HCL30784.blogspot.

com

C¸c bµi to¸n ¸p dông tÝnh liªn tôc, tÝnh ®¬n

®iÖu cña hµm sè vµ ®Þnh lÝ Largrange.
A. KiÕn thøc cÇn nhí.
I. TÝnh liªn tôc cña hµm sè

1. §Þnh nghÜa:
Cho hµm sè y = f (x) x¸c ®Þnh trªn tËp D vµ x0 ∈ D.
Hµm sè f ®−îc gäi lµ liªn tôc t¹i x0 nÕu

lim f (x) = f (x0 )

x→x0

Hµm sè f ®−îc gäi lµ liªn tôc trªn D nÕu nã liªn tôc t¹i mäi ®iÓm x0 ∈ D.

NhËn xÐt: NÕu hµm sè u = u(x) liªn tôc t¹i x0 vµ hµm sè y = f (u) liªn tôc t¹i u0 = u(x0 )
th× ta cã
lim f (u(x)) = f ( lim u(x)) = f (u(x0 ))
x→x0 x→x0

2. C¸c ®Þnh lÝ vµ hÖ qu¶.

§Þnh lÝ NÕu hµm sè y = f (x) liªn tôc trªn [a, b] th× nã ®¹t gi¸ trÞ lín nhÊt, gi¸ trÞ nhá
nhÊt trªn [a, b] vµ nhËn mäi gi¸ trÞ trung gian gi÷a GTNN, GTLN.
NghÜa lµ
Tån t¹i x1 ∈ [a, b] sao cho f (x1 ) = m = min f (x)
[a,b]

Tån t¹i x2 ∈ [a, b] sao cho f (x2 ) = M = max f (x)

[a,b]

vµ nÕu λ lµ sè n»m gi÷a m vµ M th× tån t¹i x0 ∈ [a, b] sao cho λ = f (x0 )

HÖ qu¶ NÕu hµm sè y = f (x) liªn tôc trªn ®o¹n [a, b] vµ f (a)f (b) < 0 th× tån t¹i sè
c ∈ (a, b) sao cho f (c) = 0, nghÜa lµ ph−¬ng tr×nh f (x) = 0 cã Ýt nhÊt mét nghiÖm c ∈ (a, b)

II. §Þnh lÝ Largrange

§Þnh lÝ (Largrange)
NÕu hµm sè y = f (x) liªn tôc trªn ®o¹n [a, b] vµ cã ®¹o hµm trªn kho¶ng (a, b) th× tån t¹i sè
c ∈ (a, b) sao cho
f (b) − f (a)
f 0 (c) =
b−a

3
HCL30784.blogspot.com

HÖ qu¶ 1 (§Þnh lÝ Rolle)

NÕu hµm sè y = f (x) liªn tôc trªn ®o¹n [a, b], cã ®¹o hµm trªn kho¶ng (a, b) vµ f (a) = f (b)
th× tån t¹i sè c ∈ (a, b) sao cho f 0 (c) = 0, hay nãi c¸ch kh¸c ph−¬ng tr×nh f 0 (x) = 0 cã Ýt
nhÊt mét nghiÖm thuéc (a, b).

HÖ qu¶ 2
Cho hµm sè y = f (x) cã ®¹o hµm trªn [a, b].
Khi ®ã nÕu ph−¬ng tr×nh f 0 (x) = 0 cã duy nhÊt nghiÖm trªn ®o¹n [a, b] th× ph−¬ng tr×nh
f (x) = 0 kh«ng thÓ cã qu¸ hai nghiÖm ph©n biÖt trªn [a, b].

Chøng minh:
Gi¶ sö ng−îc l¹i, ph−¬ng tr×nh f (x) = 0 cã 3 nghiÖm ph©n biÖt x1 , x2 , x3 ∈ [a, b].
Kh«ng mÊt tæng qu¸t, cã thÓ gi¶ sö x1 < x2 < x3 .
Khi ®ã theo ®Þnh lÝ Rolle, ph−¬ng tr×nh f 0 (x) = 0 cã Ýt nhÊt mét nghiÖm α ∈ (x1 , x2 ) vµ cã Ýt nhÊt
mét nghiÖm β ∈ (x2 , x3 ). Ta suy ra ph−¬ng tr×nh f 0 (x) = 0 cã Ýt nhÊt hai nghiÖm ph©n biÖt trªn
(a, b), ®iÒu nµy m©u thuÈn víi gi¶ thiÕt.

III. TÝnh ®¬n ®iÖu cña hµm sè

1. §Þnh nghÜa
Cho hµm sè y = f (x) x¸c ®Þnh trªn tËp K.
Hµm sè f ®−îc gäi lµ ®ång biÕn (hay t¨ng) trªn K nÕu

∀x1 , x2 ∈ K : x1 < x2 ⇒ f (x1 ) < f (x2 )

Hµm sè f ®−îc gäi lµ nghÞch biÕn (hay gi¶m) trªn K nÕu

∀x1 , x2 ∈ K : x1 < x2 ⇒ f (x1 ) > f (x2 )

2. §Þnh lÝ
Cho hµm sè y = f (x) cã ®¹o hµm trªn kho¶ng (a, b).
a) NÕu f 0 (x) ≥ 0 ∀x ∈ (a, b) vµ dÊu ®¼ng thøc chØ x¶y ra t¹i mét sè h÷u h¹n ®iÓm trªn
(a, b) th× hµm sè y = f (x) t¨ng trªn (a, b).
b) NÕu f 0 (x) < 0 ∀x ∈ (a, b) vµ dÊu ®¼ng thøc chØ x¶y ra t¹i mét sè h÷u h¹n ®iÓm trªn
(a, b) th× hµm sè y = f (x) gi¶m trªn (a, b).
c) NÕu f 0 (x) = 0 ∀x ∈ (a, b) th× f lµ hµm h»ng trªn (a, b).

3. NhËn xÐt
• NÕu hµm sè y = f (x) t¨ng (t.− gi¶m) trªn kho¶ng (a, b) vµ liªn tôc trªn ®o¹n [a, b] th× hµm
sè f còng t¨ng (t.− gi¶m) trªn ®o¹n [a, b]
• NÕu hµm sè y = f (x) t¨ng (hoÆc gi¶m) trªn kho¶ng (a, b) th× víi mäi u, v ∈ (a, b) ta cã

f (u) > f (v) ⇔ u > v

4
HCL30784.blogspot.com

f (u) < f (v) ⇔ u < v

f (u) = f (v) ⇔ u = v

B. C¸c vÝ dô minh häa

VÝ dô 1 Cho hµm sè y = f (x) lµ hµm liªn tôc trªn ®o¹n [a, b] sao cho

a ≤ f (x) ≤ b, ∀x ∈ [a, b]

Chøng minh r»ng ph−¬ng tr×nh f (x) = x cã Ýt nhÊt mét nghiÖm thuéc ®o¹n [a, b].

Bµi gi¶i

XÐt hµm sè g(x) = f (x) − x. V× hiÖu cña hai hµm liªn tôc lµ mét hµm liªn tôc nªn
g(x) lµ hµm sè liªn tôc trªn ®o¹n [a, b]. Ta cã

g(a) = f (a) − a ≥ 0
⇒ g(a)g(b) ≤ 0
g(b) = f (b) − b ≤ 0
Cã hai kh¶ n¨ng x¶y ra  
g(a) = 0 f (a) = a
+ NÕu g(a)g(b) = 0 th× suy ra ⇒
g(b) = 0 f (b) = b

Nh− vËy trong tr−êng hîp nµy, hoÆc a, hoÆc b lµ nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh f (x) = x.

+ NÕu g(a)g(b) < 0 th× do g lµ hµm liªn tôc trªn ®o¹n [a, b] nªn tån t¹i x0 ∈ (a, b) sao
cho g(x0 ) = 0, suy ra f (x0 ) = x0 .
VËy x0 lµ nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh f (x) = x.

VÝ dô 2 Cho f (x) lµ hµm liªn tôc trªn ®o¹n [0, 1] vµ tháa m·n ®iÒu kiÖn f (0) = f (1). Cho
n lµ sè tù nhiªn tïy ý. Chøng minh r»ng tån t¹i x0 ∈ [0, 1] sao cho ta cã hÖ thøc
 1
f (x0 ) = f x0 +
n
Bµi gi¶i
 
XÐt hµm sè g(x) = f x + n1 − f (x).
n−1
Khi ®ã g(x) lµ hµm x¸c ®Þnh vµ liªn tôc trªn ®o¹n [0; ].
n
Ta cã   


 g(0) = f n1 − f (0)

      
1 2
g = f − 1


 n

n n
 g n2 = f n3 − n2

...



   

 g n−1 = f (1) − f n−1

n n

5
HCL30784.blogspot.com

Céng vÕ theo vÕ n ®¼ng thøc trªn ta cã

1 2 n − 1
g(0) + g +g + ... + g = f (1) − f (0) = 0.
n n n
Tõ ®ã suy ra tån t¹i i, j ∈ {0, 1, 2, ..., n − 1} sao cho
i j 
g ≥0 vµ g ≤0
n n
Kh«ng mÊt tæng qu¸t, gi¶ sö i < j, khi ®ã theo tÝnh chÊt liªn tôc cña hµm sè g(x), tån
hi ji
t¹i x0 ∈ ; ⊂ [0, 1] sao cho
n n
 1  1
g(x0 ) = 0 ⇒ f x0 + − f (x0 ) = 0 ⇒ f x0 + = f (x0 ).
n n
VËy ta cã ®iÒu ph¶i chøng minh.

VÝ dô 3 Cho f (x) vµ g(x) lµ c¸c hµm sè liªn tôc trªn [a, b], tháa m·n ®iÒu kiÖn 0 < f (x) <
g(x), ∀x ∈ [a, b].
Chøng minh r»ng tån t¹i sè λ > 0 sao cho

(1 + λ)g(x) < f (x), ∀x ∈ [a, b]

Bµi gi¶i

f (x)
XÐt hµm sè h(x) = trªn ®o¹n [a, b]
g(x)
Theo gi¶ thiÕt ta suy ra h(x) lµ hµm sè liªn tôc trªn ®o¹n [a, b] vµ h(x) > 1, ∀x ∈ [a, b].
Do h(x) liªn tôc trªn ®o¹n [a, b] nªn nã ®¹t gi¸ trÞ nhá nhÊt trªn [a, b], tøc lµ tån t¹i
x0 ∈ [a, b] sao cho
h(x0 ) = µ = min h(x)
[a,b]

V× h(x) > 1, ∀x ∈ [a, b] nªn ta cã µ = h(x0 ) > 1.

Suy ra cã sè λ > 0 sao cho µ = 1 + 2λ.
V× µ lµ gi¸ trÞ nhá nhÊt cña hµm sè h(x) trªn ®o¹n [a, b] nªn ta cã

h(x) ≥ µ, ∀x ∈ [a, b]

⇒ h(x) ≥ 1 + 2λ > 1 + λ, ∀x ∈ [a, b]

f (x)
⇒ > 1 + λ, ∀x ∈ [a, b]
g(x)
⇒ f (x) > (1 + λ)g(x), ∀x ∈ [a, b]
VËy ta cã ®iÒu ph¶i chøng minh.

6
HCL30784.blogspot.com

VÝ dô 4 Cho ®a thøc

P (x) = an xn + an−1 xn−1 + ... + a1 x + a0 , (an 6= 0)

Gi¶ sö P (x0 ) ≥ 0 vµ P (i) (x0 ) ≥ 0, ∀i = 1, 2, ..., n.

Gäi α lµ mét nghiÖm tïy ý cña ph−¬ng tr×nh P (x) = 0. Chøng minh r»ng α ≤ x0 .
¸p dông chøng minh r»ng ph−¬ng tr×nh

x5 − 5x4 + 15x3 − x2 + 3x − 7 = 0

cã nghiÖm duy nhÊt.

Bµi gi¶i

Ta cã: P (n) (x) = an n! víi mäi x ∈ R.

Theo gi¶ thiÕt P (n) (x0 ) ≥ 0 nªn suy ra P (n) (x) = an n! > 0, ∀x ∈ R.

⇒ P (n−1) (x) lµ hµm ®ång biÕn trªn [x0 , +∞)

⇒ P (n−1) (x) > P (n−1) (x0 ) ≥ 0, ∀x > x0

⇒ P (n−2) (x) lµ hµm ®ång biÕn trªn [x0 , +∞)
⇒ P (n−2) (x) > P (n−2) (x0 ) ≥ 0, ∀x > x0
......
LËp luËn t−¬ng tù, ta ®i ®Õn P (x) lµ hµm ®ång biÕn trªn [x0 , +∞)
Suy ra
P (x) > P (x0 ) ≥ 0, ∀x > x0 (*)
Tõ (*) suy ra víi mäi x > x0 ®Òu kh«ng ph¶i lµ nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh P (x) = 0,
suy ra α ≤ x0 . VËy ta cã ®pcm.

¸p dông: §Æt P (x) = x5 − 5x4 + 15x3 − x2 + 3x − 7

Ta cã
P 0 (x) = 5x4 − 20x3 + 45x2 − 2x + 3
P 00 (x) = 20x3 − 60x2 + 90x − 2
P 000 (x) = 60x2 − 120x + 90
P (4) (x) = 120x − 120
P (5) (x) = 120
Ta cã P (1), P 0 (1), P 00 (1), P 000 (1), P (4) (1), P (5) (1) ®Òu lín h¬n hoÆc b»ng 0, vËy theo
chøng minh trªn ta suy ra mäi x > 1 ®Òu kh«ng ph¶i lµ nghiÖm cña ph−¬ng tr×nh
P (x) = 0.

7
HCL30784.blogspot.com

MÆt kh¸c nhËn xÐt r»ng, ®a thøc P (x) cã c¸c hÖ sè bËc ch½n ©m, c¸c hÖ sè bËc lÏ
d−¬ng nªn nÕu x < 0 th× P (x) < 0, vËy mäi x < 0 còng kh«ng ph¶i lµ nghiÖm cña
ph−¬ng tr×nh P (x) = 0.
Ta chØ cßn ph¶i xÐt tr−êng hîp 0 ≤ x ≤ 1
Ta cã P (x) liªn tôc trªn ®o¹n [0, 1] vµ P (0) = −7 < 0, P (1) = 6 > 0 nªn ph−¬ng tr×nh
P (x) = 0 cã Ýt nhÊt mét nghiÖm α ∈ (0, 1).
MÆt kh¸c v× P 0 (x) = 5x4 + 20(x2 − x3 ) + 25x2 + 2(1 − x) + 1 > 0, ∀x ∈ [0, 1], nªn P (x)
lµ hµm ®ång biÕn trªn [0, 1]. Suy ra α lµ nghiÖm duy nhÊt cña ph−¬ng tr×nh P (x) = 0.

VÝ dô 5 Cho f (x) liªn tôc trªn [0, 1], cã ®¹o hµm trªn kho¶ng (0, 1) sao cho

f (0) = f (1) = 0

Chøng minh r»ng tån t¹i c ∈ (0, 1) sao cho f 0 (c) = f (c).

Bµi gi¶i

XÐt hµm sè g(x) = f (x)e−x trªn ®o¹n [0, 1].

Ta cã  
g 0 (x) = f 0 (x)e−x − f (x)e−x = f 0 (x) − f (x) e−x , ∀x ∈ [0, 1]

Theo gi¶ thiÕt f (0) = f (1) = 0 nªn ta còng cã g(0) = g(1) = 0.

V× vËy theo ®Þnh lÝ Rolle, tån t¹i sè c ∈ (0, 1) sao cho g 0 (c) = 0
Suy ra  
f 0 (c) − f (c) e−c = 0 ⇔ f 0 (c) = f (c)
VËy ta cã ®pcm.

VÝ dô 6 Cho m lµ sè nguyªn d−¬ng cßn a, b, c lµ ba sè thùc sao cho

a b c
+ + =0
m+2 m+1 m
Chøng minh r»ng khi ®ã ph−¬ng tr×nh ax2 + bx + c = 0 cã Ýt nhÊt mét nghiÖm trong
kho¶ng (0, 1).

Bµi gi¶i

XÐt hµm sè
a b c
f (x) = xm+2 + xm+1 + xm
m+2 m+1 m
Ta cã  
0 m+1 m m−1 m−1 2
f (x) = ax + bx + cx =x ax + bx + c

8
HCL30784.blogspot.com

Theo gi¶ thiÕt ta cã


f (0) = 0
a b c ⇒ f (0) = f (1) = 0
f (1) = m+2 + m+1
+ m
=0

¸p dông ®Þnh lÝ Rolle, tån t¹i α ∈ (0, 1) sao cho f 0 (α) = 0, hay
 
αm−1 aα2 + bα + c = 0

⇔ aα2 + bα + c = 0, (v× α > 0)

Suy ra ph−¬ng tr×nh ax2 + bx + c = 0 cã Ýt nhÊt mét nghiÖm α ∈ (0, 1). §ã lµ ®pcm.

VÝ dô 7 Cho 0 < x < 1; 0 < y < 1; x 6= y. Chøng minh r»ng

1  y x 
ln − ln >4
y−x 1−y 1−x

Bµi gi¶i

V× x 6= y nªn kh«ng mÊt tæng qu¸t ta cã thÓ gi¶ sö y > x.

Khi ®ã bÊt ®¼ng thøc cÇn chøng minh t−¬ng ®−¬ng víi
y x
ln − 4y > ln − 4x (*)
1−y 1−x
t
XÐt hµm sè f (t) = ln − 4t víi t ∈ (0, 1)
1−t
Ta cã
(2t − 1)2
f 0 (t) = ≥ 0, ∀t ∈ (0, 1)
t(1 − t)
Suy ra f (t) lµ hµm ®ång biÕn trªn (0, 1). Do 0 < x < y < 1 nªn ta cã

f (y) > f (x)

y x
ln − 4y > ln − 4x
1−y 1−x
VËy (*) ®óng, suy ra ®pcm.

VÝ dô 8 Cho x > 0 vµ x 6= 1. Chøng minh r»ng

ln x 1
<√
x−1 x

Bµi gi¶i

9
HCL30784.blogspot.com

XÐt hai tr−¬ng hîp sau

+ NÕu x > 1, khi ®ã bÊt ®¼ng thøc ®· cho t−¬ng ®−¬ng víi
x−1
ln x − √ < 0 (1)
x
XÐt hµm sè
t−1
f (t) = ln t − √ víi t ∈ [1, +∞)
t
Ta cã
√ t−1 √
1 t− √
2 t 1 t+1 ( t − 1)2
f 0 (t) = − = − √ =− √ < 0, ∀x ∈ (1, +∞)
t t t 2t t 2t t
Suy ra f (t) lµ hµm nghÞch biÕn trªn [1, ∞).
V× x > 1 nªn suy ra f (x) < f (1) = 0, vËy (1) ®óng.
1
+ NÕu 0 < x < 1 th× > 1 nªn ¸p dông tr−êng hîp võa chøng minh ta cã
x
1
f ( ) < f (1) = 0
x
1
1 −1 1−x
⇔ ln − xq < 0 ⇔ − ln x − √ < 0
x 1 x
x

x−1 ln x 1
⇔ ln x > √ ⇔ <√
x x−1 x
VËy ta cã ®pcm.

VÝ dô 9 Cho 0 < a < b. Chøng minh r»ng

b−a b b−a
< ln <
b a a
Bµi gi¶i

BÊt ®¼ng thøc cµn chøng minh t−¬ng ®−¬ng víi

1 ln b − ln a 1
< < (1)
b b−a a
XÐt hµm sè f (x) = ln x trªn ®o¹n [a, b]. V× hµm f tháa m·n ®iÒu kiÖn cña ®Þnh lÝ
Largrange trªn [a, b] nªn tån t¹i sè c ∈ (a, b) sao cho
f (b) − f (a)
f 0 (c) =
b−a
1 ln b − ln a
⇔= (2)
c b−a
V× a < c < b nªn tõ (1) vµ (2) ta suy ra ®pcm.

10
HCL30784.blogspot.com

C. Bµi tËp tù rÌn luyÖn.

Bµi 1 Cho f (x) lµ hµm sè liªn tôc trªn ®o¹n [a, b] vµ α, β lµ hai sè thùc d−¬ng. Chøng minh
r»ng tån t¹i c ∈ [a, b] sao cho

αf (a) + βf (b) = (α + β)f (c)

Bµi 2 Cho hai hµm sè f (x), g(x) liªn tôc trªn [0; 1] vµ tháa m·n

f (0) = g(1) = 0
f (1) = g(0) = 1

Chøng minh r»ng víi mäi λ > 0, tån t¹i x0 ∈ [0, 1] sao cho

f (x0 ) = λg(x0 )

Bµi 3 Cho f (x) lµ hµm liªn tôc trªn ®o¹n [a, b]. Chøng minh r»ng víi mäi x1 , x2 , ..., xn thuéc
kho¶ng (a, b), tån t¹i sè c ∈ (a, b) sao cho
n
1X
f (c) = f (xi )
n i=1

Bµi 4 Chøng minh r»ng nÕu hµm sè y = f (x) x¸c ®Þnh trªn R vµ tháa m·n ®iÒu kiÖn

|f (x) − f (y)| ≤ (x − y)2 , ∀x 6= y ∈ R

th× f (x) lµ h»ng sè trªn R.

Bµi 5 Cho hµm sè f (x) x¸c ®Þnh trªn R vµ tháa m·n ®iÒu kiÖn

f (x + y) = f (x) + f (y) + 2xy, ∀x, y ∈ R

vµ cã ®¹o hµm khi x = 0. Chøng minh r»ng f (x) cã ®¹o hµm trªn R.

Bµi 6 Chøng minh r»ng víi mäi sè nguyªn d−¬ng n, ®a thøc

1 + x + x2 + ... + xn

kh«ng ph¶i lµ b×nh ph−¬ng cña mét ®a thøc kh¸c.

Bµi 7 Chøng minh r»ng víi mäi sè thùc a, b, c th× ph−¬ng tr×nh

a cos 3x + b cos 2x + c cos x + sinx = 0

lu«n cã nghiÖm trong kho¶ng (0, 2π).

11
HCL30784.blogspot.com

Bµi 8 Cho f (x) lµ hµm sè liªn tôc vµ cã ®¹o hµm trªn ®o¹n [0, 1]. Gi¶ sö f (0) = 0 vµ
f (1) = 1. Chøng minh r»ng tån t¹i hai sè α, β : 0 < α < β < 1 sao cho

f 0 (α)f 0 (β) = 1

Bµi 9 Cho sè thùc α > 0. Chøng minh r»ng

a) eα > α + 1

b) α > ln(α + 1)
π
Bµi 10 Cho 0 < α < . Chøng minh c¸c bÊt ®¼ng thøc sau:
2
α
a) sin α > α −
6
2α
b) sin α >
π
c) α sin α + cos α > 1

d) 2sin α + 2tan α > 2α+1

2
e) sin 2α <
3α − α3
α3
f) tan α − sin α >
2
π
Bµi 11 Cho 0 < β < α < . Chøng minh r»ng
2
α−β α−β
2
< tan α − tan β <
cos β cos2 α

Bµi 12 Cho t > 0. Chøng minh r»ng

 1 t+1  1 t
1+ > 1+
t+1 t

Bµi 13 Cho x > y > 0. Chøng minh r»ng

x+y x−y
>
2 ln x − ln y

Bµi 14 Chøng minh r»ng víi mäi x > 0 ta cã

 √  1
2
ln 1 + 1 + x < + ln x
x

12
HCL30784.blogspot.com

Bµi 15 Chøng minh r»ng víi mäi α ta cã

√ √ √ √ √
17 ≤ cos2 α + 4 cos α + 6 + cos2 α − 2 cos α + 3 ≤ 2 + 11

Bµi 16 Cho 0 < x < 1; 0 < y < 1 vµ x + y = 1. Chøng minh r»ng

√
xx + y y ≥ 2

Bµi 17 Cho hµm sè y = f (x) cã ®¹o hµm trªn R vµ tháa m·n ®iÒu kiÖn

f 0 (x) = f (x), ∀x ∈ R

Chøng minh r»ng tån t¹i sè C ∈ R sao cho

f (x) = Cex , ∀x ∈ R

Bµi 18 Chøng minh r»ng ph−¬ng tr×nh

π π π
sin − cos = 0
x x x
cã v« sè nghiÖm trªn (0, 1).

Bµi 19 Cho hµm sè y = f (x) liªn tôc trªn ®o¹n [0, 1], cã ®¹o hµm trªn kho¶ng (0, 1) vµ
tháa m·n f (0) = f (1). Chøng minh r»ng tån t¹i c ∈ (0, 1) sao cho
1
f (0) − f (c) = cf 0 (c)
2

13