NHY CM NG RNG TS V Trng Nh Ngc Vin o To Rng Hm Mt-Trng i Hc Y H Ni Tm tt Nhy cm ng l mt bnh kh ph bin trong dn s, chim 8-30 %.

Din bin ca bnh i khi thong qua, iu tr c th bt buc hoc khng i vi bnh nhn do vy ko di c th gy nhiu phin toi cho rng. iu tr bnh tng i phc tp v c nhiu yu t nguy c, do vy cn phi iu tr theo c ch bnh sinh v i khi phi phi hp nhiu phng php. T kha: nhy cm ng, co li, thuyt thy ng lc hc 1. nh ngha Nhy cm rng, nhy cm ng, hay qu cm ng thng c s dng m t mt tnh trng p ng ca c th trc cc kch thch bn ngoi. Kch thch bn ngoi c th bao gm nhit , va chm, hoc nhng thay i v tnh thm. Kch thch mnh c th gy au tt c cc rng, cn nhy cm ng l thut ng dng ch p ng au i vi nhng kch thch m thng thng khng gy au. p ng vi kch thch khc nhau ty tng ngi, ty thuc vo ngng au, yu t mi trng, v th trng bnh nhn. Nhy cm rng c th xp vo nhng loi au c m t bi Merskey (1979), Hip hi nghin cu au quc t (IASP) [4]. au l mt cm gic kh chu v mt tri nghim cm xc do m thc s hoc c nguy c b ph hy. Khng c nhiu nghin cu v qu cm ng. Qu cm ng chim khong 8 n 30% ngi trng thnh. Thng gp nht l tui t 20 n 40, nht l nhng ngi ngoi 30 tui. Nhn chung, mc nhy cm ng n cao hn nam. Mc nhy cm ng gim xung ngi gi do c nhng thay i ng v ty rng do tui tc. S x ha ng, lp di ca ng th pht v x ha ty rng c th cn tr s dn truyn cc kch thch ng rng b l.

Qu cm ng thng thy nht mt m vng c rng ca cc rng vnh vin. Mc d tt c cc rng u c th b nh hng, nhng rng nanh v cc rng hm nh c hai hm l hay b nht. Ngi thun tay phi chi rng, qu cm ng cc rng bn tri thng nng hn cc rng tng ng bn phi. T lu c nhiu nghin cu v nhy cm ng nh: Leeuwenhoek (1678) m t: cc ng rng trong ng. Theo JD White (1855) au ng l do s dch chuyn ca dch trong cc ng ng. Nm 1962 Brannstrom m t v thuyt thy ng lc hc ca au ng. Nm 1986 Kleinberg tm tt cc bin php khc nhau trong iu tr qu cm ng. Nm 1997, Holland v cng s a ra nh ngha nhy cm ng nh sau: nhy cm ng l cn au but, ngn, xut hin do ng b bc l, phn ng li vi kch thch nh nhit , ha hc, va chm hoc thm thu m khng phi do nhng khim khuyt hoc bnh l ng rng (Holland v cng s, 1997). Qu cm rng khng phi l do m b ph hy thc s nhng c th lin quan ti m c nguy c b ph hy do men hoc cement b xi mn lin tc cng vi s p ng ca ty. 2. C ch bnh sinh nhy cm ng Ty rng l m giu thn kinh. Da vo tc dn truyn c th phn loi cc si thn kinh ra thnh: nhm A-c tc dn truyn trn 2 m/s, v nhm C-c tc dn truyn di 2 m/s. au but do cc si A delta, trong khi cc si C dn truyn cm gic au m . Si A c bao Myelin lin quan ti qu cm ng. Hin nay c nhiu thuyt gii thch nhy cm ng khc nhau: Thuyt thn kinh, Thuyt v s dn truyn cc t bo to rng, Thuyt thy ng lc hc Thuyt thn kinh[1],[2] Theo thuyt thn kinh, c ch ca nhy cm ng l do hot ng ca cc u tn cng thn kinh nm bn trong cc ng ng. Cc xung ng thn kinh c dn truyn theo cc si thn kinh hng tm ty rng, qua cc nhnh thn kinh rng

ri ti no. Thuyt thn kinh cho rng ton b chiu di ng ng cha cc u tn cng thn kinh. Thuyt v s dn truyn cc nguyn bo to ng: Theo thuyt ny, cc nguyn bo to ng ko di ti vng chu vi. Ban u, kch thch tc ng vo thn cc nguyn bo to ng. Mng ca cc t bo ny c th tip xc vi cc u tn cng thn kinh nm trong ty rng hoc cc ng ng v truyn kch thch cho chng. Tuy nhin, trong nghin cu gn y nht, Thomas (1984) ch ra rng nguyn bo to ng b gii hn 1/3 trong ca cc ng ng. Nh vy, phn ngoi ca cc ng ng khng cha bt c thnh phn t bo no m ch cha dch ng. Thuyt thy ng lc hc: Thuyt ny cho rng kch thch c th lm dch chuyn dch cha trong cc ng ng. S dch chuyn ny xy ra theo c hai hng ra ngoi v vo trong, tc ng ti cc u tn cng thn kinh nm trong ng hoc ty rng. Theo Brannstrom (1962), s dch chuyn dch trong ng ng nhanh lm bin dng si thn kinh nm trong ty rng hoc lp tin ng, hoc ph hy t bo to ng v gy au. Hin nay, hu ht cc nh nghin cu u chp nhn rng nhy cm ng l do s thay i thy ng lc hc ca dch trong ng ng khi cc ng ng b l. S dch chuyn nhanh chng ca dch tc ng ti receptor ca cc si thn kinh nhm A trong ty rng. S mt nc ca ng rng do lung hi hoc giy thm nc lm dch chuyn dch ng v tc ng ln cc receptor ca nguyn bo to ng gy au. Lung hi nu tn ti lu c th to ra nt protein gy bt tc cc ng ng, lm gim s dch chuyn ca dch, v vy lm gim au [5]. au xut hin khi cc dung dch ng hoc mui tip xc vi ng l cng c th gii thch theo thuyt ny. Dch ng c nng mol thp, c khuynh hng

chy v pha dung dch c nng n mol cao hn, nh dung dch ng hoc mui. 3. Bnh cn v yu t nguy c Ban u, cc ng ng b bc l, c th do mt s che ph ca cc cu trc nha chu, hoc do mt men rng. Nhn chung, trn lm sng, nguyn nhn gy l ng ng ch yu l do co li. Cc yu t nguy c c th gy co li l li dnh khng ph hp, k thut chi rng khng ng cch, phu thut nha chu, thi quen chi rng qu mc, cc thi quen rng ming khc Cc nguyn nhn thng gp gy tt li: li dnh khng ph hp, chn rng li nhiu, s c xt ca bn chi, nhng thi quen rng ming gy rch li, nh dng tm xa rng, n cng. chi rng qu mc, dng ch t qu mc, co li th pht do cc bnh c bit (nh vim li lot hoi t, nha chu vim, vim li ming Herpes), sa son thn rng. S co li c th hoc khng xy ra cng vi tiu xng rng. Nu tiu xng xy ra, s c nhiu ng ng b l hn. Khi b co li, lp bo v bn ngoi ca ng chn rng-cement b mt i do n mn hoc mi mn, lm l lp ng bn di, ni cha ui nguyn sinh cht ca cc nguyn bo to ng nm trong bung ty . Cc t bo ny cha cc u tn cng thn kinh v khi b kch thch, cc si thn kinh ny kh cc v gy au. Khi cc ng ng b l, c nhiu yu t gp phn duy tr s l ng, bao gm kim sot mng bm km, mn men, v sinh rng ming khng ng cch, mn c rng, mn men v phi nhim vi acid. Cc nguyn nhn gy l ng: Kim sot mng bm km, vi khun to ra acid. Mi trng ming qu acid, do dng soda, nc hoa qu, nc b bi nhiu clo, chng cung n. Su c rng. Mn rng do chi rng. Kem nh rng nga cao rng. Nguyn nhn khc: mt men rng.

Nguyn nhn gy mt men rng: Mn rng do lc cn qu mnh nh nghin rng. Mn rng do cc thnh phn ca ch n hoc k thut chi rng khng ng cch. Mn ha hc do mi trng ming hoc ch n nhiu acid. 4. Chn on xc nh Cn hi bnh, thm khm lm sng cn thn v chp XQ trc khi a ra chn on xc nh l qu cm ng. Tuy nhin, c th kh chn on khi hai hoc nhiu tn thng cng tn ti. Qu cm rng khc vi au ty. Bnh nhn qu cm ng c th xc nh v tr au tt, trong khi i vi au ty, kh xc nh v tr au [3] c im au: khng ko di sau khi ht kch thch; au tng ln khi n ung ngt, chua, thay i nhit . au thng nh hoc va. au c th tng ln khi tip xc vi nng, lnh hoc khi co cao rng. au ty thng d di, thnh cn, au nhi, v c th au tng ln khi n ung nng hoc lnh. 5. Chn on phn bit Qu cm ng c th coi l mt triu chng phc tp hn l mt cn bnh thc s, do dn truyn kch thch thng qua cc ng ng b bc l. Mt s trng hp c km theo l ng, v vy c th c triu chng tng t. V d: m rng, gy v phc hi, cc iu tr phc hi, su rng, nt v rng, cc tn thng men khc 6. K hoch iu tr Qu cm rng c th t ht m khng cn iu tr. iu ny c th lin quan ti s gim tnh thm ca ng do nhng phn ng t nhin trong mi trng ming. C th c kh nng to thnh ng phn ng ca ty, bt tt cc ng ng do lng ng cc cht khong trong ng ng hoc to thnh cao rng trn b mt rng gip b loi b nhy cm ng v c th dn n cc tnh trng bnh l khc. Do vy, i khi c th khng cn iu tr qu cm ng hoc phi s dng cht chng nhy cm trong nhiu tun. Vic iu tr qu cm ng l mt thch thc

i vi c bnh nhn v nha s v: Kh so snh mc au gia cc bnh nhn khc nhau, Bnh nhn kh thay i nhng thi quen xu gy qu cm ng. Nhn chung c hai la chn iu tr nhy cm ng l: (1) Bt tc cc ng ng ngn cn dng chy ca dch ng. (2) Lm gim p ng ca thn kinh vi kch thch. iu tr qu cm ng c th chia thnh: iu tr ti nh vi kem nh rng, iu tr ti phng khm v gio dc bnh nhn. iu tr ti nh vi kem nh rng nh: kem nh rng c strontium chloride, kem nh rng c potassium nitrate, kem nh rng c fluoride. iu tr ti phng khm vi cc loi nh: Vc ni, Corticosteroid, bt tc ng ng (nh bng rng, Bc nitrate, Zinc chloride potassium ferrocyanide, Formalin, cc hp cht cha calcium: calcium hydroxide, calcium phosphate; cc hp cht cha fluoride: sodium fluoride, sodium silicofluoride, stannous fluoride, Iontophoresis, Strontium chloride, Potassium oxalate.; Trm bt ng ng: cc resin phc hi, cc cht bonding ng; Khc: laser. Chm sc ti nh vi kem nh rng: Kem nh rng l mt cht c s dng lm sch b mt rng cng vi bn chi. Sau khi chn on xc nh, c th iu tr nhy cm ng ti nh mt cch n gin v r tin bng vic s dng kem nh rng chng nhy cm. Phn ln ngi dn u c thi quen chi rng vi kem nh rng v nhng l do thm m, do , h d chp nhn bin php ny. Kem nh rng strontium chloride: Kem nh rng chng nhy cm 10% strontium chloride c tc dng gim au cho rng nhy cm. Kem nh rng potassium nitrate: Kem nh rng 5% potassium nitrate c tc dng gim au cho rng nhy cm. Kem nh rng fluoride: S dng kem nh rng sodium monofluorophosphates l bin php hiu qu trong vic iu tr qu cm ng. iu tr ti phng khm:

Theo thuyt thy ng lc hc, s dch chuyn nhanh chng ca dch trong ng ng c th kch thch cc si thn kinh cm gic bn trong rng. V vy, iu tr qu cm rng cn phi lm gim ng knh ca cc ng ng, lm bt tc cc ng ny, hoc phu thut che kn cc ng ng b l lm gim s dch chuyn ca dch ng. Tiu chun la chn cht chng nhy cm: gim au ngay v ko di, d s dng, c bnh nhn chp thun, khng lm tn thng ty rng, khng gy nhim mu rng, gi thnh r. Cc bin php lm gim ng knh ca ng ng c th l: (1) To thnh mt lp dnh bng cch nh bng b mt chn rng b l (lp dnh cha cc ht nh v nh hnh ca ng rng, cc cht khong v khung hu c si collagen bin tnh). (2) p cc cht c kh nng to kt ta trong cc ng ng. (3) X l cc ng ng bng plastic resin. (4) S dng cc cht bonding bt kn cc ng ng. (5) Che ph cc ng ng b l bng phu thut. Mt bin php c th khng c tc dng i vi mi trng hp qu cm ng, do vy nha s cn linh hot trong vic la chn cc bin php iu tr. La chn thuc theo c ch c ch s dn truyn xung ng thn kinh hay bt tt ng ng cn phi tin lng c phi phc hi thn rng hay khng v vic bt tt ng ng c th nh hng n s dn dnh ca cc vt liu dn. Khi cc ng ng tr nn x cng v t bt tc li th vic iu tr nn tp trung vo loi b cc yu t tip tc gy l ng. Trc khi iu tr, cn phi lm sch rng. iu ny c th gy kh chu cho bnh nhn, khi , cn gy t rng trc khi iu tr, v rng cn c c lp, x kh bng hi m. Vc ni: Cc ng ng m c th c bt li bng mt mng mng vc ni, gip gim au tm thi, vc ni nh copalite c th c s dng vi mc ch ny. gim au c lu hn, c th s dng vc ni fluoride nh Duraflor.

Corticosteroids:

Corticosteroids

cha

1%

prednisolone,

25%

parachorophenol, 25% methacresylacetate v 50% gum camphor c tc dng chng nhy cm rng do nhit . Vic s dng corticosteroids da vo mi lin quan gia qu cm ng vi vim ty; v vy, cn tm hiu thm mi quan h gia 2 tnh trng ny. Bt tc mt phn cc ng ng [1],[2]: nh bng ng rng: nh bng ng rng bng tm g (orange wood stick) to thnh mt lp cht dnh lm bt tc mt phn cc ng ng, v vy, gip gim nhy cm rng. To thnh nhng cht kt ta bt kn cc ng ng: Cc mui tan phn ng vi cc ion c trong cu trc rng to thnh cc tinh th trn b mt ca ng. t c hiu qu, phn ng ny cn xy ra trong 1 2 pht v cc tinh th phi nh c th chui c vo cc ng ng nhng cng phi ln bt tc mt phn cc ng ng. (1) Tinh th Calcium oxalate dihydrate c to thnh khi p Potassium oxalate ln ng rng. Cc tinh th ny c tc dng rt tt trong vic gim tnh thm ca ng. (2) Bc nitrate (AgNO3) c kh nng gy kt ta Protein cu to nn ui ca cc nguyn bo to ng, v vy lm bt tc mt phn cc ng ng. (3) Km chloride potassium ferrocyanide: to thnh cc tinh th che ph b mt ng. (4) Formalin 40% c p ln rng bng cch s dng tm g hoc nhng vin bng. Bin php ny do Grossman xut vo nm 1935, c s dng iu tr nhy cm ng cho cc rng pha trc do n khng lm nhim mu rng nh AgNO3. (5) Cc hp cht ca Calcium c s dng ph bin trong iu tr nhy cm ng. C ch ca n cn cha c bit r, nhng c nhiu bng chng ch ra rng: c th lm bt tc cc ng ng, c th thc y s to ng quanh ng, tng nng ca ion calcium quanh cc si thn kinh c th lm gim hng phn thn kinh. V vy, calcium hydroxide c th lm gim hot ng thn kinh: Paste ca Ca(OH)2 v nc ct (c) p ln b mt chn rng b l trong 3 5

pht c th gip gim au ngay lp tc trong 75% cc trng hp. Khi nh bng Calcium phosphate bng tm g s to thnh cc cht khong lng ng gn b mt ca ng ng, gip gim au cho 93% cc trng hp. (6) Cc hp cht ca fluoride: Lukomsky (1941) l ngi u tin xut s dng Sodium fluoride lm cht chng nhy cm do dch ng b bo ha vi cc ion calcium v phosphate. p NaF s to thnh cc tnh th Calcium fluoride lng ng l, lm gim bn knh ca cc ng ng. (7) Acidulated sodium fluoride: hm lng fluoride tm thy trong ng rng c iu tr bng acidulated sodium fluoride cao hn ng rng c iu tr bng sodium fluoride. (8) Sodium silicofluoride: acid silicic to thnh gel vi calcium ca rng, gip to nn mt hng ro cch ly rng. p dung dch 0.6% sodium silicofluoride gip chng nhy cm tt hn dung dch 2% sodium silicofluoride. (9) Stannous fluoride: dung dch 10% stannous fluoride to thnh mt lp cc ht gm thic v fluoride lm bt tc mt phn cc ng ng. Dung dch 0.4% stannous fluoride cng c tc dng chng nhy cm nhng cn s dng trong thi gian di (ti 4 tun) mi t c kt qu mong i. (10) in chuyn ion fluoride: in chuyn ion l s dng mt dng in truyn cc ion vo trong c th nhm mc ch cha bnh. Mc ch ca in chuyn ion fluoride l a cc ion fluoride vo su bn trong cc ng ng m cc bin php p fluoride ti ch khng thc hin c. (11) Strontium chloride: Cc nghin cu ch ra rng vic p strontium chloride trn b mt ng rng mi mn s lm lng ng strontium vo su trong ng rng khong 10 20 m v chui vo trong cc ng ng. (12) Oxalates: Oxalates c gi thnh r, d s dng, c nhiu bnh nhn chp thun. Potassium oxalate v ferric oxalate to ra cc ion oxalate c th phn ng c vi cc ion calcium trong dch ng to thnh cc tinh th calcium oxalate khng tan, lng ng trong cc ng ng m. Resin v cht dn dnh:

Mc ch ca vic s dng resin v cht dn dnh l lm bt tc cc ng ng gim au do kch thch ty. Nhiu th nghim chng minh c tc dng gim au tc th v ko di trong khong 18 thng sau iu tr. y c th coi l mt bin php hiu qu khi cc bin php iu tr khc tht bi. GLUMA l mt h thng bonding cha glutaraldehyde primer v 35% HEMA (hydroxyethyl methacrylate). N dn dnh ng ngay v mnh. GLUMA cho hiu qu gim au cao khi cc bin php khc tht bi (hnh 26.10). iu tr nhy cm ng bng Lasers: Kimura Y v cng s (2000) nghin cu v iu tr nhy cm ng bng Lasers. C hai nhm lasers c s dng iu tr nhy cm ng: (1) Lasers c nng lng thp: Lasers helium neon (He Ne) v gallium/aluminum/arsenide (GaAlAs) (diode). (2) Lasers c nng lng trung bnh: Lasers Nd: YAG v CO2. Tc dng ca lasers c cho l do lm bt tc cc ng ng, v cm thn kinh Gio dc bnh nhn. Gio dc bnh nhn: cn hng dn ch n ph hp, k thut chi rng ng cch v kim sot mng bm. Kt lun Nhy cm ng l s p ng ca rng vi cc kch thch bn ngoi. C nhiu thuyt khc nhau gii thch tnh trng nhy cm ng nh: Thuyt thn kinh, Thuyt v s dn truyn cc t bo to rng, Thuyt thy ng lc hc..iu tr bnh cn phi hiu r c ch bnh sinh ca bnh v nguyn nhn gy bnh. Nhy cm ng l mt bnh l a yu t nguy c do vy khi iu tr cn ch n vn phi hp cc phng php iu tr. Mi bnh nhn khc nhau iu c tnh trng bnh khc nhau cng nh cch p ng khc nhau cho nn mi mt phng php th c th khng th s dng cho tt c bnh nhn. Trong qu trnh iu tr cn t bit ch kim sot cc yu t nguy c. Ti liu tham kho

1.

Dunja Brodowski, Thomas Imfeld (2003) Hypersensibilit dentinaire apercu des connaissances actuelles Rev Mens Suisse Odontostomatol, Vol 113: 1/2003.

2.

Nisha Garg (2007), Tooth hypersensitivity, Textbook of endodontics, second edition Jaypee, pp 474-481.

3.

Holland GR, Narhi MN, Addy M, Gangarosa, Orchardson R (1997). Guidelines for the design and conduct of clinical trials on dentine hypersensitivity. J Clin Periodontol 1997; 24:808-13.

4.

Curro FA (1990). Tooth hypersensitivity in spectrum of pain. Dent Clin North Am. 1990; 34:429-437.

5.

Camps J, Pashley D (2003). In vivo sensitivity of human root dentin to air blast and scratching. J Periodontol 2003; 74:1589-94.