Signature Not Verified

LanT

Digitally signed by LanT DN: cn=LanT, o=FTU, c=VN Date: 2004.05.23 06:54:07 Z

cng bi ging tham kho Mn L thuyt ti chnh (Dnh cho SV chuyn ngnh KTNT)
Mc tiu nghin cu ca mn hc: Hiu c khi nim v h thng cc quan h ti chnh v tng b phn ca h thng cc quan h ti chnh. Nm c mi lin h gia cc b phn ca h thng ti chnh vi nhau trong tng th h thng. H thng ha c nhng kin thc c bn trong tng chng mc lm nn tng nghin cu cc mn hc chuyn ngnh. Vn dng c trong thc tin.

Thi lng mn hc l thuyt Ti chnh- tin t: 45 tit Hnh thc thi: Trc nghim Hnh thc hc: T nghin cu l ch yu L mn hc c s ngnh, s dng kin thc ca cc mn hc c bn nh kinh t hc vi m, kinh t hc v m v kinh t chnh tr hc lm nn tng nghin cu. Kt qu nghin cu ca mn hc ny s c s dng phc v cho cc mn hc chuyn ngnh cc k hc sau nh Bo him trong kinh doanh, Thanh ton quc t, u t nc ngoi hay Th trng chng khon Ti liu tham kho ca mn hc gm c: Sch L thuyt TC-TT- HNT Sch L thuyt TC-TT- HKTQD Cc vn bn php lut c lin quan n ni dung nghin cu ca tng chng. Ngoi ra sinh vin c yu cu phi t cp nht cc kin thc thc tin v ti chnh thng qua cc sch bo ti liu, v phi c kh nng phn tch c cc hin tng thc t bng cc kin thc nn tng c trang b. V mang tnh cht bi ging tham kho, khng ph bin nn cc nhn nh v v d trong tp ti liu ny hon ton mang tnh c nhn, v do ngi vit hon ton chu trch nhim. S dng cho mc ch tham kho v n tp ca sinh vin trng HNT khi nghin cu mn hc L thuyt TC-TT

Introductory Finance

Chng I: L thuyt chung

I.Khi nim ti chnh

hn chung t trc n nay mi ngi u c mt khi nim c bn nht nh v ti chnh, tuy nhin tu thuc nhu cu khc nhau ca tng c nhn m khi nim ca mi ngi cng khc nhau. Vic c c mt nh ngha chung c c ci nhn thng nht v ti chnh l rt quan trng. V vy khi nghin cu chng trnh l thuyt Ti chnh- tin t ca trng i hc Ngoi thng yu cu i vi sinh vin l phi nm c nh ngha ti chnh mt cch thng nht c th nht qun nghin cu trong sut thi gian ca kha hc. 1.nh ngha C rt nhiu nh ngha khc nhau c a ra v ti chnh, mi nh ngha li da trn mt gc ring, tuy nhin trong phm vi nghin cu ca chng trnh hc mn L thuyt ti chnh- tin t ti trng HNT, nh ngha v ti chnh c th c pht biu nh sau: Ti chnh l mt h thng cc quan h phn phi gia cc ch th kinh t thng qua vic to lp v s dng cc qu tin t. Thng qua nh ngha ni trn, c th d dng nhn xt rng ti chnh khng phi l mt hot ng n l, n l mt h thng cc quan h kinh t cng nm trong mt tng th v c mi gn b cht ch vi nhau. Cc mi quan h , cn c gi l cc khu hay cc b phn trong h thng ti chnh bao gm nhiu loi hnh quan h khc nhau nh: Tn dng Bo him Ngn sch Nh nc Ti chnh doanh nghip, h c nhn v gia nh. Cc b phn ny c mi lin h cht ch vi nhau cu thnh mt h thng ti chnh1 hon chnh, chng cng c nhng c trng ca ti chnh, tuy nhin mi b phn li c nhng c trng ring, nhng c trng ring s c cp ti trong tng chng c th ca mn hc v nhng b phn ny.

2.c trng ca quan h ti chnh Nh vy mt quan h kinh t mun c coi l mt quan h ti chnh th phi tha mn y nhng c trng ca mt quan h ti chnh, l nhng c trng sau: phi l mt quan h phn phi: Ni ti ti chnh cng c ngha l ni ti mt quan h phn phi, v quan h phn phi ny c nhng yu cu ring ca mnh. Nh trong mn kinh t chnh tr hc nu r, qu trnh ti sn xut x hi bao gm bn khu, l:

Xem thm mc h thng ti chnh

Fundamentals of Finance

Sn xut

Tiu dng

Phn phi

Trao i Nh vy, phn phi l mt trong bn khu ca qu trnh ti sn xut x hi, n nm ngay sau khu sn xut, v ng vai tr quyt nh trong vic phn chia cc sn phm sn xut c cho cc ch th trong x hi, hay ni cch khc l phn chia cc ngun lc ti chnh cho x hi, t mi din ra vic bun bn (trao i) v tiu dng. C hai loi phn phi, l phn phi ln u v phn phi li. Phn phi ln u l vic s dng mt phn gi tr mi to ra b p cho nhng chi ph m nhng ngi tham gia vo qu trnh trc tip sn xut ra sn phm phi b ra, l chi ph t bn (Vn kinh doanh) m ngi ch t bn phi b ra u t vo vic thu nhn cng, mua my mc thit b, vt t. cng l khon tin lng m ngi ch t bn phi b ra tr cho nhng cng nhn trc tip sn xut. Cc quan h phn phi ln u ny khng c coi l cc quan h ti chnh mc d cc mi quan h ny mang bn cht ca mt quan h ti chnh. Phn phi li l vic s dng lng gi tr thng d cn li sau phn phi ln u m rng quan h phn phi ra ton x hi. Ch c phn phi li mi thuc phm vi nghin cu ca ti chnh. S d nh vy bi v trong phn phi ln u cc ngun lc ch c phn b trong phm vi hp thuc ni b ngi sn xut, do cc thnh vin khc trong x hi s khng c phn b ngun lc nu nh khng tham gia vo qu trnh sn xut. Nh vy mi quan h phn phi s khng ln v khng quan trng nghin cu. V vy trong phm vi nghin cu ca mn hc, ch c nhng quan h phn phi pht sinh trong qu trnh phn phi li mi c coi l quan h ti chnh. c trng th hai ca ti chnh l phn phi ch yu c thc hin di dng gi tr. Nu nh phn phi c thc hin di dng hin vt th ni chung quan h ny s khng phi l quan h ti chnh. S d quan h phn phi mun c coi l mt quan h ti chnh i hi n phi c thc hin di dng gi tr bi v y l mt yu cu khch quan, ph hp vi xu th pht trin chung ca qu trnh lch s. Nu nh quan h phn phi c thc hin di dng hin vt, v d nh vic mt ngi cho vay bng thc la v i n bng thc la th quan h vay-tr ny s rt phc tp bi v n cn lin quan n nhiu vn khc. Nhng vi vic vay v tr di dng gi tr, tc l s dng tin, lc ny quan h phn phi gia ngi vay v ngi cho vay tr nn minh bch hn rt nhiu. Cng chnh v th nn mt c trng ca ti chnh l vic cc quan h phn phi c thc hin di dng gi tr. Tuy vy cng c mt s trng hp c bit, theo quan h phn phi c thc hin di dng hin vt nhng vn l mt quan h ti chnh, v d nh trng hp quy nh thu nng nghip c th np bng thc nh nc ta hin nay. mc d c thc hin di dng hin vt nhng ch l mt mi quan h c tnh c bit khng ph hp vi quy lut chung v s sm b loi b. S d c i hi nh vy v trong mt quan h ti chnh, quan h v

Introductory Finance tin t lun tch bch so vi quan h v hng ha. Gi s nh trong mt quan h thng mi thng thng, tc l hot ng mua bn hng ha, dch v th nu nh bn mua trao tin th bn bn s trao hng. Nhng quan h ti chnh li khng din ra nh vy. Nu c mt quan h ti chnh xy ra gia hai bn th s l mt quan h tin t thun ty ch khng c s tham gia ca hin vt, v th nn mi ni rng quan h phn phi trong ti chnh c thc hin di dng gi tr nh trn c trng th ba ca ti chnh l c s hnh thnh v s dng ca qu tin t. D cho mt quan h phn phi c c thc hin di dng gi tr i chng na m n khng c s hnh thnh v s dng ca mt qu tin t i km theo n th y s khng th coi l mt quan h ti chnh c. V d in hnh ca trng hp ny l quan h phn phi qua gi. Qu tin t thc cht l ni tp trung cc ngun vn trong quan h ti chnh, v t vn s c tham gia vo qu trnh phn phi li trong x hi. Trong quan h ti chnh nht thit phi c mt qu tin t c hnh thnh v s dng nhm to c s cho cc mi quan h gia hai bn. C th im qua cc loi qu tin t trong cc hot ng ti chnh, l: Qu tn dng Qu bo him Qu Ngn sch Nh nc Qu ti chnh ca cc doanh nghip, c nhn v h gia nh Di dng ban u cc qu tin t ny c th l nhng qu th s vi ng mc ch n gin l nhm to iu kin cho cc quan h ti chnh thc hin c thun li, tuy nhin cng vi pht trin ca x hi, cc qu tin t hin i c qun l bi cc cng ty chuyn nghip v h ng ra kinh doanh nhm bo tn v pht trin qu (trong trng hp qu tn dng v qu bo him), do vy h c quyn thu li t vic kinh doanh ny. V cng t pht sinh ra nhng dch v ti chnh nh dch v bo him hay dch v tn dng, ngn hng. Cc hot ng ti chnh cng pht trin th cc qu tin t cng c hin i ha v mang nhiu c im mi. Cc qu ny cng s c quy m ln hn nhm phc v cho cc quan h ti chnh ang c pht trin. II.Chc nng v vai tr ca ti chnh Khi ni n chc nng ca ti chnh tc l ni n bn cht, ni n thuc tnh t nhin vn c ca ti chnh, khng phi do con ngi tc ng hoc quy nh ra m c. Nh vy ti chnh, vi bn cht sn c ca n, s c nhng chc nng ring. Nu nghin cu tm ra nhng chc nng ny th c th phn bit ti chnh vi cc phm tr kinh t khc. Mun tm ra mt chc nng no ca ti chnh th chng ta ch cn ch ra rng l mt tt yu khch quan, n xy ra khng ph thuc vo s quyt nh ch quan ca con ngi v con ngi khng c kh nng iu khin n. 1.Chc nng ca ti chnh Ti chnh c hai chc nng ch yu, l chc nng phn phi v chc nng gim st a. Chc nng phn phi Bt k lc no v u, h nhc ti ti chnh l nhc ti chc nng phn phi ca ti chnh, bi v mt c trng rt quan trng ca ti chnh l mt quan h kinh t phi l mt quan h phn phi th mi c th l mt quan h ti chnh. V nh vy c th thy rng chc nng phn phi ca ti chnh l cc k quan trng. Chc nng ny ca ti chnh c th hin trong tng b phn ca h thng ti chnh. Cng c th da vo chc nng phn phi ca ti chnh phn bit cc khu trong h thng ti chnh nh phn tch di y.

Fundamentals of Finance Trong khu tn dng: Chc nng phn phi trong khu tn dng c th hin thng qua qu trnh phn phi vn t ngi c vn tm thi nhn ri sang ngi ang cn vn v ngc li s dng vo mt mc ch no , m thng thng l m rng sn xut kinh doanh. y l mt tt yu khch quan, quan h tn dng vn s xy ra khng ph thuc vo vic con ngi c quy nh rng n c c php xy ra hay khng. Trong khu bo him: Chc nng phn phi ca quan h ti chnh trong bo him c th hin trong vic vn gp vo qu bo him c chuyn t s ng ngi khng gp ri ro sang s t ngi gp ri ro. y cng l mt i hi khch quan bi v con ngi lun phi i mt vi ri ro. Nu nh khng th d on trc c lc no ri ro xy ra phng trnh th con ngi li c th cng nhau khc phc nhng hu qu m ri ro gy ra cho mt s t ngi. Chnh v l do nn con ngi mi ny sinh nhu cu gp vn vo mt qu d phng tp trung nhm hn ch hu qu ca ri ro xy ra. V chnh l qu bo him. Trong ngn sch nh nc: Vi t cch l mt ch th kinh t c bit trong x hi, nh nc cn thc hin nhng chc nng ca mnh iu ha v thc y nn kinh t pht trin. i vi nh nc, lc ny iu quan trng l cn phi c tin thc hin cc chc nng . Chnh v vy qu ngn sch ra i nhm phc v cho cng vic to ngun thu cho ngn sch nh nc, v l mt i hi khch quan. Lng vn sau khi thu c vo ngn sch nh nc s li c chi dng vo cc yu cu m nh nc cn phi thc hin, v d nh tr lng cho cng nhn vin hng lng t ngn sch, hay chi tr cho nhng d n thuc nhng lnh vc quan trng nhng li c t sut li nhun thp v lu thu hi vn, do vy khu vc t nhn khng tham gia vo y. Nh vy chc nng phn phi trong hot ng ca qu ngn sch c th hin bng vic phn phi cc ngun lc ti chnh t nhng ngi c ngha v phi ng gp vo ngn sch nh nc (ch yu l nhng ngi np thu) sang nhng ch th c hng li t ngn sch nh nc. Trong hot ng ti chnh ni b ca tng ch th kinh t c th, chc nng phn phi ca ti chnh c th hin bng vic ngun ti chnh c hn ca mi ch th kinh t phi c chia u cho cc nhu cu khc nhau mt cch hp l tha mn ti u ton b mi hot ng ca ch th. V d nh mt doanh nghip phi tha mn c nhu cu kinh doanh ngy cng pht trin v m rng nhng cng phi p ng nhu cu nng cao i sng ca cng nhn vin, hay nhu cu khng nh v tr x hi cho doanh nghip mnh. V l do ny nn vic phn phi ngun lc ti chnh c hn tr thnh mt nhu cu khch quan v c tm quan trng ln i vi doanh nghip. b. Chc nng gim st C th ni chc nng gim st ra i l nh c chc nng phn phi ca ti chnh, bi v nh phn tch trn, chc nng phn phi l chc nng c bn nht ca ti chnh, n quyt nh cc quan h ti chnh s hot ng nh th no, ngun ti chnh s c di chuyn t u n u. Cng t nhng lung di chuyn ca ti chnh m hnh thnh nn mt h thng cc ch tiu (gi l ch s ti chnh). Cc ch s ti chnh ny l s o lng bng tin t ca cc hot ng ti chnh. V nh c cc ch s ti chnh nn vic gim st nn kinh t n gin hn thng qua vic kim sot cc ch s ny. Mt s cc ch s ti chnh quan trng thng c s dng tm v m l: li sut, ch s li nhun bnh qun, ch s th trng chng khon, t gi hi oi, lng d n tn dng, bit rng th trng chng khon c hot ng mt cch lnh mnh hay khng, thay bng vic thc hin nhiu cuc iu tra, nghin cu tn km, cc nh qun l c th nghin cu tnh hnh bin ng ch s th trng chng khon, tin hnh so snh gia cc k nghin cu v so snh trong cng k gia nhiu khu vc khc nhau. Mt s ch s chng khon ph bin

Introductory Finance m chng ta hay gp l ch s cng nghip Dow Jones, ch s Nikkei, ch s NYSE, ch s Hangseng, ch s VNIndex tm vi m, ch yu l trong phm vi doanh nghip, mt s ch s sau l tng i quan trng: t sut li nhun, tc quay vng vn, gi thnh sn phm, V d nh t sut li nhun, chnh l ch s quan trng nht nh gi mc hiu qu trong kinh doanh ca doanh nghip. Nu nh doanh nghip c ch s li nhun tuyt i cao nhng t sut li nhun thp th vn c th nh gi rng doanh nghip ny lm n km hiu qu. Cn nu mun nh gi mc thnh cng ni chung ca doanh nghip th chng ta khng ch xem xt cc ch s ti chnh m cn phi xem xt mt s ch tiu x hi khc nh mc hi lng ca nhn vin hay uy tn ca doanh nghip, tuy nhin trong khi tng hp cc ch tiu li xem xt th cc ch s ti chnh vn chim t trng cao nht v gi mt vai tr ch o trong vic quyt nh xem doanh nghip c thnh cng hay khng. 2.Vai tr ca ti chnh Nu nh chc nng ca ti chnh l th hin ci bn cht, tt yu ca ti chnh th vai tr ca ti chnh y l s th hin c th ca chc nng i vi s pht trin ca tng hot ng ti chnh ni ring v i vi ton x hi ni chung. Ti chnh c hai vai tr ni bt, l nng cao hiu qu s dng vn v m bo nhu cu vn cho cc ch th kinh t. C th thy ngay rng nh c hot ng ti chnh m ch th c kh nng m bo c nhu cu v vn ca mnh, t mt ch th bnh thng trong x hi nh doanh nghip (thng qua hot ng ti chnh doanh nghip) cho ti ch th c bit nh Nh nc (thng qua hot ng thu ngn sch Nh nc). S m bo nhu cu v vn c thc hin thng qua cc quan h thu vo. Trong vai tr ny, xut pht t chc nng phn phi ca ti chnh m cc ngun lc ti chnh c di chuyn mt cch hp l t ni tha vn sang ni ang cn vn. V c m bo nhu cu v vn, trnh khi vic b e da bi nguy c khng n nh v ti chnh nn cc ch th trong x hi c th pht huy ti a tim nng ca mnh, hot ng mt cch hiu qu v gp phn vo s pht trin chung ca nn kinh t. Xt trn gc tng th nn kinh t, xut pht t chc nng phn phi ca ti chnh, chng ta c th thy rng ti chnh lm cho cc lung vn trong x hi di chuyn mt cch hp l, gp phn to ra hiu qu trong vic s dng vn ca cc ch th kinh t, v nh vy lm cho x hi gp phn pht trin mt cch mnh m hn. Cc ngun vn nhn ri s c di chuyn t ni ang tha sang ni cn ti n (tn dng). Cc doanh nghip s khng phi tnh ton n vic tch mt s tin trong ngun lc ti chnh c hn lp qu d phng ni b nhm bo m n nh trc ri ro m c th s dng lng tin vo mc ch khc mang li hiu qu cao (bo him). Vai tr ny xut pht t c chc nng phn phi v gim st ca ti chnh. Xt trn gc ni b tng ch th, v d nh doanh nghip, ti chnh cn c vai tr gip doanh nghip kim sot c cc lung tin phn b ngun ti chnh c hn mt cch hp l vo cc mc ch khc nhau. Thng qua chc nng gim st ti chnh cn c th gip doanh nghip kim tra tnh hnh hot ng ti chnh ca mnh, rt ra nhng mt c v cha c trong k kinh doanh v c bin php i ng kp thi, trnh khi nguy c thua l. III.iu kin ra i v lch s pht trin ca ti chnh Trong qu trnh hnh thnh v pht trin, ti chnh i hi mt s iu kin nht nh. nhng iu kin ny ni tip nhau tho mn y nhng c trng ca ti chnh.

Fundamentals of Finance 1.iu kin ra i ca ti chnh a. Nn kinh t hng ho- tin t tho mn vic ti chnh c th ra i, cc c trng ca ti chnh cn phi c y iu kin thc hin y chc nng ca mnh. nu xt theo tin trnh pht trin ca kinh t trong lch s c th nhn thy r iu ny. Trong thi k kinh t sn bt hi lm nguyn thu, khng tn ti sn xut, s lng vt phm m con ngi kim c thm ch cha tho mn nhu cu phn phi ln u, cho nn cha th tho mn c trng phn phi li ca ti chnh. Nh vy cha th c ti chnh trong thi k ny. n khi nn kinh t pht trin thm mt bc, tin ln thi k sn xut t cung t cp th ti chnh cng cha th ra i, l do l lc ny cha c s tn ti ca hng ha, nhng g sn xut ra mi ch dng li mc sn phm, cha c trao i mua bn. Khi nn kinh t hng ha ra i, bc u c s trao i, mua bn trong x hi, hng ha xut hin. c trng phn phi li ca ti chnh c tha mn bi v lc ny trong x hi xut hin tch ly v trao i, do vy c phn phi li. Tuy nhin ti chnh mi ch dng li mc manh nha c nhng du hiu ra i, bi v lc ny cha xut hin tin t, hot ng phn phi mi ch c thc hin di dng hin vt, v nh vy cha tha mn c trng phn phi di dng gi tr. n khi nn kinh t hng ha pht trin ti mt mc nht nh, tr thnh nn kinh t hng ha- tin t, cng vi s xut hin ca tin t l s tng tc ca cc quan h kinh t trong x hi. Tin t pht huy vai tr lm du bi trn cho cc hot ng kinh t, ng thi lm cho cc quan h phn phi tr nn linh hot v d dng hn rt nhiu. Tng lng sn phm trong x hi tng ln ng k, nhu cu phn phi tr nn rt ln, v tin ng vai tr trung gian trong cc quan h phn phi v trao i, lm cho chng c th c thc hin di mt dng thc mi, l di dng gi tr. Cho ti lc ny tt c cc c trng ca ti chnh u c tha mn, v do ti chnh c ra i khi nn kinh t hng ha- tin t xut hin. b. S ra i v pht trin cc chc nng ca nh nc D cho khng phi l iu kin cn phi c ti chnh ra i nhng nh nc li ng vai tr rt quan trng trong s ra i ca mt b phn trong h thng ti chnh, l ti chnh Nh nc, m ch yu l ngn sch Nh nc. Cng cn phi ni thm rng t khi c nh nc ra i, ch th c bit ny tham gia mt cch tch cc vo hot ng ca h thng ti chnh v lm cho ngn sch Nh nc tr thnh mt khu c v tr quan trng i vi ti chnh. Nh nc cng s dng quyn lc ca mnh, to ra cc tc ng ch quan lm cho hot ng ti chnh pht trin theo mun ca mnh. 2.S pht trin ca ti chnh S pht trin ca ti chnh c th hin qua qu trnh pht trin ca tng b phn trong h thng ti chnh v nhng nhn t tc ng n s pht trin ca mi b phn . a. Cc nhn t nh hng n s pht trin ca ti chnh Trong s cc nhn t nh hng ti s pht trin ca ti chnh th quan trng nht l cc iu kin ti chnh ra i, l s ra i v pht trin ca nn kinh t hng ha tin t v s ra

Introductory Finance i v pht trin cc chc nng ca nh nc, trong ng vai tr then cht l s ra i v pht trin ca nn kinh t hng ha tin t. d phn bit c th xem xt cc nhn t nh hng ti s pht trin ca ti chnh theo hai gic , l nhng nhn t c tnh khch quan v nhng nhn t c tnh ch quan. nu xem xt nhng nhn t c tnh khch quan th c th xp vo nhm ny nhng iu kin ti chnh ra i. Ngoi ra cn c nhng nhn t khc nh tnh hnh bin ng ca nn kinh t, c trong nc v th gii ni chung, s tin b ca khoa hc k thut. i vi cc nhn t c tnh khch quan th con ngi khng th iu khin c m ch c th tu theo tnh hnh din bin c cc bin php ng ph thch hp. Cc nhn t ch quan bao gm s tc ng t pha nh nc, s tc ng ny c th theo hng tch cc nhng cng c th theo hng khng c li i vi s pht trin ca ti chnh. Cng nhm ny cn c trnh nhn thc ca ngi dn i vi ti chnh ni ring v trnh dn tr ni chung. Nh vy c th chia nhm nhn t ch quan thnh nhm nhn t c tnh php lut v nhm nhn t c tnh vn ho- lch s. Nhm nhn t ch quan ny c tnh cht tng i quan trng quyt nh mc pht trin ca ti chnh tng quc gia hoc khu vc bi v y l nhm nhn t ph thuc vo con ngi. V d nh chnh sch ti chnh, hnh lang php l m Nh nc dng ra ti chnh pht trin m hp l th s lm cho h thng cc quan h ti chnh nc c thc y v tr nn mnh hn. Hoc trong thi im kinh t gp kh khn, nu nh cc bin php i ph ca Nh nc a ra hp l th nn kinh t s c th nhanh chng phc hi v tip tc pht trin. S kt hp gia cc nhm nhn t khch quan v cc nhm nhn t mang tnh ch quan s to nn mt c s cc quan h ti chnh tn ti v pht trin. b. S pht trin ca cc quan h ti chnh i vi quan h tn dng: Trong thi k u, tn dng ch yu tn ti di hnh thc cho vay nng li. Ch c nhng ngi giu c mi tin cho vay, cn nhng ngi cn vay li l nhng ngi ngho kh. V vy hnh thc ca quan h tn dng thi k ny thng l quan h trc tip gia ngi vay v ngi cho vay. n khi nn kinh t pht trin n ch t bn th lc ny hnh thnh quan h tn dng gia nhng ng ch t bn v h thng Ngn hng. Vn ca h thng Ngn hng lc ny l huy ng t nhng ngun ri rc trong dn. Cng vi s pht trin ca sn xut, mt loi hnh quan h tn dng mi ra i nhm tha mn nhu cu vn ngy cng cao trong x hi, l tn dng thng mi gia cc nh sn xut. V ti thi im hin ti, nhng trung gian ti chnh ang ngy cng gp phn to ra s n nh v ngun vn cho cc ch th kinh t, t thc y s pht trin chung ca ton x hi. Hin nay, cng vi s ra i ca nhng phng thc tn dng hin i, hot ng tn dng tr nn cc k ph bin v l mt nhn t khng th thiu ca hot ng kinh t- x hi. i vi hot ng bo him: Bc u bo him ch tn ti di dng gp thc la chung phng trnh mt ma, nhng k t khi bo him hng hi ra i, quan h bo him c nh du mt bc thay i v cht. Bo him hng hi, bao gm bo him thn tu thuyn v bo him hng ha vn chuyn bng ng bin to tin cho hng lot cc loi hnh bo him sau ny nh bo him con ngi, bo him trch nhim dn s, bo him ha hon, bo him trm cp Ni chung cho n nay gn nh tt c nhng loi thit hi c th xy ra do gp phi ri ro u c cc cng ty bo him nhn bi thng. i vi cc hot ng ti chnh ca Nh nc: phc v cho c mt b my hnh chnh, qun s ca mnh, ch phong kin phi t ra cc th thu nhm bo m tin cho Nh nc c th hot ng, c bit l trong nhng trng hp chin tranh hoc khi vua cha khng c kh nng iu hnh th cc sc thu mi lin tc ra i v c rt nhiu sc thu v l. Cng vi s thoi tro ca ch phong kin, nh nc thuc v tay giai cp t sn, m i biu ca n l quc hi, ngh vin. Chnh y l c quan qun l vic chi, tiu ca nh nc v ban hnh cc sc thu. Cng vi s m rng ca Nh nc v s pht trin ca nn

Fundamentals of Finance vn minh, nhu cu ngy cng ln v ti chnh i hi nh nc phi i vay ca dn di hnh thc pht hnh tri phiu chnh ph ( nc ta gi l cng tri). Ngn sch nh nc tr thnh mt qu ti chnh gip nh nc thc hin chc nng ca mnh. V cng vi vic s dng Ngn sch nh nc phn b cc khon tin c c vo cc mc ch khc nhau, nh nc v ang gp phn vo s pht trin chung ca x hi. i vi hot ng ti chnh ni b ca mi ch th kinh t trong x hi, s pht trin ca ti chnh c th hin thng qua s hin i ha kh nng qun l ti chnh trong ni b doanh nghip. Thm ch hin nay cn c c mt ngnh hc chuyn nghin cu v qun l ti chnh trong doanh nghip. IV.Phn loi h thng ti chnh C nhiu tiu thc khc nhau phn loi h thng ti chnh, di y l mt s tiu thc thng dng nht. 1.Da theo tnh cht phn phi ca ti chnh Nu cn c vo tnh cht phn phi ca ti chnh th chng ta c th chia ti chnh thnh 5 b phn nh sau: Tn dng Bo him Ti chnh Nh nc Ti chnh doanh nghip Ti chnh h gia nh v t chc x hi Cc b phn ny c mi quan h qua li mt thit vi nhau trong tng th h thng ti chnh. Mi quan h gia cc khu trong h thng ti chnh c th c biu din theo s Ti chnh Nh nc

Bo him

Tn dng

Ti chnh h gia nh v t chc x hi

Ti chnh doanh nghip

C th ni rng khu ti chnh doanh nghip l c s, nn tng cho h thng ti chnh bi v ngun ti chnh cho phn phi c hnh thnh t y. Doanh nghip l ni to ra gi tr mi cho x hi, v do cng to ra ngun ti chnh c s t phn phi li cho cc b phn khc nh ti chnh Nh nc (np thu), bo him (mua bo him) hoc tn dng (vay v cho vay). Ngoi ra, ngun tin lng m doanh nghip tr cho cng nhn vin cng gp phn to nn ngun ti chnh trong b phn h gia nh v c nhn. Trong h thng ni trn, khu ti chnh Nh nc gi vai tr ch o v c nh hng rt ln n cc khu cn li. Vic Nh nc ban hnh cc chnh sch, php lut v ti chnh s

Introductory Finance c th to iu kin thun li cc khu vc khc pht trin nhng nu vic ban hnh khng tt, khng da trn c s thc t dn n vic chng cho, ln sn nhau gia cc khu th s lm tr tr s pht trin ca tng khu ni ring v ca ton b h thng ni chung. Hn na, vic thu- chi ca ngn sch Nh nc- mt b phn ch yu ca ti chnh Nh nc- cng l mt nhn t quan trng c tm nh hng ln n nn kinh t. Vic phi hp nhp nhng gia cc khu trong h thng ti chnh c ngha quyt nh i vi li ch chung. V d nh trong khi nn kinh t c du hiu tng trng km, tng lng u t hn ch, lc ny b phn tn dng cn thc hin vic h li sut tin gi kch thch u t cho sn xut, ng thi b phn ti chnh Nh nc cn phi c cc chnh sch ph hp nh gim bt cc quy nh v iu kin khuyn khch nhng ngi c vn mnh dn b ra u t nhm lm cho ton b nn kinh t hot ng mnh ln v c hiu qu hn. 2.Da theo phm vi ca quan h ti chnh Nu da theo phm vi ca quan h ti chnh c ti chnh trong nc v ti chnh quc t. Tuy nhin, trong hai loi quan h ti chnh trn th ti chnh quc t rng hn v phc tp hn rt nhiu so vi ti chnh trong nc, hn na ti chnh quc t li c tm quan trng hn, do vy mc ch phn chia theo phm vi ch l nhm nghin cu ti chnh quc t. Ti chnh quc t bao gm quan h ti chnh gia ch th ca vng, quc gia ny vi ch th kinh t ca vng, quc gia khc. Ti chnh quc t ph thuc vo mt s nhn t nh t gi hi oi, s khc bit trong chnh sch ti chnh ca hai quc gia, tnh u i trong lin minh kinh t khu vc Tuy nhin nhn t quan trng nht nh hng n ti chnh quc t l t gi hi oi, v ko theo n l vn cn cn thanh ton quc t. Chnh v vy chnh sch t gi ca mt quc gia l vn ht sc nhy cm, n khng ch nh hng ti tnh hnh kinh t ca mt nc m cn c th l c khu vc hoc ton cu, c bit l i vi nhng quc gia c ng tin mnh. V d nh tnh hnh khng hong ti chnh, ko theo l khng hong chnh tr Argentina cui nm 2001 bt ngun t vic Argentina p dng chnh sch t gi c nh 1 ng peso ngang gi vi 1 dollar M trong sut mt thi gian di. 3.Da theo hnh thc s hu Ngoi ra c th phn loi ti chnh theo hnh thc s hu ca hot ng ti chnh, c th c ti chnh cng (thuc khu vc Nh nc) v ti chnh t (thuc khu vc doanh nghip v t nhn). Trong ti chnh cng c ti chnh Nh nc v ti chnh doanh nghip Nh nc, y l hai khi nim khc nhau bi v ti chnh Nh nc phn nh cc hot ng thu- chi ca Nh nc, ch yu thng qua ngn sch Nh nc th ti chnh doanh nghip Nh nc li phn nh cc hot ng ti chnh ca doanh nghip Nh nc. V d nh tin li ca doanh nghip Nh nc khng c tnh vo khon thu cho ngn sch Nh nc nhng khon c tc c chia trong doanh nghip m Nh nc c c phn li l mt khon thu thuc ngn sch Nh nc. Hin ti i vi Vit nam, khu vc ti chnh cng v t u ang l ra nhiu im bt cp trong qun l v t chc hot ng. Tuy nhin theo tiu ch phn loi ny, ti chnh cng c tch ra v nghin cu ring c nhng iu chnh ph hp vi s pht trin ca nn kinh t.

Chng II: Tin t v lu thng tin t

I. Tin t 1.Khi nim tin t

rc khi tin hnh nghin cu su v tin t, u tin cn phi nm c khi nim v tin t, thy c ci g c th gi c l tin t, v u l tiu ch phn bit cc loi tin t vi nhau.

a. nh ngha tin t C nhiu nh ngha v tin t khc nhau ty theo quan im ca mi ngi nghin cu, tuy nhin di gic kinh t hc th cc nh kinh t thng nht a ra nh ngha v tin t nh sau: Tin t l bt c vt g c chp nhn chung i ly hng ho, dch v hoc thanh ton cc khon n Nh vy c th thy ngay, tin t trong nh ngha ny khng ch n thun l nhng loi tin t thng c nhc ti trong i sng x hi, m y bt c vt g cng c th s dng lm tin t nu nh vt c chp nhn mt cch rng ri trong trao i hng ho dch v v thanh ton cc khon n.2 b. Thuc tnh ca tin t Ph thuc vo nhu cu trao i ca con ngi: Nu nh con ngi khng cn nhu cu trao i th tin t cng chng cn ngha, do c th thy r tin t l mt phm tr lch s, n c thi im sinh ra v cng c thi im mt i. Thuc tnh ny cng quyt nh cc chc nng ca tin t. Sc mnh ca tin t c th hin qua sc mua ca n: Mt ng tin c nh gi l mnh hay khng ph thuc vo vic c s dng c n mua c nhiu th hay khng, nhng th y bao gm hng ha, dch v, v k c nhng ng tin khc. Ngi ta gi sc mnh ca tin l sc mua (purchasing parity). Vic o lng sc mua ca tin t c da trn vic nh gi kh nng mua c mt gi nhng hng ho v dch v c chn trc. Sc mua ca ng tin c chia thnh sc mua i ni v sc mua i ngoi, trong sc mua i ngoi th hin kh nng s dng tin mua mt hng ha ca quc gia khc. iu ny cng c ngha sc mua i ngoi bao hm c sc mua i ni v tng quan so snh gia sc mua i ni ca hai ng tin (t gi hi oi). V vy sc mua i ngoi c tnh phc tp cao hn so vi sc mua i ni. 2.Chc nng tin t Khi ni n chc nng ca tin t cng c ngha l cp n nhng yu t xut pht t bn cht ca tin t v tn ti khch quan ngoi mun ca con ngi. a. Phng tin trao i3 Xut pht t thuc tnh ca tin t, c th thy ngay tin t ra i t nhu cu trao i hng ho ca con ngi nn hin nhin y l chc nng xut hin sm nht ca tin t. Tin t c s dng nh l trung gian lm cho vic mua bn tr nn d dng v thun tin hn. Theo cng
Vic c coi l chp nhn chung cng c ngha l c chp nhn chung mt phm vi nht nh no , c th l vng, quc gia v thm chi l quc t. 3 Cn gi l chc nng phng tin lu thng
2

Introductory Finance thc trao i hng ho H-T-H ca Marx, tin t (T) ch xut hin nh mt i tng trung gian nhm chuyn ho H thnh H. Do trong nhiu trng hp ngi ta khng cn ti gi tr thc t ca tin m ch cn tn ti di dng du hiu gi tr l . b. Thc o gi tr ng thi vi vic thc hin chc nng phng tin trao i, th vi t cch l vt ngang gi c tha nhn chung, tin t cn thc hin thm chc nng thc o gi tr, khi mt hng ho c biu hin di dng gi tr c ngha l gi tr ca n c quy i ra tin. Vi vic quy i ra tin, gi tr ca mt hng ho s d dng c tnh ton v so snh vi gi tr ca cc hng ho khc. Khi ngi ta s dng tin o lng gi tr hng ho th lc ny xut hin thut ng gi c hng ho. c. Phng tin ct tr Ni chung, hai chc nng nhc ti trn l nhng chc nng ra i u tin ca x hi v cng tn ti song song vi nhau, tuy nhin trong qu trnh pht trin th tin t li hnh thnh nn nhng chc nng khc, mt trong l chc nng phng tin ct tr. Khi no tin t khng tham gia vo lu thng nhng n vn cn c x hi tha nhn th tin t vn c th thc hin c chc nng ct tr. d. Phng tin thanh ton Khi nhu cu x hi pht trin ln mt mc cao, tin t xut hin vi t cch l mt cng c gip tr n trong mua bn chu. Thay v s dng tin nh mt du hiu trung gian trong qu trnh trao i H-T-H, lc ny ngi ta s dng tin t vi t cch l mt hng ho c bit, c trao i trc tip ly hng ho khc. 3.Lch s pht trin ca tin t a. S ra i ca tin t S ra i ca tin t l kt qu tt yu ca mt qu trnh lch s xut pht t nhu cu trao i hng ha ca cc c nhn trong x hi. c c hnh thi tin t cn ti mt qu trnh lu di ca cc hnh thi trao i trong x hi. Hnh thi trao i gin n4: Trong hnh thi trao i ny ngi ta s dng trc tip mt hng ha ny o lng gi tr mt hng ha khc. Hnh thi trao i m rng5 qua mt hng ha lm vt mi gii trung gian: c th thun tin hn trong vic trao i hng ha, mt hng ha c s dng nh vt ngang gi chung c th lm c s trao i cc hng ha khc. Hnh thi tin t: Ti khi vt ngang gi chung c chp nhn mt phm vi rng, lc ny vt ngang gi chung tr thnh tin t. b. Qu trnh pht trin ca tin t Qu trnh pht trin ca tin t tri qua nhiu hnh thi khc nhau, tuy nhin c th tng kt li nhng hnh thi tin t ch yu bao gm: Tin t hng ho6 (commodity money): Tin cng ng thi l mt loi hng ho. iu ny cng c ngha l hng ho no c chp nhn rng ri tr thnh vt ngang gi chung s c coi l tin. Nhng nh th cng c ngha l bt c th g cng c th coi c l tin, ho t c th l vt phi kim nh xng ng vt, v s, thuc l nhng ho t ph bin nht l nhng kim loi qu, c bit l vng.
4 5

Hay hnh thi ngu nhin Hay hnh thi y 6 Cn gi l ho t

Monetary Study L do vng c chp nhn rng ri tr thnh tin t l n D chia nh Khng b tc ng bi s thay i nng sut lao ng x hi C bn vt l tt v d nhn bit Tuy nhin i vi ho t c mt im cn lu , l ho t vn c th thc hin c vai tr l mt hng ho nn n cng phi sn xut ra mi c c. Khi nhu cu i vi ho t qu ln th lng tin sn xut ra s khng p ng nhu cu x hi, lm hn ch quy m ca lu thng. V vy cn phi c mt loi tin mi p ng c i hi ca mt nn kinh t pht trin cao hn. Trc khi tin t pht trin thm mt mc c ton b x hi chp nhn thnh tin giy, n cn phi tri qua mt giai on trung gian l tin tng trng (token money). ngha ca s tng trng y l bn thn nhng loi tin ny c khng hoc khng c lng gi tr m n i biu. V d nh tin c bng bc pha ng ca ch Roma chng hn. Trong nhm tin tng trng ny c hai i biu chnh l tin kim loi v sau mi l tin giy. Tin kim loi: Mc d cng s dng kim loi nh vng v bc c tin, tuy nhin lc ny gi tr ca ng tin c khng bng 100% gi tr m n i biu. Vi s ra i ca tin kim loi, con ngi bt u bit n cch s dng du hiu ca gi tr i biu cho gi tr, to tin cho s ra i ca tin giy. Tin giy: Lc ny tin giy gn nh khng cn c gi tr na, n ch cn ng vai tr l mt vt biu hin gi tr m thi. Nu xt gi tr ca mt vt l lao ng kt tinh trong vic to ra vt th gi tr ca ng tin giy l qu nh b so vi lng gi tr m n i biu, do c th coi tin giy hon ton khng c gi tr thc t na. Th nhng tin giy c ton b x hi chp nhn nh l mt i biu cho gi tr nn vic s hu tin giy cng c ngha l ang s hu mt lng gi tr m n i biu. C hai loi tin giy c trng l tin ngn hng v tin php nh Tin ngn hng (bank note): C th i ra vng, do cc ngn hng pht hnh v c s dng mt cch t nguyn Tin php nh (fiat money): Khng th i ra vng, do Nh nc n hnh v c tnh cht bt buc lu hnh. Tin tn dng: Khng ging nh tin ngn hng, tin tn dng khng tn ti trn thc t m ch tn ti trn cc ti khon ngn hng khi ngi dn em tin giy gi ti ngn hng m thi. Tuy nhin, tin tn dng vn c coi nh l tin ang thc s hin hu v ngi s hu tin tn dng c quyn dng n nh tin giy bt c khi no mnh mun. c th s dng loi tin ny c th c hai cch, hoc rt tin giy ra dng nh bnh thng hoc dng mt cng c c bit do ngn hng pht hnh thay cho tin giy, cng c l giy chng nhn n ca ngn hng i vi ngi gi tin. i biu c trng ca nhm cng c ny l sc. Tin in t: Tin in t l dng pht trin cao nht ca tin t cho ti lc ny, thay v vic phi mang theo trong ngi mt cc tin hay mt tp sc, lc ny ngi ta ch vic gi tin ti ngn hng, khi lng tin trong ti khon ngn hng ca ngi ny s c s ho v tr thnh tin in t, tin in t ny hon ton c th s dng vo

Introductory Finance cc giao dch nh bnh thng nu c s h tng h tr c giao dch s dng loi tin ny. II.Cc ch tin t Bn cnh tin t l vn ch yu ca chng, trong chng ny cng c mt s vn khc c lin quan n tin t ng lu tm, ln lt trong tng mc cc vn s c cp, u tin l cc ch tin t tng tn ti trong lch s. Trc khi i vo nghin cu cc ch tin t cn phi hiu bn v (Standard) l g. Bn v c hiu l tiu chun mt quc gia xy dng ch tin t 1.Ch hai bn v (Bimetallic Standard) Ch hai bn v l ch tin t u tin c tha nhn chnh thc trong lch s loi ngi. N bt u hnh thnh vo u th k 18. Nguyn nhn hnh thnh ch hai bn v l s gia tng ca sn xut x hi lm cho khi lng trao i ngy cng ln, dn n vic ng tin bc c s dng trc tr nn khng cn ph hp na. Lc ny ngi ta bt u s dng thm vng nh l kim loi th hai c tin t. V vy bc v vng ng thi c coi l bn v. C vng v bc u c t do c thnh tin v cng c gi tr trong thanh ton v trao i. Trong ch hai bn v ny c hai cch quy i gia gi tr ng tin vng v gi tr ng tin bc nn cng c hai loi ch hai bn v: a. Ch bn v song song Trong ch bn v song song, gi tr ca ng tin bc v gi tr ca ng tin vng c so snh vi nhau trn c s so snh thc t gi tr ca kim loi bc v kim loi vng vo cng thi im. Nh vy c ngha l t l gi tr m ng tin bc i din v gi tr m ng tin vng i din s bin thin cng vi s thay i tng quan gi tr gia kim loi vng v kim loi bc. Nhc im ca ch ny cng bt ngun t chnh s thay i tng quan lin tc ny. Ngi nm gi tin s khng th quyt nh c vic nm gi tin no l c li cho mnh, do thng c tm l la chn mt loi tin c s dng ph bin hn. b. Ch bn v kp Khc vi ch bn v song song, ch bn v kp li quy nh mt t l c nh gia gi tr ca ng tin vng v ng tin bc, khng ph thuc vo gi tr thc t ca hai kim loi ny. iu ny c ngha rng nu nh mt ng Guinea c quy nh bng 10 ng Shilling th d cho t l gia kim loi bc v vng c thay i th no i chng na th t l 1/10 ny cng khng thay i. Mc d khc phc c nhc im ca ch bn v song song nhng ch ny li lm ny sinh mt vn mi, l s tng quan thc s gia hai ng tin. Nu nh t l 1/10 c duy tr trn danh ngha v t l thc s ch l 1/8 (Ngha l lc ny gi tr ca vng c mt ng vng ch i c 8 ng bc) th bc s tr nn b km i v mt gi tr tin t, trong lc gi tr ni ti ca bc vn gi nguyn, v vy ngi dn s rt bc trong lu thng nu chy thnh kim loi bc c gi hn. Ngi ta gi y l hin tng loi b tin tt ra khi lu thng. 2.Ch bn v vng (Gold Standard) Cho ti u th k 197, khi sn lng vng khai thc ln phc v cho nhu cu ca x hi, ch hai bn v thc s chm dt v thay vo l ch bn v n nht, gi l ch bn v vng. ng tin bng bc khng cn c a vo lu hnh, nh chm dt c nhng vng mc ca ch hai bn v. Theo nh ch bn v vng, kim loi vng
7

Thi gian t 1880-1914

Monetary Study l kim loi duy nht c s dng c tin. Ch ny c s pht trin theo ba giai on khc nhau. a. Ch bn v tin vng y l ch tin t thng thong v n nh nht trong lch s, v theo nh quy nh ca ch ny vng c t do c thnh tin, cc loi tin ph, tin ngn hng cng nh tin tn dng c t do i thnh vng nu mun, v bn cnh php lut cng cho php t do xut nhp khu vng. Theo nh cch quy nh ny, vng lun c phn nh trung thc gi tr ca mnh, do s kh c kh nng xy ra hin tng lm pht. Tuy nhin, nhc im ca ch tin t ny l ng tin vng vn l hng ho, do n khng th sn xut nhu cu ngy cng tng ca x hi. Thm vo gi tr thc s ca ng tin trong lu thng cng ngy cng km i so vi lng gi tr m n i biu v nhiu nguyn nhn. b. Ch bn v vng thi Ngi ta gi l ch bn v vng thi v vng khng cn tn ti di dng tin na m c c thnh thi. Trong ch bn v vng thi, vng khng cn c t do c thnh tin a vo lu thng na, lc ny tin trong lu thng phi c quy nh cht ch v hm lng vng. Bn cnh , cc loi tin ngn hng khng c i ra vng mt cch t do m phi t mt tiu chun nht nh do Nh nc ra th mi c th i ra vng. Hot ng xut nhp khu vng cng b kim sot cht ch v cng c lc b cm. c. Ch bn v hi oi vng Ch bn v hi oi vng cng c p dng trong mt qung thi gian tng t nh ch bn v vng thi. Cng c nhng quy nh tng t nh ch bn v vng thi, nhng khc i mt cht l cc loi tin ngn hng trong ch ny s khng c chuyn ra vng m chuyn ra ngoi t ca nc thc hin ch bn v vng thi. Vic chuyn i ny cng khng c thc hin t do m phi thc hin vi mt s lng ln. 3.Ch lu thng tin giy Trong ch ny, tin giy thay th cho vng thc hin chc nng ca tin t, nhng nh phn tch, tin giy gn nh khng c gi tr m n ch l loi tin mang du hiu gi tr m thi. S d tin giy c tha nhn chung l do n c Nh nc cng nhn, bo m v bt buc mi ngi phi tun th. Mt l do khc khng km phn quan trng, l lng tin ca ngi dn i vi ng tin giy. Mt khi lng tin ny mt i th ngi dn s la chn khng nm gi ng tin giy na v thay vo nm gi vng hoc nhng vt dng c gi khc. III.Cung cu tin t S ra i ca tin giy, km theo c trng ca n ch l i biu cho gi tr, dn n mt s thay i ln trong lu thng hng ho v trao i. Trong thi k vng cn c coi l tin t th bn thn vng c th t iu chnh cc mi quan h cung cu trong x hi, lm cho lng tin trong lu thng lun gi c tnh n nh, t dn n vic lun c c mt lng tin hp l trong lu thng th vi tin giy vn li khc. Tin giy, xt trn mt kha cnh, ch l i biu ca tin vng m thi. Nhng tin giy li khng i c ra vng nn bn thn tin giy khng th iu ho c trong lu thng. Nu nh lng tin giy tung vo lu thng qu cao s dn n lm pht v ngc li. V vy vic nghin cu cc quy lut cung v cu tin t chnh l nhm c c mt lng tin giy trong lu thng ti u. Tuy nhin trc khi i vo nghin cu cung v cu tin t, cn phi nm c khi nim v khi tin t.

Introductory Finance 1.Khi tin t Trong lu thng tin t, ngi ta hnh thnh nn nhng php o khi lng tin t trong lu thng khc nhau tu thuc vo tnh lng ca tin t, vi nhng khi tin t khc nhau th tnh lng chung trong khi cng khc nhau. Cho n nay c nhng khi tin sau: M0: Bao gm tng lng tin mt c trong lu thng M1: M0 Tin gi khng k hn c th pht sc M2: M1 Tin gi tit kim khng th pht sc Tin gi c k hn M3: M2 Tin gi cc nh ch ti chnh ngoi ngn hng L: M3 Tn phiu kho bc Tri phiu kho bc Chp phiu ngn hng Thng phiu

2.Cung tin v cu tin C th hnh dung v cung v cu tin t nh sau: Mc cung tin l mc tin c cung ng cho nn kinh t Mc cu tin l s lng tin m cc c nhn mun nm gi a. Cung tin Nhn chung, hin nay trong x hi c hai ngun chnh pht hnh tin ra th trng, l NHTW v NHTM, trong NHTW pht hnh tin php nh cn NHTM pht hnh tin tn dng. V vy u tin c th nhn nh v mc cung ca hai loi tin ny v cc nhn t nh hng nh sau Tin giy: y l tin php nh do NHTW pht hnh, cn c gi l c s tin (MB)8. Lng tin giy trong lu thng tn ti di hai dng, dng th nht c nm gi bi cc ch th kinh t, v c k hiu l C.9 Dng th hai tn ti trong cc ngn hng di dng d tr, k hiu l R.10 Nh vy MB=C+R Tin tn dng
8 9

MB= Monetary Base, cn gi l lng tin c s Vit tt ca Cash (Tin mt) 10 Vit tt ca Reserve (D tr)

Monetary Study Bn cnh tin php nh do NHTW pht hnh, cn c loi tin tn dng do cc NHTM pht hnh, lng tin ny da trn c s s tin d tr R m cc NHTM nm gi, c k hiu l D.11 Trn c s ca nhng phn tch trn, cng vi nhn xt lng tin d tr R khng c a vo lu thng (nu a vo lu thng th s khng cn l d tr na), chng ta s c c cng thc tnh tng lng cung tin MS.12 MS=C+D Trn thc t, vi vic s dng tin tn dng ca cc NHTM, lng tin cung ng ra lu thng ln hn nhiu so vi lng tin c s, so snh s gia tng ca lng cung tin vi c s tin ngi ta s dng i lng s nhn tin t m 13 m=MS/MB T cng thc ny c th thy MS = MB x m, hay ni cch khc, lng cung tin ph thuc vo lng tin c s v s nhn tin t. Thay MS = C + D14 v MB = R + C c m = (1 + C/D)/(R/D +C/D) C/D c gi l c15 : T l gia tin mt v tin gi tit kim R/D c gi l r16 : T l d tr ca ngn hng thng mi Khi s c cng thc tnh m: m = (1 + c) / (r + c) T y cng c th rt ra kt lun rng s nhn tin ph thuc vo t l d tr ca cc ngn hng thng mi v t l gia tin mt v tin gi tit kim. b. Cu tin Tuy nhin vn cn nghin cu trong mc ny l lng tin trong lu thng nh th no l va . Cu hi t ra l mi tng quan gia cung tin v cu tin nh th no s lm cho nhu cu i vi tin t tr nn cn bng. tr li cu hi ny c rt nhiu nh kinh t hc xy dng nhng hc thuyt tin t khc nhau, di y l mt s quan im tiu biu. Tuy nhin tt c cc hc thuyt ny u c mt im chung, l da trn phng trnh tng quan gia tng gi c sn phm x hi v lng tin trong lu thng. Phng trnh ny c dng chung nh sau: M.V=P.Q17 Trong cng thc ny: +M: Lng tin trong lu thng, hay ni cch khc l lng cung tin. +V: S ln quay vng ca tin t trong n v thi gian +P: Gi c sn phm x hi +Q: Lng sn phm x hi Quan im ca K. Marx18
11 12

Vit tt ca Deposit (tin gi tit kim) MS= Money Supply 13 m= money multiplier 14 Gi s php o cung tin l php o M1, gm c tin mt v tin gi khng k hn 15 c = Currency Ratio 16 r = Reserve Ratio 17 i lng Q cn c th c k hiu l Y- Yield

Introductory Finance Theo quan im ca Marx th tng s tin cn thit trong lu thng bng tng gi c hng ho trong lu thng chia cho tc lun chuyn ca tin t. Cng thc ban u ca Marx n gin ch l: P.Q M= V

Theo l lun ca Marx, M c xy dng theo cng thc ny chnh l khi lng tin t cn thit trong lu thng, v th nn nu nh lng cung tin trong x hi t bng M th s lm cho th trng n nh. Cn nu nh lng tin thc t trong lu thng ln hn M s dn ti lm pht v cung tin vt cu tin. Cn ngc li th s c th dn n thiu pht (gim pht). Nh vy Marx l ngi t nn mng cho nhng l lun v tin t, nhng hc thuyt c cp tip theo y i su hn vo cc bin s trong cng thc trn xc nh khi lng tin t cn thit trong lu thng.
Quan im ca I. Fisher19 Quan im ca Fisher c th hin trong hc thuyt s lng tin t20 ca ng. Cng da trn phng trnh M.V=P.Q, Fisher t ra gi thit i vi i lng V (s vng quay ca tin t) trong ngn hn. Theo ng, trong ngn hn V l mt i lng bt bin v tc quay vng tin ph thuc vo thi quen thanh ton, m thi quen ny rt kh thay i. Fisher t 1/V=k21, t dn n cng thc

Md= k.P.Q Vi k khng i nn lc ny Md (s lng tin do cc ch th nm gi- cu tin t) hon ton ph thuc vo P.Q, vi P.Q l tng chi tiu ca x hi (cng c th hnh dung nh tng thu nhp). Do , Fisher kt lun l cu tin l mt hm s thun tu ca thu nhp. ng thi lc , vi vic cho rng cc ch th kinh t gi tin ch nhm mc ch giao dch nn ng a ra thm mt kt lun khc l li sut hon ton khng c tc ng g ti cu tin.
Quan im ca trng phi Cambridge Cng da trn phng trnh tng t nh ca Fisher, nhng cc nh kinh t hc theo trng phi Cambridge li xut pht t ng c nm gi tin ca cc c nhn nghin cu, theo cc c nhn c th nm gi tin xut pht t ng c giao dch (ging nh Fisher), nhng bn cnh h cng c th gi tin v mc ch ct tr ca ci. Cc nh kinh t hc theo trng phi Cambridge cng khng loi b yu t li sut khi tnh ton M. Tuy nhin, h cng xy dng cng thc ging nh ca Fisher, vi k l mt hng s khng i, cng c ngha l cu tin vn l mt hm s ph thuc vo thu nhp danh ngha. V mc d khng gt b li sut nhng trong cng thc ca h li sut khng c cp ti. Trn thc t, bng nhng kho st ngi ta pht hin ra rng, tri ngc vi nhng g hai hc thuyt trn gi nh, V khng h bt bin. Do , nhng l thuyt ny khng th gii quyt c vn cu tin v khng c s hin din yu t bin ng ca V. Quan im ca J.M. Keynes22
18 19

Karl Marx, 1818-1883, nh kinh t chnh tr hc c Irving Fisher, 1887-1947, nh kinh t hc M 20 Quantity theory of Money 21 k c gi l h s a thch tin 22 John Maynard Keynes, 1883-1946, nh kinh t hc Anh

Monetary Study Vn l mt nh kinh t theo trng phi c in Cambridge, Keynes cng c cch tip cn vn tng i ging so vi nhng g trng phi ny theo ui, l bt u t vic nghin cu nhu cu ca cc c nhn trong vic nm gi tin. Tuy nhin, Keynes c nhng thay i phn nh c s hin din ca nhng yu t khc bn cnh thu nhp. Quan im ca ng c th hin trong l thuyt a thch tin mt23, trong cp ti ba ng c chnh con ngi nm gi tin ng c giao dch: Tin c s dng cho cc giao dch hng ngy ng c d phng: Tin c ct tr d phng cho cc s kin bt ng ng c u c: Tin c s dng cho mc ch mang tnh u c ng c giao dch v ng c d phng, theo phn tch ca Keynes th cu tin vn t l vi thu nhp, nh vy cha c s thay i no so vi trng phi Cambridge, s tin b ca Keynes ch th hin ng c th ba, l ng c u c. Trong ng c ny, con ngi nm gi tin trn c s so snh vi vic nm gi nhng ti sn ti chnh c tnh sinh li khc24. Nu nh vic nm gi tin c li hn so vi vic nm gi tri phiu th cc c nhn s gi tin, in hnh ca trng hp ny l li sut gim xung. Nh vy theo Keynes cu tin t cho nhu cu u c c lin h m vi li sut. Do , ng xy dng mt cng thc tnh cu tin t nh sau: Md = f(i,Q).P Vi i l li sut Tuy nhin, im cn lu trong cng thc ny l M lin h nghch vi i v lin h thun vi Q, v vy c th biu din di dng sau. Md = f( i , Q ) - + P Du tr th hin mi lin h nghch cn du cng th hin mi lin h thun. Trong iu kin cn bng Md bng M, v vy chng ta c cng thc xc nh V nh sau: Q Q V= V= f( ii,,Q )) f( - Q
- + +

Quan im thi k hu Keynes v hc thuyt tin t hin i ca M. Friedman Sau thi k ca Keynes, c nhiu nh kinh t hc tip tc pht trin hc thuyt ca ng nh James Tobin, William Baumol. c bit nh kinh t hc ngi m M. Friedman cho ra i hc thuyt tin t hin i ni ting vi quan im cho rng cu tin t cng l mt loi cu i vi ti sn, v vy n cng s chu bt k tc ng no m cu i vi cc loi ti sn khc gp phi.

IV.Lm pht Trong nhng mc trc ca chng khi nim lm pht c nhc ti nhiu ln, tuy nhin nghin cu tin t th cn phi c ci nhn c th hn v khi nim ny.
23 24

Liquidity Preference Theory Trong hc thuyt ca Keynes l tri phiu

Introductory Finance
1.Khi nim lm pht Trc thi k tin tng trng ra i, vi s tn ti ca tin hng ho, bn thn ng tin cng c gi tr ni ti ca n nn quan h cung cu tin t c th t cn bng. Nhng k t khi tin tng trng, c bit l tin giy ra i th s lng gi tr m ng tin i biu khng tng xng vi gi tr ni ti ca bn thn ng tin. Lc ny ngi ta ch quan tm n gi tr danh ngha ca ng tin m thi25. Do bt u dn n hin tng s lng tin t trong lu thng khng tng xng vi nhu cu thc t, v thng thng hin tng xy ra l lng tin trong lu thng ln hn so vi nhu cu. Khi lng tin trong lu thng vt qu nhu cu thc t th sc mua thc t ca ng tin thp hn so vi s lng gi tr m n i biu. l nguyn nhn dn n lm pht. C th c nh ngha v lm pht nh sau:

Lm pht l s mt gi tng i lu di v lin tc ca tin giy so vi hng ha, ngoi t v vng. Nh vy, c coi l lm pht th s mt gi phi ko di v c tnh lin tc ch khng ch l trong mt thi gian ngn hoc c tnh ngt qung. Cng cn lu rng trong giai on u, tin giy ch mt gi so vi hng ho, nhng khi lm pht tng mnh, lc ny do nhu cu chuyn sang s dng cc ng tin thay th tin giy nn lm pht mt gi c so vi vng v ngoi t.
2.o lng lm pht

a. Tnh ton lm pht o lng lm pht, trc tin cn phi c khi nim v cc ch s gi c lm c s tnh ton mc lm pht: Ch s gi tiu dng (CPI)26: c xy dng da trn mt gi hng, bao gm mt s loi hng tiu dng tiu biu v gi c ca nhng loi hng ny, trong khi tnh ton CPI th mc quan trng ca hng ho cng c tnh ti.

I P = i pj d j
j =1

Trong

Ip: Ch s gi tiu dng ipj : Ch s gi c ca nhm hng ha (dch v) th j dj: T trng mc tiu dng ca nhm th j27

Da vo ch s CPI chng ta c cng thc tnh ton lm pht nh sau:

I G P = P 1 100% I P 1

Trong

GP l t l lm pht IP l ch s gi c hin ti IP-1 l ch s gi c mt nm trc

b. Cc loi lm pht:

25 26

Gi tr danh ngha ca ng tin l s lng gi tr m n i biu c th hin trn b mt ng tin. Consumer Price Index 27 dj = 1

Monetary Study C ba mc lm pht c nhc ti nhiu: Lm pht thng thng (Normal inflation): tc lm pht khong 10% Lm pht phi m (High inflation): tc lm pht c o lng bng 2,3 con s Siu lm pht (Hyper Inflation): tc lm pht ln hn 3 con s

Trong trng hp lm pht thng thng th lm pht khng gy ra hu qu ln, thm ch trong nhiu trng hp lm pht thng thng cn c tc dng kch thch s pht trin ca nn kinh t x hi. Tuy nhin nu xy ra lm pht phi m hay siu lm pht th hu qu m chng mang li cho nn kinh t l khng th lng ht c. Tuy nhin ngi ta cng c mt cch khc na phn loi lm pht, l lm pht c th lng trc c v lm pht khng th lng trc c. Nu lm pht l lng trc c, tc l n din ra n nh theo quy lut, v thng thng l vi mt t l thp, th cc tc ng n nn kinh t l khng ln v x hi tnh n khon lm pht ny khi lp cc k hoch hot ng sn xut kinh doanh Bn cnh l loi lm pht khng lng trc c, nhng lm pht ny xy ra t ngt v khng c bo trc cho nn cc thnh phn kinh t trong x hi khng c nhng d bo v phi ng ph mt cch t ngt. Nhng lm pht kiu ny thng nguy him v d b y ln thnh lm pht phi m hoc siu lm pht, gy ra nhng hu qu rt xu cho s pht trin ca nn kinh t x hi.
3.Nguyn nhn ca lm pht Trong mc ny, nhng nguyn nhn ch yu dn n lm pht s c cp ti, t c th gip tm hiu thu o hn v bn cht cng nh cch ngn nga lm pht v nhng nh hng tiu cc ca n ti i sng kinh t x hi.

a. S mt cn i nghim trng gia quan h cung cu28 Nguyn nhn u tin c th dn ti lm pht l s mt cn i nghim trng gia quan h cung v cu trn th trng, c th l s mt cn i cung cu th hin trn nhng lnh vc sau: S mt cn i cung cu trong ngn sch Nh nc: Nh trong chng ngn sch Nh nc cp, ngn sch Nh nc c xy dng da trn c s thu (cung) v chi (cu). Nu nh xy ra bi chi ngn sch Nh nc (tc l cu vt qu cung), Nh nc s phi tm bin php khc phc, v mt trong s nhng bin php khc phc l pht hnh thm tin b p lng thiu ht, l nguyn nhn trc tip dn n tnh trng cu tin tng lm lm xy ra lm pht. Tuy nhin, cng nh nhng phn tch trong chng ngn sch Nh nc ch ra, Nh nc ch s dng bin php ny trong trng hp gp phi nhng vn nghim trng, cn thng thng bin php c s dng b p bi chi ngn sch Nh nc s l vay n. S mt cn i cung cu trong tiu dng ca x hi: y l nguyn nhn thng xuyn v ch yu dn n lm pht, do nhu cu tiu dng ca x hi vt qu kh nng cung ng, cng c th do kh nng cung ng gp phi vn nn b suy gim khng p ng c nhu cu. Khi cu vt cung th tt yu dn n s gia tng v gi c, t dn n lm pht. S mt cn i cung cu trong kinh t i ngoi: Vi s pht trin ngy cng mnh m ca hot ng kinh t i ngoi, cng vi vic tng cng thu ht cc ngun lc ti chnh vo trong nc, nn kinh t trong nc s tng trng v nhu cu, tuy

28

Cn gi l lm pht do cu ko- demand-pull inflation

Introductory Finance nhin nu nh lng cung khng tng kp tc p ng s gia tng nhu cu th tt yu s dn n vic gi c leo thang, t to ra lm pht. Nh vy, tu trung li, nhm nguyn nhn dn n lm pht ny u do hin tng cu vt qu cung gy ra, v vy xut hin thut ng lm pht do cu ko. b. S gia tng chi ph sn xut trong nn kinh t pht trin theo chiu hng th trng29 Bn cnh lm pht xut pht t vic cu vt qu cung, ngi ta cn thy ph bin loi lm pht xut pht t nguyn nhn gia tng chi ph sn xut vi mc vt qu mc gia tng ca nng sut lao ng, nhng yu t c th l: Tin lng Li nhun rng Gi ni a ca hng nhp khu Tng thu hoc cc ngha v i vi ngn sch Nh nc c. S khng hong c cu kinh t x hi nhng nc ang c s thay i v c cu x hi, thng thng t trng vn dnh cho hng ho dch v tiu dng s km hn so vi t trng vn dnh cho pht trin c s h tng v cng nghip nng. iu c th lm dn n s thiu thn tm thi hng tiu dng, nhng s thiu thn ny li tc ng vo tm l ngi tiu dng, dn n vic gi c tng ln, t lm ny sinh nguy c lm pht
4.Cc nh hng ca lm pht Bn cnh vic nghin cu nguyn nhn ca lm pht, mt vn na cng cn c cp n l cc nh hng m lm pht gy ra cho i sng kinh t x hi.

a. Gy nh hng trc tip ti thu nhp thc t ca con ngi Di tc ng ca lm pht, sc mua ca ng tin b gim i, dn n vic ngi dn s mua c t hng ho hn vi cng mt s tin lng mnh nhn c. Bn cnh , lm pht thng i km vi tht nghip, cng l mt nguyn nhn dn n vic ngun thu nhp ca cc c nhn b e do nghim trng. b. Lm nh hng ti quyn li ca nhng ngi c tin u t trung v di hn Khi u t trung v di hn, nh u t tnh li sut t trc, nhng trong iu kin lm pht mc li sut ny khng b p c s mt gi ca tin, t lm nh hng n quyn li ca h. c. nh hng ti sn xut v lu thng hng ha. Trong iu kin lm pht, cc quyt nh ti chnh, cc quyt nh u t u b bin dng, vn thng tp trung trong ngn hn v chy v nhng ni no c tnh sinh li ch khng c tp trung vo u t nhiu cho sn xut, v vy lm nh hng ti sn xut v s pht trin chung ca nn kinh t. d. nh hng ti ch tin t v tn dng nh hng ny ca lm pht lm cho tn dng thng mi v hot ng thu ht vn nhn ri ca ngn hng b e do, t lm ri lon hot ng ca cc t chc tn dng.
5.Mt s vn khc khi nghin cu lm pht

a. S st gi ca tin giy trong iu kin lm pht S st gi ca tin giy trong iu kin lm pht c th hin trn ba kha cnh:
29

Cn gi l lm pht do ph y- cost-push inflation

Monetary Study St gi i vi vng St gi i vi hng ho St gi i vi ngoi t Nhng s st gi ny l khng ng nht v thay i tu theo tng loi hnh lm pht. b. S n nh tin t Mun t c s n nh tin t trong iu kin lm pht din ra cn c nhng iu kin sau: Khi phc li c sn xut bnh thng m bo cn bng trong thu chi ti chnh C lng vng d tr c. Nh nc s dng lm pht nh mt cng c cho nhng mc ch ca mnh Lm pht khng hn l mt hin tng khch quan i vi nn kinh t, i khi lm pht l mt cng c c Nh nc s dng c ch ch nhm phc v cho nhng mc ch ca mnh. Nu xy ra lm pht m Nh nc c li th Nh nc vn s dng lm pht lm li cho mnh, in hnh l vic Nh nc s dng lm pht b p bi chi ngn sch. Ni chung, Nh nc s dng lm pht nh mt cng c c bit tng thu ti chnh v phn phi li thu nhp quc dn. V.Chnh sch tin t Vn cn c nghin cu tip theo l cc chnh sch tin t ca Nh nc, mc d ch l mt b phn trong h thng chnh sch kinh t, ti chnh ca Nh nc nhm iu chnh nn kinh t x hi nhng y l mt trong nhng nhm chnh sch quan trng nht tc ng ti s pht trin ca nn kinh t mt quc gia.
1.Chnh sch hot ng cng khai trn th trng L mt trong nhng bin php tc ng gin tip ti nn kinh t ca Nh nc, theo Nh nc thng qua NHTW tc ng ti cc loi th trng nhm to ra nhng s thay i theo mong mun ca Nh nc. Th trng m Nh nc y c th l th trng tin t (th trng vn ngn hn), th trng hi oi hoc th trng chng khon (th trng vn trung v di hn)30. Ti th trng tin t, c bit l th trng m31, vi c im l ch mua bn nhng loi chng khon ngn hn v c tnh lng cao, Nh nc c th s dng nhng bin php nh ng bng tin t hay mua bn cc loi ti sn ti chnh c tnh lng cao lm thay i lng tin mt c trong lu thng. Ti th trng hi oi, vi nhng chnh sch qun l ngoi hi khc nhau trong tng thi im, Nh nc c th iu chnh t gi hi oi m bo mt sc mua i ngoi hp l nht ca ng ni t. Ti th trng chng khon, NHTW c th mua v bn cc chng khon trung v di hn nhm lm thay i mc cung tin t theo chiu hng mong mun. Nhm bin php tc ng vo th trng m32 thuc nhm chnh sch hot ng cng khai trn th trng c Nh nc s dng nhiu nht khi mun tc ng iu chnh hot ng cung cu tin t theo mun ca mnh v nhm chnh sch ny c nhiu u im m cc nhm chnh sch khc khng c c. Trong nhm ny, i tng c iu chnh mua bn thng l cc loi tn phiu kho bc. Do c im ngn hn ca tn phiu nn khi c tung ra mua bn trn th trng n s gy tc ng ngay lp tc n cung v cu tin t, v vy phc v tt hn mc tiu ca chnh sch tin t.

30 31

Cc loi th trng vn s c cp k trong chng th trng vn Open Market- l loi th trng tin t c c s tham gia ca cc ch th phi ngn hng 32 Cn gi l nghip v th trng m- open market operations

Introductory Finance Trong nhm nghip v th trng m c hai phng thc, l phng thc ch ng v phng thc th ng. Trong nghip v th trng m ch ng (Dynamic) nhm thay i c s tin MB cn nghip v th trng m th ng (Defensive) nhm phn ng trc nhng thay i ca c cu tin t trng lu thng. Mt s u im ni bt ca nghip v th trng m C th tin hnh mt cch linh hot v nhanh chng iu chnh c quan h cung cu tin t mt cch chnh xc Do NHTW ch ng tin hnh nn c th kim sot d dng

2.Chnh sch ti chit khu (discount policy) L chnh sch th hin s cho vay ca NHTW i vi cc NHTM. Trong nghip v ca mnh, cc NHTM c nhng lc thiu ht tm thi tin mt gii quyt cc yu cu thanh ton hoc b p lng d tr bt buc. Khi , NHTM phi tm n NHTW vay tin, thng di dng chit khu li cc chng khon c gi (ti chit khu). Khi NHTW thay i mc li sut ti chit khu, hn mc ti chit khu hay iu kin ti chit khu i vi cc NHTM th cc NHTM s t ng phi thay i lng cung tin ra th trng, dn n s thay i trong th trng tin t. V d nh khi NHTW tng mc li sut ti chit khu ln, c ngha l cc NHTM s ng trc s thu hp v kh nng hon tr vn cho khch hng, do NHTM bt buc phi t ng thu hp hot ng tn dng ca mnh, dn n s thu hp hot ng lu thng tin t ca ton b nn kinh t.33 3.Chnh sch qu d tr bt buc (Reserve requirements) Qu d tr bt buc l mt s tin m cc NHTM bt buc phi c tnh theo phn trm tng s d tin gi ti mt thi im no . T l ny Vit nam hin nay l t 0% tr ln n 20% tng s vn huy ng ca NHTM. Qu d tr bt buc ny s c cc NHTM lp ti NHTW, khng c hng li sut v c quy nh c th trong tng thi k. Nh vy trong c cu tin mt ca NHTM s c d tr bt buc v d tr d tha. Vic thc hin d tr bt buc l mt chnh sch nhm m bo kh nng thanh ton cho cc NHTM, nhng bn cnh y cng l mt chnh sch c th c s dng nhm thay i c cu tin mt trong lu thng. Gi s NHTW quyt nh thay i mc d tr bt buc ca cc NHTM theo chiu hng tng ln, nh vy cc NHTM s phi chuyn bt mt phn d tr d tha thnh d tr bt buc, dn n vic lm suy gim kh nng cho vay ca cc NHTM. Chnh sch ti chit khu c mt li th l kh nng iu tit cng bng v vic thay i t l d tr s tc ng ti ton b cc ngn hng mt cch bnh ng. V n cng l mt bin php c sc tc ng rt ln ti nn kinh t. Tuy nhin, iu ny li dn ti mt nhc im ch yu ca chnh sch ti chit khu, l khng th tin hnh nhng iu chnh linh hot vi mc khng ln. Do vy, ni chung chnh sch ny khng phi l la chn hng u ca Nh nc khi mun to ra nhng thay i c mc va phi trong nn kinh t. 4.Chnh sch qun l ngoi hi Chnh sch qun l ngoi hi th hin s qun l ca Nh nc i vi ngoi hi. Mc ch chnh ca chnh sch ny l vic kim sot cc lung ra vo ca ngoi hi, c bit l vi cc nc ang pht trin, ni tnh hnh thiu ht cn cn thanh ton vng lai tr nn ph bin. Ni chung, nguyn tc ca chnh sch qun l ngoi hi l thu ht cng nhiu ngoi hi cng tt, kim sot cht ch v hn ch mc hp l nht cc lung ngoi hi ra khi bin gii quc gia, cng l vic qun l nghim ngt d tr ngoi hi quc gia.
33

Chng ngn hng v cc nghip v ngn hng s cp k hn n chnh sch ny.

Monetary Study
5.Chnh sch qun l t gi hi oi (foreign exchange policy) S dng chnh sch t gi hi oi iu tit nn kinh t cng l mt gii php thng c s dng. Chnh sch ny c th hin ch yu vic bn ra v mua vo ngoi t ca NHTW trn th trng ngoi hi. Trong chnh sch t gi hi oi, yu t rt quan trng quyt nh hnh thi can thip ca Nh nc vo th trng ngoi hi l ch t gi hi oi ca quc gia. Cho n nay c ba loi ch t gi hi oi c p dng: Ch t gi th ni Trong ch ny, hon ton khng c bt c mt s can thip no ca Nh nc, c th l NHTW vo th trng hi oi, t gi hi oi c xc nh da trn c s ca cc quan h cung cu. Ch t gi c nh Trong ch ny, NHTW lun tham gia vo th trng ngoi hi nhm duy tr t gi hi oi dao ng quanh mt mc t gi hi oi c nh. Nh vy, lun phi c s can thip ca NHTW bng cch mua vo hoc bn ra ng ni t nhm m bo t gi khng dao ng qu xa mc cho php. Ch t gi th ni c iu tit L s dung ho ca hai ch trn, trong ch ny mc d NHTW vn can thip vo th trng iu chnh t gi, tuy nhin lc ny t gi hi oi khng cn b bt buc phi c gi mt mc c nh hay dao ng vi bin hp quanh mc trung tm na, v vy ch ny vn c s iu tit nht nh nhng vn da trn c s th ni.

VI.H thng tin t quc t (SGK)

Chng III: Ngn sch Nh nc34

VII.Khi nim ngn sch Nh nc gn sch Nh nc l b phn cu thnh ca hot ng ti chnh Nh nc, v vy khi nghin cu v ti chnh ca Nh nc ngi ta thng tp trung vo nghin cu ngn sch Nh nc. C nhiu quan im v ngn sch Nh nc khi nhn t cc gc nghin cu khc nhau. Bn cnh , ti nhng nc c cc chnh th khc nhau th c cu v qun l ngn sch Nh nc cng rt khc nhau. Nhng vi gc nghin cu ngn sch Nh nc ti Vit Nam th ngn sch Nh nc cn phi c c nh ngha mt cch tng th nht di dng mt quan h ti chnh. V vy phn sau s xy dng mt nh ngha ngn sch Nh nc thng nht.
1.nh ngha ngn sch Nh nc

Theo lut ngn sch Nh nc35 ca Vit nam th ngn sch Nh nc c nh ngha nh sau:
Ngn sch Nh nc l ton b cc khon thu, chi ca Nh nc trong d ton c c quan Nh nc c thm quyn quyt nh v c thc hin trong mt nm m bo thc hin cc chc nng, nhim v ca Nh nc. .

Nh vy, theo nh ngha ca php lut Vit nam c th thy rng ngn sch Nh nc l mt tp hp cc khon thu, chi trong vng mt nm, gi l nm ngn sch36, do c quan Nh nc c thm quyn37 quyt nh v c tc dng m bo ngun ti chnh cho cc hot ng ca Nh nc. Ni chung nm ngn sch thng trng vi nm dng lch, nh Vit nam. Nhng c mt s nc li quy nh nm ngn sch c lch biu khc38. S quy nh ny c tnh lch s v truyn thng ty thuc vo tng quc gia v khu vc. Ngn sch Nh nc c phn cp thnh ngn sch Trung ng v ngn sch cc cp chnh quyn a phng. Ngn sch trung ng cp cao nht, c vai tr ch o i vi nn kinh t ca mt nc, cn ngn sch chnh quyn a phng c ngha i vi s pht trin ca a phng.39 Ngn sch a phng ph thuc vo ngn sch Trung ng, cn ngn sch cp di li ph thuc vo ngn sch cp trn. T nhng phn tch trn c th rt ra c mt nh ngha v ngn sch Nh nc di gc ti chnh nh sau:

Lu rng v c cu ngn sch Nh nc l rt khc nhau mi nc nn trong chng ny, cc l thuyt v ni dung nghin cu u c lin quan cht ch n thc tin ca Vit nam 35 c quc hi thng qua ngy 20-3-1996 36 Nm ngn sch (ti kho hoc ti chnh)- fiscal year, l mt giai on trong d ton thu-chi c ph chun c hiu lc thi hnh. 37 Vit nam l Quc hi 38 V d nh bt u vo 1/4 nm trc v kt thc vo 31/3 nm sau Anh v Nht hoc bt u vo 1/10 nm trc v kt thc vo 30/9 nm sau M 39 Ngn sch a phng gm c ngn sch cp tnh, thnh ph trc thuc trung ng; ngn sch cp huyn, th x; ngn sch cp phng.

34

Government Finance Ngn sch Nh nc l mt h thng cc quan h phn phi khng hon li gia Nh nc v cc ch th kinh t khc trong x hi nhm m bo thc hin cc chc nng v nhim v ca Nh nc. Phn di y s xem xt mi quan h phn phi trong ngn sch Nh nc thy rng liu quan h ny c phi l mt quan h ti chnh hay khng, mun l mt quan h ti chnh th ngn sch Nh nc phi tha mn cc iu kin ca mt quan h ti chnh, l: Phi l mt quan h phn phi: Mc d s th hin trn b mt ca quan h kinh t trong ngn sch Nh nc l quan h ny c thc hin gia Nh nc v cc ch th kinh t khc trong x hi nhng thc s quan h phn phi trong ngn sch Nh nc c thc hin t ngi np ngn sch Nh nc sang ngi hng t chi tiu ngn sch Nh nc. D cho y l mt mi quan h khng trc tip nhng l mt mi quan h hin nhin thng qua mt i tng trung gian l Nh nc. Sau khi tin c thu vo, n s khng li m s tip tc c chi ra theo cc nhu cu ca Nh nc, v mi quan h chi tiu ca ngn sch Nh nc u c nhng ngi c hng li nh s chi tiu . Do vy thc cht ca quan h phn phi trong ngn sch Nh nc l t ngi np ngn sch Nh nc sang ngi hng t chi tiu ngn sch Nh nc. Phi c mt qu tin t c thnh lp v s dng: Qu tin t c nhc ti y chnh l qu ngn sch Nh nc. Qu ngn sch Nh nc c qun l bi Nh nc, m c th l Quc hi v Chnh ph bi v ngn sch Nh nc l mt bn d ton thu chi hng nm c Chnh ph lp v trnh ln Quc hi ph duyt vo phin hp cui cng ca nm ngn sch. Dng thc tn ti ca qu ngn sch Nh nc Vit nam hin nay l Kho bc Nh nc. H thng kho bc Nh nc c quy nh nh sau40: Cp trung ng: Cc kho bc Nh nc Cp tnh, thnh ph, c khu trc thuc trung ng: Chi cc kho bc Nh nc Cp qun, huyn, thnh ph thuc tnh v tng ng: Chi nhnh kho bc Nh nc Ch yu c thc hin di dng tin t: Vic np ngn sch Nh nc cng nh vic cp pht ngn sch Nh nc ch yu c thc hin di dng tin t v y l mt hnh thc n gin v tin li nht i vi c bn np hoc cp pht ln bn nhn. Tuy nhin trong mt s trng hp cn thit th quan h trong ngn sch Nh nc cng c th c thc hin di dng hin vt, v d nh vic np thu nng nghip bng thc. Th nhng y ch l trng hp c bit khng c tnh cht ph bin, din ra mt cch l t v trong tng lai chc chn s b o thi.
2.c im ngn sch Nh nc

a. Quan h phn phi trong ngn sch Nh nc l khng hon tr41 Tnh cht phn phi khng hon tr ca quan h ngn sch Nh nc th hin ch mt khi np ngn sch Nh nc th ngi np s khng nhn li khon tin m mnh np, cng nh khi ngn sch Nh nc c cp pht ri th s khng i li. Nh trong chng u phn tch, y l tiu ch phn bit ngn sch Nh nc vi cc loi quan h ti chnh khc bi v mi loi quan h ti chnh c mt c im phn phi ring bit, nu nh quan h
40
41

Theo quyt nh s 87-TC/TCCB ngy 21 thng 3 nm 1991 Hay cn gi l khng hon tr trc tip

Introductory Finance tn dng l c hon tr, bo him l hon tr c iu kin th ngn sch Nh nc l quan h phn phi khng hon tr. b. S ra i ca ngn sch Nh nc ph thuc vo s ra i v pht trin cc chc nng ca Nh nc. C th ni rng s ra i ca ngn sch Nh nc ph thuc vo s ra i v pht trin cc chc nng ca Nh nc bi v ngn sch Nh nc l mt h qu tt yu i km theo s ra i ca Nh nc, nu nh khng c s ra i ca Nh nc th chng bao gi tn ti khi nim ngn sch Nh nc. V nh vy phm tr ngn sch Nh nc l mt phm tr lch s. Xut pht t quyn lc chnh tr c bit ca mnh, Nh nc gi vai tr iu phi mi hot ng trong x hi, quy nh hng pht trin cho x hi v m bo iu ha cc mi quan h trong x hi theo hng c li nht cho mnh v cho ton x hi. thc hin c vic Nh nc cn phi c nhng s can thip nht nh vo x hi bng nhiu bin php, c th l bin php hnh chnh hoc cc bin php kinh t. Trong s cc bin php kinh t th cc cng c ti chnh ng vai tr then cht. M vi t cch l mt ch th c bit trong x hi, Nh nc khng th ng ra kinh doanh thu li nh cc ch th kinh t khc, thay vo bng quyn lc c bit ca mnh, Nh nc nh ra cc khon thu v yu cu cc thnh phn trong x hi phi thc hin nu khng s phi chu cc ch ti do Nh nc p t. V t cc khon thu ny Nh nc s c th thc hin c cc khon chi cn thit iu ha nn kinh t x hi. Trong lch s vai tr ca Nh nc pht trin theo xu hng ngy cng quan trng, lc u ch l mt chnh th khng n nh, ngn sch Nh nc lc ny ch yu phc v b my chin tranh, vic thu thu hon ton khng da trn mt c s no m ch yu l bc lt, v vt nn c nhiu th thu rt kh hiu, n hon ton khng da trn c s ng vin mt phn thu nhp nn lm cho ngi np thu tin ti tnh trng kh khn, dn h n tm l bt mn. Nhng cng vi s pht trin ca Nh nc, hot ng thu chi ngn sch Nh nc hp l hn, m bo ng tinh thn ca mnh, v nh vy va lm cho ngi dn yn tm hn ng thi vn m bo c s hot ng tt ca b my Nh nc cng nh cc yu cu kinh t, x hi khc. VIII.Vai tr ca ngn sch Nh nc Vai tr ca ngn sch Nh nc l rt quan trng i vi chnh bn thn Nh nc, m Nh nc chnh l thc th lnh o v iu hnh hot ng ca mt quc gia, ca mt nn kinh t nn t ngn sch Nh nc c vai tr quan trng i vi nn kinh t. Trong mc di y, cc vai tr ca ngn sch Nh nc i vi Nh nc v i vi ton b nn kinh t s c phn tch lm r:
1.m bo nhu cu chi tiu ca Nh nc

Ngn sch Nh nc c th m bo c chi tiu cho Nh nc bng vic thu vo thng qua mt s quan h ti chnh, ch yu t thu Nh phn tch mc trc, sau s ra i ca Nh nc, ngn sch Nh nc bt u pht huy vai tr ca mnh, m u tin l nhm m bo nhu cu chi tiu ca Nh nc. Lc u ch l m bo cho s tn ti ca Nh nc, c ngha l nui sng b my hnh chnh, qun s ca Nh nc, nhng v sau ngn sch Nh nc cng lc cng t ra quan trng i vi s tn ti ca Nh nc bi v vi t cch l thc th c bit ca mnh, Nh nc phi da vo hot ng thu ngn sch tn ti. V cng xut pht t im ny m mi hot

Government Finance ng thu chi ca Nh nc u c a vo qu ngn sch Nh nc c th d dng qun l. V nh vy c th thy rng y l vai tr xut hin u tin ca ngn sch Nh nc. Mun m bo cho chi tiu th ngn sch Nh nc cn phi c cc ngun thu vo. Nh c cc quan h thu vo th ngn sch Nh nc mi c ngun ti chnh chi ra. Cc quan h thu vo ca ngn sch Nh nc nhm m bo cho hot ng ca Nh nc tng i nhiu, nhng ng vai tr quan trng nht trong s cc ngun thu l ngun thu t thu. mt quc gia thng thng th thu chim khong t 80-90% cho ngn sch Nh nc, v do vy cc khon thu thu c lun l mi quan tm ca mi loi hnh Nh nc mi ch x hi. Cng chnh v tm quan trng ny nn trong chng ny s c mt mc ring nghin cu v thu cng nh v h thng thu hin hnh Vit nam.
2.iu tit kinh t, x hi

Nh nc ng ra iu tit nn kinh t, x hi bng nhiu cng c nhng ch yu l cc cng c ti chnh. . Nh nc ra i l phc v cho quyn li ca giai cp thng tr ti mi ch kinh t x hi nht nh. Cng vi s pht trin ca kinh t, ngy cng c nhiu vn i hi phi c bn tay can thip ca Nh nc. V d nh khi ch t bn pht trin ti mt mc nht nh th cc khim khuyt ca nn kinh t th trng bt u pht sinh v khng th ch dng bn tay v hnh kim sot na. Tnh hnh ny i hi phi c s kt hp ca bn tay hu hnh (tc l Nh nc) c th khng ch nhng tiu cc ca nn kinh t th trng, ng thi li nn kinh t-x hi i ng qu o. Nh nc c th s dng cc ch ti (cng c php lut), c th dng bin php x pht hnh chnh (cng c hnh chnh) nhng ph bin nht v c hiu qu nht vn l cc cng c kinh t, m chim t trng ch yu l cc cng c ti chnh. Trong s cc cng c ti chnh ny th hai cng c c dng thng xuyn nht l thu v chi ngn sch Nh nc. Ngoi ra Nh nc cng cn phi can thip vo nn kinh t-x hi m bo s pht trin n nh v bn vng trong tng lai mc d c th khng h pht sinh mt bin c no trong nn kinh t. Nh vy c th thy c Nh nc can thip vo nn kinh t nhm mt s mc ch chnh nh sau: a. n nh nn kinh t
Nh s can thip ca Nh nc khi c du hiu bt n nh ca nn kinh t m tnh bn vng mi c th c duy tr. .

Mt nn kinh t nu ch da theo quy lut hot ng ca th trng th s khng th trnh khi nhng bin ng v nhng chu k suy thoi hoc nhng khim khuyt ca nn kinh t. Tt c nhng bin ng u nh hng xu n tnh n nh ca nn kinh t, t gin tip c tc ng n tnh bn vng ca mt Nh nc. Chnh v vy, va bo m cho s tn ti ca mnh v bo m cho nn kinh t c th pht trin bn vng th Nh nc phi can thip vo th trng sa cha nhng khim khuyt . V cng c ch yu Nh nc thc hin cng vic ny, nh ni trong phn trc, chnh l cc cng c ti chnh m ch yu l thu v chi ngn sch Nh nc. V d nh khi c du hiu u c lng on trong th trng ngoi hi lm cho t gi hi oi thay i t bin, Nh nc s phi can thip bng cch mua ngoi t vo tng t gi hoc pht hnh cc chng khon c gi nhm rt bt lng ni t trong lu thng, t lm thay

Introductory Finance i c cu t gi. V ngun ti chnh thc hin cng vic ny chnh l t qu d tr quc gia, vn l mt b phn ca qu ngn sch Nh nc. S can thip ca Nh nc nhm to ra s pht trin bn vng c thc hin theo ba dng ch yu: a v tnh trng n nh khi nn kinh t c du hiu tiu cc Gi tnh trng n nh bn vng Tng trng da trn nn tng pht trin bn vng b. Kch thch cc ngnh ngh, lnh vc cn u tin pht trin
Trong chnh sch ca Nh nc lun c s u i nht nh dnh cho mt s khu vc kinh t c Nh nc quan tm

Trong qu trnh thc hin vai tr m bo s pht trin bn vng ca x hi, Nh nc cn phi cn i li ch gia cc vng v ngnh kinh t. C nhng vng, ngnh c tc tng trng nhanh, ng gp nhiu cho ngn sch Nh nc hn so vi nhng khu vc kinh t, th nhng khng phi nhng ngnh, vng tng trng nhanh l ni c u tin bi v m bo tnh bn vng ca pht trin kinh t, nhng ngnh, vng gp kh khn thng l ni cn c s quan tm nhiu hn. S u i ca Nh nc dnh cho nhng khu vc ny c th hin thng qua nhng u i thu v nhng khon chi ngn sch Nh nc u tin hn.
V d nh trong giai on u, cc doanh nghip sn xut s c Nh nc min thu thu nhp doanh nghip trong 2 nm u v gim thu 50% trong 2 nm tip theo42.

c. m bo cng bng x hi
Nh c s can thip ca Nh nc m s chnh lch trong x hi gim i ng k. Nh nc cng to iu kin cho mi thnh vin trong x hi c nhng iu kin ging nhau trong gio dc, chm sc sc khe v s pht trin u trong kinh t vng, ngnh.

Cng bng x hi cng l mt yu t quan trng nm trong s quan tm ca Nh nc, c bit l i vi kinh t vng v phc li x hi. Nu nh khng c s can thip ca Nh nc th s chnh lch trong x hi s cng ngy cng ln v dn n s khn cng ca tng lp di. i vi mt x hi pht trin th iu ny l nguyn nhn chnh dn n s bt n nh, v t nh hng ti Nh nc. V l do ny nn Nh nc lun phi quan tm n cng bng x hi, lm cho mi ngi c hng nhng quyn li tng i ng nht.
V d nh chnh sch thu lun c nhng quy nh nhm m bo s cng bng trong ngha v np thu ca cc c nhn khc nhau vi thu nhp khc nhau. Ngi c thu nhp thp s khng phi np thu thu nhp c nhn m ch ngi c thu nhp cao n mc nht nh mi phi np. Vit nam mc quy nh ny l 3 triu ng. V ngi c thu nhp cng cao th cng phi np nhiu theo nguyn tc ly tin ca thu thu nhp43.

IX.Thu ngn sch Nh nc Hot ng thu ngn sch Nh nc chnh l b phn c ngha quan trng nht i vi s tn ti ca Nh nc. Bi v nu nh khng c ngun thu th Nh nc s khng c ngun chi, t cng s khng th tn ti. Vic nghin cu hot ng thu ngn sch Nh nc s gip cho

42 43

Lut thu thu nhp doanh nghip ngy 10/5/1997 Php lnh s 35/2001ngy 19/5/2001 v thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao

Government Finance vic xem xt phn loi v qun l hot ng thu ngn sch Nh nc c thc hin d dng hn.
1.Cc ngun thu ca ngn sch Nh nc

Sau y l cc ngun thu ca ngn sch Nh nc, qua s phn loi cc ngun thu c th thy c cc ngun thu ny khc nhau im no v mi loi ngun thu c ngha nh th no i vi ngn sch Nh nc. T cng c th thy hot ng thu ngn sch Nh nc c hp l hay khng thng qua vic nghin cu t l gia cc ngun thu. a. Thu
L hnh thc ng vin bt buc mt phn thu nhp ca c nhn, doanh nghip cho Nh nc nhm m bo nhu cu chi tiu ca Nh nc.

y l khon thu quan trng nht trong s cc ngun thu cho ngn sch Nh nc, bi v ch ring ngun thu t thu chim ti 80 hoc 90% tng s ngun thu ngn sch Nh nc. Chnh v tnh quan trng ny nn s c mt mc ring dnh cho vic nghin cu v thu v h thng thu hin hnh. y thu ch c cp mt cch s lc nhm nghin cu nhng c im gip phn bit thu vi cc ngun thu khc ca ngn sch Nh nc. - Thu l hnh thc ng vin mt phn thu nhp ca ngi chu thu cho Nh nc. Nh vy mt iu kin rt quan trng thu thu l ngi chu thu phi c thu nhp v khon thu np phi trch ra t phn thu nhp . Chnh bi v cc sc thu di cc chnh quyn trc y khng tn trng nguyn tc ny nn thu lm vo phn thu nhp ti thiu ca ngi dn, dn n tnh trng bt mn. Nu nh nh thu da trn thu nhp ca ngi chu thu th vic nh thu m bo c tnh hp l bi v ngi c thu nhp hng li t hot ng chi ngn sch Nh nc v h c ngha v trch li mt phn thu nhp hng np vo ngn sch Nh nc. Vic trch np ny c th l trc tip hoc gin tip. - Thu l hnh thc ng vin c tnh cht bt buc. Nu ngi no khng t gic, c tnh trn trnh ngha v np thu th s phi chu s x l, c th l di hnh thc hnh chnh hoc hnh thc php lut. b. L ph

L mt khon thu ca Nh nc, nhm b p chi ph trong vic cung cp cc dch v mang tnh cht qun l ca Nh nc v trong mt s trng hp ng gp mt phn cho ngn sch Nh nc.

c im ca l ph l b p cc khon chi ph pht sinh khi gii quyt cng vic ca cc b phn qun l hnh chnh. Cc b phn ny c th l trc tip hoc gin tip. Trc tip c ngha l np l ph m bo hot ng ca n v ng ra thu l ph cn gin tip l m bo hot ng ca cc n v khng trc tip lm dch v nhng c lin quan trong vic cung cp dch v cho ngi np l ph. T hot ng qun l ny ca Nh nc nn ngi np l ph c hng li. Bn cnh ngi np l ph cng l nhng ngi c kh nng ti chnh chi tr cc khon l ph nn nhng ngi ny c ngha v np mt khon l ph b p chi ph hot ng ca c quan cung cp dch v, t gp phn gim chi cho qu ngn sch Nh nc. C mt s khon l ph khng ch nhm mc ch b p chi ph b ra trong vic cung cp dch v m cn nhm tng thu cho ngn sch Nh nc. Nhng khon l ph s c gi l

Introductory Finance thu mc d trn thc t th n vn mang tnh cht ca mt loi l ph. c th thy v d tiu biu ca trng hp ny qua hin tng l ph trc b. Thu ny cn c gi l thu mang tnh cht l ph. C mt s loi l ph li mang tnh bt buc nh l ph trc b. Bi v trong mt s lnh vc v c mt s sn phm, dch v Nh nc cn phi qun l cht ch v mt s l do nh an ninh, x hi nhng nhng ngi ang s hu cc loi sn phm v hng quyn li i vi cc dch v ny li khng h mun b qun l nh vy. in hnh l trng hp trc b44 nh t v xe t, xe gn my. Chnh v vy nn bt buc Nh nc phi quy nh rng vic trc b ti sn l bt buc v nu nh ngi no khng chp hnh th s b x pht ty theo mc vi phm. V vy cho nn nu c ngi i xe t hoc xe my khng c bin kim sot (tc l cha hon thnh th tc trc b) hoc s dng bin kim sot gi th s b x l theo lut. S tin pht v khng np l ph trc b c th t mt ln ti ba ln s tin l ph trc b ban u, bn cnh vn phi lm th tc trc b cho ti sn . c im ca l ph: Tt c cc loi l ph u l nhng khon thu ca ngn sch Nh nc. Ch c nhng c quan c Nh nc cho php thc hin nhng cng vic mang tnh cht qun l Nh nc mi c php thu l ph. Huy ng vo ngn sch Nh nc nhm b p chi ph cho vic cung cp dch v qun l Nh nc, v trong mt s trng hp cn np thm vo ngn sch Nh nc, trong trng hp l ph s c gi l thu. L ph c quy nh trc mc thu vi tng cng vic, tr trng hp l ph trc b45 Ni chung l khng mang tnh cht bt buc, tr mt s trng hp c quy nh trong cc vn bn php lut. Khng mang tnh cht ng vin mt phn thu nhp m c coi nh l ngha v phi ng gp sau khi hng li t chi tiu ca ngn sch Nh nc. c. Ph thuc ngn sch Nh nc46
L mt khon m cc c nhn phi np khi s dng dch v do cc c quan Nh nc cung cp.

Ph47 c mt im khc bit c bn so vi l ph, l trong khi l ph l khon np sau khi cc c nhn s dng nhng dch v mang tnh cht qun l Nh nc th ph li l khon np sau khi s dng nhng dch v mang tnh cht ph thng hn. Nhng cng v c im ph thng ca nhng loi hnh dch v ny nn nhu cu s dng ca ngi dn s ln hn. Do vy, s c nhng ngi khng kh nng s dng cc loi dch v . V vy, thng thng mc ph thu c s tu theo tng ngnh ngh nhn c nhng s h tr khc nhau t pha ngn sch Nh nc, nhng c th kt lun chung rng ph l loi hnh nhn c nhiu h tr nht t ngn sch Nh nc. Nhng n v hot ng thu ph thng l nhng n v hnh chnh s nghip di dng d ton ngn sch. V mc ch phc v cng cng nn cc n v ny thng phi s dng ngun kinh ph do ngn sch Nh nc cp hot ng, bn cnh nhng khon ph do cc n v ny thu li phi np ton b vo ngn sch Nh nc. Cn nhng n v no khng c Nh nc m bo kinh ph hot ng hng nm c th
Trc b mt ti sn l yu cu bt buc trc khi c nhn s hu ti sn ng k s dng vi c quan Nh nc c thm quyn, bao gm nh t, phng tin vn ti v sng sn, sng th thao. 45 L ph trc b c thu theo phn trm gi tr ca ti sn np l ph 46 Chi tit v ph v l ph c cp trong php lnh ph v l ph s 38/2001-PL ngy 28/8/2001 47 Khng phi mi loi ph u l khon thu ca ngn sch Nh nc nn trong mc ny, thut ng ph s c hiu l ph thuc ngn sch Nh nc.
44

Government Finance li mt phn ph thu c b p cc chi ph trong vic thu ph, phn cn li vn phi np vo ngn sch Nh nc. c im ca ph : Do c quan s nghip, cng cng thu, thng ch nhm b p mt phn chi ph b ra. Phn cn li do Nh nc h tr. Mc ph thu ty thuc vo kh nng ng gp ca ngi np cng nh mc u tin ca Nh nc. L loi hnh nhn c nhiu h tr nht t pha ngn sch Nh nc. Ph v l ph thuc ngn sch Nh nc khng bao gm nhng loi sau: Cc loi ph c tnh cht phc li x hi nh bo him x hi, bo him y t Cc loi ph ca cc t chc x hi, cn c gi l nguyt lim, nin lim v ng u theo k hn. Cc loi ph trong hot ng kinh doanh (i.e. gi v ph thu qua gi) d. Thu t hot ng kinh t ca Nh nc
Bao gm thu t li c phn, li lin doanh t vn ngn sch Nh nc, thu hi vn t cc doanh nghip Nh nc b ph sn v t tin cho thu t.

Nh nc cng tin hnh nhiu hot ng kinh t, t nhng hot ng kinh t ny m ngn sch Nh nc cng c thm khon thu, c th lit k cc hot ng ra nh sau: Li tc t hot ng gp vn lin doanh, gp vn c phn ca Nh nc vo cc n v kinh t. Thu s dng vn ngn sch Nh nc theo t l so vi s vn cp. Khon thu ny s c trch t li nhun v chim t 0,2 n 0,5% lng ngn sch cp. Tin thu hi vn ca Nh nc ti cc n v kinh t, v d nh tin bn c phn t cc doanh nghip Nh nc c phn ha hoc tin thu c t hot ng thanh l doanh nghip Nh nc gii th. e. Thu t vay n
Gm c thu t cho vay n trong nc v nc ngoi.

Nh nc cng tin hnh vay n, c trong nc v nc ngoi tng thm ngun thu v b p khon bi chi ca Nh nc. Cc khon vay n c th lit k di y nh sau: - Vay n trong nc48: + Tri phiu chnh ph, gm c tn phiu kho bc, tri phiu kho bc v tri phiu cng trnh. + Tri phiu chnh quyn a phng + Cng tri: C li sut thp, thi hn vay di v ch yu nhm mc ch huy ng s ng gp ca nhn dn trong giai on kh khn. - Vay n nc ngoi: + Vay h tr pht trin chnh thc (ODA) , vay ca cc t chc ti chnh quc t. + Pht hnh tri phiu chnh ph quc t. + Vay ca cc t chc tn dng, cc thng nhn nc ngoi.
48

V cc chng khon vay n ca Nh nc, chng th trng ti chnh s cp chi tit hn

Introductory Finance f. Cc khon thu khc

Gm c thu t cc khon vin tr khng hon li, cc khon ng gp t nguyn v mt s khon thu khc.

Nh nc cng c cc khon thu t nhiu ngun khc nh nhng ngun sau: - Thu t hot ng s nghip ca Nh nc: Cc khon thu do bn sn phm c cc n v s nghip sn xut. Khon chnh lch gia thu v chi ca cc n v hot ng s nghip c thu: L khon thu ca cc n v cung cp dch v cng cng theo gi Nh nc quy nh, nhng thu nhp khng c lin quan nhiu n chi ph pht sinh. khuyn khch cc n v ny lm n c hiu qu Nh nc p dng c ch ly thu b chi. - Tin bn hoc cho thu ti sn thuc s hu Nh nc. - Tin bn hng, vt t d tr trong qu d tr quc gia. - Cc khon ng gp t nguyn v cc khon huy ng t cc c nhn, tp th. Hnh thc ny thng c gi l Nh nc v nhn dn cng lm. - Cc khon vin tr khng hon li...
2.Phn loi v qun l ngun thu

c th qun l tt ngun thu cn phi i phn loi cc ngun thu bit c nhng ngun thu ny xut pht t u, v mi cch phn loi c c im g. a. Cn c vo tnh cht thu
Cn c vo tnh cht ny c hai loi ngun thu, l thu t thu v thu ngoi thu.

C hai loi ngun thu rt d nhn thy, l ngun t thu v ngun ngoi thu, bao gm tt c cc ngun thu khc cn li. ngha ca vic phn loi ny l gip xc nh c t l ng vin thu cho tng sn phm quc ni, t l ny c xc nh theo cng thc: T sut thu= S thu thu c/GDP % 49 Ni chung t l ng vin thu t ti 20% GDP50 ti Vit nam trong thi gian qua. y cng l t l xc nh mc thnh cng trong vic xc nh chnh sch thu thu ti mi quc gia. Cn c ca vic ly thu thu c so snh vi GDP l v xem xt kh nng ng gp ca thu cho GDP l bao nhiu. Vi 100 ng GDP th s thu ng gp l bao nhiu th hp l. Nu t l ny l qu cao th s tn hi n li ch ca ngi np thu nhng ngc li nu qu thp th li nh hng n ngun thu ca ngn sch Nh nc, cho nn y nguyn tc chung vn l xc nh c mt t l ti u. b. Cn c vo tnh cht thng xuyn ca khon thu
Cn c tnh cht ny, ngn sch Nh nc c thu thng xuyn v thu khng thng xuyn.

Thu thng xuyn l nhng khon thu ph bin nht cho ngn sch Nh nc. Nhng khon thu ny ch yu bao gm thu, ph v l ph.
49 50

Cn gi l t sut thu v m Tng sn phm quc ni - GDP- Gross Domestic Products

Government Finance Thu khng thng xuyn l nhng khon thu khng c xc nh trc v khng u, cc khon thu c th l tin thu t vin tr hoc vay n, cng c th l tin thu t hot ng thanh l ti sn, nh t thuc s hu Nh nc. Khi xc nh c mc thu thng xuyn, Nh nc s cn i vi mc chi thng xuyn xc nh xem liu c tch ly hay khng. m bo nn kinh t tng trng v c tch ly th t l thu thng xuyn/ chi thng xuyn phi ln hn 1 v ngy cng ln. cng l ni dung c bn ca nguyn tc cn i ngn sch Nh nc. Thc thi c nguyn tc cn i ny cng c ngha l s dng vn ngn sch Nh nc mt cch hp l v khoa hc, bn cnh li c tin tch lu cho cc mc ch chi u t pht trin. c. Cn c vo tnh cht vay n
Nu cn c vo tnh cht ny, c hai ngun thu ngn sch Nh nc l thu t vay n v thu ngoi vay n.

y l cn c da vo vay n phn chia thu ngn sch Nh nc, bao gm thu t vay n, c vay n trong nc v vay n ngoi nc, cng vi ngun thu ngoi vay n. Vay n trong nc c mt s dng nh pht hnh cng tri, pht hnh tn phiu,. tri phiu chnh ph v tri phiu chnh quyn a phng. Cn vay n nc ngoi c vay n ca cc thng nhn, vay ca cc t chc v chnh ph quc t v pht hnh tri phiu chnh ph quc t. n y, mt khi nim mi cn phi c cp ti, l khi nim bi chi ngn sch. Bi chi ngn sch c th tnh theo gi tr tuyt i, l lng vt tri ca chi ngn sch Nh nc so vi thu ngn sch Nh nc (khng bao gm vay n).51 Nhng thng thng bi chi ngn sch c tnh theo t l tng i, cng thc tnh bi chi trong trng hp nh sau: Bi chi ngn sch Nh nc= (Vay n/GDP)x100% Mc bi chi hp l i vi cc nn kinh t pht trin l t 3% tr xung. Cn trong iu kin gia nhp lin minh chu u th mc bi chi ngn sch l 2,5%. i vi nhng quc gia cn km pht trin nh Vit nam th mc bi chi cho php vo khong t 3-4% so vi GDP. b p khon bi chi th thng thng Nh nc phi la chn mt s gii php nh pht hnh thm tin v ch yu l vay n. Nhng cc gii php trn u c mt im bt cp, l nguy c dn n lm pht52. V nh vy s dn nn ti chnh quc gia i vo mt vng lun qun ca khng hong kinh t. Do vy mc tiu ca cc quc gia lun l thu thng xuyn ln hn chi thng xuyn v ngy cng c tch ly. Bi chi, nu c, ch nm trong phm vi s tin dnh cho chi u t pht trin. Nu Nh nc c vay n b p bi chi th khon vay n khng c php s dng vo cc mc ch tiu dng m ch c s dng chi u t pht trin. Ngoi ra cn mt s cn c khc phn loi ngun thu v qun l ngun thu, nhng trong phm vi chng trnh ch cn nghin cu da theo cc tiu ch trn.
Khi tnh ton bi chi, vay n s c tch ra khi nhng khon thu ngn sch Nh nc tnh ton c lng thc thu, v cng v vay n s l ngun ch yu b p bi chi ngn sch Nh nc. Cng c mt s quan im tch hn vay n ra khi thu ngn sch Nh nc, coi n l mt phn c lp. Tuy nhin, trong phm vi chng trnh hc ny, vay n vn c coi l ngun thu ca ngn sch Nh nc. V vy cn lu rng trong cng thc tnh bi chi vay n c tch ring. 52 Vn lm pht v b p bi chi s c cp k hn trong phn chnh sch tin t.
51

Introductory Finance X.Thu V thu l mt ngun thu rt quan trng cho ngn sch Nh nc nn mc ny s nghin cu ring v thu. Ni dung nghin cu gm c phn loi cc sc thu, ni dung c bn ca mt lut thu v cc nguyn tc trong nh thu.
1.Phn loi thu

Vic phn loi thu nhm mc ch qun l cc sc thu theo nhm mt cch d dng hn, v t c th thy mi mt loi thu ring bit s thuc vo nhm thu no v c c im g. a. Da vo i tng nh thu
Cn c vo i tng nh thu, c th phn ra thnh ba nhm thu: thu nhp, ti sn, hng ha dch v. .

Mi lut thu u ch r cho ngi c thy i tng m lut ny nhm vo l g. Ni chung cc i tng nh thu c chia lm 3 loi chnh, l thu nhp, ti sn v hng ha dch v. Thu nhp c coi l i tng bi v ngay t u thy rng thu c trch ra t mt phn thu nhp ca c nhn hoc tp th, c thu nhp th mi c thu. V vy nn thu nhp c coi l i tng chu thu l chuyn tt nhin. Cc thu nhp chu thu gm c thu nhp ca c nhn v thu nhp ca doanh nghip, t chc. Ti sn c coi l i tng chu thu bi v con ngi s hu ti sn tc l hng mt phn ti nguyn quc gia di quyn qun l ca Nh nc, v d nh s hu nh, t hay ti nguyn. V nhm hng dn ngi s hu c thc tit kim trong s dng cc ngun lc khan him Nh nc quy nh mt khon thu nh vo nhng loi ti sn nh vy. Do , khng phi mi loi ti sn u b nh thu, ch c nhng ti sn no thuc vo nhm ngun lc khan him cn phi c s qun l nh ti nguyn thin nhin hay qu t quc gia mi cn phi nh thu ti sn. Hng ha dch v cng l i tng ca thu bi v khi con ngi c nhu cu mua bn trao i cng c ngha l con ngi c kh nng v ti chnh. V nh vy h c ngha v phi np vo ngn sch Nh nc gp phn vo s hot ng n nh ca b my Nh nc. Tuy nhin thu nh vo hng ho dch v khng n thun mang ngha tng thu cho ngn sch Nh nc m thc ra thu nh vo hng ho dch v nhm ti mc ch su xa hn l hng dn tiu dng. Vi nhng hng ho c khuyn khch tiu dng hoc hng ho thit yu th thu sut s l thp hoc c th khng nh thu, cn nhng hng ho khng c Nh nc khuyn khch tiu dng th s khng c hng nhng u i v thu m thm ch cn b nh mt mc thu rt cao. b. Cn c vo tnh cht trc tip ca vic thu thu
Cn c vo tnh cht ny c thu trc thu v thu gin thu.

C hai loi thu c xem xt theo tiu ch ny, l thu trc thu v thu gin thu.

Government Finance Thu trc thu v thu gin thu u c tc ng n thu nhp ca ngi chu thu53, nhng cch tc ng c khc nhau. Thu trc thu nh thng vo thu nhp ca ngi chu thu, c ngha h va l ngi np thu va l ngi chu thu. Thu gin thu nh mt cch gin tip vo thu nhp ca ngi chu thu, bi v ngi np thu v ngi chu thu khng phi l mt (v d nh trong trng hp thu gi tr gia tng). Hin nay xu hng chung ca thu l gim dn t trng ca thu trc thu v tng dn t trng thu gin thu bi v cng l mt s lng thu np nh nhau nhng khi khng phi trc tip rt tin t trong ti ra np th bao gi ngi chu thu cng thy d chu hn.
2.Ni dung c bn ca mt lut thu

a. Mc ch ca lut thu
Phn ny nu ra mc ch ca lut thu c ban hnh.

Mi lut thu u c mt mc ch khc nhau. Phn mc ch ca lut thu c t ngay trong phn li ni u nhm tuyn truyn cho ngi chu thu v ngi np thu hiu c ngha ca vic np thu, cng nh quyn li v ngha v ca mnh. Mc ch ca lut thu xut pht t chnh ni dung, bn cht ca lut thu, c th hn l ca i tng thu thu. Thng thng cc lut thu thng nhm ti nhng mc tiu sau: Tng thu cho ngn sch Nh nc (mi lut thu) Hng dn tiu dng (khuyn khch hoc hn ch tiu dng mt sn phm hoc dch v no ) Qun l vic s dng cc ngun lc c hn mt cch tit kim v hiu qu c s dng nh mt cng c u i hoc kim ch nhng i tng khc nhau V d thu ti nguyn c mc ch nhm hn ch vic khai thc ti nguyn, ch trng vo vic s dng c hiu qu ngun ti nguyn thin nhin khan him. Hay nh lut thu tiu th c bit c mc ch hn ch s dng nhng mt hng xa x, khng c li i vi x hi. Cng c nhng lut thu c tc dng khuyn khch v d nh thu thu nhp c nhn to ra s cng bng cho x hi hay thu nhp khu nhm bo h nn sn xut trong nc. b. i tng chu thu 54 v khng thuc din chu thu
i tng chu thu l i tng chu s tc ng ca lut thu.

i tng chu thu s c quy nh c th trong ni dung lut thu. Mi lut thu c th tc ng vo mt i tng chu thu ring nhng chng c th quy v cc nhm i tng chung, l thu nhp, ti sn hay l hng ha dch v. i tng khng thuc din chu thu chnh l nhng i tng c c im tng ng vi i tng chu thu theo quy nh trong lut thu nhng thc ra li khng b lut thu iu chnh. y l trng hp u i nht trong mt lut thu. c. Ngi np thu v ngi chu thu
Ngi np thu l ngi c ngha v k khai np thu cho c quan thu.

53 54

Xem thm phn ngi chu thu v ngi np thu. Hoc c th gi l hng ho, dch v chu thu trong trng hp thu hng ho - dch v.

Introductory Finance Ngi np thu (i tng np thu) l ngi chu trch nhim k khai v np cc khon thu cho c quan thu khi n k. Ngi np thu cha chc l ngi c i tng chu thu nhng l ngi c ngha v phi np thu nh vo i tng chu thu .
Ngi chu thu l ngi b gim thu nhp thc t.

y mi l ngi thc s phi chu gnh nng ca thu bi v ngi chu thu mi l ngi b gim thu nhp thc t do tc ng ca thu. H cng l ngi s hu i tng chu thu. i khi ngi np thu v ngi chu thu l mt, v d nh trong trng hp thu thu nhp c nhn v trong trng hp thu trc thu ni chung. Nhng cng c lc ngi np thu v ngi chu thu khc nhau, v d nh trong trng hp thu gin thu i vi hng ha, dch v. Lc ny ngi mua l ngi chu thu nhng ngi bn li l ngi np thu. Cn phi hiu rng lc ny ngi bn ch thc hin ngha v np h ngi mua bi v nh vy s d dng hn nhiu cho cng tc qun l ca Nh nc. d. Cn c tnh thu
S thu phi np= S lng i tng tnh thu x thu sut

S thu phi np s cn c vo hai c s, l s lng i tng tnh thu v thu sut. S lng i tng tnh thu c xc nh da trn n v tnh thu. n v tnh thu c th l n v m nh ci, chic hoc n v o lng nh kg, tn, litre, km2... hoc cng c th l gi tr. S lng n v tnh thu trong trng hp n v tnh thu c o bng gi tr th xut hin mt khi nim mi, l gi tnh thu n v. Gi tnh thu n v i vi mi loi i tng tnh thu li c xc nh khc nhau: Trong trng hp thu nhp khu th gi tnh thu n v l gi ti ca khu. Trong trng hp thu chuyn quyn s dng t th gi tnh thu n v l gi t theo khung gi do Nh nc quy nh. Trong trng hp thu GTGT v thu tiu th c bit gi tnh thu n v l gi bn cha c thu. c bit, trong mt s trng hp Nh nc quy nh c th mc gi tnh thu n v trnh trng hp hai bn mc ngoc vi nhau h gi nhm trn thu. V d nh trong hp ng mua bn quc t nu khng thc hin thanh ton qua h thng ngn hng th Nh nc c th xem xt p dng mc gi ti thiu nu nh gi ghi trong hp ng thp hn gi th trng cng thi im. Hoc nh trng hp gi tnh thu trong trng hp chuyn quyn s dng t cng l gi do Nh nc quy nh55 Thu sut l s tin thu phi np trn mt n v tnh thu. T l thu sut thng c tnh theo phn trm hoc phn ngn. C ba loi thu sut ch yu nh sau: Thu sut ly tin tng phn: Thu sut c tnh tng ln tng phn theo bc thu tng ng, in hnh nht l trong trng hp thu thu nhp c nhn. Vit nam v cc nc trn th gii, cn c mt loi thu sut ly tin ton phn nhng ni

55

Lut thu chuyn quyn s dng t c QH thng qua ngy 22-6-1994

Government Finance chung loi thu sut ny khng c p dng bi v n trit tiu mong mun tng thu nhp ca ngi chu thu, c th thy iu ny thng qua v d sau: Php lnh thu thu nhp c nhn ca Vit nam56 quy nh mc thu nhp ti thiu chu thu thu nhp c nhn l 3 triu ng, nh vy k t ng thu nhp th 3 triu tr i ngi c thu nhp bt u np thu 10%. T mc 6 n 9 triu ng ngi c thu nhp s phi chu thu l 20%. Gi s mt ngi c thu nhp l 2.800.000 ng, 3.200.000 ng v 6.600.000 ng th theo hai cch tnh thu thu nhp c nhn ngi ny s phi np s tin tng ng nh sau: Thu nhp 2800 3200 6600 Lu tin ton phn 0 320 660 Lu tin tng phn 0 20 (=3000x0 + 200x0.1) 420 (= 3000x0 + 3000x0.1 + 600x0.2)

Nh vy, i vi thu sut lu tin ton phn, nu ngi no c thu nhp mc cao hn s phi np thu vi thu sut cao hn cho c phn thu nhp ng l ch phi chu mc thp hn. l cha k thu nhp thc t cn t hn so vi mc thu sut thp hn (3200 320 = 2880, < 3000) iu ny r rng khng hp l v c th lm cho ngi np thu ny sinh tm l khng mun tng thu nhp hoc dn h ti tnh trng trn lu thu thu nhp bng cch gian ln. Thu sut c nh c n v tnh thu theo gi tr: L thu sut tnh theo t l so vi gi tr n v tnh thu, vi mi mc gi tr t l thu sut l khng thay i. Thu sut c nh c n v tnh thu khng theo gi tr: Lc ny khng cn quan tm ti mc gi tr ca n v tnh thu, thu sut loi ny quy nh r cn phi np mt mc c nh l bao nhiu. e. Ch u i v thu
Cc ch u i v thu ln lt c: Khng thuc din chu thu, thu sut bng 0, thu sut thp, min gim thu. Khng thuc din chu thu, nh ni trn, l hnh thc u i cao nht bi v ngi s hu i tng ny hon ton khng phi l i tng iu chnh ca lut thu Thu sut bng 0 57 l hnh thc u i nhiu th hai bi v mc d l i tng iu chnh ca lut thu nhng lc ny ngi chu thu khng phi np thu. im hn ch hn so vi loi u i trn l nhm i tng ny vn cn phi c lm th tc k khai np thu. Thu sut thp l hnh thc th ba, bi v ngi chu thu ng nhin s c hng mt mc thu sut thp hn thng thng m khng cn phi lm cc th tc xin xt duyt Min gim thu l hnh thc u i thp nht bi v mun c min gim mt phn s thu phi np th ngi chu thu phi lm cc th tc xin min gim thu v phi ch i kt qu xt duyt.58 Bn cnh , vic min gim thu thng ch c hiu lc trong mt thi gian ngn.
Php lnh 35-2001/PL ngy 19-5-2001 v thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao. Cn gi l thu sut 0, c p dng trong thu GTGT. 58 Tr trng hp c bit, khi m ngi np thu khng quan tm n thi hn hiu lc ca vic min gim, khi min gim thu t ra c li hn so vi thu sut thp.
57 56

Introductory Finance
3.Nguyn tc nh thu

nh thu c mc ch chnh l to ngun thu cho ngn sch Nh nc, th nhng khng phi l mun nh thu nh th no cng c bi v ngoi mc ch trn, thu cn c nhiu mc ch khc nh iu tit kinh t x hi, gp phn pht trin, m bo s cng bng... Chnh v vy nn vic nh thu cng phi tun theo nhng nguyn tc nht nh nhm t c tnh ti u ca vic thu thu. Kt qu cui cng ca vic thu thu phi t c nhng yu cu sau: m bo ngun thu n nh cho ngn sch Nh nc m bo c s cng bng trong thu thu iu tit vic s dng ngun lc khan him mt cch hiu qu Gim ti a chi ph hnh thu pht sinh, gim lng ph do thu thu. thc hin c nhng tiu chun trn y, vic nh thu phi tun theo nhng nguyn tc sau: a. Nguyn tc cng bng
Ngi no c kh nng np thu cao hn th phi np nhiu hn. Ngi no hng nhiu sn phm x hi hn th phi np nhiu hn.

nh thu cng bng c th da trn mt s tiu ch. Hai tiu ch di y thng c s dng nht. nh thu theo kh nng ng gp: Ngi c kh nng ng gp cao hn th phi np nhiu thu hn. xc nh kh nng ng gp li c th da trn mc thu nhp ca ngi chu thu hoc mc tiu dng ca ngi chu thu. V d r nht l trng hp ng thu thu nhp c nhn. Ngi no thu nhp cng cao th cng phi np nhiu theo nguyn tc thu ly tin tng phn. nh thu theo mc c hng t chi tiu ca Nh nc: C ngha l ngi cng c hng li t chi tiu ca Nh nc th cng phi ng nhiu cho Nh nc. V d nh ngi s hu nh nng thn s c hng t li ch hn so vi ngi thnh ph nn thu nh t phi np cng t hn. b. Nguyn tc trung lp
Nh nc ng vai tr trung lp trong vic thu thu, gim ti thiu nhng trng hp u i v thu.

Nh nc c gng cng t ra khng thin v cng tt trong vic thu thu, tin ti ct gim hon ton cc u i v thu. l ngha ca nguyn tc trung lp. Th nhng cho ti nay th nguyn tc trung lp vn ch l mt ci ch hng ti bi v vn cn rt nhiu ni, nhiu ngnh ngh cn ti s u i trong chnh sch thu ca Nh nc, cng nh cn nhiu loi hnh hng ha, dch v m Nh nc thy cn phi iu tit mt cch cht ch. c. Nguyn tc n gin, r rng, n nh
n gin: Vic thu thu, np thu d hiu, d vn dng . R rng: Hai bn ch c th hiu theo mt ngha duy nht, trnh khiu ni, kin co. n nh: H thng thu phi t c s n nh trong mt khong thi gian nht nh.

Government Finance Nguyn tc ny c th hin r rng trong ba ca n. n gin c ngha l cc quy tc, quy nh v np thu trong lut thu phi d hiu v d vn dng. R rng c ngha l cc t ng trong lut thu ch c th hiu theo mt ngha duy nht, trnh cc khiu ni, kin co, gy kh d cho cng tc hnh thu v hiu khng thng nht v t ng. Cn n nh l cc quy nh v thu phi c gi n nh trong mt khong thi gian no to ra s an tm cho cc nh u t cng nh nhng ngi chu thu. Bi v mt khi mi trng php l khng n nh th cc nh kinh doanh s khng th ra cho mnh mt chin lc kinh doanh di hn, nh vy cng c ngha l khng to c s yn tm lm n. XI.Chi ngn sch Nh nc Cng tn ti song song vi thu ngn sch Nh nc l hot ng chi tiu ca ngn sch Nh nc. Mt c im ni bt ca hot ng chi ngn sch Nh nc l n i hi phi t c tnh ti u, bi v chi ngn sch Nh nc ph thuc vo thu ngn sch Nh nc. Nu nh ngun thu km m chi ngn sch Nh nc qu ln th s dn n tnh trng bi chi, t dn n nhiu bt n trong nn kinh t. Nhng nu thu ln m chi khng nhiu cng dn n tnh trng s dng vn ngn sch khng hiu qu, cng lm cho nn kinh t khng pht huy c ht tim nng ni ti ca mnh.
1.Phn loi chi ngn sch Nh nc

C nhiu khon mc trong chi tiu ca ngn sch Nh nc, theo mt s tiu ch di y c th phn loi hot ng chi ngn sch Nh nc. a. Cn c vo thi hn tc ng ca khon chi
Theo cn c ny c hai loi khon chi, l chi thng xuyn v chi u t pht trin

Chi thng xuyn l nhng khon chi c tnh cht lin tc v c k hoch nh trc. Chi u t pht trin l nhng khon chi c tnh cht v vic, khng c tnh thng xuyn nhm mc ch u t pht trin mt lnh vc hoc mt ngnh ngh c th. Ngoi ra cn c mt t l nh c dnh cho chi b sung qu d tr ti chnh v chi tr n gc tin do Nh nc vay. b. Cn c vo mc ch chi theo h thng ngnh kinh t quc dn C cc khon chi c lit k theo danh mc 20 ngnh KTQD cp I59, v di l cc ngnh kinh t quc dn cp II, cp III v cp IV c. Cn c vo c quan lp, thc hin, d ton, quyt ton Cn c theo c quan th chi ngn sch Nh nc c phn theo cc B, ngnh. Mi B, Ngnh v a phng s chu trch nhim v khon chi do mnh ph trch, s tnh ton nhu cu v kh nng thc t ti a phng ri trnh ln c quan qun l cp trn lp d ton chi ngn sch Nh nc trnh ra Quc hi ph duyt.

59

Cn c vo ngh nh s 75-CP ngy 27/10/1993

Introductory Finance
2.Nguyn tc chi

Chi ngn sch Nh nc cng i hi phi tha mn nhng yu cu nht nh, bi v ngun vn t ngn sch Nh nc l c hn nn phi tnh ton sao cho vic chi tiu t c yu cu ti u. Xut pht t quan im ny nn c hai nguyn tc chnh trong chi tiu ngn sch Nh nc nh sau: a. Nguyn tc chi phi cn c trn c s ca thu Nu nh chi ngn sch Nh nc khng da trn c s thu th tt nhin s dn n tnh trng bi chi ngn sch Nh nc. V nh phn tch, bi chi ngn sch Nh nc c nhng hu qu ln v mt kinh t, ti chnh nu nh n vt ra khi vng kim sot. V nh vy nn chi ngn sch Nh nc phi cn c trn c s ca thu ngn sch Nh nc. b. Nguyn tc m bo chi tiu c hiu qu
Ni dung ca nguyn tc ny l chi ngn sch Nh nc phi t c yu cu c hiu qu.

Mun chi tiu c hiu qu th Nh nc cn phi xc nh c mc thnh cng ca vic s dng vn ngn sch Nh nc sau khi c cp pht. Nu nh thy c kh nng vn cp pht s khng c s dng c hiu qu v ng mc ch th s dng tm thi hoc dng hn vic cp vn ngn sch Nh nc. Ch n khi no ni nhn ngn sch Nh nc p ng c cc yu cu v vic s dng vn c hiu qu th lc ny mi tip tc cp vn. c. Nguyn tc chi c trng tm, trng im
C ngha l chi ngn sch Nh nc phi c nhng im nhn, u t theo chiu su v u tin vo nhng ni thc s cn ti ngun chi t ngn sch Nh nc hn nhng ni khc.

Khng nhng chi tiu ca ngn sch Nh nc i hi tnh hiu qu, m t c yu cu ti u trong chi tiu, cn phi tha mn thm mt nguyn tc na, l nguyn tc chi c trng tm, trng im. Vn t ngn sch Nh nc s c u tin cho nhng ni thc s cn v phi c u t mt cch c chiu su ch khng ch cp pht trn lan trn din rng, gy ra lng ph khng cn thit.
3.Cn i ngn sch Nh nc

y l mt ni dung quan trng ca ngn sch Nh nc. Ni dung cn i ngn sch Nh nc c th hin nh sau: Thu thng xuyn phi ln hn chi thng xuyn v ngy cng c tch lu. T ni dung ny chng ta c th thy c ngha ca cn i ngn sch Nh nc, l vic m bo cho ngn sch Nh nc c c ngun chi tiu n nh, khng nhng th cn phi c thm c nhng khon nht nh dnh cho tch lu pht trin, c bit l vi nhng quc gia cn km pht trin nh nc ta. Nu nh pht sinh bi chi, th s lng vay n b p bi chi khng c php vt qu s tin dnh cho chi u t pht trin, cng c ngha l nu pht sinh bi chi th khng c php s dng tin vay n b p bi chi vo mc ch chi dng thng xuyn. Nu s dng tin vay n vo chi dng thng xuyn th kh nng xy ra ph sn quc gia l rt ln.

Chng IV: Bo him

I.Khi qut chung v bo him (Insurance)

un tm hiu, nghin cu v bo him, iu u tin cn phi nm r l i tng ang nghin cu l g? V vy, cn phi xy dng c mt khi nim v bo him di gic nghin cu ca ti chnh

1.nh ngha bo him

Bo him l mt h thng cc quan h phn phi theo nguyn tc hon tr c iu kin gia nhng ch th kinh t gp vn lp qu d phng tp trung nhm mc ch khc phc hu qu ca ri ro,n nh kinh doanh v i sng. Mun bit c ti sao bo him l mt quan h ti chnh th cn xem xt liu bo him c nhng c trng ca mt quan h ti chnh hay khng, bi v nh chng I cp ti, mt quan h kinh t mun l quan h ti chnh th phi tha mn y nhng c trng ca quan h ti chnh, l: Phi l mt quan h phn phi: Bo him chnh l mt h thng quan h phn phi da trn tnh cht hon tr c iu kin ca nhng quan h phn phi ny. Vic vn ng gp vo qu d phng tp trung c c hon tr hay khng ph thuc vo iu kin ngi tham gia bo him c gp ri ro hay khng. Ch khi no ngi tham gia bo him gp ri ro th lc ngi tham gia bo him mi c bi hon. Nh vy quan h phn phi trong bo him c thc hin t s ng ngi tham gia bo him khng gp ri ro sang s t ngi khng may gp phi ri ro.60 Ch yu c thc hin di dng gi tr: Ch cn ly mt v d thc t n gin cng c th thy ngay l bo him ch yu c thc hin di dng gi tr, bi v d cho c mua bo him cho mt hin vt, nh mt bc tranh ni ting ca Picasso chng hn th cng phi np tin bo him cho bc tranh. Nu khng may bc tranh gp ri ro v b chy th khng th i li bc tranh chy t cng ty bo him m ci c th nhn li t cng ty bo him ch l tin bi thng cho bc tranh b chy. Tuy nhin trong mt s trng hp bo him cho thit b my mc th c th thay th mt thit b hng bng mt thit b khc tng ng. Tuy nhin y l trng hp rt t khi xy ra.61 Phi c mt qu tin t c thnh lp v s dng: Trong bo him c s thnh lp v s dng ca mt qu tin t, v l qu bo him. Di dng th s ban u qu bo him ch c thnh lp cng ng cng nhau phng trnh ri ro nh d tr thc go phng trnh mt ma. Tuy nhin n nay, vi s pht trin mnh m ca bo him c v s lng v quy m, qu bo him c qun l bi cc cng ty chuyn kinh doanh bo him, l cc cng ty bo him. m bo duy tr v pht trin qu bo him, h thc hin vic cung cp dch v bo him v thu li t vic kinh doanh . Hin nay Vit nam c mt s cng ty bo him ch yu ang hot ng nh: Bo vit, Bo minh CMG, Prudential, Manulife, AIA, PVIC...
2.c im ca bo him

Khi xem xt c im ca bo him l g, c th a ra ngay mt nhn xt rng bo him c nhng c trng chung m cc quan h ti chnh u c, tuy nhin i vi bo him nhng
60 61

Xem thm mc nhng khi nim c bn trong bo him- Ri ro. Xem thm mc nhng khi nim c bn trong bo him- Cc ch bi thng trong bo him.

Introductory Finance c trng ny cng c mt s c im biu hin ring, t c th phn bit bo him vi cc loi quan h ti chnh cn li. D thy nht, l tnh cht trong quan h phn phi ca bo him c im khc bit rt r so vi Ngn sch Nh nc hay Tn dng. Nu nh quan h tn dng l quan h phn phi c hon tr v quan h phn phi trong ngn sch Nh nc l khng hon tr th quan h bo him li mang tnh cht khng chc chn gia c hon tr v khng hon tr, do vy n c gi l quan h phn phi hon tr c iu kin. iu kin y, nh cp ti trn, l ngi tham gia vo quan h bo him phi gp nhng ri ro nht nh c quy nh trong hp ng bo him. Thng thng lng tin tham gia ng bo him s khng c hon li bi v xc sut mt ngi gp ri ro l khng cao, nu khng mun ni l rt thp. Nu nh ngi tham gia bo him gp ri ro, t c hon tr th lng tin m ngi ny nhn c s ln hn rt nhiu s tin m ngi np lc u, b p nhng thit hi m ri ro mang ti. C mt im cn nhn mnh l chnh bn thn ngi tham gia bo him cng hy vng rng ri ro s khng xy ra vi mnh, tc l h khng mong mun c hon tr khi tham gia bo him. V iu ny cng to nn mt nt rt ring bit ca hot ng giao dch trong bo him. l ngi ta giao dch cho mt s m bo s khng gp bt n nh v ti chnh d cho ri ro c xy ra hay khng, nh vy cng c ngha l giao dch trong bo him nhm n mt mc ch c bit, l s n nh. Trong nn kinh t ni chung cng nh trong i sng ca tng c nhn trong x hi ni ring, bo him ng vai tr rt quan trng i vi s n nh v mt ca cc ch th kinh t, t dn ti s n nh ca ton b nn kinh t. Trong phn tip theo, nhng vai tr ca bo him s c ln lt nghin cu. II.Vai tr ca bo him. Bo him c mt vai tr quan trng v khng th thiu c trong cuc sng d cho t thi xa cho ti tn thi k hin i. Di dng c s ban u bo him ch l vic mi ngi cng gp chung ti sn li b p cho nhng ngi khng may b thit hi. Cng vi s pht trin ca x hi, bo him ngy cng pht trin mnh v tr thnh mt loi hnh kinh doanh thu li nhun, tuy vy n cng khng mt i ngha nguyn thy ca mnh l khc phc hu qu ca ri ro, to ra s n nh. Cho n ngy nay bo him tr nn khng th thiu i vi mt x hi hin i. S d nh vy v bo him c nhng vai tr rt quan trng v tch cc i vi nhiu mt ca x hi, c th lit k di y mt s vai tr ch yu nh sau:
1.n nh kinh doanh v i sng

y l vai tr quan trng nht ca bo him, n th hin bn cht ca bo him v cng th hin vai tr chnh yu ca bo him i vi i sng x hi.
Nh vo vic mua bo him m cc nh kinh doanh c th trnh c nhng thit hi bt ng, dn n s bt n nh v mt ti chnh nu nh khng may gp ri ro, m bt n nh l mt iu m tt c mi ngi u c trnh. Bo him s bi thng cho nhng thit hi m ri ro gy ra v nh ngi mua bo him c th nhanh chng n nh li i sng v kinh doanh ngay sau khi gp ri ro. Mt im hn ch ca cuc sng hin i ngy nay l cng vi s i ln ca khoa hc k thut l s gia tng ca mc thm khc nu ri ro xy ra. Mi ngi u c th thy r mc tn khc ca nhng hu qu do ri ro a n nh con s 30,000 ngi cht trong v n nh my in nguyn t Chernobyl hay con s xp x 3,000 ngi thit mng trong s kin 11/9/2001 M. Nu khng c s gip ca bo him, chc chn con ngi s gp rt

44

Insurance Studies nhiu kh khn trong vic ly li s n nh v thng bng trong sn xut v i sng bi v nhng thit hi v mt ti chnh do tc ng ca ri ro gy nn lun l rt ln. Nu nh khng i ti sp hoc ph sn th cng cn phi tn mt khong thi gian ng k ngi gp ri ro mi c th khi phc li tnh trng nh trc khi ri ro xy ra. Cn phi k ti rt nhiu ngi xung quanh c lin quan ti s kin , h cng s chu nh hng gin tip.Vic bo him ng ra n b cho ngi gp ri ro s khng ch c tc dng tch cc i vi mt ngi m s l rt nhiu ngi c lin quan, v d nh vic mt cng ty sn xut phi ngng hot ng s c nh hng ti nhiu nhn vin, ngi cung cp nguyn vt liu cng nh ngi tiu th. T , c th thy rng bo him tht s c tc dng tch cc i vi vic n nh kinh doanh v i sng, gp phn vo s pht trin chung ca ton b nn kinh t. Bn cnh , trong x hi c nhiu ngnh ngh, lnh vc kinh t hm cha ri ro khc nhau. C nhng ngnh hm cha ri ro thp nhng cng c nhng ngnh kinh t hm cha ri ro rt cao, v d nh trong ngnh vn ti ng bin. ch cn mt chuyn tu gp bo th thit hi do ri ro mang li s l rt ln. Do vy nu nh khng c s m bo no cho nhng thit hi c th gp phi th s khng c ai dm u t vo nhng khu vc ny. Tuy nhin ti nhng khu vc kinhh t c tnh cn thit cao i vi s pht trin ca nn kinh t x hi th vic khng c ai b vn u t s lm cho x hi khng th pht trin mt cch lnh mnh, do vy s dn n s bt n nh. Nu bo him m nhn vai tr khc phc hu qu ri ro trong nhng ngnh kinh t ny th s lm cho ngi b vn u t yn tm hn, t gp phn dn n s pht trin chung mt cch lnh mnh ca ton b nn kinh t. C th ly mt v d lm r hn vai tr n nh nn kinh t ca bo him bng cch gi nh trong cuc sng khng tn ti bo him. Lc ny con ngi vn phi ng trc ri ro, tuy nhin v khng c bo him cho nn lc ny h ch c hai s la chn, l chp nhn mo him trc nguy c ri ro xy ra hoc t mnh lp ra mt qu d phng phn tn ri ro. Trong trng hp qu d phng c chn th y cng s khng phi l mt gii php c hiu qu bi v s tin vo qu d phng thng thng phi t 70 n 80% lng tn tht c tnh, khng phi ai cng c tin lp qu, m nu c tin th y cng s l mt s lng ph bi v s tin ny s b s dng mt cch km hiu qu, khng th em ra s dng vo mc ch c tnh sinh li cao.62 Ngc li, vi s tn ti ca bo him, ch cn mt lng ph bo him tng i nh so vi lng thit hi c tnh th ngi tham gia bo him c th tm cho mnh s an tm hoc an ton. Trong khi h khng phi lo lng v vic lp qu d phng v c th dng s tin u t sinh li. Tuy nhin trn thc t th qu d phng ni b vn tn ti vi mt t l tng i nh, l v loi hnh d phng ny vn c nhng u im ring ca n. l tnh tin li trong khi ch i c bi thng nu nh cng ty bo him chp nhn tr tin v kh nng khc phc i vi nhng ri ro m cng ty bo him khng chp nhn tr tin.
2.Hn ch ri ro v hu qu ca n.

Vai tr ny ca bo him c th hin trong hai mt l hn ch ri ro v khc phc mt phn hu qu ca ri ro. Th nht l tc dng hn ch ri ro. Cc cng ty bo him l nhng ngi chuyn nghip trong lnh vc kinh doanh ca mnh, do h c c mt h thng cc vn v tnh hung thng xy ra trong bo him. Vi kinh nghim c kt c trong mt
Mt c im ni bt ca ri ro l tnh sinh li cng ln, ri ro gp phi cng nhiu. V vy nu dng s tin trong qu d phng ni b u t th bn thn s tin li gp phi ri ro, nhng nh th th vic d phng khng cn ngha g na.
62

45
Bi ging tham kho

Introductory Finance qu trnh lu di, cc cng ty bo him c th nh gi mt cch tng i chnh xc mc , a im, thi gian, cch thc cng nh xc sut xy ra ca ri ro, t h c th t vn cho ngi mua bo him cch la chn loi hnh bo him, cch thc phng trnh nhm hn ch ti a ri ro xy ra. Thm vo l nhng cng trnh c tc dng gip phng trnh ri ro do cc cng ty bo him b vn ra u t, mc d trn thc t th cc cng trnh ny cui cng cng phc v mc ch hn ch chi ph bi thng ca cc cng ty bo him nhng cng khng th ph nhn rng chng cng rt cn thit v rt c ch i vi ton x hi bi v hn ch ri ro tc l hn ch cc chi ph phi b ra khc phc hu qu khi ri ro xut hin, do khng lm nh hng ti s pht trin kinh t x hi. V d in hnh ca cch thc ny l nhng tm bin bo nguy him trn nhng khc quanh, khc cua trn ng o ni hoc nhng ng trnh do cng ty Bo vit phi hp vi B GTVT dng nn. Tuy nhin hnh thc ny ch pht huy tc dng i vi nhng nn kinh t cn yu km, ti cc c quan chuyn trch khng c nng lc bao qut ht cc cng vic do mnh ph trch th cc cng ty bo him mi c th gip , cn nhng nc c iu kin kinh t pht trin, cc c quan chc nng c y nng lc ti chnh thc hin cc cng vic thuc phm vi mnh ph trch, cng vo l s cnh tranh th phn quyt lit ca nhiu hng bo him th khng c hng no b tin ra u t vo cc cng trnh loi ny na. Th hai l tc dng tch cc trong vic khc phc hu qu ca ri ro. Nhm hn ch thit hi ca chnh mnh khi ri ro xy ra, cc cng ty bo him lun c chnh sch khuyn khch bn thn ngi mua bo him tham gia tch cc vo vic khc phc hu qu ca ri ro khi n xy ra bng cch nhn chi tr c phn chi ph m ngi tham gia bo him b ra hn ch hu qu ca ri ro, bi v vic hn ch bc u ny c ngha rt ln trong vic gim thit hi khi ri ro xy ra. Chnh v th nn khi ri ro xy ra hu qu ca ri ro c hn ch ng k.63 Hn na trong mt s trng hp khi xc sut ri ro xy ra ph thuc tng i cao vo mt s nhn t c tnh ch quan th cng ty bo him li c bin php bt buc ngi mua bo him phi c thc t bo v mnh trc ri ro ch khng trng cy hon ton vo vic c bo him. Mt v d in hnh ca bin php ny l cch thc tnh s tin bi thng theo nguyn tc ri ro u tin s xem xt phn sau.
3.Huy ng v tp trung vn cho sn xut kinh doanh v cc nhu cu khc ca x hi.

Thng thng cc cng ty bo him lun tp trung c mt lng vn nhn ri ln trong x hi. Do vy lng vn nhn ri ny s rt c ch cho cc ch th ang cn vn trong x hi. Do c th ni bo him c tc dng huy ng v tp trung vn trong x hi. C rt nhiu trng hp cc tp on a quc gia mnh ng ra thnh lp cng ty bo him, thng thng l bo him nhn th, khng v mc ch kinh doanh m huy ng vn cho cc cng ty khc trong tp on cn ti lng vn kinh doanh ln. Do thng thng cc cng ty bo him loi ny lun a ra nhng iu kin bo him cc k u i v lun khuyn khch mt thi gian bo him tng i di dnh cho cc c nhn tham gia bo him. v do bo him gin tip tr thnh mt t chc ti chnh thc hin chc nng thu ht ngun vn tit kim ang nm ri rc trong dn chng. 64 Ngoi ra bo him cn c nhng vai tr khc nh: Tng GDP
Thc ra vic hn ch hu qu xy ra cui cng cng mang li li ch cho cng ty bo him, bi v chi ph b ra hn ch thit hi khi ri ro xy ra khng th no ln bng s tin bi thng m cng ty bo him phi chi tr nu nh vic hn ch thit hi khng c thc hin kp thi. 64 Cn ch rng tit kim ch tn ti i vi khu vc dn c ch khng tn ti i vi cc doanh nghip bi v cc doanh nghip lun trong tnh trng thiu vn kinh doanh ch cha ni ti cn c tha tit kim.
63

46

Insurance Studies Kch thch th trng ti chnh pht trin Tng thu, gim chi ngoi t. Tng thu, gim chi cho ngn sch Nh nc III.Nhng thut ng c bn trong bo him. Trong mc ny s nghin cu mt s khi nim c bn trong bo him c th lm quen vi cc thut ng rt hay c s dng trong bo him.
1.Ri ro (Risk)

L mt s kin khch quan, khng lng trc c v khi xy ra n gy ra hu qu xu v mt ti chnh cho con ngi. Tnh cht c trng nht ca ri ro l s bt ng, nu nh mt s kin m con ngi c th bit trc c s xy ra ca n th s kin ny khng cn c coi l ri ro na. V d nh trong khi vn chuyn hng ho bng ng b t H ni vo min Nam m ngi gi hng bit chc chn ng giao thng b tc do bo lt min Trung th nhng thit hi do chm giao hng gy ra khng c bo him v cng ty bo him khng c trch nhim phi bi thng cho nhng thit hi . Ngoi ra ri ro cn phi gy ra thit hi cho con ngi, m thng thng s quy v thit hi v mt ti chnh. S tn ti ca ri ro l khch quan v khng ph thuc vo ch ca con ngi, do vic ri ro c xy ra hay khng l mt cu hi ch c th tr li mt cch tng i da trn l thuyt xc sut, v thng thng khi xy ra th hu qu n gy ra l ln c th e do i sng hoc cng vic ca ngi gp phi. V lo ngi nhng hu qu nn ngi ta gp vn li cng nhau khc phc hu qu ri ro, do vy c th ni v c ri ro nn mi c bo him.65 Tuy nhin khng phi mi ri ro u c bo him, c bo him ri ro cn phi tho mn nhng iu kin do cng ty bo him v ngi c bo him tho thun vi nhau trong hp ng bo him, v thng thng iu kin l ri ro phi khng qu ln v khng vi phm php lut. Ri ro v th c chia thnh hai loi chnh, ri ro bo him v ri ro khng bo him. V d: Mt ngi bun hng lu ch hng qua bin gii, v y l mt hnh ng vi phm php lut nn bn thn hnh ng ny b cm, do nhng ri ro xy ra i vi hng ho do ngi ny vn chuyn s khng c bo him. Hoc cng c th trong hot ng chuyn ch hng ho xut nhp khu khi phng tin vn chuyn qu c nt, kh nng xy ra ri ro l qu cao th ngi bo him cng s khng nhn bo him i vi nhng hng ha c chuyn ch trn nhng phng tin vn chuyn nh vy. Nh vy ri ro no c kh nng xy ra qu cao hoc pht sinh t mt hnh vi b php lut ngn cm th s khng c cng ty bo him nhn bi thng, nhng ri ro loi ny gi l ri ro khng bo him, v nhng ri ro cn li s gi l ri ro bo him.

65

L do ca vic con ngi cng nhau phng trnh ri ro bt ngun t quy lut s ln trong l thuyt xc sut. C cng nhiu ngi tham gia th vic c tnh xc sut ca ri ro s cng chnh xc.

47
Bi ging tham kho

Introductory Finance Ri ro bo him l nhng ri ro c th c cng ty bo him chp nhn bi thng Ri ro khng bo him l nhng ri ro chc chn s khng c cng ty bo him chp nhn bi thng Ri ro c bo him l nhng ri ro c chp nhn bo him khi n xy ra, nhng ri ro ny s c quy nh c th trong hp ng bo him. Trong nhng hp ng c th th khng phi mi ri ro bo him u c bo him, lc ny vic ri ro no c bo him ph thuc vo quy nh c th trong tng hp ng v tng loi quy tc bo him c th, do pht sinh thm khi nim ri ro c bo him. Nhng ri ro cn li s khng c chp nhn bo him tu theo tng hp ng bo him c th. Ri ro c gi l ri ro khng c bo him. u im ca vic a ra thm thut ng ri ro c bo him l phm vi ca loi ri ro ny nh hn v cng ty bo him loi tr bt i mt s ri ro bo him, do vy n s c li hn cho ngi mua bo him v s tin ph bo him phi np s t hn, ng thi cng ty bo him cng c li v phm vi bo him m cng ty bo him phi chu trch nhim cng hp hn. iu ny rt c tc dng nhng khu vc iu kin kinh t cn hn ch nh Vit nam, khi ngi mua bo him s bt c mt khon tin np ph bo him, nh vy s khuyn khch c s lng ngi mua bo him tng ln.
2.i tng bo him (Object of insurance contract)

Chnh v i tng bo him nn ngi mua bo him mi phi k kt hp ng bo him vi cng ty bo him, ni cch khc i tng bo him chnh l i tng c nguy c b ri ro bo him tc ng vo, v do cn phi k kt hp ng bo him hn ch nhng tc ng xu do ri ro gy ra. i tng bo him l i tng c nguy c b ri ro tc ng vo gy hu qu xu v ti chnh cho ngi tham gia bo him C th chia i tng bo him ra lm 3 loi sau: Ti sn Con ngi Trch nhim dn s Cc doanh nghip cng nh c nhn u s hu mt khi lng ti sn nht nh, nu nh ri ro xy ra, em li nhng thit hi v ti sn th thng thng nhng thit hi ny l rt ln, nu nh khng c s m bo th cuc sng cng nh cng vic khng th n nh c. Do vy nn ti sn c coi l mt i tng bo him quan trng. Trong mn hc bo him trong ngoi thng sau ny, mt t l quan trng c dnh cho bo him thn tu v bo him hng ha xut nhp khu, u l bo him ti sn. Cng nh ti sn, bo him con ngi cng c coi trng v sc kho v tnh mng ca mi con ngi c nh hng trc tip n cuc sng ca chnh ngi cng nh gin tip n nhng ngi c lin quan. Chnh v l do ny nn con ngi cng cn c bo him. Cng c nhng trng hp bo him con ngi khng lin quan trc tip n thn th nhng cng c ngha quan trng i vi cuc sng v d nh tht nghip hay nhng bin c thng thng xy ra bt ng trong cuc sng hng ngy gy nh hng n cuc sng v 48

Insurance Studies cng vic ca ngi c bo him. Cc loi hnh bo him ph bin i vi loi i tng bo him ny l bo him tnh mng, bo him tr em n 18 tui (bo him an sinh gio dc), bo him b phn thn th, bo him kh nng lao ng... Ngoi ra ngy cng c thm nhiu loi hnh bo him con ngi mi c a ra lp y nhng phn on trng trn th trng bo him, v d nh bo him nhn th Ph- ca Prudential , bo him bnh him ngho, bo him sc khe gia nh hay bo him nhn th nhm. Loi hnh i tng bo him th ba c tnh cht tng i khc so vi hai loi hnh trn bi v bo him trch nhim dn s c hnh thnh nhm bo m cho ngi mua bo him c th thc hin c ngha v dn s ca mnh khi ri ro xy ra gy thit hi cho ngi th ba. V d nh khi iu khin xe my, ngi li xe s mua hai loi bo him l bo him thn xe v bo him trch nhim dn s i vi ngi th ba. Nu nh xy ra tai nn v gy thit hi cho ngi th ba th ch xe s c bo him gnh trch nhim bi thng cho ngi b m. Thng thng bo him trch nhim dn s l loi hnh c tnh cht bt buc.
3.Cc bn tham gia hot ng bo him

a. Ngi bo him (Insurer)

L ngi kinh doanh bo him, c thu ph t ngi mua bo him v c trch nhim bi thng cho ngi mua bo him khi ri ro c bo him xy ra gy tn tht theo quy nh trong hp ng bo him. Hin nay hnh thc tn ti ph bin ca ngi bo him chnh l cc cng ty bo him, do vy thng thng khi nhc n ngi bo him th thut ng c s dng s l cng ty bo him. Theo php lut Vit nam cng ty bo him c cc quyn v ngha v chnh sau: Quyn: -Thu ph bo him -Yu cu bn mua bo him cung cp y cc thng tin cn thit -T chi bi thng hoc ton b nu nh bn mua bo him khng tun th cc iu khon trong hp ng bo him. -i ngi th ba khon tin m cng ty bo him tr trc cho ngi c bo him (trong trng hp ngi th ba c li)

Ngha v: -Cp n bo him cho bn mua bo him, ng thi gii thch r mi thc mc ca bn mua bo him - Tr tin bi thng nu ri ro c bo him quy nh trong hp ng xy ra gy thit hi cho ngi c bo him trong vng 15 ngy k t ngy nhn c yu cu i bi thng t pha bn mua bo him. b. Ngi mua bo him (Buyer) hoc ngi yu cu bo him L ngi giao kt hp ng bo him vi cng ty bo him v ng ph bo him. Nh vy c th nhn xt rng ngi mua bo him l ngi c nhu cu bo him, c trch nhim np ph bo him cho cng ty bo him v c cng ty bo him cam kt s bi hon nhng thit hi i vi mnh khi ri ro c bo him xy ra gy bt n v mt ti chnh. Trch nhim ca ngi mua bo him l in y v chnh xc vo mu phiu yu cu bo him, nu nh thng tin in khng chnh xc th sau ny nu cng ty bo him t chi bi 49
Bi ging tham kho

Introductory Finance thng do sai st th s khng th khiu kin c66. Do ngi mua bo him cn c gi l ngi yu cu bo him. Ngi mua bo him c quyn yu cu cng ty bo him cung cp y thng tin trong hp ng bo him. c. Ngi c bo him (Insured party) L ngi s hu i tng bo him c bo him theo hp ng bo him. i tng bo him y c th l ti sn, l trch nhim dn s hay l con ngi.67 Trong i b phn cc trng hp ngi c bo him chnh l ngi mua bo him. y cng l i tng c cp n ch yu trong hp ng bo him bi v mi s kin bo him xy ra u c lin quan trc tip n ngi c bo him. Ngha v ca ngi c bo him l phi bo v i tng bo him trc ri ro, ng thi phi thng bo kp thi cho cng ty bo him bit nhng s kin pht sinh dn n vic mc ri ro tng ln.68 d. Ngi th hng (Beneficiary) L ngi c ngi mua bo him ch nh trong hp ng bo him con ngi nhn tin bi thng khi ri ro c bo him gy ra thit hi. Ch c mt s rt t trng hp c bit trong ngi th hng khng phi l ngi c bo him, v d nh ngi mua bo him ch nh r khi ri ro xy ra trong trng hp bo him t k th ngi hoc nhm ngi th hng s l nhng ai, hoc ni chung trong trng hp ngi c bo him khng th nhn tin bi thng th ngi th hng l ngi tha k theo lut nh. V theo php lut Vit nam th ch trong hp ng bo him con ngi mi tn ti khi nim ngi th hng. e. Ngi th ba (Third party) Trong hp ng bo him, c nhng lc mi quan h bo him khng ch din ra gia hai bn cng ty bo him v ngi mua bo him m cn c s tham d ca mt bn th ba. Ngi th ba tt nhin khng th ng vai tr l mt trong hai bn tham gia hp ng bo him nhng l mt ngi c quan h ti s kin dn ti vic thc hin hp ng bo him v c ngha v, quyn li lin quan trc tip ti vic bi thng. Ngi th ba l ngi c quan h trc tip ti s kin bo him v c ngha v, quyn li trc tip i vi vic bi thng Ty theo loi hnh i tng bo him m ngi th ba cng c hiu khc nhau. V d trong hp ng bo him trch nhim dn s th ngi th ba l ngi b thit hi do ngi
Yu cu ny th hin mt nguyn tc trong bo him l nguyn tc trung thc tuyt i (of utmost goodfaith). L do ca vic ra i nguyn tc ny xut pht t tnh c bit trong bo him, bo him khng nhm ti mt hng ho hoc dch v no c th ca ngi bn m ci c giao dch trong bo him (ri ro) li thuc v pha ngi mua v ph thuc rt nhiu vo ngi mua. Vic nh gi, do vy, da hon ton vo cc thng tin do ngi mua cung cp. Nu ngi mua cung cp thng tin sai lch hoc khng y s dn n vic nh gi bo him khng chnh xc, v vy c th coi nh mt s vi phm hp ng trong bo him, ngi bn c quyn t chi bi thng mt phn hoc ton b. 67 Xem li mc i tng bo him 68 V nu nh xc sut ri ro thay i th gi c ca bo him cng phi thay i tong ng.
66

50

Insurance Studies c bo him gy ra, v do s c nhn tin bi thng t ngi c bo him, v d nh trong trng hp tai nn giao thng nh dn trn. Khi cng ty bo him c trch nhim i vi ngi th ba ny theo cc iu kin ca hp ng bo him. Nhng trong hp ng bo him con ngi hoc ti sn th ngi th ba li l ngi gy ra thit hi cho ngi c bo him v do c trch nhim phi n b cho ngi c bo him. Tuy nhin theo hp ng th cng ty bo him lc ny c trch nhim n b nhng thit hi cho ngi c bo him, do vy lc ny cng ty bo him s c quyn c i li khon bi thng t ngi th ba.
4.S tin bo him (Amount of Insurance) v gi tr bo him (Value of Insurance)69

Do bo him l mt loi dch v c bit nh thy trong tnh cht ca n, nn gi tr ca bo him khng th xc nh trc. M khng bit gi tr ca bo him th khng th no a ra c mt mc gi chnh xc cho tng hp ng bo him. Nhng nu khng a ra mt mc gi c th th khng th no k kt hp ng. V vy mt khi nim mi c p dng khi k kt hp ng bo him, l s tin bo him. S tin bo him trong tng hp ng bo him c th l gii hn s tin bi thng ti a ca cng ty bo him trong trng hp ri ro c bo him xy ra. Cng ty bo him s khng c trch nhim bi thng qu s tin bo him ny khi ri ro xy ra. C th xc nh s tin theo nhiu phng php, ph bin nht l cch xc nh theo nhu cu ca ngi mua. Phng php ny thng c p dng khi mua bo him con ngi. i vi mi loi hnh i tng bo him th s tin bo him li c mt cch quy nh khc nhau, ph hp vi c trng ca loi i tng y. Cng c lc s tin bo him c quy nh r theo khung s tin bo him do cng ty bo him a ra, v d nh trong trng hp bo him trch nhim dn s.70 V cn mt s trng hp trong s tin bo him c quy nh theo lut quc gia hoc tun theo tp qun quc t. Mt khi nim th hai cng lun gn lin vi khi nim s tin bo him l gi tr bo him. Trong trng hp mua bo him cho ti sn cn phi c khi nim gi tr bo him mi c th a ra c s tin bo him thch hp. iu ny c v v l v mun mua bo him vi gi tr bao nhiu l ty thuc vo ngi mua, gi tr cng cao th cng ty bo him cng c li, nhng i vi bo him ti sn th iu ny phi c nhn nhn di gc khc. Gi tr bo him l gi tr thc t ca i tng bo him vo thi im k kt hp ng bo him. Thng thng gi tr ny c xc nh da trn s sch k ton. Nhng nu khng da trn s sch c th c th c tnh da theo gi tr trn th trng. Khi nim gi tr bo him c xy dng nhm to ra mt mc gii hn cho s tin bo him. S tin bo him s khng c php ln hn gi tr bo him. N c da trn mt trong nhng nguyn tc c bn ca bo him l ngi mua bo him khng th da vo bo him lm giu, v nu nh vy s lm mt i ngha ban u ca bo him l khc phc hu qu v mt ti chnh do ri ro c bo him gy ra.

S tin bo him c k hiu l A v gi tr bo him c k hiu l V Trong trng hp bo him trch nhim dn s, s tin bo him c hiu l hn mc trch nhim ti a ca cng ty bo him.
70

69

51
Bi ging tham kho

Introductory Finance Cn mt trng hp tng i c bit l chuyn ch hng ha, khi hp ng bo him cho php s tin bo him c tnh bng 110% gi tr bo him. Bi v trong vn chuyn hng ha gi tr bo him s khng c tnh bng gi tr th trng ca hng ha ti ni n m s c tnh da theo b ha n chng t gi hng ti ni i. V th cho nn ti im i th gi tr hng ha chnh l gi vn hng ha ca ngi bn, cha k cc khon chi ph pht sinh trong qu trnh vn chuyn. Trong khi vn chuyn nu nh c tn tht pht sinh i vi hng ha th ngi mua s b thit thi nhng khon chi ph ny. Do vy ngi mua bo him c php cng thm 10% li d tnh vo gi tr thc t ca hng ha v ly lm s tin bo him. Vic ny c ngun gc t tp qun bun bn quc t.
5.Gi c ca bo him (Premium rate)71 Gi c ca bo him c nhc ti y l t l ph bo him. T l ph bo him c xc nh trn c s ca mc ri ro, thi hn bo him v s tin bo him. Gi c ca hng ho, dch v thng thng phn nh gi tr th trng ca hng ho, dch v y. i vi bo him cng vy, t l ph bo him cng cao th mc xy ra ri ro c bo him cng s cng cao. T l ph bo him c tnh theo t l ca s tin bo him, thng thng l x% hoc x.

Vic xc nh t l ph bo him l bao nhiu ni chung l tng i tru tng v ph thuc vo mt s nhn t khch quan nh cnh tranh hoc lm pht, nhng c th kt lun rng t l ph bo him phi lng ph thu c tha mn mt s iu kin nht nh: m bo b p cc khon bi thng, bi v cng ty bo him hot ng da trn c s s ph thu c, cho nn iu cn trc tin l lng ph thu c phi bi thng cc khon pht sinh trong k. Cung cp lng d phng cho cng ty bo him, bi v c nhng trng hp xy ra ngoi tm kim sot ca cng ty bo him, trong nhng trng hp th lng ph do cng ty bo him thu c cn phi c mt phn trch ra nhm lp cc khon d phng, ni chung iu ny tun theo quy tc ca mt hot ng ti chnh thng thng trong bt c mt doanh nghip no. B p cc chi ph hot ng kinh doanh ca doanh nghip, v d nh chi ph qun l, chi ph dch v mua ngoi, khu hao trang thit b... em li li nhun cho cng ty bo him. tnh c s tin bo him thc np (Ph bo him- Premium)72, cng ty bo him s cn c vo t l ph bo him v s tin bo him. Do ph bo him t l thun vi gi c bo him v s tin bo him la chn. iu m bo quyn li ca c cng ty bo him v ngi c bo him, nu xc sut xy ra ri ro cng cao th gi c cng ln, ph bo him cng s cng nhiu, cng vy, nu nh s tin bo him ln, c ngha l mc trch nhim ca cng ty bo him nhiu hn th ph bo him phi np cng s tng ln. thun tin cho vic mua bo him v np ph bo him, trong mt s quy tc quc t cn c gii php gp mt s nhm ri ro li vi nhau thnh mt s cc iu kin bo him hoc phn chia ri ro thnh ri ro chnh v ri ro ph. Nu nh ngi mua bo him mun mua cho mt ri ro ph th phi mua c ri ro chnh. Cng c mt s trng hp ngoi l, theo cng ty bo him s khng quy nh mc ph bo him da theo t l ph bo him m cng ty s quy nh c th lun s tin ph bo him phi np l bao nhiu, khng cn quan tm n gi tr bo him hay s tin bo him. s ph bo him l nhiu hay t cng c ph thuc vo mc ri ro nhng n khng ph thuc vo mt t l nh thng thng, v d nh bo him xe c gii theo lut Anh v mt s nc phng Ty. Ph bo him c tnh theo cng thc:
71 72

T l ph bo him c k hiu l r K hiu l P

52

Insurance Studies Ph bo him= T l ph bo him x s tin bo him.

6. Mt s loi bo him c bit

a. Ti bo him (Re-insurance) Cn phi phn bit r khi nim ti bo him v vic ti tc hp ng bo him, bi v vic ti tc hp ng bo him c ngha l sau khi hp ng bo him o hn, mt hp ng bo him cho giai on tip theo nu c k kt th s c gi l hp ng ti tc, v vic k kt gi l s ti tc bo him. Trong khi tin hnh nhn bo him cho mt hp ng bo him, n lt cng ty bo him li tr thnh ngi chu gnh nng ca ri ro m h nhn v t pha ngi mua bo him, v nh vy rt c kh nng cng ty bo him s cm thy khng t tin vo kh nng ti chnh ca mnh. Trong trng hp , m bo s n nh kinh doanh v s an ton cho chnh mnh th cng ty bo him c th thc hin ti bo him mt phn s tin bo him ca mnh cho mt hoc mt vi cng ty bo him khc h cng nhn hp ng bo him ny, coi nh l mt hnh thc san s ri ro gia cc nh bo him vi nhau. Cng c trng hp ti bo him c thc hin do yu cu ca ngi mua bo him v ngi mua bo him cm thy khng tin tng vo nng lc ti chnh ca cng ty bo him. V vy c th nh ngha nh sau: Ti bo him l vic cng ty bo him chuyn giao mt phn ph bo him m h nhn c cho mt hoc mt s cng ty bo him khc, gi l cng ty ti bo him, cc cng ty chp nhn bi thng theo s ph nhn v mnh khi ri ro xy ra. b. ng bo him (Co-insurance) ng bo him l vic hai cng ty bo him tr ln lin kt vi nhau cng thc hin bo him cho mt i tng bo him trong mt hp ng bo him. u im ca hnh thc ny l kh nng bi hon cho ngi c bo him tng i cao, tng t nh nghip v ti bo him, tuy nhin mt hn ch ca phng thc ny l n i hi nhiu thi gian ch i ca ngi c bo him khi ri ro xy ra v thm na l nhng th tc phin h khi n tng cng ty bo him ring r gii quyt bi thng. Do hin nay hnh thc ny t c p dng. c. Bo him trng (Dual Insurance) Bo him trng l vic mt ti sn c bo him ti nhiu cng ty bo him vi cng mt gi tr bo him v trong cng mt thi hn bo him. Nu nh trong thi hn bo him m ri ro xy ra gy hu qu xu v mt ti chnh cho ngi c bo him th lc ny i tng bo him cng ch c bo him ti a bng s tin bo him. Nguyn tc phn chia bo him lc ny s l mi cng ty bo him s gnh vc mt phn s tin bo him theo t l tng ng vi tng s tin m ngi mua bo him b ra mua bo him ti cc cng ty khc nhau nu nh i tng bo him c bo him ti nhiu cng ty bo him khc nhau, tuy nhin tng mc bi thng khng c php vt qu gi tr bo him. Cn nu nh bo him trng c thc hin ti mt cng ty bo him duy nht th lc ny ch c mt hp ng bo him c thc hin. Thng thng bo him trng xut pht t hnh vi gian ln ca ngi mua bo him nhm thu li t hp ng bo him, v th nn cc cng ty bo him c lin quan c php t chi bi thng ton b trong trng hp ri ro xy ra nu nh pht hin c hnh vi gian ln. Cn nu trong trng hp 53
Bi ging tham kho

Introductory Finance ngi mua bo him s th mt trong s cc cng ty bo him c th ng ra bi thng ton b gi tr bo him v sau i li t cc cng ty bo him cn li theo s tin phn chia tng ng.
7.Cc ch bi thng trong bo him (Indemnity)

Hnh thc ca bi thng rt a dng, ni chung c mt s hnh thc sau thng c p dng bi thng, l: Thanh ton bng tin. Sa cha, b tin ra sa cha ti sn b thit hi. Thay th, thay th mt ti sn gn ging nh ti sn c b h hng hoc mt. Khi phc, y l mt gii php him khi c la chn bi v n rt tn km i vi cc cng ty bo him. Trong bo him trch nhim v bo him ti sn, c nhng lc ngi ta p dng cc ch bi thng bo him linh hot, tu theo loi hnh bo him v cch mua m p dng, di y l mt s ch bi thng ph bin thng c p dng: a. Ch c mc min bi thng (Excess) Trong ch ny, nu nh ri ro xy ra gy thit hi cho cng ty bo him nh hn hoc bng mt gi tr no th cng ty bo him s khng phi bi thng cho ngi c bo him. L do tn ti ca ch c mc min thng l to s d dng tin li cho c hai bn trong vic bi thng. i khi c nhng ri ro xy ra gy ra thit hi khng ln, nu nh vn c thc hin bi thng theo quy nh th ch gy ra s lng ph cho c cng ty bo him ln ngi c bo him bi v i c khon tin bn mua bo him i khi phi b ra cc khon chi ph cn ln hn c s tin s i c. Cc khon chi ph m ngi c bo him phi b ra bao gm chi ph vn phng, chi ph thu mn gim nh cng nh cc khon chi ph khc phi b ra trong thi gian ch i kt qu v nhn bi thng. Thng thng cc khon chi ph ny l ln hn khon tin s nhn c, k c trong trng hp khon tin i c c ln hn cht t th cng khng ng k so vi cng sc m bn c bo him phi b ra. V th trong thc t ngi ta p dng ch c mc min bi thng, tc l nu thit hi xy ra nh n mc nht nh (nh hn mc min bi thng) th cng ty bo him s bn mua bo him t khc phc. Mc min bi thng ny l bao nhiu ph thuc vo s tha thun gia cng ty bo him v ngi mua bo him. Ch c mc min bi thng li c chia ra lm hai loi, ch min bi thng c khu tr (Deductibles) v ch min bi thng khng khu tr (Franchise). Nu thc hin cch tnh theo ch min bi thng khng khu tr th khi thit hi xy ra ln hn mc min bi thng cng ty bo him s bi thng ton b gi tr ri ro . Cn nu ch c mc min bi thng c khu tr c p dng th khi ri ro c bo him xy ra gy thit hi ln hn so vi mc min bi thng cng ty bo him s bi thng vi gi tr l mc thit hi thc t tr i mc min bi thng. Cch thc tnh tin bi thng trong hai ch c th c biu din thng qua bng sau:

54

Insurance Studies Nu thit hi nh hn mc Nu thit hi ln hn mc min bi min bi thng thng Min bi thng Khng bi thng S tin bi thng= S tin bo khng khu tr him Min bi thng c Khng bi thng S tin bi thng= S tin bo khu tr him- Mc min bi thng V d: Mt cng ty bo him p dng ch bo him c mc min thng i vi mt hp ng bo him c tr gi l 15 triu ng, mc min bi thng l 2 triu ng. Nh vy nu nh c ri ro c bo him xy ra gy thit hi l 1,5 triu th bn mua bo him s phi t khc phc. i vi nhng ri ro xy ra gy thit hi trn 2 triu, v d nh 5 triu ng th cng ty bo him s bi thng. Tuy nhin nu nh cng ty ny p dng ch c mc min thng khng khu tr th s tin phi tr s l 5 triu ng cn nu ch c p dng l c khu tr th ngi c bo him ch nhn c s tin l 3 triu ng m thi. b. Ch bi thng theo t l bo him (Average)73 Rt d hiu, nu nh ngi mua bo him khng mua ton b gi tr bo him m li mua theo mt s % nht nh so vi gi tr bo him nhm gim s ph bo him phi np th ng nhin trch nhim ca cng ty bo him cng v th m gim i vi mt t l tng ng. ch ny ch p dng i vi bo him ti sn bi v ch trong bo him ti sn mi xut hin khi nim gi tr bo him. Khi ri ro c bo him xy ra gy thit hi th cng ty bo him ch chu trch nhim i vi mt s tin tng ng vi s ph bo him m ngi mua bo him np, v gi tr c tnh bng t l: T l bo him= S tin bo him/Gi tr bo him Khi s tin bo him phi tr s l: S tin phi tr= T l bo him x Gi tr tn tht c. Ch bi thng theo ri ro u tin (Limits) Ch ny c p dng khi xc sut xy ra ph thuc rt nhiu vo chnh ngi c bo him. Cng v vy nn cng ty bo him s quy nh ch nhn bo him vi s tin bo him nh hn gi tr bo him. Ri ro u tin c ngha l ri ro c mc thit hi thp hn s tin bo him ch khng phi l ri ro xy ra u tin. iu ny cng khng c ngha l nhng ri ro tip theo s khng c chp nhn bi thng. Nu ri ro u tin xy ra, c ngha l mc thit hi thp hn s tin bo him th ngi c bo him s c bi thng y . Nhng trong trng hp ngc li, tc l thit hi xy ra ln hn s tin bo him th ngi c bo him s ch nhn c s tin bi thng ng bng s tin bo him. Cch quy nh ch bi thng ny c u im l s bt buc ngi c bo him c thc t bo v i tng bo him trc ri ro ch khng trng ch vo vic c bo him m khng ch trng n vic ngn nga ri ro xy ra. Tuy nhin hin nay ch ny khng cn c p dng ph bin bi v n t ra lc hu khi bt buc ngi c bo him li phi cng chu tn tht vi cng ty bo him khi m h b tin ra mua bo him. Ch bi thng

73

Cn gi l bo him di gi tr-Underinsurance

55
Bi ging tham kho

Introductory Finance
8.Tn tht (Loss) trong bo him ti sn

Ni mt cch n gin th tn tht chnh l s h hi hoc mt mt gy nn i vi ti sn bi ri ro khi n xy ra. Tn tht c th l h hng mt phn hoc ton b, mt mt dn n suy gim gi tr s dng ca ti sn, ty theo cch phn chia c nhiu loi tn tht khc nhau. Cc loi tn tht trong bo him ti sn thng c chia theo cc nhm, tiu ch phn loi thnh cc nhm thng l mc tn tht, nguyn nhn tn tht... Theo mc tn tht c tn tht ton b v tn tht b phn. Tn tht b phn (Partial Loss), nh tn gi ca n, l s h hng hoc mt mt mt phn i tng bo him. Tn tht ton b (Total Loss) l s mt mt, h hng ton b gi tr ca i tng c bo him. Khi tn tht ton b xy ra th cng ty bo him c trch nhim phi bi thng ton b s tin bo him cho ngi c bo him. Tuy nhin trong tn tht ton b chia ra lm hai khi nim, l tn tht ton b thc t (Actual Total Loss) v tn tht ton b c tnh (Constructive Total Loss). Tn tht ton b thc t xy ra khi thc s i tng bo him b mt i ton b gi tr bo him. Tn tht ton b c tnh, mt khc, li xy ra khi i tng bo him xt thy khng cn kh nng khi phc li gi tr ban u hoc nu c th khi phc li th chi ph sa cha khi phc thm ch l bng hoc cn cao hn gi tr ca bn thn i tng bo him. Cng c lin quan ti tn tht cn c th nghin cu khi nim tn tht chung (General Average) v tn tht ring (Particular Average) trong bo him hng ha vn chuyn bng ng bin. Tn tht chung c nh ngha l tn tht pht sinh t hnh ng c tnh c v hp l cu s lng i tng bo him cn li trnh khi tn tht khng th trnh khi.74 Loi tn tht ny s c chia u cho cc i tng tham gia bo him cng gp nguy c ri ro lc hnh ng tn tht chung din ra. Trong tn tht chung c hai khi nim nh l hy sinh tn tht chung tc l cc khon thit hi do hnh ng tn tht chung gy ra v chi ph tn tht chung tc l chi ph pht sinh phi tr cho ngi th ba hoc chi ph c ngun gc t hnh ng tn tht chung. Cn tn tht ring l tn tht xy ra i vi i tng bo him trong qu trnh vn chuyn, tn tht ny s khng c chia cho cc i tng bo him khc cng gnh chu, nhng vn c th c bo him nu nh trong hp ng bo him c tha thun. IV.Phn loi bo him C nhiu tiu thc khc nhau phn loi bo him, nhng ni chung th nhng tiu thc sau y thng xuyn c s dng nht:
1.Cn c vo i tng bo him

Theo cch thc phn loi ny th tng ng vi mt loi i tng bo him lit k trong phn trc li c mt loi hnh bo him tng ng. l cc loi hnh sau:

74

Hnh ng c gi l hnh ng tn tht chung

56

Insurance Studies a. Bo him con ngi (Personal Insurance)75 L nghip v bo him c lin quan ti con ngi, bao gm bo him tnh mng (life assurance), sc khe (health insurance), thn th (disability insurance). Thng thng bo him con ngi khng nhm mc ch kinh doanh m ch yu n mang tnh cht x hi, nhn o. Mc ch kinh doanh, nu c, ch l mt s tp on ln m cc cng ty bo him nhn th thu ht vn cho cc cng ty con khc trong tp on pht trin kinh doanh. Tuy vy, iu kin bo him ca cc cng ty thuc loi ny li lun rt u i cho ngi mua. S tin bo him trong loi hnh ny khng c nh trc v thng thng c th ty la chn trong mt khung rt rng ty thuc vo iu kin ti chnh ca ngi mua bo him. b. Bo him ti sn (Property and Casualty Insurance) L loi hnh bo him nhm vo i tng bo him l ti sn, c th l ca c nhn hay mt t chc kinh t x hi. Do mc ch ca bo him ch l khc phc hu qu ca ri ro gy ra nn trong bo him ti sn bao gi cng phi tun th cht ch nguyn tc s tin bo him khng c php l c s ngi mua bo him lm giu. Trong bo him ti sn c bo him trn gi tr v bo him di gi tr. Php lut Vit nam khng chp nhn hp ng bo him trn gi tr. c. Bo him trch nhim dn s i vi ngi th ba (Liability Insurance) i tng ca loi hnh bo him ny l trch nhim dn s i vi ngi th ba trong trng hp ngi c bo him gy thit hi v tnh mng hoc ti sn i vi ngi th ba. Trong loi hnh ny s tin bo him, tc l s tin ti a m bo him nhn trch nhim s tr cho ngi th ba khi ri ro xy ra ph thuc vo tha thun gia cng ty bo him v ngi c bo him trong hp ng bo him.
2.Cn c vo tnh cht ca bo him

a. Bo him x hi (Social Insurance) L loi hnh bo him nhm phc v mc ch phc li x hi, do nh nc ng ra thc hin m bo vic n nh cuc sng ca nhng ngi tham gia bo him. Do loi hnh bo him ny khng nhm mc ch sinh li m ch cn m bo b p vn ban u. Ti Vit nam hin nay bo him x hi ch c thc hin khu vc kinh t nh nc v bc u thc hin i vi nng dn mt s khu vc. Bo him y t cng c xp vo loi hnh bo him x hi. b. Bo him kinh doanh (hoc bo him thng mi) (Commercial Insurance) L loi hnh bo him mang tnh cht kinh doanh thu li nhun. Vic xc nh t l ph bo him l bao nhiu v nh th no ty thuc vo doanh nghip bo him. N c xc nh da trn tng quan cnh tranh trn th trng v phi ph hp vi php lut.

Lu rng trong bo him con ngi, thng thng bo him c kt hp vi tit kim di hn, tc l ht hn th c nhn tin gc nh gi tit kim, cn ri ro xy ra trong k th s c nhn tin bi thng nh khi mua bo him khc.

75

57
Bi ging tham kho

Introductory Finance
3.Cn c vo tnh cht bt buc ca bo him

a. Bo him bt buc (Obligatory Insurance) L loi hnh bo him bt buc phi mua, do Nh nc quy nh r trong cc vn bn php lut. Thng thng vic bt buc ny c p dng i vi nhng hot ng c tnh nguy him cao v nhy cm i vi an ton x hi. Hin nay Vit nam c cc loi hnh bo him bt buc sau: Bo him trch nhim dn s ch xe c gii Bo him trch nhim dn s ca doanh nghip kinh doanh dch v hng khng Bo him trch nhim ngh nghip ca ngi hnh ngh t vn php lut Bo him trch nhim ngh nghip ca doanh nghip mi gii bo him Bo him chy, n. b. Bo him t nguyn (Voluntary Insurance) L loi hnh bo him khng thuc phm vi iu tit bt buc ca Nh nc. Vic c mua bo him hay khng v mua vo lc no, mua cng ty bo him no hon ton ph thuc vo ngi mua bo him. Trong loi hnh bo him ny ngi mua bo him c quyn lm ch quyt nh mua hay khng mua bo him ca mnh v c quyn mua bo him i vi bt k loi ri ro c bo him no m mnh thch.
4.Cn c vo cc c im khc

C th lit k ra y mt s loi hnh bo him khc nh bo him nhn th v phi nhn th, bo him hng hi v phi hng hi, bo him trong bun bn quc t v bun bn trong nc. S d c nhng cp phn bit nh vy v mi mt loi hnh bo him trong cp li c nhng c trng ring v c iu chnh khc nhau. V d nh bo him nhn th c lin quan ti mng sng ca con ngi, c thi hn ko di trong nhiu nm v c nh nc u i, trong khi bo him phi nhn th thng thng l bo him ti sn, c thi hn khng di v c nh nc qun l cht ch. Bo him phi hng hi l i tng chu tc ng ca Lut kinh doanh bo him, trong lc bo him hng hi li chu s iu chnh ca B lut hng hi. Cng vy, bo him bun bn quc t c coi l thc o phn nh s pht trin ca ngnh bo him so vi cc ngnh kinh t khc trong nc bi v cc ch s c em ra so snh vi mi trng quc t. V. Cc nguyn tc bo him Ging nh nhiu lnh vc khc trong kinh t cng nh x hi, bo him cng c nhng nguyn tc ring ca mnh, nhng nguyn tc ny i hi phi c tun th nghim ngt, nu khng bo him s khng th tn ti v pht trin c. Cc nguyn tc ca bo him u da trn mt quy lut chung, l quy lut S ng b s t. Cn phi hiu s ng y l phn ln nhng ngi tham gia bo him, cn s t l nhng ngi cng tham gia bo him nhng khng may gp phi ri ro, v ri ro c cng ty bo him chp nhn tr tin. S tin huy ng c t s ng ny s c s dng b p thit hi cho nhng ngi khng may gp phi ri ro, n nh kinh doanh v i sng ca h. M vi lng tin ng vo qu bo him (ph bo him) l tng i t nn cn phi c 58

Insurance Studies nhiu ngi tham gia ng gp v lng tin phi ln. Nh vy y cn phi ch , s ng khng ch ni v ngi m cn ni n c lng tin thu c. Quy lut ny i hi cc cng ty bo him phi tnh ton mt mc t l ph bo him ti u va thu ht c nhiu ngi tham gia va thu c mt lng tin ln b p cho nhng ngi khng may gp phi ri ro. Bi v nu t l ph thp th s thu ht c nhiu ngi nhng cng c ngha l s lm gia tng lng ngi gp phi ri ro. ng thi lc , lng tin thu c khng tng tng ng, nh vy s vi phm quy lut ni trn. i vi trng hp t l ph cao th ngc li, khng th thu ht c nhiu ngi tham gia vo hot ng bo him, do cng lm cho quy lut trn khng pht huy c, v th nn bo him cng s khng th pht trin c. Xut pht t i hi ca quy lut trn, c bn nguyn tc bo him ln lt di y:
1.Nguyn tc ch chp nhn ri ro bo him

Ni dung ca nguyn tc u tin ny l cng ty bo him ch chp nhn tr tin bi thng cho nhng ri ro bo him. Theo ni dung ca nguyn tc ny, c mt im ni bt c th hin ra l hot ng bo him ch nhm vo nhng s kin bt ng c trng, tc l nu s kin gy ra thit hi khng bt ngun t ri ro s khng c chp nhn bo him, ng thi nu s kin gy ra thit hi c bt ngun t ri ro nhng xc sut xy ra qu cao hoc qu ph thuc vo pha ngi c bo him- tc l khng phi ri ro bo him- th s khng c cng ty bo him chp nhn tr tin. Vic cc cng ty bo him khng nhn bi thng cho nhng ri ro c kh nng xy ra cao nhm hn ch vic thu ph bo him cao tng xng, gy ra tm l e ngi trong nhiu ngi, t dn n vic gim kh nng thu ht khch hng ca cc cng ty bo him. Cn vic cc cng ty bo him khng chp nhn bi thng cho nhng ri ro ph thuc nhiu vo yu t ch quan l nhm trnh s l thuc vo vic c bo him m khng c thc t bo v t pha ngi c bo him. Tt c nhng iu ny u phn tch cc phn trn.
2.Nguyn tc tng xng

Ni dung ca nguyn tc ny l quyn li v ngha v ca cc bn tham gia hot ng bo him phi tng xng vi nhau. C th thy rng s tht l v l khi mt ngi tham gia bo him cho mt hot ng c yu t ri ro thp li c cng mt mc ng gp nh ngi tham gia bo him cho mt hot ng c yu t ri ro cao hn. Nu iu thc s xy ra th chc chn cc cng ty bo him s khng th thu ht c mi ngi n vi mnh. Chnh v vy nn nguyn tc tng xng th hin mt s cng bng trong hot ng bo him: Ai c nguy c ri ro cng cao th t l ph cng phi cao. Cng xut pht t y m cc cng ty bo him khng nhn nhng ri ro c nguy c qu cao v nh th s tin ng s rt ln. Vic mi i tng tham gia bo him s ng mt s ph bo him l bao nhiu, t l ph l nh th no l do cng ty bo him tnh ton da trn ri ro, loi hnh bo him hoc theo khung php l c quy nh sn. V khi c s thay i trong mc ri ro th t l ph bo him cng phi thay i tng ng, do ngi c bo him c ngha v phi thng bo ngay cho cng ty bo him khi xut hin nhng tnh tit lm thay i mc ri ro ca i tng bo him. Cng t vic i hi thc hin tt hai nguyn tc trn m gia bn mua bo him v cng ty bo him phi tha thun trc vi nhau mt quy nh, l quy nh v s trung thc tuyt i gia bn mua v bn bn bo him. Theo nh quy nh ny th ngi mua bo 59
Bi ging tham kho

Introductory Finance him c ngha v phi khai bo mt cch y v trung thc vo giy yu cu bo him tt c cc chi tit c lin quan n i tng bo him, t cng ty bo him mi c th xc nh c chnh xc mc ri ro v nh ra mt t l ph ph hp. Nu nh trong qu trnh hp ng bo him c hiu lc pht sinh thm tnh tit lm gia tng mc ri ro ngi c bo him phi thng bo ngay cho cng ty bo him bit iu chnh mc t l ph cho ph hp. Nu nh bn yu cu bo him khng thc hin ng quy nh v s trung thc tuyt i th pha cng ty bo him c quyn t chi bi thng hoc ton b s tin bo him khi c ri ro xy ra gy thit hi. iu ny cng c ghi r trong hp ng bo him gia hai bn.
3.Nguyn tc bi thng va

Ni dung ca nguyn tc ny l cng ty bo him s ch bi thng ngi c bo him t ti tnh trng ti chnh nh trc khi ri ro xy ra m thi. Nh th cng c ngha rng con ngi khng th s dng bin php mua bo him lm giu. Nu nh con ngi c th lm giu t nhng ri ro c bo him th y s l mt cch kim tin rt nhanh v hiu qu, thay v vic kinh doanh con ngi ch cn mua bo him cho mt i tng no ri tm cch to ra mt tai nn no , v th l c th nhn c mt s tin bo him cn ln hn c gi tr ca i tng bo him. Do vy ngn chn hin tng trc li t ri ro, cng ty bo him chn cho mnh bin php l khng bi thng qu nhiu. c th ha bin php ny, c th tun theo mt s nguyn tc c th: a. Phi c quyn li c th bo him c Quyn li bo him l nhng li ch ca con ngi gn lin vi i tng bo him. Nu nh i tng bo him khng may gp ri ro th li ch ca ngi c quyn li i vi i tng bo him s b nh hng. S nh hng c th l thit hi v tnh mng, v sc khe, ti sn hoc s thit hi v ti chnh. V l mt tc ng trc tip ln s n nh ca ngi c quyn li bo him. Xut pht t nguyn nhn , cc cng ty bo him i hi ngi c bo him phi c quyn li bo him. Nu nh ngi khng c quyn li bo him th c th hy b hp ng bo him, pha cng ty bo him khng c trch nhim bi thng khi ri ro xy ra. V d nh mt ngi khng h c quyn li g i vi mt ti sn th vic ngi mua bo him cho ti sn l mt vic khng hp l v do cng ty bo him s khng chp nhn bo him cho ti sn mc d cng ty bo him hon ton c quyn chp nhn bo him. Th nhng nu cng ty bo him chp nhn tr tin cho nhng ri ro i vi ti sn ca ngi khng c quyn li bo him th rt d xy ra trng hp trc li nh ri ro bi v nu nh c ri ro xy ra th ngi hng li l ngi mua bo him, trong khi ti sn b thit hi khng phi ca ngi ny, do nghim nhin ngi ny c hng ton b s tin bi thng m khng b bt n v mt ti chnh. Cng i vi bo him ti sn, c hai nguyn tc na cn phi c tun th trong hot ng bo him, l cc nguyn tc sau: b. S tin bo him khng c php ln hn gi tr bo him Ni dung ca nguyn tc ny c trnh by trong mc gi tr bo him v s tin bo him trn, trong mc ny ch cn nhc li rng mc ch ca vic nh ra nguyn tc ny l nhm ngn chn vic ngi c bo him khng c thc trong vic bo v i tng bo him trc ri ro, hoc c ph hoi i tng bo him nhm thu li bt chnh. Nguyn 60

Insurance Studies tc ny l s c th ha nguyn tc bi thng va trn i vi bo him ti sn v ch trong bo him ti sn mi xut hin thm thut ng gi tr bo him. Do c th quy nh c th hn nguyn tc bi thng va i vi trng hp bo him ti sn. Trong trng hp ngi c bo him khng c nhng li bo him trn gi tr th phn vt qu so vi gi tr bo him s khng c tnh v cng khng c hon tr li cho ngi c bo him. Nu nh c bo him trng th tng s tin bo him cng ch ti a t ti gi tr bo him, ngi c bo him c ngha v thng bo cho mi cng ty bo him tham gia bo him trng bit v s tham gia ca cc cng ty cn li, ng thi mi cng ty s chu mt phn trch nhim tng ng vi t l mua bo him ca bn yu cu bo him i vi mi cng ty. Tuy nhin trong trng hp bo him trch nhim dn s v con ngi, cc loi hnh bo him khng c s hn ch ln nhau, mt ngi mua loi hnh bo him ny vn c th tham gia loi hnh bo him khc v nhn tin bi thng cho tt c cc loi hnh bo him khi ri ro xy ra. V d nh mt ngi va mua bo him nhn th va mua bo him tai nn th khi tai nn xy ra cng ty bo him c trch nhim bi thng theo c hai hp ng trn. c. Nguyn tc th quyn (Subrogation) Nu nh hai nguyn tc a./ v b./ c tc dng ngn chn trc li t bo him th nguyn tc th quyn ch yu ch c tc dng lm cho tin trnh bi thng sau khi ri ro xy ra c thc hin nhanh chng v thun li hn, ng thi lm gim t l ph bo him. Ni dung ca nguyn tc ny ni rng khi ngi c bo him b mt ngi th ba gy thit hi v ti sn th cng ty bo him s bi thng trc, v sau s nhn danh ngi b thit hi i bi thng t ngi th ba. chnh l s th quyn, tuy nhin phm vi ca s th quyn ch hn ch mc s tin m cng ty bo him tr cho ngi c bo him. Trong bo him con ngi v bo him trch nhim dn s khng tn ti nguyn tc th quyn bi v trong bo him trch nhim dn s th ngi th ba l ngi b ngi c bo him gy thit hi nn ngi c bo him khng c quyn i bi thng cn trong bo him con ngi th ngi c bo him c quyn i bi thng t c cng ty bo him ln ngi th ba.
4.Nguyn tc khng trt b trch nhim

Ni dung ca nguyn tc ny l bn yu cu bo him c trch nhim i vi s an ton ca i tng bo him k c khi c cng ty bo him chp nhn bi thng nu ri ro xy ra. T ni dung ny, thy rng c hai bn phi tun th nguyn tc ny mt cch nghim tc. V pha cng ty bo him th y l mt iu tt nhin bi v nu thit hi xy ra th cng ty bo him s l ngi chu thit thi ln hn v h phi b tin ra b p thit hi cho ngi c bo him. Tuy nhin v pha ngi c bo him th nguyn tc ny rt d b vi phm do tm l li vo cng ty bo him. V th nguyn tc ny thng c gi l nguyn tc khng trt ht trch nhim cho cng ty bo him. thc hin nguyn tc ny cng ty bo him thng c nhng quy nh rt cht ch, thng thng l quy nh cc mc pht cao nu nh ngi c bo him c du hiu t ra v trch nhim i vi s an ton ca i tng bo him. Ngoi ra trong mt s trng hp cng ty bo him cn quy nh ngi mua bo him khng c php mua bo him cho ton b gi tr bo him m ch c mua theo mt t l nht nh. V d nh trong trng hp cp tn dng xut khu th t l mua bo him ch l 65% gi tr tn dng cp cho ngi nhp khu trnh vic cp tn dng ba bi. 61
Bi ging tham kho

Introductory Finance VI. Cc b phn ch yu ca mt quy tc bo him Vi mc ch c th ha v to ra s minh bch cho hot ng kinh doanh bo him, mi cng ty bo him thng xy dng cho mnh ring mt h thng cc quy tc bo him i vi cc loi hnh bo him khc nhau. Mi ln k hp ng bo him, cng ty bo him v khch hng tham gia bo him ch vic tham chiu theo quy tc bo him lm c s cho cc iu kin trong hp ng. L do ca vic tn ti cc quy tc nh vy trong kinh doanh bo him l v s p t mt cch tng i ca cng ty bo him i vi hp ng k kt gia hai bn, cng ty bo him l bn ra quyt nh c nhn bo him hay khng, v nu nhn bo him th s nhn theo iu kin no vi mc gi l bao nhiu. Chnh v vy trnh cc tranh chp khng ng c, cc cng ty bo him cng khai ha cc quy nh ca mnh trong quy tc bo him v ly lm mt c s php l quan trng cho vic k kt hp ng bo him. Mi quy tc bo him c mt ni dung ring tng ng vi loi hnh bo him m n quy nh, th nhng nhn chung cc quy tc bo him u c nhng im ng nht. Do vic nghin cu nhng im chung ny c th gip d dng hiu c ni dung ca mt quy tc bo him, t c th rt ra c nhng im mu cht cn phi ghi nh khi nghin cu hp ng bo him. Mt quy tc bo him bao gm nhng phn ch yu sau: i tng bo him, phm vi bo him v loi tr bo him.
1.i tng bo him

i tng bo him l b phn ch cht ca quy tc bo him, bi v mc ny s cho bit quy tc bo him quy nh v loi hnh bo him cho nhng i tng no. V i tng bo him l ni chu tc ng trc tip ca ri ro bo him cho nn vic quy nh nhm i tng bo him thng c thc hin rt chi tit, vi mi nhm i tng bo him khc nhau th c th c nhng quy tc bo him khc nhau, c th c nhng i tng c bo him theo nhiu quy tc, c bit l bo him con ngi. V d nh mt ngi tham gia bo him sinh mng c nhn th s c bo him theo quy tc bo him sinh mng c nhn nhng khi i du lch th ngi ny cng l i tng ca quy tc bo him tai nn hnh khch.
2.Phm vi bo him

Phm vi bo him quy nh r nhng ri ro no s c coi l ri ro bo him. nhng thit hi xut pht t cc ri ro ny s c cng ty bo him nhn bi thng.
3.Khng thuc trch nhim bo him

Trong mc ny nu r nhng ri ro no s khng thuc v trch nhim bo him ca cng ty bo him, v do nu c ri ro c quy nh trong mc ny xy ra gy thit hi cho ngi c bo him th cng ty bo him cng s khng c trch nhim bi thng.

62

Chng V: Nhng vn c bn ca tn dng

I. Khi nim tn dng (Credit) Vi tn dng, mt hnh dung n gin m mi ngi u c th thy ngay l quan h tn dng thc cht l quan h vay tr. Trong chng u tin tn dng cng c nhc ti vi t cch l mt b phn cu thnh ca h thng cc quan h ti chnh trong mt nn kinh t. Tuy nhin c th nghin cu c th hn v tn dng th trong chng ny nh ngha v tn dng c nhc li.
1.nh ngha tn dng

Tn dng l mt h thng cc quan h phn phi mang tnh cht c hon tr gia cc ch th kinh t. T nh ngha trn c th thy ngay rng tn dng cng l mt loi quan h ti chnh c bn, vi c trng ca loi quan h ny l tnh cht c hon tr trong phn phi. S hon tr ca quan h phn phi trong tn dng l bt buc v khng km theo bt c mt iu kin no, v vy cn c th gi quan h phn phi trong tn dng l quan h phn phi hon tr khng iu kin76. Quan h ny c thc hin gia hai nhm ch th kinh t c bn trong nn kinh t, l gia nhng ngi ang tm thi c vn nhn ri sang nhng ngi ang tm thi thiu vn v ngc li.77 Nhng ngi c vn cho vay c gi l ngi cp tn dng (Creditor), cn ngi c cp vn th gi l ngi nhn tn dng (Debtor). Tuy nhin trong thc t i sng kinh t ngy nay, ch c mt t l nh cc quan h tn dng l din ra trc tip gia hai ch th ny, m phn ln cc quan h tn dng c thc hin thng qua ch th th ba, l cc trung gian ti chnh (Financial Intermediaries) thc hin chc nng kinh doanh tn dng, trong ch yu l cc ngn hng v cc cng ty ti chnh. Trong tn dng, c mt im cn lu l trong qu trnh phn phi vn tn dng, lc u vn s di chuyn t ngi cp tn dng sang ngi nhn tn dng, v sau khi hon tr li cho ngi cp tn dng th lng vn ny s c km theo mt s tin tri thm, s tin ny c gi l tin li, cng c hiu nh l gi c ca vic cp tn dng. Tin li c tnh ton da trn c s ca mt t l li sut c tho thun t trc gia ngi cp tn dng v ngi nhn tn dng.78 Li sut l mt t l phn trm tri thm nht nh so vi s tin m ngi cp tn dng cho ngi nhn tn dng vay lc u.
2.Bn cht v vai tr ca tn dng i vi nn kinh t quc dn Xt v bn cht, tn dng l mt loi quan h pht sinh t nhu cu thc t ca con ngi, vi ngi ang c mt lng vn tm thi nhn ri th nhu cu ny sinh s l phi lm cho lng vn nhn ri em li mt li ch no cho bn thn, cn i vi nhng ngi ang tm thi thiu vn, h sn sng b ra mt khon chi ph ph thm c th c c lng vn cn thit phc v cho cc nhu cu ca mnh. Khi hai nhu cu ny gp nhau th tn dng t nhin hnh thnh, v vy c th ni tn dng l mt hin tng kinh t khch quan. Theo quan im ca Marx, tn dng l mt qu trnh vn ng ca tin vi cng thc biu din rt gn l T-H-T (T > T). c th c c mt T ln hn so vi lng tin T lc u, trong giai on sn xut (H), lng vn ny phi c s dng vo sn xut, vi c
Cn c th gi tt l quan h phn phi hon tr. Cn c bit ch l quan h ny ch din ra gia nhng ngi ang tm thi thiu hoc tha vn, do tnh cht hai chiu trong quan h tn dng nn khng th c chuyn vn cp pht mt chiu. 78 c thm mc III.1.2 Li sut
77 76

Introductory Finance im ca hng ho sc lao ng, lng gi tr mi to ra s ln hn lc u, v mt phn ca lng gi tr mi to ra s c trch ra tr phn ph tri cho lng tin T lc u. V nh vy c th thy bn cht ca tn dng l vic chia s li nhun gia t bn thng nghip v t bn sn xut. S hnh thnh v pht trin ca tn dng, do vy, cng c t rt sm. Nhng trng hp u tin ngi ta ghi nhn v tn dng l s ra i ca nhng tim cho vay nng li di thi k phong kin. Nhng do c im ca thi k ny l li sut qu cao, nn tn dng khng th pht trin, n ch tn ti nh mt s b sung cho quan h sn xut phong kin thng tr thi k . Nhng khi nn kinh t t bn ch ngha ra i, tn dng c mt s thay i c bn v cht. l s thoi tro ca hin tng cho vay nng li v s pht trin ca mt loi hnh tn dng mi vi mc li sut va phi. Vi mt mc li sut c th chp nhn c, con ngi tr nn mong mun vay mn hn, do dn tn dng pht trin thnh mt h thng rng ri trong ton x hi. V cho n ngy nay tn dng vn l mt ngnh kinh t c tnh hiu qu cao v em li nhiu li ch cho x hi. a. Tn dng lm tng cng tnh linh hot ca nn kinh t Vi kh nng tp trung v tch t vn trong cc trung gian ti chnh, tn dng lm cho sn xut kinh doanh trong x hi c th d dng tip cn cc ngun vn cn thit hn, do tn dng gp phn lm tng quy m sn xut v lu thng hng ho, t gp phn lm cho nn kinh t c c tnh linh hot cao hn. b. Tn dng tit kim chi ph lu thng v tng tc chu chuyn vn V tn dng lm tch t vn, ng thi thc hin vic chu chuyn vn ch yu thng qua vic chuyn khon ch khng dng tin mt nn lng tin nhn ri trong dn c s gim i, v lng tin mt trong lu thng cng gim i. Vi s gim i ny, chi ph lu thng cng s c tit kim v vn s c chu chuyn nhanh hn. c. Cc vai tr khc Khi khng dng ti tin mt m s dng vn trong cc ti khon, tn dng c th lm m rng s nhn tin trong nn kinh t. Bn cnh hin tng tin mt ho nn kinh t cng s c kim ch. Tn dng cng ht c mt lng tin nhn ri ln trong dn c vo cc qu tit kim, lng tin ny s c s dng vo nhng mc ch sinh li, do cng s lm cho nn kinh t pht trin hn. II.Cc loi tn dng c bn trong nn kinh t quc dn
1.Cn c vo thi hn tn dng

a. Tn dng khng k hn Tn dng khng k hn l loi tn dng khng c quy nh c th thi gian o hn Vi tn dng khng k hn, vic khng quy nh c th thi gian o hn khng c ngha l ngi cp tn dng c quyn i li vn tn dng cp bt k lc no, iu ny cn ph thuc vo tu tng loi tn dng khng k hn c th.
Tin gi tit kim khng k hn: Thc ra y l mt hnh thc cho vay ca dn chng i vi cc ngn hng. Nu quan nim tin gi tit kim khng k hn l vic ngn hng gi tin h dn chng th hon ton khng chnh xc. Ngn hng vn phi tr li cho ngi gi tin tit kim, v nu nh li sut ny khng hp dn th ngi dn s khng gi tit kim ngn hng na m s dng tin vo nhng mc ch sinh li khc. Do cn phi c nhng chnh sch 64

Bi ging tham kho

Credit ph hp thu ht lng tin nhn ri t dn chng vo cc th ch ti chnh thng qua knh tin gi tit kim khng k hn.
Tn dng gi tr (To call credits) L loi tn dng theo Ngn hng l ngi cho vay, lng vn cho vay khng c quy nh k hn c th. Khi no Ngn hng c nhu cu thu hi vn vay th s thng bo cho ngi nhn tn dng bit trc trong vng mt s ngy nht nh chun b. Tuy nhin, c th thy ngay rng tn dng gi tr l mt loi hnh tn dng khng n nh, d cho ngi nhn tn dng c mt s ngy nht nh chun b hon tr. V d cho c mt s ngy nht nh nh vy th cng khng h d dng huy ng c vn tr n. Xut pht t tnh khng n nh ny nn tn dng gi tr cng c nhng c im ring: Tn dng gi tr thng c mt khong thi gian nht nh, gi l thi gian chng gi tr. Trong khong thi gian ny, ngn hng khng c php i tin t ngi nhn tn dng. di ca thi gian chng gi tr l bao nhiu lu ph thuc vo s tho thun gia ngn hng v ngi nhn tn dng. Li sut trong tn dng gi tr l thp, xut pht t vic ngi i vay thng t ra khng mn m lm vi kiu vay n khng n nh ny. Vic gim li sut s lm cho tn dng gi tr c hp dn cao hn. Bn cnh , cc iu kin xt cp tn dng trong tn dng gi tr cng thng thong hn nhiu so vi tn dng thng thng. Bi v xt cho cng loi hnh tn dng ny phc v ch yu cho li ch ca cc ngn hng. Tn dng thu chi(Overdraft) Tn dng thu chi thc ra l loi hnh tn dng b sung cho mt hp ng tn dng sn c. Nu nh khch hng ang c mt ti khon m ti ngn hng, vo mt thi im no v v mt l do no ti khon ny tm thi ht tin. Cng thi im khch hng ny c nhu cu chi tiu cho mt mc ch no ca mnh, ngn hng s t ng cho khch hng rt thm mt lng tin t ti khon trng ca mnh s dng. l c ch ca tn dng thu chi. Vic hon tr s c thc hin khi trong ti khon ca khch hng c tin, v ngn hng khu tr thng vo s tin trong ti khon . Nh vy, khi s dng dch v tn dng thu chi, thm ch khch hng khng phi thc hin th tc vay n v tr n. Li sut ca tn dng thu chi thng l thp, thng thng xp x vi li sut tin gi tit kim khng k hn. Bn cnh , khch hng cn c th c vay thu chi vi nh mc tn dng ti a l 10% gi tr s d ti khon nm trc ca mnh. Vi nhiu u i nh vy, tn dng thu chi thng c s dng nh l mt cng c cc ngn hng cnh tranh vi nhau nhm thu ht khch hng v pha mnh.

b. Tn dng ngn hn Tn dng ngn hn l loi tn dng c thi hn ngn hn mt nm Tn dng ngn hn cng c chia thnh nhiu loi nh.
Tn dng overnight (tn dng nng)79 L loi tn dng c thi hn ch trong mt m. Bui ti hm trc vay, sng ngy hm sau s phi hon tr y c tin vay ln li. Ngi ta thng gi tn dng overnight l tn dng nng v li sut ca loi hnh tn dng ny thng l cao. Loi hnh tn dng ny nhm phc v cho nhng i tng s dng vn khi cc ngn hng ngh vo
79

Cn gi l tn dng qua m

65
Bi ging tham kho

Introductory Finance bui ti. H vay vn t mt ngn hng nc khc c mi gi chnh lch s dng cho mc ch ca mnh.
Tn dng T/N v S/N80 L nhng loi tn dng c thi hn 1 ngy v 2 ngy. y cng l mt loi hnh tn dng vay nng tng t nh tn dng overnight, ch c iu l thi hn di hn. Loi hnh tn dng ny ch yu phc v nhng i tng c nhu cu s dng vn trong nhng ngy ngh cui tun, khi m cc ngn hng ngng lm vic vo 1 hoc 2 ngy cui tun. Tn dng ngn hn y l loi hnh tn dng ngn hn chnh, thng thng n c mt thi hn l chn thng, v d nh 1,2,3 thng. Tuy nhin cng c th quy nh thi hn vay l 30, 60, 90 hay 180 ngy. Tuy nhin c mt im cn lu l tn dng ngn hn c i tng vay khng phi l c nhn, v thng thng cc c nhn s l ch th gi tin vo cc ngn hng theo hnh thc tit kim. Cn i tng nhn tn dng ngn hn y l cc doanh nghip. H thng vay vn ngn hn trang tri cc khon n nn n hn m tm thi cha c vn thanh ton.

c. Tn dng trung hn Tn dng trung hn l loi tn dng c thi hn t mt n nm nm. Thc ra trong thc t ngi ta khng s dng tiu ch tn dng trung hn, tiu ch c s dng ph bin l tn dng ngn hn v tn dng di hn. y ch l mt tiu ch tng i, nu c c hp ng tn dng no trong phm vi t mt n nm nm c th gi c l tn dng trung hn.81 Mc ch ca tn dng trung hn thng l cc hp ng vay mn nhm trang tri cho nhu cu mua sm ti sn c nh hoc u t nhng vi quy m nh v c thi gian thu hi vn tng i nhanh. d. Tn dng di hn Tn dng di hn l loi tn dng c thi hn ln hn nm

82

Loi hnh tn dng ny thng i km vi cc u i nht nh v mc tiu ca vic vay n di hn thng l u t vo pht trin c s h tng, u t i mi c chiu su mt h thng trang thit b, thng l cp ngnh. Do i tng cp tn dng di hn thng l Nh nc hoc l cc t chc quc t.83
2.Cn c vo ch th cp tn dng

a. Tn dng thng mi L loi hnh tn dng gia cc ch th kinh t phi tn dng vi nhau. Trong tn dng thng mi khng c s tham gia ca cc trung gian ti chnh nh ngn hng hay qu tn dng. Thc ra tn dng thng mi cn ra i trc c tn dng vi s tham gia ca
80 81

Tn dng Tomorrow next v Spot next Thc ra c c thi hn vay ln hn mt nm th c th gi l tn dng di hn c ri. 82 y cng ch l cch phn loi tng i v trong thc t hu nh khng c khi nim tn dng trung hn. 83 Xem thm chng NSNN, mc thu ngn sch t vay n. Bi ging tham kho

66

Credit cc ngn hng. Tn dng thng mi ra i khng phi v mc ch kinh doanh kim li nhun m nhm mc ch to iu kin cho cc quan h thng mi din ra c nhanh chng v thun li. V c im ny nn tn dng thng mi hu nh khng din ra di dng tin t m ch yu din ra di dng cung cp hng ho v dch v. V cng v din ra gia cc ch th phi tn dng vi nhau nn quy m ca tn dng thng mi l nh l v thi hn tn dng ngn. b. Tn dng ngn hng L loi quan h tn dng trong c mt bn tham gia l cc ngn hng v t chc tn dng, bn cn li l cc t chc kinh t hoc c nhn. Bn pha cc t chc tn dng th cc ngn hng ng vai tr ch o, do loi hnh quan h tn dng ny c gi l tn dng ngn hng. Do mc tiu ca tn dng ngn hng l kinh doanh thu li nhun nn i tng tn dng y l tin t, tn dng ngn hng cng c quy m ln v thi hn tn dng di hn so vi tn dng thng mi. Cng v s pht trin ca cc t chc tn dng nhm thu li nhun nn tn dng ngn hng pht trin thnh mt h thng trong x hi v chim t l i a s trong cc loi quan h tn dng. c. Tn dng Nh nc Tn dng Nh nc l loi quan h tn dng gia mt bn l Nh nc v bn cn li l cc ch th kinh t khc. Nh nc khng ch ng vai tr l ngi cho vay m cn c th ng vai tr ngi i vay trong loi hnh quan h tn dng ny. Khi ngn sch Nh nc tm thi b thiu ht, Nh nc c th thng qua mt s cng c huy ng vn t cc c nhn v t chc x hi. Bn cnh , Nh nc cng c th thng qua vic cho vay u i khuyn khch nhng ngnh ngh, khu vc cn u tin pht trin.
3.Cn c vo mc ch cp tn dng

a. Tn dng xut khu Tn dng xut khu l loi hnh tn dng nhm khuyn khch hot ng xut khu din ra c mnh m v d dng hn. Ngi cp tn dng xut khu l nh xut khu hoc ngn hng, cn ngi nhn loi tn dng ny l nh nhp khu. Tn dng xut khu cn c s dng nh l mt bin php h tr cho hot ng xut khu ca quc gia. b. Tn dng nhp khu L loi hnh tn dng nhm khuyn khch hot ng nhp khu, ngi cung cp tn dng l nh nhp khu cn ngi nhn tn dng l nh xut khu nc khc. c. Tn dng tiu dng L nhm loi hnh tn dng nhm mc ch phc v tiu dng bnh thng. V d in hnh ca tn dng tiu dng l hot ng mua bn tr gp cc vt dng c gi tr ln nh xe my, hoc thm ch l nh ca. Tn dng tiu dng thng c thc hin vi s xut hin ca cc cng ty ti chnh.
4.Cn c vo i tng cp tn dng Trong tiu ch phn loi ny, i tng c s dng cp tn dng l g s hnh thnh nn quan h tn dng tng ng.

67
Bi ging tham kho

Introductory Finance a. Tn dng hng ho L loi quan h tn dng trong i tng cho vay l hng ho. V n khng din ra di dng gi tr nn tn dng hng ho thng c quy m nh v th hn tn dng ngn. Cng c th quy ng tn dng hng ho vi tn dng thng mi bi v cc ngn hng khng thc hin cc nghip v tn dng hng ho. b. Tn dng tin t L loi quan h tn dng c i tng cho vay l tin t. Tt nhin, do s dng ti quan h phn phi di dng gi tr nn cc hot ng cho vay v tr trong tn dng tin t c iu kin pht trin mnh m, dn ti c quy m v thi hn ca tn dng tin t u l rt ng k. Vi c trng kinh doanh tin t ca cc ngn hng, cng c th quy ng nhm tn dng tin t vi tn dng ngn hng. c. Tn dng thu mua84 Tn dng thu mua l loi quan h tn dng c c trng l s vay mn c gn lin vi quan h thu gia ngi cp tn dng v ngi nhn tn dng. tn dng thu mua c th c chia thnh hai nhm c bn, l tn dng thu vn hnh v tn dng thu hot ng.
Thu vn hnh (Operating Lease) L quan h trong ngi thu khng c ngha v i vi cc chi ph c lin quan ti s hao mn, chi ph bo dng, bo hnh hay cc ngha v i vi ti sn ca bn cho thu. Bn thu s s dng ti sn thu trong khong thi gian ngn, sau tr li bn cho thu hoc mua li nu mun. Thu ti chnh Mt ti sn c coi l ti sn thu ti chnh khi c y 4 c trng: Bn thu c quyn la chn mua li hoc thu tip khi hp ng ht hn Bn thu phi thu trong t nht 60% thi gian s dng hu ch ca thit b thu Bn thu nu mua li phi tr t nht s tin tng ng vi gi tr ban u ca thit b thu Bn thu nu mua li phi c quyn mua vi gi danh ngha thp hn gi tr thc t ca thit b thu vo thi im mua li.

Thng th ti sn thu ti chnh l cc my mc thit b c gi tr, d b lc hu nn cc doanh nghip la chn cch thu ti chnh m bo c kh nng i mi cng ngh.
5.Cn c vo kh nng bao tn dng

a. Tn dng Factoring L loi tn dng do mt cng ty chuyn thc hin nghip v Factoring m trch, theo hp ng Factoring th cng ty s chit khu85 ln ti 80% gi tr ca cc hi phiu do khch hng cm gi, cng ty ny s c trch nhim i tin ca cc hi phiu . Khi thu c tin th hai bn s cng tho lun quyt ton phn chnh lch gia gi tr chit khu v s tin thc t thu c.86

Xem thm mc phn loi ti sn c nh trong chng ti chnh doanh nghip Nghip v chit khu l vic mua li mt giy t ghi nhn n trc khi loi giy t ny n hn thanh ton, v vy gi chit khu bao gi cng thp hn so vi mnh gi ca loi chng t . 86 Bao gm c cc khon li tc pht sinh trong khong thi gian ny.
85

84

Bi ging tham kho

68

Credit b. Tn dng Forfaiting Khc vi nghip v Factoring, thay v ch chit khu hi phiu, cng ty Forfaiting s mua t ton b hi phiu ca khch hng, sau cng ty ny s hon ton gnh chu ri ro trong vic c thu c tin hng hay khng.
6.Cn c vo phm vi s dng tn dng

a. Tn dng trong nc L loi quan h tn dng din ra gia cc ch th trong cng mt quc gia. Vi tn dng trong nc, quy m v phm vi thng din ra khng ln, do cc quan h tn dng trong nc ch yu l nhng quan h din ra gia cc ngn hng v cc ch th khc trong nn kinh t. b. Tn dng quc t L loi quan h tn dng din ra gia ch th ca cc quc gia khc nhau. Thng thng quan h ny din ra tm v m, thng l vay mn gia cc quc gia, cc chnh ph. Tn dng quc t cng thng din ra gia cc chi nhnh ca cc MNCs. III.Nhng vn cn ch trong tn dng Khi nghin cu tn dng, c mt s vn cn ch , nhng vn ny tham gia vo vic quyt nh c cho vay hay khng, v cng quyt nh mt hp ng tn dng nh th no l c li. y cng c th l cn c so snh gia cc hp ng tn dng vi nhau.
1.Ngun hnh thnh nn vn tn dng Vn tn dng c th c hnh thnh t nhiu ngun khc nhau, tuy nhin c th gp cc ngun hnh thnh nn tn dng vo cc nhm khc nhau. Tt c cc nhm ny u c c im l n c hnh thnh t ngun vn tm thi nhn ri, nhng khon vn nhn ri ny c th xut pht t:

a. Qu khu hao Ti sn c nh ca doanh nghip s c trch khu hao87, tuy nhin trong thi gian cha trch ht khu hao, s tin trong qu khu hao ny s c em i gi ngn hng tng cng hiu qu s dng vn ca mt doanh nghip. y chnh l ngun ch yu hnh thnh nn vn tn dng trong nn kinh t. b. Ngun n cha n hn tr hoc nhng khon pht sinh do chu k sn xut: Mt doanh nghip lun hot ng theo cc chu k sn xut khc nhau. Nh vy, nu nh gia cc chu k sn xut doanh nghip lun c mt lng vn tm thi nhn ri do c thu v t chu k trc nhng cha c s dng ngay v cha n chu k kinh doanh k tip. Bn cnh cn c nhng khon vn tm thi nhn ri pht sinh t nhng khon n cha n hn tr.88 y cng l nhng ngun c th hnh thnh nn vn tn dng trong nn kinh t. c. Nhng khon li nhun khng chia gi li nhng cha m rng quy m sn xut: Nhng khon li nhun sau thu m doanh nghip gi li khng chia cho cc c ng nhm mc ch m rng sn xut kinh doanh cng cn phi t n mt mc u tin mi cho doanh nghip c th m rng c quy m, trong khi cha tch lu th phn li nhun li ny cng s c doanh nghip gi ngn hng tn dng cc ngun li c th c.

87 88

Xem thm phn khu hao TSC trong chng ti chnh doanh nghip. Xem thm phn n cha n hn tr trong chng ti chnh doanh nghip.

69
Bi ging tham kho

Introductory Finance d. Cc ngun khc Mt s ngun khc cng c th hnh thnh nn cc khon tn dng l nhng khon vn huy ng t cc ch th kinh t cng thc hin chc nng cho vay quy m nh, v mt phn khc l cc khon vn tit kim huy ng c t cc c nhn trong nn kinh t.
2.Tin li v li sut trong tn dng

Tin li trong tn dng l s tin m ngi cho vay s nhn c ngoi s tin cho vay ban u sau khi quan h tn dng kt thc. V bn cht, tin li l mt phn ca li nhun m ngi i vay kim c nh s tin vay ban u, do c th hnh dung tin li nh l s san s li nhun gia ngi cho vay v ngi i vay. Cng thc xc nh tin li nh sau: Tin li = Li sut x S tin gc. Nh vy, xc nh tin li cn phi cn c trn c s ca s tin gc, tc l s tin cho vay i lc ban u v li sut. Cng c th thy ngay rng li sut chnh l gi c ca hp ng vay mn gia ngi cung cp tn dng v ngi nhn tn dng. Gi c ny c th dao ng trong khong t 0 ti mc cao nht l t sut li nhun bnh qun ca x hi. Tt nhin, mc gi c thp nht s ln hn 0 v cc ngn hng cn phi c li. Cn mc li sut cao nht th b chn trn bi t sut li nhun bnh qun.89 a. Cc yu t tc ng ti li sut Cng ging nh mt quan h mua bn thng thng, li sut s c xc nh da trn hai cn c ch yu l chi ph cung cp tn dng v tng quan cung cu trn th trng tn dng. Bn cnh , li sut cng s chu nh hng bi cc yu t mi trng, cc yu t v m khc.
Chi ph tn dng: y l nhm nhn t ch yu quyt nh ti li sut, cng ging nh trong trng hp cung cp dch v thng thng, nhm nhn t lin quan ti chi ph cung cp dch v bao gi cng l quan trng nht. Chim t l ch yu trong nhm ny l chi ph huy ng vn vay. c th cho vay, h thng ngn hng cn phi c vn vay huy ng vo, do vy nu yu t u vo ny thay i th gn nh chc chn li sut cho vay ca ngn hng cng s thay i. C th lit k ra nhng yu t chi ph huy ng vn vay nh li sut tin gi tit kim, li sut tr cho tri phiu, li sut ti khon vng lai, li sut ti chit khu ca ngn hng trung ng. Mt phn khc trong chi ph tn dng l mc lm pht d tnh. Cc ngn hng bt buc phi tnh ti c s mt gi ca ng tin v tn dng l mt hot ng ko di theo thi gian. Cc ngn hng cn phi m bo c li ch thc t ca mnh vo thi im hp ng tn dng o hn. V m bo c li ch ny th cc ngn hng khng th b qua yu t lm pht. Vi mt c cu hot ng va huy ng vn, va kinh doanh bng cch cho vay, cc ngn hng lun phi duy tr mt b my nhn vin v cc tr s giao dch ng k. V tt nhin, nhng chi ph c lin quan nh khu hao trang thit b my mc, tin thu tr s hay tin lng ca cn b ngn hng u phi c tnh ton nh mt b phn cu thnh ca chi ph tn dng. Bn cnh , ngn
Nu li sut cao hn mc t sut li nhun bnh qun th s khng c doanh nghip no vay ngn hng na v d cho c vay ngn hng hot ng kinh doanh th s tin li nhun m doanh nghip c c t s tin vay cng cha tr li sut ngn hng. Bi ging tham kho
89

70

Credit hng thc hin vic kinh doanh tn dng cng phi chu mt khon thu ca Nh nc nh vo thu nhp c c t hot ng kinh doanh ca mnh. Do t chc tn dng cn phi c mt tnh ton ph hp m bo chi ph hp l trn c c s ca s thu phi np.
Quan h cung cu v vn Nhm cc yu t c lin quan n cung v cu tn dng c tc ng quan trng ti s bin ng ca gi c tn dng, v tng quan cung cu tn dng thay i tt yu s lm cho mc bin ng ca li sut cng phi bin i theo. Cung tn dng ph thuc vo cc yu t sau: Thu nhp ca x hi Mc tit kim Lng tin tm thi nhn ri trong cc qu ti cc doanh nghip, c quan, t chc Ngun ti tr Kh nng to tin ca h thng ngn hng ...

Cu tn dng li ph thuc vo cc yu t: Nhu cu vay mn ca cc c nhn, t chc, doanh nghip v Nh nc. Nhu cu u t ...
Cc yu t mi trng v m Cc yu t mi trng v m nh s tc ng iu tit ca chnh ph, yu t tm l ca ngi dn cng tc ng ti li sut trong tn dng. Thng thng, cc yu t ny ch yu bao gm cc bin php iu tit ca Nh nc i vi nn kinh t thng qua mt lot cc bin php ti chnh nh: Thay i li sut ti chit khu (ti cp vn) Thay i t l d tr bt buc RRR Thay i mc li sut trn v li sut sn Thay i trong chnh sch ngoi hi ...

b. Cc loi li sut Cn c theo cc tiu ch c th, li sut c th c chia thnh nhng nhm khc nhau.
Cn c theo nghip v kinh doanh ca ngn hng: Theo tiu ch ny, li sut m mt ngn hng thc hin s gm c li sut i vay v li sut cho vay. Li sut i vay (Bid Rate): L mc li sut m ngn hng vay t khch hng. Mc li sut ny c ngn hng cng b lm c s tnh ton tin li cho nhng ngi gi tin ti ngn hng. Li sut cho vay (Offered Rate): L mc li sut m ngn hng cho khch hng vay. Mc li sut ny cao hn so vi li sut i vay bi v y l loi li sut quyt nh li nhun ca ngn hng. Ngi vay tin t ngn hng s phi tr tin cho ngn hng trn c s li sut ny. Khi ngn hng cng b cc mc li sut, thng thng th li sut i vay s c trc, ri sau s l li sut cho vay. Cn c theo cch tnh li ca ngn hng Theo cn c ny, li sut s gm c li sut n (Ordinary Rate) v li sut ghp (Compound Rate)

71
Bi ging tham kho

Introductory Finance Li sut n l loi li sut m khi tnh ton, tin li s khng c ghp chung vi s tin vn ban u. Trong mi t, khi tnh ton s tin li ca t tip theo, s tin s dng tnh li vn ch l s tin gc lc ban u ch khng c cng thm s tin li tch lu. Li sut ghp l loi li sut m khi tnh ton, s tin li c hng trong mi t s c cng thm vo s vn ban u hnh thnh mt s tin mi. S tin mi hnh thnh ny s l c s tnh ton tin li ca t ngay tip theo n.
Cn c theo gi tr thc t ca tin li Theo cn c ny, li sut s bao gm li sut danh ngha (Nominal Rate) v li sut thc t (Real Rate). Li sut danh ngha l loi li sut m ngi i vay c ngha v phi tnh ton tr n, cn c theo thng bo chnh thc ca ngn hng hay cn c vo hp ng vay n. Li sut thc t l loi li sut c tnh ti yu t trt gi do lm pht. V quan h tn dng c ko di theo thi gian nn khi ht hn hp ng tn dng, s tin li thc t m ngi i vay phi tr s khng tnh ton c theo li sut danh ngha. Lc s tin ny phi tnh ton theo li sut thc t = li sut danh ngha - tc lm pht. Cn c theo thi hn tn dng Theo thi hn tn dng, li sut s c chia thnh li sut khng k hn, li sut ngn hn v li sut di hn Vic chia li sut nh trn c thc hin xut pht t vic c nhng khon vay theo nhng thi hn tn dng khc nhau, gm c vay khng k hn, vay ngn hn v vay di hn. Cc cn c khc Cn c th c cc cn c khc phn loi li sut nh li sut tin gi bng ng ni t v ng ngoi t, li sut huy ng trong nc v li sut huy ng quc t... 3.Ph sut tn dng

Ph sut tn dng (Cost of Credit) l t l phn trm mi nm ca tng chi ph vay thc t so vi tng s tin vay thc t. Ph sut tn dng phn nh ngi i vay thc s phi b ra mt khon chi ph nh th no c th c c mt khon vay vi mt s tin bng tng s tin vay thc t. So vi li sut, ph sut tn dng s phn nh mt cch trung thc v chnh xc hn nhng g m ngi i vay phi b ra c th vay c tin. Thng thng, tng chi ph tin vay thc t bao gm: Tin li vay ca ngn hng Hoa hng tn dng Cc khon ph phi tr cho ngn hng Cc thit hi xy ra do phi m bo tin vay bng t cc Cc chi ph vay khc Trong lc , tng s tin thc t c th vay c s c tnh ton bng s tin vay nhn c (danh ngha) tr i cc khon sau Th tc ph v cc khon ph cho ngn hng Tin t cc m bo tin vay. VD: SGK
4.Thi hn tn dng Thi hn tn dng phn nh khong thi gian m ngi i vay tn dng c nhn, c s dng v phi hon tr lng vn m ngi vay. Thi hn tn dng l s o i vi
Bi ging tham kho

72

Credit lng tin m ngi i vay c hng nn cn phi c s tnh ton cht ch. C th chia thi hn tn dng ra lm hai loi. a. Thi hn tn dng chung Thi hn tn dng chung l thi hn tnh t khi khon tn dng bt u c cp cho n khi n c hon tr ton b. Thi hn tn dng chung c chia ra thnh ba giai on, giai on cp tn dng, giai on u i v giai on hon tr.
Thi k cp tn dng khi u t lc bt u cp tn dng v kt thc khi ton b khon tn dng c ngi i vay nhn . Thi k u i c tnh t lc bt u nhn tin vay ti lc bt u phi hon tr vn vay. Thi k hon tr c tnh t khi bt u hon tr cho ti lc hon tr xong ton b. VD: SGK

b. Thi hn tn dng trung bnh Thi hn tn dng trung bnh l khong thi gian khi ngi i vay thc s c quyn s dng ton b lng vn i vay. Vic xc nh c thi hn tn dng trung bnh s gip cho ngi i vay tnh ton chnh xc hiu qu ca khon vn vay, v cng l c s so snh cc hp ng tn dng khc nhau. Thi hn tn dng trung bnh c xc nh bng cch tnh ton tng ca tng thi hn trung bnh ca mi thi k trong cch tnh thi hn tn dng chung. Thi hn tn dng trung bnh ph thuc rt nhiu vo cch cp pht v hon tr vn vay. Vi nhng cch cp pht v hon tr vn vay khc nhau, thi hn tn dng trung bnh c th rt khc nhau mc d thi hn tn dng chung khng thay i. Thng thng c nhng cch cp pht v hon tr ch yu sau: Cp pht v hon tr ton b mt ln Cp pht v hon tr thnh nhiu t vi gi tr cp v tr mi t bng nhau. Cc t ny cng cch nhau mt khong thi gian khng i. Hon tr theo cch lu tin hoc lu thoi. VD: SGK
5.Phng tin lu thng tn dng Trong thc t, cc phng tin lu thng tn dng chnh l c s gip cho tn dng c th pht trin mt cch mnh m. l cc chng t ghi nhn mt khon tn dng no , c th l chng t ghi nhn mt khon n, cng c th l chng t ghi nhn mt quyn i n. Thng thng c nhng loi phng tin lu thng tn dng ch yu sau:

a. Thng phiu: Thng phiu l nhng chng t c s dng ph bin trong tn dng thng mi, gm c hi phiu thng mi v k phiu Hi phiu thng mi (Commercial Bill of Exchange): L mt lnh i tin v iu kin do mt ngi k pht i tin ngi khc khi hon thnh ngha v i vi ngi . Thng thng hi phiu c lp di ba dng ch yu: Hi phiu trng, hi phiu ch danh v hi phiu theo lnh K phiu (Promissory Note): L mt cam kt tr tin do mt ngi lp ra cam kt tr tin cho ngi c tn trn k phiu .

73
Bi ging tham kho

Introductory Finance b. Cc chng t ca ngn hng. Cc chng t ghi n ca ngn hng gm c Sc, hi phiu ngn hng, th tn dng, giy chng nhn tin gi, giy chng nhn quyn rt tin... Sc (Chque): L lnh yu cu ngn hng trch tin t ti khon ca ngi cm gi sc tr tin cho ngi c tn trn t sc vi s tin c ghi trn t sc . Th tn dng (Letter of Credit- L/C): L mt chng t ph bin trong hot ng thanh ton quc t. Th tn dng do ngi mua lp ra tr tin hng cho ngi bn, n c tnh c lp tng i vi hp ng mua bn. Nu nh ngi bn khng thc hin cc iu kin nh ghi trong th tn dng th ngn hng s t chi tr tin hng cho ngi bn. Th tn dng: L loi phng tin tn dng hin i. Th tn dng cho php ngi dng c nhng quyn lc mua hng c bit mc d khng s hu tin mt trong ngi. Cc chng ch tin gi c th chuyn nhng (NCDs) v cc chng ch rt tin c bit (NOW)90 xut hin ti M, thng c gi tr th hin trn b mt rt ln. IV.Hai loi hnh tn dng c bn trong nn kinh t v c im ca n Trong nn kinh t c hai loi hnh tn dng ph bin nht, l tn dng thng mi v tn dng ngn hng, mi loi hnh tn dng ny li c nhng c im khc nhau, tuy nhin vi nhng u im ring ca mnh, tn dng thng mi v tn dng ngn hng u tn ti mt cch khch quan trong nn kinh t, b tr cho nhau cng pht trin.
1.Tn dng thng mi Tn dng thng mi c nhng c im sau: Trong tn dng thng mi khng c s tn ti ca cc trung gian ti chnh i tng cho vay trong tn dng thng mi l hng ho v dch v Thi hn tn dng thng mi l ngn Quy m v phng hng ca tn dng thng mi cng b hn ch, n ch c th din ra gia cc ch th kinh t phi tn dng c c im kinh doanh tng ng vi nhau.

Do nhng c im ny nn tn dng thng mi khng th p ng c cc i hi ca mt nn sn xut quy m ln, tuy nhin n vn tn ti trong bt c mt nn kinh t no do n vn cn l mt quan h cn thit trong x hi. S cn thit ca tn dng thng mi c th hin cc im sau: Th nht, dng tn ti ch yu ca tn dng thng mi l mua bn chu gia cc ch th kinh t, y l mt hin tng tt yu trong nn kinh t v nu nh trong mt nn kinh t mi quan h u tn ti n khp mt cch hon ho ti mc vn ca ni ny lun lun va thanh ton cho hng ca ni khc khi vic giao hng hon tt th l mt nn kinh t khng tng. Vic lch giai on gia cc ngnh kinh t khc nhau l tt nhin trong qu trnh ti sn xut, do khng th khng c vic mua bn chu. Th hai, tn dng thng mi khng ch din ra gia nhng ngi sn xut vi nhau m cn din ra gia tng lp bun bn v nhng ngi sn xut, do nu i hi nhng ngi bun bn lun phi c tin thanh ton cho nhng ngi sn xut khi h giao hng th iu ny cng l khng th.
2.Tn dng ngn hng Tn dng ngn hng c nhng c im sau: Trong quan h tn dng ngn hng lun c s tham gia ca mt bn l trung gian tn dng. i tng cho vay trong tn dng ngn hng l tin t Thi hn ca tn dng ngn hng mang tnh linh hot rt cao Tn dng ngn hng cho php thc hin nhng nghip v nh chit khu, th chp.
90

Negotiable Certificate of Deposit v Negotiable Order of Withdrawal accounts.

Bi ging tham kho

74

Credit Vi nhng c im ny, tn dng ngn hng mt mt p ng nhng nhu cu ca x hi m tn dng thng mi khng th p ng c. Tn dng ngn hng c th h tr cho tn dng thng mi thng qua cc nghip v nh chit khu v th chp cc chng t s dng trong tn dng thng mi khi n cha n hn thanh ton. Bn cnh , vi kh nng to tin ca cc ngn hng thng mi, h thng ngn hng cn c th to ra mt lng vn di do cung cp cho cc nhu cu khc nhau ca nn kinh t, vi lng vn mi to ra ny, cng vi vic s dng i tng cho vay l tin t ch khng phi l hng ho dch v, tn dng ngn hng c mt li th rt ln so vi tn dng thng mi. Do , tn dng ngn hng pht trin mnh hn nhiu so vi tn dng thng mi, c v quy m, phng hng v trnh .

75
Bi ging tham kho

Chng VI: Ti chnh doanh nghip

i chnh doanh nghip l g: Ti chnh doanh nghip l h thng cc quan h ti chnh thuc phm vi ca mt doanh nghip, n c th l cc quan h ti chnh trong ni b doanh nghip, cng c th l mi quan h gia doanh nghip v cc ch th khc trong nn kinh t. Nh vy c th nhn thy ti chnh doanh nghip l s tng ho ca cc loi quan h ti chnh, trong ti chnh doanh nghip cng c quan h tn dng, quan h bo him, quan h ngn sch Nh nc v cng c c mi quan h ti chnh trong ni b doanh nghip.
Nh vy c th thy im khc bit ca chng ny so vi cc chng khc trong ni dung nghin cu ca mn l thuyt ti chnh l trong khi nghin cu ti chnh doanh nghip, i tng nghin cu khng l mt loi quan h ti chnh c th m ci c nghin cu y l s vn dng cc mi quan h nh th no trong phm vi mt doanh nghip t c nhng mc tiu ca doanh nghip ni ring v ca ton b nn kinh t ni chung. Ngay trong tn ca chng cng cho thy c tnh khc bit v mc ch nghin cu. Nu nh trong cc chng khc th tn chng c t theo loi hnh quan h ti chnh, v d nh bo him, ngn sch Nh nc hay tn dng th tn ca chng ny li c t theo ch th ca mi quan h, m c th y l doanh nghip..

I.Vai tr ca ti chnh doanh nghip Ti chnh doanh nghip c hai vai tr c bn

1.m bo nhu cu v vn cho doanh nghip

y l vai tr u tin, c ngha cn bn i vi s tn ti ca doanh nghip trong thi gian u bi v khi lp, bao gi iu u tin mt doanh nghip quan tm cng phi l ngun vn kinh doanh.91 Nu mt doanh nghip khng c c s m bo v vn kinh doanh t pha hot ng ti chnh doanh nghip th nguy c hot ng km hiu qu v kh nng ph sn lun lun thng trc v c th dn ti s suy gim trong hiu sut, thm ch l khng th hot ng ni ca doanh nghip. Ngun vn kinh doanh c th c huy ng thng qua nhiu knh, nhng ch yu thng l nhng knh nh vay vn ngn hng, huy ng vn t cc knh dn vn trc tip nh pht hnh c phiu hoc tri phiu hoc v d nh thc hin cc hot ng tn dng thng mi t pha c ngi cung cp ln ngi mua hng. Ngoi ra doanh nghip cng c th thc hin vay vn t nhng ngun khc nh t cc t chc tn dng trung gian, m vn hay gi l cc trung gian ti chnh nh ngn hng, qu tit kim, qu hu tr... Trong s nhng knh dn vn ny th knh dn vn gin tip li c vai tr quan trng, chim t l ln trong s vn doanh nghip huy ng c. thc hin c vai tr ny th ti chnh pht huy chc nng phn phi thng qua cc knh dn vn nh va lit k trn.
2.Tng cng hiu qu kinh doanh ca doanh nghip

phn sau s nghin cu su hn v ngun vn kinh doanh nhng thm ch khng cn nghin cu v kinh t th cng c th hiu rng vn kinh doanh cn thit ti mc no.

91

Credit Mc d y khng phi l vai tr u tin quyt nh s ra i ca ti chnh doanh nghip nhng cng vi qu trnh pht trin ca mt doanh nghip cng nh s pht trin ni chung ca nn kinh t th vai tr ny cng ngy cng t ra c ngha quan trng c bit. Phi cn ti s qun l gim st ca cc hot ng gim st ti chnh, doanh nghip mi c th to ra tnh hiu qu trong kinh doanh, bng cch li to ra mt s tin tng t pha cc nh u t, cc thnh vin trong doanh nghip. T doanh nghip c th d dng huy ng c vn vay trong trng hp cn thit. Thc t chng minh rng mt doanh nghip mun hot ng hiu qu th khng th thiu c ngun vn kinh doanh huy ng t bn ngoi, m tiu ch mt doanh nghip c c xt cho vay hay khng thng thng li c thm nh ngay t vic xt ti tnh hiu qu trong hot ng kinh doanh ca doanh nghip . V vy c th ni hin nay vai tr ra i sau ny mi l quan trng nht i vi ti chnh doanh nghip. Vi vic thc hin chc nng gim st ca mnh, ti chnh lm cho vai tr ny c thc hin d dng hn thng qua mt h thng cc ch s ti chnh, cng vi vic gim st tnh hnh kinh doanh thng qua h thng ch s . II.Phn loi ti sn v ngun vn ca doanh nghip 92 S d phi phn loi ti sn v ngun vn ca doanh nghip bi v trong thc t ti sn v ngun vn c coi l hai mt ca mt vn . Vn ca doanh nghip chnh l s th hin ca ti sn v mt gi tr. vic qun l ti sn c d dng hn, thng thng vic qun l ny s c thc hin di dng tin t, tc l qun l vn. V vic phn loi ngun vn (tc l ngun doanh nghip c cc loi ti sn) thc ra cng l nhm qun l ti sn cho hp l. Trc khi thc s i vo phn loi ti sn v ngun vn cn xy dng khi nim cho ti sn v ngun vn di gc nghin cu ca ti chnh. Ti sn <Assets>: L bt c nhng g doanh nghip kim sot c v doanh nghip d tnh s em li li ch v mt kinh t cho doanh nghip. Vn <Capital>: L khi lng gi tr ca nhng ti sn doanh nghip s hu Nh vy gi s doanh nghip c mt h thng dy chuyn my mc tr gi l 35,000 euro th h thng dy chuyn l ti sn ca doanh nghip cn lng gi tr 35,000 euro chnh l ngun vn ca doanh nghip. Mi quan h gia ti sn v vn c biu hin thng qua nhng sau: Ti sn chnh l s th hin b ngoi ca vn cn vn li l s th hin ca ti sn di dng gi tr. Trong hot ng thng thng ca doanh nghip, d cho mc ch chnh lun l qun l ti sn, nhng v mun qun l d dng v hiu qu th cng vic ny phi c thc hin di dng qun l theo gi tr. V vy mc d qun l ti sn nhng thc ra c thc hin thng qua qun l ngun vn. Trong thc t sn xut kinh doanh c hai loi bo co ti chnh (Financial Statement) c ngha quan trng i vi hot ng qun l v gim st i vi ti chnh doanh nghip, l
Vic xem xt mt hot ng ti chnh ca doanh nghip s em li nhng thay i nh th no v ti sn v ngun vn ph thuc vo ch k ton ti chnh ca tng quc gia, y cc phng thc ghi chp v nh khon u c ly theo chun mc k ton ca Vit nam.
92

77
Bi ging tham kho

Introductory Finance bng cn i k ton v bng bo co kt qu kinh doanh.93 Thng qua c cu ca hai bng ny c th thy c c c cu ti sn v ngun vn ca doanh nghip. V nu nh c kh nng phn tch nhng bng bo co ti chnh ny th c th nhn ra c nhng g m doanh nghip v cha lm c trong k bo co, phn tch nguyn nhn v tm ra gii php khc phc. i vi vic qun l ti sn v ngun vn th vic phn tch c hai loi bng trn u rt quan trng. Nhng hiu c cu ca ti sn v ngun vn th s tp trung vo phn tch bng cn i k ton v trong bng ny c cu ca ti sn v ngun vn c th hin rt r rng.
1.Phn loi ti sn

a. Ti sn lu ng v u t ngn hn <Current Assets & Short-term Investment> Ti sn lu ng l loi ti sn ch tham gia vo mt chu k sn xut kinh doanh.

Vng quay ca ti sn lu ng l mt vng khp kn trong mt chu k kinh doanh. Vng quay c th hin nh sau:94

Tin

Cc khon phi thu

Nguyn vt liu

Thnh phm

Bn thnh phm

i vi ti sn lu ng, mt vn phi quan tm ti l tnh lng <Liquidity> ca n, bi v tnh lng ca ti sn biu th kh nng nhanh chng chuyn i ra tin m khng lm mt i gi tr ca ti sn. Ti sn c tnh lng cng cao th cng d chuyn sang tin, c ngha l nhanh chng to ra ngun vn cho doanh nghip. Tt nhin tin s l ti sn c tnh lng cao nht. Th t sp xp gim dn tnh lng ca ti sn nh sau: Tin, u t ti chnh ngn hn, cc khon phi thu, tn kho. Cc loi ti sn lu ng thuc vo nhm ti sn c tnh lng cao nht, v vy cn c th gi nhm ny l ti sn c tnh lng <Liquid Assets>
Tin <Money>:

C ba hnh thc tn ti ca ti sn di dng tin, l: tin mt, tin gi ngn hng v tin ang chuyn.

Mu s B01-DN (Bng cn i k ton) v B02-DN (Bo co kt qu kinh doanh), nm trong h thng bn loi bo co ti chnh mt doanh nghip phi c (cn c mu s B03-DN: Bo co lu chuyn tin t v mu s B09-DN: Thuyt minh bo co ti chnh) 94 Trong vng quay ny cn lu mt im l vi doanh nghip thng mi, s khng c thnh phm v bn thnh phm m thay vo l hng ho ri n ngay cc khon phi thu. Bi ging tham kho

93

78

Credit Tin mt <Cash> y c hiu l lng tin mt c gi trong qu ti doanh nghip, lng tin ny ch yu c phc v cc giao dch vi s lng khng nhiu, nhm mc ch thanh ton ngay trong phng thc thanh ton bng tin mt. Tin gi ngn hng <Banking Money> l mt loi tin khc, loi tin ny c s dng phc v cho mc ch thanh ton nhng khng trc tip bng tin mt. Nhng hnh thc thanh ton ny thng l thng qua dng dch v do ngn hng cung cp, v d nh chuyn tin, chuyn khon hay l thanh ton bng phng thc tn dng chng t. Ngoi ra cn c mt loi tin khc, n khng phi l tin mt thc c trong qu ca doanh nghip, cng khng cn l tin ngn hng na bi v n c trch ra t ngn hng chuyn i thanh ton nhng cha n ni, cng c th n l tin t ni khc chuyn n nhng doanh nghip cng cha nhn c. V th loi tin ny c gi l tin ang chuyn <Transferring Money>.95 V tin l loi ti sn dng thanh ton cho nn vic nghin cu tin ca doanh nghip nh th no s gip cho doanh nghip c th nh gi c chnh xc kh nng tr n nhanh v c k hoch s dng lng tin hin c mt cch hp l nht.
Cc khon phi thu < Account Receivables>

Bn cnh tin, doanh nghip cng cn nhiu loi ti sn lu ng khc phc v cho qu trnh sn xut kinh doanh ca mnh, v d nh cc khon phi thu. Sau khi s dng tin tin hnh sn xut hoc kinh doanh, thng thng doanh nghip s bn hng hoc tin hnh cung cp dch v thu tin v, v nh vy l kt thc mt chu trnh kinh doanh . Nhng khng phi c bn hng ra l thu c tin v ngay bi v trong thc t cn nhiu loi quan h gia ngi bn v ngi mua i hi c mt s chp nhn v hp tc ln nhau, nu nh ngi mua khng c tin tr ngay th ngi bn s cp tn dng thng mi, c ngha l cho ngi mua tr chm, thng thng cch ny vn c gi l mua bn chu. Tt nhin, vi vic mua bn chu nh vy th vn ca bn bn, tc l tin hng, s b ng li bn mua. V th c mt loi ti sn mi pht sinh, l cc khon phi thu. c th y c khon phi thu ca khch hng. Ngoi ra, cc khon phi thu cn c khon tr trc cho ngi bn, phi thu ni b v cc khon phi thu khc. Khon tr trc cho ngi bn xut hin khi bn mua c nhu cu n nh v ngun hng hoc mun to iu kin ngi bn c iu kin thun li sm hon thnh hp ng. V nh vy cho n khi hp ng cha c hon tt th khon tn dng cp cho ngi bn vn cn c coi l mt khon phi thu. Khon ng trc cho ngi bn c bit thng xut hin trong hp ng mua bn my mc thit b v loi hp ng ny c gi tr ln, nu ngi mua khng thc hin s lm cho ngi sn xut b thit hi rt ln, v vy mt khon tin tr trc c coi nh l khon t cc m bo thc hin hp ng t pha bn mua hng. y cng l mt hnh thc tn dng thng mi c nhc ti phn trn. Vi cc khon phi thu ni b th mt c im ca doanh nghip c xut hin loi khon phi thu ny l phi c nhiu cp, v cc khon phi thu ny bt ngun t vic
95

Th tn dng v th thanh ton cng thuc nhm tin ang chuyn ny.

79
Bi ging tham kho

Introductory Finance cp trn b tin ra chi h cp di v sau yu cu cp di phi hon tr hoc l gia cc n v khc cp chi h nhau. Cng c th l khon phi thu m mt n v d tnh s nhn c t mt n v khc thuc cng ni b mt doanh nghip. V nh vy trong ni b ca mt doanh nghip lin hp cng s xut hin nhiu dng phi thu. Cc khon phi thu khc xut hin t mt ngun thng l khng n nh, tt nhin l khng nm vo mt trong nhng loi phi thu trn. N c th l phi thu do hon thu, phi thu li sut gi ngn hng... i vi cc khon phi thu, doanh nghip cng cn c k hoch theo di c th v c phng n thch ng kp thi thu c vn v mt cch hp l nht. Tuy nhin khng phi lc no tt c cc khon phi thu u c b p y , v th cho nn doanh nghip phi dnh mt khon nht nh gi l d phng phi thu kh i. Trong trng hp khng i c t cc khon phi thu kh i th lng tin t qu d phng phi thu kh i s c em ra s dng b p.96
Hng tn kho <Inventory>

Khi ni ti ti sn lu ng, nhng ngi khng nghin cu v kinh t ni chung thng ngh rng hng tn kho chnh l ti sn lu ng ca doanh nghip, nhng thc ra hng tn kho ch l mt b phn nh trong s ti sn lu ng ca mt doanh nghip. Hng tn kho cng c chia thnh nhiu loi gm: Ti sn lu ng trong giai on ch tin hnh sn xut <Raw materials> Bao gm hng mua ang i ng, nguyn vt liu nhp kho v cng c dng c sn xut ang trong kho. Nguyn vt liu v bn thnh phm ang trong qu trnh sn xut <Semifinished products>97 Khng ch bao gm bn thnh phm, y cn phi tnh ti c chi ph kinh doanh d dang cha hon tt, m ni n chi ph tc l bao gm c nhng khon tin phi tr nh chi ph nhn cng, chi ph nh xng... ch khng ch c gi tr ca bn thnh phm c a vo sn xut. Thnh phm ang ch tiu th <Finished Products> Trong khu cui cng ny c thnh phm ang ch tiu th. Thnh phm c ngha l ch doanh nghip sn xut mi c bi v trong doanh nghip thng mi thnh phm v bn thnh phm c gp chung thnh hng ho. Ngoi ra cn c hng ho ch tiu th, ni ti hng ho c ngha l thnh phm lc ny tr thnh vt trao i mua bn trn th trng v sn sng s dng. Vi cc cng ty thng mi th ch c hng ho tn kho ch khng c sn phm tn kho v nhng cng ty loi ny khng sn xut.
96

Tt c cc khon d phng u l nhng khon chi ph phi b ra, v vy trong bng cn i k ton n phi c ghi trong ngoc n th hin gi tr m. 97 Cn c gi l chi ph sn xut d dang. Bi ging tham kho

80

Credit Cui cng l cc loi hng tn kho khc v d nh hng k gi hoc i l nhng cha bn c. i vi hng tn kho doanh nghip cng c mt mi quan tm, l trng hp hng tn kho b gim gi <Deduction>. S gim gi ca hng tn kho cng c hai loi, l gim gi hu hnh tc l ti sn thc s b gim gi do cht lng gim i v th hai l gim gi v hnh do s tin b v khoa hc cng ngh. Thng th s gim gi v hnh s khng c tc ng qu ln v qu t ngt i vi mt doanh nghip nhng trnh nhng thit hi bt ng do s gim gi ny v s gim gi hu hnh gy ra doanh nghip cng cn phi c mt qu d phng gim gi hng tn kho trong nhng trng hp c bit.
u t ti chnh ngn hn <Marketable Securities>98

u t ti chnh c hiu l vic doanh nghip s dng mt lng vn nht nh s dng vo cc mc ch kinh doanh ti chnh khc bn cnh lnh vc kinh doanh chnh, ch yu l nhm trnh s lng ph v ng vn. Ti y, cn phi tch ra nghin cu loi hnh u t ti chnh ngn hn ring i vi doanh nghip phi ti chnh v thu nhp t hot ng u t ti chnh s khng c tnh vo doanh thu, cn cc doanh nghip hot ng ti chnh th ngun thu t cc khon u t ti chnh s tnh vo doanh thu. C th nhn nh vic u t ti chnh ni chung ca doanh nghip l nhm nhng mc ch sau: Tn dng khon vn tm thi nhn ri trnh ng vn m bo s an ton v vn, phn tn ri ro khi tp trung vn mt ni v m bo y kh nng thanh ton trong trng hp cn thit m khng phi d tr qu nhiu tin ti qu. Tranh th nhng c hi c th c thu li t vic u t ti chnh Thu li t vic tham gia vo cc lin doanh, lin kt hay hp ng hp tc kinh doanh. Cc hnh thc u t ti chnh tng i a dng, nhng ni chung c th quy v cc dng nh sau: u t chng khon Gp vn hnh thnh lin doanh lin kt Cho vay (Khng c php coi tn dng thng mi l u t ti chnh mc d v bn cht th tn dng thng mi cng l mt s u t ti chnh v thu v li, nhng mc ch chnh ca tn dng thng mi khng phi l khon li sut m l tnh hiu qu ca hp ng sn xut kinh doanh gia bn cp v bn nhn khon tn dng , v vy tn dng thng mi thng c quan tm di dng cc khon phi thu nh cp n trn). Kinh doanh mua bn ngoi t. Trong nhng hnh thc ni trn th ph bin nht l u t ti chnh di dng mua bn chng khon. Tuy nhin v th trng chng khon Vit nam cha pht trin nn hnh thc ph bin Vit nam li l em i gi ngn hng di dng cho cc t chc tn dng vay.
Hnh thc u t ti chnh ny s ch c xt n nhng doanh nghip phi ti chnh, l cc doanh nghip sn xut hoc kinh doanh dch v nhng khng phi trong lnh vc ti chnh.
98

81
Bi ging tham kho

Introductory Finance Vy c th thy u t ti chnh ngn hn l nhng ti sn u t ti chnh c thi hn thu hi vn khng qu mt nm hoc mt chu k kinh doanh. Nh vy k c nhng loi u t ti chnh c thi hn lu nm nhng tnh n thi hn thu hi vn cn cha ti mt nm th vn c coi l u t ti chnh ngn hn trong k k ton . V u t ti chnh cng c coi l mt loi ti sn nn cng ging nh cc loi ti sn khc, n cn phi c lp mt qu d phng gim gi u t ti chnh phng nhng ri ro trong trng hp u t ti chnh khng thnh cng, c bit cn thit trong trng hp u t mua bn c phiu. V d nh trong trng hp nhng tp on ln nh Enron hay Worldcom sp th c phiu ca cc tp on ny s st gi mt cch cc k nhanh chng v cc c phiu s tr thnh giy ln ch sau mt vi ngy. b. Ti sn c nh v u t di hn<Fixed Assets & Long-term Investment> Ti sn c nh l nhng ti sn khng chuyn ht vo sn phm ca doanh nghip trong mt chu k kinh doanh hoc mt nm. Bn cnh nhng khon ti sn lu ng v u t ti chnh ngn hn, doanh nghip no cng phi c nhng khon ti sn c nh v u t di hn. i nghch vi ti sn lu ng v u t ti chnh ngn hn, thi hn khi xem xt mt ti sn hoc mt khon u t ti chnh c phi l di hn hay khng s phi ln hn mt nm hoc mt chu k sn xut kinh doanh. V cch thc phn loi ti sn c nh th c th phn loi theo tiu ch ph bin nht hin ang c s dng, l Ti sn c nh hu hnh <Tangible Assets> v Ti sn c nh v hnh <Intangible Assets> Ti sn c nh hu hnh th c th d dng nhn ra, l nh xng, c s vt cht ni chung hay l nhng loi my mc thit b c thi hn s dng lu hn mt nm hoc mt chu k kinh doanh.99 Ti sn c nh v hnh l nhng loi ti sn c nh khng c hnh thi vt cht c th, quan nim ti sn c nh v hnh ch l th hin mt lng gi tr ln phi b ra c c n. Ti sn c nh v hnh thng tn ti di dng chi ph, v d nh chi ph thnh lp doanh nghip, chi ph bn quyn tc gi, chi ph li th kinh doanh hay chi ph nghin cu khoa hc cng ngh. i vi ti sn c nh, gi tr ca n khng c chuyn thng vo sn phm ngay trong mt chu k kinh doanh m n s c trch dn vo. V vy xut hin mt khi nim mi, l khu hao ti sn c nh <Depreciation>. Vic khu hao ti sn c nh nh th no li ph thuc vo mc chuyn gi tr ti sn c nh vo trong sn phm ti mi chu k sn xut kinh doanh l th no. V thng khu hao thng c tnh theo thi hn l nm. Khi ht thi hn khu hao, nu ti sn vn cn gi tr s dng th s c em ra thanh l hoc tip tc s dng nhng lc ny khng cn c tip tc tnh khu hao na.100 Cn nu phn theo tiu ch s hu ca ti sn th c th phn thnh hai loi, l ti sn do doanh nghip s hu v ti sn thu ngoi.

Tiu ch xt mt ti sn c phi l c nh hay khng Vit nam l c thi hn s dng ln hn mt nm v c gi tr ln hn 5 triu. Nu thi hn s dng ln hn mt nm m gi tr ca ti sn khng t ti 5 triu th n c qun l nh ti sn lu ng di dng cng c, dng c sn xut. 100 Vit nam, ti sn c nh c khu hao ph bin theo phng php ng thng, tc l mi nm u trch ra mt lng chi ph nht nh ging nhau b p lng gi tr ban u ca ti sn c nh. Bi ging tham kho

99

82

Credit
Ti sn do doanh nghip s hu101

Ti sn do doanh nghip s hu l nhng ti sn ca doanh nghip, do doanh nghip c ton quyn nh ot vic s dng hoc quyn chuyn giao, nhng bn ti sn ny cho nhng n v hoc c nhn khc. Cng c nhng ti sn m doanh nghip ch c quyn s dng ch khng thuc quyn s hu ca doanh nghip, v d nh ti sn ca doanh nghip Nh nc hoc ti sn do doanh nghip i thu. Cc quyn ny c th i lin vi nhau nhng cng c th tch ri, khi no doanh nghip thc s nm ti sn trong tay, c quyn s dng ti sn v c quyn nh ot i vi ti sn th lc mt ti sn mi c coi l ti sn do doanh nghip s hu.
Ti sn i thu bn ngoi102

Ti sn thu ngoi cng l mt phn quan trng trong c cu ti sn ca nhiu doanh nghip. c bit l vi nhng doanh nghip sn xut, vic s hu mt dy chuyn my mc thit b vi gi tr cao l mt iu tng i kh khn. V vy gii php ca cc doanh nghip thng l thu thit b, thu vn phng bn ngoi v n k th s tr tin ph thu mn theo hp ng thu mn k. Ring vi my mc thit b th cn tn ti mt hnh thc thu mn c bit, l thu mua ti chnh (leasing). Leasing c ngha l doanh nghip s k hp ng thu my mc thit b trong mt thi hn nht nh no , khi hp ng o hn hoc doanh nghip s mua li s my mc thit b hoc doanh nghip s tip tc k hp ng thu chnh s my mc thit b . Mt hp ng thu thit b mun c coi l hp ng leasing th phi tho mn nhng iu kin sau: - Hp ng thu phi c tin hnh trong mt thi gian di, t nht l phi 60% thi hn khu hao ca thit b c thu, - Sau khi thu, nu trong trng hp mua li th s tin thu m bn mua tr t nht phi ngang bng gi tr ca thit b c thu vo thi im k kt hp ng thu, - Sau khi kt thc hp ng thu bn thu c th mua li hoc tip tc k hp ng thu thit b, - Sau khi kt thc hp ng thu th bn thu c quyn mua li thit b vi gi mua danh ngha thp hn gi tr thc t ca thit b vo thi im mua li thit b . Hp ng tho mn y c bn iu kin trn s c gi l hp ng thu ti chnh. Thit b c thu theo iu kin ny gi l ti sn c nh thu ti chnh. Gi s mt hp ng khng tho mn y bn iu kin trn y th hp ng s c xem l hp ng thu thit b bnh thng, thng gi l hp ng thu thit b hot ng, v ti sn thu c gi l ti sn c nh thu hot ng.
101

Trong s cc quyn theo quy nh ca php lut th quyn s hu bao gm ba quyn sau: Quyn chim hu Quyn nh ot Quyn s dng

Lu rng mc d ti sn c nh thu ti chnh khng thuc s hu ca doanh nghip nhng vn c a vo bng cn i k ton v n c qun l v trch khu hao nh mt ti sn do doanh nghip s hu.

102

83
Bi ging tham kho

Introductory Finance Cn v cc khon u t ti chnh th d hiu hn, c khon u t no c thi hn thu hi ln hn mt nm hoc mt chu k kinh doanh th c coi l u t ti chnh di hn. Doanh nghip cn c mt s loi ti sn khc m khng tnh vo nhng loi ti sn trn, l chi ph xy dng c bn d dang v cc khon k qu, k cc. c. Chi s nghip Ch c cc doanh nghip c cp pht kinh ph s nghip th mi c loi ti sn ny. iu kin c cp pht kinh ph s nghip ca mt doanh nghip l doanh nghip phi hot ng khng v mc ch li nhun v lng kinh ph s nghip c cp phi c s dng theo ng mc ch c cp. Khi quyt ton cui k s tin chi trong s kinh ph s nghip c cp pht s c phn nh vo mc ny. Trn y l ton b phn ti sn trong mt bng cn i k ton, trong thc t c th c nhiu tiu ch phn loi ti sn khc nhng ch nghin cu mt ch tiu c bn hnh dung c phng thc qun l hin nay ang c s dng ph bin nht.
2.Phn loi ngun vn <Capital>

pha bn kia, i trng vi na ti sn trong bng cn i k ton l na ngun vn. Na ngun vn ny cng c chia lm hai phn, l phn n phi tr v phn ngun vn ch s hu. Trong bng cn i k ton c mt yu cu quan trng m cn phi bit, l yu cu cn i. S d i hi phi c s cn i bi v i vi mt doanh nghip, ti sn v ngun vn l hai mt ca mt vn , do vy ti sn lun phi cn i vi ngun vn, v trong tng phn li i hi phi c s cn i tng ng. a. N phi tr <Liabilities> L s tin khng thuc s hu ca doanh nghip m doanh nghip ang vay, thu ti chnh hoc ang c quyn s dng mt cch hp php. Do doanh nghip c ngha v phi hon tr s tin sau mt thi hn nht nh. Tng ng vi cc khon bn ti sn, n phi tr bao gm nhng khon sau:
Khon vay n <Debt>: l cc khon i vay thng qua cc hnh thc tn dng ph bin nh vay ngn hng, vay t cc t chc tn dng v cc khon vay n khc. Cn lu rng ring i vi trng hp tn dng thng mi th khon phi tr ca tn dng thng mi s c tnh vo khon phi tr mc sau. Nguyn nhn ca cch tnh ny bt ngun t vic tn dng thng mi c tnh cht ging mt khon phi tr-phi thu hn l mt khon tn dng vay n thng thng. Mt khon n phi tr li s c coi l mt khon vay, v vy vay thuc n. Khon thu ti chnh: Khi k kt mt hp ng leasing, tt nhin s c mt khon phi tr pht sinh, l tin thu thit b, tuy nhin v tnh cht c bit ca leasing nn phi tch ring khon tin ny ra qun l ring, khng gp chung vo cc khon phi tr nh thu ti sn c nh hot ng thng thng. Khon phi tr: y l mt khon trong s cc khon n phi tr ca doanh nghip, n bao gm cc khon phi tr xut pht t vic cha phi thanh ton ngay m quyt ton cui k nh n tin hng cha n k thanh ton, n thu phi np cho ngn sch Nh nc, n lng phi tr cho cng nhn vin. Mt b
Bi ging tham kho

84

Credit phn quan trng khc ca cc khon phi tr l n tin hng do mua chu v n xut pht t tn dng thng mi. Nhng khon n xut pht t vic cha phi thanh ton ngay thng dn doanh nghip n vic mun cm gi chng cng lu cng tt, hin tng chim dng ny din ra chng t doanh nghip c nhng kh khn v vn hoc t ra yu km trong qun l ti chnh, cng c th n gin ch v doanh nghip mun cm gi thm vn tin hnh kinh doanh, nhng y l mt vic bt hp php.
Khon k qu, k cc nhn trc <Deposit>: trong khi phn ti sn c mc cc khon k qu, k cc th phn ngun vn li c cc khon k qu, k cc nhn trc. S pht sinh ca mc ny bt ngun t thc t l mi hp ng thng c iu khon m bo thc hin hp ng, v iu khon ny thng quy nh vic m bo thc hin hp ng s bng tin mt, tc l c mt khon k qu trc. V vy nn doanh nghip nhn k qu c ngha l nhn trc mt s tin hng. y cng l mt khon phi tr nhng vic tr ny ch c thanh ton xong sau khi giao hng cho ngi t cc hoc trong trng hp bn mua hng khng thc hin hp ng th s tin ny s tr thnh tin pht vi phm hp ng v tr thnh ti sn ca doanh nghip.

V nh vy trong s nhng khon n phi tr ny cn c bit lu n vn vay n, tin phi tr do thu mua ti chnh v mua chu bi v y l nhng ngun vn c ngha quan trng ti hot ng v s m rng ca mi doanh nghip. Nu khng c k hoch qun l cc ngun vn ny mt cch hp l th doanh nghip s kh pht trin c. phn loi n phi tr cng s dng tiu ch nh trong bng cn i k ton, l tiu ch theo thi hn ca khon n, ln lt s c nhng khon n nh sau:
N ngn hn <Current Debt>

N ngn hn l cc khon n s o hn trong vng mt nm hoc mt chu k kinh doanh. Nh vy cc khon n d l di hn nhng trong vng mt nm s phi thanh ton th vn phi tnh vo mc n ngn hn. Trong cc khon n ngn hn th c th s dng cc tiu thc sau phn loi:
Vay ngn hn: cc doanh nghip thng vay ngn hn tr nhng khon n khng ln v u t vo nhng t liu sn xut cn phi tr tin ngay, v d nh mua nguyn vt liu. Trong trng hp doanh nghip khng thu kp tin tr n th cng c th vay ngn hn tr n, sau khi thu c tin th li hon tr khon vay ny. N di hn n hn tr: y l nhng khon n vay t lu nhng chun b o hn trong vng mt nm hoc mt chu k kinh doanh, v vy doanh nghip phi lit k c k hoch tr n kp thi. Thng thng nhng khon vay di hn ny l nhng khon vay c gi tr ln nn nu doanh nghip khng c k hoch tr n hp l th s lm vo tnh trng kh khn v ti chnh. Cc khon phi tr ngn hn khc: Ngoi vay ngn hn v n di hn n hn tr doanh nghip cn c nhng khon phi tr khc di y. Cc khon phi tr ny tng ng vi cc khon phi thu

Phi tr cho ngi bn Khon khu tr do ngi mua tr tin trc 85

Bi ging tham kho

Introductory Finance Cc khon phi np vo ngn sch Nh nc nh thu, ph, l ph... Cc khon phi tr cho cng nhn vin Phi tr cho cc n v ni b Cc khon phi tr, phi np khc nh cc khon k qu, t cc, cc khon ng gp cho bo him x hi, tr li cho ngi gp vn...
N di hn <Long-term Debt>

L nhng khon n c thi gian o hn trn mt nm hoc mt chu k kinh doanh. Thng N di hn c s dng vo mc ch u t vo ti sn c nh v cc khon ti sn lu ng c gi tr ln. N di hn bao gm vay di hn v cc khon n di hn khc. C cu cc khon vay di hn v n di hn khc cng tng t nh c cu n ngn hn, ch lu mt im l n di hn c gi tr ln nn d thi gian tr n cn di cng cn phi c k hoch m bo ngun ti chnh c th tr n kp thi. Cc khon n di hn khc ch yu l thu ti chnh.
Cc khon n khc

Trong s cc khon n khc c th k ti vic nhn k qu, k cc di hn v cc khon chi ph trch trc. l nhng khon chi ph d cho cha pht sinh nhng vn c d tr trc m bo s n nh cho doanh nghip, v d nh cc khon lng phi tr cho cng nhn vin hay cc khon tin b ra sa cha, thay th ti sn c nh. b. Ngun vn ch s hu<Equity> y l ngun vn thuc quyn s hu ca doanh nghip, s lng vn ch s hu ny c th c coi l c s m bo kh nng tr n cho doanh nghip. Vn ch s hu c hnh thnh t hai ngun c bn l ngun vn qu (vn t c) v ngun vn c cp pht (ngun kinh ph).
Ngun vn -qu

Trong ngun vn qu c cc loi sau:

Ngun vn kinh doanh

y l ngun vn to ra cc ti sn phc v cho hot ng ca doanh nghip. Ngun vn kinh doanh hnh thnh t hai nhm chnh, nhm th nht l t ng gp ca ch doanh nghip ngay lc mi khi s doanh nghip v t ngun vn kinh doanh gp thm trong qu trnh hot ng ca doanh nghip. Nhm th hai l ngun b sung t li nhun gi li. y s xut hin khi nim vn php nh v vn iu l. Theo quy nh ca lut doanh nghip th vn php nh l s vn ti thiu doanh nghip cn phi c khi thnh lp, s vn ny c quy nh c th i vi tng loi hnh doanh nghip. Trong iu l thnh lp doanh nghip li c mt s lng vn ban u khc c ghi, s vn ny c gi l vn iu l. l lng vn doanh nghip thc c lc thnh lp, nh vy t nht vn iu l ca doanh nghip phi bng vn php nh, th nhng trn thc t Vn iu l thng ln hn nhiu so vi vn php nh bi v s lng vn php nh thng ch tnh da theo mc ti thiu cn thit cho mt doanh nghip hot ng. Vn iu l c th thay i trong qu trnh hot ng, thng thng l tng ln theo nhiu hnh thc. V d nh doanh nghip c th
Bi ging tham kho

86

Credit huy ng thm vn iu l bng cch pht hnh c phiu, doanh nghip cng th phi gim vn iu l khi c mt trong s nhng ch s hu doanh nghip rt vn ca mnh ra. Ngun vn th hai ly t khon li nhun khng chia, c ngha l khi c li nhun, cc ch doanh nghip quyt nh khng chia cho nhng ngi nm gi c phiu m s gi li b sung vo ngun vn iu l, m rng sn xut. y l mt ngun b sung vn quan trng cho mi doanh nghip.
Qu <Funds>

Mi doanh nghip thng thng thnh lp cc qu phc v cc mc ch khc nhau, nhng ni chung c ba loi qu nh sau:
Qu pht trin kinh doanh103: qu pht trin kinh doanh ca mi doanh nghip s nhm phc v cho vic u t nghin cu ci tin cng ngh, m rng sn xut kinh doanh. Nh vy y l mt qu c tnh chin lc nh hng n hot ng ca doanh nghip v sau. Qu d tr ti chnh: y l qu bt buc phi c trong mi doanh nghip, theo lut doanh nghip quy nh th s tin mi doanh nghip phi c trong qu d tr ti chnh phi t nht bng 10% vn iu l. Nhng mc ch v li ch ca qu d tr ti chnh c th tham kho thm trong chng bo him. Qu khen thng v phc li: qu khen thng phc li khng phi l mt loi qu bt buc, tuy nhin tt c cc doanh nghip u khng th thiu c qu ny bi v s tin trong qu s c s dng vo mc ch phc li hoc khuyn khch, khen thng nhn vin khi t c kt qu tt trong cng vic. Chnh lch gi

C hai loi chnh lch gi, l:

Chnh lch nh gi li ti sn: Thng th loi chnh lch ny p dng i vi ti sn c nh, l khi gi c ca ti sn b bin ng, c th theo hng ln hoc hng xung. Mc d trn l thuyt gi c c th din bin theo hai chiu nhng trn thc t th gi c ca ti sn ch c i xung ch khng th tng ln c. Ngoi ra khi doanh nghip gp vn lin doanh th c th c s chnh lch gia gi tr ca ti sn trn s sch k ton v gi tr thc t ca ti sn. Trong trng hp ny cng cn phi nh gi li ti sn. Ring i vi doanh nghip Nh nc th vic nh gi li ti sn phi c s cho php ca c quan c thm quyn. Chnh lch t gi: S chnh lch t gi xy ra khi trong thc t c s bin ng v t gi nhng trong s sch k ton s thay i ny cha c phn nh. V vy s c mt s chnh lch v ngun vn ca doanh nghip do t gi thay i. S thay i ny s ch din ra nhng doanh nghip c pht sinh hot ng giao dch s dng ngoi t. Ngun vn u t XD c bn

103

Thng c nhc ti di tn gi qu u t pht trin R&D.

87
Bi ging tham kho

Introductory Finance L ngun vn dng cho vic xy dng c bn, mua sm thit b, my mc nhm m rng sn xut kinh doanh. Ngun vn ny c ngha i vi s tn ti ca mt doanh nghip bi v nu nh khng c s ci tin v i mi trong kinh doanh th mt doanh nghip rt d i vo ng ct v t dn n tnh trng suy thoi.
Ngun kinh ph

Trong ngun kinh ph c hai loi:

Qu qun l ca cp trn: vi cc doanh nghip c nhiu cp, nhng b phn cp trn c php lp qu qun l. Cc doanh nghip thuc cp di c ngha v phi np vo qu qun l ny chi tiu cho b my qun l ti n v cp trn. Ngun kinh ph s nghip: Phn nh s kinh ph s nghip m mt n v s nghip c cp chi tiu nhng cha quyt ton, hoc s tin c cp m cha s dng.

III.Phn loi chi ph ca doanh nghip <Expenses>

1.Khi nim v chi ph ca doanh nghip

Nhm chi ph quan trng nht trong cc chi ph ca doanh nghip l chi ph kinh doanh. Chi ph kinh doanh l ton b cc khon hao ph v vt cht, v lao ng m doanh nghip phi b ra c c thu nhp trong mt k kinh doanh. Chi ph kinh doanh c biu hin bng tin. Nh vy chi ph khng bao gm nhng khon tin cha b ra trong k k ton v khng lin quan trc tip hoc gin tip n vic c c thu nhp. Nh vy s c nhng khon chi s khng tnh vo chi ph nh chi phc li, chi cc qu t thin... hoc cng c nhng khon chi nhng khng tnh ngay vo chi ph v d nh ti sn c nh s tnh chi ph dn dn theo mc hao mn ca n.
2.Phn loi chi ph kinh doanh

Vic phn loi chi ph kinh doanh c th c thc hin theo mt s tiu ch, di y l cc tiu ch thng dng: Nu phn loi tt c cc chi ph ca doanh nghip theo bn cht kinh t ca chng th c th chia thnh cc nhm nh sau: Chi ph nguyn vt liu hoc hng ho mua vo. Chi ph dng c sn xut kinh doanh Chi ph khu hao ti sn c nh Chi ph nhn cng, bao gm tin lng v tin cng Chi ph dch v mua ngoi Chi ph tip th Thu phi np (tr thu thu nhp doanh nghip) v cc khon phi np vo ngn sch nh nc Cc chi ph khc Kt hp bn cht kinh t v ni pht sinh: nh my, khi vn phng, ca hng th s c chi ph sn xut kinh doanh, chi ph hnh chnh v chi ph bn hng.
Bi ging tham kho

88

Credit Ti khu vc sn xut pht sinh chi ph sn xut, chi ph ny gm hai loi chi ph b phn, l chi ph sn xut trc tip v chi ph sn xut chung. Chi ph sn xut trc tip l tt c nhng chi ph c lin quan trc tip n sn xut ca doanh nghip, n bao gm chi ph nguyn vt liu trc tip v chi ph nhn cng trc tip. Chi ph sn xut chung l chi ph chung phc v cho vic sn xut, n s khng bin i ph thuc vo vic trong k doanh nghip to ra c bao nhiu sn phm. Chi ph sn xut chung v vy l chi ph khng bin i, n bao gm chi ph cho dng c lao ng, chi ph khu hao ti sn c nh ca khu vc sn xut, chi ph nhn cng khng trc tip sn xut, chi dch v mua ngoi v cc chi ph khc. Ngoi khu vc sn xut s c hai loi chi ph pht sinh, l chi ph hnh chnh v chi ph bn hng Chi ph bn hng s bao gm nhng chi ph pht sinh ti khu bn hng nh lng nhn vin, khu hao ti sn c nh, chi dch v mua ngoi, ngoi ra cn phi tnh n hai khon chi ph c trng ca khu ny l chi ph lu thng v chi ph tip th. Chi ph hnh chnh cng c tnh bn cnh nhng chi ph ca cc khu khc, n cng bao gm cc b phn tng t nh khu sn xut v bn hng, nhng v c im chi ph hnh chnh l mt loi chi ph gin tip do n khng lin quan trc tip n vic sn xut kinh doanh nn vic t chc sp xp b my hnh chnh sao cho hiu qu, trnh lng ph l mt u tin i vi cc doanh nghip. Ngoi ra cn c cc loi chi ph khng nm trong chi ph sn xut kinh doanh ca mt doanh nghip phi ti chnh, bi v nhng chi ph ny khng lin quan ti lnh vc kinh doanh chnh ca doanh nghip nn n khng th c xp chung vo chi ph kinh doanh: Chi ph u t ti chnh: Pht sinh t nhng hot ng u t ti chnh ca doanh nghip, c th xp nhng loi chi ph sau vo nhm ny: Chi u t chng khon Chi hot ng lin doanh Chi ph cho thu bt ng sn Chi ph lin quan n hot ng giao dch ngoi t Cc khon l xut pht t hot ng ti chnh D phng gim gi u t ti chnh Chi ph hot ng bt thng: L nhng loi chi ph xut pht t nhng hot ng khng thng xuyn ca doanh nghip, nhng hot ng ny c th xut pht t nguyn nhn ch quan, tc l do doanh nghip thy cn thit c nhng hot ng ny, nhng cng c th xut pht t nhng nguyn nhn khch quan, tc l doanh nghip b bt buc phi chi nhng khon , c th c nhng khon chi ph bt thng sau: Chi ph thanh l, nhng bn ti sn c nh Tin pht do vi phm hp ng, vi phm php lut Cc khon chi do b p nhng sai st trong cng tc ghi s k ton y cn dng li mt cht nghin cu v gi thnh ca mt sn phm. C th nh ngha gi thnh ca mt sn phm l ton b cc chi ph b ra c c mt sn phm hoc c c mt dch v. Nh vy cng thc tnh gi thnh sn phm l: 89
Bi ging tham kho

Introductory Finance Gi thnh = Chi ph/s lng sn phm Trong gi thnh li c th chia lm hai loi: Gi thnh sn xut: l ton b chi ph sn xut phi b ra c c mt sn phm. Gi thnh ton b: l ton b chi ph kinh doanh phi b ra c c mt sn phm. V nh vy khi tnh ton nguyn gi ca mt sn phm th ngi ta phi da vo gi thnh ton b ch khng ch da vo gi thnh sn xut. IV.Phn loi thu nhp ca doanh nghip <Income> Thu nhp ca doanh nghip trong mt nm hoc mt k kinh doanh l ton b cc ngun thu m doanh nghip c c trong nm hoc trong k kinh doanh . Cn c phn loi thu nhp l t nhng ngun thu, theo c cc loi thu nhp sau:
1.Thu nhp t sn xut kinh doanh:

Thu nhp t sn xut kinh doanh chnh l doanh thu <Revenue>. y l b phn thu nhp ln nht ca mt doanh nghip, v n xut pht t lnh vc hot ng chnh ca doanh nghip.
Tng doanh thu l tt c s tin thu c t cc ho n bn hng

Trong s tin thu c t bn hng phi lu tm ti cc khon gim tr <Deductibles>, l nhng khon lm gim doanh thu, c th c nhng khon gim tr sau:
Chit khu bn hng:Khi tin hng c thanh ton sm, ngi bn thng thng cho ngi mua mt khon tin gi l chit khu hng bn Gim gi hng bn: trong iu kin hng bn b nh hng bi s gim gi th y s c coi l mt khon gim tr i vi doanh thu ca ngi bn Hng b tr li: Khi hng bn ra km cht lng, khng t yu cu ca hp ng v b tr li th khon hng ho b tr li ny cng c tnh vo cc khon gim tr. Thu gin thu nh vo u ra: c nhiu loi thu gin thu nh vo u ra ca doanh nghip, trong trng hp ny khon thu phi np phi c tnh vo cc khon gim tr. Cc loi thu l thu gi tr gia tng, thu tiu th c bit, thu xut khu.

Khi ly tng doanh thu tr i cc khon gim tr s c doanh thu thun. Doanh thu thun l khon doanh thu c s dng tnh ton li nhun cho doanh nghip. Khi ly doanh thu thun tr i gi vn hng bn s c li nhun gp. Li nhun l ch tiu quan trng nh gi mc thnh cng ca doanh nghip trong kinh doanh. V y cng l mc tiu chnh khi mt doanh nghip tin hnh cc hot ng sn xut kinh doanh ca mnh. Li nhun gp sau khi tr i cc khon chi ph hp l hp l ( chi ph bn hng, chi ph qun l) s cho li nhun thun. Cn lu y l cc khon chi ph hp l, hp l c ngha l nhng khon chi ph ny phi c ho n chng t hp l v c lin quan ti vic c c li nhun.

Bi ging tham kho

90

Credit Doanh nghip khng ch c c li nhun t vic kinh doanh m doanh nghip cn tin hnh c nhng hot ng u t ti chnh, nhng hot ng ny cng em li li nhun cho doanh nghip, ngoi ra cn c c li nhun bt thng. Nh vy tng li nhun m doanh nghip s phi k khai np thu s l li nhun trc thu, n bng li nhun thun cng vi li nhun do u t ti chnh v cc khon li nhun bt thng. y l cn c doanh nghip k khai np thu. Lc ny, c th tnh ton c s li nhun doanh nghip thc c, l li nhun rng (li nhun sau thu). Li nhun rng bng li nhun trc thu tr i thu thu nhp. y s khon li nhun c s dng vo cc mc ch cui cng ca doanh nghip, c th l chia cho cc bn tham gia hot ng ca doanh nghip, nh tr c tc, li lin doanh hoc gi li khng chia tng vn iu l.
2.Thu nhp t u t ti chnh:

Tng ng vi cc khon chi ph u t ti chnh, c cc khon thu nhp t cc hot ng u t ti chnh nh sau: Thu nhp t hot ng u t chng khon Thu nhp t hot ng lin doanh Thu nhp v cho thu ti sn Thu li tin cho vay, li bn chu hng ho Thu li bn ngoi t Thu li kinh doanh bt ng sn
3.Thu nhp bt thng:

L khon thu nhp khng mang tnh thng xuyn v hu ht khng d tnh trc c. N cng tng ng vi cc khon chi ph bt thng lit k, l: Thu nhp t tin nhng bn, thanh l ti sn c nh Thu tin pht vi phm hp ng do i tc khng tun th quy nh trong hp ng Tin thu c hon tr trong trng hp hon thu Tin thu cc khon n kh i c trch t qu d phng n kh i Tin thu t sai st trong cng tc ghi s k ton ca cc k trc V.Phn tch ti chnh <Financial Analysis> Mt hot ng quan trng ca ngi chu trch nhim qun l ti chnh cho mt doanh nghip l cng vic phn tch ti chnh. Nu nh cc ch s c lp nn nhm mc ch qun l thng qua cc cng c ti chnh, th cn phi c ngi bit nhn v phn tch nhng ch s ch ra mt c hoc cha c trong hot ng ca mt doanh nghip, t tm ra phng n hiu qu nht i vi cng vic ca doanh nghip trong k ti. C nhng ch s ti chnh cho thy ngay doanh nghip lm c g v kt qu ra sao, nhng nh gi mt cch chnh xc th phi lp c h thng cc ch s c tnh tng i. Ch c s dng nhng ch s tng i th s so snh v phn tch mi chnh xc. Thng thng ch s ca mt doanh nghip s c so snh theo nhng tiu ch sau: So snh gia ch s v ch tiu t ra So snh gia ch s ca cng doanh nghip trong cc k khc nhau So snh gia ch s ca doanh nghip v cc doanh nghip khc cng ngnh trong k So snh gia ch s ca doanh nghip v cc ch s bnh qun 91
Bi ging tham kho

Introductory Finance Khi so snh c theo h thng tiu ch k trn doanh nghip mi c th thy c kh nng ca mnh n u, ang v th no v lm c g trong mt k va ri. T doanh nghip mi c th a ra gii php pht trin. Di y l nhng ch s thng dng trong cng tc phn tch ti chnh:
1.Kh nng thanh ton ca doanh nghip104

Kh nng thanh ton ca doanh nghip c th hin thng qua mt s cc loi ch s sau: a. Kh nng thanh ton hin thi Ti sn lu ng Kh nng thanh ton hin thi = N ngn hn

b. Kh nng thanh ton nhanh Tin + u t TC ngn hn Kh nng thanh ton nhanh = Hng tn kho

2.Kh nng sinh li ca doanh nghip

a. T sut li nhun trn doanh thu:

Li nhun T sut li nhun trn DT = Doanh thu (DT thun) Ch s ny gip doanh nghip xc nh c c mi ng doanh thu th doanh nghip c c bao nhiu ng li nhun, tc l doanh nghip cng xc nh c c mi ng doanh thu th doanh nghip phi b ra bao nhiu chi ph. R rng t sut ny cng i hi phi thp mt cch hp l v nu t l li nhun cng cao th chng t doanh nghip cng t ra hiu qu trong vic gim gi thnh sn phm.

104

Cn gi l kh nng tr n

Bi ging tham kho

92

Credit b. T sut li nhun trn vn:

Li nhun T sut li nhun trn Vn = Tng vn u t

T sut li nhun trn vn phn nh c mt ng vn b ra u t th thu c bao nhiu ng li nhun, c th ni y l tiu ch cc k quan trng phn nh tnh hiu qu trong u t ca doanh nghip, v th ch s ny thng c rt gn li gi l t sut li nhun. doanh nghip c li nhun cao nhng t sut li nhun khng cao mt cch tng xng th khng th gi c l mt doanh nghip lm n c hiu qu nhng nu doanh nghip ch ch trng n mc tiu ti a ho li nhun m b qua tnh ti u ca t sut li nhun th s gy ra s mt cn bng v c th dn n s pht trin khng n nh. Chnh v vy nn ch s ny cn c gi tt l t sut li nhun. c. T sut li nhun trn vn t c: Li nhun T sut li nhun trn VTC = Vn t c

Ch s ny phn nh mc li nhun doanh nghip thu c khi so snh vi mt ng vn t c, thng ch c nhng ngi tham gia b vn hoc gp vn u t c phiu l quan tm ti ch s ny v n nh hng trc tip n quyn li ca h. ch s ny vn c th khng cao mc d t sut li nhun trn vn kinh doanh ca doanh nghip cao v ngc li, v trong trng hp t sut li nhun trn vn kinh doanh ca doanh nghip khng cao m t sut ny vn cao chng t doanh nghip c chnh sch huy ng vn bn ngoi nhiu v s dng tt ngun vn hin c.
3.Kh nng hot ng ca doanh nghip

a. Tc lu chuyn hng tn kho: Doanh thu (DT thun) Tc lu chuyn hng tn kho = Hng tn kho

S vng quay hng tn kho th hin mc lu chuyn ca hng tn kho trong k, ch s ny ni chung l nn mc cao, th hin kh nng sn xut v tiu th sn phm ca doanh nghip trong k. Th nhng cng cn phi c d tr cho doanh nghip nn yu cu ca ch s ny l phi t mc ti u ch khng phi l ti a.

93
Bi ging tham kho

Introductory Finance b. K thu tin bnh qun: N phi thu K thu tin bnh qun = Doanh thu (DT thun) Ch s ny dng o kh nng thu tin ca doanh nghip. Ni chung t s ny cng thp th cng tt bi v n th hin rng doanh nghip nhanh chng thu c tin hng ti u t vo sn xut, vn khng b ng lu bn ngoi. Tuy nhin cng c trng hp doanh nghip cn p dng nhng chnh sch tn dng thch hp thu ht thm bn hng, i tc th cn phi cho php ch s ny tng ln. Nh vy ch s ny cng cn phi t mc ti u. c. Cng sut s dng vn c nh: Doanh thu (DT thun) Cng sut s dng VC = Vn c nh Ch s ny nhm o lng mc hiu qu ca vic s dng vn c nh, ch s ny i hi cng cao cng tt, bi v nu ch s cng cao tc l mt ng vn c nh to ra c cng nhiu ng doanh thu. Ch s ny tng t nh hiu sut s dng vn c nh, c iu mu s y l tng vn u t. Ch s ny mun xc nh th phi da trn s lng sn phm bn c ra.
4.Kh nng sinh li ca vn u t

Khi nghin cu nhm ch s ny, cn phi ng trn quan im ca nh u t, nu l nh u t cn xem xt 2 loi ch s, l lng c tc nhn c v doanh thu trn lng vn u t. Hiu qu vn u t

Doanh thu (DT thun) Hiu qu vn u t = Vn u t

5.Cc cn i v ti sn v ngun vn

Mi mt doanh nghip u phi tun th nhng nguyn tc nht nh trong hot ng kinh doanh, m nguyn tc ca cc doanh nghip vch ra phi tun theo mt trt t chung. Trong bi cnh chung ca ton b nn kinh t th yu cu t ra cho cc doanh nghip l phi m bo c mt lot nhng cn i v ti sn v ngun vn nu mun c c mt hot ng kinh doanh lu di v n nh. c th lit k nhng cn i ra nh sau:
Bi ging tham kho

94

Credit Cn i gia ti sn lu ng v u t ti chnh ngn hn vi ngun vn ngn hn. Cn i gia ti sn c nh, u t ti chnh di hn vi ngun vn di hn Cn i gia ti sn c nh v ti sn lu ng Cn i gia vn ngn hn v vn di hn VI.Cc nguyn tc hot ng ca ti chnh doanh nghip
1.Gi ch tn

Mt trong nhng nguyn tc hot ng quan trng ca doanh nghip l phi bit gi ch tn, bi v l nn tng cho doanh nghip c th tn ti lu trn thng trng, nu nh doanh nghip ch cn tht tn mt ln cng mt i nhng bn hng quan trng v nh mt uy tn, nh cng phn tch trn, uy tn cng l mt ti sn c nh v hnh ca doanh nghip. c c ti sn ny khng phi ch trong mt thi gian ngn l lm c, v vy doanh nghip cn phi bo v v pht huy gi tr ca ti sn ny nh mi ti sn khc ca mnh.
2.Bo ton v pht trin vn

Vic bo ton v pht trin vn phi c coi trng trn c hai loi vn, l vn ngn hn v vn di hn. Nu mt doanh nghip mun lm n lu di th mt iu chc chn c th khng nh l doanh nghip bt buc phi c mt k hoch huy ng v s dng vn kinh doanh, k c vn ngn hn v vn di hn. Nu nh vn ngn hn cn thit trong vic mua sm cc ti sn lu ng v mua vt t, nguyn liu sn xut th vn di hn li rt quan trng i vi vic u t mua sm hoc nng cp t liu sn xut, c s h tng, ni chung l cc ti sn c nh c gi tr ln v thi gian s dng lu di. V vy vic lp k hoch hp l s quyt nh tnh n nh v ngun vn kinh doanh ca doanh nghip, t to ra mt trng thi cn bng trong hot ng ni chung ca doanh nghip. VII.Phn phi li nhun ca doanh nghip Li nhun ca doanh nghip (li nhun trc thu) s c phn phi theo cc b phn sau:
1.Np thu thu nhp

Vic np thu thu nhp l mt ngha v bt buc i vi mi doanh nghip, v vy doanh nghip no cng phi b ra 32% thu nhp trc thu lm ngha v ny vi Nh nc. Ch c nhng doanh nghip no ang c khuyn khch hoc nhn c u i th mi c min hoc gim thu thu nhp doanh nghip trong mt thi gian. Doanh nghip no c iu kin th s phi np hn, nhng trng hp ny u c quy nh c th trong lut thu thu nhp doanh nghip.
2.Trch lp qu d phng ti chnh

Doanh nghip cng phi quan tm n vic trch lp cc qu d phng ri ro, c rt nhiu loi ri ro, ch t u chng m cng c n my loi ri ro nh gim gi hng tn kho, gim gi u t ti chnh, n kh i... v th nn vic trch lp qu d phng ri ro l mt yu cu bt buc i vi cc doanh nghip, t l hin nay l t 5% li nhun sau thu cho ti khi no t 10% vn iu l ca mi doanh nghip.
3.B p cc khon chi ph khng hp l hp l

95
Bi ging tham kho

Introductory Finance Trong mi k k ton thng xuyn xut hin nhng khon chi ph khng hp l, hp l, v nhng khon ny khng c tnh vo chi ph kinh doanh ca doanh nghip, nh vy cng c ngha l doanh nghip b mt khng nhng khon ny khi lp bo co ti chnh. Chnh v th trong khon li nhun cn li, doanh nghip phi ra mt s tin nhm b p nhng khon chi ny ph hp vi thc t sn xut kinh doanh ca doanh nghip mnh.
4.Trch lp cc qu khc hoc s dng vo cc mc ch m rng sn xut kinh doanh

K t sau khi b p cc khon chi khng hp l hp l, coi nh doanh nghip hon thnh cc ngha v bt buc, v doanh nghip c quyn s dng s li nhun cn li phc v cho cc mc ch ring theo mnh. u tin doanh nghip s quan tm n vic gi li bao nhiu li nhun khng chia nhm mc ch ti u t m rng v pht trin sn xut kinh doanh. Sau doanh nghip cng ra mt t l nht nh trch lp cc qu nh qu u t pht trin hoc cc qu phc li, khen thng nhm phc v nhng mc ch khuyn khch sn xut.
5.Tr c tc v li lin doanh

y l phn m nhng ngi b vn ra thnh lp doanh nghip cng nh nhng ngi mua c phiu quan tm nht v phn ny lin quan trc tip n quyn li c nhn. Nhng cng v lin quan trc tip n quyn li ca cc c nhn nn n phi c xt ti sau cng, sau khi tt c cc quyn li chung c tho mn. Vic chia li cho nhng ngi s hu doanh nghip s c thc hin theo t l vn m h gp vo doanh nghip. i vi doanh nghip Nh nc th trnh t phn phi li nhun cng tng t, tuy nhin v c im doanh nghip thuc loi ny nhn c vn t ngn sch Nh nc, li do Nh nc nm quyn s hu nn trong doanh nghip Nh nc c khon np ngn sch Nh nc v s li nhun cn li c chuyn vo qu u t pht trin. ngha ca vic phn phi li nhun doanh nghip l m bo li ch ca cc bn tham gia, cc bn bao gm: Nh nc v ch doanh nghip: Mi doanh nghip u tn ti trong mt quc gia, m Nh nc l c quan qun l cc cng vic chung ca quc gia, v nh vy doanh nghip cng l ngi c hng li t hot ng qun l ca Nh nc. V l do nn doanh nghip c ngha v phi ng gp cho Nh nc mt phn thu nhp ca mnh Nh nc c th tn ti v hon thnh phn vic ca mnh. Do vy mi c vic doanh nghip phi np thu thu nhp, tuy nhin trong lut thu thu nhp doanh nghip c nhng quy nh rt r rng nhm m bo s ngang bng v quyn li v ngha v gia doanh nghip v Nh nc. Ch doanh nghip v ngi lao ng: Ch doanh nghip l ngi b vn ra thnh lp doanh nghip, nh vy ngi c quyn li i vi nhng khon li nhun m doanh nghip kim c. y khng ni n nhng khon tin cng hoc tin lng m doanh nghip phi tr cho ngi lao ng bi v l gi c ca lao ng, ch doanh nghip c ngha v phi tr mt cch sng phng v ng hn. Ci m cn nhc ti y l nhng khon khuyn khch v vt cht i vi ngi lao ng m ch doanh nghip khng bt buc phi thc hin. V d nh nhng khon tin thng do tng nng sut, tin thng l tit hay nhng khon tr cp au m ... Hin nay khng phi ngi ch no cng nhn thc c li ch do nhng khon khuyn khch ny mang li i vi doanh nghip m ch tnh n nhng g mnh
Bi ging tham kho

96

Credit phi b ra. V th nn quyn li ca ch doanh nghip v ngi lao ng khng c tng xng, dn n tnh trng ln cng hoc b vic, lm cho doanh nghip b tn tht tng i nhiu. Gia phn li nhun li v phn dng chia c tc (hoc chia li kinh doanh): Chia li kinh doanh sau khi hon thnh ht cc khon ngha v l iu m ai cng mun, th nhng thng thng khon li nhun cn li s khng c s dng ton b vo vic chia li m ch c mt phn, phn khng c chia li doanh nghip s gi li s dng vo mc ch ti u t m rng vn sn xut kinh doanh, pht trin doanh nghip. Tt nhin phn gi li l bao nhiu phi c s ng ca tp th nhng ngi c quyn s hu doanh nghip thng qua cuc hp v biu quyt.

97
Bi ging tham kho

Chng VII: Ngn hng v cc nghip v ngn hng

I. L lun chung v ngn hng rong phn ny cc l lun chung v ngn hng s cung cp mt h thng kin thc c tnh tng hp v ngn hng, t cc phn sau ca chng s c trin khai xy dng da trn c s ca phn ny.

1.S ra i v pht trin ca h thng ngn hng T khi con ngi bt u bit s dng tin nh l mt phng tin trao i v phng tin thanh ton, cc nhu cu v tin t cng bt u ny sinh v ngy cng tr nn a dng, chnh iu ny thc y s ra i v pht trin ca mt loi hnh trung gian ti chnh chuyn kinh doanh v tin t: cc ngn hng.

a. S ra i ca ngn hng105 ra i ca cc ngn hng c nh du bi s gia tng trong sn xut x hi, v cng vi s lu hnh ca ng tin vng. Khi vng c s dng lm tin t trong x hi, con ngi bt u ny sinh mong mun ct tr vng ca mnh ti mt ni no an ton hn so vi trong nh. Khi , s la chn tt nht l em vng n k gi ti cc hiu vng, vn l ni trung gian mua bn vng ca khu vc. c th k gi vng ti cc hiu vng ny, ngi dn phi np mt khon ph cho th vng v dch v gi h ny. Tuy nhin, cc ch hiu vng cng nhn ra c li ch ca vic em s vng m mnh nhn gi h cho nhng ngi ang cn tin vay ly li. Lu dn, c th c thm tin cho nhng ngi c nhu cu vay li, cc ch hiu vng khng nhng khng thu ph gi h vng m cn tr tin li cho nhng ngi n gi vng. Nh vy, hai nghip v c bn ca mt ngn hng bt u c hnh thnh, l nghip v huy ng tin gi v nghip v cho vay106. S kt hp hai nghip v ny to ra chc nng c bn u tin ca cc ngn hng, l chc nng trung gian tn dng. Cng t phn tch ny c th thy, nghip v cho vay ra i ko theo n l nghip v tin gi, hay ni cch khc, trong giai on ra i ca cc ngn hng, nhu cu cho vay quyt nh nhu cu huy ng vn. V cng t lc cc nghip v trung gian tn dng c hon thin, cc th vng chuyn vai tr ca mnh t nhng ngi thng nhn thnh nhng ng ch ngn hng. Cng lc , vi kh nng tp trung vn, cng vi kh nng cho vay a dng, cc ngn hng cn m nhim thm mt vai tr na, l vai tr trung gian trong cc hot ng mua bn, thanh ton gia cc ch th kinh t, c bit l cc ch th nhng vng khc nhau v s dng nhng ng tin khc nhau. Lc u vai tr trung gian thanh ton ca cc ngn hng ch dng li vic i t ng tin ny sang ng tin khc, gip cho vic thanh ton c d dng hn, nhng sau , cc ngn hng m nhn lun vic lm cu ni gia ngi bn v ngi mua. V n lc ny, cc ngn hng pht huy chc nng th hai, chc nng trung gian thanh ton. Qu hng ca cc ngn hng l nc 107, vo khong 500 nm trc cng nguyn ti y bt u xut hin nhng hot ng cho vay da trn c s cm c, c bit l vo khong nm 200 B.C, hot ng ti chnh ca ton b khu vc a Trung Hi xoay quanh mt trung tm, Rome, th ph ca ch La m.108 Trong thi k u, di ch x hi n l v phong kin, hot ng ca cc ngn hng ch yu da trn quan h tn dng cho vay nng li, vi li sut rt cao, v vy km hm s pht trin ca quan h tn dng trong x hi. Ch n thng l giai cp vua cha phong kin hay tng lp tng l. Con n ch yu l nhng ngi sn xut nh, v mt b phn l gii qu tc phong kin. Nhng vi mc li sut c th ln ti 100%/thng, ch phong kin ngn cn s pht trin ca quan h sn xut t bn ch

105 106

y c hiu l cc ngn hng thng mi Cn gi l nghip v n v nghip v c ca ngn hng. 107 Bn thn t ngn hng c ngun gc t mt t ting Italia Banca, c ngha l ci gh di bench 108 C l cu ni ni ting Mi con ng u dn ti thnh Rome mt phn bt ngun t l do ny.

Banking Practices ngha, v vy giai cp t sn u tranh v ginh li cho mnh quyn kim sot cc quan h tn dng v cc ngn hng, di thi k t bn ch ngha, li sut c iu chnh xung mt mc va phi, ph hp vi c im ca sn xut x hi. Do , cc ngn hng c iu kin pht trin v m rng thnh mt h thng trn phm vi ton x hi. b. S pht trin ca h thng ngn hng Lc u, h thng ngn hng ch c s tn ti ca cc ngn hng thng mi, nhng ngn hng ny thc hin chc nng trung gian tn dng v chc nng trung gian thanh ton n thun. Trong giai on ny cc ngn hng thng mi cng hot ng mt cch c lp, khng thnh mt h thng. phc v cho hot ng kinh doanh ca mnh, cc ngn hng thng mi pht hnh cng c ghi n gi l giy bc ngn hng,109 tuy nhin v mi giy bc do mt ngn hng pht hnh li khc bit so vi giy bc ca ngn hng khc nn vic lu thng v thanh ton gp rt nhiu kh khn. Trc tnh trng ny, Nh nc phi can thip bng cch hn ch s lng cc ngn hng c php pht hnh giy bc. Cng t s can thip ny, cc ngn hng trong x hi c chia ra lm hai nhm: Cc ngn hng c php pht hnh tin: Gi l ngn hng pht hnh Cc ngn hng khng c php pht hnh tin: Gi l ngn hng trung gian. S lng cc ngn hng pht hnh c Nh nc gii hn li v cui cng ch cn mt ngn hng pht hnh duy nht, lc ny n cn c th c gi l ngn hng trung ng. Cng t c im c th pht hnh tin ny, cc ngn hng trung ng c nm gi bi Nh nc v khng cn chc nng kinh doanh tin t na, lc ny ngn hng trung ng c mang nhng s mnh v quyn hn mi. Trong lc , chim t trng ch yu trong cc ngn hng trung gian l cc ngn hng thng mi, khng cn c quyn pht hnh tin na. Nhng lc ny cc ngn hng thng mi vn cn y cc quyn kinh doanh tin t, v vy h thng ngn hng c phn ho r rt, l cc ngn hng chuyn kinh doanh tin t v cc ngn hng chuyn pht hnh tin t. V cng l c trng c bn ca h thng ngn hng ca cc quc gia hin nay.
2.Cc hot ng c bn ca ngn hng thng mi v ngn hng trung ng Khi cc ngn hng c tch ra thnh ngn hng pht hnh v ngn hng thng mi, c trng hot ng rt khc nhau, cng vi chc nng v vai tr khc nhau lm cho hai loi hnh ngn hng ny cng lc cng b y xa ra khi nhau. Tuy vy, mt nn kinh t c th pht trin mt cch ng u v cn bng, s tch bit ny l rt cn thit. S khc bit ca h thng ngn hng c th c m t nh sau.

a. Cc hot ng ca h thng ngn hng thng mi Nh phn trn phn tch, nhm cc ngn hng thng mi ch yu tp trung vo hot ng kinh doanh tin t, cc ngn hng ny c nhng c trng sau: Thc hin nghip v trung gian tn dng Thc hin nghip v trung gian thanh ton Thc hin vai tr nhn tin cho nn kinh t b. Cc hot ng ca ngn hng trung ng V tch khi hot ng kinh doanh, cc ngn hng trung ng lc ny ch tp trung phc v cho cc mc tiu qun l v m ca Nh nc, c th lit k di y nhng c trng hot ng c bn ca ngn hng trung ng: L ngn hng pht hnh tin cho nn kinh t L ngn hng ca cc ngn hng L ngn hng ca Nh nc
109

Xem thm chng tin t.

99
Bi ging tham kho

Introductory Finance Bn cnh s hnh thnh ca h thng ngn hng, cc trung gian tn dng khc trong nn kinh t cng c hnh thnh v hot ng vi nhng chc nng khng hon ton ging vi cc ngn hng, trong chng ny mt s nhng loi hnh trung gian tn dng tiu biu thuc nhm ny cng s c nhc ti nhm gip cho ngi c c ci nhn tng qut hn v h thng hot ng ngn hng trong nn kinh t. II.Ngn hng trung ng Ngn hng trung ng trn thc t l mt i din ca Nh nc trong lnh vc kim sot tin t, tn dng v ngn hng. Vi kh nng c bit ca mnh l pht hnh tin giy, ngn hng trung ng l cng c c lc gip Nh nc thc hin c vai tr qun l ca mnh trong hot ng tin t tn dng ca nn kinh t.
1.nh ngha Ngn hng trung ng l c quan thc hin chc nng qun l Nh nc v tin t v hot ng ngn hng; l ngn hng pht hnh tin, ngn hng ca cc t chc tn dng v ngn hng lm dch v tin t cho Chnh ph110 T nh ngha trn c th thy ngn hng trung ng ng vai tr quan trng quyt nh ti cung tin ca quc gia, phc v cho chnh sch tin t ca quc gia, v c kh nng kim sot c hot ng ca ton b h thng ngn hng trung gian cng nh cc t chc trung gian ti chnh khc. Cng v tp trung cho cc nhim v ny m ngn hng trung ng khng cn thc hin cc nghip v c bn ca mt ngn hng thng mi mt cch thng thng na. Tuy vy, ngn hng trung ng vn thc hin nghip v tn dng, nghip v thanh ton v ngn qu i vi cc khch hng l cc ngn hng thng mi v trong mt s trng hp c bit l c nhng t chc tn dng khc. Tuy nhin, ngn hng trung ng khng cung cp cc dch v tin t cho khch hng l c nhn hay t chc phi tn dng. 2.L do ra i ca ngn hng trung ng Vn c tch ra t h thng ngn hng thng mi, s ra i ca ngn hng trung ng l mt tt yu khch quan v nhng l do sau y: Th nht, v h thng ngn hng thng mi trong iu kin nn kinh t hng ho pht trin giai on cao bt u pht sinh nhng nhc im m trc cha c. Cnh tranh ca cc ngn hng tr nn mnh m, cc ngn hng thng mi ng trc nhu cu vn vay ln t pha nn kinh t nn lm dng kh nng cho vay tin ca mnh, pht hnh cc khon tin tn dng m khng c lng tin mt m bo trong ngn hng. S lm dng vn huy ng ny y cc ngn hng thng mi n tnh trng lun phi i mt vi nguy c mt kh nng thanh ton. Trn thc t, cc v hong lon ngn hng111 din ra v y h thng ngn hng vo tnh trng khng th chi tr ni cc yu cu rt tin cp tp, v do buc phi tuyn b ph sn. Do , cn phi c mt s can thip t pha Nh nc. Th hai, vi vic cc ngn hng thng mi t pht hnh giy bc ngn hng theo mu ca ring mnh, dn ti s khng thng nht v tin t trong x hi, lm cho hot ng ca nn kinh t tr nn km minh bch v khng hiu qu. iu ny cng i hi Nh nc phi can thip thng nht th trng tin t. C hai nguyn nhn ny lm cho ngn hng trung ng ra i. Vi s qun l trc tip ca Nh nc, ngn hng trung ng kim sot c lng cung tin t, thng nht cc loi tin giy trong x hi. ng thi, vi nhng quyn lc c Nh nc giao ph, ngn hng trung ng c th kim sot c vic s dng vn huy ng ca cc ngn hng

Khon 2 iu 1 lut NHNN VN nm 1997 Banking Panic: L vic dn chng x n cc ngn hng rt tin do lo ngi rng nu ngn hng ph sn th mnh s b mt trng khon tin ang gi ti ngn hng. Tuy nhin chnh iu ny li y ngn hng ti tnh th kh khn hn v kh nng hon tr cn kit dn.
111

110

Bi ging tham kho

100

Banking Practices thng mi, t iu tit hot ng kinh doanh tin t v ra tay gip khi cn thit.112 T , ngn hng trung ng tr thnh mt b phn khng th thiu trong h thng ngn hng ca mt quc gia v ng vai tr quan trng trong vic hoch nh v thi hnh chnh sch tin t ca quc gia .
3.Vai tr ca ngn hng trung ng Ngn hng trung ng khng thc thi cc nghip v ca mnh mt cch trc tip, ngha l n khng trc tip tc ng ti cc ch th ca nn kinh t, m cc tc ng ny c thc hin gin tip thng qua h thng ngn hng trung gian. Tuy tc ng gin tip nh vy, nhng nh hng ca ngn hng trung ng ti ch lu thng tin t tn dng ca quc gia l rt ln. C th, ngn hng trung ng c nhng vai tr sau:

a. Pht hnh tin, kim sot cung tin v iu tit lu thng tin t Di ch lu thng tin vi t cch l du hiu ca gi tr, vic cho duy nht ngn hng trung ng m nhn vai tr cung ng tin t cho mt nn kinh t l mt i hi mang tnh bt buc. Lng tin trong nn lu thng c iu tit thng qua vic pht hnh mi hay tng gim lng cung tin ca ngn hng trung ng. Vic pht hnh tin, do vy, cn phi tun theo nhng nguyn tc nht nh. Tu theo cc ch lu hnh tin giy khc nhau m nhng nguyn tc pht hnh tin giy ca ngn hng trung ng cng khc nhau:
Nguyn tc bo m bng tr kim113: Di thi k lu thng tin giy vi vic quy nh tin t c php i ra vng114, nguyn tc ny m bo cho lng tin giy pht hnh ra nn kinh t c th i c ra vng bt c lc no cn, v cng m bo cho nn kinh t c c mt lng tin trong lu thng ph hp nht. Nu nh vic m bo bng tr kim c tun th chnh xc, trong nn kinh t s khng xy ra hin tng lm pht tin t, do lc ny tin giy trong lu thng vn l nhng i biu ca lng vng d tr. Nguyn tc pht hnh trn c s i hi ca nn kinh t: Khi ch lu thng tin t chuyn sang giai on lu thng tin giy, nh chng tin t phn tch, lc ny giy bc khng cn kh nng i ra vng na, do nguyn tc tr kim khng cn thc s cn thit na, m vo giai on ny, lng tin giy pht hnh ra lu thng cn m bo tho mn nhng yu cu ca sn xut hng ho trong x hi. Nu lng cung tin c tnh ton chnh xc tho mn nhng yu cu ca sn xut th s thc y s pht trin ca nn kinh t. Trong thi k ny vic tung tin giy ra lu thng hay rt tin giy khi lu thng thng da trn vic mua bn cc loi chng ch ghi n ngn hn nh tn phiu kho bc hay lnh phiu thng mi, nhng giy t c kh nng chuyn i thnh tin sau mt thi hn nht nh. Vic thay i cung tin bng bin php ny s trnh c nhng s thay i bt li ca lng cung tin trong nn kinh t.

Mt trong nhng vai tr ca ngn hng trung ng l ngi cho vay cui cng (last resort), l vic ngn hng trung ng ra tay gip cc ngn hng thng mi khi nhng ngn hng ny gp kh khn trong vic hon tr cc khon n khi n hn. 113 Tr kim l lng vng d tr trong kho ca ngn hng, lm c s cho lng tin giy tung ra lu thng. 114 Trong thi k ny, tin giy c quy nh mt hm lng vng c th.

112

101
Bi ging tham kho

Introductory Finance b. L ngn hng ca cc ngn hng S ra i ca h thng ngn hng tch bit lm cho ngn hng trung ng c nhng quyn lc c bit i vi h thng cc trung gian tn dng khc trong nn kinh t. V mc d ngn hng trung ng ch thc hin vai tr ca mnh thng qua s tc ng ti cc ngn hng trung gian nhng v vai tr ny l rt quan trng nn hot ng ca ngn hng trung ng i vi cc ngn hng thng mi cng cn c nhng quy nh cht ch. Cc ngn hng i hi phi tun th nhng quy nh sau ca ngn hng trung ng: Ngn hng thng mi phi lp mt ti khon tin gi thanh ton v duy tr mt s d tin gi nht nh trong ti khon ti ngn hng trung ng phc v cho cc hot ng thanh ton ca mnh pht sinh trong qu trnh hot ng. Ngn hng thng mi phi lp mt ti khon d tr bt buc ti ngn hng trung ng, s d ca khon tin gi ny t l thun vi s lng tin m cc ngn hng thng mi huy ng c. Ti Vit nam tu theo tng thi k m t l d tr bt buc l khc nhau. V y l mt b phn ca chnh sch tin t quc gia.115 Bn cnh vic t ra nhng quy nh nh vy, ngn hng trung ng cng thc hin hot ng tn dng i vi cc ngn hng thng mi di hnh thc ti chit khu hoc ti cp vn cho cc ngn hng thng mi gip cc ngn hng ny c kh nng hon tr cc khon n n hn v hot ng c hiu qu hn. c. L ngn hng ca Nh nc t di s qun l v iu hnh trc tip ca Nh nc, ngn hng trung ng hot ng v li ch chung ca quc gia, do ngn hng ny cn phi lm cc hot ng do Nh nc quy nh nh : lm th qu cho kho bc Nh nc, m bo d tr ngoi hi quc gia, xy dng v t vn cho cc chnh sch tin t quc gia, thc hin chc nng qun l Nh nc i vi hot ng tin t, tn dng, ngn hng... III.Ngn hng thng mi Bn cnh s ra i v hot ng ca ngn hng trung ng, h thng cc ngn hng thng mi vn tip tc thc hin cc chc nng nguyn thu ca mnh, ng thi vi qu trnh l s ra i ca mt lot cc nghip v mi ca h thng ny cn c vo yu cu thc t v cn c vo s pht trin ca nn kinh t.
1.nh ngha Ngn hng thng mi l trung gian ti chnh thc hin kinh doanh tin t vi ni dung c bn l nhn tin gi, s dng tin gi cp tn dng v cung ng dch v thanh ton Nh vy, thc ra ngn hng thng mi chnh l mt doanh nghip, nhng i tng kinh doanh ca ngn hng thng mi l tin t. Ni chung cc ngn hng thng mi c hai nhm nghip v kinh doanh tin t chnh, l nhm nghip v kinh doanh tn dng v nhm nghip v trung gian thanh ton. 2.Phn loi H thng ngn hng thng mi c th c phn loi da theo mt s tiu ch sau y:

a. Da theo tnh cht s hu Nu da theo tnh cht s hu, h thng ngn hng thng mi c th c phn chia nh sau:
Ngn hng thng mi quc doanh:

115

Xem thm mc chnh sch d tr bt buc trong chng tin t.

Bi ging tham kho

102

Banking Practices L nhng ngn hng thng mi thuc quyn s hu ca Nh nc, c Nh nc cp vn v chu s qun l ca Nh nc. nhng ngn hng loi ny c th l do Nh nc lp mi hoc c th do Nh nc quc hu ho cc ngn hng thng mi c phn.
Ngn hng thng mi ngoi quc doanh: L nhng ngn hng khng thuc s iu khin ca Nh nc, chim i a s trong nhm ny l cc ngn hng thng mi c phn, bn cnh cn c th c cc ngn hng thng mi t nhn hoc cc ngn hng lin doanh, cc chi nhnh ca ngn hng nc ngoi.

b. Da theo lnh vc hot ng ca ngn hng Nu da theo lnh vc hot ng, h thng cc ngn hng thng mi c th c chia thnh cc ngn hng thng mi kinh doanh thng thng v cc ngn hng thng mi chnh sch. Trong , cc ngn hng kinh doanh thc hin hot ng kinh doanh nhm mc ch thu li nhun thng thng, hot ng kinh doanh ny c th ch bao gm cc nghip v ngn hng n thun, nhng bn cnh cng c nhng ngn hng tng hp, thc hin hot ng kinh doanh trn nhiu lnh vc khc nhau, c th l t bn thn ngn hng thc hin, cng c th l thng qua cc cng ty do ngn hng ny lp ra. V d in hnh ca cc ngn hng loi ny l nhng ngn hng thnh lp cc cng ty bo him v cc cng ty ti chnh trc thuc mnh thc hin vic kinh doanh bo him v cho thu ti chnh. Nhm cc ngn hng chnh sch th hin s can thip ca Nh nc i vi mt s hot ng kinh t trong x hi, v d nh ngn hng xut nhp khu quc gia ca mt s nc c thnh lp nhm ti tr cho hot ng xut nhp khu ca quc gia ny. Hay nh ngn hng h tr ngi ngho, ngn hng h tr nng nghip... Nhng ngn hng loi ny nhn c rt nhiu s h tr t pha Nh nc xut pht t c im ca mnh. IV.Cc nghip v ca ngn hng thng mi C th lit k cc nghip v ca ngn hng thng mi vo ba nhm nghip v chnh, c lin quan ti cc chc nng ca ngn hng thng mi, l nhm nghip v huy ng vn v nhm nghip v cho vay xut pht t chc nng trung gian tn dng; v nhm nghip v trung gian, xut pht t chc nng trung gian thanh ton. Bn cnh nhng nghip v chnh ny cc ngn hng thng mi cn nhiu loi hnh nghip v khc na, tuy nhin, phm vi nghin cu ca mn hc, ch cn dng li ba nhm nghip v c bn di y.
1.Nghip v huy ng vn

a. Vn t c Vn t c ca ngn hng thng mi c hnh thnh t hai ngun chnh: T vn iu l ca ngn hng thng mi lc mi thnh lp, v t s li nhun khng chia gi li ti u t.116 y l nhng ngun vn thuc quyn s hu ca ngn hng thng mi nn ngn hng c th s dng phc v cho hot ng kinh doanh ca mnh. b. Vn huy ng Thc ra nghip v huy ng vn ca ngn hng thng mi chnh l nghip v i vay. Vn huy ng cng chnh l vn vay. V lng vn vay ny c th c hnh thnh t cc ngun chnh sau:
Vn vay t khu vc doanh nghip: L nhng khon vn tn ti di dng cc ti khon vng lai do doanh nghip m ti ngn hng thng mi. Vic doanh nghip m ti khon vng lai ti cc ngn hng thng mi thc ra khng phi l kim li m tin cho vic thanh ton trong hot

116

Khon li nhun khng chia cn c th c coi l vn coi nh t c ca cc ngn hng thng mi.

103
Bi ging tham kho

Introductory Finance ng kinh doanh ca mnh.117 Tuy nhin vn phi hiu rng y l mt lng tin m ngn hng ang tm thi vay ca doanh nghip.
Vn vay t khu vc dn c Vn vay t khu vc dn c bao gm cc khon tin gi tit kim c k hn v khng c k hn. Nhng khon tin gi tit kim ny cng hnh thnh nn mt b phn vn vay quan trng ca cc ngn hng thng mi. Vn vay t cc ngun khc Ngn hng thng mi cn c th vay vn t nhng ngun khc, v d nh vay vn t Nh nc thng qua ngn hng trung ng, hay vay vn t cc ngn hng thng mi khc.118

c. Vn tip nhn Vn tip nhn ca ngn hng thng mi c hnh thnh t nghip v u thc ca ngn hng thng mi. Theo , ngn hng thng mi s nhn u thc ca mt ch th qun l hot ng cung cp vn t ch th sang mt ch th khc. Vi vai tr qun l ny, ngn hng c th thu li t vic thu ph dch v u thc. V vn tip nhn l mt hnh thc vn c bit v ngn hng thng mi khng c quyn s hu i vi loi vn ny, n ch ng vai tr l mt ngi gi h v gim st hot ng s dng lng vn m thi.
2.Nghip v cho vay

a. Cc hnh thc cho vay Ngn hng cho cc ch th kinh t vay tin nhm phc v cho cc nhu cu ca ch th kinh t. Tuy nhin khi vay tin c nhiu hnh thc khc nhau, cn c theo tiu ch phn loi ny c nhng loi hnh thc cho vay sau: Cho vay chit khu: Ngn hng thng mi khi thc hin nghip v chit khu s s dng tin mt mua cc thng phiu khi cc thng phiu ny cha n hn thanh ton.119 V y l vic ngn hng cho khch hng vay nn nghip v cho vay ny c km theo mt khon li sut, tuy nhin im c bit ca cho vay chit khu l c tin li v tin gc u c hon tr vo thi im thng phiu n hn thanh ton. Cho vay thu chi: Nghip v thu chi c thc hin trn cc ti khon vng lai ca khch hng ti cc ngn hng thng mi. y l mt loi hnh tn dng c bit, trong ngn hng thng mi t ng cp tn dng cho ngi ang c ti khon vng lai m ti ngn hng ny. Khi ti khon ca khch hng tm thi ht tin th ngn hng thng mi cho php ngi ny rt thm mt khon tin na phc v cho cc nhu cu ca mnh, gi l khon thu chi. Nghip v thu chi cng c thc hin mt cch hn ch theo nhng hn mc nht nh, gi l hn mc thu chi. Cho vay ng trc: Nghip v cho vay ng trc c thc hin gia ngn hng v cc ch th trong nn kinh t. Trong nghip v ny lun tn ti mt d n no ang trong qu trnh tin hnh. c th thc hin d n ny, cc ch th kinh t tm n ngn hng xin vay ng trc da trn c
117 118

Lng vn trong cc ti khon vng lai c th khng c tnh li. Xem thm phn nghip v qua li ng nghip ca cc ngn hng thng mi. 119 Xem thm phn nghip v chit khu trong chng tn dng Bi ging tham kho

104

Banking Practices s ca d n , v khi no vn u t c thu hi th ch th kinh t ny s hon tr cho ngn hng. b. Cc bin php bo m tn dng c th cho vay mt cch an ton v c hiu qu, cc ngn hng cn c nhng bin php bo m tn dng.
Th chp, cm c Th chp (cm c) l vic mt t chc hoc c nhn chp nhn ngi cp tn dng tm thi cm gi cc giy t c lin quan ti quyn s hu bt ng sn (ng sn) trong thi gian vay mn nh l mt bin php bo m tn dng. Nu ht thi hn quy nh trong hp ng m bn i vay khng thc hin c ngha v ca mnh th bn cho vay c quyn pht mi ti sn th chp hon li s tin ban u. y l mt hnh thc bo m tn dng n gin nht, nhng khng phi lc no cng l an ton v d thc thi. Tn chp Nu ngi i vay c mt mc uy tn nht nh, th thay bng th chp hoc cm c, ngi i vay c th s dng chnh uy tn ca mnh lm m bo cho hp ng tn dng. Tt nhin, c th tn chp th nhng ngi cho vay lun t ra mt lot cc iu kin i hi ngi i vay cn phi tho mn. Bo lnh ngn hng Bo lnh ngn hng l vic ngn hng ng ra nhn bo lnh cho mt khch hng ca mnh khi khch hng s phi thc hin mt ngha v ti chnh vi mt ch th kinh t khc. Bo lnh ngn hng c th l bo lnh thay th khch hng thc hin ngha v ti chnh, cng c th ngn hng ch ng ra s dng uy tn ca mnh bo lnh, v ch thay th khch hng thc hin ngha v nu nh khch hng khng th thc hin c. 3.Nghip v trung gian

a. Nghip v thanh ton Nghip v thanh ton l nghip v quan trng nht trong nhm nghip v trung gian ca cc ngn hng thng mi. Ngn hng ng ra lm ngi trung gian, to iu kin cho vic thanh ton cc hp ng, c bit l cc hp ng mua bn quc t din ra thun li v an ton. c th thc hin nghip v thanh ton cc ngn hng s dng mt lot cc cng c khc nhau, trong c mt s cng c ch yu sau:
Nghip v chuyn tin Ngn hng nhn u thc ca ngi nhp khu, chuyn tin t ti khon ca ngi nhp khu sang ti khon c ch nh trc ca ngi xut khu. C hai hnh thc chuyn tin ch yu, l chuyn tin bng in v chuyn tin bng th. Ni chung, chuyn tin l hnh thc thanh ton tin li v d dng nht trong mua bn quc t, tuy nhin v mc rng buc thp nn i hi gia ngi xut khu v ngi nhp khu phi c mt mc tin cy nht nh. Nghip v sc Ngn hng pht hnh cc tp sc theo yu cu ca ngi c ti khon ti ngn hng mnh, v nhng ngi hng li t cc tp sc c th n cc chi nhnh ca ngn hng rt tin mt hoc yu cu chuyn tin vo ti khon ca mnh. Nghip v nh thu

105
Bi ging tham kho

Introductory Finance Ngn hng nhn u thc ca ngi xut khu thc hin vic i tin hng t ngi xut khu, nghip v nh thu c hai loi l nh thu trn v nh thu km chng t.
Nghip v th tn dng y l nghip v trong ngn hng can thip su nht vo hot ng thanh ton tin hng. Theo yu cu ca ngi nhp khu, ngn hng s m mt th tn dng (L/C), vi ni dung quy nh rng ngn hng s tr tin t ti khon ca ngi nhp khu cho ngi c ch nh trong th tn dng. Tuy nhin, nu mun th tn dng ny c hiu lc th ngi xut khu bt buc phi xut trnh cc giy t chng minh rng mnh hon thnh y ngha v giao hng nh trong hp ng. Vi s kim sot b chng t ca ngn hng, phng thc tn dng chng t hin nay ang c p dng rt ph bin v an ton ca n. Nhng khng phi l khng c nhng trng hp nghip v ny b li dng hoc b vn dng sai ch v tnh phc tp ca n. Thng thng th tn dng ch p dng i vi cc khch hng khng tht s quen bit nhau hoc i vi nhng hp ng c gi tr ln.

b. Nghip v L/C du lch Trong nghip v ny ngn hng cng m mt L/C theo ngh ca khch hng, nhng im khc ca L/C du lch so vi L/C truyn thng l L/C du lch c m cho chnh ngi ngh hng li. Ngi ny s i du lch nc ngoi, v trong L/C c quy nh r nhng chi nhnh hoc i l no m ngi ny c php rt tin, v v vy khi i du lch nc ngoi khng cn phi mang tin mt theo ngi. c. Nghip v thu h Nu nh trong nghip v nh thu th ngn hng ch thc hin vic i tin ca ngi nhp khu, th nghip v thu h ni chung s cho php ngn hng thc hin h khch hng vic thu bt c mt khon ngha v ti chnh no theo s u thc. Trong trng hp thc hin nghip v thu h, cc ngn hng c hng li nh vo vic thu ph dch v. d. Nghip v tn thc Trong nghip v tn thc ngn hng cng nhn s u thc ca khch hng, nhng vi mc ch c th l kinh doanh cc kim kh qu, ngoi hi v chng khon. e. Nghip v qua li ng nghip Cc ngn hng thng mi c cc hi s v a im giao dch t nhiu ni, nhng trong mt s trng hp khch hng xa a im giao dch nhng li gn a im giao dch ca mt ngn hng khc th s tin hn nhiu nu nh khch hng c th giao dch ti a im . V vy nghip v qua li ng nghip ra i nhm gip cho cc ngn hng thng mi c th thu ht thm c khch hng. Hai ngn hng thng mi k hp ng qua li ng nghip vi nhau s cho php ngn hng bn m mt ti khon ti ngn hng mnh v ngc li, v vy nu khch hng ca ngn hng th nht mun giao dch ti a im giao dch ca ngn hng th hai th vn c th thc hin thng qua ti khon ny. Nghip v qua li ng nghip thng c cc ngn hng quyt ton vo cui k trn c s thanh ton s chnh lch thc t gia hai ti khon.
4.Sc hon tr ca ngn hng thng mi Sc hon tr ca ngn hng thng mi phn nh kh nng kp thi tr n ca ngn hng khi n hn thanh ton. Nh vy sc hon tr ca ngn hng thng mi c phn nh da trn c s tin d tr ca ngn hng . Mt ngn hng thng mi s c hai loi d tr, l d tr bt buc v d tr vt mc

V.Cc t chc tn dng phi ngn hng

Bi ging tham kho

106

Banking Practices
1.Hip hi cho vay v tit kim Cc hip hi cho vay v tit kim S&Ls ra i vi mc ch nguyn thu l gip cc hi vin ln lt c th thc hin c mc ch ban u m hi t ra. Mi thnh vin trong hi s ng gp mt khon tin nht nh hi S&L c vn hot ng, s lng tin li thu c s c ti u t ln lt cho cc hi vin. n khi tt c cc hi vin u thc hin c mc ch ban u th hi S&L t gii tn. 2.Qu tn dng Qu tn dng c c ch hot ng tng t cc hi S&Ls, vi cng mt mc ch l gip hi vin, nhng im khc bit gia hi S&L v qu tn dng l trong khi qu S&L u t ly li ri ti u t cho hi vin th qu tn dng thc hin ti u t thng cho cc hi vin. 3.Cng ty ti chnh Cng ty ti chnh l mt ch th ti chnh trung gian tng i quan trng, nm ngoi h thng ngn hng thng mi. im khc bit c bn gia cng ty ti chnh v ngn hng thng mi nm quy m vn. Nu nh ngn hng thng mi c c s tin mt kh ln th c s tin mt ca cng ty ti chnh khng th bng. Do cng ty ti chnh khng c php huy ng vn ngn hn v khng k hn, cng nh khng c php thc hin nghip v trung gian thanh ton, v tt c cc nghip v ny i hi mt lng tin mt ln. Xu hng chung ca cc cng ty ti chnh l huy ng vn, v sau thc hin vic cho vay vi thi hn ngn v quy m nh, y l khu vc m cc ngn hng thng b qua. Ngoi ra cng ty ti chnh cn c nhng loi hnh kinh doanh c th m ngn hng khng lm, v d nh Factoring hay Leasing.

107
Bi ging tham kho

Chng VIII: Th trng vn120

I.Khi nim v vn v th trng vn121 i s hnh thnh v pht trin ca cc hot ng kinh doanh, cng vi tc ng ca nhng thay i v mi trng, phm vi vn nh hp ca doanh nghip tr thnh mt ro cn, to ra nhng kh khn trong vic m rng sn xut kinh doanh. Chnh v vy cc doanh nghip cn phi tm n nhng ngun vn t bn ngoi tho mn nhng nhu cu ngy cng ln v vn phc v cho sn xut kinh doanh. Bn cnh , li c nhng ch th sn sng cho vay cc khon vn ca mnh nhm kim li. Nhng ch th ny gp nhau trn mt th trng c bit: th trng vn. Nh vy, mt ngun vn kh quan trng ca doanh nghip c hnh thnh ti th trng vn.

1.nh ngha th trng vn

Th trng vn l ni din ra hot ng mua bn, trao i quyn s dng cc loi vn thng qua cc cng c v cc nghip v mua bn nht nh Thng qua nh ngha ny c th rt ra nhng nhn nh sau: Trn th trng vn c s din ra ca nhng hot ng mua bn c bit, l mua bn quyn s dng ca vn, c ngha l mua bn quyn s dng tin. Nu nh trn cc th trng hng ho dch v, tin l cng c mua bn quyn s dng hng ho dch v, th trn th trng vn, ci c mua bn li l quyn s dng tin. Xut pht t c im ny nn vi th trng vn cn phi c nhng cng c c s dng nh l mt phng tin trung gian to iu kin cho hot ng mua bn c bit ny. Cc cng c l cc cng c chng nhn quyn s hu vi mt loi vn no . V chim t trng ch yu trong s cc cng c ny l cc chng khon122. Cng t s c bit ny nn hot ng mua bn trn th trng vn thng c hiu khng thng nht, c th mt hot ng c gi l mua tri phiu (mua cng c), nhng hot ng cng c th gi c l bn vn (bn quyn s dng vn) cho ngi pht hnh tri phiu. Tuy nhin, khi khng ni r th hot ng mua bn trn th trng vn c hiu mc nh l mua bn vn. Vn c dch chuyn trong nn kinh t thng qua cc knh dn vn. Mt knh dn vn l mt h thng cc ch th kinh t v cc bin php nghip v cn thit nhm chuyn dch cc dng vn gia cc ch th khc nhau trong nn kinh t. C hai loi knh dn vn, l knh dn vn trc tip v knh dn vn gin tip. Knh dn vn gin tip l knh dn vn c s tham gia ca cc trung gian ti chnh. Knh dn vn trc tip khng c s tham gia ca cc ch th ti chnh trung gian, vn c chuyn thng t ngi ang tm thi c vn nhn ri sang ngi c nhu cu v vn. Trong th trng vn c s tn ti ca c hai knh dn vn ny, nhng trong phm vi ca chng ny, cc knh dn vn ch yu c nhc ti s l cc knh dn vn trc tip.
2.S hnh thnh th trng vn Th trng vn c hnh thnh xut pht t nhu cu ca con ngi trong hot ng mua bn vn. V nhu cu vn cho hot ng nn cc doanh nghip cn phi huy ng thm vn, v nhu cu s dng vn nhn ri vo mc ch sinh li nn cc ch th c vn d tha trong nn kinh t mun tm thi chuyn quyn s dng vn ca mnh cho ngi khc trong mt thi gian. Nh vy trong nn kinh t hnh thnh hai nhm ngun lc chnh to ra tin cho s hnh thnh ca th trng vn, l cung v vn v cu v vn. Cng ging nh tt c

Thut ng Vn y khng ch hm vn trong sn xut kinh doanh ca doanh nghip m cn ni ti c cc qu tin t do cc ch th phi kinh doanh nm gi. 121 Xem thm chng Ti chnh doanh nghip, phn phn tch c cu ti sn v ngun vn. 122 Securities

120

Financial Markets cc loi th trng khc, nu c cung cu v mt i tng no th s hnh thnh nn th trng mua bn i tng cho cung cu gp nhau. II.Vai tr ca th trng vn L mt loi th trng, cc vai tr ca th trng vn c nhng im tng ng vi cc th trng truyn thng. Tuy nhin, v l mt th trng c bit nn th trng vn cng c nhng im c bit trong vai tr ca mnh.
1.L knh dn vn c hiu qu Th trng vn l ni tp trung cc ngun vn d tha (cung vn) v cc nhu cu s dng vn (cu vn). V vi s tp trung nh vy, cc ch th trong nn kinh t s d dng tm kim c cch thc gii quyt cc nhu cu ca mnh. Nu nh khng c th trng vn, cc ch th trong nn kinh t s kh khn hn trong vic tm kim c i tc thch hp nhm gii quyt cc yu cu c th vo nhng thi im c th. 2.To mi trng sinh li cho cc ch th kinh t Mt ch th kinh t khi tm n th trng vn bao gi cng nhm gii quyt mt tnh trng no , c th l tnh trng thiu ht v vn hoc tnh trng tm thi d tha vn. Vi vic tp trung gii quyt c tnh trng tm thi thiu hoc tm thi tha ny, cc ch th kinh t s c th c c cc li ch nht nh. Li ch c th l gii quyt c mt lng vn phc v cho hot ng sn xut kinh doanh, li ch cng c th l nhng khon li nhun m vic chuyn giao tm thi quyn s dng cc khon vn mang li. 3.Gp phn n nh lu thng tin t Vi s hnh thnh ca th trng vn, nh nc c trong tay mt cng c hu hiu nhn nhn thc trng ca nn kinh t.123 V t vic kim sot hot ng ca th trng vn, Nh nc cng c thi gian v cc iu kin thch hp kim sot cc din bin ca ton b nn kinh t. Hn th na, cc bin php cng c chnh sch ca Nh nc nhm iu tit nn kinh t cng thng xuyn din ra trn th trng vn.124

III.Phn loi th trng vn Trn thc t, vi nhiu tiu ch phn loi khc nhau, c kh nhiu loi th trng vn khc nhau. Theo mi cch phn loi, cc nhm th trng vn ln lt c phn tch nhm lm ni bt c trng ring ca mi th trng vn trong mi cch phn loi.
1.Theo thi hn lun chuyn ca vn

a. Th trng tin t (th trng vn ngn hn) L ni mua bn cc khon vn ngn hn. Trn th trng ny, ngi ta thc hin cc giao dch vi thi hn nh hn mt nm gii quyt cc nhu cu vn cp thi. Do , c im d nhn ra ca th trng ny l cc cng c giao dch c tnh thanh khon cao, ri ro khng cao, v li sut thng l khng ln. Cng c giao dch ch yu trn th trng ny l cc tn phiu kho bc Nh nc. Th trng tin t thuc v knh dn vn trc tip, v ch yu cc giao dch trn th trng ny c s tham gia ca cc trung gian ti chnh. C cc loi th trng tin t ch yu sau: Th trng tin t lin ngn hng, v th trng tin t m. Trn th trng tin t ngi ta s dng cc cng c lu thng ngn hn, c th lit k nhng loi ph bin sau: Tn phiu kho bc, thng phiu, NCDs, Repo,....

Theo nh gi ca cc nh kinh t, th trng vn l mt chic phong v biu, phn nh tnh trng hot ng ca mt nn kinh t. 124 Xem thm phn nghip v th trng m.

123

109
Bi ging tham kho

Introductory Finance V cc cng c giao dch mua bn trn th trng tin t c tnh lng cao, nn n c th d dng chuyn i ra tin, v nhng ngi pht hnh cc cng c ny c nhu cu nhanh chng v tin mt nn phi s dng nhng cng c c tnh hp dn cao. V vy vic trao i mua bn vi s tham gia ca cc cng c ny gp phn tng thm mt lng tin nht nh cho lu thng. V c ch hot ng ca th trng tin t ch yu c xy dng da trn c s ca cc quan h tn dng. b. Th trng chng khon L ni mua bn cc khon vn di hn. Cc cng c ch yu trn th trng chng khon l cc chng khon. Nu th trng tin t cung ng tin cho lu thng th th trng chng khon khng cung ng tin cho mc ch lu thng m n to ra mt lng vn phc v cho mc ch u t di hn. So vi cc cng c ca th trng tin t, hp dn ca cc cng c trn th trng vn khng cao, v n c thi hn di nn tnh lng km v ri ro ln. V l do ny nn cc cng c trn th trng chng khon c sut sinh li cao hn nhiu so vi th trng tin t b p cho s km hp dn trn. Knh dn vn chnh ca th trng chng khon l knh dn vn trc tip, v th trng ny vn khng chy qua cc trung gian ti chnh m i thng t ngi c vn sang ngi cn huy ng vn. Trn th trng chng khon c cc cng c ch yu sau: C phiu, tri phiu, v cc chng t phi sinh.
2.Theo ngun gc ca chng khon

a. Th trng s cp L ni mua bn ln u cc cng c va c pht hnh. V vy th trng ny cn c bit ti di ci tn th trng pht hnh. Cc chng khon c pht hnh ln u ti th trng ny, ngi c nhu cu u t s mua cc chng khon ny, v nh vy c mt lng vn mi c bm vo nn kinh t. Do , c th thy mt c im ni bt ca th trng s cp l ti y cc n v pht hnh c th gii quyt nhu cu v vn ca mnh t ngun vn nhn ri v vn tit kim ca cc ch th kinh t. b. Th trng th cp L ni mua bn cc cng c c pht hnh. V khng c cng c ghi n mi c a ra th trng nn th trng ny khng to ra thm cc ngun lc ti chnh cho nn kinh t, nhng y li l mt th trng to ra tnh linh hot cho nn kinh t. D cho trn th trng ny khng c mt lng vn mi c to ra nhng th trng th cp li c vai tr rt quan trng i vi s tn ti ca th trng s cp v nh hng ln ti quyt nh u t ca nhng ngi c vn nhn ri. V c im ca chng khon l di hn nn nu nh ti mt thi im no nh u t chng khon mun chuyn i chng khon mnh ang nm gi thnh tin m khng b mt i qu nhiu gi tr, nu khng c s tn ti ca th trng th cp th iu ny gn nh l khng th. Nhng nu khng th chuyn i th nh u t cng s khng mong mun mua cc chng khon mi pht hnh. Vi mi quan h mt thit nh vy, trn thc t s phn chia gia th trng cp v th trng th cp ch mang tnh cht danh ngha m thi.

Bi ging tham kho

110

Financial Markets
3.Theo cch thc t chc

a. Th trng tp trung L th trng vn c a im giao dch hin hu. a im giao dch ny thng c gi l mt S giao dch hoc mt Sn giao dch. Th trng tp trung cn c gi l th trng chnh thc. Mun tham gia vo th trng tp trung ny cn phi ng k lm thnh vin, v cc chng khon mun c giao dch trn th trng cng cn phi c ng k chnh thc ti S giao dch. Cc giao dch ti Sn giao dch c thc hin thng qua mt ch th c bit chuyn hot ng ti th trng ny, l ngi mi gii chng khon. b. Th trng OTC L th trng vn khng c a im giao dch hin hu, mi hot ng giao dch u c thc hin thng qua mng my tnh. Do , th trng ny cn c gi l th trng khng chnh thc. Vi vic khng cn phi tp trung v khng cn phi ng k chnh thc, s lng thnh vin ca th trng OTC kh ng o, v do cc giao dch c thc hin thng qua th trng ny cng ln hn rt nhiu so vi cc giao dch c thc hin thng qua th trng chnh thc. IV.Cc cng c mua bn vn trn th trng vn Nh phn trn ni, i tng c mua bn ti th trng vn l quyn s dng cc khon vn, c ngha l quyn s dng tin, do cn phi c nhng cng c ra i nhm to iu kin cho hot ng mua bn trao i ny c th din ra. Vi hai loi th trng tin t v chng khon, do c im khc nhau v thi hn ca vn nn cc cng c c s dng cng khc nhau.
1.Trn th trng tin t

a. Tn phiu kho bc L nhng chng nhn ghi n ngn hn c pht hnh bi Nh nc thng qua h thng kho bc nhm huy ng vn phc v cho cc nhu cu ngn hn. Vi s m bo bi Nh nc, cng vi thi hn ngn, tn phiu kho bc l mt cng c c hp dn rt cao d cho li sut ca tn phiu l thp, do tn phiu kho bc c pht hnh theo phng thc u thu tn phiu. N cng l phng tin gip Nh nc thc hin chnh sch tin t ca mnh.125 b. Thng phiu L nhng cng c ghi n ngn hn c cc doanh nghip pht hnh nhm mc ch tho mn cc nhu cu tin t ca mnh. Thng phiu bao gm lnh phiu v hi phiu, bng vic pht hnh v chit khu thng phiu trn th trng tin t cc ch th l doanh nghip c th gp phn tng cng tnh hiu qu trong huy ng vn ca mnh. c. Cc cng c khc Bn cnh tn phiu v thng phiu l hai cng c ch yu, trn th trng vn cn c mt s cng c mua bn ngn hn khc. l nhng cng c sau:
NCDs Chng ch tin gi c th chuyn nhng c (NCD- Negotiable Certificate of Deposit) xut pht t chng ch tin gi (CD). c im ca CD l c tnh ngn hn v khng c php rt vn v gc trc khi n hn. Nu mun rt vn v gc trc khi n hn th ngi s hu CD s phi chu mt khon tin pht. V CD cng l mt
125

Xem thm phn nghip v th trng m.

111
Bi ging tham kho

Introductory Finance chng th khng th chuyn nhng c. Nhng do tnh khng th chuyn nhng ny nn CD c im hn ch l khng khuyn khch nhng ngi gi tin vi gi tr ln, v gi tr cng ln th ngi gi tin cng mong mun c th rt tin trong trng hp cn thit nn NCD ra i, NCD c nhng c im sau: L mt chng th ngn hn C th chuyn nhng c. C mnh gi ln c s dng ph bin ti th trng tin t M.
Hp ng mua li (Repo)126 Xt v bn cht, Repo cng ch l mt cng c vay n ngn hn nhng l mt cng c vay n c bit. S c bit ca Repo th hin ch n l mt khon cho vay c cch m bo c bit. Hot ng vay n trong Repo th hin ch ngi i vay k kt hp ng bn mt lng tn phiu kho bc cho ngi cho vay, v ng thi trong hp ng ny c iu khon quy nh rng lng tn phiu s c chnh ngi i vay mua li vi mt mc gi mua cao hn gi bn trong hp ng. Nh vy, phn chnh lch gia gi bn v gi mua tn phiu chnh l tin li ca hp ng tn dng, cn vt m bo tn dng y chnh l s lng tn phiu c mua i bn li. Fed Funds v Euro Dollars L nhng phng tin lu thng trn th trng tin t ca M. Fed Fund l mt khon vay n gia cc ngn hng thng mi M tho mn khon tin gi bt buc ca cc ngn hng ny ti Fed. Vic vay n ny cng c thc hin thng qua chnh ti khon tin gi ti Fed ca cc ngn hng thng mi. Cn Euro Dollar phn nh lng tin USD hin ang lu hnh ti bn ngoi bin gii nc M, thng l c tch tr bi cc ngn hng thng mi nc ngoi. 2.Trn th trng chng khon

a. C phiu C phiu- stock l chng th xc nhn quyn s hu i vi c phn ca mt cng ty, c pht hnh bi cc cng ty c phn. Mi c phiu l mt ghi nhn i vi quyn s hu mt phn ti sn ca cng ty, v phn nh quyn s hu cng ty. C phiu c thi hn bng vi thi gian hot ng ca cng ty c phn, v li ca c phiu c gi l c tc. Mi ngi mua c phiu c gi l mt c ng. Gi tr th hin trn b mt c phiu l mnh gi, gi tr c mua bn trn th trng l th gi, cn gi tr phn nh trn s sch k ton ca doanh nghip gi l gi tr ghi s. Loi gi tr c quan tm nhiu nht ca mt c phiu l th gi ca c phiu . C hai loi c phiu, c phiu thng v c phiu u i:
C phiu thng- common stock L loi c phiu xc nhn quyn s hu thc s ca c ng i vi doanh nghip. C ng s hu c phiu thng c quyn tham gia i hi c ng, tham gia bu c, biu quyt v nu nm mt lng c phiu nht nh c quyn tham gia vo ban iu hnh ca cng ty c phn. i li, c phiu thng s c chia c tc sau cng v cc c ng nm gi c phiu thng cng c nhn li phn vn gp sau cng nu nh cng ty c phn ph sn hoc gii th. C phiu u i- preffered stock c u tin hn c phiu thng ch ngi s hu c phiu thng c chia c tc trc c ng ph thng v c hng mt mc c tc c nh khng ph thuc
126

Repurchase Agreement- cng cn c k hiu l R.P.

Bi ging tham kho

112

Financial Markets vo t l li nhun gi li. Tuy nhin ngi s hu c phiu u i khng c quyn tham gia qun l doanh nghip, xt v mc u tin chia li th vn ng sau nhng ngi nm gi tri phiu, v khng c chia li nhun nu nh doanh nghip lm n khng c li. b. Tri phiu Tri phiu- bond L chng th ghi n di hn, xc nhn quyn i n ca ngi nm gi tri phiu i vi ngi pht hnh ra tri phiu . Tri phiu c th do chnh ph pht hnh hoc do doanh nghip pht hnh. Tri phiu c thi hn nht nh, thng l t 1 nm n 5 nm. Tri phiu c chia li, gi l tri tc. Nu tri phiu c pht hnh bi chnh ph th c gi l tri phiu chnh ph, cn tri phiu do doanh nghip pht hnh c gi l tri phiu cng ty. Trong trng hp tri phiu cng ty, ngi s hu tri phiu c hng quyn u tin nhn li trc c ng v cng c thu hi vn trc nu doanh nghip gii th hoc ph sn.Tri phiu c th pht hnh theo cch thng thng hoc pht hnh theo phng php chit khu, tc l bn vi gi thp hn mnh gi, nhng khi hon tr th ng bng mnh gi. Thng thng nhng ngi mua tri phiu l nhng ngi c tm l ngi ri ro, mun c c mt ngun thu nhp an ton v c tnh n nh cao v tri tc m tri phiu mang li l n nh khng ph thuc vo kt qu kinh doanh ca doanh nghip. Nhng v tri tc khng thay i k c trong trng hp doanh nghip lm n c hiu qu nn y phn no li l s hn ch ca cng c ny.127 c. Cc cng c chng khon phi sinh L nhng cng c c ngun gc chng khon. Nhm cc cng c phi sinh cng l mt nhm kh quan trng trn th trng chng khon. V tnh cht khng th mua bo him c ca ri ro ti chnh, nn nhng ngi u t v nhng ngi kinh doanh chng khon cn phi c nhng cch thc t bo v mnh trc nhng ri ro ti chnh c th xy ra trong tng lai. Nhm cc cng c phi sinh ny cn gip cho nhng ngi kinh doanh chng khon c th thc hin c hnh vi u c nhm tm kim li nhun bn cnh nhng khon c tc hay tri tc thng thng.
Chng quyn Chng quyn- right certificate l chng th xc nhn quyn mua cc c phiu pht hnh mi vi mt mc gi thp hn mnh gi trong mt thi hn ngn. Chng quyn c th c s dng bng cch thc hin cc quyn li quy nh trong chng quyn hoc em chng quyn ny trao i mua bn trn th trng. V gi bn ca chng quyn vo thi im pht hnh thng l thp hn mnh gi nn chng quyn l mt cng c kh hp dn trn cc th trng chng khon. Bo chng phiu Bo chng phiu- warrant l chng th cho php ngi s hu c quyn mua c phiu ca cng ty theo mt mc nh trc trong mt thi hn tng i di. Bo chng phiu c c im l mang tnh u c nhm i gi ln, tuy nhin nu gi thay i theo hng i xung th ngi u c s gp bt li v gi quy nh trong bo chng phiu l cao hn so vi mt bng gi vo thi im hin ti. Option Quyn la chn l cng c cho php ngi s hu c quyn la chn bn hoc mua mt s lng chng khon nht nh vi mt mc gi nht nh vo mt thi im c xc nh trc trong tng lai. Mt hp ng option c th l hp ng la chn quyn bn- put option hoc hp ng la chn quyn mua- call option. Option l cng c in hnh ca bin php t bo him trn th trng chng khon. V d nh mt ngi ang
127

Xem thm phn cc loi tri phiu trong SGK

113
Bi ging tham kho

Introductory Finance nm gi 1000 c phiu vi mc gi 100K/c phiu, lo ngi rng c phiu ca mnh c th b xung gi, anh ta quyt nh mua hp ng quyn chn bn vi thi hn mt nm, gi bn la chn vn l 100K, v vi mt mc la chn nh vy th gi quyn chn bn l 1K/c phiu, th n thi im o hn ngi ny vn c th bn 1000 c phiu theo gi nh trc l 100K. So snh vi mt hp ng bo him c th thy s tin ngi ny phi b ra mua hp ng quyn chn bn tng t nh s tin bo him, y n l 1000K.
Forward, Futures v Swap L mt nhm cc cng c giao dch c nhng c im tng t nhau cho php ngi nm gi n c quyn thc hin mt giao dch vo mt thi im trong tng lai. Mt hp ng k hn l hp ng cho php hai bn nh trc gi c vo thi im hin ti nhng li thc hin n trong tng lai. Ti thi im hin ti cha h c s thanh ton m gi c ch c quy nh thng nht gia hai bn. Mt hp ng tng lai l mt hp ng k hn c chun ho c giao dch ti nhng s giao dch tp trung. Ngi bn v ngi mua ca hp ng k hn thc hin vic mua bn cc hp ng tng lai vi s giao dch chng khon. S chun ho y c hiu l cc iu khon ca hp ng nh s lng, cht lng ca cc i tng hp ng l ging nhau trong mi hp ng. Hp ng hon i cng l mt dng thc bo him ri ro khc, nhng c lin quan ti vn giao dch hi oi. Mt hp ng hon i cho php hai bn trao i mt lng dng tin nht nh trong mt thi hn nh trc. Hp ng hon i cn c hiu nh mt lot cc hp ng k hn. Gi s nh trong 4 nm ti, mi nm mt c nhn nhn c mt khon tin hng thanh ton t bn hng nc ngoi gi v l 1000 USD, ngi ny lo ngi s thay i t gi theo hng bt li nn k kt mt hp ng hon i, trong quy nh s tin 1000 USD mi nm u c hon i sang VND vi mc t gi c nh c quy nh trc vo thi im hin ti, gi s mi nm u l 20000 VND = 1 USD. Nh vy d t gi c bin ng nh th no th cc bn tham gia giao dch hon i u nhn c mt lng tin c nh. T y c th hnh dung mt hp ng hon i trong v d trn l mt lot 4 hp ng k hn trong sut qu trnh hon i.

V.Ch th tham gia ti th trng vn

1.Trn th trng tin t

a. Chnh ph Chnh ph tham gia th trng tin t nhm mc ch ch yu l thc hin cc chnh sch tin t nhm iu tit hot ng lu thng tin t v tn dng trong nn kinh t. Tuy nhin, chnh ph cng c th tham gia th trng tin t nhm mc ch vay mn cho nhu cu pht sinh t xut trong ngn hn ca mnh. b. Ngn hng Ngn hng l ngi tham gia ch yu trn th trng tin t, v th trng tin t, cc knh dn vn ch yu l knh dn vn gin tip. M knh dn vn thuc loi ny c thc hin thng qua h thng cc trung gian ti chnh, cc ngn hng.

Bi ging tham kho

114

Financial Markets c. Cc doanh nghip Cc doanh nghip c th tham gia th trng tin t nhm tho mn nhu cu vn ngn hn ca mnh. Khng ch thc hin vic chit khu cc thng phiu ti th trng tin t, cc doanh nghip cn trc tip pht hnh thng phiu nhm huy ng vn t th trng ny.128 d. Cc c nhn Trn l thuyt, cc c nhn c th tham gia vo th trng tin t m, tham gia vo cc hot ng mua bn vn trn th trng ny. Tuy nhin trn thc t, s tham gia ca cc c nhn vo th trng tin t l khng ng k, v vi thi hn ngn, ri ro thp nn cc cng c mua bn trn th trng tin t c hp dn cao, do cc ch th kinh t l c nhn thng khng cnh tranh vi cc t chc nhm c c cc cng c ny.
2.Trn th trng chng khon

a. Ngi pht hnh chng khon Ngi pht hnh chng khon l nhng ngi c nhu cu vay n u t trong di hn. V l do nn h tung cc c phiu hoc tri phiu mi ra th trng nhm tng vn cho mnh. b. Ngi u t chng khon Ngi u t chng khon l nhng ngi mua chng khon nhm mc ch u t, hay ni cch khc l nhng ngi ny trng ch vo nhng khon li sut m chng khon mang li. Nhng ngi u t l nhng ngi khng thch mo him, v ni chung h c nh nm gi cc chng khon lu di. c. Ngi kinh doanh chng khon L nhng ngi mua bn chng khon nhm mc ch u c, h c th mua bn rt nhiu chng khon v sau ch i cc thay i theo chiu hng c li th li bn ra hoc mua vo. Tt nhin, ri ro ca nhng ngi kinh doanh chng khon cao hn nhiu so vi nhng ngi u t chng khon, v vy nhng ngi ny phi c kinh nghim v quyt on nht nh khi tham gia vo giao dch chng khon. d. Cc t chc iu tit v trung gian. c th c c mt th trng chng khon hot ng c hiu qu, khng th thiu vai tr ca cc t chc iu tit v cc t chc trung gian. Ngi trung gian thng l cc trung gian ti chnh, h ng vai tr l nhng ngi gi nhp v iu ho quan h cung cu v vn trn th trng chng khon, mc d knh dn vn trn th trng chng khon l knh trc tip, nhng khng th thiu s c mt ca cc t chc ny. Cc t chc iu tit hot ng cp v m hn, h l nhng ngi to ra th trng, qun l th trng v m bo cho hot ng ca th trng ny din ra c lnh mnh, trnh cc ri ro c th xy ra. VI.Th trng vn quc t Th trng vn quc t bao gm:
Th trng tn dng quc t Th trng tri phiu quc t Th trng tri phiu chu u
Lu rng thng phiu ra i t hot ng tn dng thng mi, c ngha rng hm chung ca thng phiu l n c pht hnh s dng gia cc ch th l doanh nghip vi nhau.
128

115
Bi ging tham kho

Introductory Finance
Th trng c phiu quc t Hin nay, ni ln v ng ch c th k ti khu vc ng tin chung chu u s dng mt ng tin duy nht, l ng Euro. Vi s ra i ca ng Euro v vi s gia nhp mi ca hng lot quc gia thnh vin, hin nay th trng ti chnh ca Lin minh chu u EU tr thnh mt th trng ti chnh cc k hng mnh. Tuy nhin, mt EU 25 thnh vin vo nm 2005 cha phi l mt EU vi 25 quc gia u s dng ng Euro, v vy th ch tin t ny vn c nh gi l ang trong qu trnh t hon thin v cng c. Khu vc ASEAN cng ang c d n thnh lp mt khu vc ng tin chung vo khong nm 2020, m hnh ny c th s c xy dng da theo m hnh ng Euro, c tnh ti nhng c im ring ca khu vc ny.

Bi ging tham kho

116

Mc lc
I. Khi nim ti chnh ......................................................................................................... 2 1. nh ngha .................................................................................................................. 2 2. c trng ca quan h ti chnh ................................................................................. 2 II. Chc nng v vai tr ca ti chnh................................................................................ 4 1. Chc nng ca ti chnh ............................................................................................. 4 2. Vai tr ca ti chnh ................................................................................................... 6 III. iu kin ra i v lch s pht trin ca ti chnh ...................................................... 6 1. iu kin ra i ca ti chnh..................................................................................... 7 2. S pht trin ca ti chnh .......................................................................................... 7 IV. Phn loi h thng ti chnh ......................................................................................... 9 1. Da theo tnh cht phn phi ca ti chnh ................................................................ 9 2. Da theo phm vi ca quan h ti chnh .................................................................. 10 3. Da theo hnh thc s hu ....................................................................................... 10 Chng II: Tin t v lu thng tin t............................................................................ 11 I. Tin t............................................................................................................................ 11 1. Khi nim tin t ...................................................................................................... 11 2. Chc nng tin t...................................................................................................... 11 3. Lch s pht trin ca tin t .................................................................................... 12 II. Cc ch tin t......................................................................................................... 14 1. Ch hai bn v (Bimetallic Standard) .................................................................. 14 2. Ch bn v vng (Gold Standard) ........................................................................ 14 3. Ch lu thng tin giy ....................................................................................... 15 III. Cung cu tin t .......................................................................................................... 15 1. Khi tin t ............................................................................................................... 16 2. Cung tin v cu tin ................................................................................................ 16 IV. Lm pht..................................................................................................................... 19 1. Khi nim lm pht .................................................................................................. 20 2. o lng lm pht .................................................................................................... 20 3. Nguyn nhn ca lm pht ....................................................................................... 21 4. Cc nh hng ca lm pht .................................................................................... 22 5. Mt s vn khc khi nghin cu lm pht ........................................................... 22 V. Chnh sch tin t ........................................................................................................ 23 1. Chnh sch hot ng cng khai trn th trng....................................................... 23 2. Chnh sch ti chit khu (discount policy) ............................................................. 24 3. Chnh sch qu d tr bt buc (Reserve requirements) ......................................... 24 4. Chnh sch qun l ngoi hi ................................................................................... 24 5. Chnh sch qun l t gi hi oi (foreign exchange policy) ................................. 25 VI. H thng tin t quc t (SGK) .................................................................................. 25 VII. Khi nim ngn sch Nh nc ................................................................................ 26 1. nh ngha ngn sch Nh nc............................................................................... 26 2. c im ngn sch Nh nc ................................................................................. 27 VIII. Vai tr ca ngn sch Nh nc.............................................................................. 28 1. m bo nhu cu chi tiu ca Nh nc.................................................................. 28 2. iu tit kinh t, x hi ............................................................................................ 29 IX. Thu ngn sch Nh nc............................................................................................ 30 1. Cc ngun thu ca ngn sch Nh nc................................................................... 31 2. Phn loi v qun l ngun thu ................................................................................ 34 X. Thu ............................................................................................................................. 36 1. Phn loi thu ........................................................................................................... 36 2. Ni dung c bn ca mt lut thu........................................................................... 37 3. Nguyn tc nh thu ............................................................................................... 40 XI. Chi ngn sch Nh nc............................................................................................. 41

Mc lc 1. Phn loi chi ngn sch Nh nc............................................................................ 41 2. Nguyn tc chi .......................................................................................................... 42 3. Cn i ngn sch Nh nc .................................................................................... 42 XII. Khi qut chung v bo him (Insurance) ................................................................ 43 1. nh ngha bo him ............................................................................................... 43 2. c im ca bo him ............................................................................................ 43 XIII. Vai tr ca bo him................................................................................................ 44 1. n nh kinh doanh v i sng............................................................................... 44 2. Hn ch ri ro v hu qu ca n. ............................................................................ 45 3. Huy ng v tp trung vn cho sn xut kinh doanh v cc nhu cu khc .............. 46 XIV. Nhng thut ng c bn trong bo him. ............................................................... 47 1. Ri ro (Risk) ............................................................................................................. 47 2. i tng bo him (Object of insurance contract) ................................................. 48 3. Cc bn tham gia hot ng bo him...................................................................... 49 4. S tin bo him (Amount of Insurance) v gi tr bo him (Value of Insurance) 51 5. Gi c ca bo him (Premium rate) ........................................................................ 52 6. Mt s loi bo him c bit................................................................................... 53 7. Cc ch bi thng trong bo him (Indemnity)................................................. 54 8. Tn tht (Loss) trong bo him ti sn..................................................................... 56 XV. Phn loi bo him.................................................................................................... 56 1. Cn c vo i tng bo him................................................................................ 56 2. Cn c vo tnh cht ca bo him........................................................................... 57 3. Cn c vo tnh cht bt buc ca bo him ............................................................ 58 4. Cn c vo cc c im khc.................................................................................. 58 XVI. Cc nguyn tc bo him......................................................................................... 58 1. Nguyn tc ch chp nhn ri ro bo him ............................................................... 59 2. Nguyn tc tng xng ............................................................................................ 59 3. Nguyn tc bi thng va ................................................................................. 60 4. Nguyn tc khng trt b trch nhim ..................................................................... 61 XVII. Cc b phn ch yu ca mt quy tc bo him .................................................... 62 1. i tng bo him .................................................................................................. 62 2. Phm vi bo him ..................................................................................................... 62 3. Khng thuc trch nhim bo him.......................................................................... 62 Chng V: Nhng vn c bn ca tn dng ............................................................... 63 I. Khi nim tn dng (Credit) .......................................................................................... 63 1. nh ngha tn dng .................................................................................................. 63 2. Bn cht v vai tr ca tn dng i vi nn kinh t quc dn................................. 63 II. Cc loi tn dng c bn trong nn kinh t quc dn................................................... 64 1. Cn c vo thi hn tn dng.................................................................................... 64 2. Cn c vo ch th cp tn dng............................................................................... 66 3. Cn c vo mc ch cp tn dng ........................................................................... 67 4. Cn c vo i tng cp tn dng........................................................................... 67 5. Cn c vo kh nng bao tn dng ........................................................................... 68 6. Cn c vo phm vi s dng tn dng ...................................................................... 69 III. Nhng vn cn ch trong tn dng...................................................................... 69 1. Ngun hnh thnh nn vn tn dng ......................................................................... 69 2. Tin li v li sut trong tn dng ............................................................................. 70 3. Ph sut tn dng ....................................................................................................... 72 4. Thi hn tn dng ..................................................................................................... 72 5. Phng tin lu thng tn dng ................................................................................ 73 IV. Hai loi hnh tn dng c bn trong nn kinh t v c im ca n ......................... 74 1. Tn dng thng mi ................................................................................................ 74 2. Tn dng ngn hng .................................................................................................. 74
Bi ging tham kho

118

Mc lc V. Vai tr ca ti chnh doanh nghip .............................................................................. 76 1. m bo nhu cu v vn cho doanh nghip............................................................. 76 2. Tng cng hiu qu kinh doanh ca doanh nghip ................................................ 76 VI. Phn loi ti sn v ngun vn ca doanh nghip ..................................................... 77 1. Phn loi ti sn........................................................................................................ 78 2. Phn loi ngun vn <Capital> ................................................................................ 84 VII. Phn loi chi ph ca doanh nghip <Expenses>...................................................... 88 1. Khi nim v chi ph ca doanh nghip ................................................................... 88 2. Phn loi chi ph kinh doanh .................................................................................... 88 VIII. Phn loi thu nhp ca doanh nghip <Income>..................................................... 90 1. Thu nhp t sn xut kinh doanh: ............................................................................ 90 2. Thu nhp t u t ti chnh:.................................................................................... 91 3. Thu nhp bt thng:................................................................................................ 91 IX. Phn tch ti chnh <Financial Analysis>................................................................... 91 1. Kh nng thanh ton ca doanh nghip.................................................................... 92 2. Kh nng sinh li ca doanh nghip ........................................................................ 92 3. Kh nng hot ng ca doanh nghip..................................................................... 93 4. Kh nng sinh li ca vn u t ............................................................................. 94 5. Cc cn i v ti sn v ngun vn ........................................................................ 94 X. Cc nguyn tc hot ng ca ti chnh doanh nghip................................................ 95 1. Gi ch tn................................................................................................................ 95 2. Bo ton v pht trin vn........................................................................................ 95 XI. Phn phi li nhun ca doanh nghip....................................................................... 95 1. Np thu thu nhp .................................................................................................... 95 2. Trch lp qu d phng ti chnh.............................................................................. 95 3. B p cc khon chi ph khng hp l hp l ........................................................ 95 4. Trch lp cc qu khc hoc s dng vo cc mc ch m rng SXKD ................ 96 5. Tr c tc v li lin doanh ...................................................................................... 96 Chng VII: Ngn hng v cc nghip v ngn hng .................................................... 98 I. L lun chung v ngn hng ......................................................................................... 98 1. S ra i v pht trin ca h thng ngn hng ....................................................... 98 2. Cc hot ng c bn ca ngn hng thng mi v ngn hng trung ng........... 99 II. Ngn hng trung ng ............................................................................................... 100 1. nh ngha .............................................................................................................. 100 2. L do ra i ca ngn hng trung ng.................................................................. 100 3. Vai tr ca ngn hng trung ng .......................................................................... 101 III. Ngn hng thng mi ............................................................................................. 102 1. nh ngha .............................................................................................................. 102 2. Phn loi ................................................................................................................. 102 IV. Cc nghip v ca ngn hng thng mi ............................................................... 103 1. Nghip v huy ng vn ........................................................................................ 103 2. Nghip v cho vay.................................................................................................. 104 3. Nghip v trung gian .............................................................................................. 105 4. Sc hon tr ca ngn hng thng mi................................................................. 106 V. Cc t chc tn dng phi ngn hng .......................................................................... 106 1. Hip hi cho vay v tit kim................................................................................. 107 2. Qu tn dng ........................................................................................................... 107 3. Cng ty ti chnh .................................................................................................... 107 Chng VIII: Th trng vn ......................................................................................... 108 I. Khi nim v vn v th trng vn............................................................................ 108 1. nh ngha th trng vn ...................................................................................... 108 2. S hnh thnh th trng vn.................................................................................. 108 II. Vai tr ca th trng vn.......................................................................................... 109 119
Bi ging tham kho

Mc lc 1. L knh dn vn c hiu qu .................................................................................. 109 2. To mi trng sinh li cho cc ch th kinh t .................................................... 109 3. Gp phn n nh lu thng tin t ........................................................................ 109 III. Phn loi th trng vn ........................................................................................... 109 1. Theo thi hn lun chuyn ca vn........................................................................ 109 2. Theo ngun gc ca chng khon.......................................................................... 110 3. Theo cch thc t chc........................................................................................... 111 IV. Cc cng c mua bn vn trn th trng vn ......................................................... 111 1. Trn th trng tin t............................................................................................. 111 2. Trn th trng chng khon .................................................................................. 112 V. Ch th tham gia ti th trng vn........................................................................... 114 1. Trn th trng tin t............................................................................................. 114 2. Trn th trng chng khon .................................................................................. 115 VI. Th trng vn quc t ............................................................................................. 115

Bi ging tham kho

120