Bi 1: NHIM MI TRNG KHNG KH NH HNG N SC KHO CON NGI Tc gi: Nguyn Th Lm Vit Nam l quc gia nm trn bn o ng Dng.

. Lnh th ton vn ca Vit Nam bao gm din tch t lin - theo s liu thng k nm 2006 l 331.211 km2. Hin nay, cc vn v mi trng khng kh Vit Nam ang c quan tm rt nhiu t cc thnh ph ln n cc vng nng thn thnh th. Khng kh trong kh quyn m chng ta ang ht th l khng kh m, bao gm hn hp cc cht dng kh c th tch gn nh khng i v c cha mt lng hi nc nht nh ty thuc vo nhit v p sut kh quyn. iu kin bnh thng, khng kh (cha b nhim) gm cc thnh phn c bn: 78% Nit, 21% xy, 1% Argon, v mt s kh khc nh CO2, Neon, Helium. Xenon, Hidro, Ozn, hi nc,.. nhim mi trng khng kh l khi trong khng kh c cht l, hoc c s bin i quan trng trong thnh phn khng kh theo chiu hng khng tin nghi, bt li i vi sinh vt v con ngi. C hai ngun gy nhim khng kh chnh l ngun t nhin v ngun nhn to. Ngun t nhin do cc hin tng thin nhin nh ni la, ng t, chy rng, qu trnh phn hy xc ng thc vt. Ngun nhn to ch yu do cc hot ng sn xut cng nghip, cc hot ng giao thng vn ti, xy dng, t cc hot ng sinh hot ca con ngi. Hin nay, ngun nhn to l ngun gy nhim chnh i vi mi trng khng kh v chng ta c th ch ng khc phc ngun thi ny. Vo nhng nm 50, 60 ca th k XX, nhim khng kh ch l hin tng a phng, din ra ch yu ni c ngun nhim nh cc thnh ph v KCN. Cho n nm 70, 80, ngi ta nhn thy, nhim khng kh c th tc ng rt xa, t khu vc ny n khu vc khc, t nh my n khu dn c, t thnh th n nng thn, t quc gia ny sang quc gia khc, thm ch t chu lc ny ti chu lc khc v cng c Ginev (1979) khng nh c iu ny. Cc cht c trng gy nhim mi trng khng kh v nh hng ti sc kho con ngi Sulfur ixt (SO2): l cht kh hnh thnh do xy ha lu hunh (S) khi t chy cc nhin liu nh than, du, sn phm ca du, qung sunfua,... SO2 l cht kh gy kch thch ng h hp mnh, khi ht th phi kh SO2 thm ch nng thp c th gy co tht cc c thng ca ph qun. Nng SO2 ln c th gy tng tit nhy nim mc ng h hp trn v cc nhnh kh ph qun. SO2 nh hng ti chc nng ca phi, gy vim phi, vim ph qun mn tnh, gy bnh tim mch, tng mn cm nhng ngi mc bnh hen,..

Cacbon mnxt (CO): c hnh thnh do s t chy khng hon ton cc cht hu c nh than, xng, du, g v mt s cht hu c khc. Khi ht phi, CO s lan ta nhanh chng qua ph nang, mao mch, nhau thai,.. n 90% CO hp th s kt hp vi Ccbonxy-Hemoglobin, lm kim ch kh nng hp th oxy ca hng cu. Cc t bo mu ny s b v hiu ha, khng mang c oxy ti cc m ca c th gy hin tng ngt. Nhim CO s nh hng n nhiu h thng nh h thn kinh, h tiu ha, h h hp, c bit l cc c quan, t chc tiu th lng oxy cao nh no, tim, v nh hng n s pht trin ca thai nhi,.. Gy au u, chng mt, suy nhc c th, n khng ngon, kh th, ri lon cm gic,.. Nitrogen ixt (NO2): l cht kh mu nu, c to ra bi s xy ha Nit nhit cao. NO2 l mt cht kh nguy him, tc ng mnh n c quan h hp c bit cc nhm mn cm nh tr em, ngi gi, ngi mc bnh hen. Tip xc vi NO2 s lm tn thng nim mc phi, tng nguy c nhim trng, mc cc bnh h hp, tn thng chc nng phi, mt, mi, hng,.. Bi: da vo kch thc ht bi, ngi ta chia bi thnh bi ton phn (TSP) c ng knh kh ng hc di 50 m v bi PM10 c ng knh kh ng hc di 10 m l loi bi nh c th d dng xuyn qua khu trang, thm nhp vo ng h hp ca con ngi. Hu ht cc ht bi c ng knh t 5-10 m xm nhp v lng ng ng h hp gia. Bi h hp l nhng ht bi c ng knh kh ng hc di 5 m, c th xm nhp su n tn cc ph nang ca phi l vng trao i ca h h hp. nh hng ca bi vo sc khe ph thuc vo tnh cht, nng v kch thc ht. Bi c th gy cc bnh ng h hp, tim mch, tiu ha, mt, da, ung th,.. Ozn (O3): l mt cht c c kh nng n mn v l mt cht gy nhim, c mi hng mnh. O3 sinh ra t phn ng quang ha gia NOx v cc hp cht hu c bay hi di tc ng ca nh sng mt hoc to thnh t O2 do phng tnh in, tia cc tm (mt s thit b in c th sn sinh ra O3, c th d dng ngi thy nh trong tivi, my photocopy,..). Thng thng, O3 c s dng tiu dit vi khun, kh trng,.. tuy nhin, nng ln, O3 tr nn c cho cc sinh vt sng, gy tn thng cc m v t bo c th. C th lm gim chc nng phi, gy tc ngc, ho, kh th,.. Cc hp cht hu c bay hi (VOCs): gm nhiu ha cht hu c trong quan trng nht l benzen, toluene, xylene,.. VOCs c th gy nhim c cp tnh nu tip xc liu cao, gy vim ng h hp cp, ri lon tiu ha, ri lon thn kinh, ri lon huyt hc, gy tn thng gan thn, gy kch thch da. VOCs cng c th l tc nhn gy suy ty v ung th mu. Ch (Pb): khi x t ng c ca cc phng tin tham gia giao thng c cha mt hm lng ch nht nh. Ngoi ra, ch c th sinh ra t cc m qung, t nh my sn xut pin, cht do tng hp, sn, ha cht,.. Ch xm nhp vo c th qua ng h hp, thc n, nc ung, qua da, qua sa m,.. Ch s tch ng trong

xng v hng cu gy ri lon ty xng, au khp, vim thn, cao huyt p, tai bin no, gy nhim c h thn kinh trung ng v ngoi bin, ph v hng cu gy thiu mu, lm ri lon chc nng thn. Ph n c thai v tr em rt d b tc ng ca ch (gy sy thai hoc t vong tr s sinh, lm gim ch s thng minh). Ting n: sinh ra t hot ng ca my mc, ng c xe, ting ci xe, loa pht thanh,.. Thng s tng n c tiu chun khc nhau theo khu vc v thi gian c th. Khi thng s ting n vt qu TCCP s gy mt mi thnh gic, gim thnh lc, gy tai, ic ngh nghip, lm nhiu lon chc nng no, tng nhip th, gim th lc v kh nng phn bit mu sc, gy vin d dy, ri lon tun hon, ri lon thn kinh thc vt. Kh Radon: sinh ra do phn r ht nhn Urani trong t nhin, l loi kh nng nn thng tn ti trong lp khng kh st mt t. Trong t nhin, radon c trong t , x than, bi thi vt liu xy dng, trong bn. Radon c th bm qua cc ht bi nh, xm nhp vo c th thng qua ng h hp hoc thm qua da, qua cc vt thng. Nhim c kh radon c th gy ung th phi, gy bnh mu trng,.. Ngoi cc cht c trng gy nhim khng kh v nh hng ti sc kho ca cng ng trn cc chuyn gia sinh vt hc va khm ph ra oxit nitric - cht gy nhim khng kh - c tc dng nh 1 hormone thc vt kim hm s n hoa thc vt. Trong khi mi cy xanh u c th t sn xut oxit nitric, th hin nay, chng cn chu thm tc ng bi s tp trung ca lng ha cht ny trong mi trng nhim. Theo cc chuyn gia sinh vt hc th mc d pht hin ny ch mang tnh c bn trong t nhin, nhng lng ln oxit nitric hin nay tp trung thnh cht gy nhim mi trng c th gy nh hng nghim trng n 1 qu trnh quan trng ca thc vt - s n hoa. S tr hon qu trnh ny c th gy nh hng ln c h sinh thi, bao gm c thc vt ln ng vt. Nhng nghin cu v gen trn cc cy th nghim cho thy oxit nitric tc ng ln c gen iu khin phn ng vi mi trng ln gen t iu ha c lin quan n s n hoa ca thc vt. V vy, oxit nitric c th l 1 tc nhn iu ha tc ng ca mi trng vi cc hormone ca thc vt ln qu trnh n hoa. Vy chng ta cn phi lm g m bo c bu kh quyn m chng ta ang sng c trong lnh iu cn ph thuc mi ngi dn chng ta v chnh l thc ca con ngi i vi mi trng.

BI 2: BI HC TIT KIM NGUN NC C Tc gi: Nguyn Th Lm C th bn ang ngh rng ngun nc t nhin l ti nguyn v tn, nhng bn sai, nc sch l ngun ti nguyn thin nhin c hn, nu tnh trng khai thc v s dng khng hp l ngun ti nguyn nc th mt ngy khng xa Vit Nam s ri vo tnh trng thiu nc sch, c th thy hin nay vn s dng ngun nc ca chng ta cn nhiu lng ph, nc sch b tht thot nhiu do r r h thng dn nc, trong khi nc my c s dng ti cy, ra xe, gp phn gip bn c thay i thi quyen v cachs ngh, ti xin gii thiu cho bn c v kinh nghim v cch thc hin tit kim nc nc c, mt quc gia, giu c, vn minh nhng li ht sc tit kim trong vic khai thc s dng ti nguyn. Tit kim nc ra sao? Ti phi hc bi nhp gia ty tc u tin nh th ny: tm nc vi sen khng nn qu 4 pht, x nc bn cu bng nt tit kim, gn ming nt chn lavabo khi ra tay hoc ra rau ci... Nhng tiu tit sinh hot ny thot u tng bun ci v c v xm phm quyn t do c nhn, nhng chng lu sau ti tht s thm rng chuyn tit kim nc ht sc ph bin c t lu v l c mt chin dch tch cc c chnh ph y mnh ln ngi dn thc thi rt nghim tc. thi im ny, nc c ang tri qua t hn hn nng n nht t 100 nm qua! T gia nm 2007, vng ng nam Queensland b hn hn cha tng c trong lch s, mc nc trong cc p h thp ti mc trm trng. Sydney, lng ma t i gy khan him nc v cc nh khoa hc on chc tnh trng ny s cn ko di hng thp k ti. Trong khi , c dn thnh ph ln nht c ny s tng thm 1 triu ngi trong vng 25 nm ti (theo The Daily Telegraph, 19-9). Ngun nc gim m ngi s dng li tng nn lng nc thiu ht l l ng nhin. Th l dn c rm r tit kim nc! ng ni l cc chin dch v bo v mi trng, tit kim nng lng, ngun nc... c c tuyn truyn gn st sn vi li ch ca ngi dn, v a ra nhng gii php thc t c th ch khng ni sung hay h ho khu hiu chung chung. ng ch nh Gregory a ti xem l th ca Cng ty cp nc Sydney Water gi n tng h gia nh Sydney t u thng 8-2007 loan bo v dch v WaterFixed sn sng cung cp v gn vi hoa sen loi tit kim nc, bn cu c nt tit kim nc, sa cha cc ch r r nc vi ph tn gn nh min ph. Thm ch ai ng k WaterFixed cn c bc thm trng thng my git tiu chun 4 sao hoc 5A (my git tit kim nc). L th ghi r: WaterFixed ch l mt trong rt nhiu cch m bn c th gip gn gi ngun nc cho cuc sng. Nhng cch khc l g? Ty vo thi im khan him nc m c c nhng mc hn ch, tit kim nc yu cu dn

chng thc thi, nh t ngy 1-10 va qua Sydney v cc vng ph cn s p dng ch tit kim nc mc 3 (trc vng ng nam Queensland p dng ch tit kim nc n mc 5 - mc rt cao). Mc tit kim nc c cc qui nh nh chia s nh chn, l v chia thi gian c nh trong ngy ti cy, bm nc; khng c dng nc my ra xe; gia nh no dng hn 800 lt nc/ngy phi np giy thm nh nc dng vo cc sinh hot g c quan cp nc kim tra v tm cch gip h tit kim nc. Chnh quyn lun khuyn khch ngi dn dng t hn mc qui nh (v d mc hn ch 5, mi ngi ch c s dng 140 lt nc/ngy), s dng vi tm c nhng l nh, dng nc ma hoc nc qua s dng ti cy... iu th v l mt mt qui nh hn ch nc kh chi li, mt khc y ban qun tr nc cc bang ca c li xc tin chng trnh bi hon chi ph phn ln m dn chng dng cho vic mua sm trang thit b tit kim nc, bn tr nc ma, h thng dng nc ti sinh... trong nh. Khng ch dn thng m c cng s chnh quyn cng phi lm gng tit kim nc. Nh tr s Quc hi c ln k hoch gim 1/3 lng nc dng mi ngy, thc hin nhiu bin php tit kim nc nh tt vi phun nc, thay i bng sen phng tm Cn ni hn na, c khng phi l quc gia duy nht ku gi tit kim v bo v ngun nc. Trung Quc, trnh nguy c thiu ht nc trm trng, c 100 d n tit kim nc thc nghim chn ra d n tt nht a vo p dng trn ton quc nhm ct gim mc nc tiu th trong vng ba nm ti. Chnh ph Malaysia buc mi ta nh c mi rng phi xy bn cha tr nc ma (s dng ra xe, v sinh bn cu v trng cy), cn ring nc my ch dnh cho vic n ung, tm ra. T chuyn tit kim nc x s kanguru phn vinh, cht thy VN mnh giu lm sao khi nh n nhng con s tht thot nc khng l ca Sawaco!

Bi 3: TRI T MI NH CHUNG H v tn: Nguyn Th Lm Ngi nh xanh ca chng ta l Tri t mu xanh bao la Ngi nh xanh ca chng ta l mu xanh hin ha. Vng! Hai cu ht vang ln gip ti chong tnh v git mnh trc mt hin thc ph phng Tri t ngi nh ca chng ta ang ku cu. Chc mi ngi cng thc mc ti sao ti li ni nh vy? Nhng cc bn hy mt cht n mi trng xung quanh ta xem, Ngi nh xanh ca chng ta ang ri vo thm ha g? V cc bn s ng tnh vi quan im m ti a ra. Chng ta ang sinh sng trn Qu t thn yu. V cuc sng ca mnh m loi ngi khng ngn ngi s dng cc bin php, cng c khai thc cc ngun ti nguyn lm li cho mnh m qun i trch nhim bo v c s sng nh nhoi ca mnh - Tri t thn yu. Ngi nh xanh l ngi nh ca khng kh trong lnh, thong ng, sch s, mt m, trn ngp nim vui. Th nhng ngy nay c l ngi nh xanh khng cn gi c v xanh ca n na. M thay vo mu xanh ca n v ang dn dn bin i. Cng vi s pht trin ca khoa hc cng ngh v s pht trin ca x hi, mi trng ca chng ta cng dn b nhim. Ngay c ti M - nc c nn kinh t pht trin nht th gii nhng mi trng cng ang nhim nng n. Hng ngy thay v c ht th khng kh trong lnh, con ngi ta phi chun b khoc ln mnh ht o chng nng, gng tay, khu trang bo v bn thn trc khi i lm. L do no khin ta phi mt nhiu thi gian nh vy? C phi v chng nng hay hp thi trang? Khng, ti ngh rng nguyn nhn su xa ca vic ny l v mi trng sng ca chng ta nhim. Mi ngy mi trng tip nhn rt nhiu ngun thi: Khi , kh thi, nc thi, tt c cht thi ca cc hot ng sn xut v sinh hot ca con ngi. Cc cht thi ny mt lng c x l trc khi thi ra mi trng nhng cng cn mt lng ln cha qua x l thi trc tip ra mi trng. Chnh nhng hot ng ny hy hoi mi trng. l hin trng ca mi trng Tri t thn yu trn ton th gii. N chnh l nguyn nhn tim tng dn n mt lot nhng hu qu m ngy nay con ngi chng ta phi gnh chu: Thng tng zn, hiu ng nh knh, bin i kh hu, l lt, hn hn gia tng ngy cng nhiu hn. ng t, sng thn cng thng xuyn xy ra. Ti c th a ra mt vi v d chng ta lm r thm v iu ny: V sng thn xy ra nm 2004 cc nc Chu . Thm ha cp i sinh mng ca hng triu ngi, tn ph rt nhiu cc cng trnh, cc lng x, hy hoi ma mng gy nn thit hi nng n cho cc quc gia ny. N cng y vn mi trng y. Mc d tp trung mi lc lng khc phc hu qu nhng vn

 vn cn rt nan gii. Chnh v vy chng ta cng thy tm quan trng ca cng tc bo v mi trng. V d tip theo l v ng t T Xuyn Trung Quc. V dng t xy ra cng cp i mng sng ca rt nhiu ngi, tn ph, hy hoi mi trng ni y mt cch khng khip. Vic khc phc hu qu ng t tiu tn rt nhiu tin ca ca Chnh ph. Vy thay v khc phc mt hu qu nng n nh vy, chng ta hy a vic bo v mi trng vo trong nhn thc ca con ngi, gip ngi dn c nhn thc ng n v mi trng v tham gia vo cc hot ng bo v mi trng. Ti t nc Vit Nam ca chng ta, nn kinh t ang pht trin mnh m, t nc ta hi nhp vo nn kinh t quc t. Do vy m dt nc c iu kin pht trin kinh t hn, cng v m vn mi trng ngy cng nng bng hn. Mc d Nh nc ta a ra rt nhiu vn bn php lut v mi trng: Tiu chun Vit Nam, Lut Bo v mi trng, cc vn bn di lut qun l vic bo v mi trng ca cc x nghip, doanh nghip, ca cc t chc kinh doanh, sn xut, dch v, ca c nhn; nhng cc thnh phn ny v l do li nhun, li ch coi nh vic bo v mi trng. in hnh nh v Cng ty Vedan Vit Nam khng xy dng trm x l nc thi m x thi trc tip ra sng Th Vi. Chnh nhng hot ng phi mi trng nh vy khin cho nhiu con sng ngy cng tr nn nhim. Vit Nam cng tham gia rt nhiu cng c quc t v mi trng nhng vic bo v mi trng vn cn nhng bt cp. t nc hi nhp, t nc pht trin nhng thc ca con ngi vn cha c nng cao. Th h tr ngy nay vn cn nhiu ngi cha nhn thc c tm quan trng ca vic bo v mi trng. iu ny cng t ra nhiu vn khng ch cho cc nh chc trch m cn chnh trong mi chng ta. Bn v ti, chng ta hy cng nhau tham gia, gp phn sc lc nh b ca mnh bo v mi trng chng ta ang sng, gi cho mu xanh l mi mi: Hy chung tay vo vic bo v mi trng trc nhng bin i ca mi trng. Ngy mi trng th gii 5/6 nm nay vi ch : Tri t ang cn chng ta Hy chung tay, gp sc lm gim tc ng ca bin i kh hu, mi sinh vin chng ta hy tch cc tham gia cc hot ng bo v mi trng nh tham gia p xe v mi trng, tuyn truyn cho nhng ngi xung quanh v tc ng ca bin i kh hu, tham gia nghin cu khoa hc, to ra cc sn phm thn thin vi mi trng. Bin i kh hu ang c nhiu biu hin: Nhit Tri t tng ln, nhiu cn bo xut hin, bng ang tan hai cc lm dng cao mc nc bin, nhiu bnh dch l xut hin... Theo nhn nh ca cc nh khoa hc, Vit Nam s l mt trong nhng nc phi chu hu qu nng n nht ca bin i kh hu nu mc nc bin dng cao.

Vy th h thanh nin lc lng xung kch khng ngi kh khn cn phi t ra nhng k hoch c th hn gii quyt trn vn cc vn cu ly hnh tinh xanh thn yu ca chng ta. c bit l cn phi hnh ng ngay ngn chn kp thi trc nhng tc ng ca bin i kh hu gy ra. Bn cn ch g na, hy chung tay hnh ng v mt Tri t xanh ti. Trn ton cu hin nay, cc quc gia c s lin kt hp tc trong cng tc bo v mi trng. Vit Nam cng nm trong s hp tc . L cng dn Vit Nam, c bit li l sinh vin mi trng, c nhng hiu bit y hn v mi trng th ti sao chng ta c th b qua c hi c th bo v Tri t thn yu bng cc hnh ng c th ca mnh. No chng ta hy cng gp sc bo v mi trng cc bn nh! Hy chung sc v cuc sng lnh mnh, v n ci ca cc em th, hy chung sc xy dng mt x hi pht trin bn vng cc bn nh!

BI 4: MI TRNG GI BAO NHIU? Tc gi: Dng Quc Tr Hng lot cc cng ty b bt khi x thi gy nhim mi trng; c cht hng lot ti ao, h do b nhim; bi honh hnh khp ni v cc bnh do nhim mi trng gy ra ngy mt tng Qu tht, bc tranh v mi trng ca Vit Nam cha xanh - sch - p! Xin tha, cc c quan chc nng, nhng ngi c giao trng trch qun l, bo v mi trng bit iu hn ai ht! Cc a phng, cc ngnh cp php xy dng khu cng nghip ch quan tm n ch tiu pht trin kinh t m b qua vn mi trng, nn chnh s bt cn ca con ngi lm cho nhng dng sng cht dn, cht mn. B Ti nguyn v Mi trng ch ra th phm gp phn git dn cc dng sng l khu cng nghip, doanh nghip v lng ngh. Hng nghn nng dn ca TP. HCM, ng Nai, B Ra - Vng Tu gi n n cc c quan chc nng i Vedan bi thng thit hi do nhng hnh vi vi phm php lut v mi trng ca n v ny gy ra. Vn cng lm nng d lun, au u cc c quan chc nng khi Vedan c k bt mt thm hai i vi mc bi thng cho nng dn. Chung quy cng do khng ai c th xc nh c gi mi trng l bao nhiu? Khi x thi, cc doanh nghip, c s sn xut kinh doanh tha bit mnh s git cht mi trng, nhng v li ch cc bh vn lm. nhim mi trng khng nhng gy ra thit hi v kinh t cho ngi nng dn m buc h phi chuyn i ngh nghip. V, n cn nh hng ti c nhng ngi sinh sng trong khu vc nhim cng b nh hng n sc khe, tinh thn Th m c rt nhiu ti nghin cu khoa hc m hng nm Nh nc b ra hng chc nghn t ng nghin cu vy m c vn cht, mi trng vn gia tng nhim. Cng chng ti nghin cu no ch ra c ci gi ca mi trng l bao nhiu khi b xm hi? Theo nh gi ca Ngn hng Th gii, Vit Nam c th phi chu tn tht do nhim mi trng ln ti 5,5% GDP hng nm. Mi nm Vit Nam cng thit hi 780 triu USD trong cc lnh vc sc khe cng ng v nhim mi trng. Hy nhn xem chng ta hng ngy phi tr cho vic chng ta gy nhim mi trng l bao nhiu. Bn l mt hc sinh, sinh vin bn l ngi c thc trong vic bo v mi trng bao gi bn tnh c mt ngy mnh tit kim c bao nhiu chi ph cho mi trng hay mt ngy bn lng ph bao nhiu tin hoc mt ci g tng t hay ch l mt con s nh b mng chng ta khng quan tm. Nhng hy ngh xem t nc chng ta hn 80triu dn nu mi ngi lng ph 1000 cho chi ph mi trng th con s s l 800tr . Nu ta tit kim c

s tin th s l mt khon tin ln dnh cho cc bn ca chng ta c iu kin ngi trn gh ging ng i hc nh chng ta m khng phi i ph h ra bt kim mi ngy 10000 v mua go hay cc em nh m chng ta thy trn ng chng s c cp sch n trng nh bao bn b trang la m khng phi xng pha vo cc bi rc nht tng v lon cui ngy bn c 10000 cng vi bao cht bn dnh trn ngi c th l nhng mm bnh nh hng n sc khe ca chng v c bit l mm bnh ca x hi . Tt c nhng iu trn cng ch l tng i khi chng ta ng trrn mt cng v no , khi chng ta n mc hoc cng khng n ni n ba i hm nay phi ngh n ngy mai c g n khng .Nu bn l nhng ngi n hm nay m khngbit ngy mai liu bn ngh g. Tri t ny s ra sao nu chng ta t mi trng ln bn cn v tnh ton n bng tin th m chng ta c th kim c hoc c th c c sau khi mt i nhng mi trng trong lnh mt i th kh c th phc hi c ngay c khi chng ta c th c nhiu tin hoc rt nhiu tin i chng na. R l mi trng khng phi l khng c gi m cn phi bo v n bng mi gi. iu ph thuc vo nhng hnh ng nh nht ca bn ca ti v ca c cng ng c mt mi trng sng lnh mnh,, sch p cho chng ta v nhng th h sau chng ta

Bi 5: B RC NG NI QUY NH - MT THI QUEN CN THC HIN NGAY

Tc gi: Dng Quc Tr Bn cm thy nh th no khi ang i m giy, dp ca bn li dnh b ko cao su? Chc chn bn s cm thy bc mnh hay kh chu c bit l khi bn ang i cng ngi yu hoc ngi m bn mun th hin mnh. Vng cm gic ca bn l nh th nhng bn c suy ngh rng trong sinh hot hng ngy bn b rc ng ni quy nh khng? Bi cng nh ci b ko cao su kia chnh l sn phm ca nhng hnh vi thiu thc l b rc khng ng ni quy nh m v tnh bn l ngi gim phi. Vy th mi khi bn vt rc bn hy ngh v cm gic m mnh gp phi khi gim b ko cao su b rc ng ni quy nh bn nh. Vng hnh ng nh tng chng nh d thc hin nhng thc t li kh thay i bi n l mt thi quen trong cuc sng hng ngy ca phn ln ngi dn nc ta. Chc chn trong cuc sng hng ngy chng ta d bt gp nhng cnh tng quen thuc nh tnh trng x rc ni cng cng vn tn ti, rt d tm thy nhiu mnh rc dc theo hai bn tuyn ng; rt d chng kin cnh ngi ngi trn xe gn my vt giy gi thc n hay v hp sa h mi va ung. Cng nh vy vi tnh trng ngi ngi trn xe t, nht l xe but, xe du lch vt rc hay thm ch khc nh xung ng; Cc gia nh sng dc bn ng mang gi trong bc ra xung lng ng. Vy chng ta hy cng nhau thay i thi quen ny nh bi chng ta bit: S tu tin, ba bi khng ch phn nh mt nn vn ho cng cng thp km m cn l du n mt cuc sng hoang d, mt nn sn xut nh lc hu. Trong xu th hi nhp, khoa hc k thut, thit b, cng ngh u c th nhp khu. Duy ch c con ngi vi nhng tc phong vn c l khng th thay th. Lm th no c th thay i hnh vi b rc ng ni quy nh? Ti ngh hon ton ph thuc vo mi chng ta! iu quan trng nht, theo ti, l do s gio dc v v sinh mi trng ti nc ta cha c quan tm ng mc. Chng ta c th t thm nhiu thng rc, nhng iu cha chc s ng ngha vi vic gii quyt c nn x rc ba bi. Ti tng thy rt nhiu ngi thn nhin nm bao, ly nha xung t khi ang i ng, hoc nhng tp thanh nin i picnic c v t li trn t c man l khn tri, a, bch nilng... du thng rc c t k bn! Ngy nay, chng ta bit n Singapore nh l mt thnh ph vn hoa c mi trng v sinh sch s vo loi bc nht th gii. Khng kh, ngun nc v cy ci xanh ti trn t nc ny hon ton t tiu chun ca T chc Y t th gii (WHO) a ra. Singapore cn ni ting th gii l mt nc qun l cng cng rt nghim. C c thnh cng ny chnh l nh vo phng thc gio dc m Singapore thc hin. Ti xin dn mt v d m Singapore thnh cng trong vic thay i hnh vi ca ngi dn v thi quen nh nc bt ni cng cng. thay i c hnh vi tng chng n gin c t nc Singapore mt ti 10 nm dng m ngi c cng ln y chnh l cu Th tng Singapore L Quang Diu- ngi sng lp nn t nc- pht ng. Lin h thc t nc ta, Theo cc bn chng ta phi mt bao nhiu nm? c th

thay i thi quen ca ngi dn nc ta vi thi quen b rc khng ng ni quy nh. Chc chn chng ta u c cu tr li ca ring mnh v iu ny ph thuc vo mi chng ta./. B RC NG NI QUY NH - MT THi QUEN CN THC HIN NGAY bn nh

Bi 6: 24 iu bn c th lm ngn chn s nng ln ton cu

Tc gi: Nguyn Vit Hng

Bin i kh hu Tri t l s thay i ca h thng kh hu gm kh quyn, thu quyn, sinh quyn, thch quyn hin ti v trong tng lai bi cc nguyn nhn t nhin v nhn to trong mt giai on nht nh t tnh bng thp k hay hng triu nm. S bin i c th l thay i thi tit bnh qun hay thay i s phn b cc s kin thi tit quanh mt mc trung bnh. S bin i kh hu c th gii hn trong mt vng nht nh hay c th xut hin trn ton a Cu. Trong nhng nm gn y, c bit trong ng cnh chnh sch mi trng, bin i kh hu thng cp ti s thay i kh hu hin nay, c gi chung bng hin tng nng ln ton cu. Nguyn nhn chnh lm bin i kh hu tri t l do s gia tng cc hot ng to ra cc cht thi kh nh knh, cc hot ng khai thc qu mc cc b hp th v b cha kh nh knh nh sinh khi, rng, cc h sinh thi bin, ven b v t lin khc . Bng nhng cch n gin sau bn v ti c th gp phn nh ca mnh lm gim s bin i ca kh hu.
1. Bng n: hy thay bng n dy tc bnh thng trong nh bn bng cc

bng n hunh quang compact. n compact dng t hn 60% nng lng so vi n dy tc. Vic chuyn i n gin qua loi n ny s gip bn gim 140 kg CO2 mt nm. (Khng phi l bn s gim cn m l kh quyn s bt i 140 kg CO2 m ng ra b bn cht vo.) 2. iu ha nhit : s dng ch tit kim. Ch tit kim s t ng tng nhit v m v tt my khi nhit bn ngoi mt hn trong phng. Bn s gim c c triu ng ha n tin in mt nm. Ngoi ra, khi tng thm 2 vo ma h v gim bt 2 vo ma ng. Khong mt na lng in c nh dng l my iu ha si m hay lm mt. Bn c th tit kim gn 1 tn CO2 mt nm khi iu chnh thm 2 . Thng xuyn lau chi sch s hoc thay tm lc mi. Lau sch tm lc bm bn c th tit kim n 160 kg CO2 mt nm. 3. dng in: hy chn mua cc dng tit kim in khi mua sm. Hy mua cc sn phm c chng nhn l tit kim in. V d nh tm kim biu tng Energy Star trn cc sn phm in v chn thit b kinh t nht nht. 4. TV, my tnh, in: ng my ch standby Standby l ch ch ca cc thit b nh TV khi bn ch tt n bng iu khin t xa trong thit b ch tm thi ng v vn trong trng thi ch, bn c th thy n bo standby vn sng. Hy s dng chc nng bt/tt ngay trn my. Nu bn bt TV 3 gi mt ngy v 21 gi cn li ch standby th c n 40% in nng TV tiu th l bi standby.

5. Bnh nc nng: trm mt lp cch nhit quanh bnh nc nng

Bn s tit kim c 450 kg CO2 mt nm bng vic lm n gin ny. Bn c th tit kim thm 250 kg na nu t nhit thp hn 500C. 6. T lnh: t t lnh st bn bp hay bnh nc nng s lm tiu hao nhiu nng lng hn hn khi t lnh ng mt mnh. V d, nu bn t t lnh tng hm vi nhit phng 30-350C, nng lng s tiu hao gp i v thi thm 160 kg CO2. 7. iu ha nhit : ng mt nhit qu lu khi phng Khi mun thng gi cho phng, hy m ca s trong vi pht. Nu bn m mt ca s nh c ngy, nng lng cn thit duy tr nhit mt m trong phng trong sut su thng h s dn n 1 tn cht thi CO2. 8. Ca s: thay ca s mt lp knh bng ca s hai lp knh iu ny cn bn u t trc mt khon, nhng s gim bt nng lng tht thot qua ca s v mang li li ch lu di. Nu bn chi tin cho loi tt nht (ca khung g, hai lp knh gim thi vi kh argon gia), bn c th gim c n hn 70% nng lng tht thot. 9. Ni, m: y np ni, m khi nu nng. Lm nh vy c th tit kim rt nhiu nng lng cn dng nu nng. Tt hn na l dng ni p sut v ni hi: c th tit kim n 70%! 10. My git, my ra chn: ch dng my git, my ra chn khi chng y. Nu bn cn phi dng my git khi my mi y mt na, hy dng ch na-ti hay tit kim. Cng khng cn phi dng nc nng git, v bt git ngy nay tt nh sch vt bn nhit thng. 11. Tm: tm bng vi sen thay v bn.Tm vi sen tit kim nng lng gp 4 ln tm bn. tit kim trit , bn c th thay loi vi tia mnh bng vi tia thng, va r va thoi mi. 12. Phi : phi thay v i khi no c th. Bn c th tit kim 320 kg CO2 nu bn phi kh trong 6 thng mt nm. 13. Nh: cch nhit ngi nh ca bn. Cch nhit ng cch tng v mi nh c th gip gim 25% nng lng my iu ha cn dng lm mt/si m v tit kim 900 kg CO2 mt nm. Trm v dn cc khe h ca s v ca ra vo c th gim thm 770 kg CO2 mt nm. 14. Rc: m bo rng bn ang ti ch ti nh Bn c th tit kim n hn 1,1 tn CO2 mt nm bng cch ti ch mt na cc rc thi ca gia nh. Ti ch rc thi hu c Khong 3% kh nh knh t mtan c thi ra t nhng cht thi hu c phn gii c. Bng cch ti ch hay bn phn lng rc thi ny (nu nh bn c vn), bn c th gip gim thiu vn ny! Ch cn bn nh bn phn cho ng cch, cht thi phn hy vi lng O2, bng khng mtan s thot ra ngoi v gy mi kh chu. 15. Mua sm: Hy mua sm thng minh. Mt chai nc 1,5l cn t nng lng v to ra t rc thi hn ba chai 0,5l (v 1 chai 1.5 l cn t nha lm v chai

hn 3 chai 0.5 l). Tng t, hy mua giy ti ch: cn t hn 70% n 90% nng lng sn xut giy ti ch, v giy ti ch cng gp phn bo tn cy ci ton cu. Chn mua cc sn phm t bao b v mua li thay th khi c th. Cc sn phm t bao b v li thay th (nh rut bt bi) s gip gim rc thi v nng lng sn xut, cng l mt cch gim nng ln ton cu. Dng li ti mua sm, ti bng vi Khi i mua sm, tht tit kim nng lng v rc thi khi dng ti mua sm c th dng nhiu ln thay v v s ti nilng mi ca hng. Loi rc thi ny khng ch cht thm CO2 v mtan vo kh quyn, m cn lm nhim khng kh, ngun nc v t. 16. Trng cy. Mt ci cy c th hp thu 1 tn CO2 trong c qung i ca n v cng cho ra ngn y lng O2 (rt quan trng i vi i sng sinh vt). Bng mt ca cy c th gim nhit xung t 10% n 15%. 17. Chuyn sang dng nng lng xanh. rt nhiu ni, bn c th chuyn sang dng nng lng xanh bng cch phc hi li nhng nng lng sn c nh gi, nng lng mt tri, hot nhng vng nng thn, bn c th phn gia sc c kh bi--ga phc v vic nu nng, Vit Nam ot huy chng vng Nng Lng Quc T nm 2007 v gii php ny. Vi gii php ny, bn c th tit kim tin hoc cng c th bn nng lng cho nhng ngi khc. 18. Mua nhng thc n sn c a phng. Nu bn mun n mt loi thc n xa, ngi ta s phi ch qua trm cy s bn cho bn, nh vy s to ra mt lng CO2 ln v thc phm khng m bo qua mt qung ng di. 19. Mua thc phm ti sng thay v ng lnh. Thc phm ng lnh mt gp 10 ln nng lng lm ra. 20. In n tit kim giy. Khi in, bn nn in 2 mt hoc chnh li nhng dng ch tit kim giy in, trong 5 pht, nhn loi ph mt lng giy che ph nc H Lan. 21. Gim qung ng i xe my (hoc xe hi) bng vic i b, i xe p, i nh xe hoc i bng nhng phng tin cng cng bt c ni no c th. Vic trnh i 6.3 km bng xe my (hoc xe hi) mi tun c th gim cho bn mt s tin ng k v gim 1100 kg CO2 trong bu kh quyn trong 1 nm. 22. Khuyn kch mi ngi ti ch nng lng. S thnh cng chng li s nng ln ton cu i hi nhiu ngi chuyn sang dng nhng nng lng ti ch nh nng lng mt tri, gi, sng bin. Nhng cng ngh ny s gip bn tit kim in ca nh nc, gim ho n tin in 1 thng v ct gim chc t tn CO2 mi nm nu 87 triu ngi dn Vit Nam lm vic ny. 23. Bo tn nhng khu rng trn khp th gii. Rng ng vai tr chnh trong vic thu CO2 trn Tri t (v cy hp thu kh CO2, cho kh O2). Vic

rng b cht ph hoc t lm cho CO2 c gii thot v quay tr li bu kh quyn. Hng nm, t rng thi ra 30% tng lng CO2 m con ngi thi ra trong 1 nm. 24. Hnh ng. y l iu quan trng nht, ni khng thi th chng thay i c g, bn bit nhng g cn phi bit, bn c nhng g cn phi c, th bn cn thiu by gi l mt tinh thn lm nhng iu ny, l th quan trng nht trong Danh Sch 24 iu Bn C Th Lm ngn Chn S Nng Ln Ton Cu ny.

Bi 7: QUN L BO V RNG - TUYN QUANG PHT TRIN KINH T LM NGHIP Dng Quc Tr Ti Hi ngh Cng tc qun l bo v rng khu vc pha Bc din ra ngy 10 thng 11 nm 2009 ti Tuyn Quang do Cc Lm nghip (B Nng nghip v Pht trin nng thn) t chc. Theo bo co ca Cc Lm nghip, t u nm n nay trn a bn cc tnh pha Bc pht hin 10.174 v vi phm v qun l, bo v rng. Tnh pht hin nhiu nht l Tuyn Quang 1.498 v; Sn La 1.240 v; Thi Nguyn 1.089 v; Lng Sn 1.245 v; Bc Kn 1.056 v... Cng trong thi gian qua, lc lng kim lm pht hin 1.036 v ph rng tri php, lm thit hi 353,2 ha rng. Ti mt s a phng xy ra xung t, tranh chp t ai gia ngi dn a phng vi cc ch rng v ch d n c php chuyn mc ch s dng rng hoc ci to rng, lm phc tp tnh hnh an ton x hi. Tnh trng khai thc, vn chuyn, ch bin g, lm sn tri php lut ngy cng tinh vi, phc tp; hnh vi khai thc g tri php thng din ra a phng cn nhiu rng t nhin c g c gi tr kinh t cao... c bit, tnh trng chng ngi thi hnh cng v din ra ngy cng gay gt, gy hu qu nghim trng... Trong Hi ngh ny Cc Lm nghip a ra nhiu bin php cp bch qun l bo v rng: Trc mt Cc s t chc mt t "chin dch bo v rng" trn phm vi ton quc trong nm nay v qu I nm 2010 nhm ngn chn tnh trng ph rng, bun bn, vn chuyn g, lm sn v chng ngi thi hnh cng v ang din ra phc tp, lp li trt t k cng trong cng tc bo v rng. i mi nhn thc v cng tc bo v rng ti c s, xc nh vai tr, trch nhim t chc bo v rng ca chnh quyn cp x l gii php c bn, lu di. Sa i, b sung cc quy nh php lut, c ch, chnh sch i vi cp x chnh quyn c s thc s c trch nhim, thm quyn v kinh ph thc hin qun l bo v rng cng vi nng cao i sng ngi dn. Tip tc t chc lc lng kim lm gn vi chnh quyn, vi dn, vi rng; kp thi pht hin, ngn chn ngay vi phm ti ch. Ngnh phi hp vi a phng tng cng s phi hp ca cc c quan cng an, qun i, t php, qun l th trng vi cc c quan lm nghip trong vic bo v rng, nht l u tranh chng "lm tc", mua bn, vn chuyn lm sn tri php; x l nghim minh, dt im cc v vi phm. T thc trng trn c th thy vic qun l bo v rng l rt cp thit vi cc tnh min ni pha Bc nhm hn ch vic suy gim din tch v cht lng rng ng thi m bo khai thc bn vng ngun ti nguyn ny nhm pht huy th mnh ca cy lm nghip a phng, hn ch thin tai, duy tr gi tr a dng sinh hc

Trong cc a phng thuc khu vc min ni pha Bc chng ti xin gii thiu v tnh Tuyn Quang vi gn 446 nghn ha t lm nghip, trong rng sn xut l 258,5 nghn ha, chim 58% y chnh l iu kin thun li cho Tuyn Quang pht huy th mnh cy lm nghip t c th tp trung pht trin kinh t lm nghip ca a phng. thc hin c iu ny hin nay Tuyn Quang s phi tin hnh thc hin vi 4 nhm gii php c chng ti gii thiu di y: Mt l, qun l cht ch din tch rng trng phng h bng vn ngn sch nay quy hoch li thnh rng sn xut, chn mi huyn mt x tin hnh giao th im din tch ny trc khi tin hnh giao ton b. Hai l, r sot, xy dng tiu ch, quy nh c th quy hoch, qun l cc c s ch bin lm sn, bo m nguyn tc gn c s ch bin vi vng nguyn liu theo ng quy nh ca php lut. Ba l, qun l cht ch vng nguyn liu ca nh my sn xut bt giy v giy An Ha (cng sut 200 nghn tn/nm) v cc c s ch bin lm sn theo ng quy hoch c ph duyt. iu chnh hp l k hoch khai thc g, lm sn hng nm bo m k hoch cung ng nguyn liu cho cc nh my ch bin u t xy dng trn a bn. Bn l, nng cao trch nhim ca chnh quyn cp x trong cng tc qun l, bo v rng v t lm nghip; x l nghim minh, kp thi cc vi phm theo quy nh ca php lut./.

Bi 8: Hc tp tm gng H Ch Minh v bo v mi trng Hong Th Thu Ha Vn mi trng v bo v mi trng thi i no, thi im no cng ht sc quan trng. Bc H, d bn trm cng ngn vic, Ngi vn quan tm dn d nhn dn, cn b, chin s v bo v mi trng, gi gn v sinh, bo v sc khe, v sc khe l vn qu nht ca con ngi. Con ngi c mnh khe th cng vic lm mi c hiu qu, cht lng. Trc ht, Bc H rt ch ti vn nng cao nhn thc v mi trng cho tt c mi ngi. Ngi dn rng: Cn gio dc rng khp cho nhn dn bit gi v sinh. Phi tuyn truyn mt cch thit thc v rng khp trong nhn dn, lm cho ng bo hiu r: phi gi gn v sinh, n sch, ung sch, mc sch, sch. Ngi ch ra mi quan h hu c gia lao ng, v sinh v sc khe: Mun lao ng sn xut tt th phi gi gn sc khe. Mun gi gn sc khe th phi n sch, ung sch, mc sch, sch. Thi khng chin, Ngi tn tnh ch ra nguyn nhn ca mt s bnh thng gp: ng bo mnh cn nhiu ngi st rt, cc chu b thng au mt ht, bng to. V sao? V khng bit gi v sinh. ng bo mun c sc khe sn xut khng? C mun con chu mnh khng au mt ht khng? Khng bng to th ny khng? Mun th phi gi gn v sinh, n ung sch s, nh ca sch s, vn cng sch s. vn ng ton dn hiu bit tm quan trng ca mi trng v c thc bo v mi trng, Ngi a cng tc v sinh phng bnh vo phong tro thi ua yu nc. V th Ngi khi xng phong tro V sinh yu nc v c nhn dn c nc nhit tnh hng ng to thnh mt phong tro thi ua si ni, rng khp. Ngi rt ch ti vic gi v sinh ni ng ngi, ni tp th v ni nu thiu v sinh s rt d pht sinh dch bnh. V chnh Ngi l mt tm gng sng v vic gi gn trong sch v sinh mi trng. Ngi pht ng ton dn quan tm n vic trng cy gy rng gp phn lm trong sch lnh mnh mi trng. Ngy 28-11-1959 vi bt danh Trn Lc, Ngi vit bi bo Tt trng cy pht ng phong tro trng cy rng khp. T phong tro ny n su vo mi lng xm thn x ph phng ri mi ma xun v ngi ngi u hng ng Tt trng cy. Ngi ch ra tm quan trng ca rng trong vic gi nc phng chng thin tai, iu ha kh hu Hin nay, khi m nhiu cn bnh l, trong c bnh ung th ang honh hnh nhiu ni, ngnh Y t cnh bo trong c nguyn nhn l do nhim mi trng nghim trng. Li cnh bo chng ta khng th xem thng. Nh li v soi ri nhng quan im, kin ca Bc H v mi trng vo thc t hm nay chng ta cm nhn v cng xc thc. Nghim tc m ni, trong mt thi gian di, chng ta cha ch trng nghin cu thu o nhng kin, quan im ch o ca

Bc H v vn mi trng v bo v mi trng, chng ta cha lm tt li dy ca Bc. Mi trng ca ta ang b xung cp, nhim n mc bo ng. Nhng v ph rng, cht trm cy, t rng vn din ra thng xuyn. Nn nhim cht thi cng nghip, nn nhim khng kh v kh thi, nn phun thuc tr su ba bi... ang ngy gi din ra. Hn lc no ht nhng li dy ca Bc H v mi trng hm nay chng ta cng phi thm nhun su sc hn. cng tc bo v mi trng i vo thc t, nhn thc ca tng ngi dn c nng ln, cn phi y mnh khu tuyn truyn tht su v rng khp. Cc on th chnh tr, x hi phi tp hun kin thc v mi trng v cc bin php bo v mi trng cho mi on vin, hi vin tr thnh nhng tuyn truyn vin c lc thc hin nhim v cng vi nhn dn, cc khu dn c, cc ni cng cng tch cc bo v mi trng, ng thi bng cng tc vn ng qun chng, c biu dng nhng vic l tt, c ph bnh nhng thi quen xu ngy cng hn ch nhng thi quen xu x rc, x cht thi ba bi ra ng, ra ph, xung lng rng, knh rch. Th x chng ta ang tip tc thc hin np sng vn minh th. Trong my nm qua, thc ca ngi dn c nng ln r rt, tng cng ng dn c, thn, p, khu ph, t dn ph u c trin khai rng ri trong tng h dn. Nu chng ta tip tc tuyn truyn v c nhiu hnh thc ng vin, khen thng, nht nh cuc vn ng bo v mi trng v thc hin np sng vn minh th s t c hiu qu cao hn. thc hin theo tm gng ca Bc H, thnh ph xanh, sch, p,... con ngi Vit Nam cn c thc hn v vic bo v mi trng. Khng x rc ba bi, khng cht ph cy. Nn trng thm nhiu cy xanh, vn ng, tuyn truyn mi ngi c thc bo v mi trng v thc hin np sng vn minh th.

Bi 9

"Thuc l v gii", tp trung vo thc trng tip th thuc l nhm vo ph n v tnh trng ht thuc th ng ph n. Hong Th Thu Ha Hin nay trn th gii c trn 1 t ngi ht thuc l, trong c khong 200 triu l n gii. Trn th gii c khong 9% ph n ht thuc l, nam gii l 40%, trong khi ti Vit Nam c gn 2% n gii ht thuc l cn nam gii ln n 59%. Nm 1987, cc thnh vin ca T chc Y t Th gii ra Ngy Th gii khng Thuc l (31-5), nhm cnh bo cng chng v s nguy him v nhng bnh tt m thuc l gy ra cho con ngi. Mi nm Ngy Th gii khng Thuc l c mt ch ring v thng ip ca nm 2010 l: "Thuc l v gii", tp trung vo thc trng tip th thuc l nhm vo ph n v tnh trng ht thuc th ng ph n. Theo thng k ca t chc Y t th gii (WHO) hin nay trn ton th gii c 1,1 t ngi ht thuc l thng xuyn v hng nm c hn 3 triu ngi cht v cc cn bnh do thuc l gy ra. Nhng khng ch ring ngi ht thuc l b nh hng c hi ca khi thuc m c ngi thn xung quanh h cng b nh hng theo. Hm lng cc cht c trong dng khi ta ra t u iu thuc l ang chy rt cao, cao gp 30 ln so vi dng khi chnh do ngi ht ht vo. Qua nghin cu kho nghim, cc nh khoa hc c nhng kt lun: c ht mt iu thuc l l t mnh hy hoi i 5 pht cuc i. Tui th trung bnh ca ngi ht thuc l ngn hn ngi khng ht thuc l t 5 n 8 nm. Ht thuc l lm tng t l t vong 30-80%, ch yu l bnh ung th phi mn tnh v bnh tim mch. Nguy c t vong cn ph thuc vo thi im bt u ht thuc (ht thuc l cng sm, cng nhiu, thi gian cng di th nguy c cng cao).

Nhng cht c hi trong 1 iu thuc l.

 Vit Nam, theo iu tra y t quc gia do B Y t tin hnh, t l ht thuc l n gii l 1,8% so vi 56,1% nam gii. Ring ti cc tnh min Trung v Ty nguyn, t l ph n dn tc ht thuc l l 16,4%. Ngi ph n ht thuc l hay ht phi khi thuc l v lu di u b mc nhng chng bnh v tim mch nh: bnh mch vnh, huyt p cao, x cng mch mu no; bnh v ng h hp nh: vim ph qun mn tnh, hen ph qun, ung th phi. Khi thuc l cn gy cc ri lon v kinh nguyt. Ph n ht thuc l ht kinh sm hn so vi ph n khng ht thuc l t 2 n 3 nm. Trong thi k sinh sn, khi thuc l lm tng nguy c nhim trng ng sinh dc v gim kh nng c con. Ph n c thai m ht thuc l c nguy c sinh non, thai cht trong bng, sinh con nh cn... i vi tr em cha pht trin hon thin rt nhy cm vi cc cht c ca khi thuc l. mi la tui, tr em ht phi khi thuc l ca ngi khc c th gp cc nguy c sau: vim ng h hp cp tnh, vim tai mi hng, phi, vim thanh qun, tng nguy c mc cc bnh v tim khi trng thnh, vim tai gia cp v mn tnh, phi pht trin khng bnh thng v gim chc nng... Thuc l k th v cng nguy him i vi ph n v tr em. Ngy nay, nhiu t chc trn th gii nhiu quc gia v ang c nhng chng trnh hnh ng chng ht thuc l trn ton th gii nhm bo v sc khe cho ph n v tr em.

Nhng c gi ht thuc l hng ngy s b suy nhc c th v lun cm thy lo lng, trong khi nhng ngi khng ht thuc l th nguy c suy nhc t hn.

Tuy nhin c mt thc t l d c tuyn truyn kh nhiu, c nghe v nhn thy trc tip nhng tc hi ca thuc l i vi sc kho, song khng phi ngi no cng hiu mc nguy hi ca thuc l... V mt iu ng bun l Vit Nam hin ang l mt trong nhng quc gia c t l ht thuc l cao nht trong khu vc v trn th gii, trong t l ht thuc trong nhng ngi tr tui chim 31,6%. y thc s l mt con s ng bo ng, bi theo iu tra ca y t quc gia c tnh mi nm Vit Nam c khong 40 nghn ngi cht v thuc l, 80% s bnh nhn ung th phi do thuc l v tiu tn trn 1.160 t ng/ nm iu tr nhng bnh do thuc l gy ra. Ngoi ra, ch tnh ring nm 1998, s tin m nhng ngi ht thuc l ti Vit Nam t cho thi quen ny l 6.000 t ng. Cn theo T chc Y t th gii (WHO), nu khng c cc bin php ngn chn kp thi th 1/10 dn s Vit Nam (khong 8 triu ngi) s cht sm do cc bnh lin quan n thuc l. Thuc l khng ch l nguyn nhn ca bnh tt m cn l nguyn nhn thit hi nng n v kinh t. Nm 1998, nhng ngi ht thuc trong c nc ht ht s thuc l c gi tr gn 6.000 t ng. Nm 2002, s tin ny ln ti hn 8 nghn t ng. Nu chi ph cho lng thc, thc phm v nhng nhu cu thit yu, s tin ny s gip hn 2 triu ngi c th thot ngho. Chi ph cho vic mua thuc l ca mt ngi t khi ht cho n lc mc bnh l 32 triu ng. Mt ngi ht thuc trong mt nm tiu ht s tin bng 1/3 ln dnh cho lng thc, gp ri s tin chi cho gio dc, gp 5 ln chi ph y t (nu tnh bnh qun cho u ngi). Qu l nhng con s khng khip. T nm 2001 n nay, Vit Nam tch cc trin khai tng cng cc bin php phng chng v kim sot tc hi ca thuc l, tuy nhin kt qu thu c cn hn ch, vic gim t l ngi s dng thuc l cn rt chm mc d thi hn ca chng trnh quc gia phng chng tc hi ca thuc l trong giai on 2001- 2010 sp kt thc. Thit ngh, Nh nc cn phi c cc chnh sch trit v mnh m hn km theo cc ch ti thc hin i vi cc i tng thuc phm vi iu chnh ca cc chnh sch . C th nh nng gi thuc cao ln nhiu so vi hin ti; phi xy dng v thc thi c cc hnh thc x l, x pht i vi ngi ht thuc l, tng cng truyn thng, ln n hnh vi ht thuc; thc hin lnh cm ton din i vi vic qung co, tip th v khuyn mi thuc l; in cnh bo v tc hi thuc l bng hnh nh trn din tch 30% - 50% hoc ln hn trn b mt chnh ca v bao thuc; pht trin mnh hn na cc m hnh khng khi thuc trong cng ng nh m ci, m ma khng khi thuc, cc trng hc, c quan, ban ngnh khng khi thuc.

ng thi, bn thn mi c nhn phi c trch nhim t nhn thc v iu chnh hnh vi ca mnh, v li ch c nhn v cng ng x hi, c bit l v nhng ngi cng trong mi m gia nh. Tm li phng chng thuc l phi l vic ca c cng ng. V chng ta, ngay by gi hy loi b thuc l ra khi nh trng.

Bi 10: Ch tch H Ch Minh vi vic bo v mi trng Tc gi: Li Th Dng V tr l s chuyn ng khng ngng t khai thin lp a n nay v chc chn, s cn n mun i sau na, vn chuyn ng. Nu khng c chuyn ng th chc chn khng c s sng, khng c ngy m sng ti. Nm vng v am tng s chuyn ng pht trin, tn ti theo quy lut t nhin, Bc H c tm nhn xa trng rng v vn bo v mi trng, nn chnh Bc l ngi t nn mng cho s nghip bo v mi trng nc ta. Vn mi trng v bo v mi trng thi i no, thi im no cng ht sc quan trng. Bc H, d bn trm cng ngn vic, Ngi vn quan tm dn d nhn dn, cn b, chin s v bo v mi trng, gi gn v sinh, bo v sc khe, v sc khe l vn qu nht ca con ngi. Con ngi c mnh khe th cng vic lm mi c hiu qu, cht lng. Bt k mt ai cng c thi thiu nin nhi ng ca mnh. Ngay trong 5 iu Bc H dy thiu nin nhi ng ngi cng nhc n cn phi bo v mi trng "Gi gn v sinh tht tt" Trc ht, Bc H rt ch ti vn nng cao nhn thc v mi trng cho tt c mi ngi. Ngi dn rng: Cn gio dc rng khp cho nhn dn bit gi v sinh. Phi tuyn truyn mt cch thit thc v rng khp trong nhn dn, lm cho ng bo hiu r: phi gi gn v sinh, n sch, ung sch, mc sch, sch. Ngi ch ra mi quan h hu c gia lao ng, v sinh v sc khe: Mun lao ng sn xut tt th phi gi gn sc khe. Mun gi gn sc khe th phi n sch, ung sch, mc sch, sch. Thi khng chin, Ngi tn tnh ch ra nguyn nhn ca mt s bnh thng gp: ng bo mnh cn nhiu ngi st rt, cc chu b thng au mt ht, bng to. V sao? V khng bit gi v sinh. ng bo mun c sc khe sn xut khng? C mun con chu mnh khng au mt ht khng? Khng bng to th ny khng? Mun th phi gi gn v sinh, n ung sch s, nh ca sch s, vn cng sch s. vn ng ton dn hiu bit tm quan trng ca mi trng v c thc bo v mi trng, Ngi a cng tc v sinh phng bnh vo phong tro thi ua yu nc. V th Ngi khi xng phong tro V sinh yu nc v c nhn dn c nc nhit tnh hng ng to thnh mt phong tro thi ua si ni, rng khp. Ngi rt ch ti vic gi v sinh ni ng ngi, ni tp th v ni nu thiu v sinh s rt d pht sinh dch bnh. V chnh Ngi l mt tm gng sng v vic gi gn trong sch v sinh mi trng. Ngi pht ng ton dn quan tm n vic trng cy gy rng gp phn lm trong sch lnh mnh mi trng. Ngy 28-11-1959 vi bt danh Trn Lc, Ngi vit bi bo Tt trng cy pht ng phong tro trng cy rng khp. T phong tro ny n su vo mi lng xm thn x ph phng ri mi ma xun v ngi ngi u hng ng

Tt trng cy. Ngi ch ra tm quan trng ca rng trong vic gi nc phng Ngay t nhng nm thng hot ng nc ngoi, Ngi c nhng bi vit v vn bo v mi trng, trong c nhiu bi ph phn ch thc dn khai thc ti nguyn, hu hoi mi trng cc nc thuc a. Khi nc nh ginh c c lp v lm cuc khng chin trng k, trong thi k hot ng vng cn c cch mng, Bc quan tm cn dn cn b, chin s tng gia sn xut, gi gn rng cy, v sinh ni , sng ho hp vi thin nhin. Khi min Bc ha bnh tuy bn trm cng nghn vic, nhng mt trong nhng iu Bc lun quan tm l vn bo v mi trng. Hu nh nm no Bc cng c nhng bi vit v cuc ni chuyn lin quan n vn mi trng trong cc chuyn i thm cc a phng. c bit vo cc dp Tt, bc vo nm mi, Bc l ngi khi xng, duy tr phong tro Tt trng cy, thm hi ng vin nhng gng ngi tt, vic tt trong hot ng bo v mi trng. Tuy thi im vn ny cha tht cp bch, nhng Bc rt quan tm. Bn thn Bc l mt tm gng sng v sng ho hp vi thin nhin. Nhng nm cui i Bc cng quan tm vn trng cy gy rng. Ngy 1/1/1960, Bc n cng vin By Mu (nay l cng vin Thng Nht), trng cy a lu nim (nay cy a xo tn, vng gc bn cnh to bng xung mt nc Cng vin). Ngi i thm ni chuyn vi cn b, nhn dn tham gia lao ng, phn tch li ch ca vic trng cy, Ngi cn dn phi trng nom sn sc, bo v cy trng v ha s gi phn thng cho n v no thi ua kh nht. Sng 6/1/1960, Ch tch H Ch Minh ku gi ton dn hng ng mt thng trng cy t 6/1- 6/2/1960 nhn dp k nim ln th 30 ngy thnh lp ng. Ngi ku gi mi ngi trng t nht mt cy, chm sc tt. t trng cy ny gi l Tt trng cy v l Tt trng cy u tin do Ch tch H Ch Minh pht ng. Ngi ni: Ma xun l Tt trng cy Lm cho t nc cng ngy cng xun Ngy 19/1/1960 vi bt danh T.L Bc H vit bi Tt trng cy thng li bc u ng trn Bo Nhn dn s 2133 nu gng mt s a phng lm tt cng tc vn ng nhn dn tham gia Tt trng cy, ng thi Ngi lu mi ngi phi xem trng cht lng, ngha l trng cy no chc cy y, khng nn tham trng nhiu m khng ra sc bo v trng non. Thc hin tt trng cy cng vi k hoch trng rng ca nh nc mt cch lin tc bn b v vng chc. Ngy 25/3/1960 vi bt danh Trn Lc, Bc vit bi Thm vi kin Tt trng cy, ng trn Bo Nhn dn s 2198, Ngi nhn xt v nhng u im khuyt im cn sa cha ca phong tro trng cy v ch r: Tt trng cy cng

l mt k hoch kinh t lu di v lin tcl mt vic quan trng chun b cho cng cuc xy dng nng thn mi mai sau, do phi rt khinh nghim, cn sa cha khuyt im, phi c k hoch, c hng dn, phi lm ng khu hiu: Trng cy no tt cy y. Sng 5/2/1061, Bc H tham gia trng cy ti vn hoa Thanh nin Cng vin Thng Nht, ni chuyn vi i biu thanh nin, Ngi nhc nh: Nu mi chu thanh nin mt nm trng ba cy trm sc tht tt, th tm triu thanh nin mim Bc s trng c 24 triu cy. Nm nm lin, cc chu s trng c 120 triu cy. Nu cc chu em 120 triu cy y trng trn con ng ni lin H Ni Matxcva th con ng t Ch ngha x hi n Ch ngha cng sn thm xanh ti. Ngy 27/1/1963 vi bt danh T.L, Bc H vit bi bo Tt trng cy Trong Ngi c bit nhn mnh: Tt trng cy chng nhng c ngha kinh t, m cn c ngha chnh tr to ln khi M - Dim dng thuc c ph hoi cy ci ni rng min Nam, ta trng cy cho ta v cho c min Nam na. Sng 26/1/1964, Bc H thm x Vinh Quang huyn Thanh Thu tnh Ph Th v x c nhiu thnh tch trong vic trng cy gy rng v Bc cn dn, khng c tha mn, phi ch chm sc nhng cy trng, c gng trng nhiu cy trong dp Tt. Cng trong dp u xun 1964, trn ng i cng tc, Bc dng chn ti i Chu Mt, huyn Ba V (tnh Sn Ty c). Ngi ni vi ng ch B th Tnh u Sn Ty: Kh hu ta tt, t i ta nhiu. Trng cy c nhiu ci li, li trc mt v li sau ny. Cc ch phi lnh o trng cy cho tt. Vic kh nhng pht ng nhn dn th s lm c. Ngy 1/1/1965, vi bt danh T.L, Bc vit bi bo Nm mi hy nhit lit t chc Tt trng cy trn Bo Nhn dn s 3928. Trong bi ny, Ngi biu dng mt s a phng c phong tro trng cy tt; ngha v nhng bin php y mnh phong tro Tt trng cy. Ngy 12/2/1968, Bc H gi Bng khen cc c ph lo x Phng V, huyn Cm Kh, tnh Ph Th v thnh tch trng cy gii. Ngy 5/2/1969, vi bt danh T.L, Bc vit bi bo Tt trng cy ng trn Bo Nhn dn s 5411, nu r ngha v li ch to ln ca vic trng cy gy rng cc a phng, trong c on: Kinh nghim cho thy rng mi ngi u nn tham gia trng cy, nhng lc lng cc c ph lo c t chc l quan trng v cc chu thiu nhi l lc lng gp phn c lc. Ngy 6/2/1969, tc ngy mng mt Tt K Du, Bc H cng ng ch Nguyn Lng Bng, Vn Tin Dng n thm, chc Tt cn b chin s Qun chng Phng khng Khng qun ti sn bay Bch Mai, H Ni. 11gi Ngi n thm v chc Tt nhn dn x Vt Li, huyn Ba V (tnh H Ty c). Ngi cng

Nhn dn y khai xun, trng cy trn qu i ca x. Bui tra di bng cy bch n trn i x Vt Li, Bc thn mt ni chuyn v chc Tt nhn dn a phng. Ngi ni: t nc by gi l ca chng ta, cho nn phi thi ua sn xut gii trng cy gii. Sau my hm, Bc H ca chng ta b nhng bin c v sc kho. Ngy 23/2/1969, tuy sc kho vn cn yu nhng Bc vn nh thng huy hiu cho 4 c gi c thnh tch xut sc trong phong tro trng cy gy rng. Trc ht, Tt trng cy l vic lm thit thc cho mng ngy thnh lp ng ta (3/2). iu Bc ch r trong nhng bi Ngi vit v Tt trng cy: k nim ngy thnh lp ng, tt c nhn dn mi ngi ph trch trng mt hoc vi ba cy v chm sc cho tt, Khp mi ni ang nhn nhp chun b Tt trng cy cho mng mt cch thit thc ngy thnh lp ng ta. l mt phong tro rt tt... Bc nu ln cho ton dn phong tro Tt trng cy khi nc nh cha c thng nht, cho nn Bc ku gi nhn dn min Bc: Ta trng cy cho ta v cho c min Nam na. Vy l Tt trng cy cho s nghip thng nht t nc. Tt trng cy a n cho mi ngi, mi gia nh nim vui n Tt c truyn dn tc: Vui Tt trng cy, ni ni phn khi, ngi ngi thi ua. Vic lm mang li ngun li ln v kinh t v bo v mi trng nh Bc H ch r: Nc ta phong cnh s ngy cng ti p, kh hu iu ho hn, cy g y hn. iu ny s gp phn quan trng vo vic ci thin i sng nhn dn. N cng s to nn mt mu xanh cho t nc - xanh ni, xanh sng, xanh ng, xanh bin - gp phn bo v ma mng, bo v xm lng, bo v mi trng thin nhin, hn ch c nhng thit hi ca ma bo, st l t v xi mn. Th l trng cy tn km t m li ch rt nhiu - Bc nhn mnh. Bc dy: Mt nm bt u t ma xun, i ngi bt u t tui tr. Trong ngy sinh nht ln th 56 ca mnh (19/5/1946), Bc H tip i biu thiu nhi Th , t v, hng o sinh n chc mng sinh nht. Bc tng cc i biu thiu nhi mt cy bch trng trong chu vi li cn dn: Bc c cy ny tng cc chu. Mai sau, ci cy s mc ra mt chu trm ci tn. Cc chu v chm nom cho cy nhn, cy tt, th l cc chu yu Bc lm y!. Tt nm 1960 - Tt mng ng ta 30 tui tr, mng Nh nc ta 15 xun xanh, Bc H i trng cy ti Cng vin H By Mu (nay l cng vin Thng Nht). T by n nay v mi mi v sau, Bc H cho ta nhng ma xun c ngha nhn vn: C ngy Tt n, t nc, nhn dn li n nc thc hin Tt trng cy mng ng, mng Xun, mng t nc, v l n n tr ngha cng lao Bc H. V cng bt u t y, Bc lun theo di, c v ng vin, khen thng gng ngi tt vic tt ca Tt trng cy.

Bc H tng cn dn: Nhng vic tuy nh nhng c ch nh th s gp gi thnh bo, nhiu vic nh tt cng li s tr thnh sc mnh v i. Bc H tng huy hiu ca Ngi cho nhng ngi lm tt cng vic trng cy: Bo Nhn dn ngy 30/1/1962 a tin, Bc H thng huy hiu ca Ngi cho hai thanh nin (Tin v Long) c thnh tch hng hi trng cy; Ngy 5/2/1964, Bc tng huy hiu cho c Dng nh ng, 60 tui Kim Anh - Vnh Phc tch cc trng cy v chm sc cy gii, trong nm 1963 trng c 14.000 cy cc loi; C Lng 60 tui Mai Thu - L Thu - Qung Bnh trng cy v chm sc cy gii, ng thi vn ng mi ngi tham gia phong tro trng cy... Ngy 5/2/1969, bi bo cui cng ca Bc: Tt trng cy c ng trn bo Nhn dn. Trong bi bo, Bc dn chng nhiu v cc a phng, c nhn c nhiu thnh tch trng cy, gy rng, nhc nh mt s a phng cn yu trong cng tc ny v ch ra rng, mun lm tt cng tc trng rng, cc cp u, chnh quyn a phng, cc ngnh cn lm tt cng tc vn ng qun chng, quan tm ng mc n li ch ca h phong tro trng cy gy rng ngy cng c m rng v si ni. Bi bo kt lun: Kinh nghim cho thy rng: Mi ngi u nn tham gia trng cy, nhng lc lng cc c ph lo c t chc l quan trng v cc chu thiu nhi l lc lng gp phn c lc. Ngy 16/2/1969 (tc ngy mng Mt Tt K Du), Bc H trng cy x Vt Li, huyn Ba V, H Ty (c). Ni chuyn v chc Tt nhn dn a phng, Bc ni: Cc c th bit chuyn c, chuyn mi, nhng cc chu ngy nay ch bit ch dn ch cng ho. t nc by gi l ca ta, cho nn cn phi thi ua sn xut gii, trng cy gii. Hm y, trng cy xong, gn tra, ng ch B th ng u, Ch tch y ban Nhn dn x mi Bc n ba cm Tt cng a phng. Bc bo: Bc cm n, nhng khng th nhn li mi v nhng ngi gip vic chun b cm cho Bc ri. Bc cn mi ng ch B th, Ch tch, ch Ph ch tch x sang n cm cng Bc trnh vic chiu i phin h, tn km. Mi khi v cc a phng lm vic, Bc thng n cm t nh mang theo. Sng mng Mt Tt nm 1969, Bc cng khng c ngoi l. y l ln cui cng v l cy cui cng Bc trng gieo mm cho s sng i sau v cng l ba cm ngy Tt cui cng ca Bc khi v trng cy a phng. C cuc i ngi gn b vi non sng t nuc. Ngi cho chng ta cuc sng ngy hm nay. Khi cn sng ngi lun l mt tm gng sng trong s nghip trng ngi, trng cy. Vy th v sao chng ta khng hc tp lm theo tm gng ca ngi c mt mi trng nhiu cy xanh hn, xanh hn - sch hn p hn.

Bi 11: Tm gng mi trng "Ngh xanh - Mi trng xanh" Tc gi: Li Th Dng Nh li Bc H dy tui 80 vn trng rng l b H Th Kho, mt ph n dn tc Vn Kiu, d tui 80 vn say m trng cy gy rng. Vic lm ny theo b Kho cho bit l t lng nh n Bc H. B H Th Kho bn Khe Dy, x Trng Sn, huyn Qung Ninh. Trn ngi nh sn cao ro, thong mt b Kho k li k nim thing ling nht trong cuc i: Nm 1960 b c gp Bc H ti th H Ni. Khi y, b Kho l cn b ph n x Hm Nghi (trc y), huyn L Thu c cng on i biu tnh Qung Bnh ra thm Bc. B H Th Kho bi ngi nh li: l ln u tin trong cuc i tui c thy Bc H. Vi ring mt ph n dn tc Vn Kiu nh ti c gp Bc H l nim hnh phc tht ln lao. Bi cuc i ca nhng ph n dn tc Vn Kiu qu ngho kh, nh c ng, c Bc H chng ti mi c m no v bit ti hot ng x hi. Trm lng mt hi lu nh nh li k nim thing ling ca mnh, b Kho k tip: c thy Bc H tt c mi ngi u vui mng v tay khng ngt. Ai cng ng thanh h, "Bc H mun nm!''. Lc ti mi hn 30 tui, mang b o qun dn tc Vn Kiu. Ti mng qu m chy nc mt. Khi Bc H hi: "Cc c cc ch va i thm quan xong, cc c cc ch thy nc Vit Nam mnh giu hay ngho?''. Chng ti tr li: ''Tha Bc, nc Vit Nam mnh ngho lm''. Bc ni: ''Cc c cc ch tr li ngho th lm th no cho nc ta giu?". Ti nh Bc H khuyn cc i biu l: Mun cho nc giu phi vn ng nhn dn hc vn ho, lao ng sn xut gii, vn ng nhn dn ng ph rng, phi trng cy gy rng... Kt thc cuc ni chuyn, chng ti c chp nh chung vi Bc H. Bc H ra hiu cho on i biu Qung Bnh n tht gn Bc chp nh. Bc nh ti c ng gn Bc H v i tng V Nguyn Gip. Ti ct gi bc nh c chp chung vi Bc H v i tng V Nguyn Gip rt cn thn, nhng c mt nm ti x Kim Thu xy ra bo lt, nh tranh vch na, bc nh b t ht ri h. "Nhiu ngy lin ti khng thit n, thit ng". Nh li Bc dy d tui 80, hin nay b H Th Kho vn trng 2 so rng, b mun lm gng mi ngi dn trong bn noi theo. B xut vi x: "ng t trng i trc, phi vn ng nhn n trng cy gy rng''. B Kho tm s: Nh n ng, nh n Bc H, dn lc Vn Kiu mi c i sng m no nh ngy hm nay. Ch xem, c bn Khe Dy c 22 nh th nh no cng dng in, c ti vi, bn c trng hc, dn c rung, c nh. Trong Khu vn rng kh gn vi ngi nh sn b ang sinh sng. Hng trm cy bch n do bn tay b c tui 80 trng ang vn ln xanh tt. Va i

thm rng, b va tip tc cu chuyn trng rng: ''C ngi khi thy ti tui cao ri m vn trng rng can ngn: Gi ri trng cy lm g na, trng cho ai? Ti ni ngay: ''Ti trng cy l nh li Bc H dy. Ti trng cy li ni i i vi vic lm. Trng cy lm gng cho dn bn noi theo''. Chng ti bit, b H Th Kho t nim thng nh v knh trng ca mnh vi Bc H bng cng vic trng cy gy rng. Li Bc H dy nm no b Kho vn nh inh ninh. Mt tm gng gn b vi s nghip lm sch Th Nhn nhng con ng ca Th lun sch p, nim t ho tro dng trong lng ch Phm Th Chnh, T trng T thu gom ph thi s 1 - X nghip mi trng th s 1 thuc Cng ty Mi trng th H Ni... 20 tui, vo lm cng nhn qut rc Cng ty v sinh, cng vic rt vt v, nng nhc nhng vn xut thn trong mt gia nh ngho, nn ch khng n h kh khn, yn tm gn b vi ngh. T thu gom ca ch c giao ph trch v sinh phng Nguyn Trung Trc v phng Phc X (qun Ba nh). Khu vc ny dn c ng c, ch yu l ngi lao ng v ngi ngoi tnh, li c ch hoa qu u mi v rt nhiu ch tm, nn lng rc thi y kh ln. Thm vo l cch sng tu tin, thiu thc gi gn v sinh ca nhiu ngi gy khng t kh khn cho t. th, nhiu ngi cn phn ng gay gt mi khi b nhc nh vi phm, c ngi cn t thi mit th, coi khinh cng vic ca cc ch. Khng nn lng, cc ch kin tr tuyn truyn, vn ng nhn dn gi gn v sinh mi trng, thc hin np sng vn minh th. Ma dm thm lu, dn dn, ngi dn trn a bn hnh thnh thi quen gi gn v sinh chung. Nhiu ngi trc y tng to ting, phn ng vi cc ch, nay by t thi chia s v trn trng cng vic lm sch Th . Trn cng v t trng, ch tranh th s gip ca ng u v UBND phng s ti, phi hp cht ch vi cc on th, t trng dn ph, cm trng cm dn c, duy tr phong tro tng v sinh vo chiu th 6 v sng th 7 hng tun. Lm nhim v gi gn thnh ph sch p, ch Chnh v ch em trong t lun c thc sng to, nng cao hiu qu cng vic. Mi khi nhn chi mi, cc ch vt, chut li tng nan tre, sao cho khi thao tc, mi nht qut u sc v ngt. Xng cn, mn khng u, ch cng t tm cch khc phc c th s dng tip. Sau mi trn ma bo, ch em trong t nhanh chng c mt ti a bn, tch cc khc phc hu qu, trnh n tc rc thi ni cng rnh. Trong nhng dp l tt, ngi lao ng cc ngnh khc c ngh ngi, nhng i vi nhng cng nhn mi trng th th l thi im tng ca, tng gi vt v hn ngy thng. m 30 Tt, ton th cn b, cng nhn vin ca Cng ty u n giao tha ti ni lm vic. Ch tm s: Nhng ngi cng nhn mi trng chng ti lun ao c c sum hp vi ngi thn bn mm cm tt nin chiu cui nm. Trong thi khc chuyn giao gia nm mi v nm c, ngh n ngy mai, c Th n ma

Xun mi vi nhng con ng phong quang sch p, rc r sc hoa, chng ti nh thy lng mnh m li. L t trng, ch lun quan tm chm lo i sng ch em, gn gi, tm hiu tm t, nguyn vng, hon cnh ca tng ngi, cng chia s kh khn vt v, thm hi kp thi gia nh cng nhn khi cha gi, m ho. Khi sp xp cng vic, ch lun ly s cng bng lm chun mc, cng bn bc dn ch, b tr cng nhn c tay ngh cao km cng nhn c tay ngh thp, ngi kho gip ngi yu. T ca ch thc s tr thnh mt tp th on kt nh mt gia nh, cng chia s, gip nhau lc kh khn hon nn. Trong phong tro "V mi trng trong sch ph n v nhn dn Th khng rc ph thi ra ng v ni cng cng", T thu gom ph thi s 1 v c nhn ch c Thnh hi Ph n khen thng. Trng thnh t cng nhn qut rc, nm 1996, ch vinh d c ng trong hng ng ca ng. 23 gn b vi ngh, ch Phm Th Chnh vt qua bao kh khn, vt v trong cng vic, trong cuc sng gia nh, thay chng phng dng m gi, nui dy con khn ln. Ch tht xng ng vi cc danh hiu "M lao ng gii, con hc gii", "Ngi tt, vic tt" cp thnh ph, "Gii vic nc, m vic nh. Trng rng ngp mn Hu Lc: Cch lm hay, cn nhn rng KTNT - Cn bo s 7 nm 2005 trn vo Thanh Ho khin hng ngn mt huyn Hu Lc b v. Sau l, ngi dn nhn thy nhng on c rng ngp mn che chn vn nguyn vn trc sng gi. Thy c tm quan trng ca loi rng ny, chnh quyn v nhn dn trong huyn tng cng cng tc tu b v pht trin rng phng h. V Hu Lc nhng ngy ny, iu d nhn thy l tuyn qua cc x a Lc, Ng Lc, Minh Lc c k b-tng chc chn, Hi Lc ang c gp rt hon tt. Nhng rng s vt, c, bn dc b bin cng bt u ln chi xanh... ng Hong Vn Phn thn Lc Tin, x Hi Lc nh li: Cn bo s 7 nm 2005 lm v hng ngn mt khin nc t trn vo thn xm. iu l l nhng on c rng ngp mn vy quanh u khng h hn g. T , chnh quyn v ngi dn Hu Lc nhn ra tc dng ca rng ngp mn. Trc y, ton huyn c 340ha rng phng h, tp trung ch yu cc x a Lc, Hi Lc, Ho Lc, Minh Lc. Sau mt thi gian b thin nhin v con ngi tn ph, din tch rng gim ng k. Nm 2006, T chc CARE (Australia) ti tr cho hai x a Lc v Hi Lc trng thm 200ha rng ngp mn trong 3 nm. c tnh ca cc loi cy ngp mn l rt kh chm sc trong 3 nm u. Cy va bn r lp tc b h tn cng, cy ln n u h bm n , h vt ngn xung bn lm cy khng pht trin c. Thm vo , cc x trn li nm ca sng nn vic trng rng phng h gp khng t kh khn. ng L Don Hun, Ph

ch tch UBND x Hi Lc cho bit: Nm 2001, chng ti c ngi ra Hi Phng mua hn 1.000 cy bn chua v trng th. Trng c mt thi gian th cy b h tn cng, nhiu cy b bn lm ngp ri cht. Thm vo l thc bo v rng phng h ca ngi dn cn hn ch, b con ngang nhin ln rng m rng din tch nui hi sn, khi cy ln th cht lm ci... nn rng ngy cng b thu hp. C ngn cy bn nay ch cn vi cy. Vi quyt tm cao ca chnh quyn, cng ng dn c v nh lm tt cng tc tuyn truyn, vn ng vi nhiu hnh thc, b con hiu v chung sc vi chnh quyn trong nhim v bo v rng. n nay, ton huyn trng mi c gn 300ha rng ngp mn. Trong , a Lc, Hi Lc l nhng a phng tiu biu gp sc vo thnh qu chung ny. Hin, rng phng h khng ch bo v ng dn trong ma ma bo m cn l ni c ng ca nhiu loi hi sn nh: c, tm, cua, ngao... c bit, trong rng ngp mn Hi Lc cn c loi c bp da en c gi tr kinh t cao. ng L Vn Minh x a Lc cho bit: T khi trng rng ngp mn, ngoi vic bo v mi trng sinh thi, chn sng mi khi ma bo, rng cn thu ht hng ngn con c v sinh sng, gip cnh sc thin nhin thm ti p. Trn y ch l mt s v d in hnh v cc hnh ng bo v mi trng ca ngi dn, t chc ti mt s ni. Bo v mi trng l lm p mi trng cho chnh mnh, gp phn to nn cuc sng tt p hn. Mi ngi chng ta u c th bo v mi trng, u c th l nhng tm gng mi trng sng. Hy chung tay bo v cuc sng, bo v mi trng xanh - sch - p.

Bi 12: Tm gng mi trng Thanh Nin vi bo v mi trng Tc gi: Li Th Dng Trn cc phng tin thng tin i chng khng ngng ng ti nhng thng tin bo ng khn cp v mi trng, nhng thit hi , ang v s xy ra vi mi trng. Mi trng sng ca chng ta ang b nhim nghim trng bi cc loi rc thi cng, nng nghip, th, cht ph rng... Mt trong nhng nguyn nhn ca hin trng trn l do con ngi cha c thc gn gi v bo v mi trng . Tuy nhin, phn ln phn ng ca chng ta i vi thc trng ny ch dng li vic nhn thc c nguyn nhn gy nhim mi trng. Hnh trnh xy dng mt thnh ph xanh i hi chng ta phi ngh xanh bng cch lun tch cc ng h nhng hnh ng thn thin vi mi trng & phn i nhng hnh vi gy tn hi mi trng. Chnh ngh xanh ny s l ht mm dn n nhng hnh ng xanh ca mi chng ta. Chin dch vi khu hiu Ngh xanh, sng xanh nhm ku gi cng dn thc r v thc trng mi trng sng trong cng ng, v cng hnh ng bo v mi trng, gp phn lm cuc sng cng ng tt p hn. Xut pht t thc t , c th thy rng chnh on vin thanh nin (VTN), nhng ch nhn tng lai ca t nc, phi l nhng ngi tin phong trong cng tc bo v mi trng, lm cho mi trng pht trin bn vng. Vi ch Thanh nin hnh ng v mi trng Mi thanh nin mt hnh ng, mi c s on mt hot ng thit thc bo v mi trng, t ngy 1/3/2010, cc a phng trong c nc cng t chc ra qun hng ng Thng Thanh nin hnh ng v mi trng. Khng th ph nhn nhng kt qu m VTN lm c trong thi gian qua. Nhng cng phi ni rng, nhiu a phng vn cn nng tnh phong tro m cha quan tm n hiu qu ca n; nhiu vic, nhiu ni cn mang tnh t pht. Thit ngh, hot ng ca thanh nin trong bo v mi trng v lu di em li hiu qu thit thc, cn phi nng cao hn na nhn thc ca thanh nin; ph bnh, x l nhng thanh nin c hnh ng ph hoi mi trng; khen thng nhng c nhn, tp th dng cm u tranh vi hnh vi xm hi n mi trng; bo v mi trng gn vi li ch ca mi c nhn, ca mi gia nh, a phng, t nc v ton th nhn loi. Trong thi gian va qua c nhiu hot ng ca cc t chc on, ca cc on vin thnh nin trn c nc gp phn vo cng cuc bo v mi trng ca a phng, t nc nh: 1. Thanh nin bn Ci ra qun bo v mi trng lng bn: n ban Ci (Phu Yn, Sn La) mua nay, vat i thung lung u trng mt mau hoa m, hoa mn. Doc cac con ng sch se, khng khi min sn cc trong

lanh, thi vi. Hoi ra mi bit, mi trng ban Ci c nh vy la do co cng ong gop cua oan vin thanh nin trong ban. My nm trc y, mi trng ban Ci bi nhim nng n. Y thc ngi dn cha cao nn ho xa rac ba bai ra mt ng, thm chi ca h thng ranh thoat nc cung bi bin thanh h rac. Trn cac con ng cua ban, phn ng vt xut hin khp ni nn rt hi ham, rui nhng nhiu v k. Khng th mi trng nhim lam anh hng n sc khoe cua ba con dn ban, ban chp hanh chi oan ban Ci quyt tm tim ra cach giai quyt tinh trang nay, trc la ban lang thm sach ep, sau o dn dn thuyt phuc ngi dn gi gin mi trng sng cua chinh minh. Tt ca oan vin thanh nin trong ban u nht tri vi sang kin mi thang, chi oan se t chc mt ngay lao ng cng ich lam v sinh mi trng trong ban. Cho ti nay, hoat ng nay vn c duy tri u n. Theo o, mi thang oan vin trong chi oan tinh nguyn ong gop mt ngay cng lao ng. Ho i khp cac con ng trong ban quet don rac thai, phn ng vt, phat quang co dai, dng up nhng chum, khap ng nc dit tr mui, bo gy. Nh vy ma ban lang luc nao cung c sach se va quang ang hn. 2. Ngh xanh sng xanh V thnh ph ti yu ti H Ni: Thnh on H Ni t chc 14 i hnh tnh nguyn vi hn 1100 sinh vin, thanh nin tnh nguyn n t 12 trng Cao ng, i Hc phi hp cng vi thanh nin tnh nguyn qun Ba nh t chc ra qun bc, xa bin qung co, rao vt tri php ti 14 phngtrn a bn qun Ba nh 3. Tui tr Khi cc c quan Trung ng hnh ng v mi trng Vi cc hnh ng thit thc nh: Ngay t ngy u ra qun, hng ngn VTN diu hnh bng xe p vi nhng khu hiu bo v mi trng nc l mu ca s sng; hy gi gn v sinh mi trng, khng vt rc ba bi...; pht t ri tuyn truyn v gi gn, bo v mi trng; trng cy, dn v sinh mt s khu vc... trng cy, ph xanh t trng, i trc; bo v dng sng qu hng; tuyn truyn vic cm ht thuc l ni cng cng... Trn y ch l mt vi v d, cha th ni ht nhng hnh ng v phong tro thanh nin tham gia bo v mi trng. Vi nhng hnh ng trn lm thay i thi quen ca mi ngi trong sinh hot theo hng c li cho mi trng. V d nh mt khu dn c no ngi dn c thi quen vt rc ba bi gy mt v sinh cng cng. Chnh lc on vin thanh nin l nhng ngi s ng ra gii thch vn ng mi ngi thc hin np sng vn minh, khng vt rc ba bi, gi gn v sinh chung... Cn nhng ni vic ph rng, t rng lm nng ry cn din ra th on vin thanh

nin cn tr thnh nhng ngi tch cc pht hin, ph phn t cng lc lng bo v rng c nhng bin php gii quyt hp l... ch l nhng v d n gin trong hng trm s vic lin quan n mi trng cn s gp sc ca on vin thanh nin. on vin, thanh nin nu thc hin tt, v vn ng gia nh cng thc hin tt vic bo v mi trng th tt yu c x hi u thc v nghim chnh chp hnh vic bo v mi trng. Tuy nhin, y khng phi l cng vic c th thc hin trong ngy mt, ngy hai m cn c qu trnh lu di cng nhng chng trnh hnh ng thit thc, b ch v thc cht. Quan trng hn c l cn c s vo cuc, chung sc, chung lng ca nhiu c quan, ban, ngnh v nht l s ng thun ca mi ngi dn trong x hi.

Bi 13: Mi hnh ng mt tng lai L Thanh Tng Ai trong chng ta cng bit mi trng l tt c nhng g bao quanh chng ta. Nhng bn c bit mi hnh ng hng ngy ca bn d ln hay nh u gy ra nhng thay i cho mi trng v nhng thay i li lm nh hng ti cuc sng ca chnh bn. iu ny ging nh vic chng ta th qu bng cao su t trn cao xung n gch, qu bong s bt nhy tr li. Mi ngy mi ngi chng ta c v s cc hnh ng, d mun hay khng th mi hnh ng cng gy ra nhng tc ng nht nh cho mi trng. Khi quan st nhng b ni tr vi cng vic u n hang ngy ca mnh l di ch chun b ba n cho gia nh. Khi ra v trn tay ngi no cng bch to, ti nh. Trung bnh mi ngi xch trn tay khng di 5 ti nilon ng nhng mn h chn mua. Tht n gin v tin li. Nh vy nu tnh trung bnh mi h gia nh mi ngy dng 5 ti nilon vi trn 18 triu h gia nh mi ngy c nc dng 90 triu ti nilon. Vi s lng tiu th khng l ny chng ta thy ti nilon c mt khp mi ni t thnh th n nng thn bay pht ph ngoi dng, di cc knh mng ao h hay ngoi ng rung. Song iu ng lo ngi nht khi s dng ti nilon l: ti nilon rt bn v mt c hc khi thi ra mi trng phi mt hng trm nm chng mi phn hy. iu ny ng ngha vi vic tch ly mt lng ln cht thi trong mt thi gian di. S tn ti lu di ca ti nilon trong mi trng lm cho n tr thnh mt trong nhng mi nguy hi nht i vi mi trng. Ngoi ra, vi cc sn phm ti nilon km cht lng lm t nha ti ch nh hin nay th vic s dng cc ti nilon ny ng thc phm cn tim n nhiu nguy c cho sc khe con ngi. Chng ta c th b nhim c ch, kim loi nng, cc cht hu c c hi t chnh cc ti nilon km cht lng. Vi nhng c im trn ti nilon v ang l vn bc xc hin nay. Hot ng th hai l ht thuc l. Ht thuc tr thnh thi quen ca mt phn khng nh dn s. S lng ngi ht thuc l ngy cng gia tng c bit tng lp thanh, thiu nin. i vi nhiu ngi thuc l h tr cho h trong suy ngh, cng vic. Mt s khc ht thuc l th hin phong cch, c tnh hay n gin ch l t m. Nhng cho d mc ch ca h l g th vi mi diu thuc mi ngi ang t lm mt i khong 5,5 pht cuc sng ca mnh. Trong khi thuc l c trn 4000 cht trong c hn 200 cht c hi cho sc khe con ngi. Mt s cht c bit nguy him nh: Nicotin: Nicotin l mt trong nhng cht gy nghin ch yu tng t nh heroin v cocain. Khi c mt nicotin trong mu s gy kch thch tim p nhanh, co ng mch ngoi vi, c ch qu trnh co bp.

Cacbonmono oxit (kh CO). y l cht kh c nng cao trong khi thuc l. Khi ht thuc CO trong khi thuc s kt hp vi hemoglobin trong mu v lm mt kh nng vn chuyn oxy ca mu. Trong mu CO c nng thp gy ra hoa mt, chng mt. Vi nng cao gy co git, hn m v c th t vong. Nhm cc cht gy ung th. C trn 40 cht c kh nng gy ung th trong khi thuc. Cc cht ny tc ng ln b mt ca ng h hp gy nn tnh trng vim, ph hy, bin i t bo, gy ung th. Ht thuc l l nguyn nhn chnh gy ung th phi. Khong 90% cc ca ung th phi pht hin hng nm l ngi ht thuc l. Nh vy, ngi ht thuc l c nguy c ung th phi ln gp 10 ln ngui khng ht thuc l, nguy c ny tng theo s nm ht thuc v s lng thuc l tiu th hang ngy. Ngoi ra ht thuc l cn gy ra 1 s bnh ung th khc nh ung th thc qun, ung th thanh qun, ung th mi. Thuc l cng c coi l nguyn nhn chnh gy ra cc bnh v tim mch. Ngi ht thuc l c nguy c mc bnh ny gp 2 4 ln v nguy c t vong nhiu hn khong 70% do bnh ny. Nhng ngi ht thuc l cn hay b nhng cn au tht ngc v nhi mu c tim. nhng ngi ht thuc l th tui bt u b nhi mu c tim sm hn. Nguy c ti pht nhi mu trong mt nm tng gp 2 ln so vi khng ht thuc. Ht thuc cn gy ra lon nhp tim v tng nguy c t t. Ht thuc l c hi r nhng khng phi ai cng bit ht thuc ngoi vic c hi cho bn thn cn nh hng rt ln n nhng ngi xung quanh. Ngoi dng khi chnh l dng khi do ngui ht thuc ht vo cn c dng khi ph l dng khi t u iu thuc ang chy ta ra. iu ng ngc nhin l trong dng khi ph ny c nhiu hn hp gy ung th mnh hn dng khi chnh. Nh vy c th ni ngi ht thuc th ng cn nguy him hn ngi trc tip ht thuc. Theo thng k nhng ngi khng ht thuc kt hn vi nhng ngi ht thuc, t l cht v ung th phi cao gp 20 ln so vi ngi kt hn vi ngi khng ht thuc. Ngy nay cc vng nng thn vic lm dng s dng thuc bo v thc vt v phn bn ha hc tr thnh mt vn mi trng ng bo ng. Ngui dn cc vng nng thn c bit l cc vng chuyn canh sn xut nng nghip quen vi vic s dng thuc bo v thc vt. H khng ch s dng cc loi thuc c lu thng trn th trng m cn tm mua v s dng cc loi thuc cm s dng. Vi mc ch tiu dit su bnh nhanh nht. h khng ngn ngi s dng cc loi thuc trong danh mc cm hay pha trn nhiu loi thuc vi nhau. Song chng ta khng bit rng cc loi thuc trong danh mc cm u l nhng loi thuc c c rt cao v khi s dng chng gy ra nhng tc hi cho mi trng, cho con ngi mt cch nng n v lu di. Vic t pha trn cc loi thuc bo v thc

vt vi nhau khng theo nguyn tc c th lm cho hn hp tng c tnh gp nhiu ln, hay pht sinh cc cht c mi iu ny s tng nguy c nhim c cho ngi s dng v tng lng cht c tn d trong mi trng. Tng liu lng s dng thuc bo v thc vt cng ang l mt vic lm ph bin i vi nhng ngi nng dn tt c cc vic lm ny khng ngoi mc ch lm tng kh nng dit tr su bnh ca thuc nhng n cng gy ra nhng hu qu nng n cho con ngi v cho mi trng. S dung thuc bo v thc vt khng ng loi, ng cch, ng thi im v ng liu lng lm cho cc sn phm nng sn lun tn ti d lng ha cht bo v thc vt cao. Khi con ngi s dng cc sn phm ny cng b nhim c ha cht bo v thc vt. S dng ha cht bo v thc vt gy c cho mi trng v cc loi sinh vt khc. Lm dng phn bn ha hc cng l nguyn nhn nhim mi trng cc vng nng thn hin nay. Phn bn ha hc l khn th tiu trong sn xut nng nghip nhng s dng phn bn ha hc nh th no th cha hn ai cng bit. Khi chng ta bn phn ha hc th cy trng ch s dng c khong 50% lng phn bn phn cn li i vo mi trng nc, mi trng t. V khng phi hiu qu s dng phn bn ha hc lc no cng ging nhau v kh nng hp th phn bn ca cy ph thuc nhiu vth im, hm lng cc cht trong phn bn. Vic bn phn ng cch, cn i s tng kh nng s dng phn bn ca cy trng. Hin nay cc sn phm nng nghip ca chng ta thng cha d lng phn ha hc cao hn mc cho php. y l hu qu ca vic lm dng phn ha hc cng nh vic s dng phn bn ha hc qu gn thi im thu hoch d lng phn ha hc trong lng thc, thc phm c th gy ra mt s bnh mn tnh cho ngi s dng nh ung th, ng c. Trn y ch l mt s hot ng hng ngy ca chng ta v ang lm nh hng xu ti mi trng. Vy cu hi t ra l liu chng ta c th lm cho mi trng ngy cng tt hn khng? Vng iu l hon ton c th. mi ngi trong chng ta hy thay i cch suy ngh, thay i hnh vi ca mnh. Hy nh rng mi hnh vi bo v mi trng ca bn cho d nh cng gp phn lm cho mi trng ca chng ta tt hn. Cc b ni tr hng ngy thay v tay khng i ch hy chn cho mnh nhng chic ti, chic ln chuyn dng v khng s dng ti nilon nu khng qu cn thit, mi mt ngi ni khng vi ti nilon l chng ta trnh cho mi trng mt nguy c tc hi lu di. B thuc l nu c th hay n gin bn hy hn ch ht thuc. Hy nh rng mi iu thuc bn ht ly di ca bn 5,5 pht cuc sng. Hay mt iu n gin hn na bn c th lm l khng ht thuc l ni cng cng ni c nhiu ngi c bit l c ph n v tr em. Bn ng c tm mua v s dng cc loi thuc bo v thc vt cm. V s dng n ngi trc tin b hi l bn, thay vo hy lng nghe nhng li khuyn

ca nh chuyn mn v lm theo hng dn ca h v hy nh diu quan trng nht trong phng tr su bnh l ng cch, ng thuc, ng liu lng v ng thi im. Hy thc hin 4 ng ny chc chn bn s bo v c ma mng v bo v c sc khe cho chnh bn. Hy tp cho mnh nhng thi quen thn thin vi mi trng d l nh nht. B rc ng ni quy nh, khng s dng cc sn phm c hi cho mi trng, tit kim nhin liu v nng lng trong kh nng ca mnh. Hay n gin hy ni vi nhng ngi bn ca mnh nhng iu ny. Ti v bn chng ta hon ton c th lm cuc sng chng ta tt p hn. Hnh ng ca bn quyt nh tng lai chng ta. Mi hnh ng mt tng lai.

Bi 14: BO TN A DNG SINH HC BIN VIT NAM Bi c Tn a dng sinh hc ng vai tr rt quan trng cho nn kinh t ton cu v mi quc gia. Vng bin nc ta vi cc yu t nhit , dng chy bin, a ng vt v vng bin li chu nh hng ca 2 h thng sng ln to cho vng bin Vit Nam c tnh a dng sinh hc cao. Vit Nam quan tm i vi s nghip bo tn a dng sinh hc. Tuy nhin bo tn a dng sinh hc bin cha c quan tm y v cn lng tng trong nh hng v t chc hot ng. Chng ta cn xc nh r nhim v v trch nhim trong cng tc bo v tnh a dng sinh hc, xc nh tnh a dng sinh hc bin cn phi lm r nhng mt sau: 1. a dng sinh hc bin l ngun ti nguyn thin nhin. a dng sinh hc c xc nh nh l s khc bit ca sinh vt trong cc h sinh thi trn cn, di nc v tnh phc tp sinh thi ca cc hp phn trong h; bao gm tnh a dng trong ni b loi, gia cc loi v h sinh thi (UNCED 1992). Tnh a dng c nh lng da trn s giu c thnh phn loi, tnh cht h sinh thi v s khc bit v di truyn. Vy a dng sinh hc li ch g m c quan tm n mc mt Cng c v a dng sinh hc c ng cho cc quc gia k ti Hi ngh thng nh Rio de Janeiro nm 1992. giu c ging loi sinh vt vi cc c trng sinh hc, sinh thi khc bit ca mi loi lm nn s a dng ca sinh gii. Trong , mi loi nh l mt vin gch trong h thng kin trc sinh gii. Mi quan h hu c gia cc loi l cht keo dnh cho h vng bn v to nn sinh gii mun mu mun v. cng chnh l ngun ti nguyn c kh nng ti to phc v cho i sng con ngi. S khc bit di truyn gia cc c th quan h thun chiu vi kh nng s dng la chn cc chng sinh vt c tc tng trng cao, ng ho cht hu c hiu qu hn v c tim nng sinh sn cao hn. S khc bit di truyn trong qun th cung cp mt ngn hng gen m vi n c th p ng nhng thch mi v khng tin liu c v mi trng, tc l thch nghi vi s i thay. a dng ging loi v phng di truyn gn b cht ch vi mi trng sng v hnh thnh nn cc h sinh thi, trong cc hp phn sinh hc v mi trng tr thnh mt th thng nht. Tnh cn bng c hnh thnh v duy tr s bn vng ca t nhin v ti nguyn thin nhin. iu khng th lm c l tnh ton li ch kinh t m ngun ti nguyn sinh hc em li. Tuy nhin, mt iu r rng l a dng sinh hc ng vai tr rt quan trng cho nn kinh t ton cu cng nh cho mi nc. Nn nng nghip hin i nh s dng cc ngun gen ly t cc h sinh thi t nhin hin mang li doanh thu 3 t USD/nm.

Bin chim ti 3/4 din tch qu t v l ni ca s sng trong qu kh, nim hi vng ca nhn loi trong tng lai. Mi trng bin c s a dng h sinh thi ln nht, tc c hu ha mc ngnh sinh vt cao nht v c th cng a dng loi nht so vi cc hp phn ca sinh quyn. V phng din kh hu, thy quyn ng vai tr quan trng nht trong iu tit tri t vi kh nng cung cp mt na oxygen cho kh quyn v chu trnh chuyn ha cacbon hu ht xy ra trong bin. Tm quan trng ca ngun li thy sn l khng cn bn ci khi tng lng protein c ngun gc bin ang ngy cng tng ln. a dng sinh hc bin ngy cng tr nn quan trng nh tin b v khoa hc v cht lng sng c ci thin. Nhiu cht hot tnh sinh hc t sinh vt bin c th s dng trong phm vi y hc, cng nghip c pht hin. Du lch sinh thi bin ang mang li li ch cho nhiu nc. Hng nm, du lch cu c bin em li doanh thu nhiu t USD v gii quyt 200000 vic lm thng xuyn cho nc M. Du lch ln trn cc rn san h a dng v tuyt m ang l ngnh kinh t quan trng ca nhiu nc vng nhit i. 2. Vit Nam - mt vng bin a dng sinh hc cao. Nc Vit Nam tri di qua 13 v tuyn t bc vo nam v c ti trn 3250 km b bin vi 2700 o ln nh. V tr a l ca vng bin rt thun li cho tnh a dng sinh hc cao v nm vng nhit i Ty Thi Bnh Dng - mt trong cc trung tm pht tn ca sinh vt bin. Bin Vit Nam hi t hng lot cc h sinh thi t vng nc nng nh rng ngp mn, rn san h, c bin, m ph, ca sng, n bin xa nh vng nc tri, h bin su (c ni ti 4000 m). Trong cc h sinh thi , khu h ng thc vt v cng a dng. Cho n nay, ghi nhn trn 2000 loi c (Nguyn Vn Tin, 1991), 2500 loi thn mm, 1500 loi gip xc (Nguyn Vn Chung, 1991)... Thnh phn v mc a dng khc bit nhau gia cc vng a l v mi trng sng. Chnh v vy, mi vng bin cung cp nhng ngun li khc nhau to nn tnh a dng ca cc sn phm khai thc t ngun a dng sinh hc. Tuy cha c nhiu nghin cu v di truyn hc ca cc sinh vt bin, mt iu r rng l s a dng loi to ra tim nng ln v ngun gen v tnh phc tp ca iu kin t nhin gp phn nng cao tim nng v khc bit di truyn ngay trong mt loi. Mt s nghin cu gn y cho thy, tnh a dng sinh hc cao lin quan cht ch vi cc yu t iu kin t nhin c bn. Yu t u tin c ch l nhit . Ngoi tnh cht nhit i ca v tr a l, s ko di qua nhiu v tuyn lm cho cc vng bin khc bit v ch nhit. S a dng v ch nhit cho php hnh thnh nhiu nhm sinh vt thch nghi khc nhau. Dng chy bin c coi l thng s mi trng chi phi qu trnh pht tn ca sinh vt bin. Bin ng c bao bc bi cc quc gia o xung quanh nhng c th giao lu vi c n Dng v Thi Bnh Dng nh s thay i ch dng theo ma gi. V vy, nhiu nhm sinh vt c ngun gc khc nhau hi t v vng bin ny. Hn na, ch dng c o vi cc vng tun hon trong vnh Bc B, ven bin min Trung nh nhng ro chn sinh thi hnh thnh cc qun th a l khc nhau -

tc a dng v phng di truyn ngay c trong mt loi. V phng din ny, qun o Trng Sa cn c nhc n nh l mt trm dng chn trong qu trnh pht tn ca sinh vt bin gia cc vng bin. a dng sinh hc cn lin quan n phng din a ng vt. Theo Veron (1995), hu ht cc sinh vt bin hin nay u l s k tha ca nhng qun x hnh thnh t 18000 nm v trc. Khi , vnh Bc B, vnh Thi Lan v bin Nam Trung B l vng t lin. Bin min Trung t chu nh hng ca s thay i ng b trong lch s v v vy thun li cho s ti c tr ca cc qun x cn st li v phng din a ng vt. y chnh l mt trong nhng ngun pht tn sinh vt n cc vng bin hnh thnh sau. Mt iu khc cng cn phi k n l him c mt bin no li ng thi chu nh hng ca hai h thng sng ln nh bin ng vi sng Hng v sng M Kng. Ch trm tch ca vng bin b chi phi ln bi hai con sng ny. Yu t ny c th hn ch tnh a dng ca mt vi h sinh thi nh rn san h, c bin nhng b li n l yu t thun li hnh thnh cc vng rng ngp mn rng ln, c bit l pha Nam. Tim nng a dng vng ny hin cha c nh gi ht. a dng sinh hc bin Vit Nam ang thc s l ch da cho s pht trin kinh t - x hi ca t nc. Ngoi nhng thu nhp tnh c nh ngun li thy sn, du lch bin,... a dng sinh hc cn mang li nhng li ch khng th tnh ton. Cc chuyn gia son tho k hoch hnh ng quc gia v a dng sinh hc c tnh rng mi nm ti nguyn thin nhin mang li cho Vit Nam khong 1 t USD. Chc nng dch v sinh thi ca cc h t nhin, (chng xi mn, iu tit nc, x l nhim...) cng t ti gi tr tng ng. Nu con ngi thc thi mt cch nhn to cc chc nng ny, chi ph s ln hn rt nhiu ln. Mt v d c c tnh l chng ta s mt khong 10 t USD xy dng h thng bin bo v b thay cho rng ngp mn... 3. Hot ng bo tn a dng sinh hc bin Vit Nam. S xut hin ca Cng c a dng sinh hc l bng chng cho thy a dng sinh hc ton cu ang b e da. Hng lot loi sinh vt b tuyt chng k c nhng loi cha c t tn, nhiu h sinh thi b hy dit. S suy gim s lng qun th lm cho tc suy gim a dng sinh hc di truyn tng ln. L mt nc ang pht trin, e da i vi a dng sinh hc bin Vit Nam cng ang tng ln song song vi s ci thin v cht lng cuc sng. Nguyn nhn ca vn c phn tch nhiu trong k hoch hnh ng a dng sinh hc quc gia v nhiu cng trnh nghin cu.Tu trung li chnh con ngi l tc gi ca nhng hnh ng lm suy gim tnh a dng sinh hc cao ca bin Vit Nam. Cc hot ng c th k n bao gm lm thay i v suy gim cht lng mi trng, khai thc ngun li qu mc, v bng cc phng tin hy dit, ph hoi cc qun c (habitat), pht trin kinh t thiu qui hoch. Mt iu ng bun l nhiu hnh ng v thc cng gp phn lm suy gim tnh a dng sinh hc. Vic ln xung b mt cnh san h chi ri sau qung i hn khng phi l do i ngho. Nhn

thc cng ng mt vai tr quan trng. Vn bo tn a dng sinh hc t c quan tm v mt s l do sau: - S mt mt v a dng sinh hc, c bit l bin t c nhn thy. - S mt mt ny khng tc ng ngay lp tc v trng thy c trong cuc sng hng ngy. - a s qun chng t cm nhn c li ch trong vic bo tn a dng sinh hc. Trong nhng nm qua, nh nc Vit Nam th hin s quan tm i vi s nghip bo tn a dng sinh hc. Bng chng r nht l Vit Nam tham gia Cng c quc t v a dng sinh hc v thng qua k hoch hnh ng quc gia. Mt s vn bn php lut lin quan cng c son tho. Tuy nhin bo tn a dng sinh hc bin cha c quan tm y v cn lng tng trong nh hng v t chc hot ng. Hn na, vic trin khai cc lut l cn gp nhiu kh khn v t hiu qu. Chnh v vy, cn rt nhiu vic phi lm duy tr v phc hi tnh a dng ca bin Vit Nam. Nhng vic sau y cn sm c thc hin: - Bng nhiu hnh thc gio dc, o to tng bc ci thin nhn thc v bo tn a dng sinh hc bin i vi cng ng, cc nh qun l v lp chnh sch. - Nhanh chng cng b cc vng bin c tnh a dng sinh hc cao. Tranh th s h tr t nhiu ngun nhm nghin cu v sm xut Nh nc quyt nh thnh lp cc khu bo tn bin. - Tin hnh u n vic gim st (monitoring) v a dng sinh hc, cht lng mi trng v tnh hnh khai thc ngun li nhm c nhng gii php kp thi ngn chn s suy thoi a dng sinh hc bin. - Th nghim v m rng hot ng phc hi cc qun th sinh vt qi him hoc ang b e da, phc hi cc h sinh thi b suy thoi. - Hot ng bo tn a dng sinh hc bin cn lun thc hin theo tiu ch ca Cng c a dng sinh hc l "bo tn, s dng hp l v chia s cng bng". C nh vy mi tp trung c mi ngun lc t cng ng v h tr quc t i n thnh cng.

Bi 15: BI HC V S XM NHP CA SINH VT L TRONG BO V TNH A DNG SINH HC CA VIT NAM Bi c Tn Theo iu tra ca B Thy sn cho thy, trong 50 nm qua Vit Nam nhp 41 loi ng vt thy sinh l. Vic nhp ni cc loi ng vt thy sinh l c biu hin gy ra mt s nh hng bt li i vi a dng sinh hc trong cc thy vc. n nay, Vit Nam cm nui ba loi l chut hi ly, c bu vng, c h. C ti by loi cn phi c theo di nghim ngt do tc hi i vi cn bng sinh thi. Ban u, cc loi sinh vt l trn thng c nhp vi mc ch pht trin kinh t, xa i, gim ngho. Hu ht thy sinh l l c. Ngoi ra, c bn loi thuc ng vt khng xng sng, mt loi lng c, mt loi b st v mt loi th. Mt s loi thy sinh l sau khi vo Vit Nam c gi tr kinh t cao, in hnh l c r phi, c chp, c t b, c chim trng. Mt s loi khc nhp nhng nay khng cn gp hoc rt t gp Vit Nam l c tm Trung Hoa, c hc, c vc M ming b, c nheo u, c chnh u do nhiu nguyn nhn, ch yu l do khng thch nghi c. iu tra cho thy, ng bng Bc B l ni c nhiu loi thy sinh l nht, vi 34 loi. Tuy nhin, do cha kim nh k, nn sau mt thi gian, kh nhiu sinh vt l chng t l loi xm hi vi kh nng pht tn nhanh, cnh tranh ni c tr v thc n vi loi bn a, ph hoi ma mng, lm mt cn bng sinh thi. Cc Khai thc v Bo v Ngun li Thy sn khi iu tra thc t 13 loi ng vt thy sinh l ti su vng nng nghip nhn thy vic nhp ni mt s sinh vt l vo nui Vit Nam lm suy thoi a dng sinh hc nc ta. Mt s loi bn a tr nn khan him do kh nng cnh tranh thc n v ni km hn cc loi nhp ni nh c m trng Vit Nam, c tri Vit, c chp Vit. Mt s loi bn a, chng hn c tr c biu hin b lai tp. Mt vi loi sinh vt l xm hi vo nc ta sinh si trn din rng, n mc khng th tiu dit chng trit , m ch c th kim sot v hn ch phn no. in hnh trong s sinh vt l xm hi Vit Nam l nn dch c bu vng. y l loi c nhp khu vo nc ta trong khong hn 10 nm nay, vi kh nng sinh sn rt nhanh v thc n ch yu l l la nn gy nn i dch ph hoi la nhiu tnh ng bng sng Cu Long v ang pht trin dn ra cc tnh min trung, min bc. n nay, c bu vng gy nguy hi ln trong h sinh thi ng rung, ao h ca mt s tnh pha nam, v tiu dit chng trit l khng d dng, d phi tiu tn hng t ng. Nm 1996, pht hin t thng nhp mt loi cn trng lm thc n cho chim cnh, l loi Tenebrio monitor. Loi cn trng ny gy hi cho nhiu

loi sn phm nng nghip nn ngay lp tc b cm nhp. Vo nhng nm 1996 n 1998, trn th trng c cnh xut hin loi c h pirana, hay cn gi l c kim cng, c rng - tn khoa hc l Serralmus nattereri. y l loi c c ngun gc t lu vc sng Amazon (Nam M), thuc loi n tht, hung d. Nu loi ny lt ra sng trong mi trng t nhin chng s tiu dit ht cc ng vt thy sinh, khi kh lng ht nhng thit hi v kinh t thy sn, ng thi cng gy nguy him cho con ngi. Nhiu nc c quy nh nghim ngt i vi vic nhp loi c ny. B Thy sn phi c ch th nghim cm nhp khu, pht trin loi c ny. Mi y nht l bi hc v vic nhp v nui th chut hi ly Nam M. y l loi gm nhm ln, sinh sn rt nhanh, c th o hang v ph hy b sng, iu v h thng thy li. Do kp thi pht hin tc hi tim tng ca chng, B Nng nghip v Pht trin nng thn ra quyt nh tiu hy ton b s chut hi ly nui th nghim trong c nc. Ri so xanh, loi chim phm n, xi hu nh mi th v lm gim ng k cc loi cn trng bn a, cc loi c hu, ph hoi ma mng. Chng tng xut hin cc tnh Hi Dng, Hng Yn, tr kh nhiu loi chim bn a, chim c ni lm t v gy nguy c bin i a dng sinh hc. Tng t nh vy, bo Nht Bn (bo lc bnh) nhp khu vo Vit Nam nhng nm 30 th k trc theo ng bin, hin lan trn hu ht cc ao h nc ngt ca ta, gy suy thoi a dng sinh hc nghim trng. Ti ng bng sng Cu Long, rng trm U Minh hin cng ang phi i mt vi s pht trin trn lan loi cy trinh n (cy Mai dng) c ngun gc nhit i chu M. Loi cy ny xm ln cc vng t nng nghip, thm thc vt, gy hi c bit cho rung la v vng m ly. Vn quc gia Trm Chim, Mai dng xm nhp hai tiu khu A4 v A5, l khu vc bi c nn rng ln, ni cung cp thc n quan trng nht cho su u . y l mt trong nhng l do n su ca vn quc gia ny ngy cng suy gim. Cc khu vc khc ca vn cng xut hin nhiu cy Mai dng. Vn quc gia Ct Tin, khu Bu Chim rng khong 100 ha b Mai dng ph kn. Mi nm Vn quc gia phi u t t 50 n 100 triu ng tiu dit Mai dng, nhng khng c kt qu v hng nm trong ma l, dng sng ng Nai li mang hng triu ht t cc cnh ng Mai dng mnh mng ca huyn Ct Tin, trn thng lu, li theo dng sng ng Nai trn vo cc bu nc ca Vn quc gia Ct Tin nh Bu Chim, Bu C. Hin nay nhiu h cha nc nh h Tr An, h ng M - Ngi Sn... cng ang b cy Mai dng xm ln v gy nh hng n chc nng cung cp nc v phc v du lch ca cc h. Qua o Ngang (Qung Bnh) by gi ai ny trng thy nhng cy hoa ng sc khng phi bn a mc dy c. Thuc h c roi nga

hay h cc, th cy thch nghi v pht trin rt nhanh nh c di t ch ch lm cnh n ch bung ra mi trng hoang di lm vui mt l khch. Ri keo giu, loi cy khng gai mc thnh bi rm v c kh nng cnh tranh vi tt c cc loi khc. Nc ta hin c su trong s 14 loi ng vt c mi e da ln nh ln rng, chut rng, chut nht, co, kh ui di, cy mc cua. Vic bung li qun l v thng k sinh vt l nc ta, v th, cng l mi lo ca th gii. S xm nhp ca cc sinh vt l, nht l nhng loi mi xm nhp cn mc cha ln, nhng ang tim n nguy c pht trin gy nh hng trc tip cho sn xut nng nghip. V vy, cn c nhng gii php hu hiu hn ch, ngn cm vic nhp khu, nui, tin ti tiu dit chng. Bn cnh khuyn khch thun ha nui cc loi a phng v qun l cht ch cc loi nhp nui ti cc c s nui, khng nn th cc loi nhp ni cha nghin cu k c tnh sinh vt hc, cc tc ng n a dng sinh hc v ngh nui trng truyn thng nui cc ngun nc t nhin.

Bi 16 : Bin i kh hu him ha ln nht ca nhng nc ngho v lin h vi cc vng nng thn Vit Nam Bi c Tn 1. Bin i kh hu him ha ln nht ca nhng nc ngho i vi cc nc ang pht trin hin pht thi ra gn mt na lng kh carbon trn tan a cu. Ly th d nh Brasil, lng kh CO2 thi ra tnh trn u ngi dn cn cao hn c nc c. V mc thit hi ca hin tng kh hu m ln i vi nhng nc ngho, trong mt bn bo co a ra nm 2006 th nhit tri t tng thm 2C th s lm thit hi 1% tng sn phm thu nhp ca tan th gii. Ngn Hng Th Gii va a ra mt bo co mi nh gi bin i kh hu c th gy thit hi 4% tng thu nhp quc dn ca chu Phi v ring n , con s ny ln ti 5%. tnh c gi tr thit hi kinh t t hin tng bin i kh hu l rt kh, v ngi ta vn cha nm bt c c bao nhiu nhn t gp phn vo hin tng ny. Nhng ngi ta c th tnh c qua s lng nn nhn ca cc trn thin tai. Chng hn, t nm 1981 n 1985, trn th gii c khong 5 triu ngi cn c cu tr thin tai. Cn t nm 2001 n 2005, con s trn tng n 1,5 t ngi. Theo bo co th ngi ngho hin nhin l d b thit hi hn ngi giu. Ly mt v d trong trn bo Mitch tn ph Honduras vo nm 1998, cc gia nh ngho b mt 20% ti sn, trong khi ngi giu b thit hi c 3%. Kh hu tri t m ln cng lm trm trng thm tnh trng bnh dch nguy him vn v ang lan trn cc nc ngho. Theo nh gi ca T Chc Y T Th Gii, t nay n nm 2070, 60% dn s th gii s rt d b mc bnh dch do hin tng tri t nng dn ln. Kh hu tri t tng dn n tan bng v hu qu l lt li. Theo cc nh nghin cu th vn li ch yu l cc nc ngho b ngp lt nhiu nht. Trong khi ngn sch quc gia ca cc nc ny th hn hp khng cho php t bo v c mnh. Thi tit kh hu cn nh hng nghim trng n cc hat ng kinh t ch yu ca cc nc ang pht trin nh nng nghip hay du lch. Khng ch c lt li, chu trnh kh hu b o ln cn dn ti hn hn tht thng. Qu trnh tan bng cn lm cho d tr cc ngun nc b cn kit dn, dn n tnh trng khan him nc ngt. Nhng tc ng v mt thi tit do hin tng tri t nng ln s gy nh hng xu n sn xut nng nghip, trong khi dn s th gii ngy mt tng. Trong vng ba bn thp k ti, sn xut nng nghip th gii cn phi tng gp i mi nui sng dn s tan cu theo tng hin nay. Cc nc ang pht trin mun tham gia gim thiu tc ng ca hin tng tri t m ln th li vp phi chuyn ti chnh. Theo tnh ton ca Ngn Hng Th

Gii, duy tr kh hu tng mc 2C th cc nc ang pht trin cn phi c t 140 n 675 t la mi nm, trong khi hin nay, cc nc ngho ch c u t khang 8 t gp phn lm gim hin tng bin i kh hu m thi. Ngai ra cn mt bt ng na gia cc nc ngho v nc giu trn vn nh gi mc pht thi kh gy nhim v cc iu kin rng buc trong vic tr gip tin gim hoc thch ng vi vic bin i kh hu. M vn ny va qua ti hi ngh copenhaghen cha c cc nc thnh vin nht ch, c bit l cc nc pht trin. 2. Bin i kh hu him ha i vi cc vng nng thn Vit Nam S i lp gia an bnh v s tn ph, gia giu c v ngho i, gia cuc sng bnh thng v cuc sng b nh hng do bin i kh hu r rng n mc lm cho bt k ai cng khng khi git mnh khi ngh v mt vin cnh ti t c th din ra sm hn mc 100 nm na. Trn thc t, bin i kh hu ang l mi e da ln nht i vi ngi dn nng thn ngho ca Vit Nam. Tuy nhin, chng ta c th lm g? cc tnh vng chu th sng M Kng v cc tnh ven bin, bin i kh hu c th khng c cp hng ngy trong nhng cu chuyn trang trng nhng li l mt ni lo ln nng ln vai nhng ngi dn ngho. Cc bng chng v bin i kh hu Bn Tre v Qung Nam ni ln y khng ch l mi e da ln ti mi ma v i vi ngi dn m cn h m mt tng lai tn khc i vi ngi dn a phng v mi trng sng ca h. Mi nm, hng trm mt vung t b mt pha ca sng Ca L, x Tam Hi, huyn Ni Thnh, tnh Qung Nam. L sng dng cao cng vi thy triu mnh nh trc tip vo mi t ni ca sng lm ton b ngi lng phi di c, tn ph nh ca v khu rng da. ng s tng t, cn bo Durian bt ng i qua Bn Tre vo thng 12 nm 2006 ph hy hon ton hn 26 000 cn nh v lm tc mi hn 93 000 cn nh, khong 700 ngi b thit mng hoc b thng, tng thit hi kinh t ln ti 3182 t ng (tng ng vi 200 triu USD). Con bo ny li nhng m nh s hi ng bun trong tm tr ca nhng ngi dn a phng. Ngoi ra bin i kh hu cn gy ra cc vn khc nh l qut, hn hn nhng vng ni trong tnh Qung Nam, hin tng nc mn xm nhp v thiu nc sch trm trng tnh Bn Tre. Chnh ph Vit Nam giao cho B Ti nguyn v Mi trng (B TNMT) nhanh chng a ra cc thng tin chnh xc v quy m nh hng ca bin i kh hu Vit Nam. Tuy nhin, trc khi c c cc con s d tnh, nhiu nh hng tiu cc ca cc thm ha lin quan n kh hu cc vng duyn hi v chu th sng M Kng c th d on c nh s xm thc ngy cng tng ca nc mn vo cc ao nc ngt v cnh ng la, ngp lt v l qut ra trong sut ma ma, vn thot nc ca cc con sng v nc ma trong khi thiu ngun cung cp

nc sch, mt t canh tc v t , di c hng lot ca c dn vng ng bng ln vng cao, mt ma, ph hy h thng c s h tng v lm mt v ph hy h thng a dng sinh hc bao gm rng ngp mt, cc loi sinh vt bin v t trng. Cc hot ng nh ph rng v cc nh my thy in quy m ln trn sng M Kng s y nhanh v lm ti t hn tnh trng ny. Ngm nhn phong cnh bng phng tr ph mt mu xanh ti ng bng sng Cu Long, c th thy r bin i kh hu ang e da n cuc sng v ti sn ca hng triu ngi dn, buc h hoc phi di c n ni khc hoc phi thch ng cch sng v canh tc vi bin i kh hu. Gn y, cc kin a ra v cc gii php thch ng vi bin i kh hu cp a phng mi ch c gii hn mt s hot ng nh xy dng bin, sng, bo v v m rng rng ngp mt nhm gim bt nh hng ca bo, sng bin v ti trng rng cc vng t cao. tnh Qung Nam, ngi dn huyn Ni Thnh c thit k cho ngi nh ca h sng qua ma nc l. H d tr lng thc v nc trn tng hai gip h c th sng trong sut ma l v ngi nh ny c ca ra pha trn mi nh thot ra khn cp trong trng hp nc l dng cao. tnh Bn Tre, nng dn bo v cnh ng v cc tri nui tm bng cch p t xung quang cc cnh ng ngn nc mn xm thc. D ngi dn c kin thc chng chi vi l lt, bo hay i ph vi nhng dao ng ca thi tit trong sn xut nng nghip v thy sn th bin i kh hu vn c th to ra nhng tnh hung mi m cc bin php truyn thng ny s khng cn hiu qu na. V vy lm th no cc vng nng thn ngho ng qu Vit nam thot khi cuc sng lo s mi khi bo gi xy ra?

Bi 17: HNH NG NH CHO THAY I LN Bi c Tn Chng ta bit rng mi trng sng quanh ta ngy cng xu i, di nhng tc ng ca con ngi t hoc nhiu, ln hay nh, nhanh hay chm, chng ta hy hnh ng v mt mi trng xanh, sch, p, khng rc thi. Hin ti chng ta cn mt mi trng sch, vi nhiu ti nguyn thin nhin, a dng v sinh hc, vy c bao gi chng ta t ngh cc th h tng lai cng cn nhng iu kin sinh tn, pht trin nh chng ta? Khng ai trong chng ta khng ngh v iu , vy l hc sinh, sinh vin trng Cao ng Ti Nguyn v Mi Trng Min Trung hy bo v mi trng t nhng vic nh trong chnh cuc sng ca mnh, bng nhng hnh ng nh di y: 1. Gi gn cy xanh Cy xanh hp th kh carbon dioxide, ngn xi mn t v cung cp sinh thi cho mi sinh vt sng. Gi gn cy xanh bng cch: khng cht ph, b cnh cy xanh, thng xuyn trng mi, chm sc cy, gi gn khun vin nh trng lun xanh, sch, p; i vi gia nh nn chn nhng vt trang tr ni tht t cc cht liu thn thin vi sinh thi nh tre, na chng hn. ng qu chy theo mt, ng cao phong cch m hy tm nhng loi bn gh, t ng qun o, cc vt trang tr ni tht bn thn thin vi mi trng nh vy va tit kim tin va khng gp phn tng lng ph thi vo mi trng. 2. S dng cc cht liu t thin nhin Bn c bit rng thuc bo v thc vt v cc loi ha cht s dng trong v sinh hng ngy ang lm chng ta cht dn v l mt trong nhng nguyn nhn gy ra cc cn bnh nh Parkinson, ung th v cc bnh lin quan n no. Vy ti sao khng s dng cc loi ha cht c ngun gc t thin nhin v tn dng hiu qu mi quan h u tranh sinh tn gia cc loi trong t nhin. 3. Rt cc phch khi cm C l bn khng bit rng vic cho cc thit b in gia dng ch ch trong thi gian di lm tiu tn mt lng in ln, v vy hy rt cc chui cm ra khi hoc tt ngun tt c cc thit b nh my sy tc, my vi tnh, tivi, thit b sc in thoi di ng... khi khng s dng, bn tham gia tch kim in v bo v mi trng sng ca chnh mnh, hn ch pht sinh cc kh gy hiu ng nh knh lm bin i kh hu trn quy m ton cu. 4. S dng nng lng sch Hy s dng cc ngun nng lng c th ti to bt c khi no c th nh nng lng t gi, nh nng mt tri... y l cc loi nng lng sch v vic sn

xut v tiu th chng khng lm pht sinh kh thi gy hiu ng nh knh nh s dng cc loi nhin liu ha thch. 5. Nguyn tc 3R: (reduce, reuse, and recycle) Gim s dng - ti s dng - s dng sn phm ti ch, hy i mt vi thc t l chng ta tiu th nhiu hn ci m thin nhin c th cung cp cho chng ta v mi th ang dn cn kit, k c nc! V vy, trc ht hy gim thiu nhu cu tiu dng ca bn thn hn l phi ti s dng v ti s dng s cn tt cho mi trng hn phi ti ch cc sn phm vt i! 6. Ta tm ao ta! u tin s dng cc sn vt c sn xut t a phng, nh vy s gim c s vn chuyn l mt trong nhng nguyn nhn lm tiu hao nng lng v tng lng thi cc loi kh c hi. Th ngh xem, c g phi s dng cc loi tri cy p lnh t cch xa hng ngn kilmet mang n khi xung quanh ta trn ngp cc loi tri cy nhit i thm ngon, b dng. 7. Tit kim giy Hy tranh th lt web tm kim thng tin, thay v c chm chm c bo, gi email v file thay v vit th, s dng giy in hai mt hn ch qu trnh thy b giy trong cc c quan, trng hc, cc trung tm nghin cu, cc vin khoa hc y l bn gp phn bo v cy xanh - l nguyn liu chnh sn xut ra giy. 8. Gim s dng ti nilng Bn c tin rng cc ti nilng khng th b phn hy sinh hc nn chng c th tn ti trong mi trng n hng trm nm v sn xut ra 100 triu ti nha phi tiu tn 12 triu barrel du ha, v vy hy s dng giy, cc loi l... gi sn phm thay v s dng loi ti ny. 9. Tn dng nh sng mt tri Ti sao bn khng m tung ca s ngi nh bn bt c khi no c th n nh sng mt tri thay v s dng cc loi n chiu sng, nh vy bn s gim c lng in nng tiu th, ng thi tit kim c ti tin ca mnh. 10. S dng cc tin b ca khoa hc Hy dng n hunh quang mc d chng t hn mt t nhng bn hn v tit kim n 75% in nng so vi bng n bnh thng. Nhng phi lu rng trong chng cng cha mt lng nh thy ngn, tuy khng gy hi cho bn nhng s tch ly vo mi trng nu khng c thu gom v x l tt. Trn y l 10 cch thc gip cc bn tch kim c vn ti nguyn v bo v mi trng, nh chnh bo v cuc sng ca mnh vy. L mt hc sinh- sinh vin ang ngi trn gh nh trng, hng ngy cc bn c tip xc vi cc bi

ging v mi trng, c nghe, c k v bin i kh hu, hiu ng nh knh? Vy gim thiu nhng tc ng , ngay t by gi ti v cc bn, chng ta cng hnh ng gi cho mi trng lun trng thi vn c ca n, nhm mc tiu xa hn, cao hn chnh l pht trin bn vng, bo v cuc sng cho cc th h tng lai.

Bi 18: MI NGUY HIM T THUC TR SU Bi c Tn Khi thuc tr su c s dng, s tn ti ca n trong mi trng l khng th kim sot. Thuc tr su c tm thy trong mi trng tt c cc khu vc ca th gii, c nhng ni s dng v ni cha bao gi c s dng, nh Bc cc. Mt khi thuc tr su c s dng, s tn ti ca n l khng kim sot c na. Ty thuc vo loi thuc v iu kin mi trng nh xy, nh sng mt tri, gi, nhit , m, hot tnh ca t, loi t,... Thuc tr su c pht tn i rt xa ni n c s dng bi gi, hi nc, nc ma, nc ngm, sui, song,h Phn ln thuc tr su l cc hp cht hu c halogen, cc cht hu c phtpho, cc cacbamat(mt loi thuc tr su cho cy t c vi ng vt c v) hay clorophenoxyaxit (thuc dit c). Cc cht ny d tan trong nc, d bay hi, bn vi qu trnh bin i sinh hc. Thuc tr su hu c tng hp bao gm cc hydrocarbon c cha clo nh DDT, aldrin, dieldrin, chlordane, heptachlor, lindane, dendrin v toxaphene. Do c tinh d tan trong nc v c khuynh hng gn kt vi cc ht t theo con ng ha hc, thng xuyn pht hin cc hp cht ny lm nhim ngun nc mt. V d, chlordane, mt loi thuc tr su rt bn vng, c s dng ph bin dit mi cho n khi b cm s dng vo nm 1989. Loi thuc ny vn c th tm thy trong nc ung nhiu khu vc trn th gii. S phi nhim ca c th con ngi i vi bt k tc nhn no trong mi trng c th din ra qua 3 con ng: ho hp, n ung v tip xc trc tip. Khi thuc tr su c tm thy trong ngun nc, thng thng chng khng hin din nng cao gy ra cc nh hng cp tnh n sc khe nh phng do ha cht, bun nn, hay co git. Phn ln, thuc tr su ch yu hin din nng vt (tc l nng rt nh) v mi quan tm ch yu l kh nng gy cc nh hng mn tnh n sc khe nh suy gim chc nng ca cc c quan trong c th (nh gan, thn), ri lon h thn kinh, khim khuyt v sinh sn v hoc gy ung th. Vi cc loi thuc dit cn trng cho thy c mi lin h vi cc bnh ung th mu, u ty v ung th no. Cc ri ro v sc khe do s dng thuc tr su cha c bit y . Phn ln thuc tr su cha bao gi c xem xt y cc phkh nng gy nhng nh hng lu di n sc khe con ngi, nh kh nng gy tn hi n h di truyn, h thn kinh, ni tit hoc cc h thng min dch ca c th Mc d nguy hi nh vy nhng trong nhng nm gn y vic s dng thuc tr su mt cch trn lan thiu s kim sot v qun l vn din ra hng ngy hng gi. Chc mi ngi trong chng ta hn cn nh v vic cht dit nm v dit

khun Hexaclorophen c thi k c ng dng rng ri cho cy trng trong sn xut rau qu, bng v cng c s dng nh l mt tc nhn chng khun trong chm sc sc khe c nhn. Sau b nh ch bi nh hng c hi do c kh nng cc sn phm gy nhim c TCDD (2, 3, 7, 8-tetraclodibenzo-pdioxin) hn ch tc hi ca su bnh, bo v mi trng cng nh sc kho con ngi, nn s dng thuc tr su sinh hc c coi l mt bin php y tnh kh thi S dng thin ch v trng xen cc loi thc vt hu ch khc trn p su bnh cho cy trng (v d: h thng th b ra, b nga, ong mt ,... tiu dit cn trng gy hi v trng xen rau mu nhng loi hoa, loi cy c mi hng gy kh chu cn trng gy hi nh: hoa vn th cc, rau hng, cn ty, loi chim cho bo l thin ich ca su gim). Chn cc ging khng bnh tt v to iu kin tt nht cy trng pht trin khe mnh nhm p o su bnh. Gio dc nng cao nhn thc ca cng ng v s nguy hi ca thuc tr su, thay i cch tip cn trong hot ng sn xut nng nghip, c bit i vi hnh thc s dng thuc bo v thc vt khi chm sc cy trng, bn phn, phi ni cho dn bit, dn lm v nhng tc hi khi s dng qu nhiu thuc tr su, lm r hn v tc hi ca thuc bo v thc vt phi c nhng quy nh c th v vic s dng thuc tr su.

Bi 19 NNG CAO NNG LC QUN L NH NC V TI NGUYN MI TRNG - GII PHP HNG TI PHT TRIN BN VNG Bi c Tn Ti ch th 36 - CT/TW ngy 25/06/1998 ca B chnh tr Ban chp hnh Trung ng ng cng sn Vit Nam V tng cng cng tc bo v mi trng trong thi k cng nghip ho, hin i ho t nc xc nh: - Bo v mi trng l s nghip ca ton ng, ton dn v ton qun. - Bo v mi trng l mt ni dung c bn khng th tch ri trong ng li ch trng v k hoch pht trin kinh t - x hi ca tt c cc cp cc ngnh l c s quan trng bo m pht trin bn vng, thc hin thng li s nghip cng nghip ho, hin i ho t nc. Mt mt vi s hon thin h thng lut bo v mi trng cng tc bo v mi trng nc ta trong thi gian gn y ang c quan tm v t c nhng bc u quan trng. Tuy nhin do nhiu nguyn nhn, mi trng nc ta ang b xung cp nhanh, c lc c ni n mc bo ng: t ai b xi mn, thoi ho; cht lng cc ngun nc b suy gim mnh; khng kh nhiu th v khu dn c b nhim nng; a dng sinh hc b e da nghim trng; iu kin v sinh mi trng, cung cp nc sch nhiu ni khng m bo, trc tip nh hng xu n sc kho v i sng nhn dn, n s pht trin bn vng ca t nc. Mt trong nhng nguyn nhn quan trng l i ng nhn vin trong lnh vc qun l mi trng thiu c lng ln cht, s bt cp trong cng tc qun l nh ngun gy nhim thng xy ra a phng nhng li khng c c quan, cn b qun l Trc thc t nhm hn ch khc phc nhng bt cp trong qun l nh nc v lnh vc ti nguyn mi trng ni trn. gp phn nng cao nng lc trong cng tc qun l nh nc v bo v mi trng ng thi p ng yu cu v i ng cn b lnh vc ti nguyn mi trng, trong thi gian gn y hu ht cc trng trong h thng gio dc nc ta nm bt thc t ny v tng cng m rng cc loi hnh, bc hc khc nhau v lnh vc ti nguyn mi trng trong phm vi c nc vi mc tiu o to ngun nhn lc ti nguyn mi trng p ng vi nhim v, quyn hn cn b cc cp nh quy nh ti cc im b, c, d, , e v g khon 1 iu 122 Lut Bo v mi trng nm 2005 : - Ban hnh theo thm quyn quy nh, c ch, chnh sch, chng trnh, k hoch v bo v mi trng;

- Ch o, t chc thc hin chin lc, chng trnh, k hoch v nhim v v bo v mi trng; - Ch o xy dng, qun l h thng quan trc mi trng ca a phng; - Ch o nh k t chc nh gi hin trng mi trng; - T chc thm nh, ph duyt bo co nh gi tc ng mi trng thuc thm quyn; - Tuyn truyn, gio dc php lut v bo v mi trng; - Ch o cng tc kim tra, thanh tra, x l vi phm php lut v bo v mi trng; gii quyt tranh chp, khiu ni, t co, kin ngh v mi trng theo quy nh ca php lut v khiu ni, t co v cc quy nh khc ca php lut c lin quan... Vic thc hin gio dc, o to ngun nhn lc p ng cc yu cu nh trn s p ng thc t nhu cu x hi v cao hn l hng ti vic qun l nh nc v bo v ti nguyn mi trng hiu qu, t hng ti pht trin bn vng.

Bi 20

Bn chnh l ngi mang li mu xanh cho tri t! Tc gi: Nguyn Vit Hng
Hy nhn vo bu khng kh chng ta ang ht th tng ngy, hy nhn vo ngun nc chng ta v con chu chng ta ang ung, nhng bi rc thnh ph... Hy nhn vo hnh vi hng ngy ca chng ta. Chnh chng ta ang gp phn lm cho mi trng sng ngy cng tr nn nhim v nhiu thm ho hn. Trong lc ch i nhng d n bo v mi trng c thc hin v cho thy kt qu, chng ta cn t mnh lm nhng iu n gin gi gn mu xanh cuc sng. C nhng ng tc nho nh nhng rt hu dng gip bn tit kim nng lng, tit kim chi ph, hn ch ngun cht thi, gim bt gnh nng cho mi trng sng v, quan trng nht, l nng cao sc kho ca chng ta. 1. Tit kim in Chng ta cn nh vo cao im ma h nm 2008, bo ch rm r a tin "Th tng Nguyn Tn Dng iu ho vn phng mc 250 C" - phong tro t iu ho (ti vn phng) mc 25 c c "hm" ln mt cht nhng gn y li b lng qun d iu ho chnh l mt trong nhng thit b gia dng tiu th in nng "khng" nht. t iu ho khng kh cao hn vi trong ma h, thp hn vi trong ma ng tit kim in nng v chi ph tin in. Bn nn s dng thit b ngt in thng minh cho tt c cc thit b in gia dng. N s gip ngt ngun in t ng khi my tnh, hay cc thit b in t khc ch off. S dng cc thit b cm ng cng s tit kim cho bn kha kh trong ho n tin in mi thng, d mc u t ban u ca chng c cao hn cht t so vi cc thit b thng thng. Git qun o bng nc lnh, tr mt vi loi cht liu bt buc phi git bng nc nng. Nu bn git qun o bng my git ch nc nng th 85% nng lng my git s dng l lm nc nng ri. Phi kh qun o mt cch t nhin ngoi tri tt nht. Trong trng hp bn khng c khng gian phi phng, hy cn nhc s dng qu cu lm kh thay v s dng my sy qun o qu nhiu. 2. Tit kim nc Tm nhanh va gip tit kim nc, li tit kim c in do dng bnh nng lnh. Bn ng qun lp thit b li gim tc nc vo tt c cc vi nc. Hin thit b ny kh ph bin cc gia nh, n gip gi nhit v lng nc, ng thi m bp p sut nc cao.

Trng cc loi cy chu kh, chu nng tt bn tn nhiu nc ti tm cho chng. a phn cy ci trng th by gi l cy nh, khng tiu tn nhiu nc ti. Nhng i vi cc bit th, nh vn vi nhiu cy ln v bi c rng th lng nc s dng chm sc cy qu l khng nh. Vic cn nhc vn ny l kh quan trng. 3. Tit kim xng i b hoc p xe ti c quan (nu iu kin cho php) gip bn tit kim tin xng, tin gi xe, tng cng sc kho tim mch v trnh nguy c bo ph ang gia tng thnh ph. Bn nn i lm sm hn khong 10 pht trnh tr thnh mc tiu ca cc ng x xe hi, xe my trn ng ph. Chng ta nn tn dng cc phng tin lin lc thi hin i: in thoi, my tnh kt ni internet... lm vic nu c quan, vn phng xa ni . Hoc nu c th, bn hy chuyn nh ti gn vn phng. Bi tnh v lu v di, tin chy xe so vi tin thu mt cn nh khc s cho bn thy s khc bit 4. n ung thng minh B sung mt ba n chay vo thc n hng tun ca bn. Nghe c v to tt nhng hnh ng ny ca bn gp phn gim lng tht ng vt tiu th trn th trng, t gip gim lng vt nui, gim gnh nng ln mi trng sinh thi. V quan trng hn na, trong thi i ngy nay, chng ta nn mng mi khi c c hi ni khng vi tht th! 5. Hn ch cc sn phm ng hp, ng chai Cc nh khoa hc cho bit s lng chai l trn ton cu c s dng tng gp i k t nm 1997 n 2005, tng ng 164,5 t lt, tng ng 25,5 lt/ngi. Trong 5 nm tr li y, con s ny ti chu , trong c nc ta gia tng t bin, t khong 14%/nm. Vi t cch l ngi cn i khu phn n ung, bn hy hn ch mua sm cc loi thc ung, thc phm ny, hng dn cho con ci bn nn s dng nhng sn phm ng gi giy thay v hp nha, hp st. Dng nc ti nh khng ch r hn (t 240-10.000 ln, ty tng sn phm) m cch ny cn gim ti ng k rc thi ra mi trng: gim cc chi ph, nng lng tiu th trong sn xut, ng chai, ng gi, nhp kho, vn chuyn... Bn cng nn s dng cc loi chai l lm bng nhm, thay v bng nha ng n thc ung mang i lm, i du lch v chng c th ti s dng nhiu ln. 6. Dng cht ty ra hu c hoc cht t ch Thay v cc cht ty ra mnh, c mi kh chu v v cng c hi, bt c lc no c th, bn nn thay th chng bng cht ty hu c nh l soda, gim, chanh, du da hay x phng nh. 7. Mn thay v i mua

Sch, a phim chng hn. Khng nhng bn c th dng tin ny vo vic khc, bn cn gip gim cc u t v cng sc, nng lng vo mc v giy nhng quyn sch khc ra i. Hy ngh xa hn n tng lai ca g, ca vic sn xut giy... Nu c th, bn v hng xm hay h hng c th dng chung mt vi vt dng in (n thp sng hnh lang, sn chi...) v mt vi thit b ln khc (my khoan...) ng cht ng mi th trong nh kho ca bn. 8. Mua sm thng thi Thay v i ch hay siu th mi ngy, bn hy i mt tun, hai tun mt ln thi hn ch s ti ni lng dng trong gi bc . Hy dng nhng ti ng loi to, hoc tn dng thng cc tng. Trc y, mt s h thng siu th ln nc ta c thc bo v mi trng bng cch s dng ti thay th. Nhng n nay ch cn Metro v BigC l gi c cch lm ny. Tuy nhin, chic ti qu nng, ming rng vi 2 kch c ln v nh Metro vn cha t thit k tin dng v vn gy nhiu bt tin cho ngi tiu dng. Nn u t mua hng c tui th lu di, d n c mc tin hn mt cht. Bn c th phi "nghin rng" ln u nhng thi gian s dng lu hn. Bn s khng phi thay mi, nng cp, tu sa hng c, hoc t nht l gp chng vo bi rc sn khng l ca thnh ph. 9. Ko di tui th in t Khng nn chy theo mt m thay in thoi nh thay o! Bn hy gi in thoi, my tnh v cc vt dng in t khc ca mnh lu n mc c th. Bn c bit rc cng ngh c cha thu ngn v nhiu cht gy hi cho mi trng khc? Hy i, bn, cho... thm ch l tch cc tham gia vo nhng phong tro quyn gp do cc t chc pht ng. Trc l biu hin lng nhn o, s nhit tnh trong cuc sng ca bn, sau l thy bn mun tn dng gi tr cc vt dng ca mnh, ng thi th hin mi quan tm n mi trng.

Bi 21: Tuyn truyn v Php lut bo v mi trng Bi c Tn Bo v mi trng bng php lut l mt trong nhng bin php c bn ca hat ng bo v mi trng mi quc gia. Trong tnh hnh ca Vit Nam, bin php ny nhanh chng c p dng v t nhiu kt qu quan trng. Lut Bo v Mi trng Vit Nam ln u tin c Quc hi nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam thng qua ngy 27 thng 12 nm 1993, c Ch tch nc k lnh cng b ngy 10 thng 01 nm 1994 t nn mng cho vic hnh thnh h thng php lut v mi trng nc ta. Ngy 29/11/2005, Quc hi thng qua Lut Bo v mi trng - s 52/2005/QH11, chnh thc c hiu lc thi hnh k t ngy 01 thng 7 nm 2006. Lut bo v mi trng (sa i) c th, chi tit ha cc ni dung ca Lut Bo v mi trng 1993 cng nh b sung mt s quy nh mi xut pht t yu cu thc tin qun l Nh nc v bo v mi trng. Sau y l mt s cc iu khon trong Lut bo v mi trng c lin quan BVMT a phng: Nguyn tc bo v mi trng 1. Bo v mi trng phi gn kt hi ho vi pht trin kinh t v bo m tin b x hi pht trin bn vng t nc, bo v mi trng quc gia phi gn vi bo v mi trng ton cu. 2. Bo v mi trng l s nghip ca ton x hi, quyn li v ngha v ca mi t chc, h gia nh, c nhn. 3. Bo v mi trng phi ph hp vi qui lut, c im t nhin, vn ho, lch s, trnh pht trin kinh t - x hi trong tng giai on ca t nc. 4. Hot ng bo v mi trng phi thc hin thng xuyn, ly phng nga l chnh kt hp vi khc phc nhim, suy thoi v ci thin mi trng. 5. T chc, h gia nh, c nhn gy nhim, suy thoi mi trng c trch nhim khc phc v bi thng thit hi. Cc chnh sch ca Nh nc v bo v mi trng - Khuyn khch, to iu kin thun li mi t chc, cng ng dn c, h gia nh, c nhn tham gia hot ng bo v mi trng. - y mnh tuyn truyn, gio dc, vn ng, kt hp p dng cc bin php hnh chnh, kinh t v cc bin php khc. - S dng hp l, tit kim ti nguyn thin nhin, pht trin nng lng sch, nng lng ti to; y mnh ti ch, ti s dng v gim thiu cht thi.

- u tin gii quyt cc vn mi trng bc xc; tp trung x l cc c s gy nhim mi trng nghim trng; phc hi mi trng cc khu vc b nhim, suy thoi; ch trng bo v mi trng th, khu dn c. - a dng ha cc ngun vn u t cho bo v mi trng v b tr khon chi ring cho s nghip mi trng trong ngn sch nh nc hng nm. - u i v t ai, h tr ti chnh, tn dng, ngn hng cho cc hot ng bo v mi trng v cc sn phm thn thin vi mi trng. - Tng cng o to ngun nhn lc, hnh thnh v pht trin ngnh cng nghip mi trng. - M rng v nng cao hiu qu hp tc quc t, thc hin y cc cam kt quc t v bo v mi trng. - Pht trin kt cu h tng bo v mi trng. * Nhng hot ng bo v mi trng c khuyn khch - Tuyn truyn, gio dc v vn ng mi ngi tham gia bo v mi trng, gi gn av sinh mi trng, bo v cnh quan thin nhin v a dng sinh hc. - Bo v v s dng hp l, tit kim ti nguyn thin nhin. - Gim thiu, thu gom, ti ch v ti s dng cht thi. - Pht trin, s dng nng lng sch, nng lng ti to; gim thiu kh thi gy hiu ng nh knh, ph hy tng ozn. - ng k c s t tiu chun mi trng, sn phm thn thin vi mi trng. - Nghin cu khoa hc, chuyn giao, ng dng cng ngh x l, ti ch cht thi, cng ngh thn thin vi mi trng. - u t xy dng cc c s sn xut thit b, dng c bo v mi trng; sn xut, kinh doanh cc sn phm thn thin vi mi trng; cung cp cc dch v mi trng. - Bo tn v pht trin cc ngun gen bn a; lai to, nhp ni cc ngun gen c gi tr kinh t v c li cho mi trng. - Xy dng thn, p, lng, bn, phum, sc, c quan, c s sn xut, kinh doanh, dch v thn thin vi mi trng. - Pht trin cc hnh thc t qun v t chc hot ng dch v gi gn v sinh mi trng ca cng ng dn c. - Hnh thnh np sng, thi quen gi gn v sinh mi trng, xa b h tc khng thn thin vi mi trng. - ng gp kin thc, cng sc, ti chnh cho hot ng bo v mi trng. * Nhng hnh vi b nghim cm

- Ph hoi, khai thc tri php rng, cc ngun ti nguyn thin nhin khc. - Khai thc, nh bt cc ngun ti nguyn sinh vt bng phng tin, cng c, phng php hu dit, khng ng thi v v sn lng theo quy nh ca php lut. - Khai thc, kinh doanh, tiu th, s dng cc loi thc vt, ng vt hoang d qu him thuc danh mc cm do c quan nh nc c thm quyn quy nh. - Chn lp cht c, cht phng x, cht thi v cht nguy hi khc khng ng ni quy nh v quy trnh k thut v bo v mi trng. - Thi cht thi cha c x l t tiu chun mi trng; cc cht c, cht phng x v cht nguy hi khc vo t, ngun nc. - Thi khi, bi, kh c cht hoc mi c hi vo khng kh; pht tn bc x, phng x, cc cht ion ho vt qu tiu chun mi trng cho php. - Gy ting n, rung vt qu tiu chun cho php. - Nhp khu my mc, thit b, phng tin khng t tiu chun mi trng. - Nhp khu, qu cnh cht thi di mi hnh thc. - Nhp khu, qu cnh ng vt, thc vt cha qua kim dch; vi sinh vt ngoi danh mc cho php. - Sn xut, kinh doanh sn phm gy nguy hi cho con ngi, sinh vt v h sinh thi; sn xut, s dng nguyn liu, vt liu xy dng cha yu t c hi vt qu tiu chun cho php. - Xm hi di sn thin nhin, khu bo tn thin nhin. - Xm hi cng trnh, thit b, phng tin phc v hot ng bo v mi trng. - Hot ng tri php, sinh sng khu vc c c quan nh nc c thm quyn xc nh l khu vc cm do mc c bit nguy him v mi trng i vi sc khe v tnh mng con ngi. - Che giu hnh vi hu hoi mi trng, cn tr hot ng bo v mi trng, lm sai lch thng tin dn n gy hu qu xu i vi mi trng. - Cc hnh vi b nghim cm khc v bo v mi trng theo quy nh ca php lut. * Trch nhim bo v mi trng ca t chc, c nhn trong hot ng sn xut, dch v (iu 35): - Tun th cc qui nh php lut v bo v mi trng. - Thc hin cc bin php bo v mi trng nu trong bo co nh gi tc ng mi trng c ph duyt, bn cam kt bo v mi trng c ng k v tun th tiu chun mi trng.

- Khc phc nhim mi trng do hot ng ca mnh gy ra. - Tuyn truyn, gio dc, nng cao thc bo v mi trng cho ngi lao ng trong c s sn xut, dch v ca mnh. - Thc hin ch bo co v mi trng theo qui nh. - Np thu mi trng, ph bo v mi trng theo qui nh ca php lut. * Bo v mi trng ni cng cng T chc, cng ng dn c, h gia nh, c nhn c trch nhim thc hin cc quy nh v bo v mi trng v gi gn v sinh ni cng cng; , b rc vo thng cha rc cng cng hoc ng ni quy nh tp trung rc thi; khng vt nui gy mt v sinh ni cng cng.(Khon 1, iu 52). * Yu cu bo v mi trng i vi h gia nh - Thc hin vic thu gom v chuyn cht thi rn n ng ni do t chc chc gi gn v sinh mi trng trn a bn qui nh; x nc thi vo h thng thu gom nc thi. - Khng c pht tn kh thi, gy ting n v cc tc nhn gy nhim mi trng khc vt qu tiu chun mi trng gy nh hng n sc kho, sinh hot ca cng ng dn c. - Np , kp thi cc loi ph bo v mi trng theo qui nh php lut. - Tham gia cc hot ng v sinh mi trng khu ph, ng lng, ng xm, ni cng cng v cc hot ng t qun v mi trng ca cng ng dn c. - H gia nh nng thn, ngoi trch nhim thc hin cc qui nh bo v mi trng ni trn cn phi chp hnh cc qui nh: c cng trnh h x hp v sinh; chung tri, vt nui phi c khong cch an ton i vi khu vc sinh hot ca con ngi. * T chc t qun v bo v mi trng - Nh nc khuyn khch cng ng dn c thnh lp t chc t qun v mi trng ni mnh sinh sng nhm kim tra, n c cc h gia nh, cc nhn thc hin qui nh v gi gn v sinh v bo v mi trng; t chc thu gom, tp kt v x l cht thi, rc thi; gi gn v sinh ng lng, ng xm, khu ph, ni cng cng; xy dng v t chc thc hin cc hng c v bo v mi trng; tuyn truyn vn ng nhn dn xo b cc h tc, thi quen mt v sinh, c hi cho mi trng; tham gia gim st bo v mi trng i vi cc c s sn xut, dch v trn a bn. - Cc t chc t qun v bo v mi trng c thnh lp v hot ng da trn nguyn tc t nguyn, cng ng trch nhim, tun theo qui nh ca php lut.

U ban nhn dn cp x c trch nhim qui nh v hot ng v to mi iu kin cho cc t chc t qun v bo v mi trng hot ng c hiu qu.

Bi 22: THC BO V MI TRNG Bi c Tn Nhng nm gn y, cc th ln cng nh cc cc tnh v cng nng thn trong c nc ta, hin nay vn cn ang tn ti tnh trng ngp nc sau nhng t ma ln, triu cng, vn tn ti nhng dng knh en c hi, nhng khu vc st l ko di t nm ny qua nm khc l mt iu kh c th chp nhn c. Bn cnh cc nguyn nhn yu km trong cng tc qun l bo v mi trng m bo nu th nguyn nhn chnh ca tnh trng ny l thc ca ngi dn trong vic bo v mi trng sng cn qu km. Chnh t thc km nn vic ty tin vt rc thi ra ng ph, xung lng sng, ln chim sng rch thu hp dng chy vn cn ph bin. Hay cc cng ty vn ty tin thi b cc cht thi cng nghip c hi cha c x l ra mi trng t nhin. Cc loi khi bi t xe c, t cc c s sn xut vn tng ngy tng gi thi vo mi trng. Do vy hu qu do mi trng nhim l ht sc ln. nhng khu vc t b st l, nhng xm ung th, bnh dch v gn y nht l tnh trng ngp ng ca thnh ph sau ma, trong nhng t triu cng... l nhng minh chng c th cho nhng hu qu m x hi, cng ng phi gnh chu. Vy khc phc hu qu i hi mt thi gian lu di, tn km rt nhiu cng sc v tin ca. Th nhng s thiu thc vn lin tc tip din v mi trng vn tip tc b xm hi. Dng nh chng ta ch thy c s tin li trc mt nh gim bt chi ph sn xut khi b qua vic xy dng h thng x l cht thi, hn ch chi ph thu gom rc cho gia nh... m qun i nhng hu qu thit hi ln ca cng ng, trong c chnh chng ta, phi gnh chu do hnh vi v thc ca mnh. V vy vic bo v mi trng phi xut pht t xy dng thc ca mi ngi. tng ngi dn, tng doanh nghip c thc v thc s c trch nhim trong bo v mi trng th khng ch n gin bng bin php tuyn truyn, gio dc. Cn c nhng ch ti tht nghim khc x l kin quyt i vi hnh vi thiu thc gy nhim mi trng. c nhng quc gia m hnh pht i vi ngi thiu thc x rc ba bi l b nh bng roi ti ni x rc. y l hnh thc x l c nh hng n uy tn danh d ca ngi b x pht, tuy nhin iu l cn thit xy dng thc bo v mi trng v np sng vn minh. Hin nay, ti cc trng hc cc em hc sinh tiu hc cho n hc sinh cp 3 bc u c gio dc v thc bo v mi trng. Theo k hoch, cc c s gio dc s c h thng gi rc ring dnh cho cc loi rc c th ti ch. Khi vt rc, hc sinh s phi phn loi rc hu c, rc ti ch b vo nhng gi rc tng ng. Bc u ca vic phn loi rc s bt u t nhng v hp sa. Sau khi ung xong, cc em phi em ra v hp, xp li ri mi vt v hp vo thng rc ti ch.

Ngoi ra, cn c cc chng trnh tin hnh o to cc cn b, gio vin ct cn cho cc trng tiu hc v mi trng v gio dc thc bo v mi trng cho cc em hc sinh tiu hc ca c nc. Bn cnh , cc chng trnh cn kt hp vi sinh vin ngnh mi trng ca cc trng i hc v cao ng thnh lp i ng "tnh nguyn vin mi trng" n tuyn truyn cc trng tiu hc v trung hc c s. Hin nay, chng trnh ny c thc hin thnh cng nhiu nc trn th gii v khu vc, trong c Thi Lan, Malaysia, Indonesia, Philippines, Australia, c, Pakistan... nhim mi trng nc ta thc s ang l mt vn ng bo ng. Do , chng ta cng cn phi c nhng ch ti tng t bo v mi trng. Bi nu ngay t hm nay chng ta khng kin quyt v c nhng bin php mnh m hn, hu hiu hn bo v mi trng sng th mi nm tip theo tnh trng s ra sao? nhn loi sng mnh kho v coi l trch nhim ca mnh. Vy chng ta hy bo v mi trng khi cn cha mun!

Bi 23: KHNG DNG TI NI-LNG Hong Th Thu Ha Cc bn thn mn, nh chng ta bit hin nay mi trng ang l mt trong nhng vn nng bng, mang tnh cp thit ton cu. Mi trng ngy cng b suy thoi do s bng n dn s, s pht trin cc hot ng sn xut cng nghip, nng nghip, dch v v hot ng sinh hot ca con ngi. Mt trong nhng vn nhc nhi hin nay l chng ta qu lm dng ti ni lng trong sinh hot lm nh hng xu n mi trng. Nhiu nm nay, vic s dng ti ni lng trong i sng hng ngy ang tr nn quen thuc vi hu ht ngi tiu dng. Bt k thnh th hay nng thn, mt s dng ti ni lng ph bin n mc trong nhiu trng hp d khng cn thit phi gi bc th ngi bn v ngi mua vn mun nht mn ca mnh vo bn trong gi ni lng yn tm hn. Phi tha nhn rng li ch ca ti ni lng thy r. c sn xut t ht nha v nha ti ch, ti ni lng c a chung v tin dng, v kh nng bo qun tng i cao. Bn cnh nguyn liu sn xut r tin nn gi thnh ti ni lng thp hn nhiu so vi cc loi ti giy, ti xp, ti vi cng kch c trn th trng. Nu mt h gia nh Vit Nam hng ngy thi ra mi trng ch 1 ti ni lng th c nc s c 17 triu ti ni lng thi ra mi ngy. Nh vy trong mi nm khong 6 t chic. Nhng trong thc t con s cn cao hn rt nhiu. C rt nhiu gia nh s dng hng chc ti ni lng mi ngy, nhm tnh no l ti ng thc phm rau, c, qu, tht c, ti ng gia dng, qun o mua sm Trong khi chng ta c th ng chung nhiu th vi nhau. Chnh v vy ngoi nhu cu ti thiu, chng ta ang qu lm dng chng trong cuc sng. Lu nay tc hi ca vic s dng ti ni lng c cp nhiu trn phng tin thng tin i chng. Vic lm dng ti ni lng trong i sng hng ngy m khng c qu trnh x l rc thi ng cch v ang gy ra nhng him ha khn lng cho mi trng sng, nh hng trc tip n sc khe ca chng ta. Theo cc nh khoa hc, tc hi ca ti ni lng khng ch gy nh hng xu n mi trng, n sc khe cng ng hin ti, m cn li hu qu nghim trng trong vng vi chc thm ch vi trm nm sau. V ti ni lng khng c x l c th tn ti n 200 nm. Ti ni lng lm bng nha khi t chy s to ra cht dioxin gy ng c, kh th, nn ra mu, gy ung th, gim kh nng min dch, ri lon chc nng v cc d tt bm sinh cho tr nh c bit, dng ti ni lng mu cha thc phm, nht l nhit cao c th khin thc phm nhim cc kim loi nh ch, ca-di-min gy tc hi cho no v l nguyn nhn gy ung th phi. Nu ti ni lng xung cng s gy tc nghn cc h thng thot nc, to

iu kin cho rui mui sinh si v bnh dch pht sinh. Nu ln vo trong t, ti ni lng s ngn tr s pht trin ca cy c dn n hin tng xi mn t. nc ta hin nay, ti ni lng chim 4%-7% trn tng lng rc thi hng ngy, 100% trong s l ti ni lng khng phn hy sinh hc. Ti ni lng phn hy sinh hc l nhng chic ti m sau khi vt ra mi trng, di tc ng ca vi sinh vt, s bin i thnh CO2 v H2O. Cn cc ti ni lng ang c th nghim dng th l ti ni lng t hy, c cu to t cc mch di polyme, trong nh nhng phn t hu c vo gia kt ni cc on vi nhau. Di tc dng ca thi gian v nh sng ngoi mi trng, ch c nhng on phn t hu c l b phn hy sinh hc. T , mnh ni lng ln b v vn ra thnh tng mnh nh ly ti. Nhng mnh vn ny vn gi nguyn tc hi i vi mi trng v c th gy ng c cho ngi v sc vt nu v tnh n phi. Lm nh vy cn nguy him hn c c ti v s gy kh khn cho cng tc thu gom. V vy khng nn khuyn khch s dng loi ti ny. Khi ti ni lng mi c pht minh, ngi ta coi y l mt pht kin v i v n l vt liu khng thm nc, bn vng trong t nhin. Nhng gi y ngi ta nhn ra rng chnh c tnh kh phn hy trong t nhin li khin cho ti ni lng cc k nguy him i vi mi trng. Hin nay, nhiu nc trn th gii, dn u l cc nc chu u nh: c, H Lan, Php ang thc hin vic thay th ti ni lng thng bng cch dng ti ch to t tinh bt khoai ty hoc tinh bt giy. Cng ngh ny cng ang c em v Vit Nam sn sut v dng th ri. Kt qu rt kh quan, sau thi gian 3 thng l phn hy ht. Tuy nhin gi c ca cc loi ti ny rt cao, cao hn khong 20 ln so vi ti ni lng thng thng. Trc tnh trng s dng ti ni lng trn lan v vt b ti ni lng ba bi nh hin nay, sp ti s c mt s quy nh, vn bn lut c ban hnh hn ch. ng thi vn ng ngi tiu dng gim thiu s dng ti ni lng. Tuy nhin v lu di th cuc chin "ti ni lng" Vit Nam c th ko di 10, 15 nm hoc lu hn na v thay i hnh vi, thi quen ca ngi tiu dng khng phi l mt vic d dng mt sng mt chiu. V th vic cn lm hin nay l tuyn truyn, vn ng ngi dn ng s dng qu nhiu ti ni lng na m hy em theo gi xch mi khi i mua hng. Tt c v cuc sng "Xanh, Sch, p".

Bi 24: Nhiu loi - Mt hnh tinh - Tng tai ca chng ta -Thu Ha Ch ca ngy Mi trng th gii 2010 l: " Nhiu loi Mt hnh tinh - Tng tai ca chng ta" nhm ku gi cng ng chung tay bo tn s a dng ca cuc sng trn hnh tinh. Mt hnh tinh khng c a dng sinh hc s l mt vin cnh m m. Loi ngi v sinh vt cng chia s mt khon khng gian sng trn mt hnh tinh v ch c bo tn sinh vt chng ta mi to ra c mt tng lai bn vng v thnh vng. Theo c tnh ca cc nh khoa hc, loi ngi l mt trong 15 triu loi sinh sng trn hnh tinh. Trong khi dn s ang gia tng mt cch nhanh chng th phn ln cc loi ng vt v c thc vt li ang ngy cng suy gim. Nguyn nhn chnh gy suy thoi a dng sinh hc (DSH) l do tc ng trc tip v gin tip ca con ngi nh: M rng t canh tc nng nghip vo t rng, hnh thc du canh, du c bin hng triu hecta rng trc y thnh t trng, i trc, nhiu ni ph rng ngp mn quai ln bin lm m nui tm s Khai thc g tri php, khu h ng thc vt b khai thc ba bi lm ngho tnh a dng. Nh cc bn bit, ngoi hot ng trn th vic xy dng ng, cu cng, ng dy in, h thy ingy ra nhng bin ng rt ln v phn b dn c. Vi gn 8% dn s nng thn, i sng ph thuc ch yu v nng nghip v ti nguyn thin nhin to nn thi quen xu trong vic khai thc v s dng ti nguyn thin nhin, gp phn mnh m n DSH. Trong khi cc loi sinh vt mun pht trin bnh thng cn phi c mi trng sng ph hp, trong mt sinh cnh tng i n nh. V nhit , m, nh sng, thc n, ngun nc v cng ng cc loi sinh vt sng trong sinh cnh . Ch mt trong nhng yu t trn ca mi trng sng b bin i, ty vo s bin i m s pht trin ca cc loi sinh vt s b nh hng nhiu hay t, thm ch b dit vong. Nh vy, t nhng nguyn nhn trn chng ta thy rng hin nay khng nhng nc ta, m trn ton th gii, mi trng ang b hy hoi, khng ch rng v bin, ngun nc sng h cng ang ng trc nguy c cn kit v b nhim do vic s dng

khng ng mc ch v x thi ba bi ca cc nh my, bnh vin, khu dn c. Nguy c gy nhim khng kh do cc nh my xi mng, gch ngi, ha cht thi ra. Qua y, chng ta phn no nhn thc c nguy c nhim mi trng, cng nh tm quan trng ca DSH c nhng hnh ng thit thc, d l rt nh gp phn vo cng tc bo v DSH. Xy dng h thng cc khu bo tn thin nhin, cc vn quc gia. Ch Ngy mi trng th gii nm 2010 l "Nhiu loi Mt hnh tinh - Tng tai ca chng ta" mt ln na ku gi mi ngi hy chung tay bo tn DSH v ch c bo tn sinh vt mi to ra c mt tng lai bn vng, v ngay by gi chng ta hy tham gia vo cng tc tuyn truyn, ph bin c th nh: Ci tin l un nu than hng thi ra nhiu kh cc bon bng cc l t thn thin vi mi trng bng cc nguyn liu ha thch, ngn chn nn ph rng ba bi, vn ng nhn dn thc hin c kt qu chng trnh quc gia ph xanh t trng i trc, phc hi nhanh chng h sinh thi rng ngp mn ang b tn ph nng n, tit kim nng lng, pht ng phong tro bo v rng, trng v chm sc bo v cy xanh ni cng s, trng hc, va h, h gia nh huy ng mi ngi cng tham gia. Bo v mi trng khng kh, gim thi kh nh knh, s dng ngun nng lng sch nh: nng lng mt tri, nng lng gi, nng lng sng. Bo v ngun gen qu him hin ang ng trc nguy c tuyt chng, ng thi cn pht hin, t co v x pht nghim minh cc hnh vi xm hi n mi trng. Cn i vi mi c nhn phi lun c thc chp hnh tt php lut, c thc bo v mi trng nh: S dng cc phng tin giao thng cng cng thay cho phng tin c nhn gim khi bi cng nh ch tc giao thng, s dng tit kim nng lng nh: s dng bng n tit kim, tt tt c cc thit b in khi ra khi phng, hn ch dng cc thit b tiu tn nng lng nh iu ha, vt rc ng ni quy nh Mi c nhn mi ngi nn t thc c vic bo v ti nguyn thin nhin, gi gn v sinh mi trng l trch nhim ca mi ngi, mi nh v ca ton x hi. Hy chung tay bo v "Hnh tinh xanh" chnh l bo v tng lai ca chng ta.

Bi 25: Bin v hi o vit nam Hong th Thu Ha Ngy i dng th gii l sng kin ca Canada t nm 1992 c 50 quc gia v 300 t chc trn th gii duy tr k nim hng nm, nhng i hi ng Lin Hp Quc mi thng qua chnh thc vic k nim t nm 2009. Tun l bin v hi o Vit Nam nm 2010 l nm th 2 c B Ti nguyn & Mi trng pht ng, hng ng trong ngy mi trng th gii v Tun l Bin v Hi o Vit Nam, gp phn nng cao nhn thc v thc bo v ch quyn quc gia. Khai thc, s dng bn vng ti nguyn mi trng bin. C th nh tnh Thanh Ha, hiu qu kinh t Bin mang li l rt ln. Vi chiu di b bin 102 km t huyn Nga Sn - Hu Lc - Hong Ha - Sm Sn - Qung Xng - Tnh Gia. Din tch vng ny l 1.230,67km2, chim 11.05% din tch t t nhin ton tnh. a hnh tng i bng phng, chy dc b bin l cc ca sng. Vi vng lnh hi rng ln (1,7 vn km2) chu nh hng ca dng hi lu nng v lnh to thnh nhng bi c, bi tm c tr lng ln hn so vi cc tnh ven bienr pha Bc. Dc b bin c 5 ca lch ln l: Lch Sung, lch Trng, lch Hi, lch Bng v lch Ghp, to iu kin thun li cho giao thng ng thy, cho thuyn nh c ra vo, neo u. vng ca lch v ven bin l nhng bi bi, bn ct rng hng nghn hecta nui trng thy sn, trng ci, trng cy s vt chn sng, gi v l ni sn xut mui y bin vng gn b ca tnh c dc thoi v tng i bng phng, li c mt s vnh nh ng Gm (Sm Sn), ng Bin, ng Thi, ng Quyn (Tnh Gia) v o N, Hn M c iu kin thin nhin thun li, to thnh ni sinh c ca nhiu loi hi sn qu v c gi tr kinh t cao Theo thy sn Thanh Ha, vng bin Thanh Ha bt gp 71 h, 118 loi. Mc c 4 h, 12 loi; Tm c 4 h, 15 loi; Gh c 1 h, 4 loi, sam c 1 h, 1 loi Vi b bin di v nhiu ca lch, c tim nng rt ln v xy dng cng nc su ln nht trong vng to iu kin tnh ta m rng giao lu hng ha trong v ngoi nc. B bin di vi nhiu bi tm p nhu Sm Sn, Hi Tin, Hi Ha, Nghi Sn, rt ph hp vi vic pht trin du lch, dch v. Tuy nhin vic khai thc cha thc s bn vng v hiu qu, dn n h sinh thi bin tnh ta cng ang ng trc

nguy c b hy dit nghim trng. Ngun li t thin nhin ang b e da trc vic khai thc ba bi bng thuc n, bng xung in v bng nhiu hnh thc hy hoi mi trng khc. Nhng ng c n gin nhng hiu qu nh bt ht thy sn gn b, iu lm cho h sinh thi ca bin ngy cng b e da nghim trng. Nguyn nhn chnh ca tnh trng ny l tim lc kinh t ca nc ta cn yu v thiu. Mun khai thc bin phi c khoa hc, cng ngh bin hin i v mnh. Trong khi chng ta vn khai thc bin bng cc phng tin truyn thng lc hu. Tp trung khai thc nhng ti nguyn nhn thy nh thy, hi sn cha nhn thy c chc nng ca cc h sinh thi, nhng gi tr phi vt th ca khng gian bin, hay tim nng v th ca bin. Mc nhim bin ngy cng tng. Hin nay, cc h sinh thi bin ang b suy thoi mnh. Din tch vng bin ngp mn gim trong 30 nm qua. Cht lng nc bin ngy cng suy gim, nhiu vng bin b nhim mc bo ng. Nu khng c nhng hnh ng khn cp v hiu qu, s tc ng xu v su sc n s pht trin bn vng i dng th gii ni chung v vng bin nc ta ni ring. Ngy i dng th gii nm 2010 vi ch : "i dng ca s sng, hy bo ton s sng ca i Dng", c ngha v cng quan trng, nhm y mnh cng tc tuyn tuyn c b rng ln b su, v vai tr, v tr, tm quan trng ca bin, o v i dng. i vi s pht trin bn vng ca i dng. Gim thiu cc tc ng bin i kh hu, nguyn nhn v tc hi ca s nhim mi trng bin, s suy gim a dng sinh hc, nhng li ch ca vic bo tn a dng sinh hc bin. Hng mi ngi t gic khng s dng cht n khai thc thy hi sn, khng sn bt tiu th nhng loi ng thc vt qu him c nguy c tuyt chng nm trong sch . To thi quen t gic tham gia cc hot ng phong tro bo v bin nh vt rc cc bi bin. Tch cc tham gia bo tn cc loi ng vt qu him. Bin v i Dng chim 3/4 din tch ca tri t, Bo v bin chnh l bo v tri t, bo v s sng.

Bi 26: Bo v ng vt hoang d, cn b cn lm gng Phm Th Anh Vn bo v ng vt hoang t lu c c nhn loi quan tm. Cng vi vic din tch rng trn th gii mi ngy mt thu hp; cc loi ng, thc vt hoang d, nht l ng, thc vt qu him cng mi ngy mt mt i. S ra i ca rt nhiu loi ng, thc vt qu him c mt phn ln nguyn nhn t pha con ngi. Ngy 1-3-1973, ti Washington (M) 12 nc trn th gii cng hp v k kt Cng c CITES bo v cc loi ng, thc vt hoang d, c bit l cc loi ng, thc vt qu him c nguy c tuyt chng. Ngy 15-1-1994, Vit Nam chnh thc tr thnh thnh vin th 121 tham gia Cng c ny. Cho n nay c khong 140 nc tham gia Cng c. Cng c quy nh vic cm bun bn quc t cc loi ng, thc vt hoang d ang c nguy c tuyt chng; vic kim sot, iu chnh cc loi ng, thc vt v vic bo v, chm sc.v.v Ngoi vic tham gia Cng c CTTES, Vit Nam cng tham gia cc Cng c Ramsa, Bo v sinh hc quc t... B Lut hnh s nm 1999 cng dnh 2 iu 190; 191 quy nh Ti vi phm cc quy nh v bo v ng vt hoang d qu him; vi phm ch bo v c bit i vi khu bo tn thin nhin. V nhm bo v ng vt, thc vt qu him, t nm 2003, B Ti nguyn v Mi trng c Chnh ph giao nhim v xy dng d tho Lut a dng sinh hc. Lut c Quc hi kha XII, k hp th t, thng qua vo ngy 13 thng 11 nm 2008 (c hiu lc thi hnh t ngy 01 thng 7 nm 2009). Ti iu 7, Lut a dng sinh hc ghi r nhng hnh vi b nghim cm trong c vic sn bt, nh bt, khai thc loi hoang d trong phn khu bo v nghim ngt ca khu bo tn, cng vi nhng quy nh m bo cho khu bo tn; nghim cm vic sn bt, khai thc b phn c th, git, tiu th, vn chuyn, mua bn tri php loi thuc Danh mc loi nguy cp, qu him c u tin bo v... Th nhng, cng vi vic chm ban hnh cc quy nh ca php lut, nn ph rng, c bit tnh trng sn bt, bun bn, git hi, tiu th cc ng vt hoang d, lm cc loi ng vt hoang d trong c cc ng vt qu him nc ta mt i nhiu. C thi gian ngi ta cng khai ua nhau i thng thc tht th rng, hay ngm ngm tm mua h, nga, kh v nu cao... Theo thng k, c nc c khong trn 2.000 nh hng c sn ch bin mn n t ng vt hoang d. Nu nh mi ngy, mi nh hng ch cn tiu th 1 kg, th hng ngy c kh nhiu ng vt hoang d b git tht. c ngun cung cp cho cc nh hng ny, c khng nh ngun ng vt hoang d n t t nhin, t cc c s nui nht. Theo nhng s liu bo co, c nc hin c trn 6.000 c s nui nht 70 loi ng vt c ngun gc hoang d, vi s lng ln ti 1,6 triu c th. Nhng loi c nui nhiu nht l c su vi trn 450.000 con, rn cc loi trn 100.000 con, trn hn

90.000 con, gu gn 4.000 con.v.v... Tng c nhiu cuc tranh lun xung quanh vic cho pht trin vic nui cc ng vt ny... Mc d c rt nhiu quy nh bo v thin nhin, bo v ng thc vt hoang d, nht l cc loi ng vt qu him, nhng xem ra cc quy nh vn cha thc s c hiu qu. Lc lng kim lm, hi quan, bin phng lun bt gi nhiu v vi phm. Ri, mc d chng c phng thch vo rng, nhng ai dm chc, ch ngay sau chng khng b sn bt tr li. bo v ngun ng vt thin nhin hoang d, mt bin php n gin, trit c nhiu ngi quan tm ng h l khng n tht, khng nui nht chng, hy th chng v vi t nhin, trc mt l th chng v nhng ni bo tn. Khch hng tim nng ca cc nh hng c sn ch yu li l cc cn b c chc, c quyn, cc cng chc, vin chc, cng mt b phn doanh nhn, nhng ngi c tin... Nhng cuc chiu i, tic tng, n chi v tin, khong hu kiu gin tip, trc tip hy hoi t nhin, hy dit mun loi. Ngi ta chc phi sn da g trc ci cnh pht u mt con kh, mc c n ti. Chuyn mt tnh nh c Lc, ni c nhiu cc khu bo tn thin nhin nh Ea S, Nam Kar, Ch Yang Sin, Yu n, cc c quan chc nng thng xuyn bt, thu gi khi lng ng vt hoang d b sn bt trm. Mc d UBND tnh c ch th quy nh: a phng, n v qun l rng no xy ra tnh trng mua, bn, tng tr, nui nht, ch bin, trng by, qung co ng vt hoang d v sn phm ng vt hoang d tri php m khng pht hin, ngn chn kp thi th Ch tch UBND cc huyn, th x, thnh ph phi c hnh thc x l trch nhim i vi Ch tch UBND cc x, phng, th trn, n v qun l rng ti a bn xy ra vi phm. i vi cn b, cng chc, vin chc vi phm s b x l nghim theo quy nh ca Lut Cn b, cng chc... Th nhng trn a bn tnh, hu ht cc nh hng, khch sn, mt s tuyn ng giao thng, cc ch trung tm th trn, th x li vn cng khai din ra tnh trng mua, bn, ch bin ng vt hoang d tri php. Thm ch, mt s nh hng, khch sn cn c mua, bn, ch bin sn phm ng vt thuc danh mc loi nguy cp, qu him... bo v ng vt hoang d, nht l ng vt qu him, lut php cn c thc thi nghim tc hn. Cn x l tht nghim nn sn bt, vn chuyn, nui nht, c bit l tiu th, n tht chng, ngn chn, trit tiu ngay t gc. V cng vi lut php l s ku gi lng tm, thc t mi con ngi

Bi 27: C m vn mi- Bi hc tt kim nng lng Tc gi: Phm Th Anh Nhn dp ton th gii ang n lc ht mnh thc hin chng trnh gi tri t vi mt thng ip Nu tt mt bng n vo Gi tri t, bn chn tri t. Nu bn khng tt bt c thit b in no, bn chn qu t m dn ln, V kt qu ny s c cng b ti hi ngh thay i kh hu ton cu 2009 t chc ti Copenhagen vo cui nm nay. Hi ngh ny l ni cc nguyn th trn ton th gii a ra chnh sch chung thay th ngh nh th Kyoto chng hin tng qu t m dn ln. Chng ta c nhiu cch hng ng v thc hin gp phn to nn thnh cng ca chng trnh n c bit c ngh to ln vi ngay chnh vi t nc chng ta, mt trong nhng quc gia chu nh hng nghim trng ca nh hng kh hu ton cu, bi Vit Nam l nc th 2 trong 5 nc ng u th gii phi i mt vi nhng him ho do bin i kh hu v nc bin dng, trong vng ng bng sng Hng, sng Cu Long s phi gnh chu hu qu nng n nht. Hin nay, 70% dn c ca Vit Nam sinh sng gn vng ven b phi i mt vi cc e da khng d bo c ca mc nc bin dng cao v cc thin tai khc. Bin i kh hu (BKH) v mc nc bin dng cao c th lm tng cc vng ngp lt, lm cn tr h thng tiu thot nc, lm tng thm cng xi l ti cc vng ven b v nhim mn, dn n gy kh khn cho hot ng nng nghip v cung cp nc sinh hot.., sau y l mt s kinh nghim m rt thit thc trong vic tt kim nng lng m chng ta nin p dng t Sau mt thng hc tp, tham quan v lm vic nc ngoi, ng ng Quc Ton, Tng gim c Cng ty c phn Nng lng Du kh chu c mt bi vit tht ng tham kho vi tiu Ci o, m iu ha 25 tit kim hng t la. Bi vit khng nh, nu cc nh lnh o v cc doanh nhn lm gng c nc lm c vic ny th mi nm nc ta s tit kim hn 1 t la tin in. Nhng gii php nu ra, chng ta u c th hc c. Mt l: Vo ma h nn mc o s my, bui sng v ti khi tri mt th ch cn dng qut thng gio, n tra tri nng mi bt iu ha v nhit 25 C, nh Th tng Nht Koizumi ku gi v lm gng. Vic th hai: l tt c cc cng ty, nh my, d n hy s dng bng n compact ca in Quang, Rng ng hoc n Led chiu sng thay cho bng n si t, bng halogen, bng cao p thy ngn, bng n hunh quang, v ch ring

vic thay th 20 triu bng n si t bng bng n compact th mi nm cng tit kim c 3.600 t ng. Vic th ba: l s dng h thng un nc nng bng nng lng mt tri, c bit la cc d n nh chung c, khch sn, khu th, khu du lch. S dng bp Parabon cho cc h ngho, ng dn. Vic th t: L s dng cc thit b tit kim nng lng nh bin tn, b cng sut cho cc thit b c ng c, my lnh inverter, thang my, cc loi ng c. S dng cc thit b t ng cng ngh cao gim tn hao nng lng. Vic th nm: Cc trang tri chn nui hoc nh my sn xut tinh bt sn, cn, c cc ph phm sinh hc, thc phm c th s dng cht thi sn xut biogas va dng cho pht in, un cp nhit cho ni hi, sy tinh bt, va x l bo v mi trng. S dng in mt tri, in gi quy m ln v quy m nh Nu thc hin tt nhng vic trn th s tit kim c lng in tng ng vi 2 nh my in nguyn t m chng ta d nh u t mt 12 t la, trong khi chi ph cho vic tit kim nng lng v s dng nng lng ti to ch bng 1/5. Kinh nghim chng mi m g, nhng thit thc, h thng v khm ph nm ch xoy vo thc cng dn. y l nhng nc pht trin, giu c nh Nht, c, tt c t quan chc chnh quyn cho ti ngi dn u c thc rt tt, sng ht sc tit kim, thit thc v c gio dc rt tt, tnh k lut rt cao m chng ta cn hc tp. .

Bi 28: BO V NGUN NC Tc gi: Phm Th Anh Qu trnh th ha din ra mnh m, s "bung ra" ca cc lng ngh, ri hng nghn nh my, bnh vin khng c cng trnh x l cht thi, hoc x l qua loa, nc thi c thng ra ao, h, sng, sui lm cho ngun nc sinh hot nhiu ni trn c nc b nhim nng. Khng ch b nhim ngun nc ngm, m ngun nc mt H Ni cng ang trong tnh trng bo ng. Tnh trng nc thi cha qua x l thng ra mi trng rt ph bin. Theo s liu nghin cu mi nht t S Ti nguyn - Mi trng v Nh t (TNMTN) H Ni, lng nc thi ca ang ngy cng tng c v lu lng v nng cc cht nhim.. Hu ht lng nc thi cha c x l u thng ra sng, h v d bo n nm 2010 l 510.000m3/ngy Qua s liu quan trc, mi trng nc 4 sng v mt s h H Ni b nhim ti mc bo ng, nht l nhim cc cht hu c, nc sng bc mi hi thi gy nhim khng kh xung quanh mt cch trm trng. nhim cc sng thot nc cn gy hu qu n nhim sng Nhu, sng y, nh hng n cc tnh h lu. Thiu nc, ngun nc b nhim tr thnh mt nguyn nhn gy ra cc loi dch bnh, e da sc khe con ngi, m cn bnh thng gp l tiu chy, t, kit l, khin hng triu ngi nc ta mc hng nm. Nguyn nhn chnh vn l do k sinh trng, cn trng truyn bnh pht trin trong mi trng nc b nhim bn, ly truyn sang ngi qua con ng n ung, sinh hot.Thc hin s nghip CNH, HH t nc, theo nhiu khu cng nghip, ch xut vi hng nghn nh my, doanh nghip ra i, gp phn to vic lm cho mt b phn dn c. Song, do cng tc quy hoch v xy dng h tng k thut thiu ng b, trong kh nhiu ni t quan tm ti vic x l cht thi, cho nn hng trm nghn tn cht thi rn, lng hng nm c th ra cc ao, h, sng, sui. Trong s ny c khng t kim loi nng, thy ngn, ha cht c hi gy nhim trm trng cha c x l thi vo ngun nc, nht l cc khu vc c khu cng nghip, ch xut hot ng. y l mm mng gy ra cc loi bnh tt, k c nhng bnh him ngho nh ung th d dy, gan, rut,v.v... Nc nhim cn lm cht cc sinh vt sng di nc. Lng Oxi trong nc thp , khng p ng cho i sng ca sinh vt Nc l ngun ti nguyn qu bu v ht sc thit yu i vi s sng trn tri t.Thc tin ch ra rng quc gia no quan tm n cng tc bo v mi trng, trong c vic khai thc, s dng hp l ngun nc, thng xuyn bo m cho ngun nc trong sch, th hn ch c nhiu dch bnh, cht lng cuc sng c nng ln. Bi vy, nc ta, mt mt khai thc ngun nc phc v sn

xut, xy dng, nhng mt khc cn coi trng vic bo m ngun nc sinh hot sch. Nh nc c chin lc pht trin bn vng ngun nc, nhng mi t chc, c nhn trong cng ng cn nng cao thc s dng hp l v bo v, gi gn s trong sch ca ngun nc sinh hot, hn ch tnh trng ngun nc b nhim bn khng ng c. Cn t chc k cam kt , hng c bo v mi trng trong cng ng. Pht ng phong tro tnh nguyn bo v mi trng trong hc sinh, sinh vin, ph n, ngi cao tui.

Bi 29: CON NGI ANG TNG NGY HY HOI TRI T. CC BN QUAN TM NH TH NO V NGY TRI T ? Phm Th Anh Nhng hu qu ngy nay m tri t phi gnh chu l do chnh con ngi chng ta gy nn.Nhiu ngi t hi rng ai l tc nhn lm cho tri t xanh, sch, p ca chng ta ngy cng hao mn dn, ngy cng mt i v p ca n, v p m m thin nhin ban tng.Nhng h khng bit rng chnh h, chnh loi ngi chng ta lm nn nhng iu , nhng iu tng chng nh l khng th.H khng bit rng ch 1 hnh ng nh hay 1 hnh ng v thc ca h cng c th gy nh hng n tri t, lm cho tri t ngy cng b ph hy dn v mt i hnh nh ti p ban u. Loi ngi l ng vt thng minh nht v cng chnh l ng vt ngu ngc nht.ng vy, con ngi chng ta mun tn ti c th phi rt cn n thin nhin.Thin nhin ging nh 1 ngun cung cp lng thc v rt nhiu th cn thit khc cho i sng sinh hot ca chng ta.Ngoi ra n cn cung cp cho ta nhiu ngun ti nguyn qu gi vy m chng ta li khng bit trn trng v gi gn n.N gp 1 phn rt quan trng vo vic bo v tri t vy m loi ngi chng ta li i ph hy thin nhin. ri khi nhn li ta s thy nhng hu qu khn lng khng ai khc l do chnh loi ngi gy ra.Nhng hu qu y s lm cho hnh tinh ca chng ta tr thnh 1 hnh tinh en ch khng phi l hnh tinh xanh nh ngi ta vn thng gi. Trong chng ta chc khng ai l khng mun sng trong 1 tri t trong sch, lun trn y khng kh trong lnh ch khng phi l 1 hnh tinh ch ton l rc, khi bi v cht thi... Ngi nh chung ca chng ta l tri t mu xanh bao la.Chc hn khng ai l khng bit cu ht ny.Tuy y ch l 1 cu ht n gin nhng n th hin c ht ngha ca tri t i vi con ngi.Chng ta bo v tri t cng chnh l bo v cho ngi nh ca chng ta, 1 ngi nh lun ngp trn tnh cm m p gia con ngi vi con ngi.Nhng tht ng tic, hnh tinh xanh ca chng ta ang dn mt i v p ca n, 1 v p m trong li c mun vn v p khc ( bu khng kh trong lnh ca bui sm mai; bu tri trong xanh, cao vi vi; nhng m my hng h tri cng vi nhng tia nng nh nhy ma, len li qua tng cnh cy, k l; s tinh khit ca nhng git sng long lanh cn ng li trn tng tn l lm ni bt hnh nh nhng chi non va mi nh; nhng bng hoa a nghch vi gi nh ang khoe sc; trn cnh cy nhng ch chim ht lu lo nh n cho 1 ngy mi vi nhng iu bt ng, )Tt c nhng hnh nh nh v nn 1 bc tranh thin nhin tht p, tht sinh ng m chng ta cng gp phn to nn v p . Ngy nay trn ng ph lun trn ngp hnh nh nhng ng rc hay gi cch khc l nhng "kim t rc do nhng ngi dn v thc x ra.Nhng kim t

rc c nm chnh nh trn nhng con ng vn d rt l sch p.Nhng hnh nh y lm cho thnh ph ca chng ta khng nhng mt i v p vn minh th m cn lm cho mi ngi mt thin cm. Bn cnh cn c nn ph rng cng gp phn no vo vic tn ph tri t. N gy nn nhng trn l lt khng khip lm cho ngi dn phi chu cnh thp thm khi thy nh ca nh chm trong bin nc v b cun tri bi nhng dng nc l.Nhng dng nc l tn c v tnh cp i bit bao nhiu sinh mng ca nhng ngi dn v ti . Nhc n l lt l phi c hn hn, nhng cn hn hn ko di cng lm ngi dn khng km phn vt v, lun phi lo lng khi b mt ma, i km.Ngoi ra hiu ng nh knh cng tc ng rt ln n tri t. Nguyn nhn chnh gy ra hiu ng ny l do cc nh my, x nghip trong qu trnh lm vic thi ra 1 lng CO2 rt ln lm nhim bu kh quyn v dn n hin tng tri t nng dn ln (hin tng m ln ton cu). Bn cnh cn c cc hin tng nh :bo. ha hon, bo tuyt, lc xoy, chp git, V 1 v d in hnh nht v vic thi kh thi lm tng thm hiu ng nh knh l nh my sn xut nm Vedan.Nh my ny thi khng bit bao nhiu l cht thi c hi ra sng Th Vi gy nhim nghim trng n con sng ny v mi trng xung quanh. Sng Th Vi nh b " u c " bi cc cht thi do nh my nm Vedan thi ra. Nu c tip tc nh vy th mi trng sng ca chng ta v cc loi sinh vt s ngy cng b thu hp. chnh l nhng thm ha m tri t thn yu ca chng ta phi gnh chu di bn tay ca con ngi.Chng ta phi bit suy ngh lm cch no tri t lun trong sch, khng b nhim v cng chnh l cch ngn nht chng ta t bo v mnh. Ngi ta chn ngy 22/4 l ngy tri t ku gi mi ngi cng nhau hng ng phong tro v 1 th gii xanh, sch, p, v 1 hnh tinh khng c rc, v hnh tinh xanh ca chng ta. Ngy tri t l ngy hnh ng gim thiu kh thi, gim nhim khng kh chng ta lun c 1 bu khng kh trong lnh v y cn l ngy chng ta hn ch s dng nng lng..Hng nm nhiu nc trn th gii c nhng hot ng k nim ngy tri t nh tt n trong 1 gi vi khu hiu tt n, bt tng lai ; trng cy xanh; dn rc ng ph lun sch p; dn sch bi bin,Tuy ch l nhng hnh ng nh nhng li rt c ngha i vi tri t.

Bn cnh chng ta cn phi khuyn khch mi ngi khng c x rc ba bi, hn ch cht ph cy rng chng ta khng cn phi nhn thy hnh nh ngi dn phi lo s v l lt, hn hn,...Trng nhiu cy xanh mi bui sng, khi bc ra ng chng ta s c cm gic sng khoi, khe khon khi c ht th khng kh trong lnh ca bui sm mai.Tuyn truyn, khuyn khch cc nh my gim bt lng kh thi m h thi ra mi trng bn ngoi.Chuyn cc nh my x nghip trong thnh ph ra cc vng ngoi trnh gy nhim cho dn c sng xung quanh...Hay l t chc 1 ngy i xe p gim bt lng khi m cc xe c ng c thi ra gip khng kh khng b nhim,... l nhng vic lm thit thc nht gip cho hnh tinh ca chng ta s mi mi xanh v lun trong lnh. Tri t thn yu lng chng em bit bao t ho `.Bi ht ny vn lun ngn nga trong lng mi con ngi, lun khc su trong tm tr h nhng hnh nh quen thuc nht, p nht v tri t m h vn lun t ho.T ho rng h c sng trong hnh tinh ny vi 1 cm gic an ton, 1 hnh tinh vi rt nhiu v p tuyt vi v m p tnh thng.Nhng n sau s an ton ny l nhng mi nguy him ang rnh rp m chng ta khng th lng trc c. C bao gi cc bn t hi rng: Lm th no tri t ca chng ta tr thnh 1 hnh tinh m mi ngi vn lun ao c, 1 hnh tinh khng b nhim v con ngi c th sng hnh phc bn nhau ?Ring ti ti ngh nu cc bn thc s bit cch tr li cu hi ny m khng h phn vn hay n o suy ngh th ngay t hm nay cc bn hy hnh ng theo ng cu tr li ca mnh gip tri t, hy gp 1 phn d ch l nh vo vic bo v tri t hay l ch cn 1 hnh ng n gin nht l b rc vo thng.Nhng hnh ng ca cc bn gip hnh tinh ca chng ta ngy cng xanh, sch, p. V vy chng ta hy cng chung tay bo v tri t n mi l ngi nh xanh bao la, 1 ngi nh m c ca hng triu con ngi trn khp hnh tinh xanh ny, 1 ngi nh vi nhng cnh cng lun m sn cho n chng ta v nhng iu k th ang i ta pha trc trn nhng bc thang tng lai ca ng i. C BAO GI BN NGH RNG CHNH BN TAY CHNG TA , ANG V S LM NN IU K DIU ? HY CHUNG TAY HNH NG V MT TRAI T MU XANH "Khng phi chng ta ang c cu ly Mi Trng m chng ta ang cu ly chnh chng ta v th h mai sau. Tri t khng bao gi cht ch c chng ta l khng tn ti vnh vin. Nu chng ta tuyt chng tri t vn quay theo qu o ca n nhng ngc li th KHNG" (11th Hour)

Bi 30: Ngun nhim kim loi nng (Ch v Asen) v cch phng trnh. Phm Th Anh Ch v Asen l mt cht rt c hi trong mi trng, c s dng rng ri trong cc ngnh cng nghip. Tc hi ca ch thng tch ng xng v hng cu, gy ri lon ty xng, gy au khp, au bng, vim thn, cao huyt p vnh vin, lit, tai bin no, to ng vin en li quanh chn rng, gy nhim c thn kinh trung ng v ngoi bin, gp phn ph v hng cu gy thiu mu, lm ri loi chc nng thn. Ph n c thai v tr rt d b tc ng ca ch. Ch c th gy sy thai hoc t vong tr s sinh, gim ch s thng minh. Ngun gy nhim: cc m qung ch, nh my sn xut pin, c quy, cht do tng hp, sn, ha cht , khi bi ca ng c dng nhin liu c pha ch, cc lng ngh nu, ti ch ch, ng dn nc ngy trc lm bng hp kim ch. Ch xm nhp vo ngi qua h hp, thc n, nc ung, qua da, sa ca ngi m b nhim ch gy nhim ch cho tr b m Phng trnh nhim c ch bng cch cc c s sn xut to ra nhim ch phi x l cht thi theo qui nh ca php lut, cng ng tt nht khng c tr trong vng gy nhim ca cc c s sn xut pht thi ra ch. Khi phi c tr, lm vic hay i qua cc vng ny, c th hn ch pn no s xm nhp ca ch vo c th bng vic kim sot v sinh thc n, ung, ni n ung phi sch s, kn o, hn ch da trn khi tip xc vi bi, ra sch tay trc khi i n ung, eo khu trang khi i ng. Nhim c Asen Asen l cht rt c, xm nhp vo ngi ch yu qua ng h hp v tiu ha v c th gy t vong ch vi mt liu nh. Ngi ta c th b nhim c Asen theo kiu cp tnh (nhim c liu ln) hay nhim c trng k (tng cht mt). Khi nhim c cp tnh, lc u l s kh th, ho, tc ngc, sau au u, mt thng bng,. Nu liu lng ln c th gy t vong trong vng 20 pht. Nu liu lng nh c th gy nn ma, au bng trn, i lng, au c. Nhim c trng k thng bt u bng biu hin bnh l ngoi da: au, sng ty da, i li kh khn, c vt trng mng tay. Tip theo c th l au bng trn, nn ma, vim kt mc, vim mi, vim hng, vim thanh qun, vim ph qun, thng sn mi, x cng gan bn chn, ung th da, ri lon mch mu ngoi vi, chn rng chuyn mu en, suy yu chc nng gan, ng th ni tng, sm da, mt sc t da, chai cng da, cui cng l cht.

Ngun gy nhim Asen: Asen c sn trong t nhin ( ch yu l khong Asenopyrit nm trong mng tinh th pyrit). Khi hai khong vt ny b oxy ha, chng s gii phng asen. Asen hay xut hin di dng ha tan trong nc ngm tng nng. Trong cng nghip luyn kim, t than , sn xut gm v thy tinh, sn xut thuc tr su, cht bo qun g. Ngun gy nhim asen thng gp l nc chy ra t m c cha hai khong vt c Asen k trn hoc t bi thi x pyrit ca cc nh my sn xut axit sulfuric. Ngoi ra, nc ngm trong cc ging khoan nng cng c th b nhm Asen, v khi bm ht, mc nc trong ging h thp, tng cha nc b tc ng ca oxy lm cho cc khong vt cha Asen b oxy ha, gii phng Asen. Nhng ni s dng ging khoan nng cn ht sc cnh gic vi him ha ny.

Bi 31: Hy hn ch s dng ti nilong nhm bo v mi trng v sc khe cng ng Tc gi: Bi S Bch Lu nay ngi dn trn hu khp hanh tinh gn 7 ti ngi a tr nn quen thuc vi vic s dng ti ni-lng hang ngay. Tuy nhin, nhng ngi s dng ti ni-lng a phn mi ch quan tm ti nhng tin ch ca n m khng h bit nhng chic ti ni-lng c to ra t Poyethylen, mt loi nha do nng t du mo va vic s dng ti ni lng trn lan s gy tc ng xu ti mi trng & sc khe ca con ngi ra sao. Mt nghin cu t nm 1975 a canh bao rng lng ti ni-lng con ngi thai ra mi nm rt ln nhng ch chn chng li khng , khin chng se phat tan khp ni... Tham trang nay cang d bt gp thi cua cac nc ang phat trin, ni iu kin v sinh con xp x. Rac, c bit la rac ni-lng, bit y cac ming cng gy nn tinh trang ung ngp khi ma xung. Ngay ca My, mt nc phat trin hang u, rc cung bi y vung ven bin, chim ti 10% la rac ni-lng. Theo thi gian, nhng chic ti ni lon ny phn ra v cang d gy hi hn i vi ngi va ng vt Chung xm nhp vao chui thc n trong t nhin, Gn 200 loi sinh vt bin, trong o co c voi, c heo, hi cu, ra bin b "cht oan" bi nhng chic ti ny. Th gii ang ku goi moi ngi dung tui tai s dung. Mt chic tui thn thin vi mi trng se tit kim c 6 tui ni-lng bi thai ra mi tun, ngha l 24 ti ni-lng mi thng, hay 22.176 ti ni-lng cho mt i ngi. Ch cn 1/10 dn s Vit Nam dung tui tai s dung, trong mt nm chung ta a co th tit kim hn 27 triu tui ni-lng. Bng-la-t, mt nc nng nghip khng giau hn Vit Nam, cm s dng ti ni-lng. Trung Quc, quc gia ng dn nht hanh tinh, trong nm 2008 cung a kin quyt noi khng vi tui ni-lng. D kin mi nm, Trung quc se tit kim c 37 triu thng du th nh chu trng cm phat ti ni-lng min ph. Ru-an-a, mt t nc chu Phi xa xi va ngheo oi, a cm s dng ti ni lon t nm 2005. Ri ca mt loat nc K-ni-a, Xinh-ga-po, Ca-na-a, i Loan cng hng ng trao lu, cm hoc hng ti vic cm s dng ti ni-lng. Xut hin v thay th nhng ti giy bo, bao xi mng khong vi chc nm tr li y, ti nilon dng nh cng tr thnh mt phn tt yu ca cuc sng

ca ngi dn Vit Nam. Vic s dng ti nilon ng, gi, cha thc phm, hng ha tr thnh thi quen ca c ngi mua ln ngi bn! Khng ai c th ph nhn s tin dng ca ti nilon trong trong sinh hot hng ngy, c bit l i vi cc b, cc c khi ra ch. Khi i th tay khng nhng lc quay v th l m mt ng ti nilon to, nh, dy mng mu sc ng t rau, qu, thc phm ti sng, kh n n t nng n ngui. Th hnh dung, mi mn 1 ti ng v vi trn 50% dn s l ph n, s bao b nilon c cc b ni tr s dng v thi ra hng ngy nhiu khng khip th no. Nhng ch mt phn nh trong s ny c thu gom, ti ch, cn phn ln b vt b khp ni. iu ny khng ch gy lng ph v kinh t, m cn l him ho khn lng cho mi trng v con ngi khi lm dng n. Vic sn xut bao b cht do dng cho thc phm nc ta hin nay cha c kim sot cht ch. a s u do cc c s t nhn sn xut t nha ti sinh vi nhng thit b th s, do thng c cha cc yu t c hi vi sc khe con ngi. Nhng bao b nilon nhum mu s lm nhim thc phm do cha cc kim loi nh ch, cadimi gy tc hi cho b no v l nguyn nhn chnh gy ung th. c bit, nhng cht ph gia c dng to nn do, dai ti nilon c kh nng gy c cho ngi nu b lm nng nhit cao. Theo kho st s b, hin nay, trung bnh mt ngy, Vit Nam x khong 2.500 tn rc nha ra mi trng. Tuy tht mng manh nhng theo cc nh khoa hc, ti, bao b nilon phi cn t vi trm n c nghn nm mi c th t phn hu c nu khng b tc ng ca nh sng mt tri. Nu nh do mt tc ng trc tip no , ti nilon phn hu c trong t, s lm cho t khng gi c nc, dinh dng. Khi b t chy, ti nilon s to thnh nhiu kh c, c bit l cht dioxin c kh nng gy ung th. Bn cnh , s lm dng cc sn phm nilon cng vi s ba bi, v thc ca con ngi khin n tr thnh th rc b vt ba bi, khng ch lm mt m quan ng ph, m cn l tc nhn cha vi khun gy bnh, lm tc nghn cng rnh, gy ng nc thi Vy m c lc ngi ta coi l sn phm ca "vn minh", gp phn lm sch v bo v mi trng! Nhn thy hu ha, ngun nhim t ti nilon, hu ht cc quc gia vn minh trn th gii chuyn t s dng ti nilon sang dng cc loi ti ng thn thin hn vi mi trng nh ti vi, giy... Nu ngi tiu dng mun s dng ti nilon th phi mua vi gi kh cao. Ti Hoa K, thng 3/2007, thnh ph San Francisco thng qua D lut cm s dng ti nilon trong vic gi, bc hng trong cc siu th ln. Ngay mt s quc gia chu Phi xa xi nh Uganda, Kenya, Tanzania... cng ang c nhng ng thi cm nhp khu, sn xut, tng thu i vi mt hng ti nha nhm hn ch ti a nhng nh hng tiu cc i vi mi trng. T 1/6/2008, Trung Quc cng bt u cm mi hot ng sn xut, mua bn v s dng tt c cc loi ti ng bng nilon siu mng. K t thi im ny,

cc ca hng bn l trong c nc s b pht ti 10.000 Nhn dn t nu phn pht min ph ti nilon cho khch hng di mi hnh thc. y c xem l bin php mnh m gp phn bo v mi trng, chng li tnh trng nhim trng. V mc d quy nh c hiu lc t 1/6/2008, nhng trc , xu hng s dng ti vi, ti giy c thc hin nhiu tnh ca nc ny. c bit l cc vng du lch. Vit Nam, Lut Mi trng tuy c mc quy nh v vic s dng loi ch phm ny nhng dng nh khng ai quan tm ti tnh kh thi khi m ngay c nhng iu lut thit thn nht cng cn b nhm mt bc qua. V nh vy, ni khng vi ti nilon vn nh mt iu xa l. Trong n lc bo v mi trng, nhng nm gn y, mt s siu th trong nc i tin phong b bao b nilon, thay bng cac tui xach s dung nhiu ln hoc l ti t hy. Hin nay, quy trnh ti ch rc thi ti nilon s dng thay th nhng vt liu xy dng truyn thng nh xi mng, ct thp... ang cnghin cu v th nghim ti nh my x l rc thi Tha Thin- Hu v TP H Ch Minh. Nhng s nhit tm n l cha sc mnh thc hin li ni Khng quyt lit. D th no th vn gn gi mi trng cng khng cn l khi nim m m nh nhng thu xa xa. l cy xanh, ngun nc, khng kh trong lnh cho con ngi v sinh vt. Mt mi trng pht trin v vn minh khng th chp nhn s nhim v rc bn. y, ti nilon chnh l rc bn. t nc ta t xa xa c vt liu truyn thng sn xut ra ti ci, ln my tre an, v ngy nay t nc cha giu nhng vn c th lm ra cc sn phm bao b thay th ti nilong m c th gii ang chi b. Nhng bao gi? - iu ny li ty thuc vo thi quen v s hp tc ca c cng ng, khng phn bit nh nc hay dn chng i vi mi trng sng ca chnh quc gia mnh! Mt ln na chng ti mun gi ti qu v mt thng ip Hy hn ch s dng v tin ti loi b ti nilong nh vy bn gp phn bo v mi trng v cuc sng ca chnh bn!

Bi 32

Ph n v mi trng
Tc gi: Nguyn Vit Hng C mt s tht m chng ta khng my ch : ph n hin nay l i tng x rc nhiu nht. Hng ngy, cc b ni tr thi ra mi trng hng tn ti nilon. Cc c gi ham mua sm thi loi thng xuyn cc mn nh qun o, giy dp, ti xch li thi. Ph n cng d l nhng ngi s dng nhiu v lng ph khi h cha quan tm v n mi trng. Chnh v th, nu nhng ngi m, ngi ch trong gia nh t rn cho mnh thc thng xuyn v bo v mi trng s l mt s ng gp rt ln cho x hi. Bo v mi trng khng phi l nhng vic g to tt. c th l nhng hnh ng bnh thng nh hn ch ti a s lng ti nilon s dng mi ngy, l kha vi nc ngay sau khi s dng, tt ht cc thit b in khng cn thit hay s dng cc thit b tit kim in Cc b ni tr nn i ch thng xuyn thay v cht vo t lnh. iu ny khng ch gip gia nh c n thc phm ti m cn tit kim in tiu hao gi lnh. Cc bn gi ham mua sm c th chn mua nhng sn phm sn xut trong nc. Mt vic tng nh nhng s gip kinh t t nc pht trin. Hn th na, iu cn tit kim chi ph, nng lng cho vic vn chuyn t nc ny sang nc khc. cng l cch gp phn bo v mi trng hu hiu. Mi nm, cc ch em nn t chc cho gia nh i du lch mt ln v nn tn hng loi hnh du lch sinh thi. y l loi du lch bn vng, tm hiu v chung sng vi thin nhin, gim thiu nhng tc ng ti mi trng. Va gip cho con tr c thc bo v thin nhin, va tit kim, an ton. Nhng ph n c iu kin thch mc nhng chic o lng th t tin. Qu thc khi mc nhng trang phc vo, h cm thy mnh t tin, ng cp. Nhng c mt iu quan trng khng km l v p ph n tot ln t tr tu thng minh v tri tim nhn hu. Khng cn mt chic o lm t lng nhng con th ti nghip, bn vn c th xinh p, t tin. Hn th na, cn chng t bn c thc bo v mi trng. Khi thi loi cc qun o c, bn hy a n cc t chc t thin quyn gp. Khi c cc ngy hi v mi trng, ph n nn li cun cc thnh vin trong gia nh tham gia. y s l dp th hin tnh yu mi trng v gip gia nh bn thm gn b. Trong khi nhng hi ngh v mi trng din ra nng bng; mi trng ngy cng tr thnh vn cp bch, tri t tng gi nng ln, chng ta - nhng con ngi bnh thng vn c th lm trong lnh mi trng sng ca mnh bng nhng vic lm nh nhng thit thc. l hnh ng c th th hin th hin tnh yu cuc sng, bo v con chu chng ta.

Bi 33: MT S M HNH KT HP BO V MI TRNG

TRONG PHT TRIN SN XUT NNG NGHIP
Tc gi: L Anh Trung Qua iu tra nghin cu v thc trng mi trng nng thn Vit Nam cho thy, vn mi trng bc xc nht trong nng nghip v nng thn hin nay l suy thoi cc loi ti nguyn (rng, t, nc v a dng sinh hc); nhim mi trng do cht thi (ch yu l cht thi rn); s dng ha cht trong nng nghip; nc sch v v sinh mi trng; xung t mi trng (tranh chp v t ai, ngun li hi sn...) v s phn ha giu ngho. Trn c s , ngi dn nng thn vi bn cht giu sc sng to vn dng thnh cng vic kt hp sn xut hin i vi kinh nghim bn a giu truyn thng tr thnh nhng cng ngh thch hp vi tng kiu vng sinh thi. Nhiu loi hnh sn xut nng nghip c lng nghp hi ho vi cng tc bo v mi trng v ang c cc a phng trong c nc hc tp v p dng. Cc m hnh bo v cc ngun ti nguyn thin nhin ng bng sng Hng, cc m hnh VAC nh m hnh vn cy - ao c rung la x Ph Din, Nam Sch, Hi Dng gip 36 h trong vng t trng c thu nhp n nh, to cnh quan p v ci thin ng k cht lng cuc sng ca ngi dn ni y. vng ng bng sng Cu Long, nhiu vng thit k cc m hnh Nng - Lm kt hp bn vng, ngi dn p t, ln lung trong rung trng cy n qu, cy rau mu khc va a dng ho sn phm thu nhp, va hn ch su hi v duy tr mu m ca t. Nhng nm gn y, tnh ng Thp xy dng nhiu m hnh sn xut hiu qu kinh t cao nh la - sen, la - bp, bp lai 2-3 v, la - c u thu li hng chc triu ng; cy cnh, nui c tra thu li hng trm triu ng. nhng vng ven bin, ni phn b din tch ln rng ngp mn (RNM) giu tim nng v c ngha nhiu mt i vi cuc sng con ngi th nhiu nm nay xy ra s tranh chp quyt lit gia con tm v cy rng. Nhng m hnh nui tm bn thm canh, nui tm sinh thi vi t l 65-75% din tch RNM v 20-25% din tch nui trng hi sn ang c nhiu ni p dng. Tuy nng sut hi sn khng cao, nhng t ri ro v bn vng em li thu nhp v duy tr c h sinh thi RNM vn rt nhy cm. Nhn chung, cc m hnh tp trung vo vic s dng v bo v cc ngun ti nguyn ti to gn lin vi cuc sng em li s tng trng v kinh t, ci thin ng k i sng ca ngi dn v to dng nhng cnh quan sinh thi p v hp dn. Cc m hnh bo v v gi gn v sinh mi trng nng thn

i Tnh nguyn xanh (TNX) tnh Tha Thin Hu c thnh lp t nm 1996. Hin nay, thnh ph Hu v cc huyn trong tnh c 80 i TNX hot ng vi 3 ni dung ch yu: gio dc, nng cao nhn thc v BVMT, tham gia hot ng lng ghp vi cc chng trnh, d n a phng, gip cc a phng hot ng BVMT. Cc i TNX tch cc tham gia khc phc hu qu nh thu gom v chn xc gia sc, no bn, lm v sinh, ty trng cc ging nc, dng li nh b sau l, lt... M hnh lm hm kh biga an Phng (H Ni), ng Kinh, ng Hng (Thi Bnh) vi khu hiu "xy dng cc gia nh nng dn thc hin VSMT" t c nhng u im nh nng lng do kh ga sinh ra dng vo vic thp sng, un nu, gim bt s vt v bp nc cho ph n, tit kim chi tiu nhin liu cho gia nh, gim bnh tt v ci thin c bn iu kin sng. c bit, cc cht thi rn sinh hot, cc ph ph phm nng nghip c nng dn tn dng, quay vng hp l gia sn xut nng nghip v sinh hot hng ngy. Cc m hnh gn vi vic duy tr bn sc vn ho v tp tc truyn thng Nhng hng c, lut tc lng, bn mang nng bn sc dn tc u th hin nhng nt c o ring, nhng quy t li u hng ti mc ch l sng hi ho vi th gii t nhin v duy tr np sng sch, p. Trong , cc hng c, quy c quy nh nhng ni dung, yu cu, trch nhim v quyn li ca cc h gia nh, t chc, c nhn khi tham gia cc hot ng bo v mi trng ti a phng. Cc hng c, quy c BVMT xut hin rt nhiu ni trn khp c nc in hnh nh hng c BVMT lng Chit Bi (Tha Thin - Hu), bn Chanh (Yn Bi)... Lng vn ha bn Chanh, huyn Vn Chn, Yn Bi c 4 dn tc anh em cng sinh sng l Thi, Mng, Hoa, Kinh. H sng on kt m p trong tnh lng - ngha xm, khch vo thm bn Chanh u c cm gic thoi mi nh i du lch sinh thi: ng lng ng xm sch s vi nhiu cy n qu xanh tt, bn ma hoa tri. Nh c xy dng cch xa chung tri gia sc; phn gia sc, phn ngi v rc thi sinh hot c thu gom v to kh biga thp sng v un nu. i khp cc vng c nc, u u chng ta cng gp nhng lng vn ha. Mi lng vn ha cc vng, min khc nhau c nhng nt p ring, c th cho tp qun phong tc, trnh dn tr khc nhau, nhng ci chung ca lng vn ha l mi ngi u t gic thc hin hng c, cc quy nh ca lng bn v h xem nh mt chun mc v o c v l sng ca mi thnh vin trong cng ng. Nhiu m hnh nng thn ly on Thanh nin, Hi Ph n, Hi Nng dn lm nng ct thc hin cc Hng c: "Sch lng tt rung", "v mu xanh qu hng" "lng vn ho", "sch t nh ra, t ng vo" ang lan to khp mi min trong c nc, huy ng hng nghn thanh nin ph n, thiu nhi tham gia tng v sinh, thu gom rc thi, khi thng cng rnh gi gn mi trng sng trn a bn

dn c. Vic xy dng cc m hnh BVMT l mt cng vic kh khn, i hi s sng to v bn b ca cc cng ng ti a phng. lm c iu ny cn c s phi hp cht ch hn na ca cc n v, c quan chc nng, cc t chc chnh tr - x hi v cng ng dn c. Trong thi gian ti chc chn s c nhiu m hnh hay, hiu qu hn na trong cng tc bo v mi trng kt hp vi pht trin sn xut Vit Nam

Bi 34: VAI TR CA CNG NG NNG DN TRONG BO QUN V PHT TRIN NGUN TI NGUYN DI TRUYN THC VT VIT NAM Tc gi: Bi S Bch Ngi nng dn Vit Nam khng nhng l ngi gn gi m cn l ngi gy dng nn nhng hiu bit v ti nguyn di truyn thc vt m h cn s dng v lu gi. bo qun v pht trin ti nguyn di truyn thc vt, kin thc ny hn l cng quan trng nh chnh bn thn ngun ti nguyn di truyn thc vt. iu ny c rt ra t cng vic bo qun ca mt ngi nng dn dn tc Ty tnh Sn La, ngi ny phn bit c hn 6 ging khoai mi di trong rng v miu t phng php s dng ring ca mi ging. Ngi ny cn cho bit cn tng y ging khc trong rng, nhng khng mun miu t s khc bit gia chng. Kin thc qu gi ny ang bin mt vi mt tc bo ng cng vi s mt i ca cc ging a phng v s ph hu cc ni sinh c. Mt ph n lm ngh bc thuc Ho Bnh bun ru lin h rng s bin mt ca rng lm mt i nhiu cy thuc v khng th tm thy chng trong cc cnh rng nhn to, trng cc loi cy pht trin nhanh. B thm ch cn buc ti cc cnh rng nhn to ny lm cc cy thuc bin mt. Ngi ph n c gng truyn s hiu bit ca mnh cho mt s thnh vin c chn lc trong gia nh. Tuy nhin, b phn nn rng iu rt kh thc hin nu nh khng cn cy thuc s dng. Cu chuyn ca ngi ph n trn y cho thy mt cch r rng kin thc a phng c truyn, vt xa hnh thi ca cc mu thu thp, thng l bin mt cng vi s mt mt i ca cc ging a phng. Tuy nhin, ti nhiu vng Vit Nam, nng dn vn c gng bo qun v pht trin cc ging c truyn. tnh Long An, vo ma kh trn din tch khong 40.000ha, trong tng s 200.000ha t trng la l trng cc ging c truyn. Vo ma ma cc ging c truyn chim 50% tng din tch la. Tu theo tnh hnh l lt trong t lin v mn ca vng ven bin, ngi nng dn s dng c ging c truyn ln ging ci tin trong mt s phi hp cc k hi ho v hp l. Ngay cc vng c ti tiu hoc ni m vic qun l nc d dng thc hin, ngi nng dn tip tc trng mt s t ging c truyn phc v cho nhu cu c bit trong gia nh. Long An a s cc ging l la np lm bnh hoc nu ru. Cc ging la c truyn ngon cm hn v cn c gi tr cao hn trn th trng. Khng th bc b mt iu l nhu cu tiu th trn th trng cng thc y vic tip tc trng mt s ging c truyn. Cc chuyn ving thm ngn ca chng ti n cng ng nng dn ngi Mng Ho Bnh, ngi Ty Sn La, ngi Thi v cc dn tc khc Lo Cai cho thy ti y cc ging la c truyn ln ging la hin i u c lu

gi. Mi nng h trong cc vng trn, thng trng t 3 n 6 ging la mi v. Ngoi la, nng dn cn duy tr mt s ging khoai mi, khoai s, khoai lang, cy n qu v rau. iu ng ch , trong cc vng nc mn ca cc chu th sng Hng v sng Cu Long l ngi nng dn duy tr v pht trin cc ging la a phng thch hp vi cc iu kin nng - sinh thi kh khn trong vng. Mt vi trong s cc ging thm ch cn c trng rt ph bin, chng hn nh chim bu chu th sng Hng v mt bi ng bng sng Cu Long. Cc ging c truyn khc c th khng c chp nhn rng ri nh vy, nhng c a thch dng vo cc mc ch c bit, nh mt lot cc ging la np khc nhau nh thi bin, qua v, np rc v np sc m ngi nng dn Qung Ninh v Hi Phng k cho chng ti. Mt s ging c truyn c a thch v cc c tnh khc nh thi gian chn, cy cao, hoc kh nng vn di nh tai nguin, nng thm, nng bng... m chng ti tm thy Long An. Mt thc t hin chng ta c th nhn thy hin nay rt nhiu ging thc vt lai to v nhp ngoi gy nh hng khng nh n nhng loi cy c truyn nc ta, chng ta khng ph nhn nhng loi ging mi c nng sut cao, nhng v cht lng th cy c truyn vn chim u th, mt s h gia nh Hong Ha v Qung Xng vn gi c cy hng trng cho qu chin rt ngon v ngt so vi loi hng lai qu to m nhiu h gia nh ang trng l mt v d. Bn v ang lm g trc nguy c rt nhiu loi thc vt bn a bin mt?ngay sau khi c bi nay bn hy chung tay gi ti nguyn di truyn thc vt nc ta trc khi qu mun! (theo Vit m Mi trng & cuc sng, Nxb Chnh tr quc gia, 2004)

Bi s 35 HY GP PHN BO V MI TRNG BNG NHNG HNH NG THIT THC Tc gi: Nguyn Vit Hng Cuc sng c p hay khng ph thuc vo ni m chng ta ang sng; chnh l nh , xm lng, cng ng, thnh ph, t nc, khu vc hay rng hn l Tri t. Gi gn cho mi trng nhng ni trong sch v xanh ti l trch nhim ca mi ngi v mi ngi u ng mt vai tr quan trng v c ngha trong vic bo v mi trng. Nu mi ngi u gp nhng hnh ng ng v nhng l phi cho mi trng, th ni ca chng ta s c gi gn v cuc sng ca chng ta tt p ln nhiu. 1. Ti nh Trong nh nn c hai loi thng ng rc. Cc giy loi, sch, bo, tp ch c, chai l thu tinh v cc lon kim loi vo thng rc ring. Nu khng c thng rc, c th tn dng cc ti cht do to ng ring trc khi b vo thng rc cng cng. Cc ti, bao b bng cht do, kh hoc khng t phn hu trong mi trng, trc khi b vo thng rc, nn cho chung vo mt ti, trnh bay tung to, gy nhim. Nn tn dng gi rch hay qun o c lm gi lau bn, gh, ging t, c bit lau nhng th bn dy ni nu nng thay cho giy lau ht nc. 2. Ni cng cng Gi gn cho cng ng sng quanh chng ta trong sch v ti xanh ph thuc rt nhiu vo thc bo v mi trng v trch nhim x hi ca mi ngi dn trong cng ng, t to nn nhng thi quen ng n, chnh l mt phn trong np sng thanh lch. Hy gi gn cho mi trng sng ca bn v hng xm sch, ho thun v trong lnh. Rc thi gia nh nn ng ni quy nh: thng rc cng cng thng trc, cc xe gom rc nh gi hay cc h rc xa ni lm phn bn cho khu vc nng thn. Nhng khng gian thong ca cc khu dn c, c cy xanh hay khng c cy xanh l ni mi ngi hay do mt, ngi ngh sau nhng gi lm vic. y chnh l ni cn gi gn sch s, khng nn vt, b rc li khi i do hay ngi ngh, m nn b vo thng rc cng cng. Khng nn vt rc vo cng, rnh. Nc thi trong cng c th tri c, nhng rc rn (nht l cht do) c th gy tc cng, hoc khi ma b tri ra sng, gy nhim sng.

Ni cng cng, khi nhn thy ngi khc vt rc khng ng ch, nn kho nhc nh, nu cn thit, kho lo yu cu h nht b rc vo thng rc gn . Khng nn b ph thi cng knh (bn, gh, t, ging,) v ph thi xy dng ra ni cng cng. Nn tham gia v ng gp c hiu qu vo phong tro Sch ng xm, ng ph. Nh nui ch, khng c th rng. Khi dt ch ra ng, nn em theo ti cht do nht phn cho vo thng rc cng cng. Cng ng nn t chc thng rc chuyn ng cc loi rc c th ti sinh c bn cho ngi thu mua ng nt, v y chnh l khu u tin ca chu trnh ti sinh. Nn nhc nh thc gi gn sch p ni cng cng sao cho tr thnh thi quen x hi, tin ti mt x hi thanh lch 3. i ch mua sm Khi i ch mua thc n, nn em theo ln, r, ng thay cho vic phi dung giy hay ti bng cht do. Nh vy s gim c rc thi c ti cht do v giy gi. Khi mua cc dng nh, nn ng ngay vo trong ln hay ti xch.- Nn suy ngh cn thn trc khi chn mua qu tng. N c th tr thnh thi nu khng thch hp vi ngi nhn, hoc bao b cu k bng cc loi khng dng li c, s lm cho thng rc ca ngi nhn thm y. Khi c th, nn mua dng vi khi lng ln dng dn (bt git, x phng, nc ra bt,) nh vy va r hn va bt dng nhiu bao b. Trnh mua cc hng ho c bao b qu cu k v nhiu, v bao b khi ng gi phi tiu th nhiu nng lng, khi in cng thi ra nhiu cht nguy him v cui cng khi t rc s sinh ra cc cht c hi khc. Nn mua cc sn phm c bao gi hay ng trong nhng bao b c ti sinh dng li (cc loi giy, ba, khun ng trng). Nh vy, bn gp phn tit kim nguyn liu ly t t nhin. Nn tm mua nhng sn phm c ghi Khng gy hi mi trng, Bn mi trng, Nhn hiu xanh Chn mua loi hng ho c bao b d tiu hu trong t nhin hoc c th dng li nhiu ln. 4. Ti trng hc thc v hnh ng bo v mi trng khng ch p dng nh, ngoi cng ng, m cn trng hc.

Sch gio khoa, truyn c khng cn na nn cho bn c nhu cu hoc cho th vin nh trng cc hc sinh, sinh vin khc c th s dng. Nh trng nn b tr cc thng ng rc ti sinh ring cho tng loi nh giy v cc ti ng n, lon ng ung. Nn tn dng vit c hai mt giy v tn dng giy b lm giy nhp khi tnh ton. Nn dng bt my, bt ch my thay cho ch g hay bt bi, nh vy s gim c rc. Nn tn trng ni quy bo v cy xanh bong mt ca nh trng, v y l ni to khng kh trong sch. Hnh ng thanh lch Mi lp nn c thng ng rc v giy vn t gc lp. Mi hc sinh nn b, nht rc cho vo thng giy vn hoc thng rc ring cho tng loi. Khi nhn thy ngi khc vt rc khng ng ch, nn nhc nh lch s. Lun c thc gi gn cc phng v sinh ca nh trng sch s. Gi ra chi, ngoi sn trng khng nn vt rc ba bi, tm thng rc ca nh trng b ng ch. 5. Ni lm vic Nn tit kim v dng c hai mt giy khi photocopy, vit v in. Dng cc loi giy ti sinh c l gp phn gn gi mi trng, chng hn, khi chn cc cp ti liu, nn chn loi ba cc tng giy thay cho cht do. Nu c th, nn dng ton cc loi giy c ti sinh, v nh vy gip gim c s cy b cht lm giy mi. Cc loi danh thip, giy mi hp, phong b c th in trn loi giy c ti sinh. Nn thu nht cc loi giy, bo, phong b, bao b, cc tng khng cn n na bn cho ngi thu mua ng nt. Nn gi nhng giy in ra t my tnh dng li, lm s ghi nh hay s nhn tin in thoi. Nn b tr mt thng rc c th ti sinh c. Nn b tr h thng thu thp giy loi tp trung ti c quan lm vic. Nn dng bt my ht mc v bt ch bm thay cho nhng loi bt bi hay bt ch dng ch 1 ln. Nh vy s gim c rc thi, ng thi cng tm mua cc loi bt nh du c th y li mc dng nhiu ln. Nn la chn cc loi my in la-de c hp mc tho lp, y li c. 6. i d ngoi, tham quan, du lch

Danh lam thng cnh, di tch lch s, l nhng cng trnh t nhin hay do bn tay con ngi ghi du cc nn vn ho t ngn xa. Rc ca thi nay s gy nn nhim. C nhn hay tng nhm mt, t chc vn cnh n, cha, khng nn mua cng gi bng cht do, nn mua vng hng dng ti thiu. Nh vy, khi t s gim c lng ioxit cacbon thi vo khng kh. B rc v t vng m ng ni quy nh. Nn th hin s thanh lch ti nhng ni vn ho nh trn. T chc n ung s c giy, cht do, chai l v cc lon kim loi, nn tm b ng ch hoc gom li em v bn hay cho nhng ngi thu mua. n ung, vui chi nhng bi c vng, thong ng nn em theo ti ng s dng c nhiu ln hay tn dng nhng ti cht do to thu gom rc em v b ng ni thch hp. Ngi hng mt, ngm cnh cnh h, ao khng nn tin tay vt giy gi, cht do, lon hay nhng t thuc l xung nc. Nn gi li em b ng ni thch hp. Giy, cht do, lon kim loi khng nn b li trn b bin, b h, khi thu triu ln hoc ma s ko theo xung nc, ch tm s b nhim. Khng nn tm thc n lm t c sn qu, him, ly t rng hay bin c Nh nc quy nh v hn ch sn bt, bun bn,

Bi 36

10 cch bo v mi trng sng

Chng ta bit rng mi trng sng quanh ta ngy cng xu i, cht lng mi trng suy gim nghim trng. Nguyn nhn chnh l do cc hot ng ca con ngi gy ra. Vy chng ta hy hnh ng d bo v mi trng sng ca mnh t nhng vic nh trong chnh cuc sng ca mnh. Gi gn cy xanh: Cy xanh hp th kh carbon dioxide, ngn xi mn t v cung cp sinh thi cho mi sinh vt sng. Gi gn cy xanh bng cch chn nhng vt trang tr ni tht t cc cht liu thn thin vi sinh thi nh tre chng hn. ng qu chy theo mt, hy tm nhng loi bn gh, t ng qun o bn nh vy va tit kim tin va khng gp phn tng lng ph thi vo mi trng. S dng cc cht liu t thin nhin: Bn c bit rng thuc bo v thc vt v cc loi ha cht s dng trong v sinh hng ngy ang lm chng ta cht dn v l mt trong nhng nguyn nhn gy ra cc cn bnh nh Parkinson, ung th v cc bnh lin quan n no. Vy ti sao khng s dng cc loi ha cht c ngun gc t thin nhin v tn dng hiu qu mi quan h u tranh sinh tn gia cc loi trong t nhin kim sot ch hi. Rt cc phch khi cm: C l bn khng bit rng vic cho cc thit b in gia dng ch ch trong thi gian di lm tiu tn mt lng in ln, v vy hy rt cc chui cm ra khi hoc tt ngun tt c cc thit b nh my sy tc, my vi tnh, tivi, thit b sc in thoi di ng... khi khng s dng. S dng nng lng sch: Hy s dng cc ngun nng lng c th ti to bt c khi no c th nh nng lng t gi, nh nng mt tri... y l cc loi nng lng sch v vic sn xut v tiu th chng khng lm pht sinh kh thi gy hiu ng nh knh nh s dng cc loi nhin liu ha thch. Nguyn tc 3R: (reduce, reuse, and recycle): Gim s dng - ti s dng - s dng sn phm ti ch, hy i mt vi thc t l chng ta tiu th nhiu hn ci m thin nhin c th cung cp cho chng ta v mi th ang dn cn kit, k c nc! V vy, trc ht hy gim thiu nhu cu tiu dng ca bn thn hn l phi ti s dng v ti s dng s cn tt cho mi trng hn phi ti ch cc sn phm vt i! Ta tm ao ta! u tin s dng cc sn vt c sn xut t a phng, nh vy s gim c s vn chuyn l mt trong nhng nguyn nhn lm tiu hao nng lng v tng lng thi cc loi kh c hi. Th ngh xem, c g phi s dng cc loi tri cy p lnh t cch xa hng ngn kilmet mang n khi xung quanh ta trn ngp cc loi tri cy nhit i thm ngon, b dng. Tit kim giy: Trong qu trnh hc tp v lm vic chng ta thng xuyn s dng giy. Tuy nhin vic s dng chng cha c hiu qu, nhiu t giy

trng tinh v tnh tr thnh ph thi. Hy tit kim bng cch in 2 mt cc loi vn bn nu c th hay ti s dng lm giy nhp trong hc tp. Bn cnh , hy tranh th lt web tm kim thng tin, thay v c bo giy, gi email v file thay v vit th, y l bn gp phn bo v cy xanh - l nguyn liu chnh sn xut ra giy. Gim s dng ti nilng: Bn c tin rng cc ti nilng khng th b phn hy sinh hc nn chng c th tn ti trong mi trng n hng trm nm v sn xut ra 100 triu ti nha phi tiu tn 12 triu barrel du ha, v vy hy s dng giy, cc loi l... gi sn phm thay v s dng loi ti ny. Tn dng nh sng mt tri: Ti sao bn khng m tung ca s ngi nh bn bt c khi no c th n nh sng mt tri thay v s dng cc loi n chiu sng, nh vy bn s gim c lng in nng tiu th, ng thi tit kim c ti tin ca mnh. S dng cc tin b ca khoa hc: Hy dng n hunh quang mc d chng t hn mt t nhng bn hn v tit kim n 75% in nng so vi bng n bnh thng. Nhng phi lu rng trong chng cng cha mt lng nh thy ngn, tuy khng gy hi cho bn nhng s tch ly vo mi trng nu khng c thu gom v x l tt. Hy vng rng, vi cc gii php n gin nhng rt hiu qu trn chng ta hy cng thay i nhn thc, thay i hnh ng v mi trng sng trong lnh.

Bi