Bé yêu!

C nV

VI T NAM MÁU L A QUÊ H NG TÔI

– TÂM S T NG L U VONG
Tác gi :Hoành Linh M u
Th c hi n ebook:C n V
C ng tác viên: Bé yêu Mèo L i
Ph n 1
1 - Qu ng bình quê h ng nh m nh
Trong su t quá trình l ch s c n i c a n c ta, trên c ba mi n t n c
mà c bi t t i mi n Trung, khi nói n cái “lò” cách m ng hay cái “nôi” v n h c
là ph i nói n hai t nh Ngh An, Hà T nh phía b c èo Ngang, và hai t nh
Qu ng Nam, Qu ng Ngãi phía nam èo H i Vân. Nh ng b c hào ki t tài danh
ng u ng n sóng cách m ng ho c làm p cho n n thi v n t n c nh
Phan B i Châu, Phan ình Phùng, Nguy n Du, Nguy n Công Tr u xu t thân
t vùng t Ngh T nh; còn nh ng tên tu i c a Phan Chu Trinh, Tr n Cao Vân,
Tr n Quí Cáp thì l i v n lên t vùng t Nam Ngãi, n i c mang danh là t
c a “Ng! Ph"ng T Phi” (n m con r#ng cùng bay) nh$ k% thi H i n m M u Tu t
(1898) ba ti n s và hai phó b ng trong s m $i tám v chi m b ng vàng u
xu t thân t t nh Qu ng Nam, cho nên vua Thành Thái m i ban cho n m v tân
khoa b n ch “Ng! Ph"ng t phi” vang r n t n c.
Ngh T nh và Nam Ngãi, d i th$i Pháp thu c, c!ng chính là vùng b t khu t,
ti p n i truy n th ng cách m ng ch ng ngo i xâm c a cha ông, vùng lên i
kháng chính quy n b o h Pháp mà i&n hình là các cu c u tranh c a V n
thân, c a C n v ng, là phong trào ch ng thu Nam Ngãi, là phong trào Xô
Vi t Ngh T nh. H# Chí Minh, Ph m V n #ng và m t s các lãnh t" khác c a
ng c ng s n Vi t nam, c!ng xu t thân t lò luy n thép này.
Bên c nh vóc dáng và khí th l'y l ng c a b n t nh k& trên, Bình Tr Thiên là
ba t nh n(m gi a hai ng n èo l n ó c a mi n Trung, vì quen nh c nh(n ch ng
l i thiên nhiên hà kh c, l i v n làm cái òn gánh chính tr o(n vai vì s c n ng
cách m ng c a b n t nh ti p giáp nên c!ng ã c u mang trong s c s ng t t c
cái hào hùng và oan nghi t c a l ch s . T nh Qu ng Bình, tuy là m t t nh nh) v
c hai ph ng di n dân s l'n di n tích nh$ ó chi m c a v c a m t vùng
t quê h ng n i ti ng a linh nhân ki t.
T $i Hùng V ng, Qu ng Bình ã là m t trong m $i l m b c a n c V n
Lang, có tên là Vi t Th $ng v i th ô là Phong Châu. Vì là t nh c*c Nam ti p
giáp v i biên gi i Chiêm Thành nên su t m t th$i gian dài trong quá trình d*ng
n c và m n c, Qu ng Bình ã là chi n a kh c li t và dai d+ng, l m phen
thay ngôi i ch gi a hai dân t c Chiêm Thành b t c vua Ch C và sát

1
 Bé yêu! C nV

nh p ba châu a Lý, Ma Linh và B Chính thì Qu ng Bình (và ph n t phía

b c t nh Qu ng Tr ) m i hoàn toàn thu c v lãnh th n c Vi t nam và thu c v
ch quy n dân t c Vi t nam cho n bây gi$.
Tuy là m t t nh nh), dù b dài 110 cây s , nh ng b ngang ch vào kho ng
45 cây s , quanh n m ách n c tai tr$i, l ng d*a vào Tr $ng S n huy n bí,
m t nhìn v bi&n ông thét gào, t cày lên không s)i thì á, nh ng t o hóa l i
n bù cho Qu ng Bình nhi u danh lam th ng c nh & tô i&m thêm cho thanh
k%, m, tú mà nhi u t nh khác không có. L!y Th y, èo Ngang, sông Linh Giang,
ng Phong Nha... không nh ng là k% tích c a thiên nhiên mà còn là nh ng a
danh ghi m nh ng bi n c hào hùng trong l ch s n c nhà.
èo Ngang n(m trên m t r ng núi b t ngu#n t dãy Tr $ng S n, v n ra
bi&n Nam H i nh m t b c t $ng thành hùng v nên có l- vì th mà r ng núi này
c g i là Hoành S n. S chép r(ng chúa Nguy n Hoàng th$i Lê M t tr c
khi vào tr n nh m àng Trong, có cho ng $i n th nh ý c" Tr ng Nguy n B nh
Khiêm. C" nhìn th y m t àn ki n ang bò lên hòn gi s n tr c sân nhà, bèn
nói “Hoành S n nh t ái v n i dung thân” (núi Hoành m t dãy v n $i dung
thân).
Câu chuy n thu c v dã s không rõ th*c h , nh ng k& t n m 1558, khi
chúa Tr nh cho Nguy n Hoàng vào Nam tr n nh m cho n khi nhà Nguy n l p
qu c x ng v ng vào n m 1802, r#i kéo dài cho n n m 1945, khi vua B o i
thoái v , t ng c ng g n 400 n m k& c!ng là v n i l m r#i.
C nh v t èo Ngang nh là n i tao ng c a tr$i mây, non n c, t á, c)
cây, l i có i quan tr gan cùng ngày tháng, có C L!y pha m nét rêu phong,
c nh trí v a hùng v v a nên th d làm ng lòng khách du quan m.i khi i qua
èo. Vua Lê Thánh Tôn, Bà Huy n Thanh Quan, T n à Nguy n Kh c Hi u...
nh ng thi hào tên tu i c a Vi t nam d ng chân trên nh èo, ng lòng hoài
c m tr c c nh v t giao hòa ã & l i nh ng v n th láng lai tình non n c.
Ng $i Vi t nam không m y ai không bi t bài th hoài c m Qua èo Ngang t c
c nh c a Bà Huy n Thanh Quan:
B c t i èo Ngang bóng x tà
C) cây chen dá, lá chen hoa
Lom khom d i núi ti u vài chú
Lác dác bên sông ch m y nhà .
Nh n c au lòng con qu c qu c,
Th ng nhà m)i mi ng cái gia gia
D ng chân ng l i tr$i non n c,
M t m nh tình riêng ta v i ta.
Cách èo Ngang 15 cây s v phía Nam có sông Gianh mà lòng sông v a
sâu l ng n c l i v a ch y m nh. Sông Gianh b t ngu#n t núi r ng Tr $ng
S n hi&m tr , b t núi xuyên ngàn t o ra nhi u thác l m gh nh và òa ra bi&n
Nam H i, c t ôi t n c thành hai mi n riêng bi t. B ngang r ng l n c a
dòng sông và th ch y mãnh li t c a dòng n c bi n sông Gianh thành m t tr
l*c thiên nhiên h u ích cho các nhà quân s* mu n t o m t th b phòng v ng
ch c vào cái th$i mà v! khí và các ph ng ti n v n t i còn gi i h n.

2
 Bé yêu! C nV

C a sông Gianh n c ch y xi t, khó b c c u, thuy n bè qua l i khó kh n

nguy hi&m nên dân gian m i ví von:
Bao gi$ n c c n #ng Nai
Sông Gianh b t ch y m i phai l$i nguy n
Tuy c a sông Gianh hi&m tr nh ng ây c!ng l i là n i phong c nh h u tình,
nên th v i ti ng gió th i l ng qua hàng d ng li u vi vu tr.i lên nh ng b n nh c
du d ng tr m hùng v i nh ng cánh bu#m nâu tr v b n c! khi bóng x chi u
tà, v i ti ng sóng d t dào theo con n c th y tri u lên xu ng. Khách l hành
m)i m t sau nh ng ch ng $ng dài trên con $ng thiên lý, n c a sông
Gianh d ng chân ngh l i trong nh ng ngôi quán tranh c a dân xóm Thanh Hà,
phía h u ng n sông Gianh, n m mùi h i v , u ng chén chè t i, ng m nhìn b c
tranh thiên t o, h ng làn gió mát tr c khi ti p t"c cu c hành trình ng c B c
xuôi Nam.
R$i sông Gianh, theo ph ng Nam mà i h n 30 cây s n a, khách l hành
s- g p #ng H i, t nh l/ Qu ng Bình, có ng H i, có c ng Bình Quan, có c
l!y Phú Ninh, có nh ng ti n #n c a L!y Th y, nh ng di tích còn sót l i c a th$i
Tr nh Nguy n phân tranh. Ti p t"c i v h ng Nam, b ng qua sông Nh t L ,
khách l hành s- tìm th y nh ng ki n trúc rêu phong v n là v t tích c a L!y
Th y, còn c g i là Tr $ng thành nh B c L!y Th y, chi n l!y v ng vàng ã
t ng ch n ng r t nhi u k ho ch nam ti n c a quân Chúa Tr nh, c xây t
n m 1629 do sáng ki n chi n l c c a v quân s tài ba và y m u l c c a
nhà Nguy n là ông ào Duy T . Ông v n xu t thân t m t gia ình làm ngh hát
x ng, cái ngh mà xã h i phong ki n ngày x a th $ng khinh b g i là “x ng
ca vô lo i. Th a thi u th$i có lúc ông ph i i n xin t làng này qua làng khác và
r t nhi u l n ph i ch n trâu cho các nhà phú h & i l y bát c m th a. Trong
hoàn c nh kh n cùng ó, l i còn b ch n ng t ng lai b i b c thành giai c p
c t"c, ông v'n quy t tâm sôi kinh n u s m t mình & trau d#i trí c và sau
này tr thành b c hi n tài m u cao chí l n c chúa Nguy n Phúc Nguyên và
các quan xem nh b c th y.
L!y Th y dài ba tr m tr ng, ch y t chân núi u M u phía Tây huy n L
Th y, n c a sông Nh t L thu c ph Qu ng Ninh, ã là chi n l!y ch n ng
c nhi u cu c t n công c a quân ph ng B c. Vì th m i có l$i truy n t"ng:
Khôn ngoan qua c a sông La
Dù ai có cánh khó qua L!y Th y
Ngoài nh ng c nh trí non n c ã c nh c nh nhi u trong s sách ngàn
$i c a dân t c Vi t, Qu ng Bình còn có nhi u phong c nh em t* hào cho dân
chúng a ph ng. Cách t nh l/ #ng H i 17 cây s v phía Tây, có ng Phong
Nha thu c huy n B Tr ch, m t th ng c nh vô cùng k% v . Mu n vào ng ph i
i b(ng thuy n, ph i có u c d'n $ng; trong ng có su i n c xanh màu
ng c bích, có th ch nh! nhô ra nh nh ng bàn tay Ph t, có nh ng ki n trúc
thiên nhiên nh nh ng tòa lâu ài tráng l huy hoàng, l i có nh ng sân kh u do
th Tr$i s p t v i phong c nh trang trí, ào kép múa may th t di m o th n
tiên. Nh ng gi t n c t nh! á r i xu ng su i n(m sâu trong lòng ng t o
thành nh ng i u nh c tr m bu#n m.i khi n c chao ng p vào gh nh á thì

3
 Bé yêu! C nV

có ti ng âm vang nh ti ng chuông chùa. Theo dân chúng a ph ng thì nh ng

ti ng chuông chùa này ch ngân lên êm R(m và êm m#ng M t âm l ch mà thôi.
Tr$i trên vòm ng có nh ng ám mây ng! s c t chóp núi Tr $ng S n t"
l i làm cho c nh v t Phong Nha thêm huy n o, thanh k% khi n khách du quan
t ng mình nh l c n ch n B#ng Lai Tiên C nh. C" Chu M nh Trinh cho r(ng
ng H ng S n Hà ông là Nam Thiên nh t ng, còn h c gi Thái V n
Ki&m (t ng s ng lâu n m và t ng nghiên c u v a lý dân tình t nh Qu ng Bình
và mi n Trung) thì l i cho r(ng Phong Nha là “ nh t k% quan” c a n c Vi t
nam. Theo ông Thái V n Ki&m thì ông Barton, nhà chiêm tinh h c ng $i Anh,
cho bi t ng Phong Nha không kém gì ng Padirac c a Pháp hay Cuevasdel
Drach Mallorque c a t n c quê h ng, mà ch có ng $i Âu Châu th m
vi ng nhi u còn ng $i Vi t nam ch a m y ai lui t i ch vì giao thông tr c tr , vì
chi n tranh c n ng n.
Tôi v n quê làng Th Ng a, ph Qu ng Tr ch, t nh Qu ng Bình, vùng có a
danh là Ba #n, và ã t ng c ghi m vào s sách dân t c vì n i ó ã x y
ra nhi u tr n chi n gi a quân Pháp xâm l ng và quân C n v ng kháng chi n.
Quê tôi n(m trên t ng n sông Linh Giang, t"c g i là sông Gianh, cách phía Nam
èo Ngang 15 cây s , n i mà ngay t cu i $i Hùng V ng cho n th$i n c
nhà b Pháp ô h ã liên ti p là vùng chi n a. Quê tôi v n là vùng n c m n
#ng chua, hàng n m th $ng b tai tr$i ách n c, l i b chi n tranh liên miên x y
ra nên quê tôi nghèo l m. T n à Nguy n Kh c Hi u, nhân m t chuy n Nam du
khi ngang qua ây th y dân chúng a ph ng quá nghèo kh ã ph i t) l$i th
than:
Nhân xem án v i qu n nâu,
Gái trai già tr0 m t màu không hai
V n minh rày ã bán khai
Mà ây còn hãy nh $i Hùng V ng
Quê tôi nghèo n dân chúng b n mùa ch b n qu n nâu áo v i, và ch tr
nh ng ngày T t, L c n c m, còn thì ph i tr n khoai mà n v i m m cà rau
mu ng su t n m. Nh ng hình nh t o hóa có lu t th a tr : ã b t dân chúng ói
nghèo, c*c kh thì bù l i h có cái ti t tháo, thông minh. Quê tôi tuy nghèo
nh ng l i là m t i xã n i ti ng v v n h c, bu i ti n tri u khoa giáp r t ông.
Làng Th Ng a c a tôi là m t trong tám làng c a t nh Qu ng Bình có nhi u
ng $i . t, nhi u ng $i làm quan, và c!ng n i ti ng vì có nhi u v khoa b ng
làm quan n a ch ng r#i c i áo t quan v làng s ng c nh an b n l c o.
Có l- vì làng tôi có nhi u nhà Nho, nhi u b c s phu v n trong n n Tam Giáo
cho nên dân làng tôi không m t ai c i o, m c d u ph tôi vì g n v i các c n
c qu(n s* Pháp nên có nhi u làng theo o Thiên Chúa h n. Và có l- vì th m
nhu n sâu m t t ng Kh ng M nh, mang khí ti t, danh d* k0 s cho nên m t
th$i tuy r t g n nhi u #n lính Tây và b bao vây b i nh ng làng theo o
Thiên Chúa mà vào nh ng n m 1885, 1886 ph n ông dân làng tôi u theo
ngh a quân C n v ng d i quy n lãnh o c a v anh hùng Lê Tr*c. Ông ã
bi n làng tôi thành m t ti n #n tr*c ti p i u v i quân Pháp, che ch cho

4
 Bé yêu! C nV

chi n khu c a Vua Hàm Nghi trong r ng già Thanh L ng, vùng giáp gi i hai t nh
Hà T nh và Qu ng Bình.
N i t c a chúng tôi c!ng ã t ng theo òi nghiên bút, theo $ng khoa
danh nh h#i ký c a cháu tôi là i úy . Th , s quan tùy viên c a T ng th ng
Di m ã trình bày; nh ng vì th$i th lo n ly, ông b) èn sách mà theo vi c ki m
cung và tr thành viên t ng tiên phong cho v lãnh t" C n v ng là c" Lê
Tr*c. N i t chúng tôi b t n công b i lính Pháp, lính o, có giáo s Tortuyaux
t #ng H i ra làm k0 ch $ng nên b th t tr n, gi c Pháp gi t không toàn xác
và ném thây xu ng sông m t tích. Th h c a ông ch y thoát c v báo cho
gia ình. Sau này con cháu h . chúng tôi ph i l p àn c u c , h)i ng $i h#n
phách siêu l c, v t v ng ph ng nào & con cháu xây bia l ng chôn “mình
dâu, u gáo” và l p n th$ cho ng ti n nhân ti t li t.
Theo ph" thân tôi và các tôn tr ng trong làng k& l i thì sau khi N i t b sát
h i, quân C n v ng tan rã, lính o c a các c Tây và dân các làng Thiên
Chúa k c n nh n Sa, Diên Hòa, Diên Phúc, H ng Ph ng... n bao vây
làng tôi, gi t h i hàng tr m ng $i, t phá ình chùa, mi u v!. Nh ng ai ã t ng
i qua làng tôi u th y d c theo b$ sông Gianh hàng m y tr m n m m# vô ch ,
ng n ngang nh gò #ng, ó là nh ng ngôi m c a dân làng ch t vì tham d*
quân i C n v ng hay vì b dân các làng Thiên Chúa sát h i. V n sinh s ng
n i vùng t quê nghèo, sau cu c kháng Pháp, dân làng tôi v n ã nghèo kh l i
càng nghèo kh , gian truân h n.
Vùng t h u ng n sông Gianh là n i quân Pháp ã óng nhi u #n b t khi h
ánh chi m Qu ng Bình cho nên vùng này có trên hai m i làng theo o Thiên
Chúa... Giáo ph n này có c ti&u ch ng vi n làng H ng Ph ng.
Th$i k% ch ng Pháp (1946-1954), trong khi t t c các làng khác theo. ti ng
g i non sông tham gia kháng chi n thì các làng theo Thiên Chúa giáo hai bên
b$ sông Gianh u rào làng, xây chòi canh t* nguy n thành l p nh ng i
Partisans ã ph" l*c cho i quân vi n chinh Pháp, bi n vùng này thành m t dãy
ti n #n cho Pháp an toàn óng #ng H i, h ng v Liên Khu T c a Vi t
minh. Linh m"c Nguy n Ph ng ã t ng là dân v trong i quân Partisans c a
làng H ng Ph ng tr c khi ông vào Hu ti p t"c h c hành. Còn Linh m"c
Cao V n Lu n nguyên là vi n tr ng vi n i h c Hu d i ch Ngô ình
Di m, t Hà n i vào t i vùng này m t th$i gian tr c khi vào Hu xin th hi n
Phan V n Giáo d y h c tr $ng trung h c Kh i nh. Khi quân i Pháp rút b)
dãy ti n #n vùng t h u ng n sông Gianh thì h u h t thanh niên nh ng làng
Công giáo c!ng s hãi rút theo. Ph n ông nh ng thanh niên này gia nh p vào
b i Vi t Binh oàn mi n Trung r#i tr thành quân i qu c gia d i ch
Qu c tr ng B o i. Sau này, ph n ông s binh s ó c tuy&n ch n vào
L oàn Liên Binh Phòng v Ph T ng th ng, h c ông Di m c bi t l u
tâm a ãi h vì h thu c thành ph n trung kiên nh t i v i ông T ng th ng
ng $i Qu ng Bình m o Thiên Chúa này.
S ng gi a th$i ly lo n, mà cha chú, bà con ph n ông b gi c Pháp c m tù
hay sát h i, n c nhà thì m t ch quy n, cha tôi, m t nho s nghèo nàn ch còn
bi t kéo dài cu c $i b t c chí. Tôi ra $i gi a khung c nh t n c ó, trong

5
 Bé yêu! C nV

m t gia c nh thanh b n và gi a m t làng quê bùn l y n c ng. M tôi thì hao

tâm hao l*c, m t n ng hai s ng làm l"ng c*c nh c & nuôi ch#ng và m t àn
con ông o, mình mang tr ng b nh l i thi u ti n thu c thang, nên bà ã t giã
cõi $i khi tôi v a lên b n tu i, b) l i cha con tôi v i th m c nh gà tr ng nuôi
con. Tuy nhiên, qua m y $i, dòng h con cháu u theo òi ít nhi u kinh s ,
cho nên khi tôi lên n m, cha tôi c!ng c cho tôi theo h c ch Hán tr $ng ông Tú
g n nhà. Cho n khi lên chín thì tôi c g i lên tr $ng Ph h c ch Qu c ng
và ch Pháp. Th$i gian theo b c ti&u h c, tôi ã không có nh ng phút êm m
c a tu i h c trò th u, l i càng không có nh ng m ng m h#n nhiên c a tu i
n tr $ng, mà c m.i hè n là ph i i ch n trâu, ngày ngh là ph i ra #ng
mót lúa, ào khoai hay xu ng sông mò tôm b t cá ki m thêm mi ng n cho gia
ình. Sau khi . ti&u h c, tôi nh b) ngang s* h c vì th$i b y gi$ mu n vào
trung h c thì ph i vào Hu ph i t n ti n n, ti n nhà tr , ti n sách v áo qu n,
ti n xe c i v . V i gia c nh b n hàn mà ngay c m.i mi ng n ói, m.i m nh
áo rách êu là k t qu nh c nh(n c a m# hôi và n c m t c a toàn gia ình,
cha tôi bi t l y gì & chu c p cho tôi theo u i h c hành mà t n kém hàng tháng
cung ph i n 6 #ng b c, m t s ti n l n giá tr 6, 7 ch"c ngàn th$i 1970.
May m n thay, khi tôi v a . ti&u h c thì có bà cô h v n bi t tính ham h c
c a tôi bèn t Hu v làng, xin cho tôi vào Hu ti p t"c vi c h c hành. Ch#ng cô
tôi là m t ông l i ã v h u, có m t ngôi nhà v $n r ng v i nhi u cây trái
ch C ng, con cái ã thành gia th t và u i làm vi c cho chính ph các t nh
xa. Cô tôi em tôi v , v a có ý giúp tôi ti p t"c vi c h c hành, v a có ý có thêm
a cháu cho c nh nhà b t ph n qu nh qu-. Tôi theo h c tr $ng Trung H c t
th"c H# c Hàm, ngày ngh v nhà giúp cô d ng tôi nh c), t i cây, quét
t i c a nhà, v $n t c. 1 cái tu i 15, áng l- tôi ã có th& v- c cho mình -
dù vi n vông - nh ng c m cao xa và nh ng hoài bão to l n, nh ng nhìn l i
hoàn c nh gia ình và trong b i c nh c a m t quê h ng rách nát tang th ng,
tôi ch ao c c h c h t 4 n m, l y m nh b(ng Thành chung & xin vào
ng ch th ký tòa S , ng ch tr giáo hay ng ch th a phái Nam tr u nh cm
c a h u h t thanh niên nghèo lúc b y gi$ không i u ki n ti p t"c h c lên tú
tà.i Nh ng có l- v n s dòng h nhà tôi ch a có m v v n h c, nên s p b c
vào n m th 4 thì cô tôi qua $i. D ng tôi, ph n thì tu i già, ph n thì thi u n i
tr , nên cho thuê ngôi nhà & i theo con làm y tá Phan Thi t, và không th&
ti p t"c làm M nh th $ng quân giúp tôi n h c n a, tôi ành ph i dang d vi c
h c hành tr l i gi c m gi n d và t i nghi p c a m t cu c $i th ký cho nhà
tr $ng & tr l i làng x a.
V n #ng H i, tôi vào ty ki&m h c & n p n cho m t ch c giáo viên s
h c thì c c" Ki&m h c Tr n Kinh, thân ph" c a giáo s Tr n V,, thâu nh n
vào làm giáo viên s h c c a m t làng trong ph v i s l ng hàng tháng là 12
#ng do ngân sách hàng t nh ài th .
Tôi d y h c c m t n m, xét th y ngh giáo viên tr $ng làng v i s l ng
quá th p, v a không nuôi thân v a không giúp gì c cho gia ình, nhân có
m y ng $i b n cùng h c tr c kia tr $ng Ph r nhau gia nh p quân i, tôi
bèn nh n l$i theo h . Tôi thích $i quân ng! m t ph n vì l ng b ng cao h n,

6
 Bé yêu! C nV

t ng lai b o m h n, có th& th ng quan ti n ch c và ph n khác, vì là quân

nhân thì s- bi t tác chi n, có c nhi u b n #ng ng!, h p v i s thích hi u
ng c a tôi. H n n a, và ây m i là i u quan tr ng nh t, khi gia nh p quân
i tôi s- v a có ti n nuôi thân l i v a có ti n giúp 2 cha già m.i ngày thêm già
nua b nh ho n.
Th$i Pháp thu c, bên Nam Tri u, có nh ng ng ch lính riêng nh lính L , lính
Gi n, lính H Thành, lính Kh Vàng, còn bên B o H có lính Chính Qui t c là
lính Kh ) lo vi c ch ng ngo i xâm và lính B o An t c là lính Kh Xanh (Garde
Indochinoise) lo vi c tr an trong n c. Th t ra tôi thích i lính Kh ) h n vì
nghe nói i lính y s- c d p xu t ngo i, s- c i Tây, bi t c nh ng
chân tr$i xa l cho th)a chí giang h#, nh ng vì tôi m y u không cân l ng
làm m t ng $i lính chính qui nên tôi ng vào ng ch lính Kh Xanh c B o An
Hà T nh.
Trong nhà binh th$i Pháp thu c, nh ng quân nhân có trình trung h c nh
tôi n u làm vi c v n phòng, kh)i ph i làm t p d ch n ng n . n n m th sáu
tôi i h c l p h s quan t i c L u ng Hu , n i ào t o s quan cho toàn th&
x Trung K%. Sau n m tháng h c t p, thi mãn khóa tôi . u nên c ng $i
Pháp gi l i làm hu n luy n viên cho các l p h s quan ti p theo. N m 1942,
n m d y l p h s quan t i Hu , tôi v a úng 25 tu i.

2 - vào ng u tranh
Trong nh ng n m u tiên c a nh th chi n, có hai bi n ng x y ra
ngoài n c Vi t nam nh ng l i c bi t liên h ch t ch- n v n m nh n c ta
vào lúc ó. Liên h ch t ch- vì hai bi n ng này x y ra trong hai qu c gia và
cho hai dân t c ã t ng xâm chi m và t n n ô h trên lãnh th Vi t nam: Bi n
c th nh t x y ra vào ngày 19 tháng 6 n m 1940 khi gót giày s t c a quân i
c qu c xã gi'm nát v a hè th ô Paris ti n vào chi m i n Elysées và b t u
kh ng ch n c Pháp b(ng m t ch quân qu n s t á, ch m d t uy th và
quy n l*c c a chính ph Pháp không nh ng trên lãnh th Pháp qu c mà còn
làm suy y u th*c l*c và tinh th n c a các b máy chính tr quân s* t i các n c
thu c a.
Bi n c th hai x y ra t i Trung Hoa vào u n m 1940 khi Nh t B n, kh i
u b(ng cu c b L Câu Ki u vào n m 1937, i u ng oàn quân tinh
nhu v i nh ng v! khí hi n i ánh tan các l quân c a Th ng ch T ng Gi i
Th ch tràn xu ng mi n Nam Hoa, chi m hai t nh Qu ng ông và Qu ng Tây và
chu3n b k ho ch t n chi m ông D ng & hoàn thành các m t xích chi n
l c c a k sách a lý chính tr “ i ông Á”.
K t qu h. t ng và nh p nhàng c a hai bi n c ó ã ch n ng tình hình
chính tr t i Vi t nam và 3y b Ch huy quân s* c a Nh t B n n quy t nh
t yêu sách òi chính quy n c a Pháp t i ông D ng ph i ch m d t giao
th ng v i Trung Hoa và giành quy n thi t l p m t l*c l ng ki&m soát vi c
th*c thi quy t nh này t i c ng H i Phòng. Lúc b y gi$ Decoux m i thay
Catroux trong nhi m v" toàn quy n ông D ng và c chính ph Pháp, trong

7
 Bé yêu! C nV

c n ng t nghèo lúng túng c a chính n i tình m'u qu c, y nhi m toàn quy n ch

huy quân s*, chính tr & gi v ng bán o ông D ng.
Ban u Decoux nh t nh ch ng i quy t nh ó c a Nh t B n nên ngày
22.9.1940, ngày quân Nh t t Qu ng ông ph i h p h)a l*c m nh m- c a L"c
quân và oàn quân c gi i th n t c xua quân ánh tan m t s c n c quan
tr ng t i biên gi i và t n chi m L ng S n (V n là b Ch huy trung ng c a
Pháp, ph" trách tuy n phòng ng* Vi t B c) và b t Pháp ph i nh ng b . Quân
Nh t không nh ng ã ngang nhiên óng quân t i nhi u a i&m chi n thu t
sâu trong vùng #ng b(ng mà còn s d"ng $ng h)a xa, các h i c ng, các phi
tr $ng và mua v i giá r0 cao su g o, nhiên li u cùng nhi u s n ph3m a
ph ng c n thi t & cung ng cho nhu c u quân nhu và v n t i c a quân i
vi n chinh Nh t (mà $ng ti p li u xa chính qu c g n m $i ngàn cây s càng
lúc càng khó kh n).
Ng c l i, Nh t B n tôn tr ng t cách và quy n hành cai tr c a Pháp t i
ông D ng c!ng nh t cách và quy n hành c a vua B o i t i Trung K%.
Trong bi n c này, vì nh ng h a h n chính tr và y&m tr v! khí c a Nh t
B n, m t l*c l ng Ph"c qu c quân do Tr n Trung L p ch huy ã giúp quân i
Nh t B n t n công c n c L ng S n và chi m óng thành ph này. au n
thay sau khi ã c Pháp nh ng b , Nh t ph n b i l*c l ng Vi t nam này
và trao l i toàn b n v Ph"c Qu c quân cho ng $i Pháp nh m t i u ki n
trong th)a hi p Nh t Pháp. Chí s Tr n Trung L p hy sinh và h u h t Ph"c qu c
quân Vi t nam k0 b t hình, ng $i b tù chung thân, ch m t s ít li u mình v t
thoát d c qua Trung Hoa.
Song song v i vi c thi t l p nh ng c s quân s* và n m ch t tình hình an
ninh t i ông D ng. Nh t B n v'n khôn ngoan duy trì h th ng hành chính và
h danh c a b máy B o h Pháp & có thì gi$ chu3n b cho cu c u tranh
chính tr t ng l p qu n chúng qua c quan ph n gián Kempeitai, qua t$ báo
Tân Á xu t b n b(ng ti ng Vi t nh(m tuyên truy n ch ng Pháp, cao ch
ngh a “ ông Á c a ng $i Á ông”, hô hào m t n c Vi t nam “ c l p trong
kh i th nh v ng i ông Á”. H t ch c các l p h c Nh t ng nh(m chu3n b
m t l*c l ng cán b hành chính b n x , h tuy&n m m t s thanh niên Vi t
nam vào i Hi n binh và thông ngôn c a h và c bi t h ng m ng m tuyên
truy n cho s* tr v t t y u c a K% ngo i h u C $ng &, lúc b y gi$ ang l u
vong trên t Nh t.
Khi ông Di m t quan vào n m 1933, trong gia ình ông c!ng ã có nhi u
tranh lu n sôi n i, ng $i theo, k0 ch ng quy t nh này. D lu n trong gi i quan
tr $ng t i Hu có xôn xao m t d o r#i bi n c ó c!ng chìm d n vào quên lãng;
ng $i thì khen ông Di m c ng r n ch ng nhà n c B o h mà t quan, ng $i
thì cho r(ng ông Di m ch ng nhau v i Th ng th Ph m Qu%nh b thua nên u t
c mà t ch c. Riêng ngoài qu n chúng, ngay c t i Hu , không m y ai & ý
n chuy n lên voi xu ng chó trong ch n Tri u Trung vì h cho r(ng Nam tri u
ch óng vai bù nhìn c a Pháp, vi c lên hay xu ng, hay i c a các v quan l i
ch+ng qua ch là vi c tranh giành a v , ua chen l i danh ch không nh
h ng gì n chính sách c a Pháp, l i càng không nh h ng n $i s ng

8
 Bé yêu! C nV

qu n chúng hay v n m nh qu c gia. Th t v y, k& t ngày Kinh ô th t th (1885)

làm cho vua Hàm Nghi bôn ào, r#i vua Thành Thái b tru t bi m, và nh t là k&
t khi vua tr0 tu i Duy Tân m u # cách m ng bi th t b i r#i c ba v vua Vi t
nam b Pháp b t i l u ày, thì ng $i dân Hu âm ra bi quan. H nhìn v t ng
lai m t mù v i t t c chán ch $ng và th t v ng. H nhìn rêu ph trên thành
quách, lau m c bên b$ sông, tr ng tàn trên n i i n mà c m th ng cho v n
n c lao lung.
H u nh t t c ng $i dân x Hu u thu c lòng 5 câu th mà sau này tr
thành câu hò r t ph bi n trong nhân gian:
Chi u chi u tr c b n V n Lâu
Ai ng#i, ai câu, ai s u, ai th m,
Ai th ng, ai c m, ai nh , ai trông
Thuy n ai th p thoáng b n sông?
a câu mái 3y ch nh lòng n c non
H m n câu hò & ghi l i m t bi n c au bu#n c a l ch s và #ng th$i
c!ng & ký thác n.i ni m tâm s* c a mình. N.i ni m th ng ti c m t nhà vua
yêu n c mà b gian truân, m t b c trung th n can tr $ng mà b u r i máu
ch y, tâm s* c a m t ng $i dân nhìn t n c suy vong mà ch bi t a câu
mái 3y & ch nh lòng n c non !
H càng tr nên chai l% h n v i nh ng i thay c a th$i cu c k& t khi vua
Kh i nh hành x m t tên Vi t gian vô trách nhi m, ch bi t cúi u vâng d
ng $i Pháp có c h i tiêu xài phung phí công qu,. T ó v sau, ng $i dân
Hu xem nh ng bu i t l àn Nam Giao, nh ng bu i thi t tri u trong in i
v i áo mão xênh xang, ti n hô h u ng c!ng gi ng nh nh ng xu t hát b i trên
sân kh u c a r p hát bà Tu n. H s ng v i hi n t i nh ng lòng thì ch hoài ni m
v quá kh , m t quá kh mà quê h ng còn v ng vóng ngo i nhân ô h , còn
có vua quan là minh quân l ng t ng. Vì v y, vi c ông Di m t quan hay ông
Qu%nh th ng th không làm xúc ng hay gây c sôi n i trong $i s ng vón
r t tr m m c c a h .
***
Mùa xuân n m 1942, khi mà nh ng c n sóng ng m u tranh b t u
chuy&n ng trong nh ng sinh ho t chính tr c a ng $i Vi t thì tôi c thuyên
chuy&n v Hu làm hu n luy n viên cho các l p h s quan. i v i tôi, v Hu
là v kinh ô c a qu c gia, là v v i cung ài di m l c a trung tâm t n c. Vì
thu thi u th$i ch bi t l!y tre làng và #ng ru ng khô, th$i niên thi u thì b n h c
hành, l n lên gia nh p quân i ch bi t k4 lu t thép và hàng rào s t, nên khi
c i v Hu , tôi ã l i d"ng d p này & ngao du kh p các ngõ ngách c a
kinh thành.
Phong cách t Th n Kinh v a u tr m c kính, v a th m ng h u tình r t
phù h p v i tâm h#n v n b o th và n ng lòng hoài c c a tôi. Nh ng ngày ngh
l , tôi th $ng lang thang i b vi ng th m nh ng danh lam th ng c nh c a kinh
ô nh h# T nh Tâm, chùa Thiên M", àn Nam Giao, c a Ng Môn, thôn V D ,
v $n Ng* Viên, c u B ch H , núi Ng* Bình, chùa Di u , làng Kim Long,
tr $ng Qu c T Giám... 1 âu vào lúc nào, tôi c!ng tìm c nh ng rung c m

9
 Bé yêu! C nV

tuy t v$i. T ti ng chuông thu không c a nh ng bu i chi u b ng lãng n ti ng

hò não nùng trong s ng mù c a bu i sáng sông H ng, t cô gái gi t áo m t
n c ven sông n tà áo tím #ng Khánh c a mùa thu tan tr $ng v , t hàng
cau thôn V n ti ng thông reo nh Ng*, t t c u có s c thu hút l lùng và
u & l i trong tâm t ng tôi nh ng hình nh không quên. L n b ng c u Lò
Rèn & i Phú Cam th m ngôi giáo $ng nguy nga ó, tôi i ngang qua nhà
ông Di m và th m c m ph"c v Th ng th u tri u, tuy còn tr0 tu i mà không
màng danh l i, dám c i áo t quan trong giai o n mà nhi u ng $i bán h t gia
tài & mua chút ph3m hàm, ho c dâng v cho gi c & ki m th c Tri huy n.
$i s ng c a tôi t i Trung tâm hu n luy n h s quan càng ngày càng tr nên
c ng th+ng và b*c b i. Nh ng va ch m v i các quân nhân Pháp trong lúc i u
hành công tác gi ng hu n, nh ng hành vi h ng hách k% th c a h i v i quân
nhân Vi t nam, nh ng áp b c và b t công trong $i s ng trong và ngoài doanh
tr i, và nh t là thái khúm núm s hãi n t i nghi p c a m t s #ng ng!
ng $i Vi t nam... nh bi n thành gi t n c cu i cùng làm tràn ly n c c a th$i
th u thôn quê c a tôi, mà gi t chóc, t phá, hãm hi p, tù ày do ng $i Pháp
và tay sai c a h gây ra ch#ng ch t b y lâu nay.
Th r#i vào m t êm m a phùn cu i n m 1942, kho ng 11 gi$ khuya, ông
Tráng Li t n g p tôi và r i g p ông Ngô ình Di m. Chúng tôi i d c theo t
ng n sông H ng h ng v phía Phú Cam và d ng l i tr c ngôi nhà c kính,
t $ng c a gia t c Ngô ình.
c ng $i vào báo, ông Di m ra t n b c c p tr c c a nhà & ón chúng
tôi. ó là l n u tiên tôi g p ông Di m. Ông trông r t tr0 so v i t c v và
nh ng huy n tho i v ông. Dù ã khuya, ông v'n m c áo l ng, kh n óng,
giày h , ra m$i chúng tôi vào phòng khách chính, n i có b bàn gh mây x a
mà chú Ph3m, ng $i ày t trung thành c a ông, ã d n ra ba chén n c chè
xanh & m$i khách.
D i ng n èn m$, trong m t phòng khách c kính, tr c m t nhân v t ã
t ng là Th ng th u tri u, ã t ng c i áo t quan, và bây gi$ ang thay m t
K% ngo i h u C $ng & c m u m t t ch c ch ng Pháp, tôi có c m t ng
nh mình l c vào m t th gi i khác, xa l h+n v i th*c t sôi ng c a tình hình
t n c. Sau khi m$i chúng tôi dùng n c chè xanh, ông Di m b t u h)i v
gia th và sinh ho t c a tôi, c!ng nh h)i v $i s ng và tinh th n c a quân
nhân Vi t nam trong m i t ng quan v i quân nhân Pháp.
Có l- nh$ ã c ông Tráng Li t gi i thi u tr c v hoàn c nh và c v ng
c a tôi c!ng nh có l- nh$ có ng $i anh v c a tôi v n ã là thành viên trong t
ch c nên sau ph n m u ó c a câu chuy n, ông Di m t) ra tin t ng và thân
tình v i tôi h n. Vì v y, ông b t u k& chuy n $i ông nh & trang tr i tâm s*
h n là & khoe khoang nh(m thuy t ph"c: ông nói nhi u v giai o n ông làm tri
huy n r#i tri ph mà công tác chính là cùng v i tr ng #n ng $i Pháp i thanh
sát làng quê, ho c khám phá và lùng b t nh ng t C ng s n th$i 1929-30 khi
phong trào Xô Vi t Ngh T nh b àn áp. Ông c!ng trình bày chuy n ông t b)
quan tr $ng vì ng $i Pháp ã không th*c tâm khai hóa nhân dân Vi t nam.
Cu i cùng, ông i vào tr ng tâm c a bu i nói chuy n là kh i d y lòng yêu n c,

10
 Bé yêu! C nV

nung n u chí c m thù th*c dân Pháp và tay sai nh B o i và ba ông Th ng

th #ng tri u mà ông thù ghét là ông Ph m Qu%nh, Thái V n Toán, và H# c
Kh i. Ông c!ng c p n cu c $i và con $ng ho t ng c a K% ngo i h u
C $ng & và c a c" Phan B i Châu & k t thúc câu chuy n ã quá dài.
Su t bu i g p g2, ông Tráng Li t và tôi nghe nhi u h n nói. Riêng tôi, tuy có
ý ch$ ông trình bày v t ch c ông ph" trách nh ng vì ông không c p n
nên tôi c!ng ch a ti n h)i. êm ã quá khuya, ông Tráng Li t bèn xin phép ra
v . Ông Di m ti n chúng tôi n t n c a h n g p l i tu n sau và d n k, không
nên vào b(ng c a chính & tránh s* theo dõi c a m t thám Pháp mà nên i
b(ng c a bí m t v $n sau g n $ng xe l a, l i vào ch có m t s #ng chí
c ông cho bi t mà thôi.
Trên $ng v , trong cái rét bu t c a x Hu bu i tr ng ông, tôi c m th y
xúc ng l th $ng vì bu i g p g2 ó. Bu i g p g2 mà tôi cho là m t xác tín cá
nhân v t cách c a m t ng viên trong m t phong trào cách m ng, có m t v
lãnh t" thu c gia ình v ng t c ã dám t quan & u tranh cho quê h ng dân
t c. Trong cái tâm tr ng mang mang c a m t ng $i t nay có t ch c & n ng
t*a, có m t lãnh t" & c h ng d'n, có m t lý t ng & u tranh, tôi v- ra
cho mình nh ng c m sáng t i trong cái t i sáng chung c a t ng lai dân
t c.
T ây, h u nh m.i tu n l tôi u n ngôi nhà Phú Cam, v n c xem
nh tr" s trung ng t ch c, & sinh ho t và th o lu n cùng ông Di m và các
#ng chí c a ông. Trong s này có hai ng $i c t cán là ông Hoàng Xuân Minh
làm Tham tá tòa Khâm s Hu và ông Nguy n T n Quê làm th ký cho s m t
thám Trung k%. Hai ng $i này c bi t c ông Di m tr ng v ng và tin t ng,
nh t là ông Nguy n T n Quê, tuy ch m i . Trung h c nh ng là ng $i c
ông Di m xem nh m u s chính.
Sau g n n a n m ho t ng v i ông Di m và các #ng chí tôi i n nh n
xét r(ng sinh ho t và ph ng th c t ch c c a nhóm v m t n i dung l'n c
c u có v0 là m t phong trào chính tr h n là m t ng cách m ng ch t ch-.
Nhóm không có m t h th ng t ch c v i các c c u và ch c n ng rõ ràng,
không có ch thuy t ch o c!ng nh không có m t sách l c u tranh v i các
k ho ch giai o n nh t nh. T i các t nh, và c bi t t i Hu , b t c ai #ng ý
chung chung v i ch tr ng thân Nh t và kính ph"c ông Di m thì u có th& gia
nh p phong trào c a ông.
Nói tóm l i, ngay t lúc ó, tôi ã ánh giá c b n ch t c a t ch c là m t
b n ch t chính tr v n d"ng ch không ph i cách m ng u tranh nh các ng
khác. T ch c ó c k t tinh sau l ng uy tín c a m t lãnh t" và ho t ng
theo s* bi n chuy&n c a tình th .
Dù nh n nh nh v y, tôi v'n quy t nh h p tác v i ông Di m vì lý do tình
c m nhi u h n là vì m t ch n l*a chính tr có ý th c. Công tác c a tôi c ông
Di m giao phó là t ch c m t l*c l ng quân nhân kh xanh trong kh p c binh
thu c x Trung k%, bao g#m t Thanh Hóa vào n Phan Thi t và các t nh Cao
Nguyên. Vê quân nhân kh ) thì do Thi u úy Phan T L ng ang ph"c v" trong
Mang Cá Hu ph i h p v i ông i kh ) Nguy n Vinh (mà sau này, khi ông

11
 Bé yêu! C nV

Di m m i ch p chánh, là ti&u oàn tr ng Ti&u oàn danh d*, ti n thân c a

Liên Binh Phòng v T ng th ng ph ) ph" trách vi c liên l c và thông tin các c
s quân s* óng t i Hu và Phú Bài.
c bi t ông Di m giao cho tôi th o m t k ho ch ho t ng chi ti t & ph i
h p v i quân i Nh t B n khi nào Nh t làm cu c o chính t n công quân
Pháp, và m t d* án dài h n khác v vi c tái t ch c quân i B o An cho qu c
gia sau khi Hoàng thân C $ng & l y l i chính quy n trong tay ng $i Pháp. Hai
d* án này, nh$ s* h i ý c a hai ông Hoàng Xuân Minh và Nguy n T n Quê, và
nh t là nh$ c s d"ng nh ng tài li u qu c phòng c a Pháp t i Trung tâm
hu n luy n, ã c tôi hoàn t t úng k% h n và trình cho ông Di m nghiên c u.
hai tu n sau ông cho bi t là ã c k, và #ng ý hoàn toàn.
Nh$ uy tín và v th hu n luy n viên c a các khóa h s quan, tôi thi t l p
c liên l c và t ch c m t h th ng các t g#m t 5 n 7 ng $i trong su t 20
c binh c a mi n Trung. Nh ng h c trò, nh ng.b n bè c a tôi c t ch c vào
phong trào C $ng & do ông Di m lãnh o, nhi u ng $i c các ông Võ Nh
Nguy n, Tr n V n H ng hay Phùng Ng c Trung hi n h i ngo i bi t rõ.
Ngoài ra, l i d"ng 15 ngày ngh phép th $ng niên c a tôi, ông Di m còn giao
cho tôi công tác i kh p các t nh Trung k% & liên l c v i các #ng chí có uy tín
và th*c l*c khác. Tôi ã t ng i Thanh Hóa liên l c v i c" Nguy n Trác (là thân
ph" c a k, s Nguy n Luân và c!ng là nh c ph" c a lu t s Nghiêm Xuân H#ng
m t nhân s có tinh th n cách m ng ã t ch c tri huy n & ho t ng) i Hà
T nh liên l c v i ông Tr n V n Lý ang làm Tu n v! t i ây, n Qui Nh n g p
bác s Lê Kh c Quy n, n Phan Thi t g p ông Tr n Tiêu, m t ng $i #ng
h ng ang gi ch c Kinh l ch v.v...
Nh$ nh ng chuy n i này và kinh qua nh ng l n ti p xúc v i các v àn anh,
tôi c h c h)i nhi u thêm v ý th c chính tr và kh n ng phân tích tình hình.
C!ng nh$ nh ng chuy n i này, tôi c bi t không nh ng ng $i trong gi i
quan l i ng h ông Di m, c bi t là c" án sát Phan Thúc Ngô Qu ng Bình,
mà còn có m t s trí th c tân h c, tuy không trong phong trào, nh ng c!ng có
c m tình v i ông Di m nh bác s 5ng Vi Phan Thi t hay k, s ng Phúc
Thông Nha Trang.
Ngoài hai công tác chính này, riêng t i Th a Thiên, tôi c!ng ã 3y m nh
công tác kinh tài cho t ch c b(ng cách tuyên truy n và v n ng m t s các
th ng gia giàu có tình nguy n óng góp cho ông Di m. Có ng $i óng góp 4
#ng b c ông D ng m.i tháng, riêng có m t v l ng y (là thân ph" c a trung
tá Nguy n M , hi n M,) tình nguy n óng góp n 6 #ng (m t #ng b c
ông D ng, vào th$i ó, có giá tr r t l n).
Trong su t th$i gian này, không bao gi$ tôi th y ông Di m r$i kh)i Hu . Và
ngay t i Hu c!ng không bao gi$ th y ông xu t hi n ho t ng trong gi i chính
tr công khai ho c bí m t. Hàng ngày ông i l nhà th$ và bu i chi u th $ng m c
áo l ng en i lang thang m t mình d c b$ sông Phú Cam & hóng mát. C!ng
trong su t th$i gian này (cho n n m 1948), dù th $ng n nhà ông Di m tôi
c!ng không th& th y m t ông Ngô ình C3n. Tôi g p ông Nhu hai l n: m t l n
vào n m 1943 trong d p tang l c a c" Thân Th n Tôn Th t Hân (khi tôi d'n m t

12
 Bé yêu! C nV

trung i lính i dàn chào lúc làm l ng quan), và l n th hai g p c hai v

ch#ng t i phòng V n kh và tòa Khâm s Hu khi tôi n th m ông Tráng Li t.
Ông Tráng Li t cho bi t c hai hay ba ngày bà Nhu l i n v n phòng ch#ng &
g p g2 và nói chuy n. Bà Nhu n b(ng xe kéo g ng vàng do m t ng $i ày t
thân tín và l*c l 2ng kéo. Xe kéo c a bà Nhu là m t trong nh ng chi c xe sang
nh t c ô mà các c u u và cô chiêu trong tri u ình nhà Nguy n th $ng
dùng & di chuy&n trong thành ph .
V tr $ng h p ông Nhu, ông Di m th $ng d n dò chúng tôi: “Chú y theo
Tây, ham n sung m c s ng, không thi t gì n chính tr hay cách m ng âu,
các ông ch nên g p g2 hay thân thi t v i chú y làm gì”. Lúc u chúng tôi th t
s* ng c nhiên vì l$i d n dò l lùng y, t* h)i t i sao anh thì mu n làm cách
m ng mà em thì l i h hóa nh v y; nh ng t t chúng tôi m i hi&u r(ng l$i d n
dò ó là m t trong nh ng bi n pháp an ninh xu t phát t tình c m gia ình mà
ông Di m ch mu n m t mình ch u trách nhi m và h u qu v ho t ng thân
Nh t và ch ng Pháp c a ông ch không mu n làm liên l"y c gia ình. H n n a,
ông Nhu m i Pháp v , và c!ng v a l p gia ình v i m t ng $i v còn son tr0
(bà Nhu sinh n m 1924) c a Hà thành hoa l ông ta c n có th$i gian & c ng c
a v c a m t công ch c B o h cao c p và c ng c $i s ng gia ình mà
ng $i v v n quá t* do tân th$i, t* th y b tù túng mà l i còn ph i ganh ua gi a
m t kinh k% có nhi u m nh ph" quí phái.
Cu i n m 1943, nh ng h qu chính tr và kinh t c a nh th chi n th t
s* nh h ng n sinh ho t và $i s ng hàng ngày c a nh ng ng $i nh tôi.
Giá sinh ho t leo thang vùn v"t, #ng b c ông D ng b m t gi th m h i, g o
t 25 xu lên n m t #ng m t ký khi n l ng hàng tháng 40 #ng c a m t
quân nhân trung c p nh tôi qu th t không u cho ti&u gia ình c a tôi s ng .
Vì v y, và c!ng vì không mu n v ng b n thê nhi trong sinh ho t u tranh c a
mình, tôi ph i bùi ngùi quy t nh cho v tôi và hai a con trai nh) v quê s ng
v i bên ngo i. V quê, tuy $i s ng thanh m thi u th n h n, tuy có ph i t n
t o c*c kh m t n ng hai s ng nh ng ít ra v con tôi còn có m t m nh v $n
& tr#ng rau c), m t h# n c có tôm cá, m t r ng tràm có c i n a và nh t là có
bà con thân thu c & có th& p i s ng qua ngày. Bu i bi t ly, nhìn chi c xe
ò c! k, ch p ch ng a v con v c qu n thân th ng, ng $i cán b 26 tu i
$i nh tôi không kh)i có m t chút xao xuy n xót xa. c bi t quy t nh ó
c a tôi, ông Di m hân hoan l m và khen tôi làm cách m ng thì ph i bi t hy sinh
cá nhân, ph i bi t thoát ly gia ình & có nhi u thì gi$ và n ng l*c c ng hi n cho
i cu c.
i cu c ó, hay nói úng ra là nh ng v n ng chính tr c a nhóm ông Di m
trong khuôn kh cu c tranh ch p nh h ng gi a Nh t và Pháp t i Vi t nam,
v'n ti p t"c th ng tr m theo nh p th ng hay b i c a phía ng $i Nh t. Quân
i Nh t B n, chi n th ng oanh li t trong nh ng n m u c a th chi n, t cu i
n m 1943 tr i, ã tr v th phòng ng* th" ng. Và t i các m t tr n l n n
, Mi n i n, Nam D ng... quân Nh t h ng ch u nh ng th t b i quân s*
n ng n n n.i ph i rút lui ra kh)i nh ng qu c gia b chi m óng... un m
1944, chuy n ph i n ã n, m t thám Pháp và Th ng th Ph m Qu%nh t

13
 Bé yêu! C nV

ch c vây b t ông Di m và n u không nh$ Hi n binh Nh t, v i kh n ng tình báo

c a s gián i p Kempeitai, k p th$i can thi p & c u thoát trong $ng t k-
tóc thì có l- sinh m ng và chính t ch c c a ông Di m c!ng không còn.
Nguyên t ch c có m t #ng chí tên là Khang làm th ký s b u i n Hu ,
êm ó tr*c phòng i n tín n khuya mà v'n còn th y viên tr ng s b u
i n ng $i Pháp l i ích thân th o và ánh i n tín, ông bèn tìm cách lén c
c m t s công i n mà trong ó có công i n mang n i dung v vi c b t ông
Di m. Ông li n báo cho m t anh em có liên h n bên tình báo c a Nh t bi t tin
này (c!ng có th& có nhi u $ng dây khác n a mà tôi không c bi t).
Kho ng g n 11 gi$ êm thì ba ng $i Hi n binh Nh t B n n nhà ông Di m
Phú Cam và n a gi$ sau thì h ra v tr c c p m t xoi mói c a nhân viên
m t thám Pháp ang canh ch ng nhà ông Di m. Mãi n quá n a êm, các
nhân viên m t thám Pháp m i b trí xông vào nhà b t ông Di m nh ng h ch
g p c c" thân m'u c a ông ng $i y t tên là Ph3m và m t ng $i Hi n
binh Nh t B n... Thì ra ông Di m, v n ng $i th p lùn, nên ã gi trang m c
quân ph"c Hi n binh tr n theo cùng v i hai ng $i Hi n binh Nh t kia i ra t lâu,
làm m t công viên chánh s m t thám ông D ng là Louis Arnoux t Hà n i
vào ích thân i u khi&n công tác vây b t nhân v t thân Nh t B n quan tr ng
nh t t i Trung k%. Nhóm m t thám Pháp d a d'm bà c" Thân m'u ông Di m, tra
t n anh Ph3m m t h#i r#i h m h*c ra v .
Hi n binh Nh t a ông Di m v t m trú t i tòa Lãnh s* Nh t c a ông Ishida
vài ti ng #ng h# r#i ch ông n th+ng tr" s Hi n binh t i tr $ng H# c Hàm
c! & c an toàn h n và & tránh nh ng va ch m ngo i giao có th& có v i
ng $i Pháp. C" Thái V n Châu (nguyên phó ch t ch Phòng Th ng mãi Sài
gòn và hi n t n n t i Pháp), lúc b y gi$ là m t th ng gia có khuynh h ng
thân Nh t và ang c u th u cung c p th*c ph3m cho quân i Nh t bi t
tin nên v i vàng vào th m và mang m t ít òn ch Hu cho ông Di m dùng
chung v i kh3u ph n m b c t i s Hi n binh Nh t. Theo l$i c" thì ông Di m có
v0 suy t và n.i lo âu l tr(n ra m t.
c vài ngày, ng $i Nh t bèn h t ng ông Di m b(ng ô tô nhà binh vào à
N6ng và t ó ch ông b(ng phi c quân s* vào Sài gòn. Ban u h & ông
t m trú t i tr" s trung ng c a Hi n binh Nh t, sau ó h di chuy&n ông n
v n phòng chính c a i Nam công ty, v n là b m t ng"y trang c a b ch huy
trung ng c a ông Matsuisita, trùm gián i p c a Nh t t i ông D ng. Th$i
ông Di m làm T ng th ng, ông Matsuisita tr l i mi n Nam Vi t nam làm n
buôn bán và ã giúp ông Di m r t c l*c trong quan h ngo i th ng c a
VNCH và Nh t B n. Sau ngày ch ông Di m b toàn dân l t , ông Matsuisia
b H i #ng t ng l nh làm khó d trong v n tài s n và các th ng v" c a
ông t i Sài gòn, nh ng vì ngh a tình x a gi a ông Di m và ông ta, tôi ã tìm
cách can thi p và giúp 2.
Sau ngày ông Di m b b t h"t và c Nh t che ch mang i m t vào Sài
gòn, viên chánh s m t thám Trung k% Perroche, v n c"t m t tay và n i ti ng tàn
ác, b t u nghi ng$ có nhân viên chìm c a ông Di m trong s m t thám Hu ,
bèn yêu c u v i trung ng cho bi t phái ông Lombert, viên chánh s m t thám

14
 Bé yêu! C nV

Vinh v n thông th o v tình hình ng phái và nhân s* Vi t nam, vào Hu và

thành l p m t U4 ban c nhi m ph" trách i u tra “v" án Ngô ình Di m”. Ông
Hoàng #ng Ti u, (hi n ng" t i Portland, ti&u bang Washington) lúc b y gi$ còn
ang có c m tình v i cá nhân ông Di m và ang làm phán s* t i s m t thám
Hu , tuy có thông báo s* ki n này cho m t s ng $i trong t ch c ông Di m
bi t, nh ng c!ng không tránh kh)i tình tr ng m t s chi n h u l n l t b sa l i
m t thám Pháp.
Tr c h t là c" án sát Phan Thúc Ngô b l t ch c và b t gi i vào giam Hu ,
r#i n ông Tu n V! Hà T nh Tr n V n Lý suýt b b t nh ng nh$ có bà v là bà
con g n v i Nam Ph ng Hoàng h u nên ch b h t ng công tác, thuyên
chuy&n vào Phú Yên và v nh vi n không c ngh th ng th ng. Ông Võ
Nh Nguyên và ông L ng Duy V, (sau này làm t nh tr ng Phú Yên và V nh
Bình d i th$i ông Di m) hai #ng chí thân thi t nh t v i tôi lúc b y gi$, c!ng b
b t ày lên Dakto. Ngoài ra, m t s các #ng chí khác t i Hu và các t nh Trung
k%, ng $i thì vào vòng lao lý, ng $i thì b truy lùng.
V phía quân nhân bên kh ) ch có m y ng $i i cao c p b b t gi , còn
bên kh xanh, t Thanh Hóa vào n Phan Thi t, b m t thám Pháp b t gi r t
nhi u. Có ng $i b tra t n n gãy c hai hàm r ng và x ng quai hàm nh anh
i L c Phú Bài, có ng $i b ánh què chân nh anh iX Qu ng Tr . a
s các h s quan kh xanh b b t và giam t i các nhà lao Bái Th ng Thanh
Hóa, nhà lao Lao B o Qu ng Tr ho c t i các nhà lao khác Cao Nguyên
Trung ph n.
Riêng ph n tôi, vì là ng $i lãnh o toàn b nhóm quân nhân Kh xanh nên
b b t giam và tra t n tàn b o s m t thám Hu và t ng giam lao Th a Ph
g n hai tháng tr c khi b ày lên Di Linh & bi t giam trong m t nhà lao do lính
Th ng canh gi .

u n m 1945, quân i Nh t B n b ph n công và b d#n vào th tuy t v ng

t i m t tr n Trung Hoa c!ng nh trên các tuy n phòng v ông Nam Á. Trong
khi ó, trên chi n tr $ng Âu Châu, sau cu c b ngày 6 tháng 6 n m 1944 t i
b$ bi&n Normandie c a quân l*c #ng minh, t ng Degaulle d'n toàn b chính
ph lâm th$i t Algiers tr v Pháp n m chính quy n vào tháng 8 cùng n m ó.
Trên m t tr n Thái Bình D ng, t ng Mac Arthur ã chi m xong
Phillippines và ang tung quân chi m các qu n o phòng v chi n l c c a x
Phù Tang, y&m tr cho m t k ho ch tái chi m ông D ng c a liên quân Anh
Pháp. Tr c nguy c có th& b n i công ngo i kích ó, quân i Nh t B n t i
Vi t nam bèn o chính chính quy n Pháp vào êm 9 tháng 3 n m 1945 b t
toàn quy n Decoux và thi t l p nhi u tr i t p trung & giam gi công ch c và
quân nhân Pháp t i nhi u a i&m trên toàn lãnh th ông D ng. T i B c K%,
m ts n v Pháp ch ng l i cu c o chính này u b àn áp, k0 thì b b t, k0
thì tr n qua Tàu.
Th là sau g n 100 n m ô h Vi t nam, ti n hành m t chính sách th*c dân
tàn ác & khai thác t i a tài nguyên và nhân l*c c a n c ta, ti n hành m t
chính sách cai tr d*a trên b o l*c và phân hóa, ch c n m t êm và m t êm

15
 Bé yêu! C nV

thôi, toàn th& b máy th ng tr c a Pháp hoàn toàn b s"p . Huy n tho i v
“nhi m v" khai hóa” y nhân o c a các c quan toàn quy n và các v c o
theo lá c$ Tam tài r i r! xu ng t. Sau th t b i chính tr nói trên, ông Ngô ình
Di m bu#n r u chán n n vô cùng, nh t là khi chính ph Tr n Tr ng Kim ra $i,
h u nh ông không còn ngh l*c & ti p t"c cu c u tranh n a. Mang tâm tr ng
c a ng $i th t th , ông lui v s ng cô n không ti p xúc v i ai n a t i nhà
ng $i em là ông Ngô ình Luy n Ch l n, ho c th nh tho ng xu ng th m
ng $i anh là giám m"c Ngô ình Th"c V nh Long. Gia ình và tình anh em
luôn luôn là pháo ài kiên c làm n i n ng d*a cho ông trong ho n n n c!ng
nh trong c th ng.
Trong lúc ó thì t i Hu , vì v n liên l c cách tr , thông tin ch m ch p,
ng $i anh t ng là ông Ngô ình Khôi v'n không n m v ng tình hình & th y
r(ng “lá bài Ngô ình Di m và gi i pháp C $ng &” ã hoàn toàn b Nh t B n
xóa b), v'n ti p t"c ho t ng chu3n b cho ngày v c a ông C $ng & và n i
các c a ông Di m. S #ng chí c a ông Di m, mà m t s l n ã c phóng
thích kh)i nhà giam Pháp nh$ cu c o chính c a Nh t, v'n ti p t"c sinh ho t
t i nhà ông Khôi & i ch$ ông Di m.
Vê ph n tôi, sau khi cùng v i các nhà chính tr khác tr i tù Di Linh c
quân i Nh t phóng thích, tôi bèn tr v quê c! th m gia ình, làng xóm n a
tháng r#i tr l i Hu cùng sinh ho t v i các #ng chí c! d i s* i u hành c a
ông Ngô ình Khôi. T dinh c a ông Khôi t a l c t i t ng n sông Phú Cam, là
m t dinh th* to l n, huy hoàng và l ng l'y nh lâu ài c a các v h u t c châu
Âu. M.i khi h p, ông Khôi th $ng cho tr i sáu t m phi u c p i u gi a phòng
khách r ng l n & m i ng $i cùng ng#i tròn quanh ông ch+ng khác gì m t sòng
sóc a l n t i các nhà phú h thôn quê. Trong các bu i h p, ông Khôi th $ng
nói nhi u, nói l u loát và luôn luôn m m d0o khi có mâu thu'n v lý lu n. Tuy
tính tình c a ông vui v0 và hòa #ng, nh ng ông v'n c ti ng là ng $i nhi u
th o n nh t trong tám anh ch em Ngô ình.
Vào kho ng m t tu n l sau khi n i các c a c" Tr n Tr ng Kim ra $i, ông
Nguy n T n Quê và tôi c ông Khôi c vào Sài gòn & g p ông Di m và & t
ch c cu c ón ti p K% ngo i h u mà ông Khôi t ng s- tr v Vi t nam. Ông
Khôi còn trao cho chúng tôi m t chi c kh n óng và m t chi c áo g m màu tím
& ông Di m m c trong d p nghênh ón nhà cách m ng ã t ng bôn ba n i h i
ngo i h n b n m i n m tr$i. Chúng tôi n c nhà ông Luy n s 2 $ng
Armand Rousseau t i Ngã Sáu Ch l n, n i ông Di m ang c trú sau m t cu c
hành trình h t s c gian lao, nguy hi&m, vì trên su t ch ng $ng m t ngàn cây
s ó, nh t là o n mi n Trung, phi c #ng Minh liên ti p oanh t c ngày êm
làm gián o n $ng sá và làm các toa xe l a ng n ngang nhi u n i.
G p l i ông Di m sau h n m t n m tr$i mà t ng nh m t kho ng th$i gian
xa cách lâu l m. Nh ng th t b i chính tr và s* tan tác c a t ch c vì quá nhi u
nhân s* c t cán b tù ày ã làm cho chúng tôi sung s ng bàng hoàng trong
bu i h i ng này. Sau khi trình bày y chi ti t các tin t c liên quan n t
ch c t i mi n Trung, và sau khi tr l$i cho ông Di m bi t tình hình chính tr Hu ,
ông Nguy n T n Quê còn cho bi t là d c $ng, trong m t ph n phi c M, ném

16
 Bé yêu! C nV

bom suýt n a c hai chúng tôi tan xác, hành lý c a chúng tôi, trong ó có kh n
óng và t m áo g m c a ông Khôi g i vào, ã b th t l c. Ông Di m không t) v0
trách móc gì, ch c $i bu#n chua chát mà thôi.
C!ng t i ngôi nhà này, l n u tiên chúng tôi g p ông Ngô ình Luy n, linh
m"c Lê S ng Hu , và ông Võ V n H i. Ông Luy n còn r t tr0, ít tham gia
nh ng cu c th o lu n chính tr , còn Võ V n H i ch là m t thanh niên m i l n,
giúp ông Di m các công vi c gi y t$ v a nh m t th ký, v a nh m t tùy phái .
Ban ngày, ông Quê và tôi v khách s n & ông Di m ti p khách ho c ngh ng i,
ch vào bu i chi u, chúng tôi m i tr l i ngôi nhà Armand Rousseau & dùng
c m t i v i anh em ông Di m và linh m"c Hu r#i ti p t"c th o lu n. Dù bi t
chúng tôi trông ch$, tuy t nhiên ông Di m v'n không c p n hoàn c nh c a
K% Ngo i Hâu C $ng & và nh ng d* tính t ng lai.
1 Ch l n vào kho ng g n m t tu n l ông Di m cho chúng tôi ngày mai s-
kh i hành i à L t. Sáng hôm sau, khi Sài gòn b t u tr mình th c d y v i
nh ng sinh ho t r n r p thì b n ng $i chúng tôi là ông Di m, linh m"c Hu , ông
Quê và tôi lên $ng. Lúc xe ng ng l i t i Blao & n tr a, ông Di m m i trình
bày vi c ng $i Nh t ã ph n b i không cho K% ngo i h u C $ng & v n c và
c t t m i liên l c chính tr v i chính ông, r#i ông t) ý bu#n phi n vua B o i
ã m$i “tên # nho Tr n Tr ng Kim” làm Th t ng. Lúc b y gi$ ông Quê và tôi
m i th*c s* hi&u rõ tình hình và tr ng hu ng bi át cua ông Di m và c a t ch c
chúng tôi. Sách l c n m chính quy n b(ng con $ng thân Nh t c a ông Di m
ã i vào b t c và hoàn toàn th t b i, h qu chính tr c a nó không nh ng là
m t i nh ng u th phát tri&n mà quan tr ng h n c , còn là s* tê li t c a t
ch c.
Xe n à L t vào bu i chi u, s ng núi m$ m$ ph xu ng thành ph v a
lên èn và không khí l nh lùng vào d p u thu càng làm cho n.i bu#n c a chúng
tôi thêm sâu m. Sau khi ch y xuyên qua trung tâm thành ph và v t m y
ng n #i, xe n th+ng dinh T ng c c a ông Tr n V n Lý. Dinh T ng c v n
là tòa c lý c! c a Pháp, ki n trúc theo l i Tây ph ng, t a l c trên ng n #i
cao, nhìn kh p thành ph à L t. #ng Lý ân c n ón chúng tôi vào phòng khách
và cho ng $i d n trà th m dùng cho m b"ng. Bi t r(ng chúng tôi m t m)i sau
cu c hành trình nên ông cho ng $i thu x p phòng & chúng tôi i ng s m.
êm u trên thành ph Cao Nguyên này mà càng v khuya tr ng càng m$,
s ng càng l nh, tr$i t thì bàng b c m huy n nh tâm s* mông lung c a
nh ng ng $i v a th t b i sau cu c u tranh. Thành ph à L t chìm xu ng
sau nh ng r ng thông im lìm nh chia s0 n.i th t v ng c a chúng tôi. Tr c khi
ng , ông Nguy n T n Quê còn tâm s* v i tôi r(ng m t khi B o i ã ti p t"c
c m chính quy n & c ng c th l*c thì t ch c khó th& thay i c tình hình,
hu ng gì ông Di m, ng $i lãnh o c a t ch c l i không ph i là m t lo i nhân
v t “anh hùng t o th$i th ”. Tôi còn nh mãi m y l$i phê phán cu i cùng c a ông
nh m t ti ng than não nùng trong êm v ng: “Chúng ta ã v ph i cái bè n a
m"c rã trôi xuôi theo con n c l '. Nh n nh và tâm s* c a ông Quê nh v y,
ch+ng trách gì 10 n m sau, ông ã b anh em Di m th+ng tay h sát khi h có
quy n l*c trong tay. n n m 1948, 1949 Nguy n T n Quê còn nh c l i nh ng

17
 Bé yêu! C nV

nh n xét trên cho nhi u b n bè. Trong s b n bè ó có c ông Võ Nh Nguy n...

M y hôm sau, linh m"c Hu l y xe ò i Phan Rang & t ó tr l i Sài gòn, ông
Nguy n T n Quê áp xe l a v Hu mang theo m t lá th riêng c a ông Di m
g i v cho ông Ngô ình Khôi, còn ông Di m và tói thì v'n l i à L t.
Ông Di m l i à L t cho n u tháng 8 thì quy t nh tr l i Sài gòn.
Bu i chia tay gi a ông và tôi th t bu#n, m.i ng $i m t tâm s*, mà tâm s* nào
c!ng liên h n c n sóng gió v a qua c a t ch c và c!ng u ph n ánh cái
t ng lai vô nh c a nh ng ngày s p t i.

3 - Th ng tr m trong cu c chi n Vi t - Pháp

Ngày 15.8.1945, Nh t B n tuyên b u hàng sau khi h ng ch u hai qu bom
nguyên t tiêu h y hoàn toàn hai thành ph Hiroshima và Nagasaki. Ngày
23.8.1945 vua B o i thoái v , H# Chí Minh thành l p chính ph lâm th$i t i Hà
n i vào ngày 19.8.1945, m$i công d'n V nh Th"y làm c v n T i cao & ngày
2.9.1945, tuyên b Vi t nam c l p. Quân i Anh d i quy n c a t ng
Douglas Graeey, b lên Sài gòn ngày 13.9.1945 & gi i gi i quân i Nh t và
sau ó trao quy n l i cho quân i Pháp. u tu n l th nhì c a tháng Chín,
Vi t minh c p chính quy n t i à L t b(ng m t cu c bi&u tình r m r , vây dinh
T ng c b t ông Tr n V n Lý gi i v Hu , còn tôi thì h gi l i t i a ph ng
& i u tra b túc. V a thoát kh)i ng"c Pháp c m y tháng tôi l i b c vào
c a ng"c Vi t minh.
Trong các l n th3m v n, tôi quy t nh khai h t s* th t vì ngh r(ng “vàng th t
s gì l a )”, tôi là ng $i th t tâm yêu n c, n u làm vi c trong h th ng quân
i c a Pháp thì ch+ng qua c!ng là vì th$i th b t bu c, n u có trong h th ng
hành chính c a Nh t thì ch+ng qua c!ng là vì hoàn c nh, mi n r(ng tâm và chí
c a mình không thân Tây v ng Nh t. Duy có vi c tham gia phong trào ch ng
Pháp thì tôi c g ng gi u t ch c c a mình càng nhi u càng t t, nh t là danh
tánh các #ng chí.
Lúc b y gi$, tôi ch a bi t M t tr n Vi t minh do c ng s n ch o và i u
ng mà ch bi t h nh m t t ch c cách m ng l n, c p chính quy n & ánh
ch phong ki n, ch ng th*c dân Pháp và phát xít Nh t cho c l p, t* do,
h nh phúc c a toàn dân Vi t nam. Cho nên m t m t nào ó, tuy b giam c m
và tù ng"c, tôi v'n yên tâm và còn có ý trông ch$ ngày c h phóng thích &
tr v Hu . Qu nhiên, ch h n m t tu n l sau, tôi c m$i lên m t v n phòng
trông àng hoàng h n phòng l y cung th $ng l và cho bi t vì h# s cá nhân
c a tôi s ch s-, t thân ph" m'u u thu c giai c p nho s vô s n, và h# s binh
sách c a tôi b phê là có ho t ng ch ng Pháp nên tôi c th ra v i l$i “yêu
c u” à L t h p tác v i chính quy n a ph ng.
Tin t c t Sài gòn a v cho bi t tình hình r t sôi ng vì quân Pháp, sau
khi c quân i Anh trao l i quy n qu n tr , ã c p t c thi t l p các n v tác
chi n & tái l p tr t t* t i Sài gòn và m r ng vùng nh h ng ra toàn b Nam
K%. Chính quy n Vi t minh t i à L t v i t ch c kh3n c p hai ti&u oàn V

18
 Bé yêu! C nV

Qu c Quân. M t ti&u oàn c giao cho Nguy n L ng, ng $i Qu ng Ngãi,

nguyên là th ký tòa S à L t nh ng có l- ã tham gia Vi t minh t tr c, ch
huy, và ti&u oàn th hai c giao cho tôi i u khi&n. Trong ti&u oàn th nh t
này còn có Tôn Th t ính làm y viên chính tr trung i và Ph m ng T i (ông
T i sau là B Ngo i giao th$i nh t c ng hòa hi n s ng Monterey, Hoa
k%).
Vì quân Pháp ang âm m u ti n v mi n Trung và ánh chi m các t nh Cao
Nguyên Trung ph n nên Võ Nguyên Giáp, lúc b y gi$ là B Tr ng N i v" trong
chính ph H# Chí Minh v i c m u m t phái oàn quân chính lên à L t &
tham quan tình hình và cho nh ng ch th c n thi t. Chúng tôi c l nh dàn
quân chung quanh tr" s U4 ban hành chính T nh và gia nh p phái oàn ón
ti p Võ Nguyên Giáp. Khi Giáp n, trong phái oàn tùy tùng, tôi th y có c thi u
úy Phan T L ng (v n là T ng ch huy B o an Trung k% và là m t #ng chí trong
t ch c ông Di m) b y gi$ là i di n cho U4 Ban quân s* Trung B c a Vi t
minh t i Hu . Th y L ng, tôi bàng hoàng, nh ng c!ng g i tên và gi n m tay lên
cao & chào nh ng L ng ch m m c $i kín áo r#i tr l$i & tôi nghe: “Vi c c!
b) h t, ng nh c l i n a”.
S* ki n Võ Nguyên Giáp ph i n th sát à L t và vùng Tây Nguyên ã nói
lên tính cách nghiêm tr ng c a tình hình mi n Nam và Cao Nguyên lúc b y gi$.
Sau cu c th sát c a Võ Nguyên Giáp, tôi c ch th c a U4 ban hành chính
Kháng Chi n à L t em ti&u oàn b trí t ngo i ô thành ph n Ran ( n
D ng), có m t trung i t ông T B Cam t Hu vào t ng c $ng (ông T B
Cam sau này là i tá không quân VNCH, hi n ti&u bang Washington). Ti&u
oàn g#m 500 binh s nh ng v! khí u là lo i v! khí c! c a Pháp và Nh t &
l i, h)a l*c chính c a ti&u oàn là ba kh3u liên thanh ki&u FM 1924 - 1929. Ch
l*c c a ti&u oàn g#m m t s lính Kh xanh c! có kinh nghi m tác chi n nh ng
ph n l n còn l i toàn là thanh niên m i gia nh p, ch a c hu n luy n gì. Tình
tr ng ti&u oàn nh th mà tôi ph i ng u v i cu c t n công c a liên quân
Anh - Pháp - Nh t, c y&m tr b i m t chi i thi t giáp.
Sau khi th o lu n v i chính tr viên c a ti&u oàn, tôi quy t nh tránh "ng
tr*c di n v i k0 thù, ch tìm cách c m chân hay gi m thi&u s c ti n c a ch
& b o toàn n v và & ch$ b ch huy à L t có thì gi$ tri t thoái. áp d"ng k,
thu t hoán v các i i, tôi cho 3 t liên thanh di chuy&n t cao i&m này n
cao i&m khác c a vùng #i núi n D ng, bám theo à ti n c a k0 thù mà
ph"c kích t n công. D nhiên h)a l*c y u kém c a chúng tôi ch làm cho ch
chuy&n quân ch m h n và gây thi t h i không áng k& ch không th& nào c m
chân hay công phá c s c ti n công cua oàn thi t giáp. Sau m t ngày m t
êm v a ánh v a lùi, cu i cùng tôi ra l nh b) chi n tr $ng n D ng rút
quân v Ninh Thu n. V i h n 300 binh s còn l i, tôi và b ch huy ti&u oàn
b ng r ng v mi n núi phía Tây t nh Phan Rang và l p chi n khu vùng Ba
Râu.
T i ây, theo l nh c a U4 ban Kháng Chi n Trung ng, tôi c l nh m
nh ng cu c t kích quân i Pháp & t o tình tr ng b t an trong vùng và &
c m chân nh ng n v này không th& t ng phái v các m t khác. Sau n a n m,

19
 Bé yêu! C nV

tình tr ng c a ti&u oàn tr nên nguy k ch, thi u n d c, thi u th*c ph3m,
thi u thu c men, binh s c a tôi càng ngày càng m t kh n ng c!ng nh tinh
th n chi n u. B cô l p và ph i hoàn toàn t* l*c t t c m i m t, tôi không tìm
ra c ph ng th nào & ch n ch nh l i s c m nh c a n v ang càng lúc
càng r i vào tình tr ng tê li t. ã v y, th nh tho ng các chính tr viên Vi t minh
n thanh tra chi n khu l i gay g t phê bình và lên án nh ng nh c i&m c a
chúng tôi mà không ngh m t bi n pháp gi i quy t nào c .
V a b*c mình vì thái vô trách nhi m c a các chính y, v a b t u lo s
vì màu s c chính tr không c ng s n c a mình, và nh t là v a nh nhà sau h n
hai n m tr$i bi n bi t trong khói l a, nên vào m t bu i chi u n , tôi r$i kh)i chi n
khu Ba Râu, tr n ra vùng bi&n Ninh Ch , gi v$ làm th $ng dân t n c , thuê
ghe v Tuy Hòa & t ó tìm $ng v quê. Ra n Tuy Hòa không ng$ tôi l i
t m trú t i nhà m t v c*u công ch c Nam tri u nên bi t c m t s tin t c v
ông Di m.
Nguyên sau khi Vi t minh c p chính quy n t i Nam B , ông Di m li n theo
$ng b r$i Sài gòn & v Hu . Cùng i v i ông có Võ V n H i và m t #ng
khí tr0 là B o. n Nha Trang thì ông b Vi t minh b t gi nh ng nh$ k, s
ng Phút Thông ang làm vi c Ty H)a Xa và m t trung úy Hi n binh Nh t
can thi p nên c tr t* do. Sáng hôm sau, ông ti p t"c cu c hành trình ch v i
B o, nh ng c hai l i b Vi t minh ch n b t t i Sông C u. Riêng Võ V n H i, vì
ng quên t i nhà m t ng $i quen t i Nha Trang nên thoát kh)i.
Sau g n hai tu n l ch & v t m t o n $ng không n 500 cây s , lúc
thì i b(ng thuy n, lúc thì xe h)a, lúc thì xe hàng, cu i cùng tôi c!ng t chân
c n Hu .
T i ngôi nhà Phú Cam, tôi m i bi t tin ông Di m b Vi t minh b t em ra B c
không bi t s ph n nh th nào, còn ông Ngô ình Khôi và ng $i con trai c
nh t c a ông là Ngô ình Huân cùng b b t v i ông Ph m Qu%nh. M t s l n
#ng chí c a tôi, trong ó có Nguy n T n Quê, k0 thì b b t giam vào lao Th a
Ph , k0 b giam gi nh ng tr i tù bí m t xa thành ph Hu , có ng $i l i b th
tiêu m t tích.
V Hu mà tôi nh l c lõng n m t vùng t xa l C!ng thành quách soi
bóng n c sông H ng m màng, c!ng c u Tr $ng Ti n sáu vài m $i hai nh p,
c!ng ti ng chuông chùa Thiên M" ngân vang, c nh c! v'n ó mà ng $i x a âu
còn. Ng n c$ ) Sao vàng ng o ngh tung bay trên k% ài Ng Môn ã làm o
l n dân tình x Hu . Nhân dân t* v , v qu c quân ang so n s a & ch$ i
cu c giao tranh, dân chúng ang lo l ng & tan c v vùng thôn dã. Công dân
V nh Th"y ã ra i kinh thành tr ng gi , ài trang, c kính x a kia nay ã bi n
thành m t quê h ng ly lo n. M y n m sau, c bài th c a V! Hoàng Ch ng,
tôi vô cùng thán ph"c thi nhân ã l t t c m t cách th n tình nh ng thay i
c a C ô và tâm tr ng c a nh ng con ng $i v n n ng lòng hoài c :
M t gánh g m dàn t i C ô
M a li n sông t nh t ng vào Ngô
Bìm leo c a khuy t ai ng$ r a
R#ng l'n mây thành ch+ng th y mô

20
 Bé yêu! C nV

L ng mi u t nh ch a h#n c*u m ng
Vàng son p nh b c d #
Ti ng chuông Thiên M" riêng hoài c m
T t ã vào cung lo n th c$
Sau khi Hu m y hôm & dò la thêm tin t c và au n ch p nh n m t
th*c t i kh c li t và t ch c ã tan, lãnh t" ã b b t, th c$ ã lo n, tôi quy t
nh r$i Hu & tr v l i quê làng Th Ng a c a tôi. Tr n ói 7t D u (n m 1945)
kh ng khi p v'n còn h(n in nét au th ng kinh hoàng trên t ng lu ng t c a
làng xóm, trên m.i khuôn m t c a bà con: m# m ng n ngang m c y #ng làm
loang l nh ng ám ru ng n t n0, bà con ch còn x ng b da th t th&u i tìm
nhau trong tuy t v ng. Ch còn có cán b Vi t minh và Nhân dân t* v , tay súng
tay dao, ng o ngh hành x quy n làm ch m t i xã n i ti ng v n h c, nho
phong c a ngày x a.
G p l i ng $i v m)i mòn vì trông i mà ôi vai g y nh o(n xu ng vì s c
n ng c a nh mong và c a thiên tai, g p l i hai a con trai còm cõi tay l m
chân bùn ang ê a nh ng m'u t* v2 lòng trên chi u chi u lá x xác, lòng tôi
nh qu n l i. Tôi t* ngh chí h ng và s* nghi p c a mình ang dang d mà
Vi t minh thì bây gi$ l i xem mình nh thành ph n ã t ng h p tác v i Pháp,
cu c s ng t ng lai ch c ch n s- v n ph n b p bênh nguy hi&m.
B d(n v t trong tâm tr ng ó, tôi bèn gi thái “g p th$i th th th$i ph i
th ”, ch tr ng sinh ho t nh m t k0 an ph n th th $ng & lo nuôi v d y
con, v n ã quá c c*c b n hàn v i c m ch u *ng cho qua c n bão t &
ch$ ngày tr$i quang mây t nh. Nh ng ng $i anh v c a tôi, là ông Nguy n Bá
M u, v n b t khu t, luôn luôn mang u óc qu t c $ng, ã cùng v i m t s
ng viên Vi t Qu c thành l p m t t ch c i kháng l i v i Vi t minh, tìm cách
b t liên l c v i nh ng ng phái qu c gia ngoài B c. Ông k t n p nh ng thành
ph n c*u hào lý, quân nhân, công ch c ch c! g#m ng $i cùng làng và
nh ng làng lân c n, trong ó có hai ng $i anh ru t và anh r& c a tôi. Nh ng
ch+ng may âm m u b b i l , ông Nguy n Bá M u cùng m t s ng viên Vi t
Qu c b ban ám sát c a Vi t minh ang êm n b t ngay t i nhà. Ng $i anh r&,
m t ng $i anh ru t và tôi b b t lên chi n khu Trung Thu n, m.i ng $i b em
giam m t ch..
Riêng tôi và m t s anh em Thiên chúa giáo khác ang bi t giam t i m t tr i
tù d i chân núi èo Ngang k p th$i phá tù tr n thoát c trong $ng t k-
tóc. Tôi d*a vào bóng êm và men theo $ng r ng, mò m'm v c làng c!
trong bí m t. Nh ng ch m y hôm sau, & tránh tai h a cho gia ình, vào m t
bu i t i m a l n ào t, nhìn l i l n cu i hai a con trai ang ôm nhau ng
vùi trong manh chi u rách, hôn v và ôm ch t a con trai th ba m i sinh c
h n hai tháng, tôi l i l m l!i ra i, r$i làng vào #ng H i. M a x i n ng n trên
mái tranh xác x c a ngôi nhà nh n c m t c a ng $i v hi n ti n ch#ng ra i
ngút ngàn vì nghi p d u tranh...
Vào n #ng H i, ang b v ch a bi t liên l c v i ai & tìm l i các #ng
chí c! thì tôi tình c$ g p c ông Hoàng V n Toán, lúc b y gi$ ang làm t ng
th ký c a tòa Hành chính t nh, c!ng là m t thành viên trong t ch c c a ông

21
 Bé yêu! C nV

Di m ngày x a. Ông cho bi t ông Tr n V n Lý hi n ang làm Ch t ch H i #ng

ch p chánh Trung ph n ra l nh ph i tìm ki m tôi & ph" trách n v B o V
Quân t nh Qu ng Bình. Tôi bèn c p t c vào Hu g p ông & t ch i ch c v" ch
huy tr ng V quân và trình bày th+ng ý nh c a tôi v u tiên hu n luy n m t
t ng l p cán b chính tr quân s*. Ông Lý #ng ý và th o li n công v n cho t nh
tr ng Qu ng bình và ông Nguyên H u Nhân v vi c thi t l p m t khóa hu n
luy n quân s* và chính tr do tôi ph" trách.
Trong d p g p riêng ông Lý ngoài gi$ làm vi c, tôi h)i th m tin t c v ông
Di m và c bi t r(ng sau khi b b t Sông C u, ông Di m b em ra B c cô
l p m t vùng r ng núi Vi t B c cho n u n m 1946, nh$ giám m"c Lê H u
T , lúc b y gi$ ang là c v n tôn giáo c a H# Chí Minh, can thi p nên ông
c th t* do. Sau ó ông Di m v Hà n i t i nhà th$ dòng Chúa C u Th
Nam #ng m t th$i gian r#i khi thì lên Cao Nguyên s ng v i v ch#ng ông Ngô
ình Nhu t i à L t, khi thì xuôi mi n Nam s ng v i giám m"c Ngô Dình Th"c
t i V nh Long.
Ngoài ra ông Lý c!ng cho bi t c*u hoàng B o i hi n Hông Ông và tr
thành m t “gi i pháp” cho c hai ông Di m và Lý. Không nh các t ch c c a
Nguy n Ph c T c ng h B o i & ph"c h#i n n quân ch c!, ông Di m và
Lý ng h B o i & ti n n m t ch quân ch l p hi n. Theo ông Tr n
V n Lý thì ch này là m t th& ch trung dung gi a ch quân ch phong
ki n ã l.i th$i và ch c ng hoà Tây Ph ng còn quá m i l v i qu n chúng
Vi t nam c!ng nh truy n th ng chính tr Vi t nam. Nh ng dù sao thì, theo ông,
t i thi&u Vi t nam c!ng ph i có m t qui ch nh Dominion m i lôi kéo c
nhân dân Vi t nam ra kh)i h p l*c c a H# Chí Minh mà v v i B o i. C!ng
c n ph i nói rõ thêm nh Bernard Fall ã mô t thì ông Di m có u óc phong
ki n, quan l i, c h ch mu n b o v m t n n quân ch . Cho n n m 1955, vì
vào tình tr ng tranh ch p v i B o i và mu n có quy n hành th t to l n ông
m i ch tr ng thành l p n n C ng hoà & ông làm m t nhà c tài.
i v i tôi ch n l*a này r t phù h p v i t th chính tr và b n ch t u tranh
c a nh ng ng $i nh ông Di m và ông Lý, v n là nh ng v quan l i c sinh
ra và l n lên, r#i l i c th ng hoa trong h th ng phong ki n, nh ng l i có va
ch m v i nh ng nh ch Tây ph ng trong v trí c a m t viên ch c công
quy n. L a cách m ng & l t xác m t cách tri t & và toàn di n, & d t khoát
hoàn toàn v i quá kh không th& có c trong các ông.
Tuy nh n nh nh v y, nh ng lúc b y gi$, i v i tôi th& ch t ng lai ch a
ph i là m i lo âu hàng u mà chính s* xây d*ng m t t ch c v ng m nh v i
m t i ng! cán b kiên trì là y u t quan tr ng & khi u i Tây i, giành c
c l p thì v'n còn s c mà “s ng mái” v i l*c l ng Vi t minh. Lý lu n n gi n
và ch c n ch nh th , nên tôi & m c nh ng v n th ch cho các v àn anh
nh ông Di m hay ông Lý, còn mình thì ch x thân ho t ng trong ph m vi c p
th p c a mình.
Tôi tr l i #ng H i làm vi c d i quy n c a ông t nh tr ng Nguy n H u
Nhân & i u khi&n m t l p ào t o cán b g n 40 khóa sinh mà n i dung gi ng

22
 Bé yêu! C nV

hu n g#m c hai ph n chính tr l'n quân s* nh(m m"c ích xây d*ng cái lõi
nhân s* u tiên cho m t n v quân chính t ng lai.
g n m t tháng sau, nhân chuy n i kinh lý #ng H i ông Tr n V n Lý
có ghé th m l p hu n luy n và t) ra r t ng c nhiên v nh ng ti n b và thành
qu c a khóa. Cùng i v i ông còn có k, s Lê S Ng c (hi n ang M,), lúc
b y gi$ là y viên c a H i #ng ch p chánh và ông Tr n Tr ng Sanh, m t lãnh
t" Vi t Qu c t i Hu ang là Giám c Công an Trung ph n (hi n M,)
Song song v i vi c i u hành l p hu n luy n, tôi b t u t ch c l i t c n
b n phong trào ng h ông Di m trong a ph ng c a mình, c bi t là gây
d*ng l i h th ng nhân s* cho t ch c. Vì #ng H i là c a ngõ m ra Liên khu
T nh ng c!ng là c a thoát cho các ph n t qu c gia mu n r$i b) Vi t minh &
“v t ”, nên tôi ã thành l p m t b ph n ch chuyên i u nghiên & k t n p các
ph n t này.
Ho t ng c a tôi dù kín áo bao nhiêu nh ng cu i cùng c!ng không thoát
kh)i ôi m t nghi ng$ c a m t thám Pháp. Nghi ng$ ó bi n thành thái i
phó khi h quy t nh b t tôi và ba #ng chí c t cán c a t ch c lúc khóa hu n
luy n s p k t thúc. Th là ông Hi u (tr ng ty Công an t nh Qu ng Bình), ông
ng Phúc (m t ng $i bà con c a ông Di m), ông Ph m ng T i qu n tr ng
qu n L Th y (hi n M,) và tôi b phòng nhì Pháp p vào nhà riêng t ng ng $i
b t giam, và sau ó gi i v phòng i u tra c a Phòng Nhì Pháp t i Hu . May
m n thay, nh$ có #ng chí k p th$i thông báo, ông Tr n V n Lý v i can thi p
ngay v i t ng Lebris, ang v a là U4 Viên c ng hoà v a là t l nh quân i
Pháp mi n Trung, nên chúng tôi c tr t* do.
Cu i tháng 12, B o i ký thông cáo chung v i Cao y Emile Bollaert, chu3n
b cho Vi t nam c l p trong Liên hi p Pháp, tôi quy t nh chuy&n t u tranh
bí m t sang u tranh công khai. Quy t nh này xu t phát t ba lý do r t rõ
ràng: Tr c h t, trong khung c nh u tranh chính tr lúc b y gi$, v n bi&u
d ng l*c l ng & xác nh s* hi n di n và s* l n m nh c a t ch c r t c n
thi t; th nhì là c n t o m t s c s qu n chúng & a t ch c d*a l ng vào
nhân dân; và cu i cùng là cá nhân tôi và m t s #ng chí àng nào c!ng có h#
s và c!ng ã b m t thám Pháp theo dõi.
M t c quan ngôn lu n v a có ch c n ng thông tin tuyên truy n, v a có
nhi m v" v n ng u tranh là hình th c thích h p nh t và có th& tr l$i d c
ba i u ki n trên. Tôi bèn bàn v i anh Phan X ng, ng $i b n tri k4 c a tôi, quy t
nh cho ra $i tu n báo Ti ng g i. Tôi làm ch nhi m kiêm ch bút, còn anh
X ng làm T ng th ký tòa so n v i s* h p tác c a các anh Nguy n V n Chu3n
(sau này là thi u t ng và hi n ang M,), và Nguy n Th ng (sau này là i
tá, và hi n Pháp). B n ng $i chúng tôi là ch l*c ph" trách ph n bài v nói lên
$ng l i c a t$ báo và lo ph n i u hành, nh ng bài v khác có n i dung v n
ngh nh ng phù h p v i ch tr ng c a t$ báo thì do m t s nhà v n C ô
Hu c m$i vi t.
Lúc b y gi$ Hu có hai t$ báo khác: nh t báo Qu c gia c a M t tr n qu c
gia liên hi p, do c*u Th ng th Tr n Thanh t ch tr ng, và bán tu n san
Lòng dân, ti ng nói bán chính th c c a H i #ng ch p chánh Trung K%, do ông

23
 Bé yêu! C nV

Võ Nh Nguy n i u khi&n. Hai t$ báo này có l p tr $ng chính tr rõ nét là

ch ng c ng s n và c xúy cho gi i pháp B o i. Tu n báo Ti ng g i c a chúng
tôi, ngoài l p tr $ng ch ng C ng, còn ch tr ng u tranh ch ng th*c dân
qu c ng h $ng l i và cá nhân ông Ngô ình Di m.
N m 1948 m màn v i nh ng v n ng sôi n i t i H#ng Kông n i ông B o
i trú ng". Tr c s* thành hình minh nhiên c a gi i pháp B o i, tôi vi t m t
bài quan i&m n3y l a kêu g i ông B o i nên ch p thu n l p tr $ng và ch
tr ng c a ông Ngô ình Di m. Ch ích c a bài báo là v a gi i thi u thân th
và s* nghi p c a ông Di m v i qu n chúng ông o, v a ch ng minh m t l p
tr $ng c ng r n trong giai o n này là thích ng nh t cho v n m nh t n c.
S ti p theo, s 8, tôi l i vi t m t bài nhan Con chó á bên m c" Phan B i
Châu kích và lên án g t gao thái ngoan c c a th*c dân Pháp ang ti n
hành chính sách tái l p n n ô h . Bài này l i c t$ Qu c gia c a M t tr n
qu c gia liên hi p trích ng y .
M y ngày sau, trong lúc ang cùng v i anh em tòa so n chu3n b ra s ti p
theo thì tôi nh n c tin s Liêm Phóng Pháp s p b t tôi m t l n n a. Ông
Tr n V n Lý l i ph i can thi p v i t ng Lebris & tôi kh)i vào tù, nh ng t$ báo
Ti ng g i thì b thâu h#i gi y phép, óng c a v nh vi n. Sau 8 s tung hoành
ngang d c, t$ Ti ng g i ành im ti ng, nh ng l$i kêu g i c a nó còn vang v ng
trong lòng m t s ng $i dân c ba k%. Tôi thanh toán các h# s còn ang ang
d , thu x p bàn gh và d"ng c" r#i bùi ngùi óng c a tòa so n v i r t nhi u c m
xúc. Phan X ng lên $ng i à L t và Sài gòn.
Cu i tháng ba, M t tr n qu c gia liên hi p v n ng c t ch c ông Tr n V n
Lý và thành công trong vi c thay th ông Lý b(ng ông Hà Xuân H i trong ch c
v" Ch t ch H i #ng ch p chánh Trung K% (nhi u sách Vi t ng và ngo i qu c,
sau này, ã sai l m khi vi t r(ng ông Di m là lãnh t" c a M t tr n qu c gia liên
hi p t i Hu . Th t ra, m t tr n này, mà i a s là các Ph t t , ã xem ông
Di m và ông Lý là nh ng i th quan tr ng).
n tháng 5 thì gi i pháp B o i th t s* thành hình v i s* ra $i c a chính
ph Trung ng lâm th$i t i Sài gòn do ông Nguy n V n Xuân là Th t ng, và
ông Phan V n Giáo, m t c ng s* viên thân tín c a ông B o i, t H#ng Kông
v Hu m nh n ch c v" T#ng tr n Trung ph n.
Ngày 8 tháng 3 n m 1949, c*u hoàng B o i và T ng th ng Pháp Vincent
Auriol ký th)a c Elysées bi n Vi t nam thành m t qu c gia “ c l p trong Liên
hi p Pháp”, nh ng Qu c phòng, Ngo i giao và Tài chánh v'n b Pháp chi ph i,
ki&m soát.
#ng ý là vua B o i ã có th$i gian làm m t v vua bù nhìn, s ng cu c $i
th" h ng quê ng $i. Nh ng n m 1948, sau nh ng v n ng ngo i giao khôn
khéo trong nh ng i u ki n khó kh n nh t c a m t k0 m t t, y u th , ông ã
thành công trong n. l*c ti n lên m t b c, m t b c u tuy ng n nh) nh ng
c b n, & t n n móng cho ch g i là qu c gia sau này. M t ông vua ã l t
xác, ã th c t nh & gi “ úng” và gi “tr n” tinh th n c a l$i tuyên b b n n m
tr c r(ng: “Tr'm hy sinh ngai vàng i n ng c cho qu c dân” và “Tr'm thoái v
& thà làm dân m t n c c l p còn h n làm vua m t n c nô l ”.

24
 Bé yêu! C nV

Vì v y ông tr v và c nh ng l*c l ng u tranh trong n c ón nh n

nh m t bi&u t ng c a th qu c gia (gi hi u) c a ng $i Vi t nam. Nhi u chính
khách, nhân s yêu n c và có ho t ng cách m ng, tr c ây gi thái trùm
ch n ho c ch ng i ng $i Pháp b(ng thái b t h p tác, nay c!ng quy t nh
ra m t ng h Qu c tr ng B o i nh các ông Phan Kh c S u, Nguy n Tôn
Hoàn, Hoàng Nam Hùng, V! Hông Khanh, Ngô Thúc nh, Nguy n Phan Long...
và nhi u nhân v t tr ng y u trong các ng i Vi t, Vi t Qu c, hay các giáo
phái Cao ài Hòa H o. c bi t giám m"c Lê H u T v n là c v n tôn giáo c a
H# Chí Minh và t ng duy trì giáo ph n Phát Di m c a Ngài trong t th “t* tr ”
c!ng t b) thái này và sáp nh p vùng t* tr Phát Di m vào c ng #ng qu c
gia d i quy n cai tr c a Qu c tr ng B o i. Ngay c ông Ngô ình Di m,
dù sau này ã t ng xu ng tay h nh"c ông B o i b(ng m t cu c tr ng c u ý
dân l lùng, thì c!ng ã t ng là m t th t ng do chính B o i y nhi m và
tháng 7 n m 1954, khi v Tân Th t ng ra Hu , thì c!ng ã ph i n cung Diên
Th trong n i C ô Hu & cúi u bái y t c T Cung, thân m'u c a Qu c
tr ng B o i.

Gi i pháp B o i ch là gi i pháp t m th$i & khai thông m t s b t c chính

tr . S* h p tác gi a ông B o i và Pháp ch là s* h p tác giai o n, k t qu
c a m t th chính tr có l i cho c hai bên, do ó, không s m thì mu n m t gi i
pháp khác s- ph i ra $i cho phù h p v i tình hình qu c t và s* e d a càng
lúc càng nguy hi&m c a ng c ng s n trong lòng cu c kháng chi n c a Vi t
minh. Gi i pháp khác ó ph i t n n t ng trên ch quy n qu c gia c a ng $i
Vi t mà th& hi n u tiên và rõ ràng nh t là quân i qu c gia ph i hoàn toàn
thu c v m t chính ph Vi t nam. Tôi suy ngh (và c m ) r(ng gi i pháp ó là
gi i pháp Ngô ình Di m.
Vì th , t khi tr l i Hu vào cu i n m 1948, tôi ã ti p t"c n sinh ho t
ngôi nhà Phú Cam, n i ông Ngô ình C3n ang , & cùng v i m t s anh em
th o lu n nh ng k ho ch chính tr nh(m ng h cho ông Di m.
Ông Ngô ình C3n là m t ng $i có cung cách và tác phong gi ng h t m t
viên chánh t ng c a mi n quê B c Vi t. Chân i gu c g., m c áo bà ba l"a
tr ng, mi ng nhai tr u nhóp nhép nh ng nói phô tr nh th ng và l i khinh ng $i.
V i ai ông C3n c!ng g i là th(ng n , th(ng kia, ngay c v i ông B o i, ông
C3n ch trích và chê bai t t c các ng phái và th $ng huênh hoang b o r(ng:
“B n i Vi t, Vi t Quê có n m$i tôi làm lãnh t" nh ng “b n ó” ch+ng làm
c trò tr ng gì nên t ch i”. Ông C3n có ti ng nói rõ ràng và c p m t r t s c,
ôi lông mày r m và h i x ch lên theo cái t ng c a nh ng ng $i hi&m ác, dám
làm nh ng vi c táo b o. Sáu ng $i con trai c a ông Ngô ình Kh ai c!ng h c
hành thành tài và có s* nghi p, ch riêng ông C3n m i h c n l p ba ti&u h c
thì vì ham ch i mà t ngang vi c h c hành. C!ng vì th mà khi l n lên, ông
C3n ch nhà lo vi c #ng áng, ch m sóc bà c" thân sinh và ph" trách các vi c
quan, hôn, tang, t , trong dòng h Ngô ình.
T n m 1948, m t ph n vì t ch c b tan rã t tr c và ph n khác vì ông
Di m không có m t th $ng tr*c t i Hu nên s cán b c! không còn l i bao

25
 Bé yêu! C nV

nhiêu ng $i, ch th a th t có các ông Võ Nh Nguy n, Tr n V n H ng,

Nguy n Vinh và tôi, v n là nh ng #ng chí c! c a ông Di m t th$i ti n 1945.
D n d n, nh$ n. l*c phát tri&n c a chúng tôi và nh t là nh$ có m t s ng $i ý
th c c r(ng gi i pháp B o i ch a ph i là m t gi i pháp lâu dài & gi i
quy t d t khoát và toàn b v n Vi t nam nên h l ng nh l i “lá bài” Ngô
ình Di m, và mu n liên h v i chúng tôi nh m t l i thoát chính tr tr b , do ó
h c!ng th $ng n sinh ho t ng h chúng tôi. Nhóm này có các ông Nguy n
ôn Duy n, Tôn Th t Tr ch, Ph m V n Nhu, Tr ng V n Hu , Phùng Ng c
Tr ng, Nguy n V n ông, Bùi Tuân, Hu%nh H u Ti n... Linh m"c Nguy n V n
Thinh thu c dòng Chúa C u Th Hu , c!ng th $ng lui t i ngôi nhà Phú Cam
& y&m tr và theo dõi tình hình. S l ng nh ng ng $i ng h ông Di m càng
ngày càng gia t ng, ph n ông là các linh m"c và nh ng ng $i theo o Thiên
chúa giáo. Tuy nhiên, cho n ngày ông Di m v n c (vào n m 1954), s
l ng ó ch h n 30 ng $i kh p b n t nh mi n Trung Trung ph n. Ông Tr n
i n (sau này là Ngh s Qu c h i th$i Nh c ng hoà) và ông Nguy n Trân
(sau này là T nh tr ng Nha Trang d i th$i ông Di m) c!ng th nh tho ng n
nhà c a ông Ngô ình C3n, nh ng hai ông này ch & gây c m tình và & nghe
ngóng tình hình ch không ph i th*c s* ng h ông Di m. Ông Tr n i n, vì
m t m t có bà con v i ông Hà Th c Ký (m t lãnh t" i Vi t mi n Trung), m t
khác là c ng s* viên thân tín c a ông Tr n V n Lý, l i có ý khinh b ông C3n nên
không th*c tâm ng h , còn ông Nguy n Trân, vì có m c c m là m t c*u tri ph
tham nh!ng c a Nam Tri u b h h#i dân t ch l i có xu h ng thân Pháp, nên
không dám ho t ng cho gi i pháp Ngô ình Di m.
Ông Tr n V n Lý, v n là m t #ng chí k% c*u c a ông Di m, trong th$i k%
làm Ch t ch H i ông ch p chánh ã giúp ti n b c & ông Di m tiêu dùng và
chi phí vi c i l i H#ng Kông g p g2 C*u hoàng B o i. Nh ng t khi ông C3n
th y t ch c c a anh mình b t u s ng l i và càng ngày càng th y phát tri&n
m nh thêm thì b t u có thái khinh th $ng ông Lý, cho nên k& t tháng 3
n m 1948, khi ông Lý m t ch c Ch t ch H i #ng ch p chánh thì hai gia ình
không còn liên h gì v i nhau n a. Các ông Di m, Nhu và giám m"c Th"c có l-
vì nghe l$i gièm pha và xúi gi"c c a ông C3n nên c!ng ch m d t m i t ng
quan v i ông Lý.
Th$i b y gi$ Hu , ông C3n công khai bày t) s* c m thù i v i d c s
Nguy n Cao Th ng, và g i là Vi t Gian, vô luân, vì ông Th ng là b n giao tình
c a Th Hi n Phan V n Giáo, ng $i mà ông C3n thù ghét. Ông Nguy n Cao
Th ng còn là tay chân thân tín c a Th t ng Nguy n V n Tâm và là i di n
l*c l ng th thuy n c a ông Tâm t i Trung ph n. Nh ng lý do chính và sâu kín
nh t mà ông C3n thù h(n ông Th ng là vì ông này th $ng công khai m t sát ông
C3n là “h ng nhai tr u, d*a tên tu i cha anh mà làm tàng, hàng chánh t ng mà
òi lên làm lãnh t"...”. Ông C3n còn tuyên b v i anh em chúng tôi là h có chính
quy n trong tay thì ng $i u tiên Hu ông ta ch t u là Nguy n Cao Th ng.
(Cu i n m 1954 khi ông Di m ã làm th t ng, t c là ông C3n “ ã có chính
quy n trong tay”, ông bèn ra l nh cho nhóm Lê Quang Tung, Tr n Thái - bi t
danh Thái en - ném l*u n vào nhà riêng c a ông Tr n V n Lý và vào nhà

26
 Bé yêu! C nV

thu c c a ông Nguy n Cao Th ng $ng Tr n H ng o. Ông Tr n Thái hi n

s ng M,).
T n m 1948, các ông Th"c, Di m, và Nhu th nh tho ng v Hu & th m bà
c" thân sinh. C m.i l n nh v y, nh t là khi chính ông Di m v , chúng tôi t
ch c các cu c g p g2 trong vòng #ng chí và thân h u & th o lu n v tình hình
chính tr , tình hình chi n s* và các k ho ch c n phát ng. Và t ó, chúng tôi
si t ch t vòng thân h u l i b(ng cách yêu c u các thân h u (ch không ph i ch
các #ng chí trong t ch c mà thôi nh tr c kia) c m.i ba tháng l i óng góp
m t s ti n & giúp 2 ông Di m, ông Nhu có kh n ng tài chánh ho t ng
chính tr . Sau này, khi ông Di m xu t ngo i, s ti n óng góp c a chúng tôi l i
t ng thêm và th $ng xuyên h n.
Ông Th"c và ông Nhu c!ng to ra c i m và vui v0 h n ngày x a, th $ng
th m h)i hoàn c nh gia ình và tâm s* cá nhân riêng c a chúng tôi. Vào m t
bu i chi u tháng 6.1950 ông Nhu ã nh$ ông Võ Nh Nguyên và ông Hu%nh
H u Hi n h ng d'n n th m tôi t i c n nhà nghèo nàn ch t h p c a ông
Ba. Lúc b y gi$ tôi là m t trung uý trong quân i Vi t Binh oàn v i m t ng $i
v m ang nh ng quê mùa và b n a con trai mà a u m i 10 tu i.
Trong c n phòng khách ch t h p và nóng n*c, và c!ng là phòng h c và phòng
ng c a các con tôi, ông Nhu tuy m# hôi nh nh i mà c!ng vui v0 dùng chè xanh
và cho bi t s d ông n th m tôi vì gi i thi u c bi t c a hai ông Di m và C3n
v m t cán b trung kiên, tâm huy t, can tr $ng và bi t s ng ch t cho lý t ng.
Tôi còn nh ông Nhu ã nói th+ng r(ng: “Mu n làm cách m ng thì ph i có nh ng
chi n s nh anh, còn h ng khoa b ng ch là b n nhát gan, hay tính toán và ch
bi t tranh giành a v & làm giàu”.
Ông C3n tuy th $ng ng o m n và ra oai v i m i ng $i nh ng c!ng bi t e dè
v i c" Tr ng V n Hu , m t b c lão thành, v i ông Võ Nh Nguy n và tôi, hai
cán b dám ch trích và tranh lu n tay ôi v i ông ta. Vì nh ng sinh ho t c a tôi
t i ngôi nhà Phú Cam càng ngày càng ông khai, và vì ông C3n ngày càng
kích Qu c tr ng B o i nên m t hôm, th hi n Phan V n Giáo, v i t cách là
c p ch huy c a tôi, ã m$i tôi n v n phòng & c nh cáo d i hình th c c a
m t bu i nói chuy n thân tình: “Moa bi t toa làm vi c v i moa mà toa v'n c
trung thành và ho t ng cho Ngô ình Di m. Nhóm Ngô ình C3n làm gì k& c
vi c nói x u c Qu c Tr ng và ch trích moa, moa bi t h t. Nh ng moa tha
cho h t vì nhóm ó c!ng là nh ng ng $i ch ng c ng s n, ch ng Vi t minh,
hu ng chi moa bi t Di m quá rõ, Di m không làm nên trò tr ng gì âu, b n toa
có ho t ng c!ng vô ích, c!ng ch+ng i t i âu, nên moa ch+ng c n b t b .
Toa th a bi t ch Ngô ình Di m, Nguy n và Phan V n Giáo ã có m t th$i
k t ngh a anh em nh “Lestrois Mousquetaies”. Di m lù khù nh m t nhà tu, l i
dang d chuy n tình duyên nên moa và g i y là “Aramus”. (Nguy n ,
nguyên ng Lý v n phòng c a Qu c tr ng B o i. Trong h#i ký Le Dragon
d'annam, B o i c!ng cho bi t ông và ông Di m là ôi b n thân, khi ông
Di m t ch c Th ng th B l i thì ông c!ng t quan, ông hi n Pháp).
“Có l- vì Ngô ình C3n t* ái không cho toa bi t ch moa ã giúp 2 cho m"
C L (em gái ông Di m) nhi u v" u th u & bà ta có l$i l y ti n giúp cho

27
 Bé yêu! C nV

Di m và C3n ho t ng. Ch tr ng c a moa là các ng qu c gia c n ph i

c chính quy n giúp 2 vì h càng ho t ng, càng t ch c, thì càng làm
gi m ti m l*c C ng s n, hàng ng! ch ng C ng càng t ng thêm. Tr c ây Tr n
V n H ng (anh ru t c a Tr n V n D nh) làm phó giám c Thông tin, in bài
báo c a i s William Bullit & kích Qu c tr ng r i kh p n i trong ý # ng
h ông Di m, moa c!ng tha th , thì nay moa ch g i toa n & nói cho toa bi t
lòng qu ng i, khoan dung c a moa không làm t i tình gì toa âu”. (Nh ng l$i
l- c a ông Giáo trên ây tôi nói l i cho ông C3n và các b n bè nh ông Duy n,
Nguy n, H ng bi t).
Sau này, n m 1954, khi ông Di m m i t M, v n c c m quy n thì ông
Giáo ang là Th hi n Trung Vi t (nhi m k% hai). Trong l n ông Di m tr v Hu
& bái y t c T Cung và th m nh ng Tôn Mi u trong Hoàng thành, ông Giáo
ã t ch c m t cu c ón r c r t tr ng th& t i sân bay Phú Bài và ngay t i C
ô Hu . Nh ng ch m t tháng sau thì ông Di m cách ch c ông Giáo, i u tra
tài s n và e d a khi n ông Giáo ph i tr n i Pháp.
Ngày 7.2.1950, Hoa k% và Anh Qu c cùng công nh n n c Vi t nam c l p
và thi t l p quan h ngo i giao v i chính quy n B o i. Tòa i s Hoa k% u
tiên t t i Sài gòn do ông Donald Heath, m t nhà ngo i giao k% c*u, i u khi&n.
Trong khi ó thì Mao Tr ch ông, sau khi th ng nh t c Trung Hoa l"c a,
b t u ti n hành k ho ch quân vi n cho Vi t minh d c theo mi n biên gi i Vi t
Hoa.
Nh v y, nh ng v n ng m t tr c c a các tr $ng qu c t v s ph n
c a n c Vi t nam b t u phát ng m nh m- b(ng nh ng l$i bi&u d ng
ngo i giao và quân s* ngay trong lòng t n c vào mùa xuân n m 1950 m c
nh ng n. l*c t i nghi p c a qu c Pháp ang trên à suy tàn. Và n cu i
n m, sau khi b ánh b i n ng n Cao B(ng, ngày 6.12.1950, chính ph Pháp
b nhi m t ng Jean De Lattre de Tassigny làm T ng t l nh quân i kiêm
Cao y ông D ng & mong c u vãn tình hình càng lúc càng nguy ng p.
C!ng trong mùa xuân n m ó, tôi c thuyên chuy&n ra #ng H i gi ch c
Ch huy tr ng l*c l ng Vi t Binh oàn t nh Qu ng Bình. Tr c khi lên $ng
v nhi m s m i, trong v n phòng ông Phan V n Giáo và có m t c ông Nguy n
Ng c L , ông Giáo cho bi t ng $i Pháp ã ph n i k ch li t quy t nh b
nhi m tôi vào ch c v" quan tr ng này vì h không tin t ng vào l p tr $ng
chính tr c a tôi. Tr c khi ra v & lên $ng ông m i nói rõ ý nh th t c a
mình: “Moa gi i thích v i ng $i Pháp v chuy n b nhi m toa gi ch c ch huy
quân s* r(ng toa là ng $i quê Qu ng Bình nên hi&u rõ dân tình và a th vùng
t chi n l c này. Moa mu n toa h p tác ch t ch- v i bên dân s* là t nh
tr ng Nguy n V n An ngoài ó (Nguy n V n An t c Nguy n T n Quê, m u
s xu t s c nh t c a ông Di m mà tôi ã c p trong ch ng hai, ông i tên t
sau khi tù Vi t minh ra. T ây tôi s- ch g i tên Nguy n V n An & thay th
cho tên Nguy n T n Quê). Hai anh em s- b t tay nhau ch t ch- & bình nh
t nh Qu ng Bình, vì moa ang i u ình v i ng $i Pháp & h giao hoàn toàn
quy n cai tr t nh này l i cho chính quy n Vi t nam. Qu ng Bình là n i u sóng
ng n gió i u v i Liên Khu T c a Vi t minh, mình ph i t) ra kh n ng

28
 Bé yêu! C nV

ng u v i Vi t minh trên c hai m t chính tr và quân s* thì ng $i Pháp m i

d n d n tr t ai quy n hành cho c Qu c Tr ng”.
Tôi v l i Qu ng Bình, quê h ng thân th ng, và cùng v i ông Nguy n V n
An b t tay ti n vi c xây d*ng và phát tri&n s c m nh c a Vi t Binh oàn nh
m t s c m nh v a công và th , v a có ch c n ng b o v các c s hành chính
và kinh t , v a có nhi m v" tiêu di t các n v v! trang c a ch.
M t hôm, tôi vào v n phòng t nh tr ng thì g p ông Nguy n V n An ang
àm lu n v i m t tu s Ph t giáo, ông bèn gi i thi u v i tôi tu s này. ó là l n
u tiên tôi g p Th ng t a Thích Trí Quang, v tu s sau này, n m 1963 ã làm
“rung ng n c M,” và lãnh o l*c l ng Ph t giáo & cùng v i qu n chúng
c n c ng u v i ch Ngô ình Di m. Th ng t a Thích Trí Quang lúc
b y gi$ còn tr0, g ng m t x ng, hai l 2ng quy n cao và có c p m t sáng, tuy
nhiên cách nói chuy n c a ông r t nh) nh mà rõ ràng.
Tôi vào m t lát thì Th ng t a Trí Quang ra v , ông An cho tôi bi t Th ng
t a tr" trì Hu nh ng c ông An ích thân m$i ra #ng H i trong ý nh nh$
Th ng t a y&m tr k ho ch Vi t nam hóa t nh Qu ng Bình mà ông Phan V n
Giáo ã y thác cho chúng tôi. T nh tr ng Nguy n V n An k t lu n r(ng: “Quân
s* thì có anh, chính tr thì có tôi, còn th nhân dân thì ph i nh$ n Th ng
t a”. H)i thêm thì ông An cho bi t ã quen v i Th ng t a Trí Quang trong th$i
k% ho t ng chung cho H i Ch n H ng Ph t giáo mi n Trung v i bác s Lê
ình Thám, m t c s ti ng t m c a Ph t giáo.
Hai con ng $i a m u túc trí ó u mang chung hoài bão xây d*ng m t
vùng “Ba Th"c Vi t nam”, không Vi t minh, không Pháp, & làm c n c a cho
m t chi n l c lâu dài (chính vì hoài bão l n lao ó mà Nguy n V n An ã
không tr l i h p tác v i ông Phan V n Giáo và Qu c tr ng B o i &l i
d"ng th$i c tính chuy n lâu dài). An d n tôi ph i gi bí m t t i a tung tích và
ho t ng c a Th ng t a Trí Quang vì ng $i Pháp v'n còn nghi ng$ Th ng
t a thân Vi t minh ch ng Pháp.
Ch ng trình xây d*ng t nh Qu ng Bình ang phát tri&n t t p thì ông Phan
V n Giáo b tân Th t ng Tr n V n H u c t ch c và b nhi m ông Tr n V n
Lý thay th . Ông Lý bèn g i th yêu c u tôi r$i #ng H i t c t c tr v Hu gi
ch c Tham m u tr ng Vi t Binh oàn thay th cho thi u tá Tr n Nguyên An,
tay chân thân tín c a ông Phan V n Giáo. i úy Tôn Th t X ng (hi n
Cana a) c c thay th tôi.
R$i Qu ng Bình mà lòng tôi không kh)i bùi ngùi và luy n ti c. Không nh ng
bùi ngùi vì ph i t bi t m t #ng chí thân thi t mà còn luy n ti c vì công tác bình
nh ang trên à th ng l i mà còn vì trong m y tháng ó, v i t cách ch huy
tr ng quân s*, tôi ã c d p th m h t vùng t quê h ng thân yêu c a tôi
mà th$i niên thi u tôi ã không có c h i th*c hi n c. Tôi c!ng ã n Diêm
i n, quê h ng c a Th ng t a Trí Quang ch cách t nh l/ #ng H i có ba cây
s , c!ng nh n làng An Xá và làng i Phong, quê h ng c a các ông Võ
Nguyên Giáp và Ngô ình Di m. Chính nh$ nh ng d p g p g2 v i ng $i trong
làng, nh ng d p ti p xúc thân tình v i các bô lão k% c*u trong xóm mà tôi tìm
hi&u c m t s d ki n v xu t x , dòng h c a các ông Di m, ông Giáp và

29
 Bé yêu! C nV

Th ng t a Trí Quang (nh ng d ki n mà nh ng sách báo và tài li u vì mu n

suy tôn và huy n tho i hóa các nhân v t này ã không c p). Th t ra, lúc b y
gi$, s* tìm hi&u này & th)a mãn óc tò mò v các nhân v t cùng quê ang có
liên h n công vi c c a mình ch không ph i vì sau này ba ng $i #ng h ng
kia tr thành ba i th l i h i mà tên tu i vang l ng kh p b n b& n m thâu, mà
nh ng quy t nh nhi u khi làm o iên v n m nh t n c.
V i nhi m v" c a m t Tham m u tr ng tr*c thu c trung tá Nguy n Ng c L
trong h th ng quân giai và th hi n Tr n V n Lý trong h th ng hành chính, tôi
c giao hai công tác quan tr ng và kh3n c p: Th nh t là c i t Vi t Binh
oàn tr thành quân i chính qui, th ng nh t vào quân i qu c gia, ph" thu c
vào B T ng tham m u Trung ng Sài gòn. B T ng tham m u Vi t nam này
c thành l p v i t t c nh ng i u ki n khó kh n c a nh ng b c u ch p
ch ng, nh ng s h và y u kém c a m t nh ch m i chào $i. (Ông Nguy n
V n Hinh, nguyên trung tá không quân c a quân i Pháp c c cách th ng
Thi u t ng thuyên chuy&n qua làm T ng tham m u tr ng). S* thành l p quân
i qu c gia n(m trong ch tr ng chung c a Qu c tr ng B o i và t ng De
Lattre và phù h p v i i u ki n tiên quy t c a Hoa k%, ch mu n vi n tr quân s*
& thành l p m t quân i chính quy cho qu c gia Vi t nam (t ngày 9 tháng 3
n m 1950, ông Acheson ã yêu c u T ng th ng Truman chu3n chi 15 tri u M,
kim vi n tr cho ng $i Pháp t i ông D ng và 6 tháng sau “The Voice of
America” b t u có ph n tin t c Vi t ng ). Vi c này là nh$ uy tín c a Qu c
tr ng B o i.
Công vi c kh3n c p th hai c a tôi là thành l p m t s ti&u oàn tác chi n
chính qui mà quân nhân g#m toàn thanh niên Thiên chúa giáo ng viên t vùng
Phát Di m và các giáo khu mi n B c & thành l p m t s oàn trong k ho ch
ph n công ti n chi m t nh Thanh Hóa. Nh ng thanh niên này s- c bí m t
không v n v Hu & c hu n luy n c bi t và c t ch c thành các n
v tác chi n tinh nhu r#i l i a v Phát Di m & th*c hi n k ho ch tái chi m
Thanh Hóa. ây là m t chi n d ch t i m t do giám m"c Lê H u T và th hi n
Tr n V n Lý ngh và c t ng De Lattre và Th t ng Tr n V n H u #ng
ý th*c hi n. Tôi m i thành l p c m t ti&u oàn mang danh s “ti&u oàn 27”
và s p mãn khóa hu n luy n t i Qu ng Tr thì t i Sài gòn, tháng 8 n m 1952,
ông Tr n V n H u t ch c và ông Nguy n V n Tâm c vua B o i y
nhi m lên thay th . Vì là m t b n thân c a c*u Th t ng Tr n V n H u, ông
Tr n V n Lý b gi i nhi m ch c Th Hi n Trung ph n.
Ông Nguy n V n Tâm là thân ph" c a t ng Nguy n V n Hinh, có h.n danh
“C p Cai L y” là m t ng $i thân Pháp và n i ti ng r t ch ng c ng t i mi n Nam.
N i các do ông thành l p tr ông Võ Hòng Khanh lãnh t" Vi t nam Qu c dân
ng làm b tr ng thanh niên và th& thao, s còn l i g#m toàn nh ng nhân v t
không c qu n chúng tín nhi m vì xu h ng thân Tây quá rõ ràng. V lãnh s*
M, t i Hà n i ã phúc trình cho Washington r(ng n i các này s- tr thành “m t
i t ng tuyên truy n cho Vi t minh” và ch là s* “tr l i kh n cùng c a ti n M,
máu Pháp”.

30
 Bé yêu! C nV

C ông Hinh l'n trung tá Tr n V n ôn (lúc b y gi$ là giám c An minh

quân i) u n m h# s cá nhân c a tôi và bi t tôi là ph n t ch ng Pháp và
ho t ng cho ông Di m nên quy t nh tê li t hóa ho t ng c a tôi b(ng cách
thuyên chuy&n tôi ra B c Vi t, trao quy n tham m u tr ng nh quân khu t i
Hu l i cho Thi u tá Tr ng V n X ng, m t s quan tay sai c a Pháp và là
nhân viên thân tín c a t ng Hinh. Ngày ra i, sân bay Phú Bài n ng chói
chang, v tôi và sáu a con nh) nh$ ng $i #ng chí c a tôi là ông Thái V n
Châu ch lên phi tr $ng & ti n ch#ng, ti n cha i mi n B c khói l a ngút ngàn.
Tôi còn nh hai câu th t c nh bi t ly não nu t ó c làm g i v cho các con
tôi m t n m sau:
Mi con trành l cha r i l
Mà l khôn c m c nh chia tay...

4 - nh ng ngày cu i cùng
Cho n u thu n m 1952, t ng s quân Pháp b t tr n, th ng vong và
m t tích t i ông D ng lên n h n 90.000 ng $i. Chi phí cho chi n tr $ng
này b(ng hai l n s kinh vi n nh n t Hoa k% trong khuôn kh c a ch ng trình
vi n tr tái thi t Marshall. T i Qu c h i Pháp, t ng “Lasaleguerre” (cu c chi n
tranh b3n th u) b t u c s d"ng trong các cu c tranh lu n gi a các phe
ch chi n và ch hòa.
Trong khi ó thì t i mi n B c Vi t nam, Võ Nguyên Giáp ánh b t các nv
thi n chi n c a t ng Raoul Salan ra kh)i c i&m Hòa Bình và ti p theo là i n
Biên Ph .
M y tu n l tr c khi Hòa Bình th t th , tôi b t ng Nguy n V n Hinh
thuyên chuy&n ra B c. H#i b y gi$, “ra B c” c xem nh là m t bi n pháp ch
tài i v i nh ng s quan mi n Trung và mi n Nam, vì tình hình sôi ng c a
chi n s* và vì nh ng t n th t n ng n v phía nh ng quân nhân Vi t nam. H u
h t nh ng s quan Vi t nam trung c p b i ra B c u ít nhi u có h# s ch ng
Pháp, ho c ch ng B T ng tham m u c a t ng Nguy n V n Hình.
Tôi theo h c khóa ti&u oàn tr ng và khóa Liên oàn l u ng ( & c
c p nh t hóa v i chi n tr $ng Vi t B c). Do i tá Vanuxem, m t trong nh ng s
quan cao c p xu t s c nh t c a Pháp lúc b y gi$ i u hành. Cùng khóa v i tôi
có trung uý Nguy n V n Thi u. Mãn khóa, Thi u, có thêm trung úy Cao V n Viên
và tôi c l nh thuyên chuy&n ra m t tr n H ng Yên, trình di n v i trung tá
D ng Quí Phan, m t s quan n i ti ng thân Pháp, tay chân c a t ng Cogny,
T l nh mi n ông B c Vi t, ang óng H i D ng, M t tr n H ng Yên v a
c B t l nh Pháp trao tr ph n trách nhi m l i cho quân i qu c gia Vi t
nam và ang b nh ng áp l*c n ng n . B T ng tham m u Sài gòn ch nh tôi
làm Tham m u tr ng. Cao V n Viên làm tr ng phòng Nhì và Nguy n V n
Thi u là tr ng phòng Ba. Còn phòng T v'n do m t i úy ng $i Pháp ph"
trách. B ch huy và trung tâm hành quân chi n c t t i ngôi giáo $ng to

31
 Bé yêu! C nV

l n r ng rãi c a t nh l/ H ng Yên mà linh m"c b trên ã hoan h vui lòng cho

quân i Pháp s d"ng t tr c.
Ba anh em chúng tôi c c p phát chung m t c n phòng nh) v a & ba
cái gh b lo i nhà binh và hàng ngày n c m t i câu l c b s quan. Bu i t i, lúc
tr l i phòng & chu3n b i ng , Thi u và tôi th $ng phân tích và lu n bàn v
tình hình chính tr và chi n s* n khuya. Riêng Viên v n tính ít nói nên ch th nh
tho ng góp ý ki n mà thôi.
Tháng 4 n m 1953, tuy tình hình chi n s* Lào tr nên quy t li t h n khi
Vi t minh chi m Cánh #ng Chum và ti n quân v Luang Prabang, th ô
Hoàng Gia Lào, nh ng không vì th mà áp l*c quân s* gi m b t t i chi n
tr $ng B c Vi t. Tháng 5 n m ó, t ng Henri Navarre thay th t ng Salan
nh ng ch làm cho quân Pháp thêm lúng túng vì quan i&m chi n l c thi u th*c
t c a v t ng l nh lùng và cô n ã t ng tham gia hai tr n th chi n này.
Quân i Pháp hoàn toàn b ng ngay c th phòng th . H t c n c này n
c n c khác l n l t b m t vào tay ch ho c b rút b), ch còn gi l i m t ít a
bàn các giáo ph n Thiên chúa giáo nh Bùi Chu, Phát Di m, K0 S t... và các
t nh xung quanh Hà n i và H i Phòng...
Tr c tình th bi quan ó, Nguy n V n Thi u ã h)i tôi: “Theo anh thì cu c
chi n tranh hi n t i s- i v âu và t ng lai Vi t nam s- nh th nào?” ó là
câu h)i có tính toàn b và lâu dài nh ng tôi v'n xác quy t v i Thi u và Viên là
“Th nào Pháp c!ng b i tr n và tìm gi i pháp th)a hi p v i Vi t minh, t n c
s- b chia ôi nh ng không bi t chia khu v*c nào. Hoa k% s- can thi p vào Vi t
nam & ch n ng m u # bành tr ng c a C ng s n ông Nam Á và Hoa
k% s- a ông Di m v n c n m chánh quy n”. Sau này t i Sài gòn, m.i l n
g p tôi, Thi u không quên nh c l i chuy n c! và công nh n tôi nhìn xa th y
r ng.
S ng t i Vi t B c và c bi t t i H ng Yên, tôi vào tình tr ng c a m t s
quan ang th ph t d i hình th c c a s* l u ày. Nh ng êm tr ng l nh lùng
c a x B c, cái tâm tr ng c u v ng minh nguy t, & u t c h ng, tôi
nh v quê h ng mi n Trung, n i ang có gia ình, b n bè và t ch c, tôi h#i
t ng n nh ng công tác ang dang d và nh ng #ng chí ang l u l c v i r t
nhi u nh th ng. N.i ni m ó c ng v i ý th c chính tr , tinh th n qu c gia c*c
oan, hun úc b i h n m $i n m ho t ng làm tôi không thi t tha m t chút nào
v i công vi c hi n t i, m t công vi c tuy g i là ch ng c ng s n nh ng tr c h t
ch làm l i cho ng $i Pháp trong ý # bám víu l y m nh t thu c a mà không
th*c tâm trao tr c l p cho ng $i Vi t nam, m t n n c l p ã bi n thành ý
th c ch o c a dân t c, mà vì nó và do nó mà n c tôi ã t#n t i n nay. Cho
nên trong su t th$i gian t i H ng Yên, tôi ã c tình không & m t chút nhi t
tâm nào vào công v".
Thái ól i c c ng c v ng ch c h n vào ngày 27 tháng 5 n m 1953,
khi t i Sài gòn, h i ngh oàn k t òi h)i: “ c l p hòa bình cho Vi t nam” do các
oàn th& chính tr c a các giáo phái Cao ài, Hòa H o, các ng phái chính tr
nh i Vi t, Vi t Qu c và các nhân v t tên tu i nh Nguy n Xuân Ch , Ngô
ình Nhu... t ch c ã ph bi n l p tr $ng quy t li t c a nhân dân Vi t nam. Do

32
 Bé yêu! C nV

ó, tôi th $ng tìm c h i lên Hà n i liên l c v i m t s #ng chí thân h u nh

ông Mai V n Toan (sau này là dân bi&u d i ch ông Di m), ông Tr n Trung
Dung (sau này gi ch c B tr ng qu c phòng th$i nh t c ng hòa)... &
theo dõi ho t ng c a ông Di m t i h i ngo i và tìm hi&u nh ng bi n chuy&n
m i c a tình hình chính tr . M.i l n i Hà n i v , tôi l i mang theo m t s báo Xã
h i (do ông Nhu ch tr ng) & ph bi n cho m t s s quan và nhân s t i H ng
Yên trong m"c ích xây d*ng h u thu'n cho ch tr ng chính tr c a ông Di m.
Trong nh ng d p i hành quân hay thanh tra các n v tôi th $ng trình bày cho
các s quan bi t tình c nh trôi n i hi&m nghèo th t s* c a t n c Vi t nam
trong cái th t ng tranh Pháp C ng và thuy t ph"c h v con $ng nào mà
m t ng $i Vi t nam th*c s* yêu n c c bi t n u ng $i Vi t nam ó l i là m t
chi n s c m súng, nên ch n l*a.
Nh ng r#i nh ng ho t ng “phi quân s*” ó c a tôi d n d n b báo cáo lên
cho B ch huy r#i n tai trung tá D ng Quí Phan nên tôi b t ng Cogny ph t
60 ngày tr ng c m, h t ng công tác và thuyên chuy&n v Liên oàn L u ng
s 3, ang hành quân t i vùng Ninh Bình do thi u tá Ph m V n ng (hi n
M,) ch huy. Lý do b ph t ghi trong h# s quân v" còn có thêm t i “vô l v i c p
ch huy”, vì ã hai l n tôi công khai ch trích Phan tr c m t ông ng $i v tác
phong “b#i Tây” c a y khi m.i bu i sáng, n u g p các h s quan Pháp thì Phan
ân c n chào h)i “Bonjour moncaporal”, còn n u g p s quan Vi t nam thì Phan
ch chào l y l và còn có ý khinh b .
Trong b a n cu i cùng t i câu l i b s quan & ti n tôi lên $ng v nhi m
s m i. Trung úy Nguy n V n Thi u m m t chai champagne m$i tôi và nói m y
l$i ti n bi t r t c m ng. D ng Quí Phan n i gi n, n t Thi u t i sao l i dám ca
ng i m t s quan ang mang tr ng t i tr c m t y. C ch v a u ái, v a khí
phách c a Thi u càng làm cho tôi quí m n Thi u h n. Tr trêu thay, trong cu c
$i binh nghi p và chính tr c a Thi u và tôi còn nhi u duyên n cho n n m
1965, 1966, khi Thi u và K% lãnh o qu c gia, b t tôi giam l)ng hai l n Pleiku
và Nha Trang g n c n m tr$i, tuy t i không c tr v Sài gòn.
Có l- vì ông Nhu ang mu n t p h p l i cán b & t* l*c chu3n b ngày ông
Di m v n c nên ông ã v n ng v i hai ng $i b n c a ông là i tá Tr n
V n n (v a th ng ch c và v'n còn ch huy An ninh quân i) và i tá Tr n
V n Minh (tham m u tr ng c a t ng Hinh) & tôi c thuyên chuy&n vào
Nha Trang, là a ph ng chi n l c n(m g n gi a Hu (c n c a t ch c) và
Sài gòn (chi n tr $ng c a t ch c).
R$i mi n B c c ng th+ng c a m t Hà n i ang b t u lên c n s t, tôi bay v
Nha Trang v i t cách i di n c bi t c a B T l nh Quân khu Hai v i nhi m
v" c p thi t thành l p 9 ti&u oàn khinh quân theo k ho ch t ch c m i c a B
tham m u h.n h p Pháp Vi t và c a t ng O' Daniel, tr ng phái b quân s*
M, Sài gòn. Sau khi ã huy ng thanh niên c a ba t nh Khánh Hòa, Ninh
Thu n và Bình Thu n trong 4 tháng, t t c 9 ti&u oàn u c thành l p và
u trong vòng hu n luy n quân tr $ng thì tôi c thuyên chuy&n và ch huy
khu chi n Phan Rang v a c Pháp trao l i cho Vi t nam.

33
 Bé yêu! C nV

Trong khi ó thì c!ng vào n m 1954, t ng Navarre, T ng t l nh quân i

Pháp t i ông D ng, phát ng chi n d ch Atlante & ti n hành chi m Bình
nh và Phú Yên, và t o áp l*c nh(m xé nh) quân c a Võ Nguyên Giáp v n
ang n. l*c d#n h t ch l*c quân v m t tr n i n Biên Ph . D* oán r(ng
Giáp c!ng s- áp d"ng cùng sách l c, ngh a là m nhi u tr n ánh l n khác t i
Trung Vi t & c m chân và làm tê li t kh n ng di ng c a các n v ch, tôi
bèn th o m t b n nh n nh tình hình và m t t$ trình v cho B t l nh Pháp
Vi t c a Phân khu Duyên h i t i Nha Trang & yêu c u có k ho ch i phó và
#ng th$i xin t ng c $ng ph ng ti n phòng th cho chi n khu Phan Rang v n
r t thi u th n và y u kém. Tôi còn d* oán k ho ch ph n công c a Vi t minh
trong a ph ng trách nhi m c a tôi v i nh ng chi ti t t ng #n m t và s* th t
b i g n nh ng nhiên c a các n v d i quy n n u không c th)a mãn
nhu c u t ng vi n.
Nh ng B t l nh Nha Trang, mà v phía Vi t nam do i tá Nguy n V n V,
ch huy, l i cho là tôi ho ng h t, báo cáo láo bèn g i v n th khi&n trách, kèm
theo l nh thuyên chuy&n tôi ra Hà n i h c l p Trung oàn tr ng, m t quy t
nh mà tôi cho là phát xu t t nh ng mâu thu'n chính tr h n là t nhu c u
quân s* lúc b y gi$. Nh ng c!ng nh$ theo h c l p Trung oàn tr ng này tôi
có thêm hai ng $i b n m i #ng khóa: Thi u tá Lam S n và i úy Nguy n
Chánh Thi. Ng $i thay th tôi t i Phan Rang là Thi u tá Nguy n V n Thi u, v a
B c v , v i lý do Thi u là ng $i Ninh Thu n s- am hi&u và n m vung tình hình
h n tôi.
Sau ó, qu nhiên úng nh b n nh n nh mà tôi ã chi ti t rõ ràng, trong
lúc tôi Hà n i thì Vi t minh t ng ph n công kh p các t nh mi n Trung, c bi t
t i các t nh Duyên h i. T i Phú Yên và Bình nh, nhi u ti&u oàn Vi t nam b
tiêu di t hoàn toàn, ph i rút v l p vòng ai an toàn & ch còn b o v các t nh l/
mà thôi. T i Qu ng Nam, Vi t minh t n công H i An và chi m gi m t êm, khi
rút i, h phá h y m t s công s* và b t mang theo m t s s quan và nh ng
d"ng c" truy n tin. Riêng t i t nh Ninh Thu n c a Thi u, Vi t minh ti n chi m và
tiêu h y các c n c ngo i vi mà tôi ã xây d*ng & che ch m t Tây Nam c a
B ch huy Phan Rang. Trong m t tr n ánh ác li t g n Tháp Chàm, Thi u ích
thân d'n m t n v i ti p c u b Vi t minh ph"c kích và theo l$i m t s ng $i
k& l i thì Thi u ã ph i “ôm qu n mà ch y”
Sau nh ng th t b i liên ti p, Thi u b m t ch c ch huy, i v Hu làm vi c
t i B tham m u Quân khu Hai, d i quy n i tá Tr ng V n X ng, m t công
s* viên thân tín c a t ng Hinh, giao quy n ch huy khu chi n Ninh Thu n l i
cho Thái Quang Hoàng v a c th ng thi u tá. Th t ra không ph i Thi u kém
kh n ng ch huy hay thi u kinh nghi m chi n tr $ng, Thi u là ng $i khôn
ngoan, tính toán k, l 2ng, và hành ng r t c3n th n, nh ng vì binh s t i khu
chi n Ninh Thu n i a s là dân a ph ng hi n lành, không có tinh th n
chi n u.
***
Tr l i n m 1950, khi tôi v Qu ng Bình & b t u m t giai o n n i trôi l n
lóc trong nh ng n m tàn kh c c a cu c chi n pháp Vi t t Trung ra B c, thì

34
 Bé yêu! C nV

tháng 8 n m ó, sau m t th$i gian v n ng ng m c a giám m"c Ngô ình

Th"c, ông Di m và ng $i anh có nh h ng l n lao trên Giáo h i Thiên chúa
giáo Vi t nam này, lên $ng i La mã d* l N m Thánh & che y âm m u i
M, v n ng chính tr .
L trình i không th+ng n La M, mà còn ghé qua Nh t B n & th m K%
ngo i h u C $ng & (m t “ gi i pháp “ h u nh không còn giá tr gì n a k& t
n m 1945) và nh t là & ông Di m có c h i g p giáo s Wesley Fishel, m t
c*u s quan tình báo h i quân thu c Nh t H m i Hoa k% th$i nh th
chi n và nghe nói ang là m t nhân viên cao c p c a CIA. Bu i h p m t v i viên
ch c M, cao c p trong ngành tình báo này a n k t qu là tr $ng i h c
Michigan s- b o tr cho chuy n i M, c a ông Di m.
Sau ó, ông Di m lên $ng i La mã d* l N m Thánh và y t ki n c
Giáo Hoàng, r#i t ó bay qua M,. Qua trung gian c a giám m"c Ngô ình
Th"c, ông c H#ng y Spellman thu c dòng Franciscain, ti p ki n.
T M,, ông Di m l i quay v La mã m y ngày r#i m i i Th"y S , B , Pháp &
th o lu n v i m t s chính khách Vi t nam ph n ông là ng $i Công giáo ang
c ng" t i các n c này. N m 1951, ông Di m tr l i Hoa k% hai n m, s ng
trong tu vi n Maryknoll t i Lakewood (Newjersey) và Ossimng (New York). Nh$
s* giúp 2 c a H#ng y Spellman, th nh tho ng ông l i c m$i i thuy t trình
t i các tr $ng i h c mi n ông và mi n Trung Tây Hoa k%. Ông c!ng di n
thuy t t i th ô Washington và v i lý lu n r(ng: “ch c n ch m d t chính sách
th*c dân Pháp và ch c n Vi t nam có m t chính ph do ng $i qu c gia lãnh
d o là có th& ánh b i c C ng s n” mà ông ã chi m c tình c m và l$i
h a s- y&m tr c a các chính tr gia M, nh ngh s Mike Mansfield, John
Kennedy, Dân bi&u Walter Judd, chánh án Williams Douglas, và nhi u chính
khách Thiên chúa giáo khác. Phê bình câu nói c a ông Di m, giáo s Buttinger
cho r(ng lu n c này ph i h p c s* gi n d r t h p d'n và s* thu n lý khó
ch ng c* c.
Chính vì s* “h p d'n không ch ng c* c” ó và quy t tâm c a H#ng y
Spellman mu n có m t chính ph Vi t nam do ng $i Thiên chúa giáo lãnh o
(theo giáo s Buttinger và Stanley Karnow mà ông Di m ã tr thành m t “gi i
pháp” kh d"ng và kh thi cho chính sách M, t i ông D ng trong t ng lai r t
g n). Nh ng cái lu n c “gi n d và thu n lý” này ã ch ng t) tính cách thi u
khoa h c và không th*c t c a nó khi ông Di m v i m t chính ph qu c gia và 9
n m cai tr , ông Thi u v i m t chính ph qu c gia và 11 n m cai tr khác v'n
không ánh b i c c ng s n. Nh v y rõ ràng hai cái ch “qu c gia” ã
ph n tr qu c gia trong kho ng th$i gian t 1954 n 1975 qu th t không x ng
áng trên c hai m t, n i dung c!ng nh th*c t & mang nh n danh t này.
Theo dõi hành trình v n ng qu c t c a ông Di m, ta th y g#m 6 ch ng
$ng: i ông Kinh g p m t nhân viên tình báo M,, n Vatican g p c Giáo
Hoàng, i M, g p m t v Hông Y, tr l i Vatican không bi t & làm gì trong m t
th$i gian ng n r#i l i qua M, g p ti p v H#ng y c!, sau ó là các chính khách
Hoa k%. Sáu ch ng $ng ó th t ra ch g#m hai danh t riêng l'y l ng: “Vatican
và M,”.

35
 Bé yêu! C nV

Tháng 5 n m 1953, theo l$i m$i c a m t s chính khách Vi t nam l u vong

mà a s là ng $i Công giáo, ông Di m t giã Hoa k% v Pháp r#i i B và trú
ng" t i tu vi n Bénédictine de St Andréles Purges. úng m t n m sau, n m
1954, khi s ph n Vi t nam b t u b c t ch t b i chi n b i c a Pháp t i i n
Biên Ph vào ngày m#ng 7 tháng 5 và m c c t i h i ngh Genève thì ông Di m
tr l i Paris và s ng t i ngôi nhà c a ông Tôn Th t C3n. T i ây, v i s* y&m tr
c l*c c a ng $i em là Ngô ình Luy n, ông b t u m các cu c th m dò và
v n ng trong gi i chính khách Vi t nam c!ng nh các th l*c qu c t .
Theo giáo s Buttinger thì t i Sài gòn ông Nhu bi t r(ng anh mình không
kh n ng trong vi c i phó v i nh ng v n ng chính tr qu c t khó kh n và
ph c t p, bèn v i vàng phái c ng s* viên thân tín là ông Tr n Chánh Thành và
Lê Quang Lu t qua Paris & t ng c $ng thêm cho ông Di m. Ông Tr n Chánh
Thành nguyên là tri huy n th$i Pháp thu c, sau theo Vi t minh làm chánh án
Liên Khu T , r#i b) kháng chi n v T vào n m 1952. Còn ông Lê Quang Lu t là
m t trí th c Thiên chúa giáo B c Vi t, th túc thân tín c a giám m"c Lê H u T .
Ba m"c tiêu v n ng quan tr ng và quy t nh nh t cho ông Di m là t
c s* y&m tr c a chính quy n M,, tranh th c s* th)a thu n c a chính
ph Pháp, và cu i cùng là thuy t ph"c c Qu c tr ng B o i b nhi m làm
th t ng. Ba v n ng liên h ch t ch- n v n m nh c a hàng tri u ng $i
Vi t nam mà s c m nh vô ch c a chính hàng tri u ng $i Vi t nam ó không
h c "ng t i. Th t ra ba b c v n ng này tròng vào nhau nh ba m t
xích, mà trong b i c nh chính tr qu c t lúc b y gi$, m c xích th nh t là
hai m t xích còn l i s- b tháo tung. M t xích th nh t, H#ng y Spellman ã giúp
ông Di m m ra t n m 1953 r#i cho nên tuy B o i và chính ph Pháp lúc b y
gi$ không #ng ý “con ng $i Ngô ình Di m”, nh ng d i áp l*c n ng n c a
Ngo i tr ng M, Foster Dulles và s* can thi p m nh m- c a H#ng y Spellman
vào chính sách c a Phong trào c ng hoà Bình Dân Thiên chúa giáo Pháp
(MRP), cu i cùng chính ph Pháp và B o i ành ph i ch p nh n b nhi m
ông Di m làm Th t ng.
(ng sau v tu#ng chính tr này, ta còn th y th p thoáng bóng dáng m t
ng $i àn bà mà tuy vai trò khiêm nh $ng không kém ph n quan tr ng là bà
Nam Ph ng Hoàng h u, m t n tín # Thiên chúa giáo ngoan o và có uy tín.
Ông Tôn Th t C3n, con trai c a c" Thân th n Ph" chánh Tôn Th t Hân và là b n
thân c a ông Di m, ã thuy t ph"c bà Nam Ph ng & bà góp ý v i ch#ng v i
i u ki n sau khi ông Di m c m quy n ph i nâng 2 Hoàng t B o Long, ng $i
con trai u lòng c a bà và c a vua B o i. Bernard Fall cho bi t ông Di m ã
qu% xu ng tr c bà Nam Ph ng & nh n l$i y thác ó.
Ngày 16 tháng 6 n m 1954, sau m t bu i ti p ki n v i Ngo i tr ng Foster
Dulles, Qu c tr ng B o i ký s c l nh 38/QT b nhi m ông Ngô ình Di m
làm Th t ng. Sau khi ông Di m tuyên b ch p nh n, B o i bèn kéo ông vào
m t gian phòng k c n trong lâu ài Thorence, n i B o i trú ng" t i Cannes,
ch b c thánh giá r#i b t ông th : “Chúa c a ông ó, ông hãy th s- b o toàn
lãnh th qu c gia mà ng $i ta s- giao phó cho ông. Ông s- b o v qu c gia
ch ng l i C ng s n và n u c n ánh c ng $i Pháp “.

36
 Bé yêu! C nV

Ông Di m suy ngh giây lát, nhìn B o i, r#i quay l i phía thánh giá & th :
- Tôi xin th !
K& l i nh ng s* ki n trên ây, ký gi Karnow vi t r(ng: “Sau khi b nhi m
ông Di m làm Th t ng, B o i ã t* ào l. huy t chính tr c a mình mà
không bi t”.
Nh ng s* ki n v vi c ông Ngô ình Di m n bái y t Qu c tr ng B o i
khi nh n ch c Th t ng còn c Hillaire Du Berrier k& t $ng t n h n, úng
nh c*u B tr ng Phan Huy Quát và ông Tôn Th t C3n ã k& cho tôi nghe:
Ngô ình Di m sau khi t giã Hoa k% n m 1953, v B r#i n Pháp và không
th& tránh c con $ng d'n t i ngôi lâu ài 12 phòng t i Cannes. Lúc y vào
tháng 6 n m 1954, m t ng $i th p nh), k% d , l nh lùng, thi u nét vui t i ng
tr c m t v c*u hoàng mà v'n tâu là “B3m Hoàng Th ng”, m c dù v c*u
hoàng ó lúc b y gi$ chính th c mang danh hi u là Qu c tr ng.
B o i bi t rõ con ng $i ó tính tình b t th $ng hay thay i khi thì b-n l-n
r"t rè nh ng ôi khi l i nóng n y c"c c(n, th ng $i lì l m kh c kh vì nh ng
n m tháng cô n thi u tình ng $i, B o i bi t con ng $i ó cao ng o và
ngoan c . N u & ch n l*a m t v Th t ng trong gi$ phút t qu c lâm nguy &
ph"c v" h u hi u cho qu c gia thì Ngô ình Di m mà B o i s- ph i ch nh
làm Th t ng ch là con ng $i c ch n l*a sau chót, nh ng B o i không
còn có l*a ch n nào khác h n.
Quì xu ng tr c B o i, Ngô ình Di m th trung thành v i v hoàng
c a ông ta. ã tr i qua bi t bao th ng tr m cay ng, B o i ch p nh n m i
vi c ch là th $ng tình, B o i c quên nh ng bu i h i th o, y sóng gió t i
H#ng Kông n m n m v tr c, B o i bi t r(ng con ng $i tr c m t ông ta
không bao gi$ quên thù h n nh ng B o i v'n làm ph n v" c a ông ta ch nh
Ngô ình Di m làm th t ng v i toàn quy n thành l p chính ph . L$i nói cu i
cùng c a B o i là: “Ông hãy h p nh t các giáo phái vào c ng #ng qu c gia,
th ng nh t ph n t n c còn l i c a chúng ta”.
Bà Nam Ph ng Hoàng h u, c!ng là m t tín # Thiên chúa giáo nh ông
Di m, ã kh3n kho n yêu c u ông Di m hãy c u vãn và t o th l*c cho nhà
Nguy n & giúp 2 cho B o Long, con trai bà. B o i ký cho ông Di m cái
ngân phi u m t tri u #ng b c & t ch c nh ng cu c bi&u tình “t* phát”
(spontaneous demonstration) h u làm xúc ng ng $i M, và t o hào h ng cho
dân chúng Vi t nam. Di m b) ngân phi u vào túi r#i c m n và tâu: “B3m Hoàng
Th ng n u khi nào Ngài th y tôi có l.i, Ngài ch nói m t l$i là tôi t ch c ngay”.
Ngày 26 tháng 6 n m 1954, Di m vào tu i 54 tr v Vi t nam & ch p thánh
và t ây thì trách nhi m v ph n ng $i M,.
Nh n nh v nh ng n. l*c và thành qu v n ng qu c t c a ông Di m, ta
th y y u t chính quy t nh nh ng n. l*c và thành qu này là tôn giáo c a ông
Di m. Uy tín trong n c c a ông, v th chính tr trong n c c a ông, c s
qu n chúng trong n c c a ông... qu th t ch là nh ng h u thu'n nho nh)
không & giúp ông m c cánh c a c a M, và Pháp. Trong cái th chinh
tr toàn c u lúc b y gi$, khi mà n i b n n t C ng hòa Pháp ang d n d n
b ng rã vì “tr n chi n tranh b3n th u”, khi mà C ng s n ang t t l nguyên

37
 Bé yêu! C nV

hình t i ông Nam Á, thì nhu c u c a c $ng qu c M, là can thi p vào Vi t nam
v i m t “ng $i hùng b n x ” ch ng C ng. Mà d i nhãn quan chính tr và nhân
v n c a M, vào th p niên 50, 60 “ng $i hùng” ch ng c ng ó ph i là và ch có
th& là m t tín # Thiên chúa giáo. Ông Di m th)a mãn y nh ng i u ki n
ó c a nhu c u này. Và vì ông là ng c viên “h p l ” duy nh t nên ông ã
c ch n Tôn giáo c a ông ã a ông lên ài danh v ng thì cung chính vì tôn
giáo c a ông mà sau này thân th s* nghi p c a ông ph i tan tành.
Ông Di m t Paris tr v n c ngày 26 tháng 6 n m 1954 sau n m n m tr$i
s ng t i các th ô qu c t H i ngo i (n m n m này, sau ó, ã c a vào
ph n m u c a bài ca “Suy tôn Ngô t ng th ng”... “Ai bao n m t ng lê gót n i
quê ng $i”...).
Sau này khi bi t c ón ti p ông Di m thi u s* tham d* c a nhân dân tôi
ã trách móc ông Nhu và Võ V n H i không huy ng n i #ng bào i bi&u tình
ông o & ón ti p s* h#i h ng c a lãnh t". Bu i ón ti p tuy y ph n
nghi l nh ng thi u h+n qu n chúng ón chào t) ra r(ng ông Di m không có
th*c l*c qu n chúng ng h . V l i 500 ng $i có m t t i Tân S n Nh t hôm ó
qu th t ã không i di n m t chút nào cho 25 tri u ng $i Vi t nam trên m t
pháp lý c!ng nh chính tr , trên m t liên i tình c m c!ng nh liên i tinh th n.
M t ng $i ã t ng ch ng B o i và ch ng Pháp thì không th& tr v v i
dân t c & lãnh o qu c gia b(ng m t s c l nh c a Qu c tr ng và trên m t
chi c máy bay có c$ tam tài. Tr $ng h p ó và khung c nh ó phù h p v i
nh ng th)a hi p c a cu c v n ng chính tr h u tr $ng h n là k t qu c a m t
quy t tâm x thân u tranh cho t n c, cho nên nhân dân Vi t nam nói
chung, và qu n chúng Sài gòn nói riêng v'n không tìm c s* hào h ng &
chào m ng ông Di m trong ngày tr v c a ông.
Nh ng lúc ó i v i tôi, t mi n B c xa x m, và sau 5 n m trông i ngày
v c a ng $i o t ch c, ngày ông Di m v n c là m t ngày h i l n, là s*
thành t*u c a 12 n m u tranh cho lý t ng c a mình xuyên qua hình bóng
c a ông Ngô ình Di m, là ngày mà nh ng tra t n trong ng"c tù, là nh ng ly bi t
v i v con, nh ng hi&m nghèo trong l a n b t u m bông k t trái thành ài
vinh quang. Tôi ã không c n gi u gi m n a mà b c b ch h+n v i hai ng $i b n
#ng khóa là thi u tá Lam S n và i úy Nguy n Chánh Thi v t ng lai ch c
n ch c a t n c, v c h i l ch s ã cho phép ông Di m s- c qu n tr
qu c gia m t cách dân ch , s- c thi th tài n ng s ng mái th hùng v i
C ng s n.
Tuy nhiên sau nh ng phút vui m ng b#ng b t u tiên ó, tôi b t u lo âu
cho ông Di m. ã t ng s ng gi a lòng quê h ng t tr c cu c kháng Pháp,
ã t ng làm vi c chung v i ng $i Pháp trong ch B o i, ã là ch ng nhân
c a bao nhiêu bi n c chính tr , bao nhiêu l a l c ph n tr c, tôi bi t ông Di m s-
ph i i qua m t bãi mìn n ch m v i bao nhiêu khó kh n, ph c t p, c m b'y
ang ch$ i ông. C" th& h n, là m t s quan c p tá thâm niên, tôi bi t rõ tham
v ng và tính tình c a t ng Nguy n V n Hinh và tinh th n quân i d i quy n
ông ta. Nh ng th*c t này s- là tr l*c khó kh n nguy hi&m u tiên mà ông
Di m không th& tránh c. ành r(ng trong giai o n ó, quân i không ph i

38
 Bé yêu! C nV

là y u t quy t nh nh ng thay i quan tr ng c a tình hình chính tr Vi t nam,

nh ng m t m t nào ó quân i d i quy n t ng Hinh, m t ng $i Pháp
mang tên Vi t, l i s c c n tr nh ng k ho ch c a ông Di m. Hay i xa h n,
có th& tiêu di t ngay s c m nh pháp lý và chính tr còn mong manh c a v tân
Th t ng.
Bi t nh th mà l i bi t r t rõ n a là khác cho nên dù i u ki n khó kh n và
ph ng ti n b h n ch tôi c!ng ph i làm m i cách & giúp ông Di m ph n nào
hay ph n ó. Tuyên truy n, giác ng v'n là th khí gi i h u hi u nh t cho nên
tôi bèn vi t r#i nhi u th cho các b n bè t chí thân n s giáo, cho các s quan
thân tín nhi u quân khu, nhi u n v , nói cho h bi t mu n c u n c, mu n
qu c gia kh)i r i vào tay c ng s n, mu n còn có t chôn chân thì ph i ng h
cho Th t ng Ngô ình Di m v t th ng m i th l*c ch ng i ông ta. V i các
s quan mi n Trung nh Nguy n Ng c L , Lê V n Nghiêm, Thái Quang Hoàng,
Tôn Th t ính... tôi không ng n ng i nói th+ng cho bi t r(ng t ng Hinh và
nh ng tay sai c a Pháp s- tìm cách tri t h ông Di m. Tôi yêu c u h n. l*c
ho t ng lôi kéo b n bè, c ng s* viên c a h theo con $ng chính ngh a. M"c
tiêu c a tôi là xây d*ng cho Di m m t ch l*c, n u không c thì ít nh t là m t
h u thu'n trong quân i & i phó v i cu#ng v ng c a t ng Nguy n V n
Hinh sau này.
T i Hà n i, n i tôi h c, có b n l p quân s*: l p Trung oàn tr ng, l p tham
m u tr ng, l p Ti&u oàn tr ng và l p i i tr ng, t ng s khóa sinh g#m
150 ng $i, mà khi t t nghi p nh ng s quan này s- c b nhi m vào các
ch c v" ch huy. Tôi ùng lu n i u: “ông Di m có còn, Vi t nam m i còn” & tác
ng tinh th n h . Thi u tá Lam S n, i úy Nguy n Chánh Thi c!ng #ng quan
i&m v i tôi sau này h ã có công trong vi c giúp ông Di m ch ng l i l*c l ng
c a t ng Hinh. Sau này, bi n c t n c b chia ôi ngày 20 tháng 6 b i hi p
c Genève do s* b t l*c c a Pháp và các chính ph c a ch B o i, càng
cho tôi thêm y u t & tuyên truy n h u t ng c $ng uy tín và l p tr $ng qu c
gia ch ng Pháp c a ông Di m.
Ngày 30 tháng 6, ông Di m ra Hà n i & quan sát tình hình mi n B c và &
th m dò nhân s* h u thành l p n i các, thì tình hình chi n s* t i B c Vi t ã n
h#i k t thúc trong h.n lo n. i tá Vanuxem m cu c hành quân Auvergne & di
t n kh)i mi n Nam c a B c Vi t (Thái Bình, Ninh Bình, Nam nh... các t nh có
nhi u giáo ph n và #n bót c a Pháp) trong c g ng tránh nh ng t n th t do
cu c rút quân gây ra. Thành ph Hà n i N i tràn ng p dân di t n các vùng này,
h s ng lê l t các v a hè, xô xát v i nhân viên công l*c và úng nh B o i
ã mô t trong “le Dragon D'annam”, h là nh ng ng $i Thiên chúa giáo, l*c
l ng mà ông Di m tin c y s- là h u thu'n mi n B c nh ng h ch lo tìm
$ng ch y tr n vào Nam.
Quy t nh rút lui c a quân i Pháp ã nh c n gió m nh th i tan l*c l ng
này, v n hi n di n và t#n t i ph n l n nh$ n ng d*a vào s c m nh c a chính
quân i ó. Khi cây ã ngã thì nh ng bìm b p d*a vào ó c!ng ngã theo luôn.
Khi nh n th c Th t ng v i B o i, ông Di m không ng$ chi n s* t i B c
Vi t l i suy s"p nhanh n th , khi th tr c thánh giá s- “b o v toàn v n lãnh

39
 Bé yêu! C nV

th ”, ông Di m ã hoàn toàn không n m v ng c tình hình s- bi n chuy&n

theo chi u h ng nào. Nh su t c cu c $i c a ông Di m (và c anh em ông
n a) ã ch ng minh, h luôn luôn ch quan, không th*c t và nh t là ch cho
mình là úng, là nh t.
Khi quân Pháp rút lui tâm tr ng b b) r i c a các giáo ph n ó ã c chính
i tá Vanuxem k& l i trong h#i ký c a ông qua thái tuy t v ng m t cách nh"c
c a giám m"c Ph m Ng c Chi thu c giáo ph n Bùi Chu, m t thái b b) r i
nên tr l i coi ng $i b n Pháp n m x a nh k0 thù:
M t ngày kia, t i Nam nh, n i có b ch huy c a tôi ng $i ta báo cho tôi bi t
có m t s các v giáo ph3m Thiên chúa giáo c a a ph n xin vào th m, tôi ti p
h m t c n hàng t p hóa. C th y có b n ng $i, c m u b i giám m"c Ph m
Ng c Chi thu c giáo ph n Bùi Chu và sau này thu c giáo ph n à N6ng và luôn
luôn là b n thân c a tôi.
n tr c m t tôi, ông bèn quì xu ng trong lúc tôi c 2 ông lên, ông nói:
“Không, tôi xin l.i i tá. Chúng tôi xin l.i i tá. Chúng tôi c t ng r(ng qu c
gia x ng áng c c l p mà i tá có b n ph n giúp 2; nh ng chúng tôi ã
nh n ra quá mu n r(ng nh ng ng $i mà chúng tôi trông c y (ng $i Pháp) l i là
nh ng k0 thù c a chúng tôi, nh ng k0 thù mu n chúng tôi m t linh h#n”.
Vanuxem k t lu n r(ng: Th t là m t th m h a to l n khi nh ng nhân v t lãnh
o tinh th n ã bu c ph i h mình nh"c nhã tr c m t quân nhân. T ng lai
ã cho th y t t c th m h a ó. Giáo ph n Bùi Chu ã h p tác và ph"c v" quân
i Pháp ngay t ngày u tiên Pháp tr l i B c Vi t. Giáo ph n này ã bi n m t
s giáo $ng th$ Chúa thành pháo ài quân s*, khuy n khích thanh niên Thiên
chúa giáo gia nh p Ph" L*c Binh cho quân i Pháp. Tình tr ng c a giáo dân
tr c vi n nh Tây i C ng v rõ ràng r t nguy hi&m và r t áng t i nghi p,
nh ng không ph i vì th mà m t v tu s cao c p lãnh o tinh th n c a m t tôn
giáo có truy n th ng hy sinh t vì o l i có th& quì xu ng tr c m t quân nhân
ngo i qu c & c u kh3n h l i b(ng nh ng lu n c trách móc, gi n h n. Cách
th hành x ó và n i dung l$i c u kh3n ó không nh ng làm au lòng nh ng
tín # Thiên chúa giáo chân chính mà còn làm cho nh ng #ng bào Vi t nam
c a ông h th n n a (Sau này, khi di c vào à N6ng, linh m"c Ph m Ng c Chi
tr thành m t lãnh t" c a ng C n lao t i mi n Trung bên c nh lãnh chúa Ngô
ình C3n. Không trách gì qu n chúng và Ph t giáo # t i mi n Trung b kh n
kh và c!ng không trách gì nh ng ng $i nh v y mà ch Ngô ình Di m b
toàn dân c m thù l t vào n m 1963).

c tin ông Di m t i Hà n i, tôi bèn t i dinh Th hi n & g p chào m ng

ông. M t ám ông ch a t i m t ngàn ng $i, do nhóm các ông Lê Quang Lu t
và Hoàng Bá Vinh (hai nhân s Thiên chúa giáo B c) t ch c, ang c m qu c
k% và tr ng bi&u ng di u hành tr c dinh Th hi n & chào m ng v tân Th
t ng. Tôi v a bu#n v a gi n vì s ng $i tham d* quá ít )i so v i dân s Hà n i
lúc b y gi$, nh t là dân s ó l i v a t ng c $ng nh$ s dân Thiên chúa giáo t
n n t các t nh m i n. Tôi ngh th m nh th và âm ra ng ng v i các cán

40
 Bé yêu! C nV

b c a Th hi n Nguy n H u Trí (thu c ng i Vi t), v n không a gì ông

Di m.
Khi ông Di m n b*c th m & vào dinh Th hi n thì th y tôi, tôi v i chào l n
“Th a C"”. Ông Di m nhìn tôi v a l v0 ng c nhiên m t cách vui m ng và nói
l n: “à? Có c anh M u ây n a à”. Tôi ch a k p nói thêm i u nào thì nh ng l
nghi quân cách ã vang lên kéo ông vào i s nh. Tuy h n tôi nh ng 16 tu i và
xa cách g n sáu n m tr$i, tôi v'n không th y ông già thêm bao nhiêu. B c i
c a ông v'n ng n và tho n tho t, ch có dáng ng $i trông có v0 b v h n trong
b âu ph"c tr ng. Bi t ông còn b n v i nh ng nghi l , tôi v i r$i ám ông tr v
quân tr $ng. Nh l i ngày nh n c tin ông Di m c C" H# Chí Minh tr t*
do tôi m ng bao nhiêu thì hôm nay, g p l i ông trong c nh huy hoàng c a s* t
thành ý nguy n, tôi m ng b y nhiêu. i v i tôi m t cá nhân t m th $ng, m t
cán b u tranh ch có t m lòng, son trang tr i cho quê h ng, thì s* ki n ông
Di m n m c chính quy n là m t th ng l i v i c a t qu c, c a t ch c và
c a chính mình. M $i hai n m gian truân vào tù ra khám, m $i hai n m không
bi t c khói m gia ình, m $i hai n m c m c* cho t ch c s ng còn... nh
cu n phim dài ch t tu n t* trình chi u l i nh m t thoáng vó câu. Tôi m ng
m ng t i t i n r i n c m t và trong m t thoáng ng n ng i, ch t th y tr$i t
B c mùa H mà ng t ngào h ng n ng mùa Xuân.
Hai ngày sau, ông Di m cho ng $i m$i tôi vào dinh Th hi n & th m h)i tình
hình chi n s*, tình tr ng gia ình. Ông b t tôi k& l i cho ông nghe i u ki n sinh
ho t c a t ng anh em trong nhóm và riêng tôi thì khi nào mãn khóa & vào Nam.
Ông c!ng cho bi t là m i v , công vi c còn a oan và nhi u khó kh n. Sau
nh ng phút n#ng nhi t ban u c a cu c g p g2, ông tr l i v i tr ng thái m
chiêu nét lo âu m t m)i hi n rõ ra trên c p m t kém linh ng; gh bên kia, ông
Nhu ng#i v i v0 m t kh não l m lì. c g n m t ti ng #ng h# thì tôi ng
d y chào v vì bên ngoài ã ng $i ch$ vào g p.
Ra ngoài hành lang dinh Th hi n, tôi g p c" T Ch ng Phùng và Võ V n
H i, bèn th c m c h v nét m t u t c a ông Di m và ông Nhu. H i ch a k p
tr l$i thì c" Phùng ã nói: “Hôm qua ông Nhu m i b C" la cho m t tr n nên
thân ó”. C" Phùng nh c l i g n nh nguyên v n l$i ông Di m gay g t v i ông
Nhu: “Chú ánh i n qua Pháp b o tôi m i vi c nhà u xong xuôi s6n sàng
c r#i, bây gi$ tôi v l i g p không bi t bao nhiêu là khó kh n. Không ai thèm
h p tác v i tôi, ngay c ông Ch và ông Toàn c!ng t ch i (t c là bác s
Nguy n Xuân Ch và bác s Lê Toàn, hai #ng chí c a ông Di m trong phong
trào C $ng & ho t ng B c Vi t d i th$i Nh t chi m óng). Tôi không làm
vi c c trong tình c nh này, v Sài gòn r#i tôi s- ra i”. Tuy ông Di m nói th
nh ng hai anh em ông v'n liên l c th m dò, m$i m t s chính khách tham d*
vào n i các c a ông. Sau g n hai tu n l Vi t nam không có chính ph , ngày 7
tháng 7 t i Sài gòn, n i các Ngô ình Di m u tiên ra m t qu c dân v i thành
ph n nh sau:
- Ngô ình Di m: Th t ng kiêm T ng tr ng N i v" kiêm T ng tr ng
Qu c phòng.
- Tr n V n Ch ng: Qu c v" Khanh

41
 Bé yêu! C nV

- Tr n V n .: T ng tr ng Ngo i giao
- Tr n V n C a: T ng tr ng Tài chánh, Kinh t
- Phan Kh c S u: T ng tr ng Canh nông
- Nguy n T ng Nguyên: T ng tr ng Lao ng và Thanh niên
- Tr n V n B ch: T ng tr ng Công chánh và Giao thông
- Nguy n D ng ôn: T ng tr ng Giáo d"c.
- Ph m H u Ch ng: T ng tr ng Y t xã h i
Ngoài ra còn có m t s B tr ng nh :
- Tr n Chánh Thành: B tr ng Ph Th t ng
- Lê Quang Lu t: B tr ng Thông tin
- Nguy n Ng c Th : B tr ng N i v"
- Lê Ng c Ch n: B tr ng Qu c phòng
- Bùi V n Thinh: B tr ng T pháp
- Nguy n V n Tho i: B tr ng kinh t
- Tr n H u Ph ng: B tr ng Tài chánh
- Ph m Duy Khiêm: Phát ngôn viên ph Th t ng.
Nhìn vào thành ph n chính ph trên ây ta th y có m t s nhân v t có uy tín,
có thành tích u tranh, s khác là nh ng nhà trí th c khoa b ng ho c là thành
ph n quan l i c!, nh ng không có nhân v t nào n(m gai n m v t x thân cho
cách m ng ch ng Pháp ch ng Vi t minh nh anh em ông Di m th $ng hô hào.
Và i a s nh ng t ng, b tr ng trong n i các l i càng ch a bao gi$ “c m
súng kháng chi n” nh l$i tuyên b c a ông Di m t i H#ng Kông n m 1950 khi
ông b t u cu c hành trình v n ng qu c t .
i u m a mai là trong s 16 nhân v t c ng tác v i ông Di m trong chính ph
u tiên này, ch tr các ông Nguy n D ng ôn và Ph m Duy Khiêm là không
nghe nói n có mâu thu'n và ch ng i v i ông Di m hay ch c a ông, 14 v
còn l i d n d n u trong t th i l p ho c tr thành k0 thù c a ông Di m.
Ngay nh hai ông Bùi V n Thinh và Tr n Chánh Thành, nh ng ng $i t ng chia
s0 ng cay, #ng lao c ng kh v i ông Di m trong nh ng n m 1954, 1955, mà
tôi c!ng b b c ãi & ph i ra n c ngoài theo chính sách c a nhà Ngô là “ c
làm Vua, thua làm i s ”. K, s Tr n V n B ch ch vì không ch u hô “Ngô Th
t ng muôn n m” trong l chào c$ mà b m t ch c, b gán cho là thân Bình
Xuyên và b theo dõi. Ông Nguy n Ng c Th , ng $i b n chí thân c a ông Di m,
cu i cùng r#i c!ng theo phe cách m ng 1-11-63. Ông Nguy n V n Tho i làm B
tr ng m y tháng r#i c!ng chán n n t ch c b) n c ra i v.v...
M t i&m l u ý ây là t n m 1956, ngh a là kho ng 8 tháng sau khi tru t
ph C*u hoàng B o i và thành l p n n C ng hòa, chính ph ban hành o
lu t xem ngày 7 tháng 7 nh m t qu c l (L Song Th t) và #ng th$i bài “Suy
tôn Ngô T ng th ng” c hát sau bài qu c ca trong t t c m i l chào qu c k%
c a t t c m i tr $ng h p (Bài hát i ý tôn vinh cá nhân Ngô t ng th ng anh
minh ã c u nguy cho dân t c mà trong ph n i p khúc có câu: “Toàn dân Vi t
nam nh n Ngô t ng th ng. Ngô t ng th ng, T ng th ng muôn n m” ã c
qu n chúng nh i l i m t cách châm bi m là “Toàn dân Vi t nam nh n tô h

42
 Bé yêu! C nV

ti u. Tô h ti u, h ti u ngon ghê?” và nhi u câu l$i thanh ý t"c, ho c l$i t"c ý

t"c khác n a).
L song th t và bài ca suy tôn Ngô T ng th ng là m t s* b t ch c thô k ch
và th t nhân tâm c a ngày l song th t, v n là qu c khánh c a Trung hoa dân
qu c & k4 ni m ngày cách m ng Tân H i thành công (1911). Thô k ch vì tình
hình c a nó, m t bên là vinh danh m t cu c cách m ng, m t bên là suy tôn m t
cá nhân; và th t nhân tâm là vì n i dung c a nó, m t bên mô t l i m t cu c
cách m ng gian kh & p n n quân ch phong ki n, còn m t bên mô t l i
m t cá nhân “bao n m lê gót n i quê ng $i” mà ai c!ng bi t là “lê gót” & i v n
ng chính tr ch không ph i xu t d ng & u tranh cách m ng gian kh . T i
nghi p ông Di m ã t ng ch ng l i ông B o i r#i “lê gót” t Vi t nam qua Ro
me, qua M, mong c u hai th l*c a ông v n c làm lãnh t", không ng$ ông
còn bu c ph i qua cái c u B o i n a m i mong làm c Th t ng. Theo
Cao V n Lu n trong Bên dòng l ch s thì gi a n m 1953, ông Di m “lê gót” t
M, v Pháp mong c n g p c Qu c tr ng nh ng ch$ ch*c ba tháng tr$i mà
không c Qu c tr ng ti p ki n làm cho ông b#n ch#n, lo âu b*c t c n
ph i trách móc than th . Th y thái lãnh m c a c*u hoàng B o i, ông
Di m l i ph i “lê gót” qua B & i ch$. Cho n khi Ngo i tr ng Forter Duller
xin y t ki n B o i & v n ng cho ông Di m, B o i m i ch u ti p ki n ông
Di m và sau ó c ông làm Th t ng. Ch là m t Th t ng c Qu c tr ng
ch nh ch không ph i do con $ng cách m ng mà lên c m quy n cho nên
các v n ki n nh s c l nh, nh D" v.v... Ông ph i ky “th a l nh c Qu c
Tr ng”. Sau khi thành l p chính ph mà ông ã t ng ch trích ch ng i ông
Di m c Ngo i tr ng Tr n V n . và ông Nguy n H u Châu, m t lu t s danh
ti ng, anh em c t chèo v i ông Ngô ình Nhu, i tham d* h i ngh Genève thay
th phái oàn c a chính ph B o L c do giáo s Nguy n Qu c nh c m u,
#ng th$i b nhi m ông Hoàng C Bình gi ch c ch t ch U4 ban B o V B c
vi t thay th ông Nguy n H u Trí, Th Hi n B c Vi t m t nhân v t thu c ng
i Vi t.
Trách nhi m c a ông Di m là ph i b o toàn t t c nh ng ph n t c a phe
qu c gia và n c Vi t nam ph i v n toàn lãnh th nh ý nguy n c a m.i ng $i
qu c gia và nh ông ã th tr c thánh giá và tr c qu c tr ng B o i.
Nh ng ông ã hoàn toàn th t b i. Hi p c 20-7-54 này qui nh ch m d t m i
hành ng thù ngh ch gi a các phe lâm chi n, t m chia n c Vi t nam thành hai
mi n t i v tuy n th 17 trong lúc ch$ i m t cu c T ng tuy&n c toàn qu c vào
mùa hè n m 1956.
Nh v y là sau m $i n m máu l a và v i h n b n tr m ngàn th $ng dân và
quân nhân ch t c hai phía, ch ngh a, ch , xã h i và con ng $i C ng s n
b t u công khai xu t hi n và th ng tr mi n B c. Còn t i mi n Nam Vi t nam,
ch ngh a và ch g i là qu c gia b t u bi n m t & nh $ng l i ch ngh a và
m t ch g i là ch ng C ng ki&u Thiên chúa giáo, dù hi n pháp có g i n c ta
là c ng hòa, có g i nh ch qu c gia là T ng th ng ch , và dù giai t ng lãnh o
có g i ch thuy t ch o qu c gia là Nhân v .
***

43
 Bé yêu! C nV

Cu i tháng 7, tuy ch a mãn khóa nh ng nh ng l p h c c a chúng tôi c!ng

ph i xu ng H i Phòng i tàu di t n vào Nam. N m gi$ chi u, con tàu St. Michel
t t r$i b n. ng trên boong tàu, tôi nhìn l i quê h ng mi n B c l n chót,
lòng tái tê tr c c nh bi t ly. n Sài gòn, nh ng l p h c c a chúng tôi c
chuy&n vào B T ng tham m u & ti p t"c cho n ngày mãn khóa g n cu i
tháng 9. Tr c lúc ó thì ài phát thanh quân i c a t ng Hinh v'n ra r ngày
êm ch i b i, m t sát, thách th c Th t ng Ngô ình Di m.
Ngày chúng tôi mãn khóa, t ng Nguy n V n Hinh cho t ch c m t bu i ti c
trà t i nhà riêng c a i tá Tr n V n ôn Ch l n vào lúc 7 gi$ chi u & chúc
m ng các s quan t t nghi p. Khi chúng tôi n n i thì ã th y t t*u nhi u s
quan nh i tá Tr n V n ôn, Lê V n Kim, Tr n V n Minh, các trung tá Nguy n
Khánh, Tr n T Oai, D ng V n c... và các s quan thu c các phòng hai,
phòng n m và phòng sáu, phòng chi n tranh tâm lý, Nha An ninh quân i,
ngh a là nh ng s quan thu c b ph n chính tr và tình báo, nh ng s quan tay
chân thân thu c c a t ng Nguy n V n Hinh. chín gi$ t i t ng Hinh m i
n, theo sau là c m t oàn xe h t ng có c xe jeep trang b trung liên. Ông ra
l nh cho t t c s quan trong bu i ti c ng vòng tròn chung quanh ông. Sau khi
ông nói m y l$i chào m ng các s quan mãn khóa các l p quân s* n l t các
s quan ph" tá c a ông phát bi&u ý ki n. T t c u dùng m t th ngôn t và m t
th lu n i u & n ng l$i m t sát, kích, nh"c m Th t ng Ngô ình Di m.
H chê ông là Tu n V!, là ngu th n c a phong ki n th i nát, là tay sai c a
qu c t b n M,, là tr n tránh ra n c ngoài & v n ng làm Th t ng trong
lúc quân dân hy sinh x ng máu ch ng C ng s n, là ng#i mát n bát vàng...
Cu i cùng m t s quan tr0 thu c phòng n m tóm l c các l$i trình bày r#i
ngh quân i ph i o chính ông Di m & c u l y mi n Nam. H còn ví ông
Di m v i m t th Farouk và kêu g i t ng Hinh noi g ng Nasser, ng $i hùng
Ai c p. H hô hào là th$i c ã n cho t ng Hinh c p chính quy n. T ng
Hinh và t t c s quan tay chân c a ông nhìn tôi v i ôi m t v a ch gi u v a
khiêu khích vì h bi t quá rõ tôi là cán b c t cán c a ông Di m.
Bao vây b i m t nhóm ng $i thù ngh ch làm cho máu c m thù sôi s"c trong
tim gan tôi. Trong giây phút ó, trong khung c nh ó, tôi ch t nh n Ng* s
Phan ình Phùng, tr c ba tr m c m binh c a Tôn Th t Thuy t mà v'n can
m ng lên oai d!ng k t t i viên ph" chánh l ng quy n c ác dám trái l$i y
thác c a vua T* c khi vua m i b ng hà “ c Tiên Hoàng v a m i nh m m t
mà ngài ã làm vi c trái di chi u nh th th t không còn o ngh a quân th n
m t chút nào. Hu ng chi Tân Quân (vua D"c c) ch a có l.i gì mà ngài nh
làm vi c ph l p càn d2 ó, sao cho ph i l-”. Nh l i thái gan d c a chí s
Phan ình Phùng tr c m t tri u th n m"c nát, ngu xu3n, tôi ch t quên h+n
hoàn c nh c a m t quân nhân tr c th ng c p mà ch còn bùng lên lòng c m
thù c m ph'n c a m t cán b mà ý t ng và lãnh t" c a mình ang b xúc
ph m. Không m t chút phân vân tôi bèn gi tay xin phát bi&u ý ki n: “Th a
Trung t ng, tôi xin h)i ai ã làm m t n a n c, có ph i là th*c dân và tay sai
không? V y t i sao Trung t ng và các s quan không k t t i th*c dân và tay sai
mà ch i b i ông Di m m t cách vô ý th c nh th . Tôi xin h)i ông Di m m i v

44
 Bé yêu! C nV

n c c m quy n, ông ã làm nh ng t i tình gì mà òi o chính ông ta? ...

Thi u tá Lam S n ng bên tay m t c a tôi, thúc cùi ch) vào hông tôi và nói
nh): “ ng nói n a mà nguy hi&m”. Nh ng tôi v'n hùng h#n lên án t ng Hinh
và tay sai th*c dân, càng nói càng to ti ng h n. Trung tá Tr n ình Lan, m t lo i
Tây da vàng, con c a bác s Tr n ình Qu , t ng làm bác s t nh tôi, t ng làm
th tr ng à L t mà tôi bi t c lai l ch gia ình r t rõ, rút súng l"c ch a vào m t
tôi nói l n: “Mày có im mi ng không, nói n a tao b n tan xác”. i úy Nguy n
Chánh Thi ng phía trái tôi v i gi tay lên can. T ó bu i ti c nhu m b u
không khí ngh t th n ng n trong khi nhóm tay chân b h c a t ng Hinh x m
xì to nh). Tôi tìm m t chi c gh ng#i xu ng, m t h m h m ch$ i t ng Hinh ra
l nh b t giam. Nh ng r#i ông ta v'n & tôi ng#i yên. Sau này tôi nghe nói l i r(ng
ông Hinh nh o chính ông Di m xong m i b t tôi vì b t lúc b y gi$ s mang
ti ng. Ti c tàn, tôi và i úy Nguy n Chánh Thi cùng v , còn m t s s quan tr0
i theo v a & b o v , v a & b c b ch s* ng 2ng m . Trung úy Nguy n
Hu%nh, ng $i Công giáo (sau này là m t ng viên C n lao, trung tá ph" tá cho
tôi Nha An ninh quân i) gi m! và nói: “ àn em xin kính ph"c àn anh, vào
hang hùm không s c p. àn em xin “chapeaux”.
V n có ý th c chính tr l i n m v ng tình hình quân i, tinh th n s quan nên
tôi ã d* li u r t úng tham v ng và ý # c a t ng Nguy n V n Hinh và phe
nhóm c a ông ta i v i Th t ng Ngô ình Di m. V ph n tôi, ã tr i bao gian
nguy mà tôi còn không e ng i thì sá gì nh ng k0 tay sai th*c dân, u óc võ
bi n, ham l i danh, không hi&u bi t gì th$i th .
Ngay t i hôm ó, kho ng n a êm, tôi vào dinh c l p xin y t ki n Th
t ng và k& l i cho ông Di m nghe s* tình b a ti c v a qua, #ng th$i trình bày
nh ng nh n nh c a tôi v ý # c a t ng Hinh. Ông Di m nghe xong ch
khuyên tôi l n sau ng li u nh th , nh ng ông có v0 bu#n r u và h t s c u
t . Sáng hôm sau, ông sai ông Ngô ình Luy n n nhà t ng Hinh t i Ch l n
& i u ình, n i dung i u ình nh th nào tôi c!ng không rõ.
Thái c ng quy t và hung hãn ó c a t ng Hinh c ng v i nh ng áp l*c
c a Pháp và cu c n i lo n c a Bình Xuyên sau này có lúc làm cho ông Di m d*
nh b) n c ra i c!ng nh Cao V n Lu n ã mô t trong cu n “Bên Dòng L ch
s ”.
T ngày ông Di m v làm Th t ng, t ng Hinh ã bày t) thái b t mãn
c a ông b(ng cách cho ài phát thanh quân i liên t"c kích ông Di m, m t
khác thành l p m t t ch c bí m t “ ng Con ó”, & làm h u thu'n chính tr cho
ông ta, #ng th$i b trí b n ti&u oàn t i nh ng a i&m huy t m ch c a ô
Thành. Tôi còn nh m t trong b n ti&u oàn này do i úy Albert ch huy, ng $i
mà sau này nh$ tín # Thiên chúa giáo nên l i c ông Di m tin c y và tr ng
d"ng.
Su t mùa hè n m ó, t ng Hinh ph i h p v i nhóm Bình Xuyên c a B y
Vi n tìm cách khiêu khích và âm m u phá ho i tân chính ph , c bi t nh(m vào
cá nhân ông Di m. Hinh cho phòng n m in truy n n r i cùng Sài gòn - Ch
l n, k t án ông Di m. ã có l n ông Di m yêu c u vua B o i gi i nhi m t ng
Hinh nh ng không nh n c tr l$i. Bi t v y, t ng Hinh l i càng l ng hành

45
 Bé yêu! C nV

h n, n m c th $ng ph"c c2i xe mô tô ch y trên các ph chính c a th ô

& d ng oai v i dân chúng và & thách th c quy n hành c a Th t ng ph .
Tr c nh ng khiêu khích và khinh th $ng ó, tôi ch th y ông Di m liên l c
v i phía ng $i M, & nh$ can thi p và riêng ông Nhu thì không hình thành n i
m t l*c l ng qu n chúng & có ph n ng thích h p. Nh ng #ng chí và cán b
c!, ho c b tê li t và b v ng m c vào b máy nhà n c ch a ch y nh p nhàng,
ho c vì quá trình ho t ng ch a bao gi$ k t tinh thành m t t ch c u tranh
có qui c , nên lúc ó, m.i ng $i, trong c ng v c a mình và trong i u ki n c a
mình, t* l y sáng ki n mà ho t ng riêng r-.
Trong tình tr ng ó, tôi ã ráo ri t i kh p các n v th ô & phát hi n và
ng viên các s quan tâm huy t hãy bi t phân bi t chính tà, hãy bi t phân bi t
v n s ng ch t c a qu c gia, c a quân i, và t h tr c m t s* ch n l*a
d t khoát gi a Th t ng Di m và bè l! tay sai c a th*c dân Pháp. Tôi v n
ng c m t s khá ông s quan tr0, c bi t có trung uý Nguy n H u H nh,
m t c ng s* viên thân tín c a i tá D ng V n Minh, ang là ch huy tr ng
quân v" th tr n Sài gòn Ch l n. Tôi ch th t b i m t l n khi lên Trung tâm
Quang Trung n tuyên truy n cho trung tá Tr n T Oai. Oai h m h m nh"c m
ông Di m và g n nh mu n u i tôi ra kh)i v n phòng (ông Oai hi n Pháp).
Trong lúc ó thì t tháng 6 n m 1954, ngh a là khi hi p nh Genève ch a ra
$i, và m t tháng tr c khi ông Di m c b nhi m làm Th t ng. i tá
Edward G.Lansdale ã có m t Vi t nam v i m t nhóm chuyên viên tình báo
kho ng 15 ng $i n(m trong phái b quân s* Sài gòn (Saigonn Military Mission)
v i hai nhi m v" rõ ràng: th nh t là tiêu di t kh n ng phá ho i c a tình báo
Pháp và tay sai & d n $ng cho ông Di m d dàng c ng c quy n l*c và th
hai là xây nh ng viên á u tiên làm c s cho s* hi n di n chính tr h p pháp
và t t y u c a ng $i M, t i Vi t nam. Sau ó m t cách chính th c h n, t ng
Collins xu t hi n bên c nh Th t ng Di m và ngân sách vi n tr ba tr m tri u
M, kim c Ngo i tr ng Dulles tháo khoán cho Vi t nam. 1 m t kích th c
khác và bí m t h n, thi u tá Lucien Conein thu c h c a Lansdale ch huy m t
k ho ch phá bom mi n B c tr c, trong và sau khi hi p nh Genève có hi u
l*c.
Cu i tháng 9, tôi c l nh T ng tham m u tr v trình di n n v c! Nha
trang thu c phân khu Duyên h i, lúc b y gi$ do i tá Nguy n Ng c L làm t
l nh. T i Nha Trang còn có thi u t ng Nguy n V n V n, t l nh Quân khu III
óng b ch huy t i ây và m t s n v khác t mi n B c di c vào t m trú &
ch$ c tái ph i trí v các n v a ph ng khác. Vài ngày tr c khi ra i, tôi
trình bày v i Võ V n H i và bác s Bùi Ki n Tín (hi n M,) ý nh s- t ch c
m t chi n khu t i vùng Duyên h i & ông Di m có th& tr v s d"ng nh m t
c nc a trong tr $ng h p ông Di m b t ng Hinh o chính ánh b t ra kh)i
Sài gòn .
Bác s Bùi Ki n Tín là ng $i ã t ng ng h ông Di m t tr c n m 1945,
gia ình ông ã giúp 2 nhi u cho ông Di m khi ông Di m còn v i ông Ngô
ình Luy n t i s 2 $ng Armand Rousseau trong Ch l n. N m 1954, bác s
Tín tr thành bác s riêng c a ông Di m và sau ó thay ông Lê Quang Lu t là B

46
 Bé yêu! C nV

tr ng Thông tin, khi ông Lu t ra B c nh n ch c i bi&u Chính ph t i B c

Vi t.
Sau khi tôi trình bày, bác s Tín ngh tôi nên thông báo k ho ch ó cho
phái b quân s* M, bi t, và sáng hôm sau, bác s Tín d'n con là ông Bùi Ki n
Thành (hi n Pháp) và hai ng $i M, ph" tá cho Lansdale vào dinh c l p, n i
tôi ang t m trú & tìm g p tôi. Tôi trình bày v nguyên t c t ng quát cho h bi t
r(ng quân i Vi t nam t i mi n Trung, do m t s s quan tâm huy t ch huy,
nh t nh s- ch ng i t ng Hinh và ng $i Pháp n k% cùng. N u ông Di m b
l t b(ng b t c ph ng cách nào và b i b t k% th l*c nào thì chúng tôi s-
xây d*ng mi n Trung thành m t qu c gia c l p & v a ch ng c ng s n
ph ng B c, v a u i tay sai Pháp ph ng Nam. Hai ng $i M, không tranh
lu n v i tôi, h ch ghi nh n và c tìm thêm chi ti t, h ng) l$i ca ng i tinh th n
qu c gia c a chúng tôi và h a s- báo cáo lên Th ng c p ch tr ng l p Chi n
khu c a chúng tôi.
Y u t m u ch t c a k ho ch này là thành l p c vài chi n khu gây thanh
th và t o áp l*c chính tr v Sài gòn. áp l*c chính tr này xu t phát t c quân
l'n dân thì s- là m t òn b3y l n giúp ông Di m thêm s c m nh trong th chính
tr mà ông ph i ng u. Nh ng m t khác, y u t m u ch t ó cung là i&m
có nhi u s h nh t trong k ho ch vì chúng tôi không có nhi u thì gi$ & chu3n
b chu áo h u t o nên y u t b t ng$. Vì v y, sau khi Thái Quang Hoàng di
chuy&n cm ts n v lên chi n khu ông r#i thì tình báo c a Pháp phúc
trình cho B tham m a và t ng Hinh có ph n ng quy t li t li n.
Hinh ánh công i n ra cho t ng V n n m toàn quy n ch huy phân khu
Duyên h i và i tá L ph i lên $ng vào trình di n B T ng tham m u t c
kh c & nh n l nh thuyên chuy&n i làm ch huy tr ng c khu Phú Qu c.
c tình báo cho bi t ông L và tôi là hai ng $i ch l*c trong k ho ch này,
t ng V n cho m t trung d i n “h t ng” ông L lên máy bay vào Sài gòn, và
n phi tr $ng Tân S n Nh t thì có s quan c a t ng Hinh ón v B T ng
tham m u. Trên $ng t phi tr $ng v , ông L ã l a c v s quan an ninh
ó, c m l y tay lái và ch y th+ng vào dinh Th t ng và t m trú t i ó luôn.
Riêng ph n tôi thì ông V n c!ng cho m t trung i n nhà bao vây & b t
giam, nh ng tôi tr n c ch 5 phút tr c ó và n trú 3n t i nhà th$ c a linh
m"c Nguy n V n S . M y ngày sau, i úy Nguy n Vinh, ch huy ti&u oàn
danh d* ph Th t ng, m c th $ng ph"c n tìm tôi và chuy&n l nh c a ông
Di m g i tôi vào Sài gòn ngay có công tác quan tr ng. Tôi vào n dinh Th
t ng i ba ngày mà không g p c ông Di m, ch c Võ V n H i (lúc b y
gi$ là Chánh v n phòng Ph th t ng) cho bi t là “C" ang b n l m, anh c
i ó” . Th là ông L và tôi c m y ngày li n trong phòng c a Võ V n H i t i
dinh Th t ng.
Tình hình th ô ngày m t c ng th+ng, các n v quân i, c nh sát và các
giáo phái u trong t th s6n sàng n súng. T ng Collins, c phái viên c a
T ng th ng Eisenhower b t #ng quan i&m v i ông Di m trong khi i tá
Lansdale thì l i h t lòng ng h ông Di m. S* mâu thu'n n i b c a các viên

47
 Bé yêu! C nV

ch c cao c p M, làm cho ho t ng c a v tân Th t ng b ình tr và lúng

túng, c!ng làm cho t ng Hinh thêm quy t li t trong ý nh l t ông Di m.
M t hôm, trong phòng riêng c a Võ V n H i, i tá L , bác s Tín, T Chí
Hi p, H i và tôi ang ng#i nói chuy n thì hai ông Luy n và Nhu vào. Ông Luy n
h ng v i tá L và tôi nói “C" th ng hai anh nên mu n hai anh i Hoa k% tu
nghi p thêm. Hai anh s a so n hành lý r#i i gi y t$ xong thì i”.
T khi m i vào Sài gòn, tôi ã ng c nhiên v vi c ông Di m g i g p vào mà
c b t tôi ch$ không giao cho m t công tác nào, r#i Võ V n H i su t c tu n nay
sau m.i ngày làm vi c cho ông Di m, t i v phòng l i k& cho chúng tôi bi t “ông
C" ang r t bu#n r u chán n n tr c nhi u khó kh n” cho nên khi nghe ông
Luy n nói h t s* th t r(ng ông L và tôi, hai s quan ã công khai dùng bi n
pháp quân s* & ch ng t ng Hinh, i M, là có ý th ng mu n cho chúng tôi i
tr c & r#i ông s- i sau mà không s c ng s* viên tr thù. Tôi v i tr l$i ông
Luy n: “M $i m y n m tr$i theo C" u tranh bi t bao gian kh mà tôi không
s$n lòng, nay C" ã v n c & c m quy n, ã ng#i àng hoàng trong dinh c
l p mà l i ph i b) cu c ra i thì th t là vô lý, tôi không i âu h t”. Ông Luy n có
v0 b*c mình nói: “V y anh nhà & làm gì ?”. Tôi c!ng b*c mình tr l$i l i: “N u
c" không còn n m chính quy n, và n u tôi b u i kh)i quân i, tôi s- v nhà i
buôn n c mía, có sao âu!”. Ông Nhu t u v'n không nói m t ti ng nh ng
n ây thì ông m m c $i, có l- bi t không thuy t ph"c c chúng tôi, ông bèn
kéo ông Luy n i ra. Sau này, nh$ th$i gian và các nhân ch ng k& l i, nh$ các
bi n c ti p theo c!ng nh nh$ càng ngày càng hi&u rõ thêm v tính tình ích k4,
h p hòi c a anh em nhà Ngô, ông L và tôi bi t c r(ng vi c hai anh em
Luy n và Nhu c!ng vào thuy t ph"c chúng tôi i M, th t ra ch là m t âm m u.
H nh hy sinh lo i b) chúng tôi và c Thái Quang Hoàng (chi n khu ông)
n a, & dùng nh m t trong nhi u i u ki n & th)a hi p v i t ng Hinh ng
ch ng i, ng o chính. Tôi v'n ngh r(ng i u ki n c a t ng Hinh ch là k
hoãn binh c a ông ta mà thôi, thâm tâm và ch tr ng c a t ng Hinh và Pháp
v'n luôn luôn l t ông Di m.
1 $i th $ng th $ng h t chim m i b0 cung, n xong cháo m i á bát.
Tr $ng h p này, anh em ông Di m ch m i b n g n h t chim, ch n s p xong
bát cháo, binh l a v'n còn m ã xu ng tay hy sinh c ng s* viên r#i.
Sau này, chúng tôi bi t thêm c s d ông Di m không còn ý nh “b)
n c ra i” n a là ph n l n nh$ nh ng v n ng chính tr và ho t ng c" th&
c a i tá Lansdale nh(m chia r- và thu ph"c phe i l p, #ng th$i khuyên gi i
và gây ni m tin n i ông Di m, nh ng m t ph n khác c!ng nh$ thái c ng
quy t c a ông Ngô ình C3n và l*c l ng cán b Hu , trong tình tr ng thi u
nh ng tin t c chính xác & có th& l ng nh tình hình, & c ng r n m t cách
li u l nh nh t nh b t bu c ông Di m ph i ti p t"c n m chính quy n.
Chính ông Nguy n ôn Duy n, i bi&u chính ph Trung ph n, ã th o n i
dung công i n ánh vào Sài gòn.
Là ng $i ã dính d* r t ch ng trong vi c di c h n 800 ngàn #ng bào t
B c vào Nam, Lansdale là m t s quan cao c p xu t s c c a ngành tình báo Hoa
k% trong công tác h i ngo i. Xu t thân là m t chuyên viên trong ngành qu ng cáo

48
 Bé yêu! C nV

k, ngh , ông chú tr ng r t nhi u n các k, thu t tâm lý chi n “ c m ã vào

Nam” là m t trong r t nhi u k, thu t ã c ông s d"ng & v n ng các giáo
ph n t i B c Vi t d t khoát lên $ng vào Nam trong khuôn kh 300 ngày ch n
ch. di trú do H i ngh Genève 1954 qui nh. Chính ông là ng $i ã giúp và
t o nên huy n tho i Magsaysay trong chi n d ch tiêu di t C ng s n Hukbalahap
t i Phillippines nh$ v y sau này ông có bi t danh là “The Kingmaker”
Cho nên & lo i b) t ng Hinh v i s* ng h c a Pháp và l*c l ng các
giáo phái, ông ã c phái n Sài gòn. Qu nhiên, Lansdale ã thành công
trong lo i công tác này m t l n n a: tr c h t là khu t ph"c Washington v s*
thiên v và thi u am hi&u tình hình c a t ng Collins, sau ó là ho c thuy t ph"c
t ng Tr nh Minh Th và quân i Cao ài Liên Minh t i núi Bà en, ho c h i l
m t s c p ch huy c a l*c l ng võ trang các giáo phái, ho c là nh$ B ngo i
giao h m d a chính ph Pháp & t o áp l*c b t c quan tình báo Pháp t i Sài
gòn ph i ng ng ng h t ng Hinh và l*c l ng Bình Xuyên c a B y Vi n...
Vào lúc t ng Hinh s p o chính ông Di m thì Qu c h i Hoa k% chính th c
công b l p tr $ng qua l$i tuyên b c a phái ngôn viên bán chính th c v v n
ông D ng lúe b y gi$ là th ng ngh s Mansfield “N u ông Di m b l t
thì M, s- ch m d t vi n tr cho Vi t nam và c!ng ch m d t quân vi n cho quân
i Pháp”, #ng th$i T ng th ng Eisenhower b c th cho Sài gòn công khai xác
nh n s* ng h ông Di m c a chính quy n M,.
Ngày 2 tháng 10, t ng Ely, Cao y Pháp t i ông D ng, v Pháp phúc
trình cho B o i bi t, chính quy n Pháp ành ph i theo $ng l i chính tr c a
M, t i ông D ng, ngh a là M, s- thay th Pháp xây d*ng m t ti n #n ch ng
C ng t i ông Nam Á vì quy n l i c a th gi i t* do, ngày 19 tháng 11, theo
l nh c a B o i, t ng Hinh ph i r$i Vi t nam v nh vi n, trao quy n T ng tham
m u tr ng quân i Vi t nam l i cho t ng Nguy n V n V,, và nh v y ch m
d t m i khó kh n và m i e d a cho cá nhân ông Di m và cho kh n ng hành
x quy n qu n tr qu c gia c a tân n i các. Th là Hoa k% ã c u ông Di m
tránh c cu c o chính c a t ng Nguy n V n Hinh nh ng ông Di m không
giao ch c T ng tham m u tr ng cho t ng V, mà l i giao cho t ng Lê V n
T/.

5 - Góp công xây d ng n n móng ch

T ng Hinh ra i, c th c$ c a Pháp và B o i s"p vì t ng Hinh, b(ng
x ng b(ng th t, là i di n cho s c m nh chính tr c a Pháp và B o i t i Vi t
nam lúc b y gi$. S* s"p có c bi&u hi n rõ ràng nh t trong s* tan hàng
tâm lý c a l*c l ng quân i thu c xu h ng c a t ng Hinh. T ng V n
Nha Trang tr n vào Sài gòn r#i bi t tích luôn. i tá Tr ng V n X ng, t l nh
quân khu Hai, ng $i ã t ng gây kh n kh cho ông Ngô ình C3n và ông i
bi&u chính ph mi n Trung, c!ng tr n vào Nam. T i à L t, i Ng* lâm quân do
t ng Nguy n V n V, i u ng b ông Phan X ng và Thi u tá Nguy n Chánh
Thi ph n nào tê li t hóa. i tá Linh Quang Viên, t l nh quân khu Ba Buôn

49
 Bé yêu! C nV

Mê Thu c, tuy là m t ph n t qu c gia i l p v i ông Di m nh ng l i không

theo Pháp và không ph"c t ng Hinh cu i cùng c!ng h p tác v i chính ph . i
tá Vòng A Sang ng $i Nùng tay chân c a t ng Vanuxem, di c vào Nam và
ang là S oàn tr ng s oàn Nùng Phan Rí, th y tình hình “phe ta” tan rã
d n c!ng tuyên th thi hành k4 lu t c a quân i.
Th là sau khi t ng Hinh ra i, không k& t i mi n trung Trung Vi t mà t ng
Hinh không có m t c s v ng m nh nào, toàn b vùng Duyên h i và Cao
Nguyên Trung ph n tr thành h u thu'n v ng ch c cho ông Di m & ti n hành
nh ng v n ng cu i cùng quét s ch tàn d c a ch Pháp thu c. Trung tá
Nguy n Quang Hoành t Phan Thi t c b nhi m gi ch c T l nh Quân khu
Hai, Thi u tá Thái Quang Hoành c l nh gi i tán chi n khu ông v làm T nh
tr ng Bình Thu n, ông H# Tr n Chánh, m t ng viên i Vi t t ng ng h
chi n khu ông, c chúng tôi ngh làm T nh tr ng Ninh Thu n. Trung tá
Ph m V n ng, tuy ch a bao gi$ ng h ông Di m nh ng c!ng khôn ngoan
ch a bao gi$ t) ra ch ng i chính ph , c c làm T l nh Phân khu Duyên
h i. Chúng tôi m.i ng $i c th ng m t c p vì ã b o v c mi n Trung:
Hoành và ng lên i tá. Hoàng và tôi lên trung tá. Và tuy còn trong dinh Th
t ng, tôi ã c b nhi m làm T l nh phó Phân khu Duyên h i, còn i tá L
thì s6n sàng & nh n ch c T ng giám c C nh sát Công an m t khi u i c
Bình Xuyên ra kh)i nh ch này.
Song song v i và chính vì vi c t ng Hinh ra i, Lansdale ã v a dùng ti n
b c và s d"ng lý lu n & lôi kéo thêm c t ng Nguy n Giác Ng c a Hòa
H o và. t ng Nguy n Thành Ph ng c a Cao ài em l*c l ng c a h v
h p tác v i chính ph . Lansdale còn s d"ng k, thu t “ ch v n” & d'n d" c
i tá Thái Hoàng Minh, tham m u tr ng c a l*c l ng Bình xuyên, ng lên
ch ng B y Vi n. Tuy vi c ph n b i c a Thái Hoàng Minh b l và cu i cùng b
B y Vi n th tiêu, nh ng cái ch t c a ông ta ã gây m t ch n ng tâm lý sâu
m trong hàng ng! c a l*c l ng Bình Xuyên.
Tuy nhiên, dù ng n ó bi n c thu n l i ã làm cho “M t tr n th ng nh t” c a
các giáo phái b phân hóa và b suy gi m s c m nh r t nhi u, nh ng trong mùa
xuân 1955, ông Di m v'n còn g p nhi u khó kh n vì Th t ng Pháp Edgar
Faure v'n còn mu n xây d*ng l i uy th cho Qu c tr ng B o i & mong l t
ng c th c$. Pháp v'n còn mu n l i d"ng nh ng l*c l ng thù ngh ch v i ông
Di m còn sót l i nh toàn b Bình Xuyên, nh Hoà H o c a Tr n V n Soái, Lâm
Thành Nguyên, Lê Quang Vinh, nh Cao ài c a H Pháp Ph m Công T c, nh
t ng V, và m t thi&u s Ng* lâm quân còn trung thành v i B o i. c bi t
trong quân i, m c dù Thi u t ng Lê V n T/ ã c ông Di m b nhi m làm
T ng tham m u tr ng nh ng v'n còn nhi u s quan c p tá cao c p ch a mu n
h p tác v i ông Di m nh các i tá Tr n V n ôn, Tr n V n Minh, Lê V n Kim,
các trung tá Nguy n Khánh, . Cao Trí, Nguy n V n Là, Tr n T Oai... Nh v y
thì riêng t i mi n Nam, c bi t t i Sài gòn - Ch l n và vùng ph" c n, ng trên
m t thu n túy v! l*c (v n là y u t quy t nh trong s* h.n lo n c a tình th lúc
b y gi$) thì phe chính ph và phe i l p qu th t ngang ng a.

50
 Bé yêu! C nV

T u xuân 1955, l*c l ng Bình Xuyên ti p t"c gây h n, khiêu khích ô

Thành, t n công nh ng n v quân i qu c gia i l0 t0 và b n súng c i vào
dinh c l p & chu3n b cho âm m u o chính Th t ng Ngô ình Di m.
Ngày 30 tháng 4 n m 1955, sau khi thuy t ph"c c t ng Lê V n T/ và m t
nhóm s quan thu c c p c a t ng Hinh c!, t ng Nguy n V n V, vào dinh c
l p bu c ông Di m ph i i Pháp ngay t c kh c theo l nh c a Qu c tr ng B o
i, #ng th$i t ng V, ra l nh cho i Ng* lâm quân t à L t di chuy&n v
Sài gòn và thông báo cho trung tá . Cao Trí, m t b n thân c a V, bi t. Trung
tá Trí là T l nh l*c l ng Nh y dù, ang hành quân ti u tr Bình Xuyên, nh ng
thâm tâm v'n mu n l t ông Di m. C!ng trong ngày 30 tháng 4 ó, “H i #ng
nhân dân cách m ng” ra $i t i tòa ô Thành Sài gòn. ây là m t l*c l ng
chính tr qu n chúng c chu3n b t tr c & làm h u thu'n u tranh cho
ông Di m. H i #ng này do ông Nguy n B o Toàn, m t lãnh t" Hòa H o, làm
ch t ch, ông H# Hán S n, m t viên ch c c a Cao ài, làm phó ch t ch và ông
Nh Lang (hi n M,), thu c Vi t nam Qu c Dân ng, và c!ng là m t ph" tá
c a t ng Trình Minh Th làm T ng th ký. Thành viên c a H i #ng g#m nhi u
thành ph n i di n cho m i t ng l p qu n chúng mà a s là thân h u c a ông
Di m, ngoài ra còn có m t s do tôi t ch c t Phân khu Duyên h i vào & i
di n cho mi n Trung mà ng $i c m u là giáo s Hà Huy Liêm (tr $ng trung
h c Võ Tánh), ang làm y viên Tuyên nghiên hu n c a phong trào Cách m ng
qu c gia t nh Khánh Hòa.
Ch t ch Nguy n B o Toàn là nhân v t uy tín nh t c a Ph t giáo Hòa H o lúc
b y gi$. Ông là m t nhà cách m ng lão thành t ng bôn ba qua Pháp, Tàu, Nh t
& u tranh cho n n c l p c a quê h ng. Ngay t n m 1947, khi Pháp nh
th ng thuy t v i c*u hoàng B o i, ông Toàn ã cùng v i c" Nguy n H i
Th n và ông Nguy n T $ng Tam thành l p “M t tr n th ng nh t Qu c gia” òi
h)i Pháp ch th ng thuy t v i c*u hoàng B o i, ông Toàn ã cùng v i c"
Nguy n H i Th n và ông Nguy n T $ng Tam thành l p “M t tr n th ng nh t
qu c gia” òi h)i Pháp ch th ng thuy t v i các l*c l ng dân t c mà thôi ch
không phái v i B o i hay v i H# Chí Minh. T ngày d n thân ho t ng cách
m ng, ông Nguy n B o Toàn luôn luôn ch tr ng m t n c Vi t nam c l p
theo ch C ng hòa v i m t hình th c sinh ho t hoàn toàn dân ch m i áp
ng c nguyên v ng c a nhân dân và m i có th chi n th ng c c ng s n,
do ó ông quy t tâm ng h ông Di m và tru t ph B o i, m c dù lúc b y gi$
tính m ng c a ông có th& vì th mà b nguy hi&m.
Ngày 30, trong lúc t ng V, và nhóm s quan thân Pháp và dinh c l p ép
bu c Th t ng Di m ph i i Pháp (ngh a là i & không tr v ) thì t i tòa ô
Chánh Sài gòn, b u không khí hào hùng l a u tranh c a “H i #ng nhân dân
cách m ng” ang ào t và H i ngh ra tuyên ngôn tru t ph B o i, y cho chí
s Ngô ình Di m t m th$i lãnh o qu c gia trong lúc ch$ i Hi n pháp và
Qu c h i nh o t quy ch t ng lai cho t n c. H p xong, H i #ng i b
qua dinh c l p & trao tuyên ngôn cho Th t ng Di m, không ng$ khi n
n i thì ch m trán v i t ng V, và các “s quan ph n lo n” ang làm áp l*c ông
Di m. (Có th& cu c "ng này là do dinh c l p k p th$i thông báo cho H i

51
 Bé yêu! C nV

#ng & n t ng c $ng). Th y t ng V,, t ng Tr nh Minh Th (và hình nh

có c t ng Nguy n Thành Ph ng) bèn b t gi t ng V, trong lúc ông Nh
Lang a súng l"c ra h m d a t ng V,. Th t ng Di m s tái m t, v i vã kéo
t ng V, vào phòng riêng & b o v sinh m ng cho t ng V,, #ng th$i yêu
c u H i #ng ng b t ho c gi t t ng V,. Không ph i ông Di m th ng xót gì
t ng V,, nh ng n u t ng V, b gi t thì t h+n nh ng l*c l ng y&m tr t ng
V,, vì tình chi n h u, s- không tha th cho ông. Hu ng gì trung tá . Cao Trí l i
g i i n tho i cho ông Di m òi ph i tr t* do cho t ng V, ngay n u không thì
Trí s- t n công dinh c l p. Cu i cùng, H i #ng t c m t th)a hi p chung
là b t t ng V, ph i ký gi y xin quy hàng H i #ng, và hòa mình v i nhân dân
& u tranh cho t n c, i l i, H i #ng s- tr t* do cho ông ta.
T ng V, #ng ý ra v và trong thâm tâm nh ph n b i l i l$i cam k t ó,
nh ng ph n vì Ng* lâm quân, ch l*c c a ông ta ã b t tay v i quân i, ph n
vì ph n ng quy t li t c a l*c l ng t ng Tr nh Minh Th nên t ng V, ành
ch u th t b i. Trong lúc t ng V, ho t ng Sài gòn & l t ông Di m thì
t ng Nguy n V n Hinh Pháp c!ng lên $ng tr v Vi t nam & d* nh
giúp t ng V, l t ng c th c$. Nh ng vì t ng V, ã th t b i, l i vì tình hình
m.i ngày m t thu n l i cho ông Di m, và quan tr ng h n c là vì M, ã c ng
quy t ng h ông Di m cho nên t ng Hinh bay n Calcutta thì d ng l i và bay
ng c v Pháp. Trong nh ng ngày sôi ng t i Sài gòn mà b o l*c có th& bùng
n b t k% lúc nào, ông Di m không nh ng lo s cho cái t ng lai chính tr c a
ông mà còn lo cho chính b n thân ông n a. Ch quen u tranh theo ki&u quan
tr $ng, ông r t e ng i v n súng n. Ch quen d*a vào các th l*c ngo i
bang (nh Pháp, Nh t, M,, Vatican) v n d"ng chính tr và c ng c a v , ông r t
m t t* tin khi ph i i phó v i nh ng quân nhân nh Nguy n V n V,, Tr n ình
Lan... . Cao Trí mà v! l*c là lý lu n. Nh ng i u làm ông lo s nh t là b c
t $ng #ng & ông n ng t*a là Hoa k% s- có th& b) r i ông, vì không nh ng
ông ch p chánh c là nh$ s* ng h c a Hoa k% mà còn nh$ chính c các
ho t ng tình báo và quân s* c a Lansdale. Cho n khi c i tá Lansdale l'n
c s Collins liên t"c tái b o m v i ông là chính sách M, ã quy t nh y&m
tr mi n Nam do ông lãnh o, ông m i th t s* an lòng & i phó v i tình th .
Th t v y, m t ngày tr c bu i ch m trán v i t ng V, dinh c l p, Ngo i
tr ng M, Fostes Dulles ã thông báo cho i s Pháp Couvre de Murrville
Washington, c!ng nh i s M, Dillon ã thông báo cho Th t ng Pháp
Edgar Faure Paris v quy t tâm c a M, nh t nh ng h ông Di m vô i u
ki n, k t qu c" th& làm ông Di m yên tâm nh t là cu i cùng, d i áp l*c c a
M,, chính Pháp ã ti p t n d c cho quân i qu c gia & d p phi n lo n
Bình Xuyên trong khi ch$ i m t ch ng trình quân vi n d#i dào h n sau này.
Sau th t b i c a t ng Nguy n V n V,, quân i m c nhiên tr thành m t
l*c l ng tr ng y u nh t trí ng h ông Di m. Th t ra t tr c t i Sài gòn, ch có
hai s quan cao c p và có v trí then ch t th t s* ng h ông Di m mà thôi, ó là
i tá D ng V n Minh gi ch c Quân Tr n tr ng Sài gòn - Ch l n còn trung
tá Ph m Xuân Chi&u gi ch c Tham m u tr ng quân khu I d i quy n i tá
Tr n V n Minh. Ông D ng V n Minh tuy xu t thân t tr $ng võ b c a Pháp

52
 Bé yêu! C nV

Tông (B c Vi t), tuy ph"c v" trong quân i Pháp nh ng ông v'n gi b n ch t
và phong c a m t ng $i Vi t nam thu n túy, v'n n ng tình t* v i dân t c quê
h ng. Ng $i Pháp và t ng Hinh v n không a ông D ng V n Minh nên
không giao cho ông ch c v" ch huy có quân s , có n v , & ng n ng a h u
h a. Còn ông Ph m Xuân Chi&u là m t ng viên Vi t nam-qu c Dân ng, sau
khi b) h c tr $ng thu c Hà n i vì bi n c Nh t o chính Pháp 9-3-1945, bèn
vào h c tr $ng võ b Yên Bái do ng $i Nh t t ch c r#i qua Trung Hoa h c
tr $ng võ b Hoàng Ph , ây ông g p m t n ng viên “Cách m ng #ng
Minh H i” c a c" Nguy n H i Th n, hai ng $i tr thành v ch#ng và u là
nh ng nhân v t tham gia cách m ng, có tinh th n ch ng c ng r t cao. M y n m
sau ông v Phát Di m và c m$i gi ch c ch huy ti&u oàn 2 trong l*c l ng
t* v c a giáo ph n này r#i tr thành s quan quân i qu c gia. V i thành tích
ó nên Ph m Xuân Chi&u h t lòng ng h ông Di m. Hai s quan này nh t là ông
D ng V n Minh, ã ng h và ho t ng c l*c cho ông Di m ngay t phút
u, ngay t khi t ng Hinh ch ng i ông Di m: ngoài ra c!ng ph i nói m t
trong nh ng lý do ông Minh ng h ông Di m vì ng $i b n thân c a ông là ông
Nguy n Ng c Th c!ng là ng $i b n quý c a ông Di m. Hai ông D ng V n
Minh và Ph m Xuân Chi&u u Sài gòn, u bi t rõ v trí, âm m u ho t ng
và nh ng k ho ch chuy&n quân c a Bình Xuyên và Pháp nên ã giúp 2 r t
h u hi u ông Di m trong v n i phó v i quân c a Lê V n Vi n.
Ngoài ông Di m ra còn có i tá Mai H u Xuân, m t s quan nhi u th o n
và gi)i v tình báo ng h . Mai H u Xuân tr c kia là m t ph n t thân Pháp,
t ng là T ng giám c Công an và lúc b y gi$ là Giám c An ninh quân i,
nh ng quan tr ng h n c , ông Xuân v n là k0 thù Bình Xuyên. Ký gi Lueien
Bodart trong cu n “Laguerre d'indochine” mô t B y Vi n và Mai H u Xuân là hai
lãnh chúa t i Ch l n và Sài gòn, hai k0 thù không i tr$i chung, nay g p c
h i ông Di m ánh Bình Xuyên, Mai H u Xuân tr nên #ng minh c a ông
Di m. S* ng h c a Mai H u Xuân và Nha An ninh quân i lúc b y gi$ qu là
m t óng góp tình báo h t s c l n lao cho vi c t n công và tiêu di t Bình Xuyên
& c ng c a v ông Di m.
Trong nh ng ngày u c a tháng 5 n m 1955, quân i qu c gia ph i h p
v i quân c a t ng Tr nh Minh Th ánh b t c quân Bình Xuyên qua bên kia
c u ch Y. T ng Th trong khi ng trên c u Tân Thu n & quan sát a hình
ã b m t viên n b n lén t sau l ng tr ng thái d ng và không c u s ng
c. Ngày 9 tháng 5, Bình Xuyên b ánh b t ra kh)i Sài gòn và Ch l n nên
rút v vùng l y R ng Sát sau khi ã t cháy nhi u ph xá, nhà c a khu
Nancy. i tá D ng V n Minh c Th t ng Di m c gi ch c T l nh
chi n d ch R ng Sát, và ch+ng bao lâu, ông tiêu di t toàn b quân Bình Xuyên.
B y Vi n và b h thân tín là Lai V n Sang và Lai H u Tài ph i tr n qua Pháp.
Cùng lúc ó, i tá Nguy n Ng c L c!ng ã n m v ng c Nha T ng Giám
c Công an C nh sát Vi t nam, và c ng c c l*c l ng Công an C nh sát
ô thành mà tr c ó v n n(m d i s* i u ng c a Lai V n Sang.
ánh tan quân Bình Xuyên, i tá D ng V n Minh d'n u oàn quân c
th ng ti n v th ô trên con $ng Catinat & vào dinh c l p gi a ti ng hoan

53
 Bé yêu! C nV

hô vang d i c a dân chúng. Th t ng Ngô ình Di m ng t i th m dinh c

l p ón chào ng $i anh hùng chi n th ng R ng Sát. Ông ôm hôn i tá D ng
V n Minh r#i m t n sinh choàng vòng hoa cho i tá. M y ngày sau, Th t ng
Di m vinh th ng i tá Minh lên Thi u t ng, báo Sài gòn cao D ng V n
Minh “Anh hùng R ng Sát”. Riêng ông Ngô ình Nhu, tuy vui m ng sung s ng
th y k0 thù b tiêu di t, v'n t) ra b t mãn v i báo chí và d lu n khi D ng V n
Minh c cao là “anh hùng”. Ông Nhu nói v i nhi u ng $i, nh t là nh ng
ng $i thân tín trong dinh r(ng: “C n c Vi t nam ch có m t anh hùng mà
thôi ó là anh hùng Ngô ình Di m”.
Trong khi Sài gòn và R ng Sát ang m t mù khói l a thì h i àm gi a Pháp
và M, di n ra t i Paris t ngày 7 n 12 tháng 5 n m 1955. Ngo i tr ng M,,
ông Foster Dulles, òi h)i Pháp ph i tr c l p hoàn toàn cho Vi t nam, ph i rút
toàn b oàn quân vi n chinh Pháp (90.000) v n c. Ch ng trình Pháp rút
quân v n c g#m 3 giai o n:
M t: Ngày 20 tháng 5 n m 1955, quân i Pháp ph i b t u rút ra kh)i Sài
gòn - Ch l n, t p trung v V!ng Tàu.
Hai: Ngày 2 tháng 7 n m 1955, quân i qu c gia Vi t nam hoàn toàn ch m
d t s* ph" thu c vào B t l nh Pháp t i ông D ng.
Ba: ngày 28 tháng 4 n m 1956, ng $i lính c a i quân vi n chinh Pháp v nh
vi n r$i kh)i Vi t nam.
Th là nh$ quân i qu c gia, nh$ ng $i M,, t nay ông Di m b c lên ài
danh v ng quy n quý t t nh trong cu c $i chính tr c a ông.
Sau chi n th ng Bình Xuyên, nh ng u th còn l i c a Th t ng Di m t i
mi n Nam ch là nh ng l*c l ng y u kém và phân hóa.
Vê phía Cao ài có c H Pháp Ph m Công T c v i m t n v H v
quân kho ng 300 tay súng. Thêm m t k ho ch c a ông Ngô ình Nhu, t ng
Cao ài b mua chu c Nguy n Thành Ph ng d'n n v c! n Tây Ninh t c
khí gi i ám H v quân này b t gi hai ng $i con gái c a Giáo ch Cao ài v i
t i tham nh!ng bóc l t #ng bào. Giáo ch Ph m Công T c và m t s b h thân
tín tr n c qua Cao Miên và kéo dài cu c $i l u vong cho n lúc ông t th .
V phía Hòa H o võ trang thì còn ba nhóm: Tr n V n Soái (t c N m L a),
Lâm Thành Nguyên và Lê Quang Vinh (th $ng c g i là Ba C"t). C ba nhóm
này có c n c và có a bàn ho t ng t i mi n H u Giang. Vào gi a n m 1956
t ng D ng V n Minh hành quân m chi n d ch càn quét nh ng c n c này.
Tr n V n Soái và Lâm Thành Nguyên ch ng c* không n i nên ph i v quy hàng
v i chính ph . Riêng l*c l ng Lê Quang Vinh, v i k, thu t du kích chi n &
tránh h)a l*c hùng h u c a quân i qu c gia, ã c m c* c khá lâu dài
nh ng cu i cùng b b t và x t .
Theo thông báo chính th c c a chính ph Di m thì t ng Hòa H o Lê Quang
Vinh b m t ti&u i B o an b t c t i Ch c Cà ao (Long Xuyên) cùng v i 5
tên h v . Trong m t bu i l trao l nh k% và huy ch ng, i bi&u chính ph a
t ng m t tri u #ng cho Liên i B o An Tr n Qu c Tu n, Liên i ã có binh s
b t c Lê Quang Vinh.

54
 Bé yêu! C nV

Nh ng lúc b y gi$ nhi u ng $i c bi t là t ng D ng V n Minh và B

tham m u c a ông ta bi t r(ng v" b t c Lê Quang Vinh là nh$ ông Nguy n
Ng c Th l a Ba C"t n i u ình trong lúc lính B o an ã b trí m t cu c
ph"c kích tinh vi nên m i b t c ng $i chi n s n i ti ng gan d và có tài ánh
du kích t mi n Tây. N u không b l a thì làm sao m t ti u i B o an có th&
b t c v t ng Hòa H o a m u túc trí cùng v i n m h v c a ông ta. S*
th t thì ông Th ch mu n l a Lê Quang Vinh v & u hàng chính ph cho yên
mi n Tây, n i quê h ng c a ông, không ng$ ông Di m ph n l i nh ng l$i ã
h a, ra l nh cho tòa án x t Lê Quang Vinh.
Sau cách m ng 1-11-63 ông Th cho tôi bi t s d Lê Quang Vinh b b t ngày
13 - 4 - 1956 mà tòa án quân s* và tòa th ng th3m Sài gòn x xét i phúc l i
( n 4 l n) cho n ngày 6 - 7 - 1956 tòa án quân s* C n Th m i xét x m t
l n chót là vì ông Di m ã nhi u l n d" Lê quang Vinh theo o thiên Chúa mà
Lê Quang Vinh n(ng n c không theo. N u theo o Thiên Chúa thì Lê Quang
Vinh s- c r a t i trong m t bu i l long tr ng t i nhà th$ c Bà Sài gòn và
s-' c tr ng th ng, và t t nhiên s- c tha m ng. Nh ng v t ng “M nh
Ho ch” vùng linh a Th t S n nh t nh gi l y n n o c a c Th y, v giáo
ch mà ông vô cùng ng 2ng m và kính ph"c. Do ó ông ta ã b ông Di m ra
l nh cho tòa án quân s* C n Th ph i: “Tuyên án t hình, t c o t binh quy n
và t ch thu tài s n”. T ng Lê Quang Vinh b hành quy t ngày 13-7-1956 t i
ngh a a C n Th . Lúc ch t ông m i 32 tu i, tr i tr n d n v nuôi con cái nên
ng $i và xin c chôn núi Sam, Châu c
Ph i ch ng t cái ch t c a Lê Quang Vinh mà t sau khi r$i b) chính quy n,
(vào th$i mà tôn giáo Hòa H o c ph"c h#i) c*u Phó t ng th ng Nguy n
Ng c Th luôn Sài gòn cho n qua $i, không dám tr v Long Xuyên n i
chôn nhau c t r n, n i ông có m t ngôi bi t th* vô cùng huy hoàng và có m t
tr m m'u ru ng.
D p yên c N m L a và Lâm Thành Nguyên, di t c Ba C"t Lê Qu ng
Vinh là ch m d t hoàn toàn m i ho t ng i l p võ trang nguy hi&m t i mi n
Nam tr nh ng toán võ trang l0 t0 không áng k&.
Tuy nhiên, t i mi n Trung, v n tr thành ph c t p và khó kh n h n nhi u
vì nh ng l*c l ng ch ng i ông Di m không ph i là tay sai c a Pháp mà là
nh ng ng cách m ng ã t ng x thân u tranh v a ch ng c ng v a ch ng
Pháp và ã có lúc ng h ông Di m trong và sau nh ng n. l*c v n ng n m
chính quy n c a ông. Tuy nhiên cu i cùng, chi n khu Ba Lòng Qu ng Tr c a
ng i Vi t b ánh tan. Chi n khu Nam Ngãi c a Vi t nam Qu c Dân ng b
ông Di m ra l nh cho s oàn Nùng càn quét dã man trong nh ng n m 1955 -
1956 các qu n Qu S n, Tiên Ph c, Duy Xuyên nh ng v'n không tiêu di t
c l*c l ng có quá nhi u kinh nghi m chi n tr $ng và lòng yêu n c n#ng
nàn này cho nên khi ông Ngô ình C3n ph i dùng th o n “ oàn k t th)a hi p”
m i lôi kéo c n v võ trang g n 200 tay súng v h p tác & sau ó c p
lãnh o chính tr , quân s* c a h u b tù ày.
Ngoài ra ph i k& n vua B o i, ng $i ã b nhi m ông Di m làm Th
t ng, ng $i ã t ng m t th$i c ông Di m tung hô v n tu khi ông còn làm

55
 Bé yêu! C nV

quan Nam Tri u. V i B o i, ông Di m ã ph i dùng n nh ng hình th c u

tranh có v0 dân ch h n qua m t cu c Tr ng c u dân ý (23-10-1955) & bi&u
di n cho chính ph và Qu c h i Hoa k% lúc b y gi$ ang th3m nh kh n ng cai
tr c a ông. ý ngh a c a cu c tru t ph này ã c ông oàn Thêm phân tích rõ
ràng trong cu n Nh ng ngày ch a quên (Sài gòn, 1969) nh ng tôi c!ng xin s-
b túc và tri&n khai trong ch ng 6 vì nh ng oái o m l ch s c a bi n c này.
Nh v y, t n m 1956, ông Di m bây gi$ ã là m t T ng th ng h p hi n và
h p pháp c a m t qu c gia Vi t nam theo ch c ng hoà (dù ngày 26 tháng
10 n m 1955 m i ch ban hành hi n c t m th$i), có c $ng qu c s m t th
gi i Hoa k% ng h và có i a s qu n chúng mi n Nam Vi t nam s6n lòng
s ng ch t v i ông. Th*c dân Pháp ã bi n m t, C ng s n mi n B c là m i e
d a minh nhiên và t c th$i, cho nên toàn dân oàn k t sau l ng ông & ng
u v i m i h a m i.
Công vi c u tiên là c i t hai nh ch l n khi ph i sinh ho t qu c gia là b
máy công quy n và b máy quân i. V i s* y&m tr v ngân qu, v k ho ch
c a M,, ông bi n quân i Vi t nam c ng hoà thành m t th quân i Hoa k%
b n x , ít nh t là trên m t hình th c và i u hành. H th ng t ch c, quân
phong, quân k4, quân nhu, quân d"ng, cho n nh ng chi ti t nh) nh t nh cách
chào, ôi giày tr n, kh3u ph n n... u n t và theo khuôn m'u Hoa k%.
Hi n pháp Vi t nam ra $i, hi n pháp có m t i u b t h r t ph n dân ch là
“T ng th ng lãnh o qu c gia” c!ng ã quy nh tính cách phân quy n và xác
nh nh ng nh ch th ng t ng & qu n tr t n c. Vi n tr Hoa k% và s*
y&m tr c a các n c trong th gi i t* do ã nâng uy tín cua ông lên cao.
Nh v y, t nay, nhi m v" c a tôi trên toàn Phân khu Duyên h i (g#m b n
t nh Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thu n, Bình Thu n) s- g#m không nh ng gi
gìn an ninh a ph ng này mà còn v m t chính tr , ph i xây d*ng cho qu n
chúng m t ý th c chính tr v ng m nh mà n i dung là ng h ch c ng hoà.
Tr c 1945, tôi có qua l i Nha Trang nhi u l n trong các chuy n i công tác cho
ông Ngô ình Di m khi còn ho t ng cho phong trào C $ng &. Lúc b y gi$,
u óc còn nh ng suy t v nh ng ho t ng cách m ng bí m t và nguy hi&m
v l i tu i còn tr0 nên tôi ch a ngh n vi c an c l c nghi p cho gia ình.
Nh ng t n m 1953, khi c i v mi n thùy d ng gió mi n cát tr ng, làm
i di n cho quân khu II, tôi có nhi u thì gi$ quan sát dân tình c nh trí t nh
Khánh Hòa h n, tôi có ý nh ch n Nha Trang làm quê h ng. ý nh này tr
thành quy t nh vì sau ngày chia c t t n c vào tháng 7 n m 1954, tôi linh
c m th y ngày tr l i n i chôn nhau c t r n vùng t ng n sông Gianh qu th t
xa v$i. Sau nh ng n m tháng lê gót kh p m i n0o $ng t n c, tôi th y Nha
Trang qu là n i t lành chim u có th& làm n i sinh s ng v nh vi n cho v
con, làm n i th a h ng cho mình khi tu i ã v chi u. Tôi say mê Nha Trang,
quy n luy n Nha Trang vì Nha Trang không khép kín u bu#n nh C ô Hu ,
không cô n l nh lùng nh à L t, không náo nhi t xô b# nh Sài gòn. Tôi yêu
Nha Trang vì c nh non n c tr$i mây tình t Nha Trang s ng ng mà không
su#ng sã, m ng m mà không s u não, m t thành ph trung bình nh ng thanh
l ch.

56
 Bé yêu! C nV

Ngay tr c c th$i chúa Nguy n m mang b$ cõi, phong cách Nha Trang n i
ti ng là tình t v i hàng d ng li u d u dàng trên m t b$ bi&n cát tr ng n c
xanh, dân tình Nha Trang n i ti ng là hi n hòa ôn h u, ch bi t khai thác t
cha bi&n m làm ph ng k sinh nhai. Vào u th k4 th 19, khi nhà bác h c
Pháp là Yersin n nh c t i ây thành l p vi n Pasteur & nghiên c u thêm
v vi trùng h c trên các b nh c a mi n nhi t i thì Nha Trang c ch nh tu l i
v a nh m t cô gái quê xinh p i&m thêm m t chút ph n h#ng & tr thành
m t thành ph có h p l*c lôi cu n khách nhàn du. Nh ng t khi t n c qua
phân, ông Di m v n c, thì Nha Trang b.ng v n mình tr nên m t “thành trì
cách m ng” sôi ng n n.i ông Ngô ình Nhu, cha 0 và lãnh t" ng C n lao
nhân v , ph i ích thân n ây & t ch c vi c thành l p Quân y Trung ng
c a ng. Th t v y, lúc b y gi$, ch m t tu n sau ngày thành l p n n c ng
hoà (26-10-1955), cu c tru t ph B o i còn ang làm cho m t s dân chúng
mi n Trung xao ng, mi n H u Giang còn khói l a m t mù, tân n i các còn i
phó v i bao nhiêu vi c tr ng i... th mà ông Nhu ã b) th ô v i vã n Nha
Trang & xúc ti n công tác này trong vùng trách nhi m c a tôi. Qu là m t vinh
d* cho Nha Trang và cho riêng tôi.
Không ai c bi t ng C n lao c thành l p vào lúc nào ngo i tr m t
thi&u s r t nh) nòng c t c a ng này, nh ng ai c!ng bi t là t lúc ch a n m
c chính quy n ông Nhu ã c xúy và nhi u l n c p n m t ng bí m t
làm r $ng c t cho ch . Là m t ng $i nghiên c u và ch u nh h ng ph n
nào n lý thuy t c a Mao Tr ch ông, ông Nhu c!ng ch tr ng qu n tr và
lãnh o qu c gia theo ph ng trình Lãnh t" - ng - Nhà n c - Nhân dân,
nh ng i u làm ông Nhu không ng$ t i là ông ã theo ph ng trình này m t
cách quá lý thuy t nên sau này th*c t ã c t mi n Nam thành hai vùng chính tr
khác nhau, lúc thì có ranh gi i rõ ràng lúc thì l'n l n vào v i nhau v i nhi u mâu
thu'n sâu m: Hai lãnh t" Ngô ình Nhu và Ngô ình C3n, hai ng C n lao
mi n Trung và Trung ng, hai nhà n c có hai b máy công quy n v i nh ng
nhân s* và ph ng th c qu n tr khác nhau, và hai lo i nhân dân ch y theo hay
ch ng l i ch . (S- nói rõ h n trong ch ng IX: ng C n lao).
Tôi nh n lãnh nhi m v" T l nh Phân khu Duyên h i c hai tháng thi
trung uý Lê Quang Tung và Nguy n V n Châu t Hu vào g p tôi cho tôi bi t hai
C u (lúc b y gi$ Tung và Châu g i hai ông Nhu và C3n b(ng C u) phái h vào
Nha Trang & th o lu n v i tôi v vi c ti n hành thành l p Quân úy Trung ng
c a ng C n lao. Tôi h)i vì sao không l p Sài gòn cho g n Trung ng c a
ng ho c Hu cho ông nhân s* nòng c t trung kiên mà l i Nha Trang thì
Châu tr l$i vì “th ng c p và anh em u công nh n quân nhân Nha Trang có
trình giác ng chính tr sâu có tinh th n u tranh cao, l i trung thành tri t &
v i lãnh t" Ngô ình Di m”. R#i h không ti c l$i khen tôi là ng $i có công l n
trong vi c xây d*ng “thành trì cách m ng” t i b n t nh mi n Trung & làm thí
i&m.
i u làm tôi th c m c lúc ó là tôi không bi t gì v $ng l i và sách l c
chính tr c a ng C n lao, l i càng không bi t gì v vai trò và nhi m v" c a b
ph n quân y trong sách l c c a ng c!ng nh trong sách l c chung c a

57
 Bé yêu! C nV

qu c gia. Nh v y ba lý do mà h tr l$i trên kia th t ra ch g#m trong i u cu i

mà còn b gi i h n n a, ngh a là không ph i toàn quân, toàn dân Nha Trang mà
ch “Cán b trung thành tri t & v i lãnh t" Ngô ình Di m”. Vì tôi ch th y ó là
tiêu chu3n duy nh t & k t h p và phân nhi m ng viên nên sau ba ngày h i
h p và úc k t thành qu , khi toàn th& anh em b u tôi là Ch t ch Quân y ng
C n lao tôi li n vi n ra m t s lý do, công c!ng nh t , & nh t quy t t ch i
ch c v" này c!ng nh t ch i b t k% ch c v" nào trong Trung ng Quân y.
Cu i cùng khi có s* can thi p c a ông Nhu và nh t là chính vì s* hi n di n
c bi t c a ông nên tôi ành ph i nh n th c y viên Trung ng c!ng nh
Thi u t ng Lê V n Nghiêm, T l nh quân khu II và i tá Tôn Th t X ng (v ng
m t trong bu i h p) Ch t ch Quân y do trung uý Nguy n V n Châu (sau này là
giám c Nha chi n tranh tâm lý, hi n s ng Pháp) và Phó ch t ch do trung uý
Lê Quang Tung (sau này là T l nh L*c l ng c bi t) m nhi m. ó là hai s
quan tr0 có nh ng i&m chung r t n i ti ng trong quân i v tinh th n a
ph ng quá khích, v thái m o cu#ng tín và v quy t tâm ph"c tùng vô
i u ki n m nh l nh c a anh em ông Ngô ình Di m mà t nay t t c quân
nhân c a quân i - t i t ng n binh nhì - s- b chi ph i v m t l p tr $ng
chính tr và s- b i u khi&n v m t công tác chính tr .
Sau bu i h p ông Nhu tr l i Sài gòn, các #ng chí tr v nhi m s c!. K t
qu c a bu i h p và hình th c c!ng nh n i dung c a bu i h p không gây c
m t xúc c m c bi t nào ngo i tr cái tình c m to l n mà tôi ã có t lâu là dân
t c ta, su t c th k4 này, ã ch u bi t bao th ng kh iêu linh, nay c s ng và
tham d* vào công cu c xây d*ng m t n n c ng hoà có t* do, có dân ch và có
phúc l i cho toàn dân.

6-B o i và Ngô ình Di m

Trên m t lý thuy t, lúc b y gi$ mi n Nam có th& tr thành m t n c theo ch
quân ch l p hi n (nh Anh, Nh t, Hòa Lan, Th"y i&n, Tây Ban Nha, Thái
Lan...) ngh a là gi l i th*c th& hoàng gia nh m t bi&u t ng qu c gia vô quy n
và vô h i & tránh m t bi n i quá trong xã h i óng kín và b o th nh xã
h i ta, ho c có th& tr thành m t n c theo ch c ng hoà i Ngh (nh
Pháp, M,...) & d t khoát h+n v i n n quân ch quá kh và trao quy n làm ch
cho ng $i dân. ó là trên m t lý thuy t. Trên th*c t , qu n chúng ã l*a ch n
r#i vào ngày 30 tháng 4 n m 1955 t i Tòa ô Chánh Sài gòn qua ngh quy t c a
H i #ng nhân dân cách m ng, ngh quy t òi tru t ph B o i và t m th$i trao
quy n lãnh o t n c cho ông Di m trong lúc ch$ i Hi n pháp và Qu c h i
nh o t ch t ng lai c a t n c. ó là m t ngh quy t l ch s , phát xu t
trung th*c t c v ng c a qu n chúng.
Tuy nhiên vì cái ngh quy t h p lòng dân và h p th$i i nh ng không h p ý
anh em ông Di m nên anh em ông và m u s Tr n Chánh Thành ph i dùng n
th o n ph n tr c & phân hóa, b0 g'y và h uy tín H i #ng h u c p l y
chính quy n mà không c n ch$ i nh ng qui nh Hi n pháp và Qu c h i.

58
 Bé yêu! C nV

Ngày 10 tháng 5, anh em ông Di m n ph ng thành l p chính ph chính th c

g#m toàn ng $i tay chân và nh ng k0 u hàng, không c n h)i ý ki n c a H i
#ng, c!ng không có m t nhân v t nào c a H i #ng c m$i tham d* chính
ph ó.
H i #ng nhân dân cách m ng do ông Nguy n B o Toàn làm ch t ch, ông
H# Hán S n làm Phó, và ông Nh Lang gi ch c T ng th ký nh ng H i #ng
còn có m t ban th $ng v" c!ng do ông Toàn kiêm ch c Ch t ch v i các y viên
là: V n Ng c, Hà Huy Liêm, Nguy n Ph , Hoàng C Th"y, Nguy n H u Khai,
Hu%nh Minh ý, oàn Trung Còn, Nguy n V n Quy n, (B n nhân v t Nh Lang,
Hoàng C Th"y, Hu%nh Minh ý, Nguy n H u Khai hi n có m t t i M, và Pháp).
& t m"c ích n m ch t chính quy n, anh em ông Di m bèn ra l nh cho nhóm
y viên thân tín là Hà Huy Liêm, Hu%nh Minh ý, Nguy n H u Khai... c m u
thành ph n thân ông Di m trong H i #ng gây l ng c ng, ch ng i n i b . #ng
th$i anh em ông Di m k t t i Hôi #ng qua T ng th ký Nh Lang là ã thâm l m
bi&n th s ti n trên m t tri u #ng, s ti n mà ông Di m (qua B Thông tin) ã
c p cho H i #ng ho t ng.
K0 vi t không dám nói r(ng ông Nh Lang và H i #ng ã thâm l m bi&n th
ti n b c nh ng trong b i c nh lo n l c lúc b y gi$ thì s* chi tiêu c a H i #ng
th t khó mà ch ng minh b(ng gi y tr ng m*c en. Hu ng chi s ti n b c th t
thoát thì c!ng ã có ph n s d"ng cho vi c c u vãn a v ông Di m qua c n
sóng gió ng t nghèo.
Tr c hành ng ph n b i c a anh em ông Di m, ông Nguy n B o Toàn bèn
t ch c Ch t ch H i #ng & ph n i ông Di m. B h m d a, ông lui vào bóng
t i trong lúc Phó ch t ch H# Hán S n tr#n v Tây Ninh và b gi t m t cách bí
m t. D lu n lúc b y gi$ cho r(ng ông Nhu ã mua chu c c t ng Cao ài
Nguy n Thành Ph ng & ông này cho àn em h sát H# Hán S n. (Sau này
Nguy n Thành Ph ng c!ng b Ngô ình Di m mua chu c & ph n l i giáo ch
Ph m Công T c mà r#i cu i cùng Nguy n Thành Ph ng c!ng b Ngô ình Nhu
ph n b i). Còn T ng th ký Nh Lang, ng $i ã t ng c m súng d a b n t ng
Nguy n V n V, & c u ông Di m, b công an c a t ng Nguy n Ng c L và B
thông tin c a Tr n Chánh Thành òi h)i b t b và làm khó d . Tuy các m u s
Ngô ình Nhu, Tr n Chánh Thành có h nh"c Nh Lang (ngh a là gián i p h
nh"c H i #ng) nh ng r#i c!ng n ng tay vì s mang ti ng ph n b i quá tr ng
tr n. Tuy nhiên Nh Lang v n là ng $i có kinh nghi m u tranh và tr c cái
ch t kh nghi c a t ng Tr nh Minh Th l i s Ngô ình Nhu l m th o n nên
v i vã tr n lên Cao Miên làm k0 l u vong & cùng v i nh ng ng $i l u vong
khác ho t ng ch ng nhà Ngô. Ngoài ra lu t s Hoàng C Th"y v n h t lòng
ng h ông Di m t khi ông Di m m i v n c nh ng tr c th o n c a Ngô
ình Nhu c!ng tr thành ng $i i l p quy t li t v i ch Di m.
Dòng h Ngô ình v n quê làng Xuân D"c, ph Qu ng Ninh, t nh Qu ng
Bình và theo Thiên chúa giáo t th k4 17. Trong giai o n quân Pháp ánh
chi m Trung k% và B c k% (kho ng 1870), khi phong trào V n thân n i lên ch ng
Pháp c u n c và phát ng chi n d ch gi t o thì dòng h Ngô ình ph i b)

59
 Bé yêu! C nV

làng Xuân D"c ph Qu ng Ninh mà di c v làng i Phong thu c huy n L

Th y cùng t nh Qu ng Bình, n i có nhi u Thiên chúa giáo h n t i Qu ng Ninh.
Theo nh ng bô lão Qu ng Bình thì n i t c a ông Di m thu c vào hàng
b n dân kh n kh . Ký gi Robert Shaplen xác nh rõ ràng h n r(ng n i t c a
ông Di m sinh s ng b(ng ngh chài l i cho n $i thân ph" c a ông Di m là
c" Ngô ình Kh , nh$ quân Pháp ánh chi m và bình nh c t nh Qu ng
Bình, nên liên h c các v c o & c các giáo s cho i h c ch Hán và
ch Pháp t i m t tr $ng dòng Penlang (M, Lai). Trong ám du h c sinh này
còn có ông Nguy n H u Bài, ng $i Công giáo quê Qu ng Tr , m t nhân v t th
o n và có cùng m t c nh ng th u b n hàn nh c" Ngô ình Kh .
Hai ông Kh và Bài sau khi h c xong c ng $i Pháp a v n c và cho
làm thông d ch viên tòa Khâm s Hu . Th$i b y gi$ s ng $i Vi t nói và vi t
c ti ng Pháp còn r t hi m hoi, nh t là Trung k%, hai ông l i cH i
truy n giáo H i ngo i Pháp c bi t nâng 2 nên ã c các viên ch c cai tr
Pháp tr ng d"ng và c tri u ình An nam phong ch c t c và ph3m hàm r t
mau.
N m 1855, khi phong trào C n v ng Qu ng Bình n i lên phò vua Hàm
Nghi ch ng Pháp, c" Ngô ình Kh c quân Pháp và tri u ình An nam c
gi ch c An - Ph - S v t nh nhà lo vi c bình nh và chiêu an d i quy n i u
khi&n c a i tá Pháp Duvillier, y viên chính ph vùng B c x Trung k%. M t
nhà v n c!ng là nhà vi t s b n c a tôi chuyên nghiên c u v phong th mi n
Trung thu c nhà Nguy n, n m 1945, lúc ang Qu ng Bình, thâu nh p c
m t t$ báo cáo vi t tay c a c" Ngô ình Kh g i cho công s Pháp Qu ng Bình
trình bày k t qu c a cu c bình nh t nh này. N m 1956, nhân viên làm vi c t i
Nha V n Hóa B Giáo d"c, ông b n c a tôi vào dinh c l p t ng t$ báo cáo ó
cho T ng th ng Ngô ình Di m. Nhìn th y bút tích c a thân ph", ông Di m
m ng l m ng) l$i khen ng i và c m n b n tôi, ông Di m còn nói thêm: “Trong
vi c bình nh t nh Qu ng Bình, th y tôi không dùng n quân s* mà ch em
heo g o lên núi chiêu d" nh ng k0 ch ng i v v i chính ph ”. Dù bình nh
b(ng võ l*c hay b(ng chiêu d" thì hành ng c a c" Ng ình Kh c!ng là làm
tay sai cho Pháp trong vi c àn áp Phong trào Kháng Chi n ch ng th*c dân xâm
l ng c a dân t c.
N m 1887, vua #ng Khánh b ng hà sau ba n m tr vì ng n ng i, ng $i
Pháp thành l p Liên bang ông D ng (g#m b n n v hành chính:
Cochinchine, An nam, Tonkin, và Cambodge. V ng qu c Lào c sát nh p
sau ó vào n m 1893) & th ng nh t các c c u hành chính, #ng th$i áp l*c
v i tri u ình An- Nam & l p con c a ông D"c c là B u Lân lên làm vua,
hi u là Thành Thái.
Vua Thành Thái lên ngôi khi m i 10 tu i nên tri u ình c hai v i th n là
Nguy n Tr ng H p và Tr ng Quang áng làm Ph" chánh. Riêng c" Ngô ình
Kh , nh$ có công d p c các cu c n i lo n ch ng Pháp t nh Qu ng Bình,
nh$ có liên h ch t ch- v i các gi i ch c Pháp c bên chính quy n l'n bên H i
truy n giáo nên c c vào ch c C n th n mang hàm Th ng th bên c nh
vua Thành Thái, #ng th$i ng $i Pháp c!ng v n ng c Nguy n H u Bài

60
 Bé yêu! C nV

làm Th ng th B Công. Hai nhân v t này dù không xu t thân t n i khoa giáp

và không th ng ch c theo h th ng quan tr $ng mà v'n m t b c nh y v t
n m gi nh ng ch c v" t i quan tr ng v i nh ng ph3m hàm cao c p nh t là vì
ng $i Pháp v i s c m nh toàn quy n trong tay mu n có nh ng ng $i thân tín là
c" Kh & ki&m soát nhà vua và c" Bài & ki&m soát tri u ình.
Tuy nhiên trong lúc con $ng quan tr $ng c a ông Nguy n H u Bài kéo
dài cho n th$i già c (trên 70 tu i) mà ch c v" cu i cùng là Th ng th u
tri u hàm Võ Hi&n i h c s , thì công danh c a ông Ngô ình Kh l i n a
$ng t gánh. Theo t ng th ng Di m k& l i cho ký gi Shaplen trong m t cu c
ph)ng v n dài 6 ti ng #ng h# t i dinh Gia Long n m 1962 thì thân ph" c a ông
m t ch c vì ng $i Pháp nghi ng$ c" Kh có liên h n m t âm m a ch ng
Pháp, vì c" Kh ã ch ng l i vi c ng $i Pháp ã tru t ph và ày vua Thành
Thái. Nh ng theo b n c a tôi và nh ng v c*u quan l i, nh ng nhân v t thu c
Nguy n Ph c T c k& l i vi c ông Kh b m t ch c th t ra là vì lúc còn c n th n
ông ã t* ng d*ng m t ngôi giáo $ng trong Hoành thành trái v i b u không
khí và màu s c hoàn toàn Tam giáo n i cung c m c a nhà Nguy n và b t c n
nh ng l$i ph n i c a các v quan khác và Hoàng Gia. Vì th mà nhân c h i
vua Thành Thái b tru t ph , tri u ình h ch t i ông Ngô ình Kh ã khinh m n
Hoàng gia, giáng ông xu ng ba c p và cho v h u non. Th t ra thì v" xây ngôi
giáo $ng ch là m t cái c , cái c cu i cùng và c" th& nh t c a m t chu.i dài
nh ng mâu thu'n và xung kh c c a nhi u th l*c. Nguyên Khâm s Trung k%
lúc b y gi$ là Lévéque, thu c h i Tam- i&m (Frane-Nacon), có khuynh h ng
ch ng s* bành tr ng quy n l*c c a H i Thánh Thiên chúa giáo và c!ng
th $ng có thái khinh m n nhà vua và tri u ình An-nam. V i t cách là khâm
s Trung k% y có toàn quy n tr*c ti p hay gián ti p quy t nh b nhi m, thay i
hay cách ch c các quan l i An-nam. Ông Ngô ình Kh h i hai y u t cho
Lévéque khinh ghét: quan l i và Thiên chúa giáo, l i không c các b n #ng
liêu bênh v*c nên khi vua Thành Thái b tru t ph ông không còn t cách gì &
làm c n th n, và H i truy n giáo c!ng không s c m nh & c u ông kh)i b
Levéque v n ng v i m t tri u ình s6n sàng u i ông v .
Do ó, ngôi giáo $ng trong i N i ch là cái c có th t cu i cùng. Và c!ng
do ó, ti ng #n r(ng vì “ ày vua không Kh ” nên ông Ngô ình Kh b m t
ch c c!ng ch là ti ng #n c phóng i thêm vì rõ ràng chính c" Nguy n
H u Bài, v a không ch u ký gi y ào m# vua ( ào m không Bài), l i v a công
khai bênh v*c K% ngo i h u C $ng &, m t hoàng thân qu c thích có khuynh
h ng và hành ng ch ng Pháp rõ r t, mà v'n th ng quan ti n ch c mau l và
n m gi gi ng m i tri u ình m y ch"c n m tr$i.
(Tuy nhiên, ph i nói thêm r(ng quy t nh ng h K% ngo i h u C $ng &
c a ông Bài lúc ó, và c ông Di m c a nh ng n m 40 sau này, ch ph n ánh
chi n l c chính tr c a H i truy n giáo H i ngo i mu n ph"c h#i chi h c a
Hoàng t C nh, v hoàng t ã c giám m"c Pingeau de Behaine 2 u
theo Thiên chúa giáo và b vua Minh M ng bi m v t c g n th k4 r 2i tr c).
Theo c" Tr ng V n Huê, m t nhân s lão thành Thiên chúa giáo t i Phú
Cam, n i gia ình ông Ngô ình Kh trú ng" thì khi b giáng ch c r#i v h u

61
 Bé yêu! C nV

s m, c" Kh th $ng m c # nâu, qu n ng cao ng th p, chân i gu c g. và

th $ng n ng#i tr c sân nhà th$ Phú Cam, mi ng l3m c3m ch i b i ích
danh các v quan t i tri u. Thái h(n h c m t cách s ng s ng v i các v i
th n này ph n ánh m t tình c m c m thù vì quy n l i m t mát, $ng ti n th b
b t c h n là, và áng l- là m t tình c m kiêu hãnh vì gi t m lòng trung trinh
không ch u ày i v vua c a mình.
Khi v h u, c" Ngô ình Kh t o c m t ngôi nhà l u t i Phú Cam, m t
m nh v $n khá r ng và m y m'u ru ng cánh #ng An C*u g n thành ph
Hu . C" Kh có 8 ng $i con: 6 trai và 2 gái, con trai là các ông: Ngô ình Khôi,
Ngô ình Th"c, Ngô ình Di m, Ngô ình Nhu, Ngô ình C3n, và Ngô ình
Luy n. Hai ng $i con gái là bà Ngô Th Giáo t c là thân m'u c a c cha
Nguy n V n Thu n và bà Ngô Th Hi p, nh c m'u c a B tr ng B qu c
phòng Tr n Trung Dung. Ông Ngô ình Di m sinh t i Hu ngày 3 tháng Giêng
n m 1901 (n m Canh Tý), ra $i khi thân ph" còn làm quan t i tri u, nh ng l i
tr ng thành khi gia ình không còn c sung túc vì c" Kh ông con mà l i v
h u s m. L n lên ông Di m vào tr $ng t th"c Công giáo Pellerin t i Hu , .
b(ng Thành Chung t c b(ng Trung H c Nh t C p sau này, ròi thi vào tr $ng
H u B d i tri u vua Kh i nh, m t v n i ti ng Vi t gian.
Mu n c vào tr $ng H u B thí sinh ch c n có h c l*c ngang c p ti&u
h c nh ng ph i có trình c n b n v Hán h c. Th$i gian h c là ba n m có ngh
hè, nghi l theo niên khóa c a các tr $ng ph thông. Khi ra tr $ng, thí sinh ph i
có trình ngang v i c p b(ng trung h c nh t c p ngo i tr có thêm môn
Kinh ngh a, thi phú và môn lu t b(ng Hán v n.
Rõ ràng vua Kh i nh, m t ông vua n i ti ng Vi t gian, ã cùng v i th*c dân
Pháp trong bu i giao th$i Hán - Vi t tây ta l'n l n, c i i tr $ng Qu c T Giám,
n i ào t o quan tr $ng theo tinh th n “C n, Ki m, Liêm, Chính” c a o lý
Kh ng M nh thành ra tr $ng H u B , n i khai sinh m t s ng $i th a hành c a
Nam trêu & ph"c v" cho b máy cai tr c a ch b o h Pháp. T th$i ó cho
n ngày tàn c a th*c dân vào n m 1945, vi c th ng quan ti n ch c c a m t
ông quan An nam tùy thu c vào ba y u t : Th nh t là ph i có lòng trung thành
tuy t i v i m'u qu c Pháp, l p c nhi u công tr ng cho ch B oh .
Th hai là ph i có liên h thân thi t v i nhà vua và các v a th n. Th ba là
ph i có ti n lo lót cho c p trên. L ch s còn cho th y d i tri u vua Kh i nh có
nhi u ông quan dâng v , dâng con gái cho quan Tây & mau lên ch c, mau làm
quan lo.
L- d nhiên c!ng có nh ng tr $ng h p c bi t mà m t v quan, dù b c
Th ng th hay ch có hàm C u ph3m, thu t c a v c a mình không nh$
ba y u t k& trên mà nh$ chính th*c tài và s* ngay th+ng c a mình. Tuy nhiên,
bi t l này qu th t hi m hoi.
Ông Ngô ình Di m xu t thân t tr $ng H u B ó và c làm quan d i
tri u Kh i nh, C" Tôn Th t To i, v Th ng th trí s b n vong niên c a k0 vi t,
t ng ho t ng h ng hái cho Phong trào Cách m ng qu c gia Nha Trang và là
c*u dân bi&u khóa I th$i nh t c ng hòa, cho bi t r(ng c" và hai ông Ngô
ình Khôi và Ngô ình Di m v n là b n chí thân cùng h c tr $ng Pellerin và

62
 Bé yêu! C nV

tr $ng H u B . Nh ng khi h c xong thì t t c nh ng s t ch c b vào các

ng ch t p s*, riêng m t mình ông Di m là c b ngay vào ch c Tri huy n
H ng Trà t nh Th a Thiên. Trong ng ch quan l i th$i ó, m.i ch c v" ph i qua
ba, b n c p m.i c p ph i có ít nh t ba n m thâm niên, th là ông Di m l i th ng
quan ti n ch c mau nh di u g p gió, m t c cách v t b*c không ai có tr
nh ng nhân v t làm quan t t nh ông Ph m Qu%nh ch+ng h n. N m 23 tu i,
ông Di m làm Tri huy n Qu ng i n (Th a Thiên), lên Tri ph H i L ng (Qu ng
Tr ), lên Qu n o Ninh Thu n (t nh tr ng h ng nh)), lên Tu n V! Bình Thu n
(t nh tr ng h ng trung). N m 1933, lúc ông m i 32 tu i, c th ng lên
Th ng th B l i, ngh a là ch c v" u tri u ng trên h t hàng quan l i An
nam. Ch trong vòng m $i n m mà ông Di m v t h t m i n c thang ho n l ,
vi c mà nh ng quan l i khác ph i m t ít nh t là 30 n m tr$i. Ông Di m ch a bao
gi$ ra Hà n i h c tr $ng Lu t hay tr $ng Qu c gia Hành chính nh v n phòng
báo chí ph T ng th ng ã a ra & huy n ho c m t s ký gi Vi t nam và
ngo i qu c l m l'n ghi vào sách báo c a h . Tuy nhiên, ông Di m là m t ông
quan n i ti ng c n m'n thanh liêm.
Th$i làm quan huy n quan t nh, ông b n áo g m i nón chóp eo bài ngà,
m.i l n i hành h t th $ng c2i ng*a & v các làng quê. Ông v a làm quan cai
tr v a là quan T pháp, v a làm nhi m v" c nh sát gi gìn tr t t* an ninh cho
a ph ng do ông c m u d i s* giám sát c a quan công s Pháp và theo
chánh sách c a ch b o h Pháp. Nhi m v" c bi t c a ông quan huy n
quan t nh lúc b y gi$ là c thúc dân chúng trong vi c n p thu má và ng#i
công $ng xét x các v" ki n cáo c a dân trong qu n h t. Th$i làm quan, ông
Di m c bi t có tài khám phá nhi u t C ng s n ho t ng bí m t nên c
chính ph B o h r t tín nhi m do ó mà m i 29 tu i ông ã c th ng lên
ch c Tu n V! Bình Thu n và sau ó ông th ng ch c Th ng th B L i nh ã
nói trên kia.
Nh ng trong lúc ông Di m là m t v quan l i thanh liêm thì ng $i anh ru t
ông là Ngô ình Khôi làm T ng c t nh Qu ng Nam, m t t nh l n th hai c a
tri u ình An nam, c a x Trung K%, l i là m t v quan mang ti ng tham quan ô
l i và có tác phong bê b i. D lu n còn nói r(ng ông Khôi t(ng t u v i v con
thu c c p. D lu n còn nói r(ng s d ông Khôi thích n h i l k& c nh ng món
ti n r t nh) vì ông r t c n ti n & g i cho hai ng $i em n h c Pháp. Nh ng
d lu n trên ây v'n còn c các b c cao niên quê t nh Qu ng Nam hi n nay
h i ngo i k& l i m.i khi nh c n chuy n x a c! n i quê nhà... Ông Ngô ình
C3n, th$i ông Di m ch a c m chính quy n cai tr mi n Nam có k& l i cho chúng
tôi nghe r(ng sau khi t ch c Th ng th B L i, ông Di m th $ng vào Qu ng
Nam ch i v i ông Ngô ình Khôi, có l n th y t cách b t chính c a anh mình
ông gi n l m bèn i b t H i An ra à N6ng (40 cây s ) l y vé tàu h)a & v
Hu r#i g i th trách móc anh mình thi u tác phong c a m t b c “dân chi ph"
m'u”.
Vi c th ng quan ti n ch c v t b*c c a anh em nhà h Ngô ình làm cho
gi i quan tr $ng v a ganh t c v a khinh b . H làm th ch gi u “vây cánh”
nhà Ngô s d ti n mau trên $ng l i danh là ch nh$ th th n vây cánh :

63
 Bé yêu! C nV

Làm quan nam tri u

Lênh ênh chi c bánh bu i ba ào,
Chèo lái xem ch ng khó bi t bao.
Tôi t m y ng $i dâng l h u,
Quan th y m y k0 n n h u bao.
Ch t trong b& ho n thêm mình n a,
Theo h t r ng “Hàn” bi t ki p nao.
Vây cánh Ngô ình ghê g m th t,
M m l ng d0o g i chóng lên cao.
(Ghi chú: “R ng Hàn” là h th ng ph3m tr t “Hàn Lâm” trong ng ch v n giai
c a quan l i Nam Tri u).
Nh ng ai ã t ng ch u khó theo dõi không khí và khung cách quan tr $ng
th$i M t Nguy n u bi t r(ng t t c các hàng quan l i, nh t là hàng quan cao
c p t Tu n V! tr lên, không m y ai thân yêu kính ph"c anh em nhà h Ngô
ình. Th$i b y gi$ nh ng giòng h có ng $i làm quan to nh h Ph m, h Võ,
h Thân - Tr ng, H# c, Tr ng Nh , Nguy n Khoa, Tôn Th t... u coi anh
em nhà h Ngô ình nh ng $i xa l , n u không mu n nói là nh k0 thù. S d
có tình tr ng ó là vì dòng h Ngô ình v a theo o Thiên Chúa v a không
xu t thân t hàng khoa giáp, không có trình h c v n cao mà ch vào th l*c
c a các c o và các quan cai tr Pháp & c th ng th ng mau l . ã th ,
vì anh em h Ngô l i khép kín, cao ng o, nên r t t* nhiên mà gi i quan l i ng m
ng m chia r- ra hai phe, phe Ph t giáo và phe Thiên chúa giáo.
N u t ng h p s* ki n c" Kh b tri u ình cách ch c cho v h u s m, s*
ki n có nh ng bài th ph bi n trong nhân gian & ch gi u “phe” Ngô ình, v i
l$i phê phán c a giáo s Nguy n V n Xuân v tính thâm hi&m gian x o c a c"
Bài, và nh n nh c a Th hi n B c Vi t Nguy n H u Trí v con ng $i “thâm”
c a ông Ngô ình Di m ta có th& hình dung ra c n p s ng cách bi t v i l
l i hành x thi u giao c m c a nhà Ngô ình c!ng nh tình c m nghi k/ và ganh
ghét c a các b n #ng liêu lúc b y gi$.
S d b c $ng công danh c a anh em ông Di m ông Khôi thênh thang
d dàng và th ng ti n mau l và nh$ vào c t tr" Nguy n H u Bài, v t& t ng
ng u tri u ình An nam, ng $i ã c th*c dân Pháp hun úc t ngày
m i i h c tr $ng o Penang v , t th$i còn là thông ngôn tòa Khâm s
Hu . Võ Hi n Nguy n H u Bài l i còn là nh c ph" c a ông Ngô ình Khôi và là
ng $i 2 u cho ông Ngô ình Di m. Ch có v quan u tri u th l*c t t nh
nh Nguy n H u Bài, ng $i n m toàn quy n gi ng m i tri u ình An nam trong
lúc vua B o i còn b n du h c Pháp m i có quy n l*c hóa phép cho ông
Di m mang ôi hia b y d m trên con $ng ho n l , & ch trong 10 n m mà t
Tri Huy n lên n ch c Th ng th . C!ng ch có Nguy n H u Bài m i có uy
th & ti n c ông Di m v i B o i làm Th ng th B L i thay th mình v
h u dù ông Di m tu i còn r t tr0, ù ông Di m m i ch là Tu n v! m t t nh nh).
Cái gì ã t o cho Nguy n H u Bài uy quy n và s c m nh & khuynh loát tri u
ình An nam lúc b y gi$? Cái gì ã cho phép ông Nguy n H u Bài m t b c
nh y v t lên làm Th ng th u tri u, quán xuy n m i sinh ho t tri u chính &

64
 Bé yêu! C nV

có th& p m i th t"c mà nâng ng $i này lên hay è ng $i khác xu ng trong

khi kh n ng th t s* và quá trình óng góp cho tri u ình c a ông không áng
k&? Câu tr l$i mà nhi u ng $i bi t g#m hai ph n: Ph n th nh t là cái tr ng
hu ng chung c a t n c th$i B o H mà nh ch c g i là “tri u ình” ch
là m t c quan b t l*c và vô quy n, ai có s c m nh thì thao túng c. Và ph n
th hai là chánh H i truy n giáo H i ngo i Pháp ã trao cho Nguy n H u Bài cái
s c m nh vô ch c a giáo quy n ph i h p v i th quy n c a k0 chi n th ng &,
xuyên qua lá bài này, ti n hành chính sách Công giáo hóa Vi t nam (gli affarê
publici). (L ch s H i truy n giáo H i ngo i Pháp g n li n v i l ch s bành tr ng
c a Pháp ông D ng. M t sáng l p viên c a H i, Giáo s Pallu, ã làm g ch
n i gi a hai tri u ình Pháp-Vi t, Giáo s Pingeau de Behaine sau ó th t ch t
thêm s i dây liên l c: s* can thi p c a nh ng thành viên c a H i a n cu c
can thi p quân s* c a Pháp t i Vi t nam - theo Charles May bon Historie
Monderne du Pays d'annam).
Nên t th k4 th t , l ch s Giáo h i La mã ã có nh ng v Giáo hoàng nh
Silvester c u k t v i Hoàng Constantine & xây d*ng Giáo h i (n m 314), ã
có nh ng Giáo hoàng nh Leo khi ch t & l i m t chúc th (n m 461) r(ng H i
Thánh Thiên chúa giáo thì b t phân ly v i qu c La mã và khi t t c!ng nh
x u, chính là qu c La mã”... thì H i truy n giáo H i ngo i Pháp, trong giai
o n c a m t chính quy n Pháp còn s ng v i nh ng o t ng vàng son c a
m t qu c oai hùng xa x a, c!ng ã hành x v i y uy l*c trên m nh t
Vi t nam nghèo nàn xa x m & ph i h p ch t ch- chính sách th*c dân (chính tr )
v i chính sách truy n giáo (tôn giáo).

Hãy c b n báo cáo c a toàn quy n Beau g i trình cho chính ph Pháp
nhân d p tìm ng $i k v vua Thành Thái thì th y th l*c c a Nguy n H u
Bài, dù ch là m t con c$ y nhi m b n x , nh ng c!ng ã m nh nh th nào:
... Ngày 3 tháng 9 n m 1907, tôi n Hu & ch ng ki n l thoái v c a vua
Thành Thái. Viên chánh v n phòng c a tôi li n i th m các quan i th n c a
tri u ình Hu & dò la cho bi t t t ng c a h i v i th$i cu c Các v này êu
công kích li t t t c nhân v t a ra, nh ng h th n tr ng không ngh m t ai
c , ch cùng th t câu sáo ng : “Chúng tôi s- #ng ý và hoan nghênh b t k% m t
ông vua nào mà chính ph B o h tuy&n ch n”.
Riêng có Nguy n H u Bài, Công b Th ng th , có nói n cái tên C $ng
& và t) thái th+ng th n ng h . Ông ta làm tôi l u ý vì ông có o Thiên
Chúa, ý ki n c a ông có th& a toàn th& th l*c y tán #ng (theo Thái V n
Ki&m, “ t Vi t Tr$i Nam”).
N u “ý ki n c a ông có th& c H i truy n giáo tán #ng” thì i u ch c ch n
là ý ki n c a H i truy n giáo c!ng s- c ph n nh qua l p tr $ng và hành
ng c a ông Nguy n H u Bài, mà chính quy n B o h Pháp c n l u tâm n.
Th l*c H i truy n giáo m nh m- nh th & cho ta th y rõ vì sao khi mà
Nguy n H u Bài ã mu n là có th& xây d*ng c uy th cho m t Ngô ình
Di m t th$i ông Di m còn là m t sinh viên tr $ng H u B , vì sao B o i ph i
ch p nh n cho Ngô ình Di m làm Th ng th B L i, và vì sao H i truy n giáo

65
 Bé yêu! C nV

H i ngo i Pháp khi ã mu n là có th& s p t c & có m t bà Hoàng h u

theo Thiên chúa giáo.
V tri u gi ch c Th ng th B L i, ông Di m òi h)i ng $i Pháp ph i
th*c hi n nh ng c i cách xã h i nh h ã h a v i vua B o i. Nh ng c i
cách xã h i i & g#m có nh ng m"c nh :
- Tri u ình An nam có toàn quy n b cáo, th ng ph t trong v n nhân
s* c a Nam Tri u.
- Tri u ình An nam có ngân sách riêng, có tài chính riêng, t pháp riêng.
- M r ng n n giáo d"c.
- Thi t l p Vi n Dân bi&u.
- Ng $i Pháp ph i th*c thi úng n Hòa c 1884, ngh a là Hòa c v'n
còn & cho Tri u ình An nam (Trung K%) m t ít quy n hành n i b dù Hòa c
v'n công nh n n n b o h Pháp là i u ki n chính y u.
i u c n ph i nói rõ là nh ng d* nh c i cách trên ây là do vua B o i òi
h)i khi ông m i v n c và ã c ng $i Pháp h a h n. Nh ng d* nh c i
cách này c!ng ã c ông Ph m Qu%nh nguyên ch bút Nam Phong ngh
t n m 1931 khi vua B o i ch a h#i loan. Ph m Qu%nh còn i xa h n là òi
h)i vi c sáp nh p B c K% và Trung K% v n là hai x B o h riêng bi t thành m t
v ng qu c có hi n pháp h n hoi, ngh a là ch tr ng m t n c Vi t nam theo
ch quân ch l p hi n t* tr trong m t Liên Bang ông D ng thu c Pháp.
Còn ông Di m thì v'n trung thành v i chính sách c a ng $i Pháp t ngày
ông làm Tri Huy n cho lên n ch c Tu n v! t nh Bình Thu n. Cho n khi c
B o i c làm Th ng th B L i và c ch nh c m u “U4 ban Ban C i
Cách” ông m i òi h)i vi c thi hành nh ng c i cách mà ng $i Pháp ã h a v i
nhà Vua. Nh ng ông Di m g p ph i ph n ng quy t li t c a Ph m Qu%nh,
ng $i c a S Chính tr Pháp (Servic Civil) ông th t b i trong vi c tranh ch p v i
ông Qu%nh nên ch làm Th ng th B L i c 4 tháng thì ph i xin t ch c.
& gi i thích s* tranh ch p có v0 khó hi&u c a hai v Th ng th cùng c
2 u và c b o v t m t ngu#n th l*c là Pháp, ta c n th y rõ b n ch t
th t s* c a s* c u k t gi a H i truy n giáo H i ngo i và chính quy n th*c dân
Pháp. S* c u k t ó d*a trên c n b n h. t ng quy n l i và quân nhân trách
nhi m: Th*c dân Pháp ph i n p àng sau nh ng chi c áo chùng thâm m i có
c cái chính ngh a “nhi m v" khai hóa” (missio civilisatriee): các tu s Thiên
chúa giáo ph i c che ch b(ng súng n c a b máy xâm l c m i bình
nh c các cu c th ng ngo i xâm b n x & rao truy n c tin c a Chúa Ki
tô. ó là quy n l i h. t ng gi a giáo quy n và th quy n mà l ch s Giáo h i
La mã và qu c s* sinh t#n c a Giáo h i và chính c Giáo Hoàng John Paul
II vào n m 1978 ã ph i lên ti ng c nh cáo r(ng khói l a c a qu Sa tan ã tràn
vào Giáo h i. Tuy nhiên, trong ti n trình c u k t này, v n quân phân trách
nhi m không ph i lúc nào c!ng minh b ch và c tôn tr ng. Giáo h i ã có lúc
v t h n ch & hành x th quy n c!ng nh các qu c c!ng ã có lúc uy
hi p Giáo h i & khuynh loát giáo quy n.
Nh ng va ch m d hi&u ó ã ch y dài su t quá trình phát tri&n c a Giáo h i
La mã và các qu c a Trung H i, và m t kích th c nh) h n nh ng rõ r t

66
 Bé yêu! C nV

h n, ã th& hi n rõ ràng trong cu c xâm th*c v n hóa chính tr trên t n c ta

trong nh ng tri u i nhà Nguy n. Ví d" hi&n nhiên nh t là chính sách ngu dân
c a Pháp tìm m i cách & duy trì và khuy n khích các truy n th ng và hình
thái c t"c c a dân ta trong khi các v truy n o l i tìm m i cách & phá
và bài tr nh ng t"c l c truy n ó c a v n hóa dân t c & d dàng len l)i giáo
lý Thiên Chúa giáo và tín ng 2ng dân ta.
Chính giám m"c Puginier ã ch tr ng trong 30 n m ph i th*c hi n cho
xong công cu c Công giáo toàn b B c k% & bi n mi n này thành m t t nh qu n
c a Pháp g#m toàn ng $i Vi t theo o Thiên Chúa, trong khi ó thì Toàn quy n
ông D ng Lanessan l i tìm cách gây c m tình v i ng $i Vi t, i ãi v i
ng $i Vi t theo l phép và phong t"c a ph ng, nhi u khi còn long tr ng n
d* l khánh thành các chùa n, l ng mi u. Chính sách c a Lanessan ã làm
cho các giáo oàn e s , vì th giáo oàn ph i v n ng & Lanessan b m t
ch c và b tri u h#i v Pháp.
Vì các viên ch c cai tr Pháp ông D ng không th& ch u *ng mãi s*
thao túng c a các v c o nên nhân d p tri u ình An nam ch nh n n i b lúc
vua tr0 B o i m i v n c, h bèn t Ph m Qu%nh là ng $i thân tín c a h
vào & c n tr nh ng k ho ch c a H i truy n giáo mà ông Ngô ình Di m là
i di n. Trong cu c tranh ch p này, S Chính tr không nh ng ch ph i lo i
phó v i Ngô ình Di m mà còn mu n n m v ng bà Nam Ph ng Hoàng h u
v n c!ng là con bài c a H i truy n giáo, h bèn t c nh bà m t ng $i thân tín
khác c a h làm bí th , ó là ông Nguy n Ti n Lãng, m t th con nuôi c a toàn
quy n Robin. Th t ra không ph i ch vì không òi h)i c nh ng c i cách mà
ông Di m xin t ch c ngay, ch ng c là h n 10 n m làm quan Huy n quan
T nh, ông v'n thi hành tri t & chính sách c a ng $i Pháp.
V l i dù sao thì ông Ph m Qu%nh c!ng là m t viên quan l i nh ông mà còn
kém c ph3m hàm ch c t c ã v y trong các cu c tranh lu n công khai, ông
Di m l i b àn áp v lý lu n c!ng nh v ngôn ng tr c tài hùng bi n và ki n
th c uyên bác c a m t Ph m Qu%nh v a là nhà báo v a là h c gi .
Nh v y, vi c ông Di m t ch c Th ng th rõ ràng ph n l n là do áp l*c
c a ng $i Pháp và Ph m Qu%nh. Riêng B o i, khi cho thu h#i b(ng s c, huy
ch ng c a ông Di m ch+ng qua c!ng ch nh ông Di m, ngh a là vì áp l*c c a
th*c dân mà chính B o i, trong công vi c này, c!ng t) ra b t mãn v i ng $i
Pháp, t) ra luy n ti c s* ra i c a m t trung th n mà dòng h ã ba $i khuông
phò nhà Nguy n, mà th h anh em ông Di m ã là th n t t n t"y v i tiên
v ng. Th mà sau khi t ch c, ông Di m l i phò C $ng & v i ý # nh$ quân
i Nh t B n l t ngai vàng c a B o i. Tr c s* ph n b i c a ông Di m,
B o i v'n không thù oán, v'n nh n c*u th n, hai l n ánh i n vào Sài
gòn m$i ông Di m v l p chính ph . Không ng$ ng $i Nh t ã b) r i lá bài
C $ng & và Ngô ình Di m, và sau ó không ch u trao i n tín l i làm cho
cu c tái h p vua tôi không thành t*u, và c!ng do ó mà B o i ph i m$i h c
gi Tr n Tr ng Kim làm Th t ng. Nh ng r#i Vi t minh c p chính quy n, B o
i t b) ngai vàng tr thành m t công dân, r#i làm t i cao C v n cho H# Chí

67
 Bé yêu! C nV

Minh trong lúc Ngô ình Di m b Vi t minh ày i n i mi n s n c c, g n biên

gi i Hoa - Vi t.
Gi a n m 1949, Qu c tr ng B o i v n c lãnh o qu c gia, t v n
phòng t i à L t & tránh cái nghênh ngang c a Cao y Pháp ang ng* tr t i
dinh Norodom.
Không l- Qu c tr ng mà l i dinh Gia Long, sao còn th& th ng?
Ng $i ngoài không ai bi t c gi a ông B o i và ông Ngô ình Di m có
liên l c công khai hay bí m t nào không, nh ng m t i u ch c ch n là ông bà
Ngô ình Nhu (v n $ng Hoàng Hoa Thám à L t) v'n giao du v i Qu c
tr ng, c bi t là bà Nhu, m.i tu n 3, 4 l n, có khi c ban êm, th $ng n bi t
i n s 1, n i Qu c tr ng trú ng" & d y Qu c tr ng àn d ng c m. Vi c
này thì nhân viên v n phòng c Qu c tr ng và Ng* lâm quân không m y ai
không bi t. Môi tr $ng và các th l*c chính tr lúc b y gi$ t i Vi t nam qu th t
không thu n l i cho nh ng n. l*c ho t ng c a ông Di m: Ngoài k0 thù C ng
s n ang i u ng kháng chi n, các l*c l ng ch ng c ng khác nh chính
quy n Pháp thì không tin t ng ông, chính ph Vi t nam mà th& hi n rõ ràng
là thành ph n lãnh o thì ch ng ông, các ng phái và giáo phái thì nghi ng$
ông, i a s giáo dân và giám m"c Lê H u T c!ng không t k% v ng hay
dành thi n c m cho ông. Tri&n v ng c a ông Di m & xây d*ng m t th ng
chính tr thoát d y t m t tr ng hu ng nh v y & ti n lên áp l*c B o i &
c y nhi m làm Th t ng n m chính quy n t) ra r t mong manh n u không
mu n nói là vô v ng.
L ng giá úng nh v y cho nên l i thoát còn l i cho ông Di m & khai
thông b t c s* nghi p chính tr c a $i mình mà n ng d*a vào ngo i l*c &
áp o và san nh tình hình trong n c. i v i ông Di m, ph ng th c này
không ph i là m i m0. Th$i ô h ông d*a vào H i truy n giáo và Th*c dân
Pháp & làm quan; th$i Nh t chi m óng ông d*a vào ng $i Nh t & ho t ng
cho nên bây gi$, trong b i c nh c a cu c chi n tranh Pháp Vi t, v i m t chính
th& qu c tr ng B o i không thu n l i cho ông, ông bèn d nhiên, tìm m t th
l*c qu c t khác & nh$ c y.
Cu i n m 1950, ông xu t ngo i mãi cho n n m 1954, nh$ th l*c c a Tòa
thánh La mã, c a H#ng y Spellman, c a phong trào c ng hoà Bình dân Thiên
Chúa giáo Pháp (MRP), và c bi t nh$ Hoa k% làm áp l*c v i chính quy n
Pháp cùng v i B o i, và c!ng nh v n ng ng m c a bà Nam Ph ng, cu i
cùng ông Di m ã c Qu c tr ng ch nh làm Th t ng.
Tuy nhiên, cu c tái h p gi a c*u hoàng và v C*u Th n nhà Nguy n ch là
m t h qu t m th$i c a cu c tranh ch p chính tr M, - Pháp nên ch sau m y
tháng ph i tan v2.
Trong nh ng n m t 1953 n 1955, mà cao i&m là cu c Tr ng c u dân ý
vào ngày 23 tháng 10 n m 1955, Ngô ình Di m ph i thay B o i cho phù h p
v i ông th y Pháp ã nh $ng quy n cho ông ch M, trên quê h ng ta.
Cu c Tr ng c u dân ý do chính quy n ng nhi m c a ông Di m ng ra
t ch c và c!ng do chính quy n ng nhi m (d i hình th c Qu c h i L p
Hi n) ki&m soát. Ngày 23 tháng 10 n m 1955, dân chúng mi n Nam Vi t nam

68
 Bé yêu! C nV

n phòng phi u & ch n l*a gi a B o i và Ngô ình Di m theo hai câu th

tr c ó ã c b máy thông tin c a ông Di m ra r su t ngày êm và xu t
hi n y r'y trên các b$ t ng hè ph :
Phi u xanh ta b) vô bì,
Phi u b) B o i ta thì v t i.
K t qu chính th c cu c Tr ng c u dân ý c ng vào công báo là
5.721.735 phi u xanh có hình ông Di m (98,2%) và 63.107 phi u ) có hình B o
i (1,1%). T i Sài gòn t ng s c tri là 450.000 ng $i mà s phi u b) cho ông
Di m lên n 650.000, ngh a là s phi u gian l n là 200.000. Gi a th ô Sài
gòn có tai m t qu c t mà còn gian l n tr ng tr n n th , th h)i t i các t nh, t i
thôn quê thì s* gian l n n m c nào?
Bu#n c $i là s* gian l n này ã b i tá CA Lansdale, c v n M, c a ông
Di m, oán tr c th nào c!ng s- x y ra nên ã c nh cáo ông Di m. Sau khi
giúp ông Di m è b p c Bình Xuyên r#i, Lansdale khuyên ông Di m ph i t
ch c “Tr ng c u dân ý” & tru t ph B o i cho có chánh ngh a. Tr c ngày
lên $ng v M, & lánh m t cu c “T ng tuy&n c ”, Lansdale còn d n ông
Di m: “Trong lúc i v ng, tôi không mu n b.ng nhiên nh n c tin ông th ng
99.99 ph n tr m, vì bi t ó là âm m u s p t tr c”. Và ông Di m ã vâng l$i
& ch th ng... 98,2 ph n tr m?...
Lansdale b o ông Di m nên t) ra công b(ng và ch c n thu l m cm t
a s phi u t ng i là t t p r#i, không tham lam quá. Nh ng v i b n ch t
mu n cho mình cái gì c!ng “Nh t” anh em ông Di m bèn t ch c b u c gian
l n. Kh n n.i, thiên b t dung gian xui khi n cho nh ng k0 tay chân v n nòi nh y
c m nh ng l i s h b t l*c làm cho vi c gian l n quá l li u x y ra ngay t i th
ô Sài gòn & cho ngo i giao oàn và báo chí qu c t bi t c.
Nói cho cùng thì n u không t ch c b u c gian l n ch a ch n ông Di m ã
c th ng v0 vang. Th t th , nhìn vào b i c nh t n c và mùa thu 1955, l*c
l ng nhân dân h ng v ông B o i v'n còn vô cùng ông o; Cao ài,
Hòa H o, i Vi t, Vi t Qu c, Duy Dân, Nguy n Ph c T c, kh i ng $i mi n
Nam không a ng $i B c, kh i ng $i mi n Nam còn nh n nhà Nguy n, kh i
dân t c thi&u s c a Hoàng Tri u C ng Th , s ng $i thân Pháp v.v... có th&
làm l ch cán cân “Tr ng c u dân ý”. Nh ng quy n l*c trong tay, th o n gian
l n và ti n b c c a M, ã giúp ông Di m ánh ngã v c*u Qu c Tr ng c a ông
m t cách d dàng.
Tuy nhiên dù gian l n thì k t qu cu c u phi u, riêng i v i ông Di m,
c!ng ã giúp ông t c hai m"c tiêu mà ông ã nh m n là trình di n c
m t b m t dân ch v i chính quy n l'n Qu c h i Hoa k%, và nâng cao uy th cá
nhân c a ông lên n m c tôn sùng nh m t v c u tinh anh minh c a dân
t c. Riêng i v i dân t c Vi t nam, ngày 23 tháng 10 n m 1955 có m t ý ngh a
quan tr ng h n h n nh ng m"c tiêu chính tr giai o n c a ông Di m. ó là ngày
ch m d t tri u i nhà Nguy n và ch quân ch t i mi n Nam và trao l i cho
ông Di m quy n qu n tr t n c & ch ng M,, và quan tr ng h n c & xây
d*ng nên móng cho k4 nguyên dân ch sau này. Chính sách và ch ông
Di m 9 n m sau ó có làm cho n n móng ó thui ch t và có làm cho C ng s n

69
 Bé yêu! C nV

m nh thêm là t i c a ông và gia ình ã ph n b i l i ni m tin yêu và lòng tín

nhi m c a nhân dân mi n Nam th& hi n trong ngày 23 tháng 10 l ch s này.
Bên l c a bi n c này có hai nh n nh tôi c n ghi l i ây nh ti ng th
dài chán ch $ng c a nhân th v'n th $ng vang v ng trong nh ng n i trôi c a
l ch s . Nh n nh th nh t v ông Ngô ình Di m c a Th hi n B c Vi t
Nguy n H u Trí ch m t n m tr c ngày Tr ng c u dân ý: “Ông Di m là ng $i
o giáo, l i m y $i th$ nhà Nguy n, ch c ch n là tôn quân b o hoàng và h t
lòng v i Qu c tr ng B o i, tài cán c a ông Di m thì ch a ai rõ nh ng trung
thành v i Ngài thì tôi có th& tin”. Và nh n nh th hai v ông B o i c a ký gi
Stanley Karnow g n m t ph n t th k4 sau: “... Khi c ông Di m làm Th t ng
B o i có ng$ âu chính quy t nh c a mình l i là m t hành ng t* ý ào
huy t chôn vùi s* nghi p chính tr c a mình”. Th là Ngô ình Di m t ch
tr ng cho Vi t nam quy ch “quân ch l p hi n” v i m t B o i là nhà vua,
m t Ngô ình Di m là Th t ng, ã a mi n Nam Vi t nam n m t th& ch
“C ng hòa” mà ông là v T ng th ng u tiên, còn v vua ã t ng b nhi m ông
làm Th t ng, t nay tr thành k0 l u vong bi t x , ng m ng nu t cay n i
t khách quê ng $i.
***
N m 1955, v i v th là cán b chính tr trung niên c a Th t ng Ngô ình
Di m, v i t cách là ch t ch phong trào Cách m ng qu c gia c a b n t nh
Duyên h i mi n Nam Trung ph n, tôi ã h ng say ho t ng cho chi n d ch tru t
ph B o i mà tôi cho là không còn kh n ng lãnh o cu c u tranh
ch ng c ng, và không còn vóc dáng & khai m m t k4 nguyên dân ch cho
t n c n a.
Th t ra thì dân ý ang òi h)i và h ng v m t cu c thay i g c r & áp
ng v i bi n i m i c a th$i i, và ông Di m trên m t chính tr không c n gian
l n và trên m t luân lý không c n dùng th o n vu kh ng h nh"c B o i thì
c!ng có th&, m t cách r t l ng thi n và dân ch , th ng phi u trong cu c Tr ng
c u dân ý này. Nh ng nh ng tài li u do B Thông tin Sài gòn g i ra c!ng nh
nh ng ch th m t c a Phong trào Cách m ng qu c gia t Hu g i vào cho tôi
u ch y u t p trung vào vi c lên án nh ng t i l.i c a B o i: B o i bù
nhìn, B o i dâm ô, B o i tham nh!ng, B o i vô c vô tài... Lên án
không ch a ch th còn b t ph i kh i d y lòng c m thù B o i trong qu n
chúng n a!
C m t chi n d ch bao trùm t Cà Mau n B n H i chính quy n y&m tr trên
c hai m t n i dung l'n ph ng ti n, hung h ng và r m r tìm cách p B o i
xu ng bùn d c a l ch s . C n c c v n ng & ph nh B o i nh là
m t hi n thân x u xa nh t, h n c Lê Chiêu Th ng và Lê Long nh. Hai ài
phát thanh Sài gòn và Hu , ph i h p v i báo chí trong g n m t tháng tr$i, liên
t"c m t sát B o i và thúc gi"c dân chúng qu t roi và t l a nh ng hình n m
B o i. Chi n d ch to l n c a m t nhân v t qu c gia ch ng C ng (theo M,) &
tru t ph m t nhân v t qu c gia khác c!ng ch ng c ng (nh ng theo Tây) còn tàn
c và kh ng khi p h n chi n d ch h b B o i c a k0 thù là c ng s n Vi t

70
 Bé yêu! C nV

minh th$i 1948, 1949, khi gi i pháp B o i m i ra $i & i phó v i H# Chí

Minh.
Sau bi n c ó, ngh a là khi k t qu chính th c ã c công b và th& hi n
t ng tr ng là vi c thu h#i phi m du thuy n c a B o i và ngôi bi t th* m t
t ng $ng Công Lý c a bà T Cung, v c*u hoàng âm th m lui vào bóng t i
& kéo dài cu c s ng tha h ng còn bà T Cung thì c phép tr v An nh
Cung An C*u ngo i Hoàng thành & s ng n t chu.i ngày già lão trong th m
c nh au th ng ó mà có l- êm êm bà ã ng m ngùi ngâm câu th , khóc
th ng cho m t tri u i suy tàn:
Cung mi u tri u x a âu v ng ng t,
Tr ng m kh c kho i qu c kêu thâu.
(Chu M nh Trinh)

7 - Ch gia ình tr
Các s gia xem thành ông c a ông Di m là h qu chính tr t t y u c a mâu
thu'n quy n l i Pháp -M,. Ng $i dân Vi t bình th $ng thì cho r(ng ông Di m
b c vào v n s t t nh h t c n b c*c n th$i thái lai. Riêng ông Di m và m t
thi&u s c ng s* viên Thiên chúa giáo lúc b y gi$ (nh t là sau v" m u sát t i
Buôn Mê Thu c n m 1956) thì l i tin r(ng Tr$i (dù c g i là Chúa hay Th ng
nh ông v'n th $ng dùng câu “xin Th ng ban ph c lành cho chúng ta”
cu i m.i bài di n v n) ã ban phép lành cho ông và ã trao l i cho ông và gia
ình ông cái s m ng to l n và thiêng liêng lãnh o mi n Nam Vi t nam. Ni m
tin v a có tính cách huy n bí tôn giáo v a ch a y quan ni m Thiên M nh
quân ch ó ã ch o m i suy t và quy t nh chính tr c a ông su t th$i k%
ông làm T ng th ng. Và c!ng chính ni m tin th n bí ch c n ch ó ã xây d*ng
nên nh ng c i&m tâm lý n i ông và gia ình ông ã khi n cho ch sau ó
b nhân dân gán cho hai ch “Ngô Tri u” x u xa.
Ni m tin ó, ngay t nh ng ngày u tiên ông n m chính quy n ã c hun
úc b(ng m t s* thiêng liêng có liên h n gia ình ông. ó là vi c gia t c Ngô
ình tìm c xác c a cha con ông Ngô ình Khôi mà sau h n m $i n m t n
nhi u công s c tìm ki m v'n không t c k t qu .
Nguyên n m 1944, sau khi ông Di m b Pháp b t h"t tr n vào Sài gòn thì
ng $i anh ru t c a ông ang làm T ng c Qu ng Nam là ông Ngô ình Khôi b
ng $i Pháp và Th ng th Ph m Qu%nh b t ph i v h u. Khi Vi t minh c p
chính quy n, h k t t i c Ngô ình Khôi l'n Ph m Qu%nh vào hàng i Vi t
nam ph n qu c và b t em i m t tích. Cùng b b t v i ông Khôi còn có ng $i
con trai c nh t c a ông là Ngô ình Huân t ng gi ch c Thanh tra lao ng
c a ch b o h Pháp. Ngô ình Huân b b t vì t i v a làm tay sai cho Pháp
l i v a là c ng tác viên c l*c cho hi n binh Nh t B n th$i quân i Thiên
Hoàng chi m óng Vi t nam. Có ng $i ã t ng th y Vi t minh áp gi i cha con
ông Khôi và ông Qu%nh r#i gi t i nh ng không bi t chôn n i nào. N m 1955,
nh$ có chính quy n trong tay, ông Ngô ình C3n bèn thi t l p m t h th ng cán

71
 Bé yêu! C nV

b r ng l n c trách i tìm ki m xác ng $i thân và cu i cùng thì tìm ct i

a ph n huy n Phong i n t nh Th a Thiên trong m t cái h chôn chung v i
nhi u ng $i, trong ó có c xác ông Ph m Qu%nh. Th t là tr trêu: ông Qu%nh
và ông Khôi khi còn s ng là hai k0 thù không i tr$i chung mà khi ch t thì thân
xác l i cùng vùi chung m t h . Xác ông Qu%nh c nhà ch c trách qu n Phong
i n trao l i cho thân nhân và c chôn c t m t cách khiêm t n nh ám tang
hàng dân dã. Trong lúc ó xác ông Ngô ình Khôi, nh$ có em ang làm th
t ng nên tang l c c hành vô cùng tr ng th& y nghi th c qu c tang:
có toàn b nhân viên cao c p chính ph tham d*, có quân nhân dàn chào t
huy n Phong i n n ngh a trang h Ngô t i Phú Cam (Hu ), có qu c k% ph
quan tài, có quân i b#ng súng theo h t ng i hai bên linh c u, và có quân
nh c tr.i bài qu c gia và H#n t s,. Ông Võ Nh Nguy n, m t c ng s* viên c a
ông Ngô ình Di m và c!ng là m t #ng chí c a k0 vi t, c gi ch c tr ng
nam c a ông Ngô ình Khôi, c!ng i m! r m, m c áo s g u, c m g y tre i
theo linh c u. (ông Võ Nh Nguyên hi n Pháp).
i v i dân t c và l ch s thì ông Ngô ình Khôi ch là m t c*u quan l i tay
sai c a ch b o h và tri u ình m"c nát, nh ng anh em nhà h Ngô l i b t
nhân dân coi anh em ru t mình nh là m t nhà ái qu c ã hy sinh cho t n c
nên ã c hành tang l cho ông Khôi nh l qu c táng c a m t v anh hùng. Cá
nhân T ng th ng và gia t c T ng th ng b.ng tr thành m t trong quan ni m
phong ki n “m t ng $i làm quan, c h c nh$”, và gia t c T ng th ng và
qu c gia dân t c b.ng tr thành m t trong quan ni m ph n dân ch “lãnh o là
do Thiên M nh trao quy n”.
Ông Ngô ình Khôi tuy ch là th tham quan ô l i th$i th*c dân phong ki n b
Vi t minh lên án ph n qu c và ã c ông Di m làm l qu c táng, th mà anh
em ông Di m v'n ch a hài lòng còn mu n tôn vinh anh mình lên hàng danh
nhân v i c a l ch s . H l y tên c a ông Khôi t cho con $ng l n n i li n
th ô Sài gòn v i phi tr $ng qu c t Tân S n Nh t. Ngoài ra anh em h còn
mu n i tên tr $ng trung h c Kh i nh Hu thành tr $ng Ngô ình Kh . Th t
ra vi c xóa b) tên Kh i nh là m t vi c làm h u lý vì Kh i nh là m t v vua
Vi t gian, nh ng xóa b) tên c a Kh i nh mà l i thay vào tên c a Ngô ình
Kh , m t v quan l i c a Pháp, thì qu là m t vi c làm khinh th nhân dân. Trong
m"c ích tôn vinh cha mình, anh em h Ngô ã nh l a d i qu c dân b(ng cách
phao tin r(ng chính cha mình là ng $i sáng l p ra ngôi tr $ng trung h c ó,
nh ng có l- vì có nhi u b c tr ng th ng và trí th c c ô Hu bi t rõ s* th t
là không úng nh ã tuyên truy n nên nhà Ngô ành ph i b) ý nh ó và r#i
i tên tr $ng t Kh i nh ra Qu c h c (Xin l u ý r(ng trong cu c àm lu n v i
ký gi Robert Shaplen, ông Di m ã nói r t nhi u n s* nghi p và thân th c a
c" Ngô ình Kh th mà ông không h c p n chuy n c" Kh là ng $i xây
d*ng tr $ng Qu c h c Hu c Pháp t tên là tr $ng Kh i nh. Trái l i ông
ch cho Robetr Shaplen bi t thân ph" c a ông sau khi i h c Pénang v có m
m t ngôi tr $ng t nh) & d y m y a tr0 con nhà giàu).
Sau s* vinh danh cho ng $i anh tr ng ã khu t, d nhiên ông Di m b t u
lên ngôi cho nh ng ng $i còn s ng trong gia ình.

72
 Bé yêu! C nV

Ông Ngô ình Th"c, ng $i anh trai th nhì, t khi ông Khôi ch t, c gia
ình tôn kính theo quan ni m “quy n huynh th ph"”. Ông Ngô ình Th"c là v
giám m"c thâm niên nh t c a hàng giáo ph3m ang gi ch c T ng giám m"c
c a Giáo h i Thiên chúa giáo Vi t nam. M c dù không gi m t ch c v" chính
th c nào trong chính quy n, nh ng v i a v anh tr ng trong gia ình, v i a
v T ng giám m"c c a Giáo h i, l i c các em, nh t là T ng th ng Di m cung
kính và vâng l$i nên ông Th"c tr thành m t th t i cao C v n c a ch . Tòa
giám m"c V nh Long, và sau này tòa giám m"c Hu , n i ông Th"c cai qu n b.ng
tr thành m t th tri u ình siêu v ng qu c v i y m i quy n l*c làm cho
chính ông Nhu c!ng ph i than phi n v i m t linh m"c thân tín khi th y các viên
ch c cao c p c a ba ngành hành pháp, l p pháp và t pháp ch m ch n cung
kính h u c nh c Cha.
Giám m"c Ngô ình Th"c, trong c ng v ó và v i cung cách c a nh ng
viên ch c trong và ngoài chánh quy n nh th , l- t t nhiên ã nhi u l n tr n l'n
giáo quy n và th quy n làm m t & dính d* vào nh ng quy t nh quan tr ng
c a sinh ho t qu c gia không khác gì Giáo Hoàng Boniface VIII vào ngày 18-11-
1302 ã s ng s ng tuyên b : “... C hai quy n l*c này u n m trong tay v
Giáo Ch La mã”. Ngay t i t nh V nh Long, ông t tên mình cho i l l n nh t
c a th xã này n n.i ng $i b n thân c a gia ình là C" Hu%nh Minh Y c!ng
ph i chê trách.
Ông Ngô ình Nhu là m t Dân bi&u Qu c h i không bao gi$ bi t n dân
chúng n i a ph ng mình ra ng c , không bao gi$ b c chân n tòa nhà
L p Pháp & tham d* sinh ho t ngh tr $ng và làm trách nhi m dân c mà ch
ng#i t i dinh T ng th ng & ra ch th cho Qu c h i làm lu t theo ý c a anh em
ông ta. Th*c quy n nh th nh ng ông Ngô ình Nhu v'n c n có ch c Dân
bi&u có l- là ch & i u khi&n và ki&m soát Qu c h i cho chính danh, nh ng th t
ra chính cái ch c v" “C v n chính tr ” c a ông bên c nh T ng th ng Ngô ình
Di m m i th t s* là b não c a ch , n i khai sanh và i u khi&n t t c m i
sách l c c a qu c gia. V i cái b ngoài khôn khéo, t nh và kín áo, ông t) ra
ph"c tùng ng $i anh T ng th ng, nh ng quy n hành th*c s* l i n(m trong tay
C v n chính tr Ngô ình Nhu. i u c bi t c a ch c ng hòa Ngô ình
Di m là ch c C v n chính tr c a ông Ngô ình Nhu l i không ph i là m t ch c
v" chính th c c a chính quy n nh ch c C v n c công khai hóa và qui ch
hóa nh c a các v lãnh o các n c dân ch trên kh p th gi i. Ông Nhu và
gia ình ông ta trong dinh T ng th ng, ông có v n phòng riêng, ông giúp vi c
cho T ng th ng r#i b.ng nhiên ng $i trong dinh g i ông là “C v n”. L$i x ng hô
lan r ng ra ngoài & r#i nhân dân, báo chí, ng $i ngo i qu c êu g i ông là C
v n, m t C v n không chánh danh mà l i n m tr n quy n hành qu c gia trong
tay.
Bà Ngô ình Nhu, nh! danh là Tr n Th L Xuân, c!ng là m t Dân bi&u Qu c
h i, bà còn c ng $i ta x ng t"ng là “ nh t phu nhân”. Không bi t danh t
“ nh t phu nhân” xu t hi n t âu và t khi nào, mà r#i báo chí Vi t nam, ài
phát thanh, phim th$i s* c a các r p ch p bóng u g i bà Nhu là “ nh t phu
nhân”. Do ó c n c ph i g i bà là nh t phu nhân, dù danh t ó trong

73
 Bé yêu! C nV

truy n th ng s d"ng ngôn ng Vi t nam không c chính xác vì ông T ng

th ng là ng $i c thân. Tuy ã hài lòng v t c hi u này vì bà ch a bao gi$ t)
ra ý b t mãn hay ra l nh c m oán, nh ng bà Nhu v'n ch a l y th làm th)a
mãn. Danh x ng “ nh t phu nhân” còn b trói bu c trong ch và trong
t ng lai xa x m, còn có th& có nhi u nh t phu nhân khác, cho nên bà Nhu
còn mu n i xa h n và cao h n & c g i là “Bà Ngô”, nh l ch s ã t ng
vinh danh các Bà Tr ng, Bà Tri u.
Theo ông Nguy n Thái, c*u T ng giám c Vi t T n Xã, ã có l n bà Nhu ra
l nh cho ông ph i ghi danh x ng “Bà Ngô” trên các b n thông tin c a c quan
Vi t T n Xã nh ng ông Thái t ch i vì làm nh th trên m t lý lu n s- có s* hi&u
l m vô cùng tai h i. Vào tháng sáu n m 1961, khi ông bà Ngô ình Nhu i vi ng
th m Maroc, thông báo chính th c c a B ngo i giao g i bà Nhu là “Bà Ngô”.
C!ng theo ông Nguy n Thái thì bà Nhu là b m t then ch t c a chính quy n (a
key figure in the Diem regime). Không c n ph i dài dòng, c nhìn bà ta a ra
Lu t Gia ình b d lu n và ngay c nhi u Dân bi&u ph n i quy t li t mà T ng
th ng Di m c!ng nh ông Ngô ình Nhu u t n tình bênh v*c c!ng nói lên
uy quy n to l n c a Bà. L i hãy nhìn hai l n i d* h i ngh Liên hi p ngh s,
qu c t Rome và Rio de Janeiro, m c dù không ph i là tr ng phái oàn, bà ta
v'n giành l y quy n n nói. Ông Ph m V n Nhu v a là Ch t ch Qu c h i v a là
tr ng phái oàn ành ch bi t ng#i nghe. Uy quy n to l n c a bà Nhu còn c
bi&u l rõ r t h n vào d p l Hai Bà Tr ng hàng n m. ây c!ng là ngày l ph" n
Vi t nam và c t ch c vô cùng long tr ng t i công tr $ng Mê Linh b n B ch
(ng, do bà Ngô ình Nhu ch t a. Ch t a l này; bà Nhu có m i nghi th c
tr ng th& nh t dành cho m t v nguyên th qu c gia trong bu i l qu c khánh do
T ng th ng Di m ch t a, tr 21 phát i bác, c!ng vì th mà dân chúng m i
m a mai r(ng Vi t nam có hai ngày Qu c Khánh.
Ông Ngô ình C3n, t* x ng là C v n lãnh o các oàn th& chính tr mi n
Trung và mi n Cao Nguyên. Trên th*c t ông là v chúa t& c hai mi n ó vì
ông n m h t m i quy n hành, nh t là quy n b nhi m nhân s*, còn các i bi&u
chính ph và t nh tr $ng ch là nh ng viên ch c th a hành m nh l nh c a ông
ta mà thôi. Ngô ình C3n c nhân dân Vi t nam và sách s , báo chí qu c t
t ng cho h.n danh là “Lãnh chúa mi n Trung”, i u ó c!ng nói lên cái uy
quy n sinh sát c a ông ta r#i.
Ông Ngô ình Luy n ng $i em trai chót, vào n m 1955, làm i s l u ng
t i Âu Châu. Th t ra lúc b y gi$ ông Luy n Vi t nam nhi u h n Âu châu vì
ông Di m c n ông ta bên c nh & cùng lo i phó v i nh ng khó kh n c a
th$i cu c, nh ng ch ng i qu c n i c a t ng Nguy n V n Hình, Bình Xuyên...
Sau khi tru t ph B o i xong, ph n vì b t ông chính ki n gi a hai ông Nhu và
Luy n, ph n vì T ng th ng Di m mu n có m t ng $i ru t th t Âu Châu nên
ông Luy n c c gi ch c i s Vi t nam t i Anh Qu c. Vì v y, tr c khi l y
m t quy t nh ngo i giao quan tr ng i v i b t k% m t qu c gia nào Âu Châu
và B c Phi, ông Di m c!ng th $ng tham kh o ý ki n tr c v i ông Luy n. T ó
ông Luy n tr thành m t th siêu i s mà các v i s Vi t nam t i Âu Châu
và B c Phi ph i n& s và vâng l$i.

74
 Bé yêu! C nV

V tr $ng h p c a ông Ngô ình Luy n, Hillaire du Berrier ã a ra ánh

sáng m t bí 3n l ch s vào n m 1955 nh sau ây:
Th t ra ch c i s l u ng t i Âu Châu không c n thi t khi mà Vi t nam
ã có m t ông is t v n phòng t i s 47 bis $ng Kleber Paris n i mà
i s l u ng Ngô ình Luy n c!ng t t i v n phòng Nh ng ông Di m ph i
t ra ch c i s l u ng Âu Châu, t ra trong lúc tình hình Sài gòn vô cùng
c ng th ng, là c t & k p th$i phái ông Luy n n y t ki n B o i & xin B o
i m t l$i tuyên b tín nhi m ông Di m tr c khi s b t tín nhi m c a c B o
i l'n i s Collins t i Sài gòn n c B ngo i giao Hoa k%.
Qu úng v i l$i trình bày c a Berrier vì sau khi B o i b tru t ph . is
Collins b tri u h#i v M,, ch c i s l u ng t i Âu Châu c!ng c bãi b),
ông Luy n c c gi ch c i s Vi t nam C ng hòa t i Anh nh tôi ã trình
bày trong giai o n trên.
Bà Ngô Th Hi p t c là bà C L , em gái c a T ng th ng Di m ch là m t nhà
th u khoán nh ng l i là m t th trùm th u khoán. Nh$ nh h ng và uy quy n
c a em bà, t t c nh ng v" u th u l n u v tay bà ta. Nh ng nhà th u i
th mu n c nh tranh các d ch v" u th u t i Mi n Trung u b Ngô ình C3n
kh ng b giam c m ho c áp l*c nên t* ng ng ng u, do ó bà C L coi
nh c quy n trong m i d ch v" u th u l n. Bà C L ch có m t ng $i con
gái tên là Kim Anh c g cho ông Tr n Trung Dung, B tr ng B qu c
phòng, vì th m c d u bà C L không có m t ch c t c nào c c!ng v'n c
lên ngôi v a là em T ng th ng, v a là nh c m'u c a B tr ng quy n th .
Lúc l y ch#ng, ng $i con gái c a bà C L ch m i 22 tu i trong lúc ng $i r&
quý ã 45 tu i r#i. V thua ch#ng n 23 tu i, và m c dù có ng $i tình th m
thi t là m t i úy không quân mà tôi ch nh tên là C3m, m i tình này các s
quan không quân th$i b y gi$ không m y ai không bi t. Nh ng sau phong trào
di c n m 1954 Kim Anh l i say mê Bác s Lê Quang Huy (em ru t ông Lê
Quang Lu t) nh ng m ng không thành vì gia ình mu n g cho Tr n Trung
Dung. Do ó vi c Tr n Trung Dung làm B tr ng là ch có m"c ích tô i&m a
v giàu sang cho em ru t và cháu gái c a Ngô ình. Kh n n.i vì duyên n trái
ngang cho nên m i tình g ng ép vì chút danh l i phù phi m kia ã a n
h u qu au th ng cho c hai h Ngô-Tr n. Tuy v làm v chính th c c a Tr n
Trung Dung nh ng ng $i cháu gái h Ngô kia v'n eo u i i úy C3m m t th$i
gian r#i l i b) C3m & “chung tình v i Tr n V n ôn”, m t ông t ng n i ti ng
a tình.
Ông Nguy n H u Châu là ch#ng bà Tr n Th L Chi, ch ru t c a bà Ngô
ình Nhu, gi ch c B tr ng B ph T ng th ng kiêm B tr ng B n i v".
Ông Tr n V n Ch ng là nh c ph" c a ông Ngô ình Nhu gi ch c i s Vi t
nam c ng hòa t i Hoa k% mà vì lý do liên h ch t ch- và sinh t c a hai qu c gia,
ch c v" i s Vi t nam t i M, là m t ch c v" quan tr ng vào hàng siêu i s .
Còn bà Tr n V n Ch ng thì gi ch c “quan sát viên” c a Vi t nam C ng hòa
t i Liên hi p qu c.
Ngoài nh ng nhân v t bà con n i ngo i c a gia ình h Ngô trên ây gi
nh ng a v then ch t trong gu#ng máy lãnh o qu c gia i n i c!ng nh i

75
 Bé yêu! C nV

ngo i, còn có nh ng nhân v t tuy báo chí, sách s không m y ai c p n tên

tu i, và tuy h không mang m t ch c t c nào nh ng h v'n có quy n sinh sát
làm run s nhi u ng $i, k& c nh ng viên ch c cao c p trong chính quy n và
quân i. T i Sài gòn và Nam ph n thì có lu t s Tr n V n Khiêm, em ru t bà
Nhu, m t công t ch i b$i àng i m chuyên d*a th ch ru t & làm ti n nh ng
th ng gia giàu có. Gi i trí th c mi n Nam g i Tr n V n Khiêm là “lu t s
khùng” vì tính tình b t th $ng là l i hành x n a khôn n a d i c!ng nh tính
khoe khoang phách l i quá c a ông ta. T ng th ng Di m r t ghét Tr n V n
Khiêm nh ng vào mùa thu 1963, Khiêm c anh ch là v ch#ng Ngô ình Nhu
c gi ch c Giám c Nha Nghiên c u chính tr thay th bác s Tr n Kim Tuy n
b h t ng công tác, i i làm T ng lãnh s* t i Ai C p & tê li t kh n ng ch ng
i c a bác s Tuy n có th& nguy hi&m cho ch .
T i Hu và mi n Trung có m" Luy n, m t ng $i bà con trong h Ngô ình,
làm gia nhân h u h T ng th ng Di m t th$i m" ta còn tr0. M c d u có ch#ng
và ba, b n ng $i con, nh ng m" Luy n v i gia ình h Ngô t i Phú Cam
nhi u h n là nhà v i ch#ng. T ngày ông Di m c m quy n, ng $i ta không
còn dám g i m" Luy n là m" n a mà g i là Bà. Dù không có m t ch c v" nào
ngoài nhi m v" qu n gia nh ng nh$ s ng k lãnh chúa Ngô ình C3n mà “Bà”
ta có quy n sinh sát, m t ti ng nói c a “Bà” Luy n v i ông C3n c!ng làm cho
nhi u ng $i lên voi xu ng chó. Viên ch c chính quy n c!ng nh quân i
mi n Trung ph i cung kính, s hãi, n nh hót, b 2 “Bà” Luy n c!ng cùng m c
nh i v i ông Ngô ình C3n. D lu n công chúng Hu ã m a mai g i m"
Luy n b(ng cái h.n danh “ nh t phu nhân” c a mi n Trung.
Nói tóm l i mi n Nam là m t n c C ng hòa nh ng qua Hi n pháp (s- c
phân tích m t ch ng sau) và qua th*c t , ng $i ta th y ông Di m không ph i
là m t T ng th ng do dân b u & c m u ngành hành pháp mà là m t v vua
c a th$i phong ki n và bà con anh em ông ta u là “Hoàng thân Qu c thích”
th Hoàng thân Qu c thích có quy n hành n m h t r $ng m i qu c gia. Vì th
nhân dân Vi t nam và báo chí qu c t ã n ng l$i ch trích ch Ngô ình
Di m và g i ch y là ch “gia ình tr ”, m t th hình dung t sâu s c và
ám nh tâm trí m i ng $i n ch c n nói ba ti ng y là ng $i ta bi t ngay nói
n ch nào.
Nh ng ch “gia ình tr ” Ngô ình Di m không ph i ch ng ng l i s*
vi c toàn th& bà con, anh em, dâu r&, ngo i n i (và c m" Luy n m t ng $i y
t ) n m toàn quy n lãnh o t n c, n m tr n quy n sinh sát nhân dân, n m
tr n tài nguyên qu c gia mà ch ó ang t* bi n d n & tr thành m t tri u
i vua chúa nh các tri u i inh, Lê, Lý, Tr n, Nguy n... B i vì ngoài chuy n
qu c gia hóa l B n m ng T ng th ng Di m mà oàn Thêm (trong “Hai m i
n m qua”) ã t* h)i ai ã d ngh nh v y, ch i d n n vi c t ch c “U4
ban nhân dân l Khánh th l"c tu n” c a T ng th ng Di m, l u tiên ct
ch c vào ngày 28-12-1960 (8 ngày sau khi M t tr n gi i phóng mi n Nam ra
$i). H n n a, th nghi l vua chúa ó c!ng không ng ng l i ch & dành riêng
cho ông t ng th ng mà ng $i ta còn i xa h n b(ng cách t ch c l “C u tu n
khánh th ” cho bà Ngô ình Kh , m c a T ng th ng (ngày 18-9-1961). Nhi u

76
 Bé yêu! C nV

i di n các oàn th&, nhi u nhân v t cao c p c a chính quy n ph i v Hu &

dâng l$i chúc m ng lên “Thái T ” trong lúc B n i v" chính th c t ch c l t n
V ng Cung thánh $ng t i Sài gòn.
Còn nghi ng$ gì n a: anh em ông Di m ang s a so n m t s nghi th c,
m t s danh t , s a so n d lu n & hoán chuy&n t ch C ng hòa tr thành
ch quân ch và ch i ngày ông Di m t c v ng quang lên ngôi Hoàng .
Mà n u không thì ít nh t ông Di m c!ng ã tr thành m t th “T ng ” nh
oàn Thêm ã m a mai.
Dù sao thì Ngô tri u ang làm s ng l i nh ng l nghi c a Nguy n Tri u
ch+ng h n nh “L khánh th t tu n” c a vua Kh i nh, ang làm s ng l i hai
ti ng “ c T ” dành cho m vua B o i mà th$i gian ch a dài & xóa nhòa
tâm trí nhân gian. i u áng nói là m vua B o i tuy c x ng t"ng là “ c
T ” nh ng Bà l i không c con bà (m t v Qu c tr ng) và chính ph c a con
Bà dành cho bà nh ng vinh d* quá l n lao nh “Thái T ”, m c a anh em nhà
h Ngô ình.
***
Tuy nhiên trong nh ng n m u tiên c a ch , khi mà th$i cu c v a
chuy&n i qua m t giai o n m i v i m m tin vào t ng lai mà ng l*c là hy
v ng & toàn dân cùng v i chính quy n b t tay vào vi c xây d*ng t n c thì
nh ng c m nh n c a qu n chúng v chính sách “gia ình tr ” d dàng c tha
th nh$ nh ng thành qu ngo n m"c mà ch ã th*c hi n c.
Tr c h t là vi c chuyên ch và nh c cho h n 860.000 ng $i di c trong
ó có g n 700.000 ng $i Công giáo. Vi c chuyên ch ng $i di c t B c vào
Nam c k ho ch và s d"ng ph ng ti n chuyên ch c a Pháp và M,, còn
vi c nh c thì hoàn toàn ch do ti n vi n tr c a M, ài th . Công cu c nh c
s d hoàn thành mau chóng và t t p là m t ph n nh$ vào s* ho t ng h ng
hái c a các linh m"c và ph n khác là nh$ ông Di m dành nh ng vùng t màu
m2 r ng l n cho dân di c . Ví d" nh ông Di m ã l y t Cái S n màu m2 c p
phát cho 45.000 nông dân; l y b$ bi&n Bình Tuy và o Phú Qu c, nh ng n i
n i ti ng nhi u ng s n cho dân chài l i; l y Long Khánh, nh Quán, Gia
Ki m, H Nai cho dân khai thác lâm s n và làm ô m c, l y Ban Mê Thu c và
Cao Nguyên vùng t ) phì nhiêu cho dân tr#ng tr t hoa màu & xu t c ng; l y
vùng ngã ba ông T , Tân Bình, Gò V p chung quanh vùng Sài gòn cho dân
th ng m i và k, ngh ... Nh$ ti n b c d#i dào c a M,, nh$ chính quy n dành
cho m i s* d dàng, nh$ T ng th ng Di m chú tâm nâng 2, ch+ng bao lâu
ng $i dân di c mi n B c ã h i nh p d dàng vào cu c s ng c a dân mi n
Nam mà tr c ó h coi là vùng t xa l . Và c!ng ch+ng bao lâu, $i s ng dân
di c ã it n nh n trù phú còn h n c dân a ph ng. Công cu c nh
c mau chóng và t t p cho 700.000 ng $i Công giáo di c ã làm cho các
qu c gia trên th gi i nh t là Hoa k% ph i khâm ph"c. M t bác s tr0 c a h i
quân M,, ông Dooley, m t nhân v t r t m o Thiên Chúa t ng tham gia vào
vi c chuyên ch ng $i B t di c vào Nam, nh n th y tinh th n ch ng C ng cao
c a ng $i Công giáo Vi t nam ã tình nguy n l i mi n Nam & th*c hi n

77
 Bé yêu! C nV

nhi u công cu c nhân o , vi t sách ca ng i công trình di c và nh c làm

cho nhân dân M, càng thêm kính pj"c t ng th ng Ngô ình Di m.
ây là m t thành công l n v m t xã h i c a chính quy n ch tr m t i u là
trên m t chính tr , và m t khía c nh nào ó, s* ch n l*a vào Nam c a g n m t
tri u ng $i mi n B c áng l- ph i c coi nh là m t s* ch n l*a chính tri c a
qu n chúng gi a t* do và C ng s n thì, vì s* v"ng v trong chính sách, ã tr
thành m t s* ch n l*a ch c a m t kh i l ng Thiên Chúa giáo, ngh a là gi a
h u th n và vô th n. Do ó áng l- bi n c ó có th& t o nên nhi u uy th d!ng
mãnh cho chính ngh a c a mi n Nam, thì nó l i b gi i h n r t nhi u vào m t b
ph n thi&u s c a c ng #ng dân t c. ó là ch a nói n nh ng tác h i chính tr
và nhân v n gây ra do s* v"ng v này.
Trong nh ng n m 1955-1956, ngoài công cu c nh c cho dân Công giáo
mi n B c, nhi u c i cách xã h i c!ng nh nh ng bi n c chính tr t t p khác
càng làm t ng thêm uy tín c a ông Di m:
- Ngày 15 tháng 2 n m 1955, ông Di m ra l nh óng c a sòng b c Kim Dung
i Th Gi i c a B y Vi n.
- Ngày 23 tháng 10 n m 1955, ông Di m t ch c Tr ng c u dân ý, tru t ph
B o i.
- Ngày 1 tháng 12 n m 1955, ông Di m ra l nh óng c a xóm Bình Khang,
n i buôn bán mãi dâm công khai do B y Vi n & l i, #ng th$i ra l nh c m hút
và c m buôn bán thu c phi n & lành m nh hóa và c $ng tráng hóa nhân dân
mi n Nam. M t chi n d ch t bàn èn h p d'n v a & làm g ng cho dân
chúng v a & làm cho ng $i ngo i qu c kính n& ch .
- Ngày 4 tháng 4 n m 1956, chính ph b t ông ng B o Toàn, T ng giám c
th ng m i B kinh t vì t i bán g o ch en.
Ngày 28 tháng 4 n m 1956, quân i vi n chinh Pháp xu ng tàu v n c.
- Ngày 13 tháng 7 n m 1956, x t t ng Ba C"t, m t v lãnh t" ngh a quân
Hòa H o, ch m d t tình tr ng b t n nh t i mi n Tây Nam ph n.
- Ngày 20 tháng 7 n m 1956, do s* khuy n khích và h. tr c a Hoa k%, T ng
th ng Di m bác b) vi c T ng tuy&n c hai mi n theo quy nh c a Hi p c
Genève.
- Ngày 21 tháng 8 n m 1956, chính ph b t V! ình a và #ng b n v t i
bi&n th m y tri u b c c a Ngân hàng qu c gia.
- Ngày 26 tháng 10 n m 1956, ông Di m tuyên b thành l p n n c ng hòa.
T t c nh ng thành công trong hai n m u c a ch c xem nh là k t
qu c a nh ng n. l*c c a m t chính quy n tuy còn y u kém v m t qu n tr
nh ng l i c m t s* quy t tâm c ng tác c a toàn dân.
Tuy nhiên nh ng n. l*c này, t* nó và n u ch riêng nó, c!ng ch a &
hoàn thành vi c c ng c mi n Nam n u không có s* y&m tr t i a và vô i u
ki n c a Hoa k% mà c bi t là c a ba ng $i M, ã t ng liên h ch t ch- v i
ông Di m t tr c. ó là m t v H#ng y, m t giáo s có u óc xã h i g c ng $i
áo và m t nhân v t cao c p CIA, ba nhân v t (t u) ã hoán c i c quan
ni m c a T ng th ng Eisenhower v n ã mu n b) r i Vi t nam. V H#ng y là ông

78
 Bé yêu! C nV

Spellman v giáo s là ông Buttinger và nhân viên CIA, ai c!ng bi t, là ông

Lansdale.
Trong ba nhân v t ó thì i tá Lansdale óng vai trò C v n bên c nh T ng
th ng Di m. Ông ta n i ti ng n không m t nhà vi t s nào khi nói n s*
nghi p c a ông Di m mà không nh c n thân th và ho t ng c a ông ta.
Lansdale n ông d ng t n m 1954 làm C v n ph n du kích cho quân i
vi n chinh Pháp. Vào tháng 6 n m 1954, tr c tình hình kh3n tr ng c a Vi t
nam, Lansdale c ngo i tr ng Foster Dulles phái n B c Vi t & i u
nghiên tình hình và t công tác ó ã 3y a Lansdale tr thành b n thân và
C v n c a ông Di m, giúp ông Di m tr thành T ng th ng VNCH. Do ó nhi u
sách s , báo chí M, g i Lansdale là “K0 t o nên nh ng ông vua” (The
Kingsmaker).
L ch s dân t c Vi t có hai th$i k% mà nhà lãnh o Vi t nam có ng $i Âu M,
tr*c ti p làm C v n, làm quân s c bi t, ó là th$i k% chúa Nguy n ánh àng
Trong và th$i k% mi n Nam v i T ng th ng Ngô ình Di m.
Th t v y, giám m"c Piglleau de Behaine ng $i Pháp trong su t m $i n m
v i Nguy n ánh th*c s* ã là m t Th ng th B binh và B ngo i giao, êm
ngày quên c c kinh, lo d ch binh th cho Nguy n ánh, lo giao thi p v i Pháp
và các n c lân bang, lo ch trì h i ngh các s quan Pháp gi i quy t vi c quân
s*, giúp Nguy n ánh ph n công lao to l n trong vi c è b p c nhà Nguy n
Tây S n & sau này Nguy n ánh th ng nh t x s .
Mi n Nam Vi t nam vào nh ng n m 1954, 55, 56, tr c nh ng khó kh n và
nguy hi&m mà ông Di m t ng là khó lòng v t qua c ( n n.i ông Di m
chán n n ã nh b) n c ra i vào cu i n m 1954) chính nh$ Edward Lansdale
làm C v n giúp 2 t n tình, ông Di m ã chuy&n b i thành th ng. Không có v n
chính tr , quân s*, xã h i nào mà không có ý ki n c a Lansdale. Hàng ngày
Lansdale vào dinh c l p g p g2 ông Di m & th o lu n và ngh k ho ch,
Lansdale ã t ng g i ông Di m là “Pa pa”, s* ki n này nói lên m i thâm tình
th m thi t gi a Lansdale và ông Di m c!ng nh xác nh vai trò t i c n thi t và
t i quan tr ng c a Lansdale i v i ông Di m.

Không nh ng ch c n thi t và quan tr ng mà uy th c a Lansdale còn to l n

n ã có l n công khai to ti ng ch trích ông Di m (là m t hành ng “ph m
th ng” n ng n n u ó là m t ng $i Vi t nam khác) khi ông Di m ã có nh ng
l$i l- khinh th $ng t ng “cách m ng” Tr nh Minh Th .
ã r t nhi u dân ông Di m t) ra lo âu tr c nh ng quy t nh c a
Washington có v0 mu n ch m d t s* ng h c a Hoa k% thì chính Lansdale ã
ánh i n v B ngo i giao & tr*c ti p th m dò và can thi p v i ngo i tr ng
Foster Dulles. Khi ó n m c m i d ki n tính c*c trong tay, Lansdale l i n
g p ông Di m & b o m r(ng chính sách c a Hoa k% không thay i và khích
l ông Di m hãy can m mà ti p t"c c m quyên.
Trong th$i gian ông Di m b các giáo phái, Bình Xuyên, và t ng Nguy n
V n Hinh ch ng i, Lansdale và ti n b c c a M, ã lôi kéo c m t s t ng
tá giáo phái v v i ông Di m và ã gây c s* chia r- trong hàng ng! ch ng

79
 Bé yêu! C nV

i ông Di m, c ng c a v cho ông ta n th ng l i cu i cùng. #ng th$i v i

vi c n nh tình hình mi n Nam, Lansdale ã thi t nh cho ông Di m nh ng k
ho ch trong vi c ti p thu các vùng Bình nh và Cà Mau do Vi t minh & l i.
Lansdale giúp ông Di m thành l p c quan Công dân v" g#m thành viên áo en
v thôn quê giúp 2 #ng bào tái t o $i s ng m i. Ông ta còn khám phá ra và
gi i thi u ông Di m v tr ng c quan c y công dân v" là ông Ki u Công
Cung. Lansdale c!ng ã giúp cho ông Di m t ch c h i C*u Chi n binh và nhà
phát hành Th ng nh t & ông Di m có m t h u thu'n v ng ch c g#m nh ng
ng $i ã t ng c m súng ch ng l i c ng s n. Lansdale l i còn a m t phái
oàn Phillippines qua Vi t nam trong ch ng trình y t g i là “Chi n d ch huynh
” (Operation Brotherhood)... & giúp dân quê Vi t nam h ng v m t $i s ng
ti n b h n.
Ngoài Lansdale ra còn có giáo s Buttinger, giáo s Fishel và m t s ng $i
M, khác giúp ông Di m v nh ng ph ng ti n kinh t , giáo d"c t o s* ph#n
th nh cho mi n Nam. H ã giúp ông Di m bành tr ng Vi n i h c Sài gòn,
thi t l p Vi n i h c Hu , m tr $ng qu c gia hành chính, tr $ng Nông Lâm
Súc, tr $ng K, thu t Phú Th ... m các nhà máy than Nông S n, nhà máy xi
m ng Hà Tiên, nhà máy $ng Hi p Hòa, các c s k, ngh bông v i, chai...
t o công n vi c làm cho dân lao ng & m mang kinh t cho mi n Nam...
ng $i M, c!ng giúp ông Di m tái t o l i h th ng $ng sá, bài tr n n mù ch ,
thi t l p ch ng trình y t nông thôn, ào gi ng cho dân quê, và thành l p
nh ng d i x t thu c DDT & bài tr n n s t rét.
“N u chúng ta ã không ph nh n c quy t tâm c a toàn dân và chính
quy n nh(m mau chóng và v ng vàng xây d*ng m t mi n Nam h#i sinh thì
chúng ta c!ng không th& ph nh n c chính ng $i M,, trên t t c m i m t ã
y&m tr cho chúng ta hoàn thành c nguy n ó. Nhân, tài, v t l*c ch y vào
mi n Nam không ng i ngh . Chính sách, k ho ch, ph ng ti n, tài chính vào
mi n Nam không gi i h n”.
Và sau 10 n m tr$i chi n tranh ly lo n (1945 - 1955) trong khung c nh hòa
bình an lành và v i m t vi n t ng ph#n vinh tr c m t, dân mi n Nam ã c m
th y cu c $i m no h n và t ng lai t i sáng h n.
C!ng trong nh ng n m u c a ch , v m t i ngo i, ông Di m ã gây
c nhi u uy th to l n. Nhi u qu c gia thu c kh i không liên k t công nh n
VNCH, mà chuy n vi ng th m c a ông U Nu (Th t ng Mi n i n) ngày 11
tháng 11 n m 1956 là m t bông h#ng vô cùng quý giá cho ch ông Di m.
Cao Miên v n coi Vi t nam là k0 thù truy n ki p th mà nay ph i kiêng n& VNCH
còn Lào thì k t thân v i Vi t nam làm anh em d*a vào nhau theo cái th môi h
r ng l nh.
Trong ba n m u, tên tu i ông Di m vang l ng trên tr $ng qu c t nh$
nh ng cu c ông du th m vi ng các qu c gia nh n , Thái Lan, Trung hoa
dân qu c, i Hàn. c bi t, ông c Tòa B ch c m$i vi ng th m chính th c
n c M, ngày 4 tháng 4 n m 1957. Ng c l i nhi u chánh khách và lãnh t"
qu c t tên tu i nh Ngo i tr ng Dulles n c M,, Ngo i tr ng Couve de
Murvills c a Pháp, ông Pinay c*u Th t ng Pháp, ông T ng th ng Lý Th a

80
 Bé yêu! C nV

Vãn c a i Hàn, Phó t ng th ng Tr n Thành c a Trung hoa dân qu c c!ng ã

n vi ng th m Vi t nam.
Cho n mùa xuân n m 1959, m c dù Vi t c ng ã ho t ng m nh, tình
hình an ninh nông thôn b t u áng lo ng i, uy danh c a T ng th ng Ngô ình
Di m v'n còn sáng chói nh$ nh ng quan h c bi t v i Tòa thánh La mã và
qu c gia n , m t n c ang có nhân viên làm ch t ch U4 h i qu c t ki&m
soát ình chi n t i Vi t nam. Ngày 16 tháng 2 n m 1959, c H#ng y
Agagianian, i di n c giáo hoàng n Sài gòn ch t a l 300 n m thành l p
Giáo h i Công giáo Vi t nam và tôn vinh nhà th$ c Bà Sài gòn lên hàng
V ng Cung thánh $ng. Trong nh ng ngày c H#ng y có m t t i Vi t nam
v i nh ng bu i l ngoài tr$i, c$ c a Tòa thánh chen l'n v i c$ qu c gia tung bay
tr c công viên dinh c l p và kh p m i t nh th t o nên m t khung c nh náo
nhi t r n rã kh p mi n Nam. Ngày 18 tháng 3 n m 1959, T ng th ng n là
ông Prasad vi ng th m Vi t nam mà l i n Sài gòn tr c r#i m i n Hà n i
sau gây thêm vinh d* và t* hào cho ch Ngô ình Di m. Ngày 7 tháng 8, con
$ng xe h)a xuyên Vi t n i li n ông Hà v i Sài gòn c khánh thành tr ng
th& càng t o nên c nh thanh bình cho t n c.
Nh v y, k& t khi hi p c Genève ra $i chia ôi t n c r#i ông Di m v
ch p hành, ít ai có th& ngh r(ng ông Di m có th& v t th ng c nh ng khó
kh n, ít ai ngh r(ng ch có th& t#n t i & ti p t"c i u hành qu c gia. Nh ng
mi n Nam ã ng v ng, ã h#i sinh. Và ông Di m ã duy trì c ch &
b c lên ài vinh quang. Báo chí trong và ngoài n c ã ca t"ng ông Di m là
ng $i hùng c a vùng ông Nam Á và T ng th ng Eiisenhower ã g i ông Di m
là “ng $i c a phép l ” (the miracle man).
Nh ng b t h nh thay cho dân mi n Nam! B c tranh màu s c r*c r2 trên ây
ch nh cái ráng h#ng c a m t chi u tr$i n ng quái trong bu#i tàn thu, vì chung
quanh ráng h#ng ó, mây en ã b t u v n v! báo hi u m t c n giông t hãi
hùng s p x y ra. Chính i tá Lansdale, ng $i l c quan nh t và n m v ng tình
hình khá rõ, c!ng ã b t u nh n th y nhi u hi n t ng b t n cho ch . Ông
ã th y s* ra $i c a ng C n lao, ông ã th y cung cách lãnh o c tôn c
tài c a anh em ông Di m, ông ã nghe nói n nh ng cu c i b t ng $i ban
êm c a cán b ng C n lao, ã ch ng ki n vi c b t b th tiêu nh ng ng $i
qu c gia i l p. Tr c khi t giã Vi t nam & v M, vào cu i n m 1956,
Lansdale em tâm tình khuyên b o T ng th ng Di m nên noi g ng T ng th ng
Washington ng trên và ng ngoài m i tranh ch p tôn giáo và ng phái &
c u n c và & tr thành “v cha già dân t c”. Nh ng than ôi? Nh ng l$i khuyên
chí tình c a Lansdale ã theo gió mà bay v M,, & l i sau l ng m t ch
ngày càng i sâu vào t i l.i mà chính Lansdale c!ng b anh em ông Di m ph!
phàng quên h t công n...Cu i n m 1955, khi m i e d a và m i hi&m nghèo ã
qua r#i, Tr n V n ôn không th y Lansdale ngày ngày bên c nh T ng th ng
Di m n a, bèn h)i lý do thì c ông Di m tr l$i: “Lansdale CIA quá, #n ào
quá. Trong chính tr không có ch. cho tình c m”. Th là sau Tr nh Minh Th n
Lansdale b quên n.

81
 Bé yêu! C nV

Chính vì quan ni m “trong chính tr không có ch. cho tình c m” này, ngh a là
không m x a n b n v con ng $i trong m t tri t lý hành ng nhân tr , mà
sau này, k& t n m 60, ch gia ình tr c a ông Di m i vào con $ng b o
tr b o qu n. Nh ng ó là chuy n v sau, vì trong nh ng n m u ch p chánh,
khi mà men quy n l*c còn ch a làm say s a c p lãnh o, thì qu th t lòng dân
u t h t vào ông Di m ni m tin tr n v n. Th& hi n rõ ràng nh t là chuy n
vi ng th m l n th nhì 4 t nh mi n Nam Trung Vi t, n i a ph ng Duyên h i
mà tôi ang là T l nh vào n m 1956.
Tr c khi ông Di m r$i Sài gòn, Võ V n H i g i công i n cho tôi thông báo
l trình kinh lý g#m tr c h t là t nh Phú Yên & khánh thành p #ng Cam,
sau ó ông s- th m 3 t nh Khánh Hòa, Ninh Thu n, và Bình Thu n. Ngoài ra H i
còn g i m t th riêng ngh tôi t ch c th t tr ng th& và th t có ý ngh a chuy n
kinh lý này vì “k% này ông C" i th m dân còn có ngo i giao oàn và m t s
ông báo chí qu c t tháp tùng”. Mu n bu i l tr nên “tr ng th& và có ý ngh a”
thì theo tôi không có cách nào hay h n là bi&u d ng c ni m tin m nh m-
c a qu n chúng v v lãnh o c a mình. Vì v y tôi bèn nh$ Phong trào Cách
m ng qu c gia huy ng thêm nhân dân hai qu n ngo i biên c a thành ph
Nha Trang là Diên Khánh và V nh X ng tham d* vào cu c nghênh ón v
nguyên th qu c gia. Ch ng trình th m vi ng Nha Trang d* nh b t u vào
lúc 4 gi$ chi u, không ng$ cu c l khánh thành p #ng Cam b ch m tr
thành ra h n 8 gi$ t i ông Di m m i t i phi tr $ng Nha Trang. Dù b t ng$, anh
em quân nhân c!ng k p th$i mua n a làm trên m $i ngàn cái u c phát cho dân
chúng & th p sáng thêm thành ph .
Khi ông Di m n n i, ã m t r ng ng $i ng ch t d c theo các i l t
phi tr $ng v n trung tâm thành ph , n i có “ch phiên tri&n lãm kinh t ” do
ông T nh tr ng Nguy n Trân t ch c & ón m ng v nguyên th qu c gia.
Ti ng hoan hô vang d i và èn u c sáng choang t ng b ng r n rã m t góc tr$i.
Tôi ng chung v i ông Di m trên chi c xe jeep i gi a hai hàng dân chúng,
th nh tho ng ông quay nhìn tôi v i v0 m t vô cùng hoan h , mi ng luôn luôn n
m t n" c $i và hai tay gi cao áp l i l$i tung hô c a dân chúng. Trong cu c
kinh lý k% này có c ông Ngô ình Luy n i theo.
êm ó tôi m$i ông Di m và các v B tr ng lên sân th ng khách s n “
Beau Rivage” & xem oàn xe hoa 140 chi c c a quân i di u hành m ng
quan khách. Trên b u tr$i en t i l p lánh ánh sao, phi c L19 và phi c Dakoto
c a không quân bay theo i hình và th h)a châu muôn màu bi n tr$i cao bi&n
r ng c a Nha Trang thành m t t m th m n m kim c ng lóng lánh. Cu c trình
di n c a quân i kéo dài t 10 gi$ êm n 2 gi$ sáng, các B tr ng d n d n
t) d u m t m)i, riêng ông Di m v'n vui t i ng#i nhìn oàn xe hoa i qua th nh
tho ng ông ng d y gi hai tay cao v'y chào t) ý khen ng i và & áp l i ti ng
hoan hô c a quân i. Tôi ngh r(ng t ngày thành ph Nha Trang c thành
l p có l- ch a bao gi$ dân chúng c ch ng ki n m t êm hoa ng t ng
b ng r n r p nh êm ông Di m n vi ng th m vào mùa hè n m 1956 ó. Tôi
c g ng t o m t cu c nghênh ón th t ông o, huy hoàng & ch ng t) quân
i và nhân dân ang ng 2ng m nhà lãnh o mà có th& còn nhi u nhân v t

82
 Bé yêu! C nV

qu c t v'n còn nghi ng$ là uy tín v'n ch a th t s* n sâu trong lòng ng $i Vi t

nam.
Cu c kinh lý c a ông Di m kéo dài trong ni m hân hoan c a m i ng $i và
trong s* c ý c a ông Di m cho n khi ông lên phi c phi tr $ng Phan Thi t
& tr v Sài gòn. Tr c khi phi c c t cánh. Ông Di m ã b t tay tôi th t ch t
và nói th t thi t tha: “M u g ng làm vi c nghe”. Tôi bi t ó không ph i là m t l$i
chào t m bi t, l i càng không ph i là l$i cám n c a m t c p ch huy v i m t cán
b trung kiên ã ch ng t) qua nhi u l n quy t tâm ph"c v" có t n c và cho
cá nhân ông t g n 15 n m nay, mà rõ ràng ó là m t l$i k t c sâu s c mà
ông th nguy n. Vì c!ng câu nói ó, tôi ã t ng nghe d n dò nhi u l n trong
nh ng giai o n gian nan c a ông Di m và tôi, trong nh ng gi$ phút vinh nh"c
c a th$i k% u tranh nguy hi&m.
T ch c cu c nghênh ón vô cùng long tr ng sau ngày ông Di m ã l t
m t ch phong ki n, sau ngày ông Di m ã b c lên ài vinh quang t t nh,
tôi t* cho ã ch m d t giai o n m u c a ch , giai o n gi i thi u nhà
lãnh o v i qu c dân #ng bào. T nay tôi chú tâm vào công vi c óng góp
ph n nh) m n c a mình vào ông cu c ki n thi t và b o v ch & ph"c v"
qu c gia. Tôi tr v v i nhi m v" c a ng $i quân nhân, lo t o thanh vùng r ng
núi nghi ng$ còn Vi t c ng 3n n p và lo vi c hu n luy n binh s . M t trong
nh ng cu c hành quân quy mô c m ra t i vùng giáp gi i ba t nh Bình nh,
Phú Yên và Pleiku. B T ng tham m u bi t phái thi u tá Nguy n Huy L i làm
Tham m u tr ng cho cu c hành quân ó. Nguy n Huy L i (hi n nay M,) là
m t s quan tr0 tu i, có tài, có kinh nghi m, gi)i c v tham m u l'n tác chi n.
Tôi ã bi t L i t ngày còn chi n u B c Vi t. M y tháng L i làm vi c Nha
Trang ã giúp tôi khám phá th y L i là viên s quan tr0 tu i thông minh, có th&
tr thành m t t ng l nh u tú c a quân i sau này. Ti c thay, cu i n m 1960,
L i tham gia tích c*c cu c l t ch nhà Ngô nh ng không thành nên ph i
mai m t, c c*c m y n m tr$i l u vong t i Cao Miên.
V ph ng di n hu n luy n binh s thì d i quy n tôi có tr $ng B binh
#ng , cách Nha Trang 3 cây s là trung tâm ào t o h s quan l n nh t c a
quân i M t hôm, Thi u tá Lê C3m (do thi u tá Hu%nh V n Cao, Tham m u
tr ng bi t b Ph T ng th ng, t &) ch huy tr $ng h s quan, m$i tôi và ông
T nh tr ng Nguy n Trân cùng phái oàn nhân s và hành chính Nha Trang n
th m tr $ng.
Sau khi th m xong các c s doanh tr i, C3m m$i chúng tôi n chiêm
ng 2ng m t ngôi “giáo $ng”, to l n và khang trang. Tôi khen ng i C3m có
sáng ki n t t, #ng th$i c!ng h)i xem C3m có thi t l p m t ngôi chùa nào không,
C3m tr l$i “ch a”. Tôi n i nóng ngay và la C3m: “ ây ch có vài tr m binh s
theo Thiên Chúa giáo thì anh lo làm nhà th$ ngay, trong lúc ó n trên 3000
quân nhân theo o Ph t thì anh không ch u & ý lo ph n thiêng liêng c a h ,
anh làm v y binh s s- ng$ r(ng T ng th ng Di m ch tr ng k% th tôn giáo h n
n a anh là c p ch huy có o Thiên Chúa, anh s- mang ti ng b t công. L i n a,
vi c làm c a anh t) ra anh ã không tuân l nh tôi. R t nhi u l n trong các bu i
h c t p, tôi ã tuyên b T ng th ng Di m là “nhà lãnh o t t qu c lên trên

83
 Bé yêu! C nV

tôn giáo... không bao gi$ ông có thái k% th , thiên v , h p hòi...”. Không ng$
nh ng l$i tôi la m ng Thi u tá Lê C3m hôm ó ã em l i h u qu tai h i cho tôi
li n ngay sau ó.
Vào kho ng tháng 7 n m 1956, thình lình tôi nh n c l nh bàn giao l i
Phân khu Duyên h i cho trung tá Nguy n V nh (th $ng c binh s g i là V nh
Hèo vì ông hay c m hèo ánh vào u binh s m.i khi có l m l.i). Tôi c
thuyên chuy&n v n v qu n tr Sài gòn i l nh m i. Nh n c l nh tôi li n
bí m t vào Sài gòn g p B tr ng Tr n Trung Dung, v n quen bi t v i tôi t
n m 1953 t i Hà n i, & h)i duyên c vì sao tôi b m t ch c m t cách vô lý và b
thuyên chuy&n nh m t hình ph t. Tr n Trung Dung cho bi t vi c ó là do l nh
tr*c ti p c a ông C v n Ngô ình Nhu, vì theo ông Nhu thì tôi mang u óc
công th n và có l$i l- th t l i v i T ng th ng. M y ngày sau trung tá “V nh
Hèo” cho tôi bi t ông c l nh m cu c i u tra v ngân qu, c a B tham m u
Phân khu Duyên h i do tôi s d"ng. Nh ng vì Phân khu Duyên h i không có
ngân qu, riêng nên cu c i u tra không a n k t qu nào. Ti p n là m t
phái oàn Cân Lao g#m có thi u tá Công giáo V! Hùng Phi và m t cán b c a
T ng Liên oàn lao công (mà tôi quên tên) n Nha Trang & ti p xúc v i c
quan quân dân chính & i u tra tôi v t i “phá Công giáo”. Nh ng hi n t ng
trên cho th y mình b t u tr thành i t ng ch ng phá c a nhóm Công giáo
và C n lao mà nguyên do ch vì s* mâu thu'n gi a tôi và ông t nh tr ng
Nguy n Trân, ng $i thu c phe Công giáo Nha Trang.
Tôi bi t ông Nguy n Trân l n u tiên vào n m 1949-1950 khi tôi còn làm
vi c t i B tham m u Vi t binh oàn. Ông Trân n nhà tôi & nh$ tôi v n ng
v i trung tá Nguy n Ng c L cho ông ta c gia nh p Vi t Binh oàn v i c p
b c “chu3n úy”. Nh ng ông L t ch i vì bi t ông Trân ang bí m t làm vi c cho
công an Pháp t i Hu (Sureté Féderale). Tôi c!ng có g p ông Trân vài l n t i
nhà ông Ngô ình C3n Phú Cam. Nh ng nh tôi ã nói ch ng tr c, ông
Trân n v i ông C3n ch & dò la tình hình. Th t ra ông Trân khinh ông C n d t
nát, còn ông C3n thì chê ông Trân là m t c*u quan l i tham nh!ng, th mà tôi
không hi&u vì lý do nào ông Trân l i c c làm T nh tr ng Khánh Hòa khi
ông Di m làm Th t ng.
M y tháng sau, ông Tôn Th t To i còn cho tôi bi t d vãng không p c a
ông Trân vì ông Trân ã có th$i làm Tri huy n d i quy n ông To i khi ông To i
còn làm Tu n v! Phú Yên. Lúc còn làm Tri ph T nh Gia th$i k% Nh t chi m
óng. Nhi u ng $i còn ví ông Nguy n Trân là m t th Tr n M u Trinh th nhì, vì
ông này làm Tri huy n H ng Khê (Hà T nh), nhân khi ông Khâm s Pháp i xe
h)a ra Hà n i, Tr n M u Trinh huy n H ng Khê vì bi t viên Khâm s ó thích
tr#ng chu i. Nguy n Trân không tr#ng chu i nh ng l i thích m ch phiên. n
Nha Trang hai n m, ông m hai ch phiên: ch phiên Trung Thu n m 1955 và
ch phiên kinh t n m 1956. Vào M, Tho. Ông ta l i m ch phiên luôn m y
tháng và bày trò u lý v i nh ng ng $i c ng s n ang b giam.
Sau cu c ti n a th m thi t tình #ng chí c a quân dân Nha Trang, d c
chuy n tàu h)a a tôi vào Sài gòn, êm ó tôi còn ón nh n bao nhiêu c m
tình n#ng h u c a c a quân dân Ba Ngòi, Ninh Thu n, Phan Rí, Bình Thu n.

84
 Bé yêu! C nV

n Sài gòn, tôi tìm cách vào g p ông Nhu mãi mà không c, bèn i th m
m t s b n bè trong ó có ông Tôn Th t Tr ch T ng Giám c B o An. Ông
Tr ch nguyên là c*u Tri Huy n, theo ông Di m t ngày h#i c kho ng 1949,
1950. Khi ông Di m m i v n c làm Th t ng, nh$ là ng $i liêm chính ông
Tôn Th t Tr ch c ch n gi ch c v" tin c3n là ng lý V n phòng. Nh ng
tính tình v n c ng r n, nói phô, thi u m m d0o, nên ông Tr ch không c ông
Di m a thích, sau ó ông Tr ch b m t ch c ng lý V n phòng và cb
nhi m làm T ng giám c B o An.
Tôi vào th m, ông Tr ch m ng l m. Sau khi bi t nguyên do vì sao tôi b
thuyên chuy&n m t cách b t công, Tr ch l c u r#i nói: “Ai còn l gì Nguy n
Trân n a, t i vì Ch (t c là tôi) nhà không bi t hàng tháng em nem ch vào
ch u h u bà C v n nh v Nguy n Trân!”. Tr ch bèn ngh v i B tr ng N i
v" là ông Nguy n H u Châu & tôi gi ch c Phó T ng Giám c B o An, ph" tá
cho Tr ch v ph n quân s*. Nh ng ch hai tu n l sau thì Tr ch b ông C
v n Ngô ình Nhu khi&n trách t i sao l i s d"ng tôi, và #ng th$i ra l nh cho tôi
s a so n i nh n ch c Tùy viên quân s* t i tòa i s Vi t nam Pháp.
Tôi ngh b"ng vi c ch nh tôi i làm Tùy viên quân s* th t ra ch là m t bi n
pháp khai tr nh ng ph n t “b t h o” b(ng cách cho ra n c ngoài (nh
tr $ng h p các ông Bùi V n Thinh, Nguy n ôn Tuy n, Tr n Chánh Thành,
Lâm L Trinh, Tr n Kim Tuy n sau này...), nh ng i u làm tôi ng c nhiên là t i
sao l i b nhi m tôi i Pháp vì tôi v n là ph n t có thành tích ch ng Pháp mà c
ông Di m l'n ông Nhu u bi t r t rõ. V n n ng tình quê h ng và thích s ng
n gi n nên tôi không thích nh ng kinh thành hoa l , náo nhi t và xa x m nh
Paris, h n n a l i chán n n tr c s* b c ãi c a ông Nhu, tôi ã nh xin t
ch c. Nh ng ngh l i thì dù sao còn có ông Di m bi t rõ cu c $i mình, bi t rõ
công lao h n mã c a mình, bi t rõ t m lòng trung cang ngh a khí c a mình, cho
nên tr c khi l y quy t nh t ch c, tôi mu n bi t rõ thái c a ông Di m nh
th nào ã. Tôi xin y t ki n T ng th ng, trình bày m i s* vi c ã x y ra Nha
Trang, r#i xin ông Di m cho tôi c l i quê nhà. Ông Di m tr l$i: “Không l-
cha Sô mà c!ng nói láo v anh hay sao? Anh c sang Pháp i ã”. Ông Di m
không có v0 gi n d tôi l m nh ng tôi v'n t* h)i t i sao ông l i không có m t
quy t nh sáng su t h n và ng n h n & g2 m i oan tình cho ng $i cán b
trung kiên. M t ông linh m"c thì th $ng úng trong chuy n o, nh ng trong
chuy n $i nh t là nh ng mâu thu'n chính tr có tính cách phe phái ph c t p,
thì ông Cha có th& l m l'n l m ch . Ch m t ông cha Sô Nha Trang mà ã có
áp l*c n ng n nh th thì sau này nh ng linh m"c, nh ng giám m"c, nh ng
H#ng y... còn san s0 quy n l*c và chi ph i chính sách n m c nào!
Tôi r$i quê h ng ngày 25.10.1956, m t ngày tr c l Qu c Khánh u tiên
c a mi n Nam Vi t nam. Ngày mai, ông Di m s- tuyên b thành l p n n C ng
hòa và chính th c ban hành Hi n pháp, s- ch t a l Qu c khánh trên i l
Tr n H ng o huy hoàng c$ qu t. Ngày mai, b n bè ó, #ng bào tôi ó và
lãnh t" tôi ) c!ng s- c mang chung ni m vinh d* l n, còn tôi thì sau 15
n m gian truân u tranh cho dân t c và cho t ch c ông Di m, l i là k0 c
hành giã t quê h ng i n m t ph ng tr$i xa ngái. D'n theo a con trai

85
 Bé yêu! C nV

tr ng m i 16 tu i cho 2 n côi t i x ng $i, tôi b c lên chi c phi c

Constellation 4 ng c c a hãng Air France và bu#n ông Di m hi&u l m mình
thì ít, nh ng gi n ông Nhu m i qua sông ã ch t c u thì nhi u.
Tr$i Paris cu i thu lành l nh, s ng tr ng gi ng m c su t o n $ng t phi
tr $ng Orly v n trung tâm thành ph . Hai cha con chúng tôi c nhân viên
Tòa is ón v t m trú t i m t khách s n khu La tin. êm u tiên trên x
ng $i th t là dài và sâu.
M c dù c i s Ph m Duy Khiêm h t lòng v n ng nh ng tôi v'n
không c chính ph Pháp th a nh n là nhân viên thu c ngo i giao oàn. Tôi
không ng c nhiên và c!ng không có ý trách ng $i Pháp vì làm sao h có th& có
thi n c m v i m t ng $i có thành tích hung hãn ch ng l i quy n l i c a qu c gia
h , và e d a tính m ng ki u dân c a h t i Vi t nam. Trong b a ti c th t ãi i
s Pháp Jean Payart t Sài gòn v công cán t i Paris có s* tham d* c a hai
ông Bùi Xuân Bào và B u K nh v i m"c ích t o m t ti ng d i v B ngo i giao
Pháp, i s Ph m Duy Khiêm ã gi i thi u tôi không ph i là m t con c p hung
d v i i s Payart, nh ng chính ph Pháp v'n coi tôi là ph n t nguy hi&m.
Tuy nhiên lúc b y gi$ vì chính ph Pháp ch a mu n t o ra quan h c ng th+ng
gi a Pháp và Vi t nam nên h ã & cho tôi vào cái th không trong quy ch
ngo i giao oàn mà c!ng không coi tôi là m t personna non grata & tr"c xu t v
n c. Cu i n m 1956, nhân có các ông Tr n Chánh Thành và Nguy n H u
Châu i công cán Pháp, tôi nh$ hai ông v trình l i v i T ng th ng Di m cho
tôi c h#i h ng. Trong lúc ch$ i s* gi i quy t c a chánh ph Sài gòn, tôi
l i ph i kéo dài chu.i ngày vô v chán n n c a m t ng $i mang tâm tr ng b v t
chanh b) v), m t ng $i b ph n b i, s ng v t v ng n i quê ng $i mà tâm
huy t óng góp cho t n c thì v'n s"c sôi theo ngày tháng.
Trong th$i gian t i Paris, tôi l i tình c$ mà bi t c v t cách c a v
ch#ng Ngô ình Nhu, s* hi&u bi t c n thi t c a m t cán b v c p lãnh o
qu c gia ang c m v n m ng t n c. Ông bà Ngô ình Nhu n Pháp m t
tu n l t i ngôi nhà riêng c a ông bà ta t i qu n 16 c a th ô Paris. Ông Bùi
Xuân Bào v a là C v n c a tòa i s , v a là ch t ch c a Phong trào Cách
m ng qu c gia h i ngo i, i di n cho ông i s , th $ng n g p ông Nhu &
trình bày công vi c. M t hôm tôi cùng i v i ông Bào n g p ông Nhu & trình
bày tr $ng h p khó x c a tôi. G p ông Nhu, ông Bào m i nói c vài l$i thì
ông Ngô ình Luy n n, chúng tôi v'n ti p t"c nói chuy n v i ông Nhu trong
khi ông Luy n nói chuy n v i bà Nhu trong cùng m t phòng khác. Do ó dù
không mu n tôi v'n nghe câu chuy n c a h , trong ó ông Luy n không g i bà
Nhu b(ng ch mà ch g i b(ng tên “L Xuân” (ví d": “L Xuân nói v y là sai” hay
là “L Xuân hay cãi b ng”...). Câu chuy n gi a hai ng $i lúc u còn êm th m,
d n d n i n cãi vã, tuy l$i l- ch a n thô l. nh ng b u không khí cu c
nói chuy n ã n ng n l m r#i. Ông Bào và tôi ra d u cho nhau & cáo t ra v .
Ngày ông bà Nhu lên $ng v n c, ông Bào và tôi l i n chào t m bi t
ông Nhu và & ti n ông lên phi tr $ng Orly. Vào nhà, chúng tôi th y ông Nhu
ang ng#i r! m t mình, trong khi ó thì chuông i n tho i reo vang thúc gi"c
ông bà lên phi tr $ng g p vì ã g n t i gi$ phi c c t cánh, nh ng bà Nhu v'n

86
 Bé yêu! C nV

“bi t vô âm tín”. M t lát lâu sau th y bà Nhu v tay xách tay ôm m y gói #. Th y
m t v , ông Nhu ng b t d y nh chi c lò xo, mi ng l3m b3m: “Mình i âu &
tàu bay h i thúc hoài...”. Ông Nhu nói ch a d t câu thì bà Nhu ã n i c n th nh
n , ném m y gói # xu ng sàn nhà làm tung tóe m y chai l , toàn là # trang
s c àn bà, và to ti ng n t l i ông Nhu: “M y b a nay b n r n, hôm nay m i
r nh & mua m t ít # dùng sao mình #n ào quá th , có g p thì v tr c i, tôi
v sau”. Bà Nhu c ti p t"c l i nh i nh th ngay c tr c m t chúng tôi trong
khi ông Nhu m t xìu xu ng, ng im l ng. Ông Bào và tôi l i làm d u cho nhau
b c ra kh)i phòng ng i.
Tôi c nghe k& nhi u giai tho i v chuy n bà Nhu n t n , h.n láo v i
ch#ng và tôi ã ch ng ki n h n m t l n cái cung cách “vô h nh” c a bà vào n m
1962 nhân i h p B qu c phòng Sài gòn khi tôi ghé th m ông Nhu s 8
$ng Ypres. n n i tôi th y có ông Tôn Th t C3n, m t b n thân c a nhà h
Ngô, ch ti m “Table des Mandarine” Paris, ang ng#i v i ông Nhu trong
phòng khách. Trong lúc ông Nhu, ông C3n và tôi ang nói chuy n thì b.ng nhà
trong n i lên ti ng bà Nhu quát tháo #n ào. Nghe ti ng v , ông Nhu a l$i
khuyên can, nh ng ti ng quát tháo c a bà Nhu càng lúc càng l n h n, ông Nhu
bèn kéo ông C3n và tôi ra mái hiên ng#i nói chuy n. Hôm nay, t i Paris, ông Bào
và tôi có c h i ch ng ki n cái t cách y u hèn c a m t nhà i khoa b ng, c a
m t lãnh t" qu c gia, ch vì quá chi u chu ng ng $i v tr0 mà ành ph i m t h t
s di n tr c nh ng ng $i l . T khi ch ng ki n c c nh ông Nhu b v làm
nh"c tr c m t khách, sau này tôi không ng c nhiên v vi c bà Nhu tr thành
“N Hoàng” t i dinh T ng th ng, dám la m ng c ng $i anh ch#ng là m t v
nguyên th qu c gia.

úng m t n m trôi qua vào gi a tháng 10 n m 1957, tôi nh n c th c a

i tá inh S n Thung, Giám c Nha nhân viên B qu c phòng và là m t ng $i
b n r t thân v i tôi.
Thung cho tôi bi t ông Di m ã ra l nh làm gi y t$ & g i tôi h#i h ng và
i tá Tr n V n Trung (sau này là C"c tr ng C"c CTCT vào n m 1975) s- qua
Pháp thay tôi. inh S n Thung là m t c*u chánh qu n kh xanh, th$i kháng
Pháp, tuy Thung làm s quan Vi t Binh oàn nh ng v'n bí m t ho t ng cho
Vi t minh trong t ch c c a nhóm trí th c Hu v i bác s Lê Kh c Quyên, Thung
ã b s m t thám Pháp b t vài l n nh ng can thi p nên kh)i b t i tù. Nguyên tôi
v i Thung là b n láng gi ng t i c a ông Ba (Hu ) nên ngày ngày th $ng cùng
nhau th o lu n tình hình chi n tranh và t ng lai t n c. Cu i cùng tôi thuy t
ph"c c Thung ng h ông Di m. Khi ông Di m v n c, tôi gi i thi u Thung
v i ông Ngô ình C3n. Do ó Thung c là giám c Nha nhân viên B qu c
phòng. Thung l n tu i h n tôi, có mái tóc b c nh c c, l i c!ng ã . c
b(ng Thành Chung nên ông Di m có v0 n& nang. Trong th Thung g i qua Pháp
cho tôi có câu: “ C" v'n nh c n anh, có v0 nh th ng anh l m”. #ng th$i
v i th c a Thung, tôi l i nh n c th c a Võ V n H i b o tôi khi v n c
nh mua cho “ông C"” m t ít Melon, th trái cây mà ông Di m a thích. Vi c
nh n mua Melon, tôi oán không ph i là do sáng ki n c a Võ V n H i mà chính

87
 Bé yêu! C nV

là c a ông Di m, ngh v y, tôi r t m ng vì cho r(ng trong cái vi c nh n mua

Melon ã gói ghém r t nhi u s* h#i tâm c a ông Di m.
V Sài gòn, vào y t ki n T ng th ng Di m sau h n m t n m xa cách, tôi th y
ông b v và m p m p ra m t cách rõ ràng. Ông vui c $i và có thái c im ,
thông c m v i hoàn c nh c a tôi ã không c chính ph Pháp ch p thu n là
nhân viên c a ngo i giao oàn. Tuy nhiên ông trách i s Ph m Duy Khiêm b t
l*c và b o r(ng Khiêm là m t nhà trí th c thân Pháp, t ng làm thông ngôn cho
Pháp trong i lính th (Ouvrier non-specialisé) th$i Nh th chi n, mà không
v n ng n i cho tôi làm tùy viên quân s*. Ông Di m b o tôi v Nha Trang ngh
ít ngày r#i vào nh n ch c “T ng Giám c công binh”. Ông gi i thích s- h p
nh t ngành “công binh t o tác” và “công binh chi n u” làm m t cho d ch huy
và 2 t n công qu, Tôi r t ng c nhiên vì h p nh t hai ngành công binh làm m t
ã là m t s* l , và c tôi ch huy ngành công binh l i càng vô lý h n. Tôi l phép
t ch i vì tôi có bi t gì v chuyên môn công binh âu. Nh ng ông Di m b o tôi
ng ng i vì tôi ch lo ph n v" i u hành cho úng chính sách và ông s- cho m t
s k, s có kh n ng chuyên môn v ph" tá cho tôi, r#i ông nói ti p m t cách
gi n d : “Anh sang ó u i h t m y th(ng B c k% i cho tôi”. (Ông Di m r t
khinh ghét ng $i B c, tr ra thành ph n ng $i B c Công giáo là ông tin t ng).
Nói chuy n v i ông h n m t gi$, tôi xin t giã & n trình di n t i B
qu c phòng và trình bày l i cho ông Tr n Trung Dung bi t quy t nh c a T ng
th ng và quan i&m c a tôi. Ông Dung thông c m ngay và tìm cách “hoãn binh
chi k ” & kh)i làm cho ông T ng th ng v n r t ghét “B c K%” n i gi n. Ông
Dung bàn v i ng lý Nguy n ình Thu n (hi n H i ngo i) c tôi i thanh tra
công binh & rút kinh nghi m tr c khi nh m ch c T ng giám c công binh.
Làm th vài tháng thì T ng th ng Di m s- quên i và khi ó s- ki m m t s
quan chuyên môn thay vì i tá ng kim giám c công binh ng $i B c cho
T ng th ng v a lòng. C!ng may cho tôi, nh$ c i thanh tra công binh mà tôi
có d p tham quan kh p các n0o $ng t n c và ti p xúc v i khá nhi u n v
nên bi t rõ n.i lòng quân dân i v i ch Ngô ình Di m th nào.
ba tháng sau, tôi c g i g p v trình di n T ng th ng. ang lo âu vì cái
n “T ng giám c công binh” thì c T ng th ng cho bi t ã quy t nh b
nhi m tôi gi ch c Giám c nha An ninh quân i thay t ng Mai H u Xuân
làm ch huy tr ng trung tâm hu n luy n Quang Trung.
T ngày i Pháp v , tôi v'n không mu n g p l i ông C v n Ngô ình Nhu,
nh ng t khi c T ng th ng giao cho nhi m v" ch huy ngành An ninh quân
i, xét th y c n ph i n chào ông ta & nh n ch th vì dù sao ngành An ninh
quân i c!ng ch u ít nhi u trách nhi m v s* t#n vong c a ch , c a qu c
gia. V'n cái nhìn cao ng o và v0 m t l nh nh ti n, ông Nhu trình bày m t s
quan i&m c a ông v nhi m v" c a tôi và cu i cùng ch th cho tôi là ph i u i
h t b n tay sai c a Pháp và tay chân c a Mai H u Xuân m i có th& b o m t
c công tác và h# s .
Nha An ninh quân i có 4 nhi m v" chính y u là ph n gián, ch ng Binh v n,
ch ng Ph n lo n và “B o v tinh th n binh s ”. T t nhiên t t c nhi m v" êu khó
kh n, òi h)i ng $i ch huy tr c h t ph i có ý th c chính tr , ph i am hi&u c ng

88
 Bé yêu! C nV

s n, ph i có ý th c tình báo, nh ng i u khó kh n c a tôi l i là i u “b o v tinh

th n binh s ”. Nhi m v" không nh ng òi h)i ph i có công tâm i v i toàn th&
các c p trong quân i mà còn th& hi n s* công tâm ó ra b(ng hành ng c"
th&. Kh n n.i quân i VNCH c khai sinh trong hoàn c nh ngang trái, ph i
h p v i k t h p b i r t nhi u thành ph n thu c các giáo phái, ng phái và
hoàng phái v n có r t nhiêu mâu thu'n chính tr và ân oán l ch s v i ch .
Mâu thu'n ó và ân oán ó l i phát tri&n và ch#ng ch t thêm k& t khi ch
khai sinh thêm m t th “quân i” song song có tên g i là C n lao. M t th quân
i không n(m trong nh ch , không x thân ngoài chi n tr $ng nh ng có c
quy n ki&m soát, i u ng và kh ng ch quân l*c. Là m t l*c l ng chìm khi
3n khi hi n l i ch ch u m nh l nh và ch u trách nhi m v i ông Ngô ình Nhu là
trung tâm quy n l*c cao h n c v T ng t l nh quân i (là ông Di m) nên tình
tr ng l m quy n và bè phái "c khoét tinh th n binh s t o khó kh n c!ng nh
nguy hi&m không c n thi t cho vi c qu n tr và i u ng quân l*c trong i
công tác i u v i l*c l ng võ trang c a C ng s n. Ba l n quân i ng ra
phát ng và t ch c binh bi n làm lung lay và cu i cùng l t chính quy n ã
nói lên s* c m ph'n c a thành ph n quân nhân i v i ch Di m - Nhu.
Cho nên t khi v nh n ch c, tôi ã không thay i m t s quan nào nh ý
mu n c a ông Nhu, tôi ch t ng c $ng thêm nhân viên theo à c i t chung c a
quân i. Tôi không mu n có s* thay i, s* xáo tr n t o chia rê, bè phái, ch
gây tai h i cho tinh th n quân i. V nh m ch c c h n m t n m tôi ch i
viên chánh v n phòng là i úy T ng T n S vì ông ta ã n c p cu n b ng ghi
âm cu c i u tra m t v Trung t ng. Còn s nhân viên c xin thêm h u h t là
ng $i theo Thiên Chúa giáo do Ngô ình C3n, Nguy n V n Châu, Lê Quang
Tung và các ng viên C n lao gi i thi u. V chính tr , tôi ch tr ng i v i
C ng s n là ph i th+ng tay quy t li t, i v i các s quan thu c các giáo phái hay
ng phái thì ph i gây tình oàn k t, còn v nhi m v" “b o v tinh th n binh s ”,
tôi ch tr ng chính sách “n ng giáo hóa nh tr ng ph t”. Tôi không th& ngh
a ra tòa án nh ng binh s ch n c p ít t m tôn, vài ch"c lít x ng, trong lúc các
t ng tá và c anh em ông Di m l i h t s c tham nh!ng, bóc l t, d công vi t
h i m i quy n thê.
Ch c v" Giám c An ninh quân i i v i tôi là m t ch c v" b c b-o. Tôi
v a b các s quan tham nh!ng, v a b các s quan thu c phái i l p v i chính
ph coi là k0 “hung th n”, là “tay sai c a ch ” ; trong lúc ó thì nhóm C n lao
c!ng coi tôi nh k0 thù ch vì tôi ã khinh b Ngô ình C3n ra m t, tôi b t ph"c
Ngô ình Nhu, và không bao gi$ tôi g p m t, khúm núm ch u h u bà C v n và
giám m"c Ngô ình Th"c. Ngay các d p l , T t, cúng ky c a h Ngô, toàn th&
nhân viên cao c p c a chính ph r t nhi u t ng tá ra Phú Cam & ch u h u,
ngo i tr tôi. Tôi b toàn th& anh em ông Di m coi nh cái gai ph i nh , b n C n
lao xem nh k0 thù nên nh t c nh t ng c a tôi u th $ng b C n lao báo
cáo l i cho ông Nhu. N u không có ông Di m bênh v*c và thông c m thì có l- tôi
ã vào tù hay b ám sát t lâu r#i.
Cho n cu i n m 1958 và còn kéo dài thêm m t n m n a, ch Ngô ình
Di m qu th t ã b c vào giai o n c*c th nh. Dù riêng cá nhân tôi có m t th$i

89
 Bé yêu! C nV

gian b b c ãi, dù m m m ng c tài ã b t u xu t hi n, dù l*c l ng C n lao

tàn c ã manh nha kh ng ch sinh ho t chính tr , và cu i cùng, dù n n dân
ch t i c n thi t & xây d*ng sinh l*c lâu dài cho qu c gia không c th*c thi,
nh ng thành qu c a ch trên m t ngo i giao, kinh t và xã h i c!ng ã là
nh ng khích l l n cho qu n chúng ti p t"c tin t ng ông Di m, ti p t"c nh m
m t b) qua nh ng t i mà ch ã ph m ph i.
Nh ng nh ng c n b nh u tr c a n n dân ch này l i có s c tàn phá c
h i, kh c li t sau này vì thành ph n lãnh o ã không xem ó nh nh ng l.i
l m c n s a ch a ngay, trái l i anh em ông Di m l i tin t ng mãnh li t r(ng
àn áp i l p, khuynh loát quân i, áp b c chính tr , trung ng t p quy n vào
gia ình và phe nhóm là nh ng sách l c hi u d"ng & ch ng C ng và b o v
qu c gia. H không bi t r(ng & i u v i c ng s n, sách l c tr $ng k% và
b o m nh t là phát tri&n và khai d"ng sinh l*c c a dân t c, m t ngu#n sinh l*c
ch c kh i d y b(ng m t sinh ho t dân ch , b(ng oàn k t dân t c, nh t là
trên m t chính tr và c bi t trong giai o n qua phân ó c a t n c.
M, có y&m tr , c ng s n Hà n i có e d a xâm l ng, ng C n lao có là b c
t $ng #ng c a ch thì c!ng ch a & b o v ch ch ng nói n
b o v mi n Nam. N u không mu n nói r(ng chính nh ng y u t ó l i phá nát
l*c l ng qu n chúng, t o mâu thu'n gi a chính quy n và nhân dân, gi a b
ph n dân t c này v i b ph n dân t c khác.
T n m 1956 n 1958, say s a v i nh ng thành công ngo n m"c, l ng
hành vì thái qu ng i c a nhân dân, ông Di m và ch gia ình tr c a ông
ng tr c b$ v*c th+m c a l ch s mà không bi t, & t ó v sau tr thành
nh ng k0 i t i làm nh u chánh ngh a dân t c và làm suy nh c s c m nh
mi n Nam.

90