KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/1

KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3 Φ

OBJEKTIF AM

Memahami konsep-konsep asas sistem sambungan bintang dan

Un

9
sambungan delta

it
OBJEKTIF KHUSUS

Di akhir unit ini anda dapat :

 Menerangkan bahawa beban tiga fasa boleh disambung secara

Bintang yang mempunyai empat (4) pengalir.

 Menyatakan bahawa beban tiga fasa boleh disambung secara Delta

yang mempunyai tiga (3) dawai hidup.

 Membuktikan bahawa dalam sambungan Bintang ;

Arus talian = Arus fasa
Voltan talian = 3 Voltan fasa

 Membuktikan bahawa dalam sambungan Delta;

Arus talian = 3 Arus fasa
Voltan talian = Voltan fasa

 Mengirakan nilai kuasa di dalam sistem 3 Φ

 Menyelesaikan masalah pengiraan yang melibatkan sambungan

Bintang dan Delta.
KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/2

INPUT

9.0 SAMBUNGAN BINTANG

Sambungan Bintang juga dikenali sebagai sambungan Wai (Y) atau STAR. Beban
pada setiap fasa kebiasaannya adalah seimbang . Sambungan jenis ini mempunyai
empat dawai pengalir iaitu tiga (3) dawai hidup dan satu (1) talian neutral;

a) Talian Merah, R
b) Talian Kuning, Y
c) Talian Biru, B
d) Talian Neutral, N

R (Talian Merah)

Beban
N (Talian Neutral)

Beban Beban

Y (Talian Kuning)

B (Talian Biru)

Rajah 9.1 : Sambungan Bintang

KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/3

9.0.1 Voltan Talian, VL

Voltan talian ( VL ) ialah nilai voltan yang diukur di antara dua talian hidup. Manakala,
voltan fasa ( VP ) ialah nilai voltan yang diukur di antara talian hidup dengan talian
neutral (Rajah 9.2).

R A

VP = ERN
VL

N
E
VL VP = EYN
VP = EBN

Y
B C
VL

Rajah 9.2 : Voltan Dalam Sambungan Bintang

Nilai dge dianggap positif apabila bertindak keluar dari titik neutral. ERN , EYN dan
EBN dinamakan Voltan fasa ( VP ). Beza fasa di antara voltan-voltan fasa adalah sama
iaitu 120o. Bagi sambungan bintang, hubungan matematik di antara voltan talian
dengan voltan fasa adalah seperti persamaan (9.1) di bawah ;

=
( 9.1 )

Ingat !!!

9.0.2 Arus Talian , I L

KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/4

Arus talian ialah arus yang mengalir di dalam talian, manakala arus fasa pula
ditakrifkan sebagai arus yang mengalir di dalam fasa.

R I R = I L (Arus talian merah)

I PR = I P (Arus fasa merah)

I N = I L (Arus talian neutral)

N

I PB = I P (Arus fasa biru)

IY = I L (Arus talian kuning)

Y I PY = I P (Arus fasa kuning)

I B = I L (Arus talian biru)

B

Rajah 9.3 : Arus Dalam Sambungan Bintang

Merujuk kepada Rajah 9.3 di atas, bagi sambungan bintang, arus fasa ( I P ) iaitu I PR , I PY
dan I PB adalah sama nilainya dengan arus talian ( I L ) iaitu I R , IY dan I B . Dalam bentuk
persamaan matematik, hubungan di antara arus talian dan arus fasa boleh ditulis seperti
persamaan (9.2).

(9.2)
pu na !
ke gat
!!
in
In n
i
KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/5

Contoh 9.1 :
Tiga galangan yang seragam setiap satunya berintangan 10Ω dan berkearuhan 0.019H,
diberikan bekalan 415V, 50Hz. Kirakan nilai arus talian, arus fasa, voltan fasa dan voltan
talian jika ketiga –tiga galangan tersebut disambung secara bintang.

Penyelesaian :

Voltan talian , VL = 415 V (Voltan bekalan 3Φ = Voltan talian)

VL 415
Voltan fasa , VP = = = 239.6 V (kerana sambungan bintang)
3 3
Dapatkan nilai galangan , Z P = R 2 + X L 2 ............................... pers. 1

di mana, X L = 2πfL = 2π (50)(0.019) = 5.97 Ω .

∴ Z P = 10 2 + 5.97 2 = 11.65Ω

VP 239.6
Arus fasa, I P = = = 20.57 A
Z p 11.65

Arus talian, I L = I P = 20.57 A (kerana sambungan bintang)

da k ta fa ada n ,
be ib m ya n a , h
d la in lia sa la
a
tid lta lta itu ali
Jik al rika oa aka tau

vo vo ka n t
a n n la n

a a
m olt
n n
vo y d n
k e s t

V
ta ang i

d
n

a
l
a

9.1 SAMBUNGAN DELTA ( ∆)

KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/6

Di dalam sambungan delta hanya ada tiga(3) dawai pengalir sahaja iaitu talian merah
(R), talian kuning (Y) dan talian biru (B). Titik AB, BC dan AC adalah titik –titik
yang berada dalam bahagian fasa. Beban–beban yang terdapat di setiap fasa
selalunya seimbang iaitu sama magnitudnya.

Talian merah A
R

Beban Beban

Talian kuning Beban

Y
B C

Talian biru
B

Rajah 9.4 : Sambungan Delta

Sa de ken ga an
s b ing
di eba ung
m r
a i

sa Ja
bu a ju li
ga a
g
n
n
m lt

9.1.1 Arus dan Voltan Dalam Sambungan Delta

KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/7

IR = IL
R

I1 = I P I2 = I P

VL = VP

IY = I L
Y I3 = I P
IB = IL VL = VP
B

Rajah 9.5 : Arus Dan Voltan Dalam Sambungan Delta

Daripada Rajah 9.5 di atas, arus I1 , I 2 dan I 3 adalah arus setiap fasa dan dikenali sebagai
arus fasa ( I P ). Arus I R , IY dan I B adalah arus setiap talian dan dikenali sebagai arus talian
( I L ). Oleh kerana beban dalam keadaan seimbang, maka arus setiap fasa dan arus setiap
talian adalah sama (persamaan 9.3) dan berbeza fasa sebanyak 120o antara satu sama lain.

I1 = I 2 = I 3 = I P
(9.3)
I R = IY = I B = I L

Dalam sambungan delta, hubungan di antara arus talian dan arus fasa boleh ditulis dalam
bentuk ungkapan matematik seperti persamaan (9.4).
KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/8

Arus Talian = 3 Arus Fasa

(9.4)
I L = 3I P

Di dalam sambungan delta, nilai voltan talian dan voltan fasa adalah sama kerana kedua-
duanya diukur di antara dua(2) dawai hidup. Dan ia boleh diungkapkan dalam persamaan
(9.5) di bawah.

Vol tan Talian = Vol tan Fasa

(9.5)
VL = VP

Untuk perhatian
pelajar. Takrifan
bagi arus talian,
arus fasa dan
voltan talian bagi
sambungan
KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/9

Contoh 9.2 :

Tiga galangan yang seragam setiap satunya berintangan 10Ω dan berkearuhan 0.019H,
diberikan bekalan 415V, 50Hz. Kirakan nilai arus talian, arus fasa, voltan fasa dan voltan
talian jika ketiga –tiga galangan tersebut disambung secara delta.

Penyelesaian :

Voltan talian , VL = 415 V (Voltan bekalan 3Φ = Voltan talian)

Voltan fasa , VP = 415V (kerana sambungan delta)
Dapatkan nilai galangan , Z P = R 2 + X L 2

di mana, X L = 2πfL = 2π (50)(0.019) = 5.97 Ω .

∴ Z P = 10 2 + 5.97 2 = 11.65Ω

VP 415
Arus fasa, I P = = = 35.9 A
Z p 11.65

Arus talian, I L = 3I P = 3 (35.9) = 62.18 A (kerana sambungan delta)

Bandingkan
jawapan anda
dengan contoh 9.1

9.2 KUASA DALAM SISTEM 3 Φ

Kuasa dalam sistem tiga fasa adalah sama dengan kuasa yang ada di dalam sistem
satu fasa iaitu kuasa ketara, kuasa aktif (kuasa sebenar) dan kuasa regangan (reaktif).
KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/10

9.2.1 Kuasa Ketara (VA)

Dalam sistem 3 fasa yang mempunyai beban seimbang, jika ;

IP = Arus fasa, I L = Arus talian

Vp = Voltan fasa, VL = Voltan talian

Kuasa ketara setiap fasa :

S P = VP I P (9.6)

Jumlah kuasa ketara dalam sistem 3 Φ :

S3Φ = 3xS P
= 3VP I P

= 3VL I L (9.7)

9.2.2 Kuasa Aktif (W)

Kuasa aktif juga dipanggil kuasa purata atau kuasa sebenar.
Kuasa aktif setiap fasa :
PP = VP I P cosθ (9.8)

Jumlah kuasa aktif dalam sistem tiga fasa :

P3Φ = 3 xPP
= 3VP I P cosθ
bagi sambungan DELTA :
I
VL = VP dan I P = L
3
IL
dari pers. (9.8) : P3Φ = 3VP I P = 3VL x x cosθ
3

= 3VL I L cosθ (9.9)

P3Φ = 3VL I L cos θ

KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/11

formula ini sama juga bagi sambungan BINTANG.

9.2.3 KUASA REAKTIF (VAR)

Kuasa reaktif juga di panggil kuasa regangan atau kuasa khayal.

Kuasa reaktif setiap fasa :

QP = VP I P sin θ

Jumlah kuasa reaktif dalam sistem tiga fasa :

Q3Φ = 3 xQP
= 3VP I P sin θ (9.10)

bagi sambungan DELTA :

IL
VL = VP dan IP =
3
IL
dari pers. (9.8) : Q3Φ = 3VP I P sin θ = 3VL x x cosθ
3

= 3VL I L sin θ (9.11)

Q3Φ = 3VL I L sin θ

formula ini sama juga bagi sambungan BINTANG.

Formula-formula
kuasa sistem 3 bagi
sambungan bintang dan
delta adalah sama.

9.2.4 Gambar rajah Segitiga Kuasa

KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/12

Ketiga –tiga kuasa dalam sistem tiga fasa yang diterangkan di atas boleh digambarkan
dengan menggunakan gambar rajah segitiga dalam Rajah 9.6. Segitiga ini dipanggil
segitiga kuasa (Rujuk 7.11.4) .

S = VI
Q

θ
P
Rajah 9.6 : Gambar Rajah Segitiga Kuasa

Contoh 9.3
Daripada soalan Contoh 9.2, kirakan jumlah kuasa ketara, kuasa aktif dan kuasa regangan.

i). Jumlah kuasa ketara, S3Φ = 3VL I L = 3 (415)(62.18) = 44.7 kVA

R
ii). Jumlah kuasa aktif, P3Φ = 3VL I L cosθ = 3 (415)(62.18)( )
Z
10
= 44695.1( ) = 38.4 kW
11.65

iii). Jumlah kuasa regangan , Q3Φ = 3V L I L sin θ = 3 (415)(62.18) sin 30.9o

= 22.9 kVAR

Nota :
o
KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/13

AKTIVITI 9

Uji kefahaman dan ingatan anda dengan membuat

aktiviti berikut. Sekiranya masih kabur, sila jumpa
pensyarah

9.1 Berikan definisi bagi arus talian, arus fasa dan voltan talian di dalam sistem tiga fasa.

9.2 Buktikan formula jumlah kuasa ketara, S3Φ = 3VL I L di dalam sistem tiga fasa.

9.3 Senaraikan kuasa-kuasa yang ada di dalam sistem satu fasa dan tiga fasa.

9.4 Satu motor tiga fasa beban seimbang sambungan delta diberikan bekalan kuasa 400V.
Arus talian 20A dan kuasa diambil oleh motor ialah 10kW. Kirakan ;
i. Voltan fasa
ii. Arus fasa
iii. Galangan
iv. Faktor kuasa
KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/14

MAKLUM BALAS 9

9.1 Arus talian – arus yang mengalir di dalam talian

Arus fasa – arus yang mengalir di dalam fasa
Voltan talian – Voltan yang diukur di antara dua wayar hidup.

9.2 Diketahui kuasa ketara setiap fasa, S P = VP I P

Jumlah kuasa ketara dalam sistem 3 Φ :
S3Φ = 3xS P
= 3 VP I P (1)
IL
bagi sambungan delta, VL = VP dan I P = (2)
3
IL
masukkan (2) ke dalam (1) : S3Φ = 3 xVL x = 3VL I L (terbukti).
3
(Nota : Jawapan akan sama jika anda menggunakan sambungan bintang)

9.3 Kuasa-kuasa yang wujud di dalam sistem satu fasa sama dengan kuasa yang ada di
dalam sistem tiga fasa iaitu ;
i. Kuasa ketara, S
ii. Kuasa aktif / sebenar, P
iii. Kuasa reaktif, Q.
KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/15

Penilaian Kendiri

1. Lukiskan dan labelkan bahagian-bahagian penting bagi sistem 3 fasa sambungan

delta.

2. Dalam sistem penjanaan, penghantaran dan pengagihan tenaga elektrik terdapat dua
sistem yang biasa digunakan iaitu sistem satu fasa dan sistem tiga. Terangkan
perbezaan kedua-dua sistem dari segi definisi, sambungan talian dan bentuk
gelombang.

3. Tiga(3) gegelung seimbang mempunyai pemuat 9.8 µF , pearuh 0.8H dan perintang
20 Ω bagi setiap fasa. Jika voltan bekalan 415V, 50Hz disambung secara delta,
kirakan ;
i. Arus fasa dan arus talian
ii. Faktor kuasa
iii. Kuasa sebenar

4. Satu motor tiga fasa beban seimbang sambungan Bintang diberikan bekalan kuasa
400V. Arus talian yang mengalir ialah 20A, kirakan kuasa yang dilesapkan jika faktor
kuasa litar ialah 0.78.

Selamat Mencuba !
Jumpa pensyarah
untuk mengetahui
jawapannya.
KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/16

MAKLUM BALAS KENDIRI

1. Bahagian-bahagian utama sambungan Delta

Talian merah Arus talian, I L A

R

VL = VP Beban Beban

Talian kuning Beban

Y
B C

Talian biru
B

Dalam sambungan delta, hubungan di antara arus talian dan arus fasa, voltan talian dan
voltan fasa boleh ditulis dalam bentuk ungkapan matematik seperti persamaan di bawah ;

Arus Talian = 3 Arus Fasa

I L = 3I P

Vol tan Talian = Vol tan Fasa

VL = VP
2. Perbezaan antara sistem tiga fasa dan sistem satu fasa adalah :
KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/17

SISTEM 1 Φ SISTEM 3 Φ

Definisi : Definisi :
Sistem yang mempunyai dua(2) kabel/dawai Sistem yang mempunyai tiga(3) kabel dari
penyambung dari bekalan ke beban iaitu, bekalan ke beban iaitu fasa merah (R), fasa
kabel hidup (L) dan kabel neutral (N). kuning (Y) dan Fasa biru (B).

Sambungan Talian : Sambungan Talian :

Kabel hidup R

Y
240V beban 240V 415V
B

Kabel neutral N

Bentuk gelombang : Bentuk gelombang :

Voltan Voltan
R Y B
240V 415V

360
0 π 2π θ 0
120 240 θ

3. Diberi, C = 9.8 µ F, L = 0.8H, R = 20 Ω , VL = 415V dab f = 50Hz.

KAEDAH SAMBUNGAN SISTEM 3Φ E1063/UNIT9/18

1 1
XC = = = 324.81 Ω
2πfC 2π (50)(9.8 x10− 6 )

X L = 2πfL = 2π (50)(0.8) = 251.33 Ω

Z P = R 2 + ( X C − X L ) 2 = 20 2 + (324.81 − 251.33) 2 = 76.15 Ω

VP = VL = 415V (kerana sambungan delta)

VP 415
i. Arus fasa , I P = = = 5.45 A
Z P 76.15
Arus talian , I L = 3I P = 3 (5.45) = 9.44 A (sambungan delta)

R 20
ii. Faktor kuasa, cos θ = = = 0.263
Z 76.15
iii. Kuasa sebenar, P3Φ = 3 (415)(9.44) = 6785.5 W

4. Diberi, VL = 400V dan I L = 20 A

Kuasa yang dilesapkan = kuasa sebenar
P3Φ = 3VL I L cosθ = 3 (400)(20)(0.78) = 10.81kW

Yahoo!!!
Aku berjaya
menjawab
semua soalan
dengan betul.