

27
____________________________________________________________________

3.3.2. Vng vn ha Vit Bc (Vng ng Bc)

Vit Bc tht ra l tn gi theo phng v, ly H Ni lm im chun, hin ti
l a bn gm su tnh: Cao Bng, Bc Cn, Lng Sn, Thi Nguyn, Tuyn Quang,
H Giang v phn min ni ca cc tnh Vnh Phc, Ph Th, Bc Giang v Qung
Ninh.
Ni non him tr bn t (bn tri) ngn sng Hng. C dn ch yu ngi Ty
v Nng

Hnh 3.3 : C gi cc dn tc ng Bc
www.baobinhdinh.com.vn

Trang phc gin d, qun o chm

C h thng vn t sm, vn hc pht trin.
Ghi ch: c th c thm bi th Vit Bc ca T Hu 17.

17

* Xem chi tit hn trong, Trn Quc Vng 1997, CSVHVN,NXB Gio Dc tr 213 -226 LQV

28
____________________________________________________________________

3.3.3. Vng vn ha Bc B (vng Thng long, vng ng bng sng

Hng)
Gm cc tnh ng bng Bc B : H Ni, H Ty, H Nam, Hi Phng, Qung
Ninh, Hi Dng, Hng Yn, Bc Ninh, Bc Giang, Nam nh, Ninh Bnh, Thi
Bnh,Thanh Ha, Ngh An.

Hnh 3.4 Ht Quan h - mt nt vn ho tiu biu ca Bc B

C dn ch yu l ngi Vit Kinh, sng thnh lng x.Vng ny t ai tr

ph, pht trin ton din, s l ngun ci ca vn ha Trung b v Nam b sau ny v
tr thnh trung tm vn ha c nc.

3.3.4. Vng vn ha Trung B

Di t hp v di dc theo bin ng, t tnh Qung Bnh ti tnh Phan Thit.
Kh hu khc nghit, t ai kh cn. Dn Vit t ngoi vo, sinh sng ch yu
bng ngh bin. Con ngi chu ng gian kh, cn c, hiu hc.

Hnh 3.5 Thp Chm nt vn ho tiu

biu ca Trung B

29
____________________________________________________________________
Ch nhn u tin l ngi Chm (gc Nam o- Austronsien), trc y
dng nn vng quc Cham Pa, sau sp nhp vo nc i Vit (thi L). B phn
vn ha Chm chu nh hng vn ha n vi nhiu thnh tu c sc v kin trc
v iu khc...tiu biu l nhng Thp Chm.

3.3.5. Vng vn ha Ty Nguyn

Pha ng dy Trng Sn, hin gm 5 tnh Gia Lai, Kontum, ak Lak, ak
Nng, Lm ng.

Hnh 3.6- 3.7: Nh Rng v l hi m Tru hai nt vn ho ca cng ng cc dn tc Ty Nguyn

Trn 20 dn tc, y l vng c nhiu thnh tu vn ha c c sc, nh cc l

hi, nhc c cng ching, dn ca, l hi, trng ca c (am San, Xing Nh...)
L hi m tru, cc nh m Ty Nguyn l nhng c sc trong vn ho ca
h.Tc ung ru cn - ni kt cng ng.
Di sn vn ho phi vt th th gii: khng gian vn ho cng ching (2005)

3.3.6. Vng vn ha Nam B

Hai lu vc sng ng Nai v sng Cu Long, gi l min ng Nam B v
Ty Nam b, trung tm l thnh ph Si Gn -Gia nh.
ng bng rng ri, kinh rch chng cht, kh hu 2 ma ma v kh r rt,
iu ha.

30
____________________________________________________________________

Hnh 3.8 3.12 Sng nc- con thuyn - c trng ca c dn Nam B

Nhng c dn bn a nh Khmer (min Ty) v M, Stieng, Ch ro, Mnng

sinh sng (min ng) cng vi nhng c dn n sau nh Vit, Hoa, Chm xy dng
cuc sng.
* Nt vn ho ni bt
Nh dc theo knh rch v ng l trong nhng lng x m
Sn xut ch yu lm rung la nc v ngh nh bt c sng bin.
n thin v thy sn.
Tn ngng, tn gio rt phong ph v a dng: hu nh cc tn gio ln ca
Vit Nam v th gii u c mt ti y, ngoi ra y cng l vng pht sinh ra hai
tn o Ho Ho (1939) v Cao i (1926) Vit Nam
Tnh cch con ngi phng khong.
Vng t ny tip xc sm vi phng Ty: T bo u tin: Gia nh bo
bng ch quc ng ra i vng t ny, ch bt l Hc gi Trng Vnh K (1865).
Nhn chung, cc dn tc Vit lin h gn b mt thit vi cc dn tc ng
Nam t trong ngun gc: ging ngi, ngn ng, li sng. y l c s to ra s
khc bit c bn gia vn ha Vit Nam v Trung Hoa.

31
____________________________________________________________________

3.4. Mi quan h khng gian vn ha Vit Nam - Trung Quc

Khi u, t tin ngi Hn l mt dn tc du mc, sng thng ngun sng
Hong H.V sau, h lm thm ngh nng nghip trng k mch (nng nghip kh).
Dn dn, h di chuyn t Ty sang ng, dc theo sng Hong H xung h lu.n
y, nh c v hnh thnh nn vn ha sng Hong H.Thi k ny li tng
tinnh mt phng hng sinh tn v quan trng nht trong i sng (ng cung,
ng sng...)
K tip, ngi Hn tip tc vt qua sng Hong, qua Trung Nguyn, vt
sng Dng T (Trng giang) i xung phng Nam - bng con ng chin
tranh xm lc - ni c kh hu d chu vi t ai mu m hn. l cuc Nam
tin vi khi nimkim ch nam(nhiu dng ngi hp chng vi cc dn tc
phng Nam - xem li phn Ch th vn ha Vit ; ngun gc cc dn tc Vit nam)
trong giai on ny, khi chim v h xong cc quc gia b nam sng Dng
T, nh Tn xua qun nh chim Bch Vit; bt u t nm 111TCN nh Hn
mi chnh thc h vng t nay l phn pha Bc v BcTrung B Vit Nam, cuc
h ny ko di hn 1000 nm (s ta quen gi l 1000 nm Bc Thuc l giai on
ny) n nm 938 SCN vi chin thng oanh lit trn sng Bch ng (Qung Ninh)
Ng Quyn mi dnh c c lp, t ch cho ngi Vit v cc dn tc sng trn
vgn lnh th ny.
Trong giai on ny, Ngi Hn dng mi th on qu quyt nhm ng
ho v vn ho v dn tc d b cai tr nc ta, chng p t vn ho Hn (Nho
gio l trung tm) vo nc ta v chc chn ngi Hn thu nhn khng t thnh tu
vn ha phng Nam gp vo nn vn ha Hn - sng Hong H.
Nh vy, ngay t nhng bui u hnh thnh vn ha, dn tc Vit v Hn
c qu trnh giao lu vn ho ln nhau (c cng bc v t nguyn, nhng cng bc
l xu th chnh)

32
____________________________________________________________________
Vn ha Trung Hoa = Vn ha du mc Ty Bc + Vn ho nng nghip kh
Trung nguyn + Vn ha la nc phng Nam. (Vn ha du mc Ty Bc + Vn ha
nng nghip kh Trung nguyn = Vn ha Hong H)
Vn ha Vit Nam = Vn ha Nam sng Dng T + Vn ha sng Hng,
sng M + Vn ha min Trung v sng Mekong.

Khu Vn Cc

Cha Mt Ct

Thp Chm

Cha Khmer
www.luavietours.com

33
____________________________________________________________________

CHNG IV
TIN TRNH VN HO VIT NAM
Gio s Trn Ngc Thm trong cng trnh Tm v bn sc vn ha Vit Nam
chia tin trnh vn ha Vit Nam ra thnh 6 giai on 18, 6 giai on ny to thnh 3 lp
nm chng ln nhau, c th:
- Lp vn ha bn a: gm 2 giai on (Tin s, Vn Lang - u Lc)
- Lp vn ha giao lu vi Trung Hoa v n : gm 2 giai on(chng Bc
thuc, i Vit)

- Lp vn ha giao lu vi phng Ty v th gii: gm 2 giai on (i

Nam v Hin i).

Lp vn ha bn a
4.1.Giai on 1: giai on tin s
K t thng c n khi hnh thnh nc Vn Lang.
Thnh tu ln nht l to ra ngh trng la nc (khc hn vi trng la kh /
nng ry ca Trung Hoa)

Hnh 4.1: cc hnh nh tiu bu cho giai an tin s ca Vit Nam

Thun dng mt s gia sc (b tru, g vt, heo)
Trng du nui tm, dt vi
Lm nh sn. Dng cy thuc nam cha bnh
Ung tr.

18

GS Trn Ngc Thm 2001 Tm v bn sc vn ha Vit Nam, Nxb TP.HCM, t 75

34
____________________________________________________________________

4.2. Giai on 2: giai on Vn Lang - u lc

Quc gia u tin ra i gi tn l Vn Lang (tng truyn c 18 v Vua Hng).
Sau, An Dng Vng i tn l u Lc
Thnh tu vn ha chnh:

Hnh 42 :
Ngi thi khn ng
Giai on ng Sn

Ngh luyn kim ng, c ng v iu khc ng (thp ng, trng

ng...). Vn hc dn gian, truyn thuyt, thn thoi...
C th to ra h thng vn t, ch vit, nhng v sau b xa b.

Hnh 4.3: Trng ng, nh trng ng , Hnh ngi giao phi trn trng ng

Nhng k
hiu tng
hnh trn
ng
Tm thy
Vit Nam

Ngun: H Vn Tn 2002 Ch trn , ch trn ng- minh vn v lch s, nxb KHXH, H Ni, 29

35
____________________________________________________________________

Lp vn ha giao lu vi Trung Hoa v n

Gm 2 giai on giai on vn ha chng Bc thuc v Vn ha i Vit thi
t ch.

4.3.

Giai on 3: giai on vn ha chng Bc thuc

K t Triu (179.tr.CN) dng mu m su c (cho Trng Thu sang r

m truyn thuyt Trng Thu M Chu cn ghi li) nh bi vua An Dng Vng
ca nc u Lc n khi Ng Quyn ginh li c lp dn tc (938).
thc i khng kin tr, bt khut trc nguy c xm lng ca phong kin
phng Bc. Nhng cuc khng chin lin tip qua cc th k nh Hai B Trng, B
Triu, L B,Triu Quang Phc, Mai Thc Loan, Phng Hng, Cha con h Khc,
Dng Din Ngh v nh cao l cuc i thng ca Ng Quyn nm 938.
Giai on ny khng c nhng thnh tu vn ha ng k. Nu c, chng ta cn
ni n hai ngun vn ha n truyn vo nc ta theo con ng ha bnh, l
vn ha Pht gio thm nhp vo min Bc, B la mn i vo min Trung b to dng
nn vng quc Chmpa.
Bn phong kin phng Bc ra sc ph hu, tiu dit thnh tu vn ha dn tc
ta nh: thu gom sch v, bt thay th trang phc Hn.v.v nhng khng t c
mc ch C th h thng vn t Vit b xa b trong sut ngn nm h ny.

4.4. Giai on 4: Vn ha i Vit thi t ch

Sau chin thng ca Ng Quyn, nc ta li xy dng nn c lp.Tri qua cc
triu i ngn inh B Lnh (968-980), L Hon, phi n thi nh L (1009-1225 quc hiu i Vit c t vo nm 1054 thi vua L Thnh Tng) nn vn ha i
Vit mi pht trin mnh vi tinh thn phc hng mnh lit.
Tip theo l nh Trn, nn vn ha i Vit t c bc pht trin rc r, gi
chung l thi i vn ha L - Trn.
t ti nh cao rc r l thi nh L, nc ta c mt nn vn ha phong
kin ngang tm khu vc, sc t cng v gi vng c lp dn tc.

36
____________________________________________________________________

Hnh 4.4:Bia tin s- Di tch lch s vn ho thi L ti H Ni.

Dn tc ta pht trin v phng Nam va nhm mc ch bo v lnh th, va

pht trin t nc. Sp nhp vng quc Chm pa min Trung vo lnh th m
u cho cuc Nam tin.
Dn tc ta khn trng tip thu vn ha phong kin Trung Hoa, ch yu l h
thng gio dc Nho Gio, Pht gio Trung hoa, k c o gio, theo xu hngTam
gio ng quy. Vi phng chmVit Nam hanhng th vn ha ngoi lai, ngha
l tip nhn vn ha v vn dng cho ph hp hon cnh v bn lnh, tnh cch dn tc
Vit, nhn dn ta to nn mt nn Nho gio Vit Nam, Pht gio Vit Nam...
Nhn dn ta tip nhn ch Hn, nhng to ra ch Nm (TK VII- VIII) ghi
m ting Vit tiu biu c Quc m thi tp ca NGuyn Tri, Truyn Kiu (3254 cu
th lc bt) ca Nguyn Du
Nhng lp tr thc Hn hc ng vai tr nng ct trong b my quan li
phong kin Vit Nam cc triu i L, Trn, L v Nguyn.
Th bn vng t y t ti Thng Long (1010), vi Quc T Gim c
coi l trng i hc u tin, cng vi Vn Miu (1070), khng nh mt giai on
pht trin cao ca dn tc

37
____________________________________________________________________

Lp vn ha giao lu vi phng Ty v th gii

4.5.Giai on 5: Vn ha i Nam
i Nam l quc hiu do Nh Nguyn Minh Mng t (1838) sau tn Vit Nam
do Gia Long t (1804). Giai on ny tnh t thi cc cha Nguyn cho n khi thc
dn Php chim c nc ta lm thuc a.
Sau thi k hn lon L - Mc, Trnh Nguyn phn tranh, n nh Nguyn, Nho
gio li c phc hi lm quc gio, nhng n n hi suy tn, khng cn kh
nng p ng yu cu pht trin vn ha tin kp phng Ty.
Thin cha gio bt u thm nhp vo Vit Nam do cc gio s phng Ty
n cc vng duyn hi nc ta truyn o. Nh Nguyn ban u cho h vo v mc
ch chnh tr nht l thi Nguyn nh cn qun lc chim li t c (ng trong)
t tay Ty Sn, v sau li ngn cn do ngi s can thip v e do ca phng Ty
(thi vua Minh Mng (1820-1840) l c nhiu ch d cm o ngt ngho v thm
khc nht, nhiu cha c v gio dn b git trong giai on ny, trong c cha
Philippe Minh Mc Bc 19.
Vi c bo v o, thc dn Php n sng cp nc ta vo 1858 ti Bn
o Sn Tr Nng, m u cho thi k nc ta b h v cai tr hn 100 nm
(1858 -1945, c sch 1858 -1954; S gi l 100 nm h gic Ty l gi giai on
ny). Cng trong giai on qu trnh giao lu vn ho Vit Nam- phng Ty m ch
yu l Php din ra rt mnh m theo hng vn ho Vit Nam b cng bc theo
vn ho Php.
Hin, trn t nc ta cn rt nhiu cng trnh mang dng dp vn ho Php,
tiu biu c i hc quc gia H Ni, U ban nhn dn thnh ph H Ch Minh, Nh
th c B ti TPHCM
Cu nh- Hu

19

Cao Tn Hp 1973 a phng ch tnh Vnh Bnh, Nha VHTT Vnh Bnh ti liu hn ch.

38
____________________________________________________________________

4.6. Giai on 6: Vn ha hin i

K t khi thc dn Php t c nn cai tr trn ci ng Dng, u th k
20, vn ha phng Ty t do trn ngp vo nc ta:
Khoa hc x hi - nhn vn nc ta vn c mt b dy nhng cn l t v
cha c h thng, nay tip thu nhng phng php mi mi trong nghin cu.
Khoa hc t nhin k thut hu nh hon ton mi c tip thu nhanh.
C s h tng k thut nh ng quc l, nh my in, khai m, nh Bu
in,nh my in.v.v...bt u xy dng.

Hnh 4.6 ng st xa

Mt s trng trung hc, sau cao ng, c thnh lp.

Hnh 4.7Trng Vin ng Bc C - Php lp ti H Ni

www.nguoivienxu.vietnamnet.vn/dataimages/orig...

Ting Php a vo dy chnh thc nh trng.

H thng ch quc ng c c s dng ph bin hn , gip cho phong
tro hc tp, truyn b vn ha mi c nhanh chng.
H t tng dn ch t do t sn truyn b vo nc ta.
Li sng phng Ty nh hng ch yu thnh th.

39
____________________________________________________________________
Vn hc, ngh thut phng Ty gy nh hng su sc trong i sng vn
ngh nc ta (giai on 1930 -1945) Kch, th mi, tranh sn du.

Hnh 4.8 : Bc Thiu n Bn Hoa Hu ni ting ca Ho s T Ngc Vn

gallery.nguoihanoi.net-

c bit, t tng cch mng v sn Marx - Lenin c tip thu sng to

vo Vit Nam qua nhng tr thc tr giu lng yu nc nh Nguyn i Quc.
Nhn chung, dn ta va chp nhn u ho, va chng u ha trong chng mc
nht nh, bo m va tin kp trnh th gii, va gi gn bn sc dn tc.
Nhng gi tr vn ha mi ang nh hnh cn c thi gian th thch v la
chn.

40
____________________________________________________________________

Nhng hnh nh tiu biu cho vn ha phng Ty

Nh th c B

Hn nhau t nhin

Trng L Hng Phong

Hn gia m ng

Ru Ty

ng tnh- mt tri ca t do

Ngun: www.www.eightdegree.com/weblog/pink_loken-thumb.jpg

41
____________________________________________________________________

Tm tt qu trnh hnh thnh vn ha Vit Nam

Lp vn ho bn
a

Lp vn ho giao
lu Trung Quc, n

1. Giai on vn
ho tin s

3.

Giai

on

chng Bc thuc

2. Giai on vn
ho Vn Lang - u Lc

4. Giai on vn
ho i Vit

Lp

giao

tip

phng Ty v th gii

5. Giai on vn
ho i Nam
6. Giai on vn
ho hin i

Sn phm Bn a

Sn phm ca qu trnh giao lu vn ho vi Trung Hoa

Sn phm ca qu trnh giao lu vn ho vi Phng Ty

42
____________________________________________________________________

CHNG V
VN HO NHN THC
CA NGI VIT NAM XA V NAY
Tri qua lch s, con ngi t c nhng hiu bit v v tr v v chnh bn
thn mnh, tng bc t n gin n phc tp.
Trong lp vn ha bn a, ngi xa bit
Trit l m dng
Cu trc ng hnh
Trong lp vn ha giao lu vi Trung Hoa v n , ta tip nhn c
Tam gio: Nho, Pht v o
Trong lp vn ha giao lu vi phng Ty v th gii
Cng gio, tri thc khoa hc hin i v nhiu thnh tu khoa hc chung ca
nhn loi.
Bi ny ch yu trnh by v nhng nhn thc dn tc ta t c ngay t lp
bn a - nhng bui u, theo li t duy tng hp v bin chng ca ngi nng
nghip phng ng. l nhng t tng trit l ca o hc phng ng, khc
hn vi cc h thng trit hc phng Ty.

5.1. Trit l m dng

Hnh 5.1. Hnh m dng

ngun http://vi.wikipedia.org/wiki

43
____________________________________________________________________

5.1.1. Khi nim

ng trc th gii bao la, mun mu mun v, con ngi khao kht v cn
phi hiu c chng tn ti. S hiu bit u tin l phn loi, nhn din mi th
gn, xa c lin quan n cuc sng con ngi.
Trc ht, ngi ta nhn thy c hai th: Tri v t. M v Cha, v nhiu cp
i khc, gi chung l cp m - Dng.
T

TRI

M / N

CHA

NAM

cao

thp

yu

kho

nng

lnh

chm

nhanh

bc

nam

du

nng

ma ng

ma
h

ny
tnh

l tr

cm

ngy

sng

ti
trn

vung

ng

tnh

s l

dng

yn
tnh

vn
ng

s
chn

Trong th gii cn v s cp khc, c suy ra t nhng cp bit.

Lu : t cp ny suy ra cp khc:

44
____________________________________________________________________
V d: T cp Tnh - ng, suy ra cp Vung - Trn, v hnh vung yn tnh,
hnh trn nng ng.
T cp Nng - Lnh, suy ra cp Sng - Ti.
Suy rng ra (khi qut):
Nn vn ha nng nghip yn tnh = m, Nn vn ha du mc di ng =
Dng.

5.1.2. Hai qui lut ca trit l m dng (quan h gia m v dng)

5.1.2.1 Qui lut 1

Trong m c dng, trong dng c m

Hnh 5.2: Biu tng m-Dng hay Thi Cc trong o Lo

V d: Trong nng cha ng ci ma.

N c khi d tn, nam c lc hin lnh.
Tri nng thin v dng nhng Tri ma thin v m
t hn hn: dng nhng t l lt: m
Lu 1: Mun xc nh mt vt l dng hay m, phi chn i tng so snh
V d: nm mu sc (ca l cy)
en (t en) l trng l xanh l vng l
Mu xanh l m (so vi mu )

45
____________________________________________________________________
Mu xanh l dng (so vi mu trng)
Mt con ngi tri qua nhiu giai on, lc l dng lc l m so vi mt
ngi khc:
V d: ngi m tr khe - a con trai / gi mi sinh
(dng) (m)
m cha gi (m) - con trng thnh (dng)
Lu 2: Khi c i tng so snh, cn phi xc nh c s so snh (tiu ch
so snh c th)
V d: khi c mt cp so snh sau y:
Nam (20 tui) - N (20tui)
Xt v cng sc khe:
Nam (dng) - N (m)
Xt v dai bn:
Nam (m) - N (dng).v.v...

5.1.1.2. Qui lut 2

m v dng lun gn b mt thit vi nhau, v c th chuyn

ha, i ch cho nhau theo xu hng: m cc sinh dng, dng
cc sinh m.
V d: Nng lm, ma nhiu
Tro cao, ng au
X nng (dng) ph hp trng trt (m)
X lnh (m) ph hp chn nui (dng)
Nh yu, ln khe
Ln khe gi yu...
Trit l m dng v tnh cch ngi Vit:

46
____________________________________________________________________
Ngi Vit a thch s qun bnh m dng, trnh s thi qu (m cc, dng
cc)
T quc l: t -Nc
(phng Ty du mc, ch l land - t)
ng ng b Ct
Cp bi trng
Cng cha ngha m (ni v sui)
Ngi m ngi dng:
M trn con vung ( ni hp nhau khi sinh)
Xin m dng khi bi (tung hai ng tin, mt sp mt nga l tt nht)
Trm nm tnh cuc vung trn (ha hp l tiu chun cao nht, khc vi
giu sang thin v dng)
Khng ai giu ba h, khng ai kh ba i.
Tuy vy, vn c mba vung snh vi by trn, i cha vinh hin, i con
sang giu". Ngha l: y t dng ln hn m s c s pht trin mnh v sau.
Tm li, trong li sng, ngi Vit a s qun bnh m dng. iu dn n
cuc sng yn tnh, n nh nhng cuc sng km pht trin.
Thm nhun trit l m dng chuyn ha, ngi Vit sng trong gian kh vn
ngh n mt tng lai tt p t s n. Sng lc quan chu ng, khng cn bi quan
nn ch. (Nhng nu thiu s n lc nng ng...th tng lai s pht trin ra sao ?)

47
____________________________________________________________________

5.2.Hai hng pht trin ca trit l m dng

5.2.1 Hng ln pha Bc
(Qua sng Dng T i ln sng Hong H)
m dng pht trin kiu s chn
Thi Cc Lng nghi T tng Bt qui v cng

Hnh 5.3 Bt qui

l ni dung c bn ca Kinh Dch - h thng trit hc c ca Trung Hoa.

Lng nghi

T tng

Bt qui

Bi s

m
Thi

Dng
m,

thiu

dng

Thi dng, thiu

m

Khn,

Cn, oi, Ly,

Cn,

Khm, Tn

Chn

Nhiu qu m

Mi qui c 3 ho m hoc / v dng.

em qu ny chng ln qu kia s cho mt qu mi
V d: qu Tn chng ln qu Ly cho qu Gia nhn.
qu Cn chng ln qu Cn,cho qu Cn 1 (Kin 1)

Nhiu qu dng

48
____________________________________________________________________
l ni dung ca thut T Vi theo Kinh Dch. Ngoi ra t duy s chn cn
vn dng trong i sng rng ri:
T m, t tr, t bnh, t tuyt, t c v thn...
Bt bu, bt m, bt c, bt vng gia...
(v hnh bt qui xen gia l m dng)

5.1.3.2 Hng xung phng Nam

Tam ti v Ng hnh
m dng sinh Tam ti
Tam ti sinh Ng hnh.
S 5 pht trin cao n s 9 (9 nt) v v cng.

5.2.2. Tam ti
3 cp m dng kt hp vi nhau to ra tam ti:

l b ba ln nht, khi qut nht.

Cn rt nhiu b ba khc:
khng gian - thi gian - con ngi
ci tri - ci th - ci m
ba cha con, ba m con
cha, m v con
v, chng, chng c
ba anh em, ba ngi bn...
Ng ba ng, king ba chn,
Tru - cau - vi

49
____________________________________________________________________
Sn Tinh -Thy Tinh - M Nng
Tam ti (s 3) thin v tnh dng, pht trin, nng ng:
Trong v tr tn ti nhiu b ba c quan h tam ti nh vy.
Mt cch khi qut la : Dng - m - Trung ha (trung dung):
(+) (-) (- +)

5.3. Trit l v cu trc thi gian - lch m dng

(The Cosmic Time Structure, Calendar of Zin - Zang)
Trit l m dng v ng hnh gii thch cu trc v bn cht ca ton b v tr
v con ngi.
V = khng gian (vt cht)
Tr = thi gian (phi vt cht)
Con ngi = mt b phn quan trng ca v tr.
Bi ny chuyn nghin cu v trit l thi gian v ng dng vo Lch

5.3.1. Lch
Do nhu cu cn hiu r thi tit - thi gian nn vng nng nghip sng to
ra lch

5.3.1.1. Lch dng

Pht sinh t vng vn ha nng nghip Ai Cp (lu vc sng Nil) khong 3000
nm trc cng nguyn da trn chu kchuyn ng biu kinca mt ttri: mt
nm = 1 chu k = 365 ngy

50
____________________________________________________________________

5.3.1.2. Lch m
Lch m pht sinh vng nng nghip Lng H da trn chu k Mt trng
di 29.5 ngy (mt thng), mt nm c 354 ngy (t hn dng lch 11 ngy).
Ngi La M du mc tip thu lch m v s dng t th k 7 tr.cng nguyn
n nm 47 trc cng nguyn th hong Julius Caesar thay th bng lch dng.
ng dy cng nghin cu, kho st v iu chnh, t li nm s 1 ghi nm sinh
ca cha Jesus, gi l cng lch. Lch ngy nay c dng rng ri trn th gii
(ng t tn thng 7 bng tn mnh l Julius (July, v sau hong Auguste iu chnh
thm v t thng 8 l Auguste (August)

5.3.1.3. Lch m dng

Vng nng nghip ng dng mt th lch tng hp c lch m v lch
dng.
C 3 nm dng lch m, nm th 4 li iu chnh theo lch dng - gi l nm
nhun (c 13 thng). Do lch m gi vai tr ch o nn nhn dn ta quen gi l m
lch (chnh xc gi l lch m- dng).Mun xc nh nm nhun, ly nm dng lch
(/ cng lch / ty lch) chia cho 19, nu s d l 0, 3, 6, 9,11, 14,17, th nm y l nm
nhun.
Lu : nm nhun c thi tit tht thng do nh hng ca mt tri v mt
trng i vi tri t.
m lch (lch m dng) bao qut c c quy lut ca mt trng v mt
tri, do rt cn thit cho nng nghip (v lm,ng nghip). Ch tnh ring mt trng
c tc ng r rt n:
Thy triu (nc ln, nc rng, nc rong)
Chu k sinh n ca con ngi v cn trng, sinh vt khc (khong cch t
tri t n mt trng ch bng 1/20 khong cch n mt tri nn tc ng mnh hn).
Ngoi mt trng, mt tri, m lch cn kho st c h thng sao (hnh tinh, nh
tinh) o m thi gian.

51
____________________________________________________________________
Nm ngi sao quan trng: thy, ha, mc, kim, th, nm pha ui sao Bc
u. (Sao Bc u l mt chm sao 7 ngi to hnh ci go). 5 sao ng hnh tinh kt
hp vi Nht, Nguyt to ra tht tinh (tht hnh tinh).
T chm sao Bc u ko dc xung (vung gc vi mt t) nhn thy h
thng 28 ngi sao c nh (nh tinh) hng ngy xoay quanh chm Bc u, gi tn l
nh thp bt t, gm 4 chm, mi chm 7 ngi. Mi ma nhn r nht 1 chm, mt
phng tri.
Chm Huyn V (ra en) - phng Bc, ma ng
Chm Chu Tc (chim s ) - phng Nam, ma H
Chm Thanh Long (rng xanh) - phng ng, ma Xun
Chm Bch H (H trng) - phng Ty, ma Thu
Mi chm sao cn ng vi mt tun l, mi ngi sao ng vi mt ngy.
(Nhng ngi sao i vo truyn thuyt vn hc: sao Khu, sao Ngu, sao Chc, sao
Tm, sao u,...).
l c s ca b mn thin vn hc.

5.3.2. H m Can -Chi

gi tn cc n v nh nm, thng, ngy, gi, ngi xa chn mt h m
gi l h Can - Chi, gm:
H Can - H Chi - H Can Chi

5.3.2.1. H Can thin can

Gm 10 yu t t tn: Gip, t, Bnh, inh, Mu, K, Canh, Tn, Nhm, Qu,
xut pht t 5 hnh phi hp 2 m dng (5 x 2 = 10)
Do s 5 l gc nn h ny mang tnh dng, gi l thin Can.(Ngy xa khi lch
m c nc ta ch c 10 thng / nm nn t tn theo h Can. V sau khi dng 12
thng th sau thng 10 ni thm thng Mt v thng Chp).

5.3.2.2. H Chi - a chi

Gm 12 yu t: T, Su, Dn, Mo (Mo), Thn, T, Ng, Mi, Thn, Du,
Tut, Hi (tn ca 12 con vt theo ting c).

52
____________________________________________________________________

Hnh 5.4: 12 con gip

Xut pht t 6 cp m dng (ng hnh c bit c 2 hnh Th: th m v th

dng), thin v tnh m (gi l a chi). H Chi c dng nhiu hn h Can.
Dng m gi trong mt ngy: (gi T: 23h - 01 h...gi Ng:11 - 13 h....)
Dng m thng trong nm.
Dng m ngy trong hai thng
Ni chung, h Chi thng c ghp vi h Can m, dn gian thng ch
gi tn rt gn theo Chi.

53
____________________________________________________________________

1.4.2.3. H Can -Chi

Ghp 2 h nh, to ra h m 60

Hi

Du

Mi

Mo

Su

Tut

Thn

Ng

Thn

Dn

T
CAN\CHI
-

Gip +
t Bnh +
inh Mu +
K Canh +
Tn Nhm +
Qu Nguyn tc kt hp: Can vi Chi ng tnh to ra mt yu t mi, ghi bng con
s (m s) dng t tn nm, ta c mt chu k = 60 nm, gi l mt Hi. Hi u
tin bt u p dng vo nm th 4 dng lch, tc l chm hn dng lch 3 nm (4 1 = 3). Hi hin nay l hi th 33 k t nm 1984.
Lu :
Cch i nm dng lch sang m lch:
C = d ca (D - 3): 60.
C: nm Can chi (m lch)

54
____________________________________________________________________
D: nm dng lch
d: s d.
(c bit, khi d = o, th C = 60, nm Hi)
Cch i nm m lch thnh dng lch:
D = C + 3 + (h. 60)
trc ht phi tm h (s chu k).
Cn nh nm D gn vi mt s kin c bit (ct mc ng nh nm no), t
tm ra h. Nu khng ta s c kt qua 33 nm dng lch trng vi nm m cho.
Gii thch v sao phng ng cho rng thi gian tun hon vi chu k l 01
hi ? (trong khi phng Ty xc nh rng: thi gian khng bao gi lp li: khng ai
tm 2 ln trn mt dng sng).
Gi nghin cu: theo quan nim thi phong kin, vn nc ty thuc vo ng
vua. i mt ng vua khong 60 nm. Khi qut hn, i ngi cng vn ng trong
chu k 60 nm thng trm. Quan nim phng ng c tnh tng i. Quan nim
phng Ty c tnh tuyt i.

5.4.Trit l - nhn thc v con ngi

(Cognition of man)
Con ngi l mt b phn c bit ca v tr, gi l mttiu v tr.
V tr c cu trc m dng, ng hnh th con ngi cng c cu trc tng t
nh vy.

5.4. 1.Nhn thc v con ngi t nhin

Ngi Phng ng (Trung Hoa, Nht Bn, Hn Quc, Vit Nam) ni chung
tin rng: Mi ngi c quan h vi mt ngi sao trong v tr
Tn ngng cng sao, ng vi mi nm tui.
C th ngi c 2 phn m dng.
T ngc tr ln l phn dng.T bng tr xung l phn m.
Phn trn gm: mt sau (gy, lng) l dng, mt l m.

55
____________________________________________________________________
Phn di gm: trc bng l dng, sau lng l m.
Mu bn tay, bn chn l dng.
Lng bn tay, gan bn chn l m.
ng quyn l dng. Bng chn l m.
l xt b ngoi. Phn ni tng c cu trc ng hnh: ng tng v ng ph,
y l nhng b phn quan trng nht ca c th.
Ng tng: thn, tm, can, ph, t
Ng ph: bng quang, tiu trng, m, i trng, v.
Cc b phn c th c quan h tng sinh v tng khc ging nh quan h
ng hnh. Trong ,thnvtml b phn quan trng nht (phng ng trng
thn, phng Ty trng tm).
ng Y hc Vit Na m cn c vo lut m dng v ng hnh chn tr cho
con ngi.
Bnh l do mt qun bnh m dng hoc / v ny sinh quan h tng khc
trong ng hnh. Khi xc nh c nguyn nhn th tm cch iu tr (chn / tr).
Thuc thang ton l cy, c, hoa, tri vn ly t thin nhin -mi trng sng
ca con ngi.
Chm cu l k thut tc ng phn ny nhm kch thch phn khc (ni b trc
trc).
Khun mt ngi gm: trn (ha), mi (th), ming (thy), tai tri (kim), tai
phi (mc).
Bn tay gm ngn ci (mc), ngn tr (ha), ngn gia (th), ngn p t
(kim), ngn t (thy).

56
____________________________________________________________________

5.4. 2. Nhn thc v con ngi x hi

Mi ngi c mt v tr v quan h trong x hi cng nh mt hnh c quan h
vi cc hnh khc. Tuy vy, khng nn hiu rng th gii c 5 hnh th cng ch c 5
loi ngi, bi v ng hnh pht sinh ra bi s. Mi ngi c xc nh bng thi
gian c sinh ra i: gi, ngy, thng, nm tnh theo h Can chi. Nh th ngha l:
mi ngi c quan h tng sinh v tng khc i vi ngi khc. Mi ngi c
mtl s(da theo gi, ngy sinh) nm trong h thng 110 sao (tc l 110 kiu tnh
cch, s phn) thuc v mt trong 12 cung (h chi). l thut T Vi xem on tng
s. ngi chia ra 2 nhm:
Nhm c nhn: bn thn, tin kip, bnh tt,
C 12 vn ln chi phi cuc sng con nh ca, ca ci, s nghip, i li (7)
Nhm x hi: cha m, anh em, v chng, con ci, b bn.
Vic gii on T Vi c kt qu ng hay khng ty thuc vo 2 iu kin:
C d kin lp ra l s chnh xc hay khng.
Thy tng s c kh nng gii on hay khng.
Tm li, thut T Vi da trn 2 c s trit hc Ng Hnh v Bt Qui nhm d
on tng lai ca c nhn hoc c mt cng ng. Ngy nay c ngnhD on
hcrt cn thit cho x hi.
T thi c i, Khng T dy hc tr (sch Lun Ng):khng nhng vic
10 i sau m 100 i sau cng suy on c.
Nhng truyt phng ng k v nhng danh nhn c ti suy on bng li
sm k, ng dao tr em nh Nguyn Bnh Khim (Trng Trnh), Nguyn Thip (La
Sn Phu T.),
Khng Minh v cc v o s truyn thuyt... c gi l cc nh tin tri.

57
____________________________________________________________________

CHNG VI
VN HA T CHC I SNG CNG NG
V C NHN
Bi ny gm 2 phn:
1.

Nghin cu t chc cng ng ln, c tnh bt buc, gi l thit ch x

hi nh lng x, quc gia, th.

2.

Nghin cu nhng t chc do c nhn t nguyn t gic to ra, nh l

hi, sinh hot vn ngh, phong tc tp qun...

6. 1.T chc cng ng

6.1.1.T chc nng thn: lng x
Cc loi lng x:
Nng thn c lng x, hun, tnh. Nhng tn ti lu bn, c tnh vn ha l lng
x. Do chng ta ch nghin cu c im ca lng x Vit Nam. Cn huyn, qun,
tnh thuc phm vi vng vn ha (xem li bi Khng gian vn ha. chng 1).
Ngi Vit (kinh) sng theo lng x t lu i, c 3 loi lng x nh sau:
- Lng x theo huyt thng
Ton b dn lng sinh ra t mt dng h (mt gia nh) tri qua nhiu i ni
tip. Ngy nay, tuy khng cn loi lng x y do s thay i dn c nhnh cn mang
tn c: X, Nguyn X, L X, ng X. Nhng tn lng ghi nh dng h u tin
c cng lp lng.
Quan h ca loi lng ny l: on kt m bc nhau, c tn ti trt t theo th
bc trong dng h. Trng h mc nhin lm cng vic trng lng.
- Lng x theo a bn c tr
Nhng ngi sng trn mt khu vc mc d thuc cc dng h khc nhau cng
hp li thnh mt lng. Dn lng sng bnh ng vi nhau, tn trng ngi ln tui.
c bit c quan h lng ging gn b. (Bn anh em xa, mua lng ging gn).
Dn lng cn c s h tr ln nhau trong sn xut ma v, lm i cng cho
nhau.

58
____________________________________________________________________
Dn lng c tnh dn ch.Tuy vy, vn c khuyt im l da dm, li, ch
i, chng ai bo c ai,chy rng cng si

- T chc lng ngh, phng v hi

Nhng ngi cng lm mt ngh (khng k trng la), nh ngh nh c (lng
chi),ngh th cng (lng gm, lng rn, an nn, v sau gi l phng. Nhng
phng ny s l mm mng ca thnh th. H Ni ngy xa c 36 ph phng
(phng (ph), mi ph phng chnh l mt lng ngh. Ngy nay cn gi tn gi c:
ph Hng Bn, Hng Bng, Hng o, Hng C...
- T chc trong lng- xa
* Hi ng chc sc:
Gm nhng ngi c bng cp thi c do vua ban, t t ti tr ln, v nhng
ngi c cng lao c vua cha phong tc. y l hi ng c vn ca lng x.
* Hi ng chc dch:
Gm l trng, ph l, chng b, trng tun,... do dn lng bu ra, cp trn
ph chun. Nhng ngi ny iu hnh cng vic hnh chnh ca lng.
* T chc dn lng
Gm 3 loi:
Ti u: tr em
inh: nam gii n tui trng thnh, c ngha v x hi bt buc (thu
thn, dn cng, qun s,)
B lo: t 50 hoc 60 c ln lo, min cc ngha v x hi. Hi ng b
lo tham gia bn cnh hi ng chc sc v hi ng chc dch bn bc, quyt nh
vic lng. (60 tui ngi ngang hng T Ti, 70 tui ngi vi c nhn, 80 tui ngi vi
tin s, ph bng,) c gi chung lquan vin.
Truyn thng trng tui gi mang tnh vn ha cao (vn ha o bng thi gian,
tng tri, bn vng). Tuy th dn gian cng chm bim nhng ngi gi thiu kh
nng nhng hm danh (sng lu ln lo lng)
Ghi ch: c ni vi ba x lin kt vi nhau lp ratng h tr cho nhau.
- c im ca lng x
Tnh cng ng v tnh t tr - l hai c trng c bn ca lng x Vit Nam.

59
____________________________________________________________________
* Tnh cng ng
Biu tng l Sn nh - Bn nc - Cy a.
Ngi nh lng trc ht l ni th cng v thnh hong - ngi c cng lp
lng. Do dn ngh, nh vua k sc phong thnh hong - mt v thnh ca a
phng ( Nam B gi l nh thn). Ngi nh c nhiu chc nng:
Ni th cng tn nghim, biu hin o c nh n ngi lp lng. Bn
cnh cn th cng Tri, t
Ni tr s ca hi ng lng x, thng trc c cc v hi ng chc dch
ngi iu hnh vic lng.
Trung tm vn ha khi lng m l, hi, vn ngh, thi u, tr chi. Ch c
dp ny, ph n, tr con mi c dp ti y.
Trong vic iu hnh, qun l vic lng, bn cnh lut l ca nh nc phong
kin, dn lng cn cl lngdo cc hi ng hp v quyt ngh. C thng, c pht.
Khuynh hng x l mu thun xung t kin co trong dn lng l ha gii (thnh
ng: ha c lng)
Bn nc / Ging nc: Ni sinh hot, gp g ca ph n hng ngy.
Gc a cy a u lng, c thm qun nc tr, ni dng ngh chn cho khch
qua ng v ngi lng i lm - ni gp g, trao i thng tin
* Tnh t tr
Biu tng Ly tre
Ly tre bao bc lng qu, nh hng ro ca ngi nh, c cng lng (nhng li 2
cng). Cuc sng khp kn, mi lng u c ch ring, c mi ngh th cng dch
v nhm t cp t tc. Do vy kinh t hng ha km pht trin, thiu cnh tranh.(Ly
c ngha l thnh ly bo v)
Lng t qun, t ra nhiul lng.
Cn c vo 2 c tnh trn, c th nhn xt: lng x Vit Nam truyn thng
thin v m tnh: n nh nhng km pht trin. l loi lng x khp kn, cc b a
phng.
Hai c tnh trn mang tnh nc i, va i lp va thng nht (cng ng v
t tr, hng ngoi v hng ni), l s qun bnh m dng trong vn ha lng x.

60
____________________________________________________________________

TNH CNG NG

TNH T TR

CHC NNG

Lin kt cc thnh vin

Gi s c lp ca lng

BN CHT

Dng tnh, hng ngoi

m tnh, hng ni

BIU TNG

Sn nh, bn nc, cy a

Lu tre

Tinh thn on kt, tng

H QU TT

ng
Tnh ho ng tp th
Np sng dn ch, bnh ng

HU QU
XU

Vai tr c nhn b th tiu

Thi da dm, li
Thi co bng k

Tinh thn t lp
Tnh cn c
Np sng t cp, t tc
Thi t hu ch k
Thi b phi a phng cc
b
Li gia trng tn ti

Lu : Lng x Nam B c mt s c im khc:

Khng c kiu lng x huyt thng, ch c kiu lng x theo a bn c tr
(dn t x)
Tnh dn ch cao.
Do a hnh knh rch thun tin qua li, lng x c iu kin m rng giao
lu, kinh t hng ha pht trin (lng x m)
L lng khng g b, tnh cch ngi dn phng khong t do, ci m hn.
Nhn chung, nhng truyn thng tt p xa xa ca lng x Vit Nam vn thm su
trong tim thc ngi dn lng Nam B nh tnh cn c, t lc, gip nhau, thch l
hi c dp giao lu vi nhau.

61
____________________________________________________________________

6.1.2. T chc quc gia

T LNG N NC:
Lng c trc, nc c sau.
Sng lng, sang nc
Tnh, qun, huyn khng c vai tr ng k trong lch s vn ha dn tc. Tn
gi v a gii ca n thng xuyn thay i. Cp tnh tri qua nhiu ln i tn:
B, qun, chu, l, o, tha tuyn, trn, dinh, doanh,...tnh. Huyn ngy xa l ph,
qun.
Lng v Nc l hai t chc quan trng nht Vit Nam v c hai mt hnh
chnh v vn ha. Cc n v trung gian phng Ty du mc l cp tnh th gi vai
tr quan trng: ngy xa l lnh a ca mt lnh cha, sau ny l mi bang c lut
php ring. Cp lng x ca h rt m nht, tm b. Nu lng x Vit Nam l mtly
treth lng x phng Ty nh mtbao ti khoai ty(ri rc - theo nhn xt ca
Marx).
thc quc gia ca ngi Vit rt cao. Ranh gii lnh th l quan trng, thing
ling. Cn vi ngi phng Ty, ranh gii c th thay i. Khu vc Trung Hoa du
mc (min Bc) cng vy. Ngi dn b qu qun i lp nghip ni khc kh d
dng. Tri li ngi Vit khng ch ti quc t (ngy nay cc t chc quc t u do
phng Ty thnh lp).

62
____________________________________________________________________

Bng so snh

C
nhn
Vit
Nam
Phng
Ty

Lng
x

Vng
(tnh, bang)

Quc
gia

Quc
t

Du -: tnh m, yu
Du +: tnh dng, mnh
Nhng cuc chin tranh xm lc u xut pht t phng Ty hng sang
phng ng, t vng du mc hng ti vng nng nghip. Kt qu: nhng cuc
khng chin ca vng nng nghip cui cng u thng li.
T trong lp vn ha bn a, nhu cu thnh lp quc gia gi gn lnh th
c hiu qu to ra nc Vn Lang ca cc vua Hng. Xy dng nc theo kiu lng
x. T ng hng pht trin thnh ng bo.
Du sao, qun l mt quc gia khng ging nh qun l mt lng x. V sau,
dn tc ta tt yu phi la chn mt m hnh cht ch nh ch phong kin Trung
Hoa
Vit Nam xy dng ch phong kin theo kiu Trung Quc t sau khi
nc i Vit thnh lp nhng vn dng ph hp hon cnh v bn sc vn ha
dn tc ta. S c ti ca nh vua b hn ch. Pht huy tnh dn ch. iu chnh php
lut Trung Hoa cho ph hp tnh cch Vit Nam. (V d: sa i b sung lut hn
nhn gia nh). Mt truyn thng lnh o tp th c hnh thnh.
Php lut, php ch cn phi tng cng.

63
____________________________________________________________________
Trong mt quc gia khng th trng cy vo tnh dn ch, tnh cng ng theo
kiu lng x. Cn phi c mt h thng t chc cht ch cng vi php lut nghim
chnh.
Lut php ca nh nc c thm lut l (lut vua, l lng - khng mu thun vi
nhau).
Lut Vit Nam c khuynh hng gim ti v tnh, u tin ph n (tht xut: ph
n khng con, dm dt, ci cha m chng, trm cp, lm iu, ghen tung, c c tt.
VN thm tam bt kh xut gm: tang cha / m chng, lm giu cho nh chng v
khng cn ni nng ta. VN thm lut b chng:ph sn, c c tt, b ri v 5 thng.
Lut cn cm ngi chng khng c bn v, bt v i lm thu, h v chnh thnh
v nh.
B my quan li Vit Nam
Truyn thng chn quan li qua thi c. Trng lp m t do mi ni. Nh
nc ch m khoa thi Tam trng: thi Hng, thi Hi, thi nh.(thi Hng: t ti, c
nhn. Thi Hi: tin s. Thi nh: tin s c xp hng 3 cp, hoc tam khi: Trng
Nguyn, Bng Nhn, Thm Hoa (3 ngi cao im nht trong bc tin s)). Tri qua
cc triu i c nhng thay i trong thi c. Khoa thi cui cng nm 1918.
Bc thang x hi Vit Nam thi phong kin: S - Nng - Cng - Thng
(Vit Nam: s l nho s, vn s. Trung Hoa: s l vn s v hip s. Nht: s ch l
v s. Phng Ty: trung c c hip s, thi hin i th thng nhn l hng nht trong
x hi).

6.1.3 T chc th
Trong qu kh, th Vit Nam rt km pht trin. l mt c im ca nn
vn ha nng nghip, mt khc cng l c im ring ca lch s Vit Nam. Chng ta
hy lp bng so snh th Vit Nam / nng nghip vi th Phng Ty/ du mc:

64
____________________________________________________________________

th Vit Nam

th phng Ty

Chnh quyn sinh ra th

Thng nhn to ra th

Thin v hnh chnh, qun tr

Thin v kinh t giao thng

Theo kiu lng x, ph, tng

Doanh nhn bu chn th trng

Phng, ngh, dch v lin kt vi

nhau (mn hng, gi gi). Khch hng c
th gi mua

Thng nhn lin kt vi khch

hng v cnh tranh, chn p ln nhau
Rt pht trin do s u t ca

Km pht trin v thiu kinh ph

thng nhn tng qui m sn xut v

bun bn

Khu tp th (kiu lng)

Nng thn bao vy ngn cn th,
cnh gic vi sm caca th

Bit th c nhn
th ch huy nng thn

* Nhn xt chung v t chc x hi Vit Nam:

Tnh m ln t tnh dng.
n nh bn vng nhng km pht trin.
Bo th. Khp kn
Tit kim hn l u t
Phng hng ngy nay l th ha nng thn, lu bo v mi trng,
gia tng ngoi thng, cng nghip ha - hin i ha, tham gia vo qu trnh ton cu
ha.
River town th ven sng l mt c dim ln ca th Vit Nam GS
Trn Quc Vng
- TPHCM sng Si Gn

65
____________________________________________________________________
- Nng Sng Hn.
- Cn Th Sng Hu
- M Tho sng Tin

6.2.Vn ho t chc i sng c nhn

C nhn t nguyn to ra t chc x hi linh ng, uyn chuyn, a dng

6.2.1.Tn ngng
Vit Nam c nhng hin tng x hi- vn ho thc ra nu xt theo tiu ch
ca tn gio th chng khng p ng y , nhng khng th b qua. C nh nghin
cu khng tha nhn thut ng ny m gi l cc tn gio nguyn thu, hay tn gio
s khai. Tuy nhin, s phn bit gia tn gio v tn ngng ch c tnh cht tng
i.
Gii thch t tn ngng, c GS o Duy Anh vit llng ngng m, m tn
i vi mt tn gio hoc mt ch ngha 20.Trong khi , gii thch t tn gio, ng
li Vit:mt th t chc ly thn o lm trung tm m lp nn gii c khin
ngi ta tn ngng 21
Trong i sng ngn ng, x hi, c hai thut ng tn gio, tn ngng u tn
ti.S phn bit gia hai thut ng ch yu mc nim tin v c cu t chc ca
hai hin tng x hi. Ni n tn ngng l ni n qu trnh thing ho mt nhn vt
c gi gm vo nim tin tng ca con ngi.Qu trnh y c th l qu trnh huyn
thoi ho, lch s ho nhn vt phng th. Mt khc, gia cc tn ngng u c
nhng an xen v trong tng tn ngng u c nhiu lp vn ho lng ng. 22

Hn -Vit t in, Trng Thi xb,SiGn,1957,tp h, t283 - ngi vit dn li theo Trn Quc Vng 1998
C s Vn ho Vit Nam, NXb Gio Dc,t91
21
Sd,t91
22
Theo Trn Quc Vng, sd, t91-92.
20

66
____________________________________________________________________

Tn ngng
Cha c h thng gio l m ch mi c

Tn gio
H thng gio l, kinh in th hin

cc huyn thoi, thn tch v truyn thuyt quan im v tr v nhn sinh truyn
th qua hc tp cc tu vin, thnh
ng
Cha thnh h thng thn in, cn mang
tnh cht a thn

Thn in thnh h thng

Di dng a thn hay nht thn

Cn ha nhp gia th gii thn linh v

Tch bit th gii thn linh v con

con ngi. Cha mang tnh cu th

ngi. Xut hin hnh thccu th

Gn vi c nhn v cng ng lng x,

T chc gio hi, hi on kh cht

cha thnh gio hi

ch, hnh thnh h thng gio chc

Ni th cng v nghi l cn phn tn v

Ni th cng ring, nghi l th cng

cha thnh quy c cht ch

cht ch (cha, nh th, thnh ng)

Mang tnh cht dn gian, sinh hot dn

Khng mang tnh dn gian, c chang

gian, gn vi i sng nng dn

ch l s bin dng theo kiu dn gian

ha nh Pht gio dn gian

Theo Ng c Thinh 2001 Tn ngng v vn ha tn ngng Vit Nam,

Nxb Khoa hc x hi, t 18

67
____________________________________________________________________

- Tn ngng phn thc

(Phn : nhiu, thc : sinh si ny n)
Tn ngng phn thc l tn ngng ph bin ca ccc c dn nng nghip trn
ton th gii, Vit Nam - mt nc nng nghip in hnh- tn ngng ny n
su vo trong tm thc ca dn chng l vic

Hnh 5.5: Biu tng Linga- Yni trong thnh i M Sn Qung Nam

- Tn ngng th b phn sinh thc kh : Lingga (dng vt) Yni (m o)

- Cc hnh vi giao hoan ca hai ging c ci.
Du tch li l cc hnh v nam n giao hoan, cc nhy nc trn trng ng,
trn thp ng trong mt s tr chi c xa.
- Tn ngng sng bi t nhin
Tn ngng a thn (tri, t, sng, ni,....cy c th tng ln, my ma
sm st, mi hai B M, lo vic sinh trong mi hai thng...)

68
____________________________________________________________________
Hnh 5.6: Th NeakT ca ngi Khmer tn d ca tn ngng sng bi t nhin.
nh: Lm Quang Vinh

Tn ngng sng bi loi vt: Rng tin, cp, c su, c ng (c dn i

bin hoc sng ven bin)
Cy la, cy cau, cy a, qu bu......
- Tn ngng sng bi con ngi
y l tn ngng c t rt lu v c ph bin khp th gii, Vit Nam c
cc dng. ngi Vit Nam Quan nim rng con ngi c 3 hn 7 va. Ba hn l: tinh,
kh, thn. Khi ngi cht ch c tinh v kh b hy hoi, cn thn bay i (linh hn)
- C bn v thnh truyn thng l th cng t tin: ngi ta cng gi t tin
mong t tin ph h v bo v cho cuc sng ca ngi sng

Hnh 5.7: Bn th t tin- th khng bao gi thiu trong mi gia nh Vit Nam.

- Th Nhn thn: nhng ngi c cng vi t nc, dn tc : cc anh hng

dn tc, danh nhn vn ho, ngy nay l cc lit s

Hnh 5.8: Ngha Trang Trng sn -Qung Tr

69
____________________________________________________________________
Tn ngng th th cng hoc thn ti

Hnh 5.9: Thn Ti dn gian thng gi l ng a

V thn ca mi gia nh gi cho gia nh yn n v giu c Th Thnh Hong:

Mang ngha o c hn l mt tn ngng.
Th T bt t
Tn Vin (Sn Tinh), Thnh Ging, Ch ng T v B cha Liu Hnh (theo
truyn thuyt b ging trn Nam nh, nguyn l cng cha con tri xung trn
sng nh ngi bnh dn c t do - hng nm ngi ta t chc l hi rt ln Ph
Giy)
Tn ngng ny rt ph bin min Bc Vit Nam m t gp min Trung v
min Nam.

6.2. 2.Phong tc
Xut pht t tn ngng, nhn dn t ra cc nghi thc sinh hot, l phong
tc, phong tc (Phong: gi, tc: thi quen, phong tc l thi quen lan rng 23).
Gm 3 nhm chnh: l tt, hn nhn, tang ma
Hn nhn
Quan nim: hn nhn khng phi vic ring ca hai ngi m l vic chung ca
2 h. Hn na, hn nhn cn l quyn li ca lng x (ly chng lng c u tin,
ly chng ngi b pht).
Tc ng: Rung gia ng, chng gia lng. Ta v ta tm ao ta.....
Tc l npcheol mt th thu hn nhn, np cho a phng chng hoc v.
23

Trn Ngc Thm 1997, sd, t141

70
____________________________________________________________________
Nhn chung quyn li ca 2 ngi khng c coi trng ng mc.
Tang ma
Tn ngng ca ngi dn b mu thun khi c ngi thn qua i. Ni bun
hay nim vui ? S chun b rt chu o cho mt m tang. L cuc tin ua ngi cht
n ci cc lc sao lai au bun ?!
Ngi Vit t chun b cho cuc ra i t khi cn sng (ng sn hm, xy sn
m,..). Tc l tang ma Vit Nam cng kh a dng, mi vng mi khc.
Ngoi ra cn nhiu dp khc c coi trng: thi , i xa, lm nh, v.v...
Sinh nht, thng th:
y thng: cng b M
Thi ni: sinh nht u tin
Thng th: 50, 60, 70, 80, 90 tui...(sinh nht c bit)
L hi (L tt v l k nim)
L Tt - cng vo nhng dp thi tit quan trng i vi ngh nng nghip v
i sng t n Tri t.
Quan trng nht l Tt Nguyn n, m u ma xun thun li cho trng trt,
ma mng.
Cn nhiu Tt khc:
Tt thng nguyn, Tt trung nguyn, Tt h nguyn (u, gia, cui nm).
Tt Trung Thu (rm thng Tm m lch)
Tt ng To (23/ thng Chp)
Tt n ngui / Tt Hn thc (3/ 3) k nim Gii T Thi.
Tt n chua / Tt oan Ng (5 / 5) dit su b, ng thi k nim Khut
Nguyn (nh th Trung Quc thi Chin quc)
Ngoi ra cn c cc ngy l tt nh khc nh cng u ma (cm mi),u ma
ma (Tt ngu)...
L k nim

71
____________________________________________________________________
l nhng l hi mang tnh x hi - nhn vn.
L hi hng v nhng anh hng dn tc, damh nhn vn ha, nhn dn ta
t lng bit n nhng ngi c cng dng nc, gi nc v xy dng t quc, qu
hng.
L gi thnh hong (cng nh) gi l hi lng
Gi t Hng vng v Hi n Hng (ngy 10 / 3 m lch, thuc tnh Ph th).
Nhiu ngnh ngh t chc gi t ngh tng nh cng n ngi mang li
cng n vic lm cho h.
L hi tn gio
Ngy l Pht n (pht sinh), Hi Cha Hng (ko di hng thng,vo gia
ma xun), Hi cha Thy... L Noen
Cu trc ca L hi:
Gm hai phn: nghi l trang trng v vui chi thoi mi.(l v hi)
Phn nghi l m u, t chc ti nh cha miu, c th rc tng thn
tng,c bi chc vn ca tng cng lao ca v thn, dn nhc dn tc ha tu nhc
cung nh, dng hng, ru, bnh...
Phn hi h vui chi rt a dng, phong ph gm cc tr thi u c truyn
tranh ti kho lo, bn ch, thng minh v cc loi hnh vn ngh. Nhn chung cc tr
chi v vn ngh c t nhiu lin quan n thn th v s nghip ca thn tng lc
sinh thi.
Thnh ng dn gian nivui nh hi, itryhi. y l nhng dp tt dn
chng mi la tui, nhiu a phng, giao lu gp g. ngh ngi, th gin, tng
cng mi quan h cng ng v gio dc lp con chu.

72
____________________________________________________________________

6.2.3. Vn ho giao tip v Ting Vit

6.2.3.1.c im giao tip ca ngi Vit Nam
Ngi Vit a thch giao tip trong cng ng (thch gp g, thm ving ln
nhau v tip khch).Thm ving khng ch v cng vic, m cn bi p gi gn
quan h tnh cm. c bit, khi tip khch, ngi Vit rt n cn chu o, xi li sao
cho khch hi lng. Nhn chung, khch c u tin.Nhng khi tip xc vi ngi l
(ngoi cng ng lng x) th ngi Vit li rt r, e ngi.(Dn ta t coi trng qui tc
x giao khch quan, m ng x ty thuc tnh cm,yu nn tt ght nn xu, cng
l mt nhc im cn khc phc.
Khng nhng ch quan tm ti khch, ngi Vit cn quan tm rng ti gia
nh ca khch nn thng thch hi thm ti c ngi nh. C th cn v l do bit
cch ng x cho ph hp hon cnh ca khch cho khi s sut.(Ngi u - M
ngh lm rng ngi Vit c tnh t m !).
Ngi Vit cn c tnh hm n su sc. Chu n ai th t lng cm n chn
thnh v ngh n vic n p hu hn s chu n. Nhng li cm n phong ph
khng theo mt qui tc x giao cng nhc, s lc.
Ngi Vit cng c tnh phc thin chn thnh. Khi l mc li vi ai, ngi ta
thng by t s xin li vi nhng cch khc nhau, cm thy li nng hn thc t v
n hn bn khon mi.
Trng danh d v s ting n i: va l u im cng va l nhc im ca
con ngi quen np sng cng ng. iu tt l con ngi qu danh ting,tt danh
hn lnh o, mt tri l ri vo thi s din, hoc nhiu khi thiu t tin bn lnh c
nhn.
Nhng nhn ngi trn, k di, d ha vi qu. C trnh mi s mu thun bt
ha trong cng ng.Mt s nhn, chn s lnh,Chn b lm mi.

73
____________________________________________________________________

6.2.3.2. Ngn ng ting Vit trong giao tip

Ngn ng ca mt dn tc ny sinh trc ht do nhu cu giao tip trong cng
ng
Ting Vit th hin r rt thi , tnh cch giao tip ca dn tc.
V i t nhn xng: li ni xng h rt phong ph,nht l t ng gi khch
(ngi th 2).Nhng t ng y li chnh l ting gi ngi thn thuc h hng nhng
b c ch anh ch,em chu Ngi Vit mun t lng qu mn mi ngi nh h
hng b con vy. Cn i t nhn xng ngi 1 cng tng ng vi ngi 2 theo hng
nhn mnh t h thp hn ngi khch. Him khi xng ti, nhiu khi li biu l thi
lnh nht hoc bc bi vi ngi.
t s knh trng, ngi Vit gi khch bng th (anh Hai, ch Ba.) hoc
gi tn con thay th - trnh gi tn ca ngi khch.
Xng h khim tn, nhn mnh, mc d ngang hng nhau, thm ch cn c vai
v cao hn khch (v d: mt ng gi gi mt thanh nin lanh, ch)
(Lu trng hp t tn thi qu ca vua cha ngy xa: dn chng phi trnh
n cc tn h vua cha, ai nhc ti tn vua, nht l trong bi thi ca th sinh v cc loi
vn bn s b trng pht !)
Ng iu, ng m, kiu cu trong ting Vit giao tip
Chim khn nghe ting rnh rang
Ngi khn ni ting du dng d nghe
Li ni chng mt tin mua
La li m ni cho va lng nhau
Ting Vit giu m iu, c ti 6 thanh (6 du ging), iu chng phi ngu
nhin. Ng m ting Vit sinh ra t nhu cu biu cm trong li ni.

74
____________________________________________________________________
Cu ting Vit cng c lu cu to sao cho cn i, nhp nhng, d
nghe. Ngi Vit a nivng vo tam quc, trnh ni thng vo vn khi lm
pht lng khch.
Tnh t: rt phong ph, t m, nhm ngoi vic miu t chnh xc s vt, cn
bc l thi nh gi v tnh cm (th d: lo ru xm: v vi con d, con ch...)
ng t:Thng dng cu ch ng, t dng cu b ng. Ngha l quan tm
nngi ni, ch ng hn l tn ng.
C y b thy gio pht
Ti b mt ci xe p
(Th so snh vi 2 cu ting Anh tng ng so snh quan nim ca hai
dn tc)
Ting Vit nng ng, uyn chuyn,i khi m h, thiu chnh xc khi ng
php cu khng ngi, khng thi, khng th.
Ting Vit thin v bc l tnh cm, thi hn l truyn t mt thng tin
chun xc. Do vy ngh thut ngn ng Vit Nam thin v th ca tr tnh.

6.2.4. Sinh hot ngh thut.

(Vn chng, ngh thut thanh sc v ngh thut to hnh)

6.2.4.1. Vn chng
Vn chng ting Vit thin v th ca v t nhiu thnh tu hn hn vn xui.
(Th so snh: theo 2 cun t in vn hc:
Ty u v Nga: 21,7% th v vn xui 78,3%
Vit Nam: 72,6% th v 27,4% vn xui)
Trong s vn xui cn co, hch, cho, tung cha y nhng cu th. Ngay c
vn xui ting Vit cng cha y m iu, nhp iu.)
Xut pht t tnh cht duy cm, dn n mt ngn ng biu cm v nng cao
ln thnh ngh thut th. Th ting Vit l sinh hot tm hn ph bin, a thch ca
ngi Vit thnh tu thi ph dn tc t nhiu nh cao, t Nguyn Tri n Nguyn

75
____________________________________________________________________
Du, H Xun Hng, Nghuyn Khuyn, Xun Diu, T Hu, Nguyn Bnh - nhng
trc ht l th ca dn gian (ca dao, tc ng) v truyn th, ngm khc, cu i.
Ngay c vn xui (truyn, tiu thuyt, ty bt, vn chnh lun,...) cng giu cht
biu cm, cht th (Co Bnh Ng, Hch Tng S, Bt k Tn , Chiu Di ,
ng chng ta i (Nguyn Trung Thnh), Dng kinh qu hng (Nguyn Thi).Mnh
trng cui rng (Nguyn Minh Chu).v. v...
Ngh thut thanh sc
m nhc c truyn:
Dn ca Vit Nam rt phong ph khp cc dn tc, cc vng min t nc.
Dn ca Vit Nam ch yu bc l tm t tnh cm ca ngi dn lao ng, nht l nng
dn.
m nhc khng li vi nhiu nhc c a dng, c o nh cy n bu vi 1
si dy. S nhc c t i trong 1 dn nhc kh nng din tu nng ng, bin ha.
Khng c nhc xng nhng s ha tu cng iu ngh, cc nhc cng t chnnhc
trngy l mt ngi nhc cng gii nht va din va li ko ngi khc din
theo.
Khi din kch: (cho tung, ci lng) din vin vn ly ging ht, bi ca
lm chnh. Vic din xut, hnh ng ch l c l biu trng, vic ha trang nhn vt
v phng cnh tng trng, ni s qua, ct yu nht l ting ht. Dn chng gi li
xem ht.
Ngh thut Cho l sn khu dn gian c nht, gi l ht Cho. Khng nhm
miu t xung t nh kch ni phng Ty, cho c thin v ch giu, cm hng tro
phng (mt kiu tr tnh). Cho c s kt hp cc dn ca Bc b rt nhun nhuyn.
Ngh thut Tung ny sinh min Trung, kt hp gia dn ca Trung b vi
kch Tu v tch truyn Tu. Cm hng bi kch, anh hng ca v lch s thm m sn
khu Tung.
Ngh thut sn khu Ci lng l s kt hp nhiu ngun, t ngh thut Cho,
Tung, m nhc cung nh Hu, kch Tu, dn ca Nam b n kch ni phng Ty.
c bit l iu ht vng c - (gc l bi D C hoi lang m khuya nghe ting

76
____________________________________________________________________
trng nh chng LQV - ca Cao Vn Lu) - linh hn ca bi bn ci lng. Vng c
chm ri, r rng, cm ng, khi mnh lit khi du dt, ln bng xung trm, nhm by
t tnh cm, tranh ci, thuyt phc, nn n,... c a thch khp mi min t nc
iu cho thy ngh thut Ci lng d c tip thu ngh thut nc ngoi vn gi
vng truyn thng duy cm ca dn tc - th mnh ngh thut ca dn tc.
Ngh thut Ma ri nc l mt sn phm c sc ca dn tc, gm 3 yu t:
o con ri, lng ting ht v ti iu khin con ri trn mt sn khu nc.
Nhn chung i vi ngh thut thanh sc, ngi Vit vn lun u tin cho
thanhhnsc- coi thanh l biu hin ca tm hn (truyn tnh bi t Trng Chi)
Ngh thut ma cn km pht trin nc ta (ma l s trng ca phng
Ty, ni chung vng vn ha du mc). Tuy nhin Ngh thut ma minh ha, din xut
trong ngh thut thanh scVit Nam c nt ring, thin v s tinh t ca i tay, nh
mt, o c...C th ngh thut ma nc ta chu nh hng ca ma n , Trung
Hoa nhng vn c nt p ring Vit Nam. Sang th k 20, ngh thut ma u - M
lan ta sang Vit Nam, nhn dn ta tip thu c chng mc v bit kt hp vi tnh
cch dn tc Vit Nam.

6.2.4.2. Ngh thut to hnh

* Hi ha dn tc
c 2 dng tranh dn gian truyn thng.
Mt l: trng phi tranh lng ng H (gi tt l Tranh lng H - nay thuc
tnh Bc Ninh) thin v miu t cnh sng nng thn v c m bnh d ca nng dn,
i khi c tranh chm bim, tro phng.
Hai l: tranh Hng Trng (H Ni) v cc nhn vt lch s, anh hng, danh
nhn Trung Quc v Vit Nam. Cng chng ca dng tranh ny thng l tr thc v
dn thnh th

77
____________________________________________________________________
Hnh 5.10: tranh ng H

Trong giai on vn ha i Vit, ngh s Vit Nam tip thu tranh quc ha
Trung Hoa,...tiu biu l tranh b t bnh (4 ma, 4 k n, 4 ngh... t linh)
Sang th k 20 (giai on VN hin i), dn ta tip thu ngh thut to hnh
phng Ty thin v t thc, ph din v p hnh th, thm ch v tranh (v tng)
kha thn - l ngh thut kt hp sc sng, v p hnh th vi tm hn, ch, kht
vng chn chnh ca con ngi.

Hnh 5.11: mt bc tranh phng Ty

(loi tr cc loi tranh nh sexy gi tnh dc, khng c ngha nhn vn cao
p. Loi ny c tc hi lm sa a th h tr, cn phi bi tr)
*Ngh thut iu khc

Hnh 2.12: ph iu
http://images.google.com.vn
Ngh thut chm khc c t lu i cn li bng chng r rng trn cc
trng ng ni ting v thp ng, thm ch cn c nhng quyn sch bng ng khc
ch. Bn cnh nhng tng, hnh v tip thu t ngh thut iu khc Pht gio, B
La mn gio ca n , ngh thut n i Trung Hoa, nhn dn ta cn sng to ngh

78
____________________________________________________________________
thut ring bit Vit Nam. Kin trc hnh thuyn (mi cong), hnh nh con ngi Vit
Nam v tng Vit Nam, cnh sc Vit Nam.
Ngi Vit trn trng pho tng hn cc th loi khc, ch tc tng nhng
nhn vt linh thing tn knh (phng Ty c th tc tng bt k i tng no trong
cuc sng).
Ngh thut iu khc VN truyn thng li nhng bc tng n, cha
v mt s cng trnh vn ha khc, ngy nay ang c bo tn, l nim t ho ca
nn vn ha dn tc.
Cu trc m dng ha hp l mt th php xuyn sut ngh thut to hnh
Vit Nam. (c - ci, vn - v, thin - c).
Dn gian c ngh thut trang tr (nh ca, bn th) thm m trit l m dng
v ng hnh (cn i, i xng hai bn, mm ng qu, ng hnh,) tranh Phc - Lc Th (tam ti)
Nhn xt chung v ngh thut VN truyn thng:
Ngh thut tr tnh, biu cm.
Th php tng trng, c l (khc vi t thc)
Tng hp v linh hot.
Ngh thut VN l b phn mang du n kh r nt ca tm hn VN, vn ha
VN.

79
____________________________________________________________________

CHNG VII
VN HA NG X VI MI TRNG T
NHIN V MI TRNG X HI
Vn ho ng x vi mi trng t nhin
Gm mt s hot ng ch yu sau:
n ung (tn dng thin nhin)
Mc (i ph vi thin nhin)
v i li (i ph vi thin nhin).
Tnh trng a l, a hnh, kh hu, sinh thi v li sn xut nc ta quyt
nh, chi phi c 3 vn sinh tn ni trn ca ngi dn Vit t xa n nay.

7.1. n ung

C cu ca ba n ngi Vit: Cm - rau - c (hoc nc mm)

Quan nim:
C thc mi vc c o
D thc vi tin
Rt nhiu hnh ng c gi ln: n , n mc, n chi, n ni, n hc, n
tiu (xi), n nm, n trm, n thua n m ma, n m gi, n thi ni, n y thng,
n ci. Th mi bit ngi Vit coi trng vic n ung hng u. Nhng n ung
cn l mt hin tng vn ha
n ty ni, chi ty chn
Ming n l ming nhc
n trng ni, ngi trng hng.v.v...

80
____________________________________________________________________
Bit bao cu tc ng, thnh nh ca t tin lu con chu vic n ung sao cho
tt p.
Thc n ch yu l thc vt. Sau cm - rau - c l hoa qu, ma no th
y.i n rau, au ung thuc. Li c v s gia v cc mi v, mu sc va l
thc n va l thuc ung.
Tht ng vt l thc n t khi dng n, nhng c ch bin tinh xo, a dng
chng t khu v rt tinh t, snh si. c bit mn tht ch c o.
ung ht c tru cau, ru go, nc ch, nc vi v nhiu th l, hoa, ht,
r cy khc.c bit thuc lo c a thch hn thuc l. Ht thuc lo phi hp m
dng (la v nc, khi phi chui qua nc) cn thuc l cy ch c la.
Tnh tng hp trong li n Vit
Phi hp nhiu mn n trong mt ba.
Mt mn n gm nhiu th kt hp vi nhau. Nu nng nh vy kt hp
hi ha cc mn (hi ha m dng, tam ti, ng hnh / ng v). Hi ha cc mu sc
n. Nh vy gip c th thch nghi ha hp vi thin nhin.
Mi ngi n chung mt mm, khng chia phn, ty nhng nhn
nhau.Trc khi n, ct ting mi cho l . Ring vi khch c u tin hn ngi
nh
n bng a th hin tnh linh hot, kho lo ca ngi Vit.

C nhiu mn n ch bin c sc: da, c, nc mm, nem, gi,...Nht l

mt s mn nnonang gia qu trnh chuyn ha - giu cht dinh dng nh ht vt
ln, mng, gi, cm, di trng, heo sa, nhng (tm)...
Vn ha m thc Vit Nam cn nhiu mn c sc tng vng t.

81
____________________________________________________________________

7.2. Mc (trang phc, trang im)

Sau n ung ti mc trang phc. Nhng mc l i ph, trc ht vi kh
hu thi tit, sau nhm tha mn nhu cu thm m v ph hp vi cng vic.
Mi dn tc c cch n mc ring, do tr thnh thi quen c chp nhn
trong tng cng ng dn tc, v xa hn, tr thnh biu tng vn ha dn tc.
Trong nhng cuc chinh phc, ng ha dn tc khc, bn xm lc c
cng p dn chng i cch n mc, nhng ngi Vit Nam cha bao gi khut
phc.(Ngi Hn c thi b dn Mn Chu p thay i trang phc, u tc ti vi
th k).
Trang phc Vit Nam, trc ht, thch hp vi kh hu, thi tit v ngh nng
nghip. Sau na, theo quan im thm m, ngi Vit a n mc bnh d, kn o
(khng thch sc mu sc s v h hang)...
Truyn thng
Thi Hng Vng Nam ng kh, n mc vy, ym
Thi trung i :
Thi cn i : Nam o di khn ng, n o t thn mc vy ( Bc b, trung
b) nam B o B Ba (cch tn t mt kiu o ca ngi M Lai (Malaysia)
Kiu trang phc
Ph n: vy, o, v ym.
Nam gii: ng kh, qun i (x ln)
c bit chic khn v tht lng ca ph n rt tin li, linh hot khi s dng.
Chic o lu bn nht n nay cn li l o cnh (cch gi min Bc) hoc o
b ba 9 nam b).
o l hi ca ph n l chic o di c hai loi t thn v nm thn, ci khuy
bn tri. Ring nam gii v sau ci khuy bn phi (o cnh lch t) theo nh hng
phn no ca Trung Quc. Sang th k 20, chic o di ph n c ci tin mt bc
na (c l nh hng u M) v tr thnh kiu o c sc va truyn thng va hin
i m vn c coi l biu tng vn ha Vit Nam.

82
____________________________________________________________________
Nam gii cng mc o di khi trang trng (cng l, hi h v nhng cng vic
nghim trang nh cng s ni dy hc,...). Ngy nay u phc hu nh thay th
hn loi o di nam gii.
Nhn chung, trang phc n gii gi theo truyn thng lu bn hn nam gii.
Mu sc: chn mu m tnh, du nh, mt.
Mt s trang sc khc: Nh vng c, vng tay, nhn, bng tai,....ni
chung n gin, gin d.
Cht liu may mc
S dng cht liu thc vt nh thong. T tm l loi c bit na thc vt na
ng vt (con su tm ch bin l du thnh si t). Sau trng la, vic trng du nui
tm c coi trng (nng v tang). T tm dt nn rt nhiu loi vi t n gin n
qu gi: t, la, lt, l, the, nhiu, on,si, i, lnh, thao,(nn quai thao) ni,
a,...n gm vc.
Ngoi nui tm, cn dng cc loi cy thng thng khc nh si gai, si ay,
si bng v t chui (c bit t chui mn mng, nh, mc ma nng rt mt mc d
d rch)
[ So snh vi phng Ty du mc: cht liu mc l lng th, da th chc b, m
ph hp x lnh,..]

7.3. Nh
Cn nh trc ht phc v yu cu i ph vi thin nhin, kh hu v thun
tin vi ngh nng nghip. Cuc sng nh nng yn tnh. Do ngi nh c xy
dng n nh thnh ci t m.An c lc nghip

Ngi nh Vit Nam thch hp vi sng nc v kh hu nng m gi ma. c

bit kiu nh sn, v nh b, nh thuyn. Kin trc mi cong (hnh thuyn) c tnh
thm m. Ni chung, nh cao ca rng ph hp thi tit. Nh cn phi bn chc
chng gi bo.Do , b khung (sn) nh phi c kh nng chu lc cc hng.
Nh khng cn mng. Cy tre l vt liu thng dng nht, sau ti cc loi g a

83
____________________________________________________________________
dng.Vn chn hng nh rt quan trng, trnh pha Ty v Bc, a thch ng
Nam.
Cu trc ngi nh:
Gian nh trung tm trang trng nht dnh lm bn th t tin, kim lun ni
tip khch (trng t tin v hiu khch).
Do li sng cng ng, cn nh khng chia cc phng bit lp, ch c cn
bung (1,2 cn) ngn h, vn lin thng vi gian chnh. ( phng Ty ngn bit lp
tng phng cho mi c nhn).
Do li coi trng bn tri, nn cn bung bn tay tri (pha ng) dnh cho s
u tin (m chng bung tri, con du bung phi).Trn bn th chung ni ngoi th
bn ni bn tri, bn ngoi bn phi ca bn th).
Do coi trng s l, c bit ng hnh nn s gian nh l 1, 3, v 5 (ti a)
Bc thm 3 bc (tam cp). Cng nh c 1 hoc 3 ci (tam quan).
Mi nh lp bng cc loi l c cho mt, nu mi ngi th dng ngi m
dng va mt va bn.
V tr ngi nh chn t ni trung bnh, khng cao khng thp. Ghp cc b
phn theo li ghp mng (m dng) trnh dng inh kim loi (kim khc mc) r st
lm h hng nh.
Ni chung, vic lm nh da theo nguyn l hi ha m dng, hng ti mt
cuc sng n nh.

84
____________________________________________________________________

7.4. S i li giao thng

ng ph vi khong cch l vic giao thng vn ti.
Hot ng i li ca ngi dn nng nghip Vit Nam trong mt phm vi ngn,
t nh ra rung ng, g bi. Do , ch yu ch dng sc ngi m vn chuyn trong
sn xut v sinh hot. S lng t ng (ng t) ch hot ng rt phong ph. T khi
qut nht lmang(tng ng vi to carry, to take trong ting Anh, porter ting Php).
Bn cnh ting Vit cn nhiu ng t: cm, xch, ko, i, khing, b, bng, m,
b, m, bng, cng, gnh, u, gi,...
Giao thng ng b Vit Nam rt km pht trin. Trn nhng con ng nh,
ch c sc i chn (i b, li b)) him khi c xe tru b, nga, voi. Quan li, nh
giu i bng kiu, cng. V sau c xe tay, ri n xe p, xch l. Giao thng ng
thy pht trin mnh hn nhng cng ch c phng tin th s trn sng ngi chng
cht, t c tu chy bin.

Sch Gia nh Thnh Cng Ch ca Trnh Hoi c vit Gia nh, ch no

cng c ghe thuyn, hoc dng thuyn lm nh , hoc i thm ngi thn thch,
hc ch go ca i bun bn rt tin li. Ghe thuyn cht sng, ngy m i khng
ngt
Sch Trung Hoa vitNam di chu, Bc di m(chu: thuyn, m: nga)
Ghe thuyn Vit Nam rt nhiu chng loi. Thuyn c v thm i mt nh
con ngi. Theo sch Tn Th, th k 3 nc Vit c nhng con thuyn i bin ch
c 600-700 ngi. Nh L c con thuyn nng ti 50 tn, 50 mi cho. Ngi H
Lan ghi chp rng thuyn chin ca cha Trnh v cha Nguyn c th nh bi
thuyn chin ln ca H Lan quen i bin nh ch nhn ca n Dng..)
Cc loi cu qua sng rch cng kh nhiu: cu tre, cu cy (ti sng), cu
vn, cu phao (ghp nhiu thuyn li).
Hnh nh con thuyn v sng nc in m du n trong i sng tinh thn
ngi Vit Nam, va gn gi thn thit va lng mn bay bng. Hng trm cu tc

85
____________________________________________________________________
ng, ca dao, dn ca truyn c gn lin vi sng nc, i b, u sng, cui sng,
ngang, dc.... Nhng sng tc vn hc - ngh thut dn tc a thch ti, bi cnh
sng nc... c bit ngi Nam b gi c vic i b lli b(....). Khi ngi cht,
cng theo tn ngng dn gian, cn i chuyn cui cng quachn sui. Khi ht
cu kinh trong m tang, cc b vi ht bicho a tin linh hn.

7.5 Vn ho tnh dc
C th ni ngay mt iu lngi Vit Nam l mt dn tcdtv tnh dc
nht. Mc d vic duy tr ni ging l mt vic lm thing ling v bt buc. Nu nh
ngi n c Kamastrutra (dc Kinh), ngi Trung Hoa c T n kinh, Ngc phng
b kp th ngi Vit Nam li chng c g. Ngay c Truyn Kiu cn mt thi b
cc C coi l dm th na l

Hnh 5.13 Kamastrutra ca ngi n

Ngay c ngi xa cng khng qu kht khe v tnh dc

Mt s ni ti ng bng Bc B vn c tc th sinh thc kh v trong dp
l hi hng nm, nam n trong lng c t do quan h tnh dc. H Xun
Hng vi cc bi th m ch v tnh dc ca b l mt hin tng vn hc Vit
Nam th k 18 (Hong Xun Dung).

Tnh dc hay hot ng tnh dc c coi l mt trong nhng kha cnh quan
trng nht trong bn nng sng ca con ngi. Tuy nhin, con ngi nhng nn vn
ho khc nhau li quan nim khc nhau v c th n ng v n b, v ham mun
tnh dc, v sinh n v v hn nhn...
mt s ni, tnh dc c khuyn khch v n c xem l hot ng t
nhin, cn thit vi hnh phc ca con ngi. Cha m thng cung cp cc thng tin
v tnh dc v to c hi cho thanh thiu nin pht trin k nng lm tnh ca h.
Trong khi , mt s ni khc, tnh dc b ph nhn v b coi l iu ti li, xu xa.

86
____________________________________________________________________
Tt c nhng g lin quan ti tnh dc u b cm on, ngoi tr vic ti to ni
ging.
Ngi n , Rp, Trung Hoa ln ln trong mt nn vn ho vn tng
to nn nhng tc phm nh Kamasutra, Vn thm hay Nhc B on, Ngc Phng
b kp, T n kinh... Ngi Vit Nam khng c nhng tc phm phng the . Tuy
nhin, c nhng bng chng cho thy rng ngi Vit Nam tng c quan nim rt
ci m v tnh dc.
Thu hoang s, ngi Vit Nam coi quan h tnh giao l mt hot ng t
nhin ca con ngi. Trn trng ng Ngc L c khc hnh cc cp nam n ang
giao hp vi nhau. Ngay c khi Pht gio v Nho gio pht trin mnh Vit Nam vi
cc cm k kht khe v quan h hai gii th mt s ni ti ng bng Bc B vn duy
tr tc l th sinh thc kh. Vo dp l hi hng nm, nam n trong lng c t do
quan h tnh dc.
H Xun Hng v nhng bi th m ch v tnh dc ca b l mt hin tng
vn hc Vit Nam th k 18. i vi nhng nh nho c h th th ca b qu
ldmvtc". Nhng vi a s ngi dn Vit Nam, th H Xun Hng lun
c thch th v c truyn tng t th h ny sang th h khc (Bi Qu mt, Bnh
tri nc, thiu n ng ngy). l mt trong nhng bng chng cho thy i vi
ngi Vit Nam, c nhng thi k, tnh dc hon ton khng phi l bn nng thp
km cn phi giu gim. Ngc li, l mt hot ng t nhin, lnh mnh ca con
ngi trong s giao ho vi v tr.
Tr li vi ch tnh dc trc hn nhn, ti tn thnh vi quan im ca
mt s anh ch khi nhn nhn y khng phi l iu xu, v chng ta cn trnh thi
v a c nmkhi nhn nhn v n. Ti ngh tnh dc l mt trong nhng kha
cnh thuc v bn nng sng ca con ngi, ging nh cm n, nc ung v
kh tri th vy.
tn ti, con ngi cn tho mn nhng nhu cu bn nng ca c th. Tuy

87
____________________________________________________________________
nhin, vic tho mn bn nng ca con ngi khc xa v cht so vi vic tho mn bn
nng ca con vt. Cng mt hnh vi ln", nhng n dng mng vut cn x
khng th ging vi n dng bng bt a, dao na c. Tng t, vic tho mn dc
tnh theo kiu qun hn, bt chp khng gian, thi gian, bi cnh v s ng thun ca
bn tnh... khng th so snh vi tnh dc da trn c s tnh yu, s thc v tinh
thn trch nhim.
Cng mt hnh vi l quan h tnh dc, nhng ti sao thi im ny c coi
l hay, l tt nhng thi im khc li b coi l xu, l d? Vic nh gi xu - tt,
hay - d ph thuc vo chun mc vn ho ca tng x hi cng nh nhn thc, li
sng v kinh nghim ca mi c nhn. Nhng chun mc v vn ho c sinh ra l
gip chng ta ng x cho hay, cho p ch khng nn l nhng l thi c dng
tri buc hoc lm kh nhau. l cha k c nhng gi tr c coi l chun mc
mt thi tr nn lc hu so vi s bin i ca i sng thc t.
Theo: Hong Xun Dung
Mt vi suy ngh nhn xem ch Tnh dc trc hn nhn. Th nm, 31/8/2006, 22:08
GMT+7 http://vnexpress.net/Vietnam/Ban-doc-viet.

88
____________________________________________________________________

CHNG VIII
VN HA NG X VI MI TRNG X HI
t nc Vit Nam vo ng t ng quc t, tc l giao im ca 2 con
ng Bc -Nam, Ty- ng. Du mc phng Bc i xung phng Nam phi qua
Vit Nam, du mc phng Ty tm ng sang ng cng gh Vit Nam trc.
Chng ta hiu v sao dn tc ta t xa n nay thng xuyn phi i ph vi nn
bnh trng, xm lc ca k ngoi bang. Tuy vy ngy nay iu li tr nn thun
li khi th gii m ca, tng cng giao lu hp tc, t nc Vit Nam nh ngi
nh mt tinrt thun li giao thng v i li...)
V tr a l chi phi, nh hng rt su m n tnh cch ngi Vit v
nn vn ha dn tc ta.
S giao lu (tip xc, nh hng qua li) bao gm nhiu dng nh:
Tip nhn vn ha dn tc khc.
Chi t, (theo cc mc t ty chay, hn ch n khng chin nh ui
bng v lc)
Pht huy vn ha dn tc Vit sang nc khc.
Cc dng hn hp, v d: va chng Hn ha va chu Hn ha (giai on 3),
va u ha va chng u ha (giai on 6),..(xem li biThi gian vn ha / lch s
vn ha Vit Nam - chng 2)
c im chung ca s giao lu vn ha Vit Nam l tnh dung hp - tng hp
- tch hp, xut pht t mt dn tc Vit c tnh hiu ha, bao dung. Ngay c khi cn
chng li xm lc v nn bnh trng, vn ha dn tc cng vn pht huy c tnh
.D bt bin, ng vn binl cch ng x ca mt dn tc c bn lnh cao.

89
____________________________________________________________________

Phn ny nghin cu nhng vn sau:

1.

Giao lu vi n : vn ha Pht gio v vn ha Chm.

2.

Giao lu vi Trung Quc: Nho gio v o gio

3.

Giao lu vi vn ha phng Ty - - u - M v th gii thuc giai

on 6 - giai on vn ha hin i cn ang tip din, cha hon thnh - gi l giai

on m)

Giao lu vi n
8.1 Vn ha Chm v ngun gc B la mn, Hi gio
Nhng ngi truyn gio v nh bun n u tin t chn nc ta t u
cng nguyn. Du vt c cn tm thy c Eo (An Giang, ven bin min Trung,
Luy Lu (Bc Ninh). Khi ngi Chm lp ra Vng quc Champa (192 SCN), thot ra
khi ch h ca phong kin Trung Quc.H tip nhn ngi n n truyn
gio, theo tip thu nhiu gi tr vn ha khc. Vn ha n thm su vo vn ha
Chm t th k 7 n ht th k 15 khi Champa chm dt s tn ti c lp vi t cch
l mt quc gia v sp nhp vo lnh th i Vit.
B la mn gio (Bramanism) th ng ti cao tn l Brahma (c ngha l i
hn) c miu t trong b kinh Veda (chuyn th thnh V ca kinh Pht).
Brahma gm c 3 ngi: Brahma (sng to), Visnu (bo v) v Siva (hy dit). Khi o
Pht pht sinh n , B la mn gio t ci cch thnh n gio (Hinduism).
Thc ra vn ha Chm cn chu nh hng ca khu vc k cn v vn ha gc
min Trung (vn ha Sa Hunh).
a hnh, kh hu, li sng khc nghit min Trung to ra tnh cch Chm
dng tnh (cng rn, thng v, hiu chin).
Thnh tu vn ha Chm cn li ngy nay gm 1 s lnh vc: kin trc, iu
khc v tn gio, trong tn gio l linh hn ca nn vn ha y.
Ngy nay nhng thp Chm cn sng sng tr thnh nhng im du lch
hp dn du khch bn phng.

90
____________________________________________________________________

Qun th thp Chm

Hnh 5.14: M Sn - Qung Nam- Di sn vn ho th gii 1999

Thp Chm (Chm) ni ting v k thut xy dng c o gia t ni v .

Ni dung ca thp l: trong lng lm lng m vua, trn nc th thn linh ti cao B la
mn. V thn linh c th nhiu nht l thn Si Va, do nhu cu ng ha vi sinh
thc kh nam (dng tnh trong tn ngng phn thc)
Cng vi B la mn, i vo vn ha Chm cn c o Hi (th k XVI)
(Islam). Hi gio c quy tt kht khe nhng c ngi Chm ci bin nhiu. Hi
gio gc coi trng nam gii, th Hi gio Chm Vit Nam vn coi trng ph n.
Cn phi k n m nhc Chm tuy cn su m n tng n (bun b, su
thm) nhng cng pha trn giai iu tr tnh phng khong phng Nam.
Hin ti, do nhng bin thin ca lch s, ngi Chm Vit Nam c khong
137.133 ngi c tr ch yu Bnh Thun, Ninh Thun (90.175 ngi) , ri rc Ty
Ninh v An Giang. Bnh nh v Ph Yn 24

8.2. Vn ho Pht Gio (Buddhism)

8.2.1. S hnh thnh o Pht
o Pht hnh thnh n vo th k 6 tr.CN khi o B la mn ang c
sng bi khp x n . Ngi khi ngun o ny l thi t Sidharta, sinh nm 563
tr.CN. Bt mn vi ch cai tr ca gio hi B la mn ch trng phn chia ng
cp XH, thi t rt ng cm vi ni kh ca dn chng v quyt tm tm 1 con ng
gii thot cho h bng mt tn gio khc.

24

Gs Ng c Thnh 2004 Vn ho vng v phn vng vn ho Vit Nam, NXB Tr,t234

91
____________________________________________________________________

Sidharta ri khi nh nm 29 tui, mang danh l Sakya Muni (Thch Ca Mu Ni

- ngi hin h Thch Ca). Sakyia tip tc i hc hi nhng ngi tu hnh gi nhng
khng tha mn, r 5 ngi bn n mt vng ni tu kh hnh 6 nm rng (ni Tuyt
Sn), v ch Ngi tr li i sng bnh thng (n ung mi th nh ngi khng tu)
ri n mt gc cy Pipal c th, ngi tp trung suy ngm v gio l. Sau 49 ngy m,
t tng ca ngi sng t mi iu - l qui lut ca cuc i, ni kh ca chng
sinh v con ng gii thot. l lc ngi gic ng. Ngi i tm 5 ngi bn c,
gic ng cho h, ri cng vi h trong 40 nm cn li i khp vng lu vc sng Hng
h (Ganga) truyn b t tng. Dn chng gi ngi l Buddha (Bc gic ng, ting
Vit gi 2 cch: Bt, Pht). Cy Pipal ni ngi gic ng c gi cy bodhi (b ).
c Pht qua i nm 483 tr. CN, th 80 tui.
Xem thm Will Durant Lch s vn minh n - Nguyn Hin L dch (1971),
Nxb Vn ha ti bn nm 2004.

4.1.2.2. Hc thuyt Pht Gio

Bn v Ni kh v S Gii Thot (kh v kh dit). Cc khi nim c bn
lT diu (hoc T thnh ) ngha lBn chn l k diu.
1.

Kh : s bun phin ca con ngi dosinh, lo, bnh, tv nhng

nguyn vng, nhu cu khng c tha mn.

2.

Nhn (hay Tp ) gii thch nguyn nhn ca ni kh. y l doi

dc(ham mun) vv minh(km sng sut). Hai ci to nndc vng. Dc

vng bc l ra hnh ng gi lnghip(karma). Hnh ng gy tn hi ngi khc
khin h phi nhn ly hu qu (nghip bo), tc l kip sau phi tr n, gi l vng
lun hi ln qun. (Thi ho Nguyn Du vit trong truyn Kiu: mang ly nghip
vo thn...)

92
____________________________________________________________________
3.

Dit : nn ra cch dit kh. Phi bt u t tiu dit nguyn nhn (xa

b nhn ). Khi thnh cng, con ngi s c n ci Nirvana (Nit bn, ngha
ldp tt). l ci gic ng v gii thot.
4.

o : Ton b con ng dit kh, phi rn luyn o c (gii), xc

nh t tng (nh) v khai sng tr tu (tu) gi l b ba Gii - nh -Tu. C th hn,

hy i theo 8 con ng ng n (Bt chnh o). l: chnh ng, chnh nghip,
chnh mng (gii), chnh nim, chnh nh (t tng - nh) v chnh kin, chnh t
duy, chnh tnh tin (Tu).
Gio l ca Pht xp thnh mt h thng gm batng(tam tng: 3 phn cha
ng).
Kinh tng: l cc bi thuyt php ca c Pht v 1 s t.
Lut tng: gm cc iu ngn nga v nghi thc sinh hot.
Lun tng: cha nhng iu bnh lun v cuc i.
Pht gio suy tn 3 iu qu gi (tam bo) gm: c Pht, Gio l v Tng ni,
gi tt l Pht - Php - Tng.
Tng l nhng ngi t, chng tng, tip ni con ng truyn o ca
c Pht. Chia ra 2 phi bt ng vi nhau:
- Phi trng lo, gi lThng ta Theraveda , bo th, bm st kinh
in, gi nghim gii lut. H lo gic ng cho bn thn mnh, th Pht Thch Ca v tu
n bc La Hn (Arhat) - ngi thot vng lun hi. Hin ti, phi ny l quc gio
ca cc nc Myanmar, Thi Lan, lo, Campuchia, Vit Nam, ngi Khmer l tc
ngi theo tn gio ny.

Hnh 5.15: Trang phc ca cc nh s phi Nam Tng- nh: Lm Quang Vinh

93
____________________________________________________________________
Kinh tng ca phi Thng ta l Tiu tha (c xe nh, ch c t ngi)Tiu
tha pht trin xung pha Nam An (Nam Tng / phi), o Sri Lanka v ng
Nam .
-

S khc lp ra phi i Chng - Mahayana, ch trng phng khong hn, tm

cch gii thot cho mi ngi, tu qua cc bc La Hn, B Tt v vn ti c
Pht.

Hnh 4.16: Trang phc Tu s phi i tha v ngi bin son gio trnh

Hin ti, tn ch ca phi ny c cc nc Trung Quc, Nht Bn, Hn Quc,

v a s ngi Vit Vit Nam noi theo.
Cn Kinh tng ca phi i chng gi l i tha (c xe ln, ch nhiu ngi).
Phi i tha pht trin ln pha Bc (Bc Tng), lan sang Trung Hoa, Nht Bn,
Triu Tin, Vit Nam. Phi . (Thi nh ng, nh vua sai ng Tng sang n
hc kinh Tam tng thuc phi i tha 25)

8.2.2. Qu trnh pht trin ca Pht Gio Vit Nam

T u Cng nguyn, cc nh s n theo ng bin n Vit Nam, tnh
Bc Ninh - ni y tr thnh trung tm Pht gio u tin nc ta. (k mt s nh
s n cn i tip sang vng Nam Trung Quc truyn gio).
Pht gio Vit Nam lc ny theo kiu Tiu tha Nam Tng. Nhng ng Bt
(Buddha) theo quan nim ca ngi Vit, l mt v thn c mt mi ni gip ngi
tt, pht k xu.
u th k IV- V, mt lung Pht gio i tha Bc Tng t Trung Quc lan
xung Vit Nam, v mau chng thay th nhm Tiu tha Nam Tng. T y, ting
Mun bit thc h chuyn ng Tng thnh kinh ra sao, xin xem: Nguyn Hin L 1999 ch st , NXB
Tr- LQV
25

94
____________________________________________________________________
c Pht (theo m Hn) dn thay th Bt (theo m Vit). Bt vn tn ti trong dn
gian trong truyn c tch hoc trong li ni thng thng.
Pht gio chia 3 phi thm nhp vo Vit Nam:
Thin Tng (t tu luyn, ngi thin suy t - tnh tm), quan nimPht ti
tm. Tm ca mi ngi l ci Nit Bn, l Pht, chng phi u xa ! Gii tr thc
qu tc a thch tu kiu Thin Tng. (Vua Trn Nhn Tng i tu ni Yn T (Qung
Ninh) v lp ra phi Trc Lm Yn T.)
Tnh Tng: Hng v ci Nit Bn, thng xuyn i cu nguyn cha
pht A-di -, nhc nh li dy ca Pht. Nh cch tu hnh n gin, Tnh Tng
thu ht phn ln dn chng. Tn ch vic niNam m A-di-(nguyn qui theo
c A-di -).
Mt Tng: Tu hnh b mt, dng n quyt, mt ch, c hin vi hy vng
mau chng gic ng v gia thot. Mt Tng ha ln vi tn ngng dn gian Vit
Nam thnh cc nghi l, php thut, ym ba, cha bnh.
Hai triu i L v Trn to iu kin cho Pht gio lan rng Vit Nam, li
c dn chng sn sng tip nhn.
Nhiu cha, thp, tng Pht c xy dng, bn cnh c trng n c
ngh thut c o mang tnh Vit Nam. Cha Pht Tch (Bc Ninh), cha Hng (H
Ty), cha Mt Ct (H Ni), v.v..
n thi nh L, Nho hc - Nho gio thnh hnh, ln t o Pht. Pht gio suy
gim. n u th k 18 (cui L), vua Quang Trung c quan tm, chn hng Pht
gio nhng do ng cht sm nn cng cuc chn hng cng khng lm c l my.
u th k 20, phn ng vi vn ha u - M trn vo, dn tc li dy ln
phong tro chn hng Pht gio. Cc hi Pht gio lp ra Bc K, Trung k, Nam k
vi cc t bo ring nh : uc tu (Bc k) T bi m, Nit bn, tin ho..Bo th c:
Pht ho tn thanh nin, ting chung sm,php m.. 26

26

Theo GS Trn Vn Giu 1987 Trit hc t tng, NXB TPHCM, t326.

95
____________________________________________________________________
Hin nay nc ta, c khong 3 triu tng ni (xut gia, ln cha), s ngi i
cha thng xuyn 10 triu. Ai khng theo hn mt tn gio khc hu nh u t coi
mnh l tn o Pht.

8.2.3. Mt s c im ca Pht Gio Vit Nam

Tnh tng hp
Kt hp nhiu ngun to ra PGVN:
Pht gio n , Pht gio Trung Quc, tn ngng vn ha dn gian Vit
Nam pha trn vi nhau ri ny sinh tng thi k, tng vng min kh a dng.(khc
nhau v kin trc, tng Pht, nghi l, kinh cu,)
Pht gio Vit Nam bao dung tng hp vi cc tn gio khc - Nho v o.
PGVN kt hp cht ch vic o vi vic i, trnh s phiu du, xa ri cuc
sng. Trong th k 20, nhiu phong tro Pht gio tham gia u tranh x hi theo quan
im Pht gio (i n x Phan Bi Chu, d m tang Phan Chu Trinh, chng M Dim )
Tnh hi ha m dng, thin v n tnh
Cc v Pht n vn l n ng, sang VN v Nam Trung Hoa th tch hp
vi tn ngng th Mu bn i m c Pht B.

Hnh 5.17: cc v Pht

Qun Th m B Tt c nghn mt nghn tay (Qun th m: nghe ht c m

thanh ca cuc sng) l v thn h mnh ca hu khp dn chng ng Nam (Nam
Hi B Tt). mt s ni (Vit Bc) Pht Thch Ca cng c gi lM Pht.
Truyn c tch Vit Nam k nng Man nng tu cha Du, sinh ra a con
gi(khng cha) ngy 8-4 m lch, sau tr thnh Pht T VN, cn nng Man (Man

96
____________________________________________________________________
nng) c gi l Pht Mu. Ngy sinh Pht t VN gi l ngy Pht n (8/4 L).
Ngoi ra cn c cc v Pht B Quan m Th Knh, Pht B Cha Hng (b cha Ba)
Nhiu cha chin mang tnb: cha B Du, cha B , cha b anh, cha B
u, B Tng Tn i cha phn ln l ph n
Tnh linh hot
Cha Vit Nam ha hp vi thin nhin, to ra phong cnh hu tnh, ngy
thng l ni tnh lng trong mt khng kh linh thing, trm mc, nhng n ngy l
hi, ca cha rng m tr nnkhu gii tr cng cngy v th tc. Nhng mi tnh
lng mn ny sinh ngay ni phong cnh cha chin th mng.
Ngi Vit Nam khng n ni qu mc sng tn o Pht, vn coi trng, th
cng ng b, cha m, t tin:
Tu u cho bng tu nh
Th cha knh m mi l chn tu
Tng Pht - c to ra do nhng ngh nhn VN - mang phong cch nhng
ngi hin, dn gi, khng cn dng v nghim trang trn ta sen n . Tng ngi
dui hoc co chn, nhn mt, ci u... quay nhn nhiu hng (c bi th Cc v La
Hn cha Ty Phng ca Huy Cn.)
Bn cnh mi nh (o Nho), ngi cha Pht tr thnh cng trnh va linh
thing li va gn gi thn thit vi dn lng t bao i nay.
* Pht gio Ha Ho
Mt tng phi lp ra An Giang nm 1939 do gio ch Hunh Ph S (1919 1947) ng u, sau lan ra vi tnh ng bng Ty Nam b. o Ha Ho ly Tnh
Tng lm ct li, kt hp o l dn tc v th cng ng b. l thuyt T n:
n t tin, cha m - n t nc - n ng bo, nhn loi - n tam bo. Trong tam
bo(Pht - Php - Tng) ng hng th 3, cn n cha m ng u.

97
____________________________________________________________________

Hnh 5.18:Hunh Ph S sinh ngy 25 thng 11 nm 1919 ti lng Ho Ho, huyn Tn Chu, tnh Chu
c, (nay thuc huyn Ph Tn, tnh An Giang).

o Ha Ho ch trng tu hnh ti gia trnh mi nghi l rm r, khng chp

nhn m tn d oan, khng coi bi, khng dng cng ch xi, thc phm cho Pht
khng t vng m git tin 27 ch trng gio dc thc dn tc chng ngoi xm, th
t tin. Tic thay, c mt s ngi tham vng chnh tr, li dng o, m hoc dn
chng lp ra ng phi, qun i gy ri lon. Ngy nay, tn Pht gio Ha Ho
ang c gic ng chn l cch mng v theo s tu hnh ng n.

27

Theo GS.TSKH Trn Ngc Thm, sd, t474

98
____________________________________________________________________

Giao lu vi Trung Hoa

8.3.Nho gio v vn ho Vit Nam
8.3.1.S hnh thnh Nho gio
Nho hc ra i trn c s l thuyt gio dc - o to ca thi Ty Chu m
ngi pht ngn l Chu Cng n (Chu Cng) em trai Chu Vn Vng nhn vt trong
truyn Phong thn ni ting. cn ngi h thng v pht trin t tng o Nho l
Khng T (551- 479TCN).

Hnh 5.18: Khng Tngun: vietsciences.free.fr/.../images/khongtu00.jpg

Khng T pht trin, h thng ha v tch cc truyn b sut mt i dy hc

v du thuyt (Khng T tn tht l Khng Khu, sinh nm 551 tr. CN nc L (nay
l tnh Sn ng). Ln 3 tui, m ci cha, Khu phi lm lng gip m, v rt ham
hc. Nm 22 tui m lp dy hc. Hc tr gi ng l Khng Phu T hoc Khng T.
T nm 34 tui, sut 20 nm, Khng T dn hc tr i nhiu nc truyn b t
tng, tm ni lm vic. Nhiu khi lao ao v i, b ui, b da git. ng tr li qu
nh dy hc v vit sch. ng mt nm 479 tr.CN, th 73 tui.
* Lin quan n vic sinh v mt ca Khng T ngi ta cn n i v huyn
tch K ln thn thnh ho nhn vt ny - LQV
* Ngun gc ca Nho Gio t u ?
C nhng li gii p khc nhau, tuy nhin ngi ta thng hay ni n gin l
Nho gio ca Trung Hoa (!). Thc ra, cn phi ni rng Nho gio l a con tinh thn
chung, ung hai dng sa vn ha truyn thng nng nghip phng Nam v du mc
phng Bc. Kt lun nh vy l da trn s phn tch ni dung v tnh cht Nho gio.

99
____________________________________________________________________
Tnh cht du mc
Tham vngbnh thin hm coi nh quc gia, coi trng quc t - l tnh
cch du mc r nt nht.T tng b quyn, tham vng bnh trng th hin r qua
ch thp.
Quan nim v mt x hi trt t ngn np, tn ti, thuyt chnh danh l tnh cch
trng l, trng nguyn tc k cng ca du mc.
Tnh cht nng nghip
cao ch Nhn v thuyt Nhn tr xut pht t i sng trng tnh ngha ca
vn ha nng nghip.
cao dn ch vn l truyn thng ca vn ho phng Nam
Coi trng vn ha tinh thn, ngh thut (thi th l nhc), ngay cc v vua
cha Trung Hoa v Vit Nam cng th hin khc nhau v im ny.
Sch kinh ca Nho gia gm 2 b: Ng kinh v T th
B Ng Kinh gm 5 cun:
Kinh Thi: b su tp ca dao, th dn gian, trong ch tnh yu nam n
kh nhiu. Mc ch ca Kinh Thi l gio dc tnh cm lng mn v cch din t
ngn ng, t tng r rng.
Kinh Th: ghi chp nhng truyn thuyt v bin c cc i vua thng c,
anh minh nh Nghiu,Thun, cc vua tn bo nh Kit, Tr lm gng cho i.
Kinh L: ghi chp l nghi nh Chu, nhm duy tr trt t XH.
Kinh Dch: ghi chp l thuyt Am dng v Bt qui, tip tc l thuyt ca
Chu Vng v Chu Cng (em). l b Chu Dch, c Khng T gii thch r rng,
sp xp trt t, d hiu.
Kinh Xun Thu: l s k nc L, km thm li bnh, li thoi khuyn
nh vua cha (ng ra cn c cun Kinh Nhc, sau b tht lc ch cn mt t, ghp vo
Kinh L, gi l Nhc K).
Tng truyn cn c Kinh Nhc nhng b tht lc. Thc h th no ang c
cc nh nghin cu v tranh lun. LQV.

100
____________________________________________________________________
B T Th gm 4 cun:
Sau khi Khng T qua i, hc tr ghi li nhng bi ging ca thy thnh
cunLun Ng. Hc tr xut sc nht l Tng sm (Tng t) son li bi
hcdy php lm ngi qun t.Ri mt hc tr ca Tng t l Khng Cp (Ng T
T, chu ni Khng T) vit ra schTrung Dungpht trin t tng ca ng ni v
cch sng dung ha, khng thin lch. n thi Chin Quc, bch gia ch t ni ln,
c Mnh Kha (390- 305 tr. CN) gi l Mnh T, ngi k tc t tng Khng T, li
c hc tr ghi li bi ging thnh cunMnh T.
Bn cun: Lun Ng, i hc, Trung Dung, Mnh T hp thnh b T TH.
Hai b Ng Kinh v T Th l sch gi u ging ca Nho gia. lNho
gio nguyn thytrc Tn, sau ny gi l hc thuyt Khng Mnh.

101
____________________________________________________________________
8.3.2. Ni dung c bn ca Nho gio
Gio dc o to
Mc tiu l o to ngi qun t (ngi cai tr)
Trc ht phi Tu Thn:
Phi t o: l con ng ng x trong XH. C 5 o: vua - ti, cha con, v - chng, anh - em, b- bn. (qun thn, ph t, phu ph, huynh , bng hu),
gi l Ng Lun.
Phi t c: Nhn - L - Ngha - Tr (Tn - n thi nh Hn b sung), gi
l Ng thng.
Phi bit Thi- Th - L - Nhc (Ng Kinh) tc l qun t phi c vn vn
ha ton din.
Th hai l Hnh ng: T gia, tr quc, bnh thin h.
u phi theo cc cch thc sau:
Chnh tr hc
Nhn tr: cai tr bng tnh ngi (nhn ngha) coi ngi nh bn thn mnh.
Chnh danh: Mi ngi c mt chc phn, phi lm ng nh tn gi (qun
qun, thn thn, ph ph, t t)Danh khng chnh th li ni khng thun. Li khng
thun th vic chng thnh
Nho gio thc cht l s tng hp ca 2 ngn ngun: vn ha du mc phng
Bc v VH nng nghip phng Nam. Chng hn:bnh thin hl tnh cht du
mc.chnh danhcng l tnh k lut thuc v nguyn tc du mc.
Hai ch Nhn v Nhn tr xut pht t li sng trng tnh ca dn phng Nam
nng nghip. C ln hc tr T L hi thy v sc mnh, Khng T tr li:hi v ci
mnh ca phng Nam ? Hay l ci mnh ca phng Bc ? Khoan ha mm
mi dy ngi, khng bo th k v o - y l ci mnh cu phng Nam, ngi
qun t vo pha y. Xng pha gm gio du cht khng nn, y l ci mnh ca
phng Bc - k mnh vo pha y(Sch Trung Dung). Bn thn Khng T cng
sng trng tnh ngha. (nghe k chuyn mt ngi ngay thng i t co cha n trm

102
____________________________________________________________________
cu, Khng T ni: Ti khng th lm nh vy, cha giu ti cho con, con giu ti cho
cha mi l ngay thng !).
Coi trng dn chng l bn cht dn ch ca nn VH nng nghip phng
Nam. Khng T pht biu: dn l tri, vua l con tri nn phi nghe dn.
Coi trngthi, th, l, nhcl bn tnh ca dn nng nghip phng Nam. Tnh
yu trong Kinh Thi l ci gc ca ch Nhn ph. Nam. V nhc, Khng T ni: khi
ngi ta hiu thu c nhc th nhng c nh nhn, thnh thc s pht trin d
dng (xem b phim Hon Chu cng cha thy c hai nhn vt va i lp va ha
hp: T Vi phng Nam v Tiu Yn T phng Bc vi tnh cch rt khc nhau
kt lm ch em).
S phc hp v ngun gc Nho gio gy nn tn bi kch lu di cho Nho gia
sut trng k lch s Trung Hoa, ngi u tin chu ng l Khng T. Nho gio
va thnh cng va tht bi !
Tht bi: v bc vng a chuyn quyn, bo lc, thch dng hnh pht th
Nho gio li ngn cn h. Nhng khi pht ngn, vua cha a cao Nho gio.
lngoi Nho, ni Php(hoc dng c, m php).
Tuy vy Nho gio gip ch phong kin Trung Hoa bn vng sut hng
nghn nm. y l v Nho gio chim c lng dn, to ra trt t x hi n nh.
K t thi nh Hn bt u suy tn Nho gio. Tri qua cc i sau, Nho gio
c sa i, b sung lin tc. (Hn Nho, ng Nho, Tng Nho ).
Nhn chung, h gim bt chtnhn trca vn ha phng Nam, tng cngphp
tr(cai tr bng php ch, hnh pht) ca vn ha du mc phng Bc. t nc
Trung Hoa rng ln, a dn tc, lm sao dngnhn trvdn chm cai tr c,
nn cn phi dngphp trvqun ch(vua lm ch tuyt i).
Nho gio ca Khng T rt cc ch cn l tm bnh phong cho cc vua cha
ging ln che chn cho ch qun ch, chuyn quyn ca h.

103
____________________________________________________________________

8.3.3. Nho gio Vit Nam

Ngay t u cng nguyn, Hn Nho c cc quan li Trung Hoa nh Tch
Quang, S Nhip, Nhm Din ra sc truyn b vo Vit Nam, rt cht vt v vp phi
s lnh nht, chi t ca dn tc Vit. n nm 1070, vua L Thnh Tng cho lp nh
Vn Miu th Chu Cng v Khng T th Nho gio mi c chp nhn chnh thc
Vit Nam. Lc ny Nho gio y l Tng Nho ch khng phi Hn Nho, ng Nho,..
i Trn c Chu Vn An o to c nhiu hc tr theo Nho hc. H ra sc
bi xch Pht gio t khng nh. Nhng o Nho vn cn yu hn o Pht.
n triu L, Nho gio c nng ln lm quc gio. Nho gio c tn.
Nh nc Vit Nam khai thc tnh cht cng rn, trt t ca Nho gio t
chc v qun l t nc. Bn cnh , nhiu yu t Tng Nho c ci tin, iu
chnh theo cch thc Vit Nam.
T chc triu nh, b my quan li
M h thng thi c chn ngi lm quan. Khoa thi u tin thi L nm
1075, n khoa thi cui cng (1919), trong vng 844 nm c 185 khoa, ly 2875
ngi, trong c 56 trng nguyn (n nh Nguyn khng t danh hiu trng
nguyn)
Thi nh Trn, mt s Nho s c tinh thn dn tc bt u dng ch
Nm(da vo ch Hn ghi m ting Vit) trong sang tc vn hc ca mnh,.Nhiu yu
t Nho gio vn gi nguyn v mt ch nhng cch hiu khc i.
Nhn chung, cc yu t vn ha phng Nam trong Nho gio c pht huy
lm gim bt tnh du mc.
Theo truyn thng vn ha lng x, c nhn ph thuc vo cng ng, khin
cho x hi n nh. Nay, nh nc phong kin to ra s rng buc quan chc vo nh
cm quyn bng 2 cch:
Nh lng nng bng: Lng th t nhng bng th nhiu (bng: do cp di
biu xn, lc: do vua ban cho nh mt th n ngha). l mt kiu kinh t bao cp.

104
____________________________________________________________________
Bin php tinh thntrng c khinh ti, khin quan li phi phng d
lun dn chng. (c l mt khi nim mp m - hiu sao cho thu l !)
l nhng gi tr vn ha c tip nhn, v tip bin VN.
Tm li, nhn dn ta vn gi truyn thng trng tnh v trng vn (trng ph n
qu c b suy gim trong thi phong kin)
Nhn chung, dn tc ta chp nhn Nho gio v cng ng gp cho Nho gio
pht trin theo hng ng Nam .
T tng trung qun (ca Trung Quc) gim i vi sc mnh i quc Vit
Nam (trung qun phi gn lin vi i quc). Nhng cuc thay i vua cha nc ta
u v 2 ch i quc (L Hon thay th vua inh, Trn Cnh thay th L Chiu
Hong. Nguyn Tri b nh Trn theo L Li. Ng Th Nhm b nh L mt i theo
Ty Sn Nguyn Hu. Khi vua nh Nguyn T c yu hn, nhiu nh Nho, s phu
phn i d di
H Ch Minh v nhiu nh cch mng xut thn Nho gia nhng dm i ngc
gio hun Nho gia: li cha gi, i tm ng cu nc (theo Nho gio: Ph mu ti,
bt vin du)
Nho gio Trung Hoa khuyn khch lm giu vi iu kin khng tri vi l
ngha (ph qu m c 5th cu c th d lm k cm roi nh xe hu ngi, ta cng
lm - li dy ca Khng T, Lun Ng). Ngi cai tr phi lo lm giu cho dn. Ngh
bun bn Trung Hoa rt pht trin.Cn Vit nam, ngh bun bn giao thng vn
b nh tr, khng c giai cp thng tr khuyn khch, tri li cn b khinh r. Vn l
chnh schtrng nng, c thng.
Nhn chung, Nho gio Trung Hoa v Nho gio Vit Nam c nhiu nt thng
nht vn t ci c s Nho gio bao hm c vn ha nng nghip phng Nam
trong ri.

8.4. o gio v vn ho Vit Nam

8.4.1.o gia, o, o c kinh, o gio

105
____________________________________________________________________

Hnh 5.21 Lo T ci Tru

- http://vi.wikipedia.org/

Lo T ngi nc S thuc vng qun c Bch Vit, tn Nh t am, h

L, cn gi Lo am. Sng vo khong th k VI-V tr.CN, cng thi Khng T nhng
ln tui Lo am. Sng vo khong th k VI-V tr.CN, cng thi Khng T nhng
ln tui Truyn thuyt k, khi v gi, ng ci con tru xanh i v ni pha Ty ri
mt tch, ng thnh tin (Lo T: bc sng mi tui gi). T tng ca ng c
trnh by trong cun sch duy nht: o c kinh 28.
o: khi nim c bn ch ci t nhin, c sn, chi phi s tn ti v vn
ng ca th gii:Ngi bt chc t, t bt chc Tri, Tri bt chc o, o
bt chc T Nhin. o l ct li ca t nhin, chng ta nhn thy t nhin, cn o
tru tng, cha bn trong. Vy m o sinh ra vn vt. c l biu hin c th ca
o trong tng s vt.
o l ci yn tnh, v hnh.
c l ci ng hu hnh, b ngoi ca o.
o v c chuyn ha qua li, to ra v tr. o v c l cp phm tr m
dng, xut pht phng Nam. Cp o c lun c xu hng t nhin lth qun
bnh, ta thng gi ll t nhin, cng bng, hp l, khng ai cng li c. Mi s
tri t nhin s c o c iu chnh.
Lo T a ra trit l sng v vi.V vi l ha nhp vi t nhin, trnh s thi
qu. Thi qu th kt qu ti t, th rng khng lm cn hn !
Lo T c gng duy tr tinh thn vn ha hi ha m dng ca nn vn ha
nng nghip phng Nam. Ong ch trngxut th, trnh n x hi, hng v cuc

28

Xem them trong http://vi.wikipedia.org - phn Lo T.

106
____________________________________________________________________
sng t nhin. (Hegel, nh trit hc c ca ngi Lo T hn hn Khng T v mt
trit hc).
Lo T a chung ha bnh, hi lng vi cuc sng gin d (v vi).
Trang T (369- 286 tr.CN) ngi nc Tng (H Nam), khng bao gi ra lm
quan, sng n dt ni Nam Hoa. Tn tht Trang Chu, vit cun sch Nam Hoa Kinh.
Trang T tip tc truyn b t tng Lo T khin mi ngi bit nhiu v o
hc.
Hc thuyt Trang T lthuyt tng i, xa nha ranh gii gia con ngi
x hi v con ngi t nhin, gia Tn ti v H v, gia Chnh v T,v.v
Trang T cm ght k thng tr, ng gi h l bn trm ln (i o). ng tip
tc ku gi ri b x hi, tr v x hi nguyn thy (m tnh t nhin).
n cui thi ng Hn (th k II), ngi ta da vo t tng Lo - Trang m
thn b ha o hc, bin n thnh o gio. H tn th Lo T, gi ng l Thi
Thng Lo Qun tng ging th gip i. o gio tr thnh tn gio gm c 2 phi:
o gio thn tin: dy tu luyn, luyn thuc trng sinh (luyn an). Luyn
kh cng, tp v ngh. Ngoi ra cn mt s nghi thc khc. Mc ch l trng th. Ai
i tu o ny gi lao S. C 2 phng php rn luyn: ni tu l rn luyn thn
th, ngoi dng l ung thuc linh an, kt qu s tr v o (t nhin). o Tng l
cc sch vit v nghi l, gio l, bi ton, tng s, dng sinh, phong thy (coi t),
th vn ty bt (Tng s v thut phong thy chnh l ci t nhin c sn, xem
m on nhn c tng lai !)
o gio ph thy: dng nghi l php thut tr bnh (h cho rng t ma ra
bnh tt), ch yu l v ba, bn cnh cng dng thuc ung.
Qu tc a o thn tin.
Bnh dn tin theo o ph thy.

107
____________________________________________________________________

8.4.2. o gio Vit Nam

Cui th k II, o gio thm nhp vo nc ta (ngi phng Bc lnh nn
chin tranh do ni chin thi Hn gy ra, chy xung phng Nam, mang theo o
gia truyn b vo nc ta).
Lc ny, trong khi Nho gio ang c thm nhp vo Vit Nam cha xong th
o gio mau chng c tip nhn. o gio ph hp vi nhiu tn ngng dn gian
Vit Nam. Ngi Vit vn sn tnh sng bi t nhin, tin ma thut. Cc nh s o
Pht (n ) cng phi hc thm ma thut v tr bnh d truyn b o Pht.
o gio ph thy truyn lan nhanh hn o thn tin. Cn gii qu tc tr thc
li quan tm ti o thn tin, ti ngn ngun o hc.
o gio ph thy Trung Hoa v Vit Nam tng ng v pha nhn dn,
tp hp lc lng chng li giai cp thng tr phn ng. Nhn dn tin sc mnh k
diu v php mu cathy ph thy(php s) c th nh bi k thng tr.
o gio Vit Nam th 2 nhm thn linh.
Nhm th nht: Ngc , Thi Thng Lo Qun, thn Trn V, Quan Thnh
(Quan Cng),
Nhm th 2: c Thnh Trn, B Cha Liu (Liu Hnh - nng tin ging
trn). Thnh v Cha i i nh mt cp m dng. Ngoi ra, cc php s cn th cc
thn khc: Tam Bnh, c Cc
o s cng c vua cha coi trng nh tng s o Pht, c mi lm c
vn.
Thi nh nh L, ny sinh mt trng phi o gio ln, gi l Ni o, do
Trn Ton qu Thanh Ha khi xng, c ti 10 vn tn .
o gio thn tin VN thin vni tu(cn Nam Trung Hoa thin v
ngoi dng: luyn thuc trng sinh).Ch ng T c coi l ng t ca ca o
thn tin Vit Nam, sau c tn th l 01 trongT bt t(Tn Vin, Thnh Ging,
Liu Hnh v, Ch ng T)

108
____________________________________________________________________
i nh Trn, c truyn thuyt v ng quan T Thc (qu Thanh Ha) gp tin
n Ging Hng, sau kt hn m thnh tin.
i L, truyn thuyt Trn T Uyn gp g tin n Ging Kiu xm Bch
Cu (H Ni), sau 2 v chng ci hc bay i. Dn chng lp ra Bch Cu o qun
th. Vua L Thnh Tng m gp tin, cho xy Vng Tin qun ( ca Nam H Ni).
S phu Vit Nam xa i khi lp n cu c (cu tin, ph tin) hi thi th,
vn mnh t nc.
Trong cc phong tro nng dn ni dy u tranh chng ch PK v trong
khng chin chng xm lc, o thn tin cng l mt phng tin gip dn khng
nh nim tin v tp trung lc lng.
Bn cnh 2 phi o gio ph thy v thn tin ni trn, nhiu nho s Vit Nam
i ti suy ngm v ct li o hc, chn li sng thanh tnh, nhn lc (an bn lc o).
Chu Vn An, Nguyn Bnh Khim, Phan Huy ch, Nguyn Cng Tr, Nguyn Khuyn
khi bt mn thi cuc u tm v li sng n c, ha hp vi thin nhin.
Ngy nay o gio tn li Vit Nam, ch cn l t mt s t nghi l mang
tnh tn ngng dn gian nh ng bng, i bt nhang, xin ba ch, tang ma.

109
____________________________________________________________________

Phng Ty vi vn ho Vit Nam

8.5. Kit gio vi vn ha VN
y l hin tng vn ha Phng Ty u tin du nhp vo nc ta. Thc s
bt u t th k XVI-XVII. Nhng nh truyn gio mang theo trang sc, pha l, v
kh i ly hng c sn nh trm hng, qu, yn so, ng voi, sng t, i mi
v cc gia v qu (ht tiu) to racon ng h tiu(t a Trung Hi n ng
Nam ).

8.5.1 Qu trnh pht trin ca Kit gio Vit Nam

u tin, linh mc Ignatio ln vo ging o vng Nam nh. Sau cc
gio s B v Ty Ban Nha k tip, i dc cc tnh ven bin min Trung.(Kit gio,
cn c l C c gio, th cha Jesus Christ. Ngun gc do Jesus ngi Do Thi x
Palestin khi xng, nhm nng cao v pht trin o Do Thi. Do thi gio v Ki t
gio vn l tn gio ca ngi n l, k b p bc, xua ui. Chu u, Kit gio
chia tch thnh cng gio La M v o Tin Lnh. Tin Lnh theo h t tng t sn,
ch th Jesus v c Kinh Thnh, khng th Maria v khng chu s ch o ca Ta
thnh La M, do mang tn l Protestanism, gc ch Latin l Protestatio- ngha l
phn i. nc Anh th k XVI c mt cuc phn ha sinh ra Anh gio
(Anglicanism) c lp vi Ki t gio La M.)
Nh truyn gio v nh t bn lin kt vi nhau vn cnh tay ti phng
ng, truyn o v tm hiu th trng, bun bn. Cha Trnh, vua L, cha Nguyn
u sn lng gip h tranh th lc lng tr gip mnh cng c quyn lc.
Cui nm 1624, gio s Php Alexandre de Rhodes (thuc gio hi B o
Nha) vn ng ta thnh La M thnh lp 2 gio hi ng Ngoi v ng Trong
nc ta. V gim mc ng Trong, gi ting Vit l B a Lc, tn tht l Pierre
Pignneaux de Bhaine (1741-), dn gi l Cha C, u hong t Cnh i Php, thay
mt Nguyn nh k hip c Versailles nm 1787. Do cch mng Php 1789, hip c
ny v hiu. B a Lc t mnh m qun, sm v kh gip Nguyn Anh nh Ty

110
____________________________________________________________________
Sn. Hot ng ca ng linh mc ny to c s cho thc dn Php sau ny m ng
vo VN.
Khi ln ngi Gia Long, Nguyn nh lm vo th kh x: nhn ra nh hng
xu ca Kit gio i vi vn ha dn tc v nguy c b xm ln nhng li chu n
gio s Php. nh ch trng hn ch Kit gio, gi nguyn hin trng, ngn cm pht
trin thm. Nh Nguyn khi phc, chn hng Nho gio.
n cc i Minh Mng Thin Tr, Php y mnh xm lc, tranh th
o Kit gy kh khn cho triu nh PK VN khi T c ra lnh cm o.
Thng 5- 1862, vua T c b p ct 3 tnh min ng Nam B cho Php v
hy b lnh cm o. Cc nh Nho v s phu yu nc phn i, ko di ti phong
tro Cn Vng. Nm 1954, Php tung tinCha vo Nam li ko nhiu ngi
di c vo Nam.
Sau 4 th k truyn o, n nay Kit gio c khong 5 triu tn Cng
gio v na triu tn Tin Lnh VN.
Kit gio khng th t a s VN v 2 l: Th nht, Kit gio dnh lu n
cc cuc xm lc ca Quc Phng Ty nc ta, li n tng xu kh phai
m. (dn chng khng chp nhn thoi mi nh Pht gio n v t). Th hai l:
Kit gio mang tnh cht vn ha du mc, mc d c gng ci bin ha hp vn ha
nng nghip nhng vn tri vi tn ngng th cng t tin.
Ngy nay, vi nhiu thay i quan trng t vn truyn o phi ph hp vi
vn ho ca ngi bn a c Vatican nhn nhn t thc t cc nc vng Chu
, cc Kit hu VN sng ha mnh trong dn tc, knh cha gn vi yu nc,sng
phc m trong lng dn tc, c quyn th cng t tin nh bao ngi Vit khc.

111
____________________________________________________________________

8.5.2.Vn ha phng Ty Vit Nam

Tm tt mt s thnh tu c bn sau
Pht trin th, xy dng kin trc mi.
Xy dng cng nghip.
Giao thng vn ti
Trng hc mi.
Ti chnh, ngn hng.
Bo ch xut bn.
Hp tc lm ra ch quc ng tin li d dng.
Khoa hc x hi - nhn vn pht tin theo phng php mi. Khoa hc t
nhin - k thut c ph bin c h thng.
Vn hc - ngh thut Ty u thm su vi cc th loi, phng thc sng tc
v t tng ngh thut mi (vn hc, kch, hi ha, ma). Trong vn hc: tiu thuyt,
th mi, kch ni theo phng php lng mn v hin thc Ty Au th k 19,
bng n VN trong giai on 1930 - 1945.
V t tng, ban u ch yu l h t tng dn ch cng ha t sn. u
nhng nm 20, Nguyn Ai Quc v ng ch tm ra ch ngha Mc - L nin truyn
b v Vit Nam khi h t tng ny vn b cc th lc phn ng cm Ty u.
Nguyn i Quc- H Ch Minh l biu tng kt hp tuyt vi ca 2 ngun
vn ha ng v Ty (nng nghip phng ng v du mc phng Ty).

112
____________________________________________________________________

c im vn ha i ph ca dn tc Vit Nam
V sao mt dn tc nh b nh Vit Nam li khng b ng ha sau HN 1000
nm xm lc v h ca Trung Quc, v hn 100 nm di tay Php v M ? Tri
li cn lun lun chin thng ! l huyn thoi v sc mnh qun s v sc
khng ca nn vn ha Vit Nam.
Ngi dn nng nghip thng yu km kh nng t chc v lc lng qun
s.
Khi cn phi i ph vi nn ngoi xm, truyn thng Vit Nam l trnh i
u bng chin tranh, c gng thng lng tm gii php ha bnh. Dn ta trng vn
hn v nn nh nc khng u t t chc qun s.
Khi nhn thy khng th trnh c nn chin tranh, nhn dn ta kin quyt t
chc khng chin, dng chin lc tng hp i ph, l:
Ton dn khng chin
Ton din khng chin
Trng k khng chin
l ng li chin tranh nhn dn. Khi c chin tranh, mi ngi dn l mt
ngi lnh,gic n nh n b cng nh. t quc gia nh t lng x, quyt
khng th mt tc t ri vo tay k khc.
Khi nh gic, dn tc ta s dng mi cch nh min l c kt qu. nh du
kch (bt ng), phc kch, trnh gip trn i u) nh bng binh vn, nh bng
tuyn truyn. c bit,va nh va m, m phn sm chm dt chin tranh,
gim bt thit hi
Ngh thut ngoi giao Vit Nam rt kho lo, ti gii v cng quyt, ko di
thi gian lm cho qun gic mi mt. Qun ta cn tm cch gi th lung lay ch qun
Minh (Nguyn Tri - Qun Trung t mnh tp - gm th t gi tng gic Minh sut
10 nm). l ly thi gian lm lc lng tiu hao ch gic.

113
____________________________________________________________________
Bit trng tre i ngy thnh gy
i tr th m khng s di lu
(t Nc - Nguyn Khoa im)
Quc th v bo u tin bch
K Long Tuyn i nguyt ma
(Th nc tr cha xong u bc
Vn ngi mi kim di nh trng)
(Cm Hoi - ng Dung)
M o hm t lc tc cn xanh
Nay m ph ph u bc
M vn o di tm i bc
Bao m ri ting cuc vng nm canh
(t qu ta mnh mng- Dng Hng Ly)
Khi chin thng, dn tc ta t lng bao dung khoan th. L Thng Kit m li
cho qun Tng rt chy trong danh d (gi xin iu nh khi qun Tng sp thua trn).
Sau khi nh xong qun Nguyn, vua Trn Nhn Tng sai em t ht th t ca
nhng k phn bi lin lc, u hng gic. Sau khi nh tan 10 vn qun Minh ti Chi
Lng nm 1427, L Li ng ging ha vi Vng Thng, cp nga xe tu thuyn
cho chng rt chy. Thm tha mng cho tn ton quyn Php Paul Dumer sau khi
bt c y. Kt thc 2 cuc khng chin chng Php v M, nhn dn ta i x nhn
o, cao thng i vi k bi trn, i thu nht hi ct lnh gic v trao tr cho gia
nh h.
Trong thi phong kin, sau khi chin thng, cc vua cha nc ta cn sai s
sang Trung Quc cng np (biu qu qu) v xin lm ch hu gi th din cho k
bi trn trnh xung t v sau.
Nguyn nhn chin thng l s tng hp ca
Lng yu nc ca nhn dn ta

114
____________________________________________________________________
on kt mt lng.
Kh nng tng hp
Tnh linh hot

Tng kt v s giao lu vn ha Vit Nam vi quc t

- Kh nng dung hp cc ngun vn ha
Chung c cc nn vn ha phng ng:
Vn bn tnh bao dung, ngi Vit Nam khng k th dn tc, trc ht chp
nhn vn ha ngoi lai. Sau xy ra s dung hp v tip bin (tch hp) cui cng
sng to gi tr vn ha mi. Ni cch khc, mi gi tr vn ha nc ngoi lan vo
VN u cVit Nam ha, sao cho thch hp vi bn lnh / bn sc vn ha VN.
Ba h t tng phng ng Nho, Pht, o khi vo VN tr thnhtam gio
ng quicoi nh cng mt gc vi vn ha bn a. Tn dng tt c nhng u im
ca tam gio bi dng cho con ngi v vn ha dn tc. Tng dn cht dng
tnh bng o Nho, o Lo v o Pht lm cho vn ha qun bnh tr li bng cht
m tnh. Nh Trn c n th c 3 v: Pht Thch Ca ngi gia, Lo T ngi bn tri
(m tnh), Khng T ngi bn phi (dng tnh)
Tip thu vn ha phng Ty, kt hp ng - Ty
Chic o di tn thi l s kt hp truyn thng du dng, nh nhng vi tnh
to bo ca phng Ty.
Kin trc c truyn kt hp kin trc gothic ca phng Ty cn li cc ta
bit th thi Php, nh th Pht Dim, Lng Khi nh. Hy xem Lng Khi nh c
cu trc tng hp: Phn ngoi: trang tr kiu cung nh (Nho gio) nh t linh, t bnh,
nht nguyt, rng my. Chnh in: nhng mtif bt bu ca o Lo xut hin, vng
mt tri (vua) ang ln xung. Hu in: trang tr 400 chvn() c m c siu
thot ci Nit Bn (Pht). an xen ba phn l nhng con vt nui ca nng dn
(ch, mo, g, chut,.) v nhng vt phng Ty nh ng h, vt tennis, ly
ru sm banh, cy knh loupe, hp thuc l, cy n hoa k

115
____________________________________________________________________
o Cao i (i o tam k ph ) hnh thnh vo nhng nm 20 th k XX.
o Cao i tm li thot t tng cho tm trng bun nn ca dn tc khi hng lot
phong tro yu nc chng Php u tht bi. Cao i tng hp cc tn gio c
to ra mt tn gio mi Thng l v gio ch c tn l Cao i Tin ng: biu
tngcon mt tri(thin nhn). Cc thn tng gm nhiu bc nh sau:
Tam gio t s:
Lo T, Pht Thch Ca, Khng T (cao nht)
Quan Cng, L Bch, Qun Th m B Tt
Victor Huygo, Nguyn Bnh Khim,Tn Dt Tin
Cn c tranh th Jesus, Khng T Nha. Sau 1975, c chn dung H Ch Minh.
Cu trc Cao i l con s 3 v s 5 (tam ti v ng hnh)
Ngi sng lp o Cao i l ng Ng Minh Chiu, o hiu l Ng Minh
Chiu (mt nm 1932).
Ngy nay c khong 2 triu tn Cao i vi 20 t chc chi phi. Cha T
Lm Ty Ninh gi l ta thnh tht Cao i.
o ny c 2 phi: v vi v ph . Ph rng m cho mi ngi, gin d v
d hiu. V vi ch dnh cho s tn tr thc. Nghi l Cao i n gin, khng phin
phc.
+ Nguyn i Quc - H Ch Minh, danh nhn vn ha th gii - s tch hp
vn ha ng Ty vi l tng x hi ch ngha.
Sut na cuc i bn ba nm chu bn bin, Nguyn A Quc - H Ch Minh
vn gi c gi tr vn ha dn tc Vit, vn ha phng ng, li cn tip thu
nhng tinh hoa vn ha phng Ty v th gii. Ngi thc l s dung hp Nho Pht - o vi t tng vn ha hin i Au - M, thu sut t tng Mc - LNin
nh cao nhn loi.
V quan im gio dc, H Ch Minh hc tp Nho hc ci vai tr, phng
php gio dc ci thin v ci to con ngi

116
____________________________________________________________________
Ngi c tm nhn rng ln, pht huy sc mnh on kt dn tc v nhn dn
th gii v li ch dn tc ta v cch mng ca nhn loi.
T Nguyn i Quc n H Ch Minh, Ngi i t ch ngha yu nc truyn
thng Vit Nam n mt ngi cng sn chn chnh. Nh bo Nga Mandelstamm
nhn xtNguyn Ai Quc thm m mt cht vn ha - khng phi th vn ha
Chu Au, c l y l nn vn ha ca tng lai. Ngh quyt ca UNESCO ghi
r:s ng gp quan trng v nhiu mt ca ch tch H Ch Minh trong cc lnh vc
vn ha, gio dc v ngh thut l kt tinh truyn thng vn ha hng ngn nm ca
nhn dn Vit Nam, v nhng t tng ca Ngi l hin thn nhng kht vng ca
cc dn tc trong vic khng nh bn sc dn tc ca mnh.

117
____________________________________________________________________

CHNG IX
VN HO VIT NAM
T TRUYN THNG N HIN I
9.1. Hng s vn ho Vit Nam
Nhng yu t khch quan v tr (cn gi l yu t a - vn ha) c nh to
ra nn tng ca mt nn vn ha dn tc, t sinh ra nhng c im c bn khng
thay i trong lch s (v trong tng lai) - gi l hng s vn ha.
Lp vn ha bn a Vit Nam c to ra trn nn tng Nam v ng Nam
(nguyn l vng ng Nam c i) sinh ra nhng c im bn vng sau y:
Ngh nng trng la nc.
Ko theo nhng gi tr vn ha khc nh: k thut canh tc, mt s gia sc chn
nui nh tru, b, heo, g, vt, mt s cy trng: khoai, sn, bp, rau tri...
C cu ba n ch yu vn l: cm - rau - ca .
T nhng hng s vn ha y, mt s c trng c hnh thnh gi l bn sc
vn ha dn tc.

9.2. Bn sc vn ho dn tc
Xut pht t ngh nng trng la nc v cc hng s vn ha, dn n cc gi
tr vn ha ch yu sau:
T chc lng x bn vng, n nh.
Tnh cng ng, tnh on kt
Tnh t tr, tnh dn ch, thc c lp dn tc v lng yu nc nng nn
Li sng thin v qun bnh hi ha m dng,trng tnh cm hn l tr,
trng vn hn v, mm do hiu ha.
Li ng x nng ng, linh hot, kh nng thch nghi cao vi mi tnh
hung, bin i.

118
____________________________________________________________________
Li t duy tng hp v bin chng
Tinh thn dung hp v xu hng kt hp, tch hp nhiu ngun vn ha.
Bn sc vn ha dn tc l s kt tinh ton b gi tr vn ha truyn thng ca
dn tc v tn ti di dng tinh thn (trong mi con ngi Vit Nam tiu biu). Bn
sc y cn gi l tnh cch vn ha - c tnh vn ha ca dn tc.
Bn sc vn ha dn tc cng cha ng c mt tri (nhng nhc im c
hu). Chng ta cn nhn nhn nhc im y c quyt tm v bin php sa cha
Bn sc vn ha rt n nh, bn vng, chm thay i.

9.3. Ga tr vn ho truyn thng

L tt c nhng gi tr vn ha cn thch hp vi thi i ngy nay.(Truyn: lp
trc chuyn giao, Thng: lp sau tip nhn. Khi truyn v nhn u c s chn la,
gn lc b i nhng gi tr li thi)
Gi tr vn ha truyn thng, bao gm c nhng gi tr vn ha dn tc khc
vn c dn tc ta tip thu,tri nghim qua thi gian, c dung hp, tch hp
(cn gi l Vit Nam ha).

9.4. Ga tr vn ho tiu biu

L mt s trong nhng gi tr vn ha truyn thng,c bit ring ca Vit
Nam, l phn ng gp vo nn i vn ha v cng phong ph ca nhn loi.
Gm mt s nhm gi tr vn ha sau:
c: Trng ng,thp ng, gm, th cng m ngh c, ng tin c
Nhng th ny cn c bo tng. l nhng k vt ca t tin li.Vin (nh)
bo tng l ni trng by cc di vt c cho cc th h con chu xem, nhm tha mn
tnh cm ca ngi dn mt nc, gio dc lng t ho dn tc v gii thiu, giao lu
vi bn b dn tc khc.Bn cnh , vin ba tng cng phc v cho nghin cu khoa
hc. c l nhng vt qu,di sn chung ca dn tc, khng th sn xut thm
na.Cc quc gia u nghim cm bun bn c, c bit khng lt ra nc
ngoi.

119
____________________________________________________________________
Cng trnh kin trc c: n i, lng tm, cng trnh c khc cn c bo
tn (gi gn, trng tu, khai thc)
Ting Vit: L sn phm c bit do tt c ngi Vit to nn sut trng k
lch s.Ting Vit cn c gi gn, ph thng ha, chnh m, chnh t v trong sng.
Cc gi tr vn ngh dn gian: cn c su tm, khai thc, k tha v pht
huy. y l nhng gi tr c nhng vn cn sc sng nh:
Thn thoi, truyn thuyt, truyn c tch, ng ngn, ca dao, tc ng.
m nhc c truyn, dn ca, sn khu dn gian (Cho, tung, ca ti t Nam
b, dn ca kch cc vng, nh Quan h Bc Ninh, Ngh Tnh, v cc dn tc nh
Khmer, Ty nguyn, Ty, Thi. v.v
Nhng tc phm c in c sc nh Th vn L -Trn, th vn Nguyn
Tri, Truyn Kiu, B huyn Thanh Quan..v.v
Mt s ngh th cng c o nh my tre an (ng), lm trng, kim
hon, thu may, o di ph n, dt la t tm...
Nhng th thut y hc c truyn (ng Nam Y), cy thuc nam
Nhng mn n dn tc c o. . v. v...

9.5. Vn ho truyn thng ng trc cng cuc cng nghip ho hin i ha

T cui th k 20 sang th k 21, Vit Nam bc vo cuc giao lu rng ri a
phng vi cc nn vn ha Au - M, ng Nam v cc dn tc khc.Chng ta
cn c bit lu khi giao lu vi cc nn vn ha Au - M.
ng trc thi i m ca, t nc ta tin hnh i mi, trc ht phi i
mt vi nn kinh t th trng. (Trong nn vn ha truyn thng, dn tc Vit Nam
quen vi kinh t bao cp v li sn xut nh tiu nng, cha tri qua kinh t th
trng)
Chc chn s c nhng ci c v ci mt. c nhng ci hay nhng
cngcc nhngci d. Mt i nhng ci c xu, nhng cng c nguy c mt
lun c nhng gi tr tt p truyn thng. Xem bng d bo di y:

120
____________________________________________________________________
CI HAY
Ci

Ci thot

c(thm)

khi

th, cng
nghip pht trin

thn b khng ch

S ngho nn

cht cao, tin nghi

thiu thn

y
Tinh thn t

Thi gia

do ph phn

quc t rng ri

Ci mt mt

th nng

i sng vt

S lin kt

CI D

trng
Thi a
phng cc b ch

Mi trng
t nhin

Li sng tnh

Ci nhim
phi
Nn nhim
mi trng

Li sng thc

ngha

dng

Tnh tp th,

Li sng c

S n nh gia nh

Tnh t tr, t

ngha

lc

nhn ch ngha

Hin tng
i try

Theo Trn Ngc Thm 2006 Tm v bn sc vn ha Vit Nam, Nxb TPHCM,

t584
Trong tnh hnh , chng ta cn pht huy nhng u im ca bn sc vn ha
dn tc nh : tnh tng hp , nng ng , thch nghi cao trong vic xy dng nn vn
ha mi tin tin .
c bit , chng ta cn mnh dn , dng cm sa cha nhng cn bnh nh :
Bnh ty tin
thc yu km v php lut
Thi quen sn xut nh
Thi gia trng , bnh quan liu v ca quyn
Thi gia nh ch ngha , xu xa i khi
Thi cc b a phng. . .

121
____________________________________________________________________
Hin nay , t nc ta cng c sn nhng iu kin thun li c bn l :
V tr a l thun li cho giao thng , giao thng quc t
Tnh hnh an ninh chnh tr quc gia n nh , bn vng
Nhn dn on kt mt lng
Tm li , t nc ta c ba iu kin : thin thi - a li - nhn ha
bc vo giai on pht trin mi .

122
____________________________________________________________________

Ph lc

Thnh phn v phn b cc dn tc

STT
1

Tn gi
Kinh

Tn gi khc
Vit

Ty

Th

10
11

12

Cc nhm nh
Ngn, Phn, Thu lao, Pa d

a bn c tr
Trong c nc

H giang, Tuyn Quang, Lo

cai, Yn Bi, Cao Bng, Lai
Chu, Bc Thi, H Bc.
Thi
Ty
Ty Khao(Thi Trng), Ty
Sn La, Lai Chu, Ngh An,
m (Thi en), Ty Ching Thanh Ho, Lo Cai, Yn
hay Ty Mng(Hng Tng), Bi, Ho Bnh, Lm ng...
Ty Thanh(Man Thanh), Ty
Mi, Pu Thay, Th Bc,
Ty Mc Chu(Ty eng)
Mng Mol, Mual, Mi Mi Bi, Ao T (uT)
Ho Bnh, Thanh Ho, Vnh
Ph, Yn Bi, Sn La, Ninh
Bnh
Hoa
Khch, Tu, Trin Chu, Phc Kin,
Kin Giang, Hi Phng, Vnh
Hn
Qung ng, Qung Ty, Hi Long, Tr Vinh, Qung
Nam, X Phang, Thong
Ninh,ng Nai, Hu Giang,
Nhn, H
Minh Hi, tp H Ch Minh
Kh-me
Min, Cur, Cul, Th, Vit gc Hu Giang, Vnh Long, Tr
Kh-me, Kh-me Krm
Vinh, Kin Giang, Minh Hi,
Ty Ninh, tp H Ch Minh,
Sng B, An Giang
Nng
Nng Xung, Nng Giang,
Cao Bng, Lng Sn, Bc
Nng An, Nng Phn Snh,
Thi, H Giang, Tuyn
Nng Li, Nng Tng Sln,
Quang, H Bc, Qung Ninh,
Nng Cho, Nng Qu Rn, tp. H Ch Minh, Lm ng,
Nng Khn Li, Nng Dn,
c Lc, Lo Cai
Nng Inh...
Hmng
Mo, Mo, Mo Hoa, Mo Xanh, Mo , H Giang, Yn Bi, Lo Cai,
Mn, Miu Tc Mo en, N Mio, Mo
Lai Chu, Sn La, Cao
Trng
Bng, Lng Sn, Ngh An,
Thanh Ha, Ho Bnh, Bc
Thi
Dao
Mn, ng, Dao i Bn, Dao , Dao
H Giang, Tuyn Quang,
Tri, Du, Min, Cc Ngng, Dao Cc Mn,
Lo Cai, Yn Bi, Cao Bng,
Kim, Km Mn Dao L Gang, Dao Qun
Lng Sn, Bc Thi, Lai
Cht, Dao Tam o, Dao
Chu, Sn La, Vnh Ph, H
Tin, Dao Qun Trng, Dao Bc, Thanh Ho, Qung
Ln Tin, Dao o Di
Ninh, Ho Bnh, H Ty
Gia-rai
Mi, Ch-rai Ch, Hrung, Arp, Mdhur, Gia Lai, Kon Tum, c Lc
Tbun
-
e, Mi
Ra-, Rha-, -ga,
c Lc, Ph Yn, Khnh
Ank , Kp, Aham,
Ho
Krung, Ktul Dli, Ru, Bl,
pan, Mhur, Bih, Krao,
Dong Kay, Dong Mk, ning,
Arul, Hning, Kmun,Ktl
Ba-na
B-nm, Roh, T-l, G-lar, R-ngao,
Kon Tum, Bnh nh, Ph

123
____________________________________________________________________

13

14

Kon Kde, Ala Krem, Gi-lng(Y-lng)

Cng, Kpang
Cng
Sn Chy Mn, Cao Lan- Cao Lan, Sn Ch
Sn Ch, Hn
Bn, Hn
Chng, Sn T
Chm
Chim Thnh, Chm Hroi, Chm Chu c,
Chm Pa, Hi, Ch V Ku, Chm Png
Chm

15

X-ng

16

Sn Di

17

Hr

18

C-ho

19

Ra-glay

20

Mnng

21

Th

22

X'ting

23

Khm

24
25

Bru-Vn
Kiu
Giy

26

C-tu

27

GiTring

28

Ta-i

29

30

Co

Yn

Bc Thi, Tuyn Quang,

Qung Ninh, H Bc, Lng
Sn, Vnh Ph, Yn Bi

Ninh Thun, Bnh Thun, An

Giang, tp. H Ch Minh, Bnh
nh, Ph Yn, Chu c,
Khnh Ho
Kmrng,
X-teng,T-r, M-nm, H- Kon Tum, Qung Nam-
Hang, Con- lng, Ca-dong, Chu, Ta
Nng, Qung Ngi
lan, Brila
Tr(T Tr)
Tri, Tri t,
Qung Ninh, H Bc, Hi
Sn Do, Mn
Hng, Bc Thi, Vnh Ph,
qun Cc, Mn
Tuyn Quang
Vy X
Mi Vch,
Qung Ngi, Bnh nh
Chm-r, Mi
Lu, Thch
Bch, Mi Sn
Phng
Xr, Np (Tu Np), C-don, Lm ng, Ninh Thun,
Chil, Lt (Lch), T-ring
Bnh Thun, Khnh Ho
O-rang, Glai, Ra-clay (Rai), Noong (LaNinh Thun, Bnh Thun,
R-glai, Radlai, oang)
Khnh Ho, Lm ng
Mi
Gar, Chil, Rlm, Preh, Kunh, c Lc, Lm ng
Nng, Bu-ng, Prng, ip,
Bit, Si T, Bu h
Ko, Mn, Cui, H, an Lai- Ngh An, Thanh Ho
Ly H, Ty Pong (Con Kha,
X La Vng)
Xa-ing, Mi,
Sng B, Ty Ninh, Lm
T-mun
ng, c Lc
X Cu, Pu Qung Lm
Sn La, Lai Chu, Ngh An,
Thnh, Ty
Yn Bi
Hy, Vit Cang,
Kh Klu, Tnh
Vn Kiu, Mng Coong, Tr, Qung Bnh, Qung Tr
Kha, Bru
Nhng, Ging, Pu N (Ci Chu hoc Qu
Lo Cai, H Giang, Lai Chu
Sa Nhn, Pu Chu)
Thn, Chng
Ch, Pu Nm
Ca-tu, Ca-tang, Phng, Kan-tua
Qung Nam- Nng, Tha
Mi, Cao, H
Thin-Hu
Giang Ry, Gi (Dgieh, Tareh), Tring
Qung Nam- Nng, Kon
Brila, C-tang, (Treng, T-ring), Ve (La-ve), Tum
Mi, Don Pa-noong (B Noong)
Ti-i, Ta-hoi, Pa-c, Ba-hi, Can-tua
Qung Tr, Tha Thin-Hu
Ta-ih, T-ut
(Atut)
Chu M, Ch M, Mi
Lm ng, ng Nai
Tru, Ca, Mi,
Col, Cor, Kha

Qung Ngi, Qung Nam-

Nng

124
____________________________________________________________________
31
32
33
34
35
36

37

38

39

40
41
42

43

44

45
46

47
48
49
50
51

Chu-ro, Dng Nai

ro, Mi
H Nh U N, X U N, H Nh C Ch, H Nh La M, Lai Chu, Lo Cai
H Nh Gi H Nh en
Xinh-mun Puc, Pa, X D, Nght
Sn La, Lai Chu
Chu-ru
Ch-ru, Kru,
Lm ng, Ninh Thun,
Mi
Bnh Thun
Lo
Lo Bc, Lo
Lai Chu, Sn La
Ni
La-ch
Th en, C
H Giang
T, X, La ti,
Mn Ch
Ph L
B Kh P (X Ph), Mun Di Lao Cai, Lai Chu, Sn La,
P, Ph L en, Ph L Hoa, H Giang
Ph L Trng, Ph L Hn,
Ch L Ph L
La H
Kh Sung (C Sung), Kh
Lai Chu
Quy (X Qu), X Toong
Lng (X L Vng), X Pi
Khng
X Khao, X Khng Xa, Khng n,
Lai Chu, Sn La
n, X T Khng Dng, Khng Hc,
Lng
Khng i, Khng Bung,
Khng Qung Lm
L
L, Dun,
Lai Chu
Nhun
P Thn P Hng, Mn Tng, Mo Li
H Giang, Tuyn Quang
Pa Teng, Tng
LL Mn Di, Man, L L en, L L Hoa
H Giang, Cao Bng, Lao
Lu Lc Mn,
Cai
Di, Qua La, La
La, Ma Di
Cht
X La Vng, Sch, My, Rc, M Ling,
Qung Bnh
Ch Ci (Tc Arem, X-lang, Umo
Ci), Tu Vang,
Pa Leng
Mng Mng , X L Mng H, Mng Gng
Lai Chu
Vng, Ning O,
Xa Mng, X
Cang Lai
C lao
C Lao Trng, C Lao Xanh, H Giang
C Lao
B Y
Chng Ch, B Y, Tu D
H Giang, Lo Cai
Trung Gia, Pu
Y, P D
La Ha
X Khao, X Khl Phlo, La Ha ng
Yn Bi, Sn La
Cha, X La Nga
Cng
Xm Khng, X Xeng, Xa,
Lai Chu
X Cng
Ngi
Sn Ngi
Xn, L, n, Khnh Gia, Hc Qung Ninh, TP H Ch
C (Xc)
Minh, Hi Phng
Si La
C X
Lai Chu
Ch-ro

H Giang

52

Pu Pio Ka Bo, Pen Ti

L L, La Qu,
Mn
Bru
Brao

53

R-mm

Kon Tum

Kon Tum

125
____________________________________________________________________
54

-u

Ty Ht

Ngh An

Nc sch, dn an, ph cng!

Trng ngi...
Hy th ly Nht Bn lm tm gng soi.
Ni n s pht trin thn k ca Nht Bn, lch s thng nhc n ba
thi k: ci cch Minh Tr nhng nm 70 ca th k XIX, sau Chin
tranh th gii th hai v t nhng nm 70 th k trc cho n nay. Mi
V sao Vit Nam
ng th hai trn
th gii v xut
khu go, nhng
nhiu vng dn
vn loay hoay vi
ming n ? nh:
o Ngc Thch

mt chng ng, ngi Nht a ra nhng mc tiu c th, thit

thc, th hin quyt tm ca c mt dn tc.
Khu hiu ca thi k Minh Tr l:Hc hi phng Ty, ui kp
phng Ty v vt phng Ty". Kt qu ch sau hai thp nin (n
cui th k XIX), Nht Bn tr thnh mt cng quc. Nht khng
nhng thot khi nguy c tr thnh mt nc thuc a ca t bn
phng Ty, m cn tin hnh chin tranh xm chim Trung Quc v
nh bi quc Nga trong cuc chin tranh Nga - Nht 1904-1905. Ri
sau Chin tranh th gii th hai, t nc hoang tn nt, khu hiu

ca h lc ny l:Trc mt ngi Nht, c th gii u l ngi li". Nh ci tinh thn lao

ng y m h khi phc nn kinh t nhanh chng v n nhng nm 70 ca th k trc,
Nht tr thnh mt trong ba trung tm kinh t ti chnh ca th gii. Lc ny th khu hiu
ca h l:Nhng ci g con ngi c th tng tng c th con ngi c th t c".
n by gi l mt siu cng ri th mc tiu pha trc ca Nht Bn l phi tr thnh
thnh vin thng trc ca Hi ng bo an Lin Hip Quc.
...Ri ngh n ta

126
____________________________________________________________________
Nhng thnh tu m Vit Nam lm c trong hai mi nm i mi l rt ln,
khng ai c th ph nhn. Nhng c mt iu chc chn rng, s pht trin cn nm di
mc tim nng. n by gi, tuy ta c cht d dt, song thc t l c nc vn loay hoay
vi ming n. L nc ng th hai trn th gii v xut khu go, nhng nhiu vng dn vn
i, rt. c bit l quc nn tham nhng ang honh hnh. c tnh khong 5% s v tham
nhng c phanh phui, 95% cn li th hnh th nh th no, di cn n u vn ang l mt
cu hi ln (theo TS L ng Doanh, Tui Tr ngy 11.4.2006). Th hi, b no, ngnh no
m khng c tham nhng? i i vi s tht thot ti sn quc gia l s gim st nghim
trng nim tin ca ngi dn vo cn b qun l v b my Nh nc. Nn tham nhng ln
cng lm cho hnh nh nc Vit Nam ta tr nn b nh trong mt ngi nc ngoi.
Nhng g xy ra v PMU 18 ang c ngi dn quan tm cho thy, nu khng gii quyt
vn chng tham nhng mt cch quyt lit, tn gc v hiu qu th quc nn s mt ny s
e da trc tip n s tn vong ca chnh th.
V vy, nc Vit Nam ta khng nh, tm nguyn ca mun dn lc ny l: i hi
ng ln th X phi t nhim v lm sch b my Nh nc, ci cch hnh chnh l nhim
v cp bch hng u. y l cch duy nht bo v chnh th, l con ng ngn nht
ly li nim tin ca ngi dn v cng l con ng duy nht ng Vit Nam hi nhp v
pht trin bn vng. t mt mc tiu c th trong thi hn ngn mi lm nm chng hn,
ton ng, ton dn hng vo quyt tm thc hin k c. Mc tiu c th l:Nc
sch, dn an, ph cng(nh nc trong sch, dn an lc tin vo Nh nc, t nc giu
mnh). Nc c sch th dn mi an, v lc mi c th ni n t nc giu mnh c.
Xin c a ra tin ng trao i.
L Quang Dng
(huy_romance83@yahoo.com)
Cha mnh v thiu on kt
V sao mt dn tc c hn 80 triu dn m vn b coi l mt dn tc nh? L v chng
ta cha on kt. V sao mt dn tc c 3.260 km ng b bin v s hu hn 1.000.000
km2 mt bin m vn b xem l mt dn tc nh? L v chng ta cha on kt. Ti sao chng
ta cha on kt? V mi ngi ch lo sng cho c nhn mnh, lo cho quyn li ca mnh, ch
mong cho cuc i mnh, gia nh mnh m no, yn n ch khng h ngh vn mnh ca t
nc s i v u. V trong mi chng ta c tm nhn qu hn hp nn mi ngi ch l mt

127
____________________________________________________________________
c th ch cha hn on kt thnh mt sc mnh dn tc to ln. Ngi Vit Nam c tnh t
tr qu cao, tinh thn lng x qu ln nn nh ai ny gi, lng ai ny qun ch khng nhn
rng hn, ngh xa hn, ngoi lng, x cn l quc gia, dn tc. Ci bn tnh ch k nh kiuta
v ta tm ao ta, d trong d c ao nh vn hnch cng hun c cho mi ngi mnh mt
ci nhn thin cn xem ta l trn ht v xem ngi khc khng ra g mc d ngi khc c
nhiu iu ta hc hi. Ci tm l ganh ght, kn ca, hm hi khi ngi khc ti hn mnh,
giu hn mnh, c nhiu u im hn mnh cng lm cho dn mnh nh li, t nc mnh
khng th vn mnh.
Hn bao gi ht, nu chng ta mun theo kp cc nc th trc ht phi thc tnh dn
tc mnh, thc tnh chiu su thc dn tc, lng t tn dn tc v th din cng dn mt
nc trc hon cnh ny ch khng phi khi gic n ri th mi ngi mi cm sng,
dng ly th khng kp. Phi lm th no cho ngi mnh thng yu ngi mnh v ngh n
vn mnh dn tc, t nc nhiu hn. Phi lm sao ngi mnh hiu l ngi mnh phi
s dng sn phm do ngi mnh sn xut. Phi lm cho ngi mnh thc c l nc
mnh cng c nhiu th c gi tr chng thua g nc ngoi. Phi lm sao cho ngi mnh bit
cm gin khi ngi nc ngoi coi thng ngi nc mnh, xem ngi mnh nh hng ha
trng by trong cc shop. Phi lm sao cho ngi mnh bit cm hn khi b cc ng ch nc
ngoi nh p. Phi lm sao cho ngi mnh phn n khi ngi mnh b bn d man khi nh
c ngoi khi. Khi cng dn ca mt quc qia b ngi nc ngoi khinh r, nh p, st hi
m khng bit ln ting th l ci nhc ca mt dn tc, l s xc phm n quc th. Nu
bit cm gin khi ngi khc coi r ngi mnh, nu bit cm phn khi ngi khc st hi
ngi mnh th l on kt.
54 dn tc Vit Nam l anh em gn b keo sn, tnh thm thit th khng c l do g
chng ta li khng on kt. on kt l pht trin.
Nh thi im ny, t nc ta nh mt con rng ang nm ng, n mnh ch thi vng vy
nhng nh ngi xa c ni, nu ng nhiu qu s pht sinh bnh. n lc con rng y
xut hin v bay ln tri xanh.
Bi tham gia din n, xin gi v e-mail: thanhhang@thanhniennews.com
Vn nh
(dophilip2003@yahoo.com)

128
____________________________________________________________________

129
____________________________________________________________________

ng ng L Nguyn V (Tng Gim c cng ty c ph Trung

nguyn)va gi n tham gia din n mt bi vit di, rt sc
tch Mt nc Vit v i, ti sao khng? Xin gii thiu phn
u ca bi vit v mi bn c tham gia tranh lun.

Khng t ln nhng ti
nng tr Vit Nam lm
rng danh t nc ti
cc k thi quc t

Chng ta vn thng t ho v truyn thng nh thng gic ngoi

xm ca dn tc. Nhng c bao gi chng ta t cu hi ti sao
Vit Nam lun phi i mt vi cc cuc chin tranh?
Chng ta t ho l mt t nc c rng vng bin bc, ti nguyn

phong ph, con ngi thng minh nhng c bao gi chng ta t hi rng nhng yu t Nht
Bn, Hn Quc thua km chng ta nhiu nhng ti sao hin nay h li ang giu mnh hn ta
gp nhiu ln? Ti sao t nc ta li l mt t nc c truyn thng i ngho?
Qu tht, soi ri li lch s dng nc v gi nc ca dn tc mnh trong hng ngn
nm nay, chng ta u c th thy hin hin nhng mu thun, nhng nghch l ln. lun l
ni trn tr trong mi ngi Vit, i hi chng ta cn phi nhn ra v c li gii p trn vn.
Dn tc ta, t nc ta c hai nghch l chnh nh sau:
Nghch l th nht: Yu ha bnh nhng lun b chin tranh
y l mt nghch l c bn nht, ln nht ca dn tc Vit. Lch s cho thy chng ta
lun phi va dng nc va gi nc, lun lun trong th ca k b chinh phc. Sau khi
thot khi s n l hn nghn nm ca phong kin phng Bc, dn tc Vit cha bao gi
c hng mt thi k thi bnh ti ba trm nm. Ht Nam Hn, n Nam Tng, n Nguyn
Mng, n Minh, n Thanh, ri n hai cuc khng chin trng k gn y. Trong lch s
pht trin ca loi ngi t trc n nay, khng c mt dn tc no, khng c mt quc gia
no li phi chu nhiu cnh ao binh mu la n nh vy.
Chng ta c nhng chin cng hin hch ca dn tc, nhng ch l nhng chin cng
trong vic gi nc, trong nhng tnh th b dn vo ng cng, b bc bch la chn n l

130
____________________________________________________________________
hay t do. Vy ti sao chng ta lun lun b ri vo cc cuc chin tranh v qun s trong khi
chng ta l mt dn tc v cng yu chung ha bnh? Chng ta cn g t ho trc th gii
ngoi nhng chin thng tht anh hng nhng cng tht qu nhiu au thng mt mt?
Nghch l th hai: Cc iu kin pht trin kinh t y nhng lun sng
trong i ngho v cha bao gi thc s giu mnh
Vit Nam c y nhng iu kin tr thnh mt nc giu mnh nhng trn thc
t chng ta li l mt nc c truyn thng i ngho. Chng ta c v tr a l thun li, thin
nhin tng i u i, ti nguyn khong sn phong ph, con ngi cn c, thng minh, sng
to. Nhng ti sao chng ta vn ngho? Chng ta cn bao nhiu nghch l nh trong mt
nghch l ln?
Nghch l vm ca": Nc ta c v tr a chnh tr mang tm chin lc cao v thun
li cho giao lu vn ha v vn minh vi th gii. Nhng hu ht trong chiu di lch s,
chng ta lun thc hin chnh schb quan ta cng", t chi hc hi nhng ci hay ca th
gii cho quc gia, cho dn tc. Trong khi iu kin tng t ca Nht Bn km thun li so
vi ta nhiu nhng h li lun bit ch ng ci thuyn i hc hi nhng tinh hoa ca cc
quc gia khc trn th gii v h thnh cng nh th no hn chng ta u thy.
Chng ta c nghch l bin: Vit Nam c hn 3.000 km ng bin(chnh xc l
3260km), ca mt vng bin c ngha chin lc ln trn bnh din th gii. Nhng Vit
Nam chng ta li v ang chi b tim nng hng ra bin, khai thc v chinh phc bin
tr thnh mt cng quc bin.
Chng ta c nghch l v tr tu Vit Nam: Ngi Vit Nam lun c cc dn tc khc
trn th gii v l mt dn tc thng minh nh ngi Do Thi nhng ng thi, mi ngi li
chp nhn iu nghch lmt ngi Vit Nam hn hn mt ngi Nht, ba ngi Vit th thua
3 ngi Nht". Phi chng do chng ta thiu on kt, thiu mt mc tiu chung v ng n
tr tu Vit Nam c th hi t v thng hoa?
Chng ta c th li cho chin tranh gy nn i ngho, nhng c phi v b suy yu
nn mi phi ri vo tnh trng chin tranh?

131
____________________________________________________________________
C mt s ngi cn li cho th ch, chnh sch nhng ngay c trong thi im hin
ti, ngi Vit c ng khp nm chu v vn lun c cc dn tc khc tn trng v s
thng minh cn c him c, nhng cng khng c ly mt t ph ngi Vit tm c th gii,
khng c nhng c nhn thnh t tm mc ton cu? Nhng quc gia, dn tc c nhiu
im tng ng vi Vit Nam nh Nht Bn, Hn Quc, Trung Quc, ri ti Thi Lan,
Malaysia, Singapore th li c, v ngy cng c nhiu.
Tm li, chng ta thy nghch l ca mt dn tc c truyn thng anh hng bt khut
nhng dn kh li khng cao, khng lin mch. Mt dn tc c truyn thng thng minh v
hiu hc nhng dn tr li khng hu dng. Mt dn tc c y iu kin lm giu m dn
sinh li khng c sung tc.
Chng ta c nhn ra, c thy trn tr, c thy au xt trc hng lot nghch l ? Hay
phi chng iu nghch l duy nht l chng ta chp nhn tt c nhng nghch l trn l
chn l, l iu hin nhin?
Nhng nghch l nu trn tn ti ngn nm nay, vy u l cn nguyn ch
thc gy nn nghch l?
Bt c ai c mt lng yu nc tht s s khng o tng v sc mnh ca dn tc
mnh. cn phi dng cm tm ra cho c cn nguyn ca nhng nghch l nu trn c th
c nhng liu php cha tr tn gc. Theo ti, c th nu ra ba nguyn nhn sau:
Th nht, Vit Nam c v tr a chnh tr c ngha chin lc trong khu vc cng nh
trn bnh din th gii. Vi v tr a chnh tr ca mnh, t thu u dng nc n nay, Vit
Nam lun l i tng thn tnh ca cc th lc bnh trng. Vit Nam l ca ng Trung
Quc bnh trng sang ng Nam ; l ca bin Nht Bn hay Hoa K nh hng n cc
nc ng Dng, v ti c n v Trung Quc; l vng m ca vn ha n nh
hng n phn cn li ca chu .
Th hai, ti nguyn thin nhin v ti nguyn con ngi giu c, a dng v phong ph.
chnh l ming mi bo b cho nhng th lc bnh trng hm he chim ot. V vi iu
kin sng tng i sung tc v d dng nh vy, ngi Vit khng cn phi c gng nhiu
cng c th t nui bn thn mnh.

132
____________________________________________________________________
Yu t th ba l nhng ro cn v vn ha. Nhng ro cn v vn ha y c
xc nh l nhng tnh cht tiu cc khng ph hp ca nn vn ha Vit gy nn nhng
nghch l Vit Nam. u tin l nhng c tnh c hu ca nn vn ha da trn nn tng kinh
t nng nghip la nc. N bao gm cc tnh cch: tnh manh mn, tnh a n nh v thin
v bo tn, khng mun khm ph v pht trin. Tm li, l cc c tnh rt thin v m
tnh.
Ban u, l nhng tnh cht vn ha m tnh cn bng vi mi trng sng gn
vi thin nhin mt vng nhit i. Nhng sau , chnh nhng c tnh vn ha ngoi lai
bin nhiu c trng ca nn vn ha la nc truyn thng thnh nguyn nhn ch yu to
nn nghch l Vit Nam. l nhng mt tri khi chng ta phi tip thu vn ha mt cch
cng p, thiu ch ng v thiu chn lc t bn ngoi.
Ngi Trung Hoa mang theo Nho, Lo v Pht gio dy cho dn tc Vit sd ha vi
qu", hi lng vi hin ti, t kht vng khm ph v chinh phc. thm vo l ngi Php,
ngi M mang li s chia r su sc trong lng dn tc Vit vi s phn chia Bc, Trung,
Nam v cn chia r ti lng x h tc. l nhng nguyn nhn chnh lm cho ngi Vit mt
on kt m y tnh m ca nn vn ha Vit thnh Thi m, tc l gn nh mt i kht
vng ln mnh, ch mun s n nh v km hm trong ciao lngnh b ca mi ngi.
Khng nhng vy, nguy him hn na l tm l co bng, ko li mi nhn t mi ni tri v
c th c tnh t ph.
Thuc tnh Thi m ch th hin sc mnh khi ngi Vit b dn vo ng cng, vo
th khng cn s la chn m bt buc phi chin u. Nhng sau khi c coi lchin
thng", s m tnh thi qu li pht huy tc dng, nh ru ng c mt dn tc, dn tc
li tr nn yu t v li b dn vo bc ng cng. Vy n lc chng ta nn nhn ra ci
vng trn lun qun v phi tm cch thot khi n cho bng c, thot khi ci hu qu
camt ngn nm h gic Tu, mt trm nm h gic Tyhay khng? Chng ta c dm
cng ng lng, ng sc xy dng mt nc Vit v i ngn nm giu mnh, ngn nm thi
bnh hay khng?
Nh vy, chng ta hon ton c th kt lun, trong ba nguyn nhn trn, chnh nguyn
nhn cui cng - nhng ro cn v vn ha, l cn nguyn to nn nhng nghch l Vit Nam.

133
____________________________________________________________________
Mt nn vn ha thin v m tnh ch c th bo ton mt quc gia ch khng th to nn mt
quc gia giu mnh v pht trin, khng th to nn mt nn vn minh ln. Chng ta cn ci
sa mt nn vn ha a hi ha thin v m tnh sang mt nn vn ha mt mt vn gi c
c tnh hi ha, nhng mt khc phi thin v dng tnh, thin v pht trin, khm ph, chinh
phc. Khi , chng ta c th bin hai nguyn nhn u tin thnh nhng iu kin v cng
thun li tr thnh mt quc gia v i, tht s snh vai vi cc cng quc nm chu.

ng L Nguyn V
(tng Gim c cng ty c ph Trung Nguyn)

134
____________________________________________________________________

t Nc
(chng 5 ca trng ca Mt ng Kht Vng - tc gi Nguyn Khoa im)
Khi ta ln ln t Nc c ri
t Nc c trong nhng ci ngy xa ngy xa . . .m thng hay k
t Nc bt u vi ming tru by gi b n
t Nc ln ln khi dn mnh bit trng tre m nh gic
Tc m th bi sau u
Cha m thng nhau bng gng cay mui mn
Ci ko , ci ct thnh tn
Ht go phi mt nng hai sng xay gi dn sng
t Nc c t ngy . . .
t l ni anh n trng
Nc l ni em tm
t Nc l ni ta h hn
t Nc l ni em nh ri chic khn trong ni nh thm
*

135
____________________________________________________________________

Quc hiu Vit Nam qua cc thi i

T u thi i ng thau, cc b lc ngi Vit nh c chc
chn Bc B v Bc Trung B. By gi c khong 15 b lc Lc
Vit sng ch yu min trung du v ng bng Bc B, hng chc
b lc u Vit sng ch yu min Vit Bc. Ti nhiu ni, ngi
Lc Vit v ngi u Vit sng xen k vi nhau, bn cnh cc thnh
phn dn c khc.

Do nhu cu tr thu, nhu cu chng ngoi xm v do vic trao i kinh t,

vn ho ngy cng gia tng, cc b lc sinh sng gn gi nhau c xu hng tp
hp v thng nht li. Trong s cc b lc Lc Vit, b lc Vn Lang hng mnh
hn c. Th lnh b lc ny l ngi ng ra thng nht tt c cc b lc Lc Vit,
dng ln nc.
Vn Lang - Tn ti 2671 nm (2876 trc CN - 258 trc CN):
Vn Lang, t xng l vua - m s c gi l Hng Vng v con chu ng
nhiu i v sau vn ni truyn danh hiu .
Cn c vo cc ti liu s hc, c th tm xc nh a bn nc Vn Lang
tng ng vi vng Bc B v Bc Trung B nc ta hin nay cng vi mt phn
pha nam Qung ng, Qung Ty (Trung Quc).

u Lc - Tn ti 50 nm (257 trc CN - 207 trc CN):

Nm 221 TCN, Tn Thu Hong cho qun xm lc t ca ton b cc
nhm ngi Vit. Thc Phn - th lnh lin minh cc b lc u Vit - c tn
lm ngi lnh o cuc chin chng Tn. Nm 208 TCN, qun Tn phi rt lui.
Vi uy th ca mnh, Thc Phn xng vng (An Dng Vng), lin kt cc b

136
____________________________________________________________________
lc Lc Vit v u Vit li, dng nn nc u Lc.
Nm 207 TCN, Triu - vua nc Nam Vit - tung qun nh chim u
Lc. Cuc khng c ca An Dng Vng tht bi. Sut 7 th k tip , mc d
cc th lc phong kin phng Bc thay nhau h, chia nc ta thnh nhiu
chu, qun vi nhng tn gi khc l m chng t ra, nhng vn khng xo ni
ci tnu Lctrong thc, tnh cm v sinh hot thng ngy ca nhn dn ta.

Vn Xun - Tn ti 58 nm (544-602)
Ma xun nm 542, L B khi ngha nh ui qun Lng, gii phng
lnh th. Thng 2/544, L B ln ngi Hong , t quc hiu l Vn Xun,
khng nh nim t tn dn tc, tinh thn c lp v mong mun t nc c
bn vng mun i.
Chnh quyn L B tn ti khng lu ri li ri vo vng h ca cc
triu i phong kin Trung Quc (t nm 602). Quc hiu Vn Xun b vi dp v
ch c khi phc sau khi Ng Quyn nh tan qun Nam Hn bng chin thng
Bch ng nm 938, chm dt thi k Bc thuc.
i C Vit - Tn ti 86 nm (968-1054)
Nm 968, inh B Lnh dp yn cc s qun ct c, thng nht quc gia,
ln ngi Hong v cho i quc hiu l i C Vit (nc Vit ln). Quc
hiu ny duy tr sut i inh (968-979), Tin L (980-1009) v u thi L
(1010-1053).
i Vit - Tn ti 748 nm (1054-1804)
Nm 1054, nhn im lnh ln l vic xut hin mt ngi sao sng chi
nhiu ngy mi tt, nh L lin cho i tn nc l i Vit v quc hiu i
Vit c gi nguyn n ht thi Trn

137
____________________________________________________________________
Sau 10 nm khng chin (1418-1427), cuc khi ngha chng Minh ca
L Li ton thng. Nm 1428, L Li ln ngi, t tn nc l i Vit (lnh th
nc ta lc ny v pha Nam ti Hu).
Quc hiu i Vit c gi qua sut thi Hu L (1428-1787) v thi
Ty Sn (1788-1802).
i Ngu - Tn ti 7 nm (1400-1406)
Thng 3/1400, H Qu Ly ph Trn Thiu , lp ra nh H v cho i
tn nc thnh i Ngu ("nguting c c ngha ls yn vui"). Quc hiu
tn ti n khi gic Minh nh bi triu H (thng 4/1407).
Vit Nam - Tn ti 80 nm (1804-1884)
Nm 1802, Nguyn nh ng quang, m u thi Nguyn v cho i tn
nc l Vit Nam, Quc hiu Vit Nam c cng nhn hon ton v mt ngoi
giao tr thnh chnh thc vo nm 1804. Tuy nhin, hai tingVit Namli
thy xut hin t kh sm trong lch s nc ta. Ngay t cui th k 14 c mt
b sch nhan Vit Nam th ch do trng nguyn H Tng Thc bin son. Cun
D a ch ca Nguyn Tri (u th k 15) nhiu ln nhc n hai chVit
Nam". iu ny cn c cp r rng trong nhng tc phm ca trng Trnh
Nguyn Bnh Khim (1491-1585), chng hn ngay trang m u tp Trnh tin
sinh quc ng c cu:Vit Nam khi t xy nn". Ngi ta cng tm thy hai
chVit Namtrn mt s tm bia khc t th k 16-17 nh bia cha Bo Lm
(1558) Hi Phng, bia cha Cam L (1590) H Ty, bia cha Phc Thnh
(1664) Bc Ninh.... c bit bia Thu Mn nh (1670) bin gii Lng Sn
c cu u:Vit Nam hu thit, trn Bc i quan(y l ca ng yt hu ca
nc Vit Nam v l tin n trn gi phng Bc). V ngha, phn ln cc gi
thuyt u cho rng tVit Namkin to bi hai yu t: chng tc v a l
(ngi Vit phng Nam).
i Nam - Tn ti trn l thuyt 107 nm (1838-1945)

138
____________________________________________________________________
n i vua Minh Mng (1820-1840), quc hiu c i thnh i
Nam. D vy, hai tingVit Namvn c s dng rng ri trong cc tc phm
vn hc, trong nhiu giao dch dn s v quan h x hi.
Vit Nam
Ngy 19/8/1945, Cch mng Thng Tm thnh cng, lt hon ton ch
thng tr phong kin v thc dn, m ra mt k nguyn mi. Ngy 02/9/1945, Ch
tch H Ch Minh c Tuyn ngn c lp, khai sinh nc Vit Nam Dn ch
Cng ho.
Sut 30 nm tip theo, tuy t nc lm vo cnh chin tranh, ri chia ct,
hai tingVit namvn c ph bin t Bc ch Nam v tr thnh thn thit,
thing ling vi mi ngi.
Ngy 30/4/1975, min Nam c gii phng, non sng quy v mt mi.
Ngy 02/7/1976, trong k hp u tin ca Quc hi nc Vit Nam thng nht,
ton th Quc hi nht tr ly tn nc l Cng ho X hi ch ngha Vit
Nam. Hin php nm 1980 v hin php nm 1992 tip tc khng nh quc hiu
, a n tr thnh chnh thc c v php l ln trn thc t.

139
____________________________________________________________________
TH MC THAM KHO
1. o Duy Anh 1938 Vit Nam vn ha s cng, Quan Ngoi Tng Th,
Hu.
2. Phan Ngc 1998 Bn sc vn ho Vit Nam, Nxb VH-TT
3. Will Durant Lch s vn Minh n , Nguyn Hin L (dch) 1971, Nxb
L Bi, Si Gn.
4. Trn Ngc Thm 1997 c s vn ha Vit Nam , Nxb Gio Dc
5. Trn Ngc Thm 2001 Tm v bn sc vn ha Vit Nam , Nxb TPHCM
6. Ng c Thnh 2001 Tn ngng v vn ha tn ngng Vit Nam, Nxb
Tr.
7. Trn Quc Vng 1997 C s vn ha Vit Nam - Vn ha hc i cng
Nxb Gio Dc
8. v nhiu ti liu khc lin quan n vn
Cc trang web
1. www. egov.gov.vn www.chinhphu.vn
2. www.vanhoanghethuat.org.vn
3. www.suutap.com
4. www.ctu.edu.vn- khoa s phm- Ging vin :L nh Bch.
5. www.agu.edu.vn -khoa s phm- Ging vin :Phng Hoi Ngc
6. www.google.com.vn trang web tm kim thng tin.