You are on page 1of 96

TI LIU THAM KHO LP 6

Chng 1: C HC

I. CHUN KIN THC, K NNG CA CHNG TRNH CH MC CN T GHI CH Ch dng cc n v hp php do Nh nc quy nh. HS phi thc hnh o di, th tch theo ng quy trnh chung ca php o, bao gm: c lng c gi tr cn o; la chn dng c o thch hp; o v c gi tr o ng quy nh; tnh gi tr trung bnh.

1. o di. o Kin thc th tch - Nu c mt s dng c o di, o th tch vi GH v CNN ca chng. K nng - Xc nh c GH v CNN ca dng c o di, o th tch. - Xc nh c di trong mt s tnh hung thng thng. - o c th tch mt l ng cht lng. Xc nh c th tch vt rn khng thm nc bng bnh chia , bnh trn.

2. Khi lng v lc a) Khi lng b) Khi nim lc c) Lc n hi d) Trng lc e) Trng lng ring. Khi lng ring

Kin thc - Nu c khi lng ca mt vt cho bit lng cht to nn vt. - Nu c v d v tc dng y, ko ca lc. - Nu c v d v tc dng ca lc lm vt bin dng hoc bin i chuyn ng (nhanh dn, chm dn, i hng). - Nu c v d v mt s lc. - Nu c v d v vt ng yn di tc dng ca hai lc cn bng v ch ra c phng, chiu, mnh yu ca hai lc . - Nhn bit c lc n hi l lc ca vt b bin dng tc dng ln vt lm n bin dng. - So snh c mnh, yu ca lc da vo tc dng lm bin dng nhiu hay t. 14

- Nu c n v o lc. - Nu c trng lc l lc ht ca Tri t tc dng ln vt v ln ca n c gi l trng lng. - Vit c cng thc tnh trng lng P = 10m, nu c ngha v n v o P, m. - Pht biu c nh ngha khi lng ring (D), trng lng ring (d) v vit c cng thc tnh cc i lng ny. Nu c n v o khi lng ring v o trng lng ring. - Nu c cch xc nh khi lng ring ca mt cht. K nng - o c khi lng bng cn. - Vn dng c cng thc P = 10m. - o c lc bng lc k. - Tra c bng khi lng ring ca cc cht. m P - Vn dng c cc cng thc D = v d = gii cc bi tp n gin. V V 3. My c n gin: mt phng nghing, n by, rng rc Kin thc - Nu c cc my c n gin c trong cc vt dng v thit b thng thng. - Nu c tc dng ca my c n gin l gim lc ko hoc y vt v i hng ca lc. Nu c tc dng ny trong cc v d thc t. K nng - S dng c my c n gin ph hp trong nhng tr ng hp thc t c th v ch r c li ch ca n.

Trung hc c s, coi trng lc gn ng bng lc ht ca Tri t v chp nhn mt vt Tri t c khi l ng l 1kg th c trng l ng xp x 10N. V vy P = 10m trong m tnh bng kg, P tnh bng N. Bi tp n gin l nhng bi tp m khi gii chng, ch i hi s dng mt cng thc hoc tin hnh mt hay hai lp lun (suy lun).

II. HNG DN THC HIN. 1. O DI Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Nu c mt s dng c o Mc th hin c th ca chun KT, KN [Nhn bit] Ghi ch Gio vin hng dn hc

15

di. Mt s dng c o di l thc dy, thc cun, thc mt, Nu c GH ca th c o thc k. di l g. Gii hn o (GH) ca thc l di ln nht ghi trn thc. Nu c CNN ca thc o chia nh nht (CNN) ca thc l di gia hai vch chia di l g. lin tip trn thc. 2 Xc nh c GH, CNN ca dng c o di. [Vn dng] Bit cch xc nh c GH ca mt thc o di (da vo di ln nht ghi trn thc). Bit cch xc nh c CNN ca mt thc o di (da vo di gia hai vch chia lin tip trn thc) [Vn dng] Xc nh c di trong mt s tnh hung thng th ng ( di bn hc, di sn trng, kch thc ca quyn SGK vt l lp 6,...) theo cch o di l: - c lng di cn o la chn thc o thch hp; t thc v mt nhn ng cch; - c, ghi kt qu o ng quy nh.

sinh n tp li n v o di c hc Tiu hc.

Xc nh c di trong mt s tnh hung thng thng.

2. O TH TCH Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Nu c mt s dng c o th tch cht lng. Nu c GH ca bnh chia . Nu c CNN ca bnh chia . Mc th hin c th ca chun KT, KN [Nhn bit] Mt s dng c o th tch cht lng l bnh chia , ca ong, chai, l, bm tim c ghi sn dung tch. Gii hn o ca bnh chia l th tch ln nht ghi trn bnh. chia nh nht ca bnh chia l phn th tch ca bnh gia hai vch chia lin tip trn bnh. Ghi ch n v o th tch thng dng l mt khi (m3) v lt (l); 1 l = 1 dm3; 1 ml = 1 cm3 = 1 cc. i vi cc ca ong hoc chai l c ghi sn dung tch, ch c mt chia nn CNN ca chng cng

16

chnh bng GH ca chng: Chai bia 0,5 lt; cc loi ca 0,5 lt; 1 lt; 1,5 lt... 2 Xc nh c GH, CNN ca bnh chia . [Vn dng] Bit cch xc nh c GH ca mt bnh chia (da vo th tch ln nht ghi trn bnh). Bit cch xc nh c CNN ca mt bnh chia (da vo phn th tch ca bnh gia hai vch chia lin tip trn bnh) [Vn dng] o c th tch ca mt lng cht lng bng bnh chia theo cch o th tch l: - c lng th tch cht lng cn o; - La chn bnh chia c GH v CNN thch hp; t bnh chia thng ng; - cht lng vo bnh; - t mt nhn ngang vi cao mc cht lng trong bnh; - c v ghi kt qu o theo vch chia gn nht vi mc cht lng.

o c th tch ca mt lng cht lng bng bnh chia .

4. O TH TCH VT RN KHNG THM NC Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Xc nh c th tch ca vt rn khng thm nc bng bnh chia , bnh trn. Mc th hin c th ca chun KT, KN [Vn dng] Xc nh c th tch ca mt s vt rn khng thm nc khi b lt bnh chia bng bnh chia , c th nh sau: - cht lng vo bnh chia v c gi tr th tch ca cht lng trong bnh. - Th chm vt rn vo cht lng ng trong bnh chia v c gi tr th tch chung ca cht lng v ca vt rn. Th tch ca phn cht lng dng ln bng th tch ca vt. Ghi ch

17

Xc nh c th tch ca mt s vt rn khng thm nc khi khng b lt bnh chia bng bnh chia v bnh trn, c th nh sau: - cht lng vo y bnh trn v t bnh chia di bnh trn. - Th chm vt rn vo cht lng ng trong bnh trn. Th tch ca phn cht lng trn ra bng th tch ca vt. 5. KHI LNG - O KHI LNG Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Mc th hin c th ca chun KT, KN Ghi ch GV hng dn hc sinh n tp li n v o khi lng c hc Tiu hc. V d: Trn v hp sa ng Th c ghi 397 g, chnh l l ng sa cha trong hp. Khi cho HS tm hiu mt ci cn, GV cn yu cu HS tm hiu nhng vn sau: - Cch iu chnh kim ch ca cn v s 0. - CNN ca cn. - GH ca cn.

Nu c khi lng ca mt [Nhn bit] vt cho bit lng cht to nn Khi lng ca mt vt ch lng cht cha trong vt. vt.

o c khi lng bng cn.

[Vn dng] S dng cn xc nh c khi lng ca mt vt, theo cch o khi lng l: - c lng khi lng cn o chn cn thch hp; iu chnh kim ch ca cn v s 0; - t vt cn cn ln a cn (hoc bn cn, mc cn...); - iu chnh qu cn cn cn thng bng (i vi cn n, cn bn, cn rbecvan); - c, ghi kt qu o theo ng quy nh.

6. LC - HAI LC CN BNG

18

Stt 1

Chun KT, KN quy nh trong chng trnh

Mc th hin c th ca chun KT, KN

Ghi ch Khi cho hc sinh nu v d v tc dng y, ko ca lc. Gio vin cn yu cu hc sinh tm ra tc dng y, ko ca lc trong v d a ra.

Nu c v d v tc dng [Thng hiu] y ca lc. Gi thi vo cnh bum lm bum cng phng. Khi , gi tc Nu c v d v tc dng dng lc y ln cnh bum. ko ca lc. u tu ko cc toa tu chuyn ng. Khi , u tu tc dng lc ko ln cc toa tu. Nu c v d v vt ng yn di tc dng ca hai lc cn bng v ch ra c phng, chiu, mnh yu ca hai lc .

Gio vin a v d, [Thng hiu] hng dn HS tm ra hai lc Nu ch c hai lc tc dng vo cng mt vt m vt vn ng yn, th hai lc l hai lc cn bng. Hai lc cn bng l hai lc tc dng ln cun sch, ch ra phng chiu ca hai lc . mnh nh nhau, c cng phng nhng ngc chiu. Thng bo mnh nh Nu c v d v vt ng yn d i tc dng ca hai lc cn nhau ca hai lc. bng v ch ra c phng, chiu, mnh yu ca hai lc . Chng hn nh : Quyn sch nm yn trn mt bn nm ngang, quyn sch chu tc dng ca hai lc cn bng l lc ht ca tri t tc dng ln quyn sch c phng thng ng, chiu t trn xung di v lc y ca mt bn tc dng ln quyn sch c ph ng thng ng, chiu t di ln trn. Hai lc ny c ln bng nhau.

7. TM HIU KT QU TC DNG CA LC Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Nu c v d v tc dng ca lc lm vt b bin dng. Nu c v d v tc dng lc lm bin i chuyn ng ca vt (nhanh dn, chm dn, i hng). Mc th hin c th ca chun KT, KN Ghi ch

Khi cho HS nu v d v [Thng hiu] Lc tc dng ln mt vt c th lm bin i chuyn ng ca vt tc dng ca lc cn yu hoc lm vt bin dng, hoc ng thi lm bin i chuyn ng cu hc sinh ch ra c lc v tc dng m lc gy ca vt v lm bin dng vt. ra Nu c v d v tc dng ca lc lm vt b bin dng . Chng hn nh: Ta dng tay p hoc ko l xo, tc l tay ta tc dng lc

19

vo l xo, th l xo b bin dng (hnh dng ca l b thay i so vi trc khi b lc tc dng) Nu c v d v tc dng lc lm bin i chuyn ng ca vt. Chng hn nh: - Khi ta ang i xe p, nu ta bp phanh, tc l tc dng lc cn vo xe p, th xe p s chuyn ng chm dn, ri dng li. - Khi ta ang i xe my, nu ta t t tng ga, tc l ta tc dng lc ko vo xe my, th xe my s chuyn ng nhanh dn. - Vin bi thp ang chuyn ng thng trn mt phng nm ngang khi chuyn ng ngang qua mt thanh nam chm vin bi b i hng chuyn ng, tc l nam chm tc dng lc ln vin bi thp lm i hng chuyn ng. 8. TRNG LC - N V LC Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Nu c trng lc l lc ht ca Tri t tc dng ln vt v ln ca n c gi l trng lng. Nu c n v o lc. Mc th hin c th ca chun KT, KN [Nhn bit] Trng lc l lc ht ca Tri t tc dng ln vt. Trng lc c phng thng ng v c chiu hng v pha Tri t. Cng ( ln) ca trng lc tc dng ln mt vt gi l trng lng ca vt . [Nhn bit] n v o lc l niutn, k hiu N. Ghi ch

9. LC N HI Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Nhn bit c lc n hi l Mc th hin c th ca chun KT, KN [Nhn bit] Ghi ch L xo l mt vt n hi.

20

lc ca vt b bin dng tc dng ln vt lm n bin dng.

V d: Khi treo qu nng Lc n hi l lc ca vt b bin dng tc dng ln vt lm n vo u l xo, d i tc bin dng. Lc n hi xut hin hai u ca l xo v tc dng vo cc vt dng ca trng lc, qu nng ri xung. Tuy nhin, tip xc (hay gn) vi l xo, lm n bin dng. qu nng ch ri xung mt t ri ng yn. l v khi ri, qu nng ko l xo gin ra, l xo b bin dng sinh ra mt lc ko qu nng ln. Khi lc ko ln ca l xo bng trng lc ko xung ca qu nng, th qu nng ng yn. Lc do l xo b bin dng sinh ra gi l lc n hi. [Thng hiu] Vi cng mt l xo v cc qu gia trng ging nhau, khi treo vo l xo mt qu gia trng, ta thy l xo gin thm mt on l 1, nu treo vo l xo 2 qu gia trng th ta thy l xo gin thm mt on l2 = 2l1. iu chng t, bin dng ca vt n hi cng ln, th lc gy ra bin dng cng ln v ngc li. i vi mt vt n hi, nu lc tc dng lm vt bin dng cng nhiu th mnh ca lc gy ra bin dng cng ln v ngc li.

So snh c mnh, yu ca lc da vo tc dng lm bin dng nhiu hay t.

10. LC K - PHP O LC. TRNG LNG V KHI LNG Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh o c lc bng lc k. Mc th hin c th ca chun KT, KN [Vn dng] o c ln mt s lc bng lc k (trng lng ca qu gia trng, quyn sch; lc ca tay tc dng ln l xo ca lc k,...) theo ng cch o lc: Ghi ch GV cn hng dn hc sinh cch cm lc k, cch iu chnh lc k trc khi o, cch c, ghi kt qu

21

- iu chnh s 0, sao cho khi cha o lc, kim ch th nm ng o. vch 0; - Cho lc cn o tc dng vo l xo ca lc k; - Cm vo v lc k v hng sao cho l xo ca lc k nm dc theo phng ca lc cn o; - c, ghi kt qua o ng quy nh. 2 Vit c cng thc tnh trng [Thng hiu] lng P = 10m, nu c H thc gia trng lng v khi lng ca mt vt l P = 10m, ngha v n v o P, m. trong , m l khi lng ca vt, c n v o l kg; P l trng lng ca vt, c n v o l N. Vn dng c cng thc P = 10m. [Vn dng] Bit tnh trng lng ca mt vt khi bit khi lng ca vt v ngc li. Cng thc tnh trng lng ca vt l P = mg, g l gia tc ri t do. i vi cp THCS ta ly g = 10m/s2. GV cn lu cho HS khi s dng cng thc p = 10m th n v ca P l N v n v ca m l kg.

11. KHI LNG RING. TRNG LNG RING Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Pht biu c nh ngha khi lng ring (D) v vit c cng thc tnh khi l ng ring. Nu c n v o khi lng ring. Mc th hin c th ca chun KT, KN Ghi ch

GV cn hng dn hc [Thng hiu] sinh cch cm lc k, cch Khi lng ring ca mt cht c o bng khi lng ca mt iu chnh lc k tr c khi mt khi cht y. o, cch c, ghi kt qu o. Cng thc tnh khi l ng ring: D = m , trong , D l khi V lng ring ca cht cu to nn vt, m l khi lng ca vt, V l th tch ca vt. n v ca khi lng ring l kilgam trn mt khi, k hiu l kg/m3. [Thng hiu] Trong chng trnh Vt l

Nu c cch xc nh khi

22

lng ring ca mt cht.

xc nh khi lng ring ca mt cht, ta o khi lng v o th tch ca mt vt lm bng cht , ri thay gi tr o c vo m cng thc D = tnh ton. V [Thng hiu] Bit cch tra bng khi l ng ring ca mt s cht (trang 37 SGK) xc nh c khi l ng ring ca cc cht c trong bng. [Thng hiu] Trng lng ring ca mt cht c o bng trng l ng ca mt mt khi cht y. Cng thc tnh trng l ng ring: d = P , trong , d l trng V lng ring ca cht cu to nn vt, P l trng lng ca vt, V l th tch ca vt. n v trng lng ring l niutn trn mt khi, k hiu l N/m3. [Vn dng] Bit cch tnh khi lng ring, trng lng ring ca mt cht m P v cc i lng c trong cng thc cng thc D = d= v V V

6 phng php xc nh khi lng ring v trng lng ring ca mt cht rn ch dng li i vi cc vt rn khng thm nc.

Tra c bng khi l ng ring ca cc cht.

Pht biu c nh ngha trng l ng ring (d) v vit c cng thc tnh trng lng ring. Nu c n v o trng lng ring.

Vn dng c cng thc tnh khi l ng ring v trng lng ring gii mt s bi tp n gin.

Mt s bi tp n gin: 1. Tnh khi l ng ca 2 lt nc v 3 lt du ha, bit khi lng ring ca nc v du ha ln l t l 1000 kg/m3 v 800 kg/m2. 2. Tnh trng l ng ca thanh st c th tch 100 cm3 ?

13. MY C N GIN Stt Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Mc th hin c th ca chun KT, KN Ghi ch

23

Nu c cc my c n gin c trong vt dng v thit b thng thng.

[Thng hiu] Cc my c n gin thng dng l mt phng nghing, n by, rng rc. - Mt phng nghing c s dng trong thc t, chng hn nh tm vn t nghing so vi mt nm ngang, dc, cu thang, ... - n by c ng dng trong cc vt dng v thit b, chng hn nh ba nh inh, ko ct giy,... - Rng rc c trong cc thit b, v d nh my ti cng trng xy dng, rng rc ko gu nc ging, [Nhn bit] My c n gin l nhng thit b dng bin i lc (im t, phng, chiu v ln) Gip con ngi dch chuyn hoc nng cc vt nng d dng hn.

GV dng thc t, tranh nh, mu vt gip cho HS nhn bit c cc my c n gin: mt phng nghing, n by, rng rc.

Nu c tc dng ca my c n gin l gim lc ko hoc y vt v i hng ca lc.

13. MT PHNG NGHING Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Nu c tc dng ca mt phng nghing l gim lc ko hoc y vt v i hng ca lc. Nu c tc dng ny trong cc v d thc t. Mc th hin c th ca chun KT, KN [Thng hiu] a mt vt nng ln cao hay xung thp, thng thng ta cn tc dng vo vt mt lc theo phng thng ng v phi tc dng vo vt lc ko hoc y bng trng l ng ca vt. Nhng khi s dng mt phng nghing th lc cn tc dng vo vt s c h ng khc v c ln nh hn trng lng ca vt. Ghi ch

V d : Trong thc t, thng du nng t khong 100 kg n 200 kg. Vi khi lng nh vy, th mt mnh ng i cng nhn khng th nhc chng ln c sn xe t. Nh ng s Dng mt phng nghing c th ko hoc y vt ln vi lc nh dng mt phng nghing, hn trng lng ca vt. ngi cng nhn d dng Khi a mt vt ln cao bng mt phng nghing cng t so vi mt ln chng ln sn xe. nm ngang th lc cn thit ko hoc y vt trn mt phng nghing cng nh. [Vn dng] V d : Khi nn nh cao

S dng c mt phng

24

nghing ph hp trong nhng Bit s dng c mt phng nghing trong cc dng c lm trng hp thc t c th v nhng cng vic ph hp hng ngy (da vo tc dng ca mt ch r li ch ca n. phng nghing)

hn sn nh, a xe my vo trong nh, nu a trc tip, ta phi khing xe. Nhng khi s dng mt phng nghing ta c th a xe vo trong nh mt cch d dng, bi v lc ny ta tc dng vo xe mt lc theo h ng khc (khng phi l phng thng ng) v c ln nh h n trng lng ca xe. Khi s dng mt phng nghing, GV cn l u cho HS trnh lm vic qu sc.

14. N BY Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Nu c tc dng ca n by l gim lc ko hoc y vt v i hng ca lc. Nu c tc dng ny trong cc v d thc t. Mc th hin c th ca chun KT, KN [Thng hiu] Mi n by u c: - im ta O (trc quay); Ghi ch V d : - nng mt hn ln cao ta tc dng vo u B kia ca n by mt lc hng t trn xung di. (Hnh 6.1) - Nu khong cch t im ta O ti im B (im tc dng ca lc nng vt) ln hn khong cch t im ta O ti im A (im tc dng ca trng lng hn ), th lc tc dng nh 25

O - im tc dng lc F1 l A; - im tc dng ca lc A Hnh 6.1 F2 l B; Dng n by c th nng vt ln vi lc nng nh hn trng lng ca vt.

F1

B F2

Khi dng n by nng vt, mun lc nng vt nh hn trng lng ca vt th phi lm cho khong cch t im ta ti im tc dng ca lc nng vt ln hn khong cch t im ta ti im tc

dng ca trng lng vt. 2 S dng c n by ph hp trong nhng trng hp thc t c th v ch r li ch ca n. [Vn dng] Bit s dng nhng ng dng ca n by trong cc dng c lm nhng cng vic ph hp hng ngy (da vo tc dng ca n by). - Mt s ng dng ca n by c li v lc nh ba nh inh, km, ko ct kim loi, xe ct kt, cn mc nc ging,... - Mt s ng dng ca n by c li v ng i nh ko ct giy,...

hn trng lng ca hn . V d: Chic ko dng ct kim loi thng c phn tay cm di hn li ko c li v lc. V vy, ngi cng nhn dng mt lc va th c th ct t c ming kim loi mng. Khi s dng n by, GV cn lu cho HS trnh lm vic qu sc.

15. RNG RC Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Nu c tc dng ca rng rc l gim lc ko vt v i hng ca lc. Nu c tc dng ny trong cc v d thc t. Mc th hin c th ca chun KT, KN Ghi ch

V d: [Thng hiu] Rng rc l mt bnh xe quay quanh mt trc, vnh bnh xe c - Dng rng rc c nh ko gu nc t di ging ln, ta rnh lun dy ko. Rng rc c nh l rng rc ch quay quanh mt trc c nh. khng cn phi tc dng lc Dng rng rc ny a mt vt ln cao ch c tc dng thay theo hng thng ng. - Trong xy dng cc cng i hng ca lc. trnh nh, ng i cng nhn Rng rc ng l rng rc m khi ta ko dy th khng nhng thng dng rng rc ng rng rc quay m cn chuyn ng cng vi vt. Dng rng rc a cc vt liu ln cao. ng a mt vt ln cao, ta c li hai ln v lc.. [Vn dng] V d: Bit s dng rng rc c nh v rng rc ng lm nhng - u trn ca ct c ( sn cng vic ph hp hng ngy (da vo tc dng ca tng loi trng) c gn mt rng rc c rng rc ny). nh khi treo hoc tho c ta khng phi tro ln ct. - u mc cc cn cu hay

S dng rng rc ph hp trong nhng trng hp thc t c th v ch r li ch ca n.

26

xe t cn cu u c lp mt h thng cc rng rc ng v rng rc c nh, nh m ng i ta c th di chuyn mt cch d dng cc vt rt nng ln cao vi mt lc nh h n trng l ng ca chng. Khi s dng rng rc, GV cn lu cho HS trnh lm vic qu sc.

B- NHIT HC
I. CHUN KIN THC, K NNG CH 1. S n v nhit MC CN T Kin thc - M t c hin tng n v nhit ca cc cht rn, lng, kh. - Nhn bit c cc cht khc nhau n v nhit khc nhau. - Nu c v d v cc vt khi n v nhit, nu b ngn cn th gy ra lc ln. K nng - Vn dng kin thc v s n v nhit gii thch c mt s hin tng v ng dng thc t. Kin thc - M t c nguyn tc cu to v cch chia ca nhit k dng cht lng. Nu c ng dng ca nhit k dng trong phng th nghim, nhit k ru v nhit k y t. - Nhn bit c mt s nhit thng gp theo thang nhit Xen - xi - ut. K nng Khng yu cu lm th nghim tin hnh chia khi ch to nhit k, ch yu cu m t bng hnh v hoc nh chp th nghim ny. Mt s nhit thng gp nh nhit ca nc GHI CH

2. Nhit . Nhit k. Thang nhit

27

CH

MC CN T - Xc nh c GH v CNN ca mi loi nhit k khi quan st trc tip hoc qua nh chp, hnh v. - Bit s dng cc nhit k thng thng o nhit theo ng quy trnh. - Lp c bng theo di s thay i nhit ca mt vt theo thi gian.

GHI CH ang tan, nhit si ca nc, nhit c th ng i, nhit phng,... Khng yu cu HS tnh ton i t thang nhit ny sang thang nhit kia. Ch dng li mc m t hin tng, khng i su vo mt c ch cng nh v mt chuyn ho nng lng ca cc qu trnh ny.

3. S chuyn th

Kin thc - M t c cc qu trnh chuyn th: s nng chy v ng c, s bay hi v ngng t, s si. Nu c c im v nhit trong mi qu trnh ny.

- Nu c phng php tm hiu s ph thuc ca mt hin tng ng thi vo nhiu yu t, chng hn qua vic tm hiu tc bay hi. K nng - Da vo bng s liu cho, v c ng biu din s thay i nhit trong qu trnh nng chy ca cht rn v qu trnh si. - Nu c d on v cc yu t nh hng n s bay hi v xy dng c phng n th nghim n gin kim chng tc dng ca tng yu t. - Vn dng c kin thc v cc qu trnh chuyn th gii thch mt s hin tng thc t c lin quan.

Cht rn y c hiu l cht rn kt tinh.

II. HNG DN THC HIN 15. S N V NHIT CA CHT RN Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh M t c hin tng n Mc th hin c th ca chun KT, KN [Thng hiu] Ghi ch

28

v nhit ca cc cht rn.

M t hin tng: Th mt qu cu kim loi (c ni bng mt si dy kim loi gn vi mt cn cm cch nhit) qua mt vng kim loi ( c gn vi mt cn cm cch nhit) khi: - Qu cu kim loi cha c nung nng. - Qu cu kim loi c nung nng. - Qu cu kim loi ang nng c lm lnh. Kt qu: - Khi qu cu kim loi ch a c nung nng, th qu cu lt kht qua vng kim loi. - Khi qu cu kim loi c nung nng, th qu cu kim loi khng lt qua vng kim loi. iu chng t, qu cu kim loi n ra khi nng ln. - Khi qu cu kim loi ang nng c lm lnh, th qu cu kim loi th lt qua vng kim loi. iu chng t, qu cu kim loi co li khi lnh i. Vy, Cht rn n ra khi nng ln, co li khi lnh i.

Nhn bit c cc cht rn [Nhn bit]. khc nhau n v nhit khc Da vo bng tng chiu di ca mt s thanh kim loi khc nhau. nhau c cng chiu di ban u 1m khi nhit tng ln 50oC. Nhm ng St 0,120 cm 0,086 cm 0,060 cm

Ta thy, s n v nhit ca: nhm > ng> st. Cc cht rn khc nhau n v nhit khc nhau. 16. S N V NHIT CA CHT LNG Stt Chun KT, KN quy nh Mc th hin c th ca chun KT, KN Ghi ch 29

trong chng trnh 1 M t c hin tng n v nhit ca cc cht lng. [Thng hiu] M t hin tng: Nhng mt bnh A y nc c y bng nt cao su c mt ng C (hnh tr, h hai u) xuyn qua nt vo mt chu nc B : C C C

A B

A B

a. Trong khng kh

b. Bnh B ng nc nng

c. Bnh B ng nc lnh

Hnh 6.4 - Khi bnh B ng nc nng, mc nc trong ng C dng ln. iu chng t, nc n ra khi nng ln. - Khi bnh B ng nc lnh, mc nc trong ng C h xung. iu chng t, nc co li khi lnh i. Vy, nc n ra khi nng ln, co li khi lnh i. Thay nc bng cc cht lng khc v lm tng t ta u thu c kt qu trn. Cht lng n ra khi nng ln, co li khi lnh i. 2 Nhn bit c cc cht lng khc nhau n v nhit khc nhau. [Nhn bit] 3 Da vo bng s liu tng th tch ca 1 000 cm mt s cht lng khi nhit tng ln 50oC.

30

Ru Du ho Thu ngn

58 cm3 55 cm3 9 cm3

Ta thy, s n v nhit ca: ru > du ha > thy ngn. Cc cht lng khc nhau n v nhit khc nhau. 17. S N V NHIT CA CHT KH Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh M t c hin tng n v nhit ca cc cht lng. Mc th hin c th ca chun KT, KN [Thng hiu] M t hin tng: Mt bnh cu thu tinh cha khng kh c y kn bng nt cao su, xuyn qua nt l mt thanh thu tinh hnh ch L (hnh tr, h hai u). Gia ng thu tinh nm ngang c mt git a. H nng b. ngui nc mu. - Khi h nng bnh thu tinh Hnh 6.5 (hoc p tay vo bnh thu tinh), ta thy git nc mu chuyn ng ra pha ngoi. iu chng t, khng kh trong bnh n ra khi nng ln. - Khi ngui bnh, th git nc mu chuyn ng vo pha trong. iu chng t, khng kh trong bnh co li khi lnh i. Cht kh n ra khi nng ln, co li khi lnh i. 2 Nhn bit c cc cht kh khc nhau n v nhit ging nhau. [Nhn bit] Da vo bng tng th tch ca mt s cht kh c th tch ban u l 1000 cm3 sau khi nhit ca chng tng ln 50oC. Ghi ch

31

Khng kh Hi nc Kh xi

183cm3 183cm3 183cm3

Ta thy, s n v nhit ca: Khng kh = hi nc = kh xi. Cc cht kh khc nhau n v nhit ging nhau. 18. MT S NG DNG CA S N V NHIT Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Nu c v d v cc vt khi n v nhit, nu b ngn cn th gy ra lc ln Mc th hin c th ca chun KT, KN Ghi ch

[Thng hiu] Vt rn khi dn n v nhit (n ra hay co li) u to nn mt lc kh ln tc dng ln cc vt khc tip xc vi n. Do , ngi ta phi ch n s n v nhit trong k thut. - Trong k thut ch to v lp t my mc hoc xy dng cng trnh, ng i ta phi tnh ton khc phc tc dng c hi ca s dn n v nhit sao cho cc vt rn khng b cong hoc nt gy khi nhit thay i. - Li dng s n v nhit ca cc vt rn lng ghp ai st vo cc bnh xe, ch to b ng kp dng lm r le ng-ngt t ng mch in; hoc ch to cc ampe k nhit, hot ng da trn tc dng nhit ca dng in, dng o c dng mt chiu v xoay chiu...

Khi lp t ng ray tu ha, cn khe h gia cc thanh ray ray c th dn n v nhit m khng b cn tr, gy cong vnh Bng kp c cu to t hai thanh kim loi khc nhau c tn vi nhau, c tc dng ng m mch in khi nhit thay i. Ni dung ny chng ta ch xt i vi cc trng hp xy ra vt rn, cn i vi cht lng v cht kh cc hin t ng ny c lin quan ti p xut m hc sinh cha c nghin cu, nn khng th s dng s n v nhit gii thch c.

Vn dng kin thc v s [Vn dng] n v nhit gii thch c mt s hin tng v Bit gii thch hin tng dn n v nhit ca cht lng v cht rn (da vo s dn n v nhit ca cht lng v cht ng dng thc t. rn). Bit gii thch ng dng v s dn n v nhit ca cht

- Hin tng dn n v nhit: 1. Ti sao khi un nc, ta khng nn y m? 2. Ti sao khi un nng, khi lng ring ca cht lng gim?

32

rn (da vo s dn n v nhit ca cht rn)

- ng dng v s gin n ca cht rn: 1. Ti sao khi lp khu dao gi cht li dao vo cn g th ng i th rn phi nung nng khu ri mi tra vo cn? 2. Ti sao ngi ta lm ng b tng khng lin thnh mt di m thnh cc tm tch bit vi nhau bng nhng khe trng? i vi mt s hin tng nh: qu bng bn b bp (khng thng) khi nhng vo nc nng qu bng li phng ln; lp xe p bm cng khi ngoi tri nng nng c th b n lp; khi rt nc nng ra khi phch ri y nt li ngay th nt hay b bt ra;... Nhng hin t ng ny khng th s dng hin tng n v nhit ca cht kh gii thch, v nhng hin tng ny c lin quan ti p sut ca cht kh m HS cha c nghin cu.

19. NHIT K - NHIT GIAI Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Mc th hin c th ca chun KT, KN Ghi ch Khng yu cu lm th nghim tin hnh chia khi ch to nhit k, ch yu cu m t bng hnh v hoc nh chp th nghim ny.

M t c nguyn tc [Thng hiu] cu to v cch chia Nhit k l dng c dng o nhit . Nguyn tc cu to v hot ca nhit k dng cht ng ca nhit k dng cht lng da trn s dn n v nhit ca cht lng. lng; cu to ca nhit k gm: bu ng cht lng, ng qun v thang chia . Cch chia ca nhit k dng cht lng: Nhng bu nhit k vo nc ang tan, nh du mc cht lng dng ln trong ng qun l v tr 00C; Nhng bu nhit k vo nc ang si, nh du mc cht

33

lng dng ln trong ng qun l v tr 1000C. Chia khong t 00C n 1000C thnh 100 phn bng nhau. Khi mi phn ng vi 10C. 2 Xc nh c GH v CNN ca mi loi nhit k khi quan st trc tip hoc qua nh chp, hnh v. [Vn dng] Bit xc nh c GH ca nhit k (da vo gi tr ln nht ghi trn nhit k). Bit xc nh c CNN ca nhit k (da vo gi tr gia hai vch lin tip ghi trn nhit k) Xc nh c GH v CNN ca mi loi nhit k thng th ng trong nh chp hnh 22.5 SGK. 3 Nu c ng dng ca [Nhn bit] nhit k dng trong phng th nghim, nhit k r u Nhit k trong phng th nghim dng o nhit khng kh, nhit nc. v nhit k y t. Nhit k y t dng o nhit c th ngi. Nhit k ru thng dng o nhit khng kh. Nhn bit c mt s Khng yu cu HS tnh ton nhit thng gp theo [Nhn bit] Thang nhit gi l nhit giai. Nhit giai Xenxiut c n v l C i t thang nhit ny thang nhit Xenxiut. sang thang nhit kia. (oC). Nhit thp hn 0oC gi l nhit m. Nhit nc ang tan l 0oC. Nhit nc si l 100oC. Nhit ca c th bnh thng l 37oC. Nhit trong phng thng ly l 20oC. Nhit ca nc si ti nhng vng ni cao nh hn 100oC.

34

LP 8 Chng 1. C HC I. CHUN KIN THC K NNG CA CHNG TRNH CH 1. Chuyn ng c hc a) Chuyn ng c. Cc dng chuyn ng c b) Tnh tng i ca chuyn ng c c) Tc MC CN T GHI CH

Kin thc - Nu c du hiu nhn bit chuyn ng c. Nu c v d v chuyn ng Chuyn ng c l s c. thay i v tr theo thi gian ca mt vt so vi - Nu c v d v tnh tng i ca chuyn ng c. vt mc. - Nu c ngha ca tc l c trng cho s nhanh, chm ca chuyn ng v nu c n v o tc . - Nu c tc trung bnh l g v cch xc nh tc trung bnh. - Phn bit c chuyn ng u, chuyn ng khng u da vo khi nim tc . K nng - Vn dng c cng thc v = s t - Xc nh c tc trung bnh bng th nghim. - Tnh c tc trung bnh ca chuyn ng khng u.

2. Lc c a) Lc. Biu din lc b) Qun tnh ca vt c) Lc ma st

Kin thc - Nu c v d v tc dng ca lc lm thay i tc v hng chuyn ng ca vt. - Nu c lc l i lng vect. - Nu c v d v tc dng ca hai lc cn bng ln mt vt chuyn ng. Nu c qun tnh ca mt vt l g. - Nu c v d v lc ma st ngh, trt, ln. K nng - Biu din c lc bng vect.

35

CH

MC CN T - Gii thch c mt s hin tng thng gp lin quan ti qun tnh. - ra c cch lm tng ma st c li v gim ma st c hi trong mt s trng hp c th ca i sng, k thut.

GHI CH

3. p sut a) Khi nim p sut b) p sut ca cht lng. My nn thu lc c) p sut kh quyn d) Lc y c-si-mt . Vt ni, vt chm

Kin thc - Nu c p lc, p sut v n v o p sut l g. - M t c hin tng chng t s tn ti ca p sut cht lng, p sut kh quyn. - Nu c p sut c cng tr s ti cc im cng mt cao trong lng mt cht lng - Nu c cc mt thong trong bnh thng nhau cha mt loi cht lng ng yn th cng mt cao. - M t c cu to ca my nn thu lc v nu c nguyn tc hot ng ca - Khng yu cu tnh my ny l truyn nguyn vn tng p sut ti mi ni trong cht lng. ton nh lng i vi - M t c hin tng v s tn ti ca lc y c-si-mt . my nn thu lc. - Nu c iu kin ni ca vt. K nng - Vn dng c cng thc p = F

S - Vn dng cng thc p = dh i vi p sut trong lng cht lng. - Vn dng cng thc v lc y c-si-mt F = Vd. - Tin hnh c th nghim nghim li lc y c-si-mt.
4. C nng a) Cng v cng sut b) nh lut bo ton cng c) C nng. nh lut bo ton c nng Kin thc - Nu c v d trong lc thc hin cng hoc khng thc hin cng. - Vit c cng thc tnh cng cho trng hp hng ca lc trng vi hng dch chuyn ca im t lc. Nu c n v o cng. - Pht biu c nh lut bo ton cng cho my c n gin. Nu c v d minh ho. S ghi cng sut trn mt thit b cho bit cng sut nh mc ca thit b , tc l cng sut sn ra hoc tiu th ca thit b ny khi n hot ng bnh thng.

36

CH

MC CN T - Nu c cng sut l g. Vit c cng thc tnh cng sut v nu c n v o cng sut. - Nu c ngha s ghi cng sut trn cc my mc, dng c hay thit b. - Nu c vt c khi lng cng ln, vn tc cng ln th ng nng cng ln. - Nu c vt c khi lng cng ln, cao cng ln th th nng cng ln. - Nu c v d chng t mt vt n hi b bin dng th c th nng. - Pht biu c nh lut bo ton v chuyn ho c nng. Nu c v d v nh lut ny. K nng - Vn dng c cng thc A = F.s. - Vn dng c cng thc P =

GHI CH Th nng ca vt c xc nh i vi mt mc chn.

A t

II. HNG DN THC HIN 1. CHUYN NG C HC Stt Chun KT, KN quy Mc th hin c th ca chun KT, KN Ghi ch nh trong chng trnh [Nhn bit] Nu c d u hi u Khi v tr ca vt so vi vt mc thay i theo thi gian th vt chuyn ng so vi vt mc. Chuyn ng ny gi l chuyn ng c nhn bit chuyn ng c hc (gi tt l chuyn ng). Khi v tr ca mt vt so vi vt mc khng thay i theo thi gian th vt ng yn so vi vt mc. V d: t ri bn, th v tr ca t thay i so v i bn [Thng hiu]. Nu c v d v chuyn Nu c v d v chuyn ng c trong th c t (da vo d u hiu xe. Ta ni, t ang chuyn nhn bit chuyn ng c), ng c.

37

ng so vi bn xe. Nu c v d v tnh [Thng hiu]. V dc : Hnh khch ngi tng i ca chuyn Tnh t ng i ca chuyn ng v ng yn: Mt vt va c th trn toa tu ang ri ga. Nu ng c. chuyn ng so vi vt ny, va c th ng yn so vi vt khc. Nh chn nh ga lm mc, th vy, ta ni chuyn ng v ng yn c tnh tng i v tnh tng i hnh khch ang chuyn ca chuyn ng ph thuc vo vt c chn lm mc. ng so vi nh ga. Nu chn on tu lm mc, th Nu c v d v tnh tng i ca chuyn ng c (da vo tnh hnh khch ng yn so vi tng i ca chuyn ng v ng yn). on tu v nh ga chuyn ng so vi on tu.

2. TC Stt 1 Chun KT, KN quy Mc th hin c th ca chun KT, KN nh trong chng trnh [Nhn bit] Nu c ngha ca tc Tc cho bit mc nhanh hay chm ca chuyn ng v c l c trng cho s xc nh bng di qung ng i c trong mt n v thi gian. s nhanh, chm ca chuyn ng. Nu c n v o Cng thc tnh tc l v = , trong , v l tc ca vt, s l ca tc . t qung ng i c, t l thi gian i ht qung ng . n v tc ph thuc vo n v o di v n v o thi gian. n v hp php thng dng ca tc l mt trn giy (m/s) v ki l mt trn gi (km/h): 1km/h 0,28m/s. Vn dng c cng thc [Vn dng] s Tnh c tc ca chuyn ng v cc i lng c trong cng tnh tc s t thc v= t v= Ghi ch Hc sinh bit lp 5

V d: Mt t khi hnh t H Ni lc 8 gi, n Hi Phng lc 10 gi. Cho bit qung ng t H Ni n Hi Phng di 108km. Tnh tc ca t ra km/h, m/s.

3. CHUYN NG U - CHUYN NG KHNG U

38

Stt 1

Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Phn bit c chuyn ng u v chuyn ng khng u da vo khi nim tc .

Mc th hin c th ca chun KT, KN

Ghi ch

[Thng hiu] Chuyn ng u l chuyn ng m tc khng thay i theo thi gian. Chuyn ng khng u l chuyn ng m tc thay i theo thi gian. [Nhn bit] Nu c tc trung Tc trung bnh ca mt chuyn ng khng u trn mt qung bnh l g v cch xc nh s tc trung bnh. ng c tnh bng cng thc vtb = , trong , vtb l tc trung t bnh, s l qung ng i c, t l thi gian i ht qung ng.

Chuyn ng khng u l chuyn ng th ng gp hng ngy ca cc vt. Tc ca vt ti mt thi im nht nh trong qu trnh chuyn ng ca vt ta gi l tc tc thi ca chuyn ng khng u. Trong phm v chng trnh Vt l THCS ta ch xt chuyn ng u v khi nim tc trung bnh trn mt on ng nht nh.

Xc nh c tc trung bnh bng th nghim.

[Vn dng]. Tin hnh c th nghim: A

B C - Th mt vin bi st chuyn ng trn mng nghing AB v mng ngang BC. Theo di chuyn ng ca vin bi v ghi li thi gian chuyn ng ca bi st trn on ng AB v BC. o on ng AB, BC. - Tnh c tc trung bnh ca vin bi trn cc on ng AB, BC v AC. Tnh c tc trung [Vn dng] bnh ca chuyn ng Tnh c tc trung bnh ca chuyn ng khng u v cc i khng u.

V d: Mt ng i i xe p trn mt on ng di 1,2km ht 6 pht. Sau 39

lng c trong cng thc vtb =

s t

ngi i tip mt on ng 0,6km trong 4 pht ri dng li. Tnh vn tc trung bnh ca ngi ng vi tng on ng v c on ng?

4. BIU DIN LC Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Nu c v d v tc dng ca lc lm thay i tc v hng chuyn ng ca vt. Mc th hin c th ca chun KT, KN [Thng hiu] Lc tc dng ln mt vt c th lm bin i chuyn ng ca vt hoc lm n b bin dng. Nu c v d v tc dng ca lc lm thay i tc hoc hng chuyn ng ca vt. Ghi ch Lu : Phn ln HS d thy lc lm thay i ln tc (nhanh ln hay chm i) m t thy tc dng lm i hng chuyn ng. V th, GV nn chn nhng v d lc lm thay i hng chuyn ng. - Trong chuyn ng trn u, lc tc dng ch lm thay i hng chuyn ng. - Trong chuyn ng ca vt b nm theo ph ng ngang, trng lc P lm thay i hng chuyn ng v tc chuyn ng.

[Nhn bit] Nu c lc l mt i Lc l i lng vc t v n c im t, c ln, c phng v lng vect. chiu. [Vn dng] Biu din c lc bng K hiu vc t lc: F, cng l F. vc t. Vct lc c biu din bng mt mi tn c: - Gc l im t ca lc tc dng ln vt.

Lu : cp THCS ta coi cc vt l cc cht im. V th, khng yu cu HS biu din chnh xc im t ca

40

- Phng chiu trng vi phng chiu ca lc. - di biu th cng ca lc theo t xch cho trc. Biu din c mt lc bng vc t. V d nh: biu din c trng lc ca hai qu nng c khi l ng m1 = 1kg v m 2 = 2kg t trn mt bn nm ngang v phn lc ca mt bn ln qu nng. F2 F1

lc tc dng ln vt - c th l mt im bt k trn vt.

P1 Hnh 5. S CN BNG LC - QUN TNH Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Nu c v d v tc dng ca hai lc cn bng ln mt vt ang chuyn ng

P2

Mc th hin c th ca chun KT, KN [Thng hiu] Di tc dng ca hai lc cn bng mt vt ang chuyn ng s chuyn ng thng u. Nu c v d v tc dng ca hai lc cn bng ln mt vt chuyn ng (da vo tc chuyn ng ca vt), Chng hn nh v d sau y: t (xe my) ang chuyn ng trn ng thng. Nu ta thy ng h o tc ch mt s nht nh, th t (xe my) ang chuyn ng thng u. Khi , chng chu tc dng ca hai lc cn bng: lc y ca ng c v lc cn tr chuyn ng.

Ghi ch Lu : Phn ln HS d thy lc lm thay i ln tc (nhanh ln hay chm i) m t thy tc dng lm i hng chuyn ng. V th, GV nn chn nhng v d lc lm thay i hng chuyn ng. - Trong chuyn ng trn u, lc tc dng ch lm thay i hng chuyn ng. - Trong chuyn ng ca vt b nm theo ph ng ngang, trng lc P lm thay i hng chuyn ng v tc 41

chuyn ng. 2 [Thng hiu] Qun tnh l tnh cht bo ton tc v hng chuyn ng ca vt. Khi c lc tc dng, v c qun tnh nn mi vt khng th ngay lp tc t ti mt tc nht nh. Gii thch c mt s [Vn dng]. V d : hin t ng th ng gp Gii thch c mt s hin tng thng gp trong thc t (da vo 1. Gii thch c: ti sao lin quan n qun tnh. qun tnh). khi ngi ngi trn t ang chuyn ng trn ng thng, nu t t ngt r phi th ngi b nghing mnh v bn tri? 2. Gii thch c: ti sao xe my ang chuyn ng, nu ta t ngt tng ga th ngi ngi trn xe b ng v pha sau? Nu c qun tnh ca mt vt l g?

6. LC MA ST Stt 1 Chun KT, KN quy Mc th hin c th ca chun KT, KN nh trong chng trnh [Thng hiu]. Nu c v d v lc ma Lc ma st trt xut hin khi mt vt chuyn ng trt trn b mt st trt. mt vt khc n c tc dng cn tr chuyn ng trt ca vt. Nu c v d v lc ma st trt. Ghi ch V d: - Khi xe p ang chuyn ng, ta bp phanh th m phanh trt trn vnh xe, khi xut hin lc ma st trt lm cn tr chuyn ng ca bnh xe v lm xe chuyn ng chm dn ri dng li. - n nh hay n violon, khi ko cn ko trn dy n th gia chng xut hin lc ma st trt lm dy n dao 42

Nu c v d v lc ma st ln.

3 Nu c v d v lc ma st ngh.

4 ra c cch lm tng

ng v pht ra m thanh. [Thng hiu]. V d: Lc ma st ln xut hin khi mt vt chuyn ng ln trn mt mt vt - Khi quan st vin bi chuyn ng trn sn nh, ta khc v cn li chuyn ng y. thy vin bi ln chm dn ri Lc ma st ln nh hn lc ma st trt. dng li, khi gia vin bi Nu c v d v lc ma st ln. v mt sn c lc ma st ln lm cn chuyn ng ca vin bi. - Bnh xe p ln trn mt ng, khi ti im tip xc ca lp xe vi mt ng xut hin lc ma st ln cn tr li chuyn ng ca xe. [Thng hiu]. V d : - Khi ta tc dng lc ko c im ca lc ma st ngh l: hoc y chic bn trn sn - Cng thay i tu theo lc tc dng ln vt c xu hng lm cho nh nhng bn cha chuyn vt thay i chuyn ng ng, th khi gia bn v - Lun c tc dng gi vt trng thi cn bng khi c lc tc dng mt sn nh c lc ma st ln vt ngh lm cho bn khng Nu c v d v lc ma st ngh (da vo c im ca lc ma st chuyn ng theo hng lc ngh) tc dng. Nu thi lc tc dng th lc ma st ngh cng mt i. - Mt vt t trn mt phng nghing v khng b trt xung, khi ti mt tip xc gia vt v m t phng nghing xut hin lc ma st ngh gi vt khng b trt xung. [Vn dng]. V d: Khi ta y thng hng

43

ma st c li v gim ma Lc ma st c th c hi hoc c ch, lc ma st ln nh hn lc ma st c hi trong mt s st trt. trng hp c th ca i i vi ma st c hi th ta cn lm gim ma st, v d nh: gim sng, k thut. ma st cc vng bi ca ng c ta phi thng xuyn v nh k tra du m. i ma st c li th ta cn lm t ng ma st, v d nh : Khi ta vit bng, ta phi lm tng ma st gia phn v bng khi vit khi b trn.

trn sn nh th lc ma st trt xut hin ti mt tip xc ca thng hng. V lc ma st l n nh h n lc ma st tr t, nn ta c th t cc thng hng ln cc xe ln (hay con l n) di chuyn chng c d dng hn.

7. P SUT Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Nu c p lc, p sut v n v o p sut l g. Mc th hin c th ca chun KT, KN [Nhn bit] p lc l lc p c phng vung gc vi mt b p. p sut c tnh bng ln ca p lc trn mt n v din tch b p. F Cng thc tnh p sut l p = S , trong : p l p sut; F l p lc, c n v l niut n (N) ; S l di n tch b p, c n v l mt vung (m2). n v p sut l paxcan (Pa). 1 Pa = 1 N/m2 [Vn dng] F Tnh c p sut v cc i lng c trong cng thc p = S Ghi ch

Cn cho HS th y tc d ng ca p l c cng l n khi l c cng l n v di n tch b p cng b.

3 Vn dng cng thc tnh F p S =

V d: Mt bnh xe xch c tr ng lng 45000N, din tch tip xc c a cc b n xch xe ln mt t l 1,25m2. a) Tnh p su t c a xe tc dng ln mt t. b) Hy so snh p su t c a xe ln m t t v i p su t

44

ca mt ng i c trng lng 650N c din tch tip xc hai bn chn ln mt t l 180cm2. 8. P SUT CHT LNG - BNH THNG NHAU Stt 1 Chun KT, KN quy Mc th hin c th ca chun KT, nh KN trong chng trnh M t c hin t ng [Thng hiu] chng t s tn ti ca p M t th nghim: sut cht lng. 1. Mt ng hnh tr c cc c y C v hai bn thnh bnh c khot cc l A, B. A, B , C c bt kn bng mng cao su.Khi nc vo ng ta thy mng cao su b phng ln. iu ny chng t, nc B c p sut. A 2. Mt ng tr C thy tinh c a D tch ri lm y. Dng tay ko si dy buc a D bt y bnh ri nhn chm ng thy tinh vo trong n c, sau D bung tay ko si dy ra. Ta thy, a D vn khng ri khi y, nc khng vo c bn trong ng tr. Quay ng heo nhiu phng, ta vn thy a D vn khng tch ri ng tr. Chng t rng, nc gy p sut tc dng ln a D. Cht lng khng ch gy ra p sut ln y bnh m ln c thnh bnh v cc vt trong trong lng cht lng. Nu c p sut c cng [Thng hiu] tr s ti cc im cng p sut cht lng gy ra ti cc im cng mt su trong lng Ghi ch Cn da vo nhng th nghim n gin cho HS thy cht lng gy p sut theo mi ph ng ln y bnh, thnh bnh v cc vt nm trong n.

45

cht lng c cng tr s. Cng thc tnh p sut cht lng l p = d.h, trong : p l p sut y ct cht lng, d l trng l ng ring ca cht lng, h l chiu cao ca ct cht lng. (p tnh bng Pa, d tnh bng N/m2, h tnh bng m.) Cng thc ny cng p dng cho mt im rt b trong lng cht lng, vi h l su ca im so vi mt thong. Nu c cc mt thong [Thng hiu] F trong bnh thng nhau Trong bnh thng nhau cha cha cng mt cht lng cng mt cht lng ng yn, ng yn th cng cc mt thong ca cht lng cao. cc nhnh khc nhau u cng s S mt cao. A B M t c cu to ca Cu to ca my p thy lc: my nn thy lc v nu B phn chnh ca my p thy f c nguyn tc hot lc gm hai ng hnh tr tit ng ca my ny l din s v S khc nhau, thng vi truyn nguyn vn tng nhau, trong c cha cht lng, Hnh p sut ti mi n i trong mi ng c mt pt tng. Khi ta tc dng mt lc f ln pt tng A. lc cht lng. f ny gy mt p sut p ln mt cht lng p = s p sut ny c cht lng truyn i nguyn vn ti pit tng B v gy ra lc F = pS nng pt tng B ln. Vn dng c cng thc [Vn dng]. p = dh i vi p sut Vn dng cng thc p = dh gii thch c mt s hin tng n trong lng cht lng. gin lin quan n p sut cht lng v gii c bi tp tnh mt i lng khi bit hai i lng cn li.

mt cao trong lng mt cht lng.

My p thy lc l mt my c n gin. do khc nhau v din tch nn dn n khc nhau v lc.

V d: 1. Gii thch v sao khi ln xung su, ta li cm thy tc ngc. 2. Mt thng cao 80cm ng y n c. Tnh p sut tc dng ln y thng v mt im cch y thng 20cm. Bit trng lng ring ca nc l 10000N/m3.

46

9. P SUT KH QUYN Chun KT, KN quy nh trong chng trnh M t c hin t ng chng t s tn ti ca p sut kh quyn. Mc th hin c th ca chun KT, KN [TH]. Tri t v mi vt trn Tri t u chu tc dng ca p sut kh quyn theo mi phng. M t c th nghim T-ri-xe-li: Nh bc hc T-ri-xe-li ly mt ng 100cm thy ngn di khong 1m, mt u kn v y thy ngn vo. Ly ngn tay 76cm bt ming ng ri quay ng c ng xung. Sau nhng chm ming ng vo mt chu ng thy ngn ri b tay bt ming ng ra. ng nhn thy thy ngn trong ng tt xung, cn li 76cm tnh t mt thong ca thy ngn trong chu. iu chng t kh Hnh quyn gy mt p sut ln mt thy ngn trong chu v c c ln bng p sut ca ct thy ngn trong ng thy tinh. V p sut ca kh quyn bng p sut gy bi ct thy ngn trong th nghim T-ri-xe-li, nn ngi ta dng chiu cao ca ct thy ngn dng ln trong ng din t ln ca p sut kh quyn (v d, p sut ca kh quyn ti ni T-ri-xe-li lm th nghim bng 760mmHg). Ghi ch V d: Khi cm ngp mt ng thy tinh (di khong 30cm) h mt u vo mt chu nc, dng tay bt u trn ca ng v nhc ng thy tinh ln, ta thy c phn nc trong ng khng b chy xung. - Phn nc trong ng khng b chy xung l do p sut khng kh bn ngoi ng thy tinh tc dng vo phn di ca ct n c ln h n p sut ca ct n c . Chng t khng kh c p sut. - Nu ta th tay ra th phn nc trong ng s chy xung, v p sut khng kh tc dng ln c mt d i v mt trn ca ct cht lng. Lc ny phn n c trong ng chu tc dng ca trng lc nn chy xung.

Stt 1

10. LC Y C-SI-MT Stt Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Mc th hin c th ca chun KT, KN Ghi ch 47

M t c hin tng v s tn ti ca lc y csi-mt

Vn dng c cng thc v lc y c-si-mt F = V.d.

[Thng hiu]. M t c hin tng: - Khi nng mt vt di nc ta, cm thy nh hn khi nng vt trong khng kh. - Ta nhn qu bng bn chm trong n c, ri th tay ra, qu bng b y ni ln mt nc. [Vn dng] Mi vt nhng vo cht lng b cht lng y thng ng t di ln vi lc c ln bng trng lng ca phn cht lng b vt chim ch. Lc ny gi l lc y c-si-mt. Cng thc lc y c - si - mt l F A = d.V, trong , FA l lc y c-si-mt (N), d l trng lng ring ca cht lng (N/m3), V l th tch cht lng b vt chim ch (m 3). Tnh c lc y c - si - mt v cc i lng c trong cng thc F = Vd. [Vn dng]. Nu cc c cc bc tin hnh th nghim v tin hnh c th nghim nghim li lc y c-si-mt, c th theo cc b c sau: 1. o lc y Ac-si-mt: o trng lng P ca vt khi t vt trong khng kh. o hp lc F ca vt khi treo v nhng chm vt trong nc. (F = - F = P FA, F l hp lc ca trng lng P v lc y Ac-xi-mt FA; F l lc ca lc k tc dng ln vt.) Tnh lc y Ac-si-mt FA = P - F ca cht lng c th tch bng th tch ca vt. 2. o trng lng PN ca phn nc c th tch bng th tch ca vt. 3. So snh kt qu o PN v FA. - Nu c lc y c-si-mt bng trng lng ca phn cht lng b vt chim ch.

V d: Mt vt c khi lng 682,5g lm bng cht c khi lng ring 10,5g/cm 3 c nhng hon ton trong nc. Cho trng lng ring ca nc l 10000N/m 3. Lc y c-simt tc dng ln vt l bao nhiu?

Tin hnh c th nghim nghim li lc y c-si-mt

Bi 12. S NI Stt Chun KT, KN quy nh Mc th hin c th ca chun KT, KN Ghi ch

48

trong chng trnh 1 Nu c iu kin ni [Thng hiu] ca vt. Mt vt nhng trong lng cht lng chu hai lc tc dng l trng lng (P) ca vt v lc y c-si-mt (FA) th + Vt chm xung khi FA < P. + Vt ni ln khi FA > P. + Vt l lng khi P = FA Khi vt ni trn mt cht lng th lc y c-si-mt c tnh bng biu thc: FA = d.V, trong , V l th tch ca phn vt chm trong cht lng, d l trng lng ring ca cht lng. Khi mt vt c, ng cht nhng trong lng cht lng th c 3 trng hp xy ra: + Vt chm xung nu dv > dl; + Vt nm l lng trong lng cht lng nu dv = dl. + Vt ni ln trn mt cht lng nu dv < dl.

13. CNG C HC Stt 1 Chun KT, KN quy Mc th hin c th ca chun KT, KN nh trong chng trnh [Thng hiu] Nu c v d trong Nu c v d thc t v lc thc hin cng v khng thc hin lc thc hin cng hoc cng (da vo iu kin c cng c hc), chng hn nh: khng thc hin cng. 1. Mt ngi ko mt chic xe chuyn ng trn ng. Lc ko ca ngi thc hin cng. 2. Ngi lc s c t qu t t th ng thng, mc d rt mt nhc nhng ngi lc s khng thc hin cng. [Nhn bit] Vit c cng thc tnh Cng thc tnh cng c hc l A = F.s, trong , A l cng ca lc F, cng c hc cho trng F l lc tc dng vo vt, s l qung ng vt dch chuyn theo hng hp h ng ca lc trng ca lc. vi h ng dch chuyn n v ca cng l Jun, k hiu l J ca im t lc. Nu 1 J = 1 N.1 m = 1 Nm c n v o cng. Ghi ch

iu kin c cng c hc l C lc tc dng vo vt v c s dch chuyn ca vt theo phng ca lc. Ngoi n v Jun, cng c hc cn o bng n v kil Jun (kJ); 1kJ = 1000J Lu : lp 8 khng a ra nh ngha cng c hc m ch nu du hiu c trng

49

ca cng c hc thng qua cc v d c th. Cng thc tnh cng c hc A = F.s ch l mt tr ng hp c bit (phng ca lc tc dng trng vi ph ng chuyn dch). V d: 1. Mt vt c khi lng 500g, ri t cao 20dm xung t. Tnh cng ca trng lc? 2. Mt u my xe la ko cc toa bng lc F = 7500N. Tnh cng ca lc ko khi cc toa xe chuyn ng c qung ng s = 8km. 14. NH LUT V CNG Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Pht biu c nh lut bo ton cng cho cc my c n gin. Nu c v d minh ha. Ghi ch nh lut v Cng hc lp 8 c rt ra t th nghim vi cc my c n gin: Rng rc ng, n by,... V d: 1. Dng rng rc ng c li hai ln v lc th li thit hai ln v ng i. Khng cho li v cng. 2. Dng mt phng

Vn dng cng thc A = Fs.

[Vn dng]. Tnh c cng c hc v cc i lng c trong cng thc A = F.s

Stt 1

Mc th hin c th ca chun KT, KN [Thng hiu]. nh lut v cng: Khng mt my c n gin no cho ta li v cng. c li bao nhiu ln v lc th thit by nhiu ln v ng i v ngc li. Nu c v d khi s dng cc my c n gin khng cho li v cng

nghing di chuyn

vt ln 50

cao hay xung thp, nu c li bao nhiu ln v lc th thit by nhiu ln v ng i. Cng thc hin di chuyn vt khng thay i. Trong thc t, cc my c n gin bao gi cng c ma st, do cng thc hin phi dng thng ma st v nng vt ln. Cng ny gi l cng ton phn, cng nng vt ln l cng c ch. Cng thng ma st l cng hao ph. Cng ton phn = Cng c ch + cng hao ph T s gia cng c ch v cng ton phn gi l hiu sut ca my. 15. CNG SUT Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Nu c cng sut l g? Vit c cng thc tnh cng sut v nu n v o cng sut. Mc th hin c th ca chun KT, KN [Nhn bit] Cng sut c xc nh bng cng thc hin c trong mt n v thi gian. A Cng thc tnh cng sut l P = t ; trong , P l cng sut, A l cng thc hin (J), t l thi gian thc hin cng (s). n v cng sut l ot, k hiu l W. 1 W = 1 J/s (jun trn giy) 1 kW (kilot) = 1 000 W Ghi ch

51

Nu c ngha s ghi cng sut trn cc my mc, dng c hay thit b.

Vn dng c cng thc: A P = t

1 MW (mgaot) =1 000 000 W [Thng hiu] S ghi cng sut trn cc my mc, dng c hay thit b l cng sut nh mc ca dng c hay thit b . V d: S ghi cng sut trn ng c in P = 1 000 W, c ngha l khi ng c lm vic bnh th ng th trong 1s n thc hin c mt cng l 1 000 J. [Vn dng] A Tnh c cng sut v cc i lng c trong cng thc P = t

V d: 1. Mt cng nhn khun vc trong 2 gi c 48 thng hng, khun vc mi thng hng phi tn mt cng l 15000 J. Tnh cng sut ca ngi cng nhn ? 2. Mt ngi ko mt vt t ging su 8 m ln u trong 20 s. Ngi y phi dng mt lc F = 180 N. Tnh cng v cng sut ca ngi ko.

Bi 16. C NNG Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Nu c vt c khi lng cng ln, cao cng ln th th nng cng ln. Mc th hin c th ca chun KT, KN [Thng hiu] Khi mt vt c kh n ng thc hin cng c hc th ta ni vt c c nng. C nng tn ti di hai dng ng nng v th nng. C nng ca vt ph thuc vo v tr ca vt so vi mt t, hoc so vi mt v tr khc c chn lm mc tnh cao, gi l th nng hp dn. Vt c khi lng cng ln v cng cao th th nng hp dn cng ln. [Thng hiu]. Ghi ch Th nng hp dn ca vt ph thuc vo mc tnh cao.

Nu c v d chng t

V d: Nn mt l xo l trn

52

mt vt n hi b bin dng th c th nng.

Nu c v d chng t vt n hi b bin dng th c th nng; (th nng ca l xo, dy chun khi b bin dng) C nng ca vt n hi b bin dng gi l th nng n hi.

v buc li bng mt si dy khng dn, lc ny l xo b bin dng. Nu ct t si dy, th l xo b bt ra v lm bn ming g t pha trc l xo. Nh vy, khi l xo b bin dng th n c c nng.

Nu c vt c khi lng cng ln, vn tc cng ln th ng nng cng ln.

[Nhn bit] C nng ca mt vt do chuyn ng m c gi l ng nng. Vt c khi lng cng ln v chuyn ng cng nhanh th ng nng ca vt cng ln.

17. S CHUYN HO V BO TON C NNG Stt 1 Chun KT, KN quy nh trong chng trnh Pht biu c nh lut bo ton v chuyn ho c nng. Nu c v d v nh lut ny. Mc th hin c th ca chun KT, KN [Thng hiu]. nh lut bo ton v chuyn ha c nng : Trong qu trnh c hc, ng nng v th nng c th chuyn ho ln nhau nhng c nng c bo ton. Nu c v d v s chuyn ho ca cc dng c nng. Ghi ch V d: - Khi quan st qu bng r i t cao h n chm mt t, ta thy: trong thi gian qu bng ri, cao ca qu bng gim dn, vn tc ca qu bng tng dn. Nh vy, th nng ca qu bng gim dn, cn ng nng ca qu bng t ng dn. iu chng t c s chuyn ho c nng t th nng sang ng nng. - Khi qu bng chm mt t, n ny ln. Trong thi gian ny ln, cao ca qu bng t ng dn, vn tc ca 53

n gim dn. Nh vy, th nng ca qu bng tng dn, ng nng ca qu bng gim dn. iu chng t c s chuyn ha c nng t t ng nng sang th nng.

54

You might also like