TP TH TC GI BIN SON

PGS. TS. Nguyn Tin Dng GVC. TS. Nguyn Vn Ha GVC. Ths.V Ngc Huy

 CNG CHI TIT HC PHN TRIT HC MC-LNIN

I. S ra i v pht trin ca trit hc Mc - Lnin
1. Nhng iu kin lch s ca s ra i trit hc Mc 1.1. Tin kinh t-x hi 1.2. Tin l lun 1.3. Tin khoa hc t nhin 2. Thc cht v ngha cuc cch mng trong trit hc do C. Mc v Ph. ngghen thc hin

II. Vt cht v thc

1. Ni dung v ngha ca nh ngha v vt cht ca V.I.Lnin 1.1. Phn tch nh ngha vt cht ca V.I.Lnin 1.2. ngha nh ngha vt cht ca V.I.Lnin 2. Quan im ca trit hc Mc-Lnin v vn ng ca vt cht 2.1. Vn ng l g 2.2. Vn ng l phng thc tn ti ca vt cht, l thuc tnh c hu ca vt cht 2.3. Cc hnh thc vn ng c bn ca vt cht 2.4. Vn ng ng im 3. Quan im ca trit hc Mc-Lnin v ngun gc v bn cht ca thc 3.1. Ngun gc ca thc 3.2. Bn cht ca thc

III. Hai nguyn l ca php bin chng duy vt

1. Nguyn l v mi lin h ph bin 1.1. Ni dung ca nguyn l 1.2. ngha phng php lun ca nguyn l v mi lin h ph bin 2. Nguyn l pht trin 2.1. Ni dung nguyn l 2.2. ngha phng php lun ca nguyn l pht trin

IV. Nhng cp phm tr c bn ca php bin chng duy vt.

1. Ci ring, ci chung 1.1. Khi nim 1.2. Quan h bin chng gia ci ring v ci chung 1.3. Nhng ngha v phng php lun 2. Nguyn nhn v kt qu 2.1. Khi nim 2.2. Mt s tnh cht ca mi lin h nhn qu 2.3. Quan h bin chng gia nguyn nhn v kt qu 2.4. Nhng ngha v mt phng php lun 3. Tt nhin v ngu nhin 2.1. Khi nim 2.2. Quan h bin chng gia tt nhin v ngu nhin 2.3. Nhng ngha v mt phng php lun 4. Ni dung v hnh thc 4.1. Khi nim

4.2. Quan h bin chng gia ni dung v hnh thc 4.3. Nhng ngha v mt phng php lun. 5. Bn cht v hin tng 5.1. Khi nim 5.2. Quan h bin chng gia bn cht v hin tng. 5.3. Nhng ngha v mt phng php lun 6. Kh nng v hin thc 6.1. Khi nim 6.2. Phn loi cc kh nng 6.3. Mi quan h bin chng gia kh nng v hin thc 6.4. Vai tr ca iu kin khch quan v ch quan trong s chuyn bin kh nng thnh hin thc 6.5. Nhng ngha v mt phng php lun.

V. Nhng quy lut c bn ca php bin chng duy vt

1. Quy lut chuyn ha t nhng s thay i v lng thnh nhng s thay i v cht v ngc li 1.1. Khi nim 1.2. Quan h bin chng gia cht v lng 1.3. ngha phng php lun 2. Quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp 2.1. Khi nim 2.2. Mu thun l ngun gc ca s vn ng v pht trin 2.3. Phn loi mu thun 2.4. ngha phng php lun 3. Quy lut ph nh ca ph nh 3.1. Khi nim v s ph nh v ph nh bin chng 3.2. Ni dung ca quy lut ph nh ca ph nh 3.3. ngha phng php lun

VI. X hi v t nhin
1. Khi nim quy lut x hi 2. c im ca quy lut x hi 2.1. Tnh khch quan 2.2. Tnh tt yu v tnh ph bin 2.3. Nhng c im khc

VII. Hnh thi kinh t -x hi

1. Cc yu t tt yu ca sn xut v i sng 1.1. Hon cnh a l 1.2. Dn s 1.3. Phng thc sn xut-yu t quyt nh s tn ti v pht trin ca x hi 2. Quy lut v s ph hp ca quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn xut 2.1. Khi nim phng thc sn xut 2.2. Ni dung quy lut 2.3. S vn dng quy lut ny nc ta hin nay 3. Bin chng gia c s h tng v kin trc thng tng ca x hi 3.1. Khi nim c s h tng v kin trc thng tng. 3.2. Mi quan h bin chng gia c s h tng v kin trc thng tng

4. Hnh thi kinh t x hi 4.1. Khi nim hnh thi kinh t-x hi 4.2. S pht trin ca cc hnh thi kinh t x hi l qu trnh lch s t nhin

VIII. Giai cp v u tranh giai cp

1. nh ngha giai cp ca Lnin v ngha phng php lun ca nh ngha 2. Ngun gc giai cp 3. Kt cu giai cp

IX. Nh nc v cch mng

1. Ngun gc v bn cht nh nc 2. Cc kiu v hnh thc nh nc trong lch s 3. Vai tr ca cch mng x hi trong s pht trin ca x hi

X. thc x hi
1. Khi nim tn ti x hi v thc x hi 2. Quan h bin chng gia tn ti x hi v thc x hi 2.1. thc x hi phn nh tn ti x hi, do tn ti x hi quyt nh 2.2. Tnh c lp ca thc x hi

XI. Vn con ngi trong trit hc Mc - Lnin

1. Bn cht con ngi 1.1. Quan nim v con ngi trong trit hc trc Mc 1.2. Quan nim ca trit hc Mc - Lnin v bn cht con ngi 2. Mi quan h gia c nhn v x hi 2.1. Khi nim c nhn 2.2. Khi nim nhn cch 2.3. Mi quan h gia c nhn v x hi 2.4. Vic gii quyt mi quan h gia c nhn v x hi nc ta hin nay 3. Vai tr qun chng nhn dn trong lch s 3.1. Khi nim qun chng nhn dn 3.2. Vai tr ca qun chng nhn dn

TI LIU HC TP
1. Hi ng Trung ng ch o bin son gio trnh quc gia - Gio trnh trit hc Mc-Lnin - Nxb CTQG, H., 1999. 2. B Gio dc v o to - Gio trnh trit hc Mc - Lnin - Nxb CTQG, H., 2002. 3. Hi ng Trung ng ch o bin son gio trnh quc gia - Gio trnh t tng H Ch Minh - Nxb CTQG, H., 2003.

CU HI N TP
1. Trnh by nhng tin ra i ca trit hc Mc-Lnin. 2. Lm r thc cht v ngha cuc cch mng trong trit hc do Mc v ngghen thc hin. 3. Phn tch nh ngha vt cht ca Lnin v ch r nhng ngha khoa hc ca nh ngha ny. 4. Phn tch quan im ca trit hc Mc-Lnin v vn ng ca vt cht. 5. Phn tch quan im ca trit hc Mc-Lnin v ngun gc v bn cht ca thc. 6. Phn tch ni dung ca nguyn l v mi lin h ph bin v rt ra ngha phng php lun t vic nghin cu nguyn l ny. 7. Phn tch ni dung ca nguyn l v s pht trin v rt ra ngha phng php lun t vic nghin cu nguyn l ny. 8. Phn tch ni dung quy lut chuyn ha t nhng s thay i v lng thnh nhng s thay i v cht v ngc li. ngha phng php lun ? 9. Phn tch ni dung quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp. ngha phng php lun ca vic nghin cu quy lut ny trong hot ng nhn thc v thc tin. 10. Phn tch ni dung quy lut ph nh ca ph nh. ngha phng php lun ca vic nghin cu quy lut ny trong hot ng nhn thc v thc tin. 11. Trnh by quan h bin chng gia ci chung, ci ring v ci n nht. t rt ra ngha phng php lun cho hot ng nhn thc v thc tin ca con ngi. 12. Phn tch ni dung ca cp phm tr nguyn nhn v kt qu. T rt ra ngha phng php lun ca vic nghin cu cp phm tr ny. 13. Phn tch ni dung ca cp phm tr tt nhin v ngu nhin. Qua rt ra ngha phng php lun ca vic nghin cu cp phm tr ny. 14. Phn tch mi quan h bin chng gia ni dung v hnh thc. T rt ra ngha phng php lun ca vic nghin cu cp phm tr ny. 15. Phn tch ni dung ca cp phm tr bn cht v hin tng. T rt ra ngha phng php lun ca vic nghin cu cp phm tr ny. 16. Phn tch mi quan h bin chng ca cp phm tr kh nng v hin thc. T rt ra ngha phng php lun ca vic nghin cu cp phm tr ny. 17. Phn tch c im ca quy lut x hi. 18. Phn tch cc yu t tt yu ca qu trnh sn xut v i sng. 19. Phn tch quy lut v s ph hp ca quan h sn xut vi trnh ca lc lng sn xut. T rt ra ngha ca vic vn dng quy lut ny trong thc tin nc ta hin nay. 20. Phn tch mi quan h bin chng gia c s h tng v kin trc thng tng ca x hi. 21. Phm tr hnh thi kinh t - x hi l g? Ti sao ni s pht trin ca cc hnh thi kinh t x hi l mt qu trnh lch s t nhin? 22. Phn tch nh ngha v giai cp ca Lnin.

23. Trnh by quan im ca trit hc Mc-Lnin v ngun gc v kt cu giai cp. 24. Trnh by quan im ca trit hc Mc-Lnin v ngun gc v bn cht nh nc. 25. Phn tch cc kiu v hnh thc nh nc trong lch s. 26. Phn tch vai tr ca cch mng x hi trong s pht trin ca x hi. 27. Trnh by quan im ca Trit hc Mc - Lnin v bn cht con ngi. 28. Trnh by quan im ca Trit hc Mc - Lnin v mi quan h gia c nhn v x hi. 29. Trnh by quan im Trit hc Mc - Lnin v vai tr ca qun chng nhn dn trong lch s. 30. Lm r quan im ca Trit hc Mc - Lnin v quan h bin chng gia tn ti x hi v thc x hi.

NI DUNG N TP
I. S RA I V PHT TRIN CA TRIT HC MC-LNIN
1. Nhng iu kin lch s ca s ra i trit hc Mc
Trit hc Mc ra i l do nhng i hi ca thc tin chnh tr-x hi v l qu trnh pht trin hp quy lut ca trit hc v ca nhn thc khoa hc. N c chun b bi nhng tin c th sau: 1.1.Tin kinh t-x hi Trit hc Mc ra i vo nhng nm 40 ca th k XIX Ty u. l thi k ch ngha t bn bc sang giai on pht trin mi nh tc ng ca cuc cch mng cng nghip, ch ngha t bn khng nh a v thng tr v kinh t ca mnh. Cng vi s pht trin kinh t t bn ch ngha, giai cp v sn khng ngng pht trin c v s lng v cht lng. Giai cp v sn bc ln v i chnh tr nh mt lc lng c lp. S pht trin ca ch ngha t bn lm cho mu thun vn c ca n bc l ngy cng gay gt. Trc ht, l mu thun gia lc lng sn xut mang tnh cht x hi vi quan h sn xut c tnh cht t hu t nhn t bn ch ngha. Mu thun ny biu hin v mt x hi l mu thun gia giai cp v sn vi giai cp t sn. gii quyt mu thun ny, giai cp v sn ng ln u tranh chng li giai cp t sn. Tiu biu nh: cuc khi ngha ca th dt Lyng (Php) nm 1831, Phong tro Hin chng Anh vo cui nhng nm 30, cuc khi ngha ca th dt Xildi nm 1844 c. c bit s xut hin "ng minh nhng ngi chnh ngha"- mt t chc v sn cch mng. a cuc u tranh ca giai cp v sn chng li giai cp t sn ngy cng pht trin mnh m t thp n cao, t u tranh kinh t n u tranh chnh tr, t t pht n t gic i hi phi c mt hc thuyt khoa hc, cch mng soi ng ch li. Hc thuyt khoa hc, cch mng y chnh l ch ngha Mc, m ht nhn ca n l trit hc Mc. Nh vy, thc tin x hi, c bit l thc tin cch mng ca giai cp v sn ny sinh yu cu khch quan l phi c soi sng bng l lun khoa hc. S ra i ca ch ngha Mc l s gii p v l lun nhng vn thi i t ra trn lp trng ca giai cp v sn cch mng. 1. 2. Tin l lun S ra i trit hc Mc chng nhng l sn phm tt yu ca nhng iu kin kinh t-x hi ca x hi t bn ch ngha gia th k XIX, m cn l s pht trin hp quy lut ca lch s t tng nhn loi. Trit hc Mc ra i l kt qu ca s k tha tt c nhng tinh hoa trong lch s t tng ca nhn loi, m trc ht l trit hc c in c, kinh t chnh tr hc Anh, ch ngha x hi khng tng Php. i vi trit hc c in c, C. Mc v Ph. ngghen k tha php bin chng ca Hghen, khc phc tnh cht duy tm, thn b ca n. ng thi, hai ng cn ci to php bin chng y, t n trn nn th gii quan duy vt. C. Mc v Ph. ngghen cn k tha ch ngha duy vt ca Phoibc, khc phc tnh siu hnh, my mc, cha trit ca n, lm giu n bng php bin chng. T , C. Mc

v Ph. ngghen xy dng nn hc thuyt trit hc mi, trong ch ngha duy vt v php bin chng thng nht vi nhau mt cch hu c, chnh l ch ngha duy vt bin chng, mt hnh thc mi, mt giai on pht trin cao ca ch ngha duy vt trit hc. Vic k tha v ci to kinh t chnh tr hc Anh vi nhng i biu xut sc l A. Xmt v . Ricc l mt nhn t khng th thiu c gp phn hnh thnh nn quan nim v duy vt lch s ca trit hc Mc. Trong ch ngha Mc, nhng quan im trit hc c hnh thnh khng tch ri vi nhng quan im chnh tr-x hi qua vic ci to mt cch c ph phn ch ngha x hi khng tng Php vi nhng i biu tiu biu l Xanh Ximng v S. Phuri. Nh , trit hc Mc tr thnh v kh l lun ci to x hi bng cch mng. 1.3. Tin khoa hc t nhin Nhng thnh tu ca khoa hc t nhin c vai tr quan trng khng th thiu c cho s ra i ca trit hc Mc. Nhng pht minh ln ca khoa hc t nhin lm bc l r tnh cht hn ch, cht hp v bt lc ca phng php t duy siu hnh trong nhn thc th gii; ng thi cung cp c s tri thc khoa hc pht trin t duy bin chng, hnh thnh php bin chng duy vt. Trong s nhng thnh tu khoa hc t nhin thi , ni bt ln ba pht minh ln: nh lut bo ton v chuyn ho nng lng, thuyt t bo v thuyt tin ho ca cuyn. Cc pht minh trn y khng nh th gii vt cht tn ti vnh vin, khng sinh ra v khng mt i, n ch chuyn ho t dng ny sang dng khc, khng nh bn cht ca th gii l vt cht, khng nh tnh thng nht vt cht ca th gii v khng nh tnh bin chng ca th gii vt cht. Vi nhng pht minh ln ca khoa hc t nhin lm cho "quan nim mi v gii t nhin c hon thnh trn nhng nt c bn: tt c nhng g cng nhc u b tan ra, tt c nhng g c nh u bin thnh my khi, v tt c nhng g c bit m ngi ta cho l tn ti vnh cu th tr thnh nht thi; v ngi ta chng minh ton b gii t nhin u vn ng theo mt dng v mt tun hon vnh cu" 1. C. Mc v Ph. ngghen phn tch mt cch su sc cc thnh tu ca khoa hc t nhin, khi qut chng thnh cc quan im trit hc v t hnh thnh nn mt hc thuyt trit hc thc s khoa hc- trit hc duy vt bin chng. Tm li, trit hc Mc cng nh ton b ch ngha Mc ra i nh mt tt yu lch s khng nhng v i sng v thc tin, nht l thc tin ca giai cp cng nhn, i hi phi c mt l lun mi soi ng m cn l s pht trin hp lgc ca lch s t tng nhn loi; ng thi, trit hc Mc ra i cng l kt qu tt yu ca nhng tr tu thin ti, nhng tri tim y nhit huyt cch mng C. Mc v Ph. ngghen.

C. Mc v Ph. ngghen: Ton tp, t.20, tr. 471, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1994

2. Thc cht v ngha cuc cch mng trong trit hc do C. Mc v Ph. ngghen thc hin
S ra i ca trit hc Mc to nn s bin i c ngha cch mng trong lch s pht trin ca trit hc nhn loi. iu ny c th hin cc im ch yu sau y: C. Mc v Ph. ngghen k tha mt cch c ph phn nhng thnh tu t duy nhn loi, sng to nn ch ngha duy vt trit hc trit , khng iu ha vi ch ngha duy tm v php siu hnh. Trit hc Mc khc phc s tch ri th gii quan duy vt v php bin chng trong lch s pht trin ca trit hc; to ra hnh thc cao nht ca ch ngha duy vt - ch ngha duy vt bin chng, to ra hnh thc cao nht ca php bin chng - php bin chng duy vt. C nhin, trong cc hc thuyt trit hc duy vt trc Mc cha ng khng t nhng lun im ring bit th hin tinh thn bin chng; song do s hn ch ca nhng iu kin x hi v trnh pht trin ca khoa hc nn tnh cht siu hnh vn l mt nhc im chung ca ch ngha duy vt trc Mc. Trong khi , php bin chng li c pht trin trong ci v duy tm thn b ca mt s i biu trit hc c in c, c bit l trong trit hc ca Hghen. Ch ngha duy vt bin chng ca C. Mc khng phi l s lp ghp php bin chng ca Hghen vi ch ngha duy vt ca Phoibc. xy dng trit hc duy vt bin chng, Mc phi ci to c ch ngha duy vt c v c php bin chng duy tm ca Hghen. C. Mc vit: "Phng php bin chng ca ti khng nhng khc phng php ca Hghen v c bn, m cn i lp hn vi phng php y na1. Gii thot ch ngha duy vt khi tnh hn ch siu hnh, C. Mc lm cho ch ngha duy vt tr nn hon b v m rng hc thuyt y t ch nhn thc gii t nhin n ch nhn thc x hi loi ngi. Ln u tin trong lch s trit hc, C. Mc v Ph. ngghen a quan im duy vt bin chng vo vic nghin cu lnh vc x hi. l s sng lp ra ch ngha duy vt bin chng v x hi (ch ngha duy vt lch s): "Ch ngha duy vt lch s ca Mc l thnh tu v i nht ca t tng khoa hc2. l mt cuc cch mng thc s trong trit hc v x hi, mt trong nhng yu t ch yu ca bc ngot cch mng m C. Mc v Ph. ngghen thc hin trong trit hc. Vi s ra i ca trit hc Mc, vai tr x hi ca trit hc cng nh v tr ca trit hc trong h thng tri thc khoa hc cng bin i. Trung tm ch ca trit hc Mc khng ch gii thch th gii, m ch yu vch ra nhng con ng, nhng phng tin ci to th gii. Cc nh trit hc ch gii thch th gii bng nhiu cch khc nhau, song vn l ci to th gii3. Lun im ca Mc ni ln s khc nhau v cht gia trit hc ca ng vi cc hc thuyt trit hc trc kia. Khuyt im ch yu ca mi hc thuyt duy vt trc Mc l cha c quan im ng n v thc tin v cha thot khi quan im duy tm v lch s nn n cha tr thnh cng c nhn thc khoa hc ci to th gii bng cch mng.

C. Mc v Ph. ngghen: Ton tp, t.23, tr. 35, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1993 V.I. Lnin, Ton tp, t23, tr. 53, Nxb Tin b, Mtxcva, 1980. 3 C.Mc v Ph.ngghen: Ton tp, t.3, tr. 12, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1995

Trit hc Mc khc phc c nhng hn ch lm cho ch ngha duy vt tr thnh trit . Trit hc Mc l th gii quan khoa hc ca giai cp cng nhn, giai cp tin b v cch mng nht, mt giai cp c li ch ph hp vi li ch c bn ca nhn dn lao ng v s pht trin x hi. S kt hp l lun ca ch ngha Mc vi phong tro cng nhn to nn bc chuyn bin v cht ca phong tro t trnh t pht ln t gic. trit hc Mc c s thng nht gia tnh khoa hc vi tnh cch mng. Li ch ca giai cp cng nhn khng i lp, m ph hp vi tin trnh pht trin ca lch s, v vy, giai cp cng nhn lun lun quan tm n s nhn thc ng n hin thc khch quan. Cc nh sng lp ra trit hc Mc khng coi trit hc ca mnh l nhng tri thc tuyt i, bt bin. Tri li, n l mt h thng m, lun lun i hi phi c khng ngng b sung v pht trin do nhng thnh tu ca cc ngnh khoa hc, hot ng thc tin mang li. S ra i ca trit hc Mc lm thay i cn bn tnh cht ca trit hc, i tng v mi quan h ca n vi cc khoa hc khc. Truyn thng trc , trit hc c coi l khoa hc ca cc khoa hc, ha ln hoc tch ri vi cc khoa hc c th. Khc vi iu , trit hc Mc khng phi l khoa hc ca cc khoa hc khng ha ln vo cc khoa hc c th m cng khng tch ri chng. Trong s hnh thnh v pht trin ca mnh, trit hc Mc khng ch da trn s khi qut thc tin x hi, m cn da trn s khi qut nhng thnh tu ca khoa hc c th (khoa hc t nhin v khoa hc x hi). Khoa hc c th cung cp nhng ti liu ht sc phong ph cho trit hc Mc nghin cu cc quy lut chung nht ca hin thc khch quan. Ngc li, trit hc Mc li tr thnh th gii quan khoa hc v phng php lun chung cn thit cho s pht trin ca cc khoa hc c th. S pht trin mnh m ca khoa hc ngy nay cng chng t s cn thit phi c t duy bin chng duy vt v ngc li, phi pht trin l lun trit hc Mc da trn thnh tu ca khoa hc hin i.

II. VT CHT V THC

1. Ni dung v ngha ca nh ngha v vt cht ca V.I.Lnin
1. 1 Phn tch nh ngha vt cht ca V.I.Lnin Tip thu t tng ca C. Mc v Ph. ngghen, trn c s khi qut nhng thnh tu mi nht ca khoa hc t nhin cui th k XIX v u th k XX v mt trit hc, trn c s ph phn nhng quan im duy tm v siu hnh v vt cht, V.I. Lnin a ra nh ngha v vt cht nh sau: Vt cht l mt phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic, c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh v tn ti khng l thuc vo cm gic 1 Trong nh ngha trn, chng ta cn phn tch nhng ni dung ch yu sau y: 1.1.1 Vt cht l mt phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan ..." Phm tr vt cht l phm tr khi qut nht, rng nht ca l lun nhn thc. Do :
1

V.I.Lnin: Ton tp, t.18, tr.151, Nxb Tin b, Mtxcva, 1980.

- Phm tr vt cht phi c xem xt di gc ca trit hc, ch khng phi di gc ca cc khoa hc c th. iu ny s gip chng ta trnh c sai lm khi ng nht phm tr vt cht trong trit hc vi cc khi nim vt cht thng dng trong cc khoa hc c th hoc i sng hng ngy. - Khng th nh ngha phm tr vt cht theo phng php thng thng. V mt nhn thc lun, V.I. Lnin ch c th nh ngha phm tr vt cht trong quan h vi phm tr i lp vi n, l phm tr thc (phng php nh ngha thng qua ci i lp vi n). Khi nh ngha vt cht l mt phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan, Lnin b qua nhng thuc tnh ring l, c th, nhiu mu, nhiu v ca cc s vt, hin tng, m nu bt c tnh nhn thc lun c bn nht, ph bin nht c tt c cc s vt, hin tng trong th gii hin thc khch quan. chnh l thc ti khch quan. Thc ti khch quan l tt c nhng g tn ti bn ngoi v khng l thuc vo thc ca con ngi. c tnh ny l du hiu c bn phn bit ci g l vt cht, ci g khng phi l vt cht. Vt cht - ci tn ti khch quan bn ngoi thc v khng l thuc vo thc. Phm tr vt cht trong nh ngha ny, phi c hiu bao gm tt c nhng g tn ti v khng l thuc vo thc. Nh vy, vt cht vi t cch l phm tr trit hc, n ch thc ti khch quan ni chung, n l v hn, v tn, khng sinh ra, khng mt i. Cn vt cht vi t cch l phm tr khoa hc c th, l nhng dng tn ti c th ca vt cht, u c gii hn, sinh ra, mt i chuyn ha thnh ci khc. V vy, khng th quy vt cht v vt th, khng th ng nht vt cht vi nhng dng c th ca vt cht ging nh quan nim ca cc nh duy vt trc Mc. 1.1.2. Thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic iu khng nh vt cht l ci c trc, cm gic ( thc) l ci c sau, vt cht ng vai tr quyt nh ngun gc v ni dung khch quan ca thc. Bi v, thc ti khch quan (vt cht l thc ti khch quan) a li cm gic cho con ngi, ch khng phi cm gic ( thc) sinh ra thc ti khch quan. n y, nh ngha gii quyt c mt th nht ca vn c bn trit hc trn lp trng ca ch ngha duy vt bin chng. 1.1.3. Thc ti khch quan c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh v tn ti khng l thuc vo cm gic iu ny khng nh rng, con ngi c kh nng nhn thc c th gii hin thc khch quan. n y, nh ngha vt cht ca V.I. Lnin gii quyt c mt th hai ca vn c bn trit hc trn lp trng ca ch ngha duy vt bin chng. - Vt cht khng tn ti mt cch v hnh, thn b m tn ti mt cch hin thc, c biu hin di dng cc s vt, hin tng c th m gic quan ca chng ta c th nhn bit mt cch trc tip hay gin tip, do v nguyn tc, khng c i tng vt cht khng th nhn thc c, m ch c nhng i tng vt cht cha nhn thc c m thi. - Ngun gc ca cm gic l t th gii bn ngoi, khi s vt tc ng vo gic quan ca con ngi th con ngi c cm gic v chng. Bng cc phng thc nhn thc khc nhau (chp li, chp li, phn nh ...) con ngi c th nhn thc c th gii vt cht. Nh vy, nh ngha vt cht ca V.I. Lnin bc b thuyt khng th bit, ng thi ch ra rng, vt cht phi c hiu tt c nhng ci

10

g tn ti khch quan bn ngoi thc, bt k s tn ti y con ngi nhn thc c hay cha nhn thc c. 1. 2. ngha nh ngha vt cht ca V.I. Lnin nh ngha vt cht ca V.I. Lnin gii p mt cch ng n vn c bn ca trit hc trn lp trng ca ch ngha duy vt bin chng. nh ngha vt cht ca V.I. Lnin khc phc c tnh cht trc quan, siu hnh, my mc trong quan nim v vt cht ca ch ngha duy vt trc Mc, ng thi k tha, pht trin c nhng t tng ca C. Mc v Ph. ngghen v vt cht. nh ngha vt cht ca V.I. Lnin l c s khoa hc v l v kh t tng u tranh chng ch ngha duy tm v thuyt khng th bit mt cch c hiu qu. nh ngha vt cht ca V.I. Lnin l c s th gii quan khoa hc v phng php lun ng n cho cc nh khoa hc trong nghin cu th gii vt cht; nh hng, c v h tin kh nng nhn thc ca con ngi tip tc i su khm ph nhng thuc tnh mi ca vt cht, tm kim cc dng hoc cc hnh thc mi ca vt th trong th gii. nh ngha ny cn l c s khoa hc cho vic xy dng quan im duy vt bin chng trong lnh vc x hi, l ch ngha duy vt lch s.

2. Quan im ca trit hc Mc-Lnin v vn ng ca vt cht 2.1. Vn ng l g

Theo quan im ca ch ngha duy vt bin chng, vn ng l mi s bin i ni chung. Ph. ngghen vit: "Vn ng, hiu theo ngha chung nht - tc c hiu l mt phng thc tn ti ca vt cht, l mt thuc tnh c hu ca vt cht th bao gm tt c mi s thay i v mi qu trnh din ra trong v tr, k t s thay i v tr n gin cho n t duy1. 2.2. Vn ng l phng thc tn ti ca vt cht, l thuc tnh c hu ca vt cht Vt cht v vn ng khng tch ri nhau. u c vt cht th c vn ng, v u c vn ng th phi c vt cht. Bt c s vt, hin tng no, d trong t nhin hay x hi, d v cng ln hay v cng nh, d thuc gii v sinh hay hu sinh u trong trng thi bin i khng ngng. Theo Ph. ngghen, vt cht m khng vn ng l iu khng th tng tng c v ngc li cng khng tng tng ni c th vn ng no li khng phi l vn ng ca vt cht, khng thuc v vt cht. Vt cht ch c th tn ti c bng cch vn ng v thng qua s vn ng v biu hin s tn ti ca mnh. V vy, nhn thc s vn ng ca s vt cng chnh l nhn thc bn thn s vt. Vn ng ca vt cht l s t thn vn ng. Ngun gc ca s vn ng nm ngay trong bn thn th gii vt cht, khng cn n mt lc lng siu t nhin no t bn ngoi. Vt cht khng do ai sng to ra v n khng th b tiu dit, m vn ng l thuc tnh c hu ca vt cht, nn vn ng cng khng do ai sng to ra v khng th b tiu dit. Vn ng ca mt vt th c th c th tng, gim, nhng vn ng ca ton th gii vt cht bao gi cng l mt s khng thay i. nh lut chuyn ha v bo ton nng lng cho thy, nu mt hnh thc vn ng no ca s vt mt i th tt yu ny sinh mt hnh thc vn ng khc thay
1

C.Mc v Ph.ngghen, Ton tp, t.20, tr. 519, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1994.

11

th n. Ngha l cc hnh thc vn ng ch chuyn ha ln nhau, ch vn ng ca vt cht ni chung th vnh vin, tn ti cng vi s tn ti vnh vin ca vt cht. 2. 3. Cc hnh thc vn ng c bn ca vt cht Da vo nhng thnh tu khoa hc thi i mnh, Ph. ngghen phn chia vn ng ca vt cht thnh nm hnh thc c bn: - Vn ng c hc (s di chuyn v tr ca cc vt th trong khng gian). - Vn ng vt l (vn ng ca cc phn t, cc ht c bn, vn ng in t, cc qu trnh nhit, in, t ...). - Vn ng ha hc (vn ng ca cc nguyn t, cc qu trnh ha hp v phn gii cc cht). - Vn ng sinh hc (s trao i cht gia c th sng v mi trng). - Vn ng x hi (qu trnh bin i v thay th ca cc hnh thi kinh t-x hi). Gia cc hnh thc vn ng c s khc nhau v cht, c quy lut vn ng ring. V vy, khng c quy hnh thc vn ng ny v hnh thc vn ng khc. V d, nu quy cc hot ng sinh hc vo hot ng c hc, xem hot ng ca c th sinh hc, ca con ngi nh hot ng ca my mc s lm mt c trng sinh hc ca cc c th sng. Mt khc, trong s tn ti ca mnh, mi s vt lun chu s chi phi ca nhiu hnh thc vn ng, trong bao gi cng c mt hnh thc vn ng c trng. V d, i vi ng vt th vn ng sinh hc l vn ng c trng, mc d trong c th ng vt cn c cc vn ng c hc, vt l v ha hc. Khng thy c iu s khng phn nh c bn cht ca s vt. 2. 4. Vn ng v ng im Th gii vt cht bao gi cng trong qu trnh vn ng khng ngng. Nhng iu khng loi tr m cn bao hm trong hin tng ng im tng i. Nu khng c hin tng ng im tng i th s khng c mt s vt no tn ti c, v chng ta cng s khng nhn thc c s vn ng ca s vt. Hin tng ng im ch l tng i v tm thi. V, th nht, hin tng ng im ch xy ra trong mt mi quan h nht nh ch khng phi trong mi quan h cng mt lc (con tu ng im so vi bn cng, cn so vi mt tri th n vn ng theo s vn ng ca qu t). Th hai, hin tng ng im ch xy ra vi mt hnh thc vn ng trong mt lc no , ch khng phi vi mi hnh thc vn ng trong cng mt lc (con tu ng im l xt v hnh thc vn ng c hc, trong khi cc hnh thc vn ng l, ha khng ngng din ra trong bn thn n). Th ba, hin tng ng im ch biu hin ca mt trng thi vn ng - vn ng trong thng bng, trong s n nh tng i ca mi s vt v hin tng. Trng thi thng bng, n nh ny s b s vn ng l tuyt i ph v. Ph. ngghen vit: "Vn ng ring bit c xu hng chuyn thnh cn bng, vn ng ton b ph hoi s cn bng ring bit1. Nh vy, trong quan h gia vn ng v ng im, vn ng l tuyt i, vnh vin, ng im l tng i, tm thi.

3. Quan im ca trit hc Mc-Lnin v ngun gc v bn cht ca thc

Trn c s ca nhng thnh tu trit hc duy vt, ca khoa hc, ca thc tin x hi, trit hc Mc-Lnin cho chng ta thy r ngun gc v bn cht ca thc.
1

C.Mc v Ph.ngghen, Ton tp, t.20, tr. 740, NXB Chnh tr Quc gia, H Ni, 1994.

12

3.1. Ngun gc ca thc thc con ngi l sn phm ca qu trnh pht trin ca c t nhin v ca lch s x hi. Ni khc i, thc c ngun gc t nhin v ngun gc x hi. 3.1.a. Ngun gc t nhin a.1. thc l thuc tnh (thuc tnh phn nh) ca mt dng vt cht c t chc cao l b c con ngi Phn nh l thuc tnh chung ca mi dng vt cht. Phn nh l nng lc gi li, ti hin li ca h thng vt cht ny nhng c im ca h thng vt cht khc trong qu trnh tc ng qua li ca chng. Kt qu ca s phn nh ph thuc vo c hai vt (vt tc ng v vt nhn tc ng). Trong qu trnh y, vt nhn tc ng bao gi cng mang thng tin ca vt tc ng. Thuc tnh phn nh ca vt cht c qu trnh pht trin lu di t thp n cao, t n gin n phc tp, t cha hon thin n ngy cng hon thin hn. - Phn nh ca gii v sinh l nhng phn nh vt l, ho hc. Nhng hnh thc phn nh ny n gin, th ng, cha c s nh hng, s la chn. - Trn c s phn nh ca gii v sinh xut hin mt hnh thc phn nh cao hn v vt cht, l phn nh ca gii hu sinh - phn nh sinh hc. Hnh thc phn nh ny gn lin vi s chuyn ho t gii v sinh qua gii hu sinh. Phn nh sinh hc trong cc c th sng c s nh hng, s la chn, nh , cc sinh vt thch nghi vi mi trng sng duy tr s tn ti ca mnh. Phn nh sinh vt c thc hin thng qua cc hnh thc nh s kch thch trong c th do tc ng ca mi trng thc vt, cc phn x ng vt c h thn kinh v tm l ng vt cp cao c b c. Tm l ng vt l hnh thc phn nh cao nht ca ng vt, nhng cha phi l thc, m ch l s phn nh c tnh cht bn nng do nhu cu trc tip sinh l ca c th v quy lut sinh hc chi phi. Cng vi qu trnh vn bin thnh ngi, phn nh ng vt cp cao chuyn ho thnh thc. thc l hnh thc phn nh cao nht ca th gii vt cht, l thuc tnh ca dng vt cht c t chc cao l b c con ngi. Nh vy, ta thy rng cc dng vt cht c trnh tin ho cng cao th s phn nh cng cao; thc ch xut hin cng vi s xut hin dng vt cht c t chc cao l b c ca con ngi, ch khng phi vi mi dng vt cht; thc ch l thuc tnh phn nh ca vt cht pht trin; thc ra i l kt qu pht trin lu di ca thuc tnh phn nh ca vt cht. Do , khng c ng nht vt cht vi thc v cng khng c tch thc ra khi vt cht. a.2. Khch th vt cht bn ngoi thc l s phn nh th gii bn ngoi vo u c con ngi. B c ngi l c quan phn nh, song ch c ring b c thi th cha th c thc. Khng c s tc ng ca th gii bn ngoi ln cc gic quan v qua n b c th hot ng thc khng th xy ra. Nh vy, b c ngi (c quan phn nh v th gii vt cht xung quanh) cng vi th gii bn ngoi (khch th vt cht bn ngoi) tc ng ln b c - l ngun gc t nhin ca thc. Song, mun c s chuyn bin nhy vt t phn nh tm l ng vt sang phn nh c thc ca con ngi, ngoi ngun gc t nhin cn phi c ngun gc x hi. 3.1.b. Ngun gc x hi S ra i ca thc gn lin vi qu trnh hnh thnh v pht trin ca b c con ngi di nh hng ca lao ng v ngn ng.

13

b.1. Lao ng Lao ng l phng thc tn ti c bn ca con ngi, l hot ng c th ca con ngi, lm cho con ngi khc vi tt c cc ng vt khc. - Trong lao ng, con ngi bit ch to ra cc cng c lao ng v s dng cc cng c to ra ca ci vt cht. - Lao ng l hot ng c mc ch, tc ng vo th gii khch quan nhm tho mn nhu cu ca con ngi. Do , thc con ngi phn nh mt cch tch cc, ch ng v sng to. Lao ng gip cho con ngi ci to th gii v hon thin chnh mnh. Thng qua qu trnh lao ng, b c con ngi pht trin v ngy cng hon thin, lm cho kh nng t duy tru tng ca con ngi cng ngy cng pht trin. Lao ng ngay t u lin kt mi thnh vin trong x hi vi nhau, lm ny sinh h nhu cu giao tip. V vy, ngn ng ra i v khng ngng pht trin cng vi lao ng. b.2. Ngn ng Ngn ng do nhu cu lao ng v nh lao ng m hnh thnh. N l h thng tn hiu vt cht mang ni dung thc. Khng c ngn ng th thc khng th tn ti v th hin c. Ngn ng (ting ni v ch vit) va l phng tin giao tip trong x hi, va l cng c ca t duy nhm khi qut ho, tru tng ho hin thc. Nh ngn ng m con ngi c th tng kt c thc tin, trao i thng tin, truyn li tri thc t th h ny sang th h khc. thc khng phi l mt hin tng thun tu c nhn m l mt hin tng c tnh cht x hi, do khng c phng tin trao i x hi v mt ngn ng th thc khng th hnh thnh v pht trin c. Nh vy, ngun gc trc tip v quan trng nht quyt nh s ra i v pht trin ca thc l lao ng v ng thi vi lao ng l ngn ng. Chnh v vy, Ph. ngghen khng nh rng: "Sau lao ng ng thi vi lao ng l ngn ng, l hai sc kch thch ch yu ca s chuyn bin b no ca loi vt thnh b no ca con ngi, tm l ng vt thnh thc"1 3. 2. Bn cht ca thc Theo quan im ca ch ngha duy vt bin chng, thc l s phn nh hin thc khch quan vo trong b c ngi thng qua hot ng thc tin, nn bn cht ca thc l hnh nh ch quan ca th gii khch quan, l s phn nh sng to, tch cc v ch ng v th gii khch quan. chnh l s khc bit rt c bn ca thc con ngi so vi tm l ng vt v vi s "suy ngh" ca my mc. Phn nh ca thc l sng to, v n bao gi cng do nhu cu thc tin quy nh. Song, s sng to ca thc l s sng to ca s phn nh, trong khun kh v theo tnh cht ca quy lut phn nh. thc khng phi l mt hin tng t nhin thun tu m l mt hin tng x hi. thc ch c ny sinh trong lao ng, trong hot ng ci to th gii ca con ngi. Hot ng khng th l hot ng n l, m l hot ng x hi, do thc, ngay t u l sn phm ca x hi, v vn l nh vy chng no con ngi cn tn ti.

Ph.ngghen: Bin chng ca t nhin, tr. 257, Nxb S tht, H Ni,1974.

14

III. HAI NGUYN L CA PHP BIN CHNG DUY VT

1. Nguyn l v mi lin h ph bin
1.1 Ni dung nguyn l Th gii c to thnh t v s nhng s vt, nhng hin tng, nhng qu trnh khc nhau. Trong lch s trit hc nhng ngi theo quan im siu hnh cho rng cc s vt, hin tng tn ti c lp, tch ri nhau. Vi quan im siu hnh gia cc s vt, hin tng khng c mi lin h, rng buc quy nh nhau. Khi qut nhng thnh tu ca khoa hc t nhin hin i, php bin chng duy vt tha nhn mi lin h ph bin ca cc s vt hin tng trong th gii. Theo php bin chng duy vt, nguyn l mi lin h ph bin l s khi qut cc mi lin h, tc ng, rng buc, quy nh, xm nhp, chuyn ha ln nhau ca cc s vt, hin tng v cc qu trnh trong th gii. Theo cch tip cn , php bin chng duy vt ch ra rng: mi s vt, hin tng trong th gii u tn ti trong mi lin h ph bin cng rng buc, chi phi ln nhau, vn ng v bin i khng ngng. Trong th gii khng c s vt, hin tng tn ti c lp, bit lp nhau. Php bin chng duy vt khng nh c s ca mi lin h ph bin gia cc s vt, hin tng l tnh thng nht vt cht ca th gii. Cc s vt, hin tng trong th gii d c a dng v rt khc nhau, th cng ch l nhng dng tn ti c th ca mt th gii duy nht l vt cht. thc ca con ngi khng phi l vt cht nhng khng th tn ti bit lp vi vt cht bi v thc cng ch l thuc tnh ca mt dng vt cht sng c t chc cao l b c ngi; hn na ni dung ca thc cng ch l kt qu phn nh ca cc qu trnh vt cht. Quan im duy vt bin chng khng ch khng nh tnh khch quan, tnh ph bin ca mi lin h gia cc s vt, cc hin tng, cc qu trnh m cn khng nh tnh a dng ca s lin h; bi th gii l mt chnh th vi v vn cc s vt, hin tng khc nhau, chng khng ngng vn ng v pht trin mt cch a dng. C mi lin h bn ngoi, c mi lin h bn trong, c mi lin h ch yu, c mi lin h th yu; c mi lin h chung bao qut mt s lnh vc hoc mt lnh vc ring bit ca hin thc. C mi lin h trc tip, c mi lin h gin tip. C mi lin h bn cht v c mi lin h khng bn cht, c mi lin h tt nhin, c mi lin h ngu nhin. C mi lin h gia cc s vt, c mi lin h gia cc mt ca mi s vt. Phn loi cc mi lin h l cn thit bi v mi loi lin h c vai tr khc nhau i vi s vn ng v pht trin ca cc s vt. S phn loi cn l c s xc nh phm vi nghin cu ca php bin chng duy vt v ca cc ngnh khoa hc c th. Tuy nhin, vic phn loi lin h ch c ngha tng i v mi loi lin h ch l mt hnh thc, mt b phn, mi mt khu ca mi lin h chung ca ton b th gii. y l c s khoa hc khng ch phn ngnh cc khoa hc m cn l c s hnh thnh cc khoa hc lin ngnh 1.2. ngha phng php lun Mi s vt, hin tng trong th gii u tn ti trong mi lin h ph bin, a dng, do mun nhn thc ng v t c phng php tc ng c hiu qu

15

vo mi s vt phi c quan im ton din. Quan im ton din i hi phi xem xt y cc mi lin h ca s vt vi cc s vt khc; lin h trc tip v c mi lin h gin tip; ng thi xem xt cc mi lin h gia cc yu t, thuc tnh bn trong ca s vt. V.I. Lnin vit: Mun thc s hiu c s vt, cn phi nhn bao qut v nghin cu tt c cc mt, tt c cc mi lin h v quan h gin tip ca s vt .1 Quan im ton din bao hm quan im lch s c th: phi nhn thc y cc mi lin h ca s vt, nm c bn cht bn trong, trc tip, ng thi phi nhn thc c khng gian, thi gian, iu kin c th ca s vt tn ti v xut hin cc mi lin h, trn c s mi nm bt c xu hng bin i ca s vt. Quan im ton din i lp vi quan im phin din, l cch xem xt tng mt, tng mi lin h tch ri nhau, khng thy c mi lin h nhiu v a dng ca s vt. Vn dng quan im ton din vo hot ng thc tin, V.I. Lnin nu ln t tng v s kt hp cht ch gia Chnh sch dn u v Chnh sch c trng im trong chnh sch kinh t mi. i hi i biu ton quc ln th VI ca ng nu ln quan im i mi ton din v bt u t i mi t duy chnh tr trong vic hoch nh ng li chnh sch i ni, i ngoi. ng thi ng cng tp trung vo nhim v i mi kinh t, khc phc cuc khng hong v kinh t- x hi, to tin vt cht v tinh thn gi vng n nh chnh tr, thc y s pht trin kinh t - x hi nc ta.

2. Nguyn l pht trin

2.1 Ni dung nguyn l Trong php bin chng duy vt, nguyn l v mi lin h ph bin v nguyn l v s pht trin thng nht hu c vi nhau, bi v cc s vt tn ti trong mi lin h ph bin, nh c lin h mi c tc ng qua li v gy ra s bin i- tc l vn ng, m nu khng c vn ng th khng c s pht trin, tuy nhin, vn ng v pht trin l hai khi nim khc nhau. Vn ng l mi bin i ni chung, khng tnh n xu hng, kt qu ca nhng bin i. Pht trin khng khi qut mi vn ng m ch khi qut nhng s vn ng i ln, lm xut hin ci mi, ci tin b thay th ci c, ci lc hu. Pht trin l phm tr trit hc khi qut qu trnh vn ng tin ln t thp n cao, t n gin n phc tp, t km hon thin n hon thin. Nh vy, s pht trin l qu trnh khng ngng gia tng v trnh , v kt cu phc tp ca s vt v do lm ny sinh tnh quy nh mi cao hn v cht. Php bin chng duy vt khng nh s pht trin, i mi l qu trnh din ra khng ngng trong t nhin, trong x hi v trong t duy ca con ngi. Trong gii hu sinh, s pht trin biu hin vic tng cng kh nng thch nghi ca c th trc s bin i ca mi trng, kh nng sn sinh v hon thin chnh mnh, kh nng hon thin v trao i vt cht gia c th vi mi trng. Trong x hi, s pht trin biu hin kh nng nhn thc, ci bin t nhin v x hi theo quy lut, thng qua hot ng thc tin ca con ngi, hng ti s nghip gii phng con ngi. Trong t duy, s pht trin biu hin kh nng nhn thc ngy cng su sc, y hn v t nhin v x hi v nhn thc chnh bn thn con ngi.
1

V.I. Lnin: TT. Nxb Tin b, M. 1981, tp 42, trang 364.

16

Php bin chng duy vt khng nh pht trin l khuynh hng chung ca cc s vt, hin tng nhng khng din ra mt cch trc tuyn, m quanh co, phc tp, theo hnh xoy c; trong c th c bc tht li tng i. Php siu hnh do tuyt i ha trng thi n nh ca s vt i n ph nhn s pht trin. Nu c tha nhn s pht trin th cng ch l s tng gim v lng, s lp li tun hon m khng c s chuyn ha v cht, khng c s ph hy ci c v s ra i ca ci mi. V ngun gc ca s pht trin, theo quan im duy tm l t nhng lc lng siu t nhin hay thc ca con ngi. Hghen cho rng s pht trin gii t nhin ca x hi u c thit nh trc, t s vn ng ca nim tuyt i. Theo quan im duy vt bin chng, ngun gc ca s pht trin nm ngay trong bn thn s vt, t cu trc ca s vt, do mu thun bn trong s vt quy nh. Do pht trin l t thn pht trin, l kt qu gii quyt mu thun bn trong ca s vt. Pht trin l qu trnh ci mi ra i ph nh ci c, ng thi k tha nhng gi tr ca ci c, to ra vng khu lin h gia ci c v ci mi, to ra khuynh hng pht trin theo ng xoy c, ngha l trong qu trnh pht trin dng nh c s quay tr li im xut pht, nhng trn mt c s cao hn. 2.2. ngha v phng php lun Nghin cu nguyn l v s pht trin gip chng ta rt ra c phng php lun khoa hc nhn thc v ci to th gii. Gii t nhin, x hi v t duy u trong qu trnh vn ng v pht trin khng ngng. Bn cht khch quan ca cc qu trnh hin thc i hi chng ta mun phn nh ng hin thc khch quan, cn phi c quan im pht trin. Quan im pht trin yu cu khi xem xt cc s vt, hin tng phi t n trong s vn ng, trong s pht trin, phi pht hin ra cc xu hng bin i, chuyn ha ca chng. Quan im pht trin i lp vi t tng bo th tr tr. Tuyt i ha tri thc l kt qu ca s nhn thc v s vt trong mt hon cnh c th v xem n nh l tri thc ng cho c qu trnh pht trin ca s vt. Quan im pht trin i hi phi nhn thc s vt, hin tng trong thc t l qu trnh bin chng y mu thun. Do hot ng thc tin l qu trnh tm ra mu thun, phn tch mu thun v tm ra gii php gii quyt mu thun. Ch bng cch , chng ta mi gp phn tch cc vo s pht trin. V.I. Lnin cho rng, c tri thc ng v s vt, ...bn thn s vt phi c xem xt trong nhng quan h ca n v trong s pht trin ca n1

IV. NHNG CP PHM TR C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT

1. Ci ring, Ci chung
1.1. Khi nim - Ci ring l phm tr trit hc dng ch mt s vt, mt hin tng, mt qu trnh ring l nht nh.

17

- Ci chung l phm tr trit hc dng ch nhng mt, nhng thuc tnh chung khng nhng c mt kt cu vt cht nht nh, m cn c lp li trong nhiu s vt, hin tng hay qu trnh ring l khc. - Ci n nht l phm tr ch nhng nt, nhng mt, nhng thuc tnh ch c mt s vt, mt kt cu vt cht, m khng lp li s vt, hin tng, kt cu vt cht khc. 1.2. Quan h bin chng gia ci ring v ci chung 1.2.1. Quan im v ci ring v ci chung trc trit hc Mc - Trong lch s trit hc c hai quan im tri ngc nhau v mi quan h gia ci ring v ci chung + Phi duy thc cho rng, ci ring ch tn ti tm thi, thong qua, khng phi tn ti vnh vin, ch c ci chung mi tn ti vnh vin, tht s, c lp vi thc con ngi. Ci chung khng ph thuc vo ci ring m cn sinh ra ci ring. + Phi duy danh cho rng, ch c ci ring tn ti thc s, cn ci chung l nhng tn gi trng rng, do t tng con ngi ba t ra, khng phn nh ci g trong hin thc. C quan nim ca phi duy thc v duy danh u sai lm ch h tch ci ring ra khi ci chung, tuyt i ha ci ring, ph nhn ci chung hoc ngc li. H khng thy s tn ti khch quan v mi lin h khng kht gia ci chung v ci ring. 1.2.2. Quan nim ca ch ngha duy vt bin chng v mi quan h gia ci ring, ci chung Php bin chng duy vt khng nh ci chung, ci ring, thc s tn ti khch quan v tn ti trong mi quan h bin chng. C th l: - Ci chung ch tn ti trong ci ring v thng qua ci ring biu hin s tn ti ca n. V th, khng th c ci chung thun ty tn ti bit lp ngoi ci ring. - Ci ring ch tn ti trong mi lin h vi ci chung. Bi vy, khng c ci ring tn ti tuyt i c lp vi ci chung. - Ci chung l b phn ca ci ring nhng li su sc hn ci ring v ci chung phn nh nhng thuc tnh, nhng mi lin h n nh, tt nhin, lp li nhiu ci ring cng loi. Cn ci ring l ci ton b, phong ph hn ci chung v bt c ci ring no bn cnh nhng thuc tnh c lp li cc s vt khc mi ci ring u cha ng ci n nht. - Ci n nht v ci chung c th chuyn ha ln nhau trong qu trnh pht trin ca s vt trong nhng iu kin nht nh. Trong hin thc ci mi khng bao gi xut hin y ngay mt lc m thot u l dng n nht nhng theo quy lut ca pht trin ci n nht s chin thng ci c tr thnh ci chung. Ngc li, ci c t ch l ci ph bin, ci chung s mt i dn bin thnh ci n nht. 1.3. Nhng ngha v mt phng php lun - V ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci ring nn ch c th tm ci chung trong ci ring ch khng phi t mun ch quan ca con ngi hoc bn ngoi ci ring. - Ci chung l ci su sc, ci bn cht nn nhn thc phi nhm tm ra ci chung, trong hot ng thc tin phi da vo ci chung ci to ci ring.

18

- Phi thy c mi quan h qua li gia ci chung v ci ring khi p dng ci chung vo nhng trng hp ring bit khng ri vo t khuynh, gio iu bng cch c bit ha, khng p dng rp khun, my mc ci chung. khc phc bnh hu khuynh xt li th phi trnh tuyt i ha ci n nht, xem thng ci chung. V trnh khi tnh trng m mm ty tin, kinh nghim ch ngha th khi gii quyt vn ring khng th khng t trong mi lin h vi nhng vn chung c lin quan n vn ring . - Trong qu trnh pht trin ca s vt, nhng iu kin nht nh, ci n nht c th bin thnh ci chung v ngc li. V vy, trong hot ng thc tin cn to iu kin thun li cho ci n nht bin thnh ci chung nu ci n nht c li cho con ngi v ngc li, bin ci chung thnh ci n nht nu ci chung l khng cn thit v bt li cho con ngi.

2. Nguyn nhn v kt qu
2.1. Khi nim - Nguyn nhn l phm tr ch s tc ng ln nhau gia cc mt trong mt s vt hoc gia cc s vt vi nhau, gy ra nhng bin i nht nh no . - Kt qu l phm tr ch nhng bin i xut hin do s tc ng ln nhau gia cc mt trong mt s vt hoc gia cc s vt vi nhau gy ra. 2.2. Mt s tnh cht ca mi lin h nhn qu 2.2.1. Tnh khch quan Ch ngha duy vt bin chng khng nh mi quan h nhn qu l khch quan, l ci vn c ca cc s vt hin tng, khng ph thuc vo mun ca con ngi, khng ph thuc vo vic c nhn thc c n hay khng nhn thc c n. Ngc li, vi quan im ca ch ngha duy vt bin chng, ch ngha duy tm khng tha nhn quan h nhn qu l quan h vn c tn ti ngay trong bn thn s vt. Vi ch ngha duy tm khch quan nguyn nhn ca mi s tc ng nm ngoi s vt, bt ngun t mt thc th tinh thn c trc loi ngi. Vi ch ngha duy tm ch quan th nguyn nhn v kt qu ch l nhng khi nim hay nhng k hiu ghi nhn cm gic ca con ngi. 2. 2. 2 Tnh ph bin Tnh ph bin ca quan h nhn qu th hin ch mi s vt, hin tng trong t nhin v trong x hi u c nguyn nhn nht nh gy ra. Khng c hin tng no khng c nguyn nhn, ch c iu l nguyn nhn c nhn thc hay cha m thi. 2.2.3 Tnh tt yu Tnh tt yu ca quan h nhn qu th hin ch cng mt nguyn nhn nht nh trong nhng iu kin ging nhau s gy ra kt qu nh nhau. Tuy vy, trong thc t khng th c s vt no tn ti trong nhng iu kin, hon cnh hon ton ging nhau. Do vy tnh tt yu ca quan h nhn qu trn thc t phi hiu l nguyn nhn tc ng trong trong nhng iu kin v hon cnh cng t khc nhau bao nhiu th kt qu do chng gy ra cng t khc nhau by nhiu. 2 .3. Quan h bin chng gia nguyn nhn v kt qu 2.3.1. Nguyn nhn l ci sinh ra kt qu nn nguyn nhn lun lun c trc kt qu, cn kt qu ch xut hin sau khi nguyn nhn xut hin.

19

- Tuy vy, khng phi hai hin tng no ni tip nhau v mt thi gian cng l quan h nhn qu. S khc bit gia quan h nhn qu vi quan h ni tip nhau v mt thi gian l ch gia nguyn nhn v kt qu c mi quan h sn sinh, quan h trong nguyn nhn sinh ra kt qu. - Nguyn nhn sinh ra kt qu rt phc tp, bi v quan h sn sinh cn ph thuc vo hon cnh c th. Mt nguyn nhn c th sinh ra nhiu kt qu khc nhau v mt kt qu c th c to thnh bi nhiu nguyn nhn khc nhau cng tc ng trong cng mt lc hoc tc ng ring l. Khi cc nguyn nhn tc ng cng mt lc ln s vt th hiu qu tc ng s khc nhau ty thuc vo hng tc ng ca n. Nu s tc ng ca cc nguyn nhn hp thnh mt hng th s to nn nh hng cng chiu vi s hnh thnh kt qu. Ngc li, nu s tc ng ca cc nguyn nhn theo cc hng khc nhau s lm suy yu, thm ch hon ton trit tiu tc dng ca nhau. Do vy, trong hot ng thc tin cn phi phn tch vai tr ca tng loi nguyn nhn, c th ch ng iu kin thun li cho tng nguyn nhn pht huy tc dng trong vic sn sinh ra kt qu c hiu qu nht. - Phn loi nguyn nhn Cn c vo tnh cht v vai tr ca nguyn nhn i vi s hnh thnh kt qu c th phn cc nguyn nhn ra thnh: + Nguyn nhn ch yu v nguyn nhn th yu + Nguyn nhn bn trong v nguyn nhn bn ngoi + Nguyn nhn khch quan v nguyn nhn ch quan 2.3.2. S tc ng tr li ca kt qu i vi nguyn nhn Kt qu do nguyn nhn sinh ra nhng sau khi xut hin, kt qu khng gi vai tr th ng m tri li nh hng, tc ng tr li vi nguyn nhn theo hai hng tch cc hoc tiu cc. 2.3.3. S thay i v tr gia nguyn nhn v kt qu iu ny c ngha l mt s vt, hin tng no trong mi quan h ny l nguyn nhn nhng mi quan h khc li l kt qu v ngc li. V vy, nguyn nhn v kt qu l nhng khi nim ch c ngha l nguyn nhn v kt qu khi c p dng vo mt trng hp ring bit nht nh. Chnh v th, quan h nhn qu l mt chui v tn. Trong chui khng c bt u, khng c kt thc, khng c ci gi l nguyn nhn u tin hay kt qu cui cng. Nguyn nhn hay kt qu bao gi cng c xc nh bi mt quan h c th. 2.4. Nhng ngha v mt phng php lun - V mi hin tng u c nguyn nhn xut hin, tn ti v tiu vong nn khng c vn c hay khng c nguyn nhn ca hin tng no , m ch c vn cc nguyn nhn y c pht hin ra hay cha m thi. Nhng khng phi con ngi c th nhn thc ngay c mi nguyn nhn. V vy, nhim v ca nhn thc ni chung, ca khoa hc ni ring l i lm r nhng nguyn nhn cha c pht hin, cn n giu ng sau nhng hin tng. Xc nh nguyn nhn l mt qu trnh phc tp v th cn lu : + Mi lin h nhn qu tn ti khch quan nn phi tm nguyn nhn ca hin tng trong th gii hin thc, trong bn thn cc s vt hin tng ca th gii vt cht ch khng phi trong thc ca con ngi.

20

+ Nguyn nhn lun lun c trc kt qu nn khi tm nguyn nhn ca mt hin tng no cn tm trong nhng mt, nhng s kin, nhng mi lin h xy ra trc khi hin tng xut hin. + Mt kt qu c th do nhiu nguyn nhn sinh ra nn trong qu trnh xc nh nguyn nhn ca mt hin tng no cn ht sc t m, thn trng lm r vai tr ca tng mt, tng s kin, tng mi lin h v quan h ca chng vi cc t hp cu thnh trong vic sn sinh ra kt qu. + Mt hin tng trong mi quan h ny l kt qu, trong mi quan h khc l nguyn nhn nn hiu r tc dng ca hin tng y cn xem xt n trong nhng quan h m n gi vai tr l nguyn nhn cng nh trong nhng quan h m n l kt qu. - Mi quan h nhn qu mang tnh tt yu nn ta c th da vo mi quan h ny hnh ng, nhng cn phi lu : + Mun loi b mt hin tng no th cn phi loi b nguyn nhn sn sinh ra n. + Mun cho mt hin tng xut hin cn to ra nguyn nhn cng nhng iu kin cn thit cho nguyn nhn sinh ra n pht sinh tc dng nhng phi cn c vo tng hon cnh c th m la chn phng php hnh ng thch hp. + Trong hot ng thc tin trc ht phi da vo nguyn nhn bn trong v nguyn nhn ch yu v l nhng nguyn nhn gi vai tr quyt nh s xut hin, vn ng v tiu vong ca hin tng. + y nhanh (km hm hoc loi tr) s bin i ca mt hin tng x hi no cn lm cho cc nguyn nhn ch quan tc ng cng chiu (hay lch hoc ngc chiu) vi chiu vn ng ca mi lin h nhn qu khch quan.

3. Tt nhin v ngu nhin

3.1. Khi nim - Tt nhin l ci do nhng nguyn nhn c bn, bn trong ca kt cu vt cht quyt nh v trong nhng iu kin quyt nh phi xy ra ng nh th ch khng th khc. - Ngu nhin l ci khng phi do bn thn kt cu ca s vt, m do cc nguyn nhn bn ngoi, do s ngu hp ca nhiu hon cnh bn ngoi quyt nh; do , n c th xut hin, c th khng xut hin, c th xut hin nh th ny, cng c th xut hin nh th khc. Cn ch phm tr tt nhin c quan h vi phm tr ci chung tnh nhn qu v tnh quy lut. Phm tr tt nhin khng ng nht vi pham tr ci chung cho d c ci tt nhin v ci chung u c quyt nh bi bn cht ni ti, bi quy lut bn trong ca s vt nhng vn c s khc bit. V ch c phn ln ci chung l c quyt nh bi bn cht ni ti, bi quy lut bn trong ca s vt nhng vn c nhng ci chung ch l nhng thuc tnh c lp i lp li nhiu s vt ring l nn c ci chung l tt nhin nhng cng c ci chung l ngu nhin. Vi tnh nhn qu, cn loi b quan nim ch c tt nhin mi c nguyn nhn. Bt k hin tng no cng c nguyn nhn. V vy, c tt nhin v ngu nhin u c nguyn nhn. S khc bit gia chng l ch ci tt nhin gn lin vi nguyn nhn c bn, ni ti ca s vt, cn ngu nhin l kt qu tc ng ca mt s nguyn nhn bn ngoi. Nh vy, bt k hin tng ngu nhin no cng c

21

nguyn nhn ca n v mi lin h ca n vi nguyn nhn bao gi cng l tt yu. Nhng s d n c coi l hin tng ngu nhin l v nhng nguyn nhn gy ra n l nhng nguyn nhn ngu nhin. Khng th khng nh ch c tt nhin l gn vi tnh quy lut m phi thy rng c tt nhin v ngu nhin u tun theo quy lut. S khc bit gia chng l: tt nhin tun theo cc quy lut ng lc cn ngu nhin tun theo cc quy lut thng k. Trong lch s trit hc trc Mc c nhiu quan im khc nhau v tt nhin v ngu nhin. Trong t nhin ch c ngu nhin, khng c tt nhin. Lch s x hi loi ngi l mt ng hn tp nhng ngu nhin. y l quan nim sai lm ca cc nh duy tm v x hi hc trc Mc. Cc nh duy vt trc Mc li ch tha nhn tn ti khch quan ca tt nhin m ph nhn s tn ti khch quan ca ngu nhin v cho rng mi hin tng u c nguyn nhn nn ngu nhin l kt qu hiu bit khng y v nguyn nhn ca n m thi. Vic ph nhn s tn ti khch quan ca ngu nhin s dn n nhng kt lun nguy hi cho hot ng thc tin, nhn thc ca con ngi v dn ti ch ngha nh mnh v tt c nhng mi lin h u nh nhau th trong hot ng thc tin con ngi c th da vo bt c mi lin h no cng c, trong khi hot ng thc tin c kt qu con ngi phi bit r quy lut xut hin ca cc hin tng v mc chc chn ca s xut hin . Hn th na, ph nhn s tn ti khch quan ca ngu nhin l ph nhn tc dng tch cc ca con ngi i vi tin trnh lch s dn con ngi ti ch ch bit cam chu tun theo ci tt nhin ang thng tr. 3.2. Quan h bin chng gia tt nhin v ngu nhin 3.2.1. Tt nhin v ngu nhin u tn ti khch quan, bn ngoi, c lp vi thc ca loi ngi v u c vai tr vi s pht trin ca s vt. Trong qu trnh pht trin ca s vt khng phi ch ci tt nhin m c ci ngu nhin u c vai tr quan trng ca n. Vai tr ca tt nhin l chi phi s pht trin ca s vt. Vai tr ca ngu nhin l nh hng, lm cho vic pht trin c th din ra nhanh hoc chm. 3.2.2. Tt nhin v ngu nhin tn ti trong s thng nht hu c vi nhau nn khng c tt nhin hoc ngu nhin thun ty. S thng nht hu c th hin ch ci tt nhin bao gi cng vch ng i cho mnh xuyn qua v s ci ngu nhin, cn ci ngu nhin l hnh thc biu hin ca ci tt nhin, ng thi l ci b sung cho ci tt nhin. iu ny c ngha l ci tt nhin l khuynh hng ca s pht trin m s pht trin bao gi cng phi bc l di mt hnh thc ngu nhin no so vi chiu hng chung. Ni cch khc, ci tt nhin l ci c to nn t nhng ci ngu nhin. V th, nhng g ta gi l ngu nhin trong hin thc khng th l ngu nhin thun ty m l ngu nhin ang che giu ci tt nhin, ngu nhin bao hm ci tt nhin. 3.2.3. Tt nhin v ngu nhin c th chuyn ha cho nhau. Tt nhin v ngu nhin khng phi tn ti vnh vin trng thi c m thng xuyn thay i, pht trin v trong nhng iu kin nht nh chng chuyn ha ln nhau, tt nhin bin thnh ngu nhin v ngu nhin tr thnh tt nhin. S chuyn ha gia tt nhin v ngu nhin cn th hin ch, khi xem xt trong mi quan h ny, thng qua mt ny th s vt hin tng l ci ngu

22

nhin, nhng khi xem xt trong mi quan h khc, thng qua mt khc th s vt hin tng l tt nhin. iu ny cho thy ranh gii gia tt nhin v ngu nhin ch c ngha tng i. Do vy, khng nn cng nhc khi xem xt s vt hin tng. 3. 3. Nhng ngha phng php lun 3.3.1. Ci tt nhin l ci trong nhng iu kin nht nh dt khot phi xy ra v xy ra ng nh th ny ch khng th khc c, cn ngu nhin c th xy ra, cng c th khng xy ra, c th xy ra th ny, cng c th xy ra th khc. Cho nn trong hot ng thc tin cn da vo ci tt nhin ch khng th da vo ci ngu nhin. Nhng ci ngu nhin c s nh hng n qu trnh pht trin ca s vt hin tng cho nn khng th b qua ci ngu nhin. V vy, trong hot ng thc tin cn c cc phng n hnh ng d phng cho trng hp cc s bin ngu nhin bt ng xut hin khng ri vo lng tng b ng trong hot ng. Nhim v ca nhn thc ni chung, ca khoa hc ni ring l phi nhn thc ci tt nhin n giu ng sau nhng ci ngu nhin, ng thi gip con ngi ngn nga s tc ng ca nhng ngu nhin khng c li v s dng nhng ngu nhin c li cho con ngi. 3.3.2. nhn thc ci tt nhin th phi bt u t ci ngu nhin v ci tt nhin khng tn ti di dng thun ty m biu hin thng qua v s ci ngu nhin. Thc t ny ch r vch ra c tt nhin th phi nghin cu t rt nhiu ci ngu nhin. Nhng v khng c ngu nhin thun ty, ngu nhin l hnh thc biu hin ca tt nhin nn trong hot ng nhn thc vn phi thng xuyn quan tm n ci ngu nhin nhn thc ngy cng su sc v y hn v t nhin v x hi. 3.3.3. Khng phi ci chung no cng ng thi l ci tt nhin cho nn vch ra c ci chung cha c ngha l vch ra c ci tt nhin m phi xem ch l mt bc trn con ng vch ra ci tt nhin. 3.3.4. Trong nhng iu kin nht nh, ci tt nhin c th bin thnh ci ngu nhin v ngc li. Cho nn, cn ch to nhng iu kin cn thit hoc ngn tr, hoc s chuyn ha din ra ty theo yu cu ca hot ng thc tin.

4. Ni dung v hnh thc

4.1. Khi nim - Ni dung l tng hp tt c nhng mt, nhng yu t, nhng qu trnh to nn s vt. - Hnh thc l phng thc tn ti v pht trin ca s vt, l h thng cc mi lin h tng i bn vng gia cc yu t ca s vt . T nh ngha trn cho thy: ni dung khng phi l bn thn s vt m l trng thi tn ti ca s vt trong s tc ng qua li gia cc yu t, nhng mt to nn s vt. V th, ni dung l mt qu trnh ch khng phi l mt ci g bt bin. Mt s vt u c hnh thc bn trong v hnh thc bn ngoi. Hnh thc bn ngoi l s biu hin trn b mt ca ni dung, l hnh dng tn ti ca ni dung. Do vy, hnh thc bn ngoi ch dng li biu hin nhng nt ring bit, nhng du hiu ca ni dung trong nhn thc cm tnh. Nhng iu ny khng c ngha l hnh thc bn ngoi khng c lin h g vi ni dung m xt n cng th

23

vn do ni dung quyt nh. Chng hn, mt bn th khng th l hnh cu mc d ci bn c th l hnh vung hay hnh ch nht. Hnh thc trong cp phm tr ny l hnh thc bn trong, hnh thc gn lin vi ni dung. Chnh v th hnh thc m php bin chng nghin cu l hnh thc bn trong. 4.2. Mi quan h bin chng gia ni dung v hnh thc 4.2.1. S thng nht gia ni dung v hnh thc - V ni dung l nhng mt, nhng yu t, nhng qu trnh to nn s vt, cn hnh thc l h thng cc mi lin h tung i bn vng gia cc yu t ca ni dung. iu chng t rng cc yu t va gp phn to nn ni dung, ng thi va tham gia vo cc mi lin h to nn hnh thc. Do vy, ni dung v hnh thc khng tch ri nhau, m gn b ht sc cht ch vi nhau. Khng c mt hnh thc no khng cha ng ni dung, ngc li cng khng c ni dung no li khng tn ti trong mt hnh thc xc nh. - Ni dung v hnh thc khng tn ti tch ri nhau, nhng khng phi v th m lc no ni dung v hnh thc cng ph hp vi nhau ngha l mt ni dung bao gi cng ch c th hin trong mt hnh thc nht nh, v mt hnh thc bao gi cng ch cha ng mt ni dung nht nh. Tnh phc tp ca mi quan h bin chng gia ni dung v hnh thc l ch: cng mt ni dung trong tnh hnh pht trin khc nhau c th c nhiu hnh thc, v ngc li, cng mt hnh thc c th th hin nhng ni dung khc nhau. Thc t ny t ra mt vn quan trng l phi tn dng tt c mi hnh thc c th c, k c mt s hnh thc c phc v cho ni dung mi. 4.2.2. Ni dung gi vai tr quyt nh i vi hnh thc trong vn ng pht trin ca s vt Trong qu trnh vn ng, pht trin ca s vt ni dung l mt ng nht, c khuynh hng ch o l bin i. Cn hnh thc l mt tng i bn vng ca s vt, nn khuynh hng ch o ca hnh thc l n nh. S bin i, pht trin ca s vt bao gi cng khi u t bin i v pht trin ca ni dung. Trong s bin i v pht trin hnh thc cng bin i, nhng bin i chm hn, t hn so vi s bin i ca ni dung. Khi ni dung bin i th hnh thc phi bin i theo cho ph hp vi ni dung mi. V vy, so vi hnh thc ni dung gi vai tr quyt nh. 4.2.3. S tc ng tr li ca hnh thc i vi ni dung Hnh thc do ni dung quyt nh nhng hnh thc c tnh c lp tng i v tc ng tr li ni dung. S tc ng ca hnh thc vi ni dung th hin ch: khi ph hp vi ni dung th hnh thc s m ng v thc y s pht trin ca ni dung, ngc li khi khng ph hp, hnh thc s km hm s pht trin ca ni dung. S tc ng qua li gia ni dung v hnh thc din ra trong sut qu trnh pht trin cu s vt. Nhng bin i lc u trong ni dung cha nh hng n h thng mi lin h tng i bn vng ca hnh thc, ti mt lc no s bin i lin tc ca ni dung tt yu s dn n tnh trng cc mi lin h ca hnh thc tr nn cht hp khng p ng c s bin i. Hnh thc, lc ny khng cn ph hp vi ni dung v bt u km hm s pht trin ca ni dung. S khng ph hp tip tc pht trin s dn n xung t gia ni dung v hnh thc v xung t ngy cng quyt lit n mt lc no hnh thc c s b ni

24

dung mi ph b - mt hnh thc mi hnh thnh. Vi hnh thc mi, ni dung chuyn sang mt trng thi mi v cht, tip tc bin i v pht trin. 4.3. Nhng ngha phng php lun - Ni dung v hnh thc gn b cht ch vi nhau nn trong hot ng thc tin cn chng khuynh hng tch ri ni dung v hnh thc khng ri vo hai thi cc sai lm l tuyt i ha hnh thc, xem thng ni dung hoc tuyt i ha ni dung, xem thng hnh thc. - Mt ni dung trong iu kin pht trin khc nhau c th c nhiu hnh thc, v ngc li cng mt hnh thc c th biu hin nhng ni dung khc nhau nn trong hot ng thc tin cn s dng mt cch sng to mi hnh thc c th c p ng yu cu nhim v cch mng trong nhng giai on khc nhau. - V ni dung quyt nh hnh thc nn xt on s vt th phi cn c vo ni dung v mun lm bin i s vt th phi tc ng lm thay i ni dung ca s vt. Nhng hnh thc c tnh c lp tng i v tc ng tr li ni dung nn trong hot ng thc tin phi thng xuyn theo di mi quan h gia ni dung v hnh thc ca s vt c th kp thi can thip, to ra s ph hp gia chng ty theo yu cu ca hot ng thc tin.

5. Bn cht v hin tng

5.1. Khi nim - Bn cht l tng hp tt c nhng mt, nhng mi lin h tt nhin, tng i n nh bn trong s vt, quy nh s vn ng v pht trin ca s vt. - Hin tng l biu hin ra bn ngoi nhng mt, nhng mi lin h ca mt bn cht. - Phm tr bn cht gn lin vi phm tr ci chung, nhng khng ng nht vi ci chung. C ci chung l bn cht, nhng cng c ci chung khng phi l bn cht. - Xt v mt nhn thc, phm tr bn cht v phm tr quy lut l cng loi hay mt trnh nhng bn cht v quy lut khng ng nht vi nhau. Mi quy lut thng ch biu hin mt mt, mt kha cnh nht nh ca bn cht. Bn cht l tng hp ca nhiu quy lut. V vy, phm tr bn cht rng hn v phong ph hn quy lut. 5.2. Quan h bin chng gia bn cht v hin tng Ch ngha duy vt bin chng khng nh bn cht v hin tng u tn ti khch quan v c quan h bin chng vi nhau. 5.2.1. S thng nht gia bn cht v hin tng S thng nht gia bn cht v hin tng trc ht th hin ch: - Bn cht lun lun c bc l ra qua hin tng, cn hin tng l s biu hin ca bn cht mc nht nh. Khng c bn cht tn ti thun ty bn ngoi hin tng v cng khng c hin tng khng th hin bn cht. V vy, mi s vt u l s thng nht gia bn cht v hin tng. - Bn cht v hin tng v cn bn ph hp vi nhau. Bi vy, mi hin tng l s biu hin bn cht mc no v bn cht th hin ra nhng hin tng tng ng. Bn cht no th hin tng y, bn cht khc nhau s bc l ra thnh nhng hin tng khc nhau. Bn cht thay i th hin tng biu hin n cng thay i theo. Khi bn cht bin mt th hin tng biu hin n cng bin mt theo.

25

5.2.2. Tnh cht mu thun ca s thng nht gia bn cht v hin tng Bn cht v hin tng thng nht vi nhau, nhng y l s thng nht ca hai mt i lp. Do vy, khng phi bn cht v hin tng ph hp vi nhau hon ton m cn bao hm c s mu thun nhau. Mu thun ny th hin ch: - Bn cht phn nh ci chung tt yu, ci chung quyt nh s tn ti v pht trin ca s vt, cn hin tng phn nh ci c bit. V vy, cng mt bn cht c th biu hin ra ngoi bng v s hin tng khc nhau ty theo s bin i ca iu kin hon cnh. V vy, hin tng phong ph hn bn cht, cn bn cht su sc hn hin tng. Bn cht l ci tng i n nh, t bin i, cn hin tng l ci thng xuyn bin i. - Bn cht l mt bn trong n du su xa ca hin thc khch quan, cn hin tng l mt bn ngoi ca hin thc khch quan y. Bn cht khng c th hin hon ton mt hin tng m biu hin rt nhiu hin tng khc nhau. Hin tng khng biu hin hon ton bn cht m ch biu hin mt kha cnh ca bn cht, biu hin ca bn cht di hnh thc bin i, nhiu khi l xuyn tc bn cht. 5.3. Nhng ngha phng php lun - Bn cht l ci tt nhin, tng i n nh bn trong s vt, quy nh s vn ng v pht trin ca s vt, cn hin tng l s biu hin ca bn cht ra bn ngoi, l ci khng n v bin i nhanh hn so vi bn cht nn trong nhn thc, hiu y v ng n v s vt th khng c dng li hin tng m phi i su tm hiu bn cht ca s vt v trong hot ng thc tin phi da vo bn cht ch khng phi da vo hin tng. - Bn cht tn ti khch quan ngay trong bn thn s vt nn ch c th tm ra bn cht ca s vt chnh s vt ch khng th ngoi s vt. Khi kt lun v bn cht ca s vt cn trnh nhng nhn nh ch quan, ty tin. Nhim v ca nhn thc ni chung v ca khoa hc ni ring l phi vch ra c bn cht ca s vt. - Bn cht th hin cc hin tng v vy tm bn cht ca s vt th phi bt u t vic nghin cu hin tng, nhng hin tng bao gi cng biu hin bn cht di dng ci bin, nhiu khi l xuyn tc bn cht, nn trong qu trnh nhn thc bn cht ca s vt phi xem xt rt nhiu hin tng khc nhau, t nhiu gc khc nhau nhng phi bit u tin cho nhng hin tng in hnh trong hon cnh in hnh.

6. Kh nng v hin thc

6.1. Khi nim - Hin thc l nhng g hin c, hin ang tn ti thc s. Cn kh nng l nhng g cha c, nhng s c, s ti khi c cc iu kin tng ng. - Kh nng l ci hin cha c thi im ang xt nhng bn thn kh nng vi t cch ci cha c li tn ti. Tc l cc s vt c ni ti trong kh nng cha tn ti, nhng bn thn kh nng xut hin s vt th tn ti. - Phn bit kh nng vi tin hoc iu kin ca mt s vt no : Tin hay iu kin ca mt s vt no l ci hin ang tn ti thc s, l yu t hin thc trn c s xut hin ci mi m ci mi ang dng tim nng. Cn kh nng khng phi tin , iu kin ca ci mi m l ci mi ang dng tim th.

26

6.2. Phn loi cc kh nng - Kh nng thc t Tt c kh nng u l kh nng thc t v mi kh nng l thc s tn ti v do hin thc sinh ra. Tuy vy, s hnh thnh cc kh nng khng ging nhau, c ci hnh thnh mt cch tt nhin, c ci hnh thnh mt cch ngu nhin. V vy, kh nng thc t li c phn thnh kh nng tt nhin v kh nng ngu nhin. Kh nng tt nhin da trn iu kin v mc tr thnh hin thc phn thnh kh nng gn v kh nng xa. - Ngoi kh nng thc t, c th phn thnh kh nng ch yu v kh nng th yu, kh nng tt v kh nng xu, kh nng thun nghch v kh nng bt thun nghch, kh nng cng tn ti v kh nng loi tr nhau - Kh nng o, kh nng hnh thc hay kh nng tru tng c mt s tc gi dng ch nhng ci do con ngi tng tng mt cch ch quan, khng bt ngun t hin thc v khng th bin thnh hin thc th khng phi l kh nng theo ng ngha. V vy, khng cp n trong cp phm tr ny. 6.3. Mi quan h bin chng gia kh nng v hin thc - Kh nng v hin thc tn ti trong mi quan h cht ch vi nhau, khng tch ri nhau, thng xuyn chuyn ha ln nhau trong qu trnh pht trin ca s vt. iu ny do chnh qu trnh pht trin ca s vt quy nh. Qu trnh pht trin l qu trnh trong kh nng bin thnh hin thc v hin thc - hin thc cha ng ci kh nng ang vn ng - li sn sinh ra cc kh nng mi, cc kh nng mi ny trong nhng iu kin thch hp li bin thnh hin thc mi c nh vy hin thc c chun b bi kh nng, cn kh nng hng ti bin thnh hin thc, to thnh mt qu trnh v tn. - Cng trong nhng iu kin nht nh, cng mt s vt, c th tn ti mt s kh nng ch khng phi ch c mt kh nng. Ngoi mt s kh nng vn sn c s vt, khi xut hin iu kin mi th s xut hin nhng kh nng mi v tnh cht, vai tr ca cc kh nng c sn ca s vt cng bin i theo s thay i ca iu kin. - kh nng bin thnh hin thc thng cn c khng ch c mt iu kin, m l mt tp hp nhng iu kin - tp hp ny c gi l cn v - khi tp hp ny xut hin th kh nng nht nh s tr thnh hin thc, s bin nht nh phi xy ra. 6.4. Vai tr ca iu kin khch quan v ch quan trong s chuyn bin kh nng thnh hin thc - Trong gii t nhin, qu trnh kh nng bin thnh hin thc ch yu l mt qu trnh khch quan. - Trong x hi, bn cnh cc iu kin khch quan, kh nng mun bin thnh hin thc cn cn c cc iu kin ch quan l hot ng thc tin ca con ngi. Hot ng c thc ca con ngi c vai tr ht sc to ln trong vic bin kh nng thnh hin thc. N c th y nhanh hoc km hm qu trnh bin kh nng thnh hin thc, c th iu khin kh nng pht trin theo chiu hng nht nh bng cch to ra nhng iu kin tng ng. Khng thy vai tr ca nhn t ch quan s ri vo sai lm hu khuynh chu b tay, khut phc hon cnh. Tuy

27

nhin khng c tuyt i ha vai tr ca nhn t ch quan m xem thng nhng iu kin ca nhn t ch quan m xem thng nhng iu kin khch quan v s dn n sai lm ch quan, mo him, duy ch. 6.5. Nhng nghi v mt phng php lun - Hin thc l ci tn ti thc s, cn kh nng l ci hin cha c, nn trong hot ng thc tin phi da vo hin thc, khng da vo kh nng nhng khng c xem thng kh nng v kh nng biu hin khuynh hng pht trin ca s vt trong tng lai nn khi ra ch trng, k hoch hnh ng phi tnh ton n mi kh nng ch ng v c cc phng n st hp trong hot ng. - xc nh cc kh nng cn phi: Tm kh nng pht trin ca s vt ngay trong chnh bn thn s vt; khi d kin kh nng pht trin ca s vt phi cn c vo s tc ng ca cc mt khc nhau bn trong s vt, s tc ng qua li ca s vt vi hon cnh bn ngoi trong trng thi vn ng v pht trin; lm sng t s khc bit v cht gia kh nng v hin thc khng lm ln kh nng vi hin thc; xut pht t mi quan h cht ch gia kh nng v hin thc xc nh kh nng tim tng v tng lai pht trin ca s vt, t to nhng iu kin cn thit thc y hoc ngn cn theo yu cu ca hot ng thc tin. - Khi la chn v thc hin kh nng cn lu : Trong cng mt lc s vt c th cha ng nhiu kh nng khc nhau. Bi vy, khi la chn kh nng cn phi u tin kh nng tt nhin, nht l cc kh nng gn v l nhng kh nng d bin thnh hin thc; kh nng bin thnh hin thc phi to cho n cc iu kin cn v ; trong x hi, kh nng khng t bin thnh hin thc m phi c s tham gia ca con ngi, ca nhn t ch quan v vy cn to mi iu kin cn thit nhn t ch quan tham gia tch cc - nu c li hoc ngn cn - nu c hi - trong s bin i kh nng thnh hin thc. Tuy nhin, phi trnh hai thi cc l tuyt i ha hoc h thp vai tr ca nhn t ch quan trong vic bin kh nng thnh hin thc.

V. NHNG QUY LUT C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT

1. Quy lut chuyn ha t nhng s thay i v lng thnh nhng s thay i v cht v ngc li
Quy lut ny vch ra cch thc ca s vn ng v pht trin. 1.1. Khi nim 1.1.1. Khi nim cht Cht l phm tr trit hc dng ch tnh quy nh khch quan vn c ca s vt v hin tng, l s thng nht hu c cc thuc tnh lm cho n l n m khng phi l ci khc. Cht l cht ca mi s vt, hin tng tn ti khch quan, ci lm nn s vt, phn bit n vi v vn cc s vt, hin tng khc cng tn ti trong th gii. Quan h gia cht v thuc tnh, thuc tnh l c trng (kha cnh) ca cht c bc l ra trong cc mi quan h vi s vt khc. Mi s vt c nhiu thuc tnh, mi thuc tnh li l s tng hp ca nhng c trng v tr thnh mt cht. iu c ngha s vt c th c nhiu cht. Ph. ngghen: Nhng cht lng

28

khng tn ti, m nhng s vt c cht lng, hn na, nhng s vt c v vn cht lng mi tn ti. Cht ca s vt khng ch c xc nh bi cht ca cc yu t cu thnh s vt m cn c xc nh bi trt t sp xp, phng thc lin kt gia cc yu t. 1.1.2. Khi nim lng Lng l phm tr trit hc ch tnh quy nh vn c ca s vt biu th s lng, quy m, trnh , nhp iu ca s vn ng v pht trin ca s vt cng nh cc thuc tnh ca n. Lng v cht thng nht vi nhau trong mi s vt tn ti khch quan, do lng cng mang tnh khch quan, phong ph nh cht. Trong thc t, lng c th c xc nh bng nhng n v, cc i lng v c nhn thc thng qua cc n v v i lng ..., c nhng lng khng c xc nh bng n v, i lng, nhng chng ta vn nhn thc c nh kh nng tru tng ha. S phn bit gia cht v lng ch l tng i. 1.2. Mi quan h bin chng gia cht v lng - Lng i dn n cht i. Bt k s vt, hin tng no cng u l mt th thng nht gia cht v lng. Trong qu trnh tn ti v pht trin ca s vt, cht v lng cng khng ngng bin i. S thay i ca lng v cht khng din ra c lp vi nhau, m chng c quan h cht ch vi nhau. Khi s vt cn tn ti trong mt cht xc nh, ngha l s vt cn tn ti trong khun kh ca mt . l phm tr trit hc dng ch s thng nht gia lng v cht, l gii hn m trong , s thay i v lng cha lm thay i cn bn v cht ca s vt. biu hin khun kh n nh tng i ca s vt, ca s vt c th thay i khi iu kin thay i. Trong khun kh ca , lng bin i t t, tim tin tng dn hoc gim dn, khi lng bin i t ti gii hn, cht ca s vt s thay i, gii hn gi l im nt. im nt l gii hn m ti s thay i v lng s lm thay i v cht ca s vt. Bt k no cng c gii hn bi hai im nt. V d: Trng thi nc lng (cht), 00c v 1000c l nhng im nt. S thay i v lng khi t ti im nt s dn n s ra i ca cht mi, s chuyn ha t cht c sang cht mi gi l bc nhy. Bc nhy l phm tr trit hc dng ch s chuyn ha v cht ca cc s vt do s thay i v lng trc gy ra. Cc hnh thc ca bc nhy din ra rt a dng: c bc nhy ton b, bc nhy cc b; bc nhy t bin, bc nhy dn dn. Nh vy, qu trnh pht trin bao gm s tim tin v lng v thng qua nhng bc nhy vt, to ra s chuyn ha t cht c sang cht mi. Bc nhy l s kt thc mt giai on pht trin ca s vt v l im khi u ca mt giai on pht trin mi. N l s gin on trong qu trnh vn ng v pht trin lin tc ca s vt. - S nh hng ca cht mi n lng mi S thay i v cht l kt qu ca s thay i v lng khi t ti im nt. Khi cht mi ra i, cht mi tc ng tr li lng, quy nh lng mi to ra

29

ph hp gia cht v lng mi. Cht mi c th lm thay i quy m tn ti ca s vt, lm thay i nhp iu ca s vn ng v pht trin ca s vt. 1.3. ngha phng php lun Nhn thc ng mi quan h bin chng gia s thay i v lng v s thay i v cht s rt ra c ngha phng php lun quan trng cho hot ng nhn thc v hot ng thc tin. c tri thc ng v s vt, th phi nhn thc c mt lng v mt cht ca n, v c bit v s thng nht gia cht v lng ca s vt . S thay i v lng v s thay i v cht c mi quan h vi nhau, do vy trong hot ng thc tin phi hiu ng v tr, vai tr v ngha ca mi loi thay i v lng v cht, c bit trong s pht trin x hi; phi kp thi chuyn t s thay i v lng thnh nhng thay i v cht, t nhng thay i mang tnh tin ha sang thay i mang tnh cch mng. Xem xt tin ha v cch mng trong quan h bin chng l mt trong nhng nguyn tc phng php lun trong vic xy dng chin lc v sch lc cch mng. Hiu ng mi quan h l c s chng li ch ngha ci lng, ch ngha xt li hu khuynh, cng nh ch ngha t khuynh. Cht ca s vt cn ph thuc vo trt t sp xp, phng thc lin kt cc yu t ca s vt. Trong hot ng thc tin phi bit vn dng to ra s pht trin a dng v cht ca cc s vt v qu trnh t nhin. Trong hot ng x hi cng phi to ra s pht trin a dng v cht ca cc t chc kinh t, t chc x hi. 2. Quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp 2.1. Khi nim Quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp (gi tt l quy lut mu thun) vch ra ngun gc, ng lc bn trong ca s pht trin. V.I. Lnin xem l lun v s thng nht ca cc mt i lp l ht nhn ca php bin chng. + Khi nim mt i lp. Mi s vt, hin tng tn ti trong th gii u c cu trc bao gm nhng mt, nhng yu t, thuc tnh khc nhau v i lp nhau. Mt i lp l phm tr dng ch nhng mt, nhng thuc tnh, nhng tnh quy nh c khuynh hng bin i tri ngc nhau tn ti mt cch khch quan trong t nhin, x hi v t duy. Cc mt i lp nm trong s lin h, tc ng qua li, quy nh ln nhau to thnh mu thun bin chng. Mu thun bin chng tn ti mt cch khch quan v ph bin trong t nhin, trong x hi v trong t duy. Mu thun bin chng trong t duy l s phn nh mu thun trong hin thc v l ngun gc pht trin ca nhn thc, ca t duy trn con ng nhn thc chn l khch quan. Nhng mu thun logc hnh thc ch tn ti trong t duy, n xut hin do sai lm ca t duy. Mu thun logic hnh thc l mu thun c to thnh t hai phn on ph nh nhau v cng mt phm cht ca s vt ti cng mt thi im. + Khi nim thng nht ca cc mt i lp. Hai mt i lp to thnh mu thun bin chng tn ti trong s thng nht vi nhau, s thng nht ca cc mt i lp l s nng ta vo nhau, i hi phi c nhau ca cc mt i lp; s tn ti ca mt ny phi ly s tn ti ca mt kia lm tin .

30

S thng nht ca cc mt i lp cn c gi l s ng nht ca cc mt i lp, bi v cc mt i lp bao gi cng c nhn t ging nhau. S thng nht ca cc mt i lp cn biu hin s "tc ng ngang nhau ca chng. Song, ch l trng thi vn ng ca mu thun mt giai on pht trin, khi din ra s cn bng ca cc mt i lp. + Khi nim u tranh ca cc mt i lp. Cc mt i lp trong mu thun bin chng va thng nht va u tranh vi nhau. S u tranh ca cc mt i lp l s tc ng qua li theo xu hng bi tr v ph nh ln nhau gia cc mt . Tnh a dng ca hnh thc u tranh ca cc mt i lp ty thuc vo tnh cht ca cc mt i lp, ca mi lin h qua li gia chng, vo iu kin trong din ra cuc u tranh ca cc mt i lp. S th tiu ln nhau ca cc mt i lp ch l mt trong nhng hnh thc u tranh ca cc mt i lp. S thng nht ca cc mt i lp l c iu kin, tm thi, tng i, s u tranh ca cc mt i lp, cng nh s pht trin s vn ng l tuyt i. 2.2. Mu thun l ngun gc ca s vn ng v s pht trin Phng php siu hnh ph nhn s tn ti khch quan ca mu thun trong s vt, hin tng, do quan im siu hnh phi tm ngun gc ca s vn ng v pht trin s tc ng t bn ngoi vo s vt, tiu biu l ci hch Niutn. Da trn nhng thnh tu khoa hc v thc tin, ch ngha duy vt bin chng tm thy ngun gc ca vn ng v pht trin mu thun, s u tranh gia cc khuynh hng, cc mt i lp tn ti trong cc s vt v hin tng. Mu thun bin chng cng nm trong qu trnh pht trin. Khi mi xut hin, mu thun ch l s khc nhau cn bn ca hai khuynh hng tri ngc nhau. S khc nhau khng ngng pht trin v i n s i lp. Khi hai mt i lp xung t gay gt iu kin, mu thun c gii quyt v mu thun mi hnh thnh. S vt c mt i v s vt mi ra i. C. Mc vit: Ci cu thnh bn cht ca s vn ng bin chng, chnh l s cng nhau tn ti ca hai mt mu thun, s u tranh gia hai mt y v s dung hp gia hai mt y thnh mt phm tr mi1. V.I. Lnin nhn mnh: S pht trin l mt cuc u tranh gia cc mt i lp2. Nghin cu quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp c ngha phng php lun quan trng i vi nhn thc v hot ng thc tin. 2.3. ngha phng php lun Nhn thc s vt, cng c ngha l nhn thc mu thun ca s vt, nhn thc c cc mt i lp cu thnh mu thun, v do bit c ngun gc ca s vn ng v pht trin ca s vt. Khi phn tch mu thun, phi xem xt ton din cc mt i lp; theo di qu trnh pht sinh, pht trin ca cc mt ; nghin cu s u tranh ca chng qua tng giai on; tm hiu nhng iu kin cn cho s bin i, nh gi ng vai tr ca tng mt v ca c mu thun, xem mu thun c g ging v khc cc mu thun khc. Hot ng thc tin l nhm gii quyt mu thun to ra s bin i ca s vt. D , phi xc nh ng trng thi chn mui ca mu thun; tm ra phng thc, phng tin v lc lng c kh nng gii quyt mu thun. Mu thun c
1 2

C.Mc v Ph. ngghen: Ton tp. Nxb CTQG. H.1995.t4- tr.191 VI Lnin: TT. Nxb Tin b, M. 1981, tp 29, trang 379.

31

gii quyt bng con ng u tranh ca cc mt i lp. i vi mu thun khc nhau c phng php gii quyt khc nhau. 3. Quy lut ph nh ca ph nh 3.1. Khi nim v s ph nh v ph nh bin chng Quy lut ph nh ca ph nh vch ra khuynh hng pht trin theo ng xoy c ca cc s vt, hin tng. Ph nh bin chng v nhng c trng ca n. Nghin cu su vo qu trnh pht trin ca th gii, php bin chng duy vt cho rng s chuyn ha t nhng thay i v lng thnh nhng thay i v cht, s u tranh ca cc mt i lp dn ti mu thun c gii quyt, s vt c mt i v s vt mi ra i. Mi s thay th y lm thnh mt mt khu trong si dy chuyn pht trin ca hin thc v t duy. S ra i ca ci mi l kt qu ca s ph nh ci c, ci li thi. Qu trnh gi l ph nh bin chng. Ph nh bin chng l qu trnh t thn ph nh, t thn pht trin, l mt khu trn con ng dn ti s ra i ca ci mi, tin b hn so vi ci b ph nh. 3.2. Ni dung ca quy lut ph nh ca ph nh Ph nh bin chng c hai c trng c bn. - Tnh khch quan, ph nh bin chng l s t thn ph nh, l kt qu gii quyt mu thun bn trong ca s vt tn ti khch quan. - Tnh k tha, ph nh bin chng l qu trnh ci mi ra i ph nh ci c, nhng ci mi ch ph nh mt lc hu li thi ca ci c, ng thi k tha nhng gi tr ca ci c. Do ph nh bin chng l s ph nh nhng ng thi cng l s khng nh. Ph nh ca ph nh. Hnh thc xoy c ca s pht trin. S pht trin bin chng thng qua nhng ln ph nh bin chng, l s thng nht gia loi b, gi li (k tha) v pht trin. Mi ln ph nh bin chng c thc hin s mang li nhng nhn t mi. Do s pht trin thng qua nhng ln ph nh bin chng s to ra xu hng tin ln khng ngng. Ph nh bin chng l s t thn ph nh, biu hin s pht trin do mu thun bn trong ca s vt. Mi ln ph nh l kt qu u tranh v chuyn ha ca cc mt i lp trong bn thn s vt - gia mt khng nh v mt ph nh. Ph nh bin chng c hon thnh trong mt chu k pht trin. S vt im xut pht ban u qua ln ph nh th nht, tr thnh ci i lp vi mnhbc trung gian ca s pht trin; ln ph nh th hai, ti lp ci ban u nhng trn c s mi cao hn. Ln ph nh th hai c gi l ph nh ca ph nh. V d: Ht thc - Cy la- Bng la (Nhng ht thc) Ph nh ca ph nh lm xut hin ci mi l kt qu tng hp tt c nhng yu t tch cc c pht trin t trong ci khng nh ban u v c trong nhng ln ph nh tip theo. Do vy, ci mi vi t cch l kt qu ph nh ca ph nh c ni dung ton din v phong ph hn ci khng nh ban u v ci kt qu ca ln ph nh th nht. S ph nh ca ph nh l giai on kt thc ca mt chu k pht trin, s pht trin dng nh quay tr li ci c, nhng trn c s cao hn, y l c im quan trng nht ca s pht trin bin chng. im kt thc ca mt chu k pht trin li ng thi l im xut pht ca mt chu k pht trin tip theo.

32

Ph nh ca ph nh c hon thnh trong chu k pht trin, thng thng mi chu k tri qua hai ln ph nh, tuy nhin, th gii tn ti rt a dng, do , s ln ph nh trong mt chu k c th nhiu hn. Nhng trong s rt nhiu ln ph nh ca mt chu k vn c th khi qut li hai ln: ph nh ln th nht chuyn ci xut pht thnh ci i lp vi mnh, ph nh ln th hai chuyn ci trung gian thnh ci i lp vi n, s vt dng nh lp li ci xut pht, nhng trn c s mi cao hn. Quy lut ph nh ca ph nh khi qut tnh cht tin ln ca s pht trin. S pht trin khng phi din ra theo ng thng, m theo ng xoy trn c. V.I. Lnin vit: S pht trin dng nh din li nhng giai on qua, nhng di mt hnh thc khc, mt trnh cao hn (ph nh ca ph nh); s pht trin c th ni l theo ng trn c ch khng theo ng thng1. Din t quy lut ph nh ca ph nh bng ng xoy trn c chnh l hnh thc cho php biu t c r rng nht cc c trng ca qu trnh pht trin bin chng: tnh k tha, tnh lp li nhng khng quay tr li v tnh tin ln ca s pht trin. Mi vng mi ca ng xoy trn c th hin mt trnh cao hn ca s pht trin, ng thi dng nh quay tr li ci qua, dng nh lp li vng trc. S ni tip nhau ca cc vng th hin tnh v tn ca s pht trin, tnh v tn ca s tin ln t thp n cao 3.3. ngha phng php lun Nghin cu quy lut ph nh c th rt ra ngha phng php lun sau: Trong hot ng l lun cng nh trong hot ng thc tin phi nhn thc ng ci mi, ci mi nht nh s chin thng ci c, ci tin b nht nh chin thng ci lc hu. Phi bit pht hin ci mi, qu trng ci mi, tin tng vo tng lai pht trin ca ci mi, d cho qu trnh din ra y quanh co, phc tp. Ci mi ra i ph nh ci c, nhng ch ph nh ci lc hu, ng thi k tha nhng gi tr, tinh hoa ca ci c. Do , phi chng thi h v ch ngha, ph nh sch trn qu kh, nhng cng phi khc phc thi bo th, bm gi ci li thi cn tr s pht trin ca lch s.

VI. X HI V T NHIN
1. Khi nim quy lut x hi
Quy lut x hi l nhng mi lin h khch quan, bn cht, tt nhin, ph bin v lp li gia cc hin tng ca i sng x hi

2. c im ca quy lut x hi
X hi vi t cch va l b phn c th ca t nhin, va l sn phm ca s tc ng qua li gia ngi v ngi cng tn ti v pht trin. Do , quy lut x hi va c tnh khch quan, tt yu v ph bin nh quy lut ca t nhin; va c nhng c im khc vi quy lut ca t nhin. 2.1. Tnh khch quan ca quy lut x hi th hin ch, tuy quy lut x hi c biu hin thng qua hot ng con ngi nhng n khng ph thuc vo thc, ch ca bt k ci nhn hay lc lng x hi no. Bi v, bng hot ng
1

VI Lnin: TT. Nxb Tin b, M. 1981, tp 26, trang 65.

33

thc tin, con ngi to ra x hi, lm nn lch s; song, nhng hot ng ca con ngi c thc hin trong nhng iu kin sinh hot vt cht nht nh, trong nhng mi quan h nht nh gia con ngi vi con ngi v gia con ngi vi gii t nhin, m nhng iu kin v nhng mi quan h l khch quan i vi mi thi i, mi dn tc, mi th h, mi con ngi khi h theo ui mc ch ca bn thn mnh. 2.2. Tnh tt yu v tnh ph bin ca quy lut x hi. Nhng mi quan h ca con ngi trong x hi c hnh thnh mt cch tt yu v ph bin, nhm tha mn nhu cu sng ca con ngi, nhu cu tn ti v pht trin ca x hi. Quan h ca con ngi trong x hi c nhiu cp khc nhau: loi quan h x hi tn ti ph bin cho mi hnh thi kinh t-x hi nh quan h gia lc lng sn xut v quan h sn xut; quan h gia tn ti x hi v thc x hi; quan h gia kin trc thng tng v c s h tng v.v.. Loi quan h ch tn ti trong mt s hnh thi kinh t-x hi nh quan h giai cp, quan h dn tc v.v.. Loi quan h x hi ch ring c mt hnh thi kinh t-x hi nht nh nh quan h gia ch n v n l, quan h gia a ch v nng dn, quan h gia t sn v v sn. Loi quan h x hi dnh ring cho tng lnh vc kinh t, chnh tr, t tng, vn ha v.v.. nh quan h gia cc ng phi chnh tr, quan h bun bn thng mi, quan h o c, tn gio, php lut v.v.. Ty thuc vo mc quan trng v ph bin ca cc mi quan h x hi m cc quy lut th hin chng cng c mc tt yu v ph bin khc nhau. 2.3. Ngoi nhng c im trn, quy lut x hi cn nhng c im khc nh sau: Quy lut x hi c hnh thnh v tc ng thng qua hot ng c thc ca con ngi. S tc ng ca quy lut x hi din ra thng qua hot ng ca con ngi. ng lc c bn thc y con ngi hot ng trong mi thi i, mi x hi l li ch ca ch th hot ng. Do vy, li ch tr thnh mt yu t quan trng trong c ch hot ng ca quy lut x hi. Quy lut x hi thng biu hin ra nh l nhng xu hng, mang tnh xu hng. Nhng mi lin h v s tc ng ln nhau v cng phc tp gia ngi v ngi to ra nhng hot ng khc nhau trong x hi. Tng hp nhng lc tc ng khc nhau to thnh xu hng vn ng ca lch s, trong , lc hot ng ca khi ng ngi chim u th. Quy lut x hi tn ti v tc ng trong nhng iu kin nht nh. Khi nhng iu kin tn ti tt yu ca quy lut x hi b xa b, th quy lut cng khng tn ti. Chng hn, u tranh giai cp l mt trong nhng ng lc ca lch s, l quy lut ca cc x hi c i khng giai cp. Quy lut ny s chm dt hot ng khi x hi chm dt hon ton s phn chia thnh nhng giai cp i khng. Quy lut x hi l quy lut hot ng ca loi ngi trong qu trnh lm nn lch s. Con ngi khng ch tn ti trong mi trng x hi, m cn tn ti trong mi trng t nhin, do vy, hot ng ca con ngi khng ch tun theo nhng quy lut x hi m cn ph thuc vo nhng quy lut t nhin. Quy lut x hi v quy lut t nhin gn b cht ch vi nhau trong hot ng ca con ngi. Do , khi con ngi cha nhn thc v cha vn dng c quy lut th con ngi hnh ng mt cch t pht, l n l ca tnh tt yu, nhng khi nhn thc c quy lut v nhng iu kin tc ng ca chng, tc l nhn thc c ci tt yu th con

34

ngi c th iu khin hot ng ca mnh theo quy lut mt cch t gic v con ngi c th t do trong hot ng ca mnh. Nh vy, t do khng c ngha l ty tin, bt chp quy lut, tri li, t do chnh l nhn thc c ci tt yu v vn dng ci tt yu nhm ci to t nhin, ci to x hi nhm tha mn nhu cu ca mnh. T do l sn phm ca s pht trin lch s. Cng vi qu trnh ci to t nhin, x hi, kh nng nhn thc v vn dng quy lut ngy cng cao, con ngi cng dn thot khi ch n l ca tnh tt yu, dn tr thnh nhng ngi ch tht s ca t nhin v x hi - qu trnh pht trin ca x hi cng l qu trnh con ngi tng bc vn ti t do.

VII. HNH THI KINH T-X HI

1. Cc yu t tt yu ca sn xut v i sng
1.1. Hon cnh a l Hon cnh a l hay iu kin ca t nhin l mt b phn ca gii t nhin c tc ng trc tip hoc gin tip n s tn ti v pht trin ca x hi. Hon cnh a l bao gm: mi trng, h sinh thi, thi tit, kh hu, cc ngun ti nguyn v.v.. X hi l mt h thng t iu khin bng nhng quy lut c th ca mnh, song iu khng c ngha rng x hi c th tn ti bit lp vi t nhin. Hon cnh a l l yu t thng xuyn tt yu ca s tn ti v pht trin ca x hi. iu kin t nhin nh hng n vic t chc phn cng lao ng v phn b lc lng sn xut. T nhin c th to thun li hoc gy kh khn cho sn xut, do nh hng n nng sut lao ng. nhng trnh khc nhau ca x hi, mc nh hng ca t nhin i vi x hi cng khc nhau. Trong qu trnh pht trin ca x hi, mi quan h gia t nhin v x hi ngy cng c pht trin c chiu rng ln chiu su. T nhin tc ng vo x hi hon ton mang tnh cht t pht, cn x hi tc ng vo t nhin l s tc ng c thc ca con ngi. Ngy nay, vn hon cnh a l, mi trng sinh thi ang l vn ton cu. Bo v mi trng sinh thi, duy tr s pht trin bn vng ang l mt yu cu bc bch ca x hi hin i. S tc ng ca con ngi c th lm cho t nhin bin i theo hai hng. Nu con ngi tc ng vo t nhin theo ng quy lut ca n th lm cho t nhin ngy cng phong ph, to iu kin thun li cho sn xut v i sng con ngi. Ngc li, nu con ngi ch bit khai thc nhng ci sn c trong t nhin mt cch ba bi, khng tc ng theo ng quy lut ca t nhin th lm cho t nhin ngy cng ngho nn i, s cn bng sinh thi b ph v v t nhin s tr th li con ngi. iu kin t nhin l yu t thng xuyn tt yu, nhng khng gi vai tr quyt nh s pht trin x hi. Ph phn nhng quan im duy tm, phn ng ca thuyt a l chnh tr, coi hon cnh a l l nhn t quyt nh s pht trin ca x hi, quyt nh trnh vn minh v vn mnh ca cc dn tc.

35

1.2. Dn s Dn s v s tn ti, pht trin ca x hi l hai vn khng tch ri nhau. Dn s, s lng dn c, tc tng dn s, vic phn b dn c l iu kin thng xuyn, tt yu ca s pht trin x hi. Vn dn s din ra theo quy lut t nhin, mt khc n b iu chnh bi quy lut x hi, chu s tc ng tch cc ca ch x hi v ca phng thc sn xut. S lng v mt dn c nh hng n ngun lao ng, n t chc phn cng lao ng x hi. Tc tng dn s cng nh hng n vic pht trin sn xut v i sng x hi. Vn dn s ngy nay ang l vn ton cu, i hi cc quc gia phi tch cc gii quyt vn ny mt cch t gic v khoa hc. Ph phn hc thuyt Man-tut v dn s ca mt s hc gi t sn, h cho rng chin tranh v bnh dch l tt yu gii quyt mu thun gia vic dn s tng theo cp s nhn, cn ca ci lm ra tng theo cp s cng. 1.3. Phng thc sn xut - yu t quyt nh s tn ti v pht trin ca x hi Phng thc sn xut l cch thc m con ngi dng lm ra ca ci vt cht cho x hi trong mt giai on lch s nht nh. Theo cch , con ngi c nhng quan h vi t nhin v quan h vi nhau trong sn xut. Hay ni cch khc, phng thc sn xut l s thng nht gia hai mt, l lc lng sn xut v quan h sn xut. Phng thc sn xut l yu t quyt nh tnh cht, kt cu ca x hi, quyt nh s vn ng v pht trin ca x hi.

2. Quy lut v s ph hp ca quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn xut

2.1. Khi nim phng thc sn xut Phng thc sn xut l cch thc m con ngi dng lm ra ca ci vt cht cho x hi trong mt giai on lch s nht nh. Theo cch , con ngi c nhng quan h vi t nhin v quan h vi nhau trong sn xut. Hay ni cch khc, phng thc sn xut l s thng nht gia hai mt, l lc lng sn xut v quan h sn xut. 2.1.1. Lc lng sn xut Lc lng sn xut biu hin quan h gia con ngi vi t nhin trong qu trnh sn xut, n phn nh trnh chinh phc t nhin ca con ngi. Lc lng sn xut bao gm t liu sn xut v ngi lao ng vi trnh tri thc, k nng, kinh nghim sn xut v thi quen lao ng. Cc yu t ca lc lng sn xut c quan h bin chng vi nhau, trong ngi lao ng ng vai tr quyt nh, "lc lng sn xut hng u ca ton th nhn loi l cng nhn, l ngi lao ng"1 . Trong t liu sn xut, cng c lao ng l yu t c bn v ng vai tr quyt nh. Cng c lao ng do con ngi sng to ra, l "sc mnh ca tri thc c vt th ho", n c tc dng "ni di bn tay" v nhn ln sc mnh tr tu ca con ngi trong qu trnh lao ng sn xut.
1

V.I.Lnin: Ton tp, t. 38, tr. 430, Nxb Tin b, Mtxcva, 1977.

36

Trong s pht trin ca lc lng sn xut, khoa hc ng vai tr ngy cng to ln. Ngy nay, khoa hc tr thnh lc lng sn xut trc tip. Nhng thnh tu ca khoa hc c ng dng nhanh chng, rng ri vo sn xut, c tc ng thc y mnh m sn xut pht trin. S thm nhp ngy cng su ca khoa hc vo sn xut, lm cho lc lng sn xut c bc pht trin nhy vt. Yu t tr lc trong sc lao ng c trng cho lao ng hin i khng cn l kinh nghim v thi quen, m l tri thc khoa hc. C th ni: Khoa hc v cng ngh hin i l c trng cho lc lng sn xut hin i. 1.1.2. Quan h sn xut Quan h sn xut l quan h gia ngi vi ngi trong qu trnh sn xut. Quan h sn xut bao gm ba mt: quan h v s hu i vi t liu sn xut, quan h trong t chc v qun l sn xut v quan h trong phn phi sn phm lao ng. Cc mt hp thnh quan h sn xut, gn b hu c vi nhau, trong quan h v s hu i vi t liu sn xut gi vai tr quyt nh. Bi l, ai nm c t liu sn xut trong tay ngi s quyt nh vic t chc, qun l sn xut cng nh phn phi sn phm lao ng. 2.2. Ni dung quy lut Lc lng sn xut v quan h sn xut l hai mt ca phng thc sn xut, chng tn ti khng tch ri nhau, m tc ng qua li ln nhau mt cch bin chng, to thnh quy lut v s ph hp ca quan h sn xut vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut. 2.2.1. Tnh cht v trnh ca lc lng sn xut Tnh cht ca lc lng sn xut l tnh cht ca t liu sn xut v sc lao ng. Khi sn xut da trn cng c th cng, phn cng lao ng km pht trin th lc lng sn xut c tnh cht c nhn. Khi sn xut t n trnh c kh, hin i, phn cng lao ng x hi pht trin th lc lng sn xut c tnh cht x hi ho. Trnh ca lc lng sn xut biu hin trnh ca cng c lao ng, trnh , kinh nghim v k nng lao ng ca con ngi, trnh t chc v phn cng lao ng x hi, trnh ng dng ca khoa hc vo sn xut. 2.2.2. Lc lng sn xut quyt nh s hnh thnh, bin i v pht trin ca quan h sn xut Trong phng thc sn xut, lc lng sn xut l ni dung cn quan h sn xut l hnh thc x hi ca n. Do , trong mi quan h gia lc lng sn xut v quan h sn xut, lc lng sn xut ng vai tr quyt nh. Trong phng thc sn xut th lc lng sn xut l yu t ng nht, cch mng nht. Bi v trong qu trnh sn xut, lao ng bt nng nhc v t c nng sut, hiu qu hn, con ngi lun tm cch khng ngng nng cao trnh ca mnh; ci tin, hon thin cng c lao ng v ch to ra nhng cng c lao ng mi ngy cng tinh xo hn. V th lm cho lc lng sn xut khng ngng bin i v pht trin. Cng vi s bin i v pht trin ca lc lng sn xut, quan h sn xut hnh thnh, bin i v pht trin theo. - Nu quan h sn xut hnh thnh, bin i v pht trin theo kp, ph hp vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut th n s thc y lc lng sn xut tip tc pht trin.

37

- Nu quan h sn xut hnh thnh, bin i khng theo kp, khng ph hp vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut th n tr thnh "xing xch" ca lc lng sn xut, km hm lc lng sn xut pht trin. V lc ny, s ny sinh mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut. Mu thun ny ngy cng gay gt v sm hay mun mu thun s c gii quyt nhm xo b quan h sn xut c, thit lp quan h sn xut mi cho ph hp vi tnh cht v trnh mi ca lc lng sn xut. Vic xo b quan h sn xut c, thay th n bng quan h sn xut mi cng c ngha l s dit vong ca c mt phng thc sn xut li thi v s ra i ca mt phng thc sn xut mi. Trong x hi c giai cp i khng, mu thun gia lc lng sn xut mi vi quan h sn xut li thi c biu hin v mt x hi l mu thun gia giai cp phn ng vi giai cp cch mng. Bi vy, mu thun ny ch c gii quyt thng qua cuc u tranh giai cp m nh cao ca n l cch mng x hi nhm thay th quan h sn xut c bng quan h sn xut mi. Nh vy, lc lng sn xut l nguyn nhn, l ni dung sinh ng i hi quan h sn xut hnh thnh, bin i v pht trin cho ph hp vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut. 2.2.3. S tc ng tr li ca quan h sn xut i vi lc lng sn xut Quan h sn xut l hnh thc x hi m lc lng sn xut da vo pht trin; do , quan h sn xut tc ng tr li i vi lc lng sn xut. Tc ng din ra theo hai xu hng: - Khi quan h sn xut ph hp vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut s to a bn cho s pht trin ca lc lng sn xut, thc y lc lng sn xut pht trin. Lc ny c ba mt ca quan h sn xut to iu kin ti u cho vic s dng v kt hp gia lao ng v t liu sn xut. - Khi quan h sn xut khng ph hp vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut s km hm s pht trin ca lc lng sn xut. Song tc dng km hm ch tm thi. Theo tnh khch quan, quan h sn xut s c thay th bng quan h sn xut mi ph hp vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut. S d quan h sn xut ng vai tr mnh m tr li lc lng sn xut l v n quy nh mc ch ca sn xut, quy nh h thng t chc qun l sn xut v qun l x hi, quy nh phng thc phn phi sn phm. T n hnh thnh nn mt h thng nhng yu t hoc thc y, hoc km hm s pht trin ca lc lng sn xut. Chng hn nh thng qua nhng quy nh trn n c nh hng n thi ca ngi lao ng; to ra nhng iu kin hoc kch thch, hoc hn ch vic nng cao trnh , vic ci tin cng c lao ng, vic p dng cc thnh tu khoa hc vo sn xut, hp tc, phn cng lao ng ... Trn c s thc y, hoc km hm s pht trin ca lc lng sn xut. Nh vy, lc lng sn xut pht trin chng nhng do yu t ni ti ca n m cn do s tc ng ca quan h sn xut. Quy lut v s ph hp ca quan h sn xut vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut l quy lut ph bin tc ng ton b tin trnh lch s nhn loi. S tc ng ca quy lut ny a x hi loi ngi tri qua cc phng thc sn xut khc nhau t thp n cao. 2.3. S vn dng quy lut ny nc ta hin nay Thc tin cho chng ta thy rng lc lng sn xut ch c th pht trin khi n c mt quan h sn xut ph hp vi n. Quan h sn xut lc hu hn, hoc "tin

38

tin" hn mt cch gi to so vi trnh pht trin ca lc lng sn xut u km hm s pht trin ca lc lng sn xut. Trong giai on hin nay, ng ta ch trng: "y mnh cng nghip ho, hin i ho, xy dng nn kinh t c lp, t ch, a nc ta thnh mt nc cng nghip; u tin pht trin lc lng sn xut, ng thi xy dng quan h sn xut ph hp theo nh hng x hi ch ngha"1

3. Bin chng gia c s h tng v kin trc thng tng ca x hi

3.1. Khi nim c s h tng v kin trc thng tng 3.1.1. Khi nim c s h tng C s h tng l ton b nhng quan h sn xut hp thnh c cu kinh t ca mt hnh thi kinh t-x hi nht nh. Khi nim c s h tng phn nh chc nng x hi ca cc quan h sn xut vi t cch l c s kinh t ca cc hin tng x hi. C s h tng ca mt x hi c th bao gm nhng quan h sn xut thng tr, nhng quan h sn xut l tn d ca x hi trc v nhng quan h sn xut l mm mng ca x hi sau. Nhng c trng cho bn cht ca mt c s h tng l quan h sn xut thng tr. Trong mt c s h tng c nhiu thnh phn kinh t, nhiu kiu quan h sn xut th kiu quan h sn xut thng tr v thnh phn kinh t tng ng vi n bao gi cng gi vai tr ch o, chi phi cc thnh phn kinh t v cc kiu quan h sn xut khc; quy nh v tc ng trc tip n xu hng chung ca ton b i sng kinh t x hi. Trong x hi c giai cp i khng, th trong c s h tng tn ti cc quan h i khng. S i khng giai cp v xung t giai cp bt ngun ngay t trong c s h tng. 3.1.2 Khi nim kin trc thng tng Kin trc thng tng l ton b nhng quan im chnh tr, php quyn, trit hc, o c, tn gio, ngh thut, v.v.. cng vi nhng thit ch x hi tng ng nh nh nc, ng phi, gio hi, cc on th x hi, v.v.. hnh thnh trn mt c s h tng nht nh. Mi yu t ca kin trc thng tng c c im ring, c quy lut pht trin ring, nhng khng tn ti tch ri nhau m tc ng qua li ln nhau v u ny sinh trn c s h tng, phn nh c s h tng. Song khng phi tt c cc yu t ca kin trc thng tng u lin h nh nhau i vi c s h tng ca n. Cc t chc chnh tr, php lut c lin h trc tip vi c s h tng; cn cc yu t khc nh trit hc, ngh thut, tn gio ch lin h gin tip vi n. Kin trc thng tng ca x hi c i khng giai cp bao gm h t tng v cc th ch ca giai cp thng tr, tn d ca cc quan im x hi trc li; quan im v t chc ca giai cp b tr mi ra i; quan im t tng v t chc ca cc tng lp trung gian. Tnh cht h t tng ca giai cp thng tr quyt nh tnh cht c bn ca kin trc thng tng trong mt hnh thi x hi nht nh. B phn c quyn lc mnh nht trong kin trc thng tng ca x hi c i khng giai cp l nh nc - cng c ca giai cp thng tr x hi v chnh tr, php l. Chnh nh c nh nc m t tng ca giai cp thng tr mi thng tr c ton b i sng x hi. Giai cp no thng tr v mt kinh t v nm gi chnh
1

Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX, trang 89, Nxb Chnh tr Quc gia, H, 2001

39

quyn nh nc th h t tng cng vi nhng thit ch x hi ca giai cp y cng gi a v thng tr. N quy nh v tc ng trc tip n xu hng pht trin ca ton b i sng tinh thn ca x hi v quyt nh c tnh cht, c trng c bn ca ton b kin trc thng tng x hi . 3.2. Mi quan h bin chng gia c s h tng v kin trc thng tng 3.2.1. C s h tng quyt nh kin trc thng tng Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi kin trc thng tng th hin trc ht ch c s h tng no th sinh ra kin trc thng tng y. Trong x hi c giai cp, giai cp no chim a v thng tr v kinh t th cng chim a v thng tr trong i sng chnh tr v tinh thn. Mu thun trong lnh vc kinh t, xt n cng, quyt nh mu thun trong lnh vc chnh tr t tng. Tt c cc yu t kin trc thng tng u trc tip hay gin tip ph thuc vo c s h tng, do c s h tng quyt nh. Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi kin trc thng tng cn th hin ch c s h tng thay i th sm hay mun kin trc thng tng cng thay i theo. S thay i din ra khng ch trong giai on thay i t hnh thi kinh t-x hi ny sang hnh thi kinh t-x hi khc, m cn din ra ngay trong bn thn mi hnh thi kinh t-x hi. S thay i c s h tng dn n lm thay i kin trc thng tng din ra rt phc tp. Trong , c nhng yu t ca kin trc thng tng thay i nhanh chng cng vi s thay i c s h tng nh chnh tr, php lut, v.v.. Nhng cng c yu t thay i chm nh tn gio, ngh thut, hoc c nhng yu t tip tc tn ti dai dng ngay c sau khi c s kinh t sinh ra n khng cn tn ti v c nhng yu t ca kin trc thng tng c k tha trong x hi mi. Trong x hi c giai cp, s thay i thng qua u tranh giai cp, thng qua cch mng x hi. 3.2.2. S tc ng tr li ca kin trc thng tng i vi c s h tng Ton b kin trc thng tng cng nh cc yu t cu thnh n u c tnh c lp tng i trong qu trnh vn ng pht trin v tc ng mt cch mnh m i vi c s h tng. S tc ng tr li ca kin trc thng tng i vi c s h tng th hin chc nng x hi ca kin trc thng tng l bo v, duy tr, cng c v pht trin c s h tng sinh ra n, chng li mi nguy c lm suy yu hoc ph hoi ch kinh t . Mt giai cp ch c th ng vng c s thng tr v kinh t chng no xc lp v cng c c s thng tr v chnh tr, t tng. Tt c cc yu t cu thnh kin trc thng tng u c tc ng n c s h tng. Tuy nhin, mi yu t khc nhau c vai tr khc nhau, c cch thc tc ng khc nhau. Trong x hi c giai cp, nh nc l yu t c tc ng mnh nht i vi c s h tng, v l b my bo lc tp trung ca giai cp thng tr v kinh t. Cc yu t khc ca kin trc thng tng nh trit hc, o c, tn gio, ngh thut, v.v... cng u tc ng n c s h tng bng nhng cch thc khc nhau. Thng nhng tc ng phi thng qua nh nc, php lut th mi pht huy c hiu lc i vi c s h tng, cng nh i vi ton x hi. S tc ng kin trc thng tng i vi c s h tng din ra theo hai chiu hng. Nu kin trc thng tng tc ng ph hp vi cc quy lut kinh t khch quan th n l ng lc mnh m thc y kinh t pht trin; cn nu tc ng ngc li n s km hm s pht trin kinh t, km hm s pht trin x hi. Nhng s km hm ch l tm thi, sm hay mun bng cch ny hay cch khc kin

40

trc thng tng c s c thay th bng kin trc thng tng mi cho ph hp vi yu cu ca c s h tng. Trong bn thn kin trc thng tng cng din ra qu trnh bin i, pht trin c tnh cht tng i. Qu trnh cng ph hp vi c s h tng th s tc ng ca n i vi c s h tng cng c hiu qu.

4. Hnh thi kinh t - x hi.

4.1. Khi nim hnh thi kinh t-x hi - Hnh thi kinh t-x hi l mt phm tr ca ch ngha duy vt lch s dng ch x hi tng giai on lch s nht nh, vi mt kiu quan h sn xut c trng cho x hi ph hp vi mt trnh nht nh ca lc lng sn xut v vi mt kin trc thng tng tng ng c xy dng trn nhng quan h sn xut y. - Hnh thi kinh t-x hi l mt h thng hon chnh, c cu trc phc tp, trong c cc mt c bn l lc lng sn xut, quan h sn xut v kin trc thng tng. Mi mt ca hnh thi kinh t-x hi c v tr ring v tc ng qua li ln nhau, thng nht vi nhau. Lc lng sn xut l nn tng vt cht-k thut ca mi x hi hnh thi kinh t-x hi. Hnh thi kinh t-x hi khc nhau c lc lng sn xut khc nhau. Suy n cng, s pht trin ca lc lng sn xut quyt nh s hnh thnh, pht trin v thay th ln nhau ca cc hnh thi kinh t-x hi. Quan h sn xut l quan h c bn, ban u quyt nh tt c mi quan h x hi khc. Quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut v tc ng tch cc tr li lc lng sn xut. Mi hnh thi kinh t-x hi c mt kiu quan h sn xut c trng cho n. Quan h sn xut l tiu chun khch quan phn bit cc ch x hi. Cc quan h sn xut to thnh c s h tng ca x hi. Cc quan im v chnh tr, php quyn, o c, trit hc, v.v.. v cc thit ch tng ng c hnh thnh, pht trin trn c s cc quan h sn xut to thnh kin trc thng tng ca x hi. Kin trc thng tng c hnh thnh v pht trin ph hp vi c s h tng, nhng n li l cng c bo v , duy tr v pht trin c s h tng sinh ra n. Ngoi cc mt c bn nu trn, cc hnh thi kinh t-x hi cn c quan h v gia nh, dn tc v cc quan h x hi khc. Cc quan h u gn b cht ch vi quan h sn xut, bin i cng vi s bin i ca quan h sn xut. 4.2. S pht trin ca cc hnh thi kinh t-x hi l qu trnh lch s-t nhin X hi loi ngi pht trin tri qua nhiu hnh thi kinh t-x hi ni tip nhau. Trn c s pht hin ra cc quy lut vn ng pht trin khch quan ca x hi, C. Mc i n kt lun: S pht trin ca nhng hnh thi kinh t-x hi l mt qu trnh lch s-t nhin 1. Hnh thi kinh t-x hi l mt h thng, trong , cc mt khng ngng tc ng qua li ln nhau to thnh cc quy lut vn ng, pht trin khch quan ca x hi. l quy lut v s ph hp ca quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn xut, quy lut c s h tng quyt nh kin trc thng tng v cc quy lut x hi khc. Chnh s tc ng ca cc quy lut khch quan m cc hnh
1

C.Mc v ngghen: Ton tp, t. 23, tr. 21, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1993.

41

thi kinh t-x hi vn ng pht trin t thp n cao nh mt qu trnh lch s-t nhin, khng ph thuc vo mun con ngi. Trong cc quy lut khch quan chi phi s vn ng v pht trin ca cc hnh thi kinh t-x hi th quy lut v s ph hp ca quan h sn xut vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut c vai tr quyt nh nht. N va m bo tnh k tha trong s pht trin tin ln ca x hi, va biu hin tnh gin on trong s pht trin ca lch s. S tc ng ca cc quy lut khch quan lm cho cc hnh thi kinh t-x hi pht trin thay th nhau t thp n cao - l con ng pht trin chung ca nhn loi. Song, con ng pht trin ca mi dn tc khng ch b chi phi bi cc quy lut chung, m cn b tc ng bi cc iu kin v t nhin, v chnh tr, v truyn thng vn ha, v iu kin quc t v.v.. Chnh v vy, lch s pht trin ca nhn loi ht sc phong ph, a dng. Mi dn tc u c nt c o ring trong lch s pht trin ca mnh. C nhng dn tc ln lt tri qua cc hnh thi kinh t-x hi t thp n cao. Nhng cng c nhng dn tc b qua mt hay mt s hnh thi kinh t-x hi no . Tuy nhin, vic b qua cng din ra theo mt qu trnh lch s-t nhin ch khng phi theo mun ch quan. Nh vy, qu trnh lch s-t nhin ca s pht trin x hi chng nhng din ra bng con ng pht trin tun t, m cn bao hm c s b qua, trong nhng iu kin nht nh, mt hoc mt vi hnh thi kinh t-x hi nht nh.

VIII. GIAI CP V U TRANH GIAI CP

1. nh ngha v giai cp ca Lnin v ngha phng php lun ca nh ngha
C. Mc tng xc nhn, tnh trng phn chia x hi thnh cc giai cp khng phi do ng pht hin m do nhiu nh s hc t sn nh Chie, Ghid, Minh; pht hin ra. Hai pht minh ca C. Mc: Ch ngha duy vt lch s v hc thuyt v gi tr thng d l c s l lun khoa hc, lm sng t bn cht ca quan h giai cp. Nm 1919, trong tc phm sng kin v i, V.I. Lnin a ra nh ngha v giai cp: Ngi ta gi giai cp, nhng tp on to ln gm nhng ngi khc nhau v a v ca h trong mt h thng sn xut x hi nht nh trong lch s, khc nhau v quan h ca h (thng thng th nhng quan h ny c php lut quy nh v tha nhn), i vi nhng t liu sn xut, v vai tr ca h trong t chc lao ng x hi, v nh vy l khc nhau v cch thc hng th v v phn ca ci x hi t hoc nhiu m h c hng. Giai cp l nhng tp on ngi, m tp on ny c th chim ot lao ng ca tp on khc, do ch cc tp on c a v khc nhau trong mt ch kinh t x hi nht nh.1 T nh ngha giai cp ca V.I. Lnin c th rt ra nhng c trng c bn v quan h giai cp: - Giai cp l nhng tp on ngi c a v khc nhau trong mt h thng sn xut x hi nht nh. Giai cp khng phi l phm tr x hi thng thng m l phm tr kinh tx hi c tnh lch s. Giai cp khng phi l sn phm ca sn xut ni chung m
1
VI Lnin: TT. Nxb Tin b, M. 1981, tp 39, trang 17,18.

42

l sn phm ca nhng h thng sn xut x hi nht nh trong lch s. Mi h thng giai cp tng ng vi mt h thng sn xut x hi, v bn cht l th thng nht ca cc mt i lp. Do khng th hiu c c trng ca tng giai cp c th nu khng t n trong h thng, tc l trong mi quan h vi giai cp i lp vi n. Ni n giai cp l ni n s khc nhau gia cc tp on ngi v a v trong mt h thng kinh t- x hi nht nh. Trong h thng kinh t x hi , tp on ngi ny l tp on thng tr, tp on ngi kia l tp on b tr. l cc giai cp. y l c trng chung nht. - Cc giai cp c quan h khc nhau v quan h i vi t liu sn xut. y l s khc nhau c bn nht v cng l c trng c bn nht. Giai cp ch n, a ch phong kin, t bn l nhng tp on gi a v thng tr trong h thng kinh t x hi m h l i biu, do cc tp on ny chim hu t liu sn xut x hi chi phi lao ng ca cc tp on ngi khc, khng c t liu hoc c t t liu sn xut. Nhng tp on ngi b mt t liu sn xut: n l, nng n, v sn buc phi ph thuc vo cc tp on thng tr. - Cc giai cp khc nhau v vai tr trong t chc lao ng x hi, t chc qun l sn xut. Tp on ngi no (giai cp) chim hu t liu sn xut ng nhin gi vai tr lnh o, ch huy hot ng sn xut v lu thng trn quy m ton x hi cng nh tng n v kinh t. - Cc giai cp khc nhau v phng thc thu nhp ca ci x hi. Giai cp no chim hu t liu sn xut, t chc v lnh o sn xut, tp on c iu kin thc hin mc ch l chim ot lao ng thng d ca cc giai cp lao ng. Trong x hi n l, giai cp n l phi sng nh sc vt. Trong x hi phong kin giai cp nng n ch c hng 20% ca ci do mnh lm ra 80% phi cng np cho a ch v nh nc phong kin. Trong x hi t bn giai cp cng nhn v tng lp tr thc lm thu nhn c mt phn sn phm lao ng ca mnh di hnh thc tin lng. l tin bn sc lao ng. Ngy nay c nh t bn s hu ti sn vi gi tr trn 50 t USD, v s 100 t v nhiu trm t USD... Ngha l s bt bnh ng trong x hi t bn tip tc gia tng. Trong cc ch x hi c giai cp i khng ngoi hai giai cp c bn- i khng cn c nhng giai cp, tng lp x hi trung gian. Trong c cu giai cp- x hi nc ta hin nay, ngoi cc giai cp cng nhn, nng dn, tng lp tr thc v cc tng lp nhn dn lao ng cn c tng lp t sn; tng lp ny c iu kin pht trin trong nn kinh t th trng. V kinh t t bn t nhn l mt b phn khng th thiu trong nn kinh t nhiu thnh phn, tng lp t sn c vai tr tch cc vo s nghip cng nghip ho, hin i ho t nc. ng nhin c mu thun v li ch gia nhng ngi lao ng lm thu vi tng lp t sn... Trong iu kin ca thi k qu nc ta hin nay, cc loi mu thun trn c coi l mu thun trong ni b nhn dn.

2. Ngun gc giai cp
X hi loi ngi khng phi bao gi cng tn ti cc giai cp. C. Mc l ngi u tin chng minh rng: s tn ti ca cc giai cp ch gn lin vi nhng giai on pht trin lch s nht nh ca sn xut . Trong x hi nguyn thy khi lc lng sn xut thp km, vi cc cng c bng , con ngi lm ra sn phm cha duy tr s tn ti, duy tr ni ging,

43

cha c sn phm d tha tng i; do cha xut hin ch ngi bc lt ngi, cha c giai cp. Cui x hi nguyn thy, lc lng sn xut pht trin hn, xut hin v s dng ph bin cng c bng kim loi lm cho nng sut lao ng tng ln; s lng sn phm vt hn nhu cu ti thiu tn ti. Tc l Lao ng c mt gi tr, iu to ra kh nng cho ngi ny chim ot lao ng ca nhng ngi khc. Vi nhng cng c lao ng mi, sn xut c th tng gia nh c hiu qu hn sn xut trong cng ng nguyn thy. Lc lng sn xut pht trin dn n s phn cng lao ng ln; th cng nghip tch khi nng nghip, trao i sn phm tr thnh hot ng thng xuyn, ph bin. Quan h sn xut cng ng nguyn thy khng cn ph hp vi lc lng sn xut mi. Cc gia nh c ti sn ring ngy cng nhiu v trong cng x xut hin s chnh lch v ti sn. Ch t hu dn dn thay th ch cng hu nguyn thy v t liu sn xut. Trong iu kin y nhng ngi c quyn lc trong th tc, b lc li dng a v ca mnh chim ot ti sn ca cng x lm ca ring. Ch t hu v t liu sn xut l c s trc tip ca s hnh thnh cc giai cp. C. Mc v Ph. ngghen ch r nguyn nhn phn chia x hi thnh giai cp, cng nh nguyn nhn ca s ra i v mt i ca h thng giai cp ny hay h thng giai cp khc, l nguyn nhn kinh t ch khng phi l nguyn nhn chnh tr hay t tng. Ph. ngghen nhn mnh rng, cc cuc chin tranh, th on cp bc, nhng hnh vi bo lc gp phn y nhanh qu trnh phn ha giai cp, ch t n khng to ra ch t hu v giai cp, bi v bo lc c t u x hi nguyn thy. X hi n l l x hi c giai cp u tin trong lch s loi ngi. Ch n v n l l hai giai cp c bn i khng trong x hi ny. Tip l x hi phong kin v x hi t bn u da trn ch t hu v t liu sn xut. Ch ngha t bn, trong qu trnh pht trin to ra nhng tin kinh t- x hi cho s xut hin x hi khng giai cp; song cc giai cp khng t mt i. tin ti mt x hi cng bng vn minh khng cn giai cp, khng cn ch ngi bc lt ngi, giai cp cng nhn, nhn dn lao ng phi tin hnh cuc u tranh t gic, c t chc, tin ti ginh ly dn ch, thit lp chnh quyn ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng, thc hin cng cuc ci to x hi c xy dng x hi mi khng giai cp.

3. Kt cu giai cp
Cc x hi c i khng giai cp ln lt thay th nhau trong lch s: x hi n l, x hi phong kin, x hi t bn. Mi kiu x hi c kt cu x hi- giai cp ring. Mi kt cu x hi- giai cp ca mt x hi nht nh bao gm hai giai cp c bn i lp nhau l, ch n v n l trong x hi n l, a ch v nng dn trong ch phong kin, t sn v v sn trong ch t bn ch ngha. Hai giai cp c bn ca mi ch kinh t- x hi l sn phm ch thc ca ch kinh t- x hi , ng thi l nhng giai cp quyt nh s tn ti, s pht trin ca h thng sn xut trong x hi . Giai cp thng tr l giai cp tiu biu cho bn cht ca ch kinh t x hi ang tn ti.

44

Ngoi hai giai cp c bn, mi kt cu x hi- giai cp cn bao gm mt s giai cp khng c bn v tng lp trung gian: tng lp bnh dn trong x hi n l; cc tng lp tiu t sn v nng dn trong x hi t bn. T khi x hi phn chia giai cp ngoi hai giai cp c bn, cc tng lp trung gian, trong cc ch x hi cng tn ti mt tng lp x hi c vai tr rt quan trng thc y s pht trin kinh t, x hi, chnh tr, vn ho, l tng lp tr thc. Trong c cu giai cp- x hi nc ta hin nay, ngoi cng nhn, nng dn, tr thc v cc tng lp nhn dn lao ng khc cn c tng lp t sn, tng lp ny c iu kin pht trin trong nn kinh t th trng. Kinh t t bn t nhn l b phn khng th thiu trong nn kinh t nhiu thnh phn v tng lp t sn c vai tr tch cc trong s nghip pht trin kinh t, c kh nng tham gia tch cc vo s nghip cng nghip ho, hin i ho t nc. Trong x hi ta hin nay, li ch hp php ca cc nh t sn cn bn thng nht vi li ch chung ca cng ng. ng nhin do cn c nhng mu thun v li ch, cho nn quan h gia giai cp cng nhn, nhn dn lao ng vi tng lp t sn l quan h va hp tc va u tranh; u tranh vi nhng khuynh hng tiu cc ca tng lp t sn thc hin s hp tc, on kt xy dng x hi dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch v vn minh.

IX. NH NC V CCH MNG

1. Ngun gc v bn cht nh nc
Nh nc l b my quyn lc ca giai cp thng tr nhm duy tr s thng tr v kinh t v t tng v n p cc giai cp khc. 1.1. Ngun gc nh nc Trong nhiu tc phm, tp trung nht l cc tc phm Ngun gc ca gia nh, ca ch t hu v ca Nh nc, Nh nc v cch mng, ch ngha Mc v vn Nh nc... cc nh kinh in chng minh rng khng phi khi no x hi cng c nh nc. Trong x hi cng sn nguyn thy khng c nh nc. Ph hp vi lc lng sn xut thp km l ch s hu cng ng nguyn thy v t liu sn xut. Quyn lc ca ngi ng u th tc, b lc da vo sc mnh o c v uy tn. Quyn hnh v chc nng ca c quan lnh o trong thi k cha mang tnh chnh tr. Th ch x hi trong thi k cng sn nguyn thy l th ch t qun nhn dn. Do lc lng sn xut pht trin, s ra i ca ch t hu v phn chia x hi thnh giai cp, x hi cng sn nguyn thy tan r, x hi chim hu n l ra i trong x hi phn chia thnh nhng giai cp i lp nhau: giai cp ch n v giai cp n l. Cuc u tranh gia hai giai cp i khng ln u tin xut hin trong lch s l ch n v n l, dn ti nguy c tiu dit c hai giai cp v tiu dit c x hi. thm ha khng din ra, mt c quan quyn lc c bit ra i. l nh nc.

45

Nh vy, nh nc ra i l do mu thun giai cp ngy cng su sc, khng th iu ha c, giai cp bc lt khng th duy tr a v bc lt, nu khng da vo b my bo lc m b phn ch yu ca n l nhng i v trang c bit dng trn p giai cp b bc lt. Khi cp n nguyn nhn xut hin nh nc, V.I. Lnin nhn nh: Nh nc l sn phm biu hin ca nhng mu thun giai cp khng th iu ha c. Bt c u, h lc no v chng no m, v mt khch quan, nhng mu thun giai cp khng th iu ha c, th nh nc xut hin. V ngc li: s tn ti ca nh nc chng t rng nhng mu thun giai cp l khng th iu ha c1. Nh nc ra i l t mu thun giai cp khng iu ha c; nh nc n l, nh nc phong kin, nh nc t bn. Trong tng lai, x hi cng sn ch ngha, khng cn giai cp, khng cn mu thun giai cp, nh nc s khng tn ti. nhng nc, sau khi cuc cch mng v sn thnh cng, nh nc v sn ra i, n l cng c giai cp v sn v nhn dn lao ng tin hnh ci to x hi c, xy dng x hi mi; to ra nhng iu kin chn mui bc vo x hi cng sn ch ngha khng cn giai cp, nh nc s t tiu vong. 1.2. Bn cht ca nh nc Nh nc, mt t chc bo lc chuyn dng trn p giai cp b bc lt, nu khng c nh nc giai cp thng tr khng th duy tr c ch p bc, bc lt ca mnh i vi giai cp b tr. S ra i ca nh nc l mt tt yu khch quan lm du s xung t giai cp; lm cho s xung t din ra trong vng trt t nhm duy tr ch kinh t, trong giai cp ny bc lt giai cp khc. Nh nc ra i trn c s tnh tt yu khch quan ca x hi, nhng lc lng lp ra v s dng b my nh nc phi l giai cp c th lc nht- giai cp thng tr v mt kinh t. Ni cch khc, nh nc l t chc chnh tr ca giai cp thng tr v kinh t nhm bo v trt t hin hnh v n p s phn khng ca giai cp khc. Nh c nh nc, giai cp thng tr v kinh t tr thnh giai cp thng tr v chnh tr v do , c thm nhng phng tin mi (phng tin kp) n p v bc lt giai cp b p bc. Nh nc chng qua ch l mt b my ca mt giai cp ny dng trn p mt giai cp khc. Lun im trn ca Ph. ngghen lm ni bt bn cht ca nh nc. Nh nc ch l cng c chuyn chnh ca mt giai cp, do , khng c v khng th c nh nc ng trn cc giai cp, hoc nh nc chung cho nhiu giai cp. Thc t lch s mang li nhiu bng chng ni ln rng, d c che giu di hnh thc tinh vi nh th no, d c b khc x qua nhng lng knh ht sc phc tp, nh nc trong mi x hi c giai cp i khng cng ch l cng c bo v li ch c bn ca giai cp thng tr, nh Ph. ng ghen nhn xt, iu , trong ch cng ha dn ch cng hon ton ging nh trong ch qun ch.

VI Lnin: TT. Nxb Tin b, M. 1981, tp 33, trang 9.

46

2. Cc kiu v hnh thc nh nc trong lch s

Kiu nh nc l khi nim dng ch b my thng tr thuc v giai cp no, tn ti trn c s kinh t no, tng ng vi hnh thi kinh t x hi no. Trong lch s tn ti ba kiu nh nc tng ng vi ba giai cp bc lt: nh nc chim hu n l, nh nc phong kin, nh nc t bn ch ngha. Mi kiu nh nc c th hin di nhiu hnh thc khc nhau. Cc hnh thc t chc quyn lc nh nc b quy nh bi bn cht giai cp ca nh nc, bi tng quan lc lng gia cc giai cp, bi c cu giai cp- x hi, bi c im truyn thng chnh tr ca t nc. Hnh thc nh nc l khi nim dng ch cch thc t chc v phng thc thc hin quyn lc nh nc. - Kiu nh nc chim hu n l, l nh nc ca giai cp ch n tn ti di hai hnh thc co bn l chnh th qun ch v chnh th cng ha - Kiu nh nc phong kin, l b my thng tr ca giai cp a ch phong kin. Nh nc phong kin c t chc di hai hnh thc c bn: nh nc phong kin phn quyn, nh nc phong kin tp quyn. - Kiu nh nc t sn. L b my thng tr ca giai cp t sn, trn c s chim hu t liu sn xut ca giai cp t sn. Hnh thc in hnh ca nh nc t sn l ch cng ha i ngh. mt s nc nh nc li c t chc di hnh thc qun ch lp hin. Trong nh nc vua l ngi ng u quc gia trn danh ngha, khng c thc quyn. Quyn lc nm trong tay quc hi v ni cc. Hnh thc ca nh nc t sn l ht sc a dng, ngy nay cc c quan tuyn truyn t sn ra sc tuyn truyn lm cho ngi ta tin rng ch cng ha dn ch t sn l hnh thc nh nc dn ch t do, l nh nc l tng. Cho d c th hin di bt k hnh thc no hon ton khng lm thay i bn cht ca nh nc t sn - l nn chuyn chnh t sn. Lch s din ra trong th k XX chng minh rng, trong nhng trng hp nht nh, khi li ch t sn i hi, giai cp t sn sn sng thu hp quyn t do dn ch, thm ch sn sng t b hnh thc chnh tr tt nht ca ch ngha t bn- tc l v dn ch, l nguyn hnh l mt nn chuyn chnh, cng khai di hnh thc c ti pht xt- mt hnh thc biu hin ca chuyn chnh t sn. - Kiu nh nc v sn. Trong tc phn cng lnh Gta Mc khng nh v s qu chnh tr gia x hi t bn v x hi cng sn ch ngha v thch ng vi thi k qu l nh nc v sn. Lnin khng nh chuyn chnh v sn khng nhng cho giai cp v sn sau khi lt giai cp t sn, m cn cho sut c thi k lch s t ch t bn ch ngha n x hi khng c giai cp n ch cng sn ch ngha. S ra i ca nh nc v sn cng l tt yu lch s chng li s phn khng ca giai cp bc lt. Hn na trong thi k qu cn tn ti cc giai cp i lp nhau v tng lp trung gian, do chuyn chnh v sn l cn thit a x hi i theo con ng x hi ch ngha. Nh nc v sn c hai chc nng: bo lc trn p v t chc xy dng, trong t chc xy dng l thuc tnh c bn nht ca chuyn chnh v sn.

47

 thc hin s mnh lch s ca mnh, giai cp cng nhn cn phi c s h tr, cng tc, lin minh vng chc vi nhng ngi lao ng khc. Do , chuyn chnh v sn l mt loi lin minh c bit gia giai cp cng nhn vi nhn dn lao ng. Nh nc v sn l chnh quyn ca nhn dn; l nh nc ca dn, do dn v v dn. V vy, ch dn ch v sn l ch dn ch theo ngha y nht. V.I. Lnin khng nh ch ngha x hi khng th tn ti v pht trin c nu thiu dn ch. Nh nc chuyn chnh v sn l t chc thng qua , ng ca giai cp cng nhn thc hin vai tr lnh o ca mnh i vi ton x hi. Nh nc v sn tn ti di nhiu hnh thc khc nhau: Cng x Pari 1871 sn sinh ra nh nc chuyn chnh v sn kiu cng x; nh nc XVit, nh nc dn ch nhn dn... T s phn tch trn y, ch ngha Mc- Lnin cho rng nh nc v sn, l mt nh nc c bit nh nc khng cn nguyn ngha, l nh nc Na nh nc , Nh nc T tiu vong. Sau khi c s kinh t, x hi ca s xut hin v tn ti nh nc mt i th nh nc khng cn. S mt i ca nh nc v sn khng phi bng con ng th tiu, xa b m bng con ng t tiu vong. S tiu vong ca nh nc v sn l mt qu trnh rt lu di.

3. Vai tr ca cch mng x hi trong s pht trin ca x hi

3.1. Cch mng x hi Cch mng x hi l s bin i c tnh bc ngot v cn bn v cht trong ton b cc lnh vc ca i sng x hi, l phng thc chuyn t mt hnh thi kinh t- x hi li thi ln mt hnh thi kinh t- x hi cao hn. c trng c bn ca cch mng x hi Xa b chnh quyn ca giai cp phn ng v thit lp chnh quyn ca giai cp cch mng. Xa b phng thc sn xut li thi, thit lp phng thc sn xut mi tin b hn. Xa b a v thng tr kinh t ca giai cp thng tr li thi, xc lp a v thng tr kinh t ca giai cp cch mng, v theo lm bin i theo chiu hng tin b cc lnh vc v cc mt ca i sng x hi. Cch mng x hi l s bin i ton din v cht v trn tt c cc lnh vc, v vy, phi phn bit cch mng x hi vi cc hnh thc bin i khc trong x hi. Tin ha x hi cng l hnh thc pht trin ca x hi, nhng n l qu trnh pht trin din ra mt cch tun t, dn dn vi nhng bin i cc b ca mt hnh thi kinh t- x hi nht nh. Ci cch x hi cng to nn s thay i v cht trong i sng x hi, nhng ch l bin i ring l, b phn trong khun kh ca mt ch x hi. o chnh l th on ginh quyn lc nh nc t mt c nhn, hoc mt nhm ngi lm thay i cch t chc quyn lc ca mt ch x hi c cng bn cht. Ci lng (ch ngha) mt tro lu chnh tr phn ng trong phong tro cng nhn. Ch ngha ci lng mun chuyn phong tro cng nhn tin hnh nhng ci cch ring l trong gii hn ca th ch t bn ch ngha, t b u tranh giai cp v cch mng x hi. Ch ngha ci lng gy nn s m h, o tng trong phong tro cng nhn.

48

3.2. Vai tr ca cch mng x hi trong s pht trin x hi - Cch mng x hi l phng thc xa b ch chnh tr li thi, phn ng, thay th bng ch chnh tr tin b hn. - Cch mng x hi l phng thc thay th cc hnh thi kinh t- x hi, thc y s pht trin ca lch s. Cch mng x hi l kt qu tng hp t nhiu nguyn nhn: chnh tr, kinh t, t tng, x hi, trong nguyn nhn kinh t l nguyn nhn trc tip v ch yu. S pht trin ca lch s x hi loi ngi ph thuc vo s pht trin ca sn xut. S pht trin sn xut li ph thuc vo vic gii quyt mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut trong mi phng thc sn xut. Trong x hi c giai cp i khng, mu thun gia lc lng sn xut mi v quan h sn xut li thi c biu hin ra thnh mu thun gia giai cp cch mng i biu cho lc lng sn xut mi v giai cp thng tr i biu cho quan h sn xut li thi ang cn tr s pht trin ca lc lng sn xut. Lch s chng minh, giai cp thng tr bng bo lc phn cch mng v mi th on bo v quan h sn xut li thi, bo v a v v li ch ca mnh. Do mu thun gia lc lng sn xut mi v quan h sn xut li thi ch c th c gii quyt thng qua cuc u tranh giai cp v nh cao l cuc cch mng x hi. Qua cuc cch mng x hi, xa b chnh quyn ca giai cp thng tr phn ng, xa b quan h sn xut li thi, thit lp quan h sn xut mi; hnh thi kinh t- x hi c b xa b, hnh thi kinh t- x hi tin b hn ra i. l bc chuyn v cht trn tt c cc lnh vc kinh t, chnh tr, t tng, vn ho, x hi. Lch s tri qua cc cuc chuyn bin cch mng: * Cuc chuyn bin cch mng x hi u tin l bc chuyn t x hi nguyn thy sang x hi chim hu n l. * Cuc chuyn bin cch mng th hai trong lch s, thc hin bc chuyn t hnh thi kinh t- x hi chim hu n l sang hnh thi kinh t- x hi phong kin. * Cuc chuyn bin cch mng th ba trong lch s, thc hin bc chuyn t hnh thi kinh t- x hi phong kin sang hnh thi kinh t- x hi t bn ch ngha. * Cuc chuyn bin cch mng th t trong lch s, thc hin bc chuyn t hnh thi kinh t- x hi t bn ch ngha sang hnh thi cng sn ch ngha. y l cuc cch mng x hi su sc nht, trit nht: V vy, cc cuc cch mng trc kt thc ngay sau khi ginh c chnh quyn, i vi cch mng v sn, ginh chnh quyn ch mi l bc u cho qu trnh bin i cch mng ton b i sng x hi. Trong cc thi k cch mng x hi, nng lc sng to ca qun chng nhn dn c pht huy mnh m, nh vy, qu trnh pht trin x hi c y mnh. iu c C. Mc nhn mnh: Cch mng x hi l u tu ca lch s.

X. THC X HI
1. Khi nim tn ti x hi v thc x hi
- Tn ti x hi l sinh hot vt cht v nhng iu kin sinh hat vt cht ca x hi. - thc x hi l mt tinh thn ca i sng x hi bao gm nhng quan im, t tng cng nhng tnh cm, tm trng, truyn thng ca cng ng x

49

hi, ny sinh t tn ti x hi v phn nh tn ti x hi trong nhng giai on pht trin nht nh.

2. Quan h bin chng gia tn ti x hi v thc x hi

2.1. thc x hi phn nh tn ti x hi, do tn ti x hi quyt nh C. Mc v Ph. ngghen pht trin ch ngha duy vt n nh cao, xy dng quan dim duy vt lch s v ln u tin gii quyt mt cch khoa hc vn s hnh thnh v pht trin ca thc x hi. Cc ng chng minh rng i sng tinh thn ca x hi hnh thnh v pht trin trn c s ca i sng vt cht, rng khng th tm thy ngun gc ca t tng tm l x hi trong bn thn n, ngha l khng th tm trong u c con ngi m phi tm trong hin thc vt cht. S bin i ca mt thi i no cng s khng th gii thch c nu cn c vo thc ca thi i y. + Nhng lun im trn bc b quan im sai lm ca ch ngha duy tm mun i tm ngun gc ca thc trong bn thn thc, t tng v xem tinh thn, t tng l ngun gc ca mi hin tng x hi, quyt nh s pht trin x hi v trnh by lch s cc hnh thi thc x hi tch ri c s kinh t - x hi. Ch ngha duy vt lch s ch r rng s tn ti x hi quyt nh thc x hi, thc x hi l s phn nh tn ti x hi, ph thuc vo tn ti x hi. Mi khi tn ti x hi (nht l phng thc sn xut) bin i th t tng v l lun x hi, nhng quan im v chnh tr, php lut, trit hc, vn ha cng sm bin i theo. Cho nn nhng thi k lch s khc nhau nu chng ta thy c nhng l lun, quan im, t tng x hi khc nhau th l do nhng iu kin khc nhau ca i sng vt cht quyt nh. 2.2. Tnh c lp tng i ca thc x hi - Khi khng nh vai tr quyt nh ca tn ti x hi i vi thc x hi, v thc x hi l s phn nh ca tn ti x hi, ph thuc vo tn ti x hi, ch ngha duy vt lch s khng xem thc x hi nh mt yu t th ng, tri li cn nhn mnh tc dng tch cc ca thc x hi trong mi quan h vi tn ti x hi. Tnh c lp tng i biu hin nhng im sau y: - thc x hi thng lc hu so vi tn ti x hi. + Mt l, s bin i ca tn ti x hi do tc ng mnh m, thng xuyn v trc tip ca nhng hot ng thc tin ca con ngi, thng din ra vi tc nhanh m thc x hi c th phn nh kp v tr nn lc hu. Hn na thc x hi l ci phn nh tn ti x hi nn ni chung ch bin i sau khi c s bin i ca tn ti x hi. + Hai l, do sc mnh ca thi quen, truyn thng, tp qun cng nh do tnh lc hu bo th ca mt s hnh thi thc x hi. + Ba l, thc x hi lun gn vi li ch ca nhng nhm, nhng tp on ngi, nhng giai cp nht nh trong x hi. V vy, nhng t tng c, lc hu thng c cc lc lng x hi phn tin b lu gi v truyn b nhm chng li cc lc lng x hi tin b. - thc x hi c th vt trc tn ti x hi. + Khi khng nh tnh thng lc hu ca thc x hi so vi tn ti x hi, trit hc mc-xt ng thi tha nhn rng, trong nhng iu kin nht nh, t tng ca con ngi, c bit l nhng t tng khoa hc tin tin c th vt trc s pht trin ca tn ti x hi, d bo c tng lai v c tc dng t chc,

50

ch o hot ng thc tin ca con ngi, hng hot ng vo vic gii quyt nhng nhim v mi do s pht trin chn mui ca i sng vt cht ca x hi t ra. + Khi ni n t tng tin tin c th i trc tn ti x hi, d kin c qu trnh khch quan ca s pht trin x hi th khng c ngha ni rng trong trng hp ny thc x hi khng cn b tn ti x hi quyt nh na. T tng khoa hc tin tin khng thot ly tn ti x hi, m phn nh chnh xc, su sc tn ti x hi. - thc x hi c tnh k tha trong s pht trin ca mnh. + Lch s pht trin i sng tinh thn ca x hi cho thy rng, nhng quan im l lun ca mi thi i khng xut hin trn mnh t trng khng m c to ra trn c s k tha nhng ti liu l lun ca cc thi i trc. + Do thc c tnh k tha trong s pht trin, nn khng th gii thch c mt t tng no nu ch da vo nhng quan h kinh t hin c, khng ch n cc giai on pht trin t tng trc . Lch s pht trin ca t tng cho thy nhng giai on hng thnh hoc suy tn ca trit hc, vn hc, ngh thut... nhiu khi khng ph hp hon ton vi nhng giai on hng thnh hoc suy tn ca kinh t. Tnh cht k tha trong s pht trin ca t tng l mt trong nhng nguyn nhn ni r ti v sao mt nc c trnh pht trin tng i km v kinh t nhng t tng li c trnh pht trin cao. + Trong x hi c giai cp, tnh cht k tha ca thc x hi gn vi tnh giai cp ca n. Nhng giai on khc nhau k tha nhng ni dung thc khc nhau ca cc thi i trc . V vy, khi tin hnh cuc u tranh giai cp trn lnh vc thc h th khng nhng phi vch ra tnh cht phn khoa hc, phn tin b ca nhng tro lu t tng phn ng trong iu kin hin ti, m cn phi ch ra ngun gc l lun ca chng trong lch s. Nm vng quan im trn y ca Trit hc Mc - Lnin v tnh k tha ca thc x hi c ngha quan trng i vi cng cuc i mi nc ta hin nay trn lnh vc vn ho, t tng, ng ta khng nh, trong iu kin kinh t th trng v m rng giao lu quc t, phi c bit quan tm gi gn v nng cao bn sc vn ho dn tc, k tha v pht huy truyn thng o c, tp qun tt p v lng t ho dn tc. Tip thu gi tr tinh hoa ca cc dn tc trn th gii, lm giu p thm nn vn ho Vit Nam. - S tc ng qua li cc hnh thi thc x hi trong s pht trin ca chng. + S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi lm cho mi hnh thi thc c nhng mt, nhng tnh cht khng th gii thch c mt cch trc tip bng tn ti x hi hay bng cc iu kin vt cht. + Lch s pht trin ca thc x hi cho thy, thng thng mi thi i, tu theo nhng hon cnh lch s c th c nhng hnh thi thc x hi no ni ln hng u v tc ng mnh n cc hnh thi thc khc. + Trong s tc ng ln nhau gia cc hnh thi thc, thc chnh tr c vai tr c bit quan trng, thc chnh tr ca giai cp cch mng nh hng cho s pht trin theo chiu hng tin b ca cc hnh thi thc khc. * Trong iu kin ca nc ta hin nay, nhng hot ng t tng nh trit hc, vn hc, ngh thut... m tch ri ng li chnh tr ca ng s khng trnh

51

khi ri vo nhng quan im sai lm, khng th ng gp tch cc vo s nghip cch mng ca nhn dn. - thc x hi tc ng tr li tn ti x hi. + Ch ngha duy vt lch s khng nhng chng li quan im duy tm tuyt i ho vai tr ca thc x hi, m cn bc b cc quan im duy vt tm thng, hay quan im ch ngha duy vt kinh t ph nhn tc dng tch cc ca thc ca thc x hi trong i sng x hi. Ph. ngghen vit: "S pht trin v mt chnh tr, php lut, trit hc, tn gio, vn hc, ngh thut,... u da vo s pht trin kinh t. Nhng tt c chng cng c nh hng ln nhau v nh hng n c s kinh t". Mc nh hng ca t tng i vi s pht trin x hi, ph thuc vo nhng iu kin lch s c th; vo tnh cht ca cc mi quan h kinh t m trn t tng ny sinh; vai tr lch s ca giai cp mang ngn c t tng; vo mc phn nh ng n ca t tng i vi cc nhu cu pht trin ca x hi; vo mc m rng ca t tng trong qun chng.

XI. VN CON NGI TRONG TRIT HC MC-LNIN

1 Bn cht con ngi
1.1. Quan nim v con ngi trong trit hc trc Mc Con ngi l mt trong nhng vn trung tm ca trit hc. V vy, c rt nhiu quan im khc nhau v vn con ngi trong lch s trit hc. Trc Mc, vn bn cht con ngi cha c gii p mt cch thc s khoa hc. 1.1.1. Quan nim v con ngi trong trit hc Phng ng - Chu nh hng cc t tng tn gio, trit hc phng ng gii thch bn cht con ngi t lp trng th gii quan duy tm, thn b hoc nh nguyn lun. V khi xem xt vn con ngi, v mt x hi, cc trit gia ly mi quan h chnh tr, o c lm trc trung tm. Tuy vy, bn cnh th gii quan duy tm, thn b xut hin nhng yu t duy vt cht phc, ngy th khi bin gii v quan h ca con ngi vi t nhin v x hi. Theo Mnh T con ngi sinh ra vn l thin nhng do khng bit tu dng nn ci tt xa dn. Con ngi c th gi v phc hi bn tnh thin ca mnh thng qua tu dng, rn luyn o c. Khc vi Mnh T, Tun T khng nh bn tnh con ngi l c nhng c th dng php lut ci bin v chng con ngi tr nn tt. ng ch trng "thin nhn bt tng quan", theo ng v phng din sinh dng th ngi mang n tri, nhng v phng din tr lon, thnh suy th o tri khng quan h g n o ngi, tri khng th lm hi ngi v tri cng khng th gip c ngi. T tng c mu sc duy vt ny khch l tinh thn tch cc, khc phc thi b ng ca con ngi trong vic gii quyt nhng vn ca i sng t ra. Ngc li vi "Thin nhn bt tng quan", thuyt Thin nhn hp nht cho rng tri v ngi c th ha hp vi nhau v tri v ngi tc ng ln nhau theo cng mt tnh cht. Lo T cho rng con ngi sinh ra t o, do vy con ngi phi sng theo l t nhin, khng hnh ng mt cch gi to, g p tri vi t nhin. ng tuyn truyn li sng v vi.

52

1.1.2. Quan nim v con ngi trong trit hc phng Ty trc Mc - Trit hc Hy lp c i khi l gii v con ngi mc d mi ch dng li nhng hiu bit bn ngoi v tn ti con ngi nhng c s phn bit con ngi vi t nhin. Con ngi l mt tiu v tr trong v tr bao la. Con ngi v th gii xung quanh l tm gng phn chiu ln nhau v con ngi l im khi u ca t duy trit hc. - Vi trit hc Ty u trung c con ngi ch l sn phm ca Thng , nn i sng trn gian ch l bc chun b cho hnh trang n vi th gii vnh cu bn kia. Con ngi tr nn nh b trc cuc sng, bng lng v an phn trong s sp t ca Cha. - Trit hc thi k Phc hng - Cn i c nhng bc tin ng k so vi trung c trong quan nim v con ngi. Con ngi l mt thc th tr tu, c cm xc, bit am m v khe mnh v mt thn xc. Tuy vy, nhn thc y bn cht con ngi v mt sinh hc v mt x hi th cha c trng phi no t c. Con ngi c nhn mnh mt c th nhng li xem nh mt x hi. - Trit hc c in c, quan nim v con ngi c l gii theo khuynh hng duy tm. Tuy vy, cc trit gia ny, tiu biu l H-ghen, nhn thy con ngi l ch th v kt qu ca lch s. Phoi--bc, ngi khp li trit hc c in c, t ti ch ngha duy vt khi ng khng nh rng thc cng nh t duy ca con ngi ch l kh quan vt cht nhc th l b c ngi, tinh thn l sn phm ti cao ca vt cht. Song khi l gii cc vn x hi, ng li sa vo ch ngha duy tm. ng khng nh con ngi l kt qu ca s pht trin ca th gii vt cht, do vy con ngi v t nhin l thng nht, khng th tch ri. Tuy nhin, Phoi--bc li khng thy c bn cht x hi trong i sng con ngi, tch con ngi ra khi iu kin lch s c th. Con ngi ca Phoi--bc l phi lch s, phi giai cp v tru tng. 1.2. Quan nim ca trit hc Mc-Lnin v bn cht con ngi 1.2.1. Con ngi l mt thc th thng nht gia mt sinh vt vi mt x hi Trit hc Mc-Lnin k tha quan nim v con ngi trong lch s trit hc, ng thi khng nh con ngi hin thc l s thng nht gia yu t sinh hc v yu t x hi. Trc ht, Mc tha nhn con ngi l ng vt cao cp nht, l sn phm ca s tin ha lu di ca gii t nhin nh tin ha lun ca c-uyn khng nh. Nh mi ng vt khc, con ngi l mt b phn ca thin nhin. Con ngi phi tm kim thc n, nc ung t trong thin nhin v phi u tranh tn ti, n ung, sinh con ci. Nh vy, con ngi trc ht l mt tn ti sinh vt, biu hin trong nhng c nhn con ngi sng, l t chc c th ca con ngi v mi quan h ca con ngi i vi t nhin. Tuy nhin, Mc khng tha nhn quan im cho rng ci duy nht to nn bn cht con ngi l c tnh sinh hc, l bn nng sinh vt ca con ngi cho d con ngi vn l mt sinh vt c y nhng c trng ca sinh vt nhng con ngi vn c nhiu im phn bit vi nhng sinh vt khc. Con ngi l mt b phn ca t nhin nhng trong mi quan h vi t nhin con ngi hon ton khc con vt ch t nhin ch l c th v c ca con ngi v con ngi c kh nng ti sn xut ra ton b gii t nhin trong khi con vt hon ton l thuc vo t nhin v ch sn xut ra bn thn n. Ngn ngun

53

ca s khc bit chnh do hot ng thc tin quy nh. Thng qua hot ng lao ng sn xut con ngi, con ngi sn xut ra ca ci vt cht v tinh thn, phc v i sng ca mnh, hnh thnh v pht trin ngn ng v t duy, xc lp quan h x hi. Chnh v vy, lao ng l yu t quyt nh hnh thnh bn cht x hi ca con ngi, ng thi hnh thnh nhn cch c nhn trong cng ng x hi. Con ngi l sn phm ca t nhin v x hi nn qu trnh pht trin lun lun b quyt nh bi ba h thng quy lut khc nhau nhng thng nht vi nhau. H thng quy lut t nhin - quy nh phng din sinh hc. H thng quy lut tm l thc hnh thnh v vn ng trn nn tng sinh hc ca con ngi. H thng cc quy lut x hi quy nh quan h x hi gia ngi v ngi. Ba h thng quy lut ny cng tc ng, to nn th thng nht hon chnh trong i sng con ngi bao gm c mt sinh hc v mt x hi. Mi quan h v x hi l c s hnh thnh h thng cc nhu cu sinh hc v nhu cu x hi trong i sng con ngi. Mt sinh hc v mt x hi, nhu cu sinh hc v nhu cu x hi trong mi con ngi l thng nht. Mt sinh hc l c s tt yu t nhin ca con ngi, cn mt x hi l c trng bn cht phn bit con ngi vi loi vt. Hai mt ny ha quyn vi nhau to thnh thc th Ngi. 1.2.2. Trong tnh hin thc ca n, bn cht con ngi l tng ha nhng quan h x hi S khc bit v bn cht ca con ngi vi con vt l ba quan h: quan h vi t nhin, quan h quan h vi x hi v quan h vi chnh bn thn con ngi. Ba mi quan h ny u mang tnh x hi, trong quan h x hi l quan h bn cht, bao trm mi hot ng ca con ngi, c trong lao ng, sinh con ci v trong t duy. Mc khng nh: "Bn cht con ngi khng phi l mt ci tru tng c hu ca c nhn ring bit. Trong tnh hin thc ca n, bn cht con ngi l tng ha nhng quan h x hi". Khng nh ny ch r ba quan h (quan h vi thin nhin, quan h vi x hi v quan h vi bn thn) cu thnh bn cht ca con ngi th hin trong ton b hot ng c th ca con ngi. V vy, khng c con ngi tru tng m ch c nhng con ngi sng, hot ng trong mt x hi nht nh, mt thi i nht nh, trong nhng iu kin lch s nht nh, ngha l con ngi cng vi x hi mnh khai thc thin nhin, sinh hot x hi, pht trin thc. Ch trong ton b nhng quan h x hi c th , con ngi mi bc l v thc hin c bn cht thc s ca mnh. Xt v bn cht ca mt con ngi cng nh ca mt dn tc phi xut pht t ton b nhng quan h x hi y. iu cn lu l khi Mc nhn mnh mt x hi trong vic xc nh bn cht ca con ngi khng ng ngha vi vic ph mt t nhin trong i sng con ngi m nhn mnh vi mc ch ch r tiu ch phn bit con ngi vi con vt chnh l bn cht x hi v s khc bit trong vic gii quyt vn con ngi ca C. Mc vi cc nh trit hc trc C. Mc cng l bn cht x hi ca con ngi m cc trit gia khng thy. Mt khc, ci bn cht vi ngha l ci ph bin. Ci mang tnh quy lut ch khng th l ci duy nht, do cn phi thy c ci biu hin ring bit, phong ph v a dng ca mi c nhn v c phong cch, nhu cu v li ch trong cng ng x hi.

54

1.2.3. Con ngi l ch th v l sn phm ca lch s Con ngi l sn phm ca lch s, ca s tin ha lu di ca gii hu sinh. V vy khng c th gii t nhin, khng c lch s x hi th khng tn ti con ngi. Song iu quan trng hn c l con ngi lun lun l ch th ca lch s. Vi t cch l thc th x hi, thng qua hot ng thc tin, con ngi tc ng vo t nhin, ci bin gii t nhin v thc y s vn ng pht trin ca lch s - x hi. Hot ng lao ng sn xut khng ch l iu kin tn ti m cn l phng thc bin i i sng v thay i b mt x hi. Do vy, mi bc tin ca lch s, ca x hi lun lun l kt qu ca hot ng thc tin ca con ngi. Trn c s nm bt quy lut, thng qua hot ng vt cht v tinh thn con ngi thc y x hi pht trin t thp n cao, ph hp vi mc ch v nhu cu t ra. T c th khng nh: khng c hot ng ca con ngi th khng c quy lut x hi m khng c quy lut x hi th cng khng c x hi loi ngi. Khng c con ngi tru tng, ch c con ngi c th trong mi giai on c th ca lch s. X hi lun vn ng v pht trin v vy, bn cht con ngi khng th l mt h thng ng kn m l mt h thng m tng ng vi iu kin tn ti lun bin i ca con ngi. V trong s bin i y, bn cht con ngi cng vn ng bin i cho ph hp. C th ni rng, mi s vn ng v tin ln ca lch s s quy nh tng ng (mc d khng trng khp) vi s vn ng v bin i ca bn cht con ngi. V vy, pht trin bn cht con ngi theo hng tch cc, cn phi lm cho hon cnh ngy cng mang tnh ngi nhiu hn. Hon cnh chnh l ton b mi trng t nhin v x hi tc ng n con ngi theo khuynh hng pht trin nhm t ti cc gi tr c tnh mc ch, c ngha nh hng gio dc. Thng qua , con ngi tip nhn hon cnh mt cch tch cc v tc ng tr li hon cnh trn nhiu phng din khc nhau: hot ng thc tin, quan h ng x, hnh vi con ngi, s pht trin ca phm cht tr tu v nng lc t duy, cc quy lut nhn thc hng con ngi ti hot ng vt cht. l bin chng ca mi quan h gia con ngi v hon cnh trong bt k giai on no ca lch s x hi loi ngi.

2. Mi quan h gia c nhn v x hi

2.1. Khi nim c nhn C nhn l khi nim ch con ngi c th sng trong mt x hi nht nh vi t cch mt c th, mt thnh vin ca x hi y, do nhng c im ring bit ca mnh m phn bit vi nhng thnh vin khc ca x hi. - Phn bit c nhn v con ngi, c nhn v c th ngi: C nhn l mt con ngi c th mang nhng c im ring bit v sinh hc, v quan h x hi v c tnh lch s xc nh. Con ngi l khi nim dng ch tnh ph bin trong bn cht ngi ca tt c cc c nhn. C th ngi l khi nim ch mt ngi cha c thc (mt ngi mi lt lng), mt c nhn mt thc (ngi tm thn), cha c hoc khng c nhng quan h x hi thc s. V vy, c th ngi cha phi c nhn. C th ngi ch tr thnh c nhn khi c thc, c th gii ni tm v c nhng quan h x hi ring. - Trong quan h vi x hi, c nhn c phn bit bi cc c trng sau:

55

+ C nhn l phng thc tn ti c th ca loi ngi mt cch trc tip cm tnh. Khng c con ngi ni chung, m ch c con ngi c th - c nhn - ca ging loi. + C nhn l phn t n nht, ring l, to thnh cng ng x hi, l c s hnh thnh lch s x hi loi ngi. + C nhn l mt chnh th ton vn c nhn cch, biu hin trong phm cht sinh l v tm l ring bit ca mi con ngi. + C nhn trong mi quan h vi x hi, l mt hin tng lch s, vn ng ph hp vi mi thi i nht nh. Do , trong bt c x hi no, c nhn cng khng tch ri khi x hi, mi thi i sn sinh ra mt kiu c nhn c tnh c th, thm ch i lp nhau, trong nhng quan h x hi nht nh. 2.2. Khi nim nhn cch Nhn cch l ton b nhng nng lc v phm cht x hi - sinh l - tm l ca c nhn to thnh chnh th ng vai tr ch th t thc, t nh gi, t khng nh v t iu chnh mi hot ng ca mnh. T cho thy : - Nhn cch l bn sc ring bit ca mi c nhn; l ni dung bn trong, l cch thc biu hin ca mi c nhn v l khi nim ch s khc bit gia cc c nhn. - Nhn cch biu hin th gii ni tm ring bit ca mi c nhn, l s tng hp cc yu t sinh hc, tm l, x hi to nn c trng ring v di truyn, v sinh l thn kinh, v hon cnh sng ca c nhn theo cch ring ca mnh. Mi c nhn tip thu nhng gi tr ph bin ca vn ha - x hi v thng qua s lc b, tip nhn ca mnh khng nh cc gi tr nh hng, xc lp cc hnh vi c th trong to lp nhn cch. - Nhn cch khng phi l bm sinh sn c m c hnh thnh v pht trin trong s thng nht ca: + Tin sinh hc v t cht di truyn. + Mi trng x hi, y l yu t quyt nh s hnh thnh v pht trin ca nhn cch. + Th gii quan c nhn. 2.3. Mi quan h gia c nhn v x hi 2.3.1. Quan h bin chng gia c nhn v tp th Quan h gia c nhn v tp th l mi quan h va thng nht va khc bit. Tp th l hnh thc lin kt cc c nhn thnh tng nhm x hi xut pht t li ch, nhu cu v kinh t, chnh tr, o c, thm m, khoa hc, t tng, ngh nghip. C nhn tn ti trong tp th vi t cch l n v cu thnh ca ci ton th, biu hin bn sc ca mnh thng qua hot ng tp th nhng khng ha tan vo tp th. Thc cht mi quan h gia c nhn v tp th, xt n cng, l quan h li ch. Thng qua li ch, hnh thnh nn s lin kt gia c nhn v tp th, quy nh phng hng hot ng ca tp th nhm lm cho tp th khng ch m bo li ch ca c nhn m cn l iu kin ca s pht trin c nhn. T , mi c nhn li tc ng thc y tp th pht trin. Bi vy, s thng nht bin chng gia c

56

nhn v tp th l iu kin c bn m bo s tn ti v pht trin ca mi c nhn cng nh ca tp th. Mi lin kt c nhn v tp th c quy nh bi s thng nht gia quan h khch quan v quan h ch quan. S thng nht ny l iu kin cn thit cho tp th pht trin lnh mnh. Tnh khch quan do bn cht x hi ca c nhn quy nh vic hnh thnh nn nhng nh ch, nhng quy tc ca tp th bt buc mi thnh vin phi thc hin. Tnh ch quan l nng lc tip nhn iu chnh mi suy ngh v hnh vi c nhn. Li ch c nhn lun lun biu hin thnh nhng nhu cu phong ph v a dng, trong iu kin tp th khng th p ng y , s dn n mu thun gia c nhn vi c nhn v c nhn vi tp th. y l mu thun tt yu trong qu trnh vn ng v pht trin ca c nhn v tp th. V vy, cn phi pht hin v gii quyt kp thi trn nguyn tc nh hng v s pht trin hi ha, ton din gia li ch c nhn v li ch tp th. Quan h bin chng gia c nhn v tp th i hi phi chng c hai khuynh hng: tuyt i ha tp th, bt c nhn phi hy sinh mt chiu hoc ngc li, ch bit li ch c nhn, xem thng li ch tp th. 2.3.2. Quan h bin chng gia c nhn v x hi Khi nim x hi c biu hin nhiu cp khc nhau, cao nht l x hi loi ngi (ton th nhn loi), thp hn l nhng h thng x hi nh quc gia, dn tc, giai cp, chng tc. Quan h gia c nhn v x hi l quan h va thng nht va mu thun, c nhng ni dung thng nht vi quan h gia c nhn v tp th v u da trn c s li ch, biu hin mi quan h gia ci b phn v ci ton th. Quan h gia c nhn v x hi lun lun vn ng, bin i v pht trin, s thay i v cht ch din ra khi c s thay th hnh thi kinh t - x hi ny bng hnh thi kinh t - x hi khc. x hi khng c giai cp, khng c s i lp gia c nhn v x hi. Li ch c nhn v li ch x hi l thng nht. Khi x hi phn chia giai cp, quan h gia c nhn v x hi va c thng nht va c mu thun. Trong ch ngha x hi, quan h c nhn v x hi l thng nht bin chng v l iu kin, tin ca nhau. Trong quan h c nhn v x hi, x hi gi vai tr quyt nh. Bi vy, thc cht ca vic t chc x hi l gii quyt quan h li ch nhm to kh nng cao nht cho mi c nhn tc ng vo mi qu trnh kinh t, x hi, cho s pht trin c thc hin. X hi cng pht trin th c nhn cng c iu kin tip nhn ngy cng nhiu nhng gi tr vt cht v gi tr tinh thn.V vy, tha mn ngy cng tt hn nhu cu v li ch chnh ng ca c nhn l mc tiu v ng lc thc y x hi pht trin. S tc ng ca c nhn n x hi ph thuc vo trnh ca nhn cch. C nhn c o c v ti nng thng ng gp tch cc v xng ng vo s pht trin ca x hi. Ngc li, c nhn km ci v nhn cch th tc ng xu n x hi, km hm s pht trin. Mi quan h gia li ch c nhn v li ch x hi chu s quy nh ca mt khch quan v mt ch quan. Mt khch quan biu hin trnh pht trin v nng sut lao ng x hi. Mt ch quan th hin kh nng nhn thc v vn dng quy lut x hi ph hp vi mc ch ca con ngi.

57

2.4. Vic gii quyt mi quan h gia c nhn v x hi nc ta hin nay - Mc tiu cch mng ca ng ta v nhn dn ta l em li m no, t do, hnh phc cho cng ng v mi thnh vin ca cng ng. Thng qua cc ch trng, chnh sch, gii php ng, Nh nc phc v v chm lo li ch ca x hi v m bo nhng li ch chn chnh ca c nhn. Trong mi bc i ca cch mng Vit Nam l s kt hp hi ha li ch x hi v li ch c nhn. l phng cch pht huy sc mnh tng hp ca ton x hi v pht huy tnh tch cc sng to ca mi c nhn. thc hin c v m bo tng bc tin vng chc cn phi kt hp cht ch gia s pht trin kinh t vi tng bc thc hin cng bng x hi, kt hp hi ha gia gii phng x hi vi gii phng c nhn. - Trong thi k qu ln ch ngha x hi v ngay di ch x hi ch ngha vn c nhng mu thun gia c nhn v x hi. V vy, gii quyt ng n mi quan h gia c nhn v x hi cn trnh hai thi cc oan: + Ch thy c nhn m khng thy x hi, em i lp c nhn vi x hi, i hi tha mn nhng yu cu c nhn khng ph hp hoc cha ph hp vi li ch ca x hi v vi iu kin chung ca x hi, ch i hi x hi m khng thc hin ngha v i vi x hi. y l ch ngha c nhn cn ph phn. + Ch thy x hi m khng thy c nhn. Biu hin quan nim sai lm v li ch x hi, v ch ngha tp th, thc cht l t tng ch ngha bnh qun dn n thiu s quan tm thit thc li ch c nhn, coi nh vic hnh thnh v pht huy bn sc c nhn, ti nng c nhn, xem thng cc nguyn vng, tm t, kin ca c nhn, khng thy rng s pht trin ca mt x hi l do kt qu ng gp tch cc, sng to ca mi c nhn trong x hi , dn n lm suy yu ng lc pht trin ca x hi, lm cho i sng x hi tr nn ngho nn n iu khng ph hp vi bn cht ca ch ngha x hi. - Nn kinh ca nc ta hin nay l kinh t th trng theo nh hng x hi ch ngha. Kinh t th trng bn cnh nhng mt tch cc cn c mt tri ca n nh tuyt i ha li ch kinh t, dn ti phn ha giu ngho trong x hi, cha ng nhng kh nng i lp gia c nhn v x hi. Do vy, cn phi khc phc nhng kha cnh tiu cc ca kinh t th trng, pht huy nhn t con ngi. Thc hin chin lc con ngi ca ng cng sn Vit Nam l mc tiu c ngha quyt nh gii quyt tt mi quan h gia c nhn v x hi nc ta hin nay.

3. Vai tr qun chng nhn dn trong lch s

3.1. Khi nim qun chng nhn dn Khi nim qun chng nhn dn c xc nh bi cc ni dung sau y: - L nhng ngi lao ng sn xut ra ca ci vt cht v nhng gi tr tinh thn. y l thnh t ht nhn ca qun chng nhn dn. - Nhng b phn dn c chng li giai cp thng tr p bc, bc lt, i khng vi nhn dn. - Nhng giai cp, nhng tng lp x hi thc y s tin b x hi thng qua hot ng ca mnh, trc tip hoc gin tip trn cc lnh vc ca i sng x hi. Nhng ni dung ny cho thy: + Qun chng nhn dn l lc lng dn c ng o c chung li ch cn bn. Bao gm nhng thnh phn, nhng tng lp v nhng giai cp lin kt li

58

thnh tp th di s lnh o ca mt c nhn hay mt t chc nhm thc hin li ch v mc ch ca mnh mt thi i nht nh. + Lch s lun vn ng v bin i, mi thi i c nhim v ring ca n nn khi nim qun chng nhn dn cng vn ng v bin i theo s pht trin ca lch s - x hi. 3. 2. Vai tr ca qun chng nhn dn Cc hc thuyt v cc tro lu t tng trc Mc khng hiu ng n vai tr ca qun chng nhn dn. T tng tn gio cho rng mi s thay i trong x hi l do ch ca ng ti cao c cc c nhn thc hin. Ch ngha duy tm c bit cao vai tr ca cc v nhn, xem qun chng nhn dn l cng c, phng tin v nhn thc hin mc ch ca mnh. Ch ngha duy vt tuy khng tin vo Thng , thn linh nhng khi gii thch cc hin tng x hi li sa vo ch ngha duy tm. Khng t nh duy vt cho rng nhn t quyt nh s pht trin ca x hi l t tng, o c v do cc v nhn sm nhn thc c chn l vnh cu. Tuy vy, cng c nhng nh duy vt cao vai tr ca qun chng nhn dn nhng li ph nhn hon ton vai tr ca v nhn do khng nhn thc c mt cch khoa hc vai tr ca qun chng nhn dn trong lch s. Ch ngha Mc - Lnin chng minh mt cch khoa hc vai tr ca qun chng nhn dn v khng nh: qun chng nhn dn l ngi sng to chn chnh ca lch s. Vai tr ca qun chng nhn dn th hin ba ni dung sau: 1- Qun chng nhn dn l lc lng sn xut c bn ca x hi, trc tip sn xut ra ca ci vt cht, l c s ca tn ti v pht trin ca x hi. Con ngi mun tn ti phi c iu kin vt cht cn thit, nhng nhu cu ch c th p ng c thng qua sn xut. Lc lng sn xut c bn l ng o qun chng nhn dn lao ng bao gm c lao ng chn tay v lao ng tr c. Cch mng khoa hc k thut hin nay c vai tr c bit i vi s pht trin ca lc lng sn xut. Song, vai tr ca khoa hc ch c th pht huy thng qua thc tin sn xut ca qun chng nhn dn lao ng, nht l i ng cng nhn hin i v tr thc trong nn sn xut x hi, ca thi i kinh t tri thc. 2- Qun chng nhn dn l ng lc c bn ca mi cuc cch mng x hi Trong cc cuc cch mng v i lm thay i t hnh thi kinh t - x hi ny sang hnh thi kinh t - x hi khc, qun chng nhn dn tham gia ng o, t gic, tch cc th cch mng mi c th ginh thng li. Cch mng l ngy hi ca qun chng, l s nghip ca qun chng ch khng phi l s nghip ring ca mt s c nhn. Lch s chng minh rng trong mi cuc cch mng qun chng nhn dn u l lc lng c bn. Nguyn nhn ca mi cuc cch mng, xt n cng, l bt u t s pht trin ca lc lng, dn n mu thun vi quan h sn xut. Ngha l t hot ng sn xut vt cht ca qun chng nhn dn. V vy, qun chng nhn dn l ch th ca cc qu trnh kinh t, chnh tr, x hi, ng vai tr l ng lc c bn ca cch mng.

59

3- Qun chng nhn dn l ngi sng to ra nhng gi tr vn ha tinh thn. Qun chng nhn dn ng vai tr to ln trong s pht trin ca khoa hc, ngh thut, vn hc, ng thi p dng nhng thnh tu vo trong hot ng thc tin. Nhng sng to ca qun chng nhn dn va l ci ngun, va l iu kin thc y s pht trin nn vn ha tinh thn ca cc dn tc trong mi thi i. Hot ng thc tin ca qun chng nhn dn l ngun cm hng v tn cho mi sng to tinh thn trong i sng x hi. V cc gi tr tinh thn ch c th trng tn khi c qun chng nhn dn chp nhn v truyn b tr thnh gi tr ph bin. Tm li: xt t kinh t n chnh tr, t hot ng vt cht n hot ng tinh thn, qun chng nhn dn lun ng vai tr quyt nh trong lch s nhng vai tr trong tng thi k c th khng ging nhau. Vai tr y c pht huy cao mt khi ng o qun chng thot khi s tri buc ca nhng t tng phn ng, phn khoa hc, nhng tp qun lc hu v c gic ng nhng t tng khoa hc v cch mng. V vy, ch c ch ngha x hi, qun chng nhn dn mi c iu kin pht huy ti nng v s sng to ca mnh. Lch s dn tc Vit Nam l thc tin sinh ng chng minh vai tr, sc mnh ca qun chng nhn dn trong xy dng v bo v t nc. Pht huy gi tr truyn thng, vn dng ch ngha Mc - Lnin v qun trit t tng H Ch Minh, ng cng sn Vit Nam khng nh cch mng l s nghip ca qun chng v quan im "ly dn lm gc". l ci ngun sc mnh v l mc ch ca ng cng sn Vit Nam ./.

60