Bản tin vật lý tháng 9 - 2011

thuvienVatly
.com
Khi nguon va nuoi dng am me
Thng
9 2011
Ban Tin Vat Ly

B n tin t ng h p hng thng, pht hnh t i thuvienvatly.com
Nanfang Yu v cc ng nghi p t o ra nh ng hi u ng quang k l , nh nh ng chm sng xoy ki u inh c, b ng cch cho nh sng ph n x kh i m t b m t ph ng x l c u trc nano. Hng trn l nh th c nghi m, hng d i l nh m ph ng. ( nh: Nanfang Yu)
Thuvienvatly.com
V t L 360 : 360.thuvienvatly.com
7
' 6

5
& $ %

# "
!
"
) (
WWW.THUVIENVATLY.COM
Bn Tin Vt L
Thng 9 - 2011
Th Vin Vt L www.thuvienvatly.com banquantri@thuvienvatly.com Thng 9 nm 2011
Ni dung: Trn Nghim trannghiem@thuvienvatly.com Tun Quc - tuanquoc511@yahoo.com Bin tp: Trn Triu Ph trieuphu@thuvienvatly.com Thit k ba: Trn Triu Ph Cng mt s Cng tc vin khc
Trong bn tin c s dng hnh nh v cc bi dch t cc tp ch ni ting Physics World, Nature Physics, New Scientist, cng mt s tp ch khc.
N i dung thng ny
S s ng ngoi a c u c th c c k hi m ................................................. 1
C n c nh Vesta, ti u hnh tinh l n th hai trong h m t tr i ............... 3 Tr m kha l M t tr ng ng t m t cch d dng ..................................................... 4 nh hnh do m t va ch m v tinh ng hnh ...................... 6
S m nh Juno ln
ng i M c tinh ........................................................ 8
xu t khi ni m ph n nam chm ......................................................... 9 Trn sao H a hi n nay c n c ch y? ..................................................... 11
K thu t hi n vi m i thm nh p su vo trong m ............................... 13 o tng hnh 3D u tin ho t ng trong khng gian t do ............. 15
Dy nano vi khu n d n i n gi ng nh kim lo i .................................. 17 Hnh x m cng ngh cao theo di sng no v nh p tim ..................... 20 Pht hi n m t hnh tinh ngo i en h n c than .................................... 22 n gi n ha ngh ch l thng tin ............................................................. 23 Gi thuy t neutron hnh l p ph ng ....................................................... 26
H th ng c nh bo s m v t en m t tr i ................................................ 28
Cu c ua tm h t Higgs b xu t ph
c vo ch ng k t ......................................... 30 ng ti u hnh tinh Apophis .............. 32 ng trnh E = mc2? ................... 33
ng n lm l ch h
Einstein c th t s khm ph ra ph
Khnh thnh c s neutrino V nh Daya .................................................. 35 D i Ngn h nh n ch t kh ti tr t bn ngoi Qu kh c a nh ng ti u hnh tinh g n Tri Pht hi n hnh tinh kim c hnh thnh sao 37
t ................................... 40
ng ................................................................ 43 ng Brown .................................... 44
Dy nano zigzag i u ha chuy n
Dng tia X kh c m ch i n siu d n ....................................................... 46 Ch ng minh thnh cng ki n trc Von Neumann l Chm sng xoy ng t ............... 47
nh lu t Snell c n nng c p ................................... 50
Dng radar theo di sng th n ................................................................ 53 B n nh ng vng trn ma trn ng la ............................................... 56 i ............................. 66
C s v t l c a nh ng lo i v kh t gy ch t ng
Bn tin Vt l thng 9/2011
s ng ngoi a c u c th c c k hi m
nh minh h a m t hnh tinh ngo i. ( nh: NASA)
S s ng xu t hi n s m trn Tri t khng c ngha l n c kh nng xu t hi n trn nh ng hnh tinh khc gi ng Tri t, l k t lu n c a hai nh thin vn v t l ng i M. M hnh ton h c m i c a hai nh nghin c u cho bi t s s ng c th l r t hi m k t qu lm c t h ng phong tro nghin c u si n i xung quanh khm ph m i y v nh ng hnh tinh gi ng Tri t ang quay xung quanh nh ng ngi sao khc ngoi M t tr i c a chng ta ra. Cc c tnh c a s th nh hnh c a s s ng trong v tr c s thi u h t d li u nghim tr ng. Th t v y, chng ch c m t i m d li u duy nh t ng h - l Tri t. Chng ta th m ch cn khng ch c ch n lng gi ng g n gi nh t c a chng ta, H a tinh, c t ng l ngi nh c a vi khu n hay khng. Tuy nhin, ti p t c hnh tinh n c c a Tri t, d ng nh s s ng pht sinh trong vng vi trm tri u nm sau khi kh i magma si sng s c ng l i thnh m t hnh tinh c th c. Th i gian trng c v s m, ngha l s s ng pht tri n ch ng 3,8 t nm v c kh nng ti p t c t n t i cho n qu kh c u M t tr i bnh tr ng thnh m t qu c u r c sau 5 t nm n a. S xu t hi n nhanh chng c a s s ng trn Tri t c l l d li u t t nh t m chng ta c rng bu c kh nng c a s s ng t n t i u khc trong v tr , v th n ng chng ta
http://thuvienvatly.com 1

nghin c u cng k l ng cng t t, pht bi u c a Charley Lineweaver, m t nh thin vn v t l t i tr ng i h c qu c gia Australia. Cc nh khoa h c l y m t m u thng tin t Tri t v c g ng ni i i u v kh nng nh ng sinh v t s ng s xu t hi n u khc trong m t l ng th i gian nh t nh, bi t r ng nh ng i u ki n l thch h p. Nh ng m hnh tr c y khng xem xt r tc d ng v ni m tin t tr c c a cc nh nghin c u v k t qu c a nh ng nghin c u th ng k ny. Th d , m t nghin c u tr c y c g ng bi u di n ci khng bi t b ng cch cho s c n ng nh nhau cho m i t c m s s ng c th pht sinh. Nhng David Spiegel v Edwin Turner tr ng i h c New Jersey v a cho bi t gi thi t ny th t s quy t nh tr c k t qu c a phn tch. H s d ng m t phng php Bayes lm sng t tc d ng c a d li u ln nh ng m hnh d on kh nng s s ng pht sinh. nh l trn, do nh ton h c th k 18 Thomas Bayes pht tri n, k t h p m t m hnh l thuy t v i nh ng gi thi t c tr c v d li u v ch ra nh ng k t lu n v xc su t c a nh ng k t c c nh t nh. Do ci chng ta khng bi t v nh ng i u ki n quan tr ng cho s s ng pht sinh, nn Spiegel v Turner m ph ng ngu n g c c a n l m t h p kn. Kh nng s s ng pht sinh trn m t hnh tinh cho tr c c bi u di n b ng m t phn b Poisson lo i phn b dng m t phn h y phng x - v n ph thu c vo xc su t khng i tnh trn n v th i gian m s s ng s pht sinh, v vo kho ng th i gian s s ng c c h i pht sinh. Khng c t nh t 3,8 t nm ti n ha, loi ng i s khng nu ra cu h i r ng s s ng c th nh hnh trong v tr hay khng. Xu h ng nghing v nh ng sinh v t c tri gic nh con ng i t n t i trn m t hnh tinh ni s s ng b t u s m hn. Cc nh nghin c u bi u di n xu h ng ny b ng xc su t s s ng xu t hi n, c ng thm m t s ph thu c vo s tr lu nh t c th c, nhng v n th i gian cho con ng i xu t hi n, gi a lc b t u s c v lc c m t s s ng. i u then ch t i v i s h ng u trong phn tch Bayes l t c s s ng pht sinh. Bi t r ng m i t c c xc su t b ng nhau t tr c, nn m hnh trn k t lu n r ng s s ng c kh nng xu t hi n th m ch khng c n xt n d ki n Tri t. Ng c l i, b ng cch cho m i kho ng th i gian tr gi a s c c a m t hnh tinh v s c m t c a s s ng c xc su t nh nhau, m hnh trn k t lu n r ng s s ng hi m khi pht sinh. M c d c hai gi thuy t u c v bi u di n ci khng bi t, nhng chng xc nh k t qu c a php tnh. Th t v y, hai gi thi t trn xy d ng trn m t c p khng mong mu n, nn khi n cho nh ng t c l n v nh ng kho ng th i gian tr l n trng c kh nng hn. gi i quy t v n c p b c, Spiegel v Turner cho logarithm c a m i t c c m t xc su t b ng nhau, v h nh n th y m hnh trn ph n ng v i d li u t t hn nhi u. H xt nhi u k ch b n c kh nng x y ra v i Tri t. Ch ng h n, s s ng c th xu t hi n lc 10 tri u nm sau khi hnh tinh l n u tin tr nn c th c, ho c 800 tri u nm sau . N u s s ng xu t hi n cha t i kho ng 200 tri u nm tr c, th c kh nng hn l t c s s ng pht sinh l cao. Tuy nhin, ni chung, phn tch c a hai nh nghin c u cho thy s s ng h t s c hi m trong v tr . Ngu n: physicsworld.com
C n c nh Vesta, ti u hnh tinh l n th hai trong h m t tr i

S m nh R ng ng c a NASA g i v nh ng nh ch p t trn qu o xung quanh Vesta, cho th y m t di n m o ph c t p v k ch tnh. Phi thuy n R ng ng i vo qu o quanh ti u hnh tinh kh ng l Vesta vo hm 16 thng 7. Vesta l ti u hnh tinh n ng th hai trong h m t tr i v c th mang l i nh ng ci nhn m i su s c v nh ng giai o n u c a s hnh thnh hnh tinh, v nh ng thin th ch t Vesta cho th y ti u hnh tinh kh ng l trn hnh thnh tr c Tri t v nh ng hnh tinh khc.
i R ng ng tr c y cng b m t s nh ch p sau khi R ng ng i vo qu o quanh Vesta. Nhng y l cu c h p bo u tin c a i gi i thch ci nh ng nh ch p cho th y. i cn cho cng khai m t s nh m i tr c y cha t ng cng b . Nh ng s c t i M t s nh ch p c ghp l i thnh m t video (http://dawn.jpl.nasa.gov/multimedia/vesta _full_rotation_movie.asp) c a chuy n ng quay c a Vesta, nhn t c li 5200m. C nh ng ng rnh kh ng l b c quanh xch o c a Vesta. Chng c l hnh thnh t p l c c a m t v va ch m kh ng khi p t o nn m t mi ng h kh ng l t i c c nam c a ti u hnh tinh trn, cch nay lu l m r i. Ph n bn trong c a m t s mi ng h c nh ng s c v n r t t i c ngu n g c cha r. Ti cha t ng nhn th y ci g gi ng nh th ny tr c y, m t nh khoa h c cho bi t. Nh ng nh ch p chi ti t hn c a phi thuy n R ng ng khi n chuy n ng xo n c n g n hn c th s gip lm sng t ngu n g c c a chng. S bi n thin mu s c v sng trn b m t g i n nh ng khc bi t v thnh ph n, m c d nh ng khong ch t no gi i thch cho chng th n nay ng i ta v n cha r. C nh ng khc bi t r t k ch tnh trong nh ng vng khc nhau, pht bi u c a Enrico Flamini, nh khoa h c chnh t i C quan V tr Italy Rome, c quan cung c p quang ph k c a phi thuy n R ng ng. Ti p c n g n hn Phi thuy n R ng ng, hi n cch Vesta kho ng 3500km, ang d n ti p g n hn n ti u hnh tinh trn k t khi n i vo
3
Nh ng ng rnh b c xung quanh xch o c a Vesta trong b c nh ny ch p t c li 5200km. Chng c th hnh thnh theo l n c a m t c va ch m l n t i c c nam c a Vesta. ( nh: NASA/JPLCaltech/UCLA/MPS/DLR/IDA)
T i cu c h p bo NASA hm th hai, i khoa h c R ng ng cho cng b m t b nh m i chi ti t ch p t qu o Vesta. Nh ng b c nh cho th y m t a m o bi n i v b t ng v cho th y r nh ng chi ti t nh n 500m b ngang nh hn m t ph n nghn ng knh c a Vesta.
http://thuvienvatly.com

qu o kho ng cch 16.000km. N s chnh th c b t u pha quan st khoa h c vo hm 11 thng 8 cao 2700km, cu i cng th h xu ng cch b m t ti u hnh tinh 200km. Vo thng 7 nm 2012, n s tch kh i Vesta i vo n m c tiu th hai v cu i cng c a n, Ceres, ti u hnh tinh l n nh t trong h m t tr i. Ngu n: New Scientist
Tr m kha l ng t
m t cch d dng
K ho ch b kha do i Munich th c hi n. S thnh cng c a Eve khi s d ng ba xung sng c ng khc nhau c th hi n trong ph n hnh bn d i. bn tri, m t xung m t photon khng thnh cng, trong khi xung 5 photon (gi a) v 16 photon (ph i) nh c p kha t t hn. ( nh: New Journal of Physics)
Cc nh v t l c v a th nghi m m t phng php nhanh chng v hi u qu cho nh ng tn nghe tr m sao chp cc kha b m t t nh ng h m t m l ng t . K thu t trn khng yu c u ch n m l ng t , m ch c n g i i m t chu i xung sng y u c nh gi t t lm la m t my thu c a ng i nh n v sau l ng nghe tin nh n chung, cha m ha gi a ng i g i v ng i nh n. Tuy nhin, cc nh nghin c u cng nu ra m t phng php tng i n gi n x l k h . H th ng b t n cng bao g m ng i g i (Alice) ang m ha m t tin nh n b m t, s d ng m t kha m c cng chia s v i ng i nh n (Bob). Kha c m ha b ng nh ng tr ng thi phn c c c a m t chu i photon c thn, v i m i photon phn c c theo m t trong b n ki u ngang, d c, ho c m t trong hai h ng cho. Trn l thuy t, h th ng l an ton tr c nh ng v t n cng nghe ln c a m t bn th ba g i l Eve v m i n l c sao chp kha trn

hnh trnh t Alice n Bob ng i c m t my nh n cho m i tr ng thi phn c c s b l di n b i tc ng m n c trn nh ng php o c a Bob. Phng php ny c s d ng trong m t s d ng c m t m thng m i, v c s d ng trong m t s h n ch nh ng cng vi c qu n l kinh doanh v ti chnh. Tuy nhin, trong khi trn nguyn t c l khng th b b kha, nhng nhi u nhm nghin c u ch ng minh trn th c t n c th b xm h i, c bi t v nh ng h n ch c a nh ng my thu photon c thn c a Bob. Th d , h i thng tr c, Christian Kurtsiefer thu c tr ng i h c qu c gia Singapore v cc ng nghi p s d ng nh sng chi lm m m t cc quang diode tuy t l bn trong cc my d, cho php h kh ng ch cc php o c a Bob v nh c p kha m khng l s hi n di n c a h . Kh ng ch th i gian ch t Gi ng nh m t s k thu t nghe ln khc, k thu t do nhm c a Kurtsiefer pht tri n i h i vi c ch n kha do Alice g i i v sau g i n n Bob, l m t thao tc kh ph c t p. Tuy nhin, nghin c u m i, do Henning Weier thu c tr ng i h c Ludwig Maximilians Munich cng cc ng nghi p th c hi n, khng yu c u m t s ch n dng nh th . y l v n khai thc th i gian ch t c a cc quang diode tuy t l - th i gian c n thi t n p l i m t quang diode m i khi n pht hi n ra m t photon, hay th i gian t i thi u gi a hai php o photon c thn lin ti p, th ng t nh t l 50 nano giy. t ng l Eve a m t xung nh sng, phn c c theo m t trong b n h ng m Bob o, vo knh truy n ngay tr c khi Alice g i i m i photon c thn c a c. trn m t c ng t i thi u nh t nh, m i xung s kch ho t ba trong cc my d c a Bob nh ng my d tng ng v i s phn c c m Eve a vo v hai tr ng thi khng cho. N u tr gi a m i xung v photon c thn l nh hn nhi u so v i th i gian ch t c a quang diode, th ba my d ny s khng th pht hi n ra cc photon c a Alice. Thao tc ny ch l i my d cho t do pht hi n. i u ny c ngha l Bob s ch pht hi n ra nh ng photon m Alice g i i c s phn c c v a ng nh ng gc thch h p m Eve ch n cho xung tng ng. Sau , khi Bob thng bo cho Eve trn knh truy n th ng r ng anh pht hi n nh ng photon no, th Eve ch vi c s phn c c c a nh ng xung tng ng v chu i phn c c cho thu c l tng ng v i kha b m t. C n cha t i 18 photon ki m tra k ho ch trn, i khoa h c b tr nh ng thi t b Alice v Bob chu n trong phng th nghi m, truy n thng tin qua kho ng 1m khng gian t do. Eve l m t my truy n th hai c nh gi g i i nh ng xung 200 ns tr c m i photon m Alice g i i. Gi tr ny n m trong th i gian ch t 500 ns. B ng cch a vo nh ng b l c thch h p pha tr c Eve, cc nh nghin c u nh n th y, ng nh trng i, s ph h p gi a kha n c p c a Eve v kha Bob ghi l i tng ln khi c ng c a xung la m t tng ln. Tuy nhin, c ng t i thi u c n thi t t o ra s ph h p t t th khng cao cho l m. Th t v y, trong trung bnh ch 16,5 photon m Eve cung c p c m t kha c 98,8% trng l p v i kha c a Bob. Nh minh h a trong hnh trn, s trng l p cao mang l i s gi i m chnh xc tuy t v i c a hnh nh bi u trng c a tr ng i h c Munich.

Cc nh nghin c u cng xu t m t bi n php i ph n gi n tr c k ho ch t n cng c a h . Gi i php, theo Weier, l m b o r ng c b n my d c a Bob u ho t ng lin t c v c th ph n ng tr c m i photon c thn. Theo ng, i u ny c th lm c b ng cch thm ch vi linh ki n i n t . n gi n v p Vadim Makarov, m t thnh vin c a nhm Kurtsiefer, m t k thu t t n cng c a nhm Munich l n gi n v p. Nhng ng cho bi t n th t s c m t nh c i m vi c ch n ba trong m i b n photon m Bob s nh n lm gi m t c bit xu ng m t ph n t gi tr bnh th ng c a n. C l th t kh cho Eve nh l a Alice v Bob tin r ng t c bit gi m i l bnh th ng, ng ni. Makarov cn cho bi t cc h th ng phn ph i kha l ng t thng m i do cng ti ID Quantique v MagiQ Technologies s n xu t s mi n d ch tr c lo i t n cng ny. Nhng ng ni nhi u h th ng nghin c u l c th b t n cng. Vi c cng b bi bo ny l r t c ch v m i ng i c th th y lm th no thi t k nh ng h th ng c a h m t cch thch h p, ng ni. Ngu n: physicsworld.com
M t trng nh hnh do m t va ch m v tinh ng hnh

Nh ng khc bi t gi a m t g n v m t xa c a M t trng c th l h qu c a m t va ch m gi a M t trng v m t v t th ng hnh du th du th c x y ra h i hng t nm v tr c. l k t lu n c a cc nh a v t l M v Th y S. H ch y nh ng m ph ng trn my tnh xem M t trng s b nh h ng nh th no b i m t va ch m kh ng khi p nh v y. K t khi s m nh v tr Lunar 3 vn mn pha sau M t trng vo nm 1959, chng ta bi t r ng m t g n v m t xa c a M t trng l khc nhau. M t g n (lun h ng v pha Tri t) b chi m ng b i nh ng ng b ng basalt tng i nh n g i l maria, cn m t xa th y ni non v hang h su ho m. Ng i ta tin r ng hai m t cng khc nhau v ci n m bn d i b m t, v i l p v m t g n d ng nh m ng hn nhi u so v i l p v m t xa. Cc nh khoa h c c m t s l thuy t l gi i v sao hai m t l i khc nhau nh th . Trong s ny c l thuy t sinh nhi t th y tri u c a M t trng do tr ng h p d n c a Tri t ho c s tch ly m nh v n t mi ng h va ch m l n t i c c nam c a M t trng. Nay Martin Jutzi v Erik Asphaug thu c tr ng i h c California, Santa Cruz v a ch y nh ng m ph ng trn my tnh cho th y m t xa c a m t trng l tn d c a m t v va ch m gi a M t trng v m t v tinh ng hnh nh hn.
Hnh m ph ng m t va ch m gi a M t trng v m t v tinh ng hnh nh hn. ( nh: Martin Jutzi v Erik Asphaug)
Va ch m t c th p Theo hai nh nghin c u trn, v tinh ng hnh c th hnh thnh cng lc v i M t trng khi m t hnh tinh c sao H a va ch m v i Tri t khng bao lu sau khi h m t tr i ra i. C va ch m gi i phng m t vnh ai m nh v n kh ng l sau quay xung quanh hnh tinh c a chng ta, v ng i ta tin r ng ph n l n ch t li u ny nhanh chng co l i thnh M t trng. Theo Asphaug, cng c kh nng c m t ho c nhi u v tinh nh khc ng th i hnh thnh t i nh ng i m cn b ng bn trong ci vnh . M t v tinh nh th sau c th b a vo m t qu o du th du th c, theo ui ng sau ho c d n tr c M t trng 60 . Tuy nhin, ng i ta ngh qu o ny ch t n t i trong kho ng 100 tri u nm v k t thc v i vi c v tinh ng hnh lao vo Tri t ho c M t trng m t t c tng i th p. y l k ch b n m Jutzi v Asphaug ch y m ph ng trn my tnh c a h . Hai nh nghin c u gi s v tinh ng hnh b ng kho ng 3% kh i l ng M t trng v hai v t th va ch m t c ch ng 2400 m/s hay kho ng 8600 km/h. y l v n t c ng i ta trng i trong s ph h y c a qu o du th du th c. M t h qu quan tr ng c a va ch m t c th p ny l hai v tinh dnh vo nhau ch khng x to c nhau ra. N khng t o ra m t mi ng h , m nn d n v t li u ln m t pha, Asphaug gi i thch. V n t c va ch m cng th p hn nhi u so v i t c c a m thanh trong c u t o nn hai v tinh, ngha l nhi t sinh ra b i s va ch m b tiu tn hi u qu v do khng x y ra s tan ch y t hng lo t.

Cc m ph ng cho th y sau c va ch m, m t l p nn v m i tch gp ln trn m t bn c u c a M t trng. M hnh cho bi t quy m v b dy c a l p ny ph h p v i ci chng ta bi t v b m t c a pha bn kia c a M t trng. Ngoi ra, m ph ng cn d on v va ch m s y ph n l n li magma c a M t trng v pha m t g n i u ny ph h p v i nh ng php o nhi t m t trng. B n tr ng h p d n GRAIL Cc nh nghin c u hi n ang ln k ho ch tm ki m manh m i c a m t v va ch m trong d li u m i t M t trng. Hai nh nghin c u c bi t quan tm n b n tr ng h p d n c a li M t trng s c l p b i s m nh GRAIL c a NASA, theo l ch trnh s phng ln vo thng 9 t i. GRAIL s kh o st b dy v c u trc c a l p v M t trng, ci khi c th so snh v i nh ng d on c bi t c a m hnh c a Jutzi v Asphaug. Cc nh nghin c u cn h ng th v i vi c so snh tu i c a l y t m t g n v m t xa. N u l thuy t c a h l ng, th bn m t xa s l n tu i hn v chng hnh thnh trn v tinh nh hn. Ngu n: physicsworld.com
Ngy mai, s m nh Juno ln ng i M c tinh

Ni M c tinh l b n l n nh t trong h m t tr i th t khng ngoa. Nhng hi v ng i u s thay i sau khi s m nh Juno r i b phng vo th su ngy mai 5/8. Kho ng 15 nm tr c, s m nh Galileo c a NASA cho th y nh ng mu thu n kh hi u trong kh quy n c a hnh tinh trn. Cc m hnh c a h m t tr i cho r ng M c tinh hnh thnh g n v tr hi n nay c a n, ngay bn ngoi ng sng m c a h m t tr i, ranh gi i m ngoi hi n c ngng t . Nhng khi Galileo th m t thi t b thm d xu ng kh quy n c a hnh tinh trn h i nm 1995, n tm th y t n c n b t ng . C ph i thi t b i vo m t m kh hi m trn M c tinh? Hay M c tinh trt x h t n c r i? Juno s i tm cu tr l i b ng cch tm ki m d u hi u c a n c c a
hnh tinh trn su t n s vi sng khc nhau, chng s ti t l n ng phn t t ph n trn c a kh quy n n p su t kho ng 100 atmosphere Tri t. N u ton b hnh tinh l kh ro, th ki n th c chng ta bi t v cch th c v ni cc v t th hnh thnh trong h m t tr i c l c n ph i suy ngh l i.
Nh ng t m pin m t tr i c l n s gip c p nng l ng cho Juno. ( nh: NASA/JPL) 8

N c l cu h i chnh a s m nh ny c t cnh, pht bi u c a thnh vin s m nh Fran Bagenal thu c tr ng i h c Colorado, Boulder. Khng bi t n c ch no trong h m t tr i l m t v n l n. N s ngng chn cc nghin c u v s hnh thnh h m t tr i. Phi thuy n v tr Juno l m t thi t k m i l . Ba ci cnh pin m t tr i, m i cnh di kho ng 9m, s bung ra sau khi phng. Nh ng t m pin l n nh th l quan tr ng v nh sng m t tr i g n M c tinh ch sng b ng vi ph n trm so v i g n Tri t. Sau khi phng, Juno s bay trong 5 nm tr c khi l t vo m t qu o c c, thun di xung quanh hnh tinh trn l n trnh vnh ai b c x ch t chc c a M c tinh. N s bay 32 vng xung quanh M c tinh trong kho ng th i gian m t nm, c ki ch cch nh ng m my trn cng c a n 5000km. Khi , n s thu th p r t nhi u d li u v tr ng h p d n v t tr ng c a M c tinh. Nh ng d li u s lm sng t v c u trc n i t i c a n, k c vi c n c m t li r n bn trong hay khng. y l m t b n v ch ng ai bi t lo i v t ch t g t n t i nh ng p su t c c l n bn trong m t v t th s nh th . Nh ng p su t ny c tnh ln t i 50 tri u atmosphere Tri t, Bagenal cho bi t. Hy t ng t ng 100 con voi ng ch ng ln nhau v i con voi d i cng ch ng trn m t gt chn nh n ho c! Ngu n: New Scientist
xu t khi ni m ph n nam chm

Cc nh nghin c u Ty Ban Nha v a xu t m t lo i o tng hnh c th che gi u cc v t kh i t tr ng. o tng hnh trn cho n nay cha c ch t o c thi t k c m t tc d ng kp. N m b o t tr ng sinh ra bn trong o khng r r ra bn ngoi, v n m b o chi c o v ci ch a bn trong c a n khng th b pht hi n b i m t t tr ng ngoi. N u n c th c hi n th c ha thnh m t d ng c th c t , th cng ngh trn c th h u ch trong nh ng ng d ng cng nghi p i h i nh ng mi tr ng t tnh c bi t. Chi c o tng hnh u tin c cng b vo nm 2006 v ho t ng i v i b c x i n t trong vng vi sng. N v nh ng o tng hnh ra i sau c xy d ng trn cc siu ch t li u nh ng ch t li u c x l k thu t nhn t o c nh ng tnh ch t i n t c bi t. Trn nguyn t c, ng i ta c th t o ra m t o tng hnh ho t ng i v i t tr ng tnh l sng i n t n gi n t n s zero. Vo nm 2008, John Pendry v cc ng nghi p t i tr ng Imperial College London xu t m t chi c o tng hnh t tnh nh th ho t ng trn m t siu ch t li u c t th m nh hn 1 theo m t h ng cho tr c v l n hn 1 theo h ng vung gc v i n. Trong khi cc ch t siu d n c t th m b ng khng v cc v t li u s t t c t th m l n hn 1, th vi c pht tri n m t ch t li u c a c hai tnh ch t ng th i t ra h t s c kh khn. Thi t k h i nm 2008 c a Pendry g m m t ch ng t m v t li u siu d n c kh nng ch n t tr ng y u nhng khng ph i l m t o tng hnh hon ch nh.
M t thanh nam chm nhro c th c t tr ng c a n hon ton ch a bn trong ph n nam chm do cc nh nghin c u Ty Ban Nha pht tri n. T tr ng bn ngoi vng gi i h n c a o tng hnh s khng tng tc v i nam chm bn trong, n u nh thi t k trn c hi n th c ha. ( nh: iStockphoto.com/colematt)
T m v i li m t Nay Alvaro Sanchez cng cc ng nghi p t i tr ng i h c Autnoma de Barcelona v a m r ng khi ni m c a Pendry v i t i m t thi t k theo h l c th ch t o d dng b ng nh ng siu ch t li u th c t . Thay v g i d ng c trn l o tng hnh, cc nh nghin c u s d ng thu t ng ph n nam chm, theo nh h nh ngha l c hai tnh ch t then ch t. Th nh t l m i t tr ng sinh ra bn trong o (do m t nam chm vnh c u, ch ng h n) khng th r r ra bn ngoi vng c tng hnh. Tnh ch t th hai l ci o v vng c tng hnh khng th b pht hi n b i m t t tr ng ngoi. M t thi t k p ng nh ng i u ki n ny bao g m nh ng l p tu n hon c a nh ng siu ch t li u khc nhau m t s trong chng c ph n ng ng h ng v i t tr ng v m t s khc c ph n ng d h ng. Ki u s p x p b t u v i m t l p siu d n trong v i t th m b ng khng. L p ti p theo l m t ch t li u s t t ng h ng v i t th m khng i. L p ny c th ch t o t nh ng h t nano s t t nhng trong m t mi tr ng phi t tnh. L p ti p theo s l d h ng, ng th i c m t gi tr t th m xuyn tm khng i. Sanchez v cc ng nghi p tin r ng thi t k ny c th ch t o b ng cch s d ng ma tr n nh ng t m siu d n m Pendry xu t h i nm 2008. i khoa h c s d ng m t m hnh my tnh m ph ng ph n nam chm khi n vy b c m t thanh nam chm nh . Cc nh nghin c u nh n th y o tng hnh trn h u nh hon ton che ch n th gi i bn ngoi kh i nam chm bn trong v ng c l i. Trong khi thi t k o tng hnh trn hi n nay c d ng tr , nhng cc nh nghin c u cho bi t n c th m r ng sang nh ng d ng hnh h c khc. H tin r ng cc ph n nam chm s c ch trong nhi u ng d ng th c t , th d nh cho php ng i b nh g n my i u ha nh p tim ho c nh ng thi t b c y ghp khc truy xu t thi t b y khoa d a trn t tr ng, nh t tr ng dng

trong k thu t ch p nh c ng h ng t . H cn cho bi t b ng cch i u ch nh nhi t lm vi c c a d ng c n trn ho c d i nhi t t i h n c a ch t siu d n, ng i ta c th t t ho c m t tr ng trong m t vng ho c m t ch t li u nh t nh, ci c kh nng mang l i nh ng ng d ng m i. Ngu n: physicsworld.com
Trn sao H a hi n nay c n c ch y?

N c l ng c l ang ch y trn sao H a hi n nay, theo m t nhm nh khoa h c M. nh ch p t Tu qu o Trinh st sao H a (MRO) c a NASA cho th y nh ng c u trc t i, h p, hnh ngn tay ch y theo nh ng d c nghing trong nh ng vng nh t nh thu c bn c u nam c a hnh tinh trong nh ng thng ma h c a n. Cc nh nghin c u tin r ng y c th l do n c mu i ch y gy ra v k t qu lm tng thm s c n ng cho vi n c nh c kh nng c s s ng trn sao H a. Trong nh ng nm g n y, cc v tinh quay xung quanh H a tinh cho th y bng c kh nng t n t i ngay bn d i b m t c a hnh tinh nh ng vng v trung- n-cao. nh ch p v tinh cn cho th y nh ng con rnh trn thnh mi ng h sao H a c th t o ra b i n c l ng ch y xu ng thnh h trong l ch s a ch t kh g n y m c d m t s nh nghin c u cha th ng nh t. Tuy nhin, s ng m i ng i ng r ng n c l ng d ng nh ng ci h lu nm khng th c m t trn sao H a ngy nay, bi t r ng nhi t trung bnh trn b m t c a hnh tinh l kho ng 60oC v th i ti t c c k kh hanh. Nay Alfred McEwen thu c tr ng i h c Arizona v cc ng nghi p cho bi t b m t H a tinh r t cu c c th l qu hng i v i n c l ng, m c d m t tr ng thi c ph n nh t th i. Khm ph trn xu t hi n sau khi m t trong cc ng nghi p c a McEwen, Lujendra Ojha, phn tch hai nh c a cng m t i m trn b m t H a tinh do knh thin vn HiRISE c a MRO ch p. t ng l xy d ng m t nh n i c m nh n chi u su, nhng t ng ny t ra kh khn v cc chi ti t trong nh, c ch p nh ng th i i m hi khc nhau, khng gi ng nhau. Bi n i theo ma Cc nh nghin c u nhanh chng nh n ra s c m t c a nh ng s c en ch r ng vi mt v di t i vi trm mt ko di xu ng nh ng d c v chi u di c a chng thay i theo th i gian. i chi u v i nh ng nh ch p khc trong kho t li u, r i sau xc nh n khm ph c a h v i nh ng nh m i thu t HiRISE, cc nh nghin c u nh n ra r ng nh ng c i m ny c m t m t vi ni ch n l c trong vng bn c u nam, v chng xu t hi n vo cu i ma xun sao H a, pht tri n trong ma h v sau m d n v i s xu t hi n c a ma thu ho c ma ng.
11
M t nh ch p c a b m t sao H a cho th y nh ng s c v n m Alfred McEwen v nhm c a ng pht hi n. Hai mi tn pha trn nh ch nh ng s c mu cam nh t c th l nh ng mng rnh khng cn mang n c m n n a. ( nh: Science/AAAS)
M t thnh vin khc c a i, Shane Byrne, cho bi t cc nh nghin c u suy ngh lu v v t v v ci c th gy ra nh ng s c v n ny. H ng v c th ph m c th l b i ang l xu ng d c v phi ra ch t li u t i hn bn d i, nhng h bc b t ng ny v hi n t ng ch nhn th y nh ng b d c trn th c t khng c b i. M t kh nng n a l nh ng s c v n l do bng tan gy ra, nhng cc nh nghin c u l i bc b i u ny v trong m t s vng nghin c u nhi t ban ngy t i a lc cao i m ma h t t i 25oC, nhi t c n tr s hnh thnh c a bng trong b t k kho ng th i gian no. Thay vo , theo cc nh nghin c u, nh ng s c v n c gi i thch t t nh t b i n c m n ang ch y. Mu i, ci ng i ta bi t c nhi u trn sao H a, lm gi m i m ng c c a n c, cho php n t n t i tr ng thi l ng c a n nhi t d i 0oC. Mu i cn thay i cc tnh ch t bay hi c a n c, ngha l n c m n c th ch ng ch u tr c th i ti t c c k kh hanh c a sao H a t t hn nhi u so v i n c tinh khi t. i v i nh ng b m t t i, McEwen v cc ng nghi p xu t r ng n c l ng c th ang k t dnh nh ng ch t li u d ng h t m n v i nhau v lm cho chng trng s m mu khi bnh th ng trng chng sng hn, nhng cc nh nghin c u th a nh n r ng h khng th gi i thch t i sao nh ng b d c l i tr v mu s c bnh th ng c a chng trong ma ng.
12

Nh ng s c v n b n V nh ng s c v n , cn c nhi u cu h i cha c tr l i. Th d , t i sao cha c s c no c tm th y bn c u b c c a H a tinh? i nghin c u cho r ng i u ny c th l do m t s d i do hn c a nh ng d c thch h p pha nam v th c t ma h bn c u nam m hn. Tuy nhin, quan tr ng nh t l i nghin c u khng hi u n c t u m c. Cc nh nghin c u nu gi thuy t r ng n c ng m ln trn cc v a i qua nh ng v t n t bn trong cho n khi n ln t i b m t. i u ny cho th y n c ang i ln t lng t, nhng nh Byrne trnh by, nhi t ngay bn d i b m t H a tinh vi ba mt, th m ch vo cao i m ma h, l th p lm ng c m i th ngo i tr th n c m n k l nh t . Michael Hecht thu c Phng th nghi m S c y Ph n l c c a NASA California, ng i khng c lin quan trong nghin c u trn, tin r ng nghin c u trn cung c p b ng ch ng thuy t ph c v h p d n cho n c ch y trn b m t sao H a. ng ni McEwen v cc ng nghi p hon ton chnh ng trong vi c ngh t i n c m n l l i gi i thch, ng cho bi t sao H a qu kh nn ngay c nh ng nhi t th p c -70oC, th n c v n c th bay hi. Cch duy nh t c n c l ng lin t c l tm m t cch cho n v n d ng l ng nhi t g n 70oC, ng ni. N c m n c th p ng yu c u . Tuy nhin, Hecht ngh r ng l ng n c c kh nng x ra t kh quy n, bi t r ng vo ma ng nh ng b d c bn c u nam l nh hn b t k b m t no xung quanh v v th b t n c b i s ngn c n n bay hi. Tuy nhin, ch ng minh gi thuy t n c m n, s ph i g i m t phi thuy n r bt ti p t H a tinh n m t trong nh ng vng c c i m m i nh n d ng , Byrne ni. M t thi t b ti p t s c th nh n ra s t n t i c a n c l ng v, n u lm c nh th , n cn xc nh thnh ph n c a n c tm xem n ch a lo i mu i g. ng cho bi t m t s m nh nh v y cn c th sn tm nh ng d u hi u c a nh ng d ng s ng n gi n, bi t r ng nh ng lo i vi khu n khc th ng c th s ng n m c kh tin trong n c m n. Ngu n: physicsworld.com
K thu t hi n vi m i thm nh p su vo trong m

Cc nh nghin c u M v a pht tri n m t k thu t hi n vi m i c kh nng nh v nh ng phn t cha nh d u trong m sinh v t su t i vi mili mt. Kho ng cch ny su hn nhi u so v i nh ng phng php hi n nay, chng h n ch n kho ng 100 m. c g i l k thu t hi n vi quang-m dao ng (VPA), k thu t trn c th dng t o ra nh ng nh 3D c a nh ng m ng bm trong ng m ch v c th dng ch n on nh ng b nh nh ch ng x v a ng m ch. Trong nh ng nm g n y, cc nh khoa h c pht tri n nh ng k thu t hi n vi c kh nng nh v nh ng phn t nh t nh trong m t m u sinh v t m khng c n nh d u nh ng phn

t ny. M c d nh ng k thu t nh tn x Raman kch thch v tn x i Stokes Raman k t h p lm cch m ng ha k thu t ch p nh sinh v t, nhng cng d ng c a chng b h n ch b i su thm nh p tng i nh c a chng. Nay m t i nghin c u ng u l Ji-Xin Cheng t i tr ng i h c Purude lm tng su ny v i vi c l nh ng ng i u tin ch ng minh k thu t hi n vi VPA. Vi c khai thc hi u ng quang-m trong ghi nh v hi n vi h c khng ph i l t ng g m i, nhng ci cc nh nghin c u trn lm khc l s d ng hi u ng trn nh m t i nh ng phn t nh t nh.
S bn tri th hi n nh sng laser t o ra sng m trong m t ng m ch. gi a l m t nh 3D VPA c a nhn ch t bo trong m t ng m ch. nh bn ph i th hi n s khc bi t gi a tn hi u VPA t ch t bo v collagen. ( nh: i h c Purdue, Khoa K thu t Y sinh/Han-Wei Wang v Ji-Xin Cheng)
Thu dao ng K thu t trn bao g m vi c chi u m t xung laser vo m t m u kch thch m t mode dao ng c bi t i cng v i nh ng lin k t carbonhydrogen trong ch t bo c th . B c sng c a xung laser c ch n sao cho s h p th b i mu v vng m xung quanh l t i thi u. Xung laser lm cho cc phn t ch t bo nng ln v dn n c c b , do t o ra sng p su t t n s siu m c pht hi n ra b ng m t my bi n nng. B ng cch qut laser trn m u 2D v o th i gian t i v c ng c a siu m t i m t s v tr khc nhau, i khoa h c c th l p ra m t nh 3D cho bi t v tr c a ch t bo trong m u. Vi c nh m t i nh ng lin k t ha h c c bi t c trng i s m ra m t xu h ng hon ton m i trong lnh v c trn, Cheng ni. Vi c o tr th i gian gi a xung laser v sng siu m cho m t kho ng cch chnh xc, cho php b n ghi nh nh ng l p m v t o ra nh 3D ch qua m t l n qut. ch ng minh ti m nng c a k thu t nh 3D VPA, nh ng ng m ch c nh c l y t l n v i nh ng v a x ng m ch th y r. i khoa h c pht hi n ra m t tn hi u VPA m nh n m su 1,5mm bn d i b m t c r i sng c a m u, cho php nh n ra nh ng hm l ng khc nhau c a s tch t ch t bo. K thu t VPA phn bi t r m t s d ng tch t ch t bo khc nhau trong ng m ch. i u ny l quan tr ng trong nghin c u v ch n on cc b nh tim m ch v ch t bo k t h p v i nh ng ch t khc t o ra v a x bm vo ng m ch. Cc nh nghin c u cn s d ng k thu t hi n vi VPA l p b n phn b ch t bo m t u trng ru i gi m.

B c ti p theo l thu nh Nhm Purdue hi n ang tm cch thu nh h th ng c a h v pht tri n m t d ng c ghi nh ki u n i soi. Chng ti ang hi v ng ch t o m t n n i soi a vo trong m ch mu, Cheng ni. n ny s cho php chng ti nhn th y b n ch t ch th c c a s t o v a trong thnh ng m ch v nh l ng v ch n on t t hn ch ng tim m ch. Thnh vin i Han-Wei Wang b sung thm r ng phn gi i khng gian c a h th ng VPA thch h p cho nghin c u tng lai nh th . phn gi i l r t linh ho t t c m t micromet n hng ch c micromet, ng ni. i phn gi i l m t ti n b so v i nh ng phng php ghi nh lm sng hi n nay nh siu m n i m ch. phn gi i khng gian c a chng ti s cho nh ng ng d ng ch a tr ng m ch, v s l s l a ch n t t nh t lm m t phng th c ghi nh b sung. M c d ci quan tm tr c m t c a nhm Cheng l ch ng tim m ch, nhng trong tng lai, phng php trn cn c th dng pht hi n cc phn t ch t bo trong c ch n on b nh i ng v nh ng r i lo n khc c lin quan t i ch t bo. K thu t trn cn c th ghi nh nh ng th nh protein, nn n c ch khi nghin c u vai tr c a collagen trong s t o s o. Ngu n: physicsworld.com
o tng hnh 3D u tin ho t ng trong khng gian t
do
Cc nh v t l M kh ng nh t o ra o tng hnh 3D u tin c th ho t ng m t mnh trong khng gian t do. Ci o tng hnh trn, xy d ng trn m t l p v plasmon, c th che gi y m t kh i tr c b ng i u x g tr c vi sng m c d hi n nay n ch ho t ng i v i m t h ng phn c c vi sng. o tng hnh c tri n khai k t nm 2006, khi m t i nghin c u ng u l David Smith t i tr ng i h c Duke B c Carolina, M, t o ra m t d ng c c th d n h ng vi sng thu c m t t n s r t h p i vng quanh khu v c ng knh vi centi mt. D ng c trn c xy d ng trn m t siu ch t li u g m m t ma tr n nh ng b c ng h ng lm bi n thin h ng s i n mi v t th m trong ton b o. Nh ng bi n thin tnh ch t ny lm cho vi sng b b cong vng qu nh khng gian b che n gi ng nh n c ch y vng quanh m t t ng , ch khc l trong khng gian 2D. K t , c r t nhi u nghin c u v s tng hnh, v i m t m c tiu l pht tri n m t ci o tng hnh c kh nng che gi y m t v t th v m trong m t ng ng r ng t n s nh sng nhn th y v trong khng gian 3D. H i nm ngoi, c m t b c pht tri n l n h ng n m c tiu ny khi Martin Wegener v cc ng nghi p t i Vi n Cng ngh Karlsruhe c pht tri n o tng hnh 3D u tin, ho t ng trong vng h ng ngo i g n. Nhng y l m t ci o tng hnh ph ng, ki u th m, do v t c che gi u ph i t trn m t b m t, v i ci o th
15

n m bn trn. Xt trn phng di n l t ng, m t o tng hnh 3D s cho php m t v t t cch xa m t v t khc, trong khng gian t do.
o tng hnh plasmon (trn) v m t s b ph n c u t o c a n. ( nh: Andrea Al)
Tng hnh plasmon Nay Andrea Al v cc ng nghi p t i tr ng i h c Texas Austin, kh ng nh v a t o ra c m t o tng hnh nh th . Khng gi ng nh nh ng thi t k siu ch t li u tr c y, d ng c trn c xy d ng trn m t khi ni m tng hnh plasmon, trong nh sng tn x b i m t v t b tri t tiu chnh xc b i m t l p v bn ngoi. Cc ch t li u plasmon c nh ng tnh ch t c bi t nh ng t n s nh t nh m b c x i n t c th kch thch nh ng dao ng electron g i l plasmon. L p v ho t ng v n c h ng s i n mi r t th p, cho n m t h ng phn c c ng c v i h ng phn c c c a v t. Do , m i nh sng tn x kh i v t s b tri t tiu h t, v v t d ng nh trong su t. Nhm nghin c u c a Al thu c k t qu ny v i m t kh i tr i n mi r ng di 18 cm v c ng knh 2,5 cm, c u t o g m tm o n. t n s 3 GHz, s tn x c a nh ng vi sng phn c c b gi m hn 9 dB i v i ng ng gc 60o. Martin Wegener ngh nhm c a Al th t s th c hi n c minh ch ng khng gian t do ny, nhng ng lu nh ng nh c i m nh t nh. M t l o tng hnh trn ch c th che

gi u m t v t i n mi, ch khng ph i v t kim lo i. M t nh c i m n a l o tng hnh trn ch ho t ng i v i nh sng vi sng phn c c, cho nn ng i quan st ph i eo knh phn c c vo th m i nh n ra s tng hnh, ng ni. i h i ph n ng ng h ng Tuy nhin, Al xu t r ng c m t phng php ch t o m t o tng hnh tng t i v i nh sng cha phn c c. d tri n khai, chng ti ch n m t thi t k siu ch t li u d h ng, v do n ch ho t ng v i m t h ng phn c c, ng gi i thch. [Nhng] trn nguyn t c, ng i ta c th i t i nh ng thi t k siu ch t li u khc, th d nh nh ng mi tr ng dy 3D ho c nh ng ma tr n th vi ng h ng, mang l i m t ph n ng ng h ng c l p v i h ng phn c c ang tc ng. Martin McCall, m t nh l thuy t chuyn v o tng hnh t i tr ng Imperial College London ngh r ng th nghi m trn v n c xa v i so v i gi c m v m t o tng hnh ho t ng trong khng gian 3D trong ng ng r ng t n s nh sng nhn th y. Ti mu n ni y l m t b c pht tri n th v , nhng n ch mang chng ta ti n g n thm m t b c nh m thi, ng ni. Tham kh o: arXiv:1107.3740. Ngu n: physicsworld.com
Dy nano vi khu n d n i n gi ng nh kim lo i

Cc nh nghin c u M cho bi t h v a pht hi n ra m t hi n t ng m i trong lnh v c sinh h c: s d n i n ki u kim lo i theo nh ng s i protein. K t qu trn cho th y c kh nng t o ra nh ng ch t li u d n i n khng t ti n b ng vi sinh v t ci c th lm cch m ng ha ngnh cng ngh nano v i n t h c nano. Derek Lovley v cc ng nghi p thu c tr ng i h c Massachusetts Amherst th c hi n khm ph c a h trong nh ng m ng s i vi khu n. y cn g i l dy nano vi khu n v chng d n electron d c theo chi u di c a chng. Nh ng dy ny c t o ra t nhin b i m t s vi khu n v r ng ch ng 3-5mm, v di t i hng ch c micromet. Nh ng s i k t n i vi khu n l i v i nhau thnh nh ng m g i l sinh-mng vi khu n. i c a Lovley kh o st cc dy nano t o ra b i vi khu n Geobacter sulfurreducens. Cc nh nghin c u o d n i n cc dy vo kho ng 5 mS cm1, gi tr c th snh v i d n c a nh ng c u trc nano kim lo i h u c t ng h p th ng dng trong ngnh cng nghi p i n t . Cc dy trn cn d n i n trn nh ng kho ng cch centimet, g p hng nghn l n chi u di c a m t vi khu n. L n u tin quan st th y sinh-mng
17

Cc nh nghin c u kh ng nh y l l n u tin s d n i n ki u kim lo i c tm th y trong m t ch t li u sinh h c. Th t v y, ng i ta th ng ngh cc sinh-mng vi khu n l ch t cch i n. Geobacter l nh ng sinh v t k kh sinh s ng trong nh ng l p tr m tch d i n c v trong t trn kh p th gi i. Chng th b ng cch truy n electron sang s t oxide tm th y trong t. i u ny c ngha l chng cn c th dng lm s ch n c ng m tch t nh ng ch t c h i nh cc kim lo i c v kim lo i phng x . Vi khu n trn s d ng oxide s t theo ki u ng v t s d ng oxygen, thnh vin i Nikhil Malvankar pht bi u. ng cho bi t Geobacter th v i nh ng dy nano d n i n c a n tng t nh m t ng i th qua m t ng th di 10km. Trong phng th nghi m, Geobacter c th l n ln trn nh ng i n c c thay v trn oxide s t v nh ng sinh-mng dy d n i n. Lovley v cc ng nghi p khai thc l i th c a th c t ny trong nh ng th nghi m c a h , trong h quan st nh ng m ng l i dy nano phn tn kh p sinh-mng l n ln trong m t t bo nhin li u vi khu n v i acetate l ch t cho electron. Ch t cho electron ny c bi n i sao cho anode c a t bo nhin li u ci tc d ng nh m t ch t nh n electron gip sinh mng l n ln c u t o g m hai i n c c b ng vng cch nhau m t khe 50 m khng d n i n.
nh ch p hi n vi i n t truy n c a t bo Geobacter sulfurreducens (mu g s t) ang t o ra m t m ng s i protein li ti. ( nh: Anna Klimes v Ernie Carbone, UMass Amherst)
18

Transistor sinh h c Khi thm m t i n c c th ba vo h , i nghin c u pht hi n th y sinh-mng c th tc d ng nh m t transistor sinh h c c th t t m b ng cch tc d ng i n p. Ngoi ra, d n i n c a sinh-mng c th i u ch nh n gi n b ng cch thay i nhi t - gi ng h t nh ci x y ra trong b t k ch t li u kim lo i no, thnh vin i Mark Tuominen ni. S d ng m t knh hi n vi l c nguyn t v i m t u nh n d n i n, cc nh nghin c u quan st th y dng i n gi a anode v cathode tng ln khi sinh-mng l n ln trn cc i n c c. Knh hi n vi laser qut ng tiu cn cho th y cc t bo t o nn m t ci mng tr i ngang qua khe khng d n i n trn. Ci c u ny cho php i nghin c u o d n c a sinhmng. S d n i n t m xa, ki u kim lo i, d c theo nh ng s i protein nh th l m t chuy n bi n ki u m u trong sinh h c lm thay i cch chng ta ngh v nh ng vi sinh v t tng tc nh th no v i mi tr ng c a chng v tng tc v i nhau, Lovley ni. Nh ng c u trc trn cn c th ti p xc v i nh ng linh ki n i n t , nh chng ti ch ng minh. Nh ng chi n l c b t nng l ng m i Nh ng k t qu trn c th nh sng t i thi t k c a nh ng chi n l c b t nng l ng, th d s bi n i sinh kh i v ch t th i thnh methane ho c i n nng, Lovley kh ng nh. Nhn xa v tng lai, khm ph trn c th d n t i s pht tri n c a nh ng ch t li u i n t m i ho c t o ra b i b n thn vi sinh v t ho c c x l k thu t d a trn nh ng ki n th c thu t nh ng ch t li u sinh h c. i Massachusetts hi n ang tm ki m c ch c a s d n ki u kim lo i nu trn. M t trong nh ng chi n l c tng lai c a chng ti l bi n i c h th ng thnh ph n amino-acid c a cc s i protein v xu t hi n xem i u ny nh h ng nh th no n s d n i n c a cc dy nano vi khu n, Lovley ti t l . Ngu n: physicsworld.com
19
Hnh xm cng ngh cao theo di sng no v nh p tim

N u b n b b nh tim ho c g p tr ng i v giao ti p do suy nh c, th m t hnh xm cng ngh cao m i s c th s m h tr b n. l k t lu n c a m t i nghin c u qu c t ch t o ra nh ng d ng c ki u hnh xm c th theo di nh p tim, sng no v s co c. D ng c trn bm dnh vo da m khng c n ch t k t dnh v co dn t nhin cng v i c th . i nghin c u cng tch h p nh ng b c m bi n i n v nhi t , cc anten truy n, my thu tn hi u, ngu n c p i n, n v hng lo t linh ki n c b n c a m ch i n vo trong cc hnh xm . Phng php thng th ng theo di tn hi u i n do tim v nh ng c quan khc t o ra l dng nh ng i n c c bi ch t gel d n i n v gi trn bng dnh. Tuy nhin, nh ng d ng c nh v y h n ch c ng c a b nh nhn v kh thu c nh ng s o bnh th ng v ng i mang chng c kh nng b nh h ng b i s c m t c a m t i n c c. N u b n mu n ci g c th mang ln ng i m khng b c b i, v i s bm dnh ch c ch n m khng gy kh ch u, th b n mu n n tng thch v i c tnh v kh nng bi n d ng c a da, John Rogers thu c tr ng i h c Illinois, Urbana-Champaign, ni ng l ng i lnh o nghin c u trn. V i m c tiu ny trong u, i khoa h c i t i m t thi t k m ch cho php m t d ng c bn d n co dn theo da ng i.
M t hnh xm cng ngh cao trn da ng i ang b ko cng gi a hai ngn tay. ( nh: John Rogers) http://thuvienvatly.com 20

Nh ng dng ch t bn d n cong l n Trong khi nh ng ch t bn d n thng m i nh silicon v gallium arsenide mang l i nh ng m ch i n hi u qu , th chng ng th i cng c ng v d v . lm cho chng u n cong v co dn c, i khoa h c nh hnh thnh nh ng dng cong l n c c k m ng. Chng ti ch n m t bnh x p silicon dy n a milimet v lt thnh nh ng mng r t, r t m ng, Rogers ni. S lt m ng ny gi m b dy silicon xu ng cn 50 ho c 100 nm, cho php n u n cong. cho php silicon co dn, sau cc nh nghin c u kh c ch t li u thnh hnh d ng r ng r n. Dy n i kim lo i, mi ng m ti p xc, i n tr - nhi u th khc n a, ti ngh, c th t o dng thnh nh ng hnh d ng ny, Rogers ni. Cc b ph n ngo n ngoo c l p ln trn m t mi ng polyamide r i sau m ch i n c chuy n t i m t mi ng polyester bi n tnh n h i ch dy 30 m. D ng c hon ch nh g n vo da gi ng h t nh m t hnh xm t m th i, bm dnh b i cc tng tc Van der Waals gi a mi ng polyester v da, m khng c n ch t k t dnh. Karen Cheung, m t chuyn gia v h th ng sinh vi c i n t i tr ng i h c British Columbia, ng i khng c lin quan trong cn trn, cho bi t d ng c trn tiu bi u cho m t ti n b l n so v i nh ng i n c c khng xm h i hi n nay. i u khi n m t tr chi vi tnh Cc nh nghin c u t i tr ng i h c Illinois, Dae-Hyeong Kim, Nanshu Lu v Rui Ma, t nh ng hnh xm ln trn, ln ng c, chn v c c a h ki m tra kh nng c a nh ng b c m bi n ny trong vi c c sng no, nh p tim, s co c lc i b v ho t ng trong c h ng khi ang ni. Trong th nghi m ni, b c m bi n c th phn bi t gi a nh ng t c ni ln, xu ng, tri v ph i, cho php Ma i u khi n m t tr chi vi tnh chi n l c g i l Sokoban. Ng i ta c th t ng t ng s d ng cng ngh ny mang l i nh ng c i ti n to l n trong cng ngh h tr cho b nh nhn b thng t n t y s ng ho c ch ng thoi ha th n kinh, nh b nh x c ng c honh, Cheung ni. B tin r ng nh ng hnh xm i n t ny c th mang tho i mi trn ng i trong nh ng kho ng th i gian di, gip ng i b nh l y l i s c l p v ch t l ng cu c s ng. Trong khi khi dng dy d n c p i n v nh n tn hi u t nh ng hnh xm, i khoa h c cn tch h p cc ngu n i n v anten truy n vo nh ng h khc. Tuy nhin, ci Rogers g i l d ng c t i h u, k t h p cc b c m bi n v i m t ngu n i n v m t h truy n d li u khng dy, v n cha c ch t o. Nh ng t bo quang i n nh xu v nh ng cu n dy c m ng, chng bi n i m t i n tr ng ngoi bi n thin thnh m t dng i n, u c ki m tra lm ngu n c p i n. Rogers cho bi t cc cu n dy c m ng t m th i l t t nh t, trong khi cc t bo quang i n c n m t d ng c d tr n u chng t o ra c m t ngu n c p i n lu di, ng tin c y. Nhng pin ngu n nh th s lm tng tr ng l ng c a d ng c , nn cc nh nghin c u cng xu t gi i php khai thc nng l ng t chuy n ng c a ng i mang d ng c . Ngu n: physicsworld.com
21
Pht hi n m t hnh tinh ngo i en hn c than

Cc nh thin vn v a pht hi n ra hnh tinh ngo i (hnh tinh ngoi h m t tr i) en a nh t t ng c bi t t i m t hnh tinh kh kh ng l xa xi, c M c tinh, c tn g i l TrES-2b. Nh ng php o cho th y TrES-2b ph n x cha t i 1% nh sng sao ri ln n, khi n n t i en hi c than hay b t k hnh tinh ho c v tinh no trong h m t tr i c a chng ta. "TrES-2b km ph n x hn nhi u so v i n c sn acrylic mu en, v th n th t s l m t th gi i ngoi hnh tinh, pht bi u c a nh thin vn David Kipping thu c Trung tm Thin vn v t l HarvardSmithsonian (CfA), tc gi ng u bi bo cng b nghin c u trn. Trong h m t tr i c a chng ta, M c tinh b bao b c trong nh ng m my ammonia sng r ph n x hn m t ph n ba nh sng m t tr i i t i n. Tri l i, TrES-2b ( c pht hi n ra h i nm 2006, b i chng trnh Kh o st Hnh tinh ngo i Xuyn i Ty Dng, hay TrES) thi u v ng nh ng m my ph n x do nhi t cao c a n. TrES-2b quay xung quanh ngi sao c a n c li ch b ng ba tri u d m. nh sng m nh c a ngi sao l nng TrES-2b n nhi t hn 1.800 Fahrenheit qu nng cho nh ng m my ammonia. Thay vo , kh quy n c a n ch a nh ng ha ch t h p th nh sng nh hoi natrium v kalium, ho c kh titanium oxide. Nhng khng c ha ch t no trong s ny gi i thch tr n v n s t i en c c c a TrES2b. Khng r ci g ang lm cho hnh tinh trng c c k t i nh v y, pht bi u c a
ng tc gi David Spiegel thu c tr ng i h c Princeton. Tuy nhin, n khng hon ton t i. N qu nng nn n pht ra m t nh le mu y u, gi ng h t nh m t c c than h ng ang chy ho c nh ng cu n dy trn b p i n. Kipping v Spiegel xc nh su t ph n chi u c a TrES-2b b ng d li u thu t phi thuy n v tr Kepler c a NASA. Kepler c thi t k o sng c a nh ng ngi sao xa v i chnh xc c c cao.
nh minh h a hnh tinh ngo i TrES-2b, hnh tinh en hn c lo i than en nh t trn Tri t. N ch ph n x 1% nh sng sao ri ln n. nh: David A. Aguilar (CfA)
i nghin c u theo di sng c a h TrES-2b khi hnh tinh quay xung quanh ngi sao c a n. H pht hi n ra m t s m o v sng ln m t cht do s bi n i pha c a hnh tinh. Cc nh khoa h c tin r ng TrES-2b b kha th y tri u gi ng nh m t trng c a chng ta, nn m t pha c a hnh tinh lun lun
22

i m t v i ngi sao. V gi ng nh m t trng c a chng ta, hnh tinh trn bi u hi n cc pha bi n i khi quay xung quanh ngi sao c a n. i u ny lm cho sng ton ph n c a ngi sao c ng v i hnh tinh bi n thin nh . B ng cch k t h p chnh xc n t ng t Kepler cng v i vi c quan st hn 50 vng qu o, chng ta pht hi n ra m t s bi n thin nh nh t t tr c n nay trong sng c a m t hnh tinh ngo i: ch c 6 ph n tri u, Kipping ni. Ni cch khc, Kepler c th tr c ti p pht hi n ra nh sng nhn th y pht ra t b n thn hnh tinh. Nh ng thng ging c c k nh ch ng t r ng TrES-2b l h t s c t i en. M t th gi i ph n x hn s bi u hi n s bi n thin sng l n hn khi pha c a n bi n i. TrES-2b quay xung quanh ngi sao GSC 03549-02811, n m cch chng ta 750 nm nh sng theo h ng chm sao Draco (M t nm nh sng kho ng b ng 6 nghn t d m). Ngu n: Trung tm CfA, PhysOrg.com
n gi n ha ngh ch l thng tin

Chn tr i s c c a l en l m t i m d ng c h i cu i cng: v t qua ranh gi i ny, khng c ci g, th m ch c nh sng, c th thot ra ngoi. Nhng ci m i th ny c bao g m thng tin hay khng? Cc nh v t l tiu t n b n th p k ti p nh t v t l n v i ngh ch l thng tin v a ni, nhng nay m t nhm nh nghin c u Anh ngh r ng h c th nu ra m t gi i php. Cc nh nghin c u trn t o ra m t m hnh l thuy t cho chn tr i s c c a m t l en trnh nn hon ton khng-th i gian. Nghin c u c a h cn ng h m t l thuy t gy tranh ci xu t h i nm ngoi r ng s h p d n l m t l c hi n ra ch khng ph i l m t tng tc v n v t c b n. L ch s ngh ch l Ngh ch l thng tin l n u tin c nu ra h i u th p nin 1970 khi Stephen Hawking tr ng i h c Cambridge, xy d ng trn cng trnh tr c c a Jacob Bekenstein t i tr ng i h c Jerusalem, xu t r ng cc l en khng hon ton en. Hawking ch ng t r ng cc c p h t-ph n h t pht sinh t i chn tr i s c - chu vi ngoi c a m t l en s b chia tch. M t h t s ri vo trong l en, cn h t kia s thot ra ngoi, bi n l en thnh m t v t b cx . L thuy t c a Hawking ng r ng, theo th i gian, m t l en cu i cng s b c hi h t, ch ng l i g ngoi m t i m k d kh i l ng v h n, khng th thm nh p, chnh gi a. L thuy t ny gy ra m t tr ng i i v i c h c l ng t , ci i h i khng c g, k c thng tin, c th b m t mi mi. N u l en che gi u thng tin mi mi trong i m k d c a chng, th s c m t k h c b n i v i c h c l ng t .
23
nh c a Centaurus A do i thin vn tia X Chandra ch p cho th y nh ng vi v thy v t ch t t o ra b i m t l en siu kh i t i trung tm thin h lng gi ng ny. D li u cho bi t v t ch t trong ci vi y ang truy n i t c b ng n a t c nh sng. ( nh: NASA/CXC/CfA/R.Kraft; MPIfR/ESO/APEX/A.Weiss; ESO/WFI)
T m quan tr ng c a ngh ch l thng tin n i ln vo nm 1997 khi Hawking, cng v i Kip Thorne thu c Vi n Cng ngh California (Caltech) M, c c c v i John Preskill, cng ng i Caltech. Lc y, Hawking v Thorne u tin r ng thng tin b m t trong cc l en, cn Preskill ngh r ng i u l khng th . Tuy nhin, sau ny, Hawking th a nh n thua cu c, ng cho bi t ng tin r ng thng tin c ph n h i m c d m t tr ng thi tr hnh. Lc chuy n giao th k ny, Maulik Parikh thu c tr ng i h c Utrecht H Lan, cng v i Frank Wilczek thu c Vi n nghin c u Cao c p Princeton, M, ch r lm th no thng tin c th r r ra kh i m t l en. Trong l thuy t c a h , cc h t mang thng tin ngay bn trong chn tr i s c c th chui h m qua ranh gi i , tun theo cc nguyn l c a c h c l ng t . Nhng gi i php ny cng v n gy tranh ci. Chui h m qua chn tr i s c Nay Samuel Braunstein v Manas Patra thu c tr ng i h c York Anh ngh r ng h thi t l p c m t l thuy t chui h m trng c v h p d n hn l thuy t c a Parikh v Wilczek. Chng ti khng th kh ng nh ch ng minh r ng s thot ra kh i m t l en l th t s c th , h gi i thch, nhng l l i gi i thch d th y nh t c a nh ng k t qu c a chng ti.
24

Thng th ng, cc nh l thuy t nghin c u l en ph i u v t v i hnh h c ph c t p c a khng-th i gian pht sinh t l thuy t h p d n c a Einstein thuy t tng i t ng qut. Trong m hnh c a h , Braunstein v Patra cho bi t chn tr i s c v b n ch t thu n ty l c l ng t , v i nh ng m ng khng Hilbert l ng t chui h m qua ro c n . Cc nh l thuy t nh n th y ngay c m t m hnh chui h m n gi n ha i nhi u nh th cng c th ti d ng l i ph b c x c cho l pht ra t l en. Ph ny khng gi ng v i m hnh t o c p c a Hawking, m hnh d n t i thng tin b m t v lun i h i nhi u chi ti t l thuy t x l hn. Ni n gi n, Braunstein v Patra pht bi u r ng s chui h m c kh nng hn l m t c i m n i t i c a cc l en cho nn, c l , thng tin r t cu c khng h b m t. Cc k t qu c a h cng b trn s ra m i y c a t p ch Physical Review Letters. su c a s h p d n C m t b c ngo t n a i v i cng trnh c a cc nh nghin c u trn. H i nm ngoi, nh l thuy t dy Erik Verlinde thu c tr ng i h c Amsterdam, d a trn nghin c u c a Ted Jacobsen thu c tr ng i h c Maryland M, nu ra m t t ng c tnh suy on cho ngu n g c c a s h p d n. Theo xu t c a Verlinde, s h p d n khng ph i l m t tng tc c b n, m n hi n ra t v tr ang c g ng t i a ha s h n n. Do , h p d n l m t l c entropy m t h qu t nhin c a nhi t ng l c h c gi ng h t nh ng i ta c m nh n m t l c tc d ng ln m t dy cao su cng ra khi cc phn t c g ng u n o vo nh ng tr ng thi m t tr t t . Braunstein v Patra tin r ng m hnh l en c a h ng h xu t c a Verlinde. N u nh s h p d n khng c p t i qun tnh ho c khng-th i gian l m t l c n i ra th n s khng khai thc c lm sng t c ch m t thng tin c b n c a cc l en, l ci cc nh nghin c u York ch ng minh. i u ny khng ch ng t r ng Verlinde l ng, nhng xu t c a ng c ch d a, Braunstein ni. Steve Giddings, m t nh v t l chuyn v s h p d n l ng t t i tr ng i h c California, Santa Barbara, khng ngh r ng Braunstein v Patra x l c nh ng cu h i tr ng tm nh t c a xu t c a Verlinde. Tuy nhin, ng cho bi t h nu ra m t g i n a c a m t m i lin h quan tr ng gi a thng tin l ng t v s h p d n. M t thch th c quan tr ng l ch r nh ng quan i m m Verlinde v nh ng ng i khc nu ra c th mang l i m t c s ch c ch n hay khng, ng ni. y c l l m t m nh n a c a cu , nhng chng ta cha c n trong tay. Ngu n: physicsworld.com
25
Gi thuy t neutron hnh l p phng

Trn Tri t ny, neutron v proton c th xu t hi n d i d ng c u kh hon ch nh, nhng hai nh v t l Ty Ban Nha v c v a xu t r ng, n u b nn d i p su t l n, nh ng h t h nguyn t ny c th t p chng thnh hnh l p phng. M c d tnh cho n khng c b ng ch ng no thu c cho nh ng neutron l p phng nh v y, nhng m t ngi sao neutron n ng cha t ng th y pht hi n ra h i nm ngoi c kh nng ch a nh ng h t hnh d ng khc th ng ny. Ngi sao truy n c m h ng cho nghin c u l m t sao neutron ang quay hay pulsar v i kh i l ng g p i M t tr i c a chng ta. Sao neutron ra i khi m t ngi sao pht n trong m t s ki n sao siu m i d d i, lm ri vi a ph n v t ch t c a n v bu c 80-90% kh i l ng cn l i c a ngi sao t co l i. N u ngi sao cn st l i g p 2,5 l n kh i l ng M t tr i, th n c th co l i hon ton, t o thnh m t l en. Nhng nh ng ngi sao nh hn th d n tr nn n nh, nn p 1,3 2 l n kh i l ng M t tr i vo m t qu c u c b ng m t thnh ph v i bn knh ch 11 12 km. Nh ng ngi sao ny c n m c p su t h p d n bu c cc electtron trong nguyn t h p nh t v i proton t o thnh cc neutron. Ph n li c a ngi sao cu i cng g m ch y u l neutron, v th c tn g i l sao neutron.
Nh ng qu cam d i cng c th hi b mo, nhng d i p su t cao, cc neutron bn trong sao neutron cng b nn gi ng h t nh th thnh nh ng hnh l p phng. ( nh: iStockphoto.com/bendzhik)
Tuy nhin, Felipe Llanes-Estrada, ng i ang ngh php t i tr ng i h c K thu t Munich, v Gaspar Moreno Navarro thu c tr ng i h c Madrid, cho bi t n u p su t bn trong

cao, th cc sao neutron c th b nn thnh hnh l p phng. Khi , chng c th nn ch t hn, lm gi m th tch ton ph n c a chng i thm 24%. N gi ng vi c x p ch ng nh ng qu cam trong siu th - nh ng qu bn d i hi b mo do s c n ng c a nh ng qu trn, Llanes-Estrada ni. Theo tnh ton c a hai nh nghin c u trn, cc neutron s tr thnh d ng l p phng hon ton m t ch ng 1015 gam/cm3, tng ng v i m t nng l ng 500 megaelectronvolt/femto mt kh i (MeV/fm3). M c d li c a a s sao neutron c m t nh hn th , nhng m t pulsar n ng m i pht hi n h i nm ngoi c vng trung tm v t qu m t trn n hai l n, theo Llanes-Estrada ngha l n c kh nng ch a cc neutron l p phng. Khm ph ra pulsar trn l chuy n b t ng i v i cc nh thin vn h c, tr c y h khng ngh sao neutron c th to nh v y. Nhng, ngay c a nh ng sao neutron bnh th ng cng c kh nng ch a m t ph n nh ng neutron l p phng, b t u m t nng l ng 140 MeV/fm3. Paul Demorest thu c i thin vn v tuy n qu c gia Charlottesville, Virginia, ng i l m t thnh vin c a i pht hi n ra pulsar n ng, cho bi t tnh nn c b sung s cho php nh ng sao neutron n ng thu c nh ng m t l n hn. Theo Demorest, ci kh l v n ny c xu h ng lm gi m kh i l ng neutron t i a c php. Llanes-Estrada hi u v n ny; l s tng m t s bi n pulsar m i thnh m t l en tr khi c ci g khc y tr ra. Tuy nhin, ng xu t r ng nh ng tng tc cn t ai hi u gi a nh ng neutron c th m nh th ng l c h p d n v ngn ch n s co l i. Kai Hebeler thu c tr ng i h c Ohio Columbia nu ra m t lu c nh gic v m ph ng trn. ng cho bi t thay v o su vo s tng tc ph c t p c a cc quark v gluon bn trong n, nghin c u trn l i l p m hnh neutron nh th n l m t ci ti ch a quark. Tuy nhin, trong khi c tnh ny b h n ch , Hebeler v n th y m hnh c a i nghin c u trn l h p l. Tuy nhin, mi tr ng c c oan c a ph n li sao neutron c th lm cho cc nhn d ng c l ng t c a cc neutron ha l n vo nhau, cho nn ng t h i vi c nh n d ng ra nh ng hnh d ng hnh h c c a chng l c thch ng hay khng, m c d ng th a nh n r ng ng khng th a ra m t pht bi u ch c ch n v v n trn. Cc nh nghin c u c hai t ng cho phng php tm ki m b ng ch ng c a neutron d ng l p phng trong pulsar m i trn. Khi m t m ng c a sao neutron chuy n sang m ng l p phng k t tinh c ng hn trng i, cc nh a ch t h c sao c th tm ki m nh ng cn ch n sao t o ra nh ng lo i sng ch y qua ch t r n ch khng qua ch t l ng. M t l a ch n khc xy d ng trn th c t l cc sao neutron quay th nh tho ng ch m i ho c tng t c t ng t, trong m t s ki n g i l ch p ch n. Cc nh nghin c u ni r ng nh ng s ch p ch n nh v y c th cho bi t m t s thay i cch th c nh ng l p khc nhau c a ngi sao tng tc c l g i n nh ng neutron ang i vo ho c ra kh i nh ng c u hnh l p phng n u chng x y ra trong pulsar n ng. Ngu n: physicsworld.com
27
H th ng c nh bo s m v t en m t tr i
nh ch p SOHO vo thng 3/2001 c a m t trong nh ng vng v t en m t tr i l n nh t (vng ho t tnh 9393) tr i r ng trn m t khu v c g p 13 l n ng knh Tri t. l a i m c a v s tai l a m t tr i v nh ng c t phun tro v t ch t vnh nh t hoa, trong c tai l a tia X l n nh t t ng ghi nh n trong 25 nm qua, vo hm 02/4/2001, nh cu i trong lo t nh pha trn. ( nh: SOHO (ESA v NASA) Cc v t en m t tr i c th kch h t nh ng s ki n phun tro d d i trn b m t m t tr i, chng c th d n t i s m t i n di n r ng trn Tri t cng nh s gin o n h th ng vi n thng v o hng. Nhng cc nh nghin c u M cho bi t h pht tri n m t k thu t c th pht hi n ra nh ng v t en m t tr i ang d n hnh thnh tr c khi chng xu t hi n m t ho c hai ngy. M c d cc nh khoa h c quan st v l p t li u khoa h c c a nh ng v t en m t tr i trong hn 400 nm qua, nhng ngu n g c c a nh ng vng t tnh m nh, ngu i v t i ny, trn b m t m t tr i v n l nh ng b n l n. Cc l thuy t xu t r ng chng hnh thnh t nh ng chuy n ng ph c t p c a plasma nng bn trong M t tr i. Quan i m l cc sng m hnh thnh g n b m t truy n su vo bn trong M t tr i tr c khi ph n h i tr l i b m t m t v tr khc do s khc x . Nh ng cn bo ang thnh hnh Nay Stathis Llonidis v cc ng nghi p t i tr ng i h c Stanford M, v a l y l thuy t ny lm c s cho m t k thu t nh v s xu t hi n c a nh ng v t en m t tr i bn trong li c a M t tr i. i c a Llinidis s d ng m t k thu t nh t ch n c bi t g i l nh t ch n th i gian-kho ng cch phn tch th i gian c n thi t cho nh ng sng m ny truy n qua li m t tr i.

K thu t trn ch n m t c p i m trn b m t m t tr i tch nhau m t kho ng cch nh t nh t 100.000 n 200.000 km. M t s sng m kch thch g n v tr c a m t trong nh ng i m ny s truy n xu ng su 60.000 km bn trong M t tr i tr c khi ph n h i l i b m t g n v tr c a i m tng ng. Th ng m t kho ng m t gi cho sng m th c hi n hnh trnh ny. Tuy nhin, n u sng m truy n qua m t v t en m t tr i ang hnh thnh th chng tng t c v th i gian hnh trnh hi gi m i m t cht i v i m t vng v t en l n th hi u ng ny l kho ng 12-16 giy. Trn th c t , chng ti khng ch n ch m t c p i m trn b m t m l hng nghn c p i m, Llondis gi i thch. T nh ng d li u ny, cc nh nghin c u tnh ra th i gian truy n v sau l p m t b n th i gian-truy n nh n d ng nh ng v tr trong li m t tr i ni th i gian truy n gi m i. Chng ti bi t nh ng v tr ny, c m t vng v t en m t tr i ang xu t hi n. C nh bo s m hai ngy ki m tra k thu t trn, i c a Llondis s d ng d li u do i thin vn Nh t quy n (SOHO) v i thin vn ng l c h c M t tr i (SDO) thu th p. H kh o st b n vng v i nh ng v t en m t tr i ang hnh thnh v chn vng im ng khng c v t en no. Nh ng v t en m t tr i l n th ng pht hi n ra tr c m t ngy v nh ng v t en m t tr i nh th pht hi n ra tr c t i hai ngy v nh ng v t en l n th c s c n i l n hn v di chuy n ln b m t nhanh hn. Tri l i, nh ng vng khng c v t en khng bi u hi n s d th ng th i giantruy n n i b t no. Cc nh nghin c u tin r ng nh ng k t qu ny ch ng t r ng vi c pht hi n ra nh ng v t en m t tr i ang hnh thnh hi n nay l c th , m c d h c nh bo r ng h s ph i phn tch m t s l ng l n vng n a ki m tra tin c y c a m hnh c a h . Ch sau khi chng ti lm nh v y, chng ti m i c th bi t mnh c th d on s xu t hi n c a nh ng v t en m t tr i hay khng v nh ng tin on c a chng ti c tin c y l bao nhiu, Llondis ni. Llondis c m th y nghin c u c a h c th d n t i s hi u bi t r hn nh ng tnh ch t c a t tr ng su trong li m t tr i, ng th i c m t s ng d ng th c t lin quan n s d bo th i ti t v tr . M t tr i l m t ngi sao t ha. Ph n l n ho t ng m t tr i c lin quan n tnh ch t c a t tr ng, nn chng ti mu n tm hi u thm v nh ng tnh ch t ny, ng ni. l l do chng ti nghin c u v t en m t tr i, v v t en m t tr i l nh ng bi u hi n n i b t nh t c a t tr ng m t tr i trong quang quy n [b m t m t tr i]. Ngu n: physicsworld.com
29
Cu c ua tm h t Higgs b c vo ch ng k t
Hi n nay, c g n g p i b d li u c a h k t cu c g p Grenoble, cc nh nghin c u ti p t c nhn th y m t s v t m c nh trong vng kh i l ng th p, nhng n l m t s v t m c v i m t ngha th ng k th p (kho ng 22,5 so v i 2,8). N u s v t m c trn th t s l m t d u hi u xc th c c a m t h t m i, ch khng ph i m t thng ging th ng k c a nh ng s ki n n n trng tng t , th cc nh v t l trng i ngha c a n l n ln ch khng gi m khi c nhi u va ch m proton-proton c phn tch thm. Th c t chng ti ang c d li u thu th p cho n hai tu n tr c y l r t l n v tuy t v i, pht bi u c a Vivek Sharma, m t thnh vin c a i th nghi m CMS. Chng ti khng bi t li u s v t m c trn c l m t thng ging th ng k nh n trng nh th hay khng, nhng b c tranh s r rng hn nhi u khi chng ta c th m d li u thu th p trong hai thng t i. Pht ngn vin CMS, Guido Tonelli c nh bo r ng m t tn hi u Higgs th t s c th l y u hn, b t ch p d li u b sung thm c tnh n. M t s ng i c cht qu ho h ng v s v t m c Grenoble, cho nn nh ch p nhanh c a b d li u m i nh t ny c l l m t s th t v ng, nhng v n cn qu s m m ni, ng pht bi u hm th su r i. y l m t th i kh c l ch s i v i ngnh v t l h t c b n v chng ta ph i m b o tuy t i tr c khi a ra b t k k t lu n no.
Bn trong My Va ch m Hadron L n (LHC) http://thuvienvatly.com
CERN. 30

Gi im l ng v ti p t c lm vi c Ngoi vi c s d ng thm d li u, nh ng k t qu Higgs m i cn d a trn nh ng l trnh phn tch c i ti n, theo Richard Hawkings thu c i ATLAS. V i nhi u th i gian hn, chng ti lm cng vi c x l n n nhi u t t hn, mang l i cho chng ti nh y nng ln, Hawkings ni. V n c r t nhi u ch cho h t Higgs n nu nh ng kh i l ngt h p hn nn chng ti c n c thm d li u n a. Vi c khm ph ra boson Higgs c th hon t t M hnh Chu n c a ngnh v t l h t c b n, mang l i m t l i gi i thch lm th no s i x ng i n y u b ph v trogn m t ph n nh c a m t giy sau Big Bang, l i nh ng h t s c p nh t nh v i tnh ch t kh i l ng. Vi c khng pht hi n ra h t Higgs, ho c ci g khc th c hi n vai tr ph v i x ng ny, s l i m t ch tr ng l n trong ki n th c c a nh v t l v nh ng thnh ph n c u trc c b n c a t nhin. M t s ng i ang b t u ngh N u khng c h t Higgs th sao?, James Gillies, tr ng ban truy n thng c a CERN pht bi u. Cng vi c c a chng ti l ti p t c gi im l ng v ng r ng h t Higgs cha c khm ph, nhng n u i u x y ra, th t thn l m t khm ph khoa h c l n. Thu h p vng tm ki m Ngoi hai cnh c a s h p nh ng kh i l ng t m trung, LHC nay lo i tr p hn nhi u nh ng boson Higgs v i kh i l ng trong kho ng 145466 GeV v tm th y khng c s v t m c s ki n ng k no trong vng 110600 GeV. Nh ng tm ki m tr c ti p t i my va ch m LEP (My va ch m Electron Positron L n) tr c y c a CERN, c s ng c a h i nm 2000, lo i tr h t Higgs nh hn 114 GeV, trong khi kh p v i nh ng php o chnh xc c a l c i n y u, M hnh Chu n bc b h t Higgs n ng hn 180 GeV. Trong khi , nh ng k t qu m i nh t t nh ng cu c tm ki m h t Higgs t i my va ch m Tevatron Fermilab, g n Chicago, c s s p ng c a vo cu i thng 9 t i, cng cng b t i h i ngh Mumbai, bc b nh ng vng 100109 GeV v 156 177 GeV. Nh ng vng kh i l ng tm ki m boson Higgs ang b thu h p, pht bi u c a Aleandro Nisati thu c i ATLAS. Ti l m t ng i am m h t Higgs v ti r t ho h ng tr c k t qu ny! V i vi c LHC cung c p d li u t c nhanh hn t c cc nh nghin c u c th phn tch chng, cc nh v t l quy t nh khng cng b m t k t lu n chung chnh th c c a cc k t qu Higgs ATLAS v CMS cho n k t thc nm thu th p d li u ny. LHC s p cho ng ng cc va ch m proton-proton vo u thng 11 t i, chuy n sang cc va ch m ion n ng trong m t thng tr c khi ng c a cho n u nm 2012. V i t cch tr ng nhm Higgs CMS, ti khng th gi quan i m ki u c tin r ng Higgs c t n t i hay khng, Sharma ni. Nhng ti khng thch gi thuy t Higgs cho l m; v th n u khng tm ra Higgs, ti s th y kh tho i mi. Ngu n: physicsworld.com
31
xu t phng n lm l ch h ng ti u hnh tinh Apophis

Apophis c ng knh x p x 880 foot v kh i l ng c tnh ch ng 46 tri u t n. N u n lao vo Tri t, ch c ch n n s gy thi t h i trong hng nghn d m xung quanh tm ch n, nhng n khng ph h y ton hnh tinh. c pht hi n ra l n u tin vo nm 2004 b i Roy Tucker, David Tholen v Fabrizio Bernardi t i i thin vn qu c gia Kitt Peak, sau nghin c u ban u, Apophis c cho l c kh nng va ch m v i tri t; r i sau m t nghin c u khc n a th d ng nh va ch m l khng c kh nng. R i sau , ng i ta l i ch khi Apophis ti p c n g n vo nm 2029, c kh nng n c th i qua ci g i l l kha (m t vng h p d n nh m t hnh tinh lm thay i ng i c a m t v t th ) g n hnh tinh chng ta trong l n i qua ti p theo, vo nm 2036, i vo va ch m v i chng ta. Tuy nhin, do c h ng h sa s bi n khc nhau c lin quan trong m t k ch b n nh th , nn ng i ta v n cn ci nhau v kh nng va ch m . Ngay c ngu n g c tn g i c a n cng c s b t ng; m t s ng i cho r ng Apophis c xu t x t m t v th n Ai C p c i. Nh ng ng i khc th cho r ng n n gi n l tn ch bng gi t i nhn v t Apophis tren chng trnh truy n hnh Stargate SG-1.
S nh h ng c a cnh bu m m t tr i.
Cho d l tr ng h p no, Shenpping Gong v cc ng nghi p tr ng i h c Tn Hoa, Trung Qu c, xu t s d ng m t tn l a v tr y b ng cnh bu m m t tr i chuy n ng trong m t qu o gi t li (ng c l i) so v i Apophis nhanh khi va ch m x y ra (gi ng nh hai chi c xe hi ang lao tr c di n vo nhau trn ng cao t c), tn l a s n xu t lao vo ti u hnh tinh chuy n ng t c tng i ch ng 55 d m m i giy, y ti u hnh tinh t n l c trn ra kh i qu o hi n nay c a n. V n l, nh nhm tc gi ng i Trung Qu c th a nh n, vi c nh h ng tn l a sao cho chnh xc. V i t t c cc bi n cng tham gia th y d ng nh l nhi m v b t kh thi. Tuy nhin, i nghin c u d ng nh khng chn b c, h xu t r ng m t tn l a nh th c th ch t o v phng ln khng gian trong khun kh th i gian hi n t i. Ngu n: PhysOrg.com
32
Einstein c th t s
khm ph ra phng trnh E = mc2?
Ai l ng i khm ph ra phng trnh E = mc2? Cu tr l i th t ch ng n gi n nh b n ngh u. Cc nh khoa h c t James Clerk Maxwell v Max von Laue cho n m t lo t nh ng nh v t l u th k 20 c xu t l ng i khm ph th t s c a tng ng kh i l ng-nng l ng m ngy nay a s m i ng i tn vinh cho thuy t tng i c bi t c a Einstein. Nh ng kh ng nh ny gy nh m bu c t i Einstein n c p t ng, nhng nhi u ng i khng ng ho c c m th y nghi ng . Nhng hai nh v t l v a cho bi t cng th c n i ti ng c a Einstein th t s c m t cn nguyn ph c t p v c ph n nh p nh ng. M t trong nh ng ng i khm ph h p l hn c a phng trnh E = mc2 c gn cho Fritz Hasenhrl, m t v gio s v t l t i tr ng i h c Vienna. Trong m t bi bo nm 1904, Hasenhrl vi t r rng phng trnh E = 3/8mc2. Khng bi t ng c n t u, v t i sao h ng s t l l i khng ng? Stephen Boughn thu c tr ng Haverford College Pennsylvania v Mark Rothman thu c tr ng i h c Princeton, kh o st cu h i ny trong m t bi bo ng t i trn website chia s b n th o arXiv. Tn tu i c a Hasenhrl ngy nay th ng l khng t t, v ng th ng c vi n d n b i nh ng ng i ch ng i Einstein. Ti ng tm r ng ng l ng i th t s khm ph ra phng trnh E = mc2 c lin quan n nhi u ho t ng c a nh ng ng i bi Semitic v nh v t l t gi i Nobel Philipp Lenard, ng i tm cch a tn tu i Einstein ra kh i l thuy t tng i n khng b xem l m t s n ph m c a n n khoa h c Do Thi.
nh: iStockphoto.com/JLGutierrez
Ton b nh ng vi c lm ny gy t n h i cho tn tu i c a Hasenhrl. ng l h c tr c a Ludwig Boltzmann v l ng i k v t i Vienna, v t ng c Erwin Schrdinger tn dng. Hasenhrl c kh nng l nh v t l ng i o hng u trong th i i c a ng, Rothman ni. ng c th t c nhi u thnh qu hn n u nh khng b gi t trong Th chi n th nh t. M i lin h c a nng l ng v kh i l ng c th o lu n r ng ri lc Hasenhrl nghin c u v n . Henri Poincar kh i x ng r ng b c x i n t c m t xung l ng v do c m t kh i l ng hi u d ng. Nh v t l ng i c Max Abraham cho r ng m t electron ang chuy n ng tng tc v i t tr ng ring c a n, E0, i h i m t kh i l ng bi u ki n cho b i E0 = 3/4 mc2. Ton b nh ng l p lu n ny d a trn i n ng l c h c c i n, gi nh m t l thuy t te truy n sng. Hasenhrl, Poincar, Abraham v nh ng ng i khc cho r ng ph i c m t kh i l ng qun tnh i cng v i nng l ng i n t , m c d h khng nh t tr v h ng s t l , Boughn ni. Robert Crease, m t nh tri t h c v nh nghin c u l ch s khoa h c t i tr ng i h c Stony Brook New York, tn thnh quan i m trn. Cc nh s h c th ng ni r ng, n u nh

khng c Einstein, th c ng ng ch ng m y ch c cng i t i thuy t tng i c bi t, ng ni. Hasenhrl ti p c n v n b ng cch nu cu h i m t v t en ang pht x c thay i kh i l ng hay khng khi n ang chuy n ng tng i so v i nh quan st. ng tnh c r ng chuy n ng b sung thm m t kh i l ng 3/8c2 l n nng l ng b c x . R i m t nm sau, ng hi u ch nh h ng s ny l 3/4c2. Tuy nhin, ch ng c ai t ng nghin c u nghim tc cn nguyn tnh ton c a Hasenhrl tm hi u s l gi i c a ng hay gi i thch t i sao h ng s t l l khng ng. Cng vi c khng d dng g. Cc bi bo c a ng mang tnh chuyn mn su v r t kh c. Th m ch, Enrico Fermi ch ng thm c cc bi bo c a Hasenhrl tr c khi k t lu n sai l m r ng h s l do nng l ng t thn electron m Abraham nh n ra. Ci Hasenhrl th t s b st trong tnh ton c a ng l quan i m cho r ng n u cc v t b c x trong h p c a ng ang pht x , th chng ph i ang m t kh i l ng, cho nn tnh ton c a ng khng tng ng, Rothman ni. Tuy nhin, ng ng m t n a. N u ng ch n thu n ni r ng E t l v i m, th l ch s c l u i ng hn. Trong bi bo nm 1905 c a Einstein, V i n ng l c h c c a nh ng v t ang chuy n ng, nu r rng nh ng n n t ng c a thuy t tng i v i vi c bc b te v t t c nh sng l b t bi n, nhng suy lu n c a ng v phng trnh E = mc2 khng ph thu c vo nh ng gi thuy t . B n c th c cu tr l i ng v i v t l c i n, Rothman ni, trong m t l thuy t te, khng c n c khng i ho c l t c gi i h n. Nh v t l Clifford Will thu c tr ng i h c Washington St Louis, m t chuyn gia v thuy t tng i, nh gi b n th o trn l r t h p d n. Boughn v Rothman l nh ng nh v t l nghim tc, ng ni, v h qu l ng c xu h ng tin vo phn tch c a h . Tuy nhin, cu c tranh ci v v n quy n u tin khm ph c l c n c thm ki n c a nhi u nh s h c khc m i c k t lu n cu i cng. Li u Einstein c bi t t i cng trnh c a Hasenhrl khng? Khng ai r c . V n l s trch d n khng ph i l l th ng trong nghin c u th i k . C Einstein l n Hasenhrl u l nh ng tn tu i l n t i H i ngh Solvay t ch c vo nm 1911. Rothman cho bi t ng nhi u l n tnh c b t g p tn tu i Hasenhrl. M t trong nh ng v gio s tr c y c a ti, E C G Sudarshan, t ng c l n nh n xt r ng ng cng nh n Hasenhrl l ng i nh n ra s tng ng kh i l ng-nng l ng. V th , kho ng d p Ging sinh nm ngoi, ti ni v i Steve, t i sao chng ta khng b ra ch ng hai gi sau m i b a tra hng ngy c nh ng bi bo c a Hasenhrl v xem ci sai c a ng ta l g? Vng, hai gi bi n thnh tm thng, v v n d n t i c c k kh khn. Ngu n: physicsworld.com
34
Khnh thnh c s neutrino V nh Daya

D n khoa h c ch ch t u tin Trung Qu c c xy d ng thng qua m t chng trnh h p tc qu c t chnh c ng b t u ho t ng. M t khi hon t t vo nm t i, Th nghi m Neutrino L ph n ng V nh Daya d n h p tc gi a 19 tr ng i h c Trung Qu c v 16 tr ng i h c M s b t u tm ki m gc h p neutrino cu i cng cha c xc nh, g i l 13. Neutrino kh pht hi n v chng tng tc y u v i v t ch t. Chng c ba mi electron, muon v tau bi n i hay dao ng t d ng ny sang d ng khc khi chng truy n trong khng gian. l n dao ng gi a nh ng lo i neutrino khc nhau c c trng b i ba gc h p g i l known as 12, 23 v 13 v i th nghi m V nh Daya c thi t k xc nh 13 b ng cch o s bi n m t c a cc ph n electron neutrino. B Nng l ng M ang ti tr kho ng m t n a chi ph c a c s 68 tri u USD trn, v i pha Trung Qu c chi m t n a cn l i, v ton b chi ph k thu t dn s . Th nghi m V nh Daya pht hi n ra cc ph n electron neutrino sinh ra qua s phn h y beta h t nhn t i hay l ph n ng h t nhn g n nh my i n V nh Daya v Ling Ao, n m cch Hong Kong kho ng 55km v pha ng b c. C s neutrino m i s g m bao phng th nghi m ch a nh ng my d neutrino gi ng h t nhau, m i my ch a 20 t n ch t l ng pht quang pha t p gadolinium. Khi m t neutrino va ch m v i ch t l ng trn s t o ra m t le sng sau pht hi n ra b i m t b ng nhn quang vy xung quanh ch t l ng trn. Phng th nghi m th nh t, cch l ph n ng V nh Daya ch ng 300m, hi n hon t t, trong khi phng th nghi m th hai cch l ph n ng Ling Ao 500m s hon thnh trong vng vi thng t i. C hai tr m ny, g i l my d g n, u n m su 100m d i lng t gip che ch n chng tr c nh ng tia v tr khng mong mu n v m i tr m ch a hai my d c trng ha chm ph n electron neutrino t cc l ph n ng i t i. M t phng th nghi m th ba, cch hai l ph n ng kho ng 2km v n m su 300m d i lng t, s s n sng vo thng 6 nm t i. Ch a b n my d neutrino, n s o chm ph n electron neutrino i qua nh ng my d g n hn, sao cho m i s suy gi m l n c a tn hi u s l m t d u hi u c a s dao ng neutrino. Trong s th h nh ng th nghi m dao ng neutrino l ph n ng hi n nay o gc 13, th V nh Daya c nh y cao nh t, pht bi u c a ng pht ngn vin d n V nh Daya, KamBiu Luk thu c Phng th nghi m qu c gia Lawrence Berkeley California. o s bi n m t S kh i ng c a th nghi m V nh Daya ti p b c sau hai th nghi m neutrino thnh cng khc. Th nh t, h i u thng 6, th nghi m neutrino Tokai-to-Kamioka (T2K) Nh t B n l n u tin o c nh ng muon neutrino ang bi n i thnh electron neutrino b c u tin xc nh 13. M t vi tu n sau , cc nh nghin c u t i th nghi m MINOS M pht
35

hi n ra t ng c ng 62 electron neutrino nhi u hn 13 s ki n so v i phng n n electron neutrino.
Th nghi m Neutrino L ph n ng V nh Daya s tm ki m gc h p neutrino cu i cng cha c xc nh g i l 13. ( nh: Roy Kaltschmidt)
T i T2K, cng nh nh ng th nghi m tng t ln k ho ch nh c s NOvA v ang xy d ng t i Fermilab, xc su t xu t hi n electron neutrino ph thu c vo hai thng s cha bi t: 13 v h s pha neutrino, , h s ny l khc khng n u dao ng neutrino vi ph m i x ng i n tch-ch n l (CP). Tuy nhin, V nh Daya th m tr c h s pha neutrino v xc su t bi n m t c a cc ph n electron neutrino ch ph thu c vo 13, ngha l cc nh nghin c u c th ch t p trung vo gi tr s c a n. Yifang Wang, ng pht ngn vin c a d n V nh Daya v l m t nh v t l t i Vi n V t l Nng l ng Cao t i Vi n hn lm Khoa h c Trung Qu c B c Kinh, cho bi t ba th nghi m trn s b sung cho vi c tm ki m h s pha neutrino. N u V nh Daya, NOvA v T2K tm th y 13 l khc khng, th pha CP c th o chung ho c b rng bu c m nh, ng ni. Nh ng chng trnh h p tc m i V V nh Daya l chng trnh h p tc khoa h c ch ch t M-Trung u tin, nn Luk hi v ng c s s mang l i m t n n t ng ki m tra t t cho nhi u chng trnh h p tc hn n a gi a hai qu c gia. V nh Daya mang l i m t c h i c nh t v nh k t n i l c l ng cng x l m t cu h i ang bng pht trong ngnh v t l neutrino v, quan tr ng hn, l h c cch lm vi c chung v i nhau, Luk ni. Ngu n: physicsworld.com
D i Ngn h nh n ch t kh ti tr t bn ngoi hnh thnh sao
D i Ngn h. ( nh: Jerry Lodriguss/NASA)
Cc nh thin vn s d ng Knh thin vn v tr Hubble c l gi i c b n lm th no D i Ngn h ti p t c sinh ra nh ng ngi sao m i m t t c thch h p, m c d ngu n d tr ch t kh c a n ang gi m i. H ni thin h c a chng ta v ang c cung c p v t ch t b i nh ng m my kh c g c gc t bn ngoi D i Ngn h, v nh ng k t qu ny c th gip nh hnh l i ki n th c c a chng ta v s pht tri n c a thin h. D i Ngn h hi n nay m i nm bi n i l ng ch t kh c 0,6 1,45 l n kh i l ng m t tr i thnh nh ng ngi sao m i, lm c n ki t d n ngu n d tr ch t kh c a thin h. Nhng s hnh thnh sao khng c v g ang suy gi m, cho th y ph i c ci g y ang b sung thm cho ngu n cung c p ch t kh. Nh ng m my Ion ha V n t c cao (iHVC), nh ng kh i k t ang chuy n ng nhanh khng th gi i thch b i a thin h ang quay, l m t th ph m c xu t. M t xu t khc l chng c th l tn d t s hnh thnh c a 30+ thin h trong Nhm a phng, do tr ng h p d n c a D i Ngn h chi ph i. N u chng th t s c g c gc t bn ngoi a thin h, v chng ri ln trn n, th chng c th ang b sung thm cho l ng ch t kh trong thin h.
37
Nh ng dng ch y quy m l n trong qu ng Ngn h. ( nh: NASA)
Khng r nh ng m my ny l n bao nhiu nhng chng l n u tin c tm th y khi cc nh thin vn n m t s nh sng pht ra t nh ng quasar xa xi ang b h p th b i nh ng v t th n m g n ra c a thin h. Tuy nhin, nh ng kho ng cch kh ng l ng ngha v i vi c khng bi t iHVC c quan h tr c ti p v i qu ng Ngn h m t c u khu ch tn bao quanh thin h hay khng, hay chng t n t i bn ngoi n. gi i quy t v n ny, Nicholas Lehner v Jay Christopher Howk, thu c tr ng i h c Notre Dame, M, c i ti n k thu t quasar. Thay v quan st cc quasar, chng ti quan st nh ng ngi sao n m bn trong qu ng Ngn h, Lehner ni. C p i tc gi quan st 28 ngi sao trong qu ng Ngn h v i Knh thin vn v tr Hubble, 14 trong s th hi n nh ng v ch ph h p th gi ng v i nh ng quan st quasar ban u s c m t c a m t iHVC c lm sng t . Kho ng cch n nh ng ngi sao ny c bi t, v v th cho bi t kho ng cch t i a c th c c a iHVC hi n nay sp nh p vo D i Ngn h. T i sao thin h c a chng ta khng c n ki t ch t kh?
38

Vi c bi t c kho ng cch trn ch m i l c m nh th nh t trong tr chi ghp hnh. Kh i l ng c a iHVC t l v i kho ng cch bnh phng, Lehner gi i thch. Lehner v Howk sau s d ng nh ng quan st quasar ban u l p m hnh s phn b c kh nng c a nh ng iHVC ny trn b u tr i. Bi t c chng u, chng ch a bao nhiu ch t kh, v chng ang chuy n ng bao nhanh cho php hai nh nghin c u c tnh c bao nhiu cl s ri ln D i Ngn h m i nm. Chng ti d on c t 0,8 n 1,4 l n kh i l ng m t tr i v t ch t t IhVC ri ln D i Ngn h m i nm, Lehner ni. So v i s c tiu th 0,6 1,45 kh i l ng m t tr i m i nm trong s hnh thnh sao, h c m t cu tr l i c kh nng cho cu h i t i sao thin h c a chng ta khng c n ki t ch t kh: n ang trng d ng ch t kh t khng gian gi a cc sao. H tm ra con s th n k, pht bi u c a Filippo Fraternali, nh nghin c u iHVC t i tr ng i h c Bologna, Italy. Khng ph i l 0,1 hay 100 l n kh i l ng m t tr i ang ri vo m i nm, m r t g n v i m t y l m t k t qu quan tr ng, ng ni. Tuy nhin, k t qu khng h n l ch t ch . l cch ti p c n h p l, nhng c nh ng gi thuy t l n c th lm thay i p s cu i cng i m t cht, Fraternali gi i thch. ng mu n th y m u d li u l n hn nhi u so v i con s 28. Kh m c c k t qu th ng k h p l trn m t m u c nh nh th , ng ni. Nghin c u ny cng b trn t p ch Science. Ngu n: physicsworld.com
39
Qu kh
c a nh ng ti u hnh tinh g n Tri t
Thi t b thu gom m u c a t h p Hayabusa lc m ra. ( nh: JAXA/ISIS)
Tm nm sau khi s m nh Hayabusa ln ng i thu gom v t ch t t m t ti u hnh tinh g n Tri t, nh ng phn tch khoa h c u tin c a nh ng m u ny c cng b . Trong s nh ng k t qu do m t i khoa h c qu c t cng b l s khm ph ra nh ng chondrite ph bi n tm th y trn Tri t c ngu n g c gi ng nh ti u hnh tinh lo i S ny. i u c ngha l nh ng thin th ch ri vi trn a c u c th ch a thng tin b o t n v h m t tr i s khai. S m nh Hayabusa, do C quan v tr Nh t B n JAXA phng ln h i nm 2003, c thi t k h cnh ln ti u hnh tinh Itokawa m t v t th di 500m n m cch Tri t ch ng 300 tri u km v l y m u v Tri t vo nm 2007. Nhng sau khi h cnh ln b m t Itokawa thu gom m u vo thng 11/2005, nh ng tr c tr c k thu t do tai l a m t tr i gy ra lm hon ngy v c a s m nh thm ba nm n a. Cu i cng, n p xu ng C m a Woomera mi n nam Australia, vo thng 6/2010, v t h p ph n l n cn nguyn v n ch a 1500 h t b i ngoi a c u c g i v Nh t B n nghin c u. m K t qu c b n c a vi c phn tch 40 h t b i m cc nh nghin c u kh o st xc nh n ni m tin r ng a s thin th ch tm th y trn Tri t chng ta, g i l chondrite th ng, ra i t nh ng ti u hnh tinh lo i S nh Itokawa. M c tiu chnh c a s m nh Hayabusa l ch ng

minh nh ng ti u hnh tinh lo i S l nh ng v t th h m t tr i nguyn th y ghi l i l ch s lu i c a nh ng s ki n h m t tr i s khai.
M t h t b i Itokawa nhn qua knh hi n vi quang h c. H t b i l trong su t, nhng ch a nh ng th vi en nh . B m t c a h t ny b bi n tnh b i th i ti t v tr . ( nh: JAXA/ISIS)
Tomoki Nakamura thu c tr ng i h c Tohoku, Nh t B n, v cc ng nghi p l nh ng ng i u tin phn t v t ch t b m t l ng l o trn, hay regolith, c mang v , s d ng knh hi n vi i n t v k thu t nhi u x tia X. Trong nh ng th nghi m c a mnh, chng ti phn tch t ng h t n b ng cch p d ng nh ng k thu t khc nhau bi t nh ng m t khc nhau c a h t [m u]. Chng ti c n ch ra v t ch t ti u hnh tinh l gi ng h t v i cc thin th ch chondrite, v chng ti bi t r ng chondrite l v t ch t nguyn th y nh t trong h m t tr i, Nakamura m t trong cc tc gi c a lo t 6 bi bo ng trn t p ch Science s ra tu n ny, cho bi t. Ton b su bi bo u do cng m t i vi t, v i nh ng tc gi ng tn khc

nhau kh o st nh ng phng di n khc nhau c a nghin c u trn ti n hnh v i nh ng k thu t khc nhau. Bi bo u tin cho bi t cc m u regolith cho th y d u hi u c a nh ng ch n ng va ch m v m t l ng l n nhi t. i u ny cho th y ti u hnh tinh trn ch u m t s ti n ha nhi t khi ph n bn trong t t nng ln v t t i nhi t c c i 800oC, tr c khi n ngu i xu ng tr l i r t t t . V nhi u h t nghin c u ch u nhi t cao ny, nn i u ny cho th y cc h t trn b m t c a ti u hnh tinhh trn ban u l m t v t th l n hn nhi u ch u m t v va ch m l n. S gi m c x y ra trong m t c va ch m l n lm ph v v t th m ch ng 20 km thnh nh ng m nh nh hn; m t s m nh nh p tr l i t o thnh ti u hnh tinh Itokawa 0,5 km [hi n nay], Nakamura ni. Gi th cc nh nghin c u tin r ng th i i m hnh thnh Itokaea li ng c n h m t tr i s khai ch ng 4,5 t nm tr c. K t qu a d ng Nh ng bi bo khc do nhm tc gi cng b bao qut nhi u ti m t ti kh o st t s ng v oxygen v hm l ng nguyn t th y u trong cc h t Itokawa, cn m t ti khc lin h nh ng ti u hnh tinh lo i S v i cc thin th ch chondrite. M t bi bo khc nghin c u cc qu trnh di n ti n c a b m t ti u hnh tinh. Bi bo ny d n ra k t qu l cc h t trn b m t tr c tin c hnh thnh b i s phn m nh c a kh i l n hn. Ngoi ra, vi c h ng ch u gi m t tr i lm thay i mu s c c a cc h t v ho t ng a ch n trong vng a hnh ph ng d n d n lm gi m c c a chng. M t nghin c u khc so snh b i Itokawa v i regolith thu m u t M t trng, cho th y c nh ng khc bi t ha h c gi a b i m t tr i v m u Itokawa. Cc nh nghin c u quy nh ng khc bi t ny cho s bi n i ha h c do th i ti t v tr v va ch m thin th ch trn b m t ti u hnhy tinh. Bi bo sau cng kh o st cc ng v kh hi m helium, neon v argon l p b n l ch s h ng x gi m t tr i v tia v tr trn b m t ti u hnh tinh. i nghin c u tm th y Itokawa lin t c m t v t ch t b m t c a n t c hng ch c cm trong hng t nm. Nakamura ni ng kh b t ng khi th y nh ng h t ti u hnh tinh trn l i gi ng v i cc chondrite n v y. Khi ti phn tch cc h t, ti lun c m th y mnh ang phn tch cc thin th ch, ng ni. ng cn cho bi t nh ng k t qu trn gip hi u r hn s hnh thnh ti u hnh tinh. Cc h t l y v t ti u hnh tinh Itokawa l r t nh , ph n l n d i 0,1 mm. Nhng qua phn tch ny, gi th chng ta c m t s hi u bi t c n k v l ch s c a s hnh thnh ti u hnh tinh. Nh ng h t nh xu y mang l i cho chng ta m t b t ng l n. Ngu n: physicsworld.com
42
Pht hi n hnh tinh kim cng

Ch c ch n b n s g i y l m t khm ph qu gi. Cc nh thin vn h c tin r ng h pht hi n ra m t hnh tinh c c u t o g m ton kim cng. Cc nh khoa h c t i tr ng i h c Machester ngh r ng h vn mn b n c a m t v t th t ng l m t ngi sao s trong D i Ngn h nay bi n i thnh m t hnh tinh nh . i nghin c u ban u pht hi n ra m t ngi sao l , g i l m t pulsar, v ti p t c nghin c u n v i m t chi c knh thin vn t t i m t i thin vn Cheshire. Cc k t qu a cc nh khoa h c n ch pht hi n ra s c ht h p d n c a m t hnh tinh ng hnh nh ang quay xung quanh pulsar trn. Pulsar l nh ng ngi sao nh ang quay trn c ng knh cha t i ch c d m c b ng m t thnh ph nh - v pht ra sng v tuy n. i nghin c u, bao g m cc nh khoa h c ng i Australia, c, Italy v M, ngh r ng hnh tinh kim cng trn l tn d c a ngi sao ban u, a ph n kh i l ng c a n b rt v pha pulsar. Hnh tinh ng hnh trn c kch c nh , r ng cha t i 40.000 d m kho ng b ng nm l n ng knh Tri t. Nhng n g n pulsar nn n u n to hn m t cht th n s b x to c ra b i l c ht h p d n c a ngi sao quay trn hn 10.000 vng m i pht v c kh i l ng ch ng 1,4 l n kh i l ng m t tr i. Thnh vin i nghin c u, ti n s Michael Keith cho bi t: Tn d ny c kh nng ph n l n l carbon v oxygen, v m t ngi
sao g m nh ng nguyn t nh hn nh hydrogen v helium s qu l n ph h p v i s vng qu o o c.
Hnh tinh kim cng
T tr ng tnh c cho bi t ch t li u ny ch c ch n d ng k t tinh, ngha l, m t ph n l n c a ngi sao c l gi ng v i kim cng. Pulsar trn, tn g i l PSR J1719-1438, v hnh tinh c a n l b ph n thu c m t ph ng sao c a D i Ngn h v n m cch xa chng ta 4000 nm nh sng trong chm sao Serpens. Hnh tinh trn quay xung quanh pulsar m i vng ch m t hai gi m i pht, v kho ng cch gi a hai v t th kho ng ch ng 373.000 d m hi nh hn bn knh m t tr i c a chng ta m t cht. M c d c kch c nh , nhng hnh tinh trn c kh i l ng hi nh nh hn M c tinh. Kho ng 70% trong s nh ng pulsar mili giy c nh ng ng hnh thu c lo i ny. Ngu n: Daily Mail
43
Dy nano zigzag i u ha chuy n ng Brown

Cc nh v t l M v a t o ra m t ci b y t c kh nng ch a nh ng h t vi m b t ch p chuy n ng Brown c a chng. Ci b y trn, xy d ng trn m t dy nano t ha, hnh zigzag, c th gip cc nh nghin c u ti n hnh nh ng th nghi m ha h c ho c sinh h c trong m t mi tr ng vi l ng, trong ch t l ng b giam c m hnh h c n c p d i mili mt. Vi l ng h c l m t lnh v c m i xu t hi n nghin c u s bi n d ch nh ng l ng ch t l ng pico lt qua nh ng knh r ng micron. Kh nng ti n hnh nh ng php o trn nh ng i l ng nh xu l h u ch cho nhi u nh nghin c u trong lnh v c ha h c, sinh h c v y khoa, nh ng ng i lm vi c v i nh ng ch t li u t ti n, ho c kh t ng h p, th d nh nh ng lo i thu c m i. Ngoi ra, m t s h vi l ng cn c th h p nh t v i nhau, cho php t o ra n n t ng phng th nghi m trn con chip dng trong nghin c u nhi u qu trnh ha h c cng lc. Tuy nhin, yu c u ch y u c a vi l ng h c v cng ngh nano l kh nng thao tc ng i c a cc v t trong t m 100nm n 10 m, trong nh ng chuy n ng ng u nhin, do nhi t chi ph - ci g i l chuy n ng Brown gi vai tr to l n. Nh ng k thu t khc nhau c nu ra, nhng m i k thu t c nh ng h n ch c a n. Ch ng h n, cc nhp quang c th b y nh ng h t v i i n tr ng t o ra b i m t chm laser t p trung, nhng qu trnh ny c th gy ra s nng ln c c b . Trong khi , nhp i n mi ho t ng b ng cch thi t l p m t i n tr ng gi a hai i n c c, nhng nh ng d ng c ny c th p d ng n mi tr ng c c b .
Dy nano zigzag v i nh ng ci b y t t i m i xoy, chng c th tri bu c cc h t t tnh. nh: A Chen/ i h c Ohio http://thuvienvatly.com 44

C n i u khi n t tnh zigzag Nay Aaron Chen v cc ng nghi p t i tr ng i h c Ohio Columbus, M, v a i t i m t ci b y h t c th tiu bi u cho m t cch trnh nh ng kh khn ny. Ci b y g m m t dy t tnh b ng s t v cobalt m cc nh nghin c u t o thnh hnh zigzag trn m t b m t silicon. Tr c tin, cc nh nghin c u t m t t tr ng m nh sao cho cc i m t ha c a dy h ng vo ho c h ng ra xa m i xoy, t o ra nh ng tr ng d ng n c c tc d ng nh nh ng ci b y t t i cc xoy. Sau , h t nh ng t tr ng y u hn, lm thay i s c m nh c a ci b y v, do , lm thay i hnh tr ng c a cc h t. Cc h t m Chen v nhm c a ng s d ng l s t oxide gi trong m t polymer, v i bn knh t ng c ng 0,28 ho c 0,6 m. Thnh ph n ny mang l i cho cc h t m t c tnh siu thu n t , nn chng c th b t ha trong t tr ng tng i y u c a b y m khng bi u hi n b t k s t ha tn d no. S d ng m t camera CCD, cc nh nghin c u nhn th y cc h t v n trong b y trong vng 100nm. Ni cch khc, ci b y c th i u h ng chuy n ng Brown c a m t h t ch khng tri ch t n hon ton. Tn thnh v ph n i Stephen Russek, m t nh v t l t i Vi n Tiu chu n v Cng ngh qu c gia Colorado, M, g i cng trnh trn l m t ti n b ng k . Ngoi vi c c th khu bi t v b y m t h t t i m t v tr nh t nh, Chen v cc c ng s cn cho th y h c kh nng i u khi n chuy n ng Brown c a n, l m t b c quan tr ng trong vi c i u khi n ng l c h c ph n ng c a [b t k] phn t sinh h c g n k t no, ng ni. Nhng ng cho bi t thm C s v t l trn l c i n v t ph chnh v a nu l m t pht tri n cng ngh ch khng ph i m t s lm sng t c a hi n t ng v t l m i. S i u khi n chuy n ng Brown ch l m t trong [m t vi] thng ging ng u nhin c n ph i i u khi n cho php i u khi n chnh xc cc qu trnh sinh h c trong ng nghi m v trong c th s ng. Lars Egil Helseth, m t chuyn gia v b y t t i tr ng i h c Bergen Na Uy, tn thnh r ng v n c nh ng h n ch trong k thu t c a cc nh nghin c u Ohio. C u trc vi m c a h l c nh, v khng th chuy n ng ra xung quanh b t gi nh ng h t nh nh ng i ta c th lm v i b y quang v nh ng thnh domain t tnh linh ng, ng ni, l m t tr ng i cho nhi u ng d ng i h i nh ng ci b y linh ng. ng cn cho bi t cc tc gi s d ng m t c u trc c micron, c ngn c m s giam c m v i u khi n trong nh ng th tch r t nh . M c d cc b ph n [c a th nghi m trn] l p, nhng ti tin r ng c n c nh ng gi i php khc p ng cc yu c u c a sinh l h c, ch ng h n, ng ni. Tuy nhin, Chen v cc ng nghi p hi n c k ho ch m r ng k thu t c a h b ng cch chuy n ra kh i vi c i u khi n t ng h t ring l . Vi c nghin c u nh ng h t b i tng tc nh th no bn trong m t ci b y nh th ny s l m c tiu chnh ti p theo c a chng ti, ng ni. Ngu n: physicsworld.com
45
Dng tia X kh c m ch i n siu d n

C th ch t o nh ng m ch i n g c siu d n n gi n b ng cch s d ng m t chm tia X i u khi n v tr c a cc nguyn t t p ch t bn trong m t ch t li u thch h p. l vi n c nh m m t nghin c u m i c a cc nh v t l Italy v Anh mang l i. Nghin c u cho bi t lm th no nh ng vng nh xu c a h p ch t ng oxide c th bi n i thnh ch t siu d n b ng cch chi u tia X c ng cao vo chng. V i s pht tri n thm, k thu t trn c th dng ch t o nh ng m ch i n ch a nh ng d ng c giao thoa l ng t siu d n (SQUID), chng c th c s d ng trong my vi tnh l ng t .
c nh ng tnh ch t siu d n ring c a chng nh cch th c cc ion oxygen t p ch t phn b trong nh ng l p n m gi a ng oxide. Th t v y, nhm c a Bianconi tm th y khi lanthanum ng oxide ang siu d n, cc ion oxygen bi u hi n m t ki u hnh fractal. Tr t t t m t tr t t Trong nghin c u m i, Bianconi v cc ng nghi p s d ng tia X nghin c u s di n ti n theo th i gian c a lanthanum ng oxide. Lm vi c t i synchrotron ELETTRA Trieste, tr c tin i nghin c u lm nng m u ch t ln kho ng 50oC t o ra s m t tr t t nh ng ion oxygen. Sau , h h m u xu ng nhi t phng v m t chi u tia X c a c s trn vo m u, ng th i s d ng m t my d CCD ghi l i tia X ph n x t b m t c a m u. Khi c ng chm tia tng i th p, cc ion v n m t tr t t . Chnh xc hn th i nghin c u tm th y nhi u vng nh c tr t t nhng khng c nh ng vng no l n hn, ngha l ch t li u khng siu d n. Nhng m t khi c ng chm tia v t qua m t ng ng nh t nh, cc nh nghin c u pht hi n th y nh ng vng l n c tr t t b t u xu t hi n v k t qu l ch t li u ang siu d n. H cn nh n th y th i gian c n thi t t t i tr ng thi siu d n ny ph thu c vo c ng c a chm tia. S siu d n gi ng nh m t cy xanh v y, Bianconi ni. N c n m t c ng nh sng t i thi u nh t nh v khi n s l n d n ln. Kh c thnh dy d n Sau , cc nh nghin c u thu h p chum tia X xu ng cn ch ng m t ph n m i c a m t mili mt b ngang v nh n th y nh ng vng d ng fractal ch xu t hi n
46
M t ngy no , ng i ta c th dng nh ng chm tia X ghi nh ng m ch i n siu d n, nh m t trong hnh trn. ng li n nt l ng d n i n v cc vng khuyn bi u di n nh ng l p ti p xc siu d n. Tr ng thi c a nh ng l p ti p xc c th hi n b ng mi tn mu . ( nh: UCL)
H i nm ngoi, m t i nghin c u, do Antonio Bianconi thu c tr ng i h c Rome "La Sapienza" ng u, s d ng tia X kh o st c u trc c a lanthanum ng oxide, l m t ch t siu d n nhi t cao. M t s nh v t l tin r ng nh ng h p ch t ng oxide bi t g i l cuprate

ch chm tia i t i m u ch t. Ni cch khc, m t chm tia X h p, c nh h ng, c th dng kh c nn nh ng dy d n v nh ng b ph n siu d n bn trong m t m u lanthanum ng oxide khng siu d n. V cc nh nghin c u cho bi t qu trnh ny c th l p l i nhi u l n trn m t m u ch t li u, gi ng h t nh m t a compact c th ghi l i nhi u l n. Trong khi b m t c a a compact l s ch nh n v sau ghi b ng tia laser, th trong tr ng h p ny b m t ch t li u c gi tr ng thi m t tr t t c a n b ng m t lu ng khng kh m, m c d Bianconi cho bi t laser cng c th c s d ng. Theo Bianconi, k thu t ny c th dng ch t o nh ng m ch i n ch a cc SQUID, ci c th hnh thnh nn c s c a cc qubit trong my vi tnh l ng t . ng tin r ng k thu t ny d th c hi n hn k thu t in kh c hi n dng s n xu t SQUID v n khng i h i m t n nh y sng v khng c n ha ch t lau s ch m t n . B n chi u tr c ti p tia X ln ch t li u ho t tnh v sau i u khi n tia X gi ng nh c m m t bt ghi v y, ng ni. Bianconi cho bi t nhm c a ng hi v ng ch t o ra cc SQUID theo cch ny, s d ng cc c s c a Trung tm Cng ngh Nano London, do tr ng i h c College London v Imperial College cng qu n l. ng cng tin r ng c th m r ng nguyn l trn ngoi nh ng ch t siu d n, s d ng tia X kh c nh ng m ch i n t khc n a. Nhn xa v tng lai, ng cn hnh dung ra nh ng my vi tnh s d ng k thu t trn c i ti n m ch i n ring c a chng gi i quy t nh ng v n ngy m t ph c t p hn. S d ng nh ng ch t li u ph c t p hn silicon mang l i cho b n s linh lo t to l n hn nh th ny, ng ni. Ngu n: physicsworld.com
Ch ng minh thnh cng ki n trc Von Neumann l ng t

Cc nh v t l California kh ng nh h l nh ng ng i u tin tri n khai m t phin b n l ng t c a ki n trc "Von Neumann" my vi tnh c nhn. Ho t ng trn nh ng m ch siu d n v tch h p trn m t con chip, d ng c m i c s d ng th c hi n hai thu t ton i n ton l ng t quan tr ng. Ki n trc Von Neumann thng th ng bao g m m t b x l trung tm (CPU) lin k t v i m t b nh lu tr d li u v cc l nh. My vi tnh l ng t , khai thc nh ng hi n t ng thu n ty l ng t nh s ch ng ch t v s v ng vu, trn nguyn t c s c th v t qua m t my vi tnh c i n nh ng nhi m v nh t nh. Tuy nhin, vi c xy d ng m t my vi tnh l ng t trn th c t v n l m t thch th c v cc tr ng thi l ng t m h s d ng th ng kh i u khi n v d b ph h ng. Trong vi c hi n th c ha ki n trc Von Neumann b ng nh ng m ch l ng t siu d n, Matteo Mariantoni v cc ng nghi p t i tr ng i h c California, Santa Barbara, ti n m t b c quan tr ng h ng n m t my vi tnh ho t ng th t s . Mariantoni cho bi t, theo nh ng g m ng bi t, th ng v nhm c a mnh l nh ng ng i u tin t o ra m t phin b n l ng t nh th c a ki n trc trn.
47
chnh gi a nh l m t bus l ng t . M i u bus ny n i v i m t qubit (hai hnh vung trong nh). M i qubit ny sau n i v i m t b nh l ng t . C m t thanh ghi zero n m trong m i hnh vung chnh gi a nh. nh: Erik Lucero
Se duyn CPU v b nh CPU l ng t , hay quCPU, c a nhm nghin c u g m hai bit l ng t pha siu d n (qubit) n i v i nhau b ng m t bus truy n d li u c ng h ng vi sng siu d n. M t qubit pha l m t l p ti p xc Josephson, g m hai mi ng ch t siu d n cch nhau m t hng ro cch i n r t m ng. Cc m c logic 0 v 1 ch ng h n c xc nh b i l ch pha gi a hai i n c c c a l p ti p xc trn. M i qubit c n i v i b ph n b nh truy xu t ng u nhin l ng t (quRAM) c a ring n, b ph n ny g m m t b c ng h ng siu d n lu tr thng tin l ng t d i d ng vi sng b b t gi v m t thanh ghi zero m t h hai m c xa m t qubit thng tin. quRAM tc d ng hi u qu gi ng nh RAM bnh th ng b o qu n b n ch t l ng t - nh s v ng vu c a thng tin m n lu tr .
48

Bus truy n v quRAM ho t ng nh ng t n s c nh, trong khi t n s lm vi c c a m t qubit bi n thin khi c nh ng xung z c bi t tc d ng vo. Khi t n s c a m t qubit kh p v i t n s c a quRAM ho c bus, th thng tin l ng t c th trao i gi a hai bn.
Ki n trc Von Neumann l ng t : Hai qubit n i v i m t bus l ng t , hi n th c ha m t quCPU. M i qubit i cng v i m t b nh l ng t v m t thanh ghi zero. B nh l ng t cng v i thanh ghi zero t o thnh quRAM. nh: Peter Allen, UCSB
Nh ng php tnh l ng t th c hi n m t php tnh, i c a Mariantoni b t u v i nh ng qubit m t i u h ng t nh ng b ph n khc. Sau th a nh ng xung vi sng vo, cho h t i thng tin l ng t , tr c khi thi t l p nh ng xung z trao i thng tin. Cc php tnh l ng t c th c hi n b ng cch a vo th n tr ng nh ng chu i xung nh t nh. Trong m t th nghi m, i nghin c u th c hi n php bi n i Fourier l ng t v i tin c y qu trnh l 66%. Trong m t th nghi m khc, Mariantoni v ng nghi p s d ng h tri n khai m t c ng pha Toffoli OR ba qubit v i tin c y pha 98%. C hai php tnh ny u c xem l thi t y u i v i s ho t ng c a my vi tnh l ng t th c t . Nh ng con s qu gi ny l r t ng khch l , Mariantoni ni. Tuy nhin, nh ng con s trn 98% ho c cao hn s l c n thi t cho m t my vi tnh l ng t ho t ng trn th c t . Th i gian k t h p lu M t c i m quan tr ng khc c a h l b nh l ng t c th gi thng tin l ng t lu hn nhi u so v i cc qubit. Th i gian k t h p lu nh th l m t yu c u th c t khc c a m t my vi tnh l ng t . Trong khi tin c y cc tr ng thi qubit gi m xu ng d i 20% sau kho ng 400 ns, th tin c y c a cc b nh v n trn m c 40% trong t nh t l 1,5 s. i nghin c u hi n ang tm cch tng s l ng d ng c l ng t tch h p trn m t con chip. Theo Mariantoni, trong khi vi c tng c ng tch h p l kh d , th vi c i u khi n nh ng con

chip nh v y c n nhi u php tnh l ng t hn. i u ny c ngha l th i gian k t h p c a t ng b ph n n l ph i c nng ln yu c u v n cn l thch th c. i nghin c u hi n ang x l v n ny b ng cch tm nh ng phng php c i ti n ch t l ng c a ch t li u i n mi v kim lo i dng ch t o nh ng d ng c trn. Nghin c u cng b trn t p ch Science. Ngu n: physicsworld.com, PhysOrg.com
Chm sng xoy nh lu t Snell c n nng c p

M t nhm nghin c u qu c t v a pht tri n m t phng php m i i u khi n nh sng b ng cng ngh nano. K thu t trn t p trung vo ranh gi i gi a hai mi tr ng, nh khng kh v n c, xem b n thn ranh gi i l m t mi tr ng th ba. i u ny cho php cc nh khoa h c lm ch nh ng chm nh sng ph n x v khc x theo ki u khng th lm c v i ch t li u t nhin, t o ra thi t k nh sng. Cc nh khoa h c, lm vi c t i tr ng i h c Harvard M, kh ng nh khm ph c a h truy n c m h ng cho h ngh ra m t bi u di n t ng qut hn c a nh lu t Snell, nh lu t d on ng i xc nh b i m t chm nh sng truy n t mi tr ng ny sang mi tr ng kia. K t qu ny c th gip thi t k nh ng b ph n quang h c m i nh th u knh ph ng v knh phn c c. T i ranh gi i S ph n x v khc x x y ra khi nh sng i qua ranh gi i gi a hai mi tr ng khc nhau, m t gc nh t nh no . Theo l thuy t quang h c c i n, chnh gc t i ny v tnh ch t quang h c c a hai mi tr ng xc nh gc khc x v gc ph n x . Nhng nay Nanfang Yu v cc ng nghi p thu c nhm nghin c u Capasso v a ch ng t r ng n u ranh gi i c ch a nh ng c u trc c p b c nano, th nh ng nh lu t ny c n ph i c nng c p. S ph n x v khc x thng th ng xem ranh gi i gi a hai mi tr ng l m t m t phn chia hai mi tr ng. Ci thc y chng ti [nghin c u] l cu h i: T i sao khng xem l p ti p gip l m t mi tr ng ho t ng th ba?, Yu ni, ng l tr ng nhm tc gi c a m t bi bo cng b trn t p ch Science. Chng ti nh n th y n u chng ta xy d ng c u trc l p ti p gip m t cch nhn t o b ng cng ngh nano, th n c th mang l i m t l ch pha t ng t v m t s tr th i gian gi a chm nh sng t i v cc chm ph n x v khc x , ng gi i thch. Yu cho bi t y l l n u tin c ng i thao tc v i l p ranh gi i gi a hai mi tr ng trong ch quang h c. Th t th v , hng th p k tr c, nh ng ng i nghin c u trn vi sng v sng mili mt ch ng minh ci g i l ma tr n ph n x v ma tr n truy n qua c th nh

hnh nh ng chm tia ph n x v truy n qua. M i lin h gi a nghin c u v cc k t qu c a chng ti l c hai u s d ng s bi n i pha t ng t i cng v i cc c ng h ng anten, Yu ni. Nhng nghin c u khng xt c p nano v cc c u trc c lin quan khng th xem l l p ti p gip hay ranh gi i v kho ng cch gi a cc thnh ph n ma tr n l l n hn b c sng.
Nanfang Yu v cc ng nghi p t o ra nh ng hi u ng quang k l , nh nh ng chm sng xoy ki u inh c, b ng cch cho nh sng ph n x kh i m t b m t ph ng x l c u trc nano. Hng trn l nh th c nghi m, hng d i l nh m ph ng. ( nh: Nanfang Yu)
nh sng k qui i Harvard s d ng nh ng anten plasmon b ng vng hnh ch V hay cc pixel phn b trn bnh x p silicon d i d ng nh ng b c ng h ng quang. Ma tr n trn c c u trc trn m t c p b c nh hn nhi u so v i b c sng c a nh sng t i, cho php ranh gi i x l k thu t gi a khng kh v silicon truy n m t l ch pha t ng t hay s gin o n pha cho nh sng truy n qua. Yu trnh by r ng, trong khi nghin c u tr c y t p trung vo vi c c i thi n cc tnh ch t tr ng g n c a anten quang h c, th nhm c a ng s d ng m t tnh ch t c ph n b lng qun c a nh ng c u trc nh th - ph n ng pha c a chng. l ch pha gi a nh sng t i v nh sng tn x bi n thin ng k trn m t c ng h ng anten. B ng cch i u khi n cc anten nh ng i u ki n c ng h ng khc nhau, h thu c m t ng ng r ng c a l ch pha v do , s tr th i gian. Th c t th m i anten b t gi nh sng t i, lu gi n trong m t th i gian cho tr c v sau pht nh sng ra tr l i vo khng gian t do.
51

L p ti p gip c a cc nh nghin c u c thi t k t ng pixel d i d ng m t d i b c ng h ng quang, sao cho c u trc c a ma tr n xc nh l ch pha. Lm nh v y, h c th thao tc l p ti p gio lm ph n x ho c khc x theo nh ng h ng b t k, cho php m t m c t do l n trong vi c nh hnh nh sng. Th d , nh sng ang i t i m t gc no c th b ph n x v pha ngu n sng chng ti g i hi n t ng ny l ph n x m v chm tia ph n x thng th ng h ng ra xa ngu n sng, Yu ni. Cn c s khc x m, trong nh sng khc x b cong theo chi u ngh ch so v i d on c a nh lu t Snell. Yu cho bi t c hai gc t i h n cho s ph n x n i ton ph n, ph thu c vo h ng tng i c a nh sng t i v h ng c a gradient tr pha trn l p ti p gip.
Trong hnh trn, tia sng i t i vung gc v i b m t, t d i ln. Cc b c ng h ng bn tri gi nh sng trong th i gian lu hn cc b c ng h ng bn ph i m t cht, nn u sng ( ng mu ) truy n i xin gc. Khng c ma tr n trn, n s song song v i b m t. ( nh: Nanfang Yu)
Trong m t trong nh ng th nghi m h th c hi n, cc nh khoa h c cho tia sng i t i vung gc v i b m t, t d i ln, trong nh sng tn x truy n i xin gc, thay v vung gc v i b m t ( l cch n truy n i t nhin), do c u trc bi n theien c a cc anten (xem hnh). H cn t o ra m t chm sng xoy m t dng nh sng xo n hnh inh c t m t b m t ph ng (xem hnh). Quang h c tch h p Cc nh nghin c u hi n ang kh o st nh ng ng d ng nh th u knh ph ng c th h i t nh m khng c n m t th u knh ghp hi u ch nh quang sai. u i m c a l p ti p gip plasmon l n n n ra u sng quang thch h p sau khi nh sng i qua n, khng gi ng nh nh ng b ph n quang h c thng th ng nh th u knh kh i, chng ho t ng trn s tch gp pha d n d n d c theo quang trnh thay i u sng c a nh sng ang truy n. u i m ny khi n thi t k c a chng ti thu n l i cho quang h c tch h p, Yu ni. ng kh ng nh r ng m t s thi t k c a h - nh chm sng xoy ho t ng kh t t nn h th t s khng mu n nh ng kh khn chnh trong vi c ch t o nh ng b ph n quang ph ng c ch trong ng ng
52

b c sng di (h ng ngo i trung v h ng ngo i xa). Tuy nhin, i v i ng ng b c sng ng n hn, h c n tm m t thi t k b c ng h ng phi kim lo i t t hn. Ngu n: physicsworld.com
Dng radar theo di sng th n

Theo m t nhm nh v t l a c u, sng th n, th d nh t sng tn ph Nh t B n h i thng 3, c th theo di b ng m t h th ng c nh bo s m d a trn nh ng php o radar. Sng th n l n c th pht sinh b i m t s hi n t ng a ch t, nh ng t, tr t t v ni l a i dng phun tro. Khi kh i pht trong i dng su th m, nh ng con sng ny c th truy n i t c v t qu 800 km/h, nhng do b c sng r t di c a chng nn bin c a chng t i m t n c l r t nh , khi n chng kh b pht hi n. Khi sng th n i t i t li n, ph n l n nng l ng c a n t p trung vo m t con sng kh ng l , th ng mang l i nh ng k t qu tn kh c. h n ch tc ng c a nh ng th m h a ny, cc chnh ph nn pht hi n ra sng th n cng s m cng t t v c hnh dung nh ng con sng kh ng l s c di n m o ra sao khi chng i vo vng duyn h i. nh ng vng c th m l c a tng i d c, th d vng b bi n pha ty n c M, m t s quan st nh l ng tr c ti p c a sng th n l c th n u s d ng cc b c m bi n p su t n c su quan st s bi n thin cao c a m t bi n. Nhng nh ng vng c th m l c a r ng hn, nng hn, nh vng ng Nam v b bi n pha ng n c M, tnh hi u qu c a nh ng h th ng ny b h n ch .
Nh ng vng mu xanh sng v i th m l c a nng l ni k thu t m i d bo sng th n d a trn radar ny c th l hi u qu nh t. ( nh: John Largier, i h c California) http://thuvienvatly.com 53

Nay m t phng php khc xy d ng trn radar c pht tri n b i m t nhm nh nghin c u California, cng v i cc ng nghi p Nh t B n. K thu t c a h khai thc th c t l nh ng m ng l i radar duyn h i c nhi u qu c gia s d ng th ng xuyn o nh ng dng n c m t. Thay v theo di sng th n m t cch tr c ti p, k thu t trn s d ng nh ng tn hi u ny nh n ra nh ng dng ch y b t th ng pht sinh b i nh ng con sng kh ng l khi chng lan i trn i dng. ch ng minh tnh kh thi c a k thu t c a h , cc nh nghin c u cho bi t h c th ti t o di n m o c a t sng th n m i y Nh t B n, x y ra hm 11 thng 3 do tr n ng t 9,0 Richter b bi n Sendai. H phn tch s li u thu b ng nm tr m radar cao t n phn b trn 8200 km b bi n Nh t B n v California. B ng cch k t h p ba lo i phn tch khc nhau, cc nh nghin c u c th nh n ra sng th n b ng ba t n s khc nhau c a tn hi u radar; 5 MHz, 13,5 MHz v 42 MHz.
(a) B c Thi Bnh Dng v a i m c a radar Nh t B n v California cung c p s li u cho nghin c u m i. (b) a i m ng t Nh t B n v radar Hokkaido. (c) K t qu o su t radar v v n t c lan t a o b ng radar Kinaoshi lc 21:00 JST ngy 11/3/2011. ( nh: Belinda Lipa) http://thuvienvatly.com 54

Cc nh nghin c u cng b k t qu c a h trong m t bi bo ng trn t p ch Remote Sensing d i tn tc gi tr ng nhm Belinda Lipa thu c Trung tm C m bi n i dng California. H ni sng th n Nh t B n c th pht hi n ra 45 pht tr c khi n i t i my do th y tri u d ng c o m c n c bi n v pht hi n sng th n g n nh t. Tuy nhin, cc nh nghin c u lm sng t r ng cc tn hi u ch c th pht hi n ra m t khi sng th n i t i m t th m l c a. y l nguyn do k thu t trn c th mang l i s c nh bo s m khi sng th n i qua nh ng th m nng r ng nh vng th m ven bi n Nh t B n v n c Anh. Do tnh a d ng v su c c b , nn c s bi n thin ng k v th i gian c nh bo, cc nh nghin c u cho bi t. Theo h , nh ng th i gian ny bi n thin t hng pht b bi n Thi Bnh Dng n c M n hng gi m t s khu v c thu c vng duyn h i i Ty Dng v ng Nam . Christophe Vigny, m t nh a ch n h c t i tr ng Ecole Normale Suprieure (ENS) Paris, tin r ng h th ng m i c tri n v ng v n s d ng nh ng thi t b trn b bi n v n d duy tr nh ng h th ng trn i dng. Tuy nhin, Vigny c nh bo r ng h th ng trn v n c n c ch ng minh th c t tr c khi n c xem l hi u qu . Lipa v nhm c a b hi n ang d nh pht tri n nghin c u c a h qua vi c kh o st thm s li u thu t radar duyn h i vng b bi n b c i Ty Dng. H cho bi t m t phn tch chi ti t hn c a nh ng tn hi u radar y u hn c th d n t i m t ci nhn c o v s truy n i c a sng th n v tng tc c a n v i th m i dng. Ngu n: physicsworld.com
55
nh B n nhng vng trn ma trn ng la

Nghin c u nghim tc v nh ng vng trn hoa mu lu nay b xem l m t ti ru ria. Nhng nh Richard Taylor trnh by, vi c khm ph lm th no nh ng hnh nh ph c t p nh t y c t o ra c th c ng d ng i v i lnh v c sinh l h c.
S hnh thnh hoa mu theo d ng t p h p Mandelbrot ( nh: David Parker/Science Photo Library)
Ickleton, g n Cambridge, Anh qu c, thng 8 nm 1991.
56

M t bu i t i thng 7 nm 1996, ti ang trn m t qun r u g n Avebury Wiltshire, th ng th c m t k ngh cu i tu n quanh khu di tch ti n s mi n nam n c Anh. Lc n a m, ti th c gi c tr c m thanh su t so t c a ba ng i n ng ang ni chuy n trong nh xe d i qun. H h i xung quanh m t t gi y l n, v sau 15 pht th o lu n ln lt, h bi n nhanh xu ng m t con ng lng. Bu i t i hm , 194 vng trn hoa mu tr i r ng t ng c ng 115m xu t hi n trn m t cnh ng ln c n t i Windmill Hill. Hnh d ng c a chng, suy ra t m t phng trnh do Gaston Julia pht tri n h i nm 1918, g m nh ng vng trn v ch ra ba fractal qu n vo nhau (hnh 1). Hnh d ng B ba Julia ny trn phng di n ton h c r t ph c t p: n t n th p nin 1980, ngay c nh ng my vi tnh tn ti n nh t cng khng c cng su t c n thi t t o ra n trn mn hnh. Ph i chng ba ng i n ng t o nn hnh d ng trong m t cnh ng la m ch trong vi gi ng n ng i c a m t m ma h? V n u ng nh th th h lm nh th no? Ch ng 15 nm tri qua, cc nh khoa h c v n khng bi t cu tr l i. V i hn 10.000 hnh d ng c l p t li u theo nm thng, s hnh thnh nh ng hnh d ng l trn cnh ng v n l m t b n khoa h c l n, m t b n di n ra trn nh ng cnh ng c a chng ta v l ngu n c p lng th c c a chng ta - t c m t s ki n trn ton th gi i trong m i m ma h. Cc nh v t l ng i nghim tc v nh ng k thu t t o vng trn hoa mu ti n xa v i nh ng ki n th c th v , trong c m t s d n t i nh ng ti n b th t s , th d nh m t k thu t c c p b ng sng ch tng t c s sinh tr ng hoa mu. V i nh ng cng b m i y r ng s bi n i kh h u v t qua s tng tr ng hoa mu 3%, nh ng ti n b nh th mang l i nh ng ph n th ng r rng ti m nng cho x h i. Nhng nghin c u vng trn hoa mu v n cha phai nh t trong tim, v cc nh v t l d n thn vo n ph i ng u v i s li ko c a phng ti n truy n thng, th n c danh ch i b i, nh ng l thuy t xuyn t c, b ni l thng ng v i ng i ngoi hnh tinh v lm vi c phi l - y l cha k n nguy c b ng nghi p c a h xem l thi u nghim tc.
ng l nh kl xp Yu qui, ngi ngoi hnh tinh, gi lc v nhng kl xp l

Tranh ci v ngu n g c c a nh ng vng trn hoa mu bng pht k t khi chng l n u tin c t ng thu t Anh h i th k 17, v i nh ng con nhm ln, gia sc i ti u, nh ng c p tr n a lng m n v ho t ng c a qu c t la u mang l i nh ng l i gi i thch. Vo nm 1678, m t lo t vng trn Hertfordshire b gn cho ma qu v s sng t o nh th d ng nh n m ngoi kh nng c a con ng i. Theo m t bo co trong m t s ra nm 1678 c a t News Out of Hartfordshire, con yu qui t m i c ng rm v i tnh chnh xc s c trn tu i i v i b t k ng i no m h n [con yu qui] lm trong m t m. Chn hn n a, b n in kh c g i cng v i bi bo trn cn th hi n nh ng thn cy bn trong vng trn b san ph ng ch khng b gy m t th c t ko di cho n ngy nay. Nh ng l i gi i thch khoa h c u tin c a nh ng vng trn hoa mu t p trung vo gi xoy. Nm 1686, nh khoa h c ng i Anh Robert Plot ni t i s hnh thnh vng trn hoa mu theo nh ng dng khng kh t b u tr i th i xu ng. Tng t , nh ng quan st b u tr i m c a m t nh khoa h c khc, John Capron, vo nm 1880 cho th y m t chm c c quang c m ng gi pha trn nh ng m trn c a cnh ng hoa mu b san ph ng (Nature 22 290). Tuy nhin, khi hi n t ng c ghi nh n thm, v nh ng hnh d ng nhi u vng trn, ph c t p hn xu t hi n trn nh ng cnh ng hoa mu, a s cc nh quan st k t lu n r ng nh ng k hi u ton h c chnh xc ny ph i l tc ph m c a sinh v t thng minh. Trong nh ng

th p nin cu i th k 20, k t lu n ny khi d y m t cu c tranh ci si n i ng i-ngoihnh-tinh-hay-ng i- a-c u, v i nh ng nh UFO h c ngng ra khng gian bn ngoi tm nh ng nhn v t sng t o c a nh ng vng trn, trong khi nh ng nh a c u h c t p trung vo vi c sn tm nh ng k l a b p trn hnh tinh chng ta. Cu c tranh lu n ny ph c t p b i th c t cc tc gi (cho d h l ai) r rng l am t ng khoa h c. c bi t, m t hnh d ng xu t hi n g n i thin vn Chilbolton Hampshire c v l m t h i m cho s tm ki m tn hi u thng minh ngoi a c u g i vo v tr h i 30 nm tr c .
Hnh 1. Ngy 29 thng 7 nm 1996, vng trn hoa mu ny xu t hi n trn Windmill Hill g n Avebury, n c Anh. Thi t k c a n d a trn m t phng trnh do Gaston Julia thi t l p vo nm 1918. M t thi t k fractal B ba Julia gi ng nh v y cng c s d ng trong m t vng trn hoa mu Th y S h i nm ngoi. ( nh: Steve Alexander)
Khi cu c tranh lu n bng pht, m t s nh khoa h c ti p t c tm ki m nh ng l i gi i thch t nhin khc. M t trong nh ng ng i n i b t nh t l Terence Meaden, khi y l m t nh kh t ng h c v nh v t l t i tr ng i h c Dalhousie Canada. Vo nm 1980, Meaden trau chu t l thuy t c a Capron, xu t r ng cong c a nh ng s n i mi n nam n c Anh nh h ng n dng kh a phng, cho php gi xoy cn b ng v tr c a chng lu t o ra nh ng vng trn trn cc cnh ng hoa mu.

Nh ng bi n lu n khoa h c nh th nh n l y ln sng ch trch kh c li t vo nm 1991 khi, tr c s hn hoan c a gi i truy n thng n c Anh, hai nhn v t khim t n tu i l c tu n c a h cng khai r ng h t o ra nh ng vng trn hoa mu hn 25 nm. Th vui c a h b t u vo m t m ma h h i gi a th p nin 1970, khi h a s Douglas Bower k l i chi ti t m t cu chuy n v i ng i b n David Chorley c a ng v m t nng dn ng i Australia t ng thu t m t UFO ang bay ln tr i v l i pha sau m t ci t a hnh trn. Khi Bower v Chorley t n b t qun r u v nh trn vng qu n c Anh, h t o ra cc t m ph ng u tin c a mnh. V i vi c lm , hai ng i v tnh lm kh i pht m t cu c u s c ko di 15 nm gi a ngh thu t v v t l h c. Bower v Chorley ang c g ng kh i t o m t tr l a UFO, cho nn khi nh ng l thuy t kh t ng h c c a Meaden v s hnh thnh vng trn hoa mu cho th y d u hi u c a s lnh h i, c p i trn tng s l ng vng trn do h t o ra, hi v ng ch ng minh r ng chng khng c lin quan g n th i ti t. Tuy nhin, Meaden ch ng minh ci ng c l i m t cch sng t o (m c d l v tnh). Vo lc Bower v Chorley l di n tr c cng chng, Meaden chuy n t nh ng hnh nh th i ti t n thu n sang m t xoy plasma i n t th y ng l c, ci c ngha gi i thch khng ch nh ng thi t k nhi u vng trn ph c t p, m cn gi i thch nh ng b my ko lm ng ph ng v nh ng nh sng ma qui i cng v i s hnh thnh c a chng! Ngy nay, v i l i th c a s nh n th c mu n, nh ng l i gi i thch nh th nghe c v nh chu n b s n t tr c. M c d lc cao tranh ci, cha c t i m t nh v t l ngoi Stephen Hawking s n sng ch p nh n m t ph n phin b n c a l thuy t Meaden. Khi cn l t vng trn xu t hi n vng qu g n qu hng Cambridge c a ng h i nm 1991, Hawking c pht bi u v i m t t bo a phng r ng nh ng vng trn hoa mu ho c l tr b p, ho c l c hnh thnh b i chuy n ng xoy c a khng kh.
Hnh 2. Thi t k ch t ng hnh nguyn b n c a Bower v Chorley. ( nh: R Irving v J Lundberg 2006)
B n n ch, hai nh h a s p l i b ng cch t o ra m t hnh nh bao g m hai vng trn v nm hnh ch nh t (hnh 2). Lc ny, th m ch Meaden th a nh n r ng nh ng thi t k ng th ng ny, m cc nh g i l ch t ng hnh, l nhn t o, m c d ng nh n m nh r ng nh ng vng trn n gi n c l v n l h qu c a hi n t ng kh quy n. Sau h t th y,

th m ch sau khi Bower v Chorley th nh n t o ra 250 hnh nh, th v n cn hn 1000 hnh d ng khc cha c l i gi i thch. Nhng s xu t hi n c a nh ng ng th ng khng lm g hn ngoi vi c bc b nh ng nguyn nhn t nhin cho thi t k c a chng. N cn bo hi u m t b c ngo c trong l ch s 400 nm c a nh ng hnh d ng trn cnh ng.
nh dd hr Tdo ra nhng hnh ddng ton hrc

Sau khi Bower v Chorley cng b tr a c a h , nh ng ch t ng hnh m h t o ra khu y ng m t ln sng h a s hoa mu th hai. T ch nh l , nh ng vng trn hoa mu tr thnh m t hi n t ng qu c t , v i hng trm ch t ng hnh ph c t p xu t hi n hng nm trn kh p ton c u hi n nay. M c d c t i hn m t n a s vng trn hoa mu m i nm l n c Anh, nhng cc hnh d ng cng xu t hi n kh p chu u, l n B c v Nam M, Nga, Australia, Nh t B n v n . Nh ng h a s t ng th a nh n t o ra cc vng trn hoa mu tr c y cho bi t h khng bi t ai l ng i gy ra nh ng ki t tc ngy nay. y m t ph n l do nhi u h a s vng trn hoa mu i theo nh ng ti n l do nh ng ng i i tr c h l p ra: t o ra nh ng ch t ng hnh c a h m t cch n danh, d i s bao ph c a bng m, v ch ng l i v t tch g c a bn tay con ng i. M c d nh ng ng i h a s m i l nh ng ng i theo ch ngha truy n th ng xt theo ngha ny, nhng th thu t c a h c s c i ti n l n. Ch ng h n, nh ng ng i h a s ngy nay truy c p my vi tnh, thi t b GPS v laser gip l p ra nh ng khun hnh c a h , trong khi Bower ph i t o ra nh ng ng th ng c a ng b ng m t ci nhn g m m t s i dy trn g n v i ci m l i trai c a ng. Nh ng nh khoa h c t m mu n bi t c s ton h c c a nh ng vng trn hoa mu v chng c ln k ho ch nh th no c hai s ch n l a: h c th ph c kch bi xe c a nh ng qun r u nng thn lc m mu n v i hi v ng b t g p nh ng ng i h a s ang lm vi c; ho c h c th p d ng nh ng k thu t phn tch hnh m u i n k t qu . L ch s cho th y l a ch n ng chn ch n l c tnh r i ro. Nh ng n l c ch p dnh nh ng k thu t l p b n v trn phim gi ng nh l tr chi mo u i chu t gi a ng i h a s v nh nghin c u, trong s ln lt c a ng i h a s th ng mang l i s lng tng i v i ng i nghin c u. Ch ng h n, vo nm 1990, m t k s v l nh nghin c u cc vng trn hoa mu xu t s c, Colin Andrews, ng qun vng Operation Blackbird khng tn tu i, trong c m t vng g n Westbury, Wiltshire, t d i s theo di c a i BBC v c cc s quan B Qu c phng tu n tra. B t ch p nh ng c nh bo nh th , lc r ng sng tinh m c a ngy th hai cho th y nh ng ng i h a s tr n i d i s bao ph c a bng m, ti n hnh tr l a c a h v ch ng l i v t tch g. Cc nh nghin c u qu khch cn v p ph i m t c b m t khc vo nm 1996, l n ny c s can thi p c a phng ti n thng tin i chng, khi m t clip tn g i l Vng trn hoa mu thnh tr c a Oliver (c trn internet) ti t l m t s tri n khai hnh d ng trn m t cnh ng nng nghi p. C l ch ng c g b t ng , a s cc nh khoa h c nghing v pha thi khng ph c kch n a, thay vo h i phn tch hnh m u l i b i nh ng h a s x o quy t ny. Nghin c u tin phong cng b vo nm 1996 trn t Science News (150 239) c a Gerard Hawkins (ng i khi l m t nh thin vn t i tr ng i h c Boston, Hoa K). ng kh o st nh ng vng trn hoa mu xu t hi n trong giai o n 1978 1988. 25 hnh d ng ng phn tch g m nh ng vng trn n l , nh ng vng trn b i, v nh ng vng trn c nh ng ci vnh

ng tm. Nhng ngay c v i nh ng hnh m u nguyn ch ng ny, Hawkins tm th y m t ngn ng h i h a n: ng pht hi n th y t t c nh ng hnh d ng c xy d ng b i nh ng ng xy d ng n dng trong giai o n thi t k nhng khng xu t hi n trong hnh m u cu i cng. Cc th d c th hi n b ng mu xanh trong hnh 3, cng v i nh ng hnh mu vng c a nh ng vng trn thu c.
Hnh 3. Khi nh thin vn Gerard Hawkins phn tch thi t k c a 25 vng trn hoa mu, ng tm th y b ng ch ng r ng nh ng ng i h a s vng trn s d ng nh ng ng xy d ng (mu xanh) lm ch d n xc nh ni v ch nn cc vnh v vng trn (mu vng) trn cnh ng.
Hawkins s d ng nh ng ng c u trc ny ch ng minh r ng nh ng vng trn hoa mu khng th c kch c ty v c b tr ng u nhin trn nh ng cnh ng. Thay vo , cc ng xy d ng i h i kch c tng i v v tr c a chng m t cch chnh xc v d n t i m t s tnh ch t h t s c k l . c bi t, t s c a nh ng ng knh v di n tch bn trong nh ng thi t k c tm th y co c m l i xung quanh t s m nguyn i v i nh ng phm tr ng trn n piano. Nh ng t s ny l t s t n s c a cc n t: D trung so v i C, ch ng h n, l 297/264 Hz = 9/8. t ng l hnh d ng hoa mu c m t s hi ha hnh h c c b n tng t nh nh ng cung nh c truy n c m h ng cho ng i nh c s s d ng cc thu t ton my tnh bi n i cc hnh d ng thnh giai i u. Nh phin d ch n i ti ng nh t l Paul Vigay, v cc th d m nh c c a ng c th t i v t i a ch http://bit.ly/lbUJQq. Cc thi t k vng trn hoa mu ngy nay ph c t p hn bao gi h t, c t i 2000 hnh d ng s p x p b ng nh ng ng xy d ng ph c t p khng th nhn th y tr c nh quan st khng c ch nh tr c. S gia tng s c m nh i n ton cng c ngha l nh ng phng trnh l p ngy nay th ng xuyn c s d ng t o ra nh ng hnh d ng fractal nh thi t k B ba Julia, ci xu t hi n tr l i Th y S h i nm ngoi. Nh ng bi u t ng fractal n i ti ng khc nh t p h p Mandelbrot, t p h p Julia v hoa tuy t Koch cng th ng xuyn xu t hi n trn nh ng cnh ng hoa mu k t nm 1991.
m Tdo ra mt vng trn hoa mu

Ngay c giai o n s b c a s xy d ng vng trn hoa mu l p m u thi t k - cng ch ng ph i l cng vi c d dng. S xu t hi n c a hnh d ng B ba Julia u tin h i thng 7 nm 1996 c bo tr c b i hnh d ng Julia n tr c vi tu n. Thi t k kh i ng ny c n m t i 11 ng i gim st nm gi o c, v m t cng ti tr c a sau ny c tnh r ng m t trong nh ng k s c a h s c n t nh t l nm ngy l p b n v m t trong ba vng qu n l y nhau . Nhng m t khi b n v c a h hon t t, nh ng ng i h a s vng

trn hoa mu v n cn m t tr ng i kh khn hn: lm th no t o ra hnh d ng trn hoa mu khi m v trn gi y l kh r i? Nh ng ng i t o vng trn hoa mu truy n th ng s d ng vn nh y nh c jazz (nh ng mi ng vn g g n hai dy c m tay), dy v con ln lm v n, c ng v i nh ng gh u di cho php ng i h a s nh y so trn cnh ng khng b nh h ng. B t ch p di n m o nguyn g c c a chng, vn nh y nh c jazz l m t cng c hi u qu b t ng trong vi c san ph ng hoa mu, c bi t khi c li b i nh ng bn tay kho lo. Tuy nhin, nh ng thi t k hi n i pht tri n v t qu yu c u truy n th ng l thn cy b san ph ng ch khng b gy: nh ng hnh d ng thn cy c ch m tr t m t o ra hoa vn ph c t p bn trong cc d ng hnh h c. Th d , nh ng thn cy trong m i vng trn c a B ba Julia t o thnh m t xo n c. Nhi u l p thn cy b u n cong cn c th b n vo v i nhau, t o ra hoa vn l m pht tri n d n theo ngy thng d i nh sng m t tr i do ph n ng h ng nh sng c a thn cy. V th , t o ra nh ng ch t ng hnh kh ng l c a h tr c lc bnh minh ln, cc h a s ngy nay ph i lm vi c h p tc thnh i. M t i nh th c g i l Nh sng t o Vng trn, v trong m t d p hi m hoi khi h cho php nh lm phim BBC lm t li u vi c h xy d ng m t hnh m u roulette 100 vng trn h i nm 1998, cc thnh vin i quan st th y nh ng vng trn b n su v m t v t l t c m t vng trn m i pht. Nh sng t o vng trn Will Russell tm t t ng c c a h nh sau: thc y ranh gi i c a nh ng ci ng i ta ngh r ng con ng i c th lm c, cn ng i ng nghi p c a ng Rod Dickinson th nh n m nh r ng t c ny san ph ng B ba Julia trong m t m. B t ch p nh ng kh ng nh nh th , quy m l n hn v chnh xc cao hn c a thi t k B ba Julia v n khi n vi c t o ra n l kh hn nhi u so v i roulette c a Nh sng t o Vng trn. c thm nh ng d u hi u cho th y cc k thu t san t o v t l truy n th ng ang t t i nh ng gi i h n c a chng. M t trong nh ng ch t ng hnh c a nm 2009 i h i ba m hon t t, v s pht tri n hnh d ng c a n c th hi n trong hnh 4. N u cc h a s mu n duy tr tnh b m t v tnh tr ng n c danh c a ng thi trn, th r rng h s c n ph i khai thc nh ng phng php xy d ng hi u qu hn.
Hnh 4. Hnh d ng Hoa mu Ph n ny c t o ra t i Milk Hill, Wiltshire, trong hn ba m h i nm 2009. Ba hnh u t tri sang ph i c ch p tng ng vo cc ngy 21/6, 23/6 v 30/6, v cho th y s pht tri n c a hnh d ng. Hnh d ng trng nh cha hon thnh ph n ui (th hi n chi ti t trong b c nh th t) khi n ng i ta ngh r ng cc h a s ang c k ho ch ti p t c m u thi t k vo m th t. ( nh: Lucy Pringle) http://thuvienvatly.com 62
Nh c hr Nhng nghin cu sinh l hrc

Th t li k, nh ng th nghi m do cc nh sinh l h c th c hi n lm tng thm kh nng r ng m t s nh sng t o vng trn c l thch th c nh ng phng php c a h . Nh ng nghin c u c l p b trong nm 1999 v 2011 bo co b ng ch ng ph h p v i ci b n trng i th y n u nh cc cnh ng n m trong vng b c x trong lc hnh thnh nh ng hnh d ng. Nh ng hnh d ng c nghin c u c t h i gi a th p nin 1990, v trong c B ba Julia nguyn b n. Hnh 5 th hi n k t qu c a m t nghin c u "pulvini", nh ng kh p n i nh t-n h i x y ra theo thn cy la m. Eltjo Haselhoff, m t nh v t l y sinh, nh n th y pulvini trn nh ng thn cy b b cong bn trong m t vng trn r ng 9m c d ng thun di so v i nh ng cy hoa mu khng b ng t i trong cng cnh ng . M c d m t s y u t bi t c th lm cho pulvini ph ng ln, nh s l n th ng c a thn cy do l c h p d n v s u n cong thn cy do gi ho c ma, nhng Haselhoff bc b chng d a trn l n c a s tng, v s m t i x ng c a n t tm c a vng trn n ra c a n. Cc k t qu c a Haselhoff xy d ng trn nghin c u tr c c a William Levengood, m t nh sinh l h c t i c quan gieo tr ng hoa mu tr s Michigan g i l Phng th nghi m Y sinh Pinelandia. Levengood, ng i tm th y nh ng k t qu tng t trn 95% trong s 250 hnh d ng hoa mu tm th y b y qu c gia, xu t r ng pulvini thun di l m t h qu c a s qu nhi t do b c x i n t . B c x nh th , theo ng, s lm cho thn cy xu ng v n m d t theo phng ngang. ng tm th y b ng ch ng n a cho s qu nhi t trong s thay i c u trc t bo c a hoa mu v trong v s nh ng con ru i ch t dnh vo u h t gi ng trong cc hnh d ng . Levengood v Haselhoff u ti n hnh nghin c u c a h b ng cch l y h t gi ng hoa mu t cnh ng v t chng trong bu ng sinh tr ng c i u khi n nh sng, m v nhi t . H nh n th y trong khi cc h t gi ng l y t hoa mu vng xung quanh l n ln t c bnh th ng, th nh ng h t l u t cc hnh d ng l n ln ch m hn b n l n trong 90% s hnh d ng o. M c d k t qu c a c hai nh nghin c u c cng b trn t p ch Physiologia Plantarum (W C Levengood 1994 92 356 v 1999 105 615; E H Haselhoff 2000 1 124), m t t p ch nh gi ngang hng dnh cho khoa h c tr ng tr t, nhng k t qu c a h khng a cu c tranh ci vng trn hoa mu i n h i k t. L p lu n c a ring t ng tc gi ch ng gip ch g c : Levengood gi i thch k t qu c a ng l b ng ch ng c a l thuy t xoy plasma c a Meaden, cn Haselhoff xu t r ng cc ngu n b c x l nh ng qu c u nh sng b n m m t s ng i quan st t ng thu t l treo l l ng pha trn nh ng a i m hnh thnh vng trn. Tr c tnh hnh , cc nh khoa h c ph i mi n c ng kh o st nh ng k t qu gy tranh ci nh th nh m t tr t m c a h , v c nghin c u c a Levengood l n Haselhoff u khng c xc nh n l i ho c bc b b i nh ng nghin c u sau . B i v y, nghin c u c a h n thu n ti p thm nhin li u cho nh ng tranh lu n ko di v nh ng k l a ph nh, nh ng hi u ng kh quy n v, t t nhin, nh ng h a s ngoi a c u. Thng 6 v a r i, ti tham gia tranh ci v i vi c xu t trn t p ch Nature (465 693) r ng cc h a s ngoi a c u khng nh t thi t ph i ph v b t k nh lu t no, nhng h s c n nh ng k nng ton h c l p nn nh ng b n thi t k anh hng ca ngy nay v s nh n th c khoa h c khai thc nh ng ti n b cng ngh . xu t ny nh n c th ch i b i n c danh t pha cc nh UFO h c v nh ng ng i khc th bu c t i ti l truy n b ki n th c sai s th t cho m t ho t ng che y quy m l n. Ti xem qua m t s website tm hi u
63

xem b cho l ang m mu i u g v tm th y th ph m c kh nng nh t l m t s h p tc gi a cc c c an ninh Anh, c v M! M c d ng i ngoi hnh tinh v m mu c a chnh ph khng th b lo i tr v i m b o 100%, nhng l i dao c o c a Occam (nguyn l pht bi u r ng nh ng l i gi i thch s d ng t gi thuy t nh t l nh ng gi i thch c kh nng nh t) ng h k ch b n h a s con ng i. V th , ph i chng m t s h a s ang c b sung nh ng k thu t san t o v t l b ng vi sng? Th t th v , m t nhm ng i say m vng trn ha mau g i l i nghin c u BLT kh ng nh c th ti t o nh ng bi n i quan st th y v i pulvini, s d ng 30 giy phi vi sng pht ra b i nh ng magnetron t l vi sng thng m i. Cc magnetron ngy nay nh v nh , v m t s ch i h i c p ngu n 12V. Haselhoff v Levengood s d ng nguyn l BeerLambert, nguyn l lin h s h p th b c x v i tnh ch t c a v t li u, l p m hnh s ph thu c xuyn tm c a s ph ng ln c a pulvini. V i m t vng trn 9m tiu bi u, m hnh c a Haselhoff cho bi t m t ngu n i m b c x t pha trn tm vng trn 4m. M t khi lm qu nhi t ngu n ny, s nh h ng thn cy c th b san t o u u, d n t i s hnh thnh vng trn. M c d gi thuy t h p d n ny ph h p v i nh ng th c t cng b , nhng cc nh sinh l h c r rng s v n c n ph i tri n khai trn nh ng th nghi m s b ny xem nh ng l p lu n nh th c ch p nh n c hay khng.
Hnh 5. Nghin c u c a Eltjo Haselhoff v thn cy la m cho th y chi u di c a kh p thn, hay pulvini, bi n thin theo v tr tng i c a chng so v i cc vng trn hoa mu. (Tri) Chi u di trung bnh c a pulvini (c t mu vng) v l ch chu n c a chng (c t mu ) o t i 9 a i m khc nhau b0 b8 (ph i). T i m i a i m, 20 m u c o. V tr b8 v b0 n m bn ngoi hnh trn, v chi u di trung bnh c a pulvini ph h p v i chi u di o c trn ph n cn l i c a cnh ng.
Ti t tm l gi Tip tc i tm li gii thch

Vi c xc nh cng ngh n sau s hnh thnh vng trn hoa mu c nh ng ng v t ngoi tr t m n thu n s nh gi ngh thu t. V t tch c a nh ng m t s ki u d ng (nh ng hnh d ng ma qui) v n c th nhn th y trn ng la nm sau, cho th y s thi t h i ko di i v i cnh ng nng nghi p ph h p v i nh ng quan st c a Levengood v s tng tr ng h t b c ch . Nh ng vng hoa mu c khai thc hng nm, v v th nh ng hoa mu b thi t h i ny i vo chu i th c n c a chng ta. Th t li k, nh ng k t qu c a

Levengood cho th y s tng tr ng c ch do nh ng vng trn hoa mu xu t hi n s m trong ma lc hoa mu cn non tr c khi ra hoa. Tuy nhin, ng cn t ng thu t r ng n u h t gi ng c l y kh i nh ng vng trn in d u n trn vng hoa mu chn r , th t c tng tr ng tng ln nm b c. Quan st ny a Levengood n ch pht tri n v ng k sng ch cng ngh Ph n ng Thc y Phn t , phng php lm tng t c tng tr ng hoa mu b ng cch p d ng xung i n. Nh ng h a s vng trn hoa mu s p khng cn gi u c b m t c a h n a. Cc nh khoa h c nghin c u nh ng ch t ng hnh hi n i ph i xng xo i ch p nh nh ng hnh d ng m i nh t tr c khi chng bi n m t mi mi d i nh ng l i c t. Ma h nm nay, nh ng ng i h a s v danh s li u lnh i t i nh ng mi n qu g n nh c a b n v ti n hnh tr x o quy t c a h , an ton nh n th c r ng h ang ti p t c di s n c a phong tro ngh thu t h ng khoa h c nh t trong l ch s . Li u b n c th m kha nh ng b n cho s thnh cng c a h hay khng?
kh v nh vng Tham kho thm v nhng vng trn hoa mu S v K Alexander 2010 Crop Circle Year Book 2010 (Temporary Temple Press) E H Haselhoff 2001 The Deepening Complexity of Crop Circles (Frog Publishing, Berkeley) R Irving v J Lundberg 2006 The Field Guide of Crop Circle Making (Strange Attractor Press, London)
Tc gi Richard Taylor l gim c Vi n Khoa h c V t li u t i tr ng i h c Oregon, Hoa K Theo Physics World, thng 8/2011
65
M t kh u TASER M26, m t trong nh ng m u c l c l ng c nh st s d ng. ( nh: TASER International Inc.)
s v c~ nh lod v ch ng C s vt l c~a nhng lodi v kh t gy cht ngi

Trn tay c a cc c nh st vin trn ton th gi i, nh ng th v kh t gy thi t m ng ang c s d ng ngy m t nhi u l p y kho ng tr ng gi a ti ng h ng l i! lc nghi ng v b n h m c tiu tnh nghi. Nhng chng c ho t ng khng? V chng c an ton khng? David Wilkinson m t cc nh v t l Anh gip tr l i nh ng cu h i ny nh th no v i nh ng d ng c a d ng t TASER cho n sng b n b t.
66
Trong ph n l n l ch s c a mnh, l c l ng c nh st c ba l a ch n s d ng b o l c khi i di n tr c t i ph m hung hn: di cui, ch ho c sng. L a ch n th nh t c th mang l i m t tr n i u d d i b t ng m nhi u vin c nh st thch th, nhng n v n l m t thi t b gy ch n thng th l , tc d ng nh c ng v k nng c a ng i c m n. Ch th c tc d ng tm l r t t t, c th ngn ch n b o l c x y ra t i ch v c bi t c ch trong vi c truy u i t i ph m. Tuy nhin, th nh tho ng nh ng v t c n c a chng i h i x l y khoa t n km v c th b nhi m trng. Cn sng, trong khi c n thi t trong m t s tr ng h p, nhng mang nguy c cao gy ch t chc ho c b thng nghim tr ng. Trn l t ng, l c l ng c nh st nn ti p c n nh ng cng ngh khc c th ngn ch n ng i khc v i m c r i ro th p nh t i v i c k tnh nghi v ng i c nh st. Trong nh ng nm g n y, l c l ng c nh st tm cch b t nh p c u n i gi a kho ng tr ng ny b ng cch trang b cho cc vin ch c c a h nh ng lo i v kh t gy ch t ng i hn nh sng phun hi CS v TASER. Tn g i t gy ch t ng i c s d ng c cn nh c, v s khc bi t gi a v kh t gy ch t ng i v v kh khng gy ch t chc ch l v n ng ngha. B t ch p hng th p k nghin c u, hi n t ng Star Trek b n phaser lm b t t nh trong m t m c tiu l p t c ng xu ng sn b t t nh v khi t nh l i th khng b nh h ng g v n ch l ch t li u khoa h c vi n t ng. c ng i b thng tr m tr ng v th m ch b gi t v n lin quan n m t s lo i v kh t gy ch t ng i, v v khng c cng ngh th c t no v a hon ton v h i v a hon ton hi u qu trong vi c ngn ch n ng i no (hnh 1), nn vi c s d ng b o l c trong x l nh ng tnh hu ng qu khch lun l v n gy tranh ci. Tuy nhin, r t cu c th ton b nh ng l p lu n ng h ho c ph n bc vi c s d ng v kh t gy ch t ng i u xoay quanh hai cu h i gi ng nhau: nh ng v kh c an ton khng v chng c hi u qu khng? Nh ng cu h i ny ch c th c x l th t s b ng khoa h c, v cc nh nghin c u trn th gi i v ang i tm cu tr l i. n c Anh, n l c ny do hai t ch c ch o: Trung tm Khoa h c ng d ng v Cng ngh thu c Ngh vi n (tr c y g i l Ban Pht tri n Khoa h c, hay HOSDB) v Phng th nghi m Khoa h c v Cng ngh Qu c phng (DSTL). Cc nh v t l hai trung tm trn l nh ng thnh vin ch ch t c a cc i th m tra t m qua hng trm h th ng v kh c m t trn th tr ng tm ci an ton nh t v hi u qu nh t. H thi t k v tri n khai nh ng th nghi m a d ng t vi c trang b cho l c l ng c nhi m nh ng vin n b n vo c th cho n vi c o cng su t i n c a cc lo i v kh dng i n. M t i cn t o ra m t ng i n m k thu t s c a c th ng i c nh ng tnh ch t i n nh m ng i, m ph ng ng i c a dng i n t o ra b i cc v kh s d ng i n. Lm vi c v i cc k s, nh khoa h c v t li u, nh ha h c v nh khoa h c y sinh, h cung c p cho cc nh phn tch y khoa v cc chuyn gia v hi n tr ng b ng ch ng h c n quy t nh nn trang b cho l c l ng c nh st Anh lo i v kh no n u c php.
67
c l chr Nhu cu la chrn M c d c nhi u lo i v kh t gy ch t ng i khc nhau (xem ph n ch nh cu i bi), nhng chng ch th t s ho t ng theo m t trong hai ki u. M t l au ph c tng, v c b n ngha l v kh lm cho m c tiu au h khng cn mu n lm ci h ang lm n a. M t s lo i v kh t gy ch t ng i s d ng s au ph c tng l n trn tc d ng n b n t sng ra c thi t k khng m xuyn qua da v sng phun PAVA, m t d ng hi t t ng h p gy au v bay vo m t v mi. Phng php kia l v hi u ha, trong m t v kh th t s ngn ch n m c tiu ti p t c hnh ng c a h . Hi CS v v kh i n th ng c phn lo i thu c nhm ny. Trn th c t , th ng c s ch ng l n gi a hai phng php: hi CS gy au, cn n trn c th v hi u ha. M t s v kh cn c tc d ng c n tr g n trong r t m nh. M t th d hay l TASER, m t v kh i n a thm m t chm laser vo lm d ng c ng m. K tnh nghi nhn th y v t sng mu c a n trn ng c h th ng s th a nh n r ng cu c chi k t thc m khng c n c nh st b n v kh.
Hnh 1. M t cch hnh dung s th a hi p gi a tnh an ton v hi u qu c a cc lo i v kh t gy ch t ng i l ng cong gy ch t ng i. Nh ng ng cong nh th c v v i li u l ng hay cng su t c a v kh l tr c x, v i t l ph n trm trn tr c y bi u di n kh nng v kh ngn ch n ng i no lm cng vi c h ang lm ( ng mu xanh) v kh nng ng i b gi t b i v kh ( ng mu ). (a) i v i sng l c thng th ng, hai ng cong r t g n nhau ng gy ch t ng i mu theo st ng hi u qu mu xanh. (b) i v i m t v kh t gy ch t ng i, ng mu b y xa sang ph i, m c d khng c h th ng th c t no hi u qu 100% ngn ch n ton b m ng trong m i tr ng h p tr c khi m t ph n nh c a m ng c th b thng ho c thi t m ng. (c) M t v kh phaser b n lm b t t nh hon h o s t t i hi u qu 100% ng th i hon ton an ton.
Trong khi t t c cc v kh t gy ch t ng i u mang r i ro, ng i c th qun ngh r ng nh ng lo i v kh nh th c m t trn th tr ng ph i c hi u qu h p l, an ton v c ch t o t t. Th t ra th ph n l n khng t yu c u, nn chng ta ph i ki m tra chng th n tr ng tm ra lo i t t nh t. n c M, ni nh ng h th ng v kh ny th ng c thi t k v s d ng r ng ri, ng l c hng nghn l c l ng c nh st, a d ng t nh ng i an ninh nng thn v i m t s p v vi ba ng i lnh cho n l c l ng c nh st th s d ng hng ch c nghn vin ch c. M i l c l ng c th t u v b t k h th ng v kh no m h mu n t t c chng u t gy ch t chc hn so v i kh u sng m a s c nh st mang bn ng i v c hng t nh s n xu t s n sng bun bn v i h . Th t khng hay, ch c vi ba l c l ng c s tinh thng
ho c ti nguyn c n thi t nh gi an ton v tnh hi u qu c a nhi u h th ng , cho nn s thnh cng c a m t v kh t gy ch t ng i th ng c o theo chi ph t t ng v n ch ng l bao nhiu so v i t ng chi qu m c c a l c l ng c nh st. qu c o Anh, tri l i, a s vin ch c c nh st khng c v kh trong tay, nn dn chng khng c m nh n c nh ng v kh m i ang tng ln trong l c l ng c nh st. M c d sng phun CS c s d ng t nm 1996, nhng ph n l n n l c xin ph chu n cc lo i v kh t gy ch t ng i pht sinh t m t b n bo co c a y ban c l p v C nh st cho vng B c Ireland cng b vo nm 1999 l k t qu c a hi p c ha bnh Good Friday. B n bo co nu ra hai khuy n ngh i tm nh ng lo i thay th cho di cui nh a, m t v kh t gy ch t ng i nhng gy tranh ci m c nh st B c Ireland khi s d ng. Nh ng y u t khc a n s ph chu n c a v kh t gy ch t ng i bao g m hai php ch quy n con ng i m i v p l c cng chng sau nh ng s vi c trong nh ng ng i c m dao v ki m b c nh st b n h . Nh nh ng tc ng khc nhau ny, m t yu c u hnh ng v nh ng lo i v kh t gy ch t ng i khc c nu ra vo nm 2000, v c p nh t vo nm 2001, theo ch th c a T ch c lin hi p C nh st tr ng v C nh st b c Ireland. c vi t b i m t nhm r ng c t g m cc chuyn gia t phng c nh st, Ngh vi n, B qu c phng, v C nh st B c Ireland, b n yu c u hnh ng nu ra 22 i u ki n c l p (xem ph n ch nh cu i bi) trong vi c phn tch hi u qu c a t t c nh ng lo i v kh nh th . M t s i u ki n, nh s thng t n v s ch t ng i th p nh t, c nh n m nh quan tr ng hn nh ng i u ki n khc, v b n yu c u ng r ng khng c h th ng v kh no th c hi n t t t t c nh ng i u ki n . Thay vo , cu h i t ra l m i h th ng nh th th c hi n ton di n nh th no, so v i nh ng h th ng khc. m tr h c TASER: mt trng h p nghin cu M t trong nh ng lo i v kh c ph chu n s d ng n c Anh l TASER. D ng c i n hnh kh u sng ny do nh v t l John Cover pht minh ra, ng t tn cho n Sng i n c a Thomas A Swift theo b sch phiu liu m o hi m m ng c lc cn nh . TASER c dng M t gi a th p nin 1970. Chng ho t ng b ng cch b n ra hai phi tiu g n v i m t n v qua nh ng s i dy di 6,4m. Hai l ng nh nh h ng nghing 8o so v i nhau, cho phi tiu t m bay xa t i u l 4m. Khi chng c m vo m c tiu, m t lo t xung i n truy n qua gi a chng. Nh ng xung ny lm t li t nh ng xung th n kinh g i thng tin n cc c, lm cho c co l i v i phng ng xu ng. Cch TASER c ki m tra theo b n yu c u hnh ng khi n n l m t tr ng h p nghin c u h u ch. M t vi i u ki n ng ch l chi ph, nh ng v n php ch , s th a nh n v quy n th c thi c n thi t s d ng c cho l v t ngoi ph m vi c a phn tch khoa h c. Nh ng i u ki n khc, nh s d ng khng rng bu c, c ng v linh ho t, c th l p l i, nhu c u chuyn gia v vin ch c qua o t o, c kh o st qua m t lo t th nghi m trnh di n. T ng c ng 97 c nh st t 28 n v ,
c ng v i nm c nh st tr i giam, c o t o s d ng v kh trn v sau c a vo nhi u tnh hu ng di n t p, th d nh b n vo m t t m ch n ng i h n lo n ho c m t m c tiu ang di chuy n v pha h . Nh ng i u ki n cn l i c nh gi ho c b ng cch nh n xt s li u hi n c ho c th c hi n nh ng th nghi m m i. M t ngu n ti nguyn r t quan tr ng cho cc nh nghin c u l kh i l ng l n nh ng b n bo co c vi t v c nh quay video t hng trm nghn l n TASER c tri n khai M. M t c nh quay nh v y cho th y nhi u vin ch c c nh st tnh nguy n ng nghi p b n TASER vo ng i, l n l t t ng i n n ng i kia ch ng minh lng dng c m c a h tr c camera. K t lu n chung l a s nh ng ng i b b n TASER u ng xu ng ngay t c th. Cng b ng ch ng v a nu cho bi t cc m c tiu th ng h i ph c ngay khi dng i n ng t. Tuy nhin, th vn ha c nh st khng v kh n c Anh c ngha l dn chng Anh hi v ng nh ng tnh hu ng xung t c gi i quy t v i yu c u l c l ng t i thi u. Ni no v kh c s d ng, th chng ta hi v ng s an ton tng i c a chng c nh l ng b i m t c quan thng th o v, ngoi ra, chng ta hi v ng c quan c l p v i cc nh s n xu t v kh. Ph n l n nh ng ki m nghi m tr c y c th c hi n v i s ti tr ti chnh c a nh ng cng ti ny, h cng lu gi b c s d li u l n nh t c a nh ng v vi c s d ng TASER. M c d d li u khng nh t thi t l thnh ki n, nhng r rng tin c y c a chng v n l i u ng ng . chnh xc c a TASER c ki m tra trn t m b n do HOSDB i u hnh. Nh ng ki m tra ny cho th y hai ng nh phi tiu c xu h ng ri d i i m ng m v pha u di c a t m xa 6,4m c a n m t gi i h n t xem l h n ch - nhng n c nh gi l chnh xc cho c nh st dng trong th c t . Vi c ki m tra t c c a hai ng nh phi tiu t ra kh khn hn. i n tr ng do TASER sinh ra c th lm nhi u nh ng my d i n nh y, trong khi dy nh ko ng sau lm cho thi t b c ng sng chu n trong vin n di qua hai chm nh sng cch nhau m t kho ng bi t khng s d ng c. Gi i php l tnh t c theo ki u c: m t camera t c cao ghi l i th i gian c n thi t cho ng nh phi tiu bay i m t kho ng cch nh d u trn t ng, v cc nh nghin c u ch vi c chia kho ng cch cho th i gian. M t s ki m tra quan tr ng v chi ti t nh t nghin c u cc tc ng c a TASER ln c th ng i. Cc nh v t l t i HOSDB v DSTL ti n hnh phn tch m r ng tn hi u i n do TASER t o ra khi t vo ng ng i n tr c m t trong c th ng i (474700 ). Khi k t h p v i s s p t trung bnh c a ng nh phi tiu trong ki m nghi m chnh xc, nh ng php o ny tr thnh n n t ng cho s phn tch tc ng c a TASER ln c th ng i. h tr phn tch, nhm DSTL cn pht tri n m t m hnh i n ton ph c t p cao bi n ton b c u trc bn trong c a m t c th nam 3D thnh m t ma tr n r i r c g m nh ng kh i l p phng c gn nh ng tnh ch t i n thch h p. M hnh ny c s d ng theo di ng i c a xung i n c a TASER qua c th , cho php cc nh nghin c u tnh xem c dng i n bao nhiu s i qua tim.
M t nguyn do ti n hnh s m ph ng v th nghi m y khoa m r ng nh th l nh l ng nh ng tc ng c th c c a TASER ln m ng c th b xm h i, th d nh nh ng ng i eo my i u ha nh p tim ho c s d ng thu c b t h p php. Xung i n c a m t TASER c th lm thay i nh t th i nh p tim; c bi t hn, n c th lm tng s sai khc th i gian gi a hai i m (g i l i m Q v T) trong d ng sng i n c a tim. N u kho ng th i gian Q-T ny qu l n, th ph n cu i c a tn hi u i n c a m t nh p tim c th gy nhi u tn hi u i u khi n nh p tim ti p theo, gy ra ch ng lo n nh p tim c th gy ch t ng i g i l torsades de pointes. M c d hi n t ng ny khng c kh nng x y ra v i i t ng kh e m nh, nhng m t s tr ng thi y khoa v thu c k toa (nh statin v khng sinh erythromycin) c bi t cng lm tng kho ng th i gian Q-T, cho nn lo ng i tng thm v nh ng tc ng tch ly c th c. c bi t, tc d ng c a thu c b t h p php i v i kho ng th i gian Q-T l khng c hi u r, v trong khi cc nh nghin c u l gi i r ng nh ng ng i eo my i u ha nh p tim khng c kh nng tham gia nh ng tr n ng v i c nh st, nhng s ph n i l ng i v i nh ng ng i s d ng thu c. Sau cng trnh s b m r ng s d ng cc m hnh ton h c, ph m vi tc ng c a thu c tri lu t c a vo cc m u m tim. Khi hai lo i thu c trong s , PCP v ecstasy, c tm th y l lm tng kho ng th i gian Q-T, chng nh ng con chu t b gi t theo ki u nhn o, tim c a chng c a vo m t dung d ch Langendorff, cho php tim c a chng ti p t c p b ng cch cung c p ch t dinh d ng, oxygen v s kch thch i n thch h p. Nh ng qu tim ny sau c th cho h ng l y nh ng d ng sng i n ki u TASER ( c tnh l m t ph n c a m hnh k thu t s ) ng th i cho chng ch u s tc ng c a nh ng lo i thu c ang nghin c u. Nh ng ki m tra ny cho th y i v i m hnh TASER m nh nh t, c t nh t m t bin an ton 60 b c i v i vi c gy ra s lo n nh p tim g i l nh p tm th t l ch v , ci c th gy ra tnh tr ng nghim tr ng hn nh s k t th tm th t. Ni cch khc, TASER s ph i m nh hn 60 l n ho c tri tim ng i ph i y u t hn 60 l n so v i trung bnh m i t o ra hi u ng nguy hi m ny. Hi n t ng ny r t hi m v ch l k t qu c a nhi u y u t tch ly. Th nghi m trn cn khng th gy ra s k t th tm th t tr c ti p. M t nh n xt mang tnh ch t vn chng v nh ng ng i eo my i u ha nh p tim l m c d ch c nng c a chng hi b nh h ng khi TASER c s d ng, nhng chng l p t c tr v ho t ng bnh th ng sau khi dng i n c a v kh t t i. h
lnh v Thu h
p lnh vc Khng ph i t t c nh ng d ng c trn th tr ng c ki m tra r ng ri nh TASER. Th t v y, m t s d ng c l lng hn c cc nh s n xu t ho c nhm nghin c u c l p nu ra. M t trong nh ng cng ngh nguy hi m nh t b nh ch ngay t giai o n nh gi l sng b n b t tm cch lm b t ng k tnh nghi b ng cch ph ln h m t ch t bm dnh, nng. Khng nh ng kh kh c, m n u b t i vo mi ho c mi ng c a k tnh nghi, th ci ch t do ngh t th d ng nh kh trnh kh i. Nh ng v kh b lo i s m khc bao g m v s d ng c v ng vu v an m ng
ki u ng i nh n trn th tr ng. Nh ng d ng c ny c ph m vi h n ch v tc ng c a chng c kh nng lm k tnh nghi b thng. Chng cng khng dng c trong m ng l n x n v trong nh. M t s d ng c b lo i b sau khi th nghi m cho th y ho c l chng khng p ng qu nhi u i u ki n c a b n yu c u hnh ng, ho c l khng p ng m t s yu c u quan tr ng hn c bi t l an ton, tnh hi u qu ho c tnh kh thi. M c d i bc n c g n trn xe v t qua nh ng th nghi m khoa h c, i u khi n v y khoa, v c s d ng B c Ireland, nhng m t phin b n c m tay khng ra i c sau khi cc nh khoa h c pht hi n th y tr ng l ng c a ba l eo i cng c a n, cng v i s gi t li c a b n thn v kh, lm cho ng i s d ng chng m t cn b ng.
n nng l ng t t d n, m t l a ch n an ton hn cho di cui plastic. ( nh: David Wilkinson/Vi n V t l)
V i nh ng v kh ki u tc ng, s chnh xc l thi t y u, v b n ch c th nh gi th c t tc ng c a m t vin n n u b n bi t n ch m trng ch no trn c th . Nhi u d ng c nh th th t b i ngay t ring tiu chu n ny. Th d , c m t kh u sng trn th tr ng c kh nng b n ra nh ng qu bng tennis t c ch ng 380 km/h, nhng cc qu bng hi m khi ch m trng m c tiu. a s cc vin n ti u cng g p tr ng i chnh xc, nhng m t nh c i m quan tr ng hn l chng c
kh nng lm gy xng ho c i vo c th c a m c tiu. Nh ng vin n trn ny do m t kh u sng sn b n ra trong m t c u hnh cu n trn, nhng m c d chng c cho l ph ng ra trong khi bay v i t i m c tiu v i m t b m t ph ng, nhng trn ng bay, t c c s kh ng l c h c no th t s cho chng lm nh v y. K t qu l ph n ra khu l i c a ti u l nguyn do tc ng chnh, ngha l l c c phn ph i trn m t di n tch nh hn nhi u. Trong m t s tr ng h p, cc th nghi m cho th y cc ti u b t u quay trong khi bay, mang l i thm tc d ng xn cho l c tc ng, do lm tng thm nguy c m xuyn qua da. M t bi n th c a n trn ti u g i l ti u cn b ng-ko theo hay n v cng khng thnh cng. M c d n v khng c ph n ra khu l i v c ui lm cn b ng chuy n ng bay c a chng, nhng m t s lo i th nghi m c nh ng v n i u khi n ch t l ng nghim tr ng. Th t v y, ng i ta pht hi n m t chi nhnh s n xu t chng v i nh ng ti kh bn trong. Cu i cng, v kh ki u tc ng duy nh t hi n ang c c nh st Anh ki m tra l n nng l ng t t d n (AEP). Lo i n trn ny g m m t u c th bi n d ng trn m t plastic r n v n c c k chnh xc, lm gi m kh nng tnh c ch m trng u c a i t ng v gy ra nh ng thng t n c kh nng e d a n tnh m ng. Ngoi ra, trong tr ng h p n AEP ch m trng vng nhi u xng c a c th nh u ch ng h n, n c x l k thu t bi n d ng v do t t d n nng l ng c a n vo m c tiu trong kho ng th i gian lu hn. Kho ng th i gian gi m t c lu hn ny lm gi m l c tc d ng gi ng nh cc lo i b m trnh va ch m trn xe hi. Nh ng l a ch n ha ch t c xem xt l m t ph n c a b n nh gi bao g m chloroacetophenone (tn thng m i l Mace), cc hi cay t nhin v t ng h p, v dibenz[B,F]-1,4-oxazepine (g i l CR). Ch t th nh t b bc b v n l ch t gy ung th bi t, cng v i ng ng an ton h p gi a li u l ng gy ch t ng i v li u l ng v h i. CR cng b bc b - m c d n c hi u nghi m hn ch t cay CS dng Anh, nhng c nh ng v n khc, ng k nh t l n khng tan trong n c, nn kh kh nhi m. Hi cay t nhin c dng M t th p nin 1990, nhng v n chi t xu t t m t s n ph m thin nhin, nn hi u nghi m c a n khng ph h p v n cn ch a hng trm thnh ph n ph i c ki m tra ring. L a ch n ha ch t m i duy nh t c b t n xanh l hi cay t ng h p hay PAVA ch ch a hai thnh ph n ho t tnh v tr i qua nh ng th nghi m c d c h c m r ng. Nh ngh Nhng cng ngh tng lai Vi c s d ng b o l c trong x l nh ng tnh hu ng qu khch lun gy tranh ci, v cc chnh ph , cc nhm u tranh quy n con ng i v x h i c s quan tm su s c i v i nh ng cng c chng ta cho php c nh st mang theo trong khi thi hnh nhi m v . Ph n l n cng vi c nay th c hi n xong nh gi ci c m t trn th tr ng v c nh st Anh hi n nay th t s c m t s ch n l a khc nhau khi i m t tr c nh ng t i ph m hung hn. Tuy nhin, cc nh s n xu t s ti p t c trau chu t s n
ph m c a h , v th nh tho ng h i t i nh ng t ng m i; th t v y, m t s d ng c khc v n ang trong giai o n pht tri n ho c v n ang c th nghi m n c Anh. Tr c khi b t k d ng c no trong s chng c m t trn ng ph , cc nh chnh tr , c nh st v cng chng c n th o lu n v gi tr v nh ng h n ch c a chng. i u quan tr ng l nh ng th o lu n ny c hi u qua s nghin c u v t l nghim tc v r i c l , m t ngy no , cc vin ch c c nh st s c trang b phaser v hi u k tnh nghi ngay t c th i.
H i qun M ang di n t p s d ng hi cay v hi u ha. ( nh: Wikimedia Commons/Clarck Desire/ H i qun M)

Nh lod v ch ng Nhng lodi v khi t gy cht ngi D ng c ng nng l v kh tc ng tung ra m t n v t l thng qua m t vin n nh ti u ho c di cui. D ng c i n nh TASER v hi u ha m c tiu b ng cch g i m t xung i n qua c th . D ng c li nng l ng t o ra nh ng tia i n t c tc d ng t chi u th ng vo m c tiu n gy au do lm nng da. i bc n c b n ra nh ng xung n c 5 15 lt ho c m t dng lin t c 900 lt trn pht h g c i phng. D ng c phn pht ha ch t bao g m hi cay v n ch a b t CS (th ng g i l kh n c m t) ho c nh ng ha ch t m i hn nh PAVA (hi cay t ng h p). D ng c ku g i t xa l h th ng li m thanh pht ra m nh l nh ho c m to n o kh ch u trn m t khu v c nh . 74

D ng c pho hoa nh l u n ti flash t o ra m t ti ng n r t l n v nh sng chi la gy xo tr n v m t phng h ng.
chu v ch ng Cc tiu chun nh gi v kh t gy cht ngi Chnh xc trn 1 25 m (l t ng ln t i 50 m) V n o t o Kh nng l p l i/ t c s d ng D i u khi n Chuyn gia hay vin ch c dng Hi u qu t c th i Lm vi c trn m ng m c tiu t i a Chi ph Quy n s d ng Lin quan n lu t php T n thng/ gy ch t ng i t i thi u H u qu tc d ng Kh nng ch p thu n c nh st v cng chng C ng v linh ho t Hi u l c trung ha m i e d a Tnh b n Tc d ng th gic (khng gi ng sng l c) An ton v b o m t C hi u l c trong m i mi tr ng Ch ti t i thi u Khng ngn ch n nh ng v kh khc qua ki m nh
David Wilkinson, Khoa Khoa h c v Cng ngh , i h c Nottingham Trent, Anh qu c Physics World, thng 9/2011
75
WWW.THUVIENVATLY.COM
Bn Tin Vt L
Thng 9 - 2011
Th Vin Vt L www.thuvienvatly.com banquantri@thuvienvatly.com Thng 9 nm 2011
Ni dung: Trn Nghim trannghiem@thuvienvatly.com Tun Quc - tuanquoc511@yahoo.com Bin tp: Trn Triu Ph trieuphu@thuvienvatly.com Thit k ba: Trn Triu Ph Cng mt s Cng tc vin khc
Trong bn tin c s dng hnh nh v cc bi dch t cc tp ch ni ting Physics World, Nature Physics, New Scientist, cng mt s tp ch khc.

Bản tin vật lý tháng 9 - 2011

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bản tin vật lý tháng 9 - 2011

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

thuvienVatly

Khi nguon va nuoi dng am me

Ban Tin Vat Ly

Th Vin Vt L www.thuvienvatly.com banquantri@thuvienvatly.com Thng 9 nm 2011

xu t khi ni m ph n nam chm ......................................................... 9 Trn sao H a hi n nay c n c ch y? ..................................................... 11

c vo ch ng k t ......................................... 30 ng ti u hnh tinh Apophis .............. 32 ng trnh E = mc2? ................... 33

ng ................................................................ 43 ng Brown .................................... 44

Dy nano zigzag i u ha chuy n

nh lu t Snell c n nng c p ................................... 50

Bn tin Vt l thng 9/2011

nh minh h a m t hnh tinh ngo i. ( nh: NASA)

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

C n c nh Vesta, ti u hnh tinh l n th hai trong h m t tr i

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

M t trng nh hnh do m t va ch m v tinh ng hnh

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Ngy mai, s m nh Juno ln ng i M c tinh

Nh ng t m pin m t tr i c l n s gip c p nng l ng cho Juno. ( nh: NASA/JPL) 8

Bn tin Vt l thng 9/2011

xu t khi ni m ph n nam chm

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Trn sao H a hi n nay c n c ch y?

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

K thu t hi n vi m i thm nh p su vo trong m

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

o tng hnh 3D u tin ho t ng trong khng gian t

Bn tin Vt l thng 9/2011

o tng hnh plasmon (trn) v m t s b ph n c u t o c a n. ( nh: Andrea Al)

Bn tin Vt l thng 9/2011

Dy nano vi khu n d n i n gi ng nh kim lo i

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Hnh xm cng ngh cao theo di sng no v nh p tim

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Pht hi n m t hnh tinh ngo i en hn c than

Bn tin Vt l thng 9/2011

n gi n ha ngh ch l thng tin

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Gi thuy t neutron hnh l p phng

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn trong My Va ch m Hadron L n (LHC) http://thuvienvatly.com

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

xu t phng n lm l ch h ng ti u hnh tinh Apophis

Bn tin Vt l thng 9/2011

khm ph ra phng trnh E = mc2?

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Khnh thnh c s neutrino V nh Daya

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

nh B n nhng vng trn ma trn ng la

Bn tin Vt l thng 9/2011

ng l nh kl xp Yu qui, ngi ngoi hnh tinh, gi lc v nhng kl xp l

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

m Tdo ra mt vng trn hoa mu

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

s v c~ nh lod v ch ng C s vt l c~a nhng lodi v kh t gy cht ngi

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011

Bn tin Vt l thng 9/2011