CN Xu Ly Khi Thai

http://www.ebook.edu.
vn
1
I HC QUC GIA H NI
TRNG I HC KHOA HC T NHIN
----------------------------------------------
TRN HNG CN
NG KIM LOAN
CNG NGH X L KHI THI
h ni 2006
ng khi
Bom hoi luu
Quat thoi kh
Thp dem
Cua thai trn Be hoi luu
http://www.ebook.edu.vn
2
MC LC
DANH MC CAC BNG
DANH MC CAC HINH
CHNG 1. NHIM KHNG KHI VA CAC GII PHAP GIM THIU
1.1. nhim khng khi
1.2. Cc dng thi vao khng khi
1.3. Cc gii phap gim thiu nhim khng khi
1.3.1. Cc gii phap mang tinh v m
1.3.2. Cc gii phap mang tinh cc b
1.3.2.1. p dng cng ngh sn xut sch
1.3.2.2. X l trit d khi thi ti ngun
1.3.2.3. Duy tr trng thai t nhin ca khng khi
1.3.2.4. S dng cy xanh
CHNG 2. TINH CHT VA C TINH CA MT S CHT THI
VO KHNG KH
2.1. Cc kh thi dc hi
2.1.1. Halogen v cc dn xut
2.1.2. Cc hp cht dng khi ca lu hunh
2.1.3. Cc hp cht dng khi ca nit
2.1.4. Kh cacbon monoxit v dioxit
2.1.5. Asin (AsH
3
), Phosphin (PH
3
) v Stibin (SbH
3
)
2.2. Cc cht thi dng hi
2.2.1. Hi ca cac hp cht v c
2.2.2. Hi dung mi hu c
2.3. Bi
2.3.1. Khi nim v bi
2.3.2. Hnh vi ca cac ht bi trong khng khi
2.3.3. Bn cht va tac hi ca bi
CHNG 3. CAC PHNG PHAP X L BI
3.1. Khi qut v x l bi
Trang
6
7
10
10
13
14
14
15
15
16
17
19
20
20
20
21
25
31
33
35
35
37
38
38
40
43
44
44
3
3.2. Phng phap x l bi da vao lc trng trng
3.2.1. Nguyn l
3.2.2. Cu to va hot dng ca bung lng dn
3.2.3. Cu to va hot dng ca bung lng nhiu tng
3.3. Phng phap x l bi da vao lc ly tm
3.3.1. Nguyn l
3.3.2. Cu to va hot dng ca mt cyclone dn
3.4. Phng phpas x l bi bng mang lc
3.4.1. Nguyn l
3.4.2. Cu to va vn hanh
3.5. Phng phap x l bi bng dan ma
3.5.1. Nguyn l
3.5.2. Cu to va vn hanh ca thit b
3.6. Lc bi tnh din
3.6.1. Nguyn l
3.7. Phng phap sc khi qua cht lng
3.7.1. Nguyn l
3.7.2. Cu to va hot dng ca thit b
3.8. Phng phap ra khi ly tm
3.8.1. Nguyn l
3.8.2. Cu to va hot dng
3.9. Phng phap ra khi kiu Venturry
3.9.1. Nguyn l
3.10. Ra khi kiu dong xoy
3.10.1. Nguyn l
3.11. Ra khi kiu da quay
3.11.1. Nguyn l
46
46
46
47
48
48
48
52
52
52
54
54
54
56
56
56
60
60
60
62
62
62
63
63
64
65
65
65
66
66
66
4
CHNG IV. CAC PHNG PHAP X LY HI VA KHI C
4.1. Phng phap tiu hy
4.2. Phng phap ngng t
4.3. Phng phap hp ph
4.3.1. Hin tng hp ph
4.3.2. X l hi va khi dc bng phng phap hp ph
4.3.2.1. Nguyn l ca phng phap
4.3.2.2. Cc cht hp ph thng dng trong x l khi thi
4.3.3. Cc kiu tin hanh hp ph
4.3.4. Nhng u va nhc dim ca phng phap hp ph
4.4. X l khi thi bng phng phap hp th
4.4.1. Nguyn l
4.4.2. Cc loi thit b hp ph
CHNG V. CNG NGH X LY MT S KHI THI CNG NGHIP
5.1. X l khi lu hunh dioxit (SO
2
)
5.1.1. X l khi SO
2
theo dng t
5.1.2. X l khi SO
2
theo dng kh
5.2. X l khi nit oxit (NO
x
)
5.2.1. X l trung hoa NO
x
bng dng t
5.2.2. X l NO
x
bng phng phap kh nhit d cao
5.2.3. X l NO
x
bng phng phap xuc tac chn lc
5.3. X l dng thi SO
2
v NO
x
5.3.1. Cng ngh x l trong lo dt
5.3.2. Cng ngh x l sau lo dt
5.4. X l ni tip NO
x
v SO
2
5.5. X l khi H
2
S
5.5.1. Cng ngh x l H
2
S theo dng kh
5.5.2. Cng ngh x l H
2
S theo dng t
5.6. X l khi CO
5.7. X l khi CO
2
CHNG VI. MT S S CNG NGH X LY KHI THI CNG
67
67
69
71
71
72
72
72
75
76
77
77
78
82
82
82
83
85
85
86
87
87
88
89
91
93
93
94
96
96

5
NGHIP C TRNG
6.1. Thit b x l bi bng lc tui
6.2. Thit b lc tui x l khi thi (khi lo) cha SO
2
6.3. H thng x l khi thi tng hp (SO
2
, NO
x
, HCl, HF) bng phng
php lc tui kh
6.4. H thng x l khi lo co trang b thap phn ng
6.5. H thng x l khi thi bng thap dm t
6.6. H thng x l khi lo cha SO
2
bng huyn phu canxi cacbonat
6.7. H thng x l khi lo cha SO
2
s dng magie hydroxxit
6.8. Conng ngh x l trc tip SO
2
v NO
x
trong l dt
6.9. Cng ngh x l khi thi cha NO
x
s dng xuc tac chn lc
6.10. S d x l bi cng nghip bng cng ngh lng tnh din
6.11. H thng x l khi lo kiu Ventury din dng
6.12. S d cng ngh x l dng thi NO
x
v SO
2
s dng chum tia din t
6.13. Cc h thng x l mui
TI LIU THAM KHO
98
98
100
101
102
105
108
110
112
114
118
121
123
125
131
6
BNG DANH MC CAC BNG
Bng 1.1. Cac ngun va cac cht gy nhim khng khi ch yu
Bng 1.2. Bng phn loi bi, hi va khi theo gii kich thc
Bng 2.1. Ngng va thi gian tac dng ca H
2
S ln ngi
Bng 2.2. Kich thc ht ca bi, khoi va cac h phn tn ph bin
Bng 2.3. T trng ca mt s cht dng khi va dng bt ri
Bng 4.1. Cac phng phap x l bi
Bng 4.2. Vung kich thc phu hp va hiu qu x l ca cac phng phap
x l bi
Bng 4.3. Nng sut lc bi ca xyclon dn va xyclon t hp
Bng 7.1. Kt qu s dng h thng x l 6 trn 31 c s
Bng 7.2. Mt s lnh vc ap dng h thng thap dm t Kyowa
Bng 7.3. So sanh cng ngh x l trc tip ca Hitachi Zonsen kt hp SCR
vi FGD
Bng 7.4. Hiu qu x l vatui th ca thit b x l NO
x
loi nh
Bng 7.5. Mt vai thng s x l NO
x
bng SCR ca cac c s ln
Bng 7.6. Cac thng s quan trng ca hai phng phap thiu hy
7
BNG DANH MC CAC HINH
Hnh 2.1. Chu trnh ca lu hunh trong t nhin
Hnh 2.2. S ph thuc ca h s K
0
vo chun s Raynon (Re)
Hnh 4.1. Hiu qu x l bi ca cac loi thit bi
Hnh 4.2A. Bung lng dn
Hnh 4.2B. Bung lng kp co vach cn tng hiu qu
Hnh 4.3A. Mt ct dng va mt ct ngang ca mt xyclon dn
Hnh 4.3B. Cc kiu hng dong trong xyclon
Hnh 4.3C. S d h thng xyclon lc bi
Hnh 4.4A. S d dng di ca khi va bi qua mang lc
Hnh 4.4B. S d thit b lc bi bng mang hinh ng va hinh tui
Hnh 4.4C. M hnh mt thit b lc tui trong cng nghip
Hnh 4.5A. Thit b dp bi theo kiu dan ma
Hnh 4.5B. Thit b dan ma co nhi vt liu dm
Hnh 4.6A. M hnh hot dng ca qua trinh lc bi tnh din
Hnh 4.6B. S d nguyn l ca qua trinh lc bi tnh din
Hnh 4.6C. S d thit b lc tnh din
Hnh 4.7A. S d thit b lc tnh din ng
Hnh 4.7B. S d thit b lc tm
Hnh 4.8. S d thit b ra khi kiu si bt
Hnh 4.9. S d hat dng ca mt xyclon t
Hnh 4.10A. S d nguyn l ca mt thit b kiu venturi
Hnh 4.10B. Thit b ra khi kiu venturis
Hnh 4.11. Cc cu tht ca venturi nc
Hnh 4.12. S d hot dng ca thit b dong xoay
Hnh 4.13. M hnh thit b lc bi kiu da quay
Hnh 5.1. S d thit b tiu hy bng nhit
Hnh 5.2. S d thit b x l bng phng phap nhit xuc tac
Hnh 5.3. Cu to ca ca dt nhin liu
Hnh 5.4. S d X l NO
x
s dng phn ng co xuc tac
Hnh 5.5. S d thit b ngng t b mt
8
Hnh 5.6. S d thit b ngng t kiu tip xuc
Hnh 5.7. S d tng tac gia cac phn t trong khi vt cht
Hnh 5.8. ng cong hp ph dng nhit va dng ap
Hnh 5.9. ng cong hp ph ca hi dt qua ct hp ph
Hnh 5.10. M hnh thp hp ph hi va khi dc
Hnh 5.11. M hnh hp ph kiu tng quay
Hnh 5.12. S d mt h thng x l hp ph trong cng nghip
Hnh 6.1. S d CNXL khi thi cha SO
2
theo dng t (FGD)
Hnh 6.2. S d CNXL SO
2
theo dng kh sau lo dt
Hnh 6.3. S d CNXL SO theo dng kh trong lo dt
Hnh 6.4. S d CNXL NO
x
theo dng t
x
nhit d cao
x
bng xuc tac chn lc (SCR)
Hnh 6.7. nh hng ca kich thc ht va d phn tan canxi cacbonat dn
hiu qu x l SO
2
Hnh 6.8. S d CNXL dng thi SO
2
v NO
x
trong l dt
Hnh 6.9. S d nguyn l x l SO
2
v NO
x
Hnh 6.10. S d CNXL dng thi SO
2
v NO
X
Hnh 6.11. S d h thng x l NO
x
bng phng phap xuc tac chn lc kt
hp x l SO
2
Hnh 6.12. S d CNXL H
2
S theo dng kh
2
S theo dng kh
2
S bng phng phap st(III) theo dng t
Hnh 7.1. Thit b lc tui x l bi kimloi nng ca hng NAVAC
Hnh 7.2. H thng x l bi, khi SO
2
va cac khi, hi axit khac bng con
dng kh x dng thit b lc tui hiu sut cao
Hnh 7.3. H thng x khi lo bng thit b lc tui kh
Hnh 7.4. nh hng ca nhit d dn hiu qu x l khi lo
Hnh 7.5. H thng x l khi co trong thit b thap phn ng
Hnh 7.6. S ph thuc gia hiu suat x l khi HCl vao nhit d va t l mol
ca Ca(OH)
2
v HCl
Hnh 7.7. S d thit b x l khi theo dng t s dng thap dm
9
Hnh 7.8. S d mt ct ca thit b thap dm
Hnh 7.9. H thng x l khi thi cha SO
2
thu hi thch cao
Hnh 7.10. S d h thng x l khi thi cha SO
2
s dng Mg(OH)
2
Hnh 7.11. H thng x l trc tip SO
2
v NO
x
trong kh thi co nhit d cao
s dng CaCO
3
v ure
Hnh 7.12. S d nguyn l ca qua trinh x l NOx bng xuc tac chn lc
Hnh 7.13. S d dc trng ca mt thap SCR
Hnh 7.14. S d mt ct dng ca mt thap lc tnh din
Hnh 7.15. S d mt ct ngang ca mt thap lc tnh din
Hnh 7.16. S d h thng thap lc tnh din kiu kh
Hnh 7.17. S d h thng thap lc tnh din kiu t
Hnh 7.18. S d h thng x l khi lo kiu venturi din dng (EDV)
Hnh 7.19. S d h thng x l khi lo dung chum tia din t
Hnh 7.20. S d ba kiu x l mui bng phng phap thiu hy
Hnh 7.21. Hiu sut phn hy ph thuc vao nhit d thiu hy ca mt s
cht
Hnh 7.22. S d thit b kh mui kiu hp ph va gii hp lin tc
10
CHUONG I. NHIM KHNG KH V CC GIAI PHP GIAM
THIU NHIM
1.1. NHIM KHNG KH
Th nao la nhim khng khi? Mun tr li dc cu hi nay thi cn
phi thng nht dc khai nim v bu khng khi sch hay noi cach khac la
thng nht quy dnh v thanh phn nn ca mi trng khng khi. Trong bu
kh quyn ca trai dt thi tng di lu la gn mt dt nht - tng ca gio bo.
Ti tng nay, cac cht nhim thng xuyn dc ra sch bi ma va tuyt
ri. Trn tng binh lu thi khc. Do s hp th ca lp zn, s n dnh va s
tng ca nhit d theo chiu cao; cho nn cac cht nhim khi thm nhp vao
tng nay co chiu hng tn ti lu dai hn. Thc ra s nhim khng khi
dc hiu ch yu nh la s thay di bt thng thanh phn va nng d ca
cc cht trong tng khng khi gn mt dt - tng di lu. Do vy ta co th
chp nhn mt dnh ngha v nhim khng khi nh sau [1, 2]:
nhim khng khi co ngha la a c mt mt hoc nhiu cht gay
nhim trong bu khng khi ngoi tri nh bi, khoi, hi, khi hay mi...vi
khi lng, tinh cht va thi gian a a gay hi ai vi s sng ca ngi
hay ang, thc vt, hoc tac hi ti ca ci vt cht hoc cn tr qua mc
ai vi s tn ti binh yn ca s sng va ca ci vt cht trn trai at`.
Trong lut v kim soat nhim mi trng khng khi ca bang
Arizna (M) cng da ra mt dnh ngha tng t [1]: nhim khng khi
c ngha la s co mt ca mt hay nhiu cht nhim hoc s phi hp ca
chng trong khng kh ngoi tri vi khi lng va thi gian d d gy hi
hoc co chiu hng gy hi di vi s sng ca ngi, dng, thc vt hoc
ca ci vt cht.
Nhng di kem vi dnh ngha nay co lit k cac cht nhim do la
khoi, hi, than gi y, bi, m hong, cau gt, khoi than, cc kh, m, mi, tia
phng x, cac hoa cht dc hi hoc bt k vt cht nao trong khng khi ngoai
tri. ng thi dnh ngha nay con quan tm dn xu th gy hi na.
Nh vy trong thc t co hai ngun gy ra nhim khng khi, do la
ngun nhim t nhin va ngun nhim nhn to ngn lin vi cac hot
dng ca con ngi [3, 4].
- Ngun nhim t nhin. Cc hot dng t nhin co th lam tng ham
lng bi ti mt thi dim va mt khng gian nao do nh gio lc, bo sa
mc mang theo bi dt cat trn mt dt tung vao bu khng khi. Nui la hot
dng co th phun vao bu khi quyn mt lng bi va khi khng l. Nhng
hin tng nh trn xy ra khng lin tc, trong mt khong thi gian ngn
v pht tn ra mt vung rng ln lam gim nhanh ham lng c ht gy
nhim.
11
Cc hin tng phn hy, thi ra xac dng thc vt xy ra thng
xuyn trong t nhin da vao bu khng khi cac khi dc hi. Nhng hin
tng nay d ko dai du dn theo thi gian phat trin ca hanh tinh chung ta
nn ham lng ca cac c ht dc hi thng nm gii hn nn. Nhng nu
hin tng trn xy ra sau mt thm ho nao do khng thng xuyn va cc
b thi no s thi vao khng khi mt lng khi dc hi vt qua gii hn nn
trong khong thi gian va khng gian gii hn trong va xung quanh khu vc
xy ra thm ha s gy ra s nhim khng khi.
Cc hin tng sm chp, my ma, bc x trong h mt tri va v tr,
thng qua cc phn ng phn hy hoc kt hp cac cht tn ti trong khng
kh to ra cac cht co hi lm mt cn bng vn c ca bu khng khi cng
dc coi la s nhim.
Nhn chung nhim khng khi do thin nhin to ra v khi lng la
rt ln song thng phn b trong mt khng gian rng va kha dng du nn
t gy nguy hi.
Mt khac cac sinh vt trn mt dt, qua hang ngn vn nm d quen vi
nhng thay di noi trn va d thich ng dc.
-Ngun nhim nhan to. Cc ngun nhim nhn to nguy him
ch rt d xy ra hin tng cc b vi nng d cao gy tac hi dn con
ngi, cac sinh vt va ca ci vt cht nm trong vng nhim. Cac ngun va
cc cht gy nhim khng khi do nhn to dc khai quat trn bng 1.1.
Bng 1.1. Cc ngun v cc cht gy nhim khng kh ch yu
Cht nhim Ngun nhim
1 2
Oxit cc bon (CO,
CO
2
)
-Cc nh my nhit din
-Cc ngnh cng nghip dt nhin liu lm nng lng.
-Giao thng vn ti.
-Cc l dt rac va dn dng
-Phn hy, ln men ym khi
Bi than, tro
-Cac c s khai thac va ch bin than da, than g
-t SP nng nghip sau thu hoch va dn dng.
-Cc nh my nhit din.
-Cac c s sn xut gm, s
Bi Berili -Che ha quang v luyen kim.
Bi uranium -Ch hoa qung.
Hp cht cha
cc kim loi co
dc tinh cao
-Cac c s luyn kim
-Cac c s sn xut hoa cht
-Cac c s sn xut thuc tr dch hi
-S dng cac sn phm thuc tr dch hi
-Giao thng vn ti
12
1 2
Cc hp cht c
clo
-Thuc tr su
-Cac c s sn xut giy va bt giy
-Kh trung bng clo va cac hp cht cha clo hot dng.
Halogen v cc
hp cht dc v
c cha halogen
-Cac c s sn xut va s dng halogen va hoa cht cha
halogen
-Cac c s sn xut phn ln t apatit
-Cac c s luyn kim...
Hydrocacbon
-t nhin liu
-Cng nghip sn va vt liu ph
-Cac c s sn xut linh kin din t cn lam sch bng
dung mi hu c
-In n, sn, v.
-Cac c s sn xut hoa cht hu c
-Luyn cc...
Nit oxit
-t nhin liu
-Cc nh my ha cht
-Cac c s sn xut phn dm, phn tng hp NPK
Lu hunh oxit
-Cc nh my nhit din
-Luyn kim
-Cac cng don dt nhin liu khac
Cc hp cht c
phot pho
-Cac c s sn xut thuc tr dch hi
-S dng thuc tr dch hi
Bi khoang v c
-Cng nghip sn xut xi mng
-Cng nghip khai khoang
-Giao thng vn ti
-Xy dng
Bi phong x
-Cc v th ht nhn
-S do r ca cac c s nng lng ht nhn
Hi kim, hi axit
-X l b mt kim loi
-Cac c s s dng axit va kim trong sn xut
Bi chi
-Cac c s sn xut acquy
-Luyn kim mau
-Giao thng vn ti
HCN v CN
-
-Cac c s m kim loi
-Khai thc, trch chit vang, bc va cac kim loi qu him
khc
-Cac cng don dt nhin liu
-Sn xut hoa cht
13
1.2. CC DNG THI VAO KHNG KHI
Cc cht thi vao khng khi nm di cac dng ch yu la bi, khoi,
hi, sol va khi. Ngi ta phn loi chng mt cach dn gin nht la da vao
kich thc ht ca chung (xem bng 1.2.) [5]
Bang 1.2. Phan loai bui, hoi v khi doc theo dai kich thuoc
Loi
Di kich
thc (m)
Ngun gc va dc tinh
Bi 0,1 - 75
Pht sinh trong qu trnh dp, pha, n, mai khoan ..
cc cht rn nh dt da, qung, than, kim loi .. Mt
s bi co dng si co ngun gc nhn to, thc vt
hoc khoang. Cac bi ln, nh kh lng do lc trng
trng. Cac bi nh co khuynh hng bay l lng
trong khng kh.
Khi I 0,001 - 1,0
c to ra do ngng t cac phn t cht rn trong
qu trnh dt nhin liu, qua trinh lam nong chy kim
loi hoc cac phn ng hoa hc.
Khi II 0,1 - 1,0
c to ra do ngng t cac phn t cht rn trong
qu trnh dt chay nhin liu
Sng 0,01 - 10,0
L sn phm ca qua trinh tp hp t nhin (ngng
t) cac phn t cht lng trong khng khi.
Hi
0,0005 -
0,005
L phn th khi ca cac cht lng hoc rn trong
diu kin binh thng. S tn ti ca chung ph
thuc vao diu kin c th ca mi trng.
Kh < 0,0005
L dng vt cht ma trong diu kin nhit d va ap
sut thng thng chung khng tn ti di dng cac
phn t th kh
- Cc cht ang khi: L nhng cht diu kin thng thng tn ti
di dng khi nh: CO, CO
2
, NO
x
, SO
x
, Cl
2
...
- Cc cht ang hi. L phn dng khi ca cac cht ma diu kin
nhit d va ap sut binh thng chung dng rn hoc lng.
- Cc cht ang sol khi. L tp hp cac phn t cht lng hoc cht rn
th ri rc tn ti trng thai l lng cng khng kh vi khong thi gian
khng hn dnh. Kich thc nh nht ca sol co th ch bng kich thc ca
14
mt phn t ln va cac ht sol ln co th dn vai m. Ham lng ca chung
trong khng kh nm khong t 10 mg dn 10 gam trn mt mt khi
- Cc cht ang bi: L cc phn t cht rn th ri rc dc to ra do
cc hot dng ca t nhin hay con ngi co kich thc khac nhau (t 1/100
dn hang trm micromet). Di tac dng ca cac dong khi hoc khng khi,
trong nhng diu kin nht dnh chung chuyn thanh trng thai l lng trong
pha kh.
Cc cht thi la khi, hi, bi hay sol co tac hi it hay nhiu s ph thuc
vo bn thn tinh cht ca chung. Nhng nhin chung cac cht dc hi dng
khi thng la nguy him nht do tac dng trc tip va lin tc vao phi qua
h hp.
C nhiu cach phn loi bi, hi va khi . Di goc d thu gom va tach
lc, phn loi theo di kich thc dc coi la phu hp va hu dng hn c.
1.3. CC BIN PHAP GIM THIU NHIM KHNG KHI [6]
Gia thin nhin va con ngi trn hanh tinh ca chung ta lun c mt
mi quan h mt thit. Nhng tac dng ngc li ca thin nhin di vi qua
trnh gy nhim bu khng khi do nhng hot dng sng ca con ngi gy
ra c quan h nhn qu vi nhau. Vic s dng cac khi lam hy hoi tng
dn; vic s dng qua mc cc ngun nhin liu hoa thch d lam tng ham
lng khi CO
2
trong bu khi quyn trai dt d lm cho tri dt nong ln do tac
dng ca hiu ng nha kinh. S nong ln ca trai dt d gy ra nhng hu qu
nghim trng mang tinh toan cu nh mc nc bin dng ln s nhn chim
nhng vung dt thp, bo lc, hn han, lt li, s sa mc hoa... Chinh vi th
m Lin hp quc, nhiu t chc x hi va chinh ph nhiu nc d ku gi
mi ngi hy cu ly trai dt. Nhng bin phap gim thiu nhim bu
khng kh l gii phap hu hiu bo v trai dt.
Do tnh cht dc thu ca mi trng khng khi ma s nhim it mang
tnh cc b. S phat thi ni nay co th gy nhim nhng ni khac, tu
thuc vao diu kin thi tit, khi hu hay s chuyn dng noi chung ca cac
tng khi quyn. Vi vy cac gii phap chng nhim khng khi cn phi mang
tnh ton cu. Nhng bin phap c th co th chia lam hai loi do la cac bin
php mang tnh v m va nhng bin phap mang tinh cc b.
1.3.1. CC BIN PHAP MANG TINH V M
Do nhn thc dc nhng him ha ca s nhim khng khi nn hu
ht cac nc trn th gii d cung di ti mt tho hip mang tinh chin lc
ton cu v ct gim cac khi thi gy tac dng nha kinh va pha hoi tng
15
zn - Ngh dnh Kyoto. i vi tng quc gia, cn phi co nhng bin phap
hn ch tac dng ca con ngi vao thin nhin nh:
+ Kim soat va hn ch lng thi cac cht gy hiu ng nha kinh, cac
cht hy hoi tng zn va cac cht khi dc hi khac.
+ Hn ch chay rng. Nhng dt chay rng xy ra quanh nm trn th
gii d gy ra nhng tac dng dng thi lam suy thoai cht lng khng khi.
Chy rng gy ra nhng lp khoi bi trn din rng; sinh ra mt lng khi
CO
2
khng l va lam mt cn bng sinh thai. Hu qu ca no la nhng tac
dng dy chuyn nh hng xu dn mi trng trai dt. Vic hn ch chay
rng ngoai nhng bin phap phong nga thin nhin, vic giao dc cng dng
cng co tm quan trng khng km.
+ Hn ch khai thac rng, khai thac khoang sn nhm gim thiu nh
hng dn s cn bng vn co ca khi quyn va b mt qu dt.
+ Chng hoang hoa, sa mc hoa. Trng cy xanh, trng rng la bin
php ly li s cn bng d b mt di do hu qu ca chin tranh va khai thac
qu mc ca con ngi di vi cac thm thc vt - l phi ca trai dt.
+ Trng rng cy dm ven b bin chng s xm ln ca cat, hi mui
bin vao dt lin; trng rng dm chng sa mc hoa.
1.3.2. CC BIN PHAP MANG TINH CC B
1.3.2.1. P DNG CNG NGH SN XUT SCH
Gim thiu phat thi cac cht gy nhim ngay ti ngun la bin phap
hu hiu d tranh gy nhim khng khi. Gii phap du tin la phat trin cac
qu trnh sn xut sch - khng thi hay noi cach khac la ti u hoa mi diu
kin sn xut va tn dng trit d cac sn phm ph la xu th hin nay va cho
thin nin k mi nay. Phat trin sn xut khng thi khng nhng gim dc
ti da gia thanh sn phm ma con co mt li ich rt ln khac ngoai phm vi
ca c s sn xut do la bo v mi trng va h sinh thai. y la li ich
khng th ch tinh bng li nhun v sn phm do no mang li ma no mang
tnh cht x hi va toan cu.
ng trn quan dim v cng ngh, sn xut khng thi co th thc
hin bng cac gii phap tn dng va quay vong trit d nguyn liu, nc va
nng lng trong phm vi mt nha may va lin kt nhiu nha may d tn dng
tt c cac sn phm ph, thm chi ngay c cht thi ca nha may nay s dng
lm nguyn liu cho nha may kia.
Ngoi nhng diu d trinh bay trn, mt gii phap quan trng d phat
trin sn xut khng thi la thay th nguyn liu du vao bng 'nguyn liu
sch va s dng 'nng lng sch nh nng lng nguyn t, nng lng
t nhin nh sc nc, sc gio va nng lng mt tri.
16
Vic vn hanh va qun l thit b may moc cng nh quy trinh cng
ngh cng la mt bin phap d khng ch nhim khng khi. Nghim tuc
thc hin ch d vn hanh, dnh mc chinh xac nguyn vt liu, chp hanh
dung quy trnh cng ngh s lam cho lng cht thi gim xung va co diu
kin qun l cht ch ngun thi va lng cht thi.
Hiu qu ca bin php qun l va vn hanh sn xut ph thuc rt ln
vo nhn thc ca cac cp lnh do va cac nha qun l; sau do la k lut lao
dng va tinh t giac ca ngi lao dng. Cac ch tai phc v dc lc cho cng
tc ny hin nay dang dc ap dng rng ri trn th gii va c trong nc la
cc tiu chun ca t chc tiu chun quc t vit tt la ISO (International
Standard Organization) p dng cho cac qua trinh sn xut, vn hanh cng
vic... Cho dn nay, cac ISO dc coi nh la nhng tiu chun c th nht
nhm gim bt tiu hao nguyn, nhin, vt liu, nng cao cht lng sn
phm lao dng va gim thiu phat thi.
1.3.2.2. X LY TRIT KHI THI TI NGUN
tin ti mt nn cng nghip sn xut sch con cn mt khong thi
gian di v mt mt ngun tai ch nh khng l d thay th nn cng nghip
hin ti. Hin nay do co tinh k tha va chm di mi, dc bit la cac nc
dang hoc km phat trin, nn sn xut cng nghip con lc hu va phat thi
lng ln cac cht gy nhim vao khng khi. i vi khu vc ny vic
gim thiu nhim khng khi ph thuc ch yu vao trang thit b va cng
ngh x l khi thi ti ngun. Vic x l trit d cac ngun khi thi ti ngun
s co kh nng gim thiu ti da nhim khng khi.
X l khi thi ti ngun cho dn nay, nhng nm du ca th k 21,
vn la gii phap quan trng, phu hp va hu hiu nht d hn ch nhim
khng kh v ci thin mi trng khng khi.
Hin nay di vi mi quc gia va nhiu vn d chung cho c th gii
hu ht d c cc tiu chun quy dnh cho mi loi khi thi vi cac quy m va
diu kin khac nhau. Da trn cac tiu chun do, nu lam tt khu qun l,
mi trng khng khi s dc ci thin dang k.
Trc dy khi cac nha may va cac khu cng nghip con tha tht thi
vic xy ng khoi va tng chiu cao ca ng khoi la mt gii phap hiu qu
gim thiu nhim cc b. Nhng khng gian ca khi quyn cng co gii
hn va qua trinh lam sch t nhin cng ch co gii hn ca no. Do do vic s
dng ng khoi ngay nay khng con dc khuyn cao s dng nh l mt bin
php gim thiu nhim khng khi na ma u tin la x l trit d khi thi ti
ngun trc khi thi vao khng khi.
X l khi thi bao gm cac phng phap x l bi, sol khi; x l khi va
x l hi thi dc hi. Vi tng di tng co th s dng cac phng phap
17
ring r hoc s dng t hp cac phng phap nhm dt hiu qu x l cao
hn. Cac phng phap va cac thi t b x l khi thi s dc trinh bay mt
cch chi tit cac phn sau.
1.3.2.3. DUY TR TRNG THAI T NHIN CA KHNG KHI
S gim thiu nhim khng khi la lam trong sch hn bu khng khi
ngoi tri. Nhng s nhim khng khi trong khng gian lao dng nh bn
trong cac nha xng, hm lo, phong lam vic hay khng gian ca mt xi
nghip, nha may... s gy tac hi trc tip ti ngi tham gia lao dng. y
cng la mt vn d cn dc gii quyt. Mt bin phap hu hiu d duy tri
trng thai t nhin ca bu khng khi cc b la thng gio.
Nhim v ca thng gio la dm bo trng thai khng khi cho con ngi
sng va hot dng phu hp vi tiu chun v sinh quy dnh trong cac khng
gian khp kn. Ty theo tnh ch t ca ngun gy nhim ma la chn cac
phng phap thng gio phu hp.
a. Thng gi chung
Mc dich ca thng gio chung la da khng khi t ngoai vao vi lu
lng cn thit nhm pha long cng d nhim bi khng khi nong, bi,
hi hoc khi dc... trong toan b khng gian nha xng, sau do thi ra ngoai.
Nhc dim ca bin phap nay la to ra mc d khng dng du ca
diu kin v sinh ti nhng dim khac nhau trong khng gian nha xng;
dng thi d da cac tac nhn dc hi t vung nay sang vung khac. Vi vy,
mt trong nhng yu cu cn thit khi ap dng bin phap nay la phi n dnh
dc cac ngun phat thi dc hi. Hin tn ti mt s s d h thng trao di
khng kh trong phng nh sau:
+ Thi trn hut di.
+ Thi di hut trn.
+ Thi trn hut trn.
+ Thi di hut di.
Ty tng trng hp ma ap dng s d nay hay s d khac, nhng phi
tun th theo nguyn tc la dong khng khi phi di theo trinh t:
Khng kh sch Vng th Vung phat sinh khi dc Ming hut Thi
b. Thng gi cc b
Mc dich ca thng gio cc b la hut khi, hi hay cac tac nhn gy dc
hi khac ngay ti ngun phat sinh. y la bin phap hiu qu nht trong vic
dm bo trong sch khng khi cho vung lm vic.
18
Vic thit k hp l cac cac b phn thu cht gy nhim phi tho
mn cc yu cu sau:
+ Khng cn tr thao tac cng ngh.
+ Khng cho khng kh cha cht nhim di qua vung th.
+ Vn tc thu khi d ln d co th hut trit d cac cht dc hi ra khi
vng th ca ngi lao dng.
c. Thng gi chng nng
Trong qu trnh hot dng, con ngi lun co s trao di v nhit vi
mi trng. Mc d trao di nhit tiu chun di vi ngi trong diu kin
ngh ngi la 100 kcal/gi. V mua he, thi tit nong nn ch co con dng duy
nht d cn bng nhit la thoat m hi. thu dc hiu qu lam mat bng
bc hi m hi thi phi co cac diu kin sau:
m ca khng khi thp.
+ C go vi vn tc phu hp.
Ti nc ta, d m trung binh tng di cao. Do vy d tng hiu qu
bc hi m hi phi dung gio co tc d d ln; vi d:
i vi h diu hoa khng khi: v 0,25 - 0,38 m/giy.
i vi lao dng: v 5,00 - 10,00 m/giy.
Ty theo mc d yu cu khac nhau v v sinh v cng nghip ma ap
dng cac gii phap thng gio chng nong khac nhau. Co th chia lam hai loi:
+ Gii phap thng gio t nhin.
+ Gii phap thng gio cng bc.
Thng gi t nhin la li dng cac yu t ca t nhin nh vn tc gio
tri, chnh lch t trng ca khng khi d to ra cac dong khi vao, ra mt
cch hp l. Ti nc ta, thng gio t nhin ch yu la dung gio tri. Do vy
vic m cac ca don gio, thoat gio vi t l d ln la vic lam rt quan trng.
Theo cc nghin cu gn dy cho thy t l m ca phi t 40 dn 60 din
tich tng mi dm bo thng gio t nhin theo phng nm ngang co hiu
qu.
Mt vn d na cng quan trng la vic hn ch bc x nhit mt tri
truyn qua mai nha. V mua he, lng nhit truyn qua mai co th ln ti 110
- 120 kcal/m
2
. Nhng bin phap co th ap dng la phun nc ln mai nha, to
tng cach nhit vi mai nha.
Thng gio cng bc dc s dng khi thng gio t nhin khng con
kh nng dap ng dc vn d cn bng nhit. Thng gio cng bc nhm
to ra vn tc gio thi thich hp, kt hp vi cac thng s nh nhit d, d
m... d da vi khi hu v trng thai t nhin d chu.
19
Trong cng nghip, ngoai yu t vn tc gio thi con co th h nhit d
khng khi d lam tng hiu qu lam mat. Mt trong nhng bin phap dn gin
c th ap dng la lam mat bng bc hi nc don nhit. Nguyn l chung
ca bin phap nay la cho dong khng khi di qua bung phun nc hoc lp
mang t. Nhit ca khng khi lam nc bay hi va t no h nhit d xung
nhng d m tng di tng ln. Bin phap nay dc ap dng cho nhng
vng c kh hu nong, kh nh min trung va min nam nc ta.
Trong cc gii phap thng gio cng bc thi diu hoa nhit d khng
kh l hnh thc cao nht ca k thut thng gio nhm dap ng ch dng cac
thng s vi kh hu trong nha ma khng ph thuc vao khi hu ngoai tri.
1.3.2.4. S DNG CY XANH
Cy xanh c tc dng rt ln trong vic hn ch nhim khng khi nh
chn gi bi, lc sch khng khi, gim ting n va che chn ting n, gim
nhit d khng khi va diu hoa thanh phn ca khng khi. Mt s loi cy
xanh rt nhy cm vi nhim khng khi, cho nn co th dung cy xanh lam
vt ch th d phat hin nhim. Vi th nn trng nhiu cy xanh trong khun
vin v xung quanh cc nh my, dc cac dng giao th ng ni b, trong khu
dm gia cac khu cng nghip, cac khu thng mi. T l din tich cy xanh
trn din tich khu cng nghip cn dt t 15 dn 20.
20
CHAC II. 1AH CH1 JA C 1AH CA M1 S CH1
THI JAO KHAC KH
2.1. CC KH THI C HI
2.1.1. HALOGEN V CC DN XUT [6, 7, 8]
1. S pht sinh.
Cac halogen dc hinh thanh ch yu trong cac qua trinh din phn cac
mui halogenua (nh sn xut xut-clo, din phn sn xut kim loi kim,
kim th) hoc di tac dng ca cac cht oxi hoa mnh hn trong nhng
diu kin c th (tr Ilo ch co th gii phong ra bng din phn). Ngoai ra
chng cn c th sinh ra khi phn hy mt s hp cht halogenua nhit d
cao.
Th d:
2X
-
- 2e = X
2
(X l halogen)
4Cl
-
+ MnO
2
+ 4H
+
= MnCl
2
+ 2H
2
O + Cl
2
2Br
_
+ Cl
2
= 2Cl
-
+ Br
2
4I
-
+ 2Cu
2+
= 2CuI + I
2
Ngoi ra mt lng khng nh cac halogen cng nh cac dn xut ca
chng pht thi vao khng khi t cac ngun s dng halogen nguy n t lam
nguyn liu cho qua trinh sn xut nh cng nghip sn xut plastic (PVC,
PTFE...), clo ha cao su, sn xut thuc tr dch hi, sat trung, thuc sat trung
v cng nghip hoa cht noi chung.
2. Tnh cht dc trng.
Halogen nguyn t la nhng cht rt hot dng va co tinh oxi hoa rt
mnh. Tinh cht nay th hin gim dn t Ilo clo brom iot. Flo c th
thc hin phn ng th dy cac nguyn t nh oxi, clo... ra khi hp cht ca
n:
SiO
2
+ 4F
2
= SiF
4
+ O
2
Cac halogen tan trong nc, t oxi hoa kh to thanh hai axit tng
ng la hypocloric va clohydric.
Cl
2
+ H
2
O = HOCl + HCl
Trong dung dch 5.10
-3
M Cl
2
0
o
C c ti 89 lng clo chuyn thanh cac
axit.
Bn thn gc OCl
-
cng la cht oxi hoa mnh, no co th pha hu cac cht
mu hu c do do no thng dc s dng nh la tac nhn ty trng cho giy,
vi si va d my tre... HClO trong nc b phn hy t t thanh HCl va oxy
theo phng trnh:
21
HClO = HCl + 1/2O
2
Phn ng nay xy ra nhanh hn di tac dng ca anh sang, nht la di anh
sng mt tri va khi co mt ca cht xuc tac.
Do c tnh oxi ha mnh cho nn cac halogen rt d phn ng ngay vi
cc cht hu c (nht la trong diu kin m) bn ngoai da va bn trong c th
dng thc vt va con ngi, gy tn thng rt nhanh va d li hu qu
nghim trng. i vi cac cht v c co tinh kh ngay c cac cht kh yu,
cc halogen cng rt d phn ng d to thanh cac halogenua tng ng kha
bn vng va hu nh khng dc hi (tr mt s hp cht ca Ilo). Halogen tac
dng vi kim to thanh cac mui halogenua va hypohalit.
Cl
2
+ Fe = FeCl
2
Cl
2
+ 2FeCl
2
= 2FeCl
3
Cl
2
+ 2NaOH = NaCl + NaOCl
Cl
2
+ Ca(OH)
2
= CaOCl
2
+ H
2
O
CaOCl
2
= CaCl
2
+ 1/2O
2
Cc halogen nguyn t thi vao khng khi du di dng cac phn t
kh. Chng l nhng cht oxi hoa rt mnh cho nn khi tip xuc vi mt ham
lng nh trong khng khi d co th b tac dng dang k. Chung lam tn
thng da, hy hoi cac nim mc mt, mi, ming va dc bit nghim trng
l gy t n thng su di vi phi. Tu thuc vao thi gian va nng d
halogen trong mi trng tip xuc ma nhng tn thng co th mc d t
vong, vim ph phi, hoi t cac nim mc hoc co th hi phc sau khi cach
ly vi mi trng nhim dc. Cac halogen bn thn no d la nhng cht dc
hi di vi c th sng; cac dn xut ca chung, dc bit la cac halogen hu
c cng rt nguy him. Thi d nh cac c clo (trong thuc tr su, dit nm,
lm rng la cy, cht dc hoa hc...) la nhng cht dc tac dng ln c th
dng thc vt theo nhng c ch rt da dng.
Cac khi hydrohalogenua (HF, HCl, HBr, HI) trong mi tr ng khan
tng di la km hot dng. Nhng khi co mt ca nc hay hi nc thi
chng l nhng axit mnh; tac dng ln dng thc vt theo c ch phn ng
ca cac axit.
Ngoi ra mt s hp cht th khi ca halogen va halogen vi cac
nguyn t khac cng la nhng cht rt dc hi; thi d nh ClF
3
, fosgen,
halogenua silan (SiH
x
X
y
)...
2.1.2. CC HP CHT DNG KHI CA LU HUNH
Lu hunh hp cht tn ti nhng dng khac nhau tu thuc vao cac
mc hoa tr ca no. Thi d nu xp theo hoa tr t m dn dng ta co dy:
22
H
2
S - SCN - S - SO
2
- SO
3
- H
2
SO
4
- H
2
S
2
O
8
kh kh rn khi khi lng lng
Trong thc t thng gp nht la H
2
S v SO
2
cn cc kh khc rt him
khi thy xut hin trong cuc sng hang ngay.
Kh H
2
S [6, 9]
1. S pht sinh.
H
2
S dc sinh ra ch yu t nhng qua trinh phn hy vi sinh ym khi
nh cac c s x l cht thi:
Cht hu c cha lu hunh
Vi sinh vt
CH
4
+ CO
2
+ H
2
S + ...
Hay t cac c s dt nhum s dng cac mui sunphua lam ph gia tr
nhum hoc dnh mau...
Na
2
S + 2H
2
O H
2
S + 2NaOH
FeS + 2H
+
= H
2
S

+ Fe
2+
2.Tnh cht dc trng
H
2
S l kh km b n khi phat tan vao trong khi quyn. Ngi ta d
nghin cu va da ra gin d v s bin di va thi gian tn ti ca no trong
t nhin nh trn hinh 2.1.
O
H
2
S + O
2
O
3
Vi gi
hv
SO
2
+ O
O
2
Nhiu gi
hoc vai ngay
SO
3
+ H
2
O
Vi giy
H
2
SO
4
+ Me
MeSO
4

Hnh 2.1. Chu trnh ca lu hunh trong t nhin
Phn hy VS ym khi
trong dt, dm ly,
cc dng thy triu
23
H
2
S trong dung dch nc th hin nh mt axit yu, tac dng dc vi
cc kim mnh, dng thi no cng rt d tac dng vi nhiu ion kim loi to
thnh cc kt ta sunphua kho tan.
H
2
S + NaOH Na
2
S + H
2
O
H
2
S + Ca(OH)
2
= CaS! + 2H
2
O
H
2
S + Pb
2+
= PbS! + 2H
+
L mt cht co tinh kh yu cho nn H
2
S cng d b oxi hoa d tr
thanh lu hunh nguyn t hay cac gc sunphat tu theo cht oxi hoa s dng
l yu hay mnh.
H
2
S + 2Fe
3+
= S + 2Fe
2+
+ 2H
+
3H
2
S + 8MnO
4
-
+ 2H
+
= 3SO
4
2-
+ 8MnO
2
+ 4H
2
O
H
2
S + 4Cl
2
+ 10NaOH = Na
2
SO
4
+ 8NaCl + 5H
2
O
Hydrosunphua va la khi kich thich va la khi gy ngt. Nu tac dng
trc tip ln cac nim mc mi va mt no s gy vim ni sn kt mc. Khi
ht vo phi, H
2
S s tac dng ln toan b dng h hp, nhng cu truc su
hn s b pha hy su sc va hu qu co th d li la bnh phu phi. Nu tip
xc vi ham lng ln hn 1000 ppm (1500 mg/m
3
), kh H
2
S s hp th vao
phi rt nhanh, co biu hin th gp, sau do la tru h hp va thng la dn
ti t vong. Nhim dc mn tinh di vi H
2
S nu thng xuyn tip xuc vi
ham lng khong 50 100 ppm. Ngng tac dng ca khi H
2
S c th tham
kho trn bng 2.1.
Bng 2.1. Ngng va thi gian tac ang ca H
2
S ln ngi.
Ngng tc dng Nng d (ppm) Thi gian tip xc
Pht hin 0,0005 1,3 Vai giy dn 1 phut
Chy nc mt 10,5 21,0 6 7 gi
Vim kt mc 50 100 Hn 1 gi
Mt cm giac mui 150 200 2 dn 15 phut
Gy ngt 500 700 It hn 1 gi
Cht Trn 900 It hn 30 pht
Kh lu hunh dioxit [6, 10]
1. S pht sinh.
Kh SO
2
chim t trng ch yu trong cac khi dc hi cha lu hunh
thi vao khng khi. Phn ln SO
2
sinh ra do qu trnh dt cac nhin liu hoa
thch co cha lu hunh nh than da, du m. Nhng nhin liu loi nay
dc s dng vi khi lng rt ln cho cac nha may nhit din, luyn kim,
24
cho cac dng c chy bng xng, du va nhiu lnh vc khac s dng nhin
liu hoa thch. Bn cnh do no con cac ngun khi thi ca nhng qua trinh
dt lu hunh cng nh cac loi khoang sun phua, phn hy khoang sun phat
nhit d cao va cng nghip lc hoa du. Tng lng SO
2
thi vao khng
khi hang nm c tinh vao khong 140 triu tn; trong do khong 70 do dt
than, 16 do dt nhin liu t du m va phn con l i la do cng nghip lc
ha du, luyn kim va cac hot dng khac.
S + O
2
= SO
2
2CuS + 2O
2
= 2CuO + SO
2
2H
2
S + 3O
2
= 2SO
2
+ 2H
2
O
4CaSO
4
+ 2C = 4CaO + 2CO
2
+ 4SO
2
2.Tnh cht dc trng
Lu hunh dioxit nh d ni trn, la anhydrit ca axit sunphur do do
no tan trong nc to thanh dung dich axit mnh, phn ng mnh lit vi cac
baz, k c nhng baz yu to thanh cac mui tng ng.
SO
2
+ H
2
O = H
2
SO
3
H
2
SO
3
+ 2NaOH = Na
2
SO
3
+ 2H
2
O
H
2
SO
3
+ Ca(OH)
2
= CaSO
3
! + 2H
2
O
Bn thn SO
2
v gc sunphit la nhng cht co tinh kh tng di
mnh. Nhng SO
2
trong khng kh kh rt kho oxi hoa thanh SO
3
m mun
oxi ha n phi s dng xuc tac thich hp va trong nhng diu kin nht dnh.
Ngc li gc SO
3
2-
hay cc mui sunphit li rt d dang b oxi hoa bng
ngay oxi khng khi trong diu kin thng va qua trinh oxi hoa xy ra nhanh
hn khi tng nhit d cho phn ng.
SO
2
+ 2Fe
3+
+ 2H
2
O = SO
4
2-
+ 2Fe
2+
+ 4H
+
SO
2
+ H
2
O + CaCO
3
+ 1/2O
2
= CaSO
4
+ CO
2
+ H
2
O
MgSO
3
+ 1/2O
2
= MgSO
4
Kh SO
2
dc coi la khi thi nguy him vi tinh dc hi cng nh s
pht thi lng ln va thng xuyn ca no. SO
2
co tac dng ln dng h
hp bt du t nng d 2,1 mg/m
3
(0,75 ppm). Tip xuc vi thi gian ngn
(24 gi) nng d 0,5 mg/m
3
c th gy ra chng phu phi nhng ngi
gi v cc bnh nhn. Tip xuc lu dai nng d 0,1 mg/m
3
c th gy ra cac
triu chng va cac bnh v dng h hp. Vi vy ngng an toan cho tip xc
ngn hn (24 gi) dc hng dn la t 0,1 dn 0,15 mg/m
3
v cho tip xuc
di hn la t 0,04 dn 0,06 mg/m
3
.
25
Kh lu hunh trioxit [6, 10]
1. S pht sinh.
Kh SO
3
thng ch thy trong khng khi ti cac xng np din cho c
quy ch hay sn xut axit sunphuric.
2.Tnh cht dc trng
Kh SO
3
khi hp nc s to ra axit sunphuric nhng thng dng
m rt kho lng dng; vi vy no vn co th tn ti trong khi quyn hoc trong
cc vng vi kh hu ma no hinh thanh. Mun hp th SO
3
d sn xut axit
ngi ta phi hp th no bng axit sunphuric dc khong 98. SO
3
phn ng
rt mnh vi cac baz, mui cacbonat to thanh cac mui sunphat tng ng.
Ngng bt du gy tac dng phn ng ca dng h hp ca SO
3
m
l 0,35 mg/m
3
v c th gy ra cac triu c hng cng nh cac bnh v dng
h hp la 0,25 mg/m
3
. Ngng ch dn an toan di vi SO
3
m la 0,04 dn
0,06 mg/m
3
cho tip xuc dai hn va 0,10 dn 0,15 mg/m
3
cho tip xuc ngn
hn.
2.1.3. CC HP CHT KHI CA NIT [6]
Nit cng la nguyn t da hoa tr, n tn ti tng di bn di dng
cc ha tr khac nhau. Ta co th th hin tinh cht do ca nit theo dy di:
HN
3
(CN)
2
NH
3
N
2
N
2
O NO NO
2
NO
3
A:iaohyaric aicyan amoniac nit ainitoxit nitoxit nitaioxit nittrioxit
Trong tt c cac hp cht k trn ca nit thi ch co azidohydric th
lng con li du th khi. Cac khi nay du la cac khi quan trng trong cng
nghip hoa cht, cng nghip quc phong va mt s lnh vc khac.
Amoniac [11]
1. S pht sinh
Amonic l mt hoa cht cng nghip quan trng dc sn xut vao
hng nhiu nht hang nm. Thi d M, khi lng amoniac sn xut hang
nm so vi cac hoa cht khac dng th t ch sau axit sunphuric, vi va oxy
(khong 25.10
6
tn vao nm 1990). Thng thng khong 80 sn lng
amonic dng cho vic sn xut phn bon, 10 cho sn xut si nhn to va
cht do, 5 cho sn xut cht n, 1,5 cho thc n gia suc, 0,6 cho cng
nghip giy va bt giy, 0,5 cho cng nghip cao su va phn con li dung
cho cc lnh vc khac.
Ring M, nhng hot dng cng nghip phat thi amoniac vao
khng kh ch yu t cac lnh vc nh: sn xut amoniac va phn bon, cng
26
nghip tinh lc du, luyn cc, sn xut soda va nhng s ri vi, d r khac
ca ngi va cac c s s dng amoniac, hang nm ln ti khong 0,3 -
0,4.10
6
tn. Ngoai ra mt lng ln amoniac phat thi vao khng khi qua cac
qu trnh dt chay nh dt rac thi, dt cac nhin liu hoa thch va qua trinh
d hoa ca ngi va dng vt cng nh cac qua trinh thi ra, phn hy ym
kh.
2. Tnh cht dc trng
Amoniac l cht khi co mui hc, khi tan trong nc to thanh dung dch
kim yu. Amoniac tan trong nc kha tt; song d tan ca no ph thuc rt
mnh vao nhit d dung dch. O
o
C ham lng ca amoniac co th ln ti
50 trong nc, 20
o
C gim xung con khong 35 va 100
o
C th d tan
ca amoniac hu nh bng khng.
NH
3
+ H
2
O (NH)
4
OH
NH
3
phn ng mnh vi cac axit to thanh cac mui tng ng, no
cng c th phn ng vi cac oxit axit m ging nh vi cac axit.
NH
3
+ HNO
3
= NH
4
NO
3
2NH
3
+ H
2
O + SO
3
= (NH
4
)
2
SO
4
Trong diu kin phn ng phu hp va co mt cht xuc tac oxy khng
kh c th oxi hoa amoniac thanh cac nit oxit; ngc li , s co mt ca nit
oxit cng vi amoniac trong diu kin thich hp (co hoc khng co mt ca
cht xuc tac) chung s phn ng vi nhau to thanh nit va nc.
4NH
3
+ 5O
2
= 4NO + 6H
2
O
4NH
3
+ 6NO = 5N
2
+ 6H
2
O
2NH
3
+ NO + NO
2
= 4N
2
+ 3H
2
O
Amonic thm nhp vao c th ngi qua dng h hp, n ung va
thm thu qua da. Amoniac di qua cac lp m rt nhanh k c lp biu bi
ngoi da v rt linh dng trong cac nim mc va cac dch trong c th. Tac
dng ca amoniac trc ht la gy kich thich mnh va pha hy cac nim mc
mi va mt va d li hu qu. Khi ham lng amoni trong mau tng ln dn
mt mc nao do ngi ta nhn thy ham lng ca no trong no s dt ngt
tng ln; luc do no s tac dng ln h thn kinh. Ngi ta d ghi nhn dc
rng khi ham lng amoni trong no khong 50 mg/kg, xut hin hin tng
co cng cac c va sau do la di vao hn m. i vi h tun hoan, khi ham
lng amoni tng ln ti khong 100 mg/kg c th thi thng d li hu qu
nghim trng. Cac con vt thi nghim b cht vi hi chng nhim dc gy x
va tm tht do amoniac tac dng trc tip ln tim. Thng thng vi ham
lng nh trong khng khi va tip xuc khng thng xuyn thi amoniac hu
nh vn hi.
27
Ngng nng d nhn bit mui ca amoniac sau nhiu th nghim cho
thy vao khong 32 dn 37 mg/m
3
. Song cng co cac kt qu da ra ngng
thy mui ca amoniac nh hn nhiu (0,5; 0,7 va 2,7 mg/m
3
). Khi tip xuc vi
nng d amoniac cao trong khng khi thng co biu hin nh sau: Gy kich
thch cung hng ngay lp tc (280 mg/m
3
), gy ho (1200 mg/m
3
), de do s
sng (1700 mg/m
3
), gy cht ngi (~3500 mg/m
3
).
Azit v azidohydric
1. S pht sinh
Cc hp cht ca N
3
-
dc hinh thanh khi cho amit ca kim loi kim
(NaNH
2
) tc dng vi N
2
O hoc Ag
+
tc dng vi dung dch amoniac dc.
2. Tnh cht dc trng
Azidohydric (azoimit) l cht lng khng mau co mui hc kho chu, si
nhit d 35,7
o
C. Hi HN
3
dc, pha hy nim mc mt, mi, lam dinh kt
mc va la hp cht khng bn, rt d gy n do phn hy mnh lit, dc bit
khi tip xuc vi cac vt th co nhit d cao.
2HN
3
---> 3N
2
+ H
2
+ 141,8 kcal
Trong dung dch, axit azidohydric kha bn va la mt axit yu (yu hn
c axit acetic, k
a
= 1,2.10
-5
).
Cc azit ca kim loi chuyn tip hay ca c kim loi nng nh azit chi
hay bc cng d gy n khi nung nong hoc va dp mnh; vi vy ma chung
dc s dng trong cng ngh lam ht n cho dn. Azit ca kim loi kim
nh NaN
3
th tng di bn, ch phn hy va gy n khi nung nong mnh.
Dixyan v xyanohydric [6, 12]
1. S pht sinh
c t ca khi nay gy ra bi ion cyanua (CN
-
). Cc hp cht ca
xyanua c mt s tinh cht rt dc bit nn mc du chung rt dc song vn
dc s dng nhiu trong cac lnh vc nh m din, mt s qua trinh x l
nhit, ti thp, trong cng nghi p hoa cht (nh tng hp ultramarin...) va
trong sn xut mt vai cht d hun hay xng khoi. Hin nay dc bit trong
lnh vc khai thac va ch bin vang cng nh mt s kim loi qu trn th
gii d va dang s dng mt lng ln mui xyanua ca kim loi kim nh
NaCN hay KCN.
Dixyan dc sinh ra khi dt mt s cht hu c nh bt xp
polyurethan, tc, da, sng. Trc tin hinh thanh gc CN sau do kt hp li
thnh (CN)
2
. Trong sn xut cng nh trong cac phong thi nghim, nu d ion
28
Cu
2+
tc dng vi dung dch CN
-
hay CuCN tc dng vi Fe
3+
s gii phong
ra dixyan.
2Cu
2+
+ 4CN
-
= 2CuCN + (CN)
2
CuCN + Fe
3+
+ Cl
-
= CuCl + Fe
2+
+ 1/2(CN)
2
Trong thc t cuc sng chung ta thng thy hin tng HCN dc
sinh ra khi c mt dng thi NH
3
v CO nhit d 500 700
o
C (nh trong
diu kin dt gch truyn thng).
NH
3
+ CO = HCN + H
2
O
Trong thin nhin, tin cht ca HCN con tn ti trong ht hnh nhn
dng, la va cac b phn ca cy truc anh do v b ca c sn cy (c m)
di dng hp cht co tn la amygdaline. Mt trong nhng c ch to ra HCN
t cac vt liu noi trn dc chp nhn la men emulsine co trong do khi phn
hy amygdaline s sinh ra HCN, glucoza va benzaldehyd. HCN cng tn ti
trong khi than (0,1 dn 0,3) va khi t nhin.
Trong cc phng th nghi m hay trong cac c s sn xut hoa cht co
s dng xyanua (dc bit la xyanua ca kim loi kim va kim th), nu d
tip xuc vi khng khi m, chung s gii phong ra HCN do tac dng ca nc
v CO
2
; v HCN l axit rt yu (k
a
= 4,6.10
-10
).
NaCN + H
2
O NaOH + HCN
2NaCN + H
2
O + CO
2
Na
2
CO
3
+ 2HCN
2. Tnh cht dc trng
Xyanua (nhn ngn) l cht kch dc, t xa xa no d dc xp vao
hang du bng ca cac cht dc 'Nht nhn ngn (CN
-
) nh thch tin (asen).
Hi HCN gy ng dc nhanh va mnh hn la cac mui xyanua tan. Ch cn
khong 50 mg xyanua xm nhp vao c th co th gy cht ngi trong vong
vi giy. Xyanua trong phc hay trong cac mui it tan it dc hn mui tan ca
no. C ch gy dc ca xyanua la c ch cytochrome oxidaza, cn tr qua
trnh oxi ha ca cac m. Xyanua cng tac dng ln h thng diu khin ca
h thn kinh.
Cc triu chng ca ng dc xyanua xut hin rt nhanh sau khi c th
tip nhn. Nu c th tip nhn mt lng ln xyanua, nhng triu chng b
ng dc th hin nh dau du, chong mt, hn m va dn ti t vong ngay lp
tc. Nu tip nhn mt lng nh xyanua, c th co th tiu hy va khng
gy t vong. Nhng thng xuyn tip xc vi xyanua ham lng nh cha
d gy t vong thi nhng hu qu d li thng la thiu mau, suy nhc thn
kinh, chy mau d dy va phu phi.
Dixyan tan tt trong cn, ete va nc. Khi tan trong nc no d b phn
hy thanh cac sn phm khac nhau, th d nh axit oxalic:
29
NC CN + 4H
2
O = HOOC COOH + 2NH
3
Trong nhng diu kin nht dnh, dixyan polyme hoa to thanh
paraxyan co mau nu den va khng tan trong nc cng nh trong cn.
Ion xyanua c i lc to phc rt ln nht la di vi cc cation kim loi
chuyn tip. Cac phc nay co d bn cao nn d gim ti da dc tinh ca
xyanua. Th d nh phc xyanua st:
Fe
2+
+ 6CN
-
= [Fe(CN)
6
]
4-
4Fe
3+
+ 3[Fe(CN)
6
]
4-
= Fe
4
[Fe(CN)
6
]
3
! (mu xanh Berlin)
Cc mui tan ca xyanua rt d tac dng vi cac axit to thanh
xyanhydric d bay hi. Ngc li cac kt ta xyanua nh AgCN, CuCN tan it
trong axit, thm chi c axit mnh.
Xyanua th hin nh la mt cht kh. No d dang b oxi hoa bi cac
cht oxi hoa nh hydroperoxit, permanganat hay persunphat to thanh xyanat
l sn phn hu nh khng dc. Trong mi trng hp H
2
O
2
dc coi la cht
chng ch dnh di vi xyanua.
HCN + H
2
O
2
= HCNO + H
2
O
Hi xyanhydric tac dng tt vi kim mnh nh NaOH hoc KOH cho
cc mui xyanua tng ng.
HCN + NaOH = NaCN + H
2
O
Cc nit oxit (NO
x
) [13]
1. S pht sinh
N
2
O, NO, NO
2
v N
2
O
4
dc sinh ra trong qua trinh oxi hoa xuc tac
amoniac d sn xut axit nitric. Trong qua trinh nay sn phm chinh la NO;
bn cnh do mt lng nh khi N
2
O khng hu ich cng dc to thanh.
4NH
3
+ 5O
2
= 4NO + 6H
2
O
2NO + O
2
= 2NO
2
4NH
3
+ 4O
2
= 2N
2
O + 6H
2
O
N
2
O cn dc hinh thanh t vic nung phn hy hoc n phn hy cac
vt liu co cha mui NH
4
NO
3
.
Trong thc t, s nhim khng khi ca cac oxit nit ch yu do NO
v NO
2
gy ra. T l mol ca hai loi khi nay trong khng khi la khong 3 : 7
song tt nhin ph thuc nhiu vao nhit d mi trng. Cac nit oxit con
dc sinh ra khi d axit nitric dc tip xuc vi khng khi, dc bit la khi co s
tham gia ca anh sang mt tri; khi dt cac vt liu hu c co cha nit, khi
n min khai thac m. Khi tin hanh han xi hay to h quang din trong mi
30
trng khng khi co cha sn oxi va nit thi trong nhng diu kin nhit d
cao nh vy, cac nit oxit cng dc hinh thanh. Ngoai nganh cng nghip
sn xut axit nitric ra, cac lnh vc sn xut hoa cht, phn bon, gia cng kim
loi, x l b mt kim loi... cng sn sinh ra mt lng ln khi nit oxit.
Trong cc phng th nghim, khi s dng axit nitric, dc bit la axit nitric dc
d phn hy mu hay nitro hoa, rt cn chu ti s gii phong cac nit oxit.
Trong nhng trng hp nh th tuy tinh v lng thi nh song chung thng
xy ra trong mt khng gian hp cho nn tnh cht nguy him ca no cn
dc quan tm mt cach thich dang.
2. Tnh cht dc trng
N
2
O l kh c tnh kh; song trong diu kin binh thng, no khng b
oxi khng khi oxi hoa. Khi dt chay vi oxi phn ng sinh ra mt nhit lng
rt ln.
Nhng khi c mt ngn la thi N
2
O cng co phn ng chay vi hydro.
N
2
O + H
2
= N
2
+ H
2
O + 77,5 kcal.
Hn hp N
2
O vi amoniac dem dt cng s gy n rt mnh.
3N
2
O + 2NH
3
= 4N
2
+ 3H
2
O + 210 kcal
Kh N
2
O l cht khi khng mau, co mui d chu, co v hi ngt va tan
kh tt trong nc va dc bit la trong cn. Nu hit phi lng nh, N
2
O to
ra trng thai vui v (khi ci). Nhng nu hit phi mt lng ln, nn nhn co
th b hn m va b ngt.
NO l cht khi rt hot dng; no b oxi kh ng kh oxi ha r t nhanh
thnh NO
2
; khi tip xuc vi clo to thanh nitrosylclorua. NO tan rt it trong
nc va co ai lc to phc rt mnh vi cac cation ca kim loi chuyn tip.
2NO + O
2
= 2NO
2
K
3
[Fe(CN)
6
] + NO = KCN + K
2
[Fe(CN)
5
NO]
NO hn hp vi NO
2
tc dng vi amoniac hoc ngay c vi ur, nht
la trong diu kin co xuc tac, s sinh ra nit va nc.
NO + NO
2
+ 2NH
3
= 2N
2
+ 3H
2
O
NO
2
tan trong nc to thanh axit nitric, mt axit mnh co tinh oxi hoa.
3NO
2
+ H
2
O = 2HNO
3
+ NO
NO
2
m tac dng vi cac baz hay mui cacbonat mnh lit nh axit
nitric. ng thi no cng tac dng mnh vi cac cht hu c va co th phn
hy chung. Chinh vi th ma NO
2
tac dng rt mnh ln da, cac nim mc mt,
mi va phi; gy kch thch mnh va rt d d li di chng nh phu phi...
2NO
2
+ 2NaOH = NaNO
3
+ NaNO
2
+ H
2
O
3NO
2
+ CaCO
3
= Ca(NO
3
)
2
+ CO
2
+ NO
31
Khi nit oxit rt nguy him vi ranh gii gia nng d gy kich thich
nh va nng d gy hu qu nguy him la rt hp. Ngi ta co th hit phi
mt lng gy cht tim tang trong vong t 2 dn 24 ting dng h ma khng
c bt c mt tac dng biu hin r rt nao. Tip xuc vi nng d 100 dn
500 ppm nit oxit trong khng khi co th gy co tht dt n gt ph qun va
cht do try h hp. Nu hit th thng xuyn vi nng d thp cha d gy
cht thi cac triu chng xy ra ln lt co th nh sau: kich thich nh, mt
nhn bit, thy nga c, ho va xut hin cac cn co tht lng ngc. Hin
tng phu phi tin trin, nn nhn thy kho th va ho ra dm ln mau. Tip
theo, mt vai trng hp co th b thiu mau, xanh xao, tun hoan ngng tr
va sau do co th la t vong.
2.1.4. KH CACBON MONOXIT V DIOXIT
Cacbon monoxit (CO) [14,]
1. S pht sinh
Khi CO dc sinh ra t cac qua trinh dt chay khng hoan toan cac hp
cht co cha cacbon. Nhng ngun dang k nht la khi thi ca cac dng c
chy bng cac nhin liu hoa thch; khi thi ca cac nha may nhit din, luyn
kim, kh ha than v kh sinh ra sau cc v n ch cng nh cac v n hm
l do metan v bi than gy ra trong long dt. Bn cnh do con phi k dn
khi sinh ra do dun nu, si va cac hot dng khac na. Tng cng lng CO
sinh ra t cac ngun nay c khong t 350 dn 600 triu tn mi nm. Ngoi
ra ngun CO t nhin hin ti khng xac dnh dc.
2. Tnh cht dc trng
CO l cht khi khng mau, khng mui, khng v va nh hn khng khi
cht t. CO c th tip tc chay trong khng khi to thanh CO
2
. Hn hp ti
hn ca CO trong khng khi co th gy n, dc bit la nhit d cao hoc co
mt ca tia la.
C + 1/2O
2
= CO + 26,64 kcal
CO + 1/2O
2
= CO
2
+ 67,75 kcal
CO tc dng vi hi nc to thanh CO
2
v H
2
. Trong di u kin
thng, cn bng khng co li cho vic hinh thanh sn phm; song khi co mt
ca cht xuc tac thi phn ng xy ra hoan toan. CO khng phi la anhydric
ca bt k axit nao song khi tan vi dung dch kim mnh, nong chung s kt
hp vi nhau va to thanh mui Iocmiat.
CO + H
2
O --
XT
--> CO
2
+ H
2
CO + NaOH = Na(CO
2
H) (natri focmit)
32
CO kt hp dc vi nhiu kim loi to thanh cac cacbonyl; trc ht
nh la st, coban va niken. c bit ngi ta tranh cho clo tip xuc vi CO,
nht la co anh sang hoc cht xuc tac, vi chung kt hp vi nhau to thnh
fosgen (COCl
2
) rt dc
4CO + Ni = Ni(CO)
4
CO + Cl
2
hv/XT
COCl
2
Tac dng dang k nht ca CO di vi sc kho con ngi la kh nng
to phc rt ln ca CO di vi st trong t bao hng cu. Ai lc ca CO vi
st trong phn t hemoglobin gp khong 240 ln so vi oxy. Khi hit th
trong bu khng khi nhim bi CO, CO s thm thu rt nhanh qua dng
phi va chim cac v tri phi tri ca oxy trong hemoglobin d to thanh
cacboxyhemoglobin lm suy gi m nhanh chong kh nng cp oxy ca mau
cho cc t bao trong c th. Nng d cacboxyhemoglobin trong mau hoan
ton ph thuc vao ham lng CO trong khng khi th, thi gian tip xuc va
nhp th ca nn nhn Ngoai ra CO con co th lin kt vi myoglobin,
cytochrom v mt s enzym na trong c th.
Nng d CO trong khng khi nn la 0,01 dn 0,9 mg/m
3
. Tip xuc vi
nng d ln hn s lam tng nng d cacboxyhemoglobin trong mau (BCH).
Khi BCH ln hn 2,5 bt du gy tac dng ln chc nng tun hoan. 5
BCH khng an ton cho s c kho, 10 BC H c th b de da va khi ti 60
dn 80 BCH s dn ti t vong. Mc du nn nhn cht do thiu oxi trong
mau nhng t thi khng b tim tai ma li co mau d tia.
Cacbon dioxit (CO
2
) [15]
1. S pht sinh
CO
2
sinh ra thng qua s dt chay cac nguyn, nhi n liu co cha cac
bon trong cc ngnh cng nghi p, dn dng, k c s dt va chay rng. Bn
cnh do mt lng ln CO
2
cn dc sinh ra trong cac m than, cac b ln
men, cc nh my sn xut ri, bia, nc ngt co ga, cac ni phn, thc
n cho cy trng, vt nui. CO
2
c mt khp ni va trong khng khi nn, no
chim khong 0,3. Hin nay theo s liu ca cac nha khoa hc, ham lng
CO
2
trong kh quyn ca trai dt ngay mt tng. iu nay d lam tng hiu
ng nha kinh ca trai dt va hu qu la lam tng nhit d trung binh ca trai
dt; hu qu ca no la khn lng theo s cnh bao ca cac nha khoa hc.
2. Tnh cht dc trng
CO
2
l kh khng mu, khng chy, c v hi chua va nng hn nhiu
so vi khng khi . Chinh vi vy ma CO
2
thng tp trung li dy dc hn
nhng ch thp hay phn day ca khng gian ni no dc sinh ra.
33
CO
2
tan tng di tt trong nc, nht la nhit d thp. CO
2
l
anhydrit ca axit cacbonic. CO
2
d dang phn ng vi dung dch kim mnh
nh NaOH hay Ca(OH)
2
to thanh cac cacbonat tng ng.
CO
2
+ H
2
O H
2
CO
3
; (k
1
= 4,01.10
-7
; k
2
= 5,2.10
-11
)
CO
2
+ Ca(OH)
2
= CaCO
3
+ H
2
O
CO
2
khi lm lnh ap sut khi quyn s dng cng li va khi nhit d
xung quanh tng ln no thng hoa ( nhit d 78,48
O
C) m khng qua trng
thi lng. CO
2
rn (da kh) co th gy ra nhng vt bng rt kho lanh.
CO
2
hu nh khng co tac dng gi ln dng tiu hoa song no co tac
dng sinh l mnh m khi thm nhp vao c th qua dng h hp; no lam
tng nhp th thng qua tac dng ca no ln trung tm h hp trong ty sng.
Khi ham lng ca CO
2
trong khng kh th vt qua gia tr 3 s gy kho
th va diu nay cang tr nn r rt khi ham lng ca no vt qua 5. Vi
ham lng 10 s lam cho nn nhn bt tnh ch trong vong mt phut.
2.1.5. ASIN (AsH
3
), PHOTPHIN (PH
3
) V STIBIN (SbH
3
) [16, 17]
1. S pht sinh
Mt lng ln acsin, photphin, stibin va c boran na dc sn xut d
dung trong nganh din t. Cac cht khi noi trn thng dc tinh ch dn siu
tinh khit nhm thng hoa va phn hy d to ra nhng lp phim nguyn t
mng trong cac vi mch. Khi tinh ch va ngay c khi vn chuyn, s do r gy
ra nhim nhng loi khi dc nay.
Mt trong nhng ngun phat sinh na la cac qua trinh va phn ng xy
ra vi cac sn phm va x thi sau luyn kim ca cac kim loi hot dng nh
nhm, thic, km... Trong qung ca cac kim loi noi trn lun lun co ln
cc nguyn t arsen, photpho hay antimon di dng cac sunphua dng
hnh hay khong tp. Trong qua trinh luyn kim, cac nguyn t nay to thanh
cc hp cht khac nhau theo x ra ngoai cung vi cac khi oxit lu hunh va
nit hp ph tuy theo cac cng ngh dc s dng. Ln trong x tt nhin con
c phn nh kim loi phn tan. Khi gp m hay nc, cac axit dc to thanh
t phn khi hp ph. Axit s hoa tan cac ht kim loi to thanh mui tng
ng va gii phong ra hydr. Hydr mi sinh s tin hanh kh cac hp cht ca
arsen, photpho v antimon trong x to ra arsin, photphin va stibin thoat ra
khi lp x. Hin tng nay thng xy ra trong nha may, ti cac bi d x va
gy ra nhng mi nguy him cht ngi di vi cng nhn va nhng ngi
sng ln cn.
i vi photphin, no con dc hinh thanh khi lam ngui st thp bng
nc hoc hi nc, trong sn xut acetylen (canxi photphua nh la tp cht
trong cacbua canxi), thuc dit chut (km photphua), cht bo qun ht ng
34
cc (nhm photphua). Cac photphua kim loi hot dng khi gp nc s sinh
ra photphin; ngc li photphua ca kim loi nng thi hu nh khng tac
dng vi nc va di khi ngay c vi dung dch axit long. S phn hy ym
kh ca cac hp cht photpho hu c cng sinh ra photphin (ma tri).
Stibin cn dc phat hin vi nhng ham lng kha ln khi ch hoa
cc hp kim ca no vi cac kim loi hot dng bng axit.
2. Tnh cht dc trng
Asin l cht khi khng mau, nng hn khng khi khong 2,7 ln va co
mi hnh nhn dng hay mui ti. Asin la cht kh mnh; d dang dt chay
trong khng kh to ra asen(III) oxit va nc, no cng b phn hy nhit d
cao khi khng c mt ca oxi d to ra asen va hydro nguyn t.
2AsH
3
+ 3O
2
= As
2
O
3
+ 3H
2
O + 44,2 kcal
10AsH
3
+ 16KMnO
4
+ 18H
+
= 5Mn
3
(AsO
4
)
2
+ 24H
2
O + 16K
+
+ Mn
2+
Asen (thch tin) d la cht kch dc song asin con dc hn nhiu do no
thm nhp nhanh hn vao cac c quan trong c th so vi asen thng qua
dng h hp. Asin la tac nhn hy hoi mau mnh lit. Cac biu hin va
triu chng ca ng dc asin du la hu qu tac dng ln mau ca no. Trong
trng hp nhim dc nh, khong mt ngay sau khi tip xuc s co nhng
triu chng nh bun nn, dau du, run ry va dau nhoi vung thng v.
Bnh vang da xt hin ngay th hai hoc ngay th ba. Hin tng vang da
thng di kem vi hin tng dau va nhn gan. i khi ngi ta nhn thy
thn b hy hoi. Phn ln cac trng hp t vong sau khi b trung dc asin la
do try tim mch. Nhng ngi may mn sng sot co th binh phc song mt
vai trng hp, bnh thn kinh ngoi vi phat trin. Khi tip nhn mt lng
ln asin (ng dc cp tinh asin) thi t vong la diu khng th tranh khi.
Photphin l mt khi dc khng mau, co mui nh mui ca n, it tan
trong nc. Bn cnh PH
3
(monophotphin) cn t n ti mt dng na la
diphotphin (P
2
H
4
). Diphotphin thng la sn phm di kem vi photphin va la
cht lng d bay hi, t bc chay trong khng khi va cng d phn hy thanh
photphin v P
2
H. P
2
H (photphohydro rn) la cht bt mau vang va bn trong
khng khi, khng tan trong nc cng nh cac dung mi khac. Monophotphin
tinh khit trong khng khi khng t bc chay nu nhit d khng vt qua
150
O
C v n ch t bc chay khi co ln diphotphin. Khi chy s to thanh axit
photphoric.
PH
3
+ 2O
2
= H
3
PO
4
Khi nng d photphin trong khng khi khong 0,2 ppm ta co th phat
hin thy mui ca no (cng co tai liu cho thy ngng phat hin mui ca
photphin cn thp hn na). Khi tip xuc vi nng d 20 ppm trong khng
kh nn nhn co th t vong ngay lp tc. Trng hp nhim dc photphin
thng di kem cac triu chng nh dau bng, nn ma, mt cn bng, co git,
35
hn m v c th dn ti t vong trong vong 24 gi. Trng hp nhim nh
c th qua khi hoan toan sau nhng hin tng ho va b kich thich trong
dngI h hp. Nhim dc mn tinh photphin xy ra khi thng xuyn tip
xc vi nng d rt thp va triu chng ni bt l cc tri u chng v than
kinh.
Stibin dc bit nh la mt cht khi khng mau, co mui kho chu va co
dc tinh cao. Ng dc stibin rt ging ng dc asin. Nhng trong chng mc
nao do tac dng ca no co di phn nh hn. Song trong vic x l cac trng
hp nhim dc stibin vn cn rt quyt lit, thm chi phi truyn mau hay
chy thn nhn to mi hy vng tranh dc t vong.
2.2. CC CHT THI DNG HI [8, 18]
Cc cht dng hi thi vao khng khi du co chung mt dc tinh la co
kh nng ngng t li trong nhng diu kin ap sut va nhit d phu hp. Do
nhng tinh cht dc thu ca cht thi dng nay, chung ta chia chung thanh hai
nhm chnh l nhm cht thi dng hi ca cac hp cht v c va cht thi
dng hi ca cac hp cht hu c d thun tin cho vic nghin cu va x l.
2.2.1. HI CA CAC HP CHT V C
Cc cht thi cng nghip nguy hi thuc nhom nay dc quan tm
nht la hi axit, hi kim, hi thy ngn va hi mt s oxit thng hoa nh
As
2
O
3
, PbO. S d hi ca cac cht noi trn dc dt ln hang du trc ht
do s xut hin thng xuyn ca chung trong nhng hot dng hang ngay
ca chung ta vi khi lng ln; mt khac la do dc tinh cng nh cac tac
dng nguy him tim tang ca chung.
1. S pht sinh
Hi axit va hi kim thng xut hin ti cac c s gia cng, x l kim
loi, b mt kim loi; cac c s sn xut hoa cht, vt liu co s dng axit va
kim dc bit diu kin nhit d cao. Tt nhin phi k dn cac nha may sn
xut chinh cac axit hoc kim noi trn.
Hi thy ngn thng dc phat hin ti cac nha may sn xut xut - clo
s dng din cc thy ngn, ti cac c s khai thac, gia cng, m cac kim loi
qu nh vang, bc, bch kim... c bit trong cac tai nn hay ri ro trong sn
xut, vn chuyn hay ch hoa thy ngn kim loi. Trong nhng trng hp
nay ham lng cc b thy ngn rt cao nhng may mn la thng ch trong
khng gian c gii hn mt khac hi thy ngn nng nn phat tan km.
Hi cac oxit thng hoa xu t hin thng xuyn vi mt ham lng
dang k la ti cac khu vc co cac c s luyn kim, dc bit la luyn kim mau,
dt pyrit, acsenopyrit va k c cac ni sn xut phn ln nung chy. Mt
36
lng ln na cng dc phat hin ti cac c s sn xut thuc tr dch hi
ngun gc v c nh thuc dit mi, dit chut, tr c...
2. Tnh cht dc trng
Cc cht dng hi co mt dc tinh chung la chung du co th dc
ngng t li di dng cht gc ca no trong nhng diu kin nhit d va ap
sut phu hp. Nhng thc cht nu dng sng sau ngng t ma khng
dc thu gom v x l kp thi thi vn khng th tranh dc nhng tac dng
nguy hi ca chung.
Hi axit trong diu kin khan tac dng rt km vi kim cng nh vi
cc mui cacbonat. Nhng trong diu kin m hay sc vao dung dch thi phn
ng li xy ra binh thng. i vi hi kim thi cac phn ng trung hoa cng
din ra trong cac diu kin tng t.
Hi axit va hi kim thng gy kich thich rt mnh ln da. Cac triu
chng cm nhn trn da la nga ngay kho chu; dc bit hi HF khi thm qua
da s gy ra cm giac nhc but ko dai. nhng ngi tip xuc thng
xuyn vi hi axit va kim thng xut hin cac nt mn d trn da. Mt d
ca chung ph thuc vao c da ca tng ngi va vao nng d hi tip xuc.
Tip xuc lu dai co th gy ra vim da. K c hi kim va axit du tac dng
ln cc nim mc mt, mi va phia trn ca dng h hp. Cac triu chng
thng la chy nc mt, nga, rat trong mi va hng, ho. Trng hp nng
c th gy nn hin tng dc mt do kt mc b tn thng va phu phi.
Hi thy ngn rt d ngng t; song ngay hi bo hoa ca thy ngn
trong diu kin binh thng d co th gy nguy him dn sc kho va c tinh
mng ca con ngi. Chinh vi vy ma thy ngn khng bao gi dc php d
h mt tip xuc vi khng khi. Hi thy ngn rt d hp th vao lu hunh
to thanh thy ngn sunphua rt bn va hu nh khng dc. No cng d b
hp th vao dung dch st(III) clorua to thanh kt ta calomen (Hg
2
Cl
2
) bn
vng.
Hg + S = HgS
2Hg + 2FeCl
3
= 2FeCl
2
+ Hg
2
Cl
2
Hi thy ngn rt dc (dc hn gp nhiu ln cac dng khac ca thuey
ngn) v n l i d dang thm nhp vao c th bng dng h hp va thm
thu qua da rt nhanh. Thy ngn co kh nng tich lu sinh hc rt cao. Co ti
80 lng thy ngn trong khi hit vao dc gi li trn dng h hp. Hu
qu ca ng dc thy ngn thng la da xanh xao vang vt, thiu mau, run
ry, hn m va t vong do suy nhc.
Hi thng hoa ca acsen, chi oxit hay cac kim loi khac cng rt d
ngng t. Cac oxit axit hay lng tinh chung co th hp th tt trong dung
dch kim mnh va nong.
37
As
2
O
3
+ 6NaOH = 2Na
3
AsO
3
+ 3H
2
O
Hi acsen tac dng ln ngi va dng vt cng ging nh acsin. Cac
dng hi ca chi cng nh cac kim loi nng khac thm nhp vao trong c th
ch yu cng qua dng h hp va di vao mau. Cac c ch tac dng ca no
cng nh nhng triu chng nhim dc dc trinh bay trong phn v kim loi
nng.
2.2.2. HI DUNG MI HU C [19, 20, 21, 22]
Cc cht hu c cho ti nay ngi ta tinh dc vao khong 10 triu
cht khac nhau. Nhng s dng nhiu trong cuc sng ca chung ta ch vao
khong vai nghin. Ngoai lnh vc thuc tr dch hi va cht do (plastic) ra
th dung mi hu c chim mt t trng dang k (khng k xng du va
dng lm dung mi va s dng chinh lam nhin liu).
Nhn chung p sut hi bo hoa ca cac cht hu c thng kha ln; vi
vy vic nghin cu tac dng dng hi ca cac cht hu c la rt quan trng.
Trong khun kh ca giao trinh nay chung ta ch xem xt mt s dung mi
hu c dc hi quan trng, thng gp.
1. S pht sinh
Hi dung mi thng co mt trong cac c s sn xut, gia cng cao su,
sn xut dy dp, sn, v... Ti cac kho tang, cac c s sn xut, tinh ch
dung mi do d r, thao tac; cac c s ch bin du m cng khng tranh khi
nhng lng hi dung mi thot ra. Trong nhng khong khng gian hp khi
s dng dung mi hay cac loi keo, sn ngi ta cng thng phi tip xuc
vi mt ham lng hi kha cao.
2. Tnh cht dc trng
Mt trong nhng dc tinh quan trng nhng li la cc k nguy him
ca cc dung mi hu c do la d chay. Mc du cac nha cng ngh d c
gng tim cac dung mi kho bt chay d s dng trong cng nghip nhng
lun lun vn la vn d kho khn do nhng doi hi kht khe ca cac cng
ngh.
Cc dung mi vi d phn cc khac nhau kh i thm nhp vao trong c
th s tp trung vao nhng b phn khac nhau. Cac dung mi khng hoc it
phn cc s tp trung vao cac c quan cha nhiu m, k c h thn kinh va
ngc li cac dung mi phn cc s tp trung vao nhng ni cha nhiu nc
va nh th co ngha la chung co kh nng phn b rng hn trong c th.
Mt lng ln dung mi sau khi hp th vao trong c th s bc ra
ngoi nguyn dng nh ban du nhng trong khong t 15 dn 60 tuy thuc
loi dung mi va c da tng ngi, chung tham gia vao cc qu trnh bin di
sinh hc.
38
Ng dc cp tinh cng co th xy ra khi nn nhn tip xuc vi nng d
hi cao. Cac triu chng thng thy la chong mt, choang vang, dau du va
nn ma. Vi d vi nng d toluen khong 1000 ppm co th gy chong mt,
mt thng bng va dau du d di. Vi nng d ln hn na co th gy hn
m. Nu nn nhn khng dc kp thi cach ly khi mi trng nhim thi
c th t vong.
Cc dung mi hu c cng co th gy ra ng dc mn tinh. Benzen la
mt trng hp dc theo di tng di h thng. V nguyn tc, benzen tac
dng ln ty xng nu thng xuyn tip xuc vi ham lng benzen trong
mi trng vt qua nng d cho php. Bc du nhng triu chng thng
khng r rng. Tip theo thng thy mt mi, ri lon tiu hoa, ch ng mt;
sau do xut hin hin tng chy mau mi va phat ban trn da. Bnh thiu
mau thng tim thy nhng ngi nhim dc benzen mn. Giai don du
ty xng vn phat trin sau thi khng phat trin na va bt du s pha hy
dn cac t bao. Ngi ta cho rng benzen nh hng dn qua trinh tng hp
DNA. Cc chromosom l phat trin nhiu nhng ngi thng xuyn tip
xc vi hi benzen va cac dng vt thi nghim. Nhim dc benzen thng
km theo s phat trin ca bnh mau trng cp. Qua trinh tip din ny
thng xy ra vai nm sau khi tip xuc ln cui.
Cc dung mi hu c it nhiu du co tac dng dc hi ln c th ngi;
do do d tranh cac tac dng xu, rt cn thit co cac bin phap phong nga va
x l thich dang di vi mi trng lam vic co s dng cc dung mi.
2.3. BI [23, 24, 25]
2.3.1. KHI NIM V BI
Noi dn khai nim bi, ta lun lun phi hiu do la s kt hp khng
th tach ri nhau ca hai pha la pha khi (thng la khng khi) va pha rn tn
ti dng ht th ri rc va phn b ngu nhin. Cc ht cht rn phn tan
trong pha kh mi dc gi la bi; con nu cng nhng ht cht rn y dc
gom li, khng chuyn dng na thi thng di vi khai nim la bt, tro hay
b hong.
Nh dnh ngha v bi phn trn ta quan tm dn dng tn ti va kch
thc ht ca bi; d hinh dung v di kich thc ca bi, ta co th tham kho
bng 2.2. so sanh gia chung vi di song din t, vi khun va kich thc ca
toc ngi di dy.
Kich thc ca ht bi (d) dc biu din qua dng kinh ca ht hinh
cu, kich thc l ry ma ht bi lt qua hoc kich thc ln nht ca hinh
chiu ca ht. Ngi ta cng s dng khai nim dng kinh tng dng (d
td
)
cho loi ht bi co hinh dang bt k. d
td
dc hiu la dng kinh ca mt ht
hnh cu co th tich bng th tch ca ht bi dang xt.
39
Nu ly tiu chun v kich thc ca ht bi d phn loi thi ta co th
chia bi ra thanh cac loi nh sau:
1. Bi th (cat bi - grit): l cc ht bi cht rn co kich thc ln hn
75 m
2. Bi (dust): la cac ht bi cht rn coa kich thc t 5 - 75 m.
3. Khi (smoke): l cc h t vt cht co th la rn hoc lng thng
dc to ra (hoc ngng t) trong qua trinh dt nhin liu co kich thc ht t
1 - 5 m.
4. Khi mn (Iume): la nhng ht cng co ngun gc nh khoi nhng
rt mn; kich thc ht ca khoi mn dc quy c la nh hn 1 m.
Bng 2.2. Kich thc ht ca bi, khoi va h phan tan ph bin
Kch thuc / buc sng nh sng [m]
0,0001 0,001 0,01 0,1 1,0 10 100 1000 10000

i i i i i i ii i i i i i i ii i i i i i i ii i i i i i i ii i i i i i i ii i i i i i i ii i i i i i i ii i i i i i i ii i i i i i i
dinh
nghia
k thuat
The ran Khi min Khi Bui (dust)
The long Suong (mist) Bui nuc

Hat / he
phan tn
tieu
bieu
CO
2
H
2
O
Khi nhua thong
Khi dau dot Tro bay
Khi thuoc l Bui than
Bui v khi luyen kim
Khi NH
4
Cl Bui xi mang
Muoi than
Bui kh quyen
Bui ho hap-
Ct
ong
vat
Vi khuan Vi trng Tc
Sng
dien t
Tia X Tia cuc tm Hong ngoai gan Sng cuc ngan
Nhn thay Hong ngoai xa
V tinh cht c l, co s khac bit rt ln gia cac ht bi co kich thc
ln va cac ht bi co kich thc cc nh. Cac ht bi co kich thc ln nh
bi th chng hn thi chung co kh nng lng dng nhanh nh trng lng
ca chung va gia tc trng trng. Do do chung thng b loi khi mi
trng khi mt cach d dang. Ngc li, cac ht bi cc nh thi tun theo mt
cch cht ch s chuyn dng ca mi trng khi xung quanh; do do chung
tn ti kha lu.
Khi lng dn v (t trng) ca mt cht dng nguyn khi va
dng bt vi kich thc ht khac nhau rt khac nhau. Nghin cu dng bt co
th tr thanh bi ca mt s cht, cc tc gi d nhn thy r diu nay nh
trn bng 2.3.
40
Bi co tac hi ln nht dn sc kho con ngi la loi bi d thm nhp
va c th qua dng h hp ngi ta thng gi chung la bi h hp. Loi
nay thng co kich thc nh hn 10 m.
Bng 2.3. T trng ca mt s cht ang khi va ang bt ri.
Chat
Ty trong
dang
khoi
(g/cm
3
)
Dang bot
ung
knh hat
(m)
Ty trong
(g/cm
3
)
ung
knh hat
(m)
Ty trong
(g/cm
3
)
Cadimi oxit 6,5 2,42 2,70 5,96 0,51
Bac 10,5 1,79 4,22 4,30 0,94
Vng 19,3 2,35 8,00 5,54 1,24
Thuy ngan 13,6 2,05 10,80 3,08 1,70
HgCl
2
5,4 4,53 4,32 3,63 1,27
Manhe oxit 3,6 3,26 3,48 7,29 0,35
2.3.2. HNH VI CA CAC HT BI
Nh ta d ni trn, bi la nhng ht cht rn hoc sol khi tn ti va
chuyn dng trong pha khi (ch yu dy s noi dn la trong khng khi). Bi
dc dong khi dung np va mang di.
Cc ht bi co khi lng (kich thc) ln trn dng mang di ca
dng kh s co xu hng lng xung mt dt. Ngc li cac ht bi co khi
lng rt nh, dc bit la cac ht sol kh th c th tn ti trng thai l lng
trong mt thi gian khng hn dnh.
Ht bi chuyn dng trong khng khi, trc tin ta xt ti lc cn ca
dng kh. Trng hp dn gin nht ta cho rng dong khi la dng nht, lin
tc va v hn; ht bi l hnh cu chuyn dng vi vn tc (v) khng di thi
lc cn (F) ca dong khi ln ht bi s dc tinh theo biu thc sau:
2
0
2
1
dv A K F = (2.1)
Trong do: 1/2.v
2
la dng nng ca dong khi chuyn dng vi vn tc v,
A l din tich tit din trc di ca ht vi hng chuyn dng,
K
0
l h s t l hay h s sc cn,
l t trng ca dong khi.
i vi ht hinh cu co dng kinh la r thi A td
2
/4 va do do ta co:
2 2
0
.
8
1
v d K F t = (2.2)
41
T do ta co th rut ra biu thc tinh cho h s sc cn K
0
nh sau:
2 2
0
. .
8
v d
F
K
t
= (2.3)
Thc nghim cho thy h s sc cn ph thuc vao chun s Raynon
(Re).
q
. . .
Re
d v d v
= = (2.4)
Trong do: q la d nht dng ca dong khi: q = /,
v la d nht dng lc va t trng ca dong kh.
Hnh 2.2. S ph thuc ca h s K
o
vo chun s Raynon (Re)
Khi chuyn dng vi vn tc nh, Re 1, dong khi trc va sau ht
hnh cu gn nh di xng nhau. Trong vung nay, nh trn hinh 2.2. ta thy
s ph thuc ca K
o
vo Re theo h logarit hoan toan la mt dng thng va
dc biu din bng h thc:
Re
24
= K (2.5)
T (2.3) va (2.4.) ta co cng thc Stokes (2.6) va vung nay dc gi la vung
chuyn dng co d nht - vng Stokes:
v F . . . . 3 o t = (2.6)
Khi Re > 1, dng chuyn dng sau ht hinh cu bt du xut hin s ri
dng cho dn khi Re tng ln dn khong 400. Vung nay dc gi la vung
chuyn tip. S ph thuc ca h s sc cn K
o
vo chun Re dc th hin
bng biu thc Kljachko:
10
-3
10
-2
10
-1
1 10
1
10
2
10
3
10
4
10
5
10
6
10
-1
1
10
1
10
2
10
3
10
4
K
o
Re
42
3 / 1
0
Re
4
Re
24
+ = K (2.7)
(Trong khong 3 Re 400, K
o
tnh theo biu thc trn co sai s khong 2)
Khi Re ln hn 500 va nh hn 1000, cac dong xoay cun vao tach ra
khi vt cn va co hinh xon c. Luc nay h s sc cn trc di K
o
hu nh
khng di nm trong khong 0,38 dn 0,50. Vung nay do Newton tim ra va no
mang tn ng.
Khi Re > 2.10
5
lp chuyn dng bin ca dong khi phia trc ht hinh
cu tr nn khng n dnh; nhng dong xon phn cach hinh thanh c phia
trc chuyn ra phia sau vt cn lam cho h s sc cn trc di gim xung
dt ngt (dn 0,1).
Vn tc ri gii hn ca ht bi hinh cu dt dc khi lc cn ca
khng kh cn bng vi lc trng trng ca no.
v A K G F
o
.
2
1
. = = (2.8)
T do ta co
. .
2
A K
G
v
o
th
= (2.9)
V trong vng Stokes ta c:
g G
b
) (
6
1
3
to = (2.10)
Trong do
b
l t trng ca ht bi va g la gia tc trng trng.
T do suy ra:
o
18
) (
2
g
v
b
gh
= (2.11)
Do t trng ca khng khi thng nh hn rt nhiu so vi t trng ca vt
cht lam nn ht bi cho nn ta co th b qua va vn tc gii hn ca ht bi
trong khng kh c th biu hin bng biu thc (2.12):
o
18
. .
2
g
v
b
gh
= (2.12)
Biu thc (2.11) va (2.12) tinh 'vn tc treo l lng ca ht bi theo
dnh lut Stokes va ch ap dng cho ht bi hinh cu co dng kinh o nh hn
70 m; v di vi ht bi co kich thc ln hn, cng thc Stokes cho sai s
tng di ln so vi thc t.
43
2.3.3. BN CHT VA TAC HI CA BI
Bi va v phng din nao do ta co th xem xt dng thi c sol khi.
Ngoi mt s tinh cht c l nh d dc trinh bay phn trn thi v mt hoa
hc, no mang dy d cac tinh cht ca cac cht hoa hc to nn no. Tac dng
ca bi ln sc kho con ngi chinh vi th ma cng phc tp hn. Co hai
kiu tac dng chinh ca bi la tac dng theo kiu c hc va theo kiu hoa hc.
Da trn c s nay ta co th chia bi ra lam hai loi; loi bi tr va loi bi
tan (bi co th tan dc trong mi trng nc hoc m).
Bi tr tac dng ln c th con ngi theo kiu c hc. Thi d nh bi
bng thy tinh hay aming loi tinh th hinh kim. ng v phng din hoa
hc thi c hai du la cac vt cht dc trng rt tr v hoa hc (silicat va
aluminosilicat) nhng chung dc coi la loi bi nguy him co th dn dn
ung th nu b nhim. Bng ch ng la khi theo di cac nn nhn nhim bi
bng thy tinh hay aming dng hinh kim ngi ta thy nhng ht bi la
nhng mnh gy nh nhn va sc. Khi chung thm nhp vao ti cac ph nang,
khi phi h hp, chung s lin tc gy ra cac vt thng. Cac vt th ng
khng dc lanh nay s la mm mng cho cac tm gy ra ung th. Ngoai cac
loi bi noi trn, bi than cng dc noi dn nhiu vi no gy ra bnh bi phi
cho nhng ngi tip xuc nhiu nh cng nhn khai thac than, th lo... Mc
du nhng bi tr khng co tac dng v mt hoa hc nhng hai hin tng
gy tn thng ph nang va bnh bi phi cng d d lam chung ta quan tm.
Bi tan co th thm nhp vao c th con ngi ch yu theo hai con
dng la h hp va tip xuc qua da. Khi vao trong c th, tng loi bi s gy
ra cac tac dng theo dc tinh ca no.
Bn cnh hai loi bi k dn trn, con tn ti loi bi mang tinh cht
cng hp; thi d nh bi xi mng. Bi xi mng gm phn tr la cac silicat va
phn tan la cac cht kim.
44
CHAC III. CC PHAC PHP X LY BI [23,26,27,29]
3.1. KHI QUT V X LY BI
Nh d ni dn phn trn, bi la nhng ht cht rn co kich thc
cng nh t trng khac nhau phn tan trong khng khi. x l lc sch bi
trc khi thi khi ra mi trng ngi ta d nghin cu va s dng nhiu cach
khc nhau. Mi cach (phng phap) phu hp vi cac loi bi va kich thc
bi khac nhau va co nhng u nhc dim ring. Chinh vi vy ma tuy thuc
vao di tng bi, ngi ta chn phng phap x l phu hp. Cac phng
php x l bi co th chia thanh cac nhom nh trn bng 3.1.
Bng 3.1. Cac phng phap x l bi
Lc X l bng
cht lng
X l bng
tnh din
X l da vao
lc ly tm
X l da vao
trng lc
-Bung lc
gm
-Lc co vt
liu dm
-Lc tui
(mng)
-Dan ma
-Sc khi
-a quay
-Lc tng kiu
Venturi
Lc tnh
din
-Thit b s dng
lc quan tinh.
-Thit b s dng
lc ly tm
(cyclon).
-Thit b quay
Bung lng bi
Trn c s phn loi cac phng phap x l, ta co th chia cac thit b
x l bi lam 4 dng chinh nh sau:
1. Thit b lc c khi
2. Thit b lc mng
3. Thit b lc t
4. Thit b lc tnh din
Hai loi du (1 va 2) dung d x l bi. Thit b lc t (3) co th dung
d x l bi hoc hi va khi dc. Thit b lc tnh din (4) ch dung d x l
bi hoc sol khi.
c trng va hiu qu x l bi ca cac kiu thit b dc khi qut trn
hnh 3.1. v bng 3.2..
Bng 4.2. va hinh 4.1. cho thy rng cac thit b x l bng lc quan tinh
v cc cyclon rt tin d tach cac ht bi tng di ln. Loi cyclon t hp co
hiu sut ln nht. Dung cac thit b lc din, thit b lc tui va cac thit b lc
t co th dt dc hiu qu lc kha cao.
Thit b lc bi loi t ch dung khi cht khi cn x l chu dc nhit
d thp va m. Trong trng hp nay cac thit b lc bi loi t co nhiu u
45
dim hn so vi thit b lc tnh din ch thit b gin dn va r tin. ng
dng thit b lc bi loi t trong nha may co nhiu kho khn vi dy qua
trnh tinh lc co lin quan ti vic thu gom va thi mt lng ln nc co tinh
cht hoa l cn phi x l trc khi thi. Thit b lc din la mt loi thit b
lc sch bi co hiu sut cao; trong do mun lc cac loi khi thi kh ta dung
loi thit b lc din tm, con d lc sch bi va hi mu kho hp th, cng
nh d lc sch dc tt hn, ta dung loi thit b lc din ng va khi cn lc
sch mt th tich khi ln thi dung thit b lc din la hiu qu nht.
Kch thuc hat bui, (m)
Hnh 3.1. Hiu qu x ly bi ca cac thit b
Bng 3.2. Jng kich thc ph hp va hiu qu x ly ca cac phng phap.
Stt Thit b x l Kich thc ht phu hp Hiu qu x l
1 Bung lng bi 2000 - 100 m 40 - 70 %
2 Cyclon dn 100 - 5 45 - 85
3 Cyclon t hp 100 - 5 65 - 95
4 Lc c vt dm 100 - 10 Ti 99
5 Thp lc t 100 - 0,1 85 - 99
6 Lc tui (mang lc) 10 - 2 85 - 99,5
7 Lc tnh din 10 - 0,005 85 - 99
100 %
99,9
99
95
80
50
20
5
1
0,1
0,01
Loc ti
Loc tinh dien
Dng xoy
Dn mua
Xyclon
Venturi
0,01 0,02 0,05 0,1 0,2 0,5 1 2 5 10 20 50 100
46
C th hoa bng 3.2. ta c th tham kho minh ho trn hinh 3.1. Ngoi
ra, ngi ta con dung cac thit b lc kiu si bt d lc sch khi khi bi,
khi v m (ti 90).
Nh vy mun chn dc thit b d tach bi va lc sch khi co hiu qu,
phi xut phat t cac yu cu chinh:
1. Thnh phn ht bi va kich thc ht ca no
2. Trng thai va thanh phn ca khi
3. tinh lc kh cn thit
3.2. PHNG PHAP X LY BI DA VAO LC TRNG TRNG
3.2.1. NGUYN TC
S lng bi bng bung lng la to ra diu kin d trng lc tac dng
ln ht bi thng lc dy ngang ca dong khi. Trn c s do ngi ta to ra s
gim dt ngt lc dy ca dong khi bng cach tng dt ngt mt ct ca dong
kh chuyn dng. Trong thi dim y, cac ht bi s lng xung.
s lng co hiu qu hn, ngi ta con da vao bung lng cac tm
chn lng. Cac ht bi chuyn dng theo quan tinh s dp vao vt chn va ri
nhanh xung day.
3.2.2. CU TO CA BUNG LNG N
Mt bung lng dn dc cu to nh hinh 3.2A v bung lng kp
trong cng nghip co m hinh nh trn hinh 3.2B.

Kh| chuc xu |y Kh| cc xu |y
Hnh 3.2A. Hnh 3.2B.
Bung lng an Bung lng kep co vach cn tng hiu qu
a
h
Kh d xu l Kh v bui
47
B mt ct ngang ca bung lng dc tinh theo cng thc:
w
V
h a S = = . (m
2
)
Trong do: a la chiu rng ca bung lng
h l chiu cao ca bung lng
V la lu lng khi qua bung lng
w l vn tc dong khi qua bung lng.
Nh vy, khi thit din ca bung lng cang tng thi vn tc dong khi
cng gim; bi co th lng tt hn.
B mt lng cn thit (F) tinh theo cng thc:
1
w
V
F = (m
2
)
dy w
1
l vn tc lng bi,
V la lu lng dong khi va bi.
Thi gian lng ca ht bi dc tinh theo cng thc:
1
w
h
t = (s)
Th tich lam vic ca bung lng (V
LV
):
t V V
LV
. = (m
3
)
Chiu dai cn thit ca bung lng (l):
h a
V
a
S
l
LV
.
= =
3.2.3. CU TO VA HOT NG CA BUNG LNG
NHIU TNG
Bung lng nhiu tng la mt dy cac bung lng dn l ni tip nhau.
Tng tng dn l hot dng ging nh bung lng dn. Nh vy chiu dy
tng cng:
h n H . =
Trong do n la s tng.
Hiu sut x l tng cng s la:
Pi P E =
Trong do Pi la hiu sut x l ring phn ca tng bung lng dn.
48
3.3. PHNG PHAP X LY BI DA VAO LC LY TM
3.3.1. NGUYN L
Khi dng kh v bi chuyn dng theo mt qu do tron (dong xoay)
th cc ht bi co khi lng ln hn cac phn t khi s chu tac dng ca lc
ly tm vng ra phia xa trc hn, phn gn trc xoay lng bi s rt nh.
Nu ta gii hn dong xoay trong mt v hinh tr th bi s va vao thanh
v va ri xung day. Khi ta dt tm dong xoay mt ng dn khi ra, ta s thu
dc khi khng co bi hoc lng bi d gim di kha nhiu.
3.3.2. CU TO CA MT XYCLON N
S d mt xyclon dn va h thng xyclon lc bi dc m t nh trn
hnh 3.3A, 3.3B v 3.3C.

Hnh 3.3A. Mt ct ang va mt ct ngang ca mt xyclon an.
+ Tc d lng ca ht bi trong xyclon dc tinh theo cng thc:
D v P
U P P d
w
. . . 9
). . .(
2 2
2
2 1
2
0
=
Trong do: d la dng kinh ht bi (m).
P
1
l khi lng ring ca ht,
P
2
l khi lng ring ca khi mang,
h
L
3
D
c
D
D
d
L
1
L
2
D
b
D
D
c
Kch thuc tong qut cua mot
xyclon thong thung
-ung knh ong vo: D
-ung knh ong ra: D
c
=1/2 D
-ung knh ong dy: D
d
=1/4 D
-Chieu cao ong vo: L
1
= 2 D
-Chieu cao phan nn: L
2
= 2 D
-Chieu cao sua vo: h = 1/2 D
-Chieu rong cua vo: b = 1/4 D
-Chieu cao ong ra: L
3
= 1/3 D
49
v
2
l h s d nht dng hc ca khi,
u l tc d vong ca dong khi trong xyclon (m
2
/s),
D la dng kinh phn hinh tr ca xyclon.
Hnh 3.3B. Cc kiu aong trong xyclon
ng kinh phn hinh tr ca xyclon dc tinh theo cng thc:
) .( 2
1 1
R R D A + + = o (m)
Trong do: R
1
l bn knh ng dn khi ra (ng trong hinh tr),
AR l kho ng cach tinh theo dng kinh gia ng ra va thn
xyclon,
t
w
V
R
.
4
1
t
= (m)
Trong do: V la lu lng khi qua hay nng sut ca xyclon,
w
r
l vn tc dong khi di ra khi xyclon, (trong cng nghip thi w
1
thng ly t 4 dn 8 m/s).
Kich thc ca ng vao:
ng vao thng la hinh ch nht co chiu cao h va chiu rng b. Thng
thng t l h/b bng k va bng t 2 dn 4.
Trong do:
Kh ban vo
Kh ban vo
Kh sach ra
Cnh hung gi
Bui ra Bui ra
Kieu dng tiep tuyen Kieu dng dong truc
50
v
w k
V
b
.
=
W
v
l vn tc dong khi trong ng xyclon (thng bng 18 - 20 m/s)
Vcn
Kh| chuc xu |y
Kh| cc xu |y
Kh| chuc xu |y
Kh| cc xu |y
cng lhccl
Ccc ccnh hucng
Thu bi
Hnh 3.3C. S a h thng xyclon lc bi
+ Th tich lam vic ca xyclon:
t V V
LV
. = (m
3
)
Trong do t la thi gian lu ca dong khi trong xyclon.
1
2
2 2
2
log
. . .
10 . 06 , 4
R R
R
w d
t
b k
+ A
=

(s)
Trong do w la tc d goc ca dong khi trong xyclon,
tb
Rtb
R
w
w =
k
l t trng ca khi va
b
l gc vo ca dong khi. R
2
l bn knh v
phn hinh tr, R
tb
l bn knh trung bnh ca phn hinh tr ca xyclon.
+ Chiu cao ca phn hinh tr H
t
:
] ) ( .[
.
). (
2
1 1
2
2 1 2
o t +
=
=
R R
V
k
w R R
V
H
LV
tb
h
Kh v bui
Kh d xu l
Kh d xu l
Kh v bui
ng thoat
Canh hng gio
Ca thu bi
51
+ Chiu cao phn hinh non:
o o n
tg R R H o ). (
2
=
Trong do R
o
l bn knh l thoat bi ( thng la 0,2 dn 0,5 m),
o
o
l gc nghing gia ban kinh va dng sinh (thng la 50 - 60
o
)
Trong thc t ngi ta thng lp thanh t hp nhiu xyclon dn li d
tng cng hiu qu x l khi thi.
Nng sut lc ca xyclon (m
3
/h) c th tham kho bng 4.3.
Bng 4.3. Nng sut lc bi ca xyclon an va xyclon t hp.
Loai
xyclon
Nang suat lm viec theo dung knh cua xyclon
[mm]
400 500 600 700 800
on 1450-1690 2270-2640 3260-3810 4400-5180 5800-6760
Kp - 4540-5290 6520-7620 8800-10400 11600-
13500
Ba - - - 13200-
15500
17400-
20300
Bon 5800-6760 9080-10600 13000-
15200
17600-
20700
23200-
27000
+ Hiu sut lam sch bi ca xyclon:
100 . 100 .
d
c d
d
G
G G
G
G
= = q
Hiu sut lam sch ring phn:
100 . 100 .
rp d
rp c rp d
rp d
rp
rp
G
G G
G
G
= = q
...
100
.
100
.
2
2
1
1
1
.
.
+ + = E =
=
| q | q
q q
rp rp
rp
n
i
Trong do: u
i
l thnh phn ca cac loi (kich thc) bi.
G, G
d
, G
c
l khi lng bi dc x l, khi lng bi
ban du, khi lng bi con sau khi x l
G
RP
l khi lng bi ring phn.
52
3.4. PHNG PHAP X L BI BNG MANG LC, TUI LC
3.4.1. NGUYN L
Dng kh v bi dc chn li bi mang hoc tui lc; tui (mang) nay co
cc khe (l) nh cho cac phn t khi di qua d dang nhng gi li cac ht bi.
Cc ht bi b gi li trn mang la do co kich thc ln hn l (khe) ca
mng hoc dinh li trn b mt ca vt liu do va dp, do tip xuc trc tip va
do lc tnh din. Chinh vi vy ma mang lc gi li dc c nhng ht bi co
kich thc nh hn l (khe) trng ca mang lc (hinh 3.4.A). Khi lp bi d
day ngn cn lng khi di qua thi ngi ta tin hanh rung hoc thi ngc d
thu hi bi va lam sch mang. S d mt thit b lc tui dc m t trn hinh
3.4.B.
3.4.2. CU TO VA VN HANH
Thit b lc la nhng tm vi (n) hinh ng hay hinh tm dc dt trn
nhng gia d cng bng nha hoc kim loi co cac l thoang (dan t si hoc
ch to t tm lin co dc l).
f|l c|n c|
Hcl cu|
Khuch lcn
bi
ucng c| cuc
ucng c| cuc kh|
Hnh 3.4A. S a ang ai ca khi va bi qua mang lc
Trng hp 1. Ht bi b gi li do tip xuc, Trng hp 2. Do va ap,
Trng hp 3. Do lc tnh ain
Ti lc bng vi, n co dng ng mt du h d khi di vao con du kia
khu kin. tui dc bn hn ngi ta thng dt trong mt khung cng
bng li kim loi hoc nha.
Nng sut lc ca thit b ph thuc vao b mt lc, loi bi va bn
cht, tinh nng ca vt liu lam tui (mang).
Trung hop 3
Trung hop 2
Trung hop 1
uong di cua
bui
uong di cua kh
Tiet dien soi
53
+ Din tich lc dc tinh theo cng thc
3600 .
.q v
V
S =
- i vi tui lc: S ~ t.D.l + t.D
2
/ 4
- i vi mang lc: S a.b
Trong do: V la lu lng khi (Nng sut lc) qua tui (mang),|m
3
/s].
v la cng d lc ca mt m
2
b mt |m
3
/m
2
.h]. Thng thng v
dc chn t 15 dn 200 m
3
/ m
2
.h.
q l hiu sut lam vic ca b mt lc. Thng thng dc ly
khong 85 %.
D la dng kinh ng lc.
l l chiu dai ng lc;
a l chiu rng ca tui;
b l chiu dai ca tui.
Hnh 3.4B. S a thit b lc bi bng mang hinh tui va hinh tm
.
Bi
Kh| cch cc cu|
Ti
Kh| cch
Kh
cc cu|
cng
Bi
Thiet bi loc ti Thiet bi loc mng
Kh sach
Kh sach
Kh cha
bui
Kh cha bui
Ti
Bui
Bui
Mng
54
+ Lc cn ca tui (mang) dc tinh theo cng thc:
n
V A P . = A [N/m
2
].
Trong do A la h s thc nghim ph thuc vao nguyn liu lam tui
(mng), c k dn d bao mon va cn bn. A thng giao dng t 0,25 dn
25,00. n l h s thc nghim thng thng bng 1,25 dn 1,30.
B phn chuyn ng c kh
Kh x l
Khi chua x li
Khi chua x li
Kh x l
Kh x l
Ti lc ng
Hnh 3. 4C. M hnh mt thit b lc tui trong cng nghip
3.5. PHNG PHAP X LY BI BNG DAN MA
3.5.1.. NGUYN L
Dng kh c cha bi di qua man cht lng (thng la nc). Cac ht
bi gp nc s b thm t va b dim xung hoc cun bam theo, cn dng
kh sch s dc di qua. Nc thng dc di t trn xung, con dong khi di
t di ln.
3.5.2. CU TO VA VN HANH CA THIT B.
Dan ma la thit b dn gin nht d dp bi nhng li co hiu qu cao.
Lng nc phun vao co th quay vong tr li sau khi lng bun bi. Thit b
nay thng dung trong cac nha may xi mng hay cac xi nghip nghin qung.
S d mt thit b dp bi bng dan ma dc m t trn hinh 3.5.
Bo phan chuyen dong co kh
Kh d xu l
Kh chua xu l
Ti loc hnh ong
Kh d xu l
Kh d xu l
Kh chua xu l
55
Nucc nh|m ccn rc
Kh| chuc xu |y
Nucc cuc vcc
Kh| cc xu |y
fh|l c| lhc| nucc
Hnh 3.5A. Thit b ap bi theo kiu aan ma
Chcl |cng vc chcl c nh|m
Kh| cc xu |y
Kh| chuc xu |y
Nucc phun rc
Vcl ||u nn
Hnh 3.5B. Thit b aan ma co nhi vt liu an
Nuc cap
Kh sau xu l
Cua phun nuc
Vat lieu dem
Kh chua xu l
Huyen ph bui
He thong phun nuc
Kh chua xu l
Kh sau xu l
Huyen ph bui
Bo chan sol
56
3.6. LC BI TNH IN
3.6.1. NGUYN L
Trong mt din trng du, co s phong din ca cac din t t cc m
sang cc dng. Trn dng di, no co th va phi cc phn t khi va ion hoa
chng hoc co th gp phi cac ht bi lam cho chung tich din m va chung
s chuyn dng v phia cc dng. Ti dy chung dc trung hoa v din tr
li. M hinh hot dng ca nguyn l dp bi tnh din dc m phng trn
hnh 3.6A v 3.6B.
Ngi ta s thu dc bi t cac tm din cc dng; khi di ra la khi
sch bi.
3.6.2. CU TO VA HOT NG
Cu to ca mt thit b lc bi tnh din dc m ta nh trn hinh
3.6C. Thng thng trong thit b lc bi tnh din kiu din c c tm (hinh
3.7A), ngi ta lam nhiu tng din cc m va dng lin tip nhau. Trong
thit b lc hinh ng (hnh 3.7B), din cc dng la mt ng rng; din cc
m thng la mt dy dn trn, khi hot dng xung quanh dy dn thng co
qung sang do din t ion hoa cac phn t khi khi no chuyn dng qua din
cc dng.
i vi kiu din cc tm ta c cc thng s:
+ Khong cach gia hai din cc khac du la L thng t 10; 15 - 20
cm. Khong cach nay ph thuc vao din th, d cach din ca mi trng v
cng d dong din khi s dng.
Hnh 3.6A. M hnh hot ang ca qua trinh lc bi tnh ain
e+
Catot
M
-
Vng thu dong
Gi dien
Gi dien
Anot
M
-
M
-
M M
Vng hoat dong
57
Kh| + Bu| vcc
e
e
e
Kh| + Bu| rc
luc ccy cuc ccng kh|
luc lcng hcp
luc c|n lrucng
vc lrcng |uc
Hnh 3.6B. S a nguyn ly ca qua trinh lc bi tnh ain
+ S din cc dng (din cc lng) co hinh tm hoc li dc tinh
theo cng thc:
1
2
+ =
L
b
Z
d
Trong do: b l chiu rng ca bung lc
L l khong cach gia hai din cc
+ S din cc m la:
) 1 (
. 2
= =
a c
Z
l
b
Z
+ Th tich lam vic ca thit b:
t V V .
1
= (m),
Trong do V la nng sut lam vic ca thit b,
t l thi gian lng ca bi.
+ Tc d ca dong khi:
t
h
w =
Trong do h la chiu cao lam vic ca thit b,
i vi kiu thit b lc din hnh ng:
+ Th tich ng:
4
.
. 1
2
0
D
V
t
=
Kh v bui
Kh ra
Luc trong
trung
Luc tong
hop
Luc day cua
dng kh
58
Trong do l la chiu dai ng,
D la dng kinh ng.
Hnh 3.6C. S a thit b lc tnh ain
+ S ng dc tinh theo biu thc
0
/V V n
l
=
Trong do V
l
l th tich lam vic.
Tinh din th va cng d dong ti cac din cc:
l E U . =
Trong do E la gradien din th ( kV/ cm) va s dc chn nh sau:
- i vi khi lnh: E t 4,3 dn 4,5 kV/cm.
- i vi khi nong: E t 3,8 dn 4,0 kV/cm.
l i I . =
Trong do i la mt d dong theo chiu dai (A/m)
l l chiu dai hot dng ca din cc m.
Kh
c bui
( )
Catot
(+)
Anot
Kh sach ra
Catot
Kh sach ra
(+)
Anot
Kh c bui
Bui
Bui
So do mot ong loc tinh dien
So do loc tinh dien tam
59
Kh| cch
Kh| cc cu|
Bi
ucng k|nh cng : T 3 ( mm )
Ch|u cc| cng : 2 3 ( m )
Hnh 3.7A. S a thit b lc tnh ain ng
Bi Bi Bi
Kh c bi
Kh sch
Hnh 4.7B. S a thit b lc tnh ain tm
Kh v bui
Kh sach
ung knh ong
Chieu di ong
Bui
Bui Bui
Bui
Kh sach Kh v bui
60
S ph thuc ca mt d dong vo khong cach gia cac din cc co
th tham kho bng sau:
Khong cach gia cac din cc L (|cm|) 10 15 20
Mt d dong ( i |A/m|) 0,3 - 0,4 0,5 0,6 - 0,7
S d nhom din cc trong bung lc din minh ho trn hnh 7.
Cng sut tiu tn cho toan b h lc tinh theo biu thc:
q
. 41 , 1
cos . . . k I U
P =
Trong do: U va I la din ap va dong cn cho qua trinh lc,
k l h s chnh lu dong,
q l h s hu ich ( 0,8 va cos 0,7 - 0,75)
P
1
l cng sut tiu tn cho cac hot dng ph nh rung
bi...
1/1,41 l h s bin d din ap hiu dng.
3.7. PHNG PHAP SC KHI QUA CHT LNG (NC)
PHNG PHAP SI BT
y la mt trong cac kiu lam sch khi thi khi bi bng phng phap
t co hiu qu cao (vi bu co dng kinh ln hn 5 um, hiu sut lam sch
khi dt ti 99 ).
3.7.1. NGUYN L
Kh cha bi di qua mang dc l ri qua lp cht lng di dng cac
bt khi. Bi trong cac bt khi b thm t va b ko vao pha nc to thanh
cc huyn phu ri dc thi ra ngoai. Khi sau khi dc lam sch s thi ra
mi trng.
Thit b lam sch khi kiu nay phu hp vi nng d bi khong 200
dn 300 mg/m
3
; cng sut co th ln ti 50.000 m
3
/h.
3.7.2. CU TO VA HOT NG
Cu to dn gin ca mt thit b ra khi kiu si bt dc m t trn
hnh 3.8.
61
Khi dc di t di ln thng qua mt mang phn phi, li qua nc,
qua mang (li) ra ri ra ngoai. Nc dc cp lin tc vao ca nc va ly
ra day cung vi huyn phu bi.
Khi chua x li
Kh x l
Cht lng thi ra
Cht lng (nuc)
Tm chn
Kh nhim
ua cht lng vo
Hnh 3.8. S a thit b ra khi kiu si bt
+ Din tich mang ( li ) dc tinh theo bi thc:
w V S / =
Trong do V la lu lng khi qua thit b,
w l vn tc khi.
Vn tc khi thng t 0,7 dn 3,5 m/s. Nu w qua nh s khng to
dc bt si ln; Khi w ln qua s pha v lp bt (thanh phun). Vn tc w
qua b mt t do ca mang (li) tng di n dnh khong 2m/s.
ng kinh l li khong t 2 dn 8 mm.
+ Chiu cao ca lp bt trn li ( mang) tinh theo biu thc:
o o
H k H w k H 2 ) .( .
2 1
+ + =
Trong do w la vn tc khi di qua li.
k
1
v k
2
l h s thc nghim ( k
1
= 0,35 v k
2
= 0,075 - khi
din tich t do ca l li nh hn 18 va k
1
= 0,65; k
2
= 0,015 - khi din
tch ca l li ln hn 18 va nh hn 30).
H
0
l chiu cao ca lp cht lng ban du.
+ Hiu sut lam sch tinh theo cng thc:
Kh v bui
Kh v bui
Kh d x l
Cht lng
(nc)
Cht lng
Tm chn
Huyn phu bi
62
100 .
o
o
G
G G
P
=
Trong do: G
0
la ham lng bi ban du,
G la ham lng bi con li trong dong khi sau khi di qua
thit b.
Trong thc t, thap lc thng dc lam nhiu tng d lc bi dc
sch hn.
3.8. PHNG PHAP RA KHI LY TM
3.8.1. NGUYN L
Thc t dy la thit b kt hp lc ly tm ca cyclon vi s dp bi ca
nc.
Nc dc phun dp vao thanh hoc t trn xung theo thanh hinh tr
ca thit b, dng thi khi dc thi theo dong xoay t di di ln. Bi vng
ra pha thnh b nc cun theo di xung ca thoat di day.
3.8.2. CU TO VA HOT NG.
Cu to ca thit b dc m t nh trn hinh 3.9.
Kh sch ra
Hnh 3.9. S a hot ang ca mt xyclon t
Kh thai vo Nuc + bn ra Nuc vo
63
3.9. PHNG PHAP RA KHI KIU VENTURI
3.9.1. NGUYN L
Dng kh dc dn qua mt ng tht, ti dy tc d dong khi tng ln
cao (50 - 150 m/s). Khi vt qua du cp cht lng d ng s ko theo dong
sol. Nhng ht cht lng nh b do s lam t bi cun theo va ngng li
thnh dng bun di ra theo c di va dong khi ra s la khi sch.
Kh sau x l ra
5
Tch git
Cht lng
4
Khi cha x l vao
3
1 2
Dch sau x l
6
Hnh 3.10A. S a nguyn ly ca mt thit b kiu Jenturi
Nucc vc hc| rc
Cc hng
f|c
Kh| ccn
Kh| cch
Bucng cn c|nh
Nucc vcc
Kh| vcc
Hnh 3.10B. Thit b ra khi kiu venture
Huyen ph bui
Kh v bui
Kh v bui
Kh d x l
Ca nc
C hng
Ca thoat hi va nc
Tia nc
64
Thit b ra khi kiu Venturi dc m t trn hinh 3.10A v 3.10B. Kh
dc dn vao theo ca vao 1 qua c tht 2, ti dy co dt ca cp nc. Sau
khi dn qua ca 3 khi di vao bung lc sol 4; ti dy co trang b h thng tach
sol l nhng tm li dt xin so vi thanh bung. Sol nc ln bi t tich
t li phn day va dc thi ra ngoai theo ca 6. Khi sau khi tach sol va bi
dc thoat ra ngoai theo ca 5.
Ngc li vi kiu Venturi khi, ngi ta con dung dong nc thay vi
dng kh thit b ra khi kiu nay gi la Venturi nc (hinh 3.11). Dng cht
lng co vn tc ln di qua ca tht s to mt ap sut m khong khng
gian gia dong nc va thanh ca tht (nh kiu bm chn khng dung sc
nc); khi thi s b cun vao qua ca tht, tip xuc vi dong phun ca cht
lng va qua trinh tach bi xy ra ging nh nguyn l trong thit b Venturi
khi. Nc (cht lng) sau khi tach phn ln huyn phu bi cac ngn b ti
phan day ca thit b dc s dng tun hoan tr li. Khi di ra la khi sch.
i vi thit b kiu nay, vn tc ca cht lng thng vao khong t 20 dn
30 m/s; tc d dong khi vao t 10 dn 20 m/s. Thit b ra khi nay co th lp
lin tip nhau qua nhiu bc tu theo yu cu d sch ca khi ra.
Hnh 3.11. Cc ca tht ca Jenturi nc.
Thp rua Ringspait
Kh c bui
Chat long rua
Thp rua Radialstrom
Kh c bui
Chat long rua
Kh c bui
65
3.10. RA KHI KIU DONG XOAY
3.10.1. NGUYN L
Dng kh c tc d ln thi trc tip vao b mt cht lng theo mt goc
xin; di ap lc ca dong khi, chat lng s b tung ln, khi va lng tip xuc
vi nhau; bi b thm t s gi li trong cht lng va khi sch di ra ngoai.
Cc kiu thit b ra khi dong xoay dc m t nh trn hinh 3.12. i
vi kiu 1 v 2 tuy cu to co khac nhau nhng qua trinh vn hanh tng t
nhau. Dng kh v b i dc dn qua ca 1 vao bung ra ( vi vn tc
thng t 10 dn 15 m/s) do cu to co tm chn dnh hng 2 nn dong khi
tip xuc vi b mt cht lng di mt goc xin. Dng kh v cht lng dc
tip xuc vi nhau trong vung tip xuc 3. Hu ht bi s dc gi li trong
lng cht lng; dong khi cha sol dc di qua mang tach sol va di ra ngoai
theo ca 4. Huyn phu bi dc thng xuyn ly ra theo ca 5.
Kiu thit b 3 co trang b canh hng dong hinh xon c nn d lam
tng thi gian tip xuc gia dong khi bn va sol nc nn hiu qu lam sch
dc tng ln. Mt khac do thi gian dong khi va sol di trong canh dnh
hng dai hn nn hu ht cac sol d dc lng li nn khng cn trang b
thm mng tch sol. Kh b n di vao ca 1 theo mt ng lp xin vi thanh
thit b; sau khi tip xuc vi b mt cht lng s di vao canh hng dong 2.
Kh sch di ra theo ca 3. Huyn phu bi dc dnh k ly ra theo ca 4.

Hnh 3.12. S a hot ang ca thit b aong xoay
Huyen ph bui
Kh thai vo
Kh thai vo
Kh thai vo
Kh sach ra
Kh sach ra Kh sach ra
1
1
1
4
4
2
2
2
3
3
3
3
3
5
5
5
66
3.11. RA KHI KIU A QUAY
3.11.1. NGUYN L
Bi trong dong khi di qua h thng kh bi gm nhiu tm dc l hay
li bng kim loi. Nhng tm li nay lun lun dc thm t bng mt
cht lng thich hp va quay tron du trong mt khng gian hinh tr. Nhng
ht bi trong dong khi gp b mt cht lng s b lam t va b gi li ri tri
theo nhng got nc ri xung day.
Thit b ra khi kiu da quay dc minh ho trn hinh 3.13. Kh thi
dc dn vao thit b theo ca khi vao 1 phia di; sau khi di qua h thng
da quay 5 s di ra ngoai theo ca thoat 2 phia trn. Cht lng dc phun
vao da trn cungbng h thng phun 3 gn trc quay va phn b du trn
my cac da dng thi chy xung phia di. Bi b thm t s chy theo
dng cht lng di xung phia di day thap va dc thng xuyn thao ra
theo ca thoat 4.
Hnh 3.13. M hnh thit b lc bi kiu aa quay
Kh ban vo
Huyen ph bui
Kh sach ra
Cap chat long
Truc quay
Cc dia quay
67
CHAC IJ. CC PHAC PHP X LY HI JA KH C
[23,29,31]
4.1. X LI KHI VA HI BNG PHNG PHAP TIU HU
phn hy mt cht dng khi hoc hi co hi cho mi trng thanh
mt hay nhiu cht khac t hoc khng dc hi co th thc hin bng ngun
nhit - phn hy nhit; hoc phn hy nhit co xuc tac hay thng qua cac phn
ng hoa hc; hoc kt hp c hai nh phng phap dt.
t va phn hu bng nhit.
Phng phap nay phu hp vi khi thi ch a cc hp cht hu c nh
cac hi dung mi, hi l cc hoa than, hi dt... vi diu kin nhit d cao,
cc cht hu c s b phn hu thanh than, khi va hi nc. Nu d phn hy
t do, nhit d phn hy doi hi s cao va tc d phn hy thng chm. Vi
vy ngi ta thng tin hanh vi s co mt ca cac cht xuc tac.
Mt khac co th tin hanh dt vi khng khi. Thi d nh dt khi dng
hnh trong khai thc du m.
Nh|n ||u vc khcng kh|
Kh| ccn
Kh| ccn
Kh| cc xu |y
Nh|l cc fB
+ Tiu hy bng hoa hc.
y la phng phap dc s dng kh ph bin di vi cac khi dc
hi.
i vi cac cht hu c dc hi nh thuc tr dch hi, ngi ta thng
s dng cac phn ng oxy hoa kh d thay di cu truc phn t hay dng tn
ti ca chung d tr thanh cac sn phm it hoc khng co hi di vi ngi va
dng thc vt.
Th d: Phn ng vi ozn vi s co mt ca tia cc tim. zn hoa
kt hp vi chiu tia cc tim la phng phap rt co hiu qu di vi cht thi
hu c hoc dung mi.
Cht tr dch hi O
3
CO
2
+ H
2
O + Cc cht khng dc
+ xy ha bng cac cht xy hoa mnh khac:
Kh bn
Kh bn
Nhin liu va khng khi Trao di
nhit
Kh d x l
UV
Hnh 4.1. S a thit b tiu hy bng nhit
68
Cht hu c KMnO
4
Mn
2+
+ CO
2
+ H
2
O + ...
MnO
2
+ cc sn phm khng dc
Kh| chuc xu |y
Nh|n ||u
Khcng kh|
l|ng ccl
3T5 48 C 425 C
Chcl xc lcc
Kh| cc xu |y
c c
Hnh 4.2. S a thit b x ly bng phng phap nhit xuc tc
|nh ngcn |uc
f|c hc| (kh|)
luc c lrucc c|nh ccc chcy
Dcng ccp gc
ucng ccp gc
fc p||cl 2
fc p||cl 3
fc p||cl T
3vcy p|ug vc|ve
Nc| kh|
Hcn hcp
cng mc| |uc
|nh c|u kh|n
|nh ccc chcy
cu c|u kh|n
Hnh 4.3. Cu to ca ca at nhin liu
Thng thng trong thc t, ngi ta s dng tng hp cac phng
phap noi trn d dt dc hiu qu x l cao hn. Thi d nh x l NO
x
bng
NH
3
vi xuc tac phu hp chung ta s thu dc sn phm la N
2
va nc. S d
ca qua trinh x l dc m t nh trn hinh 5.4.
Ca dt
Kh bn
Kh bn
Khng kh
Lp xuc tac
Khi d x l
nh ngn la
u diu khin u phun hi
La cp chay
ng cp gas
ng cp gas
Ra pilot 2
Ra pilot 1
Ra pilot 3
Van 3 chiu
u ni kh
Hn hp
ng mi la
nh diu khin
nh bc chay
69
NH
3
Lop xuc tac
NO
x
NH
3
N
2
H
2
O
Kh thi NO
x
NH
3
N
2
H
2
O Kh sch
NO
x
NH
3
N
2
H
2
O
NO
x
NH
3
N
2
H
2
O
Hnh 4.4. S a x l NO
x
s ang phn ng co xuc tac
4.2. PHNG PHAP NGNG T
Nguyn tc ca phng phap la da trn s h thp nhit d mi
trng xung mt gia tr nht dnh thi hu nh cac cht th hi s ngng t
li va sau do dc thu hi hoc x l tiu hy.
Dung mi lanh ra
Khi bn ra Khi bn vo
Cht dng tu ra (nuc hay khng khi)
Dung mi lanh vo
Dung mi lnh
Hnh 4.5. S a thit b ngng t b mt
diu kin lam lnh binh thng, ta co th x l bng ngng t
thng ch thu hi dc hi cac dung mi hu c, hi axit. Tt nhin phng
php ny ch phu hp vi nhng trng hp khi thi co nng d hi tng di
cao. Trong trng hp nng d nh, ngi ta thng dung cac phng phap
hp ph hay hp th.
Chat lm lanh
(Kh hoac long)
Chat lm lanh ra
Chat ngung tu ra
Chat lm lanh vo
Kh sach ra Kh bn vo
70
Nuc v cht ngung tu thi ra
Khi chua x li
Kh x l
Nuc dua vo
Hnh 4.6. S a thit b ngng t kiu tip xuc.
Hiu sut ngng t (gia tr tng di) dc tinh theo cng thc:
100 .
o
R o
C
C C
= q
Trong do: C
R
l nng d hi du ra,
C
o
l nng d hi ban du.
Gi tr tuyt di ca hiu sut ngng t tinh theo cng thc:
100 .
.
). (
100 .
. .
o o
R R o
i o
V C
V C C
M V C
m
P
= =
Trong do: m
i
l khi lng ca cht i dc ngng t,
M
i
l phn t lng ca cht i,
V
R
la lu lng khi du ra,
V
o
la lu lng khi du vao.
Khi d x l
Khi cha x l
ng dn nc
Nc va cht ngng t
71
4.3. X LY HI VA KHI THI BNG PHNG PHAP HP PH
4.3.1. KHI QUT V HIN TNG HP PH
Hp ph la mt qua trinh xy ra trn b mt tip xuc gia hai pha d th
(rn - kh, rn - lng, lng - kh).
Nhng phn t ca cung mt cht nm b mt va bn trong khi cht
do co cac trng thai khac nhau dn dn hanh vi ca chung cng khac nhau.
Hnh 4.7. S a tng tc gia cac phan t trong khi vt cht
Chng hn nh v trng lc, cac phn t bn trong khi vt cht
chu lc tac dng mi phia dng du va nh nhau; con cac phn t trn b
mt thi chu lc tac dng khng du nhau ma lun lun co xu th b ko vao
bn trong khi vt cht lam cho b mt khi vt cht co xu hng lun b co
li nh minh ha hinh 5.7.
Khi b mt khi vt cht tip xuc vi cac phn t ca pha khac, cac
phn t trn b mt khi vt cht do tac dng ln cac phn t ca pha khac
nhng lc hng v phia minh nhm cn bng v lc theo mi hng. y
chnh l nguyn nhn ca s hp ph cht trn b mt cht khac.
Mt khac, nhiu trng hp t\ng tac gi a b mt cht rn vi cac
phn t khi hoc lng khi chung tip xuc vi nhau ma s tng tac do mnh
tng t nh tng tac trong mt phn ng hoa hc, chung s to nn mt
hp cht mi trn b mt tip giap - hp cht b mt. Nh vy thc cht co
th chia hp ph lam hai loi: Hp ph vt l va hp ph hoa hc.
+ Hp ph vt ly: L loi hp ph gy ra do tng tac yu gia cac
phn t; no ging nh tng tac trong hin tng ngng t. Lc tng tac la
lc van Der wall.
+ Hp phu hoa hc: L loi hp ph gy ra do tng tac mnh gia cac
phn t va to ra hp cht b mt gia b mt cht hp ph va cac phn t b
hp ph.
i vi cht hp ph la cht khi, qua trinh hp ph ph thuc vao nhit
d va ap sut. Lng kh hp ph la mt ham ph thuc vao hai bin T va P.
72
) , ( P T f a =
Nu gi nhit d khng di ta dc dng dng nhit:
) (
'
P f a =
Nu gi ap sut khng di ta co dng dng ap:
) (
'
T f a =
Nhit d tng lam gim qua trinh hp ph. Ngc li, ap sut cang tng
th s hp ph cang tt. Noi cach khac, vic h nhit d hoc tng ap sut du
c li cho qua tring hp ph.
4.3.2. X LY HI VA KHI THI BNG PHNG PHAP HP PH |28|
4.3.2.1. Nguyn l ca phng php
Hi va khi dc khi di qua lp cht hp ph, chung b gi li nh hin
tng hp ph. Nu ta chn dc cac cht hp ph chn lc, thi co th loi b
dc cac cht dc hi ma khng nh hng dn thanh phn cac khi khng co
hi khac.
Trong trng hp chung, ta co phng trnh cho lng cht b hp ph
nh sau:
)] 1 ( 1 ).[ 1 (
.
.
+ +
=
k h h
k h
a a
m
Trong do: a la lng cht b hp ph trn mt dn v khi lng
cht hp ph, |mol/gam.
a
m
la lng cht b hp ph ng vi s lp dy lp dn phn t.
h = P/P
S
vi P la ap sut ring phn ca khi b hp ph
P
S
l p sut hi bo hoa ca no.
k l h s v s tng tac ca cht hp ph va cht b hp ph.
Trn b mt phng s ngng t mt cht xy ra khi P/P
S
~ 1. trong
cc vng mao qun ca cht hp ph xy ra qu trnh hp ph; ngha la cac
cht khi hoc hi b gi li ('dc ngng t) mc du ap sut hi ring phn
nh hn ap sut hi bo hoa ( khi do t l P/P
S
nh hn 1).
4.3.2.2. Cc cht hp ph s dng trong cng ngh x ly kh thi
- Than hot tnh. Than hot tinh la mt cht hp ph rn, xp, khng
phn cc va co b mt ring rt ln. V bn cht nguyn t, no thuc nhom
graphit - mt dng thu hinh ca cacbon- gm cac tinh th nh co cu truc bt
trt t; nhng khac vi graphit la trong tinh th ca than hot tinh cac vong
sau nguyn t cacbon sp xp km trt t hn. Vi vy than hot tinh co cu
to xp va to nn nhiu l hng nh khng dng du va rt phc tp.
73
Cu truc l xp phc tp va b mt ring khac nhau tuy thuc vao cach
sn xut. Cac l xp co ban kinh hiu dng t vai chc dn hang chc nghin
anstron. V mt cu to, no co cu to kiu t ong gm mt h l xp mao
qun thng nhau va thng vi mi trng bn ngoai vi cu truc khng gian
ba chiu. Co th chia kich thc l xp thanh ba loi sau:
(1) Dng vi mao qun, ban kinh hiu dng c 10 A, co b mt ring ln
nht (350 - 1000 m
2
/gam) v chim phn ch yu trong than hot tinh.
(2) Dng mao qun trung gian co ban kinh hiu dng trong khong 100
dn 250 A. B mt ring khng ln lm, khong 100 m
2
/gam.
(3) Dng mao qun ln co ban kinh hiu dng khong 1.000 dn
10.000 A; dng nay co b mt ring rt nh, khng qua 2 m
2
/gam.
Than hot tinh co tac dng hp ph tt di vi cac cht khng phn cc
dng khi va dng lng. T lu than hot tinh d dc s dng d lam mt n
phng dc, lam sch mui va kh mau cac sn phm du m. Ngay nay trn
th gii than hot tinh dc coi nh la mt cht hp ph ch yu trong cng
ngh x l lam sch mi trng bao gm cac lnh vc:
(1) Lm sch nc d ung, x l nc d sinh hot hoc x l nc
thi ca cac cng trinh it nhim bn. Trong nhng trng hp nay than hot
tnh s gi li cac hp cht hu c hoa tan, nht la cac cht gy mui, gy mau
v c vt nhng kim loi nng. Than hot tinh dc bit co hiu qu x l cao
di vi nc co b nhim nh cac cht dit tr dch hi.
(2) X l nc thi cng nghip. Ngi ta s dng than hot tinh trong
nhng trng hp hp ph cac cht km hoc khng b vi sinh vt phn hy,
cc cht gy dc hi di vi cc vi sinh vt. Trong trng hp nay x l chn
lc bng than hot tinh dong vai tro nh la qua trinh tin x l cho cac bc
x l sinh hc tip theo.
(3) X l 'cp ba nc thi cng nghip va d th.
Khi than d hp ph no, no khng con kh nng h p ph tip tc na.
i vi than hot tinh, trong trng hp nay khng phi b di ma co th tai
sinh v s dng li dc. i da s cac cht hp ph trn than hot tinh du
c th gii hp bng nhit. Khi trong mi trng nhit d cao (di nhit d
bt chy ca than), cac cht hu c cng nh cac phn t axit bay hi va tach
khi b mt ca than. i vi mi mt cht s co mt nhit d x l phu hp.
Vi cac hp cht ca kim loi thi thng thng phi gii hp bng axit sau do
ra bng nc va sy d tai sinh.
- Silicagel. Silicagel l gel ca anhydrit axit silisic co cu truc l xp
rt phat trin. Mng li ca gel bao gm cac nguyn t Si nm gia khi
chp tam gic ni vi nhau thng qua cac nguyn t O phn b ti cac dnh.
B mt ca gel thay vi cc nguyn t oxy dc thay bng cac nhom hydroxyl
(OH
-
); diu do quyt dnh tinh cht hp ph ca silicagel.
74
Silicagel d dang hp ph cac cht phn cc cng nh cac cht co th
to vi nhom hydroxyl cac lin kt kiu cu hydr. i vi cac cht khng
phn cc, s hp ph trn silicagel ch yu do tac dng ca lc mao dn trong
cc l xp nh.
Cng nh cac cht hp ph co th tai sinh khac, ch d tai sinh co mt
ngha rt quan trng. Ring di vi silicagel, trng thai hoa hc ca b mt
gel quyt dnh tnh hp ph mnh cac cht phn cc. Trng thai nay ch dc
bo toan nhit d di 200
o
C; nu gii hp dc tin hanh bng khi kh.
Nu tai sinh silicagel nhit d cao hn s dn dn s thay di bt thun
nghch ca cu truc va b mt lam mt kh nng
hot dng ca silicagel. Do cu to ca silicagel, dc bit la lp lin kt ca
nhm OH
-
, nu tin hanh gii hp bng khi nong m hay bng hi nc vi
thi gian ko dai s lam gim hot tinh hp ph ca chung do nguyn nhn
ch yu la gim b mt ring. Do vy vic gii hp di vi silicagel cn phi
lu hn so vi vic gii hp than haat tinh.
- Zeolit. Zeolit l cc hp cht alumosilicat co cu truc tinh th. Trong
mng li tinh th ca zeolit, mt phn ion Si
4+
dc thay th bi cac ion Al
3+
d gy ra s thiu ht v din tich dng do do zeolit co th tip nhn cac
cation nht dnh ca cac kim loi khac. Mt khac no lam pha v cu truc du
dn ca tinh th dn cht, gy ra nhng khong khng gian trng va cac lc
din trng khac nhau trong zeolit.
Tnh cht ca zeolit ph thuc vao t l Si va Al va mc d to tinh th
ca sn phm cui cung; dng thi no con chu nh hng ca cac cation kim
loi khac dc nhn thm vao trong qua trinh hinh thanh sn phm.
V vy ngi ta co th to ra nhng kiu zeolit khac nhau bng cach
diu ch chung vi cac t l khac nhau ca Si va Al, vi cac diu kin hinh
thnh tinh th zeolit.
Trong cng nghip ph bin nht la cac zeolit A va zeolit X. Cac zeolit
ny c tinh hp ph kha tt va tng di chn lc.
Cc zeolit th hin tinh nhy cm rt r di vi nhit d. Thi d nh
zeolit cha Ca ch b mt tinh hp ph khi nhit d ln ti 800
o
C, cha Na b
mt hot d nhit d 700
o
C cn zeolit cha Li thi 640
o
C.
- Cc cht hp ph t nhin.
Trong t nhin c nhiu khoang cht co tinh hp ph nh st, bentonit,
diatomit... song kh nng hp ph ca chung thng dc lam tng ln nhiu
sau khi dc x l bng cac bin phap phu hp. Tinh u vit nht ca cac
cht hp ph t nhin la chung co gia thanh rt thp so vi cac cht haap ph
nhn to.
75
4.3.3. CC KIU TIN HANH HP PH |26,27|
Trong thc t tin hanh hp ph, ngi ta co th tin hanh theo hai
phng phap: phng phap hp ph tnh va phng phap dng. Do phng
php hp ph dng co hiu sut cao hn v ph hp hn di vi thc tin sn
xut cho nn thng dc s dng trong x l khi thi cng nghip.
Qu trnh hp ph thng thng dc tin hanh trong cac bung hp
ph co cha cac cht co kh nng hp ph. Khi thi cha cac cht cn hp
ph dc dn qua lp cht hp ph. Cac cht cn hp ph s dc gi li con
kh sch s dc thi ra ngoai. Nu cht hp ph co hot d cn bng la a,
chiu dy ca lp hp ph la L, din tich tit din ngang ca thit b hp ph
l S, kh thi co nng d cht cn hp ph la C
o
v tc d dong trong thit b
hp ph la w thi lng cht dc hp ph s dc tinh theo biu thc:
L S a m . . = hay t . . . S C w m
o
=
Trong do t l thi gian dong khi di qua thit b hp ph.
Ta gi thit rng tc d hp ph dy la ln v cung, qua rtrinh hp
ph dt ti cn bng ngay lp tc khi cht cn hp ph tip xuc vi cht hp
ph thi ta co th rut ra thi gian cn thit d hp ph ht mt lng m cht
thi la:
L
C w
a
o
.
.
= t
ng biu din qua trinh hp ph trong thap (ct) s co dng nh hinh 5.9.
V V 0
C
C
C
Hnh 4.8. ng cong hp ph
ca hi ac qua ct hp ph
V
ct
Lp vt
liu hp
Dn phn
phi kh
Ca
kh
b
dy lp
hp ph
Kh sch ra
Hnh 4.9. M hnh thp hp ph
76
4.3.4. NHNG U VA NHC IM CA PHNG PHAP X
LBNG HP PH.
Phng phap hp ph co kh nng lam sch cao. Cht hp ph sau khi
s dng du co kh nng tai sinh; diu nay d lam h gi thnh x l va dy
cng la u dim ln nht ca phng phap.
lc lc
Cucl
lcc
lcm |cnh
lcy hl ucy
Hc| vcc
fhcn hccl l|nh
Kh| vc hc| cung mc|
ucng kh| rc
fhcn hccl l|nh
Kh| vc hc| cung mc| vcc
Khi chua
x l
Kh x l
Dng p thp cho quay vng
Nuc ra
Lc My thi
Than hoat tinh
Dng hi Thu hi
cht nhim
Kh sch
Cht nhim
thu hi
Nuc vo
Than hoat tinh

My hp ph quay
M t
Qut
B lam lnh
Than hot tinh
ng hi vao
Khi va hi dung mi
Khi va hi dung mi
ng khi ra
Than hot tinh
Lp lc
Kh sch
Dng hi
Nc ra
Nc vao
Khi cha
x l
Cht nhim
thu hi
Thu hi cht
nhim
B lc Qut
Than hot Than hot
Khi d x l
Dng p thp quay vong
Hnh 4.10. M hnh thit b hp ph kiu trng quay
Hnh 4.11. S a mt h thng hp ph trong cng nghip
77
4.4. X LY KHI THI BNG PHNG PHAP HP TH |26,30|
4.4.1. NGUYN L
Nguyn l ca phng phap la da trn s tng tac gia cht cn hp
th (khi hoc hi) vi cht hp th la cht lng hoc cac cht khac la cht rn
hoc cht hoa tan trong cht lng.
Da vao bn cht ca s tng tac noi trn ma ngi ta chia thanh s
hp th vt l hay s hp th hoa hc.
- Hp th vt l: La qua trinh da trn s tng tac vt l thun tuy;
ngha la ch bao gm s khuch tan, hoa tan cac cht cn hp th vao trong
lng cht lng va s phn b ca chung gia cac phn t cht lng.
hoa tan ca mt cht cn hp th trong lng cht lng lun lun la
mt ham ca nhiu bin s. Nu gi D la d tan thi ta co th biu din no nh
sau:
D = f (x
1
, x
2
... x
j
, T, S, P, k
D
,...)
Trong do: x
i
l nng d ca cac cht khi hoc hi trong cht lng.
T l nhit d lam vic,
S l din tich tip xuc gia hai pha,
P l p sut ring phn ca hi hoc khi trong pha khi,
k
D
l h s khuch tan ca cht dc hp th trong pha lng.
Thc t qua trinh hp th tng khi din tich tip xuc hai pha tng, va
nhit d lam vic gim; ring hiu sut x l thi con ph thuc mnh vao ap
sut ring phn ca khi hoc hi va nng d ca chung trong pha lng.
tng hiu qu x l, ngi ta thng dung cac kiu thit b lam tng
din tich tip xuc ti da, truyn nhit tt va hn ch s tng ca cht hoa tan
trong pha lng. Cac kiu thit b thng dng nh: thap hp th co tng dm,
thp hp th si bt, thap phun...
-Hp th hoa hc. Hp th hoa hc la qua trinh hp th lun di kem vi
mt hay nhiu phn ng hoa hc. Sau qua trinh khuch tan la qua trinh xy ra
cc phn ng hoa hc. Nh vy s hp th hoa hc khng nhng ph thuc
vo tc d khuch tan ca cht khi vao trong chaat lng ma con ph thuc vao
tc d chun hoa cac cht - tc d phn ng ca cac cht.
Trong hp th hoa hc, cht dc hp th co th phn ng ngay vi cac
phn t ca chinh cht hp th. Thi d nh: amoniac hay khi sunphur hp
th vao nc:
NH
3
+ H
2
O -----> NH
4
OH
SO
2
+ H
2
O -----> H
2
SO
3
78
Cht cn hp th phn ng vi cac thanh phn hot dng trong cht hp
th ( thng thng la dung dch ca cac cht hot dng). Th d nh hp th
CO
2
, SO
2
trong dung dch NaOH.
CO
2
+ 2NaOH = Na
2
CO
3
+ H
2
O
Na
2
CO
3
+ H
2
O +CO
2
= 2NaHCO
3
Vi SO
2
cng co phn ng tng t.
Trong trng hp chung ta co th biu din mt cach tng quat nh
sau:
aA + bB + cC -----> mM + nN + ...
Khi dt ti cn bng, hng s cn bng phn ng co dng
[M]
m
.[N]
n
....
K
cb
=
[A]
a
.[B]
b
.[C]
c
...
K
cb
cng ln bao nhiu thi qua trnh hp th xy ra cang thun li by
nhiu. Gi tr |A| la nng d t do ca cht A trong dung dch cha tham gia
vo phn ng.
4.4.2. CC LOI THIT B HP TH
(1) Thit b hp th kiu mang cht lng. Mng cht lng trong thit b
hnh thp dc to t hnh khi cho cht lng chy thanh mang theo cac ng,
tm tnh hay da quay b tri hp l trong thap. Cht lng theo mang co th
chuyn dng t trn xung di va khi di t di ln trn; rt it khi s dng
ch d chuyn dng cung chiu t di ln trn (ch d lam vic nay ch s
dng khi tc d ca dong khi thi cao - trn 15 - 20 m/s). Vi thit b mang
ng va mang tm, ngi ta thng ap dng cho khi thi co tc d trung binh
t 4 dn 5 m/s.
Thit b hp th kiu mang cht lng co u dim la to dc din tich
tip xuc pha kha ln va co kh nng tach, thoat nhit tt dng thi vi qua
trnh hp th.
Ngay nay ngi ta it con dung cac thit b hp th kiu mang ng va
mng tm. Duy con ph bin hn c ta trong trng hp hp th mt s khi
ho tan tt, co nng d cao t hn hp khi dm dc dng thi co s to nhit
mnh nh HCl, NH
3
.
79
(2) Thit b mang aa quay c cu to ging nh thit b da quay trong
x l bi va sol. Cht lng d hp th dc phn b du trn cac tng da,
chuyn dng t trn xung va dc quay tron lin tc trong sut qua trinh x
l. Thc nghim cho thy tc d chuyn khi tng khi tng s vong quay ca
da. Trong thit b mang quay, sc cn thy lc nh va co th lam vic vi
mc tiu hao cht hp th thp. Trong cng nghip, thit b nay vn dc s
dng thi d nh d hp th HCl hay SO
2
bng Na
2
S trong s n xut
natrithiosunphat (Na
2
S
2
O
3
). Thit b co 11 da vi dng kinh 800 mm, tc d
quay l 150 vng/pht lm vic dc vi nng sut la 1.700 m
3
/h.
(3) Thp hp th am dc dung ph bin nht. Trong thap, ngi ta
thng nhi cac vt th lng cng nh c sanh s, lo so kim loi, vn than
cc...d lam tng din tich tip xuc hai pha. Khi vn hanh, khi thi dc di t
di ln trn con cht lng thi di t trn xung di. Lu lng ca hai pha
lun dc tinh toan trc d thit b dt hiu qu cao nht. Khi cht lng chy
trn b mt cac vt th lam dm, v c bn chung co dc trng ca mang cht
lng. Tuy nhin v bn cht ca qua trinh vn hanh, gia thit b hp th
mng v thi t b hp th dm co s khac nhau. thit b hp th mang thi
mng cht lng chuyn dng lin tc theo chiu cao ca thap hp th; con
trong thit b hp th dm thi khi mang cht lng chuyn dng t dn nguyn
ca vt dm nay sang dn nguyn khac thi mang c b pha v va mang mi
ddc hinh thanh. Qua trinh nay dc lp di lp li trong sut chiu dai ca
thp. Thc t trong thap hp th dm, cac mang cht lng khi chuyn t dn
nguyn dm nay sang dn nguyn dm khac thng b pha v bi s chuyn
dng ngc chiu ca dong khi. Do vy ma thap dm phn nao con mang tinh
cht nh mt thap hp th si bt.
S chuyn dng thun dong trong thap dm di khi cng dc s dng.
o la nhng trng hp khi tc d khi thi kha ln (khong 10m/s), khng
hoc kho thc hin dc di vi kiu ngc dong. S b tri thun dong s
lam tng qua trnh trao di cht, gim tr lc thy dng va gim kich thc
ca thit b.
Trong trng hp s hp th di kem vi cac phn ng thy phn hoc
to kt ta thi ngi ta thng dung loi thap hp th dm ni. Cac lp dm
ni (nhng mnh bt xp polyme hay cac qu cu rng lam bng cht do)
dc 'treo l lng bi dong khi trong thap va bi cac tm li d. Gia cac
lp dm la nhng khong trng d dm bo cho cac kt ta khng lam tc
nghn s lu thng ca dong khi qua cac lp dm. Tt nhin dy cht hp
th lng cng dc chuyn dng t trn di xung.
Cc nghin cu thy dng hc va chuyn khi trong cac thit b hp th
dm ni cho thy, thap hp th kiu nay co th lam vic vi tc d dong khi
ln ma khng b tc nghn. Nhc dim ca thap hp th dm ni la kho
80
thot nhit trong qua trinh hp th. Mun tach nhit, ngi ta thng phi s
dng lam lnh tun hoan.
Trong cng nghip sn xut axit phosphoric t qung ngi ta d s
dng kiu thap hp th dm ni d hp th khi SiF
4
hay SiCl
4
vao nc; vi
chng to thanh axit silicic khng tan trong nc. Hay dung huyn phu vi d
hp th cac khi nh CO
2
, SO
2
...
(4) Thp hp th si bt (ging nh thap si bt trong x l bi)
thng dc s dng trong trng hp ti lng cao, ap sut khi thi ln va
qu trnh hp th co s to nhit, cn dc lam lnh.
Cc kiu thap hp th si bt chinh gm (1) si bt qua li (hay vt
xp), (2) si bt qua cac da chp xen k va (3) trn c hc kh v cht lng.
Hp th kiu si bt co nhc dim ln nht la lun co lp bt chim
th tich kha ln trong thit b. Vic chuyn dng ca cht lng gp phi tr
lc ln. Cac nha thit k d co nhiu cng trinh lam gim bt nhng nhc
dim trn d co th s dng ki hp th nay trong cng nghip vi no co h s
chuyn khi rt cao.
Chiu cao lp cht lng tng s lam tng kh nng hp th song dng
thi cng tng tr lc ca thit b. Thng thng ngi ta khng tng lp cht
lng qua 50 mm.
(5) Thp hp th kiu aa chp to ra s chuyn dng di dong ca khi
v cht lng qua tng bc mt. Cht lng di t phia trn da xung day, ri
vao day ca da phia di ri tip tc chy xung phia trn ca da tip theo.
Cn kh th len li cng theo con dng y nhng ngc chiu vi cht lng.
S minh ho dn gin co th tham kho trn cac hinh trong phn ph lc.
(6) Thp phun l loi thit b hp th dn gin. Trong thap phun, cht
lng dc phun thanh bi (sng) t phia trn xung, khi thng di t di
ln nhm lam tng din tich tip xuc va d nng d thc t cht cn hp th
trong pha kh gim dn theo chiu t di di ln va nng d cht b hp th
trong pha lng dc tng dn theo chiu t trn di xung. Qua trinh nay rt co
li cho vic tng hiu qu x l.
Thp hp th phun co th chia ra lam ba kiu khac nhau: (1) thit b
hp th phun kiu thung rng, (2) thit b hp th phun thun dong tc d cao
v (3) thit b hp th phun sng kiu c khi.
i vi kiu thung rng, voi phun sng thng dc dt phia trn
phun xung. Trong trng hp thap hp th co chiu cao ln, ngi ta thng
dt cac voi phun chia ra cac tng khac nhau. Nhc dim ca thit b thung
rng la khi thng phn b khng du trong toan b thap dn dn lam gim
hiu sut x l. Tuy nhin d khi phn b du ngi ta d to ra cac b phn
phn phi khi nh phn phi khi qua ming tht, phn phi khi thng qua
mng phn phi xp hay phn phi khi theo dong xoay kiu cyclon...
81
Thit b hp th thung rng co u dim la dn gin, du t thp, lc
cn thy dng nh va co th s dng di vi khi thi co d nhim bn cao;
cht lng dung d hp th co th quay vong cho ti khi hp th no mi thi
cho nn tit kim dc cht hp th.
Nhc dim ch yu ca loi thit b kiu nay la hiu qu x l khng
cao do h s chuyn khi thp va tc d dong khi khng dc qua ln (nh
hn 1 m/s) d tranh hin tng cht lng b cun theo khi ra ngoai.
Thit b phun thun dong tc d cao. Thit b kiu nay phu hp vi
dng kh thi co vn tc ln (khong t 20 - 30 m/s); khi vn hanh cht lng
b cun theo cung dong khi, sau do dc tach ra bi mt thit b kem theo.
Thit b phun thun dong tc d cao co dng nh kiu thit b Venturi (ging
nh trong x l bi). Khi thi vi tc d cao di qua ng tht, cun theo cht
lng t ca ch di dng bi sng va cung di vao vung khuch tan ri ti
b phnj tach cht lng. Trong vung khuch tan, dng nng ca dong khi
chuyn thanh ap lc vi mc hao ht la cc tiu. Thit b Venturi dc s
dng kha ph bin trong x l khi thi.
(7) Thit b phun sng kiu c khi it dc s dng, no ch phu hp
trong nhng trng hp dc bit.
82
CHAC J. CAC ACH X LY M1 S KH 1HI
CNG NGHIP [26,27,28,2931]
5.1. X LY KHI LU HUNH IOXIT (SO
2
)
Khi lu hunh dioxit co nhng tinh cht hoa hc rt dc trng thun li
cho vic x l. SO
2
hp nc s to thanh mt axit mnh d thc hin phn
ng trung hoa vi cac dung dch kim hay cac oxit kim loi mang tinh kim.
Mt dc trng thun li na ca khi SO
2
l khi hp nc, no chuyn thanh
dng SO
3
2-
d dang b oxi khng khi oxi hoa thanh SO
4
2-
ngay trong diu kin
nhit d va ap sut thng; mc du trong mi trng khng khi kh, SO
2
gn
nh khng phn ng vi oxi. Cac mui sunph it v sunpht ca cac kim loi
kim va amni du tan tt trong nc; nhng ngc li, mui ca chung vi
cc kim loi kim th thi li rt it tan. y cng la mt dc trng ma di khi
l thun li nhng di khi li la bt li cho qua trinh la chn quy trinh x l.
Da vao cac tinh cht dc trng trn, trong cng nghip, thng s
dng hai cach x l la x l theo dng t va x l theo dng kh.
5.1.1. X LY SO
2
THEO NG T (Fuel gas desulfurization - FGD)
Theo cch ny, SO
2
thng dc hp th vao dung dch kim nh
NaOH, NH
4
OH, Ca(OH)
2
hay Mg(OH)
2
. Cc kiu thit b hp th dc s
dng dy thng dng nht la thit b dan ma, thap dm va thap si bt.
Vic la chn cht kim nao cho qua trinh x l thng ph thuc vao hai
yu t la yu t kinh t va tinh kh thi ca cac gii phap cng ngh. Thi d:
Ca(OH)
2
c gi bn trn th trng la r nht trong bn cht kim nu ra
trn, cho nn v mt kinh t no co u th nht. Nhng sn phm ca qua trinh
x l la CaSO
3
hay CaSO
4
du la cac cht it tan nn khng th s dng cac
thit b co hiu qu cao nh thap dm hay thap si bt dc, do kt ta bam
trn vt liu dm hay trn cac l to bt khi ma ch co th dung thit b dan
ma.
Cc phn ng hoa hc xy ra trong qua trinh x l ln lt nh sau:
- Qu trnh hp nc ca SO
2
d to ra axit sunphur,
SO
2
+ H
2
O <==> H
2
SO
3
<==> 2H
+
+ SO
3
2-
- Qu trnh trung ha bng kim va oxi hoa thanh sunphat co th xy ra
tun t hoc dng thi.
H
2
SO
3
+ 2NaOH + 1/2O
2
= Na
2
SO
4
+ 2H
2
O
H
2
SO
3
+ Ca(OH)
2
= CaSO
3
2H
2
O
CaSO
3
+ 1/2O
2
= CaSO
4
H
2
SO
3
+ MgSO
3
= Mg
2+
+ SO
3
2-
+ H
2
O
83
SO
3
2-
+ 1/2O
2
= SO
4
2-
S d cng ngh ca qua trinh x l SO
2
theo con dng t dc m
t nh trn hinh 6.1. va co th tom tt nh sau: SO
2
t ngun thi (thng la
cc l dt sau qua trinh trao di nhit tn dng tip) trc ht dc lam ngui
bng nc lnh va d h nhit d ca lung khi thi va d lam m khi SO
2
.
Sau do khi thi dc dn qua thap hp th. Khi sch qua h thng chn sol ri
dc thi ra ngoai. Kt ta dc qua h thng lng lc, oxi hoa ri dem tai s
dng hoc thi an toan.
5.1.2. X LY SO
2
THEO DNG KH
Nguyn l ca cng ngh x l la da vao phn ng gia SO
2
m vi
Ca(OH)
2
khan hay CaO d to thanh mui canxi sunphit hay sunphat di
dng bi va tach chung ra khi dong khi bng cac thit b lc mang hay lc
ti, kt hp cung x l bi. Cac phn ng hoa hc xy ra cng ging nh
phn trn, nhng ch khac la chung xy ra trong pha kh ch khng phi trong
dung dch.
SO
2
+ Ca(OH)
2
= CaSO
3
+ H
2
O
SO
2
+ H
2
O = H
2
SO
3
H
2
SO
3
+ CaO = CaSO
3
+ H
2
O
X l SO
2
bng dng kh co th thc hin theo hai cach. Cach th
nht la x l sau lo dt va cach th hai la x l trong lo dt.
X ly sau l dt
Cng ngh x l SO
2
sau l dt co th tom tt nh sau: Khi thi di ra t
l dt dc dn di qua thap lam ngui bng nc lnh. Ti dy khi thi dng
thi dc lam m d chuyn hoa SO
2
thnh H
2
SO
3
tng ng. Nu trong diu
kin co oxi, H
2
SO
3
c th dc chuyn thanh H
2
SO
4
. Kh m tip tuch dc
Thiet bi
lm nguoi
Kh thai
vo
Nuc lanh
Thp hap
thu
Kh sach ra
Lang,
loc
Nuc loc
Nuc thai
Say oxi
ha
Khong kh
San pham
CaSO
4
/MgSO
4
Hnh 5.1. S a cng ngh x ly khi thi cha SO
2
theo ang t(FGD)
Ca(OH)
2
/Mg(OH)
2
84
di vao thap phn ng. Ti dy, Ca(OH)
2
bt khan hay CaO dng bt dc
phun vo v trn du nhm to diu kin cho phn ng trung hoa xy ra hoan
ton. Tip theo, khi va bi dc chuyn qua bung lc tui. dy bi va bi
mui dc gi li, khi sch dc thi ra ngoai. Bi mui dc tinh ch d s
dng hoc dung lam ph gia cho xi mng. S d cng ngh x l sau lo dt
dc m t trn hinh 6.2.
X ly trong l dt
y l mt cng ngh d xut kha tao bo va d thu dc kt qu tng
di tt. Theo cng ngh nay, bt CaCO
3
dc phun thng vao lo dt. nhit
d cao trn 1000
o
C CaCO
3
s chuyn thanh CaO. Khi bi CaO di ra khi lo
cng vi SO
2
va hi nc, chung s phn ng vi nhau to thanh mui di ra
cng bi va khi thi. Trong cng ngh nay, kich thc ht ca CaCO
3
v s
phn b dng du trong khng gian lo dong vai tro quyt dnh hiu sut x l.
Cng don lc tui d loi bi va bi mui ging nh cng ngh x l sau l
dt. Hinh 6.3. m t lu trinh x l trong lo.
Thp lm
nguoi / am
Thp phan
ng
Buong loc
ti
Nuc CN
Ca(OH)
2
/CaO
Bui ln Bui, muoi
Kh sach
Kh thai
Hnh 5.2. S a cng ngh x ly SO
2
theo ang kh sau l at
L dot
Bot CaCO
3
Nhien lieu
dot l
Nuc CN
Xyclon
loai bui
so bo
Thp
lm
nguoi
Buong
loc ti
Kh sach
Bui, bui muoi
Bui ln
Hnh 5.3. S a cng ngh x ly SO
2
theo ang kh trong lo dt
85
5.2. X LY KHI NIT OXIT (NO
X
)
Kh NO
x
(ch yu la NO
2
) va co tinh cht ca mt oxit axit d co th
chuyn hoa thanh mui nitrat bng phn ng trung hoa, va co tinh oxi hoa d
tham gia nhng phn ng oxi hoa kh. Nh trong phn tinh cht ca cac khi
thi d trinh bay, nu co mt ca cht kh la NH
3
hay ure, NO
2
hoc hn hp
ca NO v NO
2
s phn ng d chuyn thanh N
2
va nc nhit d trn
900
0
C hoc trn 200
0
C nu co mt ca cht xuc tac. Da trn nhng tinh cht
nay hai hng cng ngh x l d dc hinh thanh. o la cng ngh x l
bng phng phap trung hoa vi s co mt ca oxi khng khi d chuyn hoan
ton NO v NO
2
thnh mui nitrat. Th hai la cng ngh x l bng phng
php oxi ha kh khng xuc tac va co s dng xuc tac.
5.2.1. X LY TRUNG HOA NO
X
BNG NG T
NO
2
tc dng vi dung dch kim mnh to thanh dng thi hai mui
nitrat va nitrit theo phng trnh phn ng:
2NO
2
+ 2NaOH = NaNO
2
+ NaNO
3
+ H
2
O
nhng trong dung dch kim long hay trong nc, NO
2
ch to thanh mui
nitrat hay axit nitric v kh NO. NO l m t khi khng bn, no d dang tac
dng vi oxi khng khi d oxi hoa thanh khi NO
2
.
3NO
2
+ H
2
O = 2HNO
3
+ NO
Kh NO
2
va hinh thanh li tip tc phn ng cho dn khi nng d NO
v NO
2
gim xung ti gia tr cn bng trong nhng diu kin c th.
Lm nguoi,
tao am, cung
cap oxi
Trung ha
Thu hoi
muoi
Oxi khong kh
Kh thai
Nuc CN
Nuc quay vng
Ca(OH)
2
dd Kh sach Muoi thu hoi
Nuc thai
Hnh 5.4. S a cng ngh x ly NO
x
theo ang t
86
NO trong diu kin thng, hu nh khng tan trong nc, khng tc
dng vi dung dch kim loong. Do du d x l NO, lun lun cn cu s tham
gia ca oxi d oxi hua nu thanh NO
2
.
Quy trnh x l thng thng gm ba cng don. Cng don mt la
lm ngui, dng thi to d m va cp oxi. Cng don hai la trung ha bng
kim vi trong thp phn ng kiu dan ma cu trang b lp vt liu dm .
Cng don ba la x l thu hi mui va tun hoan nc t dung dch thi ra t
thp trung ha. S d cng ngh m t nh trn hnh 6.4.
5.2.2. X Li NO
X
BNG PHNG PHAP KH NHIT CAO
nhit d cao trn 800
0
C nu thm dung dch ure vao hn hp kh
thi, NO
x
sinh ra qua qu trnh dt s b kh v N
2
, CO
2
va nc theo cc
phng trnh phn ng sau:
NO + NO
2
+ (NH
2
)
2
CO = 2N
2
+ CO
2
+ 2H
2
O
(NH
2
)
2
CO + H
2
O => 2NH
3
+ CO
2
2NO + 2NH
3
+ 1/2O
2
= 2N
2
+ 3H
2
O
6NO
2
+ 8NH
3
= 7N
2
+ 12H
2
O
Cng ngh kh NO
x
bng ure nhit d cao chnh la li dng nhit d
cao ca kh thi hoc nhit d ngay trong l dt d gim thiu pht thi kh
NO
x
. Cng ngh x l nay tuy hiu qu khng cao, nhng di li, chi ph du
t va vn hnh rt thp.
Ton b cng ngh x l kh thi theo cng ngh nay bao gm cc
bc: (1) Kh NO
x
nhit d cao, (2) Trao di nhit, (3) Tch bi th va (4)
x l cui cng d tch nt bi nh va kh dc khc. S d cng ngh m t
s lc trn hnh 6.5.
Dung dich Ure
L
dot
Trao
doi
nhiet
Tch
bui so
bo
Xu l
cuoi
cng
Nhien lieu
Thai
Kh sach
Nhiet nang
Hnh 5.5. S a cng ngh x ly NO
x
nhit a cao
87
5.2.3. X LY KHI NO
X
BNG PHNG PHAP XUC TAC CHN LC
(SELECTIVE CATALYTIC REMOVAL - SCR)
NOv NO
2
l nhng cht khi co tinh oxi hoa tng di mnh; bn cnh
do nhng hp cht, trong do nit mang hoa tr m thi li co tinh kh, nh
NH
3
, (NH
2
)
2
CO, cc amin... Chnh v th ma nhng hp cht mang hoa tr m
v ha tr dng ca nit kt hp vi nhau, nhng diu kin nht dnh nit
s chuyn tr v nit phn t (N
2
). Nh trn phn 6.2.2 d xt qua trinh oxi
ha kh nay ca cac hp cht nit nhit d cao. Khi co mt ca cht xuc tac
th nhit d yu cu d phn ng xy ra thp hn nhiu, trong khong t 180
dn 450
0
C. Cng ngh kh NO
x
co xuc tac thng thng bao gm cac bc:
(1) trao di va n dnh nhit, (2) trn du hn hp khi, (3) oxi ha kh co xuc
tc v (4) thi, nh s d trn hinh 6.6.
Xc tc trong cng ngh nay co nhiu loi khac nhau nh V
2
O
5
, hn
hp oxit kim loi chuyn tip, zeolit mang kim lai, hp kim platin - rhodi...
Trong thc t, V
2
O
5
c thm TiO
2
mang trn nn gm hay li kim loi dc
s dng nhiu nht, do xuc tac loi nay gia r hn nhng li cho hiu qu x
l cao v d to hinh, lp dt.
5.3. X LY NG THI SO
2
V NO
X
Khi x l SO
2
bng phng phap trung hoa theo dng kh hoc t,
lun lun c mt phn khi NO
x
dc x l, dc bit la khi co cp thm oxi.
Trong trng hp cp oxi (oxi khng khi) ngay t du vao cung ngun thi
nhm oxi hoa sunphit thanh sunphat thi NO
x
dc x l cung SO
2
nhiu hn.
Nu qua trinh oxi hoa sunphit la cng dcn cui cung thi lng NO
x
dc x
l khng nhiu. Nh vy, trong mi trng hp x l khi thi cha c SO
2
v
NO
x
th NO
x
khng dc x l trit d, dc bit la phn khi NO.
Hin nay dang tn ti hai cng ngh x l dng thi SO
2
v NO
x
dc
chp nhn la cng ngh x l trong lo dt va cng ngh x l s dng chum
Trao doi
v
on dinh
nhiet
Thp
tron
kh
Thp
xc tc
chon loc
ieu
ha v
thai
Kh thai
Nhiet nang Ure / NH
3
Kh sach
Hnh 5.6. S a x ly NO
x
bng xuc tac chn lc (SCR)
88
tia din t nng lng cao. Cng ngh x l trong lo dt cho hiu qu khng
cao nhng dn gin va chi phi thp; con cng ngh x l s dng chum tia
din t nng lng cao co th x l trit d c SO
2
v NO
x
, song cng ngh
phc tp hn va chi phi cao.
5.3.1. CNG NGH X LY TRONG LO T
y la cng ngh kt hp x l SO
2
trong l dt theo dng kh va x
l NO
x
bng ure nhit d cao. Li dng nhit d cao trong lo dt nhin liu
ha thch, ni dang sinh ra cac khi NO
x
v SO
2
, nu phun dng thi bi
CaCO
3
v dung dch ure va hi nc thi ngay ti trong lo xy ra cac phn
ng:
CaCO
3
CaO + CO
2
,
SO
2
+ H
2
O = H
2
SO
3
CaO + H
2
SO
3
= CaSO
3
+ H
2
O
NO + NO
2
+ (NH
2
)
2
CO = 2N
2
+ CO
2
+ 2H
2
O
(NH
2
)
2
CO + H
2
O => 2NH
3
+ CO
2
2NO + 2NH
3
+ 1/2O
2
= 2N
2
+ 3H
2
O
6NO
2
+ 8NH
3
= 7N
2
+ 12H
2
O
Hnh 5.7. nh hng ca kich thc ht va a phan tan
canxi cacbonat an hiu qu x ly SO
2
(Toi / thung)
(Toi)
2m CaO
(Tot) (Tot) 2m CaO
15m CaO 2m CaO
SO
2
SO
2
SO
2
SO
2
89
Trong cng ngh noi trn, c ht ca canxi cacbonat phun vao lo va d
phn tan dng du ca no nh hng rt mnh ti hiu qu x l SO
2
. Nhng
kt qu nghin cu minh ho trn hinh 6.7. cho thy; nu c ht la 15 m hay
mc du c ht la 2 m nhng von li vi kich thc tng t thi hiu qu x
l km v cng vi c ht 2 m nhng phn tan th hiu qu x l rt cao.
Sn phm sau x l ca SO
2
l CaSO
3
hoc CaSO
4
dng bi va ca
NO
x
l kh N
2
, CO
2
va hi nc. Do do cng don x l cui cung s dng k
thut lc tui hay lc tnh din la phu hp.
Cng ngh x l nay cho hiu sut x l cac khi khng cao (ti da
khong 90 di vi SO
2
va 80 di vi NO
x
), nhng dn gin, du t thp
v d lp ghp. Chinh vi nhng l do do ma no rt phu hp vi vic x l cho
nhng c s s dng lo dt nh l hay nhng ni hi nh dn va s dng
nhin liu hoa thch.
5.3.2. CNG NGH X LY SAU LO T
Cng ngh x l trong lo dt nh trinh bay trn cho hiu qu khng
cao v tt nhin la khng th x l dc hoan toan khi SO
2
v NO
x
. x l
trit d NO
x
cng vi SO
2
, cng d co nhiu phng phap dc cng b.
Trong phn nay xin gii thiu mt cng ngh tin tin dc ap dng nhiu
mt s nc nh Nht bn va M; do la cng ngh s dng chum tia din t
nng lng cao.
Nguyn l ca cng ngh x l nay la dung nhng chum tia din t co
nng lng cao chiu trc tip vao dong khi thi co cha khi SO
2
, NO
x
va hi
nc. Trong diu kin nh th, cac din t s dp vao cac phn t khi va H
2
O
Hnh 5.8. S a cng ngh x ly ang thi SO
2
v NO
x
trong l at
Nhien lieu
Bot CaCO
3
Dung dich U re
L dot
Lm
nguoi,
Lm
am
Loc ti
Kh sach Nuc CN
Bui ln Bui v bui thach cao
90
to ra cac radical. Nhng radical va hinh thanh s tac dng vi khi SO
2
d
to thnh cc phn t axit sunphuric va vi NO
x
to thanh cac phn t axit
nitric. Nu dng thi hi amoniac dc cp vao bung phn ng thi amoniac
s tac dng vi cac axit va hinh thanh d to ra cac mui amoni tng ng.
Ton b nguyn l ca cng ngh dc m t trn hinh 6.9. S d cng ngh
x l dng thi SO
2
v NO
x
sau l dt s dng chum tia din t co nng
lng cao dc m t nh trn hinh 6.10.
Hnh 5.10. S a cng ngh x ly ang thi SO
2
v NO
x
s ang
chm tia ain t
Thp lm
nguoi v
lm am
kh thai
Nuc lanh
Kh thai
Bo tao tia e
Buong
xu l
kh thai
Kh amoniac
Thiet bi
loc ti /
loc
tinh dien
Kh sach
Bui v muoi
Bui tho
O
2
, H
2
O OH
*
, O
*
, HO
2
*
Phan ng voi SO
2
v NO
x
SO
2
OH
*
, O
*
, HO
2
*
H
2
SO
4
NO
x
OH
*
, O
*
, HO
2
*
HNO
3
Trung ha bang amoniac
H
2
SO
4
+ NH
3
= (NH
4
)
2
SO
4
HNO
3
+ NH
3
= NH
4
NO
3
Kh amoniac
Bo pht cao p
ng phng e
SO
2
, NO
x
, H
2
O
Hnh 5.9. S a nguyn ly x ly SO
2
v NO
x
s ang chm tia ain t
91
Trc tin kh thi dc dn vao thp lm ngui va lam m bng nc
cng nghip c nhit d thp. Ti dy mt phn bi c kch thc ln dc
tch ra v nhit d dm bo do gim xung di nhit d ph n hy ca cc
axit v cc mui, dc bit la axit nitric va mui amoni nitrat. Khi thi ti p tc
qua bung x l. Do bung x l dc chiu bi nhng chum tia din t co
nng lng cao nn cac phn ng hoa hc dc xy ra dy. dn dn sn
phm cui cung, trong bung phn ng trc tin phi din ra qua trinh to ra
cac radical do cac di n t bn pha cac phn t khi va hi. Tip theo la phn
ng gia cac radical vi cac phn t khi SO
2
v NO
x
d hinh thanh cac phn
t axit tng ng. Khi aminiac dc cp vao bung phn ng, cac phn t
axit va hinh thanh s tac dng vi amoniac d to ra ca c phn t mui
amoni. Bc cui cung la cac phn t mui dng rn s kt hp li vi nhau
d to ra cac ht bi mui co kich thc ln hn di vao bung lc. Cac qua
trnh trn xy ra rt nhanh, nhng cng cn mt khong thi gian d d hoan
thnh cc phn ng. Do do bung x l cn phi co kich thc phu hp d co
d thi gian lu cho cac phn ng xy ra hoan toan. Cui cung bi mui va
bi lo dc tach khi dong khi thi bng lc tnh din hoc lc tui hoc s
dng c hai. Cng ngh x l nay ngoai mc dich x l khi dc trong khi thi
cn thu dc hn hp mui nitrat lam phn bon rt tt hoc tinh ch cac mui
phc v mc dich khac.
5.4. X LY NI TIP NO
X
V SO
2
Trong thc t, khi thi t lo dt nhin liu hoa thch hay tuc bin khi
thng lun cha c kh SO
2
v NO
x
. Nu dung phng phap trung hoa d x
l th mt phn NO
2
cng dc x l cung vi SO
2
. Hin tng nay lun lun
dc tinh dn khi thit k cng ngh x l SO
2
; nhng khng dc xem la
cng ngh x l NO
x
. Ngoi cc cng ngh x l dng th i SO
2
v NO
x
nh
trnh by trn thi cng co th s dng cac cng ngh x l ring bit cho
SO
2
v NO
x
nhng dc b tri ni tip nhau d x l trit d c hai.
Hnh 6.11 m t s d cng ngh x l ni tip khi NO
x
v SO
2
. S d
1 minh ho lu trinh x l NO
x
bng cng ngh SCR trc, x l bi va SO
2
bng cng ngh FGD sau. Theo lu trinh nay thi khi lo con nhit d 400 -
500
o
C dc tn dng dn ngay vao thap SCR. Trn dng di ca no, amoniac
dc phun vao theo t lng d dc tinh toan trc. Trong thp SCR hu
ht NO
x
s dc chuyn thanh N
2
va nc. Sau khi NO
x
d dc x l, khi lo
dc dn tip sang thap trao di nhit d sy nong khng khi cp cho lo dt
ri qua thap lc tnh din d loi phn ln lng bi co trong dong khi. Khi
thi t bung lc tnh din di ra tng di sch va ch con cha SO
2
. Vic x
l SO
2
dc tin hanh trong h thng thap dm FGD. Ti dy ngi ta co th
thu dc sn phm thch cao hay magi sunphat sch hn. Vi s d nay vic
x l NO
x
bng cng ngh SCR d tn dng dc nhit ca khi lo; nhng do
92
kh l cha dc x l gi nn bi va SO
2
nh hng rt nhiu dn kh nng
hot dng va tui th ca cac tng xuc tac trong thap SCR.
So do 2 mo ta mot luu trnh khc trong xu l kh l bang cong nghe
FGD va SCR. Theo lu trnh ny, kh l trc ht dc dn qua b trao
di nhit d sy nong khng khi cho lo dt, sau do qua lc tnh din, qua h
thng x l SO
x
bng thap dm FGD ri mi di vao thap x l NO
x
bng
cng ngh SCR. Nh vy khi tin hanh x l NO
x
kh l d dc x l kha
sch khi cac thanh phn khac dc bit la bi va SO
x
. Trong diu kin nay cac
tng xuc tac dc bo v kha tt nn tui th ca chung tng ln dang k.
Nhng co diu sau khi qua thap dm, nhit d ca khi lo d b h xung qu
thp khng d cho thap SCR hot dng, do do trc khi vao thap SCR, khi lo
phi dc dt nong tr li bng mt lo ph d dt ti nhit d cn thit cho
SCR hot dng. Khi thi di ra t thap SCR co nhit d con cao s dung d sy
nong s b khi thi trc khi vao lo sy ph dng thi lam dng nng cho no
thot ra theo ng khoi.
Hnh 5.11. S a h thng x ly NO
x
bng phng phap xuc tac chn lc
(Selective Catalytic Removal - SCR) kt hp x ly SO
2
(Fuel Gas
Desulfurization FGD)
Chi chu: AH: Dot nong khong khi, EP: Loc tinh dien, CCH: Say khong khi bng khi l.
NH
3
L hoi
L hoi
SCR
AH
EP
FGD
ng khi
ng khi
SCR
AH
EP
FGD
GGH
NH
3
L
SO 1
SO 2
93
5.5. X LY KHI H
2
S
Khc vi cac khi SO
2
v NO
x
, kh H
2
S khng phi la khi thi sinh ra do
dt cac nhin liu hoa thch, ma no la mt trong cac thanh phn ca khi t
nhin, kh dng hanh t cac m khai thac du khi. Ngoai ra, H
2
S cn dc
sinh ra trong cc qu trnh kh ha than, cc qu trnh phn h y ym khi va
mt s qua trinh sn xut khac. Khi H
2
S co tinh n mn thit b cao va la tac
nhn gy ng dc mnh cac xuc tac dung trong trong cng nghi p. Do vy
vic la b an toan H
2
S ra khi khi cng nghip la nhu cu bt buc. loi
kh H
2
S, thng thng co hai cach do la tach loi theo dng kh va theo
dng t.
5.5.1. CNG NGH X LY H
2
S THEO NG KH
Cng ngh x l H
2
S theo dng kh thng da trn nguyn l
hp ph kt hp oxi hoa d da S
2-
v S nguyn t va dc thu hi.
Mt trong nhng phng phap dc dung sm nht la s dng Fe
2
O
3
xp, co b mt ring ln lam tac nhn hp ph va trao di vi H
2
S nhit d
thng to ra Fe
2
S
3
km n dnh theo phn ng:
Fe
2
O
3
+ 3H
2
S = Fe
2
S
3
+ 3H
2
O
hoan nguyn Fe
2
O
3
v thu hi lu hunh sau khi lp vt liu hp ph no,
ngi ta dung dong khng khi ngheo oxi (2 - 3% O
2
) thi qua. Lng oxi
dc tinh toan sao cho lng oxi bng 1,5 ln so vi l thuyt theo phn ng:
Fe
2
S
3
+ 3O
2
= Fe
2
O
3
+ 6S
Hoc dem dt vi khng khi d thu hi SO
2
cho qu trnh sn xut axit
sunIuric. Phng phap nay cho hiu qu khng cao, nay rt it dc s dng.
Phng phap dc s dng nhiu v cho hiu qu kha cao la hp ph -
oxi ha trn than hot tinh. Khi tin hanh hp ph H
2
S trn than hot tinh, nu
c mt ca oxi, phn ng oxi hoa H
2
S to thanh S va nc ngay trn b mt
than.
2H
2
S + O
2
= 2H
2
O + 2S
nng cao hiu qu x l H
2
S, ngi ta cho thm NH
3
vo hn hp
khi; khi do H
2
S s con tac dng vi NH
3
d to thanh amoni sunIua.
2NH
3
+ H
2
S = (NH
4
)
2
S
Khi b mt than d hp ph bo hoa, ngi ta dung dung dch amoni
sunIua d ra lu hunh ra va tai sinh than hot tinh.
2(NH
4
)
2
S + 6S = 2(NH
4
)
2
S
4
94
Amoni polysunIua dc dem phn hy 125 - 130
o
C v p sut 1,7 -
2,0.10
5
Pa s thu dc lu hunh va amoni sunIua s dng cho nhng lan x
l tip theo
S d cng ngh ca phng phap kh dc m t trn hinh 6.12.
5.5.2. CNG NGH X LY H
2
S THEO NG T
X l H
2
S theo dng t co nhiu phng phap khac nhau nh trung
ha bng kim mnh, hp th bng metanol/etanol amin, sunIolan, hp th -
oxi ha... Trong khun kh ca cun sach nay, xin gii thiu hai phng phap
thng dng cho hiu qu cao nht la phng phap ta nanh va phng phap
Fe
3+
.
Phng php ta nanh
Phng phap nay da vao phn ng trung hoa H
2
S bng Na
2
CO
3
, oxi
ha hydrosunfua bng NaVO
3
v kh nng vn chuyn oxi t khng khi ca
ta nanh vo phn ng tai sinh NaVO
3
. Qu trnh x l H
2
S xy ra khi dong
kh tip xuc vi dung dch hot dng cha ta nanh (TQ - ta nanh dng quinon
v THQ - ta nanh dng hydroquinon), Na
2
CO
3
v NaVO
3
theo cc phn ng
sau:
2Na
2
CO
3
+ 2H
2
S = 2NaHCO
3
+ 2NaHS (1)
2NaHS + 4NaVO
3
+ H
2
O = Na
2
V
4
O
9
+ 4NaOH + 2S (2)
Na
2
V
4
O
9
+ 2TQ + 2NaOH = 4NaVO
3
+ 2THQ (3)
2NaHCO
3
+ 2NaOH = 2Na
2
CO
3
+ 2H
2
O (4)
------------------------------------------------------------------------------
2H
2
S + 2TQ = 2S + 2THQ + H
2
O
Thp hap
phu -
oxi ha
Kh sach H
2
S
Kh cha H
2
S
Xu l
S/Hop chat cua S
Buong
tch luu
huynh
Tc nhan giai hap
phu
Buong
ti sinh chat
hap phu
Luu huynh
thu hoi
Hnh 5.12. S a cng ngh x ly H
2
S theo ang kh
95
Ta nanh dang hydroquinon dc oxi hoa bng oxi khng khi d tr li
dng quinon.
THQ + 2O
2
= TQ + 2H
2
O (5)
Trong qu trnh x l sinh ra mt lng nc va cng xy ra cac phn
ng ph sau:
TQ + H
2
S = THQ + S
Na
2
CO
3
+ CO
2
+ H
2
O = 2NaHCO
3
2NaHS + 2O
2
= Na
2
S
2
O
3
+ H
2
O
Dung dch hot dng sau khi x l (thc hin t phng trinh (1) dn
phng trnh (4)) s dc da qua thap tai sinh ta nanh dng quinon theo
phng trnh (5). Dung dch hot dng tip tc dc diu chnh ri da tr li
thp hp th du. S d cng ngh ca phng phap dc m t trn hinh
6.13.
Phng php oxi ha bng st(III)
Phng phap nay d a trn phn ng ca st(III) vi H
2
S trong mi
trng axit yu (pH khong 3,0 dn 4,5). Khi khi H
2
S tip xuc vi dung dch
st(III) s xy ra phn ng oxi hoa H
2
S thnh S nguyn t.
H
2
S + 2Fe(OH)
2+
= 2Fe
2+
+ S + 2H
2
O
Thp hap
thu -
oxi ha
H
2
S
Kh sach H
2
S
Kh cha H
2
S My cap
oxi
Thp oxi
ha ti
sing dang
TQ
Dung dich
hoat dong
Thiet bi
tch luu
huynh
Luu huynh thu hoi
Thp
dieu ha
Phu gia
ha chat
2
S bng phng phap ta nanh
theo ang t
96
Sau phan ng huyen ph S s duoc tch ra, dung dich Fe
2+
duoc oxi ha
bang oxi khong kh de tro ve trang thi ban dau v duoc quay vng tro lai.
4Fe
2+
+ O
2
+ 4H
+
= 4Fe
3+
+ 2H
2
O
4Fe
3+
+ 4OH
-
= 4Fe(OH)
2+
-------------------------------------------------
4Fe
2+
+ O
2
+ 2H
2
O = 4Fe(OH)
2+
So do cong nghe cua phuong php duoc mo ta tren hnh 6.14.
5.6. X LY KHI CO
Khi CO dc x l ch yu bng con d ng dt tip d chuyn hoa
thnh kh CO
2
it dc hi hn. Trong mt s trng hp, dc bit trong sn
xut khi hoa than thi ngi ta s dng phng phap oxi ha xc tc vi s co
mt ca hi nc d thu dc sn phm la CO
2
v H
2
.
CO + H
2
O
xc tc
CO
2
+ H
2
S dng mt thap xuc tac nhiu tng co th chuyn hoa gn nh hoan
ton CO thnh CO
2
(xem phn khi hoa than).
5.7. X LY KHI CO
2
CO
2
c th tan t rong nhiu dung mi khac nhau; nhng trong thc t
ngi ta thng s dng nc, metanol, dung dch kim, amoniac cho qua
trnh hp th thu hi CO
2
. Trong metanol CO
2
hp th theo kiu vt l. Trong
Thp hap
thu -
oxi ha
Kh sach H
2
S
Kh cha H
2
S
My thoi
khong kh
Thiet bi
tch luu
huynh
Dung dich
Fe(OH)
2+
Thp oxi
ha ti
sinh
sat(III)
Luu huynh
thu hoi
Thp
dieu ha
Phu gia
ha chat
2
S bng phng phap st(III)
theo ang t
97
nc, sau khi khuch tan vao nc, CO
2
s hp vi nc to thnh cc sn
phm H
2
CO
3
v HCO
3
-
. Nhng sn phm nay rt d phn hy tr li thanh
CO
2
va nc theo phn ng thun nghch:
CO
2
+ H
2
O H
2
CO
3
Nhit d tng s thuc dy qua trinh gii hp. Do vy d hp th CO
2
tt
nht la tin hanh nhit d thp.
Khi s dng dung dch kim hay amoniac thi dng thi vi qua trinh
hp th la cac phn ng trung hoa to thanh cac mui tng ng.
CO
2
+ 2NaOH = Na
2
CO
3
+ H
2
O
CO
2
+ Na
2
CO
3
+ H
2
O = 2NaHCO
3
Cc sn phm mui co gia tr thi co th thu hi. Trong thc t, ngi ta
thng s dng kim vi d x l CO
2
d thu dc sn phn bt nh co gia tr
kinh t va an toan cho mi trng.
98
CHAC . M1 S S CAC ACH X LY KH 1HI
CNG NGHIP C 1RAC [26,28,29]
Trong thc t, kh thi ca mt nha may nhit din, mt nha maydt
rc, mt lo luyn kim hay mt nha may sn xut phn bon, lun lun la mt
hn hp bi va cac loi khi thi. Chinh vi vy ma khi xy dng mt phng
n x l c th cho mt di tng nao do, t tng ch do phi dap ng
dc mt s tiu chi cn thit nh sau:
1.Phi la chn dc cac cng ngh x l phu hp va ti u nht
2.Kt hp dc cang nhiu cang tt cac di tng cn x l d x l
trn cng mt cng ngh hay/va cung mt thit b.
3.Chi ph xy dng v vn hanh la ti thiu.
4.Cc sn phm sau x l phi khng dc hi va phi kim soat dc.
Nu tai s dng hoc s dng dc vao vic khac thi cang dc u tin.
5.Dy chuyn hot dng phi co d an toan va d tin cy cao.
T nhng l do trn, sau dy s nghin cu mt s dy chuyn x l
kh thi s dng cac cng ngh hin di, co tinh u vit cao va dang hot
dng ti mt s nc phat trin nh Nht bn hay va M.
6.1. THIT B X LY BI BNG LC TUI
Cu to ca thit b gm 3 phn chinh: 1. Bung lc, 2. H thng
dng ng, 3. H thng qut hut va 3 b phn ph la h thng dn khi nn
lm vic theo ch d thi xung, h thng dong m ca dn khi thi vao ca
hai ngn trong bung lc lam vic trn c s chnh lch ap sut bn trong va
bn ngoi ti lc va ca ly bi ra theo ch d lin tc.
Bung lc dc chia lam hai ngn ging ht nhau va mi ngn du
dc chia lam 3 tng. Tng trn cung la khong khng gian ni vi h thng
qut hut thng ra ng khoi qua ca lam vic trn va d b tri nhng du thi
kh nn vo trong cc ti l c. Tng gia la ni b tri nhng tui lc c dnh
trn nhng khung bng thp. Tng di la ni phn phi khi cha bi vao cac
ngn thng qua ca lam vic di va sau do di vao cac tui lc.
Vn hanh thit b. Hai ngn ca bung lc lam vic thay di nhau. Khi
thi va bi dc dn vao theo ca di va trc ht di vao ngn th nht. Sau
mt thi gian lam vic nht dnh, khi cac tui lc ngn th nht d b ph
mt lp bi d dy lam tn hao ap d ln thi h thng dong m ca lm vic
s t dng dong ca lam vic ca ngn nay li va m ca lam vic ca ngn
th hai. Trong khi ngn th hai lam vic thi h thng khi nn s thc hin
nhng dt thi xung khi vao ming tui d dy bi bam trn mt ngoai ca tui
99
ra. Khi cac tui d dc lm sch, chung sn sang lam vic trong chu k tip
theo.
H thng ang ng ni dc bt du t bung lc tui, qua qut hut,
ng gim thanh va x khi sau x l ra ngoai.
Kh nn thng dc duy tri ap sut cao va lam vic theo ch d thi
xung nn dt dc hiu qu lam sch bi cao.
Hnh 6.1. Thit b lc tui x ly bi kim loi nng ca hng NAJEC
(Matsushita Seiko Engineering Co., Ltd., Nht Bn)
B phn gom va ly bi ra lm vic theo ch d lin tc gm mt
dng vn chuyn bi theo kiu vt v tn va mt ca thao bi. Ca thao bi
dc b tri mt trc canh kh quay du nhm mc dich va d can bi ra va
dong vai tr nh mt van kin gi khng cho khi t bn trong khng lt ra
ngoi.
Thit b nay lam vic rt hiu qu va dc ap dng rng ri dc bit d
x l bi kim loi nng. Thit b lc dap ng dc yu cu kht khe v ham
lng kim loi nng trong khi thi cng nh trong mi trng lam vic.
Buong loc bui
100
6.2. THIT B LC TUI X LY KHI THI (KHI LO) CHA SO
2
.
H thng x l khi lo cha bi v SO
2
kiu lc tui lam vic trn nguyn
l bin khi SO
2
thnh CaSO
3
/CaSO
4
dng bi va x l chung cung vi bi
trong kh thi bng lc tui. Thit b gm ba b phn chinh: (1) B phn trao
di nhit bng h thng phun nc lnh dng thi hoa m khi SO
2
v to
phn ng gia SO
2
m vi vi bt - Ca(OH)
2
dng bt - d to thanh CaSO
3
,
(2) Bung lc tui va (3) B phn tn thu va tai s dng CaSO
4
.
ng khi
Thng cha
Ca(OH)
2
H
2
O
ng kh ra
ung chia kh
Bo say kh
Silo ximang
My tron
Silo
tro
Loc ti phu
Pheu dem
Bom bui
Bo tao vien
Bang tai
Kh thai
Bang
tai
Hnh 6.2. H thng x ly bi, khi SO
x
, va cac khi, hi axit khac
bng con ang kh s ang thit b lc tui hiu sut cao.
(Nihon Spindle Mfg. Co. Ltd, Japan)
101
Hot dng ca h thng x l nh sau: Khi lo trc tin dc dn vao
thp lng nhng bi ln, dng thi lam ngui va lam m khi lo bng nhng
tia nc lnh phun vao trong thap. Ti dy mt phn bi co kich thc ln
dc lng xung day thap va dc ly ra ngoai bng h thng bng chuyn
dng vit v tn d ti b phn thu gom. Khi m sau do dc dn sang bung
lc tui. Trn dng di, vi bt dc phun mt cach dnh lng vao dong khi.
Kh SO
2
m (thc cht la nhng ht sol H
2
SO
3
) lp tc tac dng vi Ca(OH)
2
to thanh CaSO
3
dng rn. Nu trong dong khi co mt O
2
th canxi sunphit
s chuyn thanh canxi snnphat (thch cao). Ti bung lc tui, bi (tro bay) va
cc ht mui canxi va hinh thanh s dc gi li; khi sau x l s dc dn
ra ng khoi. B phn lc tui hot dng tng t nh h thng lc bi kim loi
nng trn hinh 6. 2.
Bi t bung lc tui va t thap lam ngui ban du dc thu gom li va
ti s dng trong sn xut xi mng.
H thng x l dc b tri cac dng chia khi nhm mc dich dap ng
cho nhng c s lam vic khng lin tc hoc khi lo co ham lng khi thi
dc hi khng n dnh, tng, gim theo chu k sn xut. Trc khi di ra ng
khoi khi d b ngui khng th t bay ln theo ng khoi; do do no dc dt
nng li hoc dung qut dy d dy ra ngoai.
6.3. H THNG X LY KHI THI TNG HP (SO
2
, NO
X
, HCL,
HF) BNG PHNG PHAP LC TUI KH
M hnh dy chuyn x l trn hinh 6.3. d dc s dng d x l khi
thi t cac lo dt rac va dt cac nhin liu hoa thch Nht bn va cac nc
chu u khc. Rc lun lun c thnh phn rt phc tp va khi dt s sinh ra
cc loi khi dc khac nhau nh SO
x
, NO
x
, HCl, HF...Tuy nhin cc kh ny
du co th tac dng vi vi bt to thanh cac sn phm bi kh hu nh
khng dc va co th thu li bng phng phap lc tui nh trn m hinh hinh
6. 3.
Dy chuyn bao gm nm phn chinh: (1) l l dt va b phn tn dng
nhit sinh ra trong qua trinh dt; (2) la b phn lam ngui va hoa m khi lo;
(3) l bung lc tui d thu bi, bi mui; (4) la b phn cp vi bt va hoa
cht ph tr va (5) la b phn qut dy khi ln ng khoi.
Qu trnh vn hanh ca m hinh nay nh sau: Khi lo co nhit d trn
1000
o
C trc tin dc tn dng to ra hi nc qua nhit d s dng cho cac
qu trnh sy, si m, quay tuc bin... Nhit d ca khi lo sau do vn con cao
s dc s dng sy nong khng khi trc khi thi vao lo trong bung dt d
trnh lm mt nhit, tit kim nng lng. Tuy vy trc khi di vao thit b
lc tui, khi lo vn tip tc dc lam ngui bng cac tia nc lnh. Vic lam
ngui bng nc lnh dy con co mt tac dng quan trng mang tinh quyt
102
dnh di vi hiu qu ca qua trinh x l la bin cac khi dc k trn thanh cac
ht sol axit. Trn dng di dn bung lc tui, khi thi dc tip xuc vi vi
bt dng bi dc phun vao bng bm thi t cac silo. Chinh nhng ht
Ca(OH)
2
dng kh c s tac dng vi cac sol axit mi hinh thanh d to
thnh cc ht bi mui. Bung lc tui hot dng nh d trinh bay trong mc
6.1. v thit b x l bi kim loi nng (hinh 6.1). Qua bung lc tui khi thi
d dc lam sch; sn sang d thi an toan ra ngoi; song do nhi t d ca
dng kh d xung qua thp khng th t bay ln ng khoi dc cho nn cn
dc sy nong hoc dung qut d dy.
Hiu qu x l di vi cac loi khi dc t lo dt thi ra ph thuc rt
nhiu vao nhit d ca kh khi phn ng vi canxi hydroxit. Nhng kt qu
nghin cu v nh hng ca nhit d phn ng di vi hiu qu x l SO
2
v HCl cho thy nhit d cang cao thi hiu qu x l cang km. Vi nhit d
trn 200
o
C, hiu qu x l gim rt nhanh. Hiu qu x l dt trn 95 khi
nhit d phn ng nh hn hoc bng 150
o
C. Hin tng nay co th chu nh
hng ca nhiu yu t khac nhau nhng quan trng nht la cn bng ca
phn ng hp nc to axit va phn hy ca sn phm axit va to thanh tai
to cac phn t oxit axit khan. Cc oxit axit khan h u nh khng phn ng
vi Ca(OH)
2
kh.
SO
2
+ H
2
O <=> H
2
SO
3
<=> 2H
+
+ SO
3
-
HCl <=> H
+
+ Cl
-
L dot
Nuc lanh
Bo ha
hoi nuc
Tro thai
Bui thai
Bom voi/
ho chat
Thng cha voi/ho chat
ng khi
Bo loc ti
Quat
Hnh 6.3. H thng x ly khi lo bng thit b lc tui kh
(X ly SO
x
, NO
x
, HCl, HF)
(Hitachi Zonsen Corporation, Osaka, Japan)
103
Bn cnh do t l mol gia Ca(OH)
2
v SO
2
cng nh HCl cng nh
hng dn hiu qu x l. Lng Ca(OH)
2
cung cp vao d so vi t lng
s cho hiu qu cao hn; song no s phi x l tip theo cung vi qua trinh
oxi ha canxi sunphit thnh canxi sunpht. nh hng ca nhit d phn ng
v t l mol ln hiu sut x l dc minh ho trn hinh 6.4.
Dy chuyn nay cng x l dc nhng cht dc khac phat sinh khi dt
rac nh dioxin, thy ngn... khi s dng nhng hoa cht ph gia kem theo.
6.4. H THNG X LY KHI LO CO TRANG B THAP PHN NG
Ba thit b x l khi lo bng phng phap lc tui k trn (6.1. dn 6.3.);
vi bt du dc cp vao trn dng ng dn khi thi ti bung lc tui. Bin
phap nay tuy dn gi n hn song nu lu lng khi thi ln s dn dn thi
gian tip xuc gia cac cht tham gia phn ng qua ngn, dc bit li din ra
gia pha kh v pha rn, cho nn khng d d phn ng xy ra hoan toan. Qua
trnh x l kho kim soat va hiu qu khng cao va km n dnh. khc
phc nhng yu dim ca ba h thng thit b noi trn, h thng m t trn
hnh 6.5 ca NKK Corporation (Nht bn) d cho trang b thm thap phn
ng. Kt qu la hiu sut x l tng ln r rt. Cac kt qu th hin trn hinh
6.6. cho thy di vi khi HCl chng hn, khng nhng hiu sut x l cao ma
t l phn mol ca canxi hydroxit trn khi (HCl) cng gim dang k.
Qu trnh vn hanh ca h thng x l co th tom tt nh sau: Khi thi
cha khi HCl, SO
2
hay kh l, sau khi dc lam ngui va lam m dc dn
Ty le Ca(OH)
2
: HCl
R (%)
R (%)
Ty le Ca(OH)
2
: SO
2
Hnh 6.4. nh hng ca nhit a an hiu qu x ly kh l
104
vo thp phn ng theo ca di phn day thap va di ra theo ca trn
phn du thap. Bt Ca(OH)
2
t silo dc cp vo thp bng bm thi xung.
Qua b phn phn phi, vi bt dc trn du trong thap cung vi khi lo.
Thi gian lu trong thap d ln d to diu kin cho phn ng trung hoa xy
ra hoan toan hn. Dng kh sau do dc dn vao bung lc tui. B phn lc
ti v cc phn tip ni sau hot dng tng t nh trong cac h thng x l
d trnh by nhng phn trn.
Silo
cha
voiv
HC
Thiet
bi loc
ti
Thp
phan
ng
Bo dieu
ha tro
Quat thoi
Kh thai Thng cha tro
Quat bo tro
Thai
Hnh 6.5. H thng x ly khi co trang b thap phn ng
(NKK LIMAR, Envir. Industries Engineering Division)
ng
khi
Ca(OH)
2
90
92
94
96
98
H%
2 1 3 0
Ca(OH)
2
/ HCl
Hinh 6.6. Su phu thuoc gia hieu suat xu ly khi HCl
vo nhiet do v ty le mol cua canxi hydroxit v HCl
140
o
C
160
o
C
170
o
C
180
o
C
190
o
C
105
Bng 6.1. Kt qu s ang h thng x ly 6 trn 31 c s ap ang
No. Cng sut
x l (t/24h)
Lu lng khi
thi (m
3
/h)
HCl du vao
(ppm)
HCl du ra
(ppm)
Nm
lp dt
1 400 151.000 1100 <15 2001
2 300 97.000 800 <100 1997
3 115 67.000 1000 <25 1995
4 200 67.000 1000 <50 1995
5 150 53.000 800 <50 1994
6 150 53.000 1000 <20 1998
c dim ca h thng nay la dn gin va hiu qu; thich hp cho vic
x l khi thi co cha khi HCl va SO
2
. i vi cac c s sn xut hay s
dng HCl thi h thng nay rt phu hp va hiu qu, vi khi thi co nhit d
khng cao. Trong trng hp lung khi co cha oxi trn 12, n u ch s
dng vi bt, thi ch co th gim nng d HCl xung dn 40 ppm. Nu mun
gim nng d khi HCl xung 25 ppm, thi cn thit phi b sung thm cac hoa
cht ph gia khac. Bng 6.1. di dy lit k mt s thng s ca cac c s d
s dng h thng x l ny.
6.5. H THNG X LY KHI THI BNG THAP M T
H thng x l nay do cng ty Kyowa Kako Nht bn sn xut va nm
bn quyn. H thng dc lp dt gn nh va co nhiu kich c khac nhau phu
hp vi cac c s sn xut ln, nh. Tuy thuc vao mc dich x l loi khi
thi nao ma ta co th chn hoa cht dung d hp th phu hp. Chinh vi d linh
hot ca thit b ma no dc s dng khng nhng d x l cac khi dc nh
SO
2
, NO
x
m cn p dng dc cho qua trinh x l cac khi va hi kim, axit
khc. Trong mt s trng hp, h thng nay con co th s dng d x l mui
di vi mt s cht hu c.
H thng x l bao gm ba phn chinh:
(1) B phn ghep ni vi ngun phat thi. B phn nay gm cac ng ni
mm, van diu chnh lu lng khi thi va qut thi kh (cc mc t 7 dn
10).
(2) Thap am gm cac phn day thap, thn thap va ming thap. ay thap
dc ni lin vi b cha cht lng hoan lu dung d hp th cac cht khi cn
x l, co b tri ca x (bun) va ca tran. Thn thap co b tri ca dn khi thi
106
vo phia di, sau do dn cac tng dm d tng kh nng tip xuc. Phia trn
cc tng dm la dan phun cht lng lam nhim v hp th khi va hi dc.
Kh
thai
Nuc cap
Nuc thai
Hinh 6.7. So do thiet bi xu ly khi theo dung uot su dung thap dem
Chu thich: 1. Ihap dem, 2. Be chua hoi luu, 3. Bom hoi luu, 4. ng khoi,
5. Cua thai, 6. Cua chay trn, 7. Quat thoi khi vo, 8. ng noi mem, 9. \an
la, 10. Aum lay mau, 11. Ihng chua hoa chat, 12. Bom cap hoa chat.
So do mat cat ngang So do mat cat doc
ng khi
Bom hoi luu
Quat thoi kh
Thp dem
Cua thai trn
B hoi luu
Hinh 6.8. So do mt ct cua thiet bi thap dem
4
107
Bng 6.2. Mt s lnh vc ap ang h thng thap am t Kyowa.
Kiu ap
dng
Loi khi thi Ni phat sinh Loi nha may, xi
nghip
p dng
v diu
kin
-Khoi va hi axit
sunphuric
-Hi axit clohydric
-Hi axit cromic
Pht tinh t b mt cac
bnh cha axit.
Nhit d cht lng ln
ti 80
o
C.
-Cac c s m, ty
ra bng axit,
-Cc nh my sn
xut va s dng axit.
p dng
co diu
kin
-Khoi va hi xut,
natri xyanua,
amoniac...
-Hi va khi H
2
S,
-Khoi va hi axit
phot-phoric, axit
acetic...
-Khoi va hi axit
sunphuric,
-Hi axit clohydric,
-Hi cromt
Hi axit nitric, khi
NO
x
ho trn cung
cc kh k trn
Pht sinh t cac thung
cha, bng ti cn ra
axit... Nhit d cht
lng ti 80
o
C.
cha, bng ti cn ra
axit... Nhit d cht
lng ti 80
o
C.
cha, cac thung phn
ng, cac lo dt ...
Pht sinh t b mt
cc thng cha nhit
d thng.
-C s m den,
-C s x l b mt
kim loi,
-Phng th nghim
-Cc nh my ha
cht va thc phm,
-Cc nh my si
cng nghip,
-Phng th nghim...
-Cc nh my ha
cht
-Cc x nghip dc
-Cc nh my thc
phm,
-Cc phng th
nghim
-Cac c s nhung
nhum kim loi,
-Cac c s ty trng
kim loi
Nhng di
tng dc
bit
Hn hp cac khi k
c clo nguyn t, hi
axit nitric, NO
x
v
HF
Pht sinh t b ty
ra, thung cha, cac lo
dt...
-Cc nh my ha
cht
-Cc nh my sn
xut kim loi nh,
-Cng nghip thy
tinh
-Cac c s Nhung,
nhum kim loi
Dan phun dc ni vi bm hoan lu bm cht lng t b hoan lu va
phn hoa cht b sung t thung cha. Trn cng l b phn chn sol. Ming
thap la ni cho lung khi d x l di ra va dc ni trc tip vi ng khoi
(gm cac mc t 1 dn 6).
108
(3) B phn cp hoa cht gm thung cha hoa cht (11), bm dnh
lng hoa cht (12), cac van diu khin va h thng ng dn.
Khi vn hanh, khi thi dc qut thi vao ca di, di qua tng dm,
dn phun v ra ngoi theo ca (6). Toan b phn ng gia khi dc va tac nhn
hp th xy ra dy khi khi thi gp dung dch hoa cht do bm hoan lu cp
cho dn phun. Sau nhng khong thi gian nht dnh, khi nng d huyn phu
d dt ti mt gia tr nht dnh; hoc nng d tac nhn hp th (hoa cht)
xung qua thp khng con kh nng x l na thi dung dch hoan lu dc x
va da di x l tn thu.
Phn nc (dung mi) chy tran hoc sau x l tach huyn phu dc
quay vng tr li thung cha d pha hoa cht hoc thi di. Bm hoa cht dc
vn hanh bng mt h thng diu khin t dng ni vi b cha dung dch
hoan lu d diu chnh nng d hoa cht phu hp cho tng cng don x l.
H thng x l nay dc ap dng kha rng ri. Bng 6.2. thng k mt
s ng dng d dc trin khai cho hiu qu tt.
6.6. H THNG X LY KHI LO CHA SO
2
BNG HUYN PHU
CANXI CACBONAT
Nguyn l lm vic ca h thng nay la cho huyn phu canxi cacbo nt
tip xuc vi khi thi cha SO
2
trong thp hp th. Canxi sunphit to thanh s
dc oxi hoa bng oxi khng khi d tr thanh thch cao. Phng trinh phn
ng hoa hc tng th xy ra nh sau:
CaCO
3
+ SO
2
+ 2H
2
O + 1/2O
2
= CaSO
4
.2H
2
O + CO
2
Kt ta thch cao hinh thanh ngm hai nc co tinh th tng di ln
nn d tach khi nc. Sau khi tach nc, thch cao dc s dng lam ph
gia xi mng hoc trong xy dng.
H thng x l nay dc lp dt cho cac khu cng nghip, dc bit la
cc nh my nhit din. Ngoai h thng tin x l nh lc bi va x l bng
tnh din cung vi b phn trao di nhit d lam ngui khi thi ra thi h thng
x l khi lo dy bao gm ba b phn chinh do la b phn thap hp th - oxi
ha, b phn cp huyn phu canxi cacbont v b phn thu hi thch cao.
Thp hp th - oxi ha c phn day dong vai tro nh b cha dch hi
lu dc trang b cac may khuy d tranh s sa lng ca huyn phu canxi
cacbont v ca thi khng khi cp cho phn ng oxi hoa canxi sunphit thanh
canxi sunphat. Phn gia thap la vung hot dng. Ti dy huyn phu canxi
cacbonat dc phun t trn xung va khi thi cha SO
2
dc thi t phia
di ln d chung co th tip xuc vi nhau mt cach hoan ho. Phn du thap
dc trang b b phn chn sol va dng ni ra ng khoi. Nh d noi phn
trn, kh thi t lo dt di ra trc khi vao thap hp th - oxi hoa, no dc lam
109
ngui bng trao di nhit vi khi di ra t thap hp th - oxi ha. Qu trnh ny
d lm cho kh sau x l di ra nong ln va t dy dc ra ngoi theo ng khoi.
Bm hi lu lam nhim v bm dch con cha canxi cacbonat cha phn ng
ht ln dan phun hoc bm huyn phu thch cao sang b phn thu hi.
He thong oxi ha v hap thu He thong thu hoi thach cao
Khong kh
Thp phun hieu suat cao
Bo trao
doi nhiet
ng khi
Quat
EP
L dot
Thng cha
bot CaCO
3
My ly tam
Be lang Thach cao
Bom hoi luu
Van dieu ha
Bo chan sol
Cau trc cua thp phun
oxi ha - hap thu
Kh thai vo
Kh sach ra
Cc dang loa phun mua
Bo chan sol
My
khuay
Dn phun
Tam chan
Hinh 6.9. He thong xu ly khi thai chua SO
2
thu hi thach cao
110
B phn cp huyn phu da vi gm silo cha canxi cacbont; silo ny
cp du dn bt da vi cho b to huyn phu va t do bm cp cho thap phn
ng.
B phn thu hi thch cao gm may ly tm dung d tach nc khi
thch cao. Thch cao m dc ly ra tai s dng, con nc lc thi thu hi
quay vng tr li d ho huyn phu da vi.
u dim ca h thng x l nay la:
1. Nng d SO
2
khng di hi n dnh ma co th dao dng ln; nhng hiu
qu x l SO
2
vn dt trn 90.
2. Sn phm ph la thch cao co th tai s dng lam nguyn liu cho sn xut
xi mng hoc dung trong xy dng.
3. a vi la mt nguyn liu r tin, sn co dc s dng nh mt tac nhn
hp th rt hiu qu di vi SO
2
.
4. Thp hp th dn gin, dong vai tro t hp ca thap dm, hp th va oxi
hoa. Hn na no cung co th x l dc c bi trong khi lo vi hiu qu
loi b cao.
H thng x l nay d dc lp dt cho cac nha may nhit din co cng
sut t 100 MW dn 1000 MW ti Anh, Trung quc va Tip khc.
6.7. H THNG X LY KHI LO CHA SO
2
S DNG
MANH HYDROXIT
Cng ngh x l SO
2
trong kh l dt bng nhin liu hoa thch s
dng manh hydroxit d dc phat trin t hn 20 nm trc. Nguyn l ca
cng ngh nay la phn ng hoa hc gia SO
2
vi huyn phu manh hydroxit
xy ra trong thap dm.
SO
2
+ Mg(OH)
2
= MgSO
3
+ H
2
O
MgSO
3
+ 1/2O
2
= MgSO
4
Trong nhng nm gn dy cng ngh manh hydroxit rt thnh hanh
trn th gii do hiu qu x l SO
2
ca no cao di vi khi thi ca cac lo hi
dt bng diezen, du FO va than cam. Nhng kiu lo hi nay cho nng lc
phat din cao. Sn phm MgSO
4
sau khi tinh ch co gia tr thng phm cao.
Quy trnh hot dng co th tom tt nh sau: Khi lo hi trc khi vao
thp hp th dc lam ngui trong thap tin x l bng cac tia nc mat cung
cp t ngoai vao hoc tach mt phn t dong bm hi lu. Trong thap hp
th, kh l dc thi vao theo chiu t di ln; sau khi tip xuc hoan ho vi
huyn phu manh hydroxit khi sch di qua thit b tach sol s di ra ngoai theo
ng khoi. Huyn phu manh hydroxit dc cung cp t thung cha vao b
diu hoa, trn ln vi dch hi lu di ra t thap hp th. Ti dy hn hp dc
111
kim tra d pH va nng d kim ri dc bm (P) bm vao h thng phn
phi phn trn ca thap hp th. Dung dch hp th s chuyn dng theo
chiu t trn xung. Manh sunphit hinh thanh sau phn ng vi SO
2
, mt
phn dc oxi hoa thanh sunphat ngay trong thap hp th bng oxi khng khi
thi vao t day thap. Dong khng khi nay thi vao va d cp oxi dng thi
va dong vai tro la dng lc d khuy trn hn hp huyn phu. Hn hp nay
dnh k dc bm sang thap oxi ha. Ti dy lng HSO
3
-
hoc Mg(OH)
2
d
dc trung hoa, sunphit dc oxi hoa hoan toan thanh sunphat. Qua trinh hiu
kh thap oxi hoa cng co tac dng lam gim gia tr COD xung mc an
ton. Dung dch sunphat sau do dc dn sang h thng lng, tach nc d
thu manh sunpht th. Nc cai dc dn tr li thung cha d pha
Mg(OH)
2
hoc thi an toan ra ngoai.
Nhng dc trng u vit ca cng ngh nay la:
1. Gi thnh ca h thng cp hoa cht thp hn so vi cng ngh s d ng
xut va dng lng mol ca phn ng thp d lam gim chi phi vn hanh.
Mg(OH)
2
Nuc
loc
MgSO
4
Kh
thai
Thp lm
lanh
Thp khu sunfua dioxit
Khong
kh
Thp oxi
ha
Nuc
Kh sach
Hinh 6.10. So do he thong xu ly khi thai chua SO
2
su dung Mg(OH)
2
Chi chu: P: Bom, PH: Bo dieu chinh pH, LC: Bo kiem tra thnh phan dung dich,
M: May khuay, F1: \an phan dng, P1: Ihiet bi tach nuoc.
112
2. H thng d diu khin va khng nguy him vi hoa cht s dng ch co d
kim nh it dc hi va it n mon thit b hn so vi xut.
3. Nguyn liu s dng d x l co nhiu trong nc ot bin (dng mui) d
dng ly dc khi cho tac dng vi vi ti. Chinh vi th ma lun tho mn
dc ngi s dng vi gia c it bin dng va s cung cp n dnh.
4. D bo dng, khng bam cn nh trong cng ngh s dng huyn phu
vi v mui manh sunphit va sunpht ha tan tt hn nhiu so vi manh
hydroxit cng nh canxi sunphit va sunphat.
5. Tranh dc nhng tac dng kho chu do CO
2
dong cn (nh trong cng
ngh s dng sa vi), vi dung dch manh long phn ng vi SO
2
trong
mi trng gn nh trung tinh. Chnh v th ma thap hp th co th vn
hnh hiu qu hn theo kiu thap si bt.
6. Manh sunphat thu dc qua tinh ch dn gin s thu dc manh sunphat
sch co gia tr thng phm cao hn thch cao.
Do nhng dc dim u vit k trn ma cng ngh x l khi l hi bng
manh hydroxit hin nay dc a chung ti nhiu nc trn th gii.
6.8. CNG NGH X LY TRC TIP SO
2
V NO
X
TRONG
L HI (CA HNG HITASHI ZONSEN)
tng khi ngun cho nhiu nghin cu v cng ngh x l trc tip
SO
2
ngay trong l hi trong mt thi gian dai la phun trc tip bt da vi hay
dlmit vao trong l dt d loi tr khi SO
2
.
nhit d trn 1000
o
C trong l, v l thuyt ma noi thi s xy ra cac
phn ng sau:
CaCO
3
CaO + CO
2
(1)
CaO + SO
2
CaSO
3
(2)
CaSO
3
+ 1/2O
2
CaSO
4
(3)
Nhng qua nhi u th nghim cho thy phn ng (2) va (3) xy ra
khng hon ton nhit d cao nh vy. Hiu qu x l SO
2
ti da khng
vt qua gii hn 60 mc du d s dng t l mol Ca gp ba ln S. iu
nay d dc l gii phn nao trong cac cng ngh trinh bay cac phn trn.
Hng Hitachi Zonsen d ng dng va nng cao cng ngh nay bng
cach dng thi x l c NO
x
trong kh l v d dt dc hiu qu c v cng
ngh ln kinh t. x l NO
x
hng d trang b thm h th ng phun dung
dch ure (NH
2
-CO-NH
2
) vo trong l dng thi vi bt da vi (nh m t trn
hnh 6.11.). Phn ng kh NO
x
d xy ra khi no tip xuc vi ure nhit d
cao nh d ni trn.
113
NO + NO
2
+ (NH
2
)
2
CO 2N
2
+ CO
2
+ 2H
2
O (4)
Lng nc ca dung dch ure va lng nc gii phong ra t phng
trnh (4) d to diu kin cho phn ng (2) va (3) xy ra hoan toan hn. Kt
qu ma hng nay thu dc d vt qua s mong di ca h. Bng cach nay
SO
2
d x l dc ti 90, NO
x
dc ti 80 mc du nng d ca cac khi
ny trong kh l khng cao. Mt khac cng ngh x l dng thi SO
2
v NO
x
cng h thp t l mol gia canxi va lu hunh xung ch con la 2,0 va gia
ure va nit xung con 1,5.
Qu trnh vn hanh ca cng ngh x l trc tip SO
2
v NO
x
c th
tm tt nh sau: Bt da vi hay dlmit co kich thc mn 1-2 m v dung
dch ure dc phun trc tip vao trong lo ti vung co nhit d cao (1200 -
1250
o
C). Kh l di ra trc tin dc dn qua h thng trao di nhit (GAH)
d sy nong khng khi; sau do di vao thap lam ngui bng nhng tia nc
lnh ri vao bung lc tui. Bi va cac mui canxi dc gi li, thu hi tai s
dng; con khi sch sau x l thi dc qut tng cng dy ra ngoai theo ng
khoi. Trc khi khi thi va bi di vao bung lc tui, chung dc b sung thm
oxi t khng khi d oxi hoa hoan toan mui canxi thanh canxi sunphat. Bung
lc tui hot dng tng t nh d trinh bay cac phn trn.
Nhien lieu
dot l
Nuc lm nguoi
Khong kh nn
Thp lm
nguoi
Hinh 6.11. He thong xu ly truc tiep SO
2
v AO
x
trong khi thai co
nhiet do cao su dung CaCO
3
v ure
Tro bay
Bo loc ti
Dung dich ure
ng khi
Nuc
Kh nn
114
Cng ngh x l ca Hitachi Zonsen co nhng u dim ni bt la:
1. Gi thnh thit b thp va tiu th din nng khng cao,
2. Khng co nc thi,
3. Khng c mui bam trn ng khoi
4. D dang ghp ni vi cac lo hi hin hanh.
So snh vi cng ngh x l bng xuc tac chn lc ghp ni vi thap
dm t d dng thi x l NO
x
v SO
2
th cng ngh ca Hitachi Zonsen hn
hn v cng ngh va gia thanh tinh trn 1 kWh.
Bng 6.3. So snh gia cng ngh x ly trc tip ca Hitachi Zonsen vi cng
ngh xuc tac chn lc ghep ni vi thap am t (SCR-FGD).
CN
Ch tiu
Cng ngh SCR - FGD
hin hanh
Cng ngh mi
ca Hitachi Zonsen
Qu trnh
cng ngh
BSCRBFFGD
S
(EP)
BCBFS
Hiu sut:
-Loi SO
2
-Loi NO
x
< 90%,
(Ca/S=1,05)
< 80%,
(NH
3
/NO=0,85)
80%,
(Ca/S=1,5)
85%,
(Ure/NO=1,5)
90%,
(Ca/S=2,0)
85%,
(Ure/NO=1,5)
Gi thnh
-Thit b
-Vn hanh
1,00 USD/kWh
1,00 USD/kWh
0,14 USD/kWh
0,40 USD/kWh
0,15 USD/kWh
0,45 USD/kWh
Ghi ch: B k hiu la lo hi C k hiu la thap lam ngui
BF l lc tui EP l lc tnh din
S l ng khoi FGD l x l SO
2
bng thap dm t
SCR l x l NO
x
bng xuc tac chn lc theo dng kh.
6.9. CNG NGH X LY KHI THI CHA NO
X
S DNG
XC TC CHN LC (CNG NGH SCR)
Trong kh thi t cac lo dt nhin liu hoa thch, dt rac..., lun lun
cha mt lng khi nit oxit nht dnh. Qua trinh x l dng thi lu hunh
dioxit va nit oxit lun gp mt kho khn v hiu qu x l ring phn di
vi NO
x
. ci thin vn d nay, mt s cng trinh d ra di ch yu da vao
tnh cht oxi hoa kh ca cac hp cht da hoa tr ca nit. c bit la phn
115
ng ca nit oxit vi amoniac hay ure to ra khi nit, nc hay cacbonic
nhit d cao hay khi co mt ca cac cht xuc tac chn lc.
4NO + 4NH
3
+ O
2
= 4N
2
+ 6H
2
O
NO + NO
2
+ 2NH
3
= 2N
2
+ 6H
2
O
Hay NO + NO
2
+ (NH
2
)
2
CO = 2N
2
+ CO
2
+ 2H
2
O
(NH
2
)
2
CO + H
2
O => 2NH
3
+ CO
2
2NH
3
+ 2NO + 1/2O
2
= 2N
2
+ 3H
2
O
Trong thc t, s co mt dng thi ca NO
x
v amoniac hay ure trong
mt khng gian nht dnh, nu nhit d ca hn hp cao trn 800
o
C hoc dc
bit nu co mt ca cht xuc tac phu hp thi phn ng kh NO
x
thnh N
2
v
nc xy ra. Phn ng kh nhit d cao khng co mt xuc tac thng la
khng trit d va rt kho kim soat (phn ng 1). Hiu sut kh NO
x
ch dt
klhong t 30 dn 70. Mt khac nu s dng ure nhit d cao thi dng
thi cng xy ra phn ng phn hy ca ure. Nu qua trinh phn hy to
thnh NH
3
(phn ng 2, thng la nhit d khong 800
o
C) th phn ng kh
tip theo la thun li; con sn phm phn hy nhit ch yu la nit (phn ng
3) th hiu sut x l s gim mnh, dc bit khi nhit d trn 1000
o
C.
Trong dng kh thi t cac lo hi lun lun cha bi. Chinh bi la mt
yu t gy tr ngi rt ln di vi hot dng ca b mt xuc tac. Vic x l
bi trc khi x l NO
x
d lm tng hiu qu x l ca SCR; song cu to ca
cc tng xuc tac s dong vai tro ch yu nng cao hiu sut x l va tui th
ca thit b SCR.
NH
3
Kh
l
Kh
sach
Tang
xc tc
Hinh 6.12. So do nguyen ly cua qua trinh xu ly AO
x
bng
xuc tac chon loc
116
Hinh 6.13. So do dc trung cua mot thap SCR
Chi chu:
1. Dung khi l vo, 2. Bo phan phoi khi l, 3. Aguon cap amoniac, 4. Bo dieu khien
luong cap amoniac, 5. Bo phan tich hm luong AO
x
, 6. Dung khi sach ra, 7. Mot
modul xuc tac, 8. Quat thoi khi, 9. Luoi phun amoniac,
10. Dau thoi muoi ra khoi xuc tac
Cc tng xuc tac trong thap x l (hinh 6.13) thng dc cu to
thnh nhng ng xp sit nhau nh hinh t ong hoc nhng tm hinh song xp
xen k va di nhau. Cu truc kiu nh vy rt thng thoang, bi it b gi li va
gy ra d gim ap thp. Vi cu truc nay kt hp vi s diu chnh dong khi
thi vao thap x l theo ch d xung va vn tc ln thi hu nh tranh dc s
bm bi trn cac tng xuc tac.

7
6
1
5
9
8
3
4
2
10
7
117
Cng ngh x l NO
x
bng xuc tac chn lc dc trin khai p dng
cho rt nhiu ngun khi thi t vic dt cac nhin liu hoa thch - than da va
du ho - c nng d NO
x
kh cao. Th d nh lo hi ca cac nha may nhit
din, tuc bin khi, lo nung xi mng, cac lo dt bng du diezen, du
FO...Bng 6.4 v 6.5 di dy cho bit mt s thng s v x l NO
x
bng
cng ngh SCR ca mt vai loi khi lo.
Bng 6.4. Hieu qua xu ly v tuoi tho cua thiet bi xu ly AO
x
loai nho.
CC D LIU TUC BIN KHI L T DIEZEN L T DU FO
Thnh phn kh thi
-NO
x
(ppm)
-O
2
(%)
-SO
x
(ppm)
-H
2
O (%)
30 - 150
7 - 15
0 - 30
10
800 - 1500
10 - 13
20 - 500
10
100 - 200
1 - 4
100 - 1500
10
Ang lc x ly
-Nhit d khi thi (
o
C)
-Lu lng (m
3
/h)
-Hiu sut x l NO
x
(%)
-Tui th xuc tac (nm)
180 - 450
5000 - 20000
> 90
3 - 6
300 - 480
5000 - 10000
> 90
2 - 3
280 - 400
5000 - 10000
> 80
3 - 6
Bng 6.5. Mt vai thng s x ly NO
x
bng SCR ca cac c s ln
C s
Thng s
Babcock -
Hitachi K. K.
Nhit din
Tokyo
Luyn kim
Sumitomo
IHI - SCR
Co., Ltd.
Nhin liu Than da Gas - du Du Du - than
Lu lng khi thi
(m
3
/h)
3.029.000 1.240.000 90.200 10.000 -
3.000.000
Nhit d, (
o
C) 420 410 330 200 - 600
Nng d NO
x
(ppm)
250 50 965 150 - 450
Hiu qu x l, () > 80 > 80
~ 90
60 - 95
c dim u vit ca cng ngh SCR:
1. D kt ni, lp dt va vn hanh
2. Gi thnh x l thp do nguyn liu r va xuc tac d kim.
3. Hiu qu x l chp nhn dc.
4. Khng gy ra nhim th cp
5. Ph hp vi hu ht cac loi lo dt s dng nhin liu hoa thch.
6. C th kt hp vi x l SO
x
v bi.
118
6.10. S X LY BI CNG NGHIP BNG CNG NGH
LNG TNH IN
S d trn hinh 6.14 v 6.15 l cc mt ct ca mt thap lng bi tnh
din ca hng Sumiko Engineering (SMEC), Nht bn lp dt cho cac khu
cng nghip d x l khi thi cha bi l lng, mu va sol khi kho lng.
tng hiu qu x l, cac din cc dc lp dt vi khong cach rng hn (0,4
- 0,5 m so vi thap lng thng thng la 0,2 - 0,3 m). Chinh diu nay d co
th tng hiu din th ln 80 - 100 kV (so vi 30 - 60 kV cac thp lng
thng thng).
Bn cnh do so vi thap lng thng thng, kiu thap lng ca SMEC co gio
din mnh hn, mt d dong cao hn, sc hut bi v dng cc mnh hn, co
kh nng x l dc cac ht bi co kich thc ti 0,01 m (so vi 0,05 m)
v c th x l bi trong khi thi ti d sch 0,005 g/m
3
(so vi 0,01 g/m
3
).
Khong cach din cc rng hn con to diu kin cho vic lp dt cng
nh lam sch din cc d dang hn.
SMEC d lp dt c hai loi thit b lng tnh din kh va loi lng tnh
din t. H thng lng tnh din kh dc ap dng cho cac c s nh luyn
kim va cac c s co thanh phn khi thi tng t (nh s d trn hinh 6.16).
Vi h thng lng kh, khi thi t lo luyn kim co nhit d ti 1000
o
C sau khi
qua thp lm ngui khi, nhit d s gim xung khong 300
o
C dc dn ngay
vo thp lng bi tnh din. Ti dy bi s dc tach loi hu nh hoan toan.
Kh thi sau x l dc qut b tr (IDF) dy ln ng khoi.
H thng lng tnh din t dc minh ho trn hinh 6.17. X l bi,
SO
2
, SO
3
v m H
2
SO
4
t cac nha may sn xut axit sunphuric bng cng
ngh lng tnh din t ca SMEC rt hiu qu. Khi thi co thanh phn nh
trn, theo cng ngh ca SMEC, trc ht dc x l bng dung dch kim
trong thp hp th dm. Ti dy hu ht SO
2
dc loi. Khi thi ch con mt
lng bi co kich thc nh va mu do SO
3
sinh ra. Nhng thanh phn nay s
dc loi b gn nh hoan toan khi di qua thap lng tnh din t. Huyn phu
bi t thap lng tnh din va thap hp th dm s dc x l tach nc d
quay vng hoc thi an toan.
Ngoi kiu lng tnh din ci tin nh ca SMEC k trn, con xut hin
nhiu kiu ci tin khac nhm nng cao hiu qu lng bi va mu, dng thi
tit kim din nng giup gim chi phi vn hanh. Trong s do dang k nht la
kiu b tri hai dan din cc qung (la din cc hinh dy) va dan din cc gop
la din cc tm ring bit trong cung mt bung d mang li nhng dim u
vit nh sau:
1. Hin tng tai hp ion sau qua trinh ion hoa kho xy ra, ht bi nhim
din co d bn cao nn hiu qu lng cao hn.
119
Hnh 6.14. S a mt ct ang ca mt
thp lc tnh ain
1. Kt cu gia a, 2. J, 3. in cc
gp, 4. m cc, 5. Trng vt,
6. B n anh am cc, 7. Thanh trt, 8.
Ca phun nc ai, 9. Ca phun nc
trn, 10. Ca phun thi, 11. Bng chnh
lu, 12. cp ain, 13. Cht gi 14.
Thanh gi ngang, 15. Tm a, 16. ng
a rng,
17. Bung a, 18. Qut khi sch ra, 19.
Qut khi nong, 20. B hi lu. 21.
ng khi thi vao, 22. ng khi thi
ra.
Hinh 6.15. So do mt ct ngang cua thap
loc
21
22
120
2. Do cu truc hai dan va lp dt din cc qung hinh ng d gim ti da hin
tng bi qun va nhiu trong qua trinh lng bi tich din.
3. Qung phong din hot dng n dnh, bi lun dc np d din.
4. Trng sc rng co th to ra do s phong din ca din cc ng.
5. S thu hut mnh cac ht bi mang din tich trai du v phia din cc gop
hnh tm d lam tng hiu qu x l bi.
-Kh thai c cha bui,
SO
2
v ca SO
3
trong
san xuat axit
sunphuric,
-L dot quang
sunphua trong cong
nghiep luyen kim mu
Nuc thai ra noi xu l
de ti su dung hoac
thai bo
Thp dem
Bom hoi luu
Dich kiem
Nuc
CN
Thp loc
dien ut
Hinh 6.17. So do he thong loc tinh dien kieu uot
Oxi
L luyen kim
Nuc CN
Thp lm nguoi
Bo loc dien kho
Quat
ng khi
Hinh 6.16. So do he thong loc tinh dien kieu kho
Bo dieu khien
t
o
v do am
121
6. H thng lng tnh din nay co th gia cng bng nha d tranh s n mon
ca mi trng x l nu cn.
Kiu ci tin th hai la to cho bung lng tnh din lam vic lin tc
trong diu kin n dnh ma khng cn ngng hoc rung din cc gop d ly
bi ra khi din cc. thc hin dc d nay ngi ta d thit k din cc
gp chuyn dng nh mt bng ti lin tc trn hai con ln dt phia trn va
phia di diu khin bng dy xich. Bi tich din trong vung hot dng s
dc gom li trn b mt din cc gop. Khi phn din cc gop chuyn dng
xung ti phia con ln di, bi s dc ly ra bng mt di chi qut dt
hai pha ca din cc. Cung vi b phn phi khi thi du vao hp l, hiu
sut x l bi ca thit b tng r rt va thit b lam vic rt n dnh.
Kiu ci tin dang k th ba khng nhm vao vic ci tin thit b ma
nhm tng hiu qu ca vic s dng din nng. o la to ra nhng dong
chuyn dng xung bng nhng xung din mt chiu. in trng kiu xung
to ra s chuyn dng co quan tinh ca ht bi mt mt tit kim dc din
nng (ch con mt na dn mt phn ba so vi lng tnh din thng), mt
khac tranh dc s phong din kin to ra nh trong din trng lin tc. Bn
cnh do ci tin nay con thu hp khng gian ca bung lng xung ch con t
mt dn hai phn ba so vi bung lng tnh din thng thng va nng cao
hiu sut thu bi (lng bi du ra ch con vai microgram trn mt khi).
6.11. H THNG X LY KHI LO KIU VENTURI IN NG
(EDV)
H thng venturi din dng dc gii thiu ln du tin Phap nm
1988. y la h thng x l loi bi va hp th cac khi dc dng thi vi hiu
qu cao. H thng nay bao gm cac b phn nh sau:
1. Thp kh bi. Trong thap, khi lo dc dn vao ca dt trn du
thp. Ti dy nhng ht bi tng di ln va cc kh gy nhi m nh
HCl,HF
dc loi khi khi lo tip xuc vi dung dch tun hoan co cha sa vi. Dung
dch huyn phu di ra t thap nay dc x l tach phn cht rn ra, phn dung
dch dc s dng quay vong tr li. Sa vi dc b sung; nhng dung dch
quay vng vn co th hot dng hiu qu khi pH ca no xung ti 1,5 dn 2,5.
Kh l sau khi tip xuc vi dung dch quay vong, nhit d ca no d dc h
xung rt nhanh.
2. Venturi thu bi. Ti dng vao va dng ra ca venturi du dc b
tr nhng num phun nc. Nhng ht bi nh va mu ca nc cha loi ht
dc thap kh bi thi s dc loi ht dy. Bi dc khng ch sut trong
qu trnh don nhit trong venturi va dc tach loi bng nhng tia nc nh
122
t cac num phun. Tng t nh thap kh bi, nc thi t venturi cng
dc x l va quay vong.
3. Thp hp th. Dung dch hp th dy la dung dch NaOH trong
nc lnh dc phun t trn xung. Khi thi sau khi ra khi h thng venturi
s dc dn vao theo chiu t di di ln. Do nhit d ca dung dch hp th
tng di thp cho nm d m trong dong khi s dc gim di dang k. Mt
khc dung dch hp th la dung dch kim mnh, cho nn hu ht cac khi va
hi dc sinh ra qua qua trinh dt, dc bit la dt rac sinh hot, tc dng dc
vi kim mnh du b gi li.
4. Modul lc tnh din t. Qua ba cng don x l trn, khi thi ch
cn cha cac ht bi nh c micromet ca cac kim loi nng dc hi, cac
phn t c clo, cac hp cht v c, hi va khoi mn khac. Cac phn t nh b
ny qua b lc tnh din t s b gi li hoan toan bi nhng man nc
mnh chuyn dng trong din trng.
5. B phn cp hoa cht. Vi bt dc hoa tan trong nc thanh dung
dch sa vi co nng d khong 5 dn 10 cung cp cho thap kh bi va b
sung cho dung dch quay vong ca thap nay. Dung dch xut co nng d 10
dc pha t xut k thut dung d cp cho thap hp th va dung dch quay
vng ca thap hp th.
L dot rc
Nuc thai
ra noi xu l
Ca(OH)
2
NaOH
Hoi nuc
Quat
ng khi
Bo tch sol Thp
hap thu
Venturi
thu bui Module lang tinh dien
Bo say kh
Thp khu
bui
Nuc CN
Hinh 6.18. So do he thong xu ly khi l kieu \enturi dien dong (ED\)
Noi hoi
123
H thng x l kiu venturi din dng co nhng u dim la:
1. Vng chc, dn gin va doi hi khng gian khng ln. H thng bao ham
dc hai chc nng la kh bi la hp th khi va hi dc nh NO
x
, SO
x
,
HCl, HF...
2. Cc nm phun cht lng dc ci tin d co th phun dc cht lng dng
bn v khng gy ra s c tc nghn, khng b n mon va it hng hc.
3. Sa vi va huyn phu canxi cacbonat dc s dng cho nn d gim dc
chi ph v hoa cht (ch bng mt phn ba so vi chi phi s dng hoan toan
bng NaOH)
4. X l dc c cac ht bi vi c micromet, k c cac phn t c clo, mui
clo v c va cac phn t nh nht cha cac kim loi nng.
5. Kh thi sau x l dap ng dc nhng tiu chun kht khe nht hin nay
v k c trong tng lai gn.
6. Nc thi hu nh dc quay vong li hoan toan, khng co nc thi.
6.12. S CNG NGH X LY NG THI NO
X
V SO
X
S
DNG PHNG PHAP CHUM TIA IN T.
Nhng kt qu nghin cu va th nghim ca Chubu Electric Power
Co., Inc. v Japan Atomic Energy Research Institute vo nhng nm du thp
k 90 ca th k trc cho thy di tac dng ca nhng chum tia din t c
vn tc chuyn dng d ln cac phn t khi va hi nc s b ion hoa hoc
tch thnh cc radical. Nhng radical nay rt hot dng va lp tc chung co
th oxi hoa SO
2
v NO
x
ri cac sn phm sau oxi hoa hp nc d to thanh
cc axit H
2
SO
4
v HNO
3
tng ng. Nu trong mi trng co mt amoniac
th cc mui amoni s dc hinh thanh. Qua trinh va trinh bay cng la
nguyn l c bn ca phng phap x l dng thi SO
x
v NO
x
bng phng
phap chum tia din t.
Trong qu trnh x l khi lo s dng phng phap chum tia din t thi
cng don x l bng chum tia din t ch dong vai tro loi b SO
x
v NO
x
.
Cac cng don x l khac dc phi hp d lam sch trit d khi lo trc khi
thi ra mi trng. Qua trinh x l theo cng ngh nay dc m t mt cach
dn gin trn s d hinh 6.19. Theo s d nay thi khi thi t lo hi trc tin
dc loi bi khi no dc dn qua b lng tnh din kiu kh; sau do dc
lm ngui xung khong 110
o
C bng trao di nhit vi khng khi d ly khi
nng dng cho vic sy nong li dong kh thi lam dng lc dy no ln ng
khi. Kh thi tip tc dc dn vao thap lam ngui bng nc lnh d nhit
d ca no gim xung khong 60 dn 70
o
C. y la nhit d phu hp cho qua
trnh x l SO
x
v NO
x
bng chum tia din t. S chuyn hoa dng thi SO
x
v NO
x
xy ra trong ng qua trinh. Trn thanh ca ng qua trinh co nhng ca
124
s va do dt cac du din cc phong ra cac chum tia din t. Khi cac din t
phng qua dng kh trong ng qua trinh, cac phn ng to radical va to ra
cc axit xy ra.
N
2
,O
2
,H
2
O
e-
OH
.
,O
.
,HO
2
.
SO
x

OH
.
,O
.
,HO
2
.
H
2
SO
4
NO
x

OH
.
,O
.
,HO
2
.
HNO
3
ng thi vi qua trinh hinh thanh cac hi axit, amoniac dc cp vao
trong ng qua trinh. Ngay lp tc cac mui amoni dc to thanh.
H
2
SO
4

NH
3
(NH
4
)
2
SO
4
HNO
3

NH
3
NH
4
NO
3
Nh vy khi thi sau khi ra khi ng qua trinh trn 80 lng khi SO
x
v NO
x
d dc x l thanh cac bi mui tng ng. Bi mui dc thu gom
bng h thng bung lng tnh din va bung lc tui lp ni tip nhau sau ng
qu trnh.
L dot
Thp lm nguoi,
lm am
Nuc
lanh
He thong tao tia dien tu
EP
Trao doi nhiet
ng khi
ot nng lai kh
EP Loc ti
He thong cap NH
3
ng qu trnh
Xu l san pham phu
Hinh 6.19. So do xu ly khi l dng chm tia dien tu
125
H thng x l theo kiu nay co nhng dc tinh u vit nh sau:
1. X l dng thi c SO
x
v NO
x
trong cng mt h thng.
2. Qu trnh x l hoan toan la qua trinh kh, khng co va khng phi nc
thi.
3. Lp dt va vn hanh dn gin, khng doi hi khng gian ln.
4. Khng di hi chi phi cho xuc tac kh NO
x
v gii quyt nhng phc tp
do cc h thng nh thap dm hay cac thit b khac to ra.
5. Sn phm ph la cac mui amoni cng nghip co gia tr cao trong vic s
dng lam phn bon hoa hc.
6.13. CC H THNG KH MUI TRONG CNG NGHIP
Mui thng gy ra bi cac hp cht hu c d bay hi (Volatile
Organic Compound - VOC) nn cng ngh x l mui ch yu dc tp trung
gii quyt cho di tng nay. Cac cht v c gy mui thng la cac cht dc
nh
H
2
S, SO
2
, NH
3
... hay mt s cac cht hu c co tinh cht hot dng hoc co
d tan tt khac d dc nghin cu x l bng cac cng ngh trinh bay
nhng phn trn nh hp th, trung hoa, oxi hoa kh... c thu cho x l mui
(cc VOC) l cc cng ngh thiu hy, hp ph va ngng t dc ng dng
nhiu nht hin nay.
Cng ngh thiu hy. Cc hydrocacbon dng hi thng co nhit d
thiu hy nm trong khong t 650 dn 815
o
C v thi gian lu cn thit c h
vo khong mt phn hai giy (t 0,4 dn 0,6 giy). Cac sn phm ca s
thiu hy ch yu la nc va CO
2
. Trong mt s trng hp dc bit co th
cn c cc sn phm khac co tinh cht dc hi thi sau thiu hy cn x l tip
theo. Trong kh mui bng phng phap thiu hy tn ti hai cng ngh. Mt
l kh trc tip bng nhit thi nhit d hiu dng cho qua trinh thiu hy phi
ln hn 750
o
C. Hai l kh mui s dng xuc tac oxi hoa thi nhit d cn thit
ch nm trong khong t 100 dn 280
o
C. V mt thit b va lu trinh x l thi
hai cng ngh nay dng nhau. Nu la cng ngh s dng xuc tac oxi hoa thi
sau bung dt dc b tri thm cac tng xuc tac. Xuc tac dy cho hiu qu
cao l platin dng li.
Hnh 6.20 la cac s d cng ngh kh mui bng phng ph p thiu
hy. Nguyn tc ca qua trinh la dung nhit ca ngn la dt bng khi dt d
cung cp nhit cho vung thiu hy. Hi hu c cn thiu hy s dc dn vao
vng ny. Qua thi gian lu trong ng lo, hi hu c s b x l gn nh hoan
ton. Dng kh ra khi lo thiu co nhit d cao s dc tn dng vao cac mc
dich sn xut hi nc qua la, sn xut khi nong, nc nong, cp nhit cho
126
mi trng cn nhit d cao va sy nong khi thi co cha mui cn kh trc
khi dn vao vung dt. Cng ngh dt trc tip c nhng u dim sau:
1. Hiu qu kh mui tuyt vi. Mc du nng d ca cht gy mui dao dng
nhng hiu sut kh mui vn lun lun dt trn 99.
Nhien lieu
Nhien lieu
Nhien lieu
Mo dot
Mo dot
Mo dot
Noi hoi
Be cha nuc mem
Nuc mem
Bm
Kh thai kho
Khong kh
Kh
sach
Khong
kh nng
Hoi nuc
(10-20 kg/cm
3
)
Trao doi
nhiet I
Trao doi
nhiet II
Trao doi
nhiet I
Trao doi
nhiet III
Trao doi
nhiet II
Trao doi
nhiet II
Khong
kh nng
Khong
kh nng
Khong
kh nng
Kh
sach
Kh
sach
Khong kh Khong kh
Khong kh
Kh thai kho
Kh thai kho
L thu nhiet
Hinh 6.20. So do ba kieu xu ly mi bng phuong phap thieu huy
So do 1
So do 2
So do 3
Trao doi
nhiet I
127
2. Kh nng ng dng rng ri. Hu ht cac cht hu c dng hi du ap
dng cng ngh nay dc, k c cac hp cht gy ng dc cho xuc tac.
3. H thng thu hi nhit thi da dng va hu dng.
i vi cng ngh thiu hy s dng xuc tac oxi hoa, tuy nhit d
trong l thiu khng cao song hiu qu x l vn dt trn 99 di vi hu ht
cc cht hu c d bay hi s dng thng thng trong sn xut. Hinh 6.21
di dy cho bit hiu sut x l ph thuc vao nhit d thiu hy ca mt s
cht hu c thng gp. Nhit sinh ra trong qua trinh thiu hy tuy khng ln
song n vn dc tn dng nh di vi cng ngh thiu hy trc tip. Bn
cnh do thiu hy s dng xuc tac oxi hoa con phi k dn cac dim u vit
sau:
1. Hiu qu x l cao. Tuy h thng co lp dt thm tng xuc tac nhng s
tn hao ap sut hu nh khng dang k. Do nhit d thiu hy thp cho
nn tranh dc nhng ri ro gy ra bi cac tac dng ca mi trng nhit
d cao.
2. Tit kim nng lng va vt liu mt cach dang k. dy mun k dn s
tiu hao khi dt thp va vt liu ch to thit b doi hi khng cao so vi
cng ngh thiu hy trc tip.
3.
Ghi ch:
1. Methanol, 2. Cacbon monoxit, 3. Acrolein, 4. MIBK
5. MEK, 6. Toluen, 7. n-Hexan, 8. Amoniac, 9. Etyl axetat
Hinh 6. 21. Hieu suat xu ly phu thuoc vo nhiet do thieu huy
cua mot so chat
50 100 150 200 250 300
20
40
60
80
Nhiet do trong tang xc tc
H%
1
2 3
5
6
7
8
9
4
100
128
4. Thit k vng chc va dn gin.
5. Khng to ra nhim th cp nh nc thi nhim bn, khi thi cha cac
cht cn phi x l tip theo...
6. C th thu hi nhit thi sau x l ti da d cung cp nhit cho cac mc
dich khac rt thun tin.
7. Thi gian s dng xuc tac ko dai. Do xuc tac lam vic trong diu kin
nhit d thp cho nn tn hao khng dang k va nu tng xuc tac b bn thi
c th ra sch hoc di d nhn cai mi.
Bng 6. 6 di dy da ra mt s thng s d so sanh gia hai cng
ngh thiu hy trc tip va thiu hy s dng xuc tac oxi hoa.
Bng 6.6. Cc thng s quan trng ca hai phng phap thiu hy.
CC THNG S THIU HY TRC
TIP
THIU HY CO XUC TAC
Lu lng khi thi 100 m
3
/pht 100 m
3
/pht
Nhit d ca khi thi 130
o
C 70
o
C
Nng d VOC 1.000 ppm 2.500 ppm
Th tich khi nong thu hi 70 m
3
/pht 90 m
3
/pht
Nhit d khi nong 172
o
C 120
o
C
Th tich nc nong thu hi 960 kg/h -
Th tich hi nc thu hi - 1250 kg/h (P=15kG/cm
2
)
Nhit dung d kh mi 0 kcal/h 403.200 kcal/h
Nhit thu hi t khi nong 231.100 kcal/h 174.700 kcal/h
Nhit thu hi t nc nong 76.800 kcal/h -
Nhit thu hi t hi nc - 750.000 kcal/h
Tng cn bng nhit 307.900 kcal/h 420.700 kcal/h
Cng ngh hp ph. Cng ngh ny cn gi la cng ngh lam giu cac
cht hu c d bay hi trong khi thi. Qua trinh hp ph va gii hp thc cht
mi la cng don tach cac cht hu c dng hi co nng d rt thp ra khi
kh thi va lam dm dc no trong mt th tich nh hn. x l trit d cn
thit phi di tip qua mt cng don na la ngng t hay thiu hy. Nhng
cng ngh nay rt dc a chung trong vic kh mui cho cac phong diu
ha nhit d vi mui dy khng gy dc ma ch gy kho chu. Thit b kh
129
mi kiu nay thng l gn nh va co th lp dt bn trong may diu hoa
nhit d rt thun tin.
Nguyn l hot dng ca thit b kh mui theo phng phap hp ph
v gii hp lin tc dc m t nh trn hinh 6. 22. B phn hot dng chinh
l mt trng quay dc np cht hp ph. Trng quay nay quay du nh mt
giy curoa ni vi mt mt va mt b gim tc d tc d quay chm d cho
cc qu trnh hp th va gii hp thc hin hoan toan. Hai mt ca trng quay
dc b tri ba ca hinh qut, chia thanh ba vung hp ph, gii hp v lm
ngui cht hp ph. Khi co cha cht gy mui dc thi qua tng hp ph
vng hp ph. Ti dy cac cht hu c gy mui dc gi li hu nh hoan
toan va khi di ra la khi sch. Khi tng hp ph d hp ph mui s chuyn dn
sang vng gii hp. Ti vung nay ngi ta dung khng khi nong thi qua d
gii hp va thu hi hi gy mui d dc lam giu li d x l tip tc hoc
thi ra ngoai di vi trng hp kh mui cho cac phong diu hoa nhit d.
Cht hp ph sau gii hp co nhit d kha cao cho nn trc khi vo vng hp
ph no dc lam ngui bng dong khng khi lnh thi qua; dy dng thi
cng la dong khng khi dung d gii hp sau khi dc dt nong thm khi qua
thit b dt nong khng khi.
Khong kh vo
Vng giai hap
VOC nong do cao
ra noi xu l
Vng hap phu
Kh can xu l vo
Kh sach ra
Moto v
giay curoa
Thiet bi dot
nng khong kh
Ihiet bi khu mi kieu hap phu v
giai hap lien tuc
Vng lm mt
Hnh 6. 22. S a thit b kh mi kiu hp ph va gii hp lin tc
130
Cht hp ph dy thng dc s dng la than hot tinh hoc
cc zeolit k nc hoc hn hp c hai. Tui th ca tng hp ph tng di
cao nu hot dng dung ch d quy dnh cho tng loi thit b.
Cc thit b lam vic theo nguyn l noi trn co lnh vc ng dng rt
rng nh kh mui cho cac c s sn xut cao su, nha, cht deo, sn, cac
phng v, cac kho xng du, dung mi hu c va cac phong diu hoa nhit
d.
Cng ngh nay co nhng u dim sau:
1. Hi cac cht hu c co th dc tach mt cach kha trit d va dc lam
giu t nng d rt nh trong khng khi th hay khi thi.
2. Hiu qu kh mui rt cao. Kh sau khi x l co d sch va d n dnh cao.
3. Chi ph vnh hnh rt thp.
4. Tui th ca tng xuc tac noi ring va ca thit b noi chung rt cao.
5. Thit b kh mui bng cng ngh hp ph kiu ny nu kt hp vi mt lo
thiu nh s dng xuc tac thi s tr thanh mt h thng kh mui l tng.
So snh vi cng ngh thiu hy dn thun thi s kt hp nay tit kim
dc rt nhiu.
131
TI LIU 1HAM KHO
1. Henry C. Perkins. Air Pollution, McGraw-Hill Kogakusha, Ltd., Tokyo,
London, Sydney, New Delhi..., 1974
2. http://www.EPA.gov/air/criteria.html. updated June 4th 2007.
3. Noel de Nevers. Air Pollution Control Engineering, McGraw-Hill, Inc.,
New York, London, Tokyo, Toronto, Sydney..., 1995.
4. Daniel Vallero. Fundamrntals of Air Pollution, 4
th
Edition, Elsevier, 2007.
5. Air & Waste Management Association, Edited by W.T.Davis. Air
Pollution Engineering Manual, John Wiley & Sons, 2000.
6. JoseI Vejvoda, Pavel Machac, Petr Buryan. Technologie ovzdu a cistni
oapaanich plyn, ISBN 80-7080-X, Praha 2003.
7. ILO. UNEP, WHO. Fluorine and Fluorides - EHC 36, WHO Geneva
1984.
8. UNEP, ILO, WHO. Chlorine and hydrogen chloride, EHC 21, WHO,
Geneva, 1982
9. UNEP, ILO, WHO. Hydrogen Sulfide - EHC 19, WHO Geneva 1981.
10.UN Environmental Programme, WHO. Sulfur Oxides and Suspended
Particulate Matter, Envir. Health Criteria 8, WHO Geneva 1979.
11.UNEP, ILO, WHO. Ammonia - EHC 54, WHO Geneva 1986.
12.M. Ruchirawat, R. C. Shank. Environmental Toxicology, Vol. I, II, III.
Chulabhorn Research Institute, Bangkok 1996.
13.UNEP, ILO, WHO. Nitrogen, oxides of nitrogen - EHC 4, WHO Geneva
1977
14.UNEP, ILO, WHO. Carbon Monoxide, EHC 13, WHO Geneva 1979.
15.UNEP, ILO, WHO. Carbon Disulfide, EHC 10, WHO Geneva 1979.
16.UNEP, ILO, WHO. Arsenic, EHC 18, WHO Geneva 1981.
17.UNEP, ILO, WHO. Phosphine and celective metal phosphides, EHC 73,
WHO Geneva 1988
18.UNEP, ILO, WHO. Petroleum products, selected, EHC 96, WHO Geneva
1990.
19.UNEP, ILO, WHO. Toluene, EHC 52, WHO Geneva 1986.
20. UNEP, ILO, WHO. Formaldehyde, EHC 89, WHO Geneva 1989.
21.UNEP, ILO, WHO. Ethylene oxide, EHC 55, WHO Geneva 1985.
22.UNEP, ILO, WHO. Chlorophenols, EHC 93, WHO Geneva 1989.
132
23.Trn Ngc Chn. nhim khng kh v x ly kh thi, Tp I, II, III, NXB
Khoa hc va k thut, Ha ni 2001.
24.UNIDO. Quan trc kh thi va cht thi cng nghip, H ni 1998.
25. Mark Z. Jacobson. Atmospheric Pollution (Histiry, Science and
Regulation), Cambridge University Press, 2002.
26.Jorgensen S. E., Johnsen I.. Principles of Environmental Science and
Technology, Elsevier, Amsterdam, Oxford, New York, Tokyo, 1989
27.Neal K. Ostler (Editor). Introduction to Environmental Technology,
Prentice Hall, Englewood, New Jersey, Columbus, Ohio, 1996.
28.Noel de Nevers. Solutions Manual to Accompany. Air Pollution Control
Engineering, McGraw - Hill, Inc. New York, London, Tokyo,...1994.
29.Commitee for Studying Transfer of Environmental Technoloty (CSTET).
Air Pollution Control Technonogy in Japan, UNEP/IETC-Osaka, 1994.
30.Stanley E. Manahan. Environmental Chemistry, Lewis Publisher, Boca
Raton, Ann Arbor, London, Tokyo, 1993.
31.Cc Mi trng, Vin Mi trng va Tai nguyn. Cng ngh Mi trng,
NXB Nng nghip, Ha ni 1998
32.UNEP, ILO, WHO. Methylmercury - EHC 101, WHO Geneva 1990.

CN Xu Ly Khi Thai

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

CN Xu Ly Khi Thai

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

http://www.ebook.edu.

You might also like