Bai Giang Phuong Phap Tinh

B GIAO THNG VN TI
TRNG I HC HNG HI
B MN: KHOA HO C MA Y TI NH
KHOA: CNG NGH THNG TIN

BI GING
PHNG PHP TNH

TN HC PHN : Phng php tnh
M HC PHN : 17201
TRNH O TO : I HC CHNH QUY
DNG CHO SV NGNH : CNG NGH THNG TIN

HI PHNG - 2009
Bi ging mn hc Phng php tnh

CNG CHI TIT
Tn hc phn: Phng php tnh Loi hc phn: 2
B mn ph trch ging dy: Khoa hc my tnh Khoa ph trch:
CNTT
M hc phn: 17201 Tng s TC: 3

TS tit L thuyt Thc hnh/Xemina T hc Bi tp ln n mn hc
60 45 15 0 0 0

iu kin tin quyt:
Sinh vin phi hc xong cc hc phn sau mi c ng k hc phn ny:
i s; Gii tch 1; Gii tch 2

Mc tiu ca hc phn:
Trang b cho sinh vin cc kin thc cn thit trong vic gii s cc bi ton ng dng
thng gp trong k thut v tng cng kh nng lp trnh ca sinh vin cho cc bi ton
.

Ni dung ch yu
Trnh by cc khi nim sai s; cch tnh gn ng nghim ca phng trnh; cch tnh
gn ng o hm v tch phn; php ni suy hm v gii gn ng phng trnh vi phn
thng.

Ni dung chi tit ca hc phn:

TN CHNG MC
PHN PHI S TIT
TS LT TH/Xemina BT KT
Chng 1. Sai s 10 8 2 0
1.1. Khi nim s gn ng v sai s 1
1.2. Cch vit s xp x 2
1.3. S quy trn s v sai s quy trn 2 1
1.4. Cc quy tc tnh sai s 2 1
1.5. Sai s phng php v sai s tnh ton 1 1
Chng 2. Gii gn ng phng trnh 15 10 4 1
2.1. t vn 1
2.2. Nghim v khong phn ly nghim 1
2.3. Phng php chia i 2 1
2.4. Phng php lp 2 1
2.5. Phng php dy cung 2 1
2.6. Phng php tip tuyn (Newton) 2 1
Chng 3. Xp x hm 12 9 3 0
3.1. a thc ni suy. Lc Hocne 2
3.2. a thc ni suy Lagrange 2 1
3.3. a thc ni suy Newton 2 1
3.4. Phng php bnh phng b nht 3 1
Chng 4. o hm s. Tch phn s 12 8 3 1
4.1. Tnh gn ng o hm 4 1
4.2. Tnh gn ng tch phn xc nh 4 2
Chng 5. Gii gn ng phng trnh vi 11 7 3 1

TN CHNG MC
PHN PHI S TIT
TS LT TH/Xemina BT KT
phn
5.1. t vn 1
5.2. Phng php Euler, Euler ci tin 3 2
5.3. Phng php Runger-Kutta 3 1
Tng s tit: 60 42 15 3

Nhim v ca sinh vin :
Tham d cc bui thuyt trnh ca gio vin, t hc, t lm bi tp do gio vin giao, tham
d cc bui thc hnh, cc bi kim tra nh k v cui k.

Ti liu hc tp :
- Phm K Anh, Gii tch s, NXB HQG H Ni, 1996.
- T Vn nh, Phng php tnh, NXB Gio dc H Ni, 2006.
- Dng Thy V, Gio trnh Phng php tnh, NXB KH&KT H Ni, 2006.

Hnh thc v tiu chun nh gi sinh vin:
- Hnh thc thi cui k : Thi vit.
- Sinh vin phi m bo cc iu kin theo Quy ch ca Nh trng v ca B

Thang im: Thang im ch A, B, C, D, F

im nh gi hc phn: Z = 0,3X + 0,7Y.

Bi ging ny l ti liu chnh thc v thng nht ca B mn Khoa hc my tnh,
Khoa Cng ngh thng tin v c dng ging dy cho sinh vin.

Ngy ph duyt: / /2010

Trng B mn: Thc s Nguyn Hu Tun

1
MC LC

Ni dung Trang
Mc lc 1
Chng 1: SAI S 2
1. 1. Khi nim s gn ng v sai s 2
1. 2. Cch vit s xp x 3
1. 3. S quy trn s v sai s quy trn 4
1. 4. Cc quy tc tnh sai s 5
1. 5. Sai s tnh ton v sai s phng php 7
Ph lc 1: S n nh ca mt qu trnh tnh 10
Bi tp 12
Chng 2: GII GN NG PHNG TRNH 14
2. 1. t vn 14
2. 2. Nghim v khong phn ly nghim 14
2. 3. Phng php chia i 17
2. 4. Phng php lp 20
2. 5. Phng php dy cung 26
2. 6. Phng php tip tuyn (Newton) 28
Bi tp 33
Chng 3: XP X HM 34
3. 1. a thc ni suy. Lc Hocne 34
3. 2. a thc ni suy Lagrange 34
3. 3. a thc ni suy Newton 35
3. 4. Phng php bnh phng b nht 36
Bi tp 37
Chng 4: O HM S. TCH PHN S 38
4. 1. Tnh gn ng o hm 38
4. 2. Tnh gn ng tch phn xc nh 38
Bi tp 40
Chng 5: GII GN NG PHNG TRNH VI PHN 41
5. 1. t vn 41
5. 2. Phng php Euler, phng php Euler ci tin 41
5. 3. Phng php Runge-Kutta 42
Bi tp 43
c thm: Chng 6: TNH GN NG NGHIM CA MT H I S
TUYN TNH

44
6. 1. M u 44
6. 2. Phng php Gauss 46
6. 3. Phng php lp n 54
Ph lc 2: H i s tuyn tnh khng n nh 60
Bi tp 60
Mt s thi mu 62
Tm tt p n v thang im 64
Ti liu tham kho 65


2
CHNG 1
SAI S

1.1. Khi nim s gn ng v sai s
1. Sai s tuy t i
Trong ti
nh g n u
ng ta la
m vi c v
i ca
c gia
tri g n u
ng cu
a ca
c a i l ng . Cho nn
v n u tin c n nghin c
u , l vn sai s. Xt i lng ng A c gi tr gn ng l
a. Lc ta ni a xp xi
A va
vi t a ~ A . Tr tuyt i A a gi l sai s tuy t i

ca a (Xem la
gia
tri g n u
ng cu
a A ). V ni chung ta khng cn bit s ng A , nn khng

tnh c sai s tuyt i ca a. Do o
ta ti
m ca
ch c lng sai s o
b ng s dng
a
no

o
n hn ho c b ng A a :
A a s
a
(1.1)
S dng
a
ny

gi l sai s tuy t i gi
i ha n ca a. Ro rng nu
a
l sai s tuyt i
gi
i ha n cu
a a thi
mo i s >
a
c th xem l sai s tuyt i gii hn ca a . V vy trong
nh
ng i u ki n cu th ng
i ta cho n
a
s dng be nht co rh c tho man nh
ng (1.1)
N u s x p xi
a cu
a A co
sai s tuy t i gi
i ha n la

a
th

ta quy
c vi t
A = a
a
(1.2)
v
i

ngha ca( 1.1) t
c la
:
a -
a s A s
a +
a
(1.3)
2. Sai s tng i:
T s
a
A a
~
A
A a
gi l sai s s tng i ca a (so v
i A). Ni chung t s
o
khng ti
nh c vi
A no
i chung khng bi t .
Ta go i ti
s :
o
a
=
a
a A
( 1.4)
Gi l sai s tng i gi hn ca a.
Ta suy ra:
a
= a o
a
( 1.5)
Cc cng thc (1.4) v (1.5) cho lin h gi
a sai s tng i va
sai s tuy t i .
Bi t
a
th ( 1.4) cho phe
p o
a
, bi t o
a
th ( 1.5) cho phe
p ti
nh
a
.
Do ( 1.5) nn ( 1.2) cung c th vit :
A= a ( 1 o
a
) (1.6)
Trong th c t ng
i ta xem
a
l sai s tuyt i v lc o
a
cung gi l sai s tng i.

3
3. Ch thch
Sai s tuy t i khng no
i ln y u
Cht l ng cu
a m t s x p xi
, th c t Cht
l ng c pha
n a
nh qua sai s tng i . L y thi
d: o hai chi u da
i A va
B c a = 10
m v
i
a
= 0,05 m va
b = 2m V
i
b
= 0,05m. Ro rng php o A thc hin Cht lng
hn phe
p o B. i u o
khng pha
n a
nh qua sai s tuy t i vi
chu
ng b ng nhau , m qua sai

s tng i:
o
a

10
05 , 0
= 0,5% < o
b
=
2
05 , 0
= 2,5%
1.2. Cch vit s xp x
1. Ch
co
nghi
a
M t s vi t
da ng th p phn co
th g m nhi u ch
s , nhng ta chi
k ca
c ch
s t

ch
s kha
c khng u tin tnh t tri sang phi l ch c ngha . Ch ng ha n co
2,74 c 3
ch
s co
nghi
a, s 0,0207 c ba ch s c ngha.
2. Ch
s a
ng tin
Mi s thp phn u c dng:
A =
10
s
s a
(1.7)
Trong o
:
as
l nhng s nguyn t 0 n 9, ch ng ha n s 65,807 vi t:
65,807 = 6.10
1
+ 5.10
0
+ 8.10
-1
+ 0.10
-2
+ 7.10
-3

T
c ta co
da ng ( 1.7) v
i:
o
1
= 6, o
o
= 5,
o-1
= 8,
o-2
= 0,
o-3
= 7
Gi s a l gi tr xp x ca A vi sai s tuyt i gii hn
a
. Ta chu
ch
o
s
l
ch
ng
ha
ng th
s cu
a a. N u
a
s 0,5 .10
s
th ni o
s
l ch
s a
ng tin, n u N u
a
>
0,5 .10
s
th ni o
s
l ch
s a
ng nghi.
Nh v y ta a
g n kha
i ni m sai s tuy t i v
i kha
i ni m ch
s a
ng tin .
Th du: Cho a = 65,827 v
i
a
th cc ch s 6, 5, 8, 2 l ng tin, cn cc ch s
7, 4 l ng nghi. N u
a
= 0,0067 th cc ch s 6, 5, 8, l ng tin cn cc ch s 2, 7,
4 l ng nghi.
Ro rng nu o
s
l ng tin th tt c nhng ch s c ngha ng bn tri n cung
l ng tin v nu o
s
l ng nghi th tt c nhng ch s c ngha bn phi n cung ng
nghi.
3. Cch vit s xp x
Cho s a la
gia
tri x p xi
cu
a A v
i sai s tuy t i gi
i ha n la

a
.

C hai cch vit s
x p xi
a. Cch th nht la
vit ke
m theo sai s nh
cng th
c (1.2) ho c ( 1.6) . Cch th


4
hai la
vit theo quy
c : Moi ch s co nghia la ng tin . M t s vi t theo ca
ch th
hai co

ngha l n c sai s tuyt i gii hn khng l
n hn m t n
a n vi
ha
ng cui cu
ng. Cc
bng s cho sn nh bng lgart, v...v.. th
ng in ca
c s x p xi
theo quy
c na
y.
1.3. S quy trn v sai s quy tro
n
1. Hi n t ng quy tro
n s va
sai s quy tro
n.
Trong ti
nh toa
n khi g p m t s co
qua
nhi u ch
s a
ng nghi ng
i ta bo
i m t va
i
ch
cu i cho go n , vi c la
m o
go i la
quy tro
n s . M i khi quy tro
n m t s ng
i ta ta o
ra m t sai s m
i go i la
sai s quy tro
n n bng hiu gia s a quy trn v s cha quy trn.

Tr tuyt i ca hiu gi l sai s quy trn tuyt i cang be cang tt.
Ta cho n quy t c sau y : quy tro
n sao cho sai s quy tro
n tuy t i khng l
n hn
m t n
a n vi
ha
ng c gi
la i cui cu
ng, t
c la
5 n vi
ha
ng bo
i u tin , cu th
la, nu ch
s bo
i u tin > 5 th thm vao ch s gi lai cui cung mt n vi , con nu

ch
s bo
i u tin < 5 th nguyn ch s gi lai cui cu
ng.
Th du: S 62,8274 quy tro
n n ch
s le
th p phn th
ba (t
c la
gi
la i ca
c ch
s
t
u n ch
s le
th p phn th
b a) se thnh s 62,827; cung s quy trn n ch s le

th p phn th
hai se
tha
n h 62,83; v cung s quy trn n ba ch s c ngha (t
c la
chi

gi
la i ba ch
s co
nghi
a) se thnh 62,8.
2. Sai s cu
a s a
quy tro
n.
Gi s a l s xp x ca s ng A vi sai s tuyt i gii hn l
a
. Gi s ta quy
trn a thnh a th a a '

l sai s

quy tro
n tuy t i. S l ng
a
tho man:
a a ' s
a
( 1.8)
Gi l sai s quy trn tuyt i gii hn, cung gi l sai s quy trn tuyt i cho gn.
Hay tnh sai s tuyt i gii hn
a
ca a. Ta co
:
a - A = a - a + a - A
Do o
:
A a ' s a a ' + A a s
a
+
a

V y ta co
th l y
a
=
a
+ u
a
(1.9)
Ro

rng
a
>
a
t
c la
vi c quy tro
n s la
m tng sai s tuy t i gi
i ha n.
3. nh h
ng cu
a sai s quy tro
n
Th d: Xt i lng A = ( 2 - 1 )
10
. p dng cng thc nh thc niutn (Newton)
ta co
cng th
c u
ng:
( 2 - 1)
10
= 3363 - 2378 2 ( 1.10)

5
V
i: 2 = 1,41421356....
By gi
ta ti
nh hai v cu
a (1.10) b ng ca
ch thay 2 b
i ca
c s quy tro
n (xem ba
ng 1.1):
Bang 1.1
2
V tra
i V pha
i
1,4 0,0001048576 33,8
1,41 0,00013422659 10,02
1,414 0,00014791200 0,508
1,41421 0,00014866399 0,00862
1,414213563 0,00014867678 0,0001472

S kha
c bi t gi
a ca
c gia
tri ti
nh ra cu
a hai v ch
ng to
r ng sai s quy tro
n co
th co

nh
ng ta
c dng rt a
ng nga i trong ca
c qua
tri
nh ti
nh toa
n . Ta no
i qua
tri
nh ti
nh A b ng v
tri ca (1.10) l qu trnh tnh n nh , qu trnh tnh A bng v phi ca (1.10) l qu trnh
tnh khng n nh.
1.4. Cc quy tc tnh sai s
1. M
u.
Xt hm s u ca hai bin s x v y :
u = f( x,y) (1.11)
Cho bi t sai s v x va
y, hay lp cng thc tnh sai s v u.

trnh nhm ln trc ht ta nhc li ngha ca cc k hiu:
x, y, u chi
ca
c s gia cu
a x, y, u
Dx, dy, du chi
ca
c vi phn cu
a x, y, u

x
,
y
,
u
li l cc sai s tuyt i ca x, y, u. Theo i nh nghi
a (1.1) ta lun co
:
x A s
x
; y A s
y
(1.12)
Ta phi tm:
u
c
Au
s
u
2. Sai s cu
a t ng u = x + y
Ta co
: u = x + y
Ta suy ra: u A s x A + y A
Do o
theo ( 1.12) ta co
: u A s
x
+
y
Ta cho n:
x+y
=
x
+
y
(1.13)

c: u A s
u
.

6
V y co
quy t c:
Sai s tuy t i (Gi
i ha n) cua mt tng bng tng cc sai s tuyt i (Gi
i ha n) cua cc s
hang.
Chu thch. Xt trng hp u = x - y v
i x va
y cu
ng d u .
Lc : o
u
=
u
u A
=
y x
y x
A + A

Cho nn n u y x r t be
thi
sai s tng i gi
i ha n r t l
n. Do o
trong ti
nh toa
n ng
i
ta ti
m ca
ch trnh phi tr cc s gn nhau.

3. Sai s cu
a ti
ch u = xy
Ta co
: u ~ du = ydx + xdy ~ yx + xy
u A s y x A + x y A s y
x
+ x
y

Ta suy ra:
u
= y
x
+ x
y

Do o
: o
u
=
u
u A
=
xy
x y
y x A A
+
= +
A
x
x
y
y A

T
c la
co
:
o
xy
= o
x
+ o
y
( 1.14)
V y co
quy t c : Sai s tng i (Gi
i ha n) cua mt tch bng tng cc sai s tng i

(Gi
i han) cua cc s hang cua tch. c bit ta co:

o
(x
n
)
= no
x
;

n nguyn dng (1.15)
4. Sai s cu
a thng x/y (y o)
Tng t nh tr
ng h p ti
ch ta co
quy t c:
Sai s tng i cu
a m t thng b ng tng ca
c sai s tng i cu
a ca
c ha ng s ha ng :
o
x/y
= o
x
+o
y
( 1.16)
5. Cng th
c t ng qua
t:
Cho : u = f( x
1
, x
2
, ...,x
n
)
Ta co
sai s tuy t i :
u
=
xi
n
n
f
o
o
=1
x
i
( 1.17)
V t ta suy ra sai s tng i o
u
theo i nh nghi
a (1.4)
Th du: Tnh sai s tuyt i (gi
i ha n) v sai s tng i (gi
i ha n) ca th tch cu:
V=
6
1
d
3

N u
ng ki
nh d = 3,7 0,05 cm va
= 3,14.

7
Gii . Xem va
d la
i s cu
a ha
m V, theo (1.14) v (1.15) ta co
:
o
v
= o

+ 3o
d
o = 0,0016/314 = 0,0005
o
d
= 0,05/3,7 =0,0135
Suy ra: o
V
= 0,0005 + 3.0,0135 = 0,04
M t kha
c: V=
6
1
d
3
= 26,5 cm
3
V y co
:
V
= 26,5 .0,04 = 1,06 ~ 1,1cm
3
V= 26,5 1,1 cm
3

1.5. Sai s tnh ton v sai s phng pha
p
1. M
u
Khi gia
i g n u
ng m t ba
i toa
n ph
c ta p ta pha
i thay ba
i toa
n a
cho b ng m t ba
i
ton n gin hn c th gii c thng qua vic t h c hi n ca
c phe
p ti
nh thng th
ng
b ng tay ho c ma
y ti
nh i n t
. Phng pha
p thay ba
i toa
n ph
c ta p b ng ba
i toa
n n gia
n
nh th go i la
phng pha
p g n u
ng. Sai s do phng pha
p g n u
ng ta o ra go i la
sai s
phng php. gia
i ba
i toa
n n gia
n ta pha
i th c hi n ca
c phe
p ti
nh thng th
ng, ta lun
lun pha
i quy tro
n ca
c k t qua
trung gian . Sai s ta o ra b
i t t ca
ca
c l n quy tro
n nh v y
gi l sai s tnh ton . Sai s cu i cu
ng l tng hp ca hai loi sai s phng php v tnh

ton ni trn.
2. Th d
a) Tnh tng:
A =
3
1
1
-
3
2
1
+
3
3
1
-
3
4
1
+
3
5
1
-
3
6
1

Gii. A la
t ng cu
a 6 phn s . Ta co
th ti
nh tr c ti p A ma
khng pha
i thay no
b ng m t
t ng n gia
n hn . V vy y khng c sai s phng php . ti
nh A ta ha
y th c hi n
cc php chia dn ba ch s le thp phn v nh gi cc sai s quy trn tng ng:
3
1
1
=
1
1
= 1,000 v
i
1
u = 0
3
2
1
=
8
1
= 0,125 v
i
2
u = 0
3
3
1
=
27
1
= 0,037 v
i
3
u = 4.
4
10

3
4
1
=
64
1
= 0,016 v
i
4
u = 4.
4
10
=


8
3
5
1
=
125
1
= 0,008 v
i
5
u = 0

3
6
1
=
216
1
= 0,005 v
i
6
u = 4.
4
10

V y A ~ a =1,000 - 0,125 + 0,037 - 0,016 + 0,008 - 0,005 = 0,899
a A =
|
.
|
\
|
1
1
1
3
-
|
.
|
\
|
125 , 0
2
1
3
+
|
.
|
\
|
037 , 0
3
1
3

-
|
.
|
\
|
016 , 0
4
1
3
+
|
.
|
\
|
008 , 0
5
1
3
-
|
.
|
\
|
005 , 0
6
1
3

a A s 1
1
1
3
+ 125 , 0
2
1
3
+ 037 , 0
3
1
3
+ 016 , 0
4
1
3
+ 008 , 0
5
1
3

+ 005 , 0
6
1
3
s
1
u +
2
u +
3
u +
4
u +
5
u +
6
u = 9.
4
10
=

Do o

a = 0,899 l gi tr gn ng ca A vi sai s tnh ton 9.
4
10
:
Ta vi t A = 0,899 9.
4
10
( 1.18 )
b) Tnh gi tri cua a i l ng:
B =
3
1
1
-
3
2
1
+
3
3
1
- + ( )
1
1

n
3
1
n
+
V
i sai s tuy t i khng v t qua
5.
3
10

Gii . V pha
i cu
a B la
h p ly
. Nhng v pha
i la
m t t ng v ha n s ha ng , ta khng th
c ng h t s na
y n s kha
c ma
i c . Do o
ti
nh B ta pha
i s
du ng m t phng pha
p
g n u
ng, c th l thay B bng tng ca n s ha ng u:

n
B =
3
1
1
-
3
2
1
+ +( )
1
1

n
3
1
n

Bi ton tnh
n
B n gia
n hn ba
i toa
n ti
nh B . Lc
n
B B l sai s phng
php, v s n phi c chn sao cho sai s phng php y cng vi sai s tnh to n v n
cn nho hn 5.10
-3
. Ta co
:
n
B B =
( ) ( ) ( )
3 3 3
1
1
...
2
1
1
1
+
< +
+
+ n n n

(theo li
thuy t v chu i s an d u), v
i n = 6 ta th y :

3
3
6
10 . 3
334
1
7
1

< = < B B

9
Ta chu
r ng
6
B = A a
ti
nh
trn (xem 1.18):

6
B = A = 0,899
4
10 . 9

V y co
th l y B . 899 , 0 ~ xe
t sai s ta co
:
B - 0,889 = B -
6
B + A - 0,899
899 , 0 899 , 0
6
+ s A B B B
3 4 3
10 . 4 10 . 9 10 . 3 899 , 0

< + s B
V y ta a
ti
nh c B , 0 ~ 899 v
i sai s tuy t i khng v t qua
4.
3
10

Chu y rng : trong sai s t ng h p cu i cu
ng co
ph n cu
a sai s phng pha
p va
co
ph n cu
a
sai s ti
nh toa
n , cho nn ta pha
i khe
o phn b sao cho sai s cu i cu
ng nho
hn sai s cho
php.


10
PH LC 1
S N NH CU A M T QUA TRI NH TI NH
1. M
u
Xt mt qu trnh v hn (t
c la
g m v s b
c) tnh ra mt i lng no . Ta
ni qu trnh tnh l n nh nu sai s tnh ton tc l cc sai s quy trn tnh lu li khng
tng v hn.
Nu sai s o
tng v ha n thi
ta no
i qua
tri
nh ti
ch la
khng n i nh.
Ro rng nu qu trnh tnh khng n nh th kh c hi vng tnh c i lng cn
tnh vi sai s cho php. Cho nn trong ti
nh toa
n ki nh t la
ca
c qua
trnh tnh khng n nh.

ki m tra ti
nh n i nh cu
a m t qua
tri
nh ti
nh th
ng ng
i ta gia
sai s chi
xa
y
ra ta i m t b
c , sau o
cho phe
p ti
nh u la
m u
ng khng co
sai s , n u cu i cu
ng sai s
tnh ton khng tng v ha n thi
xem nh qua
tri
nh ti
nh n i nh.
2. Th d
Xt qu trnh tnh
y
1 + i
=qy
i
, ( 1.19 )
y
0
v q cho trc .
Gi s ti bc i xc nh no khi tnh y
i
ta pha m m t sai s
i
o (y khng pha
i la
ki
hi u
ca sai s tng i nh tr
c y), ngha l thay cho y

i
ta chi
thu c
y
i
~
. Gi s :
y y
i i
( 1. 20 )
Sau o
thay cho y
i+1
ta co
y
~
i + 1
v
i :
y
~
i + 1
= q y
~
i
=o > 0
L y( 1.21) tr
(1.19) v v
i v ta c:
y
~
i + 1
- y
i+1
= q
y y
i i
q
y
~
i + 1
- y
i+1
= q ( )
~
y y
i i

Ti p theo ta co
:
y
i
~
2 +
= q
y
i
~
1 +

;
y
i 2 +
= q
y
i 2 +

B ng phe
p tr
nh trn ta la i co
:
y
i
~
2 +
-
y
i 2 +
= q(
y
i
~
1 +
-
y
i 1 +
) = q
2
(
y
i
~
-
y
i
)
--------------------------

11
M t ca
ch t ng qua
t ta co
:

y
n i
~
+
-
y
n i+
= q
n
(
y
i
~
-
y
i
)

y y
n i n i + +

~
= q
n

y y
i i
~
`
Nh v y, n u
c i ta m c m t sai s
y
y
1
~
= o v sau mi php tnh u lm ng
th bc i + n ta se
m c sai s

y y
n i n i + +

~
= q
no
Ta th y co
hai tr
ng h p c n phn bi t;
1. Tr
ng h p q s 1 lc q
n

y y
n i n i + +

~
s o v
i mo i n
ngha l sai s tnh ton b chn ( khng tng v ha n). V y qua
tri
nh ti
nh n i nh.
2. Tr
ng h p q s 1 - Lc q
n
tng khi n va
q
n
, nn sai s

y y
n i n i + +

~
khi n
V y qua
tri
nh ti
nh khng n i nh
Trong th c t , m c du
qua
tri
nh ti
nh la
v ha n, ng
i ta cu
ng chi
la
m m t s h
u hn
b
c, nhng v n pha
i o
i ho
i qua
tri
nh ti
nh n i nh m
i hy vo ng m t s h
u ha n b
c co

th a t c m
c chi
nh xa
c mong mu n.

12
BI TP
1. Khi o m t go
c ta c ca
c gia
tri sau : a = 21
o
373 ; b = 1
o
10. Tnh sai s tng i
ca cc s xp x bit sai s tuyt i trong cc php o l 1
2. Hay xc nh sai s tuyt i ca cc s xp x sau y cho bit sai s tng i ca
chng:
a = 13267 ; o
a
= 0,1%
b = 2,32 ; o
b
= 0,7%
3. Hay xc nh s cc ch s ng tin trong cc s ng tin trong cc s a vi sai s tuyt
i nh sau:
a = 0,39410;
Aa
= 0,25 .10
-2

b = 38,2543 ;
Ab
= 0,25 .10
-2
4. hay xc nh s nhng ch s ng tin trong cc s a vi sai s tng i nh sau:
a = 1,8921 ; o
a
= 0,1.10
-2
b = 22,351; o
b
= 0,1.
5. Hay quy trn cc s di y (xem la
ng ) v
i ba ch
s a
ng tin va
xa
c i nh sai s
tuy t i A v sai s tng i o ca chng:
a) 2,1514; b)0,16152;
c)0,01204; d) - 0,0015281.
6. Hay xc nh gi tr ca hm s di y cng vi sai s tuyt i v sai s tng i ng
v
i nh
ng gia
tri cu
a ca
c i s cho v
i mo i ch
s co
nghi
a u a
ng tin :
a) u = ln ( x + y
2
) ; x = 0,97 ; y = 1,132
b) u = (x + y
2
)/z ; x = 3,28; y= 0,932 ; z= 1,132.
7. Tnh tng S sau y vi ba ch s le thp phn ng tin :
S =
11
1
+
12
1
+
13
1
+
14
1
+
15
1
+
16
1
+
17
1

8. Tnh s e: e = 1 +
! 1
1
+
! 2
1
+ .... +
!
1
n
+ ...
v
i sai s tuy t i khng qua
10
-4

TR LI
1. o
a
= 0,13.10
-4
; o
b
= 0,28.10
-3

2. A
a
= 0,13.10
2
; A
b
= 0,16.10
-1

3. a) 2; b) 4.
4. a) 3; b)1.

13
5. a)2,15; A = 0,14.10
-2
; o = 0,65.10
-3

b) 0,162; A = 0,48.10
-3
; o = 0,3.10
2

c) 0,0120; A = 0,4.10
-4
; o = 0,33.10
-2

d) -0,00153; A = 0,19.10
-5
; o = 125. 10
-2

6. a) u = 0,81; A
u
= 0,27. 10
-2
; o
u
= 0,33. 10
-2

b) u = 3,665; A
u
= 0,7. 10
-2
; o
u
= 0,20. 10
-2

7. S = 0,511.
8. e = 2,7183 0,0001.


14
CHNG 2
GII G
N U NG PHNG TRI NH

2.1. t vn
Cho phng trnh f(x) = 0, trong f(x) l mt hm s no ca x. Ch c rt t
trng hp, khi f(x) l mt hm s n gin, chng hn hm s bc nht, bc hai th ta mi
c th tm c nghim ng ca phng trnh. V vy nhu cu tm nghim gn ng ca
phng trnh l mt vn tt yu.

2.2. Nghi m va
khoa
ng phn ly nghi m
1. Nghim ca phng trnh
Xt phng trnh mt n :
f(x) = 0 (2.1)
trong o
: f la
m t ha
m s cho tr
c cu
a i s x.
Nghi m th c cu
a phng tri
nh (2.1) l s thc o tho man (2.1) t
c la
khi thay o vo x v
tri ta c:
f(o) = 0 (2.2)

2. nghia hnh hc ca nghim
Ta ve
thi cu
a ha
m s :
y= f(x) (2.3)
trong m t h toa vung go
c oxy (hnh2-
1). Gi s th ct trc honh ti mt im
M thi
i m M na
y co
tung y = 0 v honh
x = o. thay chu
ng va
o (2.3) ta c:
0 = f(o) (2.4)

Hnh 2-1
M
o
x
y

15
V y hoa
nh o ca giao im M chnh l
m t nghi m cu
a (2.1)
Tr
c khi ve
thi ta cu
ng co
th thay
phng tri
nh (2.1) b ng phng tri
nh
tng ng :
g(x) = h(x) (2.5)
r i ve
thi cu
a 2 hm s (hnh 2-2)
y = g(x), y = h(x) (2.6)

Gi s hai d th y ct nhau ti im M c honh x = o th ta c:
g(o) = h(o) (2.7)
V y hoa
nh o ca giao im M ca 2 thi (2.6) chnh l mt nghim ca phng trnh

(2.5), t
c la
cu
a phng trnh (2.1).

3. S t n ta i nghi m th c cu
a phng tri
nh (2.1)
Tr
c khi ti
m ca
ch ti
nh g n u
ng nghi m th c cu
a phng tri
nh (2.1) ta pha
i t ho
i
xem nghi m th c y co
t n ta i hay khng . tra
i ta co
th du
ng phng pha
p thi

mc 2 trn. Ta cu
ng co
th du
ng i nh ly
sau:
i nh li
2.1 - Nu co
2 s th c a va
b (a<b) sao cho f(a) va f(b) tri du tc la

f(a).f(b) < 0 (2.8)
ng th
i f (x) lin tu c trn [a, b] th trong kho ng [a, b] co t nht mt nghim thc cua
phng tri
nh (2.1).
i u o
co
th minh hoa trn thi (hnh 2 -

3). th ca hm s y = f(x) ti a s x s b la

m t
ng li n n i hai i m A va
B , A
i , B
trn tru c hoa
nh, nn pha
i c t tru c
honh ti t nht mt im trong khong t
a n b . V y phng tri
nh (2.1) c t nht
m t nghi m
trong khoa
ng [a, b].

Hnh 2-3

4. Khong phn ly nghim (cn gi l khong cch ly nghim hay khong tch nghim)

Hnh 2.2

x
y
M
f
g
o
y
a
B
b
x
A

16
i nh nghi
a 2.1 - Khong [a, b] nao o goi la khong phn ly nghim cua phng trnh (2.1)
nu co
ch
a m t va
chi
m t nghi m cu
a phng tri
nh o
.
ti
m khoa
ng phn ly nghi m ta co
i nh ly
:
i nh ly
2.2 - Nu [a, b] la mt khong trong o ham s f (x) lin tu c va
n i u , ng th
i
f(a) va f (b) tri du, t
c la
co
(2.8) th [a, b] la mt k hong phn ly nghim cua phng

trnh (2.1).
i u na
y co
th minh hoa b ng thi ( hnh 2 - 4).

th ca hm s y = f(x) c t tru c hoa
nh
ti mt v ch mt im trong [a, b]. V y
[a, b] ch
a m t va
chi
m t nghi m c a
phng tri
nh (2.1).
N u f(x) c o hm th iu kin n iu
c th thay bng iu kin khng i du ca
a o ha
m vi
a o ha
m khng i d u thi
ha
m
s n i u. ta co
:

Hnh 2-4
i nh ly
2.3 - Nu [a, b] la mt khong trong o ham f (x) lin tu c , a o ha
m f (x)
khng i du va
f (a), f(b) tri du th [a, b] la mt khong phn ly nghim cua phng

trnh (2.1)Mu n ti
m ca
c khoa
ng phn ly nghi m ca phng trnh (2.1) th
ng ng
i ta
nghin c
u s bi n thin cu
a ha
m s y = f(x) r i a
p du ng i nh ly
2.3.
5. Th d
Cho phng trnh: f(x) = x
3
- x - 1 = 0 (2.9)
Hay chng to phng tri
nh na
y co
nghi m th c va
ti
m khoa
ng phn l y nghi m.
Gii : Tr
c h t ta xe
t s bi n thin cu
a ha
m s f(x). N xc nh v lin tc ti mi x, v
f(x) = 3x
2
- 1 = 0 ti x =
3
1

Ta suy ra ba
ng bi n thin
x -
-1/ 3

1/ 3
+
f(x) + 0 - 0 +
f(x)
-
M
m
+
y
a
b
x
A
B

17
trong o
: M = f (-
3
1
) = -
3 3
1
+
3
1
- 1 <0
V y thi c t tru c hoa
nh ta i m t i m duy
nh t (h. 2-5), do o
phng tri
nh (2.9) c mt
nghi m th c duy nh t, k hiu l o.
Ta ti
nh thm: f(1) = 1
3
- 1 - 1 < 0
f(2) = 2
3
- 2 - 1 > 0
V y khoa
ng [1, 2] ch
a mt nghi m cu
a
phng tri
nh (2.9)

Hnh 2-5
Nhng vi
phng tri
nh na
y chi
co
m t nghi m nn chi
nh nghi m y phn ly
trong [1, 2].

Tm li, phng tri
nh (2. 9) co mt nghim thc duy nht o, phn ly
trong khoa
ng [1, 2].
2.3. Phng pha
p chia i
1. M ta
phng pha
p
Xt phng trnh (2.1) v
i gia
thi t no
co
nghi m th c o a
phn ly
trong khoa
ng [a,
b]. L y m t x e [a, b] lm gi tr gn ng cho o th sai s tuyt i o o < b - a. co

sai s nho
ta ti
m ca
ch thu nho
d n khoa
ng phn ly nghi m b ng ca
ch chia i lin tip cc

khong phn ly nghim a tm ra . Tr
c h t ta chia i khoa
ng [a, b], i m chia la
c = (a +
b)/2. Ro rng khong phn ly nghim mi se l [a, c] hay [c, b]. Ta ti
nh f(c). N u f(c) = 0 th
c chi
nh la
nghi m u
ng o. Th
ng thi
f(c) = 0. Lc ta so snh du ca f (c) v
i d u cu
a
f(a) suy ra khong phn ly nghim thu nho . N u f (c) tri du f (a) th khong phn ly
nghi m thu nho
la
[a, c]. N u f(c) cng du vi f(a) th khong phn ly nghim thu nh o l [c,
b]. Nh v y sau khi chia i khoa
ng [a, b] ta c khoa
ng phn ly nghi m thu nho
la
[a, c]
hay [c, b], k hiu l [a
1
, b
1
], n nm trong [a, b] v ch di bng na khong [a, b] t
c la
:
b
1
- a
1
=
2
1
(b - a).
Ti p tu c chia i khoa
ng [a
1,
, b
1
] v lm nh trn ta se c khong phn ly nghim
thu nho
i , k hiu l [a
2
, b
2
], n nm trong [a
1
, b
1
] t
c la
trong [a, b] v ch di bng na

khong [a
1,
, b
1
] :
b
2
- a
2
=
2
1
(b
1
- a
1
) =
2
2
1
(b - a)
y
x
o
3 1

3 1

18
L p la i vi c la
m trn n l n th
n ta c khoa
ng phn ly nghi m thu nho
th
n , k
hi u la
[a
n
, b
n
], n nm trong [a, b] v ch di bng 1/2
n
ca [a, b] :
a
n
s o s b
n
; b
n
- a
n
=
n
a b
2
) (

V y co
th l y a
n
lm gi tr gn ng ca o, lc sai s l:
= s
n n n
a b a o
n
a b
2
) (
(2.10)
cung c th l y b
n
lm gi tr gn ng ca o, lc sai s l:
= s
n n n
a b b o
n
a b
2
) (
(2.11)
Do o
i n u
n, a
n
hay b
n
u gn o.
Khi n th a
n
o, b
n
o. Nn ta no
i phng pha
p chia i h i tu .
Chu thch: Trong qua
tri
nh chia i lin ti p r t co
th g p m t i m chia ta i o
gia
tri cu
a f
b ng khng. Lc ta c nghim ng chnh l honh ca i m chia o
.
2. Th d
Xt phng trnh (2.9)
Ta a
ch
ng minh r ng phng tri
nh na
y chi
co
m t nghi m th c o a
phn ly
trong
khong [1, 2]. V y:
o e [1, 2] v f(1) = 1 - 1 - 1 < 0
f(2) = 2
3
- 2 - 1 > 0
Ta chia i khoa
ng [1, 2] i m chia la
3/2.
f
|
.
|
\
|
2
3
=
|
.
|
\
|
2
3
2
-
2
3
- 1 > 0 tri du f(1). V y o e [1, 3/2].
Ta chia i khoa
ng [1, 3/2], i m chia la
5/4. Ta co
f (5/4) < 0, cng du vi f (1). V y o e

[5/4, 3/2].
Ta chia i khoa
ng [5/4, 3/2], i m chia i la
11/8. Ta co
f(11/8) > 0, tri du f (5/4).

V y o e [5/4, 11/8].
Ta chia i khoa
ng [5/4, 11/8], i m chia la
21/16. Ta co
f (21/16) < 0, cng du vi

f(5/4). V y o e [21/16, 11/8].
Ta chia i khoa
ng [21/16, 11/8], i m chia la
43/32. Ta co
f (42/32) > 0, tri du

f(21/16). V y o e[21/16, 42/32].
Ta d
ng qua
tri
nh chia i ta i y va
l y 21/16 = 1,3125 hay 43/32 = 1,34375 lm gi

tr gn ng ca o th sai s khng vt qu 1/2
5
= 1/32 = 0,03125.

19
V ta a chia i 5 l n va
da
i khoa
ng [1,2] l 2 - 1 = 1, ( xem cng th
c (2.10) v
(2.11)).

3. S to
m t t phng tri
nh chia i
1) Cho phng tri
nh f(x) = 0
2) n i nh sai s cho phe
p c.
3) Xc nh khong phn ly nghim [a, b]
4) S thut ton:

Tnh c = (a+b)/2, tnh f(c)
f(c)f(a)< 0
Thay b=c Thay a=c
Tnh e = b - a
e < c
K t qua
:
o ~ a
o ~ b
o - a < c
o - b < c

S
S

20
2.4. Phng pha
p l p
1. M ta
phng pha
p
Xt phng trnh (2.1) v
i gia
thi t no
co
nghi m th c o phn ly trong khong [a,b];

Tr
c h t ta chuy n phng tri
nh(2.1) v da ng:
X = (x) (2.12)
V tng ng vi (2.1)
Sau o
ta cho n m t s x
0
no e [a,b] lm xp x u ri tnh dn day s x
n
theo quy
t c:
x
n
= (x
n-1
), n = 1,2... (2.13)
x
0
cho tr
c e [a,b] (2.14)
Qu trnh tnh ny c tnh lp i lp li nn phng php y gi l phng php lp ,
hm gi l hm lp.
2. S h i tu :
i nh nghi
a 2.2 - N u da
y x
n
o khi n th ta ni phng php lp (2.13) (2.14)
h i tu .
Khi phng pha
p l p h i tu thi
x
n
cng gn o n u n ca
g l
n. Cho nn ta co
th xem x
n

v
i n xa
c i nh la
gia
tri g n u
ng c a o. N u phng pha
p l p khng h i tu thi
x
n
c th rt
xa o. V vy ch c phng php lp hi t mi c gi tr . ki m tra xem m t phng
php lp c hi t hay khng ta c nh l sau:
i nh ly
2.4 - Xt phng php l p (2.13)(2.14) gi s

1) [a,b] l khong phn ly nghi m o ca phng trnh (2.1) t
c la
cu
a (2.12):
2)Mi x
n
tnh theo (2.13) (2.14) u e [a,b]:
3) Hm (x) c o hm tho man:
|(x)| s q <1, a<x<b (2.15)
Trong o
q la
m t h ng s .
Th thi
phng pha
p l p (2.13) (2.14) h i tu
x
n
o khi n (2.16)
Ch
ng minh: Tr
c h t vi
o l nghim ca (2.12) nn co

o = (o)
em ng th
c na
y tr
(2.13) v v
i v ta c:
o - x
n
= (o) - (x
n-1
) (2.17)
Ta se
p du ng cng th
c Lagrangi va
o v pha
i cu
a ng th
c trn.

21
Tr
c h t ta nh c la i cng th
c Lagrangi:
Cng th
c Lagrangi - Cho ha
m s F(x) lin tu c trn [a,b], c o hm trong (a,b) th

t n ta i s c e(a,b), t
c la
c = a+ u(b-a), 0< u<1 sao cho:

F (b) - F(a) = F(c) (b-a)
p du ng cng th
c Lagrangi va
o (2.17) ta c:
o - x
n
= (c)( o - x
n-1
) (2.18)
V
i c= a + u(o - x
n-1
) e (a,b)
Theo gia
thi t (2.15) ta co
| (c)| s q < 1. Do o
(2.18) cho:
|o - x
n
| = |(c)| |o - x
n-1
| s q|o- x
n-1
|
V y co
:
|o - x
n
| s q |o - x
n-1
| (2.19)
B t ng th
c na
y u
ng v
i mo i n. Do o
co

|o - x
n
| s q |o - x
n-1
|
|o - x
n-1
| s q |o - x
n-2
|
.................................
|o - x
2
| s q|o - x
1
|
|o - x
1
| s q|o -x
0
|
Nhn ca
c b t ng th
c na
y v v
i v ta c
|o - x
n
| s q
n
|o - x
0
| (2.20)
V x
0
v o a
xa
c i nh, q
n
0 khi n do gi thit 0 < q < 1, nn v pha
i 0 v ta
c: |o - x
n
| 0 khi n
o
chnh l kt lun (2.16) ca nh l 2.4.

3. Ch thch
Khi ha
m a
thoa
ma
gia
i thi t 3) ca nh l 2.4 th s tho man gi thit 2) ph

thu c vi c cho n x
0
v n tho ma trong iu kin sau:
Gi s |(x)| s q < 1.
N u (x) > 0 ta co
th cho n x
0
e [a,b] m t ca
ch b t ky
, cn nu (x) < 0 th phi

chn x
0
theo quy t c:
x
0
= a khi a < o<
(2.21)
x
0
= b khi
< o < b

22
Mu n bi t o thu c n
a khoa
ng na
o ta chi
vi c ti
nh f ( ) r i so sa
nh d u cu
a no
i
d u cu
a f(a). K t qua
na
y ta co
th suy t
cng th
c (2.17)
4. a
nh gia
sai s :
Gi s ta tnh theo (2.13) (2.14) n l n va
xem x
n
l gi tr g n u
ng cu
a o. Khi sso sai

s | x - o| c th nh gi bng cng thc (2.20) v nhn xt | o - x
0
| < b - a:
|o - x
n
| s q
n
(b - a) (2.22)
Nhng cng th
c na
y th
ng cho sai s qua
n so v
i th c t :
Sau y ta ch
ng minh hai cng th
c a
nh gia
sai s sa
t hn:
a) Cng th
c a
nh gia
sai s th
nht:
T
(2.19) ta suy ra:

|o - x
n
| s q |o -x
n-1
| = q {|o - x
n
+x
n
- x
n-1
|}
Do o
:
| o - x
n
| s q{| o - x
n
| + |x
n
- x
n-1
|}
V 0 s q < 1 nn 1 - q > 0. Chia b t ng th
c trn cho (1-q) ta c cng th
c:
| o - x
n
| s
q
q
1
| x
n
- x
n-1
| (2.23)
o
la
cng th
c a
nh gia
sai s th
nh t ma
ta mu n ti
m cho phng pha
p l p .
b) Cng th
c a
nh gia
sai s th
hai:
Cng th
c na
y t ng qua
t hn , n c th p dng tnh sai s ca nhiu phng php

khc nhau. o
la
n i dung cu
a i nh ly
2.5 d
i y.
i nh ly
2.5. Xt phng trnh

F (x) = 0 (2.24)
C nghim X e [c,d] v X l mt s e [c,d] c xem la
gia
tri g n u
ng cu
a X. Lc
o
ta co
:
| X - X | s
m
X F ) (
(2.25)
Trong o
m la
m t s dng thoa
ma
n:
|F'(x)| > m > 0, c < x<d (2.26)
Ch
ng minh: Theo gia
thi t ta co
F(X) = 0 nn co
:
F ( X ) = F ( X ) - F(X)
p du ng cng th
c Langragi (2.18) vo v phi ta c:

F ( X ) = F' ( X - X)

23
Trong o
: C = X + u ( X - X) e (c,d). Theo gia
thi t (2.25) ta co
:
|F ( X )| = |F'( C )| X X m X X =
T
ta suy ra k t lu n (2.25).
By gi
ta a
p du ng i nh ly
2.5 nh gi sai s ca phng php lp gii gn ng

phng tri
nh (2.1).
Ta a
bi t o l nghim phn ly trong khong [a, b] v x

n
e [a, b]. V y cng th
c (2.25)
cho:

( )
m
x f
x a
n
n
s (2.27)
Trong o
m la
s dng xa
c i nh b
i:
( ) 0 > > m x f
n
ti x e (a, b).
Cng th
c 2.27 l cng thc nh gi sai s th hai cho phng php lp.

5. Th d:
Xt phng trnh 2.9 2.1. Ta a
ch
ng minh c r ng no
m t nghi m th c o phn
ly
trong khoa
ng [1, 2]. By gi
ta du
ng phng pha
p l p ti
nh g n u
ng nghi m o o
.
Mu n th tr
c h t ta pha
i ti
m c ha
m l p (x) thch h p phng pha
p l p h i tu , t
c
l (x) phi tho man nhng gi thit ca nh l 2.4.
T
(2.9) ta co
th vi t:
x = x
3
- 1 (2.28)
V t: (x) = x
3
- 1.
Nhng lu
c o
:
'(x) = 3x
2
> 3 ti mi x e [1, 2]
V
i ha
m chn nh vy phng php lp khng c hy vng hi t.

By gi
ta vi t (2.9) dng:
x
3
= x + 1.
x = (x + 1)
1/3

V t: (x) = (x + 1)
1/3
(2.29)
Lc :
( )
( )
3
2
3 / 2
1
1
3
1
1
3
1
) ( '
+
|
.
|
\
|
= +
|
.
|
\
|
=

x
x x
Nn: 0 < '(x)
3
1
ti mi x e [1, 2]

24
Nh v y ha
m (x) cho b
i (2.29) tho man gi thit ca nh l 2.4 v ch thch

cng th
c (2.2.1). Do o
b t u qua
tri
nh ti
nh l p ta cho n x
0
l mt s bt k e [1, 2]
ch ng ha n x
0
= 1. Sau o
ta tnh x
n
theo cng th
c l p (2.13). D
i y la
m t s gia
tri x
n

xem la
gia
tri g n u
ng cu
a o cng vi sai s nh gi theo cng thc (2.23) trong o
q =
3
1
.
x
0
= 1
x
1
= 1,25992106; 13 , 0
1
s x o
x
2
= 1,312293837; 027 , 0
2
s x o
x
3
= 1,322353819; 005 , 0
2
s x o
x
4
= 1,324268745; 00096 , 0
2
s x o
x
5
= 1,324632625; 000182 , 0
5
s x o
K t qua
na
y co
qua
nhi u ch
s a
ng nghi . Ta quy tro
n no
n b n ch
s le
th p
phn b ng ca
ch vi t:

00003265 , 0 000182 , 0 3246 , 1
3246 , 1 3246 , 1
3246 , 1 3246 , 1
5 5
5 5
+ s
+ s
+ =
o
o o
o o
x x
x x

Do o
: 00025 , 0 3246 , 1 s o
V y co
: o = 1,3246 0,00025.
So v
i phng pha
p chia i thi
phng pha
p l p
y h i tu nhanh hn nhi u.
6. Ch y:
Trong th c t ng
i ta d
ng qua
tri
nh ti
nh khi:

1
n n
x x < sai s cho phe
p c.
7. Tom tt phng php lp:
1) Cho phng tri
nh: f(x) = 0.
2) n nh sai s cho php c.
3) Xc nh khong phn ly nghim [a, b].
4) Tm hm lp hi t .
5) Chn xp x u x
0
.
6) Tnh: X
n
= (x
n-1
), n = 1,2,3,...
cho t
i khi |x
n
- x
n-1
| <c th dng
7) K t qua
o ~ x
n
.

25
V
i sai s | o - x
n
| s
q
q
1
c
Trong o
q la
s dng < 1 tho man

| ' (x)| s q< 1 ti mi x e (a,b).

26
2.5. Phng pha
p dy cung
1. M ta
phng pha
p:
Trong phng pha
p Niutn t
c la
phng pha
p ti p tuy n
2.4. Ta a
thay cung thi

AB cu
a ha
m y = f(x) b
i ti p tuy n ve
ta i A hay B . By gi
ta thay cung AB b
i dy cung
AB r i l y hoa
nh x
1
ca giao im P ca dy cung vi trc honh lm gi tr gn ng
ca nghim o (hnh 2.8).
Phng tri
nh dy cung AB vi t:
a b
a X
a f b f
a f Y
) ( ) (
) (

Ti giao im P ta c Y = 0,
X = x
1
, nn co
:
a b
a x
a f b f
a f
1
) ( ) (
) (

T
suy ra:
x
1
= ) 41 . 2 (
) ( ) (
) ( ) (
a f b f
a f a b
a

hay:
x
1
= ) 42 . 2 (
) ( ) (
) ( ) (
a f b f
a af b af
Hnh 2.8
Phng pha
p ti
nh x
1
nh v y go i la
phng pha
p dy cung.
Sau khi ti
nh c x
1
ta co
th xe
t xem khoa
ng phn ly nghi m m
i la
[a,x
1
] hay [x
1
, b]
r i ti p tu c a
p du ng phng pha
p dy cu
ng va
o khoa
ng phn ly nghi m m
i , nho hn khong
cu. V c th ti p tu c ta se
c ca
c gia
tri x
2
, x
3
,.., x
4
, ... ngy cng gn o. Sai s co
th ti
nh
b ng cng th
c (2.27).
2. Th d:
Li xt phng trnh (2.9). Khong phn ly nghim a bit l [1, 2].
Ta co
:
a = 1; f(a) = f(1) = 1
3
- 1 - 1 = -1 < 0.
b = 2; f(b) = f(2) = 2
2
- 2 - 1 = 5 > 0.
V y (2.42) cho: x
1
= 167 , 1
) 1 ( 5
) 1 .( 2 5 . 1
=

Ti p tu c ta co
: f(x
1
) = -0,58 < 0
V y khoa
ng phn li nghi m m
i la
[1,167; 2].
By gi
p du ng (2.42) v
i a = 1,167, b = 2. Ta c: x
2
= 1,253.
Sai s ti
nh theo (2.27) l 0,15.

A
a
p
x
1 o b
B
x
y

27
Ta th y r ng phng pha
p dy cung h i tu ch m hn phng pha
p Niutn.
3. S to
m t t phng pha
p dy cung
1) Cho phng tri
nh f(x) = 0.
p c.
3) Tm khong phn ly nghi m [a, b].
4) S thut ton

S

S

Sai s :
m
x f
x a
) (
1
1
< , trong o
: 0 < m < ) , ( , ) ( ' b a x x f e

Tnh x
1
=
) ( ) (
) ( ) (
a f b f
a bf b af

f(x
1
)f(a) < 0
Thay b = x
1
Thay a = x
1
Thay e = b - a

e < c
K t qua
: a ~ x
1

28
2.6. Phng pha
p ti p tuy n (Newton)
1. M ta
phng pha
p
T tng ch o ca phng php N ewton l tm cch thay phng trnh (2.1) phi
tuy n i v
i x, b ng m t phng tri
nh g n u
ng, tuy n ti
nh i v
i x.
Tr
c h t ta nh c la i cng th
c Taylo : Cng th
c Taylo Cho ha
m s F (x) xc nh v
c o hm n cp n+1 ti x
0
v ln cn x
0
. Th thi
co
cng th
c sau y go i la
khai tri n
Taylo b c n cu
a F (x) ti x
0
:
F (x) = F (x
0
)+ (x - x
0
)F'(x
0
) +
! 2
) (
2
0
x x
F''(x
0
) + ....+ ) (
!
) (
0
0
x F
n
x x
n
n

+ ) ( .
)! 1 (
) (
) 1 (
1
0
c F
n
x x
n
n
+
+
+
(2.30)
C = x
0
+ u( x - x
0
), 0< u<1 (2.31)
Cng th
c na
y co
gia
tri ta i x
ln c n x
0
. Cng th
c (2.31) mu n no
i r ng c la
m t s
trung gian gi
a x
0
v x.
By gi
xe
t phng tri
nh (2.1) v
i gia
thi t no
co
nghi m th c o phn ly
trong
khong [a,b]. Gi s hm f c o hm f '(x) = 0 ti x e [a, b] v o hm cp hai f ''(x) ti x
e (a, b). Ta cho n x
0
e [a, b] r i vi t khai tri n Taylo b c nh t cu
a f ta i x
0
.
f(x) = f(x
0
) + (x - x
0
)f'(x
0
) + ) ( ' ' ) (
2
1
2
0
c f x x
x e [a, b], c = x
0
+ u(x - x
0
) e (a, b).
Nh v y phng tri
nh (2.1) vi t:
f(x
0
) + (x - x
0
)f'(x
0
) + ) ( ' ' ) (
2
1
2
0
c f x x = 0
Ta bo
qua s ha ng cu i cu
ng va
c phng tri
nh:
f(x
0
) + (x - x
0
)f'(x
0
) = 0
Nh v y, ta a
thay phng tri
nh (2.1) b ng phng tri
nh (2.32) n gia
n hn nhi u vi

(2.32) tuy n ti
nh i v
i x.
ng nhin vi c thay th o
chi
la
g n u
ng. Gi x
1
l nghim ca (2.32), ta co
:
x
1
= x
0
-
( )
( )
0
0
' x f
x f
(2.33)
T
x
1
ta ti
nh m t ca
ch tng t ra x
2
, v.v.. v mt cch tng qut, khi a
bi t x
n
ta ti
nh
x
n+1
theo cng th
c:
( )
( )
n
n
n n
x f
x f
x x
'
1
=
+
(2.34)
x
0
chn trc e [a, b]. (2.35)

29
v xem x
n
l gi tr gn ng ca nghim o.
Phng pha
p ti
nh x
n
theo (2.34) (2.35) gi l phng php Niutn.
Chu y 1 - V phng trnh (2.32) dng thay cho phng trnh (2.1) l tuyn tnh i
v
i x nn phng pha
p Niutn cu
ng go i la
phng pha
p tuy n ti
nh hoa
.
Chu y 2 - Nhn (2.34) (2.35) ta th y phng pha
p Niutn thu c loa i phng pha
p l p
v
i ha
m l p: (x) = x -
( )
( ) x f
x f
'
(2.36)
Chu y 3 - V m t hi
nh ho c thi
f '(x
0
) l h s gc ca tip tuyn ca th hm y = f(x)
ti x
0
. Xt mt trng hp c th.
Ta ve
thi trong hi
nh 2-6. Cung thi AB c t tru c hoa
nh ta i M co
hoa
nh chi
nh la

nghi m o. ti
nh g n u
ng o ta thay m t ca
ch g n u
ng cung AB
b
i ti p tuy n ta i B, B co
hoa
nh x
0
,
ti p tuy n na
y c t tru c hoa
nh ta i P, P co

honh x
1
v ta xem x
1
l gi tr gn
u
ng cu
a o. ti
nh x
1
ta vi t phng tri
nh
ti p tuy n ta i B: v
i x
0
= b ta co
:
Y - f(x
0
) = f'(x
0
)(X - x
0
)
Ti P ta c: X = x
1
, Y = 0,
nn co
:
-f(x
0
) = f'(x
0
)(x
1
- x
0
)
T
ta suy ra (2.33). Hnh 2.6

Cho nn phng pha
p Niutn co
n co
tn la
phng pha
p ti p tuy n.
2. S h i tu va
sai s :
Mc ch ca ta l tnh gn ng o. i u o
chi
co
th th c hi n c b ng phng
php Niutn nu x
n
> o. Khi n . Ta co
k t qua
(khng ch
ng minh) sau:
i nh ly
2.6. Gi s [a, b] l khong phn ly nghim o ca phng trnh (2.1), f co
a o
hm f', f'' v
i f va
f' lin tu c trn [a, b], f' v f" khng i d u trong (a, b). X p xi
u x
0
chn
l a hay b sao cho f (x
0
) cng du vi f". Khi o
x
n
tnh bi (2.34) (2.35) h i tu v o khi n
, c th hn ta c x
n
n i u tng t
i o n u f'f" < 0, x
n
n i u gia
m t
i o n u f'f" > 0.
D
ng la i
c th
n xa
c i nh , ta c x
n
v xem x
n
l gi tr gn ng ca o.
V sai s , p dng nh l 2.5, ta co
:
( )
m
x f
x
n
n
s o (2.37)
V
i: 0 < m s b x a x f s s , ) ( ' (2.38)

p q x
B
A
a M
o
y

30
Ta khng ch
ng minh i nh ly
2.6, nhng minh hoa no
b ng b n hi
nh ve
(h.27 a, b, c, d).

(f' > 0, f" > 0) (f' < 0, f" < 0)
Hnh 2-7a Hnh 2-7b

(f' > 0, f" < 0) (f' < 0, f" > 0)
Hnh 2-7c Hnh 2-7d
3. Th d:
1. Hay tnh cn bc hai dng ca mt s dng a . Mu n th ta xe
t phng tri
nh :
f(x) = x
2
- a = 0 (2.39)
Ro rng c mt nghi m dng cu
a phng tri
nh (2.39) phn li
trong khong [1, 3].

Trong khoa
ng o
f '(x) = 2x > 0, f"(x) = 2 > 0. V y ta co
th a
p du ng i nh ly
2.6. Cng th
c
tnh (2.34) vi t:

|
|
.
|
\
|
+ =
+
n
n n
x
a
x x
2
1
1
(2.40)
x
1
b x
B
A
a o
y
x
2
A
y
B
a
o
x
2
x
1
b

x

y y
a x
1
x
2
o
b
B
A
x
A
a x
1
x
2
o
b
B
x

31
V
i a = 2, ta co
: f(2) = 2
2
- 2 > 0 cng du vi f " nn ta cho n x
0
= 2. V
i x
0
y cng
th
c ti
nh (2.40) cho:
x
1
= 1,5
x
2
= 1,417
x
3
= 1,41421
V 414213562 , 1 2 = , nn ta th y ro
phng pha
p Niutn h i tu r t nhanh.
2. Li xt phng trnh (2.9). Ta a
ch
ng minh c no
co
nghi m th c o phn ly
trong khoa
ng [1, 2]. Trong khoa
ng o
:
f'(x) = 3x
2
- 1 > 3 - 1 = 2 > 0
f"(x) = 6x > 6 > 0
V y co
th a
p du ng i nh ly
2.6. cho n x
0
ta ti
nh f(2) = 2
3
- 2 - 1 = 5 > 0 cng du vi f".
Ta chn x
0
= 2. Do o
co
cng th
c ti
nh:

2
1 3
1
0
2
3
1
=

=
+
x
x
x x
x x
n
n n
n n

Sau y la
m t s k t qua
ti
nh x
n
kem theo sai s tnh theo (2.37):
Bang 2.1
n x
n
sai s
0 2
1 1,545454545
2 1,359614916
3 1,325801345
4 1,324719049 0,0000024
5 1,324717950 2.10
-10

4. Ch y:
Trong th c t th
ng ng
i ta d
ng qua
tri
nh ti
nh khi:
<
1 n n
x x sai s cho phe
p c.
5. S to
m t t phng pha
p ti p tuy n:

32
1) Cho phng tri
nh f(x) = 0.
p c.
3) Tm khong phn ly nghim [a, b] trong o
f' v f" khng i d u.

4) Chn x
0
.
5) S thut ton

Sai s :

( )
m
x f
x
1
1
s o
Trong o
:
0 < m s ( ) b a x x f , , ) ( ' e

Tnh:
( )
( )
0
0
0 1
' x f
x f
x x =
Tnh e =
0 1
x x
Thay x
0
= x
1
K t qua
: a ~ x
1
e < c
S


33
BI TP
1. Gii gn ng phng trnh:
x - sinx = 0,25.
B ng phng pha
p l p v
i k t qua
co
hai ch
s le
th p phn a
ng tin.
2. Dng phng php Niutn tnh nghim dng ca phng trnh:
1,8x
2
- sin10x = 0
V
10
-5
.
3. Dng phng php Niutn tnh gn ng nghim ca cc phng tri
nh sau v
i sai
s tuy t i khng qua
10
-5
.
a) x
2
- sintx = 0 b) x
2
- costx = 0
c) 2lgx - 0 1
2
= +
x
d) lgx - 0
1
2
=
x

e) xlgx - 1,2 = 0
4. Dng phng php lp hay tnh gn ng nghim dng l
n nh t cu
a phng tri
nh:
x
3
- x - 1000 = 0
V
10
-5
.

TR LI
1. 1,17
2. o = 0,29810 0,00001
3. a) 0,0; 0,78724 b) -0,43843; 0,43840 c) 0,39754
d) 1,89665 e) 2,74065
4. 10,03333

34
CHNG 3
XP X HM
3.1. a thc ni suy. Lc Hoocne
1. Vn ni suy
Cho hm s y = f(x) c cho bng bng gi tr: y
i
= f(x
i
). Khi a thc ni suy ca
f(x) l a thc c dng
P
n
(x) = a
0
+ a
1
x + a
2
x
2
+ ... + a
n
x
n

Sao cho P
n
(x
i
) = f(x
i
), i = 1, 2, ... , n.
2. Lc Hoocne
Lc Hocne tnh gi tr ca a thc P
n
(x) l:
b
0
= a
0

b
1
= b
0
x + a
1

b
2
= b
1
x + a
2

.....
b
n
= b
n-1
x + a
n

3. S duy nht ca a thc ni suy
inh ly: a thc ni suy P
n
(x) cua ham s f(x) nu tn tai th duy nht
Nhn xet: T nh l ny ta thy rng c th xy dng a thc ni suy theo nhng cch khc
nhau, tuy nhin kt qu thu c khng thay i, tc l khng ph thuc vo cch chn
phng php ni suy.
3.2. a thc ni suy Lagrange
Ta xy dng a thc ni suy theo kiu Lagrange nh sau:
( )( ) ( )( ) ( )
( )( ) ( )( ) ( )
0 1 1 1
0 1 1 1
... ...
( )
... ...
i i n
i
i i i i i i i n
x x x x x x x x x x
L x
x x x x x x x x x x
+
+

=

Khi a thc Lagrange c dng:
0
( ) ( )
n
n i i
i
P x y L x
=
=

1. Ni suy bc nht
Nu hm s f(x) c cho bng 2 cp im th c th tm c a thc ni suy bc nht ca
f(x).
p dng cng thc trn cho trng hp n = 1 ta c:
0 1
1 0 1
0 1 1 0
( )
x x x x
P x y y
x x x x

= +


35
2. Ni suy bc hai
Nu hm s f(x) c cho bng 3 cp im th c th tm c a thc ni suy bc hai ca
f(x). p dng cng thc trn cho trng hp n = 2 ta c:
0 2 0 1 1 2
2 0 1 2
0 1 0 2 1 0 1 2 2 0 2 1
( )( ) ( )( ) ( )( )
( )
( )( ) ( )( ) ( )( )
x x x x x x x x x x x x
P x y y y
x x x x x x x x x x x x

= + +

3. Th d
Lp a thc ni suy Lagrange ca hm c cho bng bng sau:
x 1 2 3 4
y 17 27,5 76 210,5
4. Mt s vn v chn nt:
C th chn nt cch u hoc chn mt cch ngu nhin li cc im cho trc ca f(x).
Tuy nhin ngi ta thng chn cc nt cch u, khi vic tnh ton se thun li hn.
3.3. a thc ni suy Newton
1. T hiu
Trc ht ta a vo khi nim t hiu. Chng hn t hiu cp 1 ca y ti x
i
, x
j
l:
,
i j
i j
i j
y y
y x x
x x
( =

T hiu cp 2 ca y ti x
i
, x
j
, x
k
l:
[ , ] [ , ]
, ,
i j j k
i j k
i k
y x x y x x
y x x x
x x
( =

Tng t ta c th xy dng c t hiu cp 3, cp 4, ..., cp n ca y ti n im chia
khc nhau.
2. a thc ni suy Newton
Theo cch nh ngha t hiu trn ta xy dng c a thc ni suy Newton tin xut pht
t nt x
0
ca hm f(x) l:
P
n
(x) =
| | | | | |
0 0 0 1 0 1 0 1 2 0 1 1 0
( ) , ( )( ) , , ... ( )( )...( ) ,...
n n
y x x y x x x x x x y x x x x x x x x x y x x
+ + + +
Nhn xet: Theo cch ca Newton, khi thm mt nt x
n+1
vo li ni suy th ta ch cn thm
vo P
n
(x) ng mt s hng m khng phi xy dng li tt c cc a thc c s nh trong
cch lm ca Lagrange.

36
Tng t nh trn, ngi ta cung xy dng c a thc ni suy Newton li ca f(x) xut
pht t x
n
.
3.4. Phng php bnh phng b nht
1. M u
Gi s hai i lng x v y c lin h vi nhau theo mt hm s no . Tuy nhin
dng hm c th th ta cha xc nh c. Ngi ta c th tm mt hm s xp x ca f(x)
sao cho s sai khc xy ra l nho nht (theo mt quan im no )
Phng php tm hm xp x ca f(x) nh vy gi l phng php bnh phng b
nht. Trong phng php ny ta s dng iu kin hm s t cc tr ti mt im,
l o hm ti im trit tiu. Dng hm xp x cn tm c th l bc nht, bc hai, bc ba,
hm lng gic hay hm mu.
2. Trng hp y = a + bx (a thc bc nht)
Ta tm hm xp x ca f(x) di dng bc nht, tc l: f(x) = a + bx. S dng iu kin: Hm
s t cc tr ti cc im ti hn ca n, ta suy ra h phng trnh tm cc h s a v b.
H phng trnh chnh tc c dng:
1 1
2
1 1 1
.
n n
i i
i i
n n n
i i i i
i i i
na b x y
a x b x x y
= =
= = =
+ =
+ =

3. Trng hp y = a + bx + cx
2

Ta tm hm xp x ca f(x) di dng bc hai, tc l: f(x) = a + bx + cx
2
. H phng trnh
chnh tc ( tm cc h s a, b v c):
2
1 1 1
2 3
1 1 1 1
2 3 4 2
1 1 1 1
.
n n n
i i i
i i i
n n n n
i i i i i
i i i i
n n n n
i i i i i
i i i i
na b x c x y
a x b x c x x y
a x b x c x x y
= = =
= = = =
= = = =
+ + =
+ + =
+ + =

Gii cc h phng trnh trn vi n s l a, b, c ta tm c a thc xp x.
4. Cc dng khc
Ngoi cc dng a thc a nu trn, cn c cc dng khc l:

37
y = a + b.cosx + c.sinx
y = a.e
bx

y = a.x
b

5. Th d
Tm hm xp x bc nht v bc hai bng phng php bnh phng b nht ca hm c cho
bng bng sau:
x -1,1 2,1 3,2 4,3 5,4
y 0,78 7,3 9,2 11,9 13,5

BI TP
Bi 1. Hm f(x) c cho bng bng:
x -2 0 2 3
y -4 -1 1 2
1. Tm a thc ni suy Lagrange ca f(x)
2. Tm a thc ni suy Newton ca f(x)
Bi 2. Hm f(x) c cho bng bng:
x -2 0 2 3
y 4 -1 1 2
Dng phng php bnh phng b nht tm a thc xp x bc 2 ca f(x).
Bi 3. Tm hm xp x bc nht v bc hai bng phng php bnh phng b nht ca hm
c cho bng bng sau:
x -2,1 0,3 2,1 4,2 5,6
y -1,8 2,5 15,2 8,2 12,5


38
CHNG 4
O HM S. TCH PHN S
4.1. Tnh gn ng o hm
1. p dng a thc ni suy
tnh o hm ca hm s y = f(x) ti x ta c th thay f(x) bng a thc ni suy
Pn(x) ca n. Sao dng cng thc o hm ca a thc ti mt im.
2. p dng cng thc Taylo
( ) ( )
'( )
f x h f x
f x
h
+
~ vi |h| kh b.
4.2. Tnh gn ng tch phn
1. M u
Ta a bit nu F(x) l mt nguyn hm ca f(x) trong | |
; a b th:
( ) ( ) ( )
b
a
f x dx F b F a =
}
(cng thc Newton Leibnitz)
Tuy nhin trong thc t v nhng l do khc nhau khng phi lc no ta cung s dng
cng thc trn. Vic tnh gi tr gn ng ca tch phn xc nh l mt nhu cu ph bin.
2. Cng thc hnh thang
Ta chia | |
; a b thnh n phn bng nhau bng cc im chia
i
x a ih = + ,
b a
h
n
=
Khi gi tr gn ng ca tch phn theo cng thc hnh thang l:
0
1 2 1
...
2
n
T n
y y
I h y y y

+ (
= + + + +
(

3. Cng thc Simpson
Ta chia | |
; a b thnh 2n phn bng nhau bng cc im chia
i
x a ih = + ,
2
b a
h
n
=
Khi gi tr gn ng ca tch phn theo cng thc hnh thang l:
| |
0 2 1 3 2 1 2 4 2 2
4( ... ) 2( ... )
3
S n n n
h
I y y y y y y y y

= + + + + + + + + +
4. nh gi sai s
Vic nh gi sai s ca cc cng thc trn l kh phc tp. Tuy nhin ngi ta chng minh
c rng:

39
2
T
I I ( )
12
h
M b a s , vi
(2)
max ( )
a x b
M f x
s s
=
4
S
I I ( )
180
h
M b a s , vi
(4)
max ( )
a x b
M f x
s s
=
5. Th d
Tnh gn ng gi tr ca tch phn sau bng cng thc hnh thang v cng thc Simpson:
1
2
0
1
dx
I
x
=
+
}

6. S tom tt cng thc hnh thang v cng thc Simpson
a. Cng thc hnh thang:
Phng n 1: Cho trc s khong chia n
1) n nh s khong chia n
2) Chia [a, b] thnh n phn bng nhau, tnh:
b a
h
n
=
x
i
= a + ih, i = 0, 1, 2, ..., n
y
i
= f(x
i
), i = 0, 1, 2, ... , n
3) Tnh:
0
1 2 1
...
2
n
T n
y y
I h y y y

+ (
= + + + +
(

4) I ~ I
T

Phng n 2: Cho trc sai s:
1) Da vo sai s cho trc n nh s khong chia n
2) Chia [a, b] thnh n phn bng nhau, tnh:
b a
h
n
=
x
i
= a + ih, i = 0, 1, 2, ..., n
y
i
= f(x
i
), i = 0, 1, 2, ... , n
3) Tnh:
0
1 2 1
...
2
n
T n
y y
I h y y y

+ (
= + + + +
(

4) I ~ I
T

b. Cng thcSimpson:
Phng n 1: Cho trc s khong chia 2n

40
1) n nh s khong chia 2n
2) Chia [a, b] thnh 2n phn bng nhau, tnh:
2
b a
h
n
=
x
i
= a + ih, i = 0, 1, 2, ..., 2n
y
i
= f(x
i
), i = 0, 1, 2, ... , 2n
3) Tnh:
| |
0 2 1 3 2 1 2 4 2 2
4( ... ) 2( ... )
3
S n n n
h
I y y y y y y y y

= + + + + + + + + +
4) I ~ I
S

Phng n 2: Cho trc sai s:
1) Da vo sai s cho trc n nh s khong chia 2n
2) Chia [a, b] thnh 2n phn bng nhau, tnh:
2
b a
h
n
=
x
i
= a + ih, i = 0, 1, 2, ..., 2n
y
i
= f(x
i
), i = 0, 1, 2, ... , 2n
3) Tnh:
| |
0 2 1 3 2 1 2 4 2 2
4( ... ) 2( ... )
3
S n n n
h
I y y y y y y y y

= + + + + + + + + +
4) I ~ I
S

BI TP
1. Tnh gn ng gi tr ca tch phn:
1
0
1
dx
I
x
=
+
}
bng cng thc hnh thang v cng thc
Simpson vi s im chia l n = 10 (2n = 20)
2. Tnh gn ng gi tr ca tch phn:
1
0
sinx
I dx
x
=
}
bng cng thc hnh thang v cng thc
Simpson vi sai s cho trc l c = 3.10
-8

TR LI
1. I = 0,69315 0,00002
2. Theo cng thc hnh thang: I ~ 0,9458
Theo cng thc Simpson th: I ~ 0,946082

41

CHNG 5
GII GN NG PHNG TRNH VI PHN

5.1. t vn
1. Nhn xt m u
Khi gii phng trnh vi phn thng ta thu c nghim l mt h cc hm. Tuy
nhin trong thc t vic tm nghim ng ca mt phng trnh vi phn l rt kh, thm ch
khng th. V vy ta phi a ra cc phng php gii gn ng phng trnh vi phn ni
chung v bi ton C si ni ring.
2. Bi ton C si i vi phng trnh vi phn cp mt
Bi ton: Tm nghim cua phng trnh vi phn y' = f(x, y) vi x
0
s x s X tha mn iu kin
y(x
0
) = o
iu kin y(x
0
) = o c goi la iu kin C si hay iu kin u.
V d: Gii bi ton C si
2
'
(0) 1
x
y y
y
y

y hm cn tm l y, iu kin u l y(0) = 1. Nu bng cch no ta tm c y di
dng h cc nguyn hm th nghim ca bi ton C si l n gin. Nhng trong thc t ta
thng tm nghim ca bi ton ny di dng mt bng, tc l mt li cc im.
3. Vn gn ng nghim
Vic tm nghim ca bi ton C si thng rt phc tp, cho nn ngi ta phi
nghin cu cc phng php tnh gn ng.
Ta lun gi thit: Bai ton t ra co nghim duy nht va nghim o u trn, nghia la no co
ao ham n cp u cao.
5.2. Phng php Euler, Euler ci tin
1. M u
C th gii bi ton C si bng phng php chui Taylo, tc l tm nghim di
dng chui. Phng php ny gi l phng php gii tch. Phng php Euler thuc loi
phng php s, tc l ta tm nghim di dng s (bng gi tr).

42
Mc ch ca phng php ny l tm cch tnh gn ng gi tr ca y(x) ch ti cc
nt x
i
ch khng phi ti mi x e [x
0
; X]
2. Xy dng cng thc tnh nghim gn ng bng phng php Euler
Ta chia on [x
0
; X] thnh n phn bng nhau bng cc im chia x
i
= x
0
+ ih, trong
h =
0
X x
n
. Khi nghim gn ng ca bi ton C si c xc nh qua cc gi tr u

i

nh sau:
0 0 0
1
( )
. ( ; )
i i i i
u y y x
u u h f x u
o
+
= = =
= +

3. S hi t v sai s
Ta gi e
i
= u
i
- y(x
i
) l sai s ca phng php Euler ti im x
i
. Khi
inh nghia: Nu ti x
i
xc nh, e
i
0 khi h 0 th ta ni rng phng php Euler hi t.
Ta gi u
i
l gi tr gn ng ca y(x
i
).
nh l: Gi s
f
L
y
c
s
c
; " y K s , trong L v K l cc hng s th phng php Euler hi
t v
( )
0
( )
i i i
e u y x M e ah = s + , trong
0
( )
i
L x x
M e

= v
2
K
a =
4. Th d:
Gii bi ton C si sau y bng phng php Euler
2
'
(0) 1
x
y y
y
y

Vi 0 s x s 1
5. Phng php Euler ci tin:
Phng php Euler c chnh xc cp mt, tc l tuyn tnh so vi bc chia h. tng
chnh xc ca phng php Euler, ta dng cng thc sau:
(0)
1
. ( , )
i i i i
u u h f x u
+
= +
( ) ( 1)
1 1 1
[ ( , ) ( , )]
2
m m
i i i i i i
h
u u f x u f x u

+ + +
= + + , vi , 1 i o n = , m = 1, 2, ...
Cng thc ny c chnh xc cp 2, tc l tt hn cng thc Euler.
5.3. Phng php Runger-Kutta
1. M u

43
Phng php Runge-Kutta l phng php c chnh xc cao v cung l phng
php hin nh phng php Euler. Nu phng php EWuler ch c chnh xc cp mt
th phng php Ruge-Kutta c chnh xc cp bn.
2. Cng thc tnh nghim gn ng ca bi ton C si bng phng php Ruge-Kutta
u
0
= y(x
0
) = o
k
1
= h.f(x
i
; u
i
)
k
2
= h.f(x
i
+0,5h; u
i
+0,5k
1
)
k
3
= h.f (x
i
+0,5h; u
i
+0,5k
2
)
k
4
= h.f(x
i
+h; u
i
+k
3
)
u
i+1
= u
i
+
1
6
(k
1
+ 2k
2
+ 2k
3
+ k
4
)
NX: So vi phng php Euler, phng php Ruge-Kutta c khi lng tnh ton tng gp 5
ln.

BI TP
Bi 1. Cho bi ton Csi: y' = 2xy, 0 s x s 2, y(0) = 1. Gii gn ng bi ton bng phng
php chui Taylo n o hm cp 3.
Bi 2. Cho bi ton Csi: y' = x
2
+ y
2
+ 4, 0 s x s 1, y(0) = 2. Gii gn ng bi ton bng
phng php -le vi n = 10.

TR LI
1. p dng cng thc:
2 3
0
'(0) "(0) '''(0)
1 2 6
y y y
y y x x x = + + +
2. Chia on [0, 1] thnh 10 phn bng cc im chia:
x
i
= x
0
+ ih = ih, trong h =
0
1 0 1
0,1
10 10
X x
n

= = = . Sau p dng cng thc:
u
i+1
= u
i
+ h.f(x
i
; u
i
)

44
C THM

CHNG 6
TNH GN NG NGHIM CA MT H I S TUYN TNH

6.1. M
u
1. Dng tng qut ca mt h i s tuyn tnh
M t h a i s tuy n ti
nh co
th co
m phng tri
nh n n . y ta ch xt nhng h c n
phng tri
nh n:
a
11
x
1
+ a
12
x
2
+ ... + a
1n
x
n
= f
1
a
21
x
2
+ a
22
x
2
+ ... + a
2n
x
n
= f
2

... ...
a
n1
x
1
+ a
n2
x
2
+ ... + a
nn
x
n
= f
n

Trong o
: a
ij
l h s ca n x
j
ca phng trnh i , f
i
l v phi ca phng trnh th i .
Gi sa a bit a
ij
v f
i
ta pha
i ti
m ca
c n x
j
.
Ma tr n
(3.2)
Gi l ma trn h s ca h (3.1). Cc vect:
(3.3)
c gi l vect v phi v vect n ca h. Sau na
y ti t ki m gi y, thay cho ca
ch
vi t trn ta co
th vi t.
f = (f
1
, f
2
, ... f
n
)
T
, x = (x
1
, x
2
, ..., x
n
)
t
.
Bi t r ng ti
ch cu
a ma tr n A v
i vect x, vi t la
Ax, l mt vect c ta th i l:

o
chi
nh la
v tra
i cu
a phng tri
nh th
i cu
a h (3.1)
V y h (3.1), c th vit dng vect hay dng ma trn nh sau:
Ax - f (3.4).
(3.1)

45
2. S t n ta i va
duy nh t nghi m cu
a h
Gi nh thc ca ma trn A l nh thc ca h , vi t la
A : A = det (A). N u A = 0 ta
ni ma trn A suy bin v h (3.1), t
c la
(3.4) l h suy bin.

Gi A
i
l nh thc suy t A b ng ca
ch thay c t th
i b
i c t v pha
i. Ta co
i nh ly
sau:
i nh ly
3.1. (Crame): N u A = 0 t
c la
n u h khng suy bi n thi
h (3.1) c nghim
duy nh t cho b
i cng th
c:

3. Ch thch:
K t qua
na
y r t go n va
r t e p v m t ly
thuy t nhng ti
nh nghi m b ng cng th
c
(3.5) r t t nghi
a la
m t r t nhi u cng , s ca
c phe
p ti
nh s c p (+, -, x, : ) c n thi t la

vo c (n + 1)! n. K hiu s l N
c
(n) ta co
:
N
C
(n) ~ (n + 1)!n
V
i n = 15 ta co
N
C
(15) ~ 3.10
14
. y la
m t s r t l
n . Sau y ta tri
nh ba
y m t
phng pha
p kha
c ti t ki m c cng ti
nh r t nhi u. o
la
phng pha
p Gaox.

46
6.2. Phng pha
p Gaox (Gauss)
1. Phng pha
p Gaox
Phng pha
p gaox du
ng ca
ch kh
d n ca
c n a h a
cho v m t h co
da ng tam
gic trn ri gii h tam gic ny t di ln trn, khng pha
i ti
nh m t i nh th
c na
o.
L y m t thi
d n gia
n: xt h
2x
1
+ x
2
= 1
4x
1
+ 6x
2
= 3
Kh
x
1
khoi phng trnh th hai ta c
2x
1
+ x
2
= 1
4x
2
= 1
H na
y co
da ng tam gia
c. Gii n t di ln ta c
x
2
= 0,25
x
1
= (1 - x
2
)/2 = 0,375
Ta th y r ng ca
ch gia
i ba
i toa
n cu
ng kha
n gia
n . Nhng n u h co
nhi u phng
trnh nhiu n th vn tr nn phc tp hn nhiu.
tri
nh ba
y phng pha
p gaox cho d hi u ta chi
xe
t h g m 3 phng tri
nh 3 n
suy ra ca
c th
c ti
nh, cc cng thc ny suy rng c cho trng hp n phng trnh n n

Xt h:
a
11
x
1
+ a
12
x
2
+ a
13
x
3
= a
14
(3.6a)
a
21
x
1
+ a
22
x
2
+ a
23
x
3
= a
24
(3.6b)
a
31
x
1
+ a
32
x
2
+ a
33
x
3
= a
34
(3.6c)
H tam gia
c ma
ta mong mu n co
da ng
x
1
+ b
12
x
2
+ b
13
x
3
= b
14

x
2
+ b
23
x
3
= b
24

x
3
= b
34

Cc s hng v phi ta vit l a
i4
v b
i4
l ct vit cc cng thc sau ny tin li.
Qu trnh kh a h (3.6) v da ng (3.7) gi l qu trnh xui ; qu trnh gii h
(3.7) gi l qu trnh ngc.
2. Qu trnh xui.
B
c 1: Kh
x
1
. Gi s a
11
(3.6a) = 0 ta go i no
la
tru th
nh t va
chia phng tri
nh
(3.6a) cho a
11
, ta c

(3.9)
(3.7)

47
Ta du
ng (3.8) kh x
1
khoi cc phng trnh (3.6b) v (3.6c). kh
x
1
khoi (3.6b),
ta nhn (3.8) v
i a
21
(h s cu
a x
1
3.6b):
a
21
x
1
+ a
21

R i l y phng tri
nh (3.6b) tr
phng tri
nh na
y ta c:

kh
x
1
khoi (3.6c) ta cu
ng la
m tng t :
Nhn (3.8) v
i a
31
(h s cu
a x
1
3.6c)).

R i l y (3.6c) tr
phng tri
nh na
y:

n y hai phng tri
nh (3.10) v (3.12) khng ch
a x
1
n
a.

Chng to thnh mt h gm hai phng trnh hai n x
2
v x
3
, t
c la
co
s i
t i m t so
v
i s n cu
a h ban u. Ta l p la i vi c la
m trn kh
x
2
khoi (3.12).
B
c 2: Kh
x
2
. Gi s (3.10) = 0, ta go i no
la
tru th
hai va
chia (3.10) cho

.

Nhn (3.14) v
i (3.12) (h s cu
a x
2
(3.12)).

L y (3.12) tr
phng tri
nh na
y:
(3.16)
(3.17)
Phng tri
nh (3.16) khng co
x
2
n
c 3: (b
c cu i cu
ng i v
i h 3 n)

48
Gi s (3.16) = 0. Ta chia (3.16) cho
(3.18)
(3.19)
By gi
ta ghe
p ca
c phng tri
nh (3.8) (3.14) v (3.18 li ta se c h tam gic dng

(3.7)
(3.20a)
(3.20b)
(3.20c)
3. Qu trnh ngc.
Gii h tam gic.
T
(3.20c) ta co
x
3
, thay x
3
y vo (3.20b) ta co
x
2
, r i thay x
3
, x
2
y vo (3.20a) ta co

x
1
:

V y la
h (3.6) a
gia
i xong ma
khng pha
i ti
nh m t i nh th
c na
o.
4. Th d:
Xt h : 2x
1
+ 4x
2
+ 3x
3
= 4 (3.22a)
3x
1
+ x
2
- 2x
3
= - 2 (3.22b).
4x
1
+ 11X
2
+ 7x
3
= 7 (3.22c)
a) Qu trnh xui :
B
c 1: Kh
x
1
. Chia (3.22a) cho a
11
= 2 (h s = 0 ca x
1
(3.22a)):
x
1
+ 2x
2
+ 1,5
3
= 2 (3.23)
Nhn (3.23) v
i 3 (h s cu
a x
1
(3.22b)) r i tr
kho
i (3.22b).
- 5x
2
- 6,5x
3
= - 8 (3.24)
Nhn (3.23) v
i 4 (h s cu
a x
1
(3.22c)) r i tr
kho
i (3.22c)
3x
2
+ x
3
= 1 (3.25)
Ta c h 2 phng tri
nh 2 n x
2
, x
3
: (3.24) (3.25).
B
c 2: Kh
x
2
khoi (3.25). chia (3.24 cho -5 (h s = 0) ca x
2
3.24):
x
2
+ 1,3x
3
= 1,6 (3.26).
Nhn (3.26) v
i 3 h s cu
a x
2
(3.25)) r i tr
kho
i (3.25):

49
- 2,9x
3
= - 5,8 (3.27).
B
c 3: (b
c cu i cu
ng cu
a qua
tri
nh xui):
Chia (3.27) cho (-2,9) (h s = ca x
3
):
x
3
= 2 (3.28).
Ghp cc phng trnh (3.23) (3.26) (3.28) li:
x
1
+ 2x
2
+ 1,5x
3
= 2
x
2
+ 1,3x
3
= 1,6
x
3
= 2
V y xong qua
tri
nh xui.
b) Qu trnh ngc : Gii h tam gic (3.23) (3.26) (3.28) t
i:
x
3
= 2
x
2
= 1,6 - 1,3x
3
= - 1
x
1
= 2 - 2x
2
+ 1,5x
3
= 1
V y nghi m cu
a h la

x
1
= 1 ; x
2
= -1 ; x
3
= 2.
Qu trnh tnh ton trn c th ghi tm tt vo bng 3.1.
H s cu
a x
1
H s cu
a x
2
H s cu
a x
3
V pha
i Phng tri
nh
2
3
4
4
1
11
3
-2
7
4
-2
7
(3.22a)
(3.22b)
(3.22c)
1 2
-5
3
1,5
-6,5
1
2
-8
1
(3.23)
(3.24)
(3.25)

1,3
-2,9
1,6
-5,8
(2.26)
(3.27)
1 2 2
-1
1
(3.28)

5. Chn tr ti a
Trong qua
tri
nh xui cu
a phng pha
p gaox ta a
pha
i gia
thi t a
11
= 0, = 0,
= 0. N u m t trong ca
c h s b ng khng thi
qua
tri
nh ti
nh khng ti p tu c c . Lc
o
ta pha
i thay i ca
ch ti
nh . Gi s khi kh x
1
cc phng trnh di , ta nhi
n ca
c h s

50
a
21
, a
31
, ca x
1
cc phng trnh d
i, n u co
ca
i na
o kha
c khng ta co
th l y no
thay
cho vai tro
cu
a a
11
b ng ca
ch hoa
n vi hai phng tri
nh . N u ca
ba h s a
11
, a
21
, a
31
bng
khng thi
h a
cho suy bi n . Ta chu
thm r ng khi chia cho m t s thi
s ai s ti
nh toa
n
cng b khi s chia c tr tuyt i cng ln . V vy hn ch bt sai si tnh ton ta chn
trong ca
c s a
11
, a
21
, a
31
s co
tri tuy t i l
n nh t la
m tru th
nh t go i la
tru t i a i th
nh t
kh
x
1
. Khi kh
x
2
v x
3
ta cu
ng la
m tng t . Sau y ta ti
nh theo ca
ch la
m o
trn thi

d a xt trn (xem ba
ng 3.2)
Bang 3.2
H s cu
a x
1
H s cu
a x
2
H s cu
a x
3
V pha
i
2
3
4
4
1
11
3
-2
7
4
-2
7
4
3
2
11
1
4
7
-2
3
7
-2
4
1 2,75
-7,25
- 1,5
1,75
-7,25
-0,5
1,75
-7,25
0,5
1 1 1

1

1
1 2
-1
1
Ch l khi kh x
1
v 4 = max {|2|, | 3|, | 4|} nn ta a
hoa
n vi do
ng th
nh t v
i do
ng
th
ba
ba
ng trn tr
c khi la
m ca
c ng ta
c kh
x
1
.
6. Ch y:
Cch nh cc cng thc tnh . Xt cc cng thc (3.11) v (3.9). Chng cho php
tnh theo a
ij
. a t a
ij
= cc cng thc cho:

M t ca
ch tng t , cc cng thc (3.13) v (3.9) cho:


51
Hai cng th
c na
y co
th vi t chung tha
nh m t :

V tr ca cc phn t v tri sp xp thnh mt hnh ch nht

Hnh ch nht ny c nh trn bn tri l (tr th nht ) i
nh d
i bn pha
i la

(o
la
ph n t
c n bi n i tha
nh
Sau khi a
xa
c i nh c hi
nh ch
nh t trn thi
cng th
c ti
nh a
vi t
trn pha
t
bi u tha
nh l
i nh sau:
a
ij
(m
i) b ng a
ij
(cu), tr
ti
ch cu
a a
i1
(cu) nhn v
i a
1j
(cu) chia cho a
11
(cu); hay la
ph n
t
(m
i) n m
go
c d
i bn pha
i b ng ph n t
(cu) n m
go
c d
i bn pha
i tr
ti
ch cu
a
ph n t
(cu) n m
go
c d
i bn tra
i nhn v
i ph n t
(cu) n m
go
c trn bn pha
i chia cho
phn t
(cu) n m gc trn bn tri (t
c la
ph n t
tru cu
).
Quy t c na
y go i la
quy t c hi
nh ch
nh t . N gip ta d nh cch tnh .

Cch tnh d a va
o (3.17) v (3.15) thng qua cung c th nh theo quy tc

tng t

Quy t c hi
nh ch
nh t co
th giu
p ta d nh
ca
ch ti
nh theo nh sau:


52
7. Kh i l ng ti
nh va
cng th
c ti
nh i v
i m t h n n.
Phng pha
p Gaox co
th a
p du ng cho m t h a i s tuy n ti
nh g m n phng tri
nh n
n.
S ca
c phe
p ti
nh + , - , x, : phi lm gii mt h n phng tri
nh n n la
:

V
i n = 15 th N
G
(15) = 2570. S na
y i
t hn r t nhi u so v
i N
C
(15) (xem mu c 3 (3.1)).
Cc cng thc tnh cho mt h n phng trnh n n phc tp , ta chi
nh c r ng chu
ng
v n
da ng (3.8) (3.10) (3.12) v.v... nhng gia
tri cu i cu
ng cu
a j
(3.9) (3.11) (3.13) v.v...

phi l n + 1.
8. S to
m t t phng pha
p Gaox.
Xt h n phng trnh n n.
a
11
x
1
+ a
12
x
2
+ ... + a
1n
x
n
= b
1

a
21
x
1
+ a
22
x
2
+ ... + a
2n
x
n
= b
2

..............................................
..............................................
a
n1
x
1
+ a
n2
x
2
+ ... + a
nn
x
n
= b
n

Khi a
p du ng th
ng ng
i ta s
du ng phng pha
p Gaox co
cho n tru t i a i . Cho nn

sau y se
tri
nh b y s to
m t t phng pha
p Gaox co
cho n tru t i a i .
Qu trnh xui:
V
i k l n l t la
1, 2, ..., n - 1.
Tm r :
.
Nu = 0 th dng qu trnh tnh v thng bo: h suy bi n n u th i
ch v
i , j = k, ..., n
v
i
Tnh :

i = k + 1 , k + 2, ..., n
j = k + 1, k + 2, ..., n
Sau qua
tri
nh xui ta c h tam gia
c pha
t tri n:

53

...

m ta vit li gn hn bng cch bo cc ch s trn thnh
l
11
x
1
+ l
12
x
2
+ .... + l
1n
x
n
= c
1
l
22
x
2
+ .... + l
2n
x
n
= c
2
...................................
l
nn
x
n
= c
n

v
i
Do o
ta co

Qu trnh ngc:
N u l
nn
= 0 th dng qu trnh tnh v thng bo: h suy bi n.
N u l
nn
= 0 th tnh
x
n
= c
n
/l
nn

x
n-1
= (c
n-1 n
x
n
)/l
n - 1 n-1

...
x
1
= (c
1
- l
12
x
2
- ... - l
1n-1
x
n-1
)/l
11
9. Ch thch:
Phng pha
p Gaox cu
ng cho phe
p ti
nh i nh th
c , ch ng ha n, v
i i nh th
c c p 3, ta
c theo mc 2 (3.2).

C th, theo thi
du
4 (3.2).

Phng pha
p Gaox cu
ng cho pohe
p ti
nh ma tr n nghi ch oa
, nhng chu
ng ta khng
trnh by y.

54
6.3. Phng pha
p l p n
1. M ta
phng pha
p
Phng pha
p Gaox thu c loa i phng pha
p u
ng , th
c la
n u ca
c phe
p ti
nh s c p
lm u
ng hoa
n toa
n thi
cu i cu
ng ta c nghi m u
ng cu
a h . Ng
i ta co
n no
i no
thu c
loi phng php trc tip. Ngoi ra cn mt loi phng php khc gi l phng php lp .
y ta ch ni s v phng php lp n.
Xt h (3.1) a
vi t
da ng vect (xem cng th
c 3.4):
Ax = f (3.29)
Ta chuy n h na
y v m t h tng ng co
da ng
x = Bx + g (3.30)
Trong o
ma tr n B va
vect g suy t
A va
f ca
ch na
o o
, gi s:

Sau o
ta xy d ng cng th
c ti
nh l p
x
(m)
= Bx
(m-1)
+ g

(3.31)
x
(0)
cho tr
c (3.32)_
Ta chu
r ng

Phng pha
p ti
nh x
(m)
theo (3.31) (3.32) gi l phng php lp n . Ma tr n B go i la

ma tr n l p.
2. S h i tu
i nh nghi
a 3.1. Gi s o = (o
1
, o
2
, ..., o
n
)
T
l nghim ca h (3.30) ( t
c la
cu
a h
(3.29)). N u
i
khi m , i = 1, 2 , ..., n thi
ta no
i phng pha
p l p (3.31) (3.32) h i tu .
i nh nghi
a 3.2 - Cho vect

Z = (Z
1
, Z
2
, ..., Z
n
)
T

th mi i lng sau:
||Z||
0
: = max {|Z
i
|}
||Z||
1
: = |Z
1
| + |Z
2
| + ... + |Z
n
|
||Z||
2
: = (
1/2


55
Gi l mt di m rng ca vect Z, ng
i ta co
n go i no
la
chu n cu
a Z.
Chng c tnh cht ging nh di thng thng ca mt vect, hay tri tuy t i cu
a
m t s th c:
V
i p = 0 hay 1 hay 2 ta u co

1) ||z||
p
> 0, ||z||
p
= 0 z = vect khng
2) ||z||
p
= || ||z||
p
, l mt s thc.
3) ||u + v||
p
s ||u||
p
+ ||v||
p

H qua
- Phng pha
p l p (3.31) h i tu khi va
chi
khi:
||x
(m)
- o||
p
0 khi m (3.34).
i vi ma trn vung B = (b
ij
) ta i nh nghi
a chu n cu
a ma tr n B:

, p = 0,1, thoa man ba tnh cht ging ba tnh cht ca chun ca vect.
1) ||B||
p
> 0, ||B||
p
= 0 B la
ma tr n khng;
2) ||kB||
p
= |k| ||B||
p
, k la
m t s th c.
3) ||B + C||
p
s ||B||
p
+ ||C||
p
, C la
ma tr n cu
ng c p v
i B.
Ngoi ra cn tnh cht th t:
4) ||BZ||
p
s ||B||
p
||Z||
p
, Z la
vect co
s chi u b ng c p cu
a B.
i nh ly
3.2 - n u
||B||
p
< 1 (3.35)
th phng php lp (3.31) (3.32) h i tu v
i b t ky
x p xi
u x
(0)
no, ng th
i sai s
c nh gi
(3.36)
(3.37)
Trong o
:
p = 0 n u < 1
p = 1 n u < 1
Ch
ng minh: V o l nghim ca h (3.29) t
c la
h (3.30) nn

56
o = Bo + g
L y (3.31) tr
ng th
c na
y v v
i v ta c:
x
(m)
- o = B(x
(m-1)
- o).
Do o
:
V y co
: (3.38)
Tng t :
.....
.....

Nhn ca
c b t ng th
c na
y v v
i v va
gia
c ca
c tha
nh ph n gi ng nhau
hai bn
ta c :

Cho m th 0 s < 1 theo gia
thi t nn 0.
Do o
:

o
chi
nh la
(3.34). V y phng pha
p l p (3.31) v (3.32) h i tu .
By gi
xe
t ca
c a
nh gia
sai s . Ta co
:

Ta suy ra:

Do b t ng th
c (3.38) cho:

V y co

V theo gi thit ca nh l nn 1 - > 0.
Ta suy ra:

57

o
la
nh gia
(3.36)
By gi
(3.31) ta co

Tr
hai ng th
c na
y v v
i v ta c

Do o
:

V y :

Ta suy d n ra:

Thay va
o v tra
i cu
a (3.36) ta c (3.37).

3. Th d
Xt h:

Gii: H na
y co
da ng (3.29). Ta pha
i a no
v da ng (3.30) sao cho i u ki n h i tu

(3.35) c tho
a ma
n. T
ba phng tri
nh cu
a h , b ng ca
ch gia
i phng tri
nh th
nh t i
v
i x
1
, phng tri
nh th
hai i v
i x
2
, phng trnh th ba i vi x
3
:

V y co
x = Bx + g
V
i


58
ki m tra i u ki n (3.35) ta ti
nh

Do o
||B||
o
= max{0,08 ; 0,08 ; 0,0} = 0,08 < 1
V y theo i nh ly
3.2 phng pha
p l p n

H i tu v
i x
(0)
chn trc. Ta cho n x
(0)
= (0,0,0)
T
. K t qua
ti
nh ghi tha
nh b ng 3.3
Bang 3.3
m 0 1 2 3 4

0 2 1,92 1,9094 1,90923

0 3 3,19 3,1944 3,19495

0 5 5,04 5,0446 5,04485
a
nh gia
sai s ta ti
nh:

= max {0,00017 ; 0,00055; 0,00025}
= 0,00055
p du ng cng th
c (3.36) v
i p = 0 ta thu c

V y co
: o
1
= 1,90923 0,00005
o
2
= 3,19495 0,00005
o
3
= 5,04485 0,00005.

4. S to
m t t phng pha
p l p n
1) Cho h phng tri
nh tuy n ti
nh Ax = b.
2) n nh sai s cho php c, c > 0

59
3) a h Ax = b v h tng ng.
x = Bx + g.
Sao cho i u ki n (3.35) thoa man.
4) Chn x
(0)
(tu .

5. Tnh
,
m = 0, 1, 2, ... Cho t
i khi

Th dng qu trnh tnh.
K t qua
: x
(m)
~ o. V
i sai s c

60
PH LC 2
V
M T H A I S
TUY
N TI NH KHNG
N I NH

By gi
ta nu m t hi n t ng c bi t a
ng chu
khi gia
i g n u
ng m t h phng
trnh i s tuyn tnh.
Xt hai h c th:
x + 2y = 2 (3.39)
2x + 3,9y = 2
x + 2y = 2 (3.40)
2x + 4,1y = 2
Nghi m cu
a h (3.39) l x = -38, y = 20
Nghi m cu
a h (3.40) l = 42, = - 20
Ta th y r ng hai h (3.39) v (3.40) ch khc nhau mt h s 3,9 v 4,1 v
i |4,1 - 3,9|
= 0,2, nhng nghi m cu
a chu
ng kha
c nhau kha
xa.
| - x| = |42 - (-38)| = 80
| - y| = |-20 - 20| = 40
Hi n t ng sai m t li i m t d m na
y la
m t hi n t ng khng n i nh trong ti
nh
ton. Ng
i la
m ti
nh c n phi bi t pho
ng.

BI TP
1. Dng phng php Gaox gii h

tnh ti ba ch s le thp phn.
2. Dng phng php Gaox gii cc h
a)

b) 1,5x
1
- 0,2x
2
+ 0,1x
3
= 0,4
- 0,1x
1
+ 1,5x
2
- 0,1x
3
= 0,8
- 0,3x
1
+ 0,2x
2
- 0,5x
3
= 0,2

61
Cc php tnh ly n 5 ch
s le
th p phn.
3. Gii h sau y bng phng php lp n , tnh lp ba ln v cho bit sai s :
1,02x
1
- 0,05x
2
- 0,10x
3
= 0,795
- 0,11x
1
+ 1,03x
2
- 0,05x
3
= 0,849
- 0,11x
1
- 0,12x
2
+ 1,04x
3
= 1,398
4. Gii h:

B ng phng pha
p l p n cho t
i khi

V nh gi sai s.

TR LI
1. x
1
= 1,642 ; x
2
= - 2,789 ; x
3
= 12,672
2. a) x
1
= 0,5 ; x
2
= 1,3 ; x
3
= 2,5
b) x
1
= 0,980 ; x
2
= 0,53053 ; x
3
= - 0,40649
3. x
1
= 0,980 ; x
2
= 1,004 ; x
3
= 1,563
V
i sai s tuy t i nho
hn 1,1.10
-3
n u cho n x p xi
u :
x
(0)
= (0,80 ; 0,85; 1,40)
4. x
1
= 0,9444 ; x
2
= 1,1743 ; x
3
= 1,1775.
V
i sai s theo chu n || . ||

0
b hn 0,5 . 10
-4
.


62
MT S THI MU
S 1
Cu 1:
Khi nim s gn ng v sai s. Cch vit s xp x. S quy trn s v sai s quy trn. Cc
quy tc tnh sai s. Sai s phng php v sai s tnh ton. Cho v d.
Cu 2:
Tnh tng sau y vi 6 ch s thp phn:
A =
1 1 1 1
...
2 4 6 20
+ + + +
nh gi sai s ca kt qu tm c.
Cu 3:
Gii gn ng phng trnh x
2
- sin2x = 0,15 bng phng php lp vi sai s tuyt i
khng qu 10
-6
.

S 2
Cu 1:
Trnh by bi ton gii gn ng phng trnh. nh ngha nghim v khong phn ly
nghim. Trnh by ni dung ca phng php lp v phng php dy cung.
Cu 2:
Hm f(x) c cho bng bng:
x -2 0 2 3
y 2 -1 1 2
Cu 3:
Cho bi ton Csi: y' = 2xy
2
, 0 s x s 2, y(0) = 1. Gii gn ng bi ton bng phng php
chui Taylo n o hm cp 3.

S 3
Cu 1:
Trnh by khi nim a thc ni suy. Nu cng thc tnh a thc ni suy Lagrange v a
thc ni suy Newton.
Cu 2:
1. Khi o chiu di ca mt ci cu ta c kt qu l 1254,32m vi sai s tuyt i
ca php o l 0,02m. Tnh sai s tng i ca php o y.
2. Khi o din tch ca mt tha rung ta c kt qu l 452,58m
2
vi sai s tng
i ca php o l 0,001m
2
. Tnh sai s tuyt i ca php o y.
3. Xc nh cc ch s ng tin ca s a = 254,321872 bit sai s tuyt i ca n l
A
a
= 0,4.10
-3
.
Cu 3:
Cho bi ton Csi: y' = x
2
+ y
2
+ 4, 0 s x s 1, y(0) = 2. Gii gn ng bi ton bng phng
php -le vi n = 10.


63
S 4
Cu 1:
Trnh by cng thc tnh gn ng o hm v cng thc tnh gn ng tch phn xc nh.
Cu 2:
2
khng qu 10
-6
.
Cu 3:
Hm f(x) c cho bng bng:
x -2 0 2 3
y 3 -1 1 2

S 5
Cu 1:
Trnh by phng php Euler v phng php Runger-Kutta gii gn ng bi ton Csi.
Cu 2:
Dng cng thc hnh thang v cng thc Simpson vi n = 10 tnh gn ng gi tr ca tch
phn xc nh: I =
1
0
1 3
dx
x +
}
. nh gi sai s ca tng phng php.
Cu 3:
2
khng qu 10
-6
.


64
TM TT P N V THANG IM
1
Cu 1. (3 im)
Nu c khi nim s gn ng v sai s.
C 3 cch vit s xp x
Nu c quy tc lm trn s. Quy tc tnh sai s: quy tc cng v quy tc nhn.
Phn bit c sai s tnh ton v sai s phng php.
Cu 2. (3 im)
Tnh c gi tr gn ng ca A l: 1,464484
Cu 3. (4 im)
Tm c nghim gn ng ca phng trnh.
2
Cu 1. (3 im)
Nu c bi ton gii gn ng phng trnh i s.
nh ngha c nghim v khong phn ly nghim ca phng trnh
Nu c ni dung ca phng php dy cung v phng php lp.
Cu 2. (4 im)
Tm c a thc ni suy Newton v a thc ni suy Lagrange ca f(x)
Cu 3. (3 im)
Dng cng thc chui Taylo tmf c a thc ni suy cp 3 ca f(x).
3
Cu 1. (3 im)
Trnh by c khi nim a thc ni suy. Nu c cng thc tnh a thc ni suy
Lagrange v a thc ni suy Newton.
Cu 2. (3 im)
1. Sai s tng i l: 0,001573
2. Sai s tuyt i ca php o l: 18,3714
3. Cc ch s ng tin l: 741,321
Cu 3. (4 im)
Dng phng php le vi n = 10 gii c nghim gn ng ca bi ton C si.
4
Cu 1. (3 im)
Trnh by c cng thc tnh gn ng o hm v tch phn ca hm s cho trc.
Cu 2. (3 im)
Dng phng php lp gii gn ng nghim ca phng trnh a cho.
Cu 3. (4 im)
T bng a cho tm c a thc ni suy Lagrange v Newton ca hm s cho bng bng.
5
Cu 1. (3 im)
Trnh by c phng php le v phng php Runge Kutta gii gn ng bi ton C si
trong khong cho trc.
Cu 2. (4 im)
Dng cng thc hnh thang v cng thc Simpson vi n = 10 tnh c gi tr gn ng ca
tch phn l I = ln4.
Cu 3. (3 im)
Dng phng php lp vi sai s tuyt i khng qu 10
-4
tnh c nghim gn ng ca
phng trnh.

65
TI LI U THAM KHA O
[1] L nh Thi nh, Phng pha
p ti
nh, NXB KH&KT H N i, 1995.

[2] Phm Ky Anh, Gii tch s, NXB HQG Ha
N i, 1996.
[3] Dng Thu
y Vy
, Gio trnh Phng pha
p ti
nh, NXB KH&KT H N i, 2006.

[4] Cao Quy t Th ng, Phng pha
p ti
nh, Khoa Sau a i ho c, a i ho c Ha
ng ha
i, 1994.

Bai Giang Phuong Phap Tinh

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bai Giang Phuong Phap Tinh

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

B GIAO THNG VN TI

vi t a ~ A . Tr tuyt i A a gi l sai s tuy t i

a A ). V ni chung ta khng cn bit s ng A , nn khng

nh qua sai s tng i . L y thi

nh qua sai s tuy t i vi

ng b ng nhau , m qua sai

c khng u tin tnh t tri sang phi l ch c ngha . Ch ng ha n co

c (1.2) ho c ( 1.6) . Cch th

vit theo quy

c : Moi ch s co nghia la ng tin . M t s vi t theo ca

sai s quy tro

n s . M i khi quy tro

sai s quy tro

n n bng hiu gia s a quy trn v s cha quy trn.

n sao cho sai s quy tro

i u tin > 5 th thm vao ch s gi lai cui cung mt n vi , con nu

i u tin < 5 th nguyn ch s gi lai cui cu

b a) se thnh s 62,827; cung s quy trn n ch s le

n h 62,83; v cung s quy trn n ba ch s c ngha (t

m tng sai s tuy t i gi

a sai s quy tro

r ng sai s quy tro

y, hay lp cng thc tnh sai s v u.

i ha n) cua mt tng bng tng cc sai s tuyt i (Gi

ch trnh phi tr cc s gn nhau.

quy t c : Sai s tng i (Gi

i ha n) cua mt tch bng tng cc sai s tng i

i han) cua cc s hang cua tch. c bit ta co:

i ha n) v sai s tng i (gi

m V, theo (1.14) v (1.15) ta co

ng. Sai s do phng pha

trung gian . Sai s ta o ra b

ng l tng hp ca hai loi sai s phng php v tnh

n hn . V vy y khng c sai s phng php . ti

i sai s tuy t i khng v t qua

ng, c th l thay B bng tng ca n s ha ng u:

thuy t v chu i s an d u), v

trn (xem 1.18):

i sai s tuy t i khng v t qua

a sai s phng pha

o phn b sao cho sai s cu i cu

trnh tnh khng n nh.

c y), ngha l thay cho y

i sai s tuy t i khng qua

nh (2.1) l s thc o tho man (2.1) t

nh (2.1) b ng phng tri

nh o ca giao im M ca 2 thi (2.6) chnh l mt nghim ca phng trnh

a phng trnh (2.1).

t n ta i hay khng . tra

b (a<b) sao cho f(a) va f(b) tri du tc la

th minh hoa trn thi (hnh 2 -

trn tru c hoa

2.2 - Nu [a, b] la mt khong trong o ham s f (x) lin tu c va

(2.8) th [a, b] la mt k hong phn ly nghim cua phng

th minh hoa b ng thi ( hnh 2 - 4).

2.3 - Nu [a, b] la mt khong trong o ham f (x) lin tu c , a o ha

f (a), f(b) tri du th [a, b] la mt khong phn ly nghim cua phng

ng phn ly nghi m ca phng trnh (2.1) th

trong [1, 2].

nh (2. 9) co mt nghim thc duy nht o, phn ly

ch chia i lin tip cc

ng [a, b], i m chia la

f(c) = 0. Lc ta so snh du ca f (c) v

ng phn ly nghi m thu nho