Khoa Nng Nghip & TNTN

Thy Sinh i Cng

Tc gi: Ha Th Phng Lin

Gii Thiu TRNG I HC AN GIANG THY SINH I CNG Ha Th Phng Lin Long Xuyn - 2005

Chng 1: Lch S Hnh Thnh V Hin Trng Ngh C

Lch s pht trin ngh c
Da theo mt s t liu ghi li, lch s pht trin ca con ngi v lch s pht trin ngh c c mi quan h gn b vi nhau. Lc ban s x hi loi ngi cn nh nn nhu cu thc phm cha nhiu, nn vic thu lm p ng c nhu cu i sng. V sau x hi loi ngi pht trin ln dn ln, nhu cu thc phm gia tng, vic hi lm khng cn p ng nhu cu, nn hot ng sn bt, khai thc t nhin bt u pht trin. 1. Nn tng ngh khai thc c T nhng hot ng sn bt c, sau hnh thnh ngh khai thc c t nhin. Ban u cc dng c sn bt c rt th s, sau ng c dn dn c ci tin. T cc loi ng c n s nh cu, li chi, n... n nay c nhng dng c sn bt hiu qu hn nh li vy, li co, my d c, nh sng n d c ... Ngy nay, ngh khai thc c vn cn tn ti vi mt trnh cao. Sn bt, khai thc c l nn tng ca s pht trin ngh khai thc c hin i v s vn cn pht trin trong tng lai. 2. Nn tng ngh nui c Khi vic sn bt nhng sn phm c nhiu hn nhu cu s dng th con ngi bt u lu gi li nhng sn phm trong mi trng gn ging vi mi trng thin nhin dng c lu hn. T vic lu gi , mt s loi sinh si ny n thm v s lng, khi cho thm thc n vo th thy cc sinh vt lu gi li ln nhanh hn. nim nui c bt u hnh thnh. Ngh nui c dn dn pht trin tri hng ngn nm qua.

Hin trng ngh c

1. Ngh khai thc c th gii n nay sn lng ca ngh khai thc c th gii ch yu l cc loi c bin. Nim tin v ngun li v tn ca bin vn cn c duy tr. Nhng thc t, ngh khai thc c ang i dn vo theo hng vt mc n nh. Sn lng khai thc c c xu hng st gim. Ngh khai thc c bin c th chia thnh ba giai on pht trin 1. Giai on tng nhanh t nm 1940 (20 triu tn) n nm 1970 (60 triu tn). 2. Giai on tng chm t nm 1970 n 1989 (90 triu tn) 3. Giai on khng tng v c xu hng gim, t nm 1982 n nay. 2. Ngh nui c th gii

Ngh nui c chu xut hin u tin Trung Quc, t nht khong 2500 nm. V nm 474 trc Cng Nguyn Vic nui c chp c Phm Li (Fan Li) ghi chp. iu ny c ngha l k thut nui c phi c trc . chu Phi ngh nui c c cch y khong 4000 nm ti Ai Cp. Trc cng nguyn khong 2000 nm ngh nui c c hnh thnh v cn qua cc bc v trn , i tng nui l c r phi trong ao hay trong cc knh thot nc chnh. Nui kt hp c chp (nui ghp) vi cc loi c chp Trung Quc trong cc ao bn phn v nui c c cho n xut hin khong vi th k qua. Nui ghp cc loi c chp n vi nhau trong ao (khng c bn phn hay cho n) xut hin cch y 1000 nm. 2.1.Ngh nui c ni a Ngh nui c ni a hay l nui c nc ngt hu ht cc quc gia chu ch pht trin trong thi gian gn y. Cc nh bun Trung quc em c chp vo nui cc quc gia ng nam nh Indonesia, Malaysia, Singapore v Thailand vo cui th k qua hay u th k 20. Vit Nam v Lo, ngh nui c trong rung la trn cc vng ni i xut hin min Bc do ngi dn tc Thi khi u qua mt vi th k. Ngh nui c b Bin H - Campuchia v An Giang ng Thp c khong gn 50 nm. Mt vi quc gia nh Myanma v Nepal, ngh nui c cn rt tr khong 50 nm tui. Hu ht ngh nui c cc nc chu ch pht trin ng k vo khong hn 30 nm qua. Loi c nui ch yu l cc loi c chp, c tra, ba sa v c r phi. Hin nay ngh nui c nc ngt pht trin vi nhiu m hnh nui v i tng nui khc nhau. T hnh thc nui nc tnh, in hnh l nui c ao pht trin thnh m hnh nui c trong h cha vi din tch mt nc ln. Nui c nc chy trong lng, b, ng qung ven sng, hay nui c trong h thng sn xut kt hp canh tc la, mng vn cy n tri 2.2. Ngh nui c ven bin hay nui hi sn Ngh nui c ven bin cn gi l ngh nui hi sn. Hnh thc nui l nhng m nui c tm c ging thu t t nhin. m nui thit k da vo nh hng ca nhp thu triu. Ngoi ra cn c nhng chic b nui c bin. i tng nui a dng, ngoi c cn c cc loi gip xc nh tm, cua, nhuyn th nh hu, vm, trai, s, nghu, c, ip v cc loi rong bin. Ngh nui c ven bin xut hin u tin l ngh nui c mng o Java Indonesia khong 600-800 nm sau cng nguyn. Philippine ngh nui c mng cng xut hin vi trm nm. Nht bn, ngh trng rong bin bt u cch y khong 400 nm v nui nhuyn th khong 300 nm. Vit nam ngh nui hi sn cn rt non tr. Ngh nui tm qung canh xut hin trc, nui tm bn thm canh ch bt u t nhng nm u ca 1980, sau nui nhuyn th: nghu, s huyt

nh ngha mt s thut ng trong ngh c

1. C (fish) l g? Theo ngha rng ca ngnh th c l nhng sinh vt sng trong mi trng nc. Theo ngha hp th c l nhng ng vt c xng sng, sng trong nc, hay sng lng c th bng mang, c th c s dng trc tip cho nhu cu i sng ca con ngi. 2. Ngh c (fisheries) l g? l nhng cng vic lin quan n qu trnh khai thc, nui trng v pht trin ngun li cc sinh vt sng trong nc. Khi ni n ngh c th n c hiu nh mt hot ng bao gm 3 lnh vc : khai thc, (Capture fisheries), nui trng thy sn (Aquaculture) v pht trin ngun li (Culture based or enhenced fisheries). 3.Thy sn l g? Thy sn l nhng sn vt khai thc c t trong mi trng nc, c th qua hay khng qua khu nui trng. Cc sn vt ny ch c hiu theo ngha hp l ng vt v thc vt. 4. Nui trng thy sn l g (Aquaculture)? Thut ng Nui Trng Thy Sn c s dng kh rng ri ch vic nui cc ng vt thy sinh (c - fish, thy sinh vt c v - shellfish) v thc vt thy sinh (rong bin - seaweeds) trong mi trng nc ngt v l. Theo cch ni khc Nui trng thy sn l hot ng canh tc mi trng nc (farming in water). Tuy nhin, khi ni v Nui trng thy sn cng c th phn chia chng theo cc nhm khc nhau, nu da theo:

K thut nui hay h thng nui th c nui ao, nui lng, b, nui nc chy, nui ng qung, ... i tng nui th c : nui c, nui s, nui tm, rong bin, ... Mi trng nui th c nui nc ngt, nui nc l, nui nc mn ... Tnh cht mi trng nui th c nui vng nc lnh, nui vng nc m, nui vng cao, nui vng ng bng, nui ni a, nui ven bin, ...

Ngoi ra, cng c nhng nh ngha khc v nui trng thy sn nh 1. Nui trng thy sn l bt k nhng tc ng no ca con ngi lm ci thin s sinh trng ca mt sinh vt no trong mt din tch nui no . 2. Nui trng thy sn l mt hay nhiu tc ng (ca con ngi) lm nh hng ti chu k sng t nhin ca sinh vt no . 3. Theo FAO (1993): Nui trng thy sn l canh tc cc thy sinh vt bao gm c (fish), nhuyn th (Molluscs), gip xc (Crustaceans) v thy thc vt (Aquatic plants). Canh tc c ngha l mt dng tc ng vo qu trnh ng nui nng cao nng sut nh th ging thng xuyn, cho n, ngn chn ch hi ...

Chng 2: Mi Trng Nc V Cc Loi Thu Vc Trong Thin Nhin

Mi trng nc
nh Ngha: Mi trng (environment ) l phn th gii vt cht bao quanh ta. Trong mi trng thy quyn (hydrosphere) l mt b phn ca mi trng thin nhin v l mi trng sng c din tch ln nht, chim 71% din tch tri t (363 triu km2/510 triu km2). 1. Ti nguyn nc (Water resources) 1.1. Ti nguyn nc th gii S sng tn ti trn tri t nh c nc. T xa xa vai tr ca nc c nhn thc l rt quan trng trong i sng nhn loi. Cc nn vn minh ln ca nhn loi trn th gii hu ht u pht sinh bn cnh cc dng sng ln. Nn vn minh Lng H Ty . Nn vn minh Ai cp h lu sng Nile. Vn minh sng Hng n . Vn minh Hong h Trung quc v vn minh sng Hng vit Nam Nc tham gia vo thnh phn cu trc ca sinh quyn. Chu trnh vn ng ca nc trong kh quyn gi vai tr quan trng trong vic iu ha kh hu, t ai v s pht trin trn tri t. Nc c xem l mt ti nguyn c bit, v tng tr mt nng lng ln cng nhiu cht ha tan c th khai thc phc v cuc sng con ngi. Ti nguyn nc trn tri t c tnh khong 1.386 triu km3. Lng nc ngt s dng c ch c 0,8%. Trong khong 105.000km3 nc ma - ngun cung cp nc ngt cho tri t - th 1/3 s nc (khong 37.000 km3) xung sng, sui v tch t trong t, cn 2/3 tr li bu kh quyn do bc hi b mt v s thot hi nc thc vt. Trong 1/3 lng nc , nc dng sinh hot trung bnh trn u ngi vo khong 250 lit/ngy. cc nc cng nghip pht trin, lng nc s dng cao gp 6 ln mc trn. Th tch ngun nc t nhin trn th gii

Ngun nc i dng Nc ngm Bng

Th tch(1.000km3) 1.348.000 8.000 29.000

T l(%) 97,312 0,577 2,093

H, Sng, Sui Nc chy trn t lc a Tng cng

200 40 1.385.240

0,014 0,003 100

1.2. Ti nguyn nc Vit nam Vit Nam c ngun ti nguyn nc kh di do, do Vit Nam c lng ma trung bnh hng nm cao, h thng sng ngi, knh rch dy c ( mt 0,5 2 km/km2) vi chiu di tng cng trn 52.000km. Trong c cc h thng sng ln nh Mkng, sng Hng, sng ng Nai Ngoi ra cn c 213.549 ha mt nc h cha v cc cng trnh thy li, thy in ln nh Ha Bnh, Thc B, Tr An, Ni Cc, K G, Du Ting, Nm Rn, T Keo Cht lng nc ca sng ngi Vit Nam c khong ha thp (200mg/l), phn ng trung tnh hoc kim yu, thuc loi nc mm. 2. c tnh ca mi trng nc thun li cho s sng ca thy sinh vt 2.1. ha tan ln: Phn t nc gm 2 nguyn t Hydrogen v Oxygen hp thnh. y l mt phn t lng cc v khng i xng. Trong phn t nc khong cch gia Hydrogen v Oxygen khng ging nhau nn to ra bn cht lng cc v to thnh mt in trng quanh n. Nh c im ny nc c th ha tan c nhiu cht kh khi chng dng ion. Cc loi mui v c l dng in hnh ca mng ion, khi cc loi mui ny c a vo nc s ln lt ha tan trong mi trng nc. Nc ha tan c mt s hp cht v c, hu c v cc cht kh. Kh nng ha tan v in ly ln ca nc lm cho mi trng nc tr thnh mi trng cung cp cc cht dinh dng v cc cht kh cho thy sinh vt. ng thi d dng phn tn cc cht do chng thi ra. 2.2. Khi lng ring cao v nht thp Hai c tnh ny nh hng rt quan trng n s di ng ca thy sinh vt trong nc. Sc nng s ln lm vt d ni, sc cn s nh, vt s bi nhanh hn v t tn nng lng. 2.3. Nhit lng ring cao v dn in km Hai c tnh ny lm khi nc trong thy vc ht nhiu nhit, gi nhit, bo m iu kin nhit n ha cho i sng thy sinh vt. 2.4. ta nhit v thu nhit ln

ta nhit : 1gr nc ta ra 79,4 cal. c tnh ny rt quan trng i vi cc thy vc x lnh. Khi lp nc trn mt thy vc ng bng, nhit ta ra gi cho lp nc bn di khng b ng bng. thu nhit ca nc l 538,9cal/g, lng nhit ny lm lnh i khi nc xung quanh mt cch ng k, c tnh ny rt quan trng i vi cc thy vc x nng: khi nc bc hi di nh nng mt tri, thu

nhit ln ca nc gi cho nc trong thy vc khng qu nng , nh hng xu n i sng thy sinh vt. 2.5. Sc cng b mt ln Trong s cc cht lng, nc c sc cng b mt ln, ch km thy ngn. c tnh ny to iu kin cho mt s sinh vt sng c quanh b mt nc, sng ng thi hai mi trng kh v nc. 2.6. Khi nc trong thy vc lun chuyn ng Do nhiu nguyn nhn, khi nc trong mt thy vc lun lun chuyn ng , k c trong nhng thy vc nc ng. nc chuyn ng gip cho s di chuyn ca thy sinh vt d dng, cung cp Oxy v thc n trong nc, phn tn cht thi, iu ha nhit , mn, kh ha tan trong nc c d dng thun li. Do c tnh thun li cho i sng thy sinh vt nn c nhng gi thuyt ng tin cy :

S sng ca tri t pht sinh t mi nc. Cc dng sng u tin c hnh thnh nn trong cc bin nng xut hin trn tri t hng t nm v trc. Trong s 71 lp ng vt bit, c 53 lp c i din sng nc.(75%). Hu ht cc lp ng vt sng t do (90%) c i sng nc. Xt v ngun gc pht sinh, s lng lp v phn lp ng vt v thc vt pht sinh t mi trng nc nhiu hn hn so vi s lp v phn lp ng vt , thc vt pht sinh t mi trng cn. Gii hn phn b ca sinh vt v tng mu m ca mi trng nc cng ln hn nhiu so vi mi trng cn. (Tnh theo chiu thng ng).

Kh quyn Gii hn phn b sinh vt Gii hn tng mu m 7-8 km -

t 2,5 -3 km 0,5 - 1m

Nc ti 10 km ti 200m

Thy vc v s phn chia cc vng trong thy vc

Cc thy vc trn tri t c th chia thnh hai nhm ln: hi dng v thy vc ni a. Hai nhm ny sai khc nhau v nhiu mt.

Hi dng Din tch Lch s hnh thnh Nng mui Tnh n nh Rt ln Thi k u a cht Cao t bin i Nh

Ni a

K tam, t 0%0 Bin i nhanh

1. i dng th gii, i dng v bin

i dng th gii : Khong nc rng, bao gm tt c cc i dng v cc bin, to thnh mt lp nc lin tc bao quanh a cu. Trong s 510 triu Km2 din tch v tri t, mt nc bin chim 361 triu km2, t lin ch chim 149 km2 . Nh vy 70,8% din tch tri t l i dng v bin, cn 29,2% l t lin. i dng th gii gp 2,5 ln din tch t lin. i dng l mt b phn ca i dng th gii. Cc i dng tch bit vi nhau bi cc du hiu sau y: ng ven b cc lc a v cc qun o, a hnh y bin, cc h thng c lp ca dng chy bin (hi lu), hon lu kh quyn, s phn b ngang v thng ca nhit nc, mui v cc iu kin sinh hc.

Hin nay h thng phn chia i dng th gii c chp nhn nh sau: Thi Bnh dng, i Ty dng, n dng v Bc Bng dng.

Bin: Cc phn ring bit ca i dng n su vo t lin, t hay nhiu gi l cc bin. V a l bin nh hn nhiu so vi i dng. Bin l b phn ca i dng. Theo qui lut, cc bin u c mt ch thu vn chi phi khc vi ch thu vn ca phn i dng tip cn ti mt mc no .

Tu theo du hiu hnh thi v thu vn, cc bin c chia nh sau:

Bin ven lc a. Bin bn trong lc a. Bin gia cc lc a v bin gia cc o

Chng l nhng khu vc tch bit t nhiu vi vi thu vc i dng. nhng nt khc bit c th l do cu to ca v tri t y, thnh phn v cc tnh cht ca nc. Nng mui ca ca cc bin thng khc nhau vi mui trung bnh ca i dng. Bin cng khc vi i dng v ch nhit, tnh cht triu, iu kin sinh thi, h thng dng chy (hi lu). Tt c nhng nhng nt c th ca bin l do s tng tc ca bin vi t lin tip cn.

Nn v bao quanh khi nc hi dng t trn xung di c th phn chia thnh cc vng nh sau:

Vng thm lc a: vng tng i bng phng, t dc, su khong 200 500m, vng ny chim khong 7,6% din tch hi dng. Ring v nn y ca vng ny c chia thnh cc vng nh sau: o Vng triu ( Littoral) l vng b hi dng gii hn trong bin dao ng ca thu triu. o Vng trn triu (Supralittoral) l vng pha trn mc thu triu cao nht. o Vng di triu (Sublittoral) l vng y su khong 200 - 500m. y l vng ca khu h thu sinh vt hi dng phong ph nht v thnh phn v s lng. Sn dc lc a (Batial) l vng dc tip theo ca vng thm lc a, su 500 - 3.000m, theo nn y th y gi l sn y dc. Nn hi dng l vng su hn 3.000m, vng ny c chia thnh 2 vng ph theo cu trc y. (Hnh 3) o Vng y su (Abyssal) l vng c su 3.000 - 6.000m. o Vng y cc su (Ultraabyssal): y l vng hp, su nht hi dng.

Theo chiu ngang, ngi ta phn chia b mt hi dng thnh hai vng ln l vng ven b v vng khi.

Vng khi : tng ng cc vng su trn 500m.

S phn chia cc vng hi dng khng ng nht m tu thuc vo tng tc gi. chiu sng ca tng nc, c tnh phn b thnh phn loi v s lng ng thc vt, c tnh cu trc qun loi sinh vt sng trong mi vng l nhng yu t lm c s phn chia cc vng ca hi dng. Mi vng phn chia ca hi dng c nhng c im ring bit v cc nhn t v sinh nh: nhit , nng mui, nh sng, nn y v nhng yu t hu sinh nh thc n c coi nh nhng sinh cnh ring, l ni sng ca qun loi sinh vt ring thch ng vi iu kin sng ni . 2. Thy vc ni a Cc thu vc ni a ch chim mt din tch rt nh ca mi trng nc so vi hi dng, nhng li rt phc tp v hnh thi cu to cng nh v c tnh thu l, ho hc v sinh hc. 2.1. Cc thy vc trn mt t Cc thu vc ni a trn mt t c th chia thnh hai nhm: nc ng v nc chy. Cc thu vc nc ng tiu biu l h, ao, m, ng ly . Cc thu vc nc chy tiu biu l sng, sui, mch nc phun. Cng c th phn bit cc thu vc t nhin v nhn to nh h cha nc, rung la nc, ao o, cc h thng knh mng thu li Trn thc t, s phn chia ny ? cc

loi thu vc trn y khng tht r rng v n nh. C nhng thu vc va c tnh cht nc chy, va c tnh cht nc ng nh h cha nc. C nhng loi thu vc nh rung la nc c th l thu vc nc chy hay nc ng ph thuc vo c tnh ch canh tc ca tng vng.

H t nhin l loi thu vc c dng trng su ln trn mt t, cha nc, c th cha nc ng hoc nc chy chm. V mt hnh thi v khi nc, h khc vi m ao v ln v din tch v su. H cng khc sng hnh thi l nn v ngn hn, tc nc chy chm hay nc ng hn. H t nhin khc vi h cha nhn to ngun gc hnh thnh, khng c p chn, nhng c lin h v v tr v ch nc i vi sng lin quan V mt ngun gc, h t nhin c nhiu loi c phn bit theo nguyn nhn hnh thnh: h ngun gc sng, h hang vi, h a chn, h bng h.

Nn v ca mt h t nhin tiu biu c th chia thnh (hnh 4 -5)

Vng nn h: vng nn t tng i bng phng ven b. Vng dc h: vng tip vi nn h c dc ln. Vng lng cho: vng su nht gia h, c din tch ln nht.

Tng ng vi cc vng phn chia ny, nn y h c th chia thnh cc vng nh sau:

Vng ven b: vng nng, ng vi vng nn h, c thc vt ln nc pht trin, mc nh ln trn mt nc hay di mt nc. Vng y dc: vng tip sau, ng vi vng dc h. Vng ny tng i su, thc vt ln nc t i v ko di ti gii hn phn b cui cng ca thc vt ln nc trong h. Vng y su: ?ng vi vng lng cho, nc su khng c thc vt ln nc.

Tng ng vi cc vng phn chia y h, tng nc h c th phn chia thnh tng mt (epilimnion), tng gia (metalimnion) v tng y (hypolimnion). Cc tng sai khc nhau nhiu c im v thu l, ha hc v sinh hc. S phn chia cc vng v cc tng trong h trn y ch thy r cc h tng i ln v din tch v su. cc h h nh s phn chia ny thng khng r rng. Trong thin nhin, h t nhin thng tri qua nhiu giai on pht trin t khi mi hnh thnh cho ti giai on gi ci v c khi mt hn. Qu trnh pht trin ny c khi ch trong vng vi trm nm. Do hin tng vt cht tch t t bn ngoi hay bn trong h. H dn dn tr thnh nng v hp dn ri mt hn c tnh h ban u, chuyn thnh m ri thnh ao. Sau cng h c th chuyn thnh m ly hay mt hn.

H cha nc nhn to: y l nhng thu vc nhn to c xy bng cch p p, ngn dng chy ca sng hoc sui. Do khi nc

trong h gn p c tc chy rt chm, mang tnh cht h. Trong khi ni xa p, tc nc chy cn ln, cn mang tnh cht dng sng. H nhn to khc vi h t nhin hnh thi mt i xng ca vng trng su. Vng su nht ca h khng phi chnh gia h m lch pha p ngn. Mt khc h nhn to khc sng ch ch c lp nc trn mt l lun lun chy theo mt chiu. Do s bin i ln ca mc nc h trong nm, nn cc vng phn chia ca h cha nc nhn to thng rt phc tp v kh xc nh. Ao l loi thu vc nc ng nh, nng, hnh thnh nn do nhiu nguyn nhn t nhin hoc nhn to. Ao c th l vng trng su t nhin (ao t nhin) hoc o nn (ao o) tch t nc t nhiu ngun khc nhau: nc ma, nc sng, sui Ao cc vng ni cn hnh thnh nn do p p ngn mt vng lng su tch t nc sui. Do din tch nh v nng (khong 1-2m) nn cc vng phn chia khng r rng. Thc vt nc pht trin vng ven b, nhng do y nng c khi lan c ti vng gia. m l loi hnh thu vc c kch thc v su trung bnh, c th xem l loi hnh thu vc trung gian gia h v ao, l mt giai on trong qu trnh ao ho ca h. V mt loi hnh, ao v m cng c th coi l thu vc dng h. Sng l thu vc nc chy tiu biu vi c im: khi nc lun chy theo mt chiu nht nh, t thng lu n h lu, do s chnh lch v c vi mt bin ca dng sng. Dng chy ca mt con sng khi nc y gia hai b sng gi l dng chy nn. Khi nc cn, dng chy ca sng thu vo dng chy gc, cch xa hai b sng. Bi t cn h ra trong ma nc nm gia b sng v dng chy gc gi l bi sng. Bi sng c th phn thnh nhiu tng. Theo dng chy, t u ngun ti ca sng c th chia thnh ba phn:

* u ngun (thng lu): sng thng hp, nng, tc nc chy mnh, nn y l nn y gc, bao ph bi cc phn t vt cht c ln. Nu vng ni nn y sng l c ln. * Gia ngun (trung lu) : dng sng rng dn ra, c th c thm nhiu ph lu, tc nc chy gim i. Nn y sng vng ny c tnh cht hn hp: nn y gc ch cn mt s ni, cn ch yu l nn y bi p, cu to bi vt cht c nh ( nh, ct, bn) do nc sng ti n lng ng xung. * Cui ngun (h lu): c lng sng m rng cho ti ca sng, tc nc chy nh. Nn y hon ton l nn y bi p v ch gm cc phn t vt cht c nh (ct, bn ).

Vng ca sng l vng tip xc vi bin, chu nh hng thu triu. Nc sng pha ln vi nc bin to thnh mt vng c c tnh thu l, ho hc, thu sinh hc rt phc tp v c sc. Tc nc chy ca sng cng thay i theo chiu ngang: mnh gia dng v nh hai ven b. Nn y v b sng khng ngng b bo mn. Cc vt cht b bo mn

ni ny s c ti n bi p ni khc. Do lm dng sng lun bin i theo theo chiu ngang cng nh theo chiu thng ng. C khi lm dng chy i hng to thnh hnh thi khc khuu ca dng sng trung lu. Sui l loi thu vc nc chy ph bin vng ni. Sui c trng lng hp v nng ca dng chy, mc nc thp v c nn y . Theo chiu di, con sui c th chia thnh ba phn: o u ngun : l phn trn sn dc, nc thnh thc, nn y l tng. o Gia ngun: l phn sui chy qua thung lng, lng, bn lng sui rng ra, nn y l nh haybn. o Cui ngun : l ni sui ra sng, lng sng m rng c khi to thnh vnh nh. dc theo sui c nhiu nhnh ph vo. ng ly: l loi hnh thu vc c bit, nc nng, ph y thc vt nc. Thu vc ny khng gii hn r vi vng t kh xung quanh. N c coi nh dng chuyn tip gia t kh v thu vc. ng ly c th l giai on cui cng trong giai on pht trin thoi ho ca h t nhin. y nng dn ln, thc vt ln pht trin m hnh thnh. Rung la l loi thu vc nhn to ph bin v c trng cc vng nhit i v cn nhit i. c im ca rung la l c b ngn thnh vung, y bng, nc nng, thu sinh thc vt pht trin dy c (la, c, to). Xt v thi gian ngp nc, c th chia rung thnh cc dng nh sau:

* Rung mt v c nc : Rung ch c nc vo thi v cy la. * Rung c nc quanh nm: Xt v c tnh khi nc trong rung c th chia thnh : Rung nc chy ( rung vng ni) v rung nc tnh (rung vng ng bng). 2.2. Nc ngm: Dng ch chung cho mi trng nc cc dng khc nhau nm di mt t. c tnh chung ca mi trng nc ny l khng c nh sng, c lp vi iu kin thi tit bn ngoi, nhit nc thp v khng thay i. Trong t nhin, nc ngm c th chia thnh ba loi:

Nc ngm lp trn: l lp nc ngm ng li trn lp t khng ngm nc u tin, tnh t mt t ca v tri t. Loi nc ngm ny c dng hang nc ngm, sng, h ngm hoc c dng nc mao dn. Nc nn l lp nc ngm b nn gia hai lp t khng ngm nc, do chu mt p lc ln. Nc khong l nc ngm tip xc vi cc khe a chn, ho tan nhiu mui khong. Ccn thu sinh vt sng trong iu kin nc ngm (Troglobiont) rt c trng v hnh thi v sinh hc.

c tnh thy l ha, c hc v nn y thy vc

1. p lc nc Do trng lng ring cao, nht l khi c mui ho tan (c th t ti 1,347g/cm) nn p lc nc trong thu vc kh ln. bin khi xung su 10,3m v thy vc nc ngt ni a - c 9,986m (ti nhit 4oC) p lc nc li tng ln 1 atm. hi dng, 4/5 din tch y su trn 1.000m (vng su) c p lc nc trn 1.000atm. cc thy vc ni a rt t gp p lc nc cao nh vy. Mi loi thy sinh vt c kh nng thch ng ring vi p lc nc. Cc loi thch ng rng (eurybathe) c th sng c trong khong bin i rng ca p lc nc nn c s phn b rng theo chiu su. Th d nh Hi sm Elpidia v Myriotrochus sng c su t 100 - 9.000m. Pogonophora, nhiu loi mc v c ch gp vng nc su trn 5000 - 6000m, ni c p lc nc ln. Cc loi thch ng hp (stenobathe) ch sng c trong iu kin p lc nc nht nh, c s phn b rt hp theo chiu su. Th d nh c nn Patlla, giun ng Arenicola ch gp vng nc nng ven b, c p lc nc thp. 2. S chuyn ng ca khi nc trong thy vc Trong thu vc, do nhiu nguyn nhn tc ng, khi nc lun chuyn ng, k c trong thu vc nc ng. Nc trong thu vc chuyn ng di dng sng v dng chy. 2.1. Sng Sng l do quan h tng h gia khi nc v kh quyn. Sng do gi to nn, gy ra s chuyn ng giao ng ca khi nc trn mt, nhiu khi sng rt ln. Ngoi sng trn mt cn c sng ngm. Sng c nh hng ln ti i sng, s di chuyn v phn b ca thu sinh vt, c bit i vi cc thu sinh vt vng ven b v thu sinh vt sng tri ni. 2.2. Dng chy Dng chy c th l dng chy ngang, dng chy thng ng hay hn hp. Dng chy l s chuyn ng ca khi nc theo mt hng nht nh trong thu vc. Dng chy sinh ra c th do gi, lc ht ca mt tri, mt trng, s chnh lch v p lc khng kh, v mc nc v trng lng ring ca nc, do chnh lch v nhit , mn v cc nguyn nhn khc. Dng chy ngang ln nht v quan trng nht ca khi nc trong hi dng l dng thu triu v cc dng chy hi dng. thu triu bin v hi dng sinh ra do lc ht ca mt tri v mt trng i vi tri t. l hin tng nc nc bin v hi dng dng cao, h thp mt cch tun hon trong ngy. Ngoi cc dng chy ngang, hi dng cn c cc dng chy thng ng. Nc t trn mt hi dng chm xung su vng cn cc to thnh cc dng chy thng ng t trn xung vng ny, ri li ni ln vng ven xch o, to thnh cc dng chy thng ng t di ln vng ny. cc vng bin ven b, cc vnh, c bit l cc bin nhit i cn c cc dng nc t lc a chy ra c lu lng ln sau cc v ma.

c tnh chuyn ng ca khi nc trong thu vc nh hng rt ln n s di ng, hot ng dinh dng, phn b ca thu sinh vt. Cc dng nc hi dng to nn nhng iu kin thun li v nhit , thc n cho c, nh hng n sn lng cc bin. 3. nh sng Ngun nh sng ch yu trong cc thu vc l t mt tri v mt trng to xung, ngoi ra cn c ngun pht sng t thu sinh vt. Phn ln lng nh sng vo nc c cc phn t nc v cc vt l lng trong nc hp th. H s hp th nh sng ca nc t l nghch vi trong ca nc v khc nhau i vi loi tia sng khc nhau. Nh vy, cc thu vc nc c, c lng cht ci (seston) ln hp th nh sng nhiu hn cc thu vc nc trong. Cc tia sng i vo trong nc khng ng u, ph thuc vo di sng v trong ca nc. su nht ca cc tia sng i vo nc khong 1.500 1.700m. Vng su di 1.700m, c th coi l vng khng c nh sng mt tri. Do cc tia sng xm nhp vo nc khc nhau, nn c th chia tng nc t trn xung di su thnh cc vng nh sng khc nhau.

Vng trn (vng sng t 0 -200m) l vng cn cc tia sng tia sng t ti tm, bo m s quang hp cho thc vt pht trin. Vng gia (vng mt sng t 200 - 1.500m) l vng ch cn cc tia sng c sng ngn v cc ngn. Vng di ( vng ti : su hn 1.500m) l vng khng c nh sng.

nh sng nh hng n s di ng v phn b ca thu sinh vt theo su, c bit l thc vt quang hp. S phn b ca nh sng khng ng u theo su to nn cc vng thc vt phong ph ng vi cc vng sng ca tng nc. s thay i chiu sng ngy v m c tc dng ti hin tng di ng ngy v m ca thu sinh vt. nh sng cn gip thu ng vt nh hng di ng, gi l tnh quang hng ng, thc y cc qu trnh sinh ho trong i sng c th, to vitamine, nh hng nht nh n qu trnh sinh sn, li sinh sn, chu k sinh sn v bin i v hnh thi, mu sc, cc c quan cm quang ca ng vt cc vng khc nhau. 4. phng x phng x ca nc trong thu vc l do trong nc c cha cc cht phng x nh Trontium - 90, Cezium - 173, Ytrium - 91, Cerium - 144... Lp nc mt tch t cht ph ng x nhiu hn lp nc di su. Cht phng x tch t vo nc t khng kh, cc v n ht nhn di bin, t cc cht thi ca tu nguyn t hay cc khu cng nghip nguyn t. Cht phng x c tc dng gy hi cho thu sinh vt, lm trng v phi pht trin khng bnh thng. Khi tich t vo c th sinh vt cht phng x c tc hi lan truyn cho ngi v thu sinh vt khc khi s dng chng. 5. Nhit Ngun nhit ch yu ca nc trong cc thu vc l t bc x mt tri v cc tia sng di: hng ngoi, , da cam. Ch nhit nc tng i n nh hn khng kh. Do c to nhit v thu nhit ln, cc lp nc trn mt

v di su iu ho nhit ln nhau trong qu trnh lnh i hay bc h i, lm cho khi nhit ca c khi nc t bin i. Ch nhit ca nc trong thu vc bin i theo ba nhn t ch yu: v , ma v v su. S bin i ny lm thay i trng lng ring ca nc cc vng khc nhau, ca cc ma v su khc nhau. Nht l gia tng mt v tng y, u to nn hin tng phn tng nhit nc, chu chuyn nc theo ma trong cc thu vc ni a v cc dng nc thng ng hi dng. nh hng ca nhit nc trong thu vc i vi thu sinh vt rt ln, c tnh cht quyt nh i vi i sng thu sinh vt. Trong i sng c th nhit nh hng n tc trao i cht, h hp, dinh dng, nhp sinh sn v pht trin ca thu sinh vt. Nhit cng l nhn t quyt nh nh hng ti bin ng s lng ca thu sinh vt trong thu vc. Cng vi nng mui, ch nhit trong thu vc quyt nh s phn b theo v , theo thu vc, theo su, theo ma. 6. Nng mui Nc l dung mi ho tan tt cc cht mui. Khi chy qua cc lp t, nc ho tan mt lng mui ca t trc khi vo cc thu vc. Nc cc thu vc trong thin nhin c nng mui ho tan rt khc nhau v nng mui tng s cng nh thnh phn ion. V mt thu sinh hc i vi mi loi nng v thnh phn mui ho tan ca nc c mt khu h thu sinh vt c trng tng ng. Cn c vo , ngi ta chia nc thin nhin thnh bn loi chnh: nc ngt, nc l, nc mn v nc qu mn. Do quan nim v c tnh ca mi loi nc cn khc nhau, do cc dn liu dng lm cn c phn chia cha thng nht, nn gii hn phn chia cc loi nc thin nhin cn cha thng nht. Trc ht l gii hn ca nng mui ho tan tng s theo cc tc gi sau y:

Phn loi nc Nc ngt Nc l Nc mn Nc qu mn

Zernov(1934) 0.2 - 0.5%o 0.5 - 1.6%o 16.0 - 47.0%o > 47%o

Constantinov(1967) < 0.5%o 0.5 -30.0%o 30.0 - 40.0%o > 40%o

Nc ngt c c tnh l t thnh phn mui Clorite v ion Na, nhiu mui sulfate, carbonate, ion Ca, Si, Mn, N, P v cht hu c ho tan. Thu vc nc ngt c khu h thu sinh vt c trng, nhng cc vng tng i gn bin c th c mt s thu sinh vt nc l v nc mn di nhp vo. Nc l: Nng mui ca thy vc rt bt n nh, lun lun b nc trong lc a chy ra lm nht i v nc t ngoi hi dng trn vo lm mn ln.

Thnh phn khu h thy sinh vt vng nc l rt phc tp. Ngoi thnh phn loi nc l cn c cc loi nc mn v cc loi t vng nc ngt di nhp vo theo bin i ca nng mui. Nc l cn c chia thnh ba loi:

Nc l nht : 0.5 - 5%o Nc l va : 5 -18%o Nc l mn : 18 -30 %o

Nc mn cha ti 60 nguyn t ha hc. Trong thnh phn c nhiu Clorite v Na, t Carbonate, Ca cc hp cht N, P, Si v cht hu c ha tan. Hm lng cht vn cng t hn. Thnh phn khu h thy sinh vt nc mn rt c trng, t khi c nhng loi nc ngt hoc nc l di nhp vo. Cht ha tan trong nc thin nhin bao gm nhiu thnh phn khc nhau. C th chia thnh ba nhm ln: Cht v c ha tan, cht hu c ha tan v cht kh ha tan.

Cht v c ha tan trong nc t nhin gm ba thnh phn: o Thnh phn mui c bn l thnh phn ch yu ca cht v c ha tan trong nc thin nhin, gm c cc mui Clorite, Sulfat carbonat Hydrocarbonat, ca Na, Ca, K, Mg. Thnh phn ny tn ti di dng cc ion ch yu Cl2 , SO4, HCO3, CO3, Na, K, Mg v Ca. o Cc nguyn t to sinh (Biogen) gm cc hp cht v c v hu c ha tan ca N, P v Si l cht cn thit cho s to thnh c th sng. Thuc vo nhm ny cn c th k mt s mui khc nh Na, ca, K, Mg gi chung l cc mui dinh dng.. . N trong nc di dng cc ion NH4, NO2 v NO3, hoc dng hu c ha tan v khng ha tan trong nc. P cng dng v c v hu c ha tan hay khng ha tan trong nc. Dng v c trong nc l H3PO4 v cc dn xut. o Cc nguyn t vi lng bao gm cc nguyn t c hm lng rt nh, nhng rt quan trng i vi i sng thy sinh vt. Ph bin l : Fe, Ni, Pb, Cu, Mn, Co

7. Cht kh ha tan Trong nc thin nhin c cc cht kh ha tan. Nhng cht kh thng gp c hm lng cao: O2, CO2, N2, CH4, S, H2S, NH3 Ngun gc ca cc cht kh :

T khng kh i vo nc: O2, CO2, N2. Do qu trnh sng ca thy sinh vt v cc qu trnh chuyn ha vt cht xy ra trong thy vc : CO2, CH4, H2S, NH3. Do qu trnh phn gii kh v chuyn ha cc lp t su di tc dng ca nhit v p lc cao: CO2, CO, HCl, H2S, NH3.

i vi nc trn mt, ngun gc ca kh ha tan trong nc do hai ngun gc trn l ch yu. i vi nc ngm, kh ha tan trong nc do ngun gc th ba l ch yu.

Oxy (O2) :Oxy ha tan trong thy vc do t khng kh v t hot ng quang hp ca thc vt tng quang hp. Lng oxy ny s c tiu th trong qu trnh h hp, trong cc qu trnh oxy ha cc cht trong thy vc. Oxy trong nc hm lng cao c th thot ra ngoi khng kh.. nn y Oxy cn c chuyn ha t MnO kh ha tan trong nc lng xung y. Khi mt Oxy, cht ny li tr thnh hp cht Mn ha tan, ly li Oxy trong nc ri li lng xung y. Carbonic (CO2): Kh Carbonic cng c t khng kh, t hot ng h hp ca thy sinh vt v t cc qu trnh phn hy cht hu c vo nc. CO2 ha tan trong nc c tiu th trong qu trnh quang hp, trong qu trnh chuyn ha thnh HCO3 v CO3 v c th thot ra ngoi nc.

Hm lng O2 v CO2 trong nc cc thy vc ph thuc vo rt nhiu yu t. Nhit nc v nng mui cng cao, hm lng O2 v CO2 trong nc cng gim. Hm lng O2 v CO2 trong thy vc cn bin i theo ma, theo ngy m, theo su theo hot ng sng ca thy sinh vt v cc qut trnh chuyn ha vt cht hu c trong thy vc theo s thay i c tnh chuyn ng ca khi nc.

Hydrosulfure (H2S): H2S c hnh thnh do hot ng ca vi khun thi ra phn hy cht hu c v vi khun lu hunh kh sulfate trong nc. Loi th nht thng gp nc ngt, loi th hai thng gp bin v hi dng ni c nhiu sulfate. y l loi kh c gy tc hi cho thy sinh vt. Methane (CH4): Hnh thnh do qu trnh phn hy celuloze y h, ao, m ly, rt t khi gp bin. CH4 cng l kh c i vi thy sinh vt.

8. pH v hiu th Oxy ha kh 8.1. pH pH trong nc ph thuc vo nhiu nguyn nhn v c coi l cn c xc nh hm lng nhiu thnh phn khc. pH ca mt thy vc bin ng theo ngy v m, theo su v theo ma. pH thay i lm thay i cn bng h thng ha hc trong nc, qua lm nh hng gin tip n i sng thy sinh vt. 8.2. Hiu th Oxy ha kh (Eh) Hiu th Oxy ha kh (Eh) th hin mi quan h gia hm lng cht Oxy ha v cht kh thc hin qu trnh Oxy ha kh trong nc nh hng n i sng thy sinh vt, nht l vi sinh vt. 9. Cht hu c

Trong thnh phn nc t nhin, ngoi lng cht hu c trong sinh vt , cn c cc thnh phn cht hu c cc dng khc ngoi sinh vt : cht hu c ha tan, cht vn v cht keo. Thnh phn cht hu c ny do hai ngun:

Ngun ngoi lai: gm cc cht mn, b, cc cht thi sinh hot, cng nghip t ngoi tri vo thy vc. Ngun ni ti : do cc sinh vt trong thy vc cht i phn hy thnh.

Cht keo: mt tp hp phn t cc cht hu c v v c kt li trng thi keo loi, l lng trong nc. Cht vn : Mt phc hp gm mt gi th hu c, trn c nhiu thnh phn hu c, v c v c sinh vt (vi khun, to) Cht hu c ha tan trng thi cc acide amine ha tan trong nc. Lng cht hu c trong nc c xc nh mt cch gin tip bng n v mgO2/l. Cht hu c trong thy vc l ngun thc n cho thy sinh vt, phn cn li lng ng xung nn y to thnh cht bn y thy vc. 10. Nn y thy vc Nn y thy vc l iu kin tn ti v pht trin ca khu h sinh vt y, ng thi l ni , ni n trong tng giai on ca nhiu sinh vt trong tng nc. c tnh ca nn y ph thuc vo hai yu t: thnh phn c hc ca nn y v cht lng ng. Thnh phn c hc ca nn y do tnh cht a cht, th nhng ca nn t quyt nh . Cn c vo t l cc ht nh c kch thc nh hn 0,01 mm cu thnh nn y.

Phn chia Nn y Nn y ct Nn y ct bn Nn y bn ct Nn y bn Nn y bn nho

T l ht nh Khng c ht nh < 5% 5 -10% 10 -30% 30 -50% > 50%

Cht lng ng thy vc l ngun vt cht hu c tch t y thy vc, l mt khu trong chu trnh vt cht, quyt nh dinh dng ca thy vc. Trong tng thi gian, hng ma hay hng nm, cc vt cht hu c lng ng s to thnh tng tng theo chiu thng ng ca nn y, phn bit r rt do thnh phn v s lng khc nhau ca lp cht lng ng ng vi tng thi gian gi l vi tng. Cht lng ng hi dng do cc vt cht t lc a ra ch yu ven b v do xc sinh vt hi dng. Trong nn y hi dng c th phn thnh my loi cht lng ng sau:

Bn Globigerina Bn thn mm Pteropoda Bn to khu v Bn t st

Cht lng ng y h c hai loi:

Bn mn: do xc thc vt t ngoi vo v Bn thi do xc sinh vt trong h thi ra v lng xung. Trong c cc dng bn to, bn thc vt ln v bn cn vi. Bn vi y h t dinh dng, ngho cht hu c, thng gp h ngho dinh dng.

Chng 3: Vn Nhim V Phng Chng Nhim Trong Mi Trng Nc

S nhim cc ngun nc trn lc a hin nay l mt trong nhng vn nhim trm trng nht, c bit l i vi cc nc cng nghip ha. M ngi ta c tnh rng 90% lng nc sng c xem l phng tin vn ti cc cht thi ra bin. Ch vic chng nhim phosphat cho vng Ng h hng nm cng tn ht 500 triu la. Lin x c, hn 400.000km sng ngi b nhim mn tnh. Php, ni cc vn v mi trng c quan tm tng i sm v nh nc u t nhiu cho vic phng chng nhim cc sng ngi, c bit l nhng sng ln nh sng Sen, sng Ranh, sng Rn nhng cng vn lun trng thi nhim ng lo ngi.

Nguyn nhn v tc hi ca nc b nhim

1.1 Khi nim v nhim mi trng nc Thy vc c coi l nhim bn khi thnh phn hay trng thi nc trong thy vc b bin i do tc dng ca cc hot ng ca con ngi ti mc hn ch vic s dng cc nhu cu khc nhau hoc khng s dng c na. Ngun gy nhim c th l cht hu c, cht c ha hc, cht phng x C th phn bit hai loi nhim:

nhim s cp l hin tng nhim bn trc tip do cc cht thi t ngoi a vo. nhim th cp l l hin tng nhim bn gin tip t ni ny sang ni khc trong mt thy vc hay t thy vc ny sang thy vc khc (do cc sinh vt cha cht nhim , cht phng x) t cc vng nhim bn lt vo gy nn s nhim.

1.2 Nguyn nhn

Do nc thi sinh hot t cc khu tp trung dn c: Nc thi loi ny cha nhiu cht hu c, phn rc, vi khun gy bnh, trng giun ,sn v cc sinh vt gy hi khc. Loi nc thi ny ph bin nht. Do nc thi cng nghip vo. Loi nc thi ny phc tp v thnh phn. Ty theo loi cng nghip m nc thi c th cha nhiu cht hu c cha phn hy (nh my thc phm), nhiu si celluloze, sude (nh my giy), sn phm du ha, mui c v c v hu c( nhum, thuc da, ha cht, luyn kim, than ). y l loi nc thi gy hi ln. Do ha nng dc s dng trong nng nghip. Do cht phng x t khng kh, t cht thi khu cng nghip nguyn t, tu nguyn t v th v kh ht nhn bin. Do dng nc nng thi ra t nh my in.

1.3. Tc hi

Tc hi v c hc: do lng phn rc, cht vn, cht si c rt nhiu trong nc thi, ph kn c nn y thy vc lm cho thy sinh vt nn y khng pht trin c. Ngoi tc hi c hc, cn c tc hi do ch kh ha tan thay i v tc hi gy c do cht hu c phn hy gy nn. Gy bnh: nc thi t khu dn c, nh my ch bin thc phm, bia cha nhiu cht hu c. l mi trng tt cho cc loi vi khun gy bnh, cc loi trng giun sn tn ti v pht trin. thng l vi khun gy bnh ng rut. Nc thi t bnh vin, nu khng c x l thch hp c th lan truyn cc mm bnh nguy him khc na. Gy c: ch yu do cht thi cng nghip gy nn. Trong nc thi loi ny c hai dng chnh: l hu c v v c. Cht hu c nh phenol, hc n, aldehyde, sn phm du ha.. rt kh tan, lu v c ha nn lan i rt xa. Cht v c nh mui Cu, As, Ni, Pb, Zn, Fe, v cc loi acide v c thng gy c hm lng rt nh.

Gc Mui As Pb

Nng gy cht (ppm) Gip xc 0,25 - 2,5 > 0,5 C 10 -20 10 -15

Cu

1 -100

Ngoi cht thi cng nghip, nng dc cng nh hng rt ln n thy sinh vt. Ngoi tc dng trc tip chng cn tch t trong c th v nhng sinh vt ny s tr thnh tc nhn gy c cho nhng sinh vt s dng chng tip theo.

Lm bin i ch kh ha tan: Trong nc cha nhiu cht hu c ha tan phn hy v cha phn hy, chng cng vi cc cht v c oxy ha lm tng qu trnh oxy ha trong thy vc gy hin tng gim thp O2 v tng CO2. Cc cht kh H2S, CH4 cng gy c cho thy sinh vt. Tc hi phng x: Tc hi ca cc tia phng x xy ra ch yu khi thy sinh vt n phi cht phng x c trong nc ln trong thc n. Cc tia phng x ngoi tc hi gy cht, chng cn nh hng n s pht trin ca sinh vt giai an u nh sm, khng pht trin ht cc giai don ca thai Tc hi ca dng nc nng: Nc t cc nh my in (nhit in, thy in, in nguyn t) thi ra gy mt s tc hi nh sau: o Lm gim lng Oxy ha tan trong nc. o Lm bin i khu h thy sinh vt, nht l v thnh phn loi thc vt. Tc hi do s pht trin qu mc ca thy sinh vt, do hm lng cht dinh dng tng cao.

Xc nh nhim ca thy vc
Nc trong thy vc khi nhim bn s bin i cc c tnh l, ha hc cng nh sinh hc ty theo mc nhim bn. nhim bn ca thy vc ph thuc vo s lng v c tnh nc vo, ngoi ra cn ph thuc vo c tnh ca thy vc nh nng hay su, nc chy hy tnh, nhit cao hay thp. xc nh nhim bn ca thy vc, ngi ta cn c vo ch tiu l hc, ha hc, sinh hc v vi khun hc. 2.1. Ch tiu l hc Ch yu da vo mi v, mu sc, trong, hm lng cht vn, mng nc bin i nh gi mc nhim ca nc. 2.2. Ch tiu ha hc Da vo hm lng cht hu c khng bn trong nc, hm lng Oxy ha tan, hm lng NH4+ v NO2, cc mui ha tan khc trong nc. Cc mui khong ng vai tr cht nhim chnh v mt khi lng cng nh v mt tc ng sinh hc ca nc lc a: nh Natri clorua, Nitrat, Phosphat Ngoi ra cn c nhng kim loi nng nh: Cadimi, Thy ngn, Ch, Km, Vanadi Cc hp cht cng nghip nh: Asen, Xianua, Cromat Ngun nc lc a b nhim thng xuyn hay chu k bi cc hp cht v c hay hu c c tnh cao vi cc kim loi nu trn. Nhng cht hu c b phn hy bng con ng

Oxy ha ha hc. Trong trng hp ny, ngi ta dng i lng COD: nhu cu Oxy ha hc (Chemical Oxygen Demand) nh gi mc nhim ca ngun nc. 2.3. Ch tiu sinh hc - vi sinh Cc ngun nc lc a bt ngun t vic thi vo sinh quyn cc cht thi cha cc hp cht hu c c th b ln men v cc tc nhn gy bnh ng hnh vi chng. S nhim ny lm thoi bin, hy hoi cc h sinh thi nc ngt. Mt s cc cht nhim hu c b phn hy bi vi khun l nhng cht hu c c th ln men bi vi khun a kh tham gia vo (hay gy ra). Qu trnh phn hy Oxy ha cc hp cht hu c ny tiu th mt lng Oxy tng ng. Lng Oxy ny gi l nhu cu Oxy sinh ha (Biochemical Oxygen Demand: BOD). Trong thc t ngi ta qui c ly lng Oxy tiu th sau 5 ngy, (k hiu BOD5) lm tiu chun nh gi mc nhim cc hp cht hu c ca cc ngun nc. S hin din ca cc vi khun gy bnh trong mi trng nc cng l mt tc nhn gy nhim. Ngi ta thng cn c vo trc khun ng rut E.coli nh gi. Ch tiu ny phn nh tnh trng nc c phn ngi hay phn ng vt v kh nng c vi khun gy bnh ca nc, ch tiu ny c xc nh bi hai ch s:

Ch s Coli (Coli - index) l s lng trc khun c trong nc, nc sch c ch s ny l 3 -10CFU/1ml, cn nc bn c th ln n 100.000CFU/1ml. Coli (Coli - litre) l th tch nc ti thiu c cha 1CFU trc khun, nc bn c h s ny l 0,1 ml, cn nc sch c h s ny c khi l 100ml.

Ngoi trc khun gy bnh ra, cn c nhng thy sinh vt khc. Trong mi loi, mi nhm sinh vt, - nht l nhng sinh vt bc thp - thng ch gp nc c nhim bn nht nh do kh nng thch ng vi Oxy v c tnh khc nhau ca nc. Da trn nguyn tc ny, ngi ta xc nh nhim bn ca thy vc bng cch cn c vo s hin din ca tng loi, tng nhm sinh vt ch th. Trong phng php xc nh sinh hc hin nay, pht trin nhng xu hng mi, khng ch cn c vo thnh phn loi sinh vt ch th m cn cn c vo s bin i v mt sinh thi hc, sinh l hc ca nhng nhm sinh vt nht nh ng vi cc mc nhim bn khc nhau ca thy vc. Mt s ch tiu nh gi nhim (Aliokin)

nhim

BOD5(mg/l)

COD (mg/l)

NH4 (mg/l)

Rt sch Sch Hi bn Bn va Kh bn Rt bn

0,5 - 1 1,1 - ,19 2,0 - 2,9 3,0 - 3,9 4,0 - 4,9 10

1 2 3 4 5 -15 15

0,05 0,1 0,2 - 0,3 0,4 -1 1,1 - 3 3

S nhim nc bin: Tuy rng hu ht cc sng u ra bin, ngha l cc cht gy nhim cc ngun nc lc a cng l cht gy nhim nc bin. Nhng s nhim ca bin v i dng c nhng c im ring. Nu nh mi con sng u c mt lu vc ring, ngha l s nhim ca n ph thuc vo c im a phng th bin v i dng l ci ti cui cng cha tt c cc cht nhim t tt c a phng trn tri t hn na bin v i dng chim 3/4 din tch tri t, cc bin v i dng u thng vi nhau, s c mt ca cc dng hi lu v hot ng giao thng ng bin ngy cng pht trin lm cho s nhim bin v i dng mang tnh ton cu r rt. Yu t quan trng nht gy nhim bin hin nay l hin tng nhim do du m. Cc v thy triu en l tc ng ca s nhim du m ln cc sinh vt bin. Ngoi ra cn c hin tng thy triu do to n hoa qu mc, gy nhim mi trng bin v i dng.

Phn loi mi trng nc nhim

Vic xc nh nhim bn ca thy vc c tm quan trng thc tin ln. Cn c vo kt qu xc nh, ngi ta nh gi mc nhim bn ca tng thy vc v kt lun v gi tr s dng ca tng loi nc. tin nh gi nhim bn ca tng thy vc, ngi ta xy dng nhng h thng phn loi v chng c cn c vo nhng dn liu tng hp, nhiu ch tiu khc nhau ca nc b nhim bn. Cc h thng phn loi c xy dng rt nhiu. Trong h thng phn loi c bit v s dng nhiu l h thng phn loi ca Kolkwitz - Marsson (1902), sau ny c nhiu tc gi khc b sung. Thy vc nhim bn c chia thnh bn loi 3.1. Rt nhim (polysaprobe) Thy vc c rt nhiu cht hu c giai on phn hy u tin, khng c thc vt quang hp, khng c Oxy ha tan, nhng c nhiu CO2, CH4, H2S, thc vt ln km pht trin, nm hoi sinh v cc vi khun ym kh pht trin mnh vi s lng rt cao (triu CFU /ml), sinh vt ch th l Paramoecium, Vortycella, Tubifex 3.2. nhim va(mesossaprobe)

Loi ny chia lm hai bc:

Alpha mesossaprobe: xut hin cc dng protein b phn hy giai on trung gian nh polypeptid, acide amin, NH4, mi trng c oxy ha tan, s lng vi khun kh cao( hng trm ngn CFU/ml), c to lc, to lam xut hin. Sinh vt ch th l Oscillatoria,Euglena, Rotatoria, Chironomus.. Beta mesossaprobe : dng bn ny c NO2, NO3, c nhiu Oxy, s lng vi khun ch c hng chc ngn CFU/ml, c cy xanh, to khu, sinh vt ch th l Melosira, Navicula, Spirogyra, Moina,Cyclops

3.3 nhim t (Oligosaproble) Nc cha rt t cht hu c, NO2, NO3, NH4 rt t, hm lng oxy cao, khu h sinh vt phong ph, a dng, s lng vi khun ch vi ngn CFU/ml, sinh vt ch th l Cladocera, c kinh t. Tm li h thng ny ch ni n mc nhim bn hu c, cha th hin mc nhim c ca nc, cc tc gi khc a ra h thng phn loi khc b sung thm nh:

Zhdin (1964) : xy dng h thng phn loi cn c vo nhim bn v nhim c, ly sinh vt chu c, c kh nng tch t v bi tit cht c lm sinh vt ch th. nc c chia ra lm cc dng nh bn (saproble) c (toxible), bn c (saprotoxxible), ring nc nhim c c chia lm cc dng nh : oligo, meso, poly v hypertoxible. Slodecek ( Tip Khc, 1963) xy dng h thng phn loi chi tit hn v chia nc t nhin thnh bn nhm l : nc sch (Kataroble), nc nhim bn (Limnosaproble), nc bn do cht hu c (Eusaproble), nc bn khng do hu c (Transaproble). Trong nhm ny cng chia cc loi nh nc c cht c (Antisaproble), nc c phng x (Radiosaproble)nc bn do l hc , v d : nhit (Cryptosaproble).

Vic xy dng cc h thng phn loi nc ngy cng chi tit, phn nh y c tnh v hin tng nhim bn ca nc t nhin trn th gii.

Kh nng t lc sch nc trong thy vc

Hin tng nc nhim bn lm thnh phn nc bin i mt cch t xut, vt ngoi phm vi t nhin . Hin tng nc b nhim bn dn dn ti lp trng thi ban u khi cha b nhim bn gi l kh nng t lc sch nc ca thy vc. Kh nng ny rt ln ni nc chy mnh nh sng suiv km ni nc tnh nh ao, h. Kh nng t lc sch nc ca thy vc rt quan trng trong t nhin, nhng kh nng ny ch c hn, khng gii quyt ni trng hp nhim bn nng v lin tc.

Trong qu trnh lc sch nc , thy sinh vt gi mt vai tr quan trng. tham gia vo qu trnh ny ch yu l cc vi sinh vt, thc vt quang hp, cc ng vt n cht vn hu c, cc ng vt c kh nng tch t cht c. sinh vt lc sch nc thng qua cc qu trnh 1. V c ha cht hu c: y l qu trnh bin i ch yu trong hin tng t lc sch nc do tc dng ca sinh vt, c bit l vi sinh vt. Chng tham gia phn hy protit qua cc dng trung gian cho ti cc dng hu c nh NO2, NO3, NH4 Qu trnh v c ha cht hu c trong nc cn c tin hnh nh hot ng h hp ca thy sinh vt, qu trnh Oxy ha cht hu c trong nc. Cc hot ng ny tin hnh c l nh Oxy trong mi trng nc. Hm lng Oxy ph thuc vo ch nc chy v hot ng quang hp ca cy xanh trong nc. Nh vy nhng thy vc c hot ng quang hp ca thc vt thy sinh mnh hay thy vc nc chy, kh nng t lc sch nc tin hnh thun li hn. Qu trnh v c ha cht hu c cng nh vo sinh vt n cht hu c trong nc. Mt phn cht hu c ny c dng cho sinh trng, mt phn b v c ha.. V d u trng Chironomus plumosus. 2. Tch t cht bn v c trong nc: Kh nng tch t cht bn v cht c ca thy sinh vt c tm quan trng trong vic loi khi vng nc nhim bn cc cht c v phng x trong qu trnh t lc sch nc. Nhiu loi thy sinh vt c kh nng tch t cc mui kim loi. Hm lng kim loi trong c th chng cao hn ngoi nc rt nhiu. Cc loi thn mm c kh nng tch t mui Co, Cd, Cu, sa tch t mui Zn, trng phng x tch t mui Sr. Cc cht phng x cng c thy sinh vt ph du tch t (thc vt ni c kh nng tch t nhiu hn ng vt ni), khi cht lng xung y s b t hp th, khng tr li nc na, i vi cc cht phng x c thi gian t phn hy ngn nh Itrium - 91, Cerium - 144. Nhng cht c v phng x c thi gian phn hy lu nh T, Sr -90 chng tr thnh tc nhn truyn cc cht c ny sang ngi hay sinh vt khc khi s sng chng. 3. Loi b cht c ra khi tng nc Thy sinh vt n cht hu c ri thi ra ngoi dng phn lng xung y. Tham gia hot ng ny c nhiu nhm ng vt khng xng sng n kiu lc v lng nh thn mm hai mnh v, gip xc, da gai, hi tiu, u trng cn trng, Trong thn mm hai v c vai tr quan trng nht nh vem Mytilus, trai nc ngt Anodonta piscinalis, gip xc Calanus finmarchicus. thy vc nc ngt c Cladocera, Copepoda cng c hot ng tng t.

X l nc nhim v bo v ngun nc sch

Ngun nc ngt l mt trong nhng yu t c bn nht trong qu trnh pht trin c th con ngi, ng vt, thc vt v thy sinh vt nc ngt . Nc ngt l yu t khng th thiu trong trong pht trin kinh t, x hi ca mi quc gia. Theo pht trin ca nhn loi, nhu cu nc ngt cho sinh hot, sn xut cng, nng nghip, giao thng ngy cng tng. Trong sinh hot, do nhu

cu hng ngy ca ngi dn ngy cng cao ( chu u, Bc M, Nht Bn, lng nc cho mi ngi dn trn 200 lt/ngi/ngy, tp H Ch Minh, H Ni -1995 - t 80 -100lt/ngi/ngy, cao hn 20% so vi nhng nm 1980), ng thi vic tng nhanh dn s th gii ( 1,7 -1,8% hng nm) lng nc ngt s dng cho sinh hot tng nhanh chng. Trong nng nghip, cng nghip nhu cu nc cng tng nhanh theo vic sn xut. iu cn nhn mnh l ton b nc cp cho sinh hot, nng nghip, cng nghip, dch v sau khi s dng u tr thnh nc thi. Nc thi b nhim vi cc mc khc nhau v li c a vo mi trng. Ngun gy nhim mi trng nc quan trng nht l nc thi. Nc thi sinh hot v nc thi cng nghip u cha tc nhn c hi, gy suy thoi cht lng nc sng, h v nc ngm. V vy vic x l nc thi l ti cn thit trong cng tc bo v ti nguyn nc. 1. X l nc thi 1.1 Phng php x l theo nguyn tc sinh hc C ba nhm phng php x l nc thi theo nguyn tc sinh hc. Ty iu kin c th(tnh cht, khi lng nc thi, kh hu, a hnh, mt bng, kinh ph ) ngi ta dng mt trong nhng phng php sau y hoc kt hp vi nhau x l nc thi

Cc phng php hiu kh (aerobic)

Phng php dng cc loi vi khun hiu kh s dng oxy ha tan trong nc phn hy cht hu c thnh cht v c. Cht hu c + O2 (vi sinh) = H2O + CO2 + Nng lng Cht hu c + O2 (vi sinh) = T bo mi T bo + O2 (nng lng) = H2O + CO2 + NH3 Tng cng : Cht hu c + O2 = H2O + CO2 + NH3

Phng php hiu kh, amoniac cng c loi b bng phn ng Oxy ha nh vi sinh vt t dng (qu trnh Nitrit ha)

2NH4+ 3O2 (Nitrobacter) = 2NO2 + 4H+ +2H2O + nng lng 2NO2 + O2 (Nitrosomonas) = 2NO3 Tng cng : NH4+ + 2O2 (Nitrobacter) = NO3- + 2H+ + H2O + nng lng

Cc phng php thiu kh (anoxic) hay kh nitric ha

Phng php ny c s dng loi nit ra khi nc thi theo nguyn tc kh Nitric ha do iu kin mi trng nc thiu Oxy ha tan, Oxy c gii phng t Nitrat s Oxy ha cht hu c. Nit v kh Carbonic s c to thnh. NO3- (vi khun) = NO2 + O2 O2 (cht hu c) = N2 + CO2 + H2O.

Cc phng php k kh (anaerobic)

Phng php x l k kh dng loi b cc cht hu c trong phn cn ca nc thi bng vi sinh vt ty nghi v vi sinh k kh. Nh cc phng php ln men k kh : Ln men acide, ln men mtan. 1.2. X l nc thi theo phng php vt l, ha hc Cc phng php x l sinh hc c s dng vi hiu qu cao x l cht hu c km bn vng, nhng t hiu qu i vi nc thi cng nghip cha cc cht v c c hi (kim loi nng, ace, baz) hoc cc cht hu c bn vng (cc Clobenzen, PCB, Phenol)v cng t hiu qu vi mt s loi vi khun. Trong trng hp , cn kt hp phng php x l sinh hc vi cc phng php l, ha hc. Nm phng php l, ha thng dng trong x l nc thi l :

Phng php lng v ng t loi b cc cht rn l lng. Phng php hp thu: Hp thu cht nhim tan trong nc ln b mt mt s cht rn nh than hot tnh, than bn Phng php trung ha cc acide hoc baz. Phng php chit tch. Phng php Clo ha dit vi trng v phn hy cht c.

2. Bo v nc sch trong t nhin Bo v ngun nc sch t nhin l vn c t ra t lu. Trc ht l cc nc sm b nn nhim thy vc. bo v tt cc ngun nc sch t nhin, m bo cung cp nc dng cho nhu cu i sng v sn xut ngy cng tng, ngoi cc bin php v lut php v t chc, nhiu vn cn phi t ra cho cc ngnh khoa hc lin quan, trong c thy sinh vt hc. Vn ch yu l xc nh chnh xc c tnh ca tng loi nc thi v c bin php x l nc thi tt, hn ch v ngn chn tnh trng nhim cc ngun nc sch t nhin. Vn hin nay l xc nh hm lng cho php ca tng loi cht c trong nc dng, phn loi nc thi c cht c, xc nh sinh vt ch th cht c, vai tr ca sinh vt trong qu trnh t lc sch cht c trong nc.

Chng 4: Nng Sut Sinh Hc Ca Thy Vc V i Sng C Th Thy Sinh Vt

Nng sut sinh hc
Thy vc vi thy sinh vt sng trong nc c th coi nh mt h thng sinh thi lun lun vn ng trong mi quan h trao i cht v nng lng vi mi trng bn ngoi.

Chu trnh vt cht trong thu vc

1 nh ngha: Chu trnh vt cht trong thy vc l qu trnh to thnh, phn hy ri li to thnh vt cht, t dng v c sang dng hu c to nn mt chu trnh vt cht din ra khng ngng trong thy vc. Chu trnh ny th hin s tc ng qua li gia thu sinh vt v thu vc, gia thu vc v mi trng ngoi thu vc. Trong chu trnh lun lun c mt b phn ca sinh cnh (mui ho tan, cht hu c ho tan, thc n v.v) chuyn ho thnh thu sinh vt (cc sn phm s cp v th cp) ng thi li c mt b phn ca thu sinh vt chuyn ho thnh sinh cnh qua qu trnh phn hu xc thu sinh vt v qu trnh trao i cht (kh Oxy, CO2, cht tit v.v..) ca thu sinh vt. Nghin cu chu trnh vt cht trong thu vc l c s nghin cu cc vn v nng sut sinh hc ca thu vc. bc khi u, chu trnh vt cht trong thu vc tin hnh c l nh c ngun nng lng t bn ngoi, ch yu nh hot ng quang hp, mt phn nh hn nh hot ng ho tng hp. Nh ngun nng lng ny t c s vt cht v c c ngun gc t bn trong v bn ngoi thu vc (Oxy, CO2, mui dinh dng, nc) hnh thnh nn nhng thu sinh vt bc dinh dng thp nht lm c s cho s hnh thnh cc thu sinh vt cc bc ngy cng cao. ng thi, t cc sn phm c hnh thnh ny (ng vt, thc vt) li c mt qu trnh chuyn ho ngc li. Qu trnh phn hu xc cc thu sinh vt ny nh hot ng ca cc sinh vt phn hu (vi khun trong thu vc) v qu trnh phn hu cht hu c trong c th thu sinh vt, trong hot ng sng ca chng. T , to nn mt dng vt cht ngc li t cc cht hu c phn t cao theo con ng v c ho tr li cc dng vt cht v c ban u. Trong qu trnh phn hu c mt phn vt cht b tch khi chu trnh chuyn ho trong mt thi gian hay vnh vin khng tham gia tr li vo chu trnh vt cht trong thu vc na. Phn vt cht ny s c tch t cc ni d tr trong hay ngoi thu vc. Th d: kh Oxy, Carbonic c th thot ra ngoi nc ca thu vc vo kh quyn. Cc cht hu c ang b phn hu c th lng xung v b vi lp di nn y 2. c tnh ca chu trnh vt cht

(Hnh) Chu trnh chuyn ho vt cht trong thu vc th hin s lng vt cht ( mc nguyn t v phn t tham gia vo cc dng chuyn ho vt cht, tc chuyn ho vt cht trong chu trnh to thnh v phn hu) v kiu chu trnh. Tu theo c tnh a hnh v thu hc, chu trnh vt cht trong thu vc c cc kiu sau:

Kiu vng l chu trnh m trong mi vng ca chu trnh c tin hnh trn c s lng vt cht c to thnh ngay ni trong vng trc ca chu trnh (chu trnh vt cht trong ao, h). Kiu xon c l chu trnh m trong lng vt cht c to thnh trong vng u ca chu trnh do chuyn ng ca khi nc m c chuyn ti ni khc trong thu vc, cng vi lng vt cht t bn ngoi vo m tin hnh mt vng chuyn ho vt cht mi (chu trnh vt cht trong sng, trong hi dng ni c dng chy ngang).

c tnh c bn ca chu trnh chuyn ho vt cht v nng lng trong thu vc l cng to thnh nhiu bc dinh dng cao trong chu trnh th lng vt cht v nng lng cng gim i. Ni cch khc l ln ti bc cao nht trong chu trnh th lng vt cht b ht i nhiu so vi lng vt cht c to thnh ban u. S hao ht vt cht v nng lng ny do hot ng sng ca thu sinh vt trong qu trnh phn hu v tch t. Qun x sinh vt trong thu vc cng a dng (s loi cng nhiu) chui thc n cng di, lng thng tin cng ln, th vt cht v nng lng cng b hao ht nhiu trong qu trnh vn ng ca h sinh thi. Theo tnh ton, c mi ln chuyn t mt bc dinh dng ti bc dinh dng tip sau, nng lng li gim i 10 -15 ln. Nhn tng qut c th thy trong chu trnh vt cht ca thu vc c ba qu trnh vn ng c bn : to thnh, phn hu v tch t. Ba qu trnh ny c quan h qua li cht ch vi nhau v chnh c tnh ca mi quan h gia ba qu trnh ny quyt nh kh nng ca thu vc sn sinh ra cht sng bao hm trong cc thu sinh vt . N quyt nh chiu hng pht trin ca thu vc giu ln hay ngho i v mt sn phm sinh vt, l cc i tng c quan h trc tip ti i sng con ngi. 3. Nng sut sinh hc (Bio-productivity) Nng sut sinh hc ca thy vc l kh nng sn sinh ra cht sng di dng cc thy sinh vt lm tng khi lng sinh vt trong thy vc. Kh nng ny c th hin trc ht qu trnh to thnh nhng c lin quan ph thuc vi vi tt c cc khu khc trong ton b chu trnh chuyn ha vt cht trong thy vc. Nng sut sinh hc ca thy vc cao hay thp mt mt ty thuc kh nng sinh trng v sinh sn ca qun th thy sinh vt t dng hay d dng. Mt

khc ty thuc kh nng bo m cc iu kin thun li cho s tn ti v pht trin cht sng, to nn khi lng sinh vt mi ca thy vc.

Cc khi nim xc nh nng sut sinh hc trong thu vc

nghin cu nng sut sinh hc ca thy vc, cn phi nghin cu cc c tinh nh tnh v nh lng ca cc qun th thy sinh vt, cc iu kin ca mi trng sng, nhp sinh trng v pht trin, bin ng s lng v c tnh sinh hc ca sinh vt trong thy vc. xc nh c th kh nng sn sinh ra cht sng, to ra khi lng sinh vt mi ca thy vc. V mt nh lng, thy sinh hc s dng mt s khi nim nh gi lng sinh vt trong thy vc. 1. Khi lng sinh vt (sinh vt lng - Biomasse) Khi lng sinh vt hay sinh vt lng ca thy vc l lng sinh vt c trong thy vc, xc nh c bng cc phng php nh lng mi thi im nht nh no . Khi lng sinh vt trong thy vc bin i qua cc thi im ph thuc vo s bin i s lng cc qun th thy sinh vt sng trong thy vc. Khi lng sinh vt c tnh theo cht ti, cht kh, hay nh hnh. n v thng dng tnh ton khi lng sinh vt l g/l, g/m3, g/m2, kg/ha hay tn/ha. 2. Sn lng sinh vt (Production) Sn lng sinh vt ca thy vc l lng cht sng do sinh vt sn sinh ra, th hin tng khi lng sinh vt trong mt khong thi gian nht nh no (ngy m, nm) trong thy vc. Sn lng sinh vt c tnh theo cht ti hay cht kh hoc c th tnh gin tip theo lng carbon hp thu, lng Oxy phng thch ra trong qu trnh quang hp hay calo tng ng ca cht sng sn sinh ra trong mt khong thi gian no . n v tnh sn lng sinh vt ca thy vc l gC/m2, gO2/m2, Kcal/m2 trong ngy hay trong nm, g/m2 hay g/m3 vt ti hay kh trong nm. P (t2 - t1) = B(t2) - B(t1) + P Vi

P (t2-t1) : l sn lng sinh vt trong khong thi gian (t2-t1). B(t1) v B(t2) : khi lng sinh vt thi im t1 v t2. P : khi lng sinh vt hao ht trong khong thi gian (t2-t1)

3. H s P/B

H s P/B l khi nim dng th hin mi lin quan gia sn lngv khi lng sinh vt ca mt qun th sinh vt hay mt thy vc, l sn lng sinh vt ca mt n v khi lng sinh vt trong khang thi gian nht nh thng l mt nm, c th gi l sn lng sinh vt ring. H s P/B bin i ph thuc vo nhiu nhn t nh : c tnh thnh phn loi, c im sinh trng v pht trin ca thy sinh vt. H s P/B (tnh theo thng) mt nhm sinh vt nc ngt gim dn khi kch thc trung bnh ca chng tng ln (Shuskina 1967) nh kt qu bng sau: Bng 1: H s P/B mt s nhm sinh vt nc ngt

Nhm sinh vt P/B

Protozoa 10 - 30

Rotatoria 10 -30

Cladocera 2,5 - 5

Copepoda 1-5

Theo Greze (1971) th kt qu nghin cu h s P/B sinh vt bin cng tng t nh nc ngt, ngha l sinh vt c kch thc trung bnh cng cao th h s P/B cng thp, kt qu trnh by trong bng 2. Bng 2: H s P/B mt s nhm sinh vt bin (theo Greze)

Nhm ng vt Copepoda Cladocera Amphipoda Chaetognatha Mollusca Appendicularia Pisces

H s P/B 0,06 -0,16 0,19 0,008 - 0,037 0,21 - 0,31 0,004 - 0,01 0,32 0,0006 - 0,008

4. Mt s khi nim khc

Ngun li sinh vt l bao gm tt c sinh vt c kh nng l i tng khai thc ca thu vc. Sn phm sinh vt l tng loi sinh vt c th (ng vt, thc vt) thng l cc loi c gi tr s dng c trong thu vc, ton b sn phm sinh vt to nn ngun li sinh vt ca thu vc. Sn phm khai thc l cc i tng sinh vt c gi tr khai thc trc tip hay gin tip, phc v cho li ch con ngi, hin ang c khai thc. Sn phm thu hoch l lng sinh vt thu hoch c bng phng tin nh bt, gy nui trong mt khong thi gian no t thu vc. Sn lng sinh vt s cp l lng cht sng di dng thc vt, do thc vt t dng to nn, tng hp t cc vt cht v c nh quang hp. Sn lng sinh vt th cp l cht sng di dng ng vt do ng vt d dng to nn, trong qu trnh to thnh c s dng cc sn phm s cp lm thc n.

5. Cch xc nh sn lng sinh vt trong thu vc

Sn lng sinh vt s cp (Primary productivity):

y l khu th nht trong qu trnh sinh sn ra vt cht hu c trong thu vc. Bc chuyn ho ca vt cht trong thu vc t v c thnh vt cht hu c nh qu trnh quang hp ca thc vt trong nc. Sn lng sinh vt s cp ca thu vc l khu quan trng, quyt nh nng sut sinh hc ca thu vc l c s ca cc qu trnh to thnh cht sng cc bc cao hn. Sn phm sinh vt s cp c to nn do hot ng quang hp ca thc vt nc, do vic xc nh sn lng s cp ca thu vc cng da trn c s tnh ton cng quang hp ca thc vt trn tng n v din tch ca mt nc hay n v ca khi nc cc tng nc khc nhau. Cn phn bit r hai khi nim l

Cng quang hp th hin kh nng sn sinh ra cht hu c ca thc vt trn mt n v khi lg ca chng. Sn lng sinh vt s cp th hin kh nng sn sinh ra cht sng ca mt th tch nc..

Sn lng sinh vt s cp mang hai ngha hai mc khc nhau:

Sn lng s cp ton phn l ton b b cht hu c c thc hin v c trong mt khi nc to thnh. Sn lng s cp thc t l sn lng s cp ton phn tr i phn cht hu c tiu hao trong qu trnh trao i cht ca thc vt.

C nhiu phng php xc nh sn lng sinh vt s cp

Phng php bnh sng ti : xc nh lng Oxy ca thc vt c trong mt th tch nc phng thch ra trong qu trnh quang hp, trong khong thi gian nghin cu.(ngy, m). Phng php xc nh sn lng s cp cn c vo lng cht dip lc c trong thc vt. Phng php tnh s lng C14 phng x di dng Bicarbonat hay Carbonat c thc vt hp th trong thi gian nghin cu t suy ra lng C c thc vt hp th.

Sn lng sinh vt s cp ph thuc vo nhiu nhn t, trong quan trng nht l hm lng mui dinh dng cn cho s sinh trng, pht trin ca thc vt, s lng, thnh phn loi, tp trung ca thc vt v ch chiu sng trong tng nc. Ngoi ra ch nhit, nng mui cng nh hng n nng sut ny.

Sn lng sinh vt th cp (Secondary productivity)

Cc sn phm s cp ca thu vc c to thnh mt phn s b phn hu, mt phn s c cc ng vt n, ngha l chuyn sang tham gia vo qu trnh to thnh cc sn phm th cp ca thu vc cc bc dinh dng tip sau di dng ng vt d dng. S lng bc tu thuc vo c im cu trc qun loi thu sinh vt, trc ht l thnh phn loi v quan h thc n. Mi bc ca qu trnh to thnh sn phm th cp trong thu vc li c gi tr khc nhau v mt chuyn ho vt cht v nng lng. Bc cng cao th s lng vt cht v nng lng b tiu hao cng ln, sn lng sinh vt th cp cc bc tip sau cng gim i v s lng nhng c nng cao cht lng. Xc nh sn lng sinh vt th cp l vn rt phc tp. Hin nay do c tnh sinh hc v sinh thi hc ca ng vt rt khc nhau, nht l qu trnh sinh trng v pht trin. V vy khng c phng php nghin cu chung cho cc nhm ng vt.

Cc nhn t nh hng n nng sut sinh hc trong thu vc

Nng sut sinh hc ca thu vc c lin quan v c quyt nh trc tin bi c im ca chu trnh vt cht trong thu vc. Nng sut sinh hc c th cao hay thp, ngha l thu vc c th sn sinh ra c nhiu hay t sn phm s cp hay th cp l tu thuc iu kin ca thu vc c m bo hay khng m bo s cn bng c s cn bng ca ba qu trnh to thnh, phn hu v tch t hay khng (trc ht l qu trnh to thnh). Ba qu trnh ny c lin quan cht ch vi nhau v nh hng ln nhau. V vy mt khu no yu cng s nh hng ti cn bng vt cht v nng lng ca thu vc. Do nh hng n nng sut sinh hc ca thu vc.

Mt khc thu vc va l mt yu t cnh quan (dng nh nn t v tng khng kh) nhng ng thi cng l mi trng sng ca thu sinh vt. Do xt cc nhn t quyt nh nng sut sinh hc ca thu vc, trc ht phi xt cc nhn t bo m ti mc cao nht s pht trin thun li ca i sng thu sinh vt, c bit i vi cc sinh vt c tm quan trng trong khai thc, phc v i sng con ngi. Cc nhn t ny rt nhiu v tc dng ti i sng sinh vt nh mt phc h nhn t, ch khng ring r. Tuy trong c cc nhn t ch yu v th yu. d nghin cu, c th chia thnh ba loi nhn t c nh hng quyt nh ti nng sut sinh hc ca thu vc.

c im iu kin t nhin ca thu vc l iu kin bo m cho cc qu trnh chuyn ho vt cht trong thu vc tin hnh c thun li. a hnh ca thu vc c mt ngha quan trng. Th d nh cc thu vc qu su (h su, vng khi hi dng) khi lng cht dinh dng tch t y khng vn chuyn ln mt c, v vy khng tham gia vo qu trnh to thnh vt cht tng quang hp c, lm cc thu vc ny mang tnh cht ngho dinh dng. vng thng lu, y dc nc chy xit, cun tri vt cht lng ng, su su mc nc qu thp lm nhit khng n nh cng lm nh hng xu n nng sut sinh hc ca thu vc. C s cht dinh dng ca thu vc: bao gm c khi lng mui dinh dng , thc n ca thc vt t dng, iu kin to nn cc sn phm s cp v c khi lng thc n cho ng vt, iu kin to nn cc sn phm th cp. Chng c hai ngun gc l ni ti v ngoi lai.

Khi lng mui dinh dng trong thy vc (trc ht l cc mui to sinh: N,P,Si) ph thuc vo qu trnh tch t v phn hy cht hu c trong thy vc v ty thuc vo ngun mui dinh dng t ngoi thy vc vo. i vi cc vng bin ven b ngun mui dinh dng quan trng l l cc dng nc t lc a chy ra. i vi cc thy vc ni a vng ng bng mt ngun quan trng l nc thi sinh hot cc vng ng dn c. i vi cc thy vc vng ni, ngun quan trng l cc cht mn b thc vt rng, ni xung quanh vo. Tuy nhin khi lng cht hu c tch t trong thy vc ch c tc dng tch cc i vi nng sut sinh hc thy vc khi khng lm nh hng ti ch kh ha tan trong thy vc, khng gy c cho thy sinh vt do cc sn phm phn hy . Khi lng cht hu c tch t qu ln khi phn hy s c tc dng tiu cc i vi nng sut sinh hc thy vc, lm cho cc thy vc mt dinh dng. qu trnh phn hy cht hu c li ph thuc nhiu vo thnh phn v iu kin hot ng ca vi sinh vt trong thy vc, trc ht l vi khun Ni t, Lu hunh, St vo ch kh v nhit trong thy vc. C s thc n ca ng vt bao gm rt nhiu thnh phn: thc n ng vt (ni v y), vi khun, thc vt, cht vn, cht hu c ha tan. Cc thnh phn thc n ny c tc dng nhiu hay t i vi sn lng th cp ca thy vc cn ty thuc vo gi tr s dng ca chng

Thnh phn v quan h qun loi trong thy vc:

Thy vc c nng sut sinh hc cao, ngoi nhng yu t v c im l ha hc, a hnh thun li v c c s cht dinh dng phong ph cn cn phi c thnh phn loi v quan h qun loi thch hp. iu ny c ngha l thnh phn loi gm nhiu loi c gi tr khai thc cao hay khng, c tn dng c ht kh nng v thc n ca thy vc hay khng, c sn lng vi sinh vt cao hay khng. Mt khc trong thnh phn loi phi hn ch ti a cc sinh vt gy hi cho cc thy sinh vt khai thc (cc loi k sinh, c d ). Trong quan h qun loi, quan h thc n trong thy vc l quan trng nht. Thy vc c nng sut sinh hc cao phi c nhng chui thc n c li v mt chuyn ha vt cht, thng l nhng chui thc n ngn, phi khai thc c ht cc kh nng thc n t nhin, khng mt khu thc n no b b ph.

Cc bin php khai thc v cc nhn t nhn tc nh hng c tnh thy vc. Vic khai thc qu mc, ba bi mt loi i tng no s dn n tnh trng lm gim st tr lng ca chng, nhiu khi b tiu dit hn trn mt vng lnh th. V d khai thc c bt trn sng, nht nh lm nh hng n tr lng c nc ngt. Trong cc nguyn nhn nhn tc, hin tng nhim bn thy vc do nc thi cng nghip c nh hng nghim trng i vi nng sut sinh hc ca thy vc. Cc cng trnh thy li, lm thay i ch thy hc ca mng li thy vn trong c mt vng lnh th, c khi gy nh hng xu n nng sut sinh hc ca cc thy vc, c bit i vi cc loi c di c i , cc thy sn nc mn di nhp vo nc ngt ni a.

Cc bin php nng cao nng sut sinh hc trong thu vc

Nghin cu nng cao nng sut sinh hc ca mt thy vc thng tin hnh hai mc , l bin php tn dng khai thc kh nng t nhin v bo v sn lng t nhin . mt s phng thc lm tng nng sut sinh hc thy vc l 1. Ci to a hnh v ch thu ho hc ca thu vc Bin php ny ch p dng i vi thy vc nh, cc bin php cn thc hin l

No vt bn y tng su v hm lng Oxy. San phng nn y Bn vi Gy bi thc vt ven b, to bi v tng cng thc n. Xo trn nc trong thy vc chu chuyn nc.

2. Tng cng c s thc n t nhin trong thu vc y l bin php c bn nht c hiu qu nht, cc bin php cn thc hin l

Bn phn cho thy vc

Thun ha thy sinh vt lm thc n vo thy vc

Thun ha l a sinh vt t ngoi thy vc vo nui trong thy vc, bin chng thnh cc sinh vt pht trin bnh thng trong thy vc. Mc ch thun ha l a mt hoc mt s loi sinh vt vo thy vc tn dng nhng thnh phn thc n cha tn dng ht v s dng loi sinh vt c thun ho ( nu chng pht trin tt) nh mt thnh phn thc n mi trong thy vc.

Gy nui nhn to thc n sinh vt. Ci to thnh phn loi: Mc ch ca bin php ny l tng cng cc i tng c gi tr kinh t cao, c sn lng cao trong thy vc v loi tr cc loi gy hi.

3. Khai thc hp l v bo v ngun li thu sinh vt trong thu vc. Nhng qui nh v kch thc khai thc, ma v khai thc v k thut khai thc cn c thc hin nghim chnh. Cn c nhng bin php bo v cc thy vc khi nhim bn bi nc thi cng nghip, khi xy dng cc cng trnh thy li cn kt hp cht ch vi vic khai thc ngun li sinh vt thy vc.

i sng c th thu sinh vt

c im c bn nht ca i sng thy sinh vt l chng sng trong mi trng nc. Cc qu trnh sng ca thy sinh vt, nhn mt cch tng qut, u din ra trong mi quan h qua li gia c th thy sinh vt v mi trng nc. Chng rt khc vi nhng sinh vt mi trng cn v v cc c im l, ha, c hc v sinh hc. Cc nhn t sinh thi: nhit nh sng, gi u tc ng n i sng thy sinh vt thng qua mi trng nc, sau khi bin i mt cch c qui lut trong mi trng nc. Mt khc, mi trng nc trong thin nhin khng phi ng nht m bin i theo tng a phng, theo tng thy vc c th. V vy, i sng thy sinh vt mt mt tun theo nhng qui lut chung, mt mt c nhng c im ring trong iu kin c th ca tng thy vc, tng vng ca thy vc. Thy sinhn vt trong thy vc bao gm nhiu loi ng vt, thc vt, vi khun, nm. trong tng nhm cng li gm nhiu bc tin ha t thp ti cao. Cc nhn t sinh thi tc ng ti cc hot ng sng ca thy sinh vt gm cc nhn t v sinh: nhit , nh sng, nng mui, pH v cc nhn t hu sinh (cc thy sinh vt khc v cc sinh vt khc ngoi thy vc). Mi nhn t ny t hay nhiu, gin tip hay trc tip u ng thi c nh hng mt cch nht nh n tng qu trnh sng ca thy sinh vt trong thy vc. Ni cch khc i sng thy sinh vt mc c th, qun th cng nh qun loi trong thy vc u nm trong mi quan h phc tp vi c mt phc h nhn t, nh hng nhiu mt h tr hoc hn ch ln nhau, ch khng phi chu tc ng ca tng nhn t ring l. Nghin cu i sng thy sinh vt mt cch ng n l phi nghin cu trong tc ng tng quan, ng thi ca c phc h nhn t sinh thi trong thy vc

i vi hot ng sng v nh hng ca hot ng sng i vi mi trng bn ngoi. Cc nhn t sinh thi ca mi trng tc ng ln hot ng sng ca thy sinh vt khng u nhau, m c cc nhn t tc ng ch yu hay th yu. V th vic phn tch r nhn t ch yu hay th yu xc nh r nhn t ch o trong tng hot ng sng gip ta hiu mt cch ng n nguyn nhn v hu qu ca hin tng sng. i sng c th ca thy sinh vt trong mi trng nc rt a dng, nhng c th tp trung li trong cc vn . : di ng, dinh dng, trao i nc, mui, trao i kh, sinh sn, sinh trng v pht trin. Trong t nhin mi hot ng ca thy sinh vt khng xy ra mt cch n c ring mt c th m mi c th u sng trong qun th nht nh ca loi, trong mi quan h qua li vi cc c th khc trong qun th. V vy vic nghin cu i sng c th mt cch ng n khng th tch ri i sng qun th, phi lun lun gn lin vi mi quan h h tr hoc hn ch ca qun th. Thy sinh vt sng trong thy vc c cu to v i sng thch ng vi tng loi sinh cnh khc nhau. C th phn chia thy sinh vt thnh ba nhm sinh thi ln, sng ba sinh cnh ln.
Sinh vt trong tng nc: (Pelagos). Trong c th phn bit: sinh vt

ni (plankton), sinh vt mng nc (neiston), sinh vt tri (pleiston) sinh vt t bi (nekton). Ngoi ra cn c cc sinh vt sng trn cc vt th nc (cy, c, rc, ) gi l sinh vt bm (periphyton). Tp hp cc sinh vt sng trong tng nc v cc cht vn trong nc (detritius hay tripton) gi chung l cht ci (seston)
Sinh vt y (Benthos) Sinh vt vng triu

Di ng ca thu sinh vt
Di ng l mt yu cu ca i sng thy sinh vt. bo m c c nhng iu kin mi trng thch hp vi tng loi hot ng sng (dinh dng h hp) v tng giai on pht trin. Kh nng di ng ca thy sinh vt l kt qu ca qu trnh tin ha lu di, ph hp vi c im v sinh sn ca thy sinh vt 1. Kh nng nhn bit mi trng v nh hng di ng thy sinh vt Kh nng nhn nh sng: do mi trng t nh sng nn kh nng ny tng i km, chng ch nhn c vt rt gn nhng li nhn c vt rt nh. Chng cn c kh nng nhn bit c mu sc, c mt s cn nhn bit c nh sng phn cc v di ng theo mt phng ca nh sng phn cc.
Kh nng nhn m: tt hn nhn nh sng, ph hp vi c im lan

nhanh v xa ca m trong nc. m ca thy sinh vt pht ra nh cc

c quan pht m, thng cng, gip u, ru I (gip xc), rng hu, tia vi ngc, khp s, ct sng v hm (c). m thng pht ra nhm nhiu mc ch: bo ng, gi con cng by, gi c ci, bo hiu, bt mi thy sinh vt cn c kh nng pht sng siu m v nhn siu m.
Kh nng nhn in v t: kh nng ny c gn nh hu ht cc thy

sinh vt. Nhiu loi c kh nng pht ra xung in thm d thc n trong iu kin nc c, nh hng di ng trong iu kin khng c nh sng, nguyn tc nhn bit l s thay i trng in t xung quanh.
Kh nng nhn bit p lc nc: do c quan thy tnh (bong bng c, nh

thch) thy sinh vt m nhn, kh nng ny gip con vt xc nh su thun li nht trong thy vc.
Kh nng nhn bit mi v: kh nng ny gip con vt nhn bit vt cng

loi, ghp by, pht hin k th. Tm li nh nhng kh nng trn m thy sinh vt c kh nng phn tch c c im mi trng, xc nh c t th, v tr ca n trong mi trng nc. 2. Cc cch di ng thu sinh vt * Di ng ch ng y l li di ng tch cc, tc nhanh, ch ng nh hng di ng. V vy nhanh chng tm thy mi trng sng cn thit. kh nng ny ph thuc vo hai nhn t l mc pht trin ca c quan vn ng v sc cn ca mi trng nc. Di ng ch ng c th di hnh thc tng c th hay tng by. di ng c by thng theo cng mt hng chung v cng mt tc chung.Di ng ch ng c th trn mng nc, trong tng nc, trn mt nn y hay trong tng y.
Di ng trn mng nc: y l li di dng ca ng vt mng nc

(epineston v hyponeston), li di ng ny rt hn ch v khong khng gian di ng v thng vi tc chm. Cc ng vt di ng trn mng nc thng c kch c nh, c mt di ca chn (t bn v ngn cn trng, chn thn mm) hoc khng thm nc (v vy khng lm v mng nc) hoc dnh cht vo mng nc nh sc ht (cn trng Gyrinidae, Hydrometridae, Notonectidae, Gerrdae, c Lymaea).
Di ng trong tng nc: So vi nn y, tng nc c sc cn nh hn,

v vy rt thun li cho nhm di ng ch ng, gim bt nng lng tiu ph do sc cn. Thu sinh vt di ng trong tng nc c th bi nhy trt hoc bay.
o Bi: li di ng linh hot nht trong tng nc. Thu sinh vt bi

bng nhiu hnh thc : hot ng tim mao, vy bi, chn bi, un c th hay phn lc ca tia nc. gim sc cn, sinh vt c nhiu c im thch ng nh c th c hnh dng thu li, c kh nng tit cht nhn, ngoi ra chng c hnh dng d ni.

o Nhy: thy cn trng nhiu loi lun trng (Rotifer) , gip xc, u

trng cn trng, c, ng vt c v .
o Bay: thy c chun (Exocoetidae) v nhiu loi mc. Cc vt ny

c th vt ln khi mt nc tng qung hng trm mt, tc c th ti 50 km/gi.

o Trt: thy to khu. Di ng trn nn y v cc vt th

Hnh di ng bng li chy (tm, cua), b (amip, giun, u trng cn trng), b kiu su o (bch tuc, a), nhy (c Strombidae, u trng chun chun, trai Pecten), trt (c Perioplthalmus). Di ng trn nn y rn d dng hn, v vy kch thc trung bnh ca vt nn y rn bao gi cng ln hn y bn mm.
Di ng trong nn y:

Trong nn y thu sinh vt c th lun trong khe h, o hang bng vi, vi su xung bn. Tc di ng li ny rt chm, xung su ch 30 -50cm l nhiu. Li di ng ny thng thy nhiu loi giun, lun trng, trai, c, gip xc cu gai. * Di ng th ng Cc thu sinh vt c li di ng th ng c thy nhng thu sinh vt sng di ng v thu sinh vt sng khng di ng. Cc hnh thc di ng th ng rt a dng:
Di ng nh gi thng ch thy trng hp cc trng ngh, cc dng

tim sinh nhng thu vc kh cn b cun i cng vi bi, cng c trng hp sinh vt trng thnh cng b gi cun i.
Di ng nh dng nc l li di ngth ng ph bin v quan trng

thu sinh vt. Di ng nh dng nc khng nhng ch thy sinh vt ni m cn thy c sinh vt y. Chuyn ng ca nc mang sinh vt i t ni ny sang ni khc v c tng y ln tng mt.
Di ng nh vt th khc: thu sinh vt bm vo cc vt th tri nh tng

bng, g mc, tu b s c a i khp ni, to thnh s phn b mi.

Di ng nh sinh vt: y l li di ng c sc, c vai tr quan trng

trong kh nng pht tn ca sinh vt. Thu sinh vt c th c di chuyn t ni ny sang ni khc nh chim, cn trng cc loi lng th, b st v ng vt c v. Cc sinh vt ny mang thu sinh vt dng trng ngh hoc tim sinh hay cn ang sng v hot ng.

Dinh dng ca thu sinh vt

Li dinh dng ca thu sinh vt bao gm cc qu trnh ly thc n t ngoi vo c th, to nn vt cht hu c ca c th v nng lng sinh trng v pht trin, ng thi thi ra sn phm thi. Dinh dng ca thu sinh vt gi vai tr rt quan trng trong qu trnh chuyn ho vt cht v nng lng trong thu vc. Xt v c ch, c th chia cch dinh dng ca thu sinh vt ra lm hai li dinh dng: 1. Dinh dng t dng Thu sinh vt s dng trc tip vt cht v c to nn vt cht hu c cho c th, da vo ngun nng lng ngoi. thu sinh vt ny l sinh vt sn sinh trong thu vc, to nn khi vt cht ban u lm c s cho s pht trin ca sinh vt d dng. Ngoi ra chng cn cung cp Oxy, hp th CO2, loi tr kh c CH4, H2S trong qu trnh Oxy ho lm cho iu kin sng trong thu vc c tt hn. Thu sinh vt t dng tin hnh hai li dinh dng khc nhau. Thc vt c dip lc tng hp cht cht v c thnh cht hu c trong qu trnh quang hp, qua s dng nng lng nh sng mt tri. Vi khun t dng to thnh cht hu c qua s dng nng lng ca cc qu trnh Oxy ho cht v c trong thu vc.
Dinh dng t dng nh quang hp: kh nng ny ph thuc vo kh

nng hp th nh sng v lng CO2 c trong thu vc

Dinh dng t dng bng ho tng hp: do cc nhm vi sinh vt thc

hin. Vi khun dinh dng t dng bng ha tng hp c cc loi thy vc nc ngt v nc mn, c trong tng nc v nn y. Cc nhm quan trng l vi khun Nit (Nitrit ha v Nitrat ha), vi khun Lu hunh, vi khun st. Hot ng ca vi khun ha tng hp cn Oxy v cc sn phm phn hy ca cht hu c trong iu kin k kh. Do , cc loi vi khun ny tp trung nhiu nht nn y. Cng ha tng hp ca vi khun trong tng nc thng thp hn nn y ti hng chc hay hng trm ln.
Hp th mui dinh dng ha tan: thc vt trong nc, trong qu trnh

to cht hu c t cht v c, ngoi vic hp th C,H,O chng cn cn cc nguyn t khc. Cc nguyn t ny dng mui ha tan trong nc v gi chung l mui dinh dng. Trong s cc nguyn t ch yu cn thit cho i sng thy sinh vt t dng c th k n: Na, K, Ca, N, P, Si, Fe, Mg, Mn v c bit quan trng l N, P cn cho qu trnh sinh trng v pht trin ca sinh vt. Ngun gc cc mui dinh dng c th t ngoi thy vc (t t, cht hu c ngoi thy vc) hay t cc sinh vt trong thy vc b mc nt. 2. Dinh dng d dng Thy sinh vt dinh dng d dng bao gm cc ng vt - sinh vt tiu th n cht hu c c sn di dng sinh vt, hay cc sn phm phn hy ca chng cc giai on khc nhau. Ngoi ra cn c cc vi khun d dng, cc nm hoi sinh trong thy vc v c ha cc cht hu c ra nt cho ra cc

mi dinh dng cung cp cho thc vt. Khc vi thy sinh vt t dng, cch n v thc n ca sinh vt d dng rt a dng. Hnh thc dinh dng d dng l kt qu ca mt qu trnh tin ha lu di v mt quan h dinh dng gia thy sinh vt v mi trng.
Dinh dng t cung cp: (Endogen): Thy sinh vt thuc nhm ny dinh

dng nh cc cht d tr cha sn trong c th (non hong, cht m, cht ng). Trong giai on cha kim c thc n (giai on phi, hu phi) hoc giai on ngh n (sng tim sinh, giai on nhn i). Li dinh dng ny thy nhiu ng vt nhng ch xy ra tng giai on ca i sng m thi. Kh nng sng nh li dinh dng ny nhiu khi rt di . Khi nhit cng tng, qu trnh trao i cht cng tng, cht dinh dng d tr cng gim nhanh, thi gian dinh dng t cung cp cng ngn.
Dinh dng nh to cng sinh: thy ng vt nguyn sinh (Protozoa),

thy tc (Hydra), hi qu, san h, sn tim mao, thn mm trong c th chng c to cng sinh (Chlorella, Cryptomonadina, Chrysomonadiana), nh quang hp to cht hu c cunhg cp cho chng.
Dinh dng hoi sinh: cc vi khun v nm hoi sinh sng trn cc xc

ra nt ca sinh vt cht, hp th cht hu c bng li thm thu ri phn hy chng nh cc men phn hy to thnh cc mui v c ha tan trong nc. cc vi khun hoi sinh gi vai tr quan trng trong chu trnh chuyn ha vt cht ca thy vc, cung cp mui dinh dng v CO2 cho thc vt.
Dinh dng cht hu c ha tan bng thm thu:

Putter (1909) cho rng thy sinh vt d dng ch yu sng bng cht hu c ha tan qua ng thm thu. Cc cht ny l sn phm ca qu trnh quang hp v hot ng sng ca vi khun, li n ny chim 90% nhu cu thc n ca thy sinh vt, cn thc n dng sinh vt ch chim phn nh v l ngn cung cp vitamin m thi. Theo tnh tan ng cho rng thc t thc n sinh vt khng cung cp nhu cu thc n ca sinh vt d dng. Qua cc nghin cu hin nay chng t: cht hu c ha tan c vai tr nht nh trong dinh dng ca thy sinh vt d dng nhng khng theo nh quan im ca Putter. V vic hp thu qua thnh c th bng thm thu rt kh khn. Cc cht hu c ha tan u kh c hp thu, s lng cht hu c ha tan c hn, ch c khi t bo b phn hy.
Li n sinh vt v cc sn phm sinh vt dng phn hy: y l li dinh

dng c bn ca phn ln thy sinh vt d dng. Ngi ta cn gi li dinh dng ny v dinh dng cht hu c ha tan ni trn l dinh dng ngoi sinh (exogen), cn li dinh dng nh cht d tr v vt cng sinh l dinh dng ni sinh (endogen).

Trong li n tch cc ny, sinh vt phi tiu hao mt phn nng lng vo vic ly thc n t mi trng ngoi, v tiu ha thc n trong c quan tiu ha nh cc men, ng thi cht lng thc n cng cao hn, v thnh phn phong ph v s lng ln hn. Mt khc do quan h thc n trong li dinh dng ny l quan h gia sinh vt vi sinh vt, v vy ph thuc rt nhiu vo cc nhn t v sinh cng nh hu sinh ca mi trng ngoi, cng nh vo c im ca vt n v vt b n. Ngun thc n sinh vt trong thy vc bao gm cht vn, vi khun, thc vt, ng vt.
Cht vn (Detritus) : l mt phc h sng phc tp, phn c bn l mnh

gi th ng vt, thc vt hay cht v c. Cc gi th ny c kh nng hp th cht hu c ha tan. Dng keo trn b mt ca gi th to thnh mng hu c v l mi trng tt cho vi khun pht trin. Do hot ng ca vi khun to ra bt kh lm gi th l lng trong nc. Ngoi vi khun cn c c to (Phytoplankton), nguyn sinh ng vt (Protozoa) v c lun trng (Rotatoria) n vi khun. Gi tr dinh dng ca detritus ch yu nhiu loi vi khun sng trn gi th.
Vi khun : (Bacteria) : l thc n cho hu ht cc ngnh ng vt , c

bit l sinh vt n bn v cht ci(seston) nh gip xc nh v trai n lc. Thnh phn vi khun cng c nhiu trong thc n ca c con.
Thc vt ni (Phytoplankton) l thnh phn thc n c bn ca ng vt

trong thu vc, c s lng rt ln. ng vt ni tiu th thc vt ni tu theo thnh phn loi v kch thc . ng vt n thc vt ni c ng vt nguyn sinh, (trng chn gi, trng phng x, trng mt tri, nhiu loi trai, lun trng, thn mm (hu, vm), gip xc nh, c m trng, c trch v nhiu loi c khc.
Thc vt ln (Macrophyta): bin quan trng nht l to nu (Fucus,

Laminaria), ri n to lc, sau cng l to . cc thu vc nc ngt, thnh phn loi thc vt ln phong ph hn, tp trung vng ven b hay sng ni trn mt nc. Cc ng vt n thc vt ln thuc cc nhm: thn mm, gip xc, cn trng, c, ra, chim, ng vt c v. Cng v pha xich o, thc vt ln c quanh nm, cng xut hin nhiu loi n thc vt ln. C nhng loi ch n ton thc vt nh c trm c, cua.
ng vt ni(Zooplakton) : Thnh phn ng vt n ng vt ni gm

nhiu nhm thuc nhiu bc dinh dng khc nhau. bin, cc nhm sinh vt lm thc n quan trng l gip xc nh (Copepoda, Euphausiacae, Mysidae), Protozoa, Coelenterata, Pteropoda, Cephalopoda v Polychaeta. nc ngt c Cladocera, Rotatoria v Copepoda.
ng vt y (Zoobenthos): l thc n quan trng ca cc sinh vt n y

nh tm, cua, c, ng vt c v thu sinh.

 ng vt c xng sng (Vertebrata): l thc n ca c v ng vt c v

nc. C l thc n ca nhiu loi c n tht, chim, hi cu. C nh cn b sa, hi qu, sao bin n. ng vt c v nc nhiu khi l thc n ca c mp, gu trng Trong nghin cu v thc n ca thu sinh vt d dng, ngi ta cng dng mt s khi nim nh gi s lng thc n trong thu vc.
Ngun thc n ca thu vc: l khi lng tt c ng vt, thc vt v

cc sn phm phn hu ca chng, c th s dng c lm thc n cho mi thu sinh vt v xc nh c bng phng php nh lng.
C s thc n: l khi nim ch lng ng vt, thc vt, cht hu c

trong thu vc c th dng lm thc n cho mt nhm thu sinh vt nht nh no .

Lng thc n ca thu vc i vi mt loi thu sinh vt: l phn c s

thc n thc t ca thu vc c sinh vt n trong mt thi gian no .

Din thc n: (Ph thc n) l gii hn v thnh phn thc n ca mt

loi sinh vt no trong thu vc. Din thc n bin i theo sinh trng, thu vc, ma, ngy m, s bin i ca c s thc n v kh nng ly thc n ca thu sinh vt. c tnh thich ng ca vt n v vt b n trong quan h thc n l vt n tng cng kh nng bt mi cn vt b n tng cng kh nng t bo v.
Thch ng ca vt b n : c mu sc ngu trang, kh nng ln trn cao,

c th c cu to bo v.
Thch ng ca vt n: tng cng kh nng bt mi ly s lng

v cht lng thc n, biu hin cu to ca c quan bt mi, phng thc ly thc n, kh nng bt mi v kh nng la chn con mi.
o Cch ly thc n khng phn bit: thng thy nhng thu sinh

vt n bn y, n sinh vt ph du nh, n cht vn. vi phng thc n ny, sinh vt bo m lng thc n nhng cht lng khng cao. C hai cch ly thc n kiu ny l kiu lng v kiu lc.
o Cch ly thc n phn bit: l cch ly thc n c chn la, tm

thc n thch hp, m bo v cht lng thc n. c tnh chn la thc n: Kh nng ny l c im thch ng bo m cht lng thc n, th hin t l thnh phn thc n trong rut thu sinh vt khng ging vi t l thnh phn thc n mi trng. Hin tng ny thy tt c bn ng vt t thp ti cao v c bn ly thc n phn bit ln khng phn bit. xc nh tnh la chn.

Cng n : l t s gia lng thc n c s dng trong mt n v thi gian vi trng lng con vt. tnh lng thc n, ngi ta thng dng cc khi nim nh: Khu phn ngy l lng thc n c s dng trong ngy Ch s thc n l t s phn trm gia khu phn ngy vi khi lng con vt. Ch s no l t s trng lng thc n ch trong rut vi khi lng con vt . Cng n ph thuc vo thnh phn loi, tnh trng sinh l v cc nhn t mi trng ngoi nh thay i theo sinh trng, sinh sn, loi thc n, s lng thc n, nhit , Oxy ho tan trong nc, ma, ngy m, thu triu

Trao i nc v mui thu sinh vt

Trao i nc v mui gia c th v mi trng nc l hot ng sng c bit quan trng thu sinh vt, c trng cho sinh vt sng nc. Thu sinh vt khng th sng bnh thng khi tch chng ra khi mi trng nc. trong c th thu sinh vt lun lun phi c mt hm lng nc nht nh bo m cc qu trnh sinh ho hc, duy tr s sng.. ngoi lng nc, trong c th thu sinh vt cng cn c mt lng mui nht nh, thnh phn ca cc dch c th (dch t bo, mu, nc tiu..). Lng mui ny sai khc v nng cng nh thnh phn vi nng mui ca mi trng nc bn ngoi. duy tr s sng bnh thng, ngoi vic bo m lng nc cn thit thu sinh vt cn cn c nhng c im thch ng v nhng c ch iu ho nhm bo m cho c th lun c mt nng mui v thnh phn mui nht nh. Cc c im thch ng v kh nng iu ho nc v mui trong c th, chng li nhng bin i ca mi trng bn ngoi, c coi l nhng c im thch ng ca loi c hnh thnh nn trong lch s pht sinh chng loi. 1. Trao i mui gia c th sinh vt vi mi trng ngoi Trong thin nhin, nhu cu v mui ca c th thu sinh vt v quan h v nng mui gia c th v mi trng ngoi c th hin r rt nht gii hn phn b theo nng mui ca thu sinh vt. Mi loi thu sinh vt, ni chung, ch sng ni c nng mui thich hp. Thu sinh vt nc ngt v nc mn khng sng ln ln vi nhau. Trong mi thu vc, nng mui khng phi ch no v lc no cng n nh. Lp nc trn mt bin vo ma ma thng nht i, hoc do bc hi tr nn mn hn. Vng ca sng, nc mn v nc ngt giao nhau, nng mui y khng cn nh sng, cng khng cn nh bin. Nhng bin i v nng mui ny nht nh nh hng ti i sng thy sinh vt sng trong thy vc.

Trong thin nhin cng thng c hin tng thy sinh vt bin di nhp vo nc ngt hay t nc ngt ra bin mt thi gian. T nhng hin tng trn c th t ra hai vn :
Gia c th thy sinh vt v mi trng nc c quan h nht nh v

thnh phn v nng mui hay c th gi l quan h thm thu, l iu kin thy sinh vt sng c bnh thng.
Thy sinh vt c kh nng iu ha quan h thm thu ny chng li

nhng bin i nng mui v thnh phn mui ca c th, do bin i nng mui v thnh phn mui ca mi trng nc bn ngoi. * Quan h thm thu gia thy sinh vt vi mi trng nc ch quan h thm thu, so snh gia c th thy sinh vt vi mi trng ngoi, ngi ta dng cc khi nim:
Quan h thm thu tng ng (hay ng trng : Isotonic): khi dch c

th v mi trng nc bn ngoi c p sut thm thu bng nhau.

Quan h thm thu cao hn (hay u trng : Hypertonic) :khi dch c th

c p sut thm thu cao hn.

Quan h thm thu thp hn (hay nhc trng: Hypotonic) :khi dch c

th c p sut thm thu thp hn. Cn c vo quan h bin i gia p sut thm thu ca dch c th v ca mi trng, c th chia thy sinh vt thnh cc nhm sau:
Bin thm thu Poikiloosmotic: Dch c th c quan h thm thu tng

ng v bin i theo mi trng ngoi, chng khng c kh nng iu ha thm thu. a s ng vt khng xng sng bin thuc vo nhm ny. Trong ng vt nc ngt c nhm hi min, rut khoang, giun t t , a, thn mm, gip xc chn mang l cc ng vt bin thm thu.
ng thm thu Homoiosmotic: Khi dch c th c p sut thm thu cao

hn hay thp hn hay tng i c lp vi mi trng ngoi, thy sinh vt c kh nng iu ha p sut thm thu. Trong nhm ny c ng vt c xng sng nc ngt, cn trng v u trng cn trng, c, gip xc cao bin v nc ngt.
Gi ng thm thu Pseudohomoiosmotic: ng vt bin thm thu,

nhng do xa b hay y bin su nng mui hu nh khng thay i, nn p sut thm thu ca ca dch c th cng khng thay i, tuy chng khng c kh nng iu ha thm thu. * Hot ng iu ha mui thy sinh vt (Hnh37) iu ha mui l qu trnh hot ng ca c th m bo cho dch c th gi nguyn c nng v thnh phn mui nht nh ca mnh chng li nhng bin i ca mi trng ngoi. Do thnh phn mui trong c th thy sinh vt, khng nhng ch sai khc v mt nng chung m cn sai khc v c thnh

phn ion na. V vy, qu trnh iu ha phi m bo c hai mt: iu ha nng mui chung (hay iu ha thm thu) v iu ha thnh phn ion (hay iu ha ion). iu ha mui thy sinh vt c th tin hnh theo hai hng:
iu ha tng: nhm chng hin tng gim p sut thm thu ca c

th.
iu ha gim: chng hin tng tng p sut thm thu ca c th. Hai

qu trnh ny tin hnh bn ng thm thu. Ty theo quan h thm thu i vi mi trng ngoi ca tng loi v bin i ca mi trng ngoi. Trng hp th ba l thy sinh vt khng tin hnh iu ha thm thu, lun c quan h thm thu tng ng vi mi trng ngoi. * C ch iu ha mui thy sinh vt iu ha th ng: iu ha th ng nh hin tng khuych tn cc cht t mi trng c nng mui cao sang mi trng c nng mui thp qua mng t bo c th. Trng hp phi chng li s xm nhp ca mui vo c th hay thot mui ra khi c th l nh vo tnh t thm qua ca cc t bo thnh c th (c bit thc vt c cc t bo c mng chc). Nh vy cc ng vt nc ngt khi c p sut thm thu ca dch.m cao hn mi trng ngoi t 0,5 - 1atm nhng nc vn khng vo cc t bo c do tnh cht ca mng t bo. Kh nng thm qua mng t bo ca cc cht ha tan ph thuc vo ln v phn cc ca cc phn t (kch thc v phn cc cng thp th th cng d lt qua). Cc ion mui N,.P,Si v cc mui khc xm nhp vo t bo to theo cch thm thu ny.
iu ha ch ng: thc hin nh cc t bo c bit b mt c th

hay trn cc c quan c bit khng cn ti lc khuych tn. C th coi qu trnh iu ha ch ng nh mt qu trnh hp thu v bi tit c chn lc cc ion cn thit hay khng cn thit cho c th, m bo cho dch c th c thnh phn ha hc nht nh hay c trng cho tng loi.
Bin i ca kh nng iu ha mui thy sinh vt: kh nng thch ng

vi nng mui ph thuc vo kh nng iu ha mui thy sinh vt. Kh nng ny tng ln khi con vt c hun luyn dn vi s thay i nng mui. Nng mui ca dch c th thy sinh vt bao gi cng trong khong 5 -8%o, v y l ngng sinh l chung thy sinh vt, cn thit cho cc qu trnh sng trong c th tin hnh c. Khi nng mui mi trng ngoi vt qu kh nng iu ha nc th sinh vt chuyn sang sng tim sinh sau khi thi ra mi trng mt lng nc kh ln. (hnh38) ngha sinh hc ca thnh phn ion trong mi trng nc:
Cc ion c tnh cht i khng v sinh l, kh c ln nhau: Nu l hai ion

c tc dng ln nhau, nh Ca (gim thm mng t bo) v Na (tng

 thm mng t bo) th ta c tnh i khng phn cc. Nu l hai ion c tc dng ging nhau nhng kh nhau khi ha ln (Ca v K) th ta c tnh i khng khng phn cc.
c tnh sinh l ca cc mui l do cc cation quyt nh. Mun cho cho dung dch khi c, m bo i sng bnh thng ca

thy sinh vt th trong dung dch cn c mt t l nht nh gia ion ha tr 1 v ha tr 2, h s ny gi l h s Lb v c trng cho mi loi. Lb cng chng minh rng khi mui chung gim, m bo hot ng sinh l bnh thng ca thy sinh vt th h s ny gim theo hng tng thm ion ha tr 2 (ca, Mg), gim bt ion ha tr 1(Na, K). Cc th nghim ca Ostwald cho thy dung dch mui cng gn vi nc bin v thnh phn mui th sinh vt cng pht trin tt. V d: Cht lng dung dch mui tng dn theo thnh phn mui phc tp nh sau: NaCl < NaCl + KCl < NaCl + KCl + CaCl2 . Do cc ion khng ch quan trng v mt ha tr m cn c c tnh ring ca tng ion. Ion cng du, cng ha tr nhng c tc dng sinh l khc nhau nh Na, K, Ca, v Mg. Cc th nghim ca Ostwald cng chng t v mt sinh l ngun gc bin ca thy sinh vt. Thnh phn mui gn vi thnh phn mui nc bin thun li i vi sinh l bnh thng ca thy sinh vt, chng t mi trng sng nguyn thy ca chng phi l mi trng bin. Hin tng tch tr mui ha tan thy sinh vt: thy nhiu sinh vt bin, lng mui ny rt ln nh to khu (Bacillariophyta) c 80%Si, Mollusca c 50% Ca, Laminaria c hm lng Iod gp 30.000 ln, Hi tiu c hm lng Vanadium gp 280.000 ln hm lng trong nc bin. Do thy sinh vt gi vai tr quan trng trong chu trnh mui khong thy vc. Ngoi hot ng iu ha mui, chng cn nh hng ti khi lng mui trong thy vc bng kh nng tch t. 2. Trao i nc gia c th sinh vt vi mi trng ngoi. Trao i nc gia thy sinh vt vi mi trng ngoi c tin hnh trong cc hot ng sng (tiu ha, bi tit, h hp, trao i nc v mui). Mi trng nc l iu kin tn ti ca thy sinh vt, do bo v kh nng sng khi b tch ri khi mi trng nc, thy sinh vt c nhng thch ng v mt cu to cng nh v sinh l, nhm bo m gi cho c th mt lng nc cn thit duy tr i sng. C th c nhiu cch : ln vo ni kn khi mt nc, c cu to bo v lng nc c th, chuyn sang sng tim sinh trong iu kin kh cn. - Ln vo ni kn o bo v lng nc trong c th Khi thy vc b kh cn, trc ht thy sinh vt chy khi ni b kh cn. Trng hp khng ra khi ni , cc ng vt c xu hng ln vo ni kn (gm tng, gn cc vt di nc), t vi xung ct, xung lp bn y

gim bc hi nc c th. Cc li ln trn trn thy cc sinh vt vng triu bin. Li chung xung bn ph bin ng vt nc ngt. Cc ng vt c kh nng ny rt nhiu: cn trng cnh na (Hemiptera) u trng mui, chun chun, a, giun t t, c Planorbidae, Bithymidae, Viviparidae, Pilidae, Limnaeidae, trai Sphaeridae, gip xc sng ni Diacyclops, Megacyclops, mt s loi c. Cc ng vt ny c th xung su n 1m v c th sng ko di nh vy hng thng, c khi hng nm. - Cu to bo v lng nc trong c th: Cu to bo v thng thy l v c th dy nh lp biu b Chn khp v v vi thn mm, np ming c. Mt loi cu to bo v c sc khc l bo xc ng vt nguyn sinh. trng ngh gip xc ru ngnh. Lun trng c th chu iu kin kh cn ti hng nm. mt s sinh vt chng kh cn bng cch thu nh th tch, tit mng bc ri chuyn sang sng tim sinh. Kh nng ny thy ng vt nguyn sinh, lun trng, b chm (Tardigrada), giun trn, u trng cn trng. Khi gp nc, vt sng tim sinh li hi sinh li dn dn, mau hay chm tu theo thi gian sng tim sinh mau hay lu.

Trao i kh thu sinh vt

Trao i kh c thc hin thu sinh vt trong qu trnh quang hp h hp v qu trnh ny din ra trong mi trng nc. V vy vic trao i kh mt mt ph thuc vo c im thich ngca thu sinh vt, mt khc ph thuc ph thuc vo ch kh trong mi trng nc. Nhiu thu sinh vt chuyn sang sng tim sinh trong iu kin khng c Oxy, khi c Oxy chng hot ng h hp tr li. 1. Tnh thch ng ca thu sinh vt vi iu kin h hp trong nc H hp ca thu sinh vt trong nc l nh qui lut khuych tn ca Oxy v CO2 qua thnh c th v trong mi trng nc. H s khuych tn ca Oxy trong nc thp hn 320 ln so vi trong khng kh. Do thu sinh vt ly Oxy trong nc kh hn sinh vt cn ly Oxy trong khng kh. Ngc li vic vic thi CO2 trong nc li d hn nhiu so vi cn. Mt mt do h s khuych tn trong nc trong nc ca CO2 kh cao, gp 25 ln hn h s khuych tn Oxy. Mt khc nh trong nc c mui Carbonate trung ho nhanh chng CO2 thi ra theo s CO2 H2CO3 Ca(HCO3)2 CaCO3 ho tan CO3Ca lng ng

Trao i kh ca thu sinh vt ph thuc rt cht ch vi cc iu kin ca mi trng nc (hm lng kh trong nc, nhit , mn, chuyn ng ca nc) v vi c im cu to thch ng c th ca thu sinh vt. Cng do c im ca mi trng nc v mt trao i kh nh vy, nn cc thu sinh vt th sinh trong khi gi nguyn li hp th Oxy ca sinh vt cn (phi), li c xu hng chuyn sang li thi CO2 ca sinh vt nc (qua b mt c th). * Thch ng v mt cu to c th thu sinh vt

Pht trin theo hai hng :m rng din tch c th tng cng din tip xc v lm mng thnh c th kh d khuych tn. Cc thu sinh vt khng c c quan h hp chuyn ho u c kch thc nh, do c din tch tng i ln: ng vt nguyn sinh, lun trng, gip xc nh. Cc c quan h hp chuyn ho ca thu sinh vt (mang, kh qun) phn nhnh hoc c s lng nhiu cng nhm tng cng din tip xc ca c th vi mi trng nc, tng cng trao i kh. Ngoi cc c quan h hp nhm tng cng din tip xc ca c th vi mi trng nc, nhiu thu sinh vt cn c cc c quan thch ng c bit khc nh u trng rui Eristalis, mui Culex, b tru (Nepa) c nhng ng th di nn c th th ra ngoi mt bn, hay th ln mt nc ly Oxy. Nhn nc Argyroneta c chung kh bng t cha khng kh d tr khi sng chm di nc. * To iu kin trao i kh tt ca mi trng nc l nhng cch c thu sinh vt thc hin nh di chuyn ti ni c nhiu Oxy, to dng nc chy qua c th mang Oxy ti v phn tn kh Carbonic i, da vo hot ng tit Oxy ca thc vt. * Phi hp gia li h hp cn v nc l c im thch ng thy nhiu thc vt v ng vt, c bit cc ng vt sng vng ven b v sng tri trn mt nc nh sen, sa ng, cc loi c c phi, c c mang, cua da, cy, cng, c, ch, nhi. 2. Cng trao i kh thu sinh vt Cng trao i kh c th hin bng lng Oxy sinh vt s dng trong mt thi gian, trn mt n v trng lng c th, tnh theo n v mgOxy/1gram /1gi. Ta bit rng, khi t chy ht cng mt lng Protid. Glucid, Lipid, cn c nhng lng Oxy khc nhau v lng nng lng to ra cng s khc nhau theo tng loi vt cht, nhng ng thi t s gia lng Oxy s dng v nng lng to ra u xp x nh nhau. Vt cht Protid Lipid Glucid Nng lng to ra khi t 1gr (K) 5,78 9,46 4,18 Oxy cn t 1gr (O) 1,75 2,88 1,18 K/O 3,30 3,28 3,53

H s K/O (lng Calo to ra khi t 1gr vt cht v lng Oxy cn t) gi l h s OxyCalo. Cc nghin cu ca Ivlev(1939) cho thy, h s ny thu sinh vt trung bnh 3,38cal/mgO2. H s ny khng ph thuc vo iu kin mi trng sng ca thu sinh vt. H s CO2/O2 gi l h s h hp. H s ny trong trng hp h hp hiu kh thng nh hn 1 (O2 > CO2). Nhng trong

trng hp c h hp k kh mt phn (do phn hu) thng xy ra khi thiu Oxy, h s ny c th ln hn 1 (1(O2 < CO2). H s h hp c th thay i tu theo nhiu nhn t ca mi trng ngoi. Cng trao i kh thu sinh vt ph thuc vo hai loi nhn t: c im ca bn thn c th sinh vt v bin i ca cc nhn t v sinh, hu sinh ca mi trng ngoi. * Ph thuc vo c im c th sinh vt Cng trao i kh ph thuc vo thnh phn loi, sinh trng v trng thi sinh l ca c th. Quan h gia cng trao i kh vi kch thc c th thu sinh vt th hin mi quan h vi thnh phn loi v sinh trng nhn chung l quan h nghch : vt cng ln, cng trao i kh cng gim. quan h ny c ngoi l: c khi cng trao i kh ca vt ln li ln hn vt nh. Cng trao i kh cng ph thuc vo cc giai on pht trin ca thu sinh vt. Cc giai on pht trin sau c cng trao i kh cao hn cc giai on trc. Cng trao i kh cn ph thuc vo n v hot ng ca thu sinh vt. Vt cng no mi, cng h hp cng cao. Vt cng vn ng nhiu, cng h hp cng cao. * Ph thuc vo cc nhn t mi trng ngoi Trong s cc nhn t mi trng ngoi, quan trng nht l nhit , hm lng Oxy trong nc, mt thu sinh vt v quan h gia cc c th. Cc nhn t khc nh nng mui, pH, thnh phn ion cng c nh hng nht nh ti cng h hp ca thu sinh vt. nh hng ca nhit ln cng h hp rt rt phc tp. C khi quan h ny theo kiu tng dn, u bnh thng. Nhng thng l khi nhit tng, cng h hp tng ti mt gii hn no ri ngng tng trong mt khong nhit nht nh, c trng cho tng loi, ri li tip tc tng ln. Vng nhit ny, cng h hp hu nh khng thay i gi l vng nhit thch ng. Trong khong nhit tng ny, nh kh nng t iu ho, thu sinh vt gi c cn bng nng lng, c th khng ph thuc vo thay i nhit bn ngoi. iu ny chng t rng, trao i kh l mt qu trnh sinh hc t iu ho, khng phi n thun l mt qu trnh ho ng hc hon ton ph thuc vo iu kin nhit bn ngoi. Hm lng Oxy trong nc khi gim ti mt gii hn nht nh mi lm cng h hp gim i. Gii hn ny ph thuc vo thnh phn loi thu sinh vt v nhit nc. C khi cng trao i kh gn nh khng ph thuc vo p lc Oxy trong nc. Nng mui nh hng ti cng trao i kh thng qua s thay i cng iu ho thm thu: khi thay i nng mui lm tng cng hot ng iu ho thm thu, cng h hp s tng ln. Trong trng hp ngc li cng h hp s gim i. Hin tng ny thy nhiu loi thc vt v ng vt khi nng mui thay i (tm, giun, c, to). Trng hp th hai, cng h hp gim i khi nng mui thay i khc vi nng mui ti thun i vi thu sinh vt. Hin tng ny thy nhiu loi thn mm, giun

v nhiu ng vt khc. S thay i cng h hp theo s thay i nng mui ch thy trong thi gian u m thi. Sau mt thi gian c hin tng thch ng ca thu sinh vt vi vi s thay i ca nng mui v cng h hp tr li bnh thng. Ngoi nng mui chung, thnh phn ion thay i cng c nh hng ti cng h hp. Hm lng Ca tng lm gim cng h hp ca nhiu thu sinh vt. Cng h hp tng khi mt c th trong qun th tng cao hay khi ni hp li. nhng khi mt qu cao, cng h hp li gim i. i vi cc thu sinh vt sng thnh by, c th trong by c cng h hp thp hn khi sng l loi. 3. Kh nng thch ng vi iu kin thiu Oxy ca thu sinh vt a s thu sinh vt l bn sng cn Oxy. Chng ch c th sng trong mt gii hn hm lng Oxy nht nh . Ch c mt s t, ch yu l vi khun v ng vt nguyn sinh l c th sng trong iu kin k kh. i vi bn sng cn Oxy, khi iu kin Oxy gim xung qu gii hn chu c, thng gi l ngng Oxy, s chuyn sang trng thi sng tim sinh thiu Oxy (anoxybiose) trong mt thi gian. Khi hm lng Oxy cao ln, chng tr li hot ng bnh thng. Nu hm lng Oxy tip tc gim na s gy cht cho thu sinh vt. Kh nng chu iu kin thiu Oxy thu sinh vt thay i theo tng loi v theo s thay i ca tnh trng c th v ca mi trng ngoi.

Chng 5: S Phn B Ca Thu Sinh Vt V i Sng Qun Th, Qun Loi Thu Sinh Vt
S phn b ca thy vt
S phn b ca thu sinh vt hin nay trong thy quyn l kt qu ca c qu trnh hnh thnh lu di. Qu trnh c quan h cht ch vi cc bin c trong lch s a cht vi s bin i cc nhn t v sinh v hu sinh ca mi trng nc trn tri t. Chng quyt nh cc hnh thi phn b ca thy sinh vt trong thy quyn. Nu nhn khi qut v trong tng thi im nht nh, c th coi tnh hnh phn b chung ca thy sinh vt trong thy quyn l n nh. Nhng thc t qua tng khong thi gian, s phn b ca thy sinh vt trong thy quyn li c nhng bin ng tun theo nhng qui lut nht nh xy ra trong i sng thy vt. Tu theo c im sinh hc ca tng nhm, tng loi thy sinh vt lm cho s phn b ca chng trong thy quyn tr nn phc tp hn.

Phn b theo v (phn b theo chiu ngang)

Phn b thu sinh vt theo vng v , tun theo mt s qui lut v thnh phn loi cng nh v c tnh s lng.

Tnh a dng ca thnh phn loi tng dn t vng cc v xch o. Nguyn nhn do khu h thu sinh vt nhit i l khu h c, thnh phn loi phong ph, do cc iu kin sng vng nhit i thun li, do nhp iu hnh thnh loi vng nhit i mnh hn cc vng khc, to nn thnh phn a dng vng ny. S lng thu sinh vt gim dn t cc vng v cao v xch o. Nguyn nhn chnh l vng xch o nhit chnh lch hng nm khng ln. Chu chuyn nc theo chiu thng ng t di su ln tng mt khng xy ra nn khng a c khi lng mui dinh dng tch t t tng su ln mt. vng ven xch o, ni c nhiu dng nc thng ng nh vy, s lng thu sinh vt tng ln r rt. Cng c th do iu kin nhit cao, cng trao i cht c th thu sinh vt vng nhit i cng tng cao nn nng lng tiu hao vo hot ng sng ca thu sinh vt cng nhiu hn, nn lm gim khi lng sinh cht hnh thnh trong qu trnh sinh trng v pht trin. Nhn chung cc qun th thu sinh vt vng v thp c s lng c th nh hn so vi cc qun th thu sinh vt vng v cao, do lm gim s lng v khi lng chung. iu ny c lin quan ti mc hn ch ca sinh trng v sinh sn ca thu sinh vt vng v thp. Kch thc v m ca thu sinh vt gim dn t cc vng v cao v xch o. Hin tng ny c th thy nhiu nhm thu sinh vt t ng vt nguyn sinh ti thn mm, gip xc. y l kt qu ca qu trnh pht trin nhanh, chng trng thnh, hn ch kch thc sinh trng ca sinh vt nhit i trong iu kin nhit cao v c im thch ng vi ch n lin tc trong sut c ma v (khng c giai on ngng n vo ma lnh), khng cn tch tr m nh cc sinh vt x lnh. Cng v pha xch o, thu sinh vt bin cng d i vo nc ngt ni a hn. Ni cch khc cng di nhp ca sinh vt bin vo nc ngt ni a mnh hn so vi cc vng v cao. vng xch o nhit i, c bit l vng ng Nam , c hin tng nhiu nhm sinh vt bin nh c, gip xc, giun nhiu t, d dng i vo cc sng ln, nhiu khi i vo nhng im rt xa bin. Hin tng ny t thy cc vng v cao. S sai khc gia mi trng bin v v nc ngt ni a dng nh gim bt i t cc vng v cao v xch o. Hin tng ny c gii thch bi nhiu nguyn nhn khc nhau. vng xch o nhit i c ma nhiu lm nht hn nc cc vng ven bin, to iu kin cho cc sinh vt bin, trc ht l ng vt d thch ng vi iu kin nc nht cc thu vc ni a. Hm lng Bicarbonate nc bin v nc ngt vng nhit i xp x nh nhau. iu ny lm cho sinh vt bin khi i vo nc ngt ni a khng gp kh khn ln trong qu trnh h hp. V Bicarbonate gi vai tr quan trng trong h hp ca thu sinh vt. Trong lch s a cht, vng nhit i xy ra nhiu hin tng bin tin, bin li, to nn mt khu h thu

sinh vt c nhiu dng thch ng rng mui, d dng i t bin vo nc ngt ni a.

Phn b c trng trong thy quyn

Do nhng bin i ca ch nhit , c bit trong thi k bng h, vng phn b ca thu sinh vt khng cn lin tc m b ngt qung, to nn nhng kiu phn b c trng trong thu quyn, mang mt ngha c sc v mt a l ng vt nh phn b lng cc, phn b lng bc, phn b hai b Thi Bnh dng v i Ty dng. Phn b di lu v phn b ngt qung.

Phn b theo chiu thng ng

Phn b theo chiu thng ng ca thu sinh vt cc thu vc trn mt t khng u, tng ng vi s phn b khng u ca nh sng, nhit , kh ho tan, pH, p lc nc v iu kin thc n theo su trong thu vc. Hnh thi phn b ca thu sinh vt theo chiu thng ng ch thy r rt cc thu vc c su ln v trong iu kin tng nc tng i n nh, khng b xo trn.Trong cc thu vc nng di 1m, nh ao, rung cy la v cc thu vc nc lun b xo trn nh sng, phn b thng ng khng thy r rt. Phn b thng ng ca thu sinh vt thy r sinh vt ni v sinh vt y, v chng l nhm sinh vt di ng ch ng km v th hin c thnh phn loi, c v c tnh s lng. Trong tng thu vc v trong thu quyn ni chung, cng xung su, nhn chung, nhiu nhn t sinh thi hc ca mi trng nc v sinh cng nh hu sinh u bin i theo chiu hng cng lc cng km thun li cho s pht trin bnh thng ca sinh vt: nh sng t i, hm lng O2 t dn, CO2 tng ln, p lc nc cng xung su cng tng, thc n ngho dn i Mt cch tng qut, ph hp vi qui lut chung ny, phn b thng ng ca thu sinh vt trong thu quyn cng theo qui lut cng xung su, thnh phn loi thu sinh vt cng ngho, s lng cng t i. Qui lut ny th hin tt c cc nhm thu sinh vt: vi khun, ng vt, thc vt sng ni cng nh y v c bit r rt cc thu vc c su ln nh Hi Dng.

Phn b theo cc loi hnh thy vc

Hnh thi phn b thu sinh vt theo cc loi hnh thu vc rt a dng, do tnh cht phc tp ca cc thu vc trn tri t v c tnh thu l, ho hc. Trong cc nhn t v sinh quyt nh c tnh phn b ca thu sinh vt theo thu vc th nng mui c vai tr hng u. N to nn hai vng phn b ln l thu sinh vt nc mn bin, hi dng v thu sinh vt nc ngt ni a. sau nng mui l ch thu hc, ch nh sng v cc nhn t khc cng c ngha quan trng i vi phn b thu sinh vt theo thu vc.

Mi loi thu sinh vt c mt c tnh thm thu, mt kh nng iu ho thm thu ring. V vy mi loi ch sng c trong mt mi trng c nng mui, thnh phn ion nht nh v c kh nng thch ng vi mt bin dao ng nht nh ca nng mui. C th c nhng loi thch ng mui rng hay thch ng mui hp. Theo c im v nng mui ca thu vc chng sng, trong tng ng vi s phn chia cc thu vc trn tri t theo nng mui. C th phn chia thu sinh vt sng trong thu quyn thnh bn n v phn b: khu h thu sinh vt nc qu mn, nc mn, nc l v nc ngt. Trong mi khu h thu sinh vt u c mt thnh phn loi c trng, gm cc loi thch ng mui hp l thnh phn loi c bn. ng thi cn c mt s t loi thch ng mui rng, t cc thu vc c nng mui khc di nhp vo. Xt v phng din phn b cng nh v cu to thnh phn loi, c th coi hai khu h thu sinh vt nc mn v nc ngt l hai n v c bn nht, l hai vng phn b ln nht ca thu sinh vt trong thu quyn. Khu h thu sinh vt nc l mang tnh cht mt n v trung gian, trong mt vng phn b chuyn tip. Khu h thu sinh vt nc qu mn c vng phn b rt hp, hn ch trong mt s h nc mn ni a. S bin i ca nng mui trong thu vc, tng ln hay nht i, hay s di chuyn ca thu sinh vt sang cc thu vc c nng mui khc nhau u lm thay i c tnh ca mi khu h thu sinh vt, thay i hot ng sng ca mi loi thu sinh vt. Mt khi s thay i nng mui vt qu gii hn 5 8% cao hn hay thp hn, c coi l ngng sinh l ca m sinh vt. Qui lut bin i chung ca thu sinh vt theo s bin i ca nng mui l khi nng mui ca mi trng tng ln hay gim i, thnh phn loi v thng c s lng u ngho i, kch thc c th trung bnh cng gim i. Trong trng hp nng mui bin i theo hng h thp (nc bin nht i hay sinh vt bin i vo nc ngt) s lng trng tr nn t i, nhng kch thc trng ln ln, cha nhiu non hong hn.

Khu h thy sinh vt nc mn: Vng phn b ca khu h thu sinh vt nc mn l hi dng, cc vng ven bin lc a, v cc bin kn ni a. Khu h thu sinh vt nc mn bao gm cc sinh vt thch ng vi nng mui trong khong 30 -38%o. Khu h thu sinh vt nc mn l khu h sinh vt c, gm mt s lng v khi lng ln thu sinh vt. Tng s loi sinh vt bin khong 300.000 loi. Thnh phn loi khu h thu sinh vt nc mn c trng bi nhiu nhm ng vt ch c bin nh da gai, san h, Pogonophra, mc, ng vt c v bin. Trong thnh phn thc vt ni (Phytoplankton) chim u th l to khu (Diatomeae), to gip (Peridieae), to lam pht trin rt km. Trong thnh phn ng vt ni (Zooplankton) (1.200 loi) chim u th l ng vt nguyn sinh, gip xc nh, trong ch yu l Copepoda (750 loi), Euphausiacea (trn 80 loi), Mysidacea, Amphipoda (trn 300 loi). Ngoi ra cn c cc loi sa d, sa ng, sa lc, hm t (Sagiha), thn mm sng ni (Alciopidae, Tomopteridea). Thnh phn sinh vt t bi bin phong ph, gm cc nhm: c, b st bin, ng vt c v, mc, gip xc

cao, u l cc i tng c gi tr khai thc cao. Thc vt y bin gm cc loi to nu, to , to lc chim u th. Thc vt c hoa rt t. ng vt y bin rt a dng, c khi hu nh bao gm c tng ngnh ng vt nh hi min, Bonyozoa, Brachiopoda, da gai, Pogonophra. Trong thnh phn ng vt y chim u th l gip xc cao, thn mm, giun nhiu t, giun vi, hi tiu, da gai. Khi lng sinh vt y ln nht vng ven bin v gim dn theo su. Ngoi ra cn phi k n vi sinh vt bin, c vai tr quan trng trong nc, s lng c th ti 10 -100 nghn c th/ml, sng trong tng nc v nn y Khu h thu sinh vt nc ngt: Bao gm cc thu sinh vt thch ng vi nng mui trong khong 0,5 - 5%o. Vng phn b ca chng l cc thu vc nc ngt ni a. Trong thnh phn ny c nhiu sinh vt nc th sinh. Ngoi ra cng c nhiu loi sinh vt bin rng mui di nhp vo theo ng ca sng hay nc ngm ven bin.

So snh vi khu h thu sinh vt nc mn hi dng ta thy:

Khu h thu sinh vt nc ngt km a dng hn, t n v phn loi hn. Khu h thu sinh vt nc ngt c nhiu thc vt ln c hoa, to lam v to lc pht trin mnh. Sinh vt nc ngt c nhu bin i trong ni b loi, hnh thnh nhiu n v phn loi di loi v c nhiu dng phn b trn th gii (cosmopolit). Thu sinh vt nc ngt thng c kch thc trung bnh nh hn, s lng trng t hn, nhng cha nhiu non hong d tr.

V ngun gc c th ca khu h thu sinh vt nc ngt c th hnh thnh theo ba ng: t bin i vo nc ngt, t trn cn xung nc ngt v pht sinh t thu vc nc ngt. Hin tng i vo nc ngt ca sinh vt bin hin nay vn cn tip din bng nhiu con ng nh: qua cc ca sng v vng nc l ven bin, qua cc vng nc ngm ven bin v qua vng triu ln cn ri xung nc ngt.

Khu h thy sinh vt nc l: Gm cc sinh vt thch ng vi nng mui t 1 - 30%o, trung bnh t 10-20 %o. Thnh phn loi rt phc tp, c tnh hn hp, gm ba thnh phn: o Thu sinh vt t bin vo o Thu sinh vt t nc ngt di nhp vo o Thu sinh vt c trng cho vng nc l

Hai nhm trn khng c kh nng sinh sn, ch sng nc l trong giai on trc thi k sinh sn, nhm th ba c chu trnh sng hon ton nc l. Bin i thnh phn loi ca cc thu vc nc l .

Khu h thy sinh vt nc qu mn: Do nng mui ca thu vc rt cao (trn 47%o), mui ho tan c th n bo ho nn ch c cc sinh vt

hp mui sng c y. Thnh phn loi vng nc qu mn ngho nn, ch yu l nhm gip xc chn mang Phyllopoda (Artemia salina sng c nng mui 200%o, cc loi trng roi (Duniliella salina, Asteromonas gracilis). Ngoi ra cn c mt s loi u trng mui thch ng vi nng mui cao (Culieoides salinarius, Chironomus halophilus), gip xc nh (Diaptomus salinus) sinh sng khi nng mui di 100%o. cc thu vc nc qu mn ven bin, ngoi cc dng sinh vt c trng ca thu vc , cn c cc thu sinh vt bin di nhp vo.

Bin ng v phn b ca thy sinh vt trong thy quyn

Hnh thi phn b ca thu sinh vt trong thu quyn khng phi lc no cng n nh. Trong tng thi gian, do nhiu nguyn nhn khc nhau, vng phn b ca nhiu nhm, nhi loi ca thu sinh vt c nhng bin ng lm thay i hnh thi phn b ca chng trong thu quyn. Bin ng phn b ca thu sinh vt c th xy ra theo chiu ngang, t vng ny qua vng khc, hay cng c th theo chiu thng ng, t vng nng ti vng su, t tng y ln tng mt. Xt v tnh cht ca bin ng c th chia thnh hai loi: bin ng khng c qui lut v bin ng c qui lut.

Bin ng khng qui lut: Bin ng ny do nguyn nhn t xut, thng l do nguyn nhn nhn tc, lm thay i vng phn b ca sinh vt theo mt chiu, khng thnh chu k. vng phn b ca thu sinh vt c m rng hay hp li, ri khng tr li gii hn ban u na. Bin ng c qui lut: Bin ng ny c tnh cht tun hon, xy do nhng yu cu trong i sng. Thu sinh vt loi ny, tu theo c im sinh hc ca chng, tng thi k trong chu trnh sng di chuyn sang mt ni khc, tm thi thay i vng phn b ca chng. Ht thi k ny, chng tr li gii hn vng phn b ban u. Li di chuyn c tnh cch tun hon ny rt a dng, do nhiu nguyn nhn, nhiu khi cha c gii thch r rng. C th phn bit cc loi sau: o Di chuyn trong i sng: y l li di chuyn ca thu sinh vt trong mt giai on ca chu trnh sng ra khi vng phn b chnh thc tm ni c iu kin tt, hon thnh mt khu trong chu trnh sng ca chng nh sinh , tm thc n, tr ng. o Di chuyn ngy m: y l hin tng di chuyn v i trong thu quyn, chng c th di chuyn ch ng (gip xc, c, u trng cn trng sng y) hay th ng. Cc loi to do quang hp, trong c th cha y Oxy nn ban ngy ni trn tng mt ca nc, m li chm xung khi Oxy s dng ht. Phm vi di chuyn ngy m c th t vi mt n vi trm mt theo chiu thng ng, tu thuc vo ch nhit , nng mui, ch Oxy v ln ca c th thu sinh vt. Tc di chuyn t vi mt n hng trm mt/gi. Nguyn nhn gy ra hin tng di chuyn

ny th rt nhiu, nhng nguyn nhn sinh hc l ch yu, nh sng ch l yu t tn hiu. o Di nhp vo ni a ca thy sinh vt bin: y l hin tng di chuyn c chu k v khng c chu k ca sinh vt, ch yu l ng vt, thy vng bin n i cng nh nhit i. Chng i vo su trong thu vc ni a, tm thi hay vnh vin. Cc sinh vt c kh nng di nhp l loi c v chc, ng thi c kh nng iu ho p sut thm thu ch ng, thch ng mui rng v c kh nng di ng tt. Nguyn nhn di nhp c th sinh sn, tm thc n, trnh k th hay ngu nhin. Con ng di nhp thun li v ph bin l qua ca sng hay qua vng nc l ven bin, nc ngm ven bin v c th xem y l mt trong nhng con ng hnh thnh khu h thu sinh vt nc ngt t khu h thu sinh vt bin. Trong c qu trnh ny, sinh vt bin thch ng dn vi iu kin mi trng nc ngt nhiu mc khc nhau. Cn c vo mc thch ng, c th chia thu sinh vt bin di nhp vo nc ngt thnh bn nhm.

Nhm di nhp tm thi: Bao gm cc loi ch di nhp vo nc ngt trc hay trong thi k sinh sn. Ht thi k ny, chng tr v mi trng bin hon thnh chu trnh sng. Nu khng tr li c th chng khng th tip tc pht trin trong mi trng nc ngt. Mi trng nc ngt ch l mi trng sng tm thi. Nhm di nhp thch ng nc l

Gm mhng sinh vt bin thch ng vi nng mui thp hn nng mui hi dng, nhng vn cha tch bit vi i sng nc mn bin. y l nhng thu sinh vt nc l, c th sng v sinh sn bnh thng iu kin nc l v c vng nc ngt tip cn, ng thi vn c th sng iu kin nc mn hi dng.

Nhm di nhp thch ng nc ngt: y l cc sinh vt bin thch ng hon ton vi iu kin mi trng nc ngt, sng v pht trin ch yu nc ngt ni a. Tuy vn c kh nng sng nc l, nhng khng cn kh nng sng vng nc mn hi dng. Nhm di lu: Khc vi loi thuc nhm th ba, thng ch sng vng nc ngt ven bin, cc loi ny phn b cc vng hon ton cch bit vi mi trng bin, khc xa mi trng sng bin.

i sng qun th v qun loi ca thy sinh vt

Qun th (Population) l nhm c th thuc mt loi sinh vt sng trong mt khu vc nht nh vng phn b ca loi. Qun th l hnh thc tn ti c th ca loi trong thin nhin v l mt thnh phn ca mt qun loi sinh vt (Biocoenosis) nht nh. Qun th do nhiu c th tp hp li thnh. Nhng trong tp hp c mi quan h cht ch v c qui lut gia cc c th. iu ny

lm cho qun th tr thnh mt th thng nht c lin h mt thit vi mi trng sng. Do , phi coi qun th nh mt hnh thi pht trin ca cht sng mc trn c th, c trng bi cu trc, quan h qun th v bin ng s lng ca qun th.

c im cu trc qun th thy sinh vt

Cu trc qun th c trng bi mt , phn b cc c th, thnh phn sinh trng v sinh dc trong qun th.

Mt qun th: c th hin bng s lng sinh vt trn mt n v th tch hay din tch. S lng sinh vt c th c tnh bng s lng c th, khi lng, trng lng kh hay calori. Phn b cc c th ca qun th trong thu vc c th khng c th t, ng u hay phn b thnh im. Phn b thnh im l kiu phn b c trng ca qun th thu sinh vt, do tnh cht khng ng u ca cc iu kin sng trong thu vc, c nn y v trong tng nc. Thnh phn sinh trng ca qun th l mt c tnh thch ng ca loi bo m cho mt qun th tn ti c trong nhng iu kin c th ca mi trng. Thnh phn sinh trng ca qun th mt mt ph thuc vo vo c tnh di truyn ca loi. Mt khc ph thuc vo nhng iu kin c th ca mi trng. c im thnh phn sinh trng ca thu sinh vt l s sai khc ln v s lng gia cc thnh phn sinh trng v cc th h. Thnh phn sinh dc ca qun th cng nh thnh phn sinh trng mang c tnh thch ng, m bo hiu qu sinh sn ca thu sinh vt trong iu kin c th bin ng ca mi trng. Thnh phn sinh dc do c tnh di truyn ca loi quyt nh, ng thi bin i theo iu kin mi trng ngoi.

Quan h qun th thy sinh vt

Quan h n tht: chng n tht ln nhau trong trng hp mi trng thiu thc n. Quan h kt by: lm cho c th c v ci, giao t c v ci d dng gp nhau. ng thi gip cho cc c th d dng trn trnh k th. Trong by, cc c th c quan h theo trt t nht nh, trt t ny m bo s ln mnh ca qun th. Quan h h tr : cc c th trong n gip ln nhau khi mt c th no gp kh khn.

Bin ng s lng qun th

S lng ca mi qun th sinh vt lun bin i tu theo nhng iu kin ca mi trng sng thun li t hay nhiu cho s tn ti v pht trin ca cc c

th. c tnh bin ng s lng ca mi qun th l do c tnh ca cc qu trnh sinh sn, sinh trng, t vong trong tng thi gian, ph thuc vo nhng bin i ca cc iu kin sng mi trng quyt nh. C rt nhiu nhn t sinh thi hc ca mi trng, nh hng ti bin ng qun th thu sinh vt. Nhng c hai nhn t c xem l quyt nh nht. l ngun thc n ca mi trng (nhn t quyt nh tng thm s lng) v t vong (nhn t quyt nh gim s lng). Ngoi ra nhng nhn t quan trng khc cng khng km quan trng nh nhit , nh sng, vt k sinh, mt qun th, ch Oxy Nhng cc nhn t ny tc ng ti s lng qun th thng l thng qua hai nhn t c bn trn. Hai kiu bin ng s lng qun th thu sinh vt: bin ng c chu k v bin ng khng c chu k.

Bin ng c chu k: y l kiu bin ng s lng, xy ra mt cch tun hon, c lin quan ti tnh cht chu k ca cc qu trnh sng (sinh sn, t vong) ca thu sinh vt v tnh cht chu k ca a vt l trong t nhin (nhit , nh sng). Bin ng c chu k c th hin ba hin tng thy trong thu vc: Theo ngy m: Ch thy cc qun th thu sinh vt c i sng ngn (trong vng 1 ngy) nh vi khun, to n bo, ng vt nguyn sinh. Cc nhn t quyt nh l : thi gian sinh sn mnh trong ngy v thi gian b n nhiu trong ngy. Theo ma : y l kiu bin ng s lng quan trng v ph bin ca thu sinh vt trong cc thu vc. N c ngha ln i vi vic khai thc ngun li sinh vt thu vc. Bin ng theo ma c nguyn nhn xa s bin i chu k ngun nng lng bc x mt trong nm, lm bin i tun hon ch nh sng v ch nhit trong thu vc. T nh hng ti cc qu trnh sng ca thu sinh vt (sinh sn, quang hp) mt cch c chu k. C th coi y l nhn t c bn quyt nh bin ng s lng theo ma. Ngoi ra cn c th c nhng nhn t khc nh ch oxy, nng mui, chu chuyn nc, nhng cc nhn t ny li ph thuc vo s bin i nhit nc. Bin ng s lng theo ma hnh thnh nn khi nim ma sinh hc, Bogorov phn chia bn ma trong hi dng nh sau:

* Ma xun sinh hc l lc nh sng mnh, mui dinh dng cao. Thc vt ni pht trin mnh, ng vt ni pht trin yu. T s khi lng thc vt ph du (Phytoplankton) v ng vt ph du (Zooplankton): P/Z = 10 -100. * Ma h sinh hc l lc nhit cao, nh sng mnh, nc ngho mui dinh dng. Thc vt ni v ng vt ni pht trin mnh. T s khi lng thc vt ph du (Phytoplankton) v ng vt ph du (Zooplankton): P/Z = 1 hay thp hn 1. * Ma thu sinh hc l lc nhit trung bnh, nh sng yu, nc ngho mui dinh dng. Thc vt ni pht trin yu, ng vt ni cn pht trin mnh. T

s khi lng thc vt ph du (Phytoplankton) v ng vt ph du (Zooplankton): P/Z = thp hn 1. * Ma ng sinh hc l lc nhit trung thp, nh sng yu, nc giu mui dinh dng. Thc vt ni v ng vt ni pht trin km, ngng sinh sn. T s P/= thp hn 1. Guria nova (1972) khi nghin cu v bin ng s lng qun th c nhn nh sau:

Bin ng s lng theo ma ca sinh vt ni bin nhit i c tnh chu k, nhng lch xut hin khng n nh m thay i nm ny qua nm khc. Nht l vng ven b, ph thuc vo s bin i theo chu k nm ca cc nhn t kh tng. Nu vng cc bin ng s lng theo ma ca sinh vt ni c tnh cht mt chu k (c mt cc i). vng n i c tnh cht hai chu k (c hai cc i) th vng bin nhit i c th coi l c tnh cht a chu k. Bin ng s lng sinh vt ni bin nhit i khng ln. S lng sinh vt ni, c bit l thc vt ni vng khi khng ln lm. Trong khi vng ven b ln hn gp hng ngn ln.

+ Bin ng theo nm: Ph thuc vo cc bin ng theo chu k nm ca cc nhn t a vt l nh bin i hot ng ca mt tri theo chu k 9 -11 nm. Bin i ca mc nc, mn theo chu k nm. + Bin ng khng chu k: Do nhng nguyn nhn t xut gy nn, ph bin nht l hin tng nhim bn thu vc.

Sinh trng thy sinh vt

Cc khi nim * Sinh trng c th l qu trnh chuyn ho khi lng c th ln ln. Sinh trng c th c trng cho c th v gii hn bi tui th ca c th. * Sinh trng qun th l s to mi trong qun th cc c th v s tng sinh vt lng tng cng ca cc c th. Ngha l cc qu trnh to ra s lng sinh vt v tch lu cht hu c trong sinh vt nh ng ho cc iu kin ngoi cnh. Sinh trng qun th c trng bi hai ch s: ch s sinh sn v ch s t vong. * S pht trin l s to mi cc c quan v s chuyn ho bn trong ca c th sinh vt. Thng trong vng i thu sinh vt c chia thnh cc giai on khc nhau. Mi giai on c c trng ring v tnh cht sinh l bn trong c th (chn lc thc n, tnh cht thc n ). V tnh cht sinh thi, n i hi nhng yu t v mi trng nht nh. V d: Giai on cn non sinh vt i hi nhiu nh sng hn.

* Sinh sn l qu trnh thc hin duy tr ni ging (sinh sn hu tnh, sinh sn v tnh). mi trng nc, cn ch c bit n hin tng n tnh ci. Tui v sinh trng c th

Tui v s hnh thnh vng tui: c im sinh trng ca c c tnh cht chu k nh mi ng vt bin nhit khc. Ngha l trong mt nm c thi gian c ln nhanh, c thi gian c ln chm. Loewenhook (1684) chng minh trn vy v xng c c c nhng vng lin h n cc thi k sinh trng nhanh hay chm ca c. Cn c vo nhng vng ny ta xc nh c tui c. Tui ti a - Gi - Cht: c c s lin h cht ch gia tui v kch thc, thng c c tui cao, kch thc ln. Cc c sng lu thng l c c (nguyn thu) bi chm, sng y c th thch nghi vi nhng bin i ca mi trng nh Oxy, nhit , nng mui V d : c mp, c chp.

C c i sng ngn thng c c im ngc li. Tui ti a ca c trong t nhin t khi bit c v t gp c cht t nhin. i vi c nui trong bn, c c tm Acipenser t 69 tui (Amsterdam), c chp 38 tui (Frankfurt). Thi gian sng ca c lin h cht ch vi qu trnh trao i cht. Nhiu loi c cht hng lot sau ln sinh sn u tin. V d C chnh (Anguilla) sau ln sinh sn u tin c cht 100%. S cht hng lot c ngha thch nghi v xc c b m phn hu trong nc s lm tng lng cht hu c, gip cho s pht trin phiu sinh vt, lm c s thc n cho c con.

Sinh trng c th o Hnh thc sinh trng: c s tng trng xy ra lin tc trong mi giai i sng ca c. Ta ch c th phn bit r giai on phi v ton b giai on cn li. Tht kh phn bit gia c trng thnh (Adult) v cha trng thnh (Subadult). gip xc: (tm, cua) s tng trng mang tnh cht gin on, do b v gip khng ch, mun tng trng v ln ln phi lt xc. Tng trng - Tc tng trng - Ch s tng trng Tng trng l hiu s ca khi lng (P), chiu di (L) ca c ti mt thi im no so vi kch thc ban u hoc khi lng ban u.

V d: t1 -> Pt1 t2 -> Pt2 Pt2 - Pt1 : S tng trng

Tc tng trng l s tng trng trn mt n v thi gian.

V d: mg/ngy, mm/ngy.

Ch s tng trng: Tc tng trng c so snh vi kch thc ban u, hoc trng lng ban u th c gi l ch s tng trng.

Lo: kch thc ban u Po: trng lng ban u bo v m

bo l hng s K trong ng thc: P = K L3 hoc :

m :l khi lng m trong c th c.

Khi xc nh m cn lu : m thay i theo ging, loi, gii tnh, tui, ma v. Prozopski phn chia ball m c bng thang 5 bc:

Ball 0 : Rut khng c m. Ball 1: Ch c mt dy m mng nm gia phn 2 - 3 ca rut. Ball 2 : C mt dy m hp kh dy gia phn 2 - 3 ca rut. Ball 3: C mt dy m rng gia phn 2 - 3, c hai mp trn v di. phn rut gn hu mn c mt lp m mng. Ball 4: Rut hu nh b m hon ton che ph, nhng cn t ch trng, qua ta vn cn thy rut. Ball 5: Lng m che ph hon ton kn c rut, khng c ch trng.

Trong qu trnh pht trin tuyn sinh dc, thi gian u tng ln ca tuyn sinh dc v m. Khi thc n gim, m gim rt nhanh. Ring tuyn sinh dc vn tip tc tng trng. Khi c b i th lng m tuyn sinh dc ca c b tiu th. Ngoi ra m cn bo m cho lng non hong trong sn phm sinh dc ca c. cc loi c khc nhau, m tch lu nhng ni khc nhau. * Cc yu t nh hng n s tng trng ca c th

Cc yu t bn trong: o c tnh di truyn o Kch thc trng o Kch thch t tng trng o Tnh c, ci. Cc yu t bn ngoi o Thc n o Cc nhn t l, ho hc ca mi trng: nhit nc, nh sng, khng gian sng o nh hng chu k ca s bin ng cc nhn t l, ho hc: nhit , nh sng thc n l nhng nhn t bin ng theo chu k, lm nh hng n tc tng trng ca c. V vy s tng trng ca c mang tnh chu k.

Sinh trng qun th * S sinh trng qun th Trong trng hp s lng c th thi gian u nh hn s lng c th thy thi gian sau v trong iu kin mi trng sng khng c nh hng hn ch sinh trng ca qun th trong mt thi gian di (iu kin l tng), ng cong biu din tng s lng c th trong qun th (ng cong sinh trng) s c hnh ch J v cng thc tnh s l: Nt = Noert

Nt : s lng c th ca qun th thi im t No : s lng c th ban u r : tc tng trng c trng ca qun th e : c s logarit t nhin

Trong iu kin mi trng sng c nh hng hn ch ti qu trnh sinh trng ca qun th (iu kin thc t), ng cong biu din s c hnh ch S. ng cong sinh trng, trong trng hp ny gm c bn pha, th hin bn giai on sinh trng ca qun th. Trong giai on u, s lng qun th tng chm (pha gia tng dng), sau tng rt nhanh (pha logarit) ri li n giai on tng chm li (pha gia tng m) v sau cng n giai on cn bng. pha cn bng s lng c th sinh ra v mt i gn bng nhau.

C cu nhm tui ( Age group)

Trong mt chng qun, qua mt thi gian no , cc c th trong chng qun c cht i v c sinh ra, to nn cc nhm tui khc nhau.

Mi nhm tui gm cc c th c ra cng mt ma trong mt nm. S so snh cc nhm tui ni ln qun th ang pht trin hay thoi ho.

Qun th ang pht trin mnh gm nhiu c th nh tui. Qun th thng bng c c cu nhm tui ng u. Qun th ang thoi ho gm nhiu c th gi .

Trong mt qun th c th thay i v c cu nhm tui, nhng khng thay i s c th. C cu nhm tui ca cc loi c u c nhng nt c trng: Thng c sng ngn th qun th gm mt s t nhm tui. Cc loi c ny thnh thc sm v c kh nng khi phc n nhanh chng. Cc loi c ln sng lu, qun th gm nhiu nhm tui hn. Chng c tui pht dc cao, kh nng khi phc n chm, thch nghi ni c s thc n tng i n nh.

c im ca qun loi thy sinh vt

Thu vc l nhng mi trng sng c th ca thu sinh vt trong thin nhin. Trong mi thu vc c c mt tp hp sinh vt (ng vt, thc vt, vi sinh vt, nm) to thnh mt qun x c trng ring cho tng loi thu vc. Qun x thu sinh vt v thu vc to thnh mt h thng sinh thi c quan h qua li mt thit vi nhau v lin h vi mi trng ngoi thu vc. Mi trng sng trong thu vc khng phi hon ton ng nht, m iu kin sng ca tng b phn thu vc (khi nc, nn y, vng b, vng khi, ) li sai khc nhau v cc c im thu l, ho, c hc. Tng ng vi nhng sai khc ny ca cc b phn thu vc - cc sinh cnh - mi qun x thu sinh vt li chia thnh nhiu qun loi sinh vt (biocoensis) c th coi l nhng cu trc b phn ca qun x trong thu vc, thch ng vi iu kin sng ca tng loi sinh cnh nh: sinh vt ni, sinh vt y, sinh vt vng triu Nghin cu i sng ca cc qun loi thu sinh vt trong mi quan h ca chng trong thu vc, th hin ch yu qu trnh chuyn ho vt cht v nng lng cc bc khc nhau l mt trong nhng vn c bn ca thu sinh hc. Qun loi thu sinh vt (Biocoenosis) l tp hp cc qun th sinh vt thuc cc loi khc nhau, cng sng trong mt sinh cnh c cu trc nht nh Qun loi th hin mt bc pht trin cao ca qu trnh pht trin cht sng. N c vai tr v v tr nht nh trong qu trnh chuyn ho vt cht v nng lng thu vc. Mi qun loi thu sinh vt c c trng bi thnh phn loi, c tinh nh tnh v nh lng ca chng. Mi quan h gia cc loi vi nhau v vi cc nhn t sinh thi ca mi trng v sinh. Mc t chc cao ca qun loi sinh vt th hin cc bc chuyn ho vt cht v nng lng ngy cng cao. S chuyn ho ny xy ra trong qun loi, thng c gi l c bc dinh dng. Cc bc dinh dng cng cao, nng lng tiu hao i cng nhiu, ng thi

cu trc ca qun loi sinh vt cng phc tp hn, khi lng thng tin nhiu hn v do cng bn vng hn. Trong mt qun loi sinh vt bao gi cng c mt loi hay mt s loi gi vai tr ch yu, to thnh ht nhn ca qun loi sinh vt, gi l loi u th. Loi u th c xc nh bng tnh cht quan trng ca loi trong qun loi sinh vt v mt s lng, khi lng hay vai tr ca loi trong chu trnh chuyn ho vt cht v nng lng. Loi u th th hin tiu biu nht, y nht c tnh cu trc ca qun loi sinh vt. Loi u th cng gi vai tr quyt nh trong bin i cu trc ca qun loi sinh vt. Quan h gia loi u th v qun loi sinh vt c th hin qui lut sau: qun loi sinh vt cng ln v s lng, loi u th trong qun loi cng cng ln v mt s lng. V mt chuyn ho vt cht v nng lng, qun loi thu sinh vt gm ba nhm thnh phn: sinh vt sinh sn (producent), tiu th (consument) v phn hu (reducent). Trong quan h s lng, qui lut chung l bn tiu th bao gi cng t hn v s lng v khi lng so vi bn sinh sn. Bn tiu th bc hai li t hn bn tiu th bc nht. Bn phn hy (vi khun) v s lng c th bao gi cng ln, nhng v khi lng khng ln lm, do kch thc nh. Cc qui lut v hnh thp s lng v khi lng qun loi thu sinh vt cng ging nh sinh vt cn. Do s tiu hao vt cht v nng lng trong qu trnh chuyn t bc dinh dng thp ti bc cao hn. Ni chung s lng v khi lng thu sinh vt gim dn i t bc thp ti bc cao. Cu trc thc n ca qun loi thu sinh vt c xc nh bi quan h s lng gia cc dng sinh vt c kiu n khc nhau. Khi lng ca qun loi thu sinh vt cng ln, tc l lng thc n trong mt sinh cnh cng ln, cu trc thc n ca qun loi sinh vt cng n dng, vai tr ca loi u th cng ln. Khi s lng thc n cc sinh cnh gim i, nh trong trng hp cc thu vc vng nhit i, khi lng ca qun loi thu sinh vt gim i, vai tr ca cc dng u th cng s gim i, do cu trc thc n ca qun loi sinh vt cng tr nn a dng hn. Phn ln thu sinh vt c kch thc nh. iu ny ph hp vi li sng tri ni trong tng nc ca sinh vt ni (khi lng nh, din tip xc ln). Kch thc nh ca bn thu sinh vt sn sinh (thc vt ni) v cc thu sinh vt tiu th bc thp (ng vt ni) cn l iu kin hnh thnh cc chui thc n di trong thu vc, ph hp vi qui lut tng kch thc ca cc bc dinh dng t thp ti cao. Do kch thc nh, cng trao i cht ln, nhp sinh sn nhanh, nn mt thu sinh vt sn sinh cc bc dinh dng thp thng rt ln, c khi ti hng triu c th trong mt lit nc. Mt ln nh th ny, sinh vt sng trn cn ch thy c vi khun. Cng do c tnh ny, quan h gia vt sn sinh vi vt tiu th v mt khi lng, mi trng nc rt khc vi mi trng cn. Khi lng thc vt cn ln hn khi lng ng vt gp 2.000 ln. Trong khi , mi trng nc hi dng th ngc li, khi lng ng vt

li ln hn khi lng thc vt t 10 -15 ln. Nhng do nhp sinh sn nhanh nh iu kin sng mi trng nc thun li, nn c th c ti hng trm th h trong mt nm (thc vt ni). Do sn lng thc vt sn sinh ra rt ln, bo m thc n cho ng vt. c im quan trng th hai ca qun loi thu sinh vt l c quan h thc n rt phc tp, s quan h thc n thng c nhiu nhnh. Mt c im khc ca qun loi thu sinh vt l c mi quan h sinh ho kh cht ch gia cc c th cng sng trong mt vng nc, nh c tnh ho tan tt ca nc, gn lin c th sng vi mi trng nc v gia chng vi nhau.

S phn chia cc qun loi sinh vt trong thy vc v c im thch ng

Thu vc khng phi l mt mi trng sng hon ton ng nht v mi iu kin ca mi trng v sinh cng nh hu sinh, m bao gm nhiu loi sinh cnh khc nhau. Trong mi sinh cnh c mt qun loi sinh vt bao gm cc dng sinh vt sng thch ng vi iu kin sng ca sinh cnh . Cc sinh cnh khng phi ch n thun l tng ni c th trong thu vc, m c xc nh bi c mt phc hp cc nhn t v sinh, gn lin vi cc c im ca nhng hot ng sng thu sinh vt. Do quyt nh vai tr ca chng trong qu trnh chuyn ho vt cht v nng lng trong thu vc cng nh trong s pht trin ca h thng sinh thi thu vc. C th chia mi trng sng trong thu vc thnh ba sinh cnh ln: vng triu, (hay vng ven b), tng nc v nn y. Ba vng sinh cnh ny sai khc nhau rt c bn v c im cc iu kin sng:

Vng triu: nm gii hn gia mi trng trong thu vc v ngoi thu vc. vng ny c c iu kin sng trong nc v trn cn. Tng nc: hot ng sng ca thu sinh vt y ch yu da vo khi nc vi cc c tnh l, ho, c hc ca mi trng ny. Nn y: iu kin sng y quyt nh bi nn t nm di khi nc. Do iu kin sng va ph thuc vo nn t y thu vc, va ph thuc vo tng nc.

Trong mi vng trn c mt tp hp sinh vt c trng thch ng vi iu kin sng c bn ca tng vng. ng thi, trong mi tp hp ny, li c th phn bit tng qun loi sinh vt thch ng vi tng loi sinh cnh c th ca mi vng . 1. Thy sinh vt vng triu iu kin sng vng ny lun thay i, khi c nc, khi kh cn theo mc nc, nng mui lun thay i, nc lun xo trn, p lc nc thp, oxy, nhit , nhit nh sng gn nh mi trng khng kh. Sinh vt vng ny c nhng c im sau:

Thch ng sinh thi rng v oxy, nhit v nng mui. Sinh vt d dng chuyn sang mi trng sng khc nh vo nc ngt hay ln cn. Sinh vt c kh nng h hp nc v trn cn. Sinh vt thch ng hp v v p lc nc. Cu to c th theo kiu dp hay c chn bm chc.

2. Thy sinh vt trong tng nc iu kin sng ca sinh vt tng nc tng i n nh v ng nht. c im thch ng ca nhm sinh vt ny ch yu lm sao cho s vn ng trong mi trng nc c thun li. C th chia nhm ny thnh nhiu qun loi sinh vt khc nhau.

Sinh vt sng tri (Pleiston) l bn sng tri trn mt nc, na c th trong khng kh, na di nc. Sinh vt mng nc (Neiston) bao gm cc ng vt sng quanh mng nc. Nh sc cng b mt ca nc, chng c th sng mt trn (epineiston) hay mt di mng nc (hyponeiston). C bn sng thng xuyn . C bn ch sng mt thi gian (u trng nhiu loi ng vt). c im thch ng ca bn ny th hin v c th khng ngm nc, chng li c tc dng ca tia cc tm mt nc, c quang hng ng dng, mu sc ngu trang, li n mng nc. Sinh vt ni (Plankton), bao gm cc sinh vt sng tri ni mt cch th ng hoc vn ng rt yu trong cc lp nc tng mt, ch nh vo chuyn ng ca khi nc m di chuyn. Sinh vt ni bao gm: vi khun sng ni (bacterioplankton), thc vt vt ni (phytoplankton) v ng vt ni (zooplankton). V mt chuyn ho vt cht, sinh vt ni bao gm cc sinh vt sn sinh (thc vt ni), cc sinh vt tiu th bc thp (ng vt ni) v cc sinh vt phn hu (vi khun sng ni).

Theo kch thc c th , c th chia ra

Sinh vt ni cc ln (megaloplankton), kch thc trn 1m : sa ln. Sinh vt ni ln (macroplankton) kch thc 10 100cm: sa nh hm t. Sinh vt ni va (mesoplankton), kch thc 1-10mm: gip xc nh. Sinh vt ni nh (microplankton), kch thc 0,05 -1 mm: rotifer, to n bo, cc loi u trng. Sinh vt ni cc nh (nanoplankton), kch thc vi micron: vi khun, ng vt nguyn sinh.

Tu theo giai on, sinh vt sng ni theo li sng ni cc lp nc tng mt m c th chia ra:

Sinh vt ni hon ton (holoplankton) c ton b i sng trong tng nc; ch c giai on trng ngh, bo xc l y thu vc.

Sinh vt ni khng hon ton (meroplankton), ch c giai on u trng l sng trong tng nc. y l trng hp u trng cc sinh vt y nh thn mm, da gai.

c im thch ng ca sinh vt ni, ch yu l bo m cho sinh vt d dng ni trong tng nc mt, sao cho tc chm chm nht. Theo Ostwald cng thc tnh tc chm:

Vi

a: tc chm b: hiu s gia khi lng ring ca vt v nc. d: sc cn, ph thuc hnh dng vt trong nc.

Nhn chung, sinh vt ni thch ng vi i sng ni theo hai hng:

Gim trng lng cn li b bng cch tiu gim tiu gim b xng, thi bt cht mui nng, tch tr cc cht kh v m. Tng sc cn d trong nc bng cch tng din tch tip xc ca c th vi khi nc.

- Sinh vt t bi (Nekton) l thnh phn quan trng trong cc qun loi thu sinh vt trong tng nc. Chng bao gm cc ng vt c kch thc ln (c, mc, ng vt c v) v phn ln cc i tng c khai thc. Sinh vt t bi u l cc sinh vt tiu th cc bc dinh dng khc nhau, c cu to c th phc tp. c im quan trng nht l c c quan vn ng ch ng, tch cc. c im thch ng ch yu ca bn ny l c th cu to hnh thu li, hai u vut nhn, gim sc cn pha trc khi di ng. Li sng di ng ch ng, cch ly thc n c phn bit mc cao (rnh mi, ui mi). Sinh vt t bi sng cc tng nc t mt xung y. - Thu sinh vt nn y : theo v tr, c th chia thu sinh vt nn y lm hai nhm: nhm sng trn mt nn y (epifauna) v nhm sng chui trong nn y (infauna). Thch ng ca sinh vt y l pht trin c quan bm v bin i hnh thi, khi b cun ra khi ni c nh, pht trin cc c quan bo m cho con vt khi b vi lp di y.

Chng 6: Sinh Sn V Di C Ca Thu Sinh Vt

Sinh sn thy sinh vt Di c ca thy sinh vt ngha v cc hnh thc di c
Di c l s thay i ch ca hng lot c th trong loi, thng c tnh ch ng (i khi th ng) t mt ni ny sang mt ni khc. S di c l c im thch nghi i vi nhiu loi thu sinh vt, tng s lng chng qun trong nhng iu kin mi trng thay i. Di c khin cho c s dng c nhng ngun thc n to ln, gip c bo v trng v c con, gip c trnh nhng iu kin khc nghit ca mi trng nh gim nhit , tng nng mui. a s c u di c v t c loi c no tm c y nhng iu kin ti ho cho s sinh tn ca loi ti mt ni nht nh. C mt s c nh c nh c bng y v cc loi c sng trong o san h. Di c v s di chuyn hng lot c tnh cht bo v c phn bit r rt. V d : Khi bin c sng ln, c trn tng mt xung tng y. C trong b i ra khi xa. Trong sng khi mc nc gim c di chuyn vo m, h. Di chuyn c tnh t xut v khng lp li trong mi th h ca loi. Cc hnh thc di c:

Di c sinh sn Di c dinh dng Di c tr ng.

Khng phi bt c loi no cng thc hin c 3 loi di c k trn. i vi mt loi s di c nht nh cn thit cho s sinh tn. i vi c chu nhit thp, khng di c tr ng, ch di c dinh dng v sinh sn. C c ni sinh sn v ni di c n trng nhau th khng phi di c. Ngay trong cng mt loi, s di c sinh sn ch xy ra i vi c trng thnh v sinh dc. Tu theo c s dng nng lng vn ng vo vic di c hay khng chia ra hai loi :

Di c th ng (khng dng nng lng vn ng). Di c ch ng (dng nng lng vn ng).

Di c th ng xy ra trng c v c con, c kh nng vn chuyn c i mt khong rt xa. Ngay nhng c ln, trong on ng di c ch ng ca n, c nhng lc n cng di c th ng. V d: C tra bt theo dng chy trn sng Mekong t Cambodia v Vit Nam. Cc kch thch ca di c c th l do nhng bin i trong bn thn c nh tnh trng pht trin ca tuyn sinh dc (do lng kch thch t t tuyn sinh dc tit

ra) hay do kch thch t mi trng: thay i lng thc n. Ngoi ra di c c tnh di truyn.

C ch ca s di c

Con ng di c ca c tm cha c nghin cu nhiu. Mt s loi c di c theo chiu chy ca dng nc (xui , ngc dng). Mt s loi khc nh hng theo ng b, cht y. Mt s nh hng theo s thay i ca nhit nhng vc nc khc nhau. Phn ln c i dng nh hng theo mt tri v t trng ca tri t. Mt s c di c thng ng theo cng nh sng.

Khi di c c thng i thnh n. n khng c con u n c nh. Hnh dng ca n c khi di c bo m cho s vn ng thun li nht v gip cho c nh hng d dng hn.

Cc loi di c v ngha thch nghi

1. Di c sinh sn Di c sinh sn l s thch nghi m bo nhng iu kin thun li nht cho s pht trin ca trng v c con, nht l bo v cho n c con khng b bt lm mi n ca ng vt khc. C di c sinh sn n bi t ni kim n hoc t ch tr ng. * Di c t bin vo sng (Di c ngc dng): Mi nm c i mt ln, thi im di c khc nhau i vi cc loi khc nhau. V d : C Hi trng (Coregonus) bt u i vo ma thu. a s c thuc h Cyprinidae di c i vo ma xun. Mt s c khc n ni tr ng v ti y mt nm, n nm sau s n bi . Ngay trong mt loi cng c nhng khc nhau trong di cnginh sn. * Di c t sng ra bin (Di c xui dng). t khi thy hn di c ngc dng. V d : C Chnh (Anguilla anguilla), trng thnh sinh dc vo thi im 9 -12 tui. Sau n xui dng t sng ra bin v thng i vo ban m. Lc u n sng cc sng chu u, sau xui dng ra bin. T c n vng b bin M chu l bi ca n. Trn on ng di c, c th c thay i:

Mt ln thm ra gp 4 ln so vi khi n cn sng. Mm nhn hn. Lng tr nn c mu sm hn, bng bin i t mu vng sang mu bc. m i rt nhiu. Rut thoi ho. p sut thm thu ca mu tng.

Bong bng kh nh i.

2. Di c dinh dng * Di c th ng kim n: Xy ra u trng v trng. * Di c ch ng:

C nc ngt: Nhiu loi c ban ngy sng sng, ban m ra cc m, h, ni c nhiu ng vt khng xng sng kim n. vng chu th sng Mkong, vo ma nc l, c ln rung trng kim n, n k nc rt, c theo dng chy xung sng, knh. C bin: Nhiu loi c sau khi b kit sc, phi ch ng kim n. i vi mt s c n mi th chng di chuyn theo cc i tng thc n. C bin cng co sdi c thng ng ch ng kim n.

3. Di c tr ng Di c tr ng l mt giai on trong vng i ca mt s c. giai on ny c t hot ng, n t hoc ngng n, cng trao i cht gim. Nng lng dng cho duy tr c ly t lng m tch lu trc khi di c tr ng.

Phng php nghin cu

1. Nghin cu sc sinh sn * Nghin cu sc sinh sn tuyt i ca c th Trc khi xc nh sc sinh sn ta ten hnh : cn c, o chiu di chun, xc nh tui c.

Phng php th tch:

o th tch ca c bung trng bng cch b n vo ng ong cha nc. Gi th tch ny l V. Ct 1 khc ca bung trng, kch thc ca on tu theo kch thc ca bung trng ln hay nh. Dng giy chm cho kh nc ri o th tch ca khc ny gi l v. Tch ri nhng ht trng trong khc ny v m bng bng en c k . C tri u trng trn bng, mi mt trng, khi y cc , ta c 100 trng. Gi s trng trong mu l n. Gi N l s trng trong ton bung trng th

Phng php trng lng

Cn ton bung trng, ghi nhn P, cn mt mu trng p, m s trng trong mu n. Gi ton b s trng N, ta c:

Phng php m thc s

Thng p dng mt s phng php tm tr s trung bnh. 2. Nghin cu di c * Phn tch cc m li: Cn nghin cu cc bin i v s phong ph ca loi theo thi gian v khu vc. Nu phn tch c v c cu nhm tui v pht trin tuyn sinh dc, c th tm ra l do s di c. * nh du v theo di

Du (Mark) : Ct mt phn ca vi hay c l np mang, hoc khc vo nh u, nhum c. Th (Tag) o Th Petersen: gm hai a nh ni nhau bi mt cy ghim qua c th c. o Si dy: Ghim qua c th c buc li. o Th bn trong: tm kim kh nh c t tnh, b vo xoang bng ca c, khi cn pht hin dng my d. o Th mi tn: i vi c ln khng nh bt c, dng sng bn th ny ghim vo c th c. My d c: Pht hin c s tp trung v di chuyn ca c.

Chng 7: Ngun Li V Khai Thc Ngun Li Thu Sn

Hin trng ngun li v ti nguyn thy sn
Nhn thc c bn v ngun li v ti nguyn thu sn
Ngun li thu sn c quan nim mt cch khi qut l s a dng v sinh hc trong thu vc. S a dng sinh hc ny duy tr cc h sinh thi nc cng nh pht trin ngh nui trng v khai thc thu sn. Ngun li thu sn theo nghi hp l cc thu sinh vt c kh nng sinh sn to ra cc th h sau duy tr qun n. Cc th h gi ci khng th trnh khi cht t nhin. V vy vic khai thc hp l cc qun n trng thnh, ngoi ngha v kinh t, cn l gii php to iu kin c tr cho thu sinh vt pht trin. Qun n c kh nng t khi phc nhng nu mi trng nc b nhim hay b khai thc

qua mc mt s loi c v ng vt nc v ang ng trc nguy c b tiu dit. V d ch trong vng 50 nm tr li y, mt s loi c nh c chnh Nht (Anguilla japonica), c trm c sng Hng (Ctenopharyngodon idella), c mn sng La Ng (Scleropages formossanus), c cha vi sng Nh B (Crinidens sarissophorus), c tr trng (Clarias batrachus), c dic (Carrsius crrsius), c cung (Lethocerus indicus), c su nc l (Crocodylus porosus), v con Nc sng nc (Orcella brevirostris) ti ng bng sng Cu Long. Ti nguyn thu sn gm mi trng sng t, nc, cc yu t v sinh v cc chui thc n t nhin lm c s nui dng sn phm cui cng cho ngi khai thc. S phn b khc nhau ca thu sinh vt cng tu thuc vo s khc bit ca mi trng sng: mi trng nc ngt, l, mn, c s thc n t nhin v yu t a l. c im v mi trng sng, c s thc n t nhin v gii hn v a l l cc yu t chnh quyt nh tnh c th v ngun gen thu sn ca mt vng hay khu vc no m ni khc khng c c.. T ny sinh cc yu cu v trao i qua s di nhp, thun ho cc loi thu sn lm phong ph thm ngun li.

c im ngun li thu sn vng ng bng sng Cu Long

Vng ng bng sng Cu Long c th chia thnh ba vng sinh thi khc nhau. Ba vng sinh thi ny l ba khu h c khc nhau. - Vng sinh thi sng v ven sng H lu sng Cu Long thuc vng ven gia sng Tin v sng Hu. Vng ny cng l vng ngp l ven sng hay vng t ph sa ngt. y l vng c din tch chim t l cao nht (29,18% trn 1,2 triu ha) ca ng bng sng Cu Long. Dng chnh h lu sng Cu Long ti Vit Nam di 225km (din tch lu vc 75.000km2 chim 5% lu vc chung) v chy trn nn y bng phng c to bi ph sa c lp bn ct lng, nn lng sng d b xoy l. Chnh v a hnh bng phng, dc thp (ch 1cm/km), sng phn nhiu nhnh nn s xm nhp nc mn vo ni a trong ma kh thng xy ra. Thnh phn loi c, tm y rt a dng v phong ph. Hin nay xc nh c 277 loi c. Trong cc loi c c gi tr kinh t chim 57 loi vi t l 21,92% . y ng dn nh bt c mt s loi c nc ngt c trng lng cc ln nh c h (58kg), c tra du (110kg). Ring tm nc ngt tm thy c 8 loi v 23 loi tm bin sng cc vng nc l ca sng ven bin. Trong tm cng xanh (Macrobrachium rosenbergii), tm he (Penaeus indicus, P. merguiensis)), tm s ( P. monodon) l nhng loi c gi tr xut khu cao. n c kinh t y c chia thnh hai nhm chnh

Nhm c nui c ngun gc t sng (gi l c bn a) nh c chi, m vinh, he, ba sa, tra, h, bng tng, lc bng v mt s c nhp ni nh c chp, m trng, m hoa, trm c, r phi, tai tng

Nhm c t nhin sng trong sng (c trng) bao gm cc loi c c kch thc ln v c gi tr kinh t cao nh c h, cc, bng lau, dung Bn cnh c loi c kch thc thn th nh nhng qun n ln v c gi tr kinh t nh c linh, thiu, cm

Di c ca c h lu sng Cu Long theo cc dng sau

Di c sinh sn : Gm c hai nhm, nhm di c ngc dng cc vng trung v thng lu sng Mkng nh c tra, dung, ba sa, h, tra du, h. Nhm di c t sng vo vng trng ngp nc vo ma ma nh c lng, leo, m li, he Di c v bo : Vo u ma l, c t sng di c vo cc vng ng rung trng ngp nc kim n. n cui ma l , nc rt, c li theo dng nc di c ra sng tm mi. Ngoi ra, cn c mt s loi c nc mn, l di c vo sng tm mi trong ma kh. Di c th ng : Dng di c ny thng gp c bt ca mt s loi c nh c tra, ba sa, v m, h, bng lau Nhng loi c ny vng trung v thng lu sng Mkng. Vo u ma l, c bt tri theo dng nc chy v pha h lu sng v cc vng ngp nc ven sng.

- Vng sinh thi trng phn Vng ng Thp Mi, T Gic Long Xuyn nhn nc t hai ngun chnh l nc t sng Cu Long chy qua h thng knh rch v ngun nc ma ti ch. Vo ma l ( t thng 8 -11), ng Thp Mi v T Gic Long Xuyn l vng sinh trng, trng ca nhiu loi c di c t sng vo. Khi nc rt, hu ht cc loi c ny ln lt di c ra sng, ch c cc loi c en chu c kh hn v phn, cn lu li trong cc a, bu lng trng nc cn v b nhim phn cc mc khc nhau. y l nhng vng lu gi ngun gen ca tp on c en ni ting nh c lc, r, tr, sc, ln, trch v nhm c kch thc nh in hnh l c trm - sinh vt ch th cho thu vc phn nng, c th chu c mi trng nc pH t 2 -3. - Vng sinh thi ca sng ven bin Cc ca sng ven bin vng ng bng sng Cu Long thuc h thng sng Mkng v mt s ca sng khc c ngun gc ti ch. Phn ln cc ca sng chy ra bin ng v chu nh hng thu triu bin ng. Mt s ca sng ra khu vc bin Ty v chu nh hng thu triu bin Ty. Mt s ca sng thuc khu vc mi C Mau thuc vng chuyn gia bin ng v bin Ty. Cc ca sng chu nh hng thu triu bin ng thuc h thng sng Cu Long c lu lng nc ra bin hng nm rt ln, to nn mt khu vc ca sng rng ln c s ho trn nc sng v nc bin. Ni y s bin ng v mi trng v mn xy ra rt ln v ma kh v ma ma.

Ca sng M Thanh khng thuc h thng sng Cu Long nhng do v tr gn ca sng Trn v Bassac ca h thng sng Cu Long nn chu nh hng v mi trng v ch nc ging nh cc ca sng thuc h thng sng Cu Long. Ca sng Gnh Ho khng thuc h thng sng Cu Long v xa v tr cc ca sng thuc h thng sng Cu Long nn ch nc v mi trng khng ging nh cc cc sng thuc h thng .

Ca sng Ci Ln chu nh hng thu triu bin Ty. Cc ca sng ng c, By Hp chu nh hng ca c hai vng bin ng v bin Ty. Do c im sinh thi vng ca sng cng vi mi quan h v mn v c im sinh hc ca tm c, nn s phn b ca chng trong khu vc c th chia tnh bn nhm sinh thi c. Nhm I - Nhm c bin Nhm c ny i sng phn ln vng nc c mn cao. Chng c quan h vi vng ca sng thng qua chui thc n v mn b hu c t ca sng a ra bin. y l cc loi thch nghi rng mui v hp mui. C th gp c thch nghi vi mui thp 5%o , nhng a s gp c thch nghi vi nng mui t 18 - 25%o . Nhm c ny gm cc loi c sng khi, in hnh nh cc h Trigonidae, Scombridae, Clupeidae, Engraulidae Nhm c bin thng gp phn cui cc ca sng, ni nc c nng mui cao v t bin ng, nht l vo ma kh khi lng nc sng gim. Nhm II - Nhm c nc l ca sng Nhm c ny sng ch yu vng nc l ca sng, c nng mui bin ng t 0,4 - 25%o, thch nghi vi s bin ng mnh ca cc yu t mi trng v t di c. Thc n ca chng l mn b hu c v thc vt. C nc l ca sng thuc nhiu nhm khc nhau thuc h Clupeidae, Engraulidae, Harpadonthidae, Bregmacerotidae, Belonidae, Ariidae, Polynemidae, Apogonidae, Carangidae, Sciaenidae, Lutjanidae, Sparridae Phn ln cc loi c ny c kch thc nh, sng y. Nhiu loi sng n nh trong vng, nhng cng c nhiu loi di c gia sng v bin. Mt s loi vng ca sng l ni bt buc trong mt giai on ca chu trnh sng, khi sinh sn phi di c n vng sinh thi khc. Nhm cc nc l ca sng v nhm c bin di nhp vo l c cu ch yu ca ngh khai thc c ca sng v vng nc nng ven bin. Nhm III - Nhm c di c gia nc mn v nc l theo ma y l nhm c c ngun gc t bin thng di c vo vng nc l d sinh sn v kim n theo cc ma trong nm. C mt s loi di c qua vng nc l ca sng, n vng nc ngt trong sng theo ma. Cc loi c thng gp thuc h Clupeidae, Engraulidae, Plotosidae, Leiognathidae, Polynemidae, Sciaenidae, Cynoglossidae, Soleidae, Ariidae Nhm IV - Nhm c nc ngt

Gm cc loi c phn ln i sng vng nc ngt, nng mui di 4%o. Mt s loi c th xung vng ca sng, nc c nng mui 10%o kim n. Chng thng c gp ca sng vo ma nc l v nc rng. Nhm ny c nhng loi thuc h Anabantidae, Bagridae, Pangasidae

nh gi ngun li thy sn
Mc tiu ca vic nh gi tr lng c
Khi nim:

Tr lng l mt nhm ng vt cng mt ni hoc loi c cng qu gen chung v c cng mt gi hn phn b a l nht inh.

Mc tiu ca vic nh gi tr lng:

a ra c s khai thc ti u ngun li thu sn: mc khai thc cho php m bo nng sut ti a v trng lng mt cch bn vng. D bo s bin i trong tng lai v nng sut, sn lng, gi tr nh bt trong cc mc khai thc khc nhau.

Phng php kho st nh gi ngun li thu sn

y l phng php kho st, nh gi ngun li thu sn ven bin v ni ng. Trn c s cc bc kho st, ta tp hp ngun s liu thu thp phn tch, x l v nh gi ngun li trong vng nghin cu. 1. S liu kho st ti hin trng Kho st c th trn tt c cc loi ng c ang khai thc trong vng nghin cu v c im nh :

Ng trng khai thc Loi ng c (m t) Tn ng c Thi gian khai thc Thnh phn loi khai thc Sn lng khai thc

2. S liu thu thp t ng dn Chn ng dn tiu biu cho tng loi ng c c trng trong vng nghin cu. Qua phiu iu tra ta s thu thp nhng s liu sau:

Tn ng c

Ngy khai thc Thi gian khai thc Thnh phn loi khai thc chnh Sn lng khai thc: kg/ ngy, kg/ thng, kg/ma, tn/nm Phn loi sn lng khai thc/ mt m khai thc.

3. S liu thng k t c quan qun l thu sn ti a phng Qua phiu iu tra thit k sn, gi n c quan qun l ngnh thu sn a phng, nhng s liu cn thit c cung cp:

Tng s dn c trong vng nghin cu Bao nhiu ngi dn trong vng c lin quan n ngh khai thc thu sn o Bn chuyn nghip o Chuyn nghip Thng k chi tit cc ng c trong vng nghin cu Thng k chi tit ng dn s dng tng loi ng c c th Thi gian khai thc ca tng loi ng c Ma v khai thc cu tng loi ng c

4. X l v nh gi ngun li trong vng nghin cu Vi ba ngun s liu thu thp trn, chng ta thit k phn mm Exel n gin x l. T ba gc nhn khc nhau, chng ta c th nh gi mt cch tng i v ngun li thu sn trong vng nghin cu.

Nhng nt tng qut v nh gi tr lng n c

S liu thu thp cng nhiu th mc chnh xc ca vic nh gi tr lng n c cng cao. Kh nng ny tng quan vi s pht trin ngh c. Trong trng hp n c cha b khai thc, cch nh gi phi da trn c s sinh thi chung hoc cc chuyn kho st nghin cu ngh c. Ngay khi khai thc bt u, chnh ngh c c th cung cp c s s liu c th nh gi phc tp hn. mt ngh c pht trin cao, phn ln thuc v n c b khai thc. Nh th s d dng cho vic thu mu hoc thu thp s liu. Phng php lun nh gi v d bo n c thay i tng ng vi s liu thu c tng ln. Trong khi nhng nh gi s b c th ch da vo mi quan h gia nng sut s cp v th cp hoc so snh vng cha c khai thc v vng c khai thc c cng c im chung v mi trng. Nhng nh gi v tr lng n c sng y hoc sng ni cha b khai thc c th thc hin bng phng php n gin l dng li ko.

Cc vn chung v nh gi tr lng
C hai loi s liu chnh theo th t u tin: 1. S liu thu t ngh c thng phm

Tng sn lng (theo loi, khu vc v ng c khai thc).

Cng lc khai thc (theo khu vc v ng c). Tn s chiu di (theo loi v gii tnh). S liu sinh hc ( chn sinh dc, mi quan h chiu di v trng lng). S liu v ng c khai thc (kch thc mt li v cc ng c khai thc).

2. S liu t kho st nghin cu

Sn lng v cng lc (v d: s lng khai thc trong mt gi, theo tng loi). Sn lng trn mt n v din tch ( tnh theo phng php din tch li qut qua). Tn s chiu di (theo loi v gii tnh). S liu sinh hc ( chn sinh dc, mi quan h chiu di - trng lng). S liu v ng c khai thc (v d kch thc mt li).

Phng php nh gi
C rt nhiu phng php nh gi tr lng n c t n gin n phc tp, t c in n hin i. Vic nh ph thuc vo ngun s liu chng ta c th thu thp c t nghin cu, t thng k ngh c nhng vng cha c khai thc hoc vng ang khai thc.

Phng php anhs gi tr lng n gin:

Kho st bng li ko (gi co, li vy, li ko) Li: c kch thc mt tng i dy, thu c mu i din cho ton b kch thc ca loi ang nghin cu. 1. Cc thng tin vng kho st Gm nhng thng tin v su, nn y, ch gi theo ma v cc kiu di c ca cc n c. 2. Mc tiu v k hoch kho st y l mt s vic quan trng cn phi xem xt trc khi tin hnh kho st.

c lng tng sinh khi v tc nh bt. c lng sinh khi cho loi c chn. Thu thp cc s liu sinh hc v mi trng.

Chn ng c kho st
Li ko phi ph hp vi iu kin nn y. Kch thc mt li s dng nghin cu thng nh hn nhiu so vi kch thc mt li s dng trong

khai thc. V c nh c ngha quan trng cho cc phng php nh gi da vo tn s chiu di. 1. Thit k kho st Nn quyt nh mt qui trnh chn la cc trm. Mt h thng cc trm kiu k s m bo cho vic thu c cc thng tin ti a v phn b trn ton b khu vc. 2. Phn b cc m li Nn phn b cc m li tng ng vi mt phn b ca c, sao cho phn tch c cc vng c mt cao, trung bnh v thp. Nh vy trc khi kho st phi thu thp thng tin. Thit k kho st u tin phi hon ton ngu nhin, hoc cc m li ko phi c phn b u. Trong giai on tip theo ca chng trnh, khi c c mt s thng tin v mt v lch tiu chun ca c c gi tr c lng mt th s dng thng tin ny cho phn b cu trc m li khai thc. 3. S lng cc m li c tnh bao nhiu m li c th thc hin c trong mt khong thi gian no , th cn c nhng thng tin sau:

Tng s ngy c th c N. Thi gian i v v t bi c t1. Thi gian 1 m li t2. Thi gian th v ko li t3. Thi gian ph kn khong cch gia cc trm t4. S gi c c trong mt ngy, tp tnh ca loi nghin cu, hng hi .. T. Thi gian cho cc cng vic chun b (ng c v trang thit b) t5.

Tr ngy u tin v cui cng ca chuyn kho st, khi T khng tnh n t1, th s m li trong ngy c th tnh c t:

S m li trong ngy = T/(t2 + t3 + t4). Tng s m li = (N t1 t5) x s m li trong ngy + s m li ko trong ngy u v ngy cui cng x s chuyn bin.

Vic tiu chun ho thi gian mt m li trong sut chuyn kho st c ngha quan trng. V kh nng nh bt ca loi v kch thc c thng ph thuc vo khong thi gian ca m li. 4. Ghi chp s liu Cc thng tin cn ghi nhn trong chuyn kho st:

Mt nht k ghi tm tt ton b hnh trnh trn bin. Nht k khai thc c: chi tit v tng trm nh v tr, thi gian bt u v kt thc tng m li, sn lng, thnh phn trng lng ca tng loi.

Cc thng tin chi tit v sn lng, chiu di, trng lng, gii tnh, thnh thc sinh dc theo tng cc th hoc cc mu phn b tn s chiu di.

Chng 8: i Tng Nui, Cc H Thng V M Hnh Canh Tc Thu Sn

c im sinh hc ca mt s i tng nui ti Vit Nam
Mi trng nc ngt
1. C 1.1. C Tra (Pangasius hypophthalmus)

Phn b: C tra phn b Borno, Sumatra, Java, Thai lan, M lai, Campuchia v ng bng sng Cu Long Vit Nam. C sng cc tng nc, nhng thng sng tng y c ni nc tnh v nc chy. C c kh nng sng ni ao t c nhiu cht hu c. Tnh n: C tra l loi n tp thin v ng vt. Sinh trng : C tra l loi ln nhanh trong iu kin nui bnh thng c c th t 0,8 -1 kg sau mt nm nui v 1,5 - 2 kg sau 2 nm nui. Sinh sn : C tra thnh thc sinh dc iu kin sng ngoi t nhin. Trong ao nui c thnh thc sinh dc tui 3 - 4 vi ch dinh dng y .

1.2. C Ba sa (Pangasius bocourti) C ba sa l loi c nui ph bin trong b trn sng Tin v sng Hu ca hai tnh An giang v ng Thp.

Phn b : C ba sa phn b India, Myanma, Thailand, Java, Campuchia v ng bng sng Cu Long Vit Nam. C sng thu vc nc chy v h ln, chu ng c nng oxy tng i thp. Tnh n: C ba sa n tp thin v ng vt. Sinh trng: C ln nhanh t nm th nht n nm th ba, t trung bnh 1 -1,2 kg sau mt nm nui b. Sinh sn: C ba sa thnh thc sinh dc iu kin sng ngoi t nhin. Trong b hay ao nui v c thnh thc sinh dc tui 3 - 4 vi ch dinh dng thch hp.

1.3. C Tri n (Cirrhinus mrigala, Labeo rohita, Catla catla) Gm ba loi c di nhp t India vo Vit nam l c tri trng Mgrigal (Cirrhinus mrigala), c tri en Rohu (Labeo rohita) v c Catla (Catla catla).

Phn b: C Rohu phn b min Trung v Bc n , Bangladesh, Nepal, Myanma. Hin c c di ging sang nui nhiu nc trn th gii. C phn b rng trong cc loi hnh mt nc ngt ni tng gia v tng y. Kh nng thch ng : C tri n thch ng vi nhit t 11 - 42oC, nng mui t 4 -5 %o. Tnh n : Khi cn nh c n thc vt v ng vt ph du. Khi trng thnh c tri en v c tri trng n tp, c catla n ng vt ph du v mn b hu c lng ng y ao. Sinh trng: C tri n c th nui nhiu loi hnh thu vc khc nhau v tc tng trng tng thu vc cng khc nhau. Nhn chung c tri n ln nhanh trong hai nm u , sau tc tng trng gim dn. c bit c catla tng trng nhanh nht , sau mt nm nui c th t 1, 5kg/con. Sinh sn: ng bng sng Cu Long, c tri en v c tri trng thnh thc sinh dc tui 15 thng, cn catla th thnh thc tui 20 thng. Khi sinh sn phi dng cc bin php kch thch c . Mt nm c c th t 4 -5 ln.

1.4. C Chp (Cyprinus carpio Linaeus)

Phn b : C chp phn b rng khp cc nc trn th gii. C sng ch yu nc ngt nhng cng c th sng vng nc l nht v vng cao 1500m so vi mt bin. c chp c th nui trong ao v trong b. Kh nng thch ng : c chp thuc loi rng nhit, chng c th sng di lp nc ng bng vo ma ng chu u v ma h vng nhit i. Nhit thch hp c pht trin tt l 20 -28oC. pH thch hp : 7-8 nhng cng sng c pH 5,5 - 8,5. c c th sng ni nc tnh c nng oxy ho tan thp hay ni c dng nc chy. Tnh n: Lc cn nh c n ng vt ph du nh Rotifera, Cladocera, sau chuyn sang n ng vt y. Trong nui thu sn c chp n c thc n vin cng nghip, thc n ch bin. Sinh trng: C chp nui ng bng sng Cu long trong m hnh ao h, nm u tng trng trung bnh 0,3 - 0,5 kg/con. Nm th hai t 0,7 1kg/con. Nm th ba t 1 - 1,5kg/con. Nui trong rung la kt hp c th t 0,5 -0,8 kg/con sau 8 - 9 thng nui. Sinh sn: Vit nam c chp thnh thc sinh dc sau 1 nm nui. nu nui vi thc n y , c thnh thc sinh dc sau 8 - 9 thng. C chp c th t nhin trong mi trng ao nui. C nhu ln trong nm, tp trung vo u v gia ma ma vi nhit t 25 -29oC. Trong sinh sn nhn to c chp quanh nm.

1.5. C Lc (Ophicephalus strriatus)

Phn b: Ging c lc c khong 30 loi trn th gii. Phn b Vit nam v mt s nc vng ng Nam c 5 loi: Ophiocephalus striatus (c lc, c sp), O.maculatus (c chui: mim Bc Vit Nam), O.micropeltes (c lc bng), O.marulius , O.punstatus. c lc c th sng ao, h, knh, rch, mng vn, a, lung, bu. Kh nng thch ng: C lc hot ng bt mi vo lc sng sm v chiu ti khi nhit nc trn 25oC. Nhit thch hp cho c pht trin 20 35oC. C c th sng lu trn cn vi iu kin da lun m t, v c c kh nng h hp kh tri. Dinh dng: Khi mi n c sng nh non hong, tp trung thnh n vi mt cao tng mt (c ng khi n). Sau 5 - 6 ngy c s dng thc n bn ngoi nh sinh vt ph du c nh nh lun trng (Rotifera), trng nc (Moina). C lc m c tp tnh bo v trng v con. Khi chiu di thn c c 2 - 3cm, (30 - 45 ngy tui) chng c th bi phn tn tm mi. Khi chiu di thn c khong 5 - 6cm c con c th t tm mi. Thc n ca chng l cc loi tp v c nh khc. Kh nng bt mi ca chng tu thuc vo mt v kch thc con mi. Khi c c chiu di thn trn 10cm, c hon ton ch ng bt mi v sng c lp cho n trng thnh. Sinh trng: Trong iu kin nui, c lc tng trng trung bnh t 0,4 0,8kg/con/nm.

C thng sng ni nc tnh hoc ni c dng nc chy yu, mc nc su trung bnh t 0,5 - 1m, ni c nhiu thc vt thu sinh rnh v bt mi. C lc sng c nhng vng nc ngt, nhng cng sng c vng nc l nht vi nng mui 5%o. C cng c th sng nhng vng nc nhim phn nh vi pH: 5,5. Nhng c pht trin tt vng nc pH: 6,5 - 7,5 nh a s c loi c khc lm thc n cho chng.

Sinh sn: C lc thnh thc sinh dc t 8 -12 thng tui. C c th trng quanh nm, nhng tp trung nht vo u ma ma khong thng 6 -7dl v thng r sau nhng cn ma ln. Sc sinh sn bnh qun t 15.000 - 20.000 trng/t c c trng lng 1 -1,5kg/con v 5.000 10.000 trng/t c c trng lng 0,4 -0,8kg/con. Khi c thnh thc thng t ghp i v tm ni yn tnh, thch hp lm t nh cc bui c nc ven b, gc r Nhng cy c thu sinh gi trng khng cho tri ni khi ma gi. Trng c lc l loi trng ni c mu vng rm hoc vng trong. C ci v c lun canh gi t v tn cng bt c sinh vt xm phm t trong khu vc c bn knh khong 1 -1,5m.

1.6. C Lc bng (Ophicephalus micropeltes)

Phn b : C lc bng phn b khu vc Nam v ng Nam trong cc loi hnh thu vc nc ngt nh sng, knh, rch, ng rung, lung bu C cng c th sng v pht trin vng nc l nht. C c nui trong b v trong ao t. Tnh n: C lc bng l loi c d, c tp tnh bt mi. Thc n cho c l ng vt ti sng : c, tp, ch, nhi. Sinh trng: C d nui, ln nhanh. Nui trong b c th t 0,7 -1kg/con sau 6 thng nui. Hoc c th t t 1 -1,5kg/con/nm Sinh sn : C lc bng thnh thc sinh dc sau 24 -30 thng tui. C thnh thc sinh dc v t nhin. Ngun ging c lc bng c ng dn vt nui vo u ma l.

1.7. C M trng Trung quc (Hypophthalmychthys molitrix)

Phn b: C m trng Trung quc phn b ch yu lu vc sng Trng Giang, Chu Giang, Ty Ging v Hc Long Giang. y l loi c c trng ca khu h ng bng Trung quc. nm 1964, c m trng c di nhp vo Vit nam, c th cho sinh sn nhn to v nui ph bin min Bc. c cng c di nhp vo cc nc thuc chu , chu Phi, chu u C sng tng mt v tng gia, bay nhy khi mt nc khi c ng. Tnh n: Sau khi n 3 ngy, c n ng vt ph du va vi kch c ming c. Sau 4 -5 ngy, c n thm to ph du. Sau c n to nhiu hn cho n khi trng thnh. C trng thnh n thc vt ph du l chnh, ng vt ph du v cht hu c l lng. Ngoi ra c cng c th n thm cm mn, bt hay sa u nnh. Kh nng thch ng: C thch sng trong mi trng nc rng, su, thong, hm lng Oxy cao, nhit thch hp: 22 - 25oC, pH: 7 - 8. - Sinh trng: C ln nhanh. min Bc c nui t 0,5 - 0,7kg/con, sau 1 nm. t 1,5 -1,8 sau 2 nm nui v 4,6 kg/con sau 3 nm. ng bng sng Cu Long, trong nhng ao rng su hay rung la ngp nc su vo ma l, c t 0,8 -1kg/con sau 1 nm nui. Sinh sn: C thnh thc sinh dc sau 2 nm. Trong iu kin nui tt, mt s c thnh thc sinh dc sau 1 nm. C c thnh thc sm hn c ci v thi gian trong nm v tui. ng bng sng Cu Long c tp trung vo mag ma vi nhit nc 26 -29oC. Sc sinh sn 86.000 trng/kg c ci. Bnh qun 1 con c c th sinh sn 4 -5 ln/ma sinh sn. Trng c thuc loi bn tri ni, l lng tri theo dng nc chy.

1.8. C M hoa (Aristichthys nobilis)

Phn b: C m hoa Vit Nam c tm thy ti sng K Cng (Lng Sn) nhng vi s lng khng nhiu. Nm 1958, c m hoa c nhp

t Trung quc, sau cho nhn to thnh cng v c nui rng ri nhiu ni. y cng l loi c in hnh ca khu h c ng bng Trung quc. Lc u chng phn b sng Ngc Giang, Trng Giang sau l Hc Long Giang. Kh nng thch ng: C sng tng trn v tng gia, trong mi trng nc rng, thong, su thp hn c m trng. C m hoa khng nhy hay vng vy nhiu, chng thng bi thnh n, hot ng chm chp d nh bt. C a sng trong nc c hm lng Oxy cao trn 2 -3mg/l, nhng chu ng hm lng Oxy thp tt hn c m trng. Nhit thch hp: 30 - 31oC. Tnh n: C m hoa khi cn nh n ng vt ph du. Lc trng thnh cng n ng vt ph du l chnh. Ngoi ra cn n thc vt ph du cm mn, b u, bt m Sinh trng: C m hoa thng ln nhanh hn c m trng. Tng trng cc i v chiu di t nm th nht n nm th ba, sau gim nhanh vo nm th t. V trng lng, c ln tng i nhanh t nm th hai n nm th by, nhng tng nhanh nht vo nm th ba. Trong ao nui vi mt tha, c ln nhanh sau 1 nm nui c t 1 -1, 5kg/con. C bit c con nng 2 -2,5kg/con. C nui 2-3 nm c th t 4-6 kg/con. Sinh sn: Vit nam c c thnh thc sinh dc sau 2 nm tui, c di 53cm, nng 2,5kg/con. C ci thnh thc sinh dc sau 3 nm tui, di 60cm, nng 3,5kg/con. Nu nui tt c th cho c sinh sn khi thnh thc sinh dc 2 tui. Thm ch c th cho c sinh sn 1 tui. Sc sinh sn 20.000 -25.000 c bt/kg c ci. C m hoa sinh sn tp trung t thng 3 -6 v ch 1-2 ln trong mt nm. iu kin cho c sinh sn pH: 7-8, nhit thch hp nht: 24 -28oC, hm lng Oxy ho tan 5-8mg/l, lu tc nc 0,8 -1,2 m/giy.

1.9. C M Vinh (Puntius gonionotus)

Phn b: C m c tm thy Indonesia, Lo, Thai lan, Campuchia, ng bng sng Cu Long Vit nam. C sng rng ri trong cc loi hnh thu vc nc ngt nhng cng pht trin bnh thng thu vc nc l vi nng mui 7%o. Kh nng thch ng: C sng v hot ng mi tng nc, thch sng nhng thu vc nc m, trong sch c hm lng Oxy cao. C sng c nhit 15 -33oC, nhng thch hp nht t 25 -30oC. C chu ng c pH: 5,5 -9, nhng pH thch hp nht cho c l 7- 8. Tnh n: C m vinh c chiu di thn nh hn 10cm n mn b hu c, thc vt thng ng, to khu, to lam, to lc, to mt C m vinh c chiu di thn ln hn 10cm n nhiu thc vt thng ng, vt cht hu c, to khu, to lam, to lcLoi c ny c th dng dit c ao h Sinh trng: C m vinh sinh trng nhanh vo nm th nht, n nm th hant i tc sinh trng chm hn. C nui trong ao t trng

lng 150 -250gr/con/nm. Nui trong rung la t trng lng 500gr/con sau 6 -8 thng nui. Sinh sn: Ma v sinh sn ca c m vinh ngoi t nhin ko di t thng 5 -9. Trong sinh sn nhn to, c quanh nm, tp trung nht vo cc thng u v gia ma ma. mt con c c th 4-5 ln/nm. Khong cch gia 2 ln l 30 - 45 ngy. Sc sinh sn 200.000 - 300.000 trng/1kg c ci. Trng bn tri ni . iu kin nhit 27 -29oC phi pht trin trong vng 12 gi, thi gian n ht la trng ko di 5 - 6 gi.

1.10. C R phi (Tilapia)

Phn b: C r phi l loi c trng ca vng nhit i. Chng phn b t nhin cc thu vc ca nhiu nc chu Phi. Hin nay chng cng c nui nhiu nc ng nam v khp th gii. Vit Nam c 3 loi: o R phi trng (r phi c Oreochromis mosambicus Peter) nhp vo Vit Nam nm 1958 t Thi Lan. o R phi vn (r phi i Loan O. niloticus Linaeus), nhp vo Vit Nam t nm 1974 t i Loan. o R phi (Red Tilapia) nhp vo Vit Nam nm 1985 t Thi Lan. C 3 loi rt thch hp vi iu kin mi trng sng Vit Nam v hin l i tng nui quan trng ca nhiu loi hnh thu vc ni a v ven bin. Kh nng thch ng: C r phi c th sng c mi trng nc thiu oxy vi hm lng cht hu c cao. Nhit cn thit cho s pht trin ca c r phi t 20 -32oC. Thch hp nht l 25oC. pH thch hp cho c l 6,5 - 8,5. C sng c cc mi trng nc ngt, l, mn. R phi cng c th sng c mn ti 40%o. Tuy nhin nhng mi trng nc l, mn cv chm ln hn. Dinh dng: T khi mi n n lc chiu di thn 17 -18mm, c n sinh vt ph du. Sau 20 ngy tui c chuyn dn sang n nhiu loi thc n khc nhau. Khi trng thnh c n tp. Thc n gm: mn b hu c, to lng y, u trng cn trng, giun, giun, mt phn thc vt thng ng mm, sinh vt ph du, thc n nhn to, phn gia sc gia cm Sinh trng: Tc sinh trng thay i tu theo iu kin nui v thc n. C r phi vn ln nhanh bv kch thc thn th ln hn r phi c. C r phi c ln nhanh t thng u n thng th 3 - 4, cn c r phi vn ln nhanh t thng u n thng th 5 -6. Trong iu kin nui ng bng sng Cu Long c r phi vn sau 1 nm nui c th t trng lng 200 - 500 gr/con. C c thng ln nhanh hn c ci, nht l sau khi thnh thc sinh dc. Do c c c dng nui tng sn. Sinh sn: C r phi thnh thc sinh dc rt sm. C r phi trng thnh thc sinh dc ln u sau 3 - 4 thng tui. C r phi vn sinh sn sau 5-6 thng tui. ng bng sng Cu Long c r phi quanh nm. S ln ca c t 6 -11 ln/nm v khong cch gia hai t 22 - 24 ngy.

Sc sinh sn ca c mi ln khong 200 -300 trng. Trng c mu vng, dng qu l. nhit nc 23 -25oC, trng n sau 4 -5 ngy. Khi sinh sn, c ci v c c o t trng. T hnh lng cho, rng hn chiu di thn c, su 10 -15cm. C ci trng vo t, c c phng tinh cng mt lc. Trng th tinh c c ci nht vo ming p. sau 3 -5 ngy trng n. C m tip tc chm sc c con trong ming t 9 -10 ngy, sau chng ri c m sng c lp.

1.11. C Sc rn (Trichogester pectoralis Regan)

Phn b: C sc rn c tm thy cc qun o n , Thailand, Malaysia, lo, campuchia, Vit nam v di ging sang mt s nc khc. C sng nc ngt v nc l c thu vc nh ao, a, rung la, rng trm Kh nng thch ng: C sc rn c c quan th kh tri nn c th sng c mi trng nc thiu hoc khng c oxy. C cng c th chu c mi trng nc bn do hm lng cht hu c cao hay mi trng c pH thp t 4 - 4,5. Nhit thch hp cho c t 24 - 30oC, Nhng cng c th chu c nhit t 11-39oC. Dinh dng: Thc n cho c c rn sau khi n khong 3 ngy l thc vt ph du, ng vt ph du nh lun trng (Rotifera), mn hu c l lng trong nc. Khi c ln n tp thin v thc vt. Sinh trng: Nui c sc rn trong rung la hay trong ao c s dng phn hu c c ln nhanh. Sau mt nm nui c t trng lng 100 150 gr/con. y l kch c c thu hoch. Sinh sn: C sc rn trng thnh c th phn bit c c ci r rng. C thnh thc sinh dc ln u di 1 nm tui. Ma sinh sn ca c ti ng bng sng Cu Long tp trung vo ma ma t thng 5 n thng 9. trong sinh sn nhn to c t thng 2 n thng 9. C c sc sinh sn cao, t 200.000 - 300.000 trng/kg c ci. Trng c sc rn thuc loi trng ni. C c gom trng vo ming ri nh tr li mt nc di dng bt t bt. C ci v c c bo v t sut qu trnh pht trin phi v u trng c mi n.

1.12. C Tai Tng (Osphronemus gouramy)

Phn b: C tai tng l loi c c trng vng nhit i, phn b ch yu Indonesia, Thi Lan, Malaysia, Campuchia, Vit Nam. Hin nay c c nui ph bin min Nam Vit Nam. M hnh nui c tai tng thng l nui c kt hp trong rung la. Kh nng thch ng: c tai tng c th sng trong ao giu cht hu c, thiu Oxy nh c c quan th kh tri nm cung mang th nht. C cng c th sng ni vng nc chua phn pH: 4, nc nhim mn c nng mui t 6 -8%o v nhit dao ng t 16 -42oC. i kin nc m t 22 -30oC c tng trng nhanh. nhit u thp c ln

chm v hay b bnh. So vi c sc rn v r phi c tai tng chu lnh km hn, nhng sc chu nng cao hn. Dinh dng: C tai tng n tp thin v thc vt. Sau khi n v tiu ht non hong c n ng vt ph du nh nh Moina, Daphnia, Cyclops. Sau 2 tun tui c n c trng ch (Tubefix), cung qung, su b, bo cm... n 1 thng tui c tai tng n tp thin v ng vt, cng v sau chng n chuyn sang n tp vi thnh phn thc vt l chnh. Sinh trng: C tai tng l loi c kch thc ln. C c ln nht c bit l 50 kg. C ln chm. nui trong ao vi thc n y , mt tha, c t trung bnh 600 -800gr/con hay 1kg/con/nm. Sinh sn:C tai tng thnh thc sinh dc khi 1,5 hay 2 nm tui, trng lng c th tham gia sinh sn l 300 - 400gr trong iu kin nui v tt. C tt, s lng trng nhiu. C con c sc sng cao, c b m phi t t 3-5 tui v trng lng phi t 1 -1,5 kg.

Ngoi t nhin c tp trung vo thng 2-3 v thng 8-10 dng lch. Trong ao nui c t thng 2-7, nhng tp trung t thng 3 -5 dl. T thng 8 tr i c tham gia sinh sn gim r rt. ma v sinh sn ca c cn ty thuc vo thi gian nui v sm hay mun, nu nui v t thng 9 -10 nm trc th c c th tham gia sinh sn vo thng 1 nm sau. 1.13. C Hng (Helostoma temmincki)

Phn b: C hng phn b Indonesia, Malaysia, Thailand v c di ging sang mt s nc khc trong c Vit Nam. C sng nc ngt, ni h nc tnh, hot ng bt mi trn tng mt v tng gia. Kh nng thch ng: C sng c trong mi trng giu cht hu c, thiu Oxy v ngay trn cn trong nhiu gi nn rt d vn chuyn. C cng chu ng c nc c pH:5,5, nhng pH thch hp l 6 -7 vi nhit 25 -30oC. Dinh dng: C ging v c trng thnh n to ph du. Nui trong ao c n cm mn, bt ng cc, bt c ... c tng trng nhanh. Sinh trng: C sinh trng chm, t 150 -200gr/con sau 1 nm nui. Sinh sn: C thnh thc v tham gia sinh sn ln u sau 12 -18 thng. C nhiu ln trong nm. Sau 3 thng c 1ln, khng c ma v r rt. S lng trng 1000 - 7000 trng/1c ci. Trng c git du nn ni trn mt nc, ng knh trng 1-1,5mm, n sau 20 gi nhit 26 28o C.

1.14. C Bng tng (Oxyeleotris marrmoratus)

Phn b: C tai tng l loi c c trng vng nhit i, phn b rng ri cc nc ng nam , ch yu nh Lo, Campuchia, Indonesia, Thi Lan, Malaysia, Campuchia v Vit Nam. Hin nay c c nui ph bin min Nam. C sng trong thy vc nc ngt nh sng, ngi,

knh, rch, ao, h, c tp tnh sng y, hot ng nhiu v m, ban ngy thng vi mnh trong bn. Khi gp nguy him c th chi su n 1m v c th sng hng chc gi. Tong ao c thch sng n ven b, nhng ni c hang hc, rong c, thc vt thy sinh thng ng lm gi . Kh nng thch ng: C sng c trong mi trng nc phn pH:5 v nc l c nng mui 15%o, sng c trong nc c iu kin Oxy thp v ngay khi chui rc trong bn nhiu gi nh c c quan h hp ph. Nhit chu ng c l 15 - 41,5oC, nhit thch hp t 26 - 32oC. Dinh dng: C bng tng n ng vt. y l loi c d in hnh. Thc n ch yu l tm, tp, c nh, cua, c... Khc vi c lc, c bng tng khng ch ng bt mi m ch rnh mi. Ngoi ra chng cn n c thc n ch bin khi nui trong lng v ao. Sinh trng: C bng tng c tc tng trng chm, c bit giai on trng lng thn di 100gr. T 100gr tr ln tc tng trng ca c kh hn. Sau 1 nm nui c c th t t 100 -300gr/con. C thng phm trng lng thn t t 400gr tr ln. C c trng lng thn 100gr cn 5-8 thng nui ao v 5 -6 thng nui b t trng lng thng phm. Sinh sn: C bng tng thnh thc sinh dc trn di 1 nm. Ma v sinh sn t nhin t thng 4-11, tp trung t thng 5-8. Sc sinh sn kh cao t 100.000 - 200.000 trng/kg c ci. Tuy sc sinh sn cao, nhng trong t nhin c b hao ht nhiu.

1.15. C Trm c (Ctenopharyngodon idellus)

Phn b: C trm c phn b t nhin cc sng h min Trung , ng bng Trung quc, o Hi Nam, min trung v h lu sng Amua. Vit Nam tm thy c trm c sng Hng ti H Ni v sng K Cng (Lng Sn). Hin nay c trm c c di ging n 50 nc tr th gii. C thch sng tng gia v tng di vng ven b, ni c nhiu rong c thy sinh. Kh nng thch ng: C trm c c th sng trong mi trng nc l vi nng mui 7-11%o. C c chiu di 5-7cm, chu ng rt ln vi iu kin mi trng thay i nh nhit tng 4-22oC t 2-3 gi v nng Oxy thp t 3-7mg/l th t b nh hng. Dinh dng: Sau khi n c dinh dng bng non hong, 3 ngy sau khi n c n ng vt ph du nh lun trng, u trng khng t v mt s to h ng, u trng gip xc, u trng c trng c nh. C di 2-3cm bt u n mt t mm non thc vt thng ng, bo tm, rong, rau bo thi nh. Khi t chiu di thn 10cm, c n ch yu l thc vt thng ng nc v trn cn nh c trng thnh. Ngoi ra c cn n cm, bt ng cc, ng vt nh giun t... Sinh trng: C trm c nu nui tt s t 1kg/con sau 1 nm nui, 2 tui c th t t 2-9kg, 3 tui nng 9 -12kg/con.

Sinh sn: Trong t nhin c c sinh sn t thng 5-6. Nui ao c th cho nhn to sm t thng 3 v nhiu ln trong nm. C ci 3 tui, c c 2 tui bt u thnh thc sinh dc.

2. Tm cng xanh (Macrobrachium rosenbergii)

Phn b: Tm cng xanh phn b vng nhit i v nhit i. Hin nay c hn 100 loi, trong c 3 loi ln nht v c gi tr kinh t nht l M. americanum phn b cc lu vc pha ty chu M, M. carcinus gp cc cc vng tip gip i Ty Dng v M. rosenbergii hin din khp vng Nam v ng Nam chu, Bc chu i Dng v cc qun o pha ty Thi Bnh Dng. Tm sng nc ngt v nc l. Phm vi phn b t nhin ph thuc vo mn v phn. Vit nam, tm sng tp trung ti ng bng sng Cu Long. Trn th gii tm tp trung khu h n Dng, Ty nam Thi Bnh Dng. Hin nay ti ng bng sng Cu Long, tm cng xanh c nui ph bin trong rung la, ao, mng vn. Kh nng thch ng: Kh nng chu ng nhit ca tm t 26 -31oC. Nhit di 14oC hoc trn 35oC thng gy nguy hi cho tm. Tm trng thnh c kh nng sng mn 5-28%o. u trng sng mn 8-18%o. pH thch hp cho tm t 7-8.5. Hm lng Oxy ha tan thch hp phi ln hn 3mg/l, nu thp hn tm s yu dn v cht. Dinh dng: giai on u trng tm n lin tc. Thc n ch yu l gip xc nh, c bit l Artemia. Ngoi ra tm cn n cc loi thc n khc nh c, tp, trng, bt u nnh ... n giai on hu u trng v tm ln, tm thng n thc n c ngun gc ng vt, gip xc, u trng cn trng, cc loi thc vt ... Tm c th n ln nhau khi trong mi trng thiu thc n v tm lt xc d b tm khe mnh n tht. Tm c tp tnh n v m. Sinh trng : Tm cng xanh sng trong mi trng nc ngt trong cc sng, ao, h ... n ma sinh sn tm bi xui dng nc ra ngoi ca sng . u trng sng trong nc l sau bi ngc dng nc vo cc thy vc nc ngt. T lc trng mi n n giai on hu u trng tm tri qua 12 ln lt xc v sau mi ln lt xc tm c s thay i c v hnh dng v kch thc. Sau , tm lt xc tng trng. Chu k lt xc ca tm nh ngn hn tm ln.

Chu k sng ca tm cng xanh

Sinh sn: Tm cng xanh c th thnh thc v bt u sinh sn sau 6-8 thng nui k t giai on hu u trng. Trong t nhin tm d thnh thc v phi di chuyn ra vng ca sng v n thnh u trng trong iu kin mi trng ph hp. u trng s cht sau vi ngy nu sng trong mi trng nc ngt.

Tm giao v quanh nm, nhng tp trung vo hai ma chnh t thng 2- 4 v t thng 8-11 dl. S giao v xy ra khi con ci va lt xc (con c khng lt xc), trng ra v th tinh sau vi gi. Tm ci mang trng bng nh mt mng bc v n thnh u trng sau 18-23 ngy. Nhp sinh sn ca tm kh nhanh, bnh qun 23 ngy/ln, i khi mt thng 2 ln. Tm cng xanh trng rt nhiu v ty thuc vo ma v kch thc ca tm b m. Tm c th 80.000 - 100.000 trng. 3. Trai nc ngt (Sinohyriopsis cumingii (Lea), Cristaria bialata (Lea), Sinanodonta elliptica)

Tnh hnh nui trai ngc : o cc nc trn th gii: Ngh nui trai ngc hnh thnh v pht trin Nht bn, Trung Quc t nhng nm 1940. Nht Bn, ch ring tnh Shiga c 38 c s nui trai nc ngt cy ngc (cng ty v h gia nh) . Nhng nm gn y pht trin sang mt s nc chu u, chu , c bit l cc nc vng ng Nam nh n , Thi Lan, Bangladet, Myanmar, Indonesia, Malaysia o Vit Nam: T nhng nm ca thp k 1960, Vit Nam t chc nghin cu, nui v thc hin cy ngc cc vng o C T, Minh Chu, Thanh Ln, Quan Lan thu c kt qu tt. Trai

ngc nc ngt cng c vin Nghin Cu Nui Trng Thy sn I nghin cu t nm 1967 v thu c mt s kt qu. Phn b: Trong cc loi trai nc ngt, ta thng gp 3 loi c gi tr kinh t l trai cnh en Sinohyriopsis cumingii (Lea), trai cnh xanh Cristaria bialata (Lea) v trai ng Sinanodonta elliptica. Trong hai loi trai cnh en v cnh xanh c s dng lm lm nguyn liu cy ngc. o Trai cnh en phn b c sng Cu, sng Thng, sng Chu Giang, sng y, sng Nhu, sng Tch Giang. Sng Lam (Ngh An). y l i tng cy ngc tt. Ma v khai thc t thng 4-9. Tht lm thc phm, v lm nguyn liu khm xa c. o Trai cnh xanh phn b nhiu sng y, m Vc (Vnh Ph). Nhn dn nui c vng Ph Xuyn (H Ty), Thanh Tr (H Ni), m Vc (Vnh Ph) nui loi trai ny kt hp trong ao, m nui c ly v v tht. y cng l i tng cy ngc nhng v mng, mp mng o dy mng khng u. o Trai ng phn b rng khp cc thy vc nc tnh, c khai thc quanh nm lm thc phm. y cng l i tng nui cy ngc, nhng hiu qu cho ngc thp. Dinh dng: Trai n ch yu l thc vt ph du bao gm cc loi: Crucigenra, Scenedesmus, PedasstrumTrai n th ng, thc n c ht theo nc qua ng si-phng a vo c th. V thc n c lc qua mang vo d dy, nn c gi l loi bin mang. Sinh trng: Trai nc ngt l loi nhuyn th sng vi mnh trong bn y. Tc sinh trng chu nh hng do cht y v lng thc n c sn trong nc. Trai cnh xanh sinh trng rt nhanh, hai nm tui c th t 18-20cm, trng lng ti t 500 -700gr. Trai ng sinh trng tc chm hn, kch thc cng nh hn. Trai cnh en sng y sng su 4 -15m, tc sinh trng chm. t c chiu di 14-15 cm v trng lng 120 -140 gr phi mt 3 nm ri n 4 nm. Khi a vo ao nui tc sinh trng nhanh hn. t kch thc v trng lng trn ch cn 2 nm ri n 3 nm, tuy ngoi hnh v mu sc v c bin i cht t. Sinh sn: Trai nc ngt c c ci phn bit (khng phn bit c bng ngoi hnh, phi quan st sn phm sinh dc bng knh hin vi). Sinh sn bng cch th tinh trong. Trai cnh en mang trng t thng 49, tp trung vo thng 5-7. Trai cnh xanh v trai ng mang trng tp trung t thng 11- thng 3 nm sau. Trng c hnh elip, ng knh di 300 micron, ng knh ngn 230micron. Thi k pht trin t th tinh n lc trng thnh u trng Glochidium c th ko di t 2-5 tun ty theo nhit nc. Trai cnh xanh v trai ng thng t nhin trong thy vc nc tnh nh h, ao, m, rung

4. Nui lng th v B st 4.1. ch ng (Ranatigrina ragulasa)

Phn b: ch l ng vt c nhiu vng nhit i. Nhm ng vt ch nhi trn th gii c khong 2000 loi. H ch l mt trong nhng h ln nht ca lp ch nhi gm 46 ging v 555 loi. Ring Vit Nam ch phn b cng kh phong ph nh ch ng, ch xanh, ch gai , ch cm ... Trong ch ng (Ranatigrina ragulasa) l c gi tr cao hn cc loi khc. Kh nng thch ng: ch khng chu c rt. Nn o hang n np sut ma ng. Thi tit m p ch ri hang v kim n vo ban m. Ban ngy v hang n np hoc nm ngm mnh trong cc m rau bo trn mt nc. ch rt s rn v chut. C th xem chng l ch hi ca ch. Dinh dng : ch n c, tp, cua, su b... bt mi th ng, thng ngi mt ch quan st nhng con mi di ng, rnh mi v nut chng con mi. N c th nut c mt con cua kh to. Nut mi xong, ch li tip tc ngi rnh con mi mi. Sinh trng: ch sinh trng tng i chm. Con ci 1 tui nng khong 60gr. Con c khong 50gr. Sinh sn: Phn bit gii tnh c ci ca ch khng kh. ch c c nhn ra nh ti m thanh nm hai bn hu, hnh thnh np da nhn mu vng en. Ngoi ra ch c cn c chai tay ti gc ngn tay th nht chi trc, hnh thnh mt mu li ho sng mu xanh en., cn c gi l chai sinh dc.

ch trng v th tinh ngoi. Trng ch c kt thnh b bng mt lp mng nhy ni trn mt nc. Trng n ra nng nc sng hon ton trong nc. Khi nng nc bin thi thnh ch th sng cuc i va cn va nc, nn cn c gi l ng vt lng c hay lng th. 1.2. Ba ba (Thuc h Trionychidae)

Phn b: Ba ba sng c c mc nc di y sng, h su 4-5m. Chng thng tp trung nhiu nhng on sng tip gip vi ca cc dong keenhdaaxn vo ng rung. Kh nng thch ng: Nhit l yu t quyt nh n s hot ng, kh nng n mi, tc sinh trng v thi gian sinh snh ca ba ba. Ba ba c tp tnh tr ng. Vo ma ny ba ba n rt t. Khi nhit xung thp di 12oC ba ba ngng n v n mnh di bn.. Nhn n 1 thng khng cht, trong thi gian ny tc sinh trng ca ba ba dng li. Dinh dng: Thc n ca Ba ba ch yu l c, tp, cua, c, giun t v tht cc loi ng vt khc. Chng thch n tht cc con vt bt u n. Khi n chng tranh mi v mang ra ch khc n ring. Chng sn sng n ng loi khi i, con ln n con nh. Sinh trng: Tc sinh trng ca ba ba tng i chm.Trong mi trng ao nui, t khi mi n n 2 thng tui, mi thng ba ba ch ln thm 10gr. T 3-5 thng tui mi thng ln thm 20gr. Nu nui n kich c 100gr/con th sau 1 nm nui t 04-0,5kg. Sang nm th hai ba ba s t c 0,9-1,2kg/con.

Sinh sn: Ba ba c gii tnh c, ci phn bit. Chng l loi th tinh v trng. Sau hai nm tui ba ba bt u tham gia sinh sn v t 2- 4 la. Khong cch mi la ca ba ba hn 1 thng. Ma v sinh sn t thng 2-7. Ba ba vo ban m, o l trn cn trng, xong lp ct li, mi la t 5-10 trng. Nh sc nng kh tri, khong 50 - 60 ngy sau, trng n. Ba ba con t b xung nc.

Mi trng nc l v mn
1. C 1.1. C M - Grouper (H Serranidae) H c m c 75 ging, trn 400 loi. C nhiu loi c m ch di 20cm, nng 100gr, nhng cng c loi di 1,5m , nng trn 300kg. c m c th sng 7- 8 nm. C c mu sc rc r, thuc bn c d n tht, c c tnh rnh bt mi. Chng thng sng vng ve b, c nn , san h. Vit Nam c trn 30 loi c m, trong c mt s loi c gi tr kinh t nh a. C M hoa nu - Flowery cod (Epinephelus fuscoguttatus)

Phn b: Loi c c kch thc ln, c khai thc c chiu di t 40 70cm, kch thc ti a 120cm. C c mu vng hoc nu, trn thn c nhiu m en nh, dc vy lng cs 4-5 vt en. Chng sng vng rn , san h, vng ven b. C khi bt gp su 60m. C nh thng sng vng nc cn, c ln vng nc su. Dinh dng: y l loi c d, chng n gip xc v cc loi c nh. Sinh trng: c m c tc sinh trng nhanh, c ging 30 -50gr nui sau 6-8 thng t trng lng 500gr n 1kg. Sinh sn: Hu ht cc loi c m quanh nm, nhng tp trung vo nhng thng lnh, nhit nc xung thp. Do ty theo a phng m ma v xut hin c ging khc nhau. vng bin min Trung Vit Nam, loi c m ny thng gp vng bin Bnh Thun, Khnh Ha v Qui Nhn.

b. C m vch (E. brunneus)

Phn b: y cng l loi c m c kch thc ln. C sng vng nc ven b. C th c mu nu, trn thn c i vch ngang thn mu en, c 4 vch phng x chy t mt n mm v phn sau ca u. Nhng vch trn thn c th bin mt khi c c kch thc ln hn 60cm. Dinh dng: Trong t nhin, c ging n cc loi gip xc v cc loi c nh. C ln bt mi c kch thc ln hn. C l loi hot ng bt mi v m, ban ngy c t ht ng, thng n np trong cc hang , cc rn san h, thnh thong mi i kim mi. Khi nui lu, c thch nghi vi iu kin nht, c n c vo ban ngy.

Sinh trng : C nh bt bin c chiu di t 40 - 90cm, cc i 50cm. Sinh sn: C ging (c chiu di 10 -15cm) thng sng vng m ph nc l. C ln ch gp bin, t vng bin Tha Thin cho n Khnh Ha. C xut hin quanh nm, nhng tp trung t thng 2 - 6. y l loi c c s lng ging nhiu hn so vi cc loi c m khc.

c. C M chm t ong - Honeycomb cod (E.merra)

Phn b: C phn b vng ca sng v ca bin. C ging xut hin vng bin min Trung t thng 2 n thng 7. Dinh dng: trong t nhin, chng n gip xc v cc loi c nh. Sinh trng: C c kch thc trung bnh, chiu di c khai thc dao ng t 20 -30cm, cc i l 50cm. Thn c nhiu m mu nu vng hnh nhiu cnh. vy c cc m ny thng c mu . Sinh sn: Cc loi thuc h c m u c hin tng chuyn i gii tnh: khi cn nh tt c u l con ci. Khi t n mt kch thc nht nh, mt s con s chuyn thnh con c. Sc sinh sn ca c m kh cao. S lng trng ra t vi trm nghn n vi triu trng.

1.2. C Chm - Seabass (Lates calcarifer)

Phn b: y l loi c rng nhit, rng mui, thng sng vng ca sng, m, ph. Thn c di, dp bn, t gy n mm cong xung. Lng mu xm, bng mu trng bc. Chiu di c nh bt t kch thc t 20-40cm, i khi t 70cm. vng bin Vit Nam c phn b ti vnh Bc b, ven bin min Trung v vng duyn hi thnh ph H Ch Minh. Dinh dng: C chm n tm, tp v nhuyn th. Sinh trng: C nui lng t trng lng t 0,6 -1kg/nm. C nui 2 nm tui c th t 2-3kg/con. Sinh sn: C chm c hin tng i gii tnh: lc nh l c c, n khi t mt kch thc nht nh s chuyn thnh c ci. n tui thnh thc sinh dc di c ra bin . C con di c vo ca sng, sng v trng thnh. C chm sinh sn quanh nm, nhng thi im r khc nhau ty theo vng. B Ra, Cn Gi c tp trung vo thng 3-4, thng 5-6 ng dn c th thu c ging cc vng ven b.

1.3. C Mng - Milk fish (Chanos chanos)

Phn b: C phn b nhiu vng nhit i khu vc n Dng v Thi Bnh Dng. Vit Nam, c mng bt xut hin theo ven bin min Trung t Qung Ngi n Ninh Thun.

Kh nng thch ng: C Mng l loi rng mui, lc mi n c sng mn 0-20%o. Khi ln c c th sng mn 80%o. C c th sng trong nc c Oxy ha tan thp v nng mui thay i t ngt. Dinh dng: Ngoi t nhin c n sinh vt ph du, cc loi to lam, to lc, to khu v lun trng. C trng thnh n cc loi rau xanh, rong ru v mn b hu c. Sinh trng: C nui 1 nm m t 300-400gr/con. Sinh sn: C mng trng ngoi khi, sau khi trng n c con tri dt vo b theo dng triu vo a, m nc l sng. Khi trng thnh li ra bin sinh sn. C sng trong m nc l vn pht dc. C thnh thc lc 6 tui, con c di 94cm. con ci di 100cm. lng trng khong 3-4 triu. Bi su 30 - 40m.

1.4. C Cam - Yellow tail (Seriola spp)

Phn b: Vit Nam thng gp cc loi c cam Seriola dumerilii (c b bin), S. nigrofasciata (c cam sc en), S. aureovitatus (c cam vng, trc ui vng). C sng ven b, thng tp trung thnh n tng mt v tng gia.C th dp bn, thn di c mu xm lng, bng trng bc, c 2 gai trc vi hu mn. Dinh dng: C nh n ng vt ph du nh Branchiomus, u trng nhuyn th, gip xc. C trng thnh n cc loi c nh, mt s ng vt thn mm. Ngoi t nhin c n gip xc v c nh. Sinh trng: Kch thc c khai thc c khai thc dao ng t 30-50cm, cc i 70cm. C tc tng trng kh nhanh. C nui 2 nm tui t trng lng 2-3 kg/con. Sinh sn: C sinh sn ngoi bin khi mn 33-35%o, pH: 7-8, Oxy ha tan trn 4mg/l. Sau khi trng n thnh con bm vo cc vt tri ni nh rong ru.

1.5. C nga -Seahorse (Hippocampus)

Phn b: C nga l loi phn b rng vng bin nhit i v cn nhit i. Hin nay trn th gii c khong 28 loi. Vit Nam c nga phn b vng vnh Bc b, ven bin min Trung v vnh Thi Lan. Cc tnh Bnh Thun, Khnh Ha l ni khai thc c nga vi sn lng cao hn cc tnh khc. Hin nay pht hin 4 loi c nga sng vng bin Vit Nam: c nga gai (Hippocampus histrix), c nga ba chm (H.trimaculatus), c nga en (H. kuda), c nga mm ngn (H.spinosisimus). Tt c cc loi c nga sng y v gn y, ch khi no thiu thc n c mi di chuyn ln tng mt. C thng sng n c v t di chuyn, tr khi c i v giao phi vo ma sinh sn. C sng vng y ct bn c nhiu ch, rong l h (Thalassia spp.). C nga en phn b vng ca sng, m ph nc l. C nga gai v c nga ba chm sng bin.

Kh nng thch ng: c nga en l loi rng mui (nng mui 2234%o) v rng nhit (26-32oC). Dinh dng: C nga l loi khng c d dy rut thng. C nga con n ch yu l Copepoda v mt s u trng gip gip xc. C nga c kch thc ln hn 45mm n ch yu l tm thuc h Palaemonidae v k l nhm bi nghing (Amphipoda), u trng gip xc v thn mm (Mollusca). Sinh trng: c nga l loi sinh trng nhanh, vng i ngn. C khai thc ngoi t nhin thng gp kch thc chiu di thn t 120-200mm nhm c 1-2 tui. C con mi n di 4-6mm. Sinh sn: C nga l loi phn tnh. Phn bit hnh thi bn ngoi c s khc bit v c v ci. C quanh nm. Thi im tp trung ty theo loi. C con mi c hnh thi ging c trng thnh, c kh nng bi li v bt mi ngay v c tnh hng quang mnh. C 1 tui tham gia sinh sn ln u.

2. Gip xc(Crustacae) 2.1. Tm S (Penaeus monodon)

Phn b: Tm s phn b ch yu cc vng ven bin chu - Thi Bnh Dng, t pha nam Nht Bn xung pha bc c chu, t ng Phi chu sang Indonesia. Ti Vit Nam tm s c nhiu cc vng ven bin min Trung. Dinh dng: Tm spn tp thin v n cc loi ng vt nh nh giun, nhuyn th, c, cn trng, trong rut tm cn tm thy cc mnh thc vt, bn, ct. Tnh n thay i theo tng giai on. u trng Zoea (Z) n thc vt ph du, u trng Mysis (M) ch yu n ng vt ph du. Hu u trng Post larvae (Pl) n tp, thin v n ng vt. Sinh trng: ng Post larvae trong ao sau 25-30 ngy, tm s t c 23cm di. Nui trong ao sau 4 thng, tm c th t c trung bnh 2540gr/con. Tm tng trng qua nhiu ln lt xc v c tnh chu k. Sinh sn: Ngoi t nhin vng bin min Trung - Vit Nam, ma sinh sn ca tm s t thng 2-5 v t thng 7-9. cc thy vc min Nam, ma sinh sn ca tm s c thay i cht t, ty thuc vo iu kin thi tit thay i hng nm. Sc sinh sn t 300.000 - 1.000.000 trng/con.

2.2. Cua bin (cua xanh, cua b - Scylla serrata)

Phn b: Cua thng gp cc nc xung quanh Vit Nam nh Trung quc, cc nc ASEAN, chu c, n . Cua a sng vng bin nng, cc ca sng, eo vnh ni c nhiu mn b hu c. Dinh dng: Cua n tp thin v ng vt. Thc n ch yu l nhuyn th nh trai, c, tm con, c con, mn b hu c, xc ng vt thi ra. Khi thiu thc n chng c th n tht ln nhau. Trc v sau khi lt xc, bin thi, cua ngng n.

Kh nng thch ng: Cua tht thch sng nhng ni c mui: 8 30%o. Nhit thch hp 18-25oC. 39oC hoc di 12oC cua b n. Sinh trng: u trng tri qua nhiu ln lt xc bi thnh cua con 23cm, sng cc bi trong rng ngp mn thuc h triu. Nu mi trng m bo, thc n thch hp sau 20 -28 ngy cua lt xc mt ln. Khi thiu mt b phn ca c th cua c khuynh hng lt xc sm hn. Sinh sn: Cua trng thnh pht dc, giao v v trng trong vng nc l. Phi pht trin v n ra u trng vng bin su.

3. Nhuyn th (Mollusca) ip c khong 300 loi l sn phm qu. Vit Nam c 7 loi ip, trong co mt loi ip qu gi l ip Bnh Thun. Hin nay TT Nghin Cu Thy Sn min Trung th nghim sn xut c ip ging. 3.1. ip qut (ip qu) (Chlamys nobilis)

Phn b: ip sng t tuyn h triu n su hng trm mt nc. Cht y ct si su 20-30m tng i thch hp vi ip v cho sn lng cao nht. Kh nng thch ng: mn thch hp 30 - 35%o, nhit nc 2428oC.Trng th tinh v pht trin mn 20 - 40%o, thch hp nht 2535%o. ip ging c 1-2mm mn thch hp l 25-33%o. ip trng thnh mn thch hp 22 -40%o. Nu mn di 16%o v trn 50%o ip cht. Dinh dng: ip n lc qua qua mng, thc n a vo ming nh xc tu mi. Thc n ch yu l thc vt ph du (to silic) v mn b hu c. Sinh sn: ip sinh sn ln u tin c kch thc 58mm (chiu cao v) khi thu mu t gp con c 42mm v 48mm thnh thc. Mi t , mi con 4-6 ln trong 15 -20 pht. Sau khi 5 pht, trng lng xung y b. ng knh trng l 45- 60 m.

3.2. Vm (Chloromaya smaragdinus, Mytilus crassitesta, Mytilus edilus)

Phn b: Vm thng sng cc eo vnh, vng gn ca sng, phn b tuyn h triu, su 4-5m nc, thng tp trung mc nc trung triu thp nht, cch y 30cm. Vm xanh cng thy c cc bi ngm, cu cng, cc y. y l ct bn, c dng nc chy nh, trong sch. Kh nng thch ng: Vm sng vng nc l ti cc m ph, ca sng, mui thch hp 15-32%o, ni nc su 1- 4m. Dinh dng: Vm l loi n lc nc mnh, thc n l thc vt ni, mn b hu c. nhit bnh thng mt con vm ln c 5-6cm c th lc c 3,6 lit nc/gi. Sinh trng: Vm tng trng bnh thng 3- 4cm/con/nm. C bit c con t 6-7cm. Vm tng trng nhanh t thng 10 - thng 3 nm sau. Nui 1 nm th thu hoch.

Sinh sn: Ma sinh sn ca vm t thng 10-11, ma ph t 3-4.Vm ging xut hin vo thng 4-5. u trng vm sng tri ni, khi tm c vt bm, chng bm vo v pht trin thnh vm ln. C khi bm 5060con/cc.

3.3. c hng (Babylonia areolata)

Phn b: c sng cc vng bi triu thm lc a, xa b 8-15km, su 8-25m. Sng ni y ct bn, khi gp mi thch hp c hp thnh n rc, ra. Vit Nam c phn b dc ven bin Thanh Ha, Ngh An H Tnh, Qung Bnh v mt s tnh thuc pha Nam Trung b.

Ma v khai thc chnh vo thng 1- 4 m lch, ma ph thng 10-12 m lch. 3.4. Trng trc (Sinonovacula constricta)

Phn b: Vit Nam trng trc phn b bi triu Qung Ninh, t Hi Phng n Thanh Ha. Kh nng thch ng: Trng trc chu c nhit t 0-39oC, mui 730%o, tt nht l 10-24%o. Sng ni cht y bn ct, bn mm. Dinh dng : Trng trc n lc, thc n l to n bo, to khu sng y. Sinh trng: Trng trc c 1 tui chiu di thn t 4-5cm, ln nht khong 6cm, nng 10grs, n nm th t di 8cm, hn 5 nm da 12cm. Sinh sn: Trng trc 1 nm tui th thnh thc, chiu di v 2,5cm th c th c

3.5. Bo ng (Haliotis spp)

Phn b: Trn th gii c 75 loi bo ng, trong c 20 loi c gi tr kinh t c nui v pht trin rng. Vit Nam bo ng c tm thy ti Qung Ninh, hi Phng, Khnh Ha, Cn o, Ph Quc, o Th Chu. Kh nng thch ng: Bo ng con a sng vng nc nng (di 1m), con ln su 8-9m, mui 22- 30%o, ni c nhiu to mc v cc rng . nhit 14-24oC bo ng n mnh nht. Ban ngy n mnh trong hang ti. Dinh dng: Thc n l cc loi to nh nh to khu: Coscinodiscul, Naviculamn b hu c, cc loi rau cu Gracilaria, rong m Sargassum, to xanh Ulva, Gastropoda, Copepoda Mu sc ca v bo ng ph thuc nhiu vo thc n. Thi gian bt mi t 17-18 gi chiu n 5-6gi sng. Sinh trng: Bo ng ln chm, hng nm chiu di v tng trung bnhtwf 1,5 -1,7cm. Sau 3-4 nm tui mi t 6-7cm. Khi cung cp thc

n y n c th ln nhanh gp v kch thc thn 1-2 ln v khi lng tng gp 3,5 ln so vi cng thi gian nui trong bi t nhin. Sinh sn: Bo ng l loi phn bit gii tnh r rng. Tham gia sinh sn ln u vo lc 2 tui. Ma sinh sn vo thng 3-4 v 9-10, khi nhit nc 26-28oC, u mn 30-31%o. Bo ng b m pht dc trng iu kin mn hn 30%o. Khi nhit cao, mn thp, bo ng khng pht dc.

4. Nui trng rong sn (Kappaphycus alvarezii)

Phn b: Rong sn l loi thch nghi vng nhit i, c ngun gc t Philippine. Hin nay c nui cc tnh Khnh Ha, Ph Yn, Bnh nh, Tha Thin Hu, Ngh An, Hi Phng. Ring Ninh Thun m ra hng trm hecta nui bin, trong m, tng trng 10-12%/ngy, nng sut kh, gp phn ci to m nui tm. Kh nng thch ng: Rong pht trin v cho cht lng tt nhit 2528oC. mui thch hp cho rong ln v cht lng cao l 28-34%o. Trong t nhin mn 20-30%o rong vn tng trng vi t l 5%/ngy.

Rong thch hp vi nh sng va phi. nh sng qu mnh hay qu yu u nh hng c ch n s pht trin ca rong. Rong pht trin nhng vng nc c dng chy, hoc c s di chuyn thng xuyn ca nc. Nc t ng hoc di chuyn km s lm rong chm pht trin. Nc c nhiu cht bnkt hp vi nhit cao v hm lng cht dinh dng thp, rong s dn dn tn li. Gi to dng chy thch hp, rong pht trin tt. Gi mnh lm hng cng trnh trng rong.

Dinh dng: Rong sn hp thu cc hp cht mui nit v phospho, nhng yu cu hm lng cc mui ny khng cao. Phn chung, phn hu c, phn m, phn ln c bn nui rong. Sinh trng: Rong c tc tng trng 10%/ngy, tc tng trng hng thng nhanh 8-10 ln.

c tnh mi trng ao nui c

1. Tng quan v mi trng nc Mi trng nc (aquatic environment) l mi trng sng ch yu ca cc i tng thy sn. Ty theo c im sinh hc ca tng i tng nui m hi mi trng nc khc nhau. i vi thy sn, mi trng nc thng c chia thnh 3 loi da theo nng mui: Mi trng nc mn: S%o t 30 - 40 %o v cng l nng mui ca nc bin. Thch hp cho nui cc loi c, tm bin v rong bin.

Mi trng nc l: S%o t 0,5 - 30 %o, ch yu l vng ca sng ven bin v c ngun nc l t trong ni ng ra v chu nh hng ca thy triu v nc ma, nng mui thay i theo ma. Thch hp cho cc loi c, tm c tnh rng mui. Mi trng nc ngt: S%o < 0.5%o, ch yu l vng ni a. 2. Bn cht vt l ca nc 2.1. Nhit Nhit c lin h mt thit vi cng bc x mt tri v nhit khng kh, nhng nh nc c kh nng gi nhit tt nn nhit nc khng thay i ln nh nhit khng kh. S thay i nhit nc theo ngy v m ty thuc vo tnh cht ca thy vc. Nhit ty thuc vo kh hu, nhng b nh hng bi nng lng sinh ra trong qu trnh oxy ha cc hp cht v c v hu c trong nc v nn y ca thy vc, nhng nng lng sinh ra t qu trnh oxy ha ny khng ng k so vi nng lng mt tri cung cp. S thay i t ngt ca nhit 3 - 4 oC c th lm cho tm, c cht. C l ng vt mu lnh nn nhit c th lun tng ng vi nhit mi trng nc. S thay i ca nhit cng nh hng n qu trnh trao i cht ca tm, c. Trao i cht ca c tng khi nhit gia tng. Nhiu hot ng sinh hc ca c sinh sn, n trng lun c s lin quan cht ch vi s thay i ca mi trng sng, nhng s nh hng c khc nhau theo loi. Vic chn la i tng nui ph hp vi nhit ca tng vng nht nh l rt quan trng v mi c gng nhn to c nhit thch hp cho c thng khng mang li hiu qu kinh t cao. 2.2. trong sut v vn c trong sut ca nc l kh nng cho nh sng mt tri xuyn qua, cn vn c kh nng ngn cn nh sng xuyn qua. Hai tnh cht ny i nghch nhau v ty thuc vo lng vt cht hu c l lng, s pht trin ca to, sng gi, nc ma vo thy vc. Nhng thy vc khc nhau th nguyn nhn ca vn c cng khc nhau. trong sut v vn c c nh hng n cng quang hp trong thy vc. Vi c khi trong thp, vn c cao c kh h hp, gim bt mi. Buck (1956) chia c ao nui thy sn do cc ht ph sa theo 3 mc Ao trong th c di 25 mg/l; ao va c t 25 - 100 mg/l v ao c c trn 100 mg/l 2.3. Mu sc Ni chung nc thin nhin sch th khng c mu, nhng trn thc t nc thin nhin trong cc thy vc lun c mu do s hin din ca cc cht hu c ha tan v khng ha tan, ca to Trong cc ao nui c, mu sc ca nc ch yu do to to ra nh mu nu, mu xanh, 3 Bn cht ha hc ca nc 3.1. Oxy ha tan Oxy l yu t cn cho h hp ca c v c tnh bng mg/l hay ppm. Nhu cu oxy ca cc loi khc nhau cng khc nhau. V d c en (c lc, tr,) th nhu

cu oxy thp hn c trng ( m vinh, trm c,). Ngoi ra, trong mi trng oxy cn cn cho qu trnh phn hy cc vt cht hu c c trong thy vc (cht thi ca c, thc n d tha,) Trong mi trng oxy c c nh khuych tn trc tip t khng kh; quang hp ca thy sinh vt v tc ng c hc (gi, sc kh,) v mt i qua h hp ca thy sinh vt v phn hy ca cht hu c. Trong ao nui vo ban ngy th qu trnh quang hp xy ra nhanh hn qu trnh h hp nn hm lng oxy tng, c ban m th ngc li. Oxy t:

0 - 0.3 mg/l C con c th sng nu nhit thp 0.3 - 1 mg/l Tm, c c th cht nu nhit cao 1 - 5 mg/l Tm, c sng nhng pht trin chm > 5 mg/l Nng l tng i vi tm, c

3.2. Nng mui Nng mui c ngha l tng hp cc ion trong nc (Boyd 1990). Nng mui c tnh l g/l. Nc bin c nng mui l 34%o v nc ngt l nh hn 2%o. Da vo mn c th phn thnh nhiu loi thy vc khc nhau nh:

Nc ngt: < 0.5 %o Nc l nh: 0.5 - 3 %o Nc l trung bnh: 3 - 16.5 %o Nc l nhiu: 16.5 - 30 %o Nc bin (mn): 30 - 40 %o

3.3. pH pH l tng nng ion trong nc v pH= - log (H+ ). pH c chia thnh 14 mc trong 7 l trung tnh. pH t 6.5 - 9 c xem l thch hp cho cc loi c. Trong ao nui pH thay i theo tnh cht ca t v s quang hp ca thc vt thy sinh. Khi quang hp tng (CO2 gim -> H+ tng) th pH tng v ngc li. i vi tm hay c th s thay i ca pH u c nh hng ch yu l ln qu trnh h hp. 3.4. cng (Hardness) v kim ( Alkalinity) kim l h m trong mi trng nc lm cho pH t dao ng (h m carbonat - CO32- v bicarbonate HCO32-. Alkalinity c o bng tng lng mg CaCO3 /l. Trong nc t nhin th tng CaCO3 l 5 n > 500 mg/l, nhng nc mt th kh cao thng >116 mg/l. cng l tng hm lng ion Calcium v Magnesium trong nc. Alkalinity v hardness c th c c, tm hp thu trc tip qua mang v gip cho qu trnh to v, c v tm sinh trng tt phm vi rng ca 2 yu t ny

t 12 - 400 mg/l. Trong ao nui nu hm lng 2 yu t ny thp c th gy ra hin tng mm v. 3.5. Amonia (NH3), Nitrite (NO2), Nitrate (NO3) Trong mi trng cc yu t ny c c t s phn hy cc vt cht hu c, sn phm bi tit ca sinh vt, phn bn c cha Protein trong thy vc. Trong mi trng th amonia tn ti dng kh (NH3) v ion (NH4+) v t l gia 2 dng ny ty thuc vo nhit v pH ca nc. Trong nc, cc vi khun c th gip chuyn ha t NH3 (c) sang NO2 (c) sang NO3 (khng c). Hm lng NH3) trong mi trng an tan cho tm, c l <0.02 mg/l. C (Cc cht thi, thc n Amonia Nitrite Nitrate S dng bi thc vt d tha, cht hu c) Nitrosmonas Nitrobacteris 3.6. Kh Hydrosulfure (H2S) Thng tch t y ao v sinh ra t qu trnh phn hy vt cht hu c c cha lu hynh hay trong qu trnh Sulfate ha vi s tham gia ca vi khun trong iu kin him kh. Kh H2S l loi kh cc c i vi cc loi thy sinh vt, tc hi ca n l lin kt vi st trong Hemoglobine trong mu, khng c st th hemoglobine khng c kh nng vn chuyn oxy cung cp cho t bo. 4. Bn cht sinh hc ca nc Nc l mt mi trng sng. c rt nhiu gi thuyt cho rng s sng trn qu a cu xut pht t mi trng nc, bi l trong nc cha tt c cc cht v sinh v hu sinh. Cc cht v sinh thng l cc kh thin nhin hoc l cc hp cht m cha th tham gia ngay vo cc qu trnh ca vt cht sng (N2). Cht hu sinh (Biogen) l nhng cht v c hay hu c thng dng ion v c th tham gia ngay vo cc qu trnh hot ng ca cht sng, thng cc Boigen c cha nitrogen (NO2, NO3, NH4+) hoc PO4, Fe2+ , Fe3+ Trong nc cng lun cha cc cht sng l sinh vt nh hay ln c bn cht thc vt hay ng vt nh: vi khun, thc vt v ng vt ni, ng vt y v c loi tm, c, cua, nhuyn th, rong bin c kch thc ln. Tt c cc cht sng v sinh vt trong nc to nn bn cht sinh hc ca nc. Bn cht sinh hc ca nc cn c khng nh qua qu trnh bin i qua li ca chnh mi trng nc. Vt cht trong mi trng nc lun trng thi ng, cc cht v sinh s b tc ng bi cc nhn t nh nhit , pH, ha hc tr thnh cc cht hu sinh t chng c s dng bi cc vi sinh vt, ri cc vi sinh vt phn hy cc vt cht hu c trong mi trng to ra sinh khi ca chnh mnh v cc cht v c hay mch hu c. Cc to s hp thu cc biogen trong nc pht trin ri b n bi cc ng vt c ln hn (ng vt ni, tm, c,) sau cc sinh vt cht i tr li dinh dng cho mi trng.

Sn xut ging

1.Tri sn xut ging 1.1. Tiu chun chn a im

Ngun nc: Nc dng cho tri sn xut ging phi sch, trong v t ph sa. Cht lng nc tt v t bin ng theo ma trong nm. Trnh ni b nh hng cht thi cng nghip v nng nghip t ni ng ra. Cht t: t st ph sa, hoc st c mu m nhn chung l t c cht lng tt cho ao nui c. Cc loi t ct, vi, t c nn trnh. Giao thng: D dng v thng tin v i li. Ngun nng lng: Tri sn xut ging khng th hot ng nu nh khng c in. in cn thit vn hnh my mc v cc sinh hot ca tri. Do vy, nn chn a im cn c in thng xuyn. a hnh: a hnh l tng l ni rng ri, nn y bng phng, d dng tho v cp nc, khng b nh hng ca l lt, sng gi

1.2. Qui m tri ging Thit k tri ging phi da vo nh mc nng sut d kin quy hoch qui m tri. Cng sut da trn t l c lng gia ao nui v, s lng n c b m, cng sut b , h thng p v ao ng. 1.3. Thnh phn chnh ca tri ging

Ao ng c bt: din tch t 100 - 1.000 m2, ao c hnh ch nht Ao ng c ging: din tch t 1.000 - 5.000 m2, ao c hnh ch nht. y ao bng phng hi dc v ming cng. Ao c b m: din tch ao t 1.000 - 2.000 m2, c dng hnh ch nht, chiu rng 20 - 30 cm, su t 1 - 1,25 m. B lu gi: b lu gi l b gi c b m chn mi sinh dc trc khi tim cc kch dc t. Phi c t nht 2 loi b ny cha c c v c ci ring cho mi loi B : b c hnh trn hoc hnh ch nht tu loi c . B dng dng gi c sau khi tim kch dc t c t nhin hay nhn to. H thng bnh Weis: trong cc tri ging kiu bnh Weis, h thng cp nc thng c lp t bn di v u thot ra pha trn, c hnh tr, hnh phiu, hnh nn Vt liu lm bng thu tinh , nha, composit. Mt p 100.000 trng/lt. H thng p bng li phu: ging nh bnh Weis nhng i vi li phu phi t trong nc.

2.Sinh sn nhn to c, tm nc ngt C trc khi cho sinh sn c nui v, tuyn chn v phi t tiu chun sn xut ging. C nc ngt c nghin cu sinh sn nhn to c chia thnh 2 nhm:

Nhm c th cho sinh sn t nhin: hng, r phi, r ng, chp, lc, sc rn, tai tng, bng tng, tr, tm cng xanh Nhm c cho sinh sn bng kch dc t: c tra, ba sa, h, v m, m vinh, he, tri n , m trng, m hoa, c cc

3.Sinh sn nhn to c, tm nc l Mt s loi c nc l c nghin cu sinh sn nhn to: m, chm, mng, c nga, tm s, cua xanh Cc loi c cho sinh sn nhn to cng c nui v v tim cc loi kch dc t trc khi .

Thc n ch bin v thc n cng nghip

1.Nhu cu dinh dng ca c tm Nhu cu dinh dng ca cc loi c tm nui nhn chung gm cc thnh phn ch yu nh: protein, lipid, hydrat carbon, khong vi lng, vitamin.

Protein (cht m) l cht thit yu cho nhu cu duy tr v pht trin c th ca sinh vt. i vi c protein cn thit cho hot ng sng ty thuc vo loi, cc giai on sinh trng, mi trng sng Glucid (cht bt ng) l thnh phn thc n ch yu v rt quan trng i vi c n thc vt v n tp. Glucid l ngun cung cp nng lng cho hot ng ca c. Lipid (cht bo) cng l ngun nng lng cung cp cho hot ng ca c. Vitamin v khong: b xng v v ca tm c do nhiu khong to thnh. Trong ch yu l Ca v P. Vitamin l hp cht hu c quan trng tham gia vo h thng enzyme v bin dng cho nhng nhim v khc nhau gip c th khng bnh.

Tt c cc cht dinh dng cu thnh trong thc n c mi tng tc c mi tng tc rt cht ch vi nhau v c c th s dng ng thi vi nhau. Do cc cht dinh dng trn phi c y lng v cht trong thc n. 2. S dng hp l cc ngun thc n trong qu trnh nui thu sn 2.1. Tn dng v gy nui thc n t nhin 2.1.1. Nui to: c 3 phng php nui to l nui tng t, nui bn lin tc v nui lin tc

Nui tng t l nui to trong cc b nui c mi trng dinh dng, sau mt vi ngy th mt to ln n cc i hoc gn cc i th thu hoch mt ln. y l phng php nui kh ph bin v n gin v thun tin, c th x l d dng khi mi trng nui c s c.

Nui bn lin tc: phng php nui ny nhm mc ch ko di thi gian nui bng cch thu hoch tng phn. Sau khi thu hoch th cp thm nc v mi trng dinh dng cho to tip tc pht trin. Thng thng th nui bn lin tc khng tnh c thi gian nui ko di bao lu v cn ph thuc vo cht lng nc v cc loi vt d s dng to lm thc n hoc cnh tranh khng gian sng. Nui lin tc: l phng php nui tng i hin i, gi thnh cao v qui trnh nui tng i cht ch. Nguyn tc nui l lin tc dn to nui n b u trng ng thi cp nc v mi trng dinh dng vo b nui. Tc dng chy ca to ly ra v nc c mi trng dinh dng cp vo phi bng nhau. Nui theo phng php ny c th ko di thi gian nui t 2 - 3 thng.

2.1.2. Nui Rotifera (lun trng): c 2 phng php nui Rotifera

Nui tng t: b nui c dung tch 1m3 , bm nc to vo vi mt to l 14.000.000 t bo trn 1 ml. Mt nui lun trng l 100 con/1ml. Trong ngy u tin cho n b sung thm 0,25g men bnh m cho 1 triu lun trng sau tng ln 0,38 g cho ngy th hai. Mt to cng c b sung nh ngy u tin. Lun trng s c thu hoch vo ngy th ba. Nui bn lin tc: lun trng c nui theo phng php trn nhng sau 2 ngy nui, th hng ngy thu hoch dung tch b, bm nc vo v cho n, n ngy th 5 th thu hoch ton b.

2.1.3. Nui Moina Moina c th pht trin nhanh trong ao v h cha, nhng chng cng c th sng tm thi ao v cc mng rnh. Moina trng thnh v sinh sn sau 45 ngy nhit 26oC. Moina c nui sinh khi v s dng di dng p ng nui trn 60 loi c nc ngt v mn. Moina c th dng thay th mt phn Artemia trong ng nui u trng tm cng xanh. Moina c th c lm giu cht dinh dng bng cch nui chng trc tip bng men bnh m, du gan c hay du gan mc chuyn thnh th nh tng. Moina hp thu (n-3) HUFA tuy chm hn, nhng cng ging nh lun trng v nauplius ca Artemia v t n nng ti a khong 40% sau thi gian n l 24 gi. 2.1.4. Nui Artemia: Hin nay c 2 cch nui Artemia

Nui trong b ximng vi nc bin bnh thng, phng php ny i hi chi ph sn xut tng i cao v phi s dng nhiu thit b lc nc, my cho n t ng, h thng nc chy tun hon. Nui Artemia trong rung mui, phng php ny cng cho nng sut cao, nhng t tn km hn. Tuy nhin Artemia l thc n a thch ca nhiu loi c, nu nui trong ao nc bin bnh thng s c nhiu vt d i vi chng nh cc loi c, ng vt ni m ch yu l nhm chn

mi cho (Copepoda). Ngoi ra nui trong nc c mui thp s c s hin din ca nhiu loi to c (to lam), to y (lab lab) gy hi cho Artemia. y l nguyn nhn chnh gii thch ti sao phi nui Artemia trong rung mui. Nui Artemia c 2 mc ch khc nhau: nui thu trng phc v cho nui tm v nui thu sinh khi phc v cho vic nui nhiu loi c bin trng thnh, trong c c nga. Nui thu trng i hi mn cao (150 - 170 ppt) cn nui thu sinh khi th mn tng i thp hn (60 - 80%). 2.2. S dng thc n nhn to Thc n nhn to bao gm nhng thc n n nguyn liu hoc thc n c cng thc ho cho tm c n nh mt ngun dng cht. Mt khu phn thc n khng hon chnh (khu phn b sung) nhm b sung thc n t nhin trong ao nui. Nhng khu phn ny thng c mc nng lng cao v hm lng protein tng i thp, c hoc khng b sung protein v khong. Khu phn hon chnh c tt c nhng dng cht cn thit (protein, lipid, vitamin v khong)vi lng y p ng nhu cu dinh dng ca loi. Khu phn ny c cung cp nh ngun dng cht chnh trong h thng nui. Nhng thc n n nguyn liu thng l y cho dinh dng b sung trong trong h thng nui qung canh, nhng khu phn ny c cng thc ho cht lng cao l cn thit cho h thng bn thm canh v thm canh.

Cc m hnh nui
Mi trng nc ngt
1. Ao Ao nui ph bin v gn lin vi gia nh. Thng mi gia nh u c 1 hoc vi ao. Ao nui c c th hiu l vng nc nh v c su khng ln. V tp qun c nui ao ph bin nhiu ni BSCL, nhng nhn chung do hiu bit k thut c hn ch nn mc pht trin cha ng u, nng sut khng u v cha n nh. Tuy vy nng sut c nui ao cng gp mt phn ng k v sn lng c nui hng nm. Trong nm 2001, trong s trn 600.000 tn thy sn nc ngt, nui c ao chim mt lng khim tn khong 200.000 tn, ring sn lng tm cng xanh nui ch vo khong 500 tn. * K thut nui c ao

Ging loi th nui: tra, sc, tr phi, tai tng, lc, r ng, tai tng, C c th v mt th: vi mi loi khc nhau c c th khc nhau. a s cc loi c th c c chiu di 4 - 6 cm, c tra 10 - 12 cm. Mt cng ty thuc vo tng loi khc nhau, vi nui n a s th vi mt 3 - 5 con/m2. Ao nui thm canh mt nui cao hn

Thc n cho c: bao gm thc n t nhin trong ao nh sinh vt ph du, sinh vt y v n thc n ch bin, thc n vin hay cc ph phm nng nghip, chn nui, Cch cho n v lng thc n: i vi thc n tinh cho cc loi c n trc tip, c ch bin t cc sn phm hoc ph phm nng nghip, chn nui, lng cho n t 5 - 10% trng lng n c mi ngy. Ty theo c tnh ca tng loi c, c th cho n trong sn t trong ao hoc ri trn mt ao. Nn cho n mi ngy 1 - 2 ln, nh v tr v thi gian c nh. Chm sc qun l ao:

Theo di v iu chnh mc nc trong ao hp l. Tng gim lng thc n cho hp l. Theo di mu nc, mi nc ao iu chnh v thay nc kp thi. Nhanh chng pht hin cc du hiu bnh ca c x l kp thi.

Thu hoch: Tu theo tng loi nui, khi t kch c thng phm v c gi tr trn th trng th thu hoch. C th thu ta mt ln hoc thu ton b.

2. Lng b Nui c lng hay b l k thut nui tng sn mang tnh cng nghip. C c nui rn b t trn cc dng sng nc chy lin tc, do cung cp y Oxy cho nhu cu sng v pht trin ca c, v vy c th nui vi mt cao. B thng c kch thc ln v nui vi s lng nhiu.Lng c kch thc nh hn b nhiu ln, ch yu l nui cc loi c gi tr kinh t v bn gi cao. Nui c b c nhng c tnh u vit sau: Tn dng c mt nc khng tn t o ao, xy tri nui. Nng xut cao, sn xut mang tnh cng nghip. D kim sot v thu hoch, m bo an ton, trnh tht thot, hao ht, ngn chn c dch hi ca c.C tng trng nhanh, rt ngn c thi gian nui. Gi tr ngy cng lao ng rt cao, khong 250 - 1000 kg c/ ngi/thng. Ngoi ra BSCL c nhiu iu kin thun li pht trin ng nui c lng, b: Thun li v iu kin thy l ho ca sng Cu Long. Thun li v ngun thc n cho c nui: htc phm trng trt , chn nui phong ph, a dng, gn cc x ngip cng nghip thc phm, ch bin ng lnh. Nhiu i tng c nui thch hp cho nui c b. T Kch thc mt s loi b

Loi c th

Kch thc Di (m) x rng (m) x cao (m)

Lng c th (con)

Loi c th Tra, H, lc bng Basa Basa, H He Tra, chy

30.000 B 15 x 5 x 2,5 12 x 4,5 x 2,5 10 20.000 truyn 15.000 x 4 x 2 8 x 3,5 x 2 thng 12.000 B hin nay Lng 12 x 15 x 3 20 x 10 x 4,5 3 x 2 x 1,5 4 x 3 x 1,75 6 x 4 x2 50.000 100.000 1.500 3.000 4.000

Basa, c H, tra Basa C bng tng, c chnh

3. Cc m hnh nui kt hp * Nui c trong rung la

Li ch ca nui c trong rung la: o Kt hp a dng ho sn phm trn rung la o C n su ry, hn ch dch bnh ca la, hn ch dng thuc tr su. m bo cn bng h sinh thi gia cc qun th sinh vt trong rung. ng thi to sn phm la c sch, to ra mi trng lnh mnh cho ngi sn xut v an ton cho ngi s dng. o Mang li hiu qu kinh t cao nhng vng t trng, tng thu nhp cho ngi nng dn, tng ngun thc phm cho x hi. o Gii quyt mt phn lao ng nhn ri K thut nui c trong rung la o Thit k rung nui c: khi chn khu rung nui c kt hp, cn ch nhng iu kin sau y: Gn knh rch tin cp thot nc. Gn nh c iu kin chm sc bo v, chng l, thu hoch tit kim chi ph sn xut. Tn dng din tch b pht trin thm cy mu phc v cho chn nui, nui c v i sng gia nh. Din tch th tu theo iu kin ca nng h, k c iu kin qun l.

Ngoi ra khi tin hnh xy dng 1 rung nui c cn phi tin hnh cc bc sau:

p b bao: phi ngn c l, gi nc, gi khng cho c ra ngoi, chiu rng b t 1,5 - 2 m, chiu cao phi cao hn mt nc ao t nht t 20 - 30 cm. o mng trong rung: kch thc mng c chiu rng 2,5 - 4 m (trn mt) v di y 1,5 - 2,5, chiu su 0,8 - 1,2 m. Mng bao c th thit k nhiu dng khc nhau nh mng bao quanh, mng xng c, mng ch thp Cng: tu din tch rung m c th lp mt hay hai cng. Cng cp t cao hn cng thot. Cng iu tit nc cp v thot cho khu rung khi s, cy, khi s dng thuc tr su hoc khi thu hoch. Mc nc trong rung c nng dn theo s pht trin ca cy la, mc nc mng nui c t 0,6 - 1 m. Thi v nui: c th nui quanh nm, nhung trnh c ma l nn th sm(thng 3) c th thu hoch trc khi l v (thng 9). Sau c th th nui cho v tip theo c th thu hoch vo thng 2 nm sau. Do thi gian thu hoch ngn hn nui c, ta th lu n c li khi c gieo cy v mi. C c th dn xung mng tr theo lch sinh trng ca cy la. Chun b rung th c: o Tho cn nc mng bao, bt ht c tp, c d, ch hi c. o Lm sch c, san bng y mng. o Ri vi bt y v b vi liu lng 7 - 10 kg/100 m2 o Bn lt phn hu c 10 - 15 kg/100 m2. C th nui: cc loi c chn nui trong rung l M vinh, r phi, sc rn, chp, m trng, r ng, Mt nui t 1 - 2 con/m2, n rung nui c c chm sc v cho n thm th c th tng hn. Kch c c nui phi u, khe mnh, khng qu nh (2 - 5g/con). T l ghp c th chn loi c chnh vi s lng v t l cao (40 - 50%) ghp vi cc loi c khc khng cnh tranh thc n vi loi c chnh. Qun l v chm sc o Thc n nui trong rung ch yu l thc n t nhin nh mn b hu c, ng vt y, su b, cn trng,. o Trong thi gian mi th c cn di mng (15 - 20 ngy) cn cho n b sung v bn thm phn hu c gy nui thc n t nhin cho c. thc n b sung bng 5 - 7 % trng lng c nui. Bn phn hu c phi cn c vaomfu nc ca mng iu chnh cho ph hp. o Khi s dng thuc tr su phi rt cn nc trn rung dn c xung mng g c khong 5 -7 ngy cho gim bt c lc ca thuc mi a c tr li. c bit khng dng cc loi thuc c tnh c hi cho c. o Khi thu hoach c v tr c xung mng cn tin hnh nhanh a c tr li rung v c lc ny ln. Nu sau v h thu khng tin hnh lm v ba th c th bn thm phn v c hoc hu c

cho rung tng cng la cht pht trin v tng thm thc n t nhin cho c. o Hng ngy phi xem xt mc nc v cng bng kp thi x l. Ngn nga cc ch hi cho c nh cua, rn, ch, nhi Thu hoch c: ty tnh hnh tng trng ca c v iu kin th trng, ta c th thu ta hoc thu gn mt ln hoc gi nui tip nhng c cha c.

* Nui c rung vng ngp l Nhng rung nm trong khu vc b ngp l, c th kt hp nui c trong ma ngp nc. Nhng yu t quan trng nht rung c th nui c c: b phi chc chn khng c l mi, hang hc thng vi khu vc rung khc xung quanh v phi c li bao xung quanh rung.

Sa sang ci to din tch nui c: o p v sa sang li b, t cng v chn li bn trong v ngoi cng. o Pht dn sch c quanh b o Sau v thu hoch la nguyn gc r hoc ct ti ch. o Tho cn nc rung, dit v bt ht ch hi, c d o C th o mt ao nh mt cnh ca rung gn ni vi din tch khong 200 -500 m2 nui cha c trc khi th ln rung hoc gom c khi thu hoch. Thi v v ging c th nui: nui c vo ma ngp nc, c th th c ging vo ao cha nui trc mt thng. Thi gian ngp nc cng di th c iu kin cho c tng trng t c thng phm. o Ging c th: p dng bin php nui ghp nhng loi d nui, tng trng nhanh, c thu hoch khng cn qu ln, ph hp vi nhu cu th trng (4 - 5 loi). o Mt nui: 1 - 3 con/m2, c c th t 3 - 5 cm. o T l ghp: Cn c c tnh dinh dng v sinh trng ca loi nh t l thch hp

V d: ghp 5 loi

C r phi l chnh: 40% M vinh : 20% Chp : 10% M trng : 10% Tri n : 20% Thc n v chm sc: ngoi thc n t nhin trong rung nh rm, r mc, sinh vt trong nc, trong y rung ta c th cho n thm nu c iu kin

Nu c ngun phn hu c (heo, tru, g, ct) a trc tip xung rung t 10 - 15 kg/ngy/ha rung. Ch quan st tnh hnh s dng ca c iu chnh cho ph hp. o C iu kin th cho n ph phm nng nghip, ph phm l m v rau, c, qu o Kim tra qun l b, li, cng, bng thng xuyn v cht ch phng cua lm rch li, gi lm ng hoc ghe thuyn qua li lm h hi. Thu hoch: thu hoch mt ln khi ht l.
o

* Nui c kt hp VAC cc tnh BSCL thng thng mi gia nh u c ao v ch nui c theo hnh thc ao ch nui c (A), ao nui c kt hp vi rung la (A- R) v ao nui kt hp vi trng trt chn nui (VAC). Nui c trong h thng VAC nh sau:

Xy dng ao nui c: phi m bo mt s yu cu o Cp thot nc d dng, thun tin, c cng cp thot nc. o Khng b tn cy che rp. o B phi cao, khng r r, st l, y ao c lp bn mng.

Nhng vng b nh hng phn, phi ty theo a tng v tng sinh phn chn v tr v o su thch hp. Sau khi o ao, phi ci to y ao bng ngun phn hu c cho n khi khng cn b x phn mi nui c c.

Chn loi c nui v c cu n c nui ghp o Chn loi c nui ph hp: c th chn nhng loi c c ngun gc a phng nh M vinh, tra, chp, r ng hay mt s loi c ngoi a phng v nhp ni nh M trng, tr phi, tr lai, r phi o Xc n mt th nui: phi cn c vo c tnh sinh hc ca tng loi, ch yu l tnh n, kh nng chu ng v ngun thc n chn mt thch hp. Ao c ngun thc n ch ng th th dy hn ao khng ch ng v thc n. Loi chu ng tt iu kin khc nghit th th mt cao hn. o Xc nh t l ghp: cn c vo c tnh sinh hc tng loi b tr t l nui hp l. Trn nguyn tc khng tranh mi ln nhau v khng lm xu mi trng nc. Loi no tn dng tt nhiu loi thc n th th s lng nhiu hn. Ngun thc n cho m hnh VAC o Cc loi thc n: phn gia sc, gia cm, thc n thc vt (rau mung, bo tm, c non, bp non..), ph phm nng nghip (tm, cm, hm bia ru), cc loi khc (cn trng, c, hn, c vn..). o Cch tnh lng thc n (theo kinh nghim v mt s ti liu nghin cu) Phn heo ti (cho c tra, r phi, m vinh, chp): 10 -12 kg/1kg c

Phn g, ct : 7 - 8 kg/1kg c Rau mung (cho c trm c) : 30 kg/1kg c Rau lang, ci (cho c trm c) : 25 kg/1kg c Bo tm (cho c tra v m vinh) : 40 - 50 kg/1kg c Trong thc t vng i 1 heo nui 4 - 5 thng c th cho mt lng phn ti 400 - 500 kg. Do nui c bng phn heo cho 1ao c din tch 500 m2 ch c mt lng phn ca 3- 4 con heo. Ta c th thu hoch 150 - 150 kg c tht cc loi (sau 1 vng nui heo). Cch gii quyt thc n kt hp

Kt hp heo - c - rau (bo tm): c 8 - 10 kg phn heo ti + 15 - 20 kg bo tm c th nui lng tng trng 1 kg c. Kt hp vt - c - heo (bo): vt cung cp phn, thc n d tha va sc nc cng nh vn rau va cung cp thc n cho vt, mt vt nui quanh nm c th cho 1 lng cht thi tng trng 1,5 kg c.

4. Bi quy v ng qung.

Mi trng nc l
1. Nui ao C chm v c m c nui trong ao Kin Giang, khu vc B Ra - Vng Tu. Ao nui c din tch t 0,5 ha tr ln. Ao c chun b theo qui trnh chung ca k thut nui c tng sn. su 1,2 -2m. Ngun ging c vt ngoi t nhin hay nhp t i Loan, Hng Kng. C c th t 8 -10 cm. Thc n cho c chm v c m l c nh ti xay nt. Thi gian nui 1 nm tr ln. 2. Lng b Lng nui c c kch thc 6x6x3m (b Ra - Vng Tu) hay 4x4x2,5m (Kin Giang). Khung lng bng g tt v chc, xung quanh bao li PVC, mt li 2a =1-2cm. B c h thng phao gi ni v neo chc chn. B c th lin kt vi nhiu b khc. Ging loi nui: cc loi nui chnh l c m (m dt, m , m en), c bp, c chim. Ngun ging c c vt ngoi t nhin hay nhp t i Loan, Hng Kng. Thc n ch yu l c ti. Thi v nui quanh nm, thi gian nui t 1 nm tr ln hay ko di t 2-3 nm.

Chng 9: Bnh Hc V Mt S Bnh Thng Xy Ra Trn Tm C Nui

Bnh hc
1 Khi nim v bnh hc Bnh l mt qu trnh suy yu nht nh ca c th biu hin bng cc triu chng gy nh hng cc b hay ton c th. Hoc c th ni bnh l kt qu ca mt t hp gia k ch, cc tc nhn gy bnh v mi trng. Bnh c th truyn t k ch ny sang k ch khc hoc c th khng. 2 Cc loi tc nhn gy bnh

K sinh trng thng l nhng tc nhn gy bnh c hi, lin quan n iu kin mi trng. Nm l tc nhn gy bnh u tin. Nm hin din trong tt c cc loi thu sn nui, c bit khi gp stress hay cc vt thng, nm gy bnh trn k ch. Vi khun l tc nhn gy bnh th cp hay tc nhn gy bnh c hi. Virus l tc nhn chnh gy bnh lm tn tht cho tm c nui. Cc tc yu t mi trng: nhit , pH, cc kim loi nng, cc mui ho tan, cc kh ho tan. Thiu dinh dng: thiu cc acid amin, cc khong vi lng, cc vitamin

3. iu kin pht sinh bnh v qu trnh truyn ly

iu kin pht sinh bnh: Mi c th sng u c quan h mt thit vi cc yu t trong mi trng chng sng. Do tc nhn gy bnh ch pht huy c tc dng khi c iu kin thun li cho chng (mm bnh) pht trin nhng li bt li cho k ch.

Cc iu kin pht sinh bnh:

Tnh mn cm ca k ch: tc nhn gy bnh ch pht huy c tc dng khi c ng vt cm th mn cm vi tc nhn gy bnh v ng thi c th (k ch) suy yu. c lc ca tc nhn gy bnh: mm bnh phi c c lc gy bnh. iu kin bt li ca mi trng: mi trng sng ca ng vt thy sn ch yu l nc. Nu trong mi trng nc c nhiu tc nhn gy bnh, nhiu kh c, ion kim loi, nhit , pH khng thch hp cho ng vt thu sn sng v pht trin th bnh d pht sinh.

(Mi tng quan gia k ch - Mm bnh - Mi trng v s pht sinh bnh) (Hnh) 4. Cc gii php phng tr bnh 4.1. Phng bnh:Bin php tng hp:

Chn con ging c cht lng tt, sch bnh. Ci to, qun l tt mi trng nui. Qun l tt sc kho ng vt thu sn nui. Dng vaccine chng nga hoc cc ch phm sinh hc. Dit tc nhn gy bnh.

4.2. Tr bnh: Cc gii php tr bnh:

X l mi trng nui: thay nc, dng ho cht x l mi trng dit tc nhn gy bnh. Tng cng dinh dng trong khu phn n ca c, tm. Dng thuc hoc ho cht dit mm bnh trong c th sinh vt.

4.3. Cc phng php phng tr bnh:

Phng php tm: dng thuc vi nng tng i cao tm cho ng vt thu sn theo thi gian qui nh (tng ng vi nng thuc). Phng php ngm (treo ti thuc): thuc c dng vi nng thp v thi gian ko di. Phng php tim: dng thuc tim trc tip vo c th c (p dng cho c qu him, c b m, c c gi tr kinh t cao). Phng php cho n: dng thuc hoc cc ch phm trn vo thc n. Phng php ny thng km hiu qu so vi mt s bnh, v c th mang bnh hot ng km, bt mi km hoc i khi b n, nn kt qu iu tr thng khng cao.

4.4. Nguyn tc dng thuc khng sinh

Ch dng khng sinh i vi bnh nhim khun. Xc nh vi khun g gy bnh. Dng khng sinh xc nh loi khng sinh no cn dng. Thuc ti c v tr (c quan) b bnh: ng vt thy sn c hai cch dng thuc l ngm (tm) hoc ung (trn vo thc n). V vy phi quan tm n pH c lin quan n hot tnh ca thuc. Chuyn ha thuc : phn ln c chuyn ha gan (do hin tng hydroxy ha, acetyl ha ). o Mt hot tnh ca thuc -Ampicillin, Colistin (b chuyn ha mt na)

Tng hot tnh nh nalidicic acid hay Gi nguyn hot tnh ca thuc nh Streptomycine, Kanamycine, Ciprofloxacine Kh nng sinh hc ca thuc (hiu qu tr liu ca thuc): tp trung c quan b bnh, chuyn ha chm, thi gian bn hy di, bi xut chm c tnh (quan tm n nhng loi thuc c nh hng n sc khe ngi tiu th sn phm) o Liu thuc dng thng tnh theo th trng - trng lng c th (kg/ngy)o Nng c ch ti thiu (Minimum inhibitive concentration: MIC) o Thi gian bn hy ca thuc. Thi gian dng thuc: ngng dng thuc 3 ngy sau khi cc du hiu bnh bin mt. Kt hp thuc: trnh kt hp gia cc thuc s chuyn ha thnh nhng hp cht tr (khng cn hot tnh thuc) nh o Nhm Penicillin kt hp vi Kanamycine, Gentamycine lm mt kh nng khng khun do to phc cht vi Penicilline. o Nhm Fluoroquinolon kt hp vi Erythromycine, Lincomycine, Tetracycline s c tc dng i khng Chi ph iu tr: cn nhc xem xt hiu qu kinh t ca qu trnh nui.
o o

Cc bnh thng gp trn tm c nui v bin php phng tr

Bnh thng gp trn c
Bnh thng gp trn c nui nc ngt 1. Bnh k sinh do nm (Fungi): *Nm thu mi: Tc nhn gy bnh: nm thu mi gy bnh cho c c nhiu tn gi khc nhau: nm nc, nm da, mc nc. Nm thu mi k sinh c th c v trng c c nhiu ging. Ging Saprolenia; Aphanomyces v Achlya H: Saproleniaceae B: Saproleniales Lp: Phycomycetes Ngnh: Fungi. Nm thu mi dng si, bm su vo cc t chc da, c, trng c. Chiu di t 3- 5mm. Bnh c th gy mt cc vi trn thn c. Mt thng c th nhn thy mt m mu trng nh bng bm trn da, trng c. Nm thu mi bm trn c gy cht sau 12 -24 gi.

Chn on:du hiu bnh l c th chn on s b qua quan st bng mt thng. Sau ly tiu bn kim tra di knh hin vi mi khng nh chnh xc. Phng php phng tr bnh: Phng bnh: Ty dn ao v th ging c nui ng qui trnh k thut. Qun l mi trng nui cht ch theo ng qui trnh k thut. o iu tr bnh: Dng ho cht iu tr nh sau: Blue Methylen 2-3ppm, Malachite green 0,15-0,2ppm cch 2 ngy vi xung thu vc mt ln. Dng Sulfamid, Furazoline hoc mt s cht khng sinh (khng b cm thuc danh mc ca B Thu Sn ban hnh) cho vo thc n cho c n. i vi trng c dng Clorure natri 2-3%, Formaline 1/500 1/1000, Blue Methylene 2-3ppm, Malachite green 0,150,2ppm tm cho trng c trong vng 15 -20 pht, khong cch sau vi gi th lp li.
o

2. Bnh nm mang:

Tc nhn gy bnh:Thng gp hai loi: Brachiomyces sanguinis v Brachiomyces demigrans

Ging: Brachiomyces H: Saproleniaceae B: Saproleniales Ngnh: Fungi. Nm mang Brachiomyces hnh dng si, ch yu k sinh trn c m, c tri. Lc xm nhp vo mang c, si nm i theo mch mu hoc m xuyn xng sn pht trin ngang dc an cho vo nhau cha y trong t tia mang ca c. Chn on :C nhim bnh c cc tia mang c sng to, nim dch dnh li, t mu v xut huyt. Cc t chc mang b ph hoi, c h hp kh khn v ni u ln mt nc hay tp trung ni c dng nc chy. C b n, bi li khng bnh thng. Khi bnh pht trin nng, cc si nm mang v bo t di chuyn n tim v mt s t chc c quan ni tng. Bnh thng dng cp tnh, nu mi trng thch hp, nm pht trin nhanh gy cht c hng lot sau 1-2 ngy.

Phng php phng tr bnh:

Phng bnh: nui ng qui trnh k thut Dng Clorure Calci dn ty ao trc khi th c. Mi thng dng CaO (vi sng) 20ppm hay Ca(OCl)2 1ppm bn vi ln phng bnh.

iu tr: dng vi sng CaO phun trc tip xung ao vi nng 200ppm.

3. Bnh do k sinh trng

Khi nim v bnh k sinh trng: Sinh vt sng k sinh l sinh vt sng bn trong hay bn ngoi mt sinh vt khc ly cht dinh dng hay ly dch th, t bo, t chc ca sinh vt lm thc n duy tr s sng ca chng. iu ny gy tc hi cho vt ch. ng vt sng k sinh gi l k sinh trng. Sinh vt b cc sinh vt khc k sinh gi l k ch. Phng thc k sinh : k sinh giai on, k sinh sut i. V tr k sinh : o Ngoi k sinh: k sinh trng k sinh da, xoang ming, xoang mi, cc vi o Ni k sinh: k sinh trong c quan ni tng, hc mt, c, mu Cc loi k ch: k ch cui cng, k ch trung gian, k ch lu gi. Phng thc cm nhim ca k sinh trng: o Cm nhim qua ming: theo nc, theo thc n vo rut gy bnh c. o Cm nhim qua da: ch ng, th ng Mi quan h gia k sinh trng, k ch v iu kin mi trng:

Tc hi : gy tn thng cc t chc, t bo.

Gy tc rut v chn cc t chc Ly cht dinh dng ca k ch Gy c cho k ch, mi gii gy bnh.

Phn ng ca k ch: T bo cc t chc ca k ch c hin tng vim lot v tit ra dch th. Tc dng ca iu kin mi trng i vi k sinh trng: nh hng bi nng mui, nhit v thy vc lm hn ch hay pht trin k sinh trng. a. Ngnh nguyn sinh ng vt - Protozoa c im: C th l mt t bo duy nht khng c vch ngn. i sng k sinh hay hoi sinh. C kh nng sinh sn v pht trin trong c th k ch. Tc nhn gy bnh: Bnh do Trng Lng Ciliophora. Ging Chilodonella.

H Chilodonellidae B Hypostomastida Lp Chlamydodontidae C th hnh trng, mp bn phi lng c hng lng cng. Loi C. hexasticha khng tn ti ngoi c th k ch qu 12 - 24 gi. Loi C. piscicola c pht hin k sinh trn c cng vi cc loi k sinh trng khc nm. Du hiu bnh l: K sinh da v mang c. Kch thch tit nhiu cht nhn ng thi t mang b ph hy, ri ra, nh hng n h hp ca c. Phn b bnh: Hai loi k sinh trng ny thng gp nhiu trn cc loi c nc ngt: trm, chp, m, r phi, tr phi, ch, ba ba Trn c nc mn: c m (c song). Phng tr: p dng phng php phng tr tng hp: ngm c trong CuSO4 35ppm/10-15 pht.

Bnh bo t trng Myxoboliosis

H Myxolidae B Myxosporidia Lp Sporozoa Ngnh Protozoa

Tc nhn gy bnh Myxobolus

Myxobolus c hnh qu l hoc hnh trng, pha trn c hai cc nang, trong cc nang c si dy xon. Khi vo rut c, si dy xon bn ra ngoi cc nang bm vo thnh rut c, da hoc mang. Bo t trng pht trin qua hai thi k: thi k dinh dng v thi k hnh thnh bo t. Trong mi bo nang c hng vn n hng triu bo t. Bo nang c th nhn thy bng mt thng, mu trng bng ht tm, kch thc 1-2mm bm da, mang v vy ca c. Du hiu bnh l: Gii phu c th nhn thy bo nang thnh rut, gan v c ca c. Bo nang cha dch c, st, soi di knh hin vi s thy hng vn bo t trng. Phn b bnh:Bo t trng k sinh cc loi c tra, chp, r phi, m

Bnh trng qu da:Ichthyophthyriosis

Ging Ichthyophthyrius

H Holotricha B Ophrioglenidae Lp Ciliata Ngnh Protozoa

Tc nhn gy bnh: Ichthyophthyrius

Ichthyophthyrius hnh dng ging qu da, kch thc khong (300-500)m x (300-400)m, mt thng c th nhn thy. Du hiu bnh l: Trng qu da k sinh trn da, trn cc tia vy v mang vi nhiu ht mu trng c. C bnh c mu sc da thay i, mt s c c mu en thm hoc loang l. Mu sc mang c khng u, c ch nht nht do b thi lot, tia mang ri ra, chc nng h hp b tn thng, c b ngt, th gp, ming lun ngp. Phn b bnh:Bnh xy ra trn hu ht cc loi c, nhng ch yu lm cht c ging : c chp, c trm, c tra, c r phi b. Ngnh giun dp: Plathelminthes Lp sn l: Trematode Lp ph: Sn l n ch: Monogenea. + Bnh sn l 16 mc: Dactylogyrosis Tc nhn gy bnh: Dactylogyrus Dactylogyrus thn mm trng, di, u c 4 thy, c tuyn u v 4 mt en. Du hiu bnh l: Khi c b nhim Dactylogyrus mang nht nht, tng vng mang c mu trng, tia mang ri ra, c nhiu nht c bao ph mang. C b ngt, ni u v bi l trn mt nc. Phn b bnh: Dactylogyrus hu ht trn cc loi c. Trong lp s l n ch cn c Gyrodactylus (Sn l 18 mc) cng gy bnh hu ht trn cc loi c nc ngt. + Bnh sn l gan: Clonorchosis Tc nhn gy bnh:Clonorchosis sinensis Sn l gan thn dt, mu nht, di 10-20mm, chiu rng 2- 4mm, c hai hp khu. C quan sinh dc pht trin mnh. Trng hnh ht vng, mu vng c np c gai nhn, kch thc (25-30)m x (15-17)m. Chu k pht trin v sinh sn: Trng trng thnh v k sinh ng mt nh trong gan ca ngi v ng vt c v. Trng trng theo phn ra ngoi, c Bithynia n phi, trng sn pht trin thnh u trng Micracidium v tip tc pht trin tr thnh Cercaria c ui. u trng Cercaria (kch thc 300 m)

ri c ra ngoi nc bi li t do, gp c bm vo da, vy ri pht trin n giai on u trng Metacercaria (u trng nang, kch thc khong 0,5mm) cc c ca c. Ngi v ng vt c v n c cha nu chn c u trng nang th n pht trin thnh trng trng thnh k sinh gan ngi (hoc ch, mo, heo, vt, chut). 4. Bnh do vi khun Vi khun l tc nhn gy bnh kh quan trng, l tr lc ch yu lm hn ch v m rng sn xut trong nui trng thy sn. Hu ht cc vi khun gy bnh l mt phn ca h vi sinh vt bnh thng trong mi trng nc (ao, h, sng rch). Cc vi khun ny ni chung u l tc nhn gy bnh th cp hay tc nhn gy bnh c hi. Ch c mt s t loi vi khun l tc nhn khi pht. Bnh thng xy ra do bin ng ca cc yu t mi trng hoc do stress nhng cng c th gy cht cao. T l cht do nhim khun c th ln n 100%, bnh c th gy ra di dng mn tnh, bn cp tnh v cp tnh. Hu ht cc vi khun gy bnh trn thy sn u c nhng triu chng ging nhau, c bit l trn c. 5. Bnh nhim khun huyt do Aeromonas Tc nhn gy bnh: Nhm vi khun gy bnh ch yu thuc ging Aeromonas:

Aeromonas hydrophila Aeromonas caviae Aeromonas sobria

Vi khun Aeromonas hydrophila c dng hnh que ngn gn ging cu trc khun kch thc 0,7 -0,8x 1,0-1,5m, di ng vi tim mao nh. Gram m, oxy ha v ln men ng. Vi khun khu tr bnh thng trong nc, c bit l nc c nhiu cht hu c. N cng c th khng gy bnh khi khu tr trong rut c. i tng nhim bnh: Cc loi c nui nc ngt nh h c c chp, tr, tra, ba sa. C con d mn cm hn c trng thnh, c th gy cht n 80%. Du hiu bnh l:

C b sm mu tng vng bng Xut huyt tng mng trn c th Hoi t ui, vy, xut hin cc vt thng trn lng, cc khi u trn b mt c th, vy d ri. Mt li, m c v ph ra. Xoang bng cha dch, ni tng hoi t.

Chn on: Nui cy, phn lp vi khun theo phng php Vi khun hc.

Phng tr bnh: iu chnh mt nui cho thch hp.V sinh ao, b ng qui trnh nui. Trnh hm lng cht hu c trong nc cao, Oxy ha tan thp.

Tm 2-5 ppm KMnO4, khng qui nh thi gian i vi c nui ao, i vi c nui lng b, s dng 10ppm KMnO4 nh k. Tm Chloromycetine 80 ppm trong 3 ngy, t nht 24gi/ln, nn dng Butylene glycol ha tan thuc vo nc. Tetramycine 75mg /kg th trng c/10 ngy (cho n). Streptomycine 100mg/kg th trng c/10 ngy (cho n).

- Dng Oxytetracyline 55mg/kg th trng c/10 ngy (cho n). 6. Bnh nhim khun do Pseudomonas (bnh m ) Tc nhn gy bnh:

Pseudomonas fluorescens Pseudomonas anguillseptica Pseudomonas chlororaphis,

Du hiu bnh l:

Xut huyt tng m trn da, xung quanh ming v np mang, b mt bng. B mt c th c xut huyt, tut nht nhng khng xut hyt vy v hu mn. Pseudomonas spp. xm nhp vo c th s ph hy cc m, cc chc nng trong c th. Khi cc c quan b ph hy c th gy cht c n 7080%.

Phn b bnh:Pseudomonas spp. phn b rng trong mi trng. Pseudomonas spp. gy nhim khun huyt thng lin quan n stress, cc thng tn v da, vy do tc nhn c hc, mt nui cao, dinh dng km, hm lng DO thp. Pseudomonas spp. xm nhp vo c th qua cc thng tn mang, da Phng tr bnh: Dng vaccine phng bnh.

Gim mt nui. Cung cp ngun nc tt. Tm 3-5ppm KMnO4, khng qui nh thi gian.

Ngoi ra cn mt vi nhm vi khun khc c kh nng gy bnh cho mt s loi c nui:

Flexibacter columnaris, Pseudomonas fluorescens, Edwarsiella tarda, Acinetobacter sp. y l cc vi khun c dng hnh que, Gram m, khng sinh bo t, hiu kh. Clostridium botulinum vi khun hnh que, Gram dng, to bo t, k kh tuyt i. Streptococcus sp. vi khun hnh cu kt thnh chui, kch thc 0,7 - 1,4 m Gram dng, khng to bo t, khng capsule, khng di ng. Bnh do virus

Nhm virus c th gy bnh trn cc loi c nui nc ngt CCVD (Channel Catfish Virus Disease) nh c tr, c nheo c th l Herpesvirus ictaluri. Tc nhn Herpesvirus ictaluri (90 -100 nm). i tng nhim bnh: cc loi nhim bnh thuc nhm c trn.

Bnh c th gy cht 100% c di mt nm tui nhit 25oC tr ln trong vng 7-10ngy, di 18oC khng gy cht c. Ngoi ra cng tm thy vi khun trong c bnh nh Aeromonas hydrophila, Flavobacterium columnare hoc nm. Virus c th di chuyn n gan, rut, tim v no. Virus c th gy hoi t m to mu, ph gan, rut. Virus xm nhp vo c th c t nc qua mang v rut. Nhit thch hp cho virus nhn bn t 25 -30oC. C xut hin bnh trong vng 3 ngy sau khi nhim virus v bc pht bnh trong vng 7-10 ngy. C b m c th mang mm bnh.

Du hiu bnh l:

Virus gy hoi t ng thn v m to mu, gan xung huyt v sng, xut huyt t tng. C ging, c hng, c b m u c th mm bnh. C mc bnh c biu hin : bng trng to, mt li, mang xut huyt v nht mu tng mng. Xut huyt vy v da. Trong s c bnh c khong 20-50% c bi dng ng trn mt nc.

Chn on: Soi bnh phm di knh hin vi in t.

Dng k thut khng th hunh quang. Nested PCR

Bnh thng gp trn c nui nc mn

Bnh do vi khun : Hu ht vi khun gy bnh trn c nui nc mn, nc l u thuc ging Vibrio nh o Vibrrio alginolyticus, o Vibrrio anguillarum, o Vibrio vulnificus o Vibrio sp.,

Vi khun c dng hnh que ngn, hi cong hoc thng, kch thc 0,5 x1,0 2,0m, khng c capsule, ch c tim mao nh, gram m, pht trin trong mi trng c 1 -1,5% NaCl. Bnh thng pht trin trong iu kin nhit nc cao, t l cht c th n 50%, c ging d nhim bnh hn c trng thnh. i tng nhim bnh: Cc loi c nui nc mn nh c m, c chm, c mng Du hiu bnh l: Trng hp cp tnh c ngng n, mu da sm li, c vt thng, trn da, xut huyt v cht nhanh. i khi vt thng tr thnh cc vt lot su. Mt c li. Ni quan: gan, thn sng to, i khi nhn. Phn b bnh: Cc loi Vibrio phn b rng trong cc thy vc nc mn v ca sng. Bnh thng xut hin nhiu trong ma nc m v khi nng mui cao, cht hu c nhiu trong nc. C b stress d cm nhim Vibrio. Chn on: Pht hin vi khun t gan, thn, t tng, hoi t c v cc ni quan. Nui cy vi khun trn cc mi trng chn lc. Phng tr: Dng vaccine phng bnh.

Qun l cht lng nc tt. Nui vi mt hp l. Dng Oxytetracycline 77mg/kg th trng c/10 ngy (cho n).

- Bnh do virus Mt vi nhm virus c th gy bnh trn c nui nc mn nh VNN (Viral Nervous Nerosis), Lymphocystic Disease hoc SGD (Sleeper grouper Disease) gy bnh trn cc loi c nui , c th l Nodavirus, Iridovirus, nhim trn cc loi c bin: Lates sp., Epinephelus sp., Scophthalmus maximus. - Nhm VNN (Viral Nervous Nerosis) Tc nhn gy bnh: Nodavirus, (kch thc 20-25nm) i tng nhim bnh : Virus nhim trn cc loi c nui nc mn nh

C chm Lates sp. C sc Pseudocaranx dentex C bn Scophthalmus maximus)

Virus nhim cc loi c trn xut hin Thailand, Taiwan, Singapore.

Virus nhim trn c t giai on u trng n c hng, c ging. Bnh gy cht c t 50-95% c giai on u trng v ging nhit 26-30oC. Xy ra nhiu nht u trng 20 ngy tui. Virus pht huy c lc nhit cao (28oC) mnh hn nhit thp (16 oC). C b m c th lu gi mm bnh

Du hiu bnh l:

Bnh c th xut hin 4 ngy sau khi nhim virus, c gim n, gy yu, thn bc mu, bi mt phng hng, ni trn mt nc hoc lng di y. Gii phu thy gan nht mu, h tiu ha rng, t tng c m , rut cha y dch mu xanh n nu. Virus nhn bn trong mt, no, ngoi bin ty sng ca c. Ngoi ra cng c tm thy tuyn sinh dc, gan, thn, d dy v rut.

Chn on:

Dng tiu bn M bnh hc. Chn on di knh hin vi in t. RT. PCR ELISA Khng th hunh quang In- situ hybridization

Bnh do thiu dinh dng c Hi chng bnh lin quan n s thiu protein v Amino acid Chn on bnh ny cc k kh v khng c nhng du hiu bnh l c trng ring, d nhm ln vi cc bnh do tc nhn hu sinh. C l du hiu nhn bit khu phn n thiu protein l s gim hay ngng tng trng ca ng vt thy sn. Cch khc phc l b sung amino acid vo khu phn thc n hoc thit k li thnh phn dinh dng cho ph hp.

Hi chng bnh lin quan n khu phn ng

Gia tng lng ng trong khu phn n, gan phi gia tng s chuyn ha t glucoz qua glycogen, hu qu l gan sng to, c bi li gn mt nc, mu da sm li v c ngng bt mi, d cht.

Hi chng bnh lin quan n s thiu mui khong trong khu phn

Cc mui khong : Calcium, Potassium v magnesium trong cu to xng v lin quan n s bin dng trong c th c. Nu t l gia cc thnh phn ny khng cn bng hoc thiu s lm cho c d b d hnh.

Bnh thng gp trn tm bin

1. Bnh mng bm Tm b mng l mt hin tng kh ph bin i vi tm nui mt cao (bn thm canh, thm canh). Bnh xy ra do t hp nhiu tc nhn to nn. Trong nguyn nhn c bn l tm b yu trong mi trng nc cht lng xu, gim kh nng t lm sch. Cc tc nhn c hi khc nh to, nm, ng vt nguyn sinh, vi khun v cc cht hu c l lng bm, k sinh. Cc tc nhn gy bnh mng bm:

Nhm vi khun dng si nh Leucothrix mucor, Leucothrix sp., Thiothrix sp. Nhm Protozoa: Zoothamnium sp., Epistylis sp., Vorticella sp., Acineta sp., Nhm to : to lam : Nitszchia sp., Amphiophora sp., Navicula sp., nhm to lc: Enromorpha sp.,. Cc loi nm: Fusarium sp., Lagenidium sp., Haliphothoros sp., Sirolpidium sp.,

Cc tc nhn gy bnh mng bm khng trc tip gy hi cho tm, nhng chng gin tip gy tr ngi cho qu trnh vn ng, bt mi, lt xc v trao i Oxy mang, c th dn n trng hp gy tm cht. Theo D.V. Lightner (1996): Tt c cc sinh vt lin quan n bnh mng bm trn tm u l nhng sinh vt sng t do trong nc. Chng khng phi l mm bnh tht s, m chng s dng tm nh l mt gi th chng bm vo. Nhng sinh vt ny c gi l sinh vt hi sinh. Quan st tm bnh da vo nhng du hiu bn ngoi ca tm. Mng bm trn b mt ca thn lm v tm m, khng sng bng, hoc trn mang v cc phn ph ca tm s b i mu (thng l nu hoc en) khi b cc tc nhn ny bm vo. Khi mang tm c mu xanh bin hay xanh nu l do to bm. 2. Bnh do vi khun Bnh do vi khun dng si Tc nhn gy bnh: Tc nhn gy bnh ch yu do Leucothrix mucor, ngoi ra cn gp mt s vi khun dng si khc nh Cytophagar sp., Flexibacter sp.,Thiothrix sp., Flavobacteriumsp., l nhng vi khun hoi sinh sng t do trong nc bin. Chng c th pht trin trn b mt ca nhiu loi ng vt c xng sng, khng xng sng v rong bin.

Du hiu bnh l: Trn tm u trng v hu u trng, vi khun dng si pht trin trn b mt c th, c bit l u mt cc phn ph. Trn tm trng thnh vi khun dng si pht trin trn chn bi, chn b, ru v cc phn u, cc phn ph ca ming v mang. C th nhim bnh nng mang chuyn mu t vng sang xanh l hoc nu. Chn on: Soi di knh hin vi, cc phn lng cng ca u trng v hu u trng, hoc cc phn ph, mang .. . ca tm ging v cc giai on tm thng phm thy cc th si bm trn b mt ca v kitin hay cc u mt ca cc phn ph. Phn b bnh: Bnh c th gp trn tt c giai on pht trin ca tm, nhng thng gp trn tm u trng v hu u trng. Bnh c th gy cht tm n 80% trong vng vi ngy n vi tun l. Tt c cc loi tm he u c th b nhim bnh ny. Phng tr bnh:

Dng CuSO4, CuCl2 nng 0,1ppm ngm trong 24 gi. Hoc CuCl2 nng 0,5 -1ppm t 2-4gi. KmnO4 nng 2,5 -5ppm ngm trong 4 gi. Formaline nng 25ppm ngm trong 24 gi, hoc nng 50- 250ppm ngm t 4-8 gi. Cloramine T nng 5ppm ngm trong 24 gi. Malachite green nng 5ppm ngm trong 2 pht. Oxytetracycline nng 100ppm ngm trong 24 gi. Neomycine nng 10ppm ngm trong 24 gi. Bnh v m nu (m en) hay bnh Vibrios trn tm he

Tc nhn gy bnh: bnh do cc loi vi khun thuc ging Vibrio gy ra. a s l cc loi: Vibrrio parahaemolyticus V. alginolyticus, V. anguillarum, Vibrio spp., Pseudomonas sp., Aeromonas sp., y l hm vi khun bt mu Gram m, hnh que, dng cong nh, kch thc 0,3 - 0,5 x 1,4 -2,5m, di ng nh tim mao, hiu kh. Bnh xut hin trn tt c cc loi gip xc bin v ca sng, trn cc loi tm he nui cc vnh trn th gii. Du hiu bnh l: Tm ging v tm trng thnh b n, ko thnh n bi vng vng, cc phn ph v lng xut hin cc m nu hay en, c c bng, chn bi, chn b bin mu , i khi t khp v t th ba. Chn on: Phn lp vi khun bng phng php vi sinh hc. Phng tr bnh :

Qun l cht lng nc nui tm tt Dng EDTA (Ethylene diamine tetraacetic acide) nng 5ppm.

Formaline nng 25ppm. Oxytetracycline nng 3-5g/kg th trng Bnh pht sng trn u trng

Tc nhn gy bnh: Nhm Vibrio pht sng l mt phn ca h vi sinh vt t nhin khu tr vng bin ven b. Chng c tm thy trn b mt v trong rut ca cc ng vt sng bin. Vibrio harveyi v Vibrio splendicus l hai loi vi khun phn lp c t cc mu tm u trng v hu u trng b bnh pht sng. Tuy nhin Vibrio harveyi mi c xem l loi vi khun ch yu gy bnh pht sng trn tm. Bnh ny xut hin trn 3 loi tm: Penaeus monodon, Penaeus merguiensis, Penaeus indicus. Du hiu bnh l: Tm nhim bnh ny hot ng tr nn nhanh nhn hn bnh thng. Thn tm trng m c. Nhng tm sp cht thng bi trn mt nc hoc ven b ao. Tm bnh nng c mu xanh lc pht hunh quang khi nhn trong ti. Soi di knh hin vi thy mu xoang bch huyt v mu rut dy c nhng vi khun di ng. C quan ch yu b nhim khun l gan ty. Tm ging di 45 ngy nui b nhim bnh th thy t bo ng bn trong gan ty b ph hy. Ch lm gia cc t bo hnh ng b bt kn bi cc bch cu v cc t bo si. T bo biu m b hoi t. Chn on: Phng php Vi khun hc.

Phng php M bnh hc. Phng php Huyt thanh hc (phn ng ngng kt, FAT, ELISA) Phng php PCR.

Phng bnh: Qun l tt cht lng nc nui tm. s dng cc ch phm vi sinh phn gii cht hu c trong ao nui. * Bnh do virus

Bnh MBV (Monodon baculovirus)

Tc nhn gy bnh: Bnh gy ra do Monodon baculovirus type A, cu trc di truyn l DNA, kch thc DNA khong 7-3nm, virus dng hnh que, c v bao. Virus k sinh t bo biu m hnh ng ca gan ty v t bo biu b rut gia v sn sinh bn trong nhn t bo k ch. Du hiu bnh l: Tm chm pht trin, hot ng km, thn sm mu. Nhn t bo gan ty trng to, bn trong cha nhiu n bo. Cc n bo cng c tm thy bn trong nhn t bo biu m ca on rut gia. Chn on: bng phng php m bnh hc. Phn b bnh: Bnh nhim trn tt c cc giai on pht trin ca tm, ch yu l giai on post larvae.

Nhm virus k sinh c quan gan ty (Hepatopancreatic virus)

Tc nhn gy bnh: Monodon baculovirus (MBV) cn c xp chung vi nhm virus k sinh gan ty Hepatopancreatic virus, nhm ny gm c:

Monodon baculovirus (MBV) Hepatopancreatic parvo - like virus (HPV) Type C baculovirus Baculovirus penaei (BP)

Nhng virus ny ph v t bo gan ty v lm cho tm d mn cm vi iu kin bt li ca mi trng hoc cc bnh khc. Chng k sinh bn trong t bo gan ty. Ngoi ra Type C, Baculovirus xut hin nhng n bo bn trong nhn ca t bo b nhim. Nhng virus ny truyn ly bng cc n bo theo phn ra ngoi v c truyn sang tm khc hay t tm m sang u trng.

Nhm virus gy bnh m trng (WSBV hoc SEMBV)

Tc nhn gy bnh: y l nhm virus gy cht cp tnh. Chng nhim hu ht trn cc loi tm he nh Penaeus monodon, P. japonicus, P. chinensis, P. indicus, P. merguiensis v trn cc giai on pht trin ca tm t u trng n tm thng phm. Virus k sinh cc t bo trung b ca cc c quan: cung mt, d dy, mang C 4 nhm virus c xp vo nhm virus gy bnh m trng nh

HHBN (baculoviral hypodermo and hematopoietic necrosis); SEED (Shrimp Explosive Epidermic Disease) China Virus Disease, nhm ny c kch thc: 120 -360 nm. RV - PJ (Rod - shaped nuclear virus of P. japonicus), kch thc khong 83 x 275 nm. SEMBV (Systemic ectodermal and mesodermal baculovirus; red disease; disease), kich thc : 121 x 276 nm WSBV (white spot baculovirus); WSS (white spot syndrome), kch thc : 70-150 x 250 - 380 nm.

Virus nhim vo tm nui qua hai con ng chnh: mm bnh mang t u trng (truyn thng t tm m) v mm bnh c th nhim t cc sinh vt bin (cc loi gip xc hoang d), hoc thc n mang mm bnh hoc nhim t ngun nc ly vo. Du hiu bnh l: Bnh bc pht rt nhanh, t l cht trn 80%, c khi 100% trong vng 3 -10 ngy. Du hiu nhn bit bnh:

Tm b n, xut hin nhiu m trng v kitin, c bit l mt trong ca lp v carpace. Cc m trng c ng knh 0,5-2mm. Du hiu khng c th khc: cc ph b b tn thng, tm b ng rong

Chn on: m trng bn di v kitin, thng tp trung nhiu carapace. Phng php chn on:

M bnh hc, In- situ hybridization, Dot blot v Phng php PCR

Phn b bnh : Bnh phn b rng cc nc : n , Trung Quc, Nht bn, i Hn, i Loan, Vit Nam, Indonesia, Malaysia, Thailand.

Bnh u vng (Yellow head Disease or Yellow head virus)

Tc nhn gy bnh: Virus hnh que, c cu trc di truyn RNA, bnh gy cht cp tnh do Baculovirus, Type B. Du hiu bnh l: Bnh pht trin nhanh, tm nhim bnh tiu th thc n nhiu hn bnh thng, ri t ngt b n trong vng 1 -2 ngy th c hin tng cht. Bnh c th gy cht 100% tm nui. Kim tra thy gan ty sng to hn bnh thng v c mu vng khi nhn xuyn qua v u. Chn on: Phng php M bnh hc. Phn b bnh: Cha c bit v dch t hc ca bnh ny v s phn b bnh cn gii hn. * Bnh do thiu dinh dng tm

Bnh thiu vitamin C

Bnh thiu vitamin C hay cn gi l bnh cht en c tm thy tm he trong giai on ging hay giai on u tm thng phm. Nguyn nhn: Bnh xut hin trn tm do thiu vitamin C hay hm lng vitamin C thp di ngng. Thiu vitamin C ko di bnh c th gy cht tm t 1-5% mi ngy. Bnh bng n t stress. Thiu vitamin C c th gy bnh nhim khun huyt. Du hiu bnh l:Tm tng trng km, bin mu en bn di lp v kitin v tn thng. Chn on: Dng phng php M bnh hc. Phng tr:

Cung cp lng vitamin C cn thit cho tm pht trin. B sung to cung cp y vitamin C cho u trng tm. Hi chng mm v ko di

Hi chng ny thng xy ra trong cc ao nui tm thng phm. Nguyn nhn:

Do b cc vi sinh vt bm bn. Hm lng Phospho, Calci trong nc thp. Thiu dinh dng. Gan, ty teo nh.

Bnh tm bin mu xanh dng

Bnh do khu phn thc n thiu carotenoid (Asthaxanthin) hoc mt vi tc nhn trong mi trng.

Hi chng cong thn

Do iu kin mi trng v cc nhn t dinh dng nh: thiu s cn bng gia t l Ca v Mg hoc thiu vitamin nhm B.

Chng 10: Bo Qun, Ch Bin Thu Sn Sau Thu Hoch

Bo qun nguyn liu
1. Nguyn liu c gip xc, nhuyn th * Tnh cht ca nguyn liu c Protein tht c gm: albumin (17 - 21%), myozin (70 - 80%), miostromin (3%). Myozin km bn nht v c hm lng ln nht nn bin i myozin tht c rt quan trng trong qu trnh ch bin. Colagen v elastin l protein khng hon ho nm trong da v m lin kt. Protein c 23 axit amin khc nhau, c 10 axit amin thit yu v t l ti ho cho dinh dng ca ngi. Ngoi Nit trong protein, c cn c nit phi protein v cc cht chit c nit (9 - 18% tng hm lng nit). Cc cht chit c nit bao gm cc nhm.

Nhm bay hi gm cc methylamin (TMA) v amoniac Trimethylamin oxit (TMAO) Cc dn xut ca guanidin Cc dn xut ca amidazol

S c mt ca TMA v TMAO trong c bin lin quan rt nhiu n cht lng ca cc qu trnh cng ngh ch bin c. Histidin l acid amin t do trong c bin, di tc dng ca nhit v vi sinh vt s chuyn thnh Histamin - cht c hi gy d ng cho ngi s dng. Ngi ta qui nh hm lng Histamin trong sn phm hp v thc phm ch bin t c bin khng c qu 10 mg%. 2. Bo qun lnh thng Bo qun lnh thng l h nhit ca nc trong t bo c n khng di -1 n -20C bi v y l im nhit chuyn trng thi lng sang rn ca nc trong t bo c. nhit ny hot ng ca cc enzym ni ti v cc VSV b km ch do vy cc tnh cht ho hc v trng thi ca t bo vn gi c nguyn vn trong thi gian nht nh. ko di thi gian c lu nht cn phi:

a c vo bo qun nhanh chng ngay khi nh bt. Lm lnh nhanh chng (thng bng nc lnh 00C ri bng nc vn, t l /c cao) n nhit 0 --> -10C v gi c nhit ny. m bo v sinh mi trng v phng tin bo qun. Nu c th th phi m b ni tng v b mang c trc khi bo qun.

3. Lm lnh ng Lm lnh ng l h nhit ca thc phm n im Etecti - im nhit ng bng ca dch bo (dung dch cc cht mui v hp cht nit trong t bo). Ngy nay lm lnh ng l phng php ph bin u vit nht dng bo qun cc nguyn liu v sn phm c Nguyn liu v sn phm bo qun lnh ng l lin tc khng c ngt qung iu iu kin lnh ng t khi bt u n tn khi s dng v ch bin. Cc phng php lm lnh ng

Dng lnh t nhin ngoi tri ma ng x lnh. Phng php ny r tin khng hn ch. p bng tuyt hay nc vn trn mui (t l mui cng tng nhit tan cng thp: 6% - 3,50C, 28% - 19,90C) nhc im ca phng php l lm mn c v oxy cht bo. Tiu tn 100 kg nc v 20 kg mui/100kg c, thi gian lnh ng c t 10 - 12h. Dng lnh nhn to (nc mui, khng kh v mt tip xc kim loi). Phng php ny gi thnh cao nhng ch ng trong sn xut hin ang dng rng ri trong cng nghip.

Cng ngh ch bin thy sn

1. Mui c:

mui c khng ch bo qun trc khi sn xut m cn l mt cng on trong ch bin c. C 3 phng php mui c

Mui kh: cho mui vo c mui thm vo c v nc t c tit ra, sinh ra nc mui t nhin. Phng php mui kh thng dng cho c c lng m vt qu 6% v cc loi c nh. Mui t: cho c vo nc mui bo ho ngm trong thi gian nht nh. Trong qu trnh mui, nng mui trong dung dch thng b long i lm cho mui thm khng u v vy c th cho nc mui chy lun lu trong b mui thay v b sung mui kh vo v rt kh tan. Phng php mui hn hp: cho nc mui vo sn trong b sau cho c v mui theo tng lp. Phng php ny va nhanh va u.

2. C gim gim v mui c c gia v

C gim dm: l phng php ch bin dng mui n v acid (thng l acid acetic) c km cc loi gia v nhit khng qu 200C. Qu trnh ngm mui v gim v c y ging nh qu trnh mui c ni phn trn ch khc l ngoi yu t lm chn sinh ho do enzym cn do tc dng ca yu t ho hc l mui v gim nh hng n hng v mu sc ca c to ra sn phm c trng. Sn phm ny khng phi l sn phm ln men, thi gian chn vi gim mui l vi ngy. Trong sn phm c mui t 6 - 8%, acid 0,8 - 1,2% nn phi bo qun nhit khng qu 50C trong thi gian khng qu 3 thng. C mui c gia v: c trng ca sn phm l trong tht c ngoi mui cn c tinh du v cc gia v. Sn phm mui c gi tr cn thi gian chn l 1 thng.

3. C sy v c phi kh

C phi kh: bng nng cng vi s mt nc, trong c xy ra qu trnh sinh ho phc tp lm bin i c v mt hnh thc v c hng v. Qu trnh chn xy ra khi phi kh l do tc dng ca enzym v cc yu t khc (tia t ngoi, nhit , nh sng). Protein v lipit c nhng bin i su sc to ra sn phm mi c mi v c trng. M thm u vo tht c lm bng by v mt i mi v ca c ti. C gng phi nhit khng cao, nng khng gt, thi gian di trong mn by ngy th sn phm s ngon. C sy: o Sy ngui: l dng nhit khng kh sy khng qu 400C. o Sy nng: l dng nhit sy lc u l 2000C, lc cui 90 1000C. o Sy thng hoa: l bay hi nc trong c t dng tinh th lnh ng sang dng hi iu kin chn khng cao m khng qua trng thi lng. Ch thng l l -220C; 0,7 - 1,5mmHg. Sy bng phng php ny c gi nguyn c gi tr cht lng ca

c ti. C sy thng hoa ngm vo nc s phc hi li gn nguyn dng v v tr c ban u. 4. C xng khi Ty theo nhit khi khi xng m gi

Xng khi ngui (di 400C) Xng khi nng (80 - 1000C)

Xng khi l qu trnh tm c bng cc cht c thnh phn ca khi thu c bng phng php t chy g khng hon ton phn tch c trong thnh phn ca khi c hng trm cc cht khc nhau thuc nhm cht: phenol, ru, aldehyt, ceton, acid bay hi, amin v cc cht nha Cc cht ny to mi c trng cho sn phm hun khi. Ngoi ra l tc dng st khun, c ch hot ng enzym m nh hn ch qu trnh oxy ho cht bo. Sn phm c hun khi ngui c mui cao c th bo qun 1 thng nhit thng hoc 3 thng 0 - 50C). 5. Cc sn phm mm Cc sn phm ch yu trong loi ny l nc mm, mm ruc v mm tm

Sn xut nc mm: c th theo 2 phng php o Phng php nh quy: p mui, phi nng, nh quy hng ngy trong 6 thng o Phng php gi nn: ri mui v thnh theo tng lp c, trn cng dng v tre gi nn. Nc tit ra phi nng ri li li hng ngy trong 6 thng. Sn xut mm ruc: qui trnh cng ngh sn xut mm ruc tng qut o Nht sch tp cht, ra v ro nc. o Trn vi t l 10 - 15%. o p bt nc. Nc p v b ring v trn thm mui t l 10%. o Xay qut b cho nhuyn. o chn.

6. Sn xut hp

Phn loi cc hp c: hp c c th chia thnh cc nhm o hp c t nhin o hp c st c chua o hp c rau hn hp o hp c khng thanh trng o hp tht c voi

Cc hp c v thy sn u c gi tr thc phm cao v 95% l protein c gi tr tiu ho cao, giu vitamin A, B, D, giu khong vi lng (I, Cu, Mn,).

Mt s qu trnh c bn trong sn xut hp

Chn hp: mc ch l ngng cc qu trnh sinh ho, gim v n nh th tch, tng thm thu t bo, t bi kh, lm mt i mt s cht bay hi gy mi tanh, ph hy lin kt d lt da, tch xng, bc v. o Sy s b: mc ch lm mt nc mt phn n m 60 - 65% trc khi xp hp lm tng cht lng hp. o Rn: rn c trong du thc vt c nhit 130 - 140oC Thanh trng hp: thanh trng hp l tiu dit c cc vi sinh vt c hi v hu ht cc vi sinh vt khc. Thanh trng hp v l thuyt c th bng nhiu phng php nhng thc t ch yu vn dng phng php thanh trng bng nhit v r, c hiu qu cao chc chn v nhiu trng hp cn lm chn thc phm, lm nh xng v sn phm dai, cng.
o

7. Bt c trong chn nui thu sn v gia sc gia cm Bt c chn nui sn xut t hn hp cc loi c nguyn con v c th c mt phn ph liu c. Cng ngh tng qut theo th t:

Hp chn p nng tch m v nc Sy kh Xay nh sng Phi hp trn u.

Theo quy nh cht lng bt c

m 10% Protein 55 - 68% Lioit < 5% Mui <2%

Ngoi ra lng tp cht, mc, ch s peoxit, mu sc v mi v l nhng qui nh km theo. Gi tr c bn ca bt c l hm lng protein. 8. Sn xut keo c v nh vy c

Sn xut keo: nguyn liu sn xut keo c l cc phn giu colagen (bong bng, vy, da, xng, vy) m ch yu l vy vy. Khi x l nhit thch hp th colagen chuyn thnh glutin - thnh phn ch yu ca keo. Bong bng mt s loi c (c tm) thnh phn ch yu l glutin nn bong bng phi kh l keo kh thc phm. Keo c cht lng cao dng thch hp trong thc phm v cc cng ngh sn xut thc phm, keo cht lng thp hn dng trong vn p v xy dng. bn keo c 1,5 - 2 ln ln hn keo thng. Sn xut nh vy c: lp nh trng bn ngoi vy mt s loi c (guanin) c th thu c qua cng ngh sn xut nh vy c. Nh vy c l mt sn phm dng pat phn tn cc tinh th guanin trong dung mi vecni t

xenluyloit hay nitroxenluyloit trong eteaxetic. Guanin l mt hp cht hu c gc purin, guanin c nhiu trong gii thc vt v ng vt. 9. Sn xut m c y t (du c) v ch phm vitamine: Cng ngh sn xut du c c 3 giai on c lp

Tch m lng: t nguyn liu cha m trong c c th bng phng php nng chy (rn hay un vi nc 1000C hay lm ng lnh), phng php c hc (xay nhuyn). o Phng php nng chy: un nguyn liu m trong ni bng hi nc bo ho trc tip (1000C, 20 - 40 pht c khuy) lng 50 100 pht ri chit ly m lng. B un ln 2 (15 - 20 pht), lng 60 - 100 pht ri chit m lng. Hiu sut thu c 80% lng m c trong nguyn liu. o Phng php c hc: xay nh nguyn liu cha m ri ly tm tch m lng. - Chit sch v lc m lng: o Chit m lng bng ly tm se nhanh v trit hn lng o Lm sch m lng mi chit bng cch trn m lng vi nc nng ri cho qua separator tch nc vi cn khi m bo qun sch. o Lm sch m lng t t n nhit 5 - 80C c khi n nhit m c khuu lin tc. Khi s to cc tinh th tryglyxerit c kch thc ln d lc. o Lc bng my lc p khung bn mng lcl vi bng. Mng lc phi kh, p sut lc 5 kg/cm2. Pha rn thng chim khong 10 20% khi lng m ty theo loi m. Vitamin ho m lng: M y t (du c) l m sn xut t gan c hay m c hm lng vitamin A v D thp bng cch cho thm ch phm vitamin A v D m c vo. Liu lng vitamin cho thm vo tnh theo nhu cu sn phm cn sn xut. Trn ch phm vitamin A, D vo m c trong ni, iu kin nhit thng khuy lin tc trong 30 pht. Sn phm bo qun nhit khng di 10 0C trnh kt tinh triglyxerit.

10. Ch bin rong sn * Ch bin rong sn ti

Rau rong sn: rong ti sau khi thu hoch, ra sch bng nc ngt ri ngm trong nc vo go hay nc c nh vi git chanh n khi rong ng trng v bt mi tanh. Luc qua vt ra ri ra li cho ht nht ro thnh m rau luc n. Da rong sn: rong sn ti ra nc ngt ro v phi ho sau mui nh mui da

* Ch bin rong sn kh thnh mn rau n

Lm rau n Lm nm rong sn Ch rong sn: rong sn kh, ngm nc ngt cho trng mm, ro ct thnh on ngn ri cho nc un si vo (thi gian un si khng ko di sao cho cng rong vn c khng tan ht) b thm ng va ngt, khuy u ri ra chn se thnh mn ch rong sn.

* Ch bin cng nghip Rong sn kh ch yu dng lm nguyn liu sn xut keo Carrageenan dng bt kh. Keo ny c tnh nht, ng keo, bn v tnh n nh cao nn c dng rng ri vo nhiu ngnh sn xut hng ho v cng nghip khc.

Thit b bo qun v ch bin thy sn

1. Thit b bo qun lnh Trong sn xut thy sn s dng rt nhiu cc loi trang thit b lnh khc nhau, chng c th c phn loi theo cc cch nh sau:

Theo phng php to lnh o My lnh nn: trong cng nghip dng ph bin nht o My lnh hp th o My lnh kiu Tuy- e o My lnh nhit in Theo tc nhn lnh o My lnh dng Freon: oc dng ph bin trong bo qun thuqcj phm thy sn o My lnh dng amoniac o My lnh khng kh Theo s cp lm vic o My lnh 1 cp o My lnh 2 cp o My lnh nhiu cp

2. Thit b sy thu sn Cc loi my sy thng dng trong ch bin thy sn

Bung sy Hm sy tunel My sy bng ti My sy trc My sy thng quay My sy tng si My sy phun My sy thng hoa

3. Thit b ch bin thu sn

* Cc my s ch nguyn liu

Cc loi my ra nguyn liu o My ra kiu bng chuyn o My ra kiu thng quay o My ra kiu sng lc Cc loi my phn loi nguyn liu o My phn loi theo kch c o My phn loi theo khi lng v khi lng ring o My phn loi theo mu sc Cc loi my ct khc o My ct khc dng dao cht o My ct khc dng ca a o My ct khc dng ca vng Cc my xay, bm qut o My xay c dng vt n dao cht o My xay c tht dng trc ct o My bm qut tht c dng chu quay dao cht

* Cc my ch bin sn phm thy sn

Cc my phi trn o My phi trn dng cnh o o My phi trn dng vt ti o My phi trn dng thng quay o My ng ho dng vi phun cao p Cc my chia thnh phn v to hnh o My to hnh dng vt n dao ct o My to hnh dng cp trc khun o My to hnh dng trc khun bng p o My to hnh dng khun c o My to hnh dng vo vin Cc thit b ch bin nhit o Thit b thanh trng o Thit b hp nu chn o Thit b chin rn

* Cc my nh lng, np bao b v ng hp

Cc my nh lng o My nh lng theo th tch o My nh lng theo trng lng o My nh lng kt hp th tch - trng lng My dn bao b cht do My ng hp kim loi o Loi mt trc bn t ng

Loi hai trc t ng

Ti lu tham kho
Ti liu ting Vit
1. V vn : Ho hc v s nhim mi trng. Nxb Gio Dc 1997. 2. Trn Kin, Hong c Nhun v Mai s Tun: Sinh thi hc v mi trng. Nxb Gio dc - 1999. 3. V th Cc Hoa: Ch bin thc n cho c v thy c sn khc. Nxb Nng nghip - 1997. 4. FAO: Ti liu k thut ngh c FIRI. T255: Ngh nui c trong lng v ng chn. Cc m hnh sinh khi v nh hng sinh thi hc. Rome 1985. 5. FAO: Tp ch k thut ngh c.: Tng quan sn xut c knh mng. Trung tm Thng tin KHKT- KT v Kinh t Thy sn- H Ni 1992. 6. Khoa Thy sn - H Cn Th: K thut nui c nc ngt. S Khoa hc cng ngh & Mi trng An Giang xb 1994. 7. Vin Nghin cu nui trng thy sn II: Sinh hc k thut nui v cng ngh ch bin sau thu hoch. Gio trnh hng dn n tp thi tuyn cng chc - ngch nghin cu vin. Xb nm 2000. 8. Vin Nghin cu nui trng thy sn II: Sinh hc k thut nui v cng ngh ch bin sau thu hoch. Gio trnh hng dn n tp thi tuyn cng chc - ngch nghin cu vin. Xb nm 2002. 9. Nguyn vn Phng : Hi dng hc v bin Vit Nam. Nxb Gio Dc1997 10. ng Ngc Thanh: Thy sinh i cng. NXb i hc v Trung hc chuyn nghip - 1974. 11. ng Ngc Thanh - Nguyn Trng Nho: Nng sut sinh hc vc nc. Nxb Khoa hc & k thut - 1983. 12. Phan vn Tng: i dng ngun nguyn liu v tn cho cng nghip ho hc. Nxb Khoa hc & k thut - 1978. 13. Nguyn vn Tuyn : Sinh thi v mi trng. Nxb Gio dc - 1998. 14. Trn vn V: Thc n t nhin ca c. Nxb Nng Nghip - ti bn ln 1 nm 1995. 15. G. Rheinheimer: Vi sinh vt hc ca cc ngun nc. Nxb Khoa hc & k thut - 1985. 16. L Trnh: Quan trc v kim sot nhim mi trng nc. Nxb Khoa hc & k thut - 1997.

Ti liu ting Anh

1. David . E. Brune and Joseph R.Tomasso : Aquaculture and water quality. Publish by The World Aquaculture Society - 1991. 2. RH. Lowe - Mc Connell: Ecological studies in tropical fish communities. Cambridge university press 1987. 3. Cheng Sheng Lee - Mao Sen Su and I Chiu Liao:Finfish Hatchery in Asia. Proceeding of finfish Hatchery in Asia 1991.