26

VIM LAO
Mc tiu hc tp 1- Trnh by c cc c im ca vi khun lao 2- M t v phn tch c 4 hnh thi tn thng i th ca vim lao 3- Phn tch c qu trnh hnh thnh nang lao in hnh v 3 dng vim lao

I. LC S VIM LAO
T thi xa xa, con ngi bit n vim lao qua cc trng hp lao ct sng ghi nhn c vo thi i , khong th k th V trc cng nguyn. Bnh lao cng c pht hin trn xc p trong cc ngi m c Ai cp. Fracastoro (1478-1553) l ngi thy thuc u tin ni n tnh cht lan truyn ca bnh lao .Nhng n u th k XIX nhng hiu bit v bnh lao mi c c s khoa hc, do thy thuc ngi php Laennec (1781-1826) sng ch ra chic ng nghe tim phi nghin cu k bnh lao. ng trnh by hng trm trng hp bnh lao c so snh, i chiu gii phu bnh v lm sng, trn c s t nn tng vng chc cho vic nghin cu cc bnh ca lng ngc. Chnh ng xc nh tn thng i th c bn ca vim lao l c lao. T hnh thnh thut ng tuberculosis c ngha l bnh c lao. Nm 1865, Villemin (ngi Php, 1872-1892) xc nh tnh ly truyn ca bnh lao t ngi bnh sang ngi lnh bng phng php thc nghim trn chut v th, xa b quan nim sai lm cho rng bnh lao l bnh di truyn, bm sinh. Robert Koch (1843-1932) thy thuc ngi c pht hin ra vi khun lao (sau ny c gi l trc khun Koch). y l mt ng gp ln lao trong vic tm hiu bnh cn - bnh sinh ca vim lao. Roengen (1845-1932) nh vt l c pht minh ra tia X, to iu kin thun li cho vic chn on bnh lao. Nm 1888, Waksman tm ra cht Streptomycin c tc dng tt trong iu tr hiu qu bnh lao.

II. DCH T HC BNH LAO

Ti nhiu nc Chu u (Anh, Php, c) vo th k XVIII-XIX xy ra nhiu v dch lao lan trn, lm cht hng chc vn ngi v t l t vong do lao rt cao. Vo u th k XX, vim lao vn cn l cn bnh nan y, gy s hi cho mi ngi, l mt trong t chng nan y. Nhng nm 50 ca th k XX, trn ton th gii c khong 50 triu ngi mc bnh lao v hng nm c chng 5 triu ngi cht do lao. Bnh lao thng pht trin nhng vng ng dn c, l yu t thun li ly truyn bnh (mi trng sng nhim, iu kin kinh t thp, ch dinh dng km).

III. C IM CA TRC KHUN LAO

Trc khun lao cn gi l Mycobacterium tuberculosis c kch thc di 1- 4m ng knh 0,3m c kh nng phn chia nhanh trong vng 20 gi. L loi vi khun i kh, nhng vn c th pht trin chm nhng vng m c nng oxy thp nh trung tm vng hoi t b u

27 vng xp phi. Ch cn mt vi khun cng c th gy bnh nhng phi c ti mt triu vi khun trong 1 ml hn dch th mi pht hin c vi khun trn vi trng mu xt nghim. V vy, khi xt nghim c kt qu m tnh, iu c ngha hoc l khng c vi khun hoc c qu t vi khun trong hn dch nn cha pht hin c. Thng d phat hin vi khun trong giai on vim xut tit bng phng php nhum c bit Ziehl-Nelsen (v trc khun lao l vi khun khng acid -cn v hin din bn trong bo tng ca t bo). Trc khun lao khng c ngoi hoc ni c t m gy bnh ch yu bng cu to ha hc lp v ca vi khun. Cc thnh phn bao gm:cc cht lipid nh acid mycolic, acid phtioic chim 30-50% trng lng (gy tn thng nang, hoi t v kch chuyn dng cc bch cu n nhn thnh i thc bo, i bo Langhans, t bo dng bn lin. Cc cht nh phosphatid, yu t dy (gy tn thng chy mu v nhim c).

IV. NG LY TRUYN CA TRC KHUN LAO

1. ng h hp Vi khun hin din trong cc ht bi, nhng git nc nh do ngi bnh ht hi bn ra trong khng kh ni nhim. y l ng ly truyn ph bin nht, c bit phi l c quan nhy cm nht vi bnh lao do c nng oxy cao. 2. ng tiu ha Trc khun lao theo thc n nc ung b nhim vo ng tiu ha gy tn thng rut non 3. ng nim mc v da Trc khun lao c th xm nhp qua da v nim mc khi nhng vng ny b xy xt hoc qua kt mc mt. 4. ng mu Trc khun lao c th ly truyn qua nhau thai, theo mu ti gan gy tn thng phc hp nguyn thy gan v hch lympho V. TN THNG GII PHU BNH CA VIM LAO 1.Tn thng i th C th gp di 2 dng: - Dng lan ta: thng chim c mt thy phi hoc mt vng ca mng no- no vi hnh thi xm nhp b u, thoi ha nhy. - Dng khu tr: y l loi ph bin v c nhiu hnh thi khc nhau: + Ht lao: cn gi l ht k, l tn thng lao nh nht c th nhn thy bng mt thng, kch thc t 1-5mm, hnh trn mu trng. Tn thng ny thng gp trong lao k phi, gan, lch, thn, lao k mng no. + C lao: gm nhiu ht lao k gp li, cn ranh gii, kch thc vi milimet n 3cm, mu trng, c trung tm mu vng (do hoi t b u) ng thnh m vy xung quanh mt ph qun nh. Chnh nhng tn thng ny hnh thnh nn tn thng c bn ca bnh lao (Tuberculosis). + C sng: gm nhiu c lao, ranh gii khng r, vng trung tm c th gp hoi t b u. + Nang ha: gm nhiu c sng v c v x bao quanh.

28

Hinh 1: Qu trnh tin trin ca mt vim lao TK: Khun Koch , O: khng c, : c hoc khng

Hnh 2- 3: Tn thng i th vim lao phi 2. Tn thng vi th Trong vim lao, tn thng vi th cng tri qua cc giai on nh trong vim ni chung. 2.1. Giai on huyt qun huyt L phn ng vim xut tit xy ra sm nht trn c th ngi lnh c nhim lao. Phn ng ny cng ging nh trong vim xut tit thng thng gm xung huyt, dch ph vim, v xm nhp bch cu a nhn. Trong 24 gi u ngi ta nhn thy bch cu a nhn cng ng vai tr thc bo trc khun lao, cc m vn, cc thnh phn hoi t, nhng sau do trc khun b hy hoi s gii phng nhiu phn t ha hc to mi trng nhy cm vi trc khun v kch thch m, tng sn t bo hnh thnh nang lao. 2.2. Giai on phn ng m (giai on to nang lao)

29 Sau khi tip xc vi trc khun, bch cu a nhn thng b thoi ha v c thay th bng nhng bch cu n nhn, lc u bch cu n nhn ng chm li tng m (dng biu m) v sau chuyn dng thnh cc i thc bo, i bo langhans l nhng t bo c kch thc ln, bo tng rng bt mu , bn trong cha nhiu nhn v nhn thng sp xp thnh hnh vng cung (hnh mng nga), xen k c cc i thc bo sau khi n trc khun chuyn dng thnh biu m. Thc cht l nhng t bo thoi ha nn cn c gi l thoi bo hoc t bo dng bn lin. vng trung tm vim hnh thnh m hoi t b u: y l dng hoi t c bit ca vim lao do nhiu nguyn nhn nh thiu mu cc b, tc ng ca acid phtioic, cht phosphatid v tnh trng nhy cm ca ngi bnh. Hnh nh hoi t b u v i th c mu xm trng, c qunh hoc mm ging nh u h, chao, hnh nh vi th thun nht v cu trc, nhum bt mu hng. Cht hoi t c th ha lng, ha si, hoc to hang lao. Nang lao vi trung tm l hoi t b u, ngoi cng c bao bc bi lympho v t chc x l hnh nh ca mt nang lao in hnh.

Hnh 4-5: Tn thng vi th ca vim lao 2.3. Giai on sa cha hn gn Nu vim lao tin trin tt do p ng vi iu tr v bnh nhn c sc khng th t chc x s tng sinh xm nhp vng tn thng to so, bao bc v x v tn thng i vo n nh, hn gn.