Li Thuyet Vat Li On Thi DH

Trung tam LTH Trng HSP TP.
HCM
GV: Bui Gia Noi
Li m au
Theo chu trng cua Bo Giao Duc & ao Tao , t nam 2007 hnh thc thi c anh gia ket qua hoc tap cua cac em hoc sinh oi vi mon Vat Ly se chuyen t hnh thc thi t luan sang hnh thc thi trac nghiem. e giup cac em hoc sinh ho c tap, ren luyen tot cac k nang giai cac bai toan trac nghiem, ngi bien soan xin tran trong gi ti cac bac phu huynh, cac quy thay co, cac em hoc sinh mot so tai lieu trac nghiem mon Vat Ly THPT Trong tam la cac tai lieu danh cho cac ky thi tot nghiep va a i ho c. Vi noi dung ay u , bo cuc sap xep ro rang t c ban en nang cao, ngi bien soan hi vong cac tai lieu nay se giup ch cho cac em trong viec on luyen va at ket qua cao trong cac k thi. Mac du a het sc co gang va can trong trong khi bien soan nhng van khong the tranh khoi nhng sai sot ngoa i y muon, rat mong nhan c s gop y xay dng t pha ngi oc. Xin chan thanh cam n!
CAC TAI LIEU A BIEN SOAN: @ Bai tap trac nghiem dao ong c hoc @ Bai tap trac nghiem dao ong ien @ Bai tap trac nghiem quang ly song c hoc (400 bai). song ien t (400 bai).
@ Bai tap trac nghiem quang hnh hoc (400bai). vat ly hat nhan (400 bai). ban khoa hoc t nhien (250 bai). @ Bai tap trac nghiem c hoc chat ran
@ Bai tap trac nghiem toan tap vat ly 12 (1200 bai). @ Tuyen tap 40 e thi trac nghiem vat ly danh cho on thi tot nghiep va ai hoc (2 t p). @ e cng on tap cau hoi ly thuyet suy luan vat ly 12 @ V n ki n h i th o H ng d n thi tr c nghi m (ST). theo chng trnh sach giao khoa nang cao. theo chng trnh sach giao khoa nang cao. @ Bai tap trac nghiem vat ly 11 @ Bai tap trac nghiem vat ly 10 dung cho thi trac nghiem.
Noi dung cac sach co s tham khao tai lieu va y kien ong gop cua cac tac gia va ong nghiep. Xin chan thanh cam n! Moi y kien xin vui long lien he: ': 0210.471.167 - 08.909.22.16 *: buigianoi@yahoo.com.vn 090.777.54.69
GV: BUI GIA NOI (Bo mon vat ly) Thanh Pho Ho Ch Minh, thng 06 nam 2007 ': 090.777.54.69 Trang: 1
Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM
GV: Bui Gia Noi
DAO ONG C HOC

Cau 1 : nh ngha dao on g ieu hoa. Viet phng trnh, neu nh ngha cac ai lng trong phng trnh. Thanh lap con g thc tnh van toc va gia toc trong dao ong ieu hoa. Trnh bay moi lien he gia chuyen ong tron eu va dao ong ie u hoa. 1. NH NGHA - VIET PHNG TRNH Dao ong ieu hoa la dao ong co ly o x bien oi theo thi gian tuan theo nh luat hnh sin (hay cosin). Phng trnh dao ong ieu hoa: x = Asin(wt + j) A : bien o hay gia tr cc ai cua ly o. j : pha ban au la ai lng xac nh v tr, van toc luc t = 0. (wt + j) : pha dao ong la ai lng xac inh v tr, van toc luc t. T la chu ky cua dao ong. No la khoang thi gian ngan nhat sau o trang thai dao ong lap lai nh cu hay thi gian e vat thc hien c 1 lan dao ong. f la tan so. No la so dao ong ma vat thc hien trong mot n v thi gian. w la tan so goc cua dao ong. La ai lng trung gian cho phep xac nh tan so va chu ky cua dao ong theo cong thc : w =
2. VAN TOC - GIA TOC - Van toc : v = x = Aw cos(wt + j) - Gia toc : a = x = - Aw2sin(wt + j) 3. LIEN HE GIA CHUYEN ONG TRON EU VA DAO ONG IEU HOA Xet iem M chuyen ong eu tren vong tron (O, A) vi x van toc goc w : t = 0 : M co ly o goc la j. t : M co ly o goc la (wt + j). Goi P la hnh chieu cua M xuong truc x Ox, ta co: xp = OP = OMsin(wt + j) xp = Asin(wt + j) Ta thay chuyen ong cua P la mot dao ong ieu hoa. Noi khac i dao ong ieu hoa co the coi nh la hnh chieu cua mot chuyen ong tron eu xuong mot truc nam trong mat phang quy ao. P A
2p = 2pf T
wt Mo j
C (D)
x'
Cau 2 : * Nhan xet ve pha dao ong gia v va x, gia a va x. * Cho biet nhng iem giong nhau va khac nhau gia dao ong ieu hoa va dao ong tuan hoan. 1. Nhan xet ve pha dao ong gia v va x; gia a va x * * v = A w cos (wt + j) = A w sin [(wt + j) +
x = A sin (wt + j) v va x la 2 ai lng vuong pha 2 a = - A w sin (wt + j) = A w2 sin [(wt + j) + p ] x = A sin (wt + j) a va x la 2 ai lng ngc pha
p ] 2
': 090.777.54.69
Trang: 2
GV: Bui Gia Noi
2. iem giong nhau va khac nhau cua hai dao ong ieu hoa va dao ong tuan hoan * Giong nhau : - eu co s lap lai nhng khoang thi gian bang nhau. - Hai ao ong eu co chu ky, tan so. * Khac nhau: - Dao ong ieu hoa mo ta bang inh luat hnh sin va co quy ao luon la ng thang, trong khi dao ong tuan hoan th khong nhat thiet phai can ieu kien o. - Dao ong ieu hoa la tap con cua dao ong tuan hoan, dao ong tuan hoan lai la tap con cua cac dao ong noi chung. Cau 3 : Dao ong cua con lac lo xo nam ngang * Mo ta cau tao va th nghie m. * Thiet lap phng trnh dao ong. 1. Mo ta cau tao th nghiem ve con lac lo xo - Xet mot he gom lo xo co o cng K, mot au gan vao mot iem co nh, au kia mang qua cau khoi lng m, gia qua cau co mot cai ranh cho phep no chuyen ong doc theo mot thanh ngang khong ma sat. F ur - Chon goc O la v t luc qua cau ng yen. N - Keo qua cau ra khoi v tr can bang en ly o x = A roi K m O buong tay, qua cau chuyen ong nhanh dan ve pha O, vt qua O u r do quan tnh, roi chuyen ong cham dan en khi van toc bang 0, P x sau o chuyen ong nhanh an ve pha O roi lai cham dan en khi O van toc bang 0. Sau o chuyen ong lap lai nh cu. K m 2. Thiet lap phng trnh dao ong cua con lac lo xo O u r a. Phan tch lc u r r F v tr x hon bi chu tac dung cua 3 lc : trong lc P = mg , phan lc N cua thanh ngang va lc an hoi F cua lo xo. V P va N can bang nhau nen ch con lc F lam cho hon bi dao ong. Theo nh luat Hooke th F = - Kx, vi K la o cng cua lo xo con dau tr ch lc F luon luon hng ve v tr can bang. b. Lap phng trnh chuyen ong u ur u r r r Theo nh luat 2 Newton: P + N + F = ma (*) Chon chieu dng nh hnh ve, chieu (*) xuong at - Kx = mx w2 = x= - -
ur
u r
u r
ur
ay la phng trnh vi phan mo ta chuyen ong cua con lac lo xo Nghiem cua phng trnh vi phan co dang: x = Asin(wt + j) Vay chuyen ong cua con lac lo xo la mot ao ong ieu hoa. Cau 4 : * Lap cong thc lien he gia w va T. * Viet cong thc chu k dao ong cua con lac lo xo co chieu dai l treo vat m. Neu tang chi u dai lo xo la 2l va van treo vat m th chu ky dao ong cua con lac lo xo the nao.
': 090.777.54.69 Trang: 3
K m
F x m
Suy ra x = w2x
Hay x + w2x = 0
GV: Bui Gia Noi
1. Quan he gia w va T: Ta co : x = A sin(wt + j) x = A sin(wt + j +2p) x = A sin [w( t + Vay li o tai thi iem t bang ly o thi iem ( t + la chu ky cua ao ong ieu hoa. 2. Cong thc chu ky cua con lac lo xo: * V w =
T=
2p w
2p 2p ), nen khoang thi gian goi w w
2p ) + j] w
K 2p m T= = 2p m w K
* He so an hoi cua lo xo: K=E
S K vi E la suat young. chieu dai tang 2 lan th o cng giam 2 lan: K = l 2 m T = 2p . 2=T 2. Vay chu ky tang 2 lan. K
Cau 5: Lap moi lien he gia ly o, bien o va tan so cua vat dao ong ieu hoa Ta co : x = A sin(wt + j) sin2(wt+j)=
x2 A2
v = A w cos(wt + j) cos2(wt + j) =
v2 A 2 w2
x2 v2 2 + 2 2 =1 A Aw
Cau 6: * Dao ong cua con la c n: Cau tao va lap phng trnh dao ong * So sanh hai phng trnh cua con lac lo xo va con la c n * Dao ong cua con la c n co pha i la dao ong t do khong? 1. CAU TAO VA PHNG TRNH DAO ONG CUA CON LAC N: a. Cau tao: Con lac n gom hon bi co khoi lng m treo vao day dai co khoi lng va o dan khong ang ke. b. Lap phng trnh: ao a Hp lc tac dung len vat m co ly o goc a
Chieu hp lc len tiep tuyen: - mgsin a = m aT la gia toc tiep tuyen: aT = s - gsin a = s (*) ieu kien: a0 nho (a0 < 100)
r u r r r P :trong lc r F = P + t = mavi r t : lc cangday
u r T u r F
u r P
': 090.777.54.69
Trang: 4
GV: Bui Gia Noi
sin a = a = at w2 =
Phng trnh (1) la phng trnh vi phan mo ta ao ong cua con lac n. No co nghiem : s = s0 sin(wt + j) (2) Phng trnh (2) la phng trnh dao ong cua con lac n. Phng trnh cho thay con lac n ao ong ieu hoa vi chu ky: T = 2p
g l
s l''
- g = s''
s l
=> s''+
g s=0 l
(1)
s + w2 s = 0
l g
2. SO SANH: * Giong nhau: Hai phng trnh cua con lac lo xo va con lac n co dang toan hoc giong nhau va eu mo ta dao ong ieu hoa. * Khac nhau: Tan so goc khac nhau. oi vi con lac lo xo th w = xo va vat), trong khi oi vi con lac n th w =
K ch phu thuoc vao he kn ( lo m
g ch phu thuoc vao g. l
Khi khong ma sat th dao ong con lac lo xo la dao ong ieu hoa, trong khi dao ong cua con lac n ch gan ung la dao ong ieu hoa khi bien o nho. 3. OI VI DAO ONG NHO : (a0 < 100) th chu ky con lac n khong phu thuoc bien o, ma phu thuoc o ln gia toc trong lc g. Tai v tr co nh oi vi trai at g khong oi, dao ong cua con lac n c coi la dao ong t do. Cau 7: Khao sat nh tnh va nh lng s bien oi nang lng trong dao ong ieu hoa cua con lac lo xo. 1. KHAO SAT NH TNH: (S bien oi nang lng) Keo hon bi t v tr can bang O en b B cb + th lc keo thc hien cong va truyen cho hon bi mot nang lng ban au la the nang an hoi. Tha hon bi tc la lc keo mat i th lc an hoi keohon bi chuyen B ng nhanh dan ve v o B O tr can bang O. ong nang hon bi tang, the nang lo xo giam. Tai v tr can bang O, the nang lo xo bang khong, ong nang hon bi cc ai r Do quan tnh hon bi tiep tuc chuyen ong en b B', lc an hoi f oi chieu lam hon bi chuyen ong cham dan: ong nang hon bi giam, the nang lo xo tang. Tai b B', hon bi dng lai, lo xo nen toi a, ong nang hon bi bang khong the nang lo xo cc ai. Sau o hon bi di tac dung lc an hoi lai chuyen ong ve v tr can bang O va qua trnh nh tren c lap lai. Vay: Trong qua trnh dao ong cua con lac lo xo co s chuyen hoa gia ong nang va the nang
': 090.777.54.69
Trang: 5
GV: Bui Gia Noi
2. KHAO SAT NH LNG: (S bao toan nang lng) *) ong nang hon bi: E = *) The nang lo xo: Et =
1 2 Kx vi x = Asin(w + j) va K = mw2 2
1 2 1 mv vi v = Aw cos(wt + j) E = mA2w2cos2(wt + j) 2 2
=> Et =
1 mw2A2sin2(wt + j) 2
*) C nang: E = Et +E E =
1 mw2A2 [cos2(wt + j) + sin2(wt + j)] 2 1 E = mw2A2 2
Vay: Trong suot qua trnh dao ong c nang caa con lac la khong oi va t le vi bnh phng cua bien o dao ong Cau 8: * ong nang va the nang cua con lac lo xo bien oi ieu haa vi tan so goc bao nhieu . * Neu khoi lng tang 4 1an va bien o giam 2 lan th c nang con lac lo xo oi thenao. 1. Ta co:
1 mA2w2 cos2 (wt + j) 2 1 + cos(2wt + 2j) v cos2 ( t + ) = 2 1 1 = + cos(2wt + 2j) 2 2 1 1 E = m A2w2 + mA2 w2cos (2wt + 2j) 4 4
* E =
Vay E bien oi ieu hoa vi tan so goc w0 = 2w va f0 = 2f => chu k T0 = 0,5T * Tng t Et bien oi ieu hoa vi tan so goc w0 = 2w va f0 = 2f => chu k T0 = 0,5T * E , Et bien oi ieu hoa cung tan so nhng ngc pha nhau. 2. C nang: E =
1 m A2 w2. 2
K w = 4m 2 2 A A 1 w2 A 2 A = A 2= Vay E = .4m. . 2 4 2 4 4 1 1 E E = ( mA 2 w2 ) E = Vay c nang giam 4 lan. 4 2 4

Khi m = 4 m w = Cau 9: Khao sat nh tnh va nh lng s bien oi nan g lng cua con lac n trong khi dao ong. Chng minh rang neu dao o ng cua con lac n la dao o ng ieu hoa th c nang cua no khon g oi va t le vi bnh phng cua bien o dao ong.
': 090.777.54.69 Trang: 6
K = m'
GV: Bui Gia Noi
1. KHAO SAT NH TNH: (S bien oi nang lng) Keo con lac n lech khoi v tr can bang mot goc a0 th lc keo thc hien mot cong va truyen cho con lac n mot the nang trong trng. Tha nhe hon bi th lc keo mat i, hon bi chuyen ong nhanh dan va v tr can bang va the nang giam dan trong khi ong nang tang. Hon bi ve v tr can bang, the nang bang khong, ong nang cc ai. Do quan tnh hon bi len cao dan. The nang hon bi tang, ong nang giam. Khi hon bi len v tr cao nhat B th dng lai. ong nang bang khong va the nang cc ai. Sau o hon bi chuyen ong nhanh dan eu ve v tr can bang O va qua trnh nh tren tai dien. Vay: Trong qua trnh dao ong co s chuyen hoa gia the nang va ong nang 2. KHAO SAT NH LNG: (S bao toan nang lng) The nang : Et = mgh vi h = l - l cos a = l (1 - cosa) = 2lsin2 2 Et =
Et =
1 g s mg l a2 v w2 = va a = 2 l l
Et =
Mat khac: s = sosin(wt + j) ong nang: E =
1 2 mv vi v =sowcos(wt + j) 2 1 2 2 C nang: E = Et + E E = mw s0 2
1 mw2 s2 sin2(wt + j) 0 2
1 s2 1 mgl 2 = mw2s2 2 l 2
E = mw2 s2 cos2(wt + j) 0
Vay: Trong qua trnh dao ong ieu hoa c nang cua con lac n la khong oi va t le vi bnh phng cua bien o dao ong Cau 10: - Phat bieu cac nh ngha: dao ong t do, dao ong cng bc, he dao ong - Dao ong t do va dao ong cng bc co iem nao giong nhau va kha c nhau 1. Phat bieu nh ngha: v Dao ong t do: la dao ong ma chu ky ch phu thuoc cac ac tnh cua he dao ong nhng khong phu thuoc cac yeu to ben ngoai v Dao ong cng bc: la dao ong chu tac dung cua lc cng bc bien thien tuan hoan F = Fosin(wt + j) vi Fo la bien o ngoai lc. v He giao ong: la he co kha nang thc hien dao ong t do. Sau khi b kch thch he dao ong se t no thc hien dao ong theo chu ky rieng cua no. 2. Dao ong t do va dao ong c ng bc co iem nao giong va khac nhau: v Giong nhau: eu co tnh tuan hoan (dao ong ieu hoa) v Nhac nhau: Chu ky va tan so cua dao ong cng bc phu thuoc ngoai lc tac dung trong khi dao ong t do th khong.
': 090.777.54.69
Trang: 7
GV: Bui Gia Noi
Cau 11: Bieu dien dao ong ie u hoa bang phng Phap gian o vect quay Fresnel Phng phap vect quay da tren tnh chat: mot dao ong ieu hoa co the c coi nh hnh chieu cua mot chuyen ong tron eu xuong mot truc nam x M + trong mat phang quy ao. P - Gia s can bieu dien dao ong: x = Asin(wt + j) wt Mo (t = 0) Ta ve mot truc nam ngang (D) va mot truc thang ng r j x'x cat (D) tai O. Ve mot vect A co goc tai O: co o dai bang O (D) bien o A va tao vi truc (D) mot goc bang j tai thi iem t = 0. r Cho vect A quay eu theo chieu dng lng giac vi van toc r goc w. Luc o chuyen ong cua hnh chieu au mut vect A x' xuong truc x'x la mot dao ong ieu hoa: x = OP = Asin(wt + j) r - Ta ket luan rang dao ong ieu hoa x = Asin(wt + j) c bieu dien bang vect quay A Cau 12: Tong hp hai dao dao ong ieu hoa cung phng, cung tan so bang phng phap vect quay. 1. TONG HP HAI DAO ONG IEU HOA CUNG PHUNG CUNG TAN SO BANG PHNG PHAP VECT QUAY: Xet vat tham gia 2 dao ong ieu hoa cung phng, cung a so: x1 = A1sin(wt + jl) x M x2 = A2sin(wt + j2) M2 Dao ong tong hp: x = x1 + x2. Tm x bang phng phap vect quay. Ta ve cac vect bieu dien x1, x2, x nh hnh ve:
Ta thay M1OM 2 = j1 - j2 = hang
r r Cho hai vect A1 ,A 2 , quay quanh O theo chieu dng

vi van toc goc w khong oi. Khi o hnh bnh hanh OM1MM2 khong bien dang nen vect tong hp co o ln khong oi va cung quay quanh O theo chieu ng vi van toc goc w. r r V tong ai so ca c hnh chieu cua hai vect A1 ,A 2 O xuo ng truc x'Ox bang hnh chieu cua vect A1 xuong truc o
A2
A M1 j1 A1 (D)
nen chuyen ong ton g hp cua hai ao ong ieu ho a cu ng phng va cung a so la mo t dao ong ieu ho a cu ng phng va cun g a so . r Do o vect A1 bieu dien dao ong ieu hoa tong hp va goc j bieu dien pha ban au cua ao ong tong hp. 2. BIEN O VA PHA BAN AU CUA DAO ONG TONG HP: Co OM = OM1 + OM 2
uuuu r
uuuuu uuuuu r r
Chieu xuong truc (D) va truc x x: Acosa = A1cosj 1 + A2cosj2 (1) Asina = A1sinj 1 + A2sinj2 (2) 2 2 (l)2 + (2)2 cho A 2 = A1 + A 2 + 2A1A 2 cos(j1 - j2 )
': 090.777.54.69 Trang: 8
GV: Bui Gia Noi
(2) A sin j1 + A 2 sin j2 cho tgj = 1 (1) A1 cos j1 + A 2 cos j2

Neu x1 va x2 dao ong cung pha Neu x1 va x2 dao ong ngc pha Neu x1 va x2 dao ong bat ky : j1 - j2 = K2p A = A1 + A2 : j1 - j2 = (2K + 1)p A = A1 - A 2 : A1 - A 2 < A < (A1 + A2)
Cau 13: Dao ong tat dan: nh ngha, nguyen nhan, ac iem. 1. nh ngha: Dao ong tat dan la dao ong co bien o giam dan theo thi gian. 2. Nguyen nhan: Trong thc te cac vat eu dao ong trong mot moi trng xac nh nen cac tac dung ma sat cua moi trng o. Do phai thc hien cong e thang ma sat nen nang lng he c giam dan lam cho bien o giam dan va cuoi cung vat dng lai v tr can bang. 3. ac iem: x Lc ma sat nho th dao ong tat dan cham. V du: con lac ao ong trong khong kh.
t x
Lc ma sat ln th dao ong tat dan nhanh. V du: con lac dao ong trong nc.
t x
Lc ma sat qua ln th con lac khong dao ong V du: con lac dao ong trong nht.
Cau 14: - Trnh bay ve dao ong cng bc. Bien o dao ong cng bc phu thuo c vao yeu to nao? - S cong hng c hoc la g? Neu mot v du ve cong hng co li va co hai - Hay cho biet cac iem giong nhau va khac nhau gia dao rieng cng b c va s t dao ong. 1. Dao ong c ng bc: Thong thng, mot he dao ong chu tac dung lc ma sat cua moi trng nen sinh cong am lam giam c nang va dao ong b tat an. Muon duy tr dao ong, ta tac dung len he mot ngoai lc bien thien tuan hoan: F = F0sin(wt + j) vi F0 la bien o cua ngoai lc; w la tan so goc Trong thi gian Dt rat ngan, dao ong cua he la mot dao ong phc tap do s tong hp cua dao ong rieng cua he va dao ong cua ngoai lc. Sau thi gian Dt, dao ong rieng tat han va he ch dao ong vi a so cua ngoai lc. o la ao ong cng bc. a. nh ngha: Dao ong cng bc la dao ong gay ra bi mot ngoai lc bien thien tuan hoan F = F0sin(wt + j) goi la lc cng bc.
': 090.777.54.69 Trang: 9
GV: Bui Gia Noi
b. ac iem: Co tan so bang tan so cua ngoai lc Co bien o phu thuoc s chenh lech gia tan so f cua lc cng bc va tan so dao ong rieng f0 cua he ao ong. 2. Cong hng c: a. nh ngha: S cong hng la hien tng bien o cua dao ong cng bc tang ot ngot khi a so cua lc cng bc xap x bang tan so rieng cua he dao ong. b. Th du ve cong h ng: v Cong hng co li: Mot em nho cung co the a vong cho mot ngi ln len rat cao. Neu em tac dung len vong mot ngoai lc co tan so f0 gan bang ung tan so rieng f0 cua vong, ngha la lc keo cua tay an nhp vi nhp ong a cua vong, sau mot thi gian, bien o dao ong cua vong rat ln. Neu muon dng sc e ay vong mot lan len cao nh vay, em nho se khong lam c. v Cong hng co hai: Chiec cau, be may, khung xe,... la nhng he thong dao ong co tan so rieng. Neu e chung dao ong cng bc vi mot vat dao ong khac at len chung (v du: mot may phat ien ln), chung co the rung len rat manh va co the b gay. 3. iem giong nhau va khac nhau gia dao ong cng bc va s t dao ong: v Giong nhau: Duy tr dao ong lau nh c bu nang lng (e thang lc ma sat) v Khac nhau: S t dao ong khong can tac dung cua ngoai lc trong khi dao ong cng bc la do ngoai lc tac dung. Cau 15: - Neu nguyen nhan e dao on g khong tat dan. - Neu bien phap ky thuat e duy tr dao cong cua con lac ong ho va bien phap k thuat lam cho dao ong khung xe oto chong ta t. 1. DAO ONG DUY TR: a. nh ngha: Dao ong co bien o khong thay oi theo thi gian gi la dao ong duy tr con goi la t dao ong. b. Nguyen tac duy tr dao ong: la phai tac dung vao con lac mot lc tuan hoan co tan so bang tan so rieng cua con lac. Lc tuan hoan nho khong lam bien oi tan so rieng cua con lac, lc cung cap nang lng cho con lac trong moi na chu ky e bu ap nang lng mat i do ma sat. 2. NG DUNG: a. Bien phap ky thuat e duy tr dao ong cua con lac ong ho: La len day cot cua ong ho. Khi len day cot la ta cung cap mot the nang an hoi cho con lac. Sau o moi khi con lac at ti bien o sau mot na chu ky th ay cot dan ra mot chut va mot phan the nang cua no truyen cho con lac nh cac c cau thch hp. b. Bien phap ky thuat lam dao ong cua khung xe o to chong tat: Khi o to b xoc th lo xo giam xoc b nen hay dan. e lam cho dao ong cua khung xe oto chong tat khi qua cho b xoc th ngi ta dung mot thiet b gom piston chuyen ong theo chieu thang ng trong mot xylanh cha ay dau nht. Piston gan vi khung xe, xylanh gan vi truc banh xe. Khi khung xe dao ong tren lo xo giam xoc th piston cung dao ong trong xylanh va nh dau nht dao ong trong khung xe chong tat.
': 090.777.54.69
Trang: 10
GV: Bui Gia Noi
SONG C VA AM HOC
Cau 1 : Song c hoc la g? Giai thch s tao than h song tren mat nc. V sao qua trnh truyen song la mot qua trnh truyen nang ln g. Thanh lap phng trnh dao ong cua mot iem tren phng truyen song? 1. NH NGHA SONG: Song c hoc la nhng dao ong an hoi lan truyen trong moi trng vat chat theo thi gian. 2. GIAI THCH S TAO THANH SONG TREN MAT NC: Hien tng song nc: - Nem hon a nho xuong ho nc yen lang ta thay xuat hien nhng song nc hnh tron t ni hon a ri lan rong ra tren moi trng nc vi bien o giam dan - Cai phao nhap nho theo song nhng khong truyen i. Giai thch: Gia cac phan t nc co lc tng tac nen khi mot phan t M ao ong va nho len cao th cac lc tng tac keo cac phan t ke can nho len theo nhng cham hn mot chut, cac lc o cung keo M ve can bang. Ket qua la dao ong lan rong ra tren moi trng nc. Phao ch nhap nho theo song ma khong truyen i la v trong moi trng truyen song th trang thai dao ong truyen i con phan t vat chat cua moi trng ch dao ong quanh v tr can bang cua no. 3. GIAI THCH V SAO QUA TRNH TRUYEN SONG LA MOT QUA TRNH TRUYEN NANG LNG: Nang lng truyen song tai mot iem t le vi bnh phng cua bien o song tai o. V vay song truyen en iem nao th lam cho cac phan t vat chat cua moi trng tai iem o dao ong vi mot bien o nhat nh tc la truyen cho cac phan t o mot nang lng. Do o qua trnh truyen song cung la mot qua trnh truyen nang lng. Theo nh luat bao toan nang lng th nang lng song truyen i t nguon do phai trai rong ra cho cac phan t cua moi trng nen nang lng song cang xa nguon cang nho. 4. LAP PHNG TRNH DAO ONG CU A MOT IEM TREN PHNG TRUYEN SONG: Do song truyen i theo moi phng nh nhau nen ta ch xet mot phng truyen song Ox. Xet iem M tren phng truyen song Ox cach nguon song O mot khoang OM = x. Phng trnh nguon song O: u0 = asin2pft x Phng trnh song tai M: u(M) (t) = u(t - q) vi q = v x 2px v 2px uM = asin2pf(t - ) = asin(2pft ) V l = uM = asin(2pft ) v v f l f Cau 2: Neu cac nh ngha: cua song c hoc, song doc, song ngang, cac song ket hp s giao thoa cua cac song, song dng, chu ky cua son g, tan so cua song, bc song, van toc truyen song, bien o song. nh ngha 2 dao ong lech pha, cung pha, ngc pha 1. NEU CAC NH NGHA: Song c la nhng dao ong an hoi lan truyen trong moi trng vat chat theo thi gian. Song ngang la song co phng dao ong vuong goc vi phng truyen song. Song doc la song co phng dao ong trung vi phng truyen song. Song ket hp la cac song co cung phng, cung tan so va co o lech pha khong oi.
': 090.777.54.69 Trang: 11
GV: Bui Gia Noi
S giao thoa cua song la s tong hp cua hai hay nhieu song ket hp trong khong gian, trong o co nhng cho co nh ma bien o song c tang cng hay giam bt. Song dng la song co cac nut va cac bung co nh trong khong gian. Chu ky T cua song la chu ky dao ong chung cua cac phan t vat chat co song truyen qua va bang chu ky dao ong cua nguon song. Tan so f cua song la tan so dao ong chung cua cac phan t vat chat co song truyen qua va bang tan so dao ong cua nguon song. Bc song l la khoang cach gan nhat gia hai iem dao ong cung pha (hay ngc pha) tren cung mot phng truyen song, no cung la quang ng ma song truyen i c trong mot chu ky cua song. Van toc truyen song v la van toc truyen pha dao ong Bien o song A tai mot iem la bien o dao ong cua cac phan t vat chat tai iem o khi song truyen qua. v Lien he gia T, f, v va l la: l = v.T = f 2. THE NAO LA HAI DAO ONG LECH PHA, CUNG PHA, NGC PHA: Hai dao ong lech pha la hai ao ong co o lech pha khong oi va khac khong Hai dao ong cung pha la hai dao ong co o lech pha bang 0 hay bang k2p Hai dao ong ngc pha la hai dao ong co o lech pha bang p hay bang (2k + 1)p Khi Dj = j1 - j2 > 0 th dao ong 1 sm pha hn dao ong 2 hay dao ong 2 tre pha hn dao ong 1 . Cau 3: nh ngha o lech pha gia hai song. Chng minh rang o lech pha la yeu to quan trong trong viec giai thch hien tng giao thoa song nc. 1. nh ngha o lech pha gia hai song: o lech pha la ai lng ac trng cho s khac nhau ve trang thai gia hai hai dao ong va c xac nh bang hieu cac pha ban au: Dj = j1 - j 2 2. Vai tro o lech pha gia 2 song trong viec giai thch hien tng giao thoa: * Phng trnh song tai M do hai nguon ket hp S1, S2 tao ra lan lt la: 2pd1 2pd 2 U1M = a sin (2pft ) v U2M = a sin (2pft ) l l * Phng trnh song tong hp tai M: p p uM = u1m + u2m uM = 2a cos (d1 - d2)sin [2pft - (d1 + d2)] l l ay la mot dao ong ieu hoa co: p Pha ban au: j = - (d1 + d2) l p Bien o: A = 2a cos (d1 - d 2 ) V: Dj = j 2M - j1M =
2p (d1 l
d2) (d1
d 2) =
Dj l Dj A = 2a cos 2p 2
Ta thay: Tai M hai song cung pha th Dj = k2p A = 2a Tai M hai song ngc pha th Dj = (2k + l)p A = 0 Vay trong hien tng giao thoa cua 2 song, o lech pha cua 2 song thanh phan tai iem hai song o gap nhau se quyet nh o ln cua bien o dao ong tong hp tai o.
': 090.777.54.69 Trang: 12
GV: Bui Gia Noi
Cau 4: Mo ta hai hien tng ac trng cua lu trnh truyen song: hien tng giao thoa va hien tng nhieu xa. 1. HIEN TNG GIAO THOA CUA SONG NC: a. Th nghiem: Dung mot am thoa co mot nhanh noi vi mau thep hnh ch U co hai au cham S1 nhe vao mat nc tai S1 va S2. Khi am thoa rung cac vong tron song phat ra t S1 va S2 lan truyen tren mat f nc. S2 Hai nguon S1 va S2 cung tan so, co o lech pha khong oi goi la hai nguon song ket hp. Hai song do chung tao ra goi la hai song ket hp. Trong vung giao nhau cua hai song ket hp. k = 3; 2; 1; 0; -1;-2,-3 Trong vung giao nhau cua hai song ket hp xuat hien cac ng hyperbol co bien o cc ai, bien S1 S2 o bang khong nam xen ke nhau nhan S1, S2lam tieu iem goi la hien tng giao thoa song nc. Cac ng hyperbol goi la van giao thoa song. b. Giai thch: Tai iem M trong vung giao thoa song t nguon S1 va S2 truyen en co phng trnh lan lt la: 2pd1 2pd 2 u1M = asin(2pft ) va u2M = asin(2pft ) M l l Phng trnh song giao thoa tai M: d1 d2 2pd1 2pd 2 uM = u1M + u2M - a[sin(2pft ) + sin(2pft )] l l S1 S2 p(d1 - d 2 ) p uM = 2acos sin[2pft - (d1 + d2)] l l p(d1 - d 2 ) Bien o song tai M: A = 2a cos l p(d1 - d 2 ) p(d1 - d 2 ) M la van cc ai: Amax cos = cos kp = kp l l (d1 d2) = kp M la van ng yen: A = 0 p(d1 - d 2 ) p p(d1 - d 2 ) p p cos = cos(2k + 1) = (2k + 1) (d1 d2) = (2k+1) l 2 l 2 2 V: d1 - d 2 = hang so nen M tren ng hyperbol nhan S1, S2 lam tieu iem. c. ieu kien co hien tng giao thoa: - Hai song co cung tan so - Hai song co o lech pha khong oi theo thi gian Cac song co tnh chat tren goi la song ket hp. Cac nguon tao ra song ket hp goi la nguon ket hp. 2. HIEN TNG NHIEU XA: Khi gap mot chng ngai vat co kch thc nho so vi bc song th song co the i vong qua ve pha sau vat nh khong gap g ca. Neu vat can co kch thc ln hn so vi bc song th song cung i vong qua vat nhng ngay pha sau vat co mot vung khong co song. Hien tng song i vong qua vat can goi la hien tng nhieu xa. Khi b nhieu xa cac tia song b uon cong i.
': 090.777.54.69
Trang: 13
GV: Bui Gia Noi
Cau 5: Khai niem ve song dng. Giai thch cach hnh thanh song dn g tren mot si day va neu ieu kien e co song dng. Cach xac nh van toc truyen song bang hien tng song dng. 1. KHAI NIEM VE SONG DNG: Khi mot song ti va song phan xa cua no truyen theo cung mot phng th chung giao thoa vi nhau. Ket qua la tren phng truyen song co nhng iem co nh ma cac phan t vat chat tai o luon dao ong vi bien o cc ai (goi la bung) va nhng iem co nh khac ma cac phan t vat chat tai o luon ng yen (goi la nut). Cac ao ong nay tao thanh mot song khong truyen i trong khong gian goi la song dng. Vay: Song dng la song co cac nut va bung co nh trong khong gian
2. GIAI THCH CACH HNH THANH SONG DNG TREN MOT SI DAY VA NEU IEU KIEN E CO SONG DNG: l l a. Cach hnh thanh song dng: Buoc au M cua si day co nh vao tng va cho a u P 4 2 dao ong. - Thay oi a so dao ong cua P en mot luc nao o ta B A thay si day dao ong on nh trong o co nhng cho dao ong rat manh va nhng cho hau nh khong dao ong. l b. Giai thch: Dao ong truyen t A en B tren ay di Hnh ve co: 4 bung, 4 nut va 3 bo song dang mot song ngang. en B song N Phan xa truyen ng c lai A. Song ti va song phan xa thoa man ieu kien song ket hp va ng c pha nhau tai B (B co nh) hai song nay giao nhau tao nen song dng. Ket qua cho thay: A, B la hai iem luon ng yen, ca c iem tren si day AB cach A va B nhng
l ) luon luon ng yen (goi la cac nut cua song dng), 2 l cac iem tren AB nam cach A va B nhng khoang cach bang mot so le phan t bc song [(2k + 1) ] th 4
khoang bang mot so nguyen lan na bc song (k dao ong vi bien o cc ai (goi la cac bung cua song dng). Khoang cach gia 2 nut hay 2 bung lien
l tiep nhau la . oi vi song doc tuy hnh anh song dng co khac nhng no van gom co cac nut va bung. 2 l Khoang cach gia hai nut tren tiep van bang 2 c. ieu kien co song dng: e co song dng vi hai iem nut hai au day phai co ieu kien: l l = k ( Z) vi l la chieu dai day 2 e co song dng vi mot nut au nay va mot bung au kia phai co ieu kien: l l = (2k + 1) (k Z) 4 3. CACH XAC NH VAN TOC TRUYEN SONG BANG HIEN TNG SONG DNG: Hien tng song dng cho phep ta a c bc song 1 mot cach chnh xac. oi vi song am va cac song khac, viec do tan so f cung n gian. Biet l va f ta xac nh van toc truyen song theo he thc: v = lf V du: Vi mot si day an hoi co hai au co nh. Quan sat song tren day ta em c so l 2l 2l bang (k). Biet chieu dai l cua si day ta thay: l = k l = Vay: v = lf = f 2 k k
': 090.777.54.69
Trang: 14
GV: Bui Gia Noi
Cau 6: The nao la dao ong am va song am? Moi trng truyen am va van toc am, vai tro cua bau an va cac day an cua chiec an ghi - ta. 1. DAO ONG VA SONG AM: a. Song am: La cac song doc c hoc truyen trong cac moi trng kh, long hay ran. Song am nghe c co tan so nam trong khoang t 16Hz en 20.000Hz Song am co tan so nho hn 16Hz goi la cac song ha am. Song am co tan so ln hn 20.000Hz goi la cac song sieu am. Tai ta khong nghe c ha am va sieu am. b. Dao ong am: La cac dao ong c hoc cua cac vat ran, long, kh v.v co tan so nam trong khoang noi tren. Cac vat co dao ong am, co kha nang tao ra song am trong moi trng bao quanh goi la cac vat phat dao ong am. 2. MOI TRNG TRUYEN AM - VAN TOC AM: a. Moi trng truyen am: Song am truyen c truyen ca ba moi trng ran, long va kh, nhng khong truyen c trong chan khong. b. Van to c truyen cua song am: Phu thuoc vao tnh an hoi va mat o cua mi trng: Van toc am trong chat ran ln hn trong chat long va trong chat long ln hn trong chat kh Van toc am thay oi theo nhiet o Nhng vat lieu nh bong, nhung, tam xop v.v truyen am kem v tnh an hoi cua chung kem. Chung c dung e lam cac vat lieu cach am. 3. VAI TRO CUA DAY AN VA BAU AN TRONG CHIEC AN GHI TA: Trong an ghi ta cac day an ong vai tro vat phat dao ong am. Dao ong nay thong qua gia , ay an gan tren mat bau an se lam cho mat bau an ao ong. Bau an ong vai tro hp cong hng co kha nang cong hng oi vi nhieu tan so khac nhau va tang cng nhng am co cac a so o. Bau an ghi ta co hnh dang rieng va lam bang go ac biet nen no co kha nang cong hng va tang cng mot so hoa am xac nh, tao ra am sac ac trng cho loai an nay. Cau 7: Nhng ac trng sinh ly cua am va s phu thuoc cua chung vao nhng ac trng vat l cua am 1. O CAO CUA AM: la mot ac trng sinh l cua am, phu thuoc vao ac tnh vat ly cua am o la tan so. Am co tan so cang ln th cang cao (cang thanh) Am co tan so cang nho th cang thap (cang tram) 2. AM SAC: Moi ngi, moi nhac cu phat ra nhng am thanh co sac thai khac nhau (du cung mot cao o) ma tai co the phan biet c. ac tnh o c goi la am sac. Th nghiem cho biet neu nhac cu va ngi phat ra cung mot am co tan so f1 th ong thi cung phat ra cac am co tan so f2 = 2f1, f3 = 3f1, ... am co a so f1 la am c ban, am co tan so f2, f3 goi la cac hoa am th 2, th 3,.. Do o, am phat ra la s tong hp cua cac am c ban va cac hoa am cua no (vi cac bien o khac nhau) nen ng bieu dien cua no co dang phc tap nhng chu ky nhat nh va moi dang tao ra mot am sac nhat nh. Vay am sac la mot ac trng sinh ly cua am, no phu thuoc vao ac tnh vat ly cua am la tan so va bien o cua am c ban va cac hoa am cua no.
': 090.777.54.69 Trang: 15
GV: Bui Gia Noi
3. O TO CUA AM: a. Nang lng am: Song am mang theo nang lng truyen i t nguon am en tai ngi nghe. Nang lng nay t le vi bnh phng bien o song. Cng o am la nang lng am c song am truyen trong mot n v thi gian qua mot n v dien tch at vuong goc vi phng truyen am, ky hieu I, n v W/m2. b. o to cua am: Muon gay cam giac am, cng o am phai ln hn mot gia tr cc tieu nao o c goi la ngng nghe. Ngng nghe phu thuoc vao a so am. o to cua am la mot ac tnh sinh ly cua am, no phu thuoc vao cng o cua am va tan so cua am. V du: - Vi am co tan so f t 1000Hz 1500Hz th ngng nghe I0 = 10-12W/m2 - Vi am co tan so f = 1000Hz th ngng nghe I0 = 10-7W/m2 - Vi am co tan so 1000Hz co cng o I = 10-7W/m2 ln gap 105 lan ngng nghe la mot am kha to nghe rat ro. Vi mot am co tan so f = 50Hz cung co cng o 10-7 W/m2 th ch mi va bang ngng nghe I0 cua no nen ch hi nghe. o to cua am con phu thuoc vao tan so am. Tai nghe tnh nhat oi vi cac am co tan so trong khoang 1000Hz en 5000Hz va nghe am co tan so cao (am cao) thch hn am co tan so thap (am tram). Neu cng o am len ti 10W/m2 th oi vi moi tan so eu gay ra cam giac cho tai, gia tr nay goi la ngng au. Mien nam gia ngng nghe va ngng au la mien nghe c. c. Mc o am: e ac trng cho o to cua am ta thng dung mot ai lng la mc cng o am (k hieu L). Mc cng o am la logarit thap phan cua t so cng o am va ngng nghe. I I L(B) = lg ; L(dB) = 10 lg I0 I0 1 n v la Ben (B) hay exiben (dB), 1dB = B 10 Cau 8: * Van toc truyen am trong khong kh 350C va 200C co khac nhau khong? Tai sao. * So sanh van toc truyen am trong kh oxy va kh hidro cung nhiet o. Giai thch. * Thay oi o cang day an hoi th bc song cua song dng co oi khong. Tai sao (cho tan so song dng khong oi). 1. Van toc truyen am trong khong kh 35 0C va 200C khac nhau v van toc truyen am thay oi theo nhiet o (van toc t le can bac 2 cua nhiet o tuyet oi). 2. Van toc truyen am t le nghch vi khoi lng phan t cua chat kh. Ta thay kh hydro co khoi lng phan t nho hn oxy nen van toc truyen am trong hydro nhanh hn. 3. Theo cong thc Melde : v =
T vi T la lc cang day va m la khoi lng cua mot n m
v chieu dai day. Vay khi lc cang T oi th van toc v oi. V v = lf bc song l oi.
': 090.777.54.69
Trang: 16
GV: Bui Gia Noi
DONG IEN XOAY CHIEU

Cau 1 : 1. Nguyen tac tao ra dong ien xoay chieu. Hieu ien the va cng o dong ien xoay chieu. 2. The nao la cng o dong ien hieu dung, hieu ien the hieu dung? V sao oi vi dong ien xoay chieu ngi ta s dung cac ai lng nay? 1. NGUYEN TAC TAO RA DONG IEN XOAY CHIEU Nguyen tac tao ra dong ien xoay chieu da x tren hien tng cam ng ien t. t =0 r t Cho mot khung day kim loai co N vong B day, co dien tch S quay vi van toc goc w khong r u r wt n r r oi trong t trng eu B sao cho truc xoay x x n B vuong goc vi ng cam ng cua t trng. O r v Luc t = 0: Phap tuyen n cua khung day u r trung phng chieu cua t trng B . u r r x' v Luc t : Phap tuyen n hp vi vect B mot goc (wt). - Khi o t thong qua khung day la : F = NBScoswt. - Theo nh luat cam ng ien t trong khung day xuat hien S cam ng : E = -F = wNBSsinwt at Eo = NBSw : Bien o suat ien ong hay suat ien ong cc ai. e = Eosinwt Vay : Suat ien ong cam ng trong khung day la ai lng bien oi ieu hoa c goi la suat ien ong xoay chieu . Noi hai au khung day vi mach ngoai th trong mach ngoai co mot dong ien xoay chieu. 2. HIEU IEN THE XOAY CHIEU VA CNG O DONG IEN XOAY CHIEU - V suat ien ong xoay chieu bien thien ieu hoa vi tan so goc w nen hieu ien the ma no gay ra mach ngoai cung bien thien ieu hoa vi tan so goc w. u = Uosin(wt + ju) - Dong ien xoay chieu trong mach ngoai cung bien thien ieu hoa vi tan so goc w. i = Iosin(wt + ji) trong o ju = ji + j j la goc lech pha gia u, i va no tuy thuoc tnh chat cua mach ien. V ien trng truyen trong day dan co van toc vao khoang 3.108 m/s nen moi thi iem nhat nh ien trng moi iem tren mach noi tiep la nh nhau, do o cng o dong ien moi iem tren mach noi tiep la nh nhau. 3. CNG O HIEU DUNG VA HIEU IEN THE HIEU DUNG Cho mot dong ien xoay chieu i = Iosinwt chay qua ien tr thuan R trong thi gian t th nhiet lng toa ra tren ien tr la :
I2 I Q = R 0 t = R 0 t 2 2
Bay gi cho dong ien khong oi co cng o I chay qua ien tr thuan R nh tren sao cho cung trong thi gian t th nhiet lng toa ra cung la : Q = RI2t So sanh : I =
I0 2
': 090.777.54.69
Trang: 17
GV: Bui Gia Noi
Vay: Xet ve tac dung nhiet trong mot thi gian dai th dong ien xoay chieu i = Iosinwt tng ng vi dong ien khong oi I =
hieu dung cua dong ien xoay chieu. nh ngha : Cng o hieu dung cua dong ien xoay chieu bang cng o cua mot dong ien khong oi ma neu chung lan lt i qua cung mot ien tr trong cung mot thi gian th toa ra cung mot nhiet lng. Tng t suat ien ong hieu dung va hieu ien the hieu dung lan lt la:
I0 . Cng o dong ien I goi la cng o 2
E =
4. LY DO S DUNG CAC GIA TR HIEU DUNG CUA CNG O DONG IEN XOAY CHIEU VA HIEU IEN THE XOAY CHIEU Vi dong ien xoay chieu, ta khong the xac nh cng o tc thi cua no v no bien oi rat nhanh cung nh khong the lay gia tr trung bnh cua cng o v trong chu ky gia tr nay bang khong. Ta cung khong the dung ampe ke hay von ke khung quanh e o cng o hay hieu ien the xoay chieu, v moi khi dong ien oi chieu th chieu quay cua kim cung thay oi nhng do quan tnh ln cua kim va khung day nen kim khong theo kp s oi chieu nhanh cua dong ien va kim se ng yen. Vi dong ien xoay chieu, ta khong can quan tam tac dung tc thi cua no tng thi iem ma ch quan tam tac dung cua dong ien xoay chieu trong thi gian dai. Mat khac, tac dung nhiet cua dong ien th t le vi bnh phng cua cng o dong ien, khong phu thuoc chieu dong ien; do o co the so sanh dong ien xoay chieu vi dong ien khong oi gay ra tac dung nhiet tng ng. o la cac ly do e a ra khai niem cua cng o hieu dung cua dong ien xoay chieu. Cau 2 : 1. Trnh bay cong suat cua dong ien xoay chieu. Xet cac trng hp rieng : - Mach ch co R. - Mach ch co C. - Mach ch co L. - Mach RLC mac noi tiep trong ieu kien co cong hng ien. 2. Neu y ngha cua he so cong suat. 3. V sao khi che tao cac dung cu ien nh quat, tu lanh, ong c ngi ta co gang tang he so cong suat. 1. CONG SUAT CUA DONG IEN XOAY CHIEU at mot hieu ien the xoay chieu 2 au mot oan mach. Dung von ke, ampe ke, watt ke e o hieu ien the hieu dung U 2 au oan mach; cng o hieu dung I cua dong ien qua mach; cong suat tieu thu P cua oan mach th thay : * Neu oan mach ch co ien tr thuan th : P = UI. * Neu oan mach co them cuon cam hay tu ien hay ca hai th : P < UI. * Cac ket qua o cho ta : P = UI vi K 1. * Thc nghiem cho thay gia he so K va goc lech pha j (cua u va i) co moi lien he : k = cosj. Vay : P = UIcosj
': 090.777.54.69
E0 U ;U= 0 2 2
cosj : goi la he so cong suat cos j =

Trang: 18
R Z
GV: Bui Gia Noi
Ta xet cac trng hp rieng : * Vi mach ch co R : cosj = 1 P = UI * Vi mach ch co C :cosj = 0 P = 0 * Vi mach ch co L : cosj = 0 P = 0 * Vi mach RLC mac noi tiep trong ieu kien co cong hng : ZL = ZC cosj = 1 P = UI 2. Y NGHA CUA HE SO CONG SUAT Khi U va I co mot gia tr nhat nh th t P = UIcosj, ta thay P cang ln khi cosj cang ln. * cosj = 1 j = 0 : ay la trng hp oan mach ch co R hay oan mach co RLC mac noi tiep trong ieu kien cong hng. Khi o cong suat tieu thu tren oan mach ln nhat va bang UI. * cosj = 0 j =
Khi co cong suat tieu thu tren oan mach nho nhat va bang khong. Luc nay nguon ien co the cung cap cho oan mach mot cong suat kha ln tc la U va I cua oan mach kha ln, nhng oan mach van khong tieu thu mot phan nao cua cong suat o, co ngha la dong ien khong co hieu qua co ch trong khi co mot phan nho cua cong suat van b hao ph vo ch tren ng day ien truyen tai. * 0 < cosj < 1 tc la -
p : ay la trng hp oan mach ch co C hay L, hay co L, C. 2
trong thc te. * Khi o cong suat tieu thu tren oan mach P = UIcosj nho hn cong suat Po = UI cung cap cho oan mach.
p p < j < 0 hay 0 < j < : ay la trng hp thng gap 2 2
3. LY DO TANG cosj Muon tang hieu qua cua viec s dung ien nang, ta phai tm cach nang cao tr so cua he so cong suat cosj e oan mach s dung c phan ln cong suat do nguon cung cap. Cong suat tieu thu P = UIcosj gom cong suat hu ch (c nang, hoa nang, ) va mot phan cong suat hao ph di dang nhiet nang (tr trng hp cac may thu ch toa nhiet nh bep dien, ban la ). Phan cong suat hu ch va hieu ien the U cua mach la do nhu cau tieu dung nen chung khong oi. Vay cng o dong ien I =
P ch phu thuoc cosj. U cos j
Neu cosj ln th I nho phan hao ph di dang nhiet nang nho, nhng neu cosj nho th I ln phan hao ph di dang nhiet ln co the lam hong cac dung cu ien. Chnh v the khi che tao cac dung cu tieu thu ien nhj quat, tu lanh, ong c, ngi ta co gang tang he so cong suat (trong thc te cosj > 0,85).
': 090.777.54.69
Trang: 19
GV: Bui Gia Noi
Cau 3 : 1. Trnh bay nguyen tac hoat ong, cau tao va bieu thc suat ien ong cua may phat ien xoay chieu 1 pha. 2. Trnh bay nguyen tac cau tao va hoat ong cua may phat ien xoay chieu 3 pha. V sao dong ien xoay chieu lai c s dung rong rai trong thc te. 1. MAY PHAT IEN XOAY CHIEU 1 PHA a. Nguyen tac hoat ong May phat ien xoay chieu kieu cam ng hoat ong da vao hien tng cam ng ien t. Cho khung day kim loai co N vong day co dien tch S quay vi van toc goc w khong oi trong mot trng eu B sao cho truc quay cua khung day vuong goc ng cam ng cua t trng. Khi o t thong qua khung day dao ong ieu hoa lam phat sinh trong khung day mot suat ien ong xoay chieu. Suat ien ong trong mot khung day la rat nho. e co suat ien ong u ln dung c trong cong nghiep va i song, ngi ta bo tr trong may phat ien nhieu cuon day dan, moi cuon gom nhieu vong day va nhieu nam cham ien tao thanh nhieu cap cc N S khac nhau. Cac cuon day trong may phat ien c mac noi tiep nhau va hai au c noi vi mach tieu thu bang mot c cau rieng goi la bo gop. b. Cau tao - Bo gop la he thong vanh khuyen choi quet : hai vanh khuyen at ong truc vi khung day va cung quay vi khung day. Noi au day A vi vanh khuyen 1 va au day B vi vanh khuyen 2. Hai choi quet a, b co nh t len 2 vanh khuyen va c noi vi mach ngoai. Khi khung day quay, hai vanh khuyen trc tren hai choi quet va dong ien t khung day chuyen qua vanh khuyen, choi quet ra mach ngoai. - Phan cam tao ra t trng: trong may phat ien nho, phan cam la nam cham vnh cu; trong may phat ien ln, phan cam la nam cham ien. - Phan ng tao ra dong ien. - Cac cuon day cua phan cam va phan ng eu quan tren loi lam bang thep Silic e tang cng t thong qua cuon day. e tranh dong Foucault cac loi c ghep bang nhieu tam thep mong cach ien vi nhau. - Phan cam va phan ng co the la bo phan ng yen hay bo phan chuyen ong cua may. Bo phan ng yen goi la stato, bo phan chuyen ong goi la roto. - Goi p la so cap cc cua phan cam va quay vi van toc quay n (vong/s) th tan so dong ien phat ra la: f = np c. Bieu thc suat ien ong r r - Luc t = 0 gia s phap tuyen n cua khung day trung vi t trng B . r - Luc t 0 th n quay vi mot goc wt va t thong bien oi qua khung day la : F = NBScoswt - Theo nh luat cam ng ien t trong khung xuat hien suat ien ong cam ng tc thi : e = -F = NBSwsinwt at Eo = NBSw e = Eosinwt Khi o gia hai au A, B cua khung xuat hien hieu ien the tc thi : u = e = Uosinwt
': 090.777.54.69 Trang: 20
GV: Bui Gia Noi
2 CAU TAO VA HOAT ONG CUA MAY PHAT IEN XOAY CHIEU 3 PHA a. nh ngha Dong ien xoay chieu ba pha la he thong gom ba dong ien xoay chieu mot pha, 3 dong ien nay tao bi 3 suat ien ong co cung bien o, cung tan so nhng lech nhau ve pha mot goc bang
b. Cau tao : gom 2 phan - Phan cam (Roto) la nam cham ien. - Phan ng (Stato) gom 3 cuon day giong nhau c at lech nhau 120o tren vong tron. c. Hoat ong Khi Roto quay, vao luc cc N oi dien vi 1 cuon 1 th t thong qua cuon 1 cc ai. Roto quay them 120o hay tnh ve thi gian la
2p 1 rad hay 120o tc la lech nhau ve thi gian chu ky. 3 3
T 1 th t thong qua cuon 2 cc ai va sau thi gian na th t 3 3
thong qua cuon 3 cc ai. Nh vay t thong qua cac cuon day lech nhau
hay lech nhau 120o ve pha. Do o suat ien ong trong 3 cuon day cung lech nhau 120o. Neu noi cac au day cua 3 cuon vi 3 mach ngoai giong nhau th 3 dong ien trong 3 mach cung lech pha nhau la 120o : i1 = Iosinwt
1 chu ky ve thi gian 3
2p 3 4p i3 = Iosin wt 3
i2 = Iosin wt -
d. Ly do s dung rong rai dong ien xoay chieu - oi vi cac ng dung thc tien nh thap sang, un nau, chay cac may quat, may cong cu th dong ien xoay chieu cung cho ket qua tot nh dong ien khong oi. - Dong ien xoay chieu de san xuat hn (may phat ien xoay chieu co cau tao n gian hn may phat ien mot chieu). - Dong ien xoay chieu co the tai i xa c vi hao ph t va chi ph nho va viec phan phoi ien cung thuan tien hn nh may bien the. - Khi can co dong ien mot chieu, ngi ta co the chnh lu dong ien xoay chieu e tao ra dong ien mot chieu. - Dong ien xoay chieu de tang hay giam hieu ien the nh may bien the hn so vi dong ien mot chieu. - Dong ien xoay chieu co the cung cap mot cong suat rat ln. - oi vi dong ien xoay chieu 3 pha con co them u iem : * Co cach mac day tiet kiem : hnh sao, tam giac. * Tao t trng quay e van ong ong c khong ong bo 3 pha.
': 090.777.54.69
Trang: 21
GV: Bui Gia Noi
Cau 4 : Cach mac mach ien 3 pha. Dong ien 3 pha co u iem g so vi dong ien 1 pha. 1. CACH MAC MACH IEN 3 PHA a. Cach mac hnh sao Ba iem au cua 3 cuon day noi vi nhau va a ra ngoai bang 1 day trung hoa, ba iem cuoi a ra ngoai bang 3 day khac nhau goi la 3 day pha.
- Tai tieu thu thng c noi vi mot day trung hoa (day nguoi) va mot day pha (day nong). Cng o dong ien tren day trung hoa : i = i1 + i2 + i3 - Neu tai oi xng tc la tai tieu thu tren 3 mach ngoai bang nhua th i = 0. - Neu tai khong oi xng th i 0 nhng thng rat nho => day trung hoa thng nho hn day pha v no tai dong ien nho hn. b. Cach mac tam giac - iem cuoi cua cuon day 1 c noi vi iem au cua cuon day 2, iem cuoi cua cuon day 2 noi vi iem au cua cuon 3 va iem cuoi cua cuon 3 noi vi iem au cua cuon 1.
- Ba iem noi o c noi vi 3 mach ngoai bang 3 day pha. Cach mac nay can 3 tai tieu thu phai giong nhau (tai oi xng). - Ta co the mac mot tai hnh tam giac vao mot may phat ien mac hnh sao hay ngc lai. - Ngi ta chng minh c :
Ud = U p 3
Ud la hieu ien the gia 2 day pha. Up la hieu ien the gia day trung hoa va day pha.
': 090.777.54.69
Trang: 22
GV: Bui Gia Noi
2. U IEM CUA DONG IEN 3 PHA SO VI DONG IEN MOT PHA - Bang cach mac hnh sao hay tam giac, ta tai c ba dong ien ma ch can ba day noi, do o tiet kiem c day dan va hao ph ien nang tren day. - Tao ra t trng quay e s dung trong ong c khong ong bo ba pha la loai ong c co cong suat ln, de san xuat hn ong c dung dong ien mot pha, chieu quay cua chung co the thay oi de dang. Cau 5 : Trnh bay * Nguyen tac hoat ong cua ong c khong ong bo. * Nguyen tac cau tao cua ong c khong ong bo 3 pha. * u iem cua dong c khong ong bo 3 pha. * So sanh roto va stato cua may dao ien 3 pha va cua ong c khong ong bo ba pha. 1. NGUYEN TAC HOAT ONG Bien ien nang thanh c nang tren c s hien tng cam ng ien t va s dung t trng t trng quay. * Th nghiem : Quay eu mot nam cham ch U vi van toc goc w u r quanh truc x x th t trng B gia hai nhanh cua no cung quay eu vi van toc goc w. Khi o mot khung day at gia hai nhanh co truc quay la x x quay nhanh dan cung chieu quay cua nam cham va khi at ti van toc wo < w th gi nguyen van toc o. Ta noi khung day quay khong ong bo vi t trng quay. * Giai thch Khi nam cham bat au quay (t trng quay) th t thong qua khung bien thien lam xuat hien dong ien cam ng. Theo nh luat Lenz, dong ien nay chong lai s bien thien cua t thong sinh ra no, ngha la chong lai s chuyen ong tng oi gia nam cham va khung day, do o lc ien t tac dung len khung day lam khung quay cung chieu vi nam cham. Neu khung day at ti van toc w th t thong qua no khong bien thien na, dong ien cam ng mat i, lc t cung mat i, khung day quay cham lai nen thc te khung day ch at ti mot van toc goc on nh wo < w. Ta noi khung day quay khong ong bo vi nam cham. ong c hoat ong theo nguyen tac tren goi la ong c khong ong bo. 2. T TRNG QUAY CUA DONG IEN 3 PHA Cho dong ien xoay chieu 3 pha i vao trong 3 cuon day dan giong nhau at lech nhau 120o tren mot vong tron. Gia s thi iem t =
co gia tr cc ai dng B01 va hng t trong ra ngoai cuon day. Khi o, t trng cua cuon day 2 va 3 co gia tr am. B2 = B 3 = -
T th t trng cua cuon day 1 4
B01 u2 r Vay : T trng tong hp B cua 3 cuon day co hng u r trung vi t trng B tc la hng t cuon day 1 ra ngoai.
': 090.777.54.69 Trang: 23
GV: Bui Gia Noi
- Ly luan tng t, ta thay sau
na th B hng t cuon day 3 ra. u r - Tom lai, t trng tong hp B cua 3 cuon day quay quanh tam O vi tan so bang tan so goc cua dong ien 3 pha. 3. CAU TAO CUA ONG C KHONG ONG BO BA PHA * Gom 2 phan chnh : - Stato gom 3 cuon day giong nhua quan tren loi sat lech nhau 120o tren mot vong tron e tao ra t trng quay. - Roto la hnh tru co tac dung nh mot cuon day quan tren loi thep. Khi mac ong c vao mang ien 3 pha th t trng quay do Stato gay ra lam cho Roto quay quanh truc. Chuyen ong quay cua roto c truc may truyen ra ngoai va c s dung e van hanh cac may cong cu 4. U IEM CUA ONG C KHONG ONG BO BA PHA - Cau tao n gian, de che tao. - S dung tien li, khong can vanh khuyen, choi quet. - Co the thay oi chieu quay de dang. 5. SO SANH ROTO VA STATO CUA MAY PHAT IEN XOAY CHIEU 3 PHA VA ONG C KHONG ONG BO 3 PHA - Stato cua may phat va cua ong c giong nhau : gom 3 cuon day dan giong nhau quan tren loi sat at lech nhau 120o tren vong tron. - Roto khac nhau : Roto cua may phat la nam cham ien, con cua ong c la hnh tru co tac dung nh mot cuon day quan tren loi thep. Cau 6 : May bien the * nh ngha va cau tao * Nguyen tac hoat ong, s bien oi hieu ien the va cng o don g ien qua may bien the. * Con g dun g cua may bien the. 1. NH NGHA Bien the la mot thiet b dung e thay oi hieu ien the cua dong ien xoay chieu. 2. CAU TAO - Mot loi thep ky thuat do nhieu la thep mong hnh khung ch nhat ghap sat va cach ien vi nhau (e tang ien tr cua loi sat, tranh c hao ph do dong ien phuco). - Hai cuon day ong quan tren loi thep: cuon s cap n1 vong la cuon mac vao mang ien xoay chieu; cuon th cap nhieu vong la cuon noi vi tai tieu thu. 3. NGUYEN TAC HOAT ONG - Hoat ong cua may bien the da tren hien tng cam ng ien t. - Khi cuon s cap c mac vao nguon ien xoay chieu th dong ien trong cuon s cap lam phat sinh mot t trng bien thien trong loi thep. - T thong bien thien cua t trng o truyen qua cuon th cap. Neu mach th cap noi vi tai th trong tai co dong ien cam ng.
u r
u r 1 1 chu ky th B hng t cuon day 2 ra va sau chu ky 3 3
': 090.777.54.69
Trang: 24
GV: Bui Gia Noi
4. S BIEN OI HIEU IEN THE VA CNG O DONG IEN a. Hieu ien the - Goi n1, e1, u1, i1 la so vong day, suat ien ong, hieu ien the, cng o dong ien cua cuon s cap. Goi n2, e2, u2, i2 la so vong day, suat ien ong, hieu ien the, cng o dong ien cua cuon th cap. - Theo nh luat cam ng ien t : e1 = -F - Theo nh luat Ohm : u1 = e1 vi r1 = 0 - Khi mach th cap h : u2 = e2.
1
= -n1
dF dt
va e2 = -F
= -n2
dF dt
U1 n u1 e n = 1 = 1 = 1 U2 n2 u2 e2 n2
- Neu n1 > n2 U1 > U2 : may ha the - Neu n1 < n2 U1 < U2 : may tang the. b. Cng o dong ien Neu bo qua hao ph nang lng trong may bien the th cong suat trong mach s cap va th cap bang nhau : P1 = P2 U1I1 = U2I2
I1 U n = 2 = 2 I2 U1 n1
Vay : Dung lam may bien the lam hieu ien the tang bao nhieu lan th cn g o dong ien giam bay nhieu lan va ngc lai. 5. CONG DUNG: May bien the dung e tao hieu ien the thch hp trong sinh hoat, trong ky thuat va nhat la e truyen tai ien nang i xa vi hao ph nho. Cau 7 : Vai tro cua may bien the trong viec van tai ien nang i xa va s dung ien. 1. CONG SUAT HAO PH TREN NG DAY TAI Khi a dong ien t nha may en ni tieu thu (thng rat xa) se phai mat nang lng hao ph tren ng day toa nhiet. Goi P la cong suat cung cap cua nha may. Goi U la hieu ien the hai au ng day. - Cng o dong ien tren ng day : I =
Ta thay e giam cong suat hao ph tren ng day th : - Giam R tc la tang tiet dien day. Cach nay rat ton kem. - Tang U bang cach dung may bien the a hieu ien the nha may len rat cao. Gan en ni tieu thu lai giam hieu ien the tng bc en gia tr thch hp. 2. S O HE THONG CHUYEN TAI VA PHAN PHOI IEN NANG
P2 - Cong suat hao ph tren ng day co ien tr R : P = RI = R 2 U

2
P U
11 KV
Tang the
110 V
Ha the
35 KV
Ha the
6 KV
Ha the
220V
Nha may ien
': 090.777.54.69
Trang: 25
GV: Bui Gia Noi
Cau 8: 1. S can thiet cua dong ien mot chieu. 2. Trnh bay phng phap chnh lu dong ien xoay chieu bang diod. 3. u iem va nhc iem cua phng phap nay. 1. S CAN THIET CUA DONG IEN MOT CHIEU Mot so nganh ky thuat sau ay van phai dung dong ien mot chieu : - Ma ien, uc ien, vo tuyen ien, nap ien cho acquy, san xuat hoa chat, tinh che kim loai - ong c ien mot chieu v chung co u iem hn ong c ien xoay chieu cho co moment khi ong ln va thay oi c van toc de dang. - Mot so mach ien t hoac mot so bo phan can ien ap mot chieu. 2. PHNG PHAP CHNH LU BANG DIOD n P a. Chnh lu na chu ky : R - Trong na chu ky au cua dong ien xoay chieu th A la cc dng, B la cc am: dong ien truyen t A qua dido D, qua R ve B. - Trong na chu ky sau cua dong ien xoay chieu i th A la cc am, B la cc dng: khi o khong co dong Io ien qua R. Vay dong ien qua R la dong ien 1 chieu nhap O t nhay co dang : b. Chnh lu 2 na chu ky - Trong na chu ky cua dong ien xoay chieu th A la cc dng, B la cc am: dong ien i t A ti M qua diod D1 ti N qua R ti Q qua diod D3 ti P roi ve B. - Trong na chu ky sau cua dong ien xoay chieu th A la cc am, B la cc dng: dong ien i t B ti P qua diod D2 ti N qua R ti Q qua diod D4 en M roi ve A. Vay dong ien qua R cung la dong 1 chieu van con nhap nhay. e dong ien mot chieu bt nhap nha y, ta dung bo loc.
3. U VA NHC IEM CUA PHNG PHAP CHNH LU * u iem : La phng phap kinh te, thiet b de che tao, t ton kem, gon, van chuyen de dang. Co the tao ra dong ien mot chieu cong suat ln. * Nhc iem : Dong ien mot chieu c tao ra van con nhap nhay. Ta co the lam giam s nhap nha y bang cach dung bo loc.
': 090.777.54.69 Trang: 26
GV: Bui Gia Noi
Cau 9 : 1. Trnh bay nguyen tac cau tao va hoat ong cua may phat ien mot chieu. 2. Tai sao phng phap chnh lu c dung pho bien hn may phat ien mot chieu. 3. u iem va nhc iem cua phng phap nay. 1. MAY PHAT IEN MOT CHIEU a. Cau tao Mot khung day co the quay xung quanh truc oi xng cua no trong mot t trng eu vi van toc goc w khong oi sao cho truc vuong goc t trng. Bo gop ien gom hai vanh ban khuyen va hai choi quet e lay ien ra mach ngoai. b. Hoat ong Da tren hien tng cam ng ien t. Khi t thong qua khung day bien thien ieu hoa th lam phat sinh trong khung mot suat ien ong cam ng cung bien thien ieu hoa. Dong ien trong khung la dong xoay chieu nhng do bo tr hai vanh ban khuyen, nen khi dong ien trong khung oi chieu th vanh ban nguyet oi chieu quet, nen choi a luon luon co dong ien i ra mach ngoai va choi b luon luon co dong ien t mach ngoai i vao. Vay choi a la cc dng, choi b la cc am cua may phat ien mot chieu nay. Dong ien phat ra la dong nhap nhay : * Trong ky thuat may phat ien co nhieu khung i day at lech nhau va mac noi tiep nhau tao ra dong ien Io mot chieu hau nh khong nhap nhay. * Neu cho dong ien mot chieu chay vao khung O t day th di tac dung cua lc ien t khung day se quay: may phat ien mot chieu tr thanh ong c ien mot chieu. 2. LY DO PHNG PHAP CHNH LU C DUNG PHO BIEN HN MAY PHAT IEN MOT CHIEU So vi may phat ien mot chieu, phng phap chnh lu c dung pho bien hn, v no co cac u iem : * La phng phap kinh te nhat, tien li nhat. * Thiet b chnh lu de che tao nhat, t ton kem, gon, van chuyen de dang. * Co the tao ra dong ien mot chieu co cong suat ln. Trong khi may phat ien mot chieu che tao phc tap, ton kem hn nen khong kinh te va khong tien li. Co gop thng xuyen co tia la ien, nen chong h hong va lam anh hng en cac thiet b ien t khac lan can.
': 090.777.54.69
Trang: 27
GV: Bui Gia Noi
DAO ONG IEN T
SONG IEN T
Cau 1 : 1. Khao sat s bien thien cua ien tch tren 2 ban tu ien va s bien thien cua cng o dong ien trong mach dao ong. 2. Khao sat nang lng ien t trong mach dao ong. V sao dao ong trong mach lai tat dan 1. S BIEN THIEN IEN TCH VA DONG IEN TRONG MACH DAO ONG - Mach dao ong gom tu C mac noi tiep vi cuon cam L. - Noi K vi A th nguon ien P tch cho tu ien mot ien tch cc ai Qo. - Sau o noi K vi B th tu ien phong ien lam phat sinh dong ien i = q . Dong ien nay tang dan lam xuat hien trong cuon cam mot suat ien ong t cam : e = -Li = -Lq - Ap dung nh luat Ohm : u - e = 0 u = +e = -Lq Vi u la hieu ien the gia 2 au cuon day, ong thi cung la hieu ien the gia 2 au tu ien nen : u = at w2 =
- Phng trnh vi phan nay co nghiem : q = Q o sin ( wt + j ) Phng trnh cho thay ien tch tu ien bien thien ieu hoa vi tan so goc w. V
1 LC
q q 1 = - Lq" q" + q = 0 C C LC
q" + w2 q = 0
w =
rieng.
1 ch phu thuoc vao ac tnh cua mach, nen dao ong ien trong mach goi la dao ong LC
- Cng o dong ien : i = q = Qowcos(wt + j) = Iocos(wt + j) vi Io = Qow : cng o cc ai. Vay : Dong ien i cung bien thien ieu hoa vi tan so goc w nhng sm pha
tch. 2. KHAO SAT NANG LNG IEN T TRONG MACH DAO ONG Nang lng trong mach dao ong gom nang lng ien trng tap trung tu ien va nang lng t trng tap trung cuon cam. - Nang lng ien trng : WE = - Nang lng t trng :
p so vi ien 2
1 q2 Q2 . = 0 sin2 ( wt + j ) 2 C 2C 1 1 WB = Li 2 = LQ2 w2 cos2 cos ( wt + j) 0 2 2
': 090.777.54.69
Trang: 28
GV: Bui Gia Noi
v w2 =
1 LC
WB =
Q2 0 cos2 ( wt + j ) 2C
Q2 0 2C
- Nang lng cua mach dao ong : W = WE + WB = W =
Vay : * Nang lng ien trng va nang lng t trng bien thien ieu hoa theo thi gian vi cung mot tan so, va tan so nay gap 2 lan tan so dao ong cua mach. * Nang lng cua mach dao ong la khong oi. * Trong mach dao ong luon luon co s chuyen hoa gia nang lng ien trng trong tu ien va nang lng t trng trong cuon day. 3. NGUYEN NHAN TAT DAN CUA DAO ONG IEN T TRONG MACH DAO ONG Thc te cuon cam, day noi eu co ien tr R (du nho) lam tieu hao nang lng trong mach, ong thi mot phan nang lng cua mach b bc xa ra khong gian xung quanh di dang song ien t lam nang lng cua mach dao ong giam dan, do o dao ong ien t trong mach tat dan. Cau 2 : So sanh dao ong cua con lac lo xo va dao ong cua mach LC ve cac mat : cac ai lng bien thien, phng trnh dao ong rieng, tan so dao ong rieng, nang ng dao ong rien g, tac nhan lam tat dao ong, ieu kien cong hng nhon. a. Ve cac ai lng bien thien - Cung bien thien ieu hoa vi cung tan so. * con lac lo xo : li o, van toc, gia toc. * mach LC : ien tch cua tu, cng o dong ien qua cuon cam, hieu ien the. b. Phng trnh dao ong rieng - Co cung mot dang : * con lac : x + w2x = 0 x = Asin(wot + j) * mach LC : q + w2oq = 0 q = Qosin(wt + j) c. Tan so dao ong rieng - eu ch phu thuoc cau tao cua he. * con lac : * mach LC :
wo =
wo =
K m 1 LC
d. Nang lng dao ong rieng La tong cua hai dang nang lng, cac dang nang lng eu bien thien tuan hoan vi cung tan so nhng tong co gia tr khong oi moi thi iem. * con lac : * mach LC :
e. Tac nhan lam tat dan dao ong Lam cho nang lng dao ong b tieu hao. * con lac : lc ma sat lam nang lng con lac chuyen hoa thanh nhiet. * mach LC : toa nhiet tren ien tr R cua cuon cam hoac s bc xa song ien t cua tu.
': 090.777.54.69 Trang: 29
1 KA 2 2 1 Q2 W = W E + WB = . 0 2 C
W = E + Et =
GV: Bui Gia Noi
Cau 3 : 1. Phat bieu 2 gia thiet cua Maxwell ve ien trng bien thien va t trn g bien thien. ac iem cua ien trng xoay. The nao la dong ien dch? 2. The nao la ien trng t trng. 1. HAI GIA THUYET CUA MAXWELL VE T TRNG BIEN THIEN VA IEN TRNG BIEN THIEN u r a. Gia thuye t ve t trng bien thien B Moi t trng bien thien theo thi gian eu lam xuat hien mot ien trng xoay, tc la mot ien trng ma cac ng sc bao quanh cac ng cam ng. b. Gia thuye t ve ien trng bien thien r Moi ien trng bien thien theo thi gian eu lam xuat hien mot u E t trng bien thien. Cac ng sc cua t trng nay bao quanh cac ng sc cua ien trng. u r c. ac iem cua ien trng xoay E ien trng xoay co cac ng sc la ng cong khep kn bao quanh cac ng cam ng t, khac vi ng tnh ien trong o ng sc h (i ra t ien tch dng, i vao ien tch am). d. Don g ien dch u r Dong ien dan la dong chyuen di co hng cua cac hat ien tch B t do. Dong ien dch la khai niem e ch s bien thien cua ien trng (gia cac ban cua tu ien), no tng ng nh mot dong ien. Dong ien trong mach dao ong c coi la mot dong ien khep kn bi dong ien dan chay trong day dan va dong ien dch chay qua tu ien. 2. IEN T TRNG T hai gia thuyet, Maxwell ket luan : Moi bien thien cua t trng eu gay ra mot ien trng xoay cua bien thien trong khong gian xung quanh va en lt mnh moi bien thien cua ien trng cung lam xuat hien t trng bien thien trong khong gian xung quanh. Vay ien trng va t trng co the chuyen hoa lan nhau, lien he vi nhau rat chat che, chung la hai mat khac nhau cua mot trng duy nhat goi la trng ien t. Trng ien t la mot dang cua vat chat, ton tai khach quan, no gom ien trng va t trng bien thien lien he vi nhau rat chat che, ong vai tro truyen tng tac gia cac ien tch. Tng tac ien t lan truyen trong khong gian vi van toc hu han gan bang c = 3.108m/s. Trng tnh ien va t trng la trng hp rieng cua trng ien t. Cau 4 : 1. Giai thch s hnh thanh song ien t khi 1 ien tch iem dao ong ieu hoa. T o phat bieu the nao la song ien t. 2. Neu cac tnh chat cua song ien t. 1. GIAI THCH S HNH THANH SONG IEN T o Gia s tai O mot ien tch iem dao ong ieu hoa vi tan so f theo phng thang ng th no sinh ra mot ien trng dao ong ieu hoa cung tan so f.
': 090.777.54.69 Trang: 30
GV: Bui Gia Noi
o Gia thuyet Maxwell cho rang ien trng tren lam xuat hien iem lam can xung quanh mot t trng dao ong ieu hoa vi cung tan so. o en lt t trng dao ong sinh ra ien trng dao ong lan can khac trong khong gian, qua trnh tren c lan truyen goi la song ien t. o Vay ien t trng lan truyen trong khong gian di dang song goi la song ien t. Mot ien tch +q dao ong ieu hoa vi tan so f tren truc thang ng cho song ien t truyen theo truc Ox (nh hnh ve). Vay song ien t la qua trnh truyen i trong khong gian cua trng ien t bien thien tuan hoan theo thi gian. 2. TNH CHAT CUA SONG IEN T o Co ay u tnh chat nh song co nhng qua trnh lan truyen khong can en moi trng an hoi, v vay no co the truyen c trong chan khong. o Co van toc truyen trong khong kh (hay chan khong) la c = 3.108 (m/s) va co bc song tnh theo bieu thc : l =
c f
o Tai mot iem bat ky tren phng truyen, vect cng o ien trng E , vect cam ng t u r u u r r r B eu vuong goc vi hng truyen cua song. Vect E , B va vect van toc v tao thanh mot tam dien thuan. Song ien t la song ngang. o Qua trnh truyen song ien t trong khong gian, no mang theo nang lng t le vi luy tha bac 4 cua tan so. o Song ien t cung tuan theo cac nh luat phan xa, khuc xa va cung cho hien tng giao thoa. Cau 5 : 1. Neu nguyen nhan tat dan cua dao ong ien t trong mach dao ong va cua dao o ng con lac n. e dao ong c duy tr va nguyen tac pha i lam g? 2. Mo ta s o nguyen tac va giai thch hoat ong cua mot may pha t dao ong ieu hoa transitor. 1. NGUYEN NHAN TAT DAN a. Cua dao ong ien t trong ma ch o Do cuon cam va day noi co ien tr R nen mot phan nang lng mat i di dang nhiet. o Nang lng giam dan nen q, i cung giam dan nen dao ong ien t trong mach b tat dan. o Do bc xa song ien t nen nang lng cung giam dan. b. Dao ong cua con lac n Do lc ma sat cua moi trng luon hng ngc chieu chuyen ong, nen sinh cong can, nang lng dao ong giam dan. c. Duy tr dao ong : Phai bu cho mach dao ong mot nang lng bang nang lng a tieu hao. Sau moi chu ky, mach c bo sung ung luc mot nang lng khong nho hn va cung khong ln hn nang lng a tieu hao.
u r
': 090.777.54.69
Trang: 31
GV: Bui Gia Noi
2. MAY PHAT DAO ONG IEU HOA a. Cau tao S o gom khung dao ong LC noi vi nguon ien khong oi qua tranzito. Mot cuon cam L c at gan cuon L cua mach dao ong. Hai au cua L noi vi emit va baz cua tranzito qua tu ien C e ngan ong ien mot chieu. b. Nguyen tac hoat ong Khi mach dao ong hoat ong, t trng bien thien cua cuon L gay ra suat ien ong cam ng trong L ; hai cuon L va L c bo tr sao cho khi dong colect IC tang jB > j E khong co dong ien chay qua tranzito. Trai lai, khi co dong ien IC giam j E > jB th co dong ien chay qua tranzito t emit va lam giam IC, mach dao ong c bo sung them nang lng. Phai chon cac thong so cua mach cho thch hp e trong moi chu ky mach dao ong c bo sung ung so nang lng ma no a mat i. S duy tr ay, tng t nh s duy tr dao ong cua qua lac trong ong ho qua lac; nguon ien co vai tro nh nang lng d tr cua day cot, transistor co vai tro nh bo phan banh xe co rang ca xien va chot hnh cung, moi chu ky hai lan ieu chnh so nang lng cho qua lac ang dao ong. Cau 6 : Vai tro cua tang ien li trong viec truyen song vo tuyen tren Trai at - Tang ien li la tang kh quyen o cao 50km tr len, cha rat nhieu hat tch ien la cac electron va cac ion. Vai tro truyen song : * Vi song trung bnh (l t 100m 1000m) Ban ngay b hap thu manh, nen khong truyen i xa c. Ban em t b hap thu, phan xa to tang ien li nen song co the truyen i xa c. V vay, bam em nghe ai bang song trung ro hn ban ngay. * Vi song ngan (l t 10m 100m) No co nang lng ln, b tang ien li phan xa manh xuong at, roi t mat at lai phan xa len tang ien li, qua trnh c tiep tuc nh vay. Do o mot dai phat song ngan co cong suat ln co the truyen song ti moi iem tren trai at. * Vi song cc ngan (l t 10m 0,01m) Khong b tang ien li hap thu hay phan xa, no xuyen qua tang ien li va truyen i xa trong vu tru nen c dung trong thong tin vu tru.
Cau 7 : Mo ta 1. Mach dao ong h Angten 2. Trnh bay nguyen tac phat va thu song ien t 1. MACH DAO ONG H ANGTEN o Khi mach dao ong kn, nang lng ien trng tap trung khoang khong gian gia hai ban tu ien va nang lng t trng tap trung cuon cam, do o nang lng ien trng bc xa ra ngoai khong ang ke.
': 090.777.54.69 Trang: 32
GV: Bui Gia Noi
o Muon nang lng ien t trng bc xa ra ngoai va truyen i bang song ien t, ta thc hien khung dao ong h bang cach tach ri hai cc cua tu ien ra xa. Gii han cua khung dao ong h goi la angten : moi ban cua tu ien lech han mot goc 180 o va kha nang phat song cua mach dao ong la ln nhat. Trong thc te, angten la mot cuon cam nho co gii han la mot day dan thang ng, ban cc th nhat cua tu ien la mat at, ban cc th hai la day dan cang thang nam ngang cang cao cang dai cang tot.
2. NGUYEN TAC PHAT VA THU SO NG IEN T o Dao ong ien t tuan hoan c duy tr bang tranzito co tan so f =
1 cang cao 2p LC
khi C va L cang nho, cuon cam L cua mach c cam ng vi mot angten phat, song ien t c phat i co tan so f. Tan so f cang cao, nang lng cua song cang ln. o e thu song ien t, ngi ta dung mot angten thu cam ng vi mach dao ong LC vi tu ien C co the ieu chnh c. Khi tu ien C c ieu chnh mach co tan so rieng fo =
1 2p LC
khp vi tan so f cua nguon phat th trong mach co cong hng. Dao ong ien t trong mach ng vi tan so f co bien o ln han so vi cac dao ong khac. Ket qua ta a chon va thu c song ien t co chon loc.
': 090.777.54.69
Trang: 33
GV: Bui Gia Noi
QUANG H C
Cau 1: nh luat phan xa anh sang. Ap dung nh luat nay e: a) Tm v tr cua anh cua mot iem sang qua mot gng phang. b) Tm tia phan xa cua sang chieu ti mot gng cau. nh luat phan xa anh sang: N v Tia phan xa nam trong mat phang ti va ben kia phap S R tuyen so vi tia ti. i i v Goc phan xa i bang goc ti i (i = i). a) Anh cua mot iem sang qua mot gng phang: I (Chng minh anh, vat oi xng qua gng): * S la iem sang tuy y. T S ve chum tia phan ky en gng phang gii han bi hai tia SI, SJ. Chum phan xa tng ng cung la chum tia phan ky. Giao iem S do hai tia phan xa IR1, IR2 keo dai la anh cua S cho bi gng phang. Ta co: DSIJ = DS IJ v: S R1 IJ la canh chung
J1 = J 2 = J 3 = = SJI = S ' IJ I1 I2 I3
R2
Vay: SI = S I S va S oi xng qua gng phang. b) Ve tia phan xa tren gng cau: * ng thang noi tam C voi iem ti I la ng phap tuyen. SIC = i la goc ti CIR = i la goc phan xa * Neu tia ti qua tam C th phan xa trung vi tia ti.
2 1
3 J
S S C R R S i i O
Gng cau loi
I O i
I C
Gng cau lom
Cau 2 1.Tieu iem chnh va cac tieu iem phu cua mot gng cau: nh ngha, nhng ac iem, v tr. 2 ieu kien trung iem la g ? Can c vao ieu kien nay e tm cong thc xac nh v tr cua tieu iem chnh cua mot gng cau. 1. Tieu iem chnh, tieu iem phu: a) nh ngha: * Tieu iem chnh: Neu chum tia ti song song vi truc chnh cua gng cau th chum tia phan xa (hoac O F ng keo dai cua cac tia phan xa) se ong qui tai iem F tren truc chnh. iem F goi la tieu iem chnh cua gng cau.
': 090.777.54.69 Trang: 34
GV: Bui Gia Noi
* Tieu iem phu: Neu chum tia ti song song vi mot truc phu cua gng cau th chum tia phan xa (hay ng keo dai cua cac tia phan xa) se ong qui tai iem j tren truc phu o. iem j la mot tieu iem phu cua gng. b) ac iem, v tr: F C F O O C Theo tnh thuan nghch cua chieu truyen anh j j sang th tia ti qua tieu iem chnh F (hay keo dai i qua F) se cho tia phan xa song song truc chnh. Tieu iem chnh cua gng cau lom la iem that trc gng, tai o co s tap trung nang lng cua chum tia phan xa khi chum tia ti song song truc chnh. Tieu iem chnh cua gng cau loi la iem ao sau gng. Moi gng cau ch co mot tieu iem chnh nhng co vo so tieu iem phu. Tieu iem chnh la trung iem cua oan OC (O la nh gng C la tam gng). Tieu iem phu nam trong mat phang vuong goc truc chnh tai tieu iem chnh goi la tieu dien. 2. ieu kien tng iem (ieu kien anh ro net): Goc m a cua gng cau rat nho. Goc ti cua cac tia sang tren mat gng phai rat nho. i G 3. Xac nh v tr tie u iem chnh: i * Xet tia sang SI song song truc chnh ti gng cau cho tia phan 1 O F C xa cat truc chnh tai F. i = i C1 DFIC can.
cos C1 = cosi =
CH R R CF = = CF 2CF 2 cos i
Theo ieu kien tng iem: i nho cos i = 1 CF = Vay F la trung iem oan CO. at OF = f =
R la tieu c cua gng cau. 2
R CO = 2 2
Cau 3 1. Trnh bay cach ve cua mot iem sang qua mot gng cau lom, gng cau loi trong cac trng hp sau: a) iem sang nam ngoai truc chnh cua gng. b) iem sang nam tren truc chnh cua gng. 2. Chng minh rang neu vat AB la mot oan thang nho, vuong goc vi truc chnh cua gng cau th anh cua no qua gng cung la oan thang vuong goc truc chnh. 3. Neu cac tnh chat cua anh cua vat phang nho at vuong goc vi truc chnh cua gng cau lom, gng cau loi. Cong thc gng cau. 1. Cach ve anh: a) iem sang nam ngoai truc chnh:
S O F S C
S S O F C
': 090.777.54.69
Trang: 35
GV: Bui Gia Noi
* Muon ve anh cua iem sang S th t S ta ve 2 trong 4 tia ti gng cau nh sau: Tia qua tam C cua gng cho tia phan xa trung vi chnh no. Tia song song vi truc chnh cho tia phan xa qua tieu iem chnh F. Tia qua tieu iem chnh F cho tia phan xa song song truc chnh. Tia ti nh gng cho tia phan xa oi xng qua truc chnh. Lay giao iem cua 2 trong 4 tia phan xa la v tr anh S . Neu chum tia phan xa hoi tu th anh S that, con la chum tia phan ky th anh S ao. b) iem san g nam tren truc chnh: * T S ta ve hai tia ti gng cau nh sau: Tia ti trung vi truc chnh cho tia phan xa trung F C S S vi truc chnh. O FS C O Sj Tia ti tuy y cho tia phan xa qua tieu iem phu tren truc phu song song vi tia ti tuy y. Lay giao iem cua hai tia phan xa la anh S cua S. 2. Chng minh anh cua oan thang AB cung la oan thang: * iem sang A tren truc chnh cua gng cau cho anh A tren B truc chnh. A * Quay he quang hoc mot goc rat nho quanh tam C th en v tr O C A B va A en v tr B . Khi quay gng nh vay th gng trung vi B chnh no do o cung nho A ' B ' la anh cua cung AB qua gng cau. V goc quay rat nho nen cac cung AB , A ' B ' coi nh oan thang. Vay neu AB vuong goc truc chnh th A B cung vuong goc vi truc chnh. Ket luan : e ve anh cua vat AB vuong goc vi truc chnh tai A ta ch can ve anh B cua B roi t B ha vuong goc truc chnh tai A la anh cua A. 3. Tnh chat anh cua vat vuong goc truc chnh cua gng cau: a) oi vi gng cau loi: Mot vat at trc gng cau loi luon luon cho anh ao cung chieu vat va nho hn vat. b) oi vi gng cau lom: Vat ngoai oan OC cho anh that ngc chieu vat va nho hn vat. Vat tam C cho anh that ngc chieu, bang vat va cung tam C. Vat tieu iem chnh F cho anh vo cc. Vat trong oan OF cho anh ao cung chieu vat va ln hn vat. Vat nh gng cho anh ao cung chieu vat, bang vat va nh gng.
4) MOT SO CONG THC CAN NH VE GNG CAU: 1. Tieu cc cua gng cau : - Gng cau lom - Gng cau loi 2. o tu cua gng cau: 3. Cong thc gng cau * OA d * OA '
': 090.777.54.69
R ( R: Ban knh cua gng cau) 2
f>0 f<0
D(diop) 1 f(m)
: Khoang cach t vat ti gng : Khoang cach t anh ti gng

Trang: 36
d'
GV: Bui Gia Noi
* Chieu dng: La chieu truyen cua anh sang phan xa. a. Cong thc nh v tr:
1 f 1 d 1 d'
b. Cong thc tnh o phong ai : k *d> *d > *k> *k< BANG TO M TAT: GNG CAU LO M * Vat that: ngoai OF cho anh that ngc chieu vat. * Vat that: trong khoang OF cho anh ao cung chieu ln hn vat * Vat ao: luon cho anh that cung chieu nho hn vat
A ' B' AB
d' d
0:vat that; d < 0:vat ao 0: anh that; d < 0: anh ao 0: anh va vat cung chieu (trai ban chat) 0: anh va vat ngc chieu (cung ban chat) GNG CA U LOI * Vat that: luon luon cho anh ao cung chieu, nho hn vat.
* Vat ao: trong khoang OF cho anh that cung chieu ln hn vat.
* Vat ao: ngoai OF cho anh ao ngc chieu vat.
Cau 4 1. Hien tng khuc xa anh sang va nh luat khuc xa anh sang. Trong nhng trng hp nao tia sang khong b khuc xa khi truyen qua mat ngan cach hai moi trng. 2. Cac khai niem chiet suat t oi va chiet suat tuyet oi. Moi lien he gia chiet suat t oi va chiet suat tuyet oi vi van toc truyen anh sang trong cac moi trng va trong chan khong. 1. Hien tng khuc xa anh sang: R N a) Th nghiem: S Chieu mot tia sang n sac t khong kh vao nc. Khi en i i mat nc tai I ta thayt tia n sac b chia lam hai phan: KK Phan quay tr lai khong kh o la tia phan xa. I nc Phan i vao nc nhng oi phng truyen. o la hien r tng khuc xa. R b) nh ngha: Hien tng anh sang truyen qua mat phan gii gia hai moi trng trong suot b gay khuc mat phan gii goi la hien tng khuc xa anh sang. c) nh luat khuc xa anh sang: nh luat 1: Tia khuc xa nam trong mat phang ti va ben kia phap tuyen so vi tia ti. N S nh luat 2: oi vi mot cap moi trng trong suot nhat i nh th t so gia sin goc ti (sini) va sin goc khuc xa (sinr) luon luon ma mot so khong oi. So khong oi nay phu thuoc I ban chat cua hai moi trng va c goi la chiet suat t oi cua r moi trng cha tia khuc xa (moi trng 2) oi vi moi trng R
': 090.777.54.69 Trang: 37
GV: Bui Gia Noi
cha tia ti (moi trng 1). K hieu n21 .
sin i = n21 sin r
Ta thay: i = 00 r = 00 tia sang ti vuong goc mat phan gii th truyen thang khong b khuc xa. n21 = 1 khi hai moi trng chiet quang nh nhau i = r: tia sang ti truyen thang khong b khuc xa. 2. Chiet suat: * Chiet suat t oi la chiet suat cua mot moi trng oi vi mot moi trng khac. * Chiet suat tuyet oi la chiet suat cua mot moi trng oi vi chan khong. * Moi trng va co chiet suat tuyet oi la n1 , n 2 . Chiet suat t oi cua moi trng oi vi moi trng la:
n21 = n2 n1
* Theo thuyet song cua Huyghen ta co: Chiet sat tuyet oi cua cac moi trng trong suot t le nghch vi vat truyen cua anh sang trong cac moi trng o.
n2 v = 1 n1 v 2
Moi trng 1 la chan khong th n1 = 1; v1 = 3.108m/s = C Vay chiet suat tuyet oi cua moi trng nao o la: n=
n2 =
C v2
C v C > v n > 1. v
Cau 5 1. Hien tng phan xa toan phan va nhng ieu kien e hien tng o xay ra. 2. Phan biet hien tng phan xa toan phan vi phan xa thong thng. 3. Lang knh phan xa toan phan va ng dung cua no. 1. Hien tng phan xa toan phan: a) Th nghiem: S N * Chieu chum tia sang song song hep SH t khong kh vao nc theo phng vuong goc vi mat nc. Di ay be at gng phang ma o nghieng co the thay oi c. Tia sang SH b r KK phan xa tren gng va tr lai mat nc tai J. H J o mot phan chum sang b phan xa (JR) va mot phan khuc nc xa ra khong kh (JR ). i i I R * Tang dan o nghieng cua gng e tang goc ti i cua tia IJ. A Ta thay: Goc i nho, tia khuc xa JR rat sang, tia phan xa IR m. Tang i th r tang va r < i. Tia phan xa JR sang dan trong khi tia khuc xa JR m dan. i = i gh th r = 900, tia khuc xa JR i la la mat phan gii, tia phan xa rat sang. i > i gh th tia khuc xa JR bien mat, tia phan xa JR sang bang tia ti. o la hien tng phan xa toan phan. Vay hien tng phan xa toan phan la hien tng phan xa trong o ch co tia phan xa ma khong co tia khuc xa.
': 090.777.54.69
Trang: 38
GV: Bui Gia Noi
b) ieu kien e co hien tng phan xa toan phan : Tia sang truyen t moi trng co chiet suat ln en moi trng co chiet suat nho hn. Goc ti i > igh (igh la goc gii han). 2. Phan biet hien tng pha n xa toan phan va hien t ng phan xa thong thng: a) Giong nhau: Cung la hien tng phan xa. Cung tuan theo nh luat phan xa anh sang. b) Khac nhau: Hien tng phan xa thong thng xay ra khi tia sang gap mat nhan bong hay mat phan gii hai moi trng va khong can them ieu kien nao khac trong khi hien tng phan xa toan phan phai tuan theo hai ieu kien neu tren. Trong phan xa toan phan th nang lng anh sang phan xa bang nang lng anh sang ti trong khi phan xa thong thng th nang lng yeu hn. 3. Lang kinh phan xa toan phan: a) Mo ta: Lang knh phan xa toan phan la mot khoi thuy tinh hnh lang tru co tiet dien thang la tam giac vuong can, co chiet suat n = 1,5 nen goc gii han oi vi khong kh la i gh = 420. b) ng dung: B A Lang knh phan xa toan phan c dung thay gng phang trong mot so dung cu quang hoc nh ong nhom, knh tiem vong... v no co u iem. B C A A Sang hn gng phang do phan xa toan phan. Ben hn gng phang. Khong can lp ma bac nh gng phang. Ta co the s dung lang knh phan xa toan phan theo 2 cach sau: Chieu tia ti vuong goc vi mat ben AB khi o tia sang b phan xa toan phan mat huyen BC. Chieu tia ti vuong goc mat ay BC khi o tia sang se b phan xa toan phan lien tiep hai mat ben. Cau 6 1. Ve va neu nhng ac iem cua ng i cua mot tia sang n sac va cua mot tia sang trang qua mat lang knh thuy tinh. 2. Goc lech cua mot tia sang n sac khi i qua lang knh: nh ngha, thiet lap cac cong thc tnh, khai niem ve goc lech cc tieu, y ngha cua viec o goc lech cc tieu. 1. a) ng i cua tia sang n sac qua lang knh: Ta ch xet ng i cua tia sang qua lang knh nam trong mot tiet dien thang nhat nh. Tia ti SI en gap mat AB tai I di goc ti i, tia khuc xa IJ co goc khuc xa r < i nen lech ve pha ay lang knh. Tia sang IJ i trong lang knh en gap mat AC di goc ti r . Khi r < i gh ( i gh la goc gii han cua chat lam lang knh) th co tia lo JR mat AC vi goc lo i . V i > r nen tia lo JR lai b lech ve pha ay lang knh so vi tia sang IJ.
': 090.777.54.69 Trang: 39
GV: Bui Gia Noi
Vay: Tia san g qua lang knh b khuc xa hai lan va tia lo luon luon lech ve pha ay lang knh. Goc hop vi tia ti va tia lo sau cung goi la goc lech D. b) ng i cua tia sang trang qua lang knh: Anh sang trang khi qua lang knh khong nhng b khuc xa ve pha ay lang knh ma con b tan sac tc la tach ra o thanh nhieu tia sang co mau sac khac nhau, sap xep canh nhau theo th t o, cam, vang, luc, lam, cham, tm. Trong o mau o lech t nhat, mau tm lech nhieu nhat. tm 2. Goc lech cua tia sang n sac khi qua lang knh: a) nh ngha: Goc lech D gia tia lo va tia ti la goc phai quay tia ti e no trung vi tia lo ve phng va chieu. b) Cong thc: sini = n.sinr sini = n.sinr A=r+r D = (i r) + (i r )=i+i (r r) D=i+i A Chu y: Neu i va A la goc nho th: sini = n.sini i = nr sini = n.sini i = nr A <=> D = (n 1)A
D = n(r + r )
c) Goc lech cc tieu : at mot lang knh thuy tnh len mot ban quay sao cho canh cua lang knh nam doc theo truc cua ban quay. Chieu chum tia n sac SA song song hep vao canh cua lang knh sao cho mot phan cua chum tia khong qua lang knh tao tren man (E) vet sang H; mot (E phan cua chum tia i qua lang knh b lech ve pha ay lang knh va tao tren man (E) vet sang M. . S A H Goc HAM = D la goc lech cua tia sang. SM Quay t t ban quay theo chieu mui ten ta thay vet sang H ng yen trong khi vet sang M di lai gan H (D giam), sau o M vet sang dng lai M (Dmin) roi di xa H (D tang). Khi goc lech D nho nhat (vet sang M M ) ta thay tia ti va tia lo oi xng qua mat phang phan giac goc A . Luc o: i=i r=r = d) Y ngha cua viec o goc lech cc tieu : Khi Dmin ta co: i =
Dmin + A va 2 r= A . 2 A 2
Dmin = 2i
T sini = n.sinr ta co: n =
sin
( Dmin + A )
2 A sin 2
Vay neu o c Dmin va A se xac nh c n. o la c s cua phep o chiet suat bang giac ke.
': 090.777.54.69
Trang: 40
GV: Bui Gia Noi
Cau 7 1. Thau knh la g ? Giai thch ng i cua mot chum sang song song truc chnh qua mot thau knh ra mong va qua mot thau knh ra day. 2. Cac tieu iem chnh cua mot thau knh. Phan biet tieu iem anh va tieu iem vat cua mot thau knh. 3. So sanh tac dung tao anh cua mot vat that qua mot thau knh hoi tu va qua mot gng cau lom. 1. a) nh ngha: Thau knh la mot khoi chat trong suot gii han bi hai mat cong thng la hai mat cau. Mot trong hai mat co the la mat phang.
R1 O1
O2 R2
Thau knh hoi tu Thau knh phan ky
Thau knh mong la thau knh co khoang cach gia 2 nh O1; O2 cua 2 chom cau kha nho so vi ban knh R1, R2 cua cac mat cau. Can c vao hnh dang va tac dung cua thau knh ngi ta chia thau knh lam hai loai: Thau knh hoi tu (thau knh ra mong). Thau knh phan ky (thau knh ra day). b) Giai thch: Ta tng tng chia thau knh thanh nhieu phan nho, moi phan coi nh mot lang knh. Moi tia ti qua mot phan nho o coi nh i qua mot lang knh co goc chiet quang rat nho nen b lech ve pha ay lang knh. oi vi thau knh ra mong, ay cac lang knh hng ve pha truc chnh do o cac tia lo se hoi tu tai 1 iem tren truc chnh. iem nay la 1 tieu iem chnh. tai 1 iem tren truc chnh. iem nay la 1 tieu iem chnh. oi vi thau knh ra day, ay cac lang knh hng ra pha ra, do o chum tia lo la mot chum phan ky. ng keo dai cua cac tia lo se ong qui tai 1 iem tren truc chnh. iem o la mot tieu iem chnh.
': 090.777.54.69
Trang: 41
GV: Bui Gia Noi
2. Tieu iem chnh cua thau knh: a) nh ngha: Chieu chum tia ti song song vi truc chnh cua thau knh th chum tia lo (hay ng keo dai cua tia lo) se ong qui tai 1 iem F tren truc chnh goi la mot tieu iem chnh cua thau knh. b) ac iem: Theo nguyen F ly ve tnh thuan F nghch cua chieu truyen anh sang, neu tia ti co hng i qua tieu iem chnh th tia lo se song song vi truc chnh. Tieu iem chnh cua thau knh hoi tu la tieu iem that. Tieu iem chnh F F cua thau knh phan ky la O O tieu iem ao. c) Phan biet tieu iem anh va tieu iem vat: Moi thau knh co 2 tieu iem chnh nam oi xng nhau qua quang tam O. Tieu iem anh la tieu iem ma tia lo (hay ng keo dai cua no) i qua th tia lo se song song vi truc chnh. Tieu iem vat la tieu iem ma neu tia ti (hay ng keo dai cua no) i qua th tia lo se song song vi truc chnh. Tieu iem vat la tieu iem ma neu tia ti (hay ng keo dai cua no) i qua th tia lo se song song vi truc chnh. 3. So sanh cach tao anh cua mot vat that qua mot tha u knh hoi tu va qua mot gng cau lom: d la khoang cach t vat en gng (hay thau knh). d la khoang cach t anh en gng (hay thau knh). f la tieu c cua gng (hay thau knh). * Ta co bang sau: Vat 1 d > 2f 2 d = 2f 3 f < d < 2f 4 d=f 5 0<d<f 6 d=0 7 d=
d d d d d d d
Anh > 0: anh that ngc chieu, nho hn vat. = 2f: anh that, ngc chieu, bang vat. > 0: anh that, ngc chieu, ln hn vat. = : anh that hay anh ao vo cc. < 0: anh ao, cung chieu ln hn vat. = 0: anh ao, cung chieu, bang vat. = f: anh that, tieu iem.
': 090.777.54.69
Trang: 42
GV: Bui Gia Noi
Cau 8 1. Trnh bay cach ve anh cua mot iem sang qua mot thau knh hoi tu, mot thau knh phan ky trong cac trng hp sau: a) iem sang nam ngoai truc chnh cua thau knh. b) iem sang nam tren truc chnh cua thau knh. 2. Chng minh rang neu vat AB la mot oan thang nho vuong goc vi truc chnh cua thau knh th anh A B cua no cung la oan thang vuong goc vi truc chnh. 3. Neu cac tnh chat cua anh cua mot vat phang nho vuong goc vi truc chnh cua mot thau knh hoi tu, phan ky. 1. Ve anh cua mot iem sang qua thau knh: a) iem sang nam ngoai truc chnh cua thau knh: T S ve 2 tia ti trong so 3 tia ac biet sau: Tia ti song song vi S S truc chnh cho tia lo (hay F ng keo dai tia lo) i qua S F F F tieu iem anh chnh F . S Tia ti (hay tia ti co ng keo dai) i qua tieu iem vat chnh F cho tia lo song song vi truc chnh. Tia ti qua quang tam cho tia lo truyen thang. Giao iem cua cac tia lo (hay ng keo dai cua cac tia lo) la anh cua vat. j b) iem sang nam tren truc S chnh cua thau knh: S F O F S S F O F T S ta ve hai tia lo sau: j Tia ti trung vi truc chnh cho tia lo cung trung vi truc chnh. Tia ti song song vi truc phu bat ky cho tia lo (hay ng keo dai cua tia lo) i qua tieu iem anh phu nam tren truc phu o. Giao iem cua cac tia lo (hay ng keo dai cua cac tia lo) la anh cua vat. 2. Chng minh mot vat AB ^ truc chnh th anh A B cua no cung ^ truc chnh: Gia s co mot vat phang AB at vuong goc vi truc chnh A tren truc chnh. * Ta ve anh A cua A.
A 'j ' A 'O d ' A'j' A'F' d' - f = = v = = j 'I OA d j'I F'O f d' d' - f So sanh: = d f
j A F O F A
d f = dd
* Ta ve anh B cua B. Goi A la iem chieu cua B xuong truc chnh.

A"B OA" d" = = AB OA d
1 1 1 = + (1) f d d'
df ;
dd = d f + df
': 090.777.54.69
Trang: 43
GV: Bui Gia Noi
A"B' A"B' A"F' d' - f = = = OJ AB OF' f d" d' - f So sanh: = d f
J A F O F A B
d f = dd
(1) va (2) cho: d = d OA = OA A = A Vay anh A B cung vuong goc vi truc chnh. T chng minh tren ta thay e ve anh cua vat AB vuong goc vi truc chnh A ta ch can ve anh cua iem B la B roi t B ha ng vuong goc truc chnh tai A la anh cua A. 3. Tnh chat anh cua mot vat at vuong goc vi truc chnh thau knh: a) Thau knh hoi tu: d > 2f: anh that, ngc chieu nho hn vat. d = 2d: anh that, ngc chieu bang vat. f < d < 2f: anh that, ngc chieu ln hn vat. d = f: anh that hay ao vo cc. 0 < d < f: anh ao cung chieu ln hn vat. d = 0: anh ao bang vat cung chieu. b) Thau knh phan ky: "d > 0: anh ao, cung chieu nho hn vat. Cau 9 1. Anh ao cua mot iem sang at trc thau knh la g ? 2. Mot chum sang phat t mot nguon iem at trc gng cau. Neu ay u cac ieu kien e chum tia phan xa la mot chum hoi tu. 1. Anh ao cua mot iem sang at tr c thau knh la g ? Mot iem sang S trc thau knh paht ra mot chum tia phan ky chieu vao thau knh. Neu chum tia lo ra khoi thau knh la chum tia phan ky th ng keo dai cua cac tia lo se cat nhau tai mot iem S trc thau knh. S la anh ao cua S qua thau knh. Anh ao la anh khong hng c tren man, nhng nho vao thau knh ta co the thay c anh o. 2. ieu kien e chum tia phan xa tren gng cau cua chum sang phat ra t nguon ien la chum hoi tu: iem sang ma t o phat ra chum tia chieu vao gng cau la vat that oi vi gng. Chum tia phan xa la chum hoi tu th iem hoi tu la anh that cua vat. V vay cac ieu kien phai co la: Gng cau pahi la gng cau lom v ch co gng cau lom th vat that mi cho anh that. iem sang (vat that) phai at ngoai khoang tieu c cua gng tc khoang cach t iem sang ti gng la d > f. V ch co trng hp nay vat chat mi cho anh that. Muon cho anh that la mot cham sang th phai thoa ieu kien anh ro (ieu kien tng iem) R >> r (r la ban knh m, R la ban knh cau) va i nho. Cau 10 1. Neu cong thc tnh o hoi tu cua thau knh theo ban knh cong cua cac mat va chiet suat cua thau knh. 2. Trnh bay va so sanh 3 cach o n gian tieu c cua mot thau knh hoi tu.
1 1 1 = + (2) f d" d
df d f + df = dd
': 090.777.54.69
Trang: 44
GV: Bui Gia Noi
1. Cong thc tnh o hoi tu cua mot thau knh:
1 1 = ( n - 1) R + R
1 2
n la chiet suat t oi vi cua thau knh vi moi trng xung quanh. R1 va R2 la ban knh cua 2 mat gii han thau knh. Mat cau loi R > 0. Mat cau lom R < 0. Mat phang R = . 2. Cach o tieu c cua mot thau knh hoi tu: * Co 3 cach: Xac nh khoang cach t thau knh en anh cua mot vat rat xa. d = , d = f Xac nh khoang cach t thau knh len vat la d va t thau knh en anh la d . Sau o tnh f bang cong thc: Di ong thi mot vat sang va mot man t hai mat thau knh ra xa dan sao cho vat va man luon oi xng nhau qua thau knh cho en luc thu c anh ro net tren man bang vat, luc o ta co: d = d = 2f * Nhan xet: Cach o th 3 chnh xac hn ca v co 3 tieu chuan e kiem tra ket qua: d = d , anh bang vat, anh ro net. Cach o th 1 kem hieu qua nhat ch co 1 tieu chuan e kiem tra ket qua lam anh ro net nhng anh nay lai rat nho. Cau 11 Thiet lap cong thc xac nh v tr anh trong cac trng hp sau: 1. Vat that at trc gng cau loi. 2. Vat that at trc mot thau knh hoi tu cho anh that, cho anh ao. So sanh cac ket qua thu c va rut ra ket luan ve cach s dung cong thc gng cau va cong thc thau knh.
1 1 1 dd' = + f = f d' d d + d'
1. Vat that at trc gng cau loi: * Qui c: Vat that: d = OA > 0, Vat ao: d = OA < 0 Anh that: d = OA' > 0, Anh ao: d = OA' < 0 GC loi: f < 0 GC lom: f > 0 V DOAB V DF A B DOA B : DF OI:
A'B' OA' = (1) AB OA
B A O
B A
C F
A'B' A'B' A'F' OA' - OF' = = = OI AB OF' OF' OA' OA' - OF' (1) va (2) = OA OF' d' d' - f d f = dd df dd = d f + df. = d f
Chia 2 ve cho fdd :
1 1 1 = + f d' d
': 090.777.54.69
Trang: 45
GV: Bui Gia Noi
2. Vat that at trc thau knh hoi tu: a) Cho anh that: * Qui c: Vat that: d = OA > 0; Vat ao: d = OA < 0 Anh that: d = OA' > 0; Anh ao: d = OA' < 0 TKHT: f > 0; TKPK: f < 0. V DAOB V DF A B DOA B: DF OI:
A'B' OA' = AB OA
I A F O (1) F A B
A'B' A'B' A'F' OA' - OF' = = = (2) OI AB OF' OF' OA' OA' - OF' (1) va (2) = OB OF' d' d' - f = d f
d f = dd df dd = d f + df
Chia 2 ve cho fdd :
1 1 1 = + f d' d
B B FA O I F
b) Cho anh ao : V DF OI DF A B :
A'B' A'B' A'F' OA' + OF' = = = (2) A OI AB' OF OF' OA' OA' - OF' (1) va (2) = OA OF' d' - d' + f fd = dd + fd dd = fd + fd = d f
Chia 2 ve cho fdd ta co:
1 1 1 = + f d' d 1 1 1 = + f d' d
* Ket luan : oi vi thau knh va gng cau trong moi trng hp eu co mot cong thc duy nhat e xac nh v tr cua anh:
Vi qui c: Vat that, anh that, tieu iem that th d, d , f co gia tr dng. Vat ao, anh ao, tieu iem ao th d, d , f co gia tr am. Cau 12 May anh: Cau tao, nguyen tac hoat ong va cach ieu chnh may. 1. Cau tao: May anh la dung cu e thu c mot anh that, nho hn vat tren phim. Cau tao gom: Vat knh la thau knh hoi tu co tieu c va phai. Buong toi, sat vach sau buong co lap phim anh. Vat knh gan trc buong toi khoang cach t vat knh en phim anh co the thay oi c. sat vat knh co mot
A B
': 090.777.54.69
Trang: 46
GV: Bui Gia Noi
man chan, gia co mot lo tron nho ma ng knh co the thay oi c e ieu chnh chum sang chieu vao phim. Ngoai ra con co ca sap M chan trc phim, khong cho anh sang lien tuc vao phim. Ch e lo phim cho anh sang chieu vao khi ta bam may e chup anh. 2. Nguyen tac hoat ong va cach ieu chnh may: e chup anh mot vat nao o trc may ta can ieu chnh cho anh cua vat hien ro net tren phim, bang cach di vat knh ra xa hay lai gan phim. Viec nhan biet anh tren phim a ro net hay cha c thc hien de dang nh s dung mot may ngam chng co gan san trong may anh. Cau 13 1. S ieu tiet cua mat iem cc vien, iem cc can. 2. Nang suat phan ly cua mat. 3. Mat can th la g ? Cach sa tac can th. 4. Mat vien th la g ? Cach sa tat vien th. 1. S ieu tiet cua mat iem cc vien, iem cc can: a) S ieu tiet cua mat: Khi mat nhon thay vat nao th tren vong mac hien len anh that, ngc chieu va rat nho cua vat o. Khi a vat lai gan mat (d giam) e cho anh van hien tren vong mac (d khong oi) tieu c cua mat phai giam, muon vat th thuy tinh the phai phong len. Ngc lai khi a vat ra xa e anh van hien tren vong mac thuy tinh the phai thu nho lai. S thay oi o cong cua thuy tinh the (va do o thay oi tieu cc cua mat) e lam cho anh cua vat can quan sat hien ro net tren vong mac goi la s ieu tiet. b) iem cc can, iem cc vien : iem gan nhat at vat tai o mat con nhn ro la iem cc can CC. Khi nhn vat at iem cc can mat phai ieu tiet toi a. Mat khong co tat co iem cc can cach mat 10cm 20cm. iem xa nhat at vat, tai o mat con nhn ro goi la iem cc vien CV. Khi nhn vat at iem cc vien mat khong ieu tiet. Mat khong co tat co iem cc vien vo cc. 2. Nang suat phan ly cua mat: Goc trong nho nhat a min gia hai iem A, B e mat con co the phan biet c hai iem o goi la nang suat phan ly cua mat. Mat bnh thng co nang suat phan ly vao khoang:
a min = 1 = 3.10 rad.
4
3. Mat can th: Mat can th la mat khi khong ieu tiet tieu iem cua mat trc vong mac tc la o tu cua mat can th ln hn mat thng. iem cc vien CV cach ( mat mot oan xac nh va CV CC O CV O iem cc can CC gan mat F F hn so vi mat thng. DV e sa tat can th th eo knh phan ky e giam o tu cua mat. Knh eo co tieu c sao cho vat vo cc qua knh eo cho anh ao tieu iem anh chnh F trung vi iem cc vien CV, khi o mat eo knh thay xa vo cc ma khong ieu tiet. 4. Mat vien th: Mat vien th la mat khi khong ieu tiet tieu CC CC iem cua mat sau vong O O CV mac, tc mat vien th co o tu nho hn mat thng.
': 090.777.54.69 Trang: 47
GV: Bui Gia Noi
iem cc can cua mat vien th xa hn mat bnh thng. iem cc vien cua mat la mot iem ao. e sa tat vien th phai eo knh hoi tu e tang o tu cua mat. Khi o hoac nhn ro vat vo cc khong phai ieu tiet, hoac nhn ro nhng vat gan nh nhng mat thng khong co tat. Cau 14 So sanh con mat vi may anh ve phng dien quang hoc. a) Ve chc nan g: Giong nhau v cung tao ra anh that, nho hn vat tren man (phim hay vong mac) b) Ve cau tao : * Giong nhau: Thuy tinh the cua mat co vai tro nh vat knh cua may anh. Vong mac cua mat co vai tro nh phim anh. Mang mong mat va con ngi ong vai tro nh man chan co lo may anh. Mi mat ong vai tro nh ca sap. * Khac nhau: Ban knh cong cua thuy tinh the va do o tieu c cua no co the thay oi c trong khi tieu c cua vat knh may anh khong thay oi c. Khoang cach t thuy tinh the en vong mac cua mat khong thay oi trong khi khoang cach t vat knh en phim thay oi c. Thuy tinh the nam trong moi trng co chiet suat khoang 1,333 trong khi vat knh may anh nam trong khong kh. c) Ve s ieu tiet cua mat va s ieu chnh may anh: e co anh ro net tren vong mac phai ieu tiet bang cach thay oi ban knh cong cua thuy tinh the, trong khi e co anh ro net tren phim phai ieu chnh may anh bang cach thay oi khoang cach gia vat knh va phim. Cau 15 Knh lup. 1. nh ngha va cau tao: Knh lup la mot dung cu quang hoc ho tr cho mat trong viec quan sat cac vat nho. No co tac dung lam tang goc trong anh bang cach tao ra mot anh ao ln hn vat, nam trong gii han nhn ro cua mat. Knh lup n gian la mot thau knh hoi tu co tieu c ngan. 2. Cach quan sat mot vat nho qua knh lup: Muon quan sat mot vat nho AB qua knh lup ta phai at vat trong khoang tieu c trc knh B e vat cho anh ao A B cung chieu ln hn vat. Mat at sau knh e quan sat anh nay. Khi I quan sat eiu chnh v tr cua vat hay knh lup B a F A e anh ao A B trong gii han nhn ro cua A F A O B mat. d Khi ieu chnh e anh ao A B hien ra iem cc can cua mat th goi la ngam chng iem cc can. Khi ieu chnh e anh ao A B hien ra iem cc vien cua mat th goi la ngam chng iem cc vien. Khi ieu chnh e anh ao A B hien ra vo cc th goi la ngam chng vo cc.
': 090.777.54.69
Trang: 48
GV: Bui Gia Noi
3. o boi giac knh lup: a) nh ngha: o boi giac G la t so gia goc nhn anh cua mot vat qua quang cu (a) vi goc nhn trc tiep vat o khi vat at iem cc can cua mat ( a 0 ) : vi tga 0 =
AB DC
G=
a tga = a 0 tga 0
b) Cong thc tnh o boi giac: Goi |d | la khoang cach t anh en knh, la khoang cach t knh en mat. Ta co: tga =
A'B' d' + l
Mat khac: tga 0 = G=K.
AB tga A'B' DC . o boi giac cua knh lup: G = = D tga 0 AB d ' + l
DC A'B' Vi K = la o phong ai anh. d' + l AB
Khi ngam chng iem cc can. DC = |d | + G = K Khi ngam chng vo cc th AB at tieu iem vat cua knh lup.
AB Ta co: tga = f D G= C f
B a A F
4. Phan biet o boi giac va o phong ai anh: o boi giac la t so gia hai goc trong a va a0 trong khi o phong ai anh K la t so gia chieu cao cua anh va chieu cao cua vat. Gia G va K lien he bang he thc: G = K .
DC d' + l
Ta thay G K. Ch khi ngam chng cc can th G = K. Cau 16 Knh hien vi. 1. nh ngha: Knh hien vi la mot dung cu quang hoc ho tr cho mat lam tang goc trong anh cua nhng vat rat nho vi o boi giac ln hn rat nhieu so vi o boi giac cua knh lup. 2. Cau tao va hoat ong: a) Cau tao: Knh hien vi gom co Vat knh la thau knh hoi tu, co tieu c rat ngan. Th knh la thau knh hoi tu co tieu c ngan ong vai tro cua knh lup. Ngoai ra co bo phan tu sang (co the la gng cau lom) dung e chieu sang vat can quan sat. Vat kinh va th knh lap co nh hai au cua mot ong hnh tru soa cho truc chnh cua chung trung nhau. b) Hoat ong: Vat rat nho AB can quan sat c at trc vat knh ngoai tieu iem vat mot chut. Qua vat knh cho anh that A1B1 ngc chieu vat va ln hn nhieu so vi vat. Anh A1B1 tr thanh vat that cua th knh va c ieu chnh e no nam trong khoang t quang tam en tieu iem vat cua th
': 090.777.54.69 Trang: 49
GV: Bui Gia Noi
knh, khi o qua th knh ta thu c anh cuoi cung A B la mot anh ro rat ln so vi vat. Mat at sat sau th knh quan sat anh ao nay. Khi ieu chnh e anh A1B1 tieu dien vat cua th knh th anh ao A B vo cc, luc nay mat ngam chng vo cc. 3. Ve anh cua mot vat qua knh hien vi:
B AF1 O
F1 F2
A B
F2
B A
B
4. o boi giac cua knh hien vi: a) nh ngha: o boi giac cua knh hien vi c nh ngha bang ty so: Vi: a la goc trong anh cua vat qua knh hien vi. a0 la goc trong trc tiep vat o khi vat at iem can cua mat:
tga 0 = AB DC
G=
a tga = a 0 tga 0
b) Cong thc tnh o boi giac trong trng hp ngam chng vo cc: tga =
A1B1 : goc trong anh. f2
AB : goc trong vat. DC tga A B D o boi giac: G = = 1 1. C tga 0 AB f 2 A B V 1 1 = K 1 : o phong ai anh AB tga 0 =
d B A F1 I O1 A1 F 2 B1
O2
cua vat knh.
DC = G 2 : o boi giac cua th knh f2

' ' A1B1 A1B1 F1F2 d = = = (d: o dai quang hoc) AB O1I f1 f1
khi ngam chng vo cc. G = |K1| . G2 Mat khac:
G=
d DC . . f1 f 2
': 090.777.54.69
Trang: 50
GV: Bui Gia Noi
Cau 17 Knh thien van. 1. nh ngha: Knh thien van la dung cu quang hoc ho tr cho mat la tang goc trong anh cua nhng vat rat xa (thien the). 2. Cau tao: Knh thien van gom co: Vat knh la thau knh hoi tu co tieu c dai. Th knh la thau knh hoi tu co tieu c ngan ong vai tro nh mot knh lup. Vat knh va th knh c lap ong truc vi nhau, khoang cach gia chung co the thay oi c. 3. Hoat ong: Hng truc cua knh thien van qua thien the AB can quan sat. Thien the AB vo cc qua vat knh cho anh A1B1 that tieu iem anh cua vat knh. Anh A1B1 trong khoang t quang tam en tieu iem vat cua th knh va qua th knh cho anh ao A B . Mat at sau th knh e quan sat anh ao nay. Dung knh thien van ngi ta thng ngam chng vo cc, luc nay ieu chnh e tieu dien vat cua knh trung vi tieu dien anh cua vat knh. Khi o A1B1 v tren tieu dien vat cua th knh nen cho anh A B vo cc. 4. Ve anh cua vat qua knh thien van:
a0
F2
F1 A O B
B A F A
5. o boi giac cua knh thien van: a) nh ngha: o boi giac cua knh thien van c nh ngha bang ty so: G=
a tga = a 0 tga 0
Vi: a la goc trong anh A B . a 0 la goc trong thien the bang mat tran t cho at knh
tga 0 = A1B1 f1
': 090.777.54.69
Trang: 51
GV: Bui Gia Noi
b) Cong thc tnh o boi giac trong trng hp ngam chng vo cc:
a0
F1 F2 A B
F2
A1B1 f2 A B tga f tga 0 = 1 1 o boi giac: G = = 1. f1 tga0 f 2
tga =
SONG ANH SANG VA LNG T ANH SANG

Cau 1 : * Trnh bay th nghiem Newton ve tan sac anh sang. * Nguyen tac cau tao va hoat ong cua may quang pho . 1. Th nghiem cua Newton ve tan sac anh sang a. Th nghiem - Cho anh sang mat tri (anh sang trang) i qua khe hep A cua man chan tao ra dai sang hep E chieu vao 1 lang knh co canh song song vi khe A ta thay tren man (E) at pha sau lang knh co 1 dai mau: Trang o, cam, vang, luc, lam, cham, tm, trong o mau o A lech t nhat va mau tm lech nhieu nhat. o - Vay mot chum sang trang khi lang knh khong Tm nhng b khuc xa lech ve pha ay lang knh ma con b tach ra thanh nhieu mau sac khac nhau. Hien tng nay goi la hien tng tan sac anh sang va dai mau noi tren goi la quang pho cua anh sang trang. b. Nguyen nhan cua hien tng tan sac - Ta biet chiet suat cua lang knh co gia tr khac nhau oi vi anh sang n sac khau. Do o khi qua lang knh cac anh sang n sac trong chum sanh sang trang b lech ve ay lang knh vi cac goc lech khac nhau v goc lech D = (n 1)A oi theo chiet suat. Vay cac anh sang n sac khong con chong chat len nhau ma tach ra thanh cac mau rieng biet. * Anh sang o th lang knh co chiet suat nho nhat nen D nho nhat. * Anh sang tm th lang knh co chiet suat ln nhat nen D ln nhat.
': 090.777.54.69
Trang: 52
GV: Bui Gia Noi
2. Nguyen tac cau tao va hoat ong cua may quang pho - May quang pho la dung cu phan tch chum sang tap sac thanh nhng thanh phan n sac khac nhau. May hoat ong tren hien tng tan sac.
L J S
L1
L2 P t E
Cau tao : Gom 3 phan chnh * Ong chuan truc : la bo phan tao ra chum sang song song. No gom khe hep S trung vi tieu dien cua thau knh hoi tu L1. (L) Khi khe S c roi bang chum B sang t nguon J th anh sang qua A ong chuan trc tr thanh chum S O sang song song. A * Lang knh P: la bo phan B t tan sac phan tch chum sang song E song ke tren thanh chum n sac. Moi chum n sac la chum song song nhng lech theo phng khac nhau. * Buong toi : gom thau knh hoi tu L2 va phim at tai tieu dien anh cua L2 thau knh L2 hoi tu moi chum n sac thanh vet sang tren phim. Cau 2 : * nh ngha anh sang n sac. Trnh bay th nghiem e minh hoa nh ngha o. * nh ngha anh sang trang. Trnh bay th nghiem e minh hoa nh ngha o. 1. Anh sa ng n sac a. nh ngha anh sang n sac - Anh sang n sac la anh sang khong b tan sac khi i qua lang knh. Moi anh sang n sac co mot mau nhat nh goi la mau n sac. b. Th nghiem cua Newton ve anh sang n sac Mo ta : * Lang knh P1 lam tan sac chum sang trang hep song song. * Cac khe hep tren man B, C e lot mot chum sang mau hep roi ti lang knh P2. A Nhan xet : Tren man E sau P2 ta B C thay mot vet sang hep co mau ung nh P1 P2 (E) mau ti P2. Ket qua nay ung cho moi mau ma ta lam th nghiem. Ket luan : Chum sang mau hep trong chum sang a tan sac khong b tan sac lan na. No c goi la anh sang n sac.
': 090.777.54.69 Trang: 53
GV: Bui Gia Noi
2. Anh sang trang khac nhau co mau bien thien lien tuc t o en tm. b. Th nghiem tong hp anh sang trang Mo ta : * Nguon iem S va thau knh hoi tu L tao ra chum sang trang rong, hoi tu, roi len lang knh trong khoang t A en B. * Lang knh lam tan sac chum sang trang va cho dai mau lien tuc nam ngay tren mat thau knh O. Mot man E at nam sau thau knh O se thu vet sang trang khi di man en v tr thch hp. Ket luan : Nhng tia sang mau trong anh san g trang b lang knh tach ra t mot iem B (hay A) khi gap lai nhau chung tai tao bi anh sang trang tai B (hay A ). Cau 3 : * Trnh bay th nghiem Young ve giao thoa anh sang. Giai thch ket qua cua th nghiem o va rut ra ket luan tnh cha t cua anh sang. * The nao la 2 nguon sang ket hp. Nguon sang iem S va anh S cua no qua gng phang co the la 2 nguon ket hp c khong? Tai sao? 1. Th nghiem Young ve hien tng giao thoa anh sang. a. Th nghiem - Anh sang t en qua knh loc sac F (v du knh o) chieu vao khe hep S tren man M. Khi o S tr thanh khe sang n sac va chum tia sang n sac t khe S tiep tuc chieu sang hai khe hep S1, S2. Hai khe hep S1, S2 rat gan nhau va cung song song vi khe S.
a. nh ngha anh sang trang: Anh sang trang la tap hp cua vo so anh sang n sac
Mat at sau S1, S2 sao cho co the Mat hng c ong thi S S1 hai chum sang lot qua 2 khe nay vao S2 mat. ieu tiet mat e F M nhn vao khe S ta thay vung sang hep trong o xuat hien cac vach sang (vach o) va vach toi xen ke nhau mot cach eu an. Hien tng nay goi la hien tng giao thoa.
b. Giai thch Hien tng giao thoa ch co the giai thch c neu tha nhan anh sang co tnh chat song. Anh sang t en chieu vao khe S S lam khe S tr thanh mot nguon phat song anh sang lan toa ve pha hai khe S1, S2 va hai khe S1, S2 tr thanh hai nguon phat song anh sang pha sau. Hai nguon nay co cung tan so co o lech pha khong oi nen chung S la hai nguon ket hp. V vay hai song anh sang do S1, S2 phat ra khi gap nhau se giao thoa vi nhau; Vach sang la do 2 song cung pha gap nhau; Vach toi la do 2 song ngc pha gap nhau. Cac vach sang, vach toi goi la van giao thoa. c. Ket luan: Hien tng giao thoa anh sang la bang chng thc nghiem chng to anh sang co tnh chat song.
': 090.777.54.69 Trang: 54
GV: Bui Gia Noi
2. Nguon ket hp * Hai nguon song ket hp la hai nguon phat ra hai song co cung tan so va co o lech pha khong oi. Khi o hai song goi la hai song ket hp. Thong thng muon co hai song ket hp ngi ta tach chum sang phat ra t cung mot nguon thanh hai chum roi cho chung giao thoa. * Nguon sang iem S va anh S cua no qua gng phang co the coi la hai nguon ket hp ly do v chum sang phat ra t nguon S en man E va chum tia sang phan xa t gng phang en man E eu nam trong mot chum anh sang do S phat ra. Do vay hai chum sang (chum sang t S va chum sang t S ) co cung tan so va co o lech pha khong oi. Cau 4 : * Trnh bay phng phap xac nh bc song anh sang nh hien tng giao thoa trong th nghiem Young. * Moi lien he gia mau sac va bc song anh sang. 1. Phng phap xac nh bc song anh sang nh giao thoa a. Xac nh hieu quang hnh at : a = S1S2 x = OM D la khoang cach t hai S1 nguon S1S2 en man : a H1 Ta co : H1M = d1cosa1 = IM - IH1 a I
M d1
a1 a2
x O
a d1cosa1 = IM - sina 2
H2M d2cosa2 =
d2
(1)
H2
= d2cosa2 = IM + IH2 IM +
S2
D (E)
(2) Do a1, a2 la goc rat nho nen : d1 cosa1 = d1 va d2 cosa2 = d2 (2) - (1) cho : d2 - d1 = asina do a rat nho nen : sina = tga =
a sina 2
x D
d 2 - d1 =
at d = d2 - d1 goi la hieu quang trnh tai M. b. V tr cac van giao thoa * V tr van sang M la van sang neu : d = kl
ax D ax d = D
ax lD = kl x = k D a
k = 0 x = 0 M 0 : la van sang trung tam. k = 1, 2, goi la van sang bac 1, 2, * V tr van toi M la van toi neu : d = (2k + 1)
l ax l = (2k + 1) 2 D 2 lD x = (2k + 1) 2a
': 090.777.54.69
Trang: 55
GV: Bui Gia Noi
c. Khoang cach van li * Cac van sang va van toi xen ke cach eu nhau khoang cach gia hai van sang (hay van toi) lien tiep la : i = xk+1 - xk = (k + 1)
lD lD lD - k i = a a a
d. o bc song anh sang Khoang cach van : khoang cach a gia hai nguon S1, S2; khoang cach D t hai nguon en man co the o mot cach chnh xac. Do o t i =
nguyen tac cua viec o bc song l. o la nguyen tac cua viec o bc song anh sang bang phng phap giao thoa. 2. Lien he gia mau sac va b c song anh sang Phep xac nh bc song anh sang theo ket qua giao thoa cho thay: - Bc song anh sang nho hn bc song c hoc thong thng. - Moi anh sang n sac co mot bc song hoan toan xac nh. - Nhng mau chnh khong phai ng vi mot bc song ma ng vi nhng anh sang co bc song nam trong mot khoang tr so nhat nh. Cau 5 : * Neu chieu sang khe may quang pho bang mot trong nhng chum sang sau ay th se thu c hnh anh nh the nao. - Chum sang n sac. - Chum sang trang. - Chum sang do en hi hydro phat ra. Chie u sang khe S cua may quang pho bang cac chum sang - Neu chieu khe S bang mot chum sang n sac th ta thu c anh la mot vach mau. - Neu chieu khe S bang mot chum anh sang trang th ta thu c anh la mot quang pho lien tuc gom mot dai may t o en tm. - Neu chieu khe S bang mot chum sang do en hi hydro phat ra th ta thu c anh la mot quang pho vach cua hydro. Trong vung anh sang nhn thay co 4 vach la: o, lam, cham tm. Cau 6 : 1. Trnh bay quang pho lien tuc va quang pho vach phat xa ve cac mat : nh ngha, nguon goc phat sinh, at iem va ng dung. 2. Neu nhng tien li cua phep phan tch bang quang pho. 1. Quang pho lien tuc a. nh ngha: Khi chieu chum sang trang vao khe cua mot may quang pho th tren tam knh m ta thu c mot dai sang co mau bien oi lien tuc t o en tm. o la quang pho lien tuc. b. Nguon phat sinh: Ta t ca cac vat ran, long hoac kh co ty khoi ln khi b nung nong eu phat ra quang pho lien tuc. c. ac iem Quang pho lien tuc khong phu thuoc vao thanh phan cau tao cua nguon sang, ma ch phu thuoc vao nhiet o cua nguon sang. Mot mieng sat va mot mieng s, nung en cung nhiet o se cho hai quang pho lien tuc giong nhau. Nhiet o cua vat nung cang cao, chung cang phat sang manh vung co bc song ngan.
': 090.777.54.69 Trang: 56
lD ta xac nh c bc song l. o la a
GV: Bui Gia Noi
V du : 500oC vat phat sang cho quang pho vung o (nhng rat yeu). Khi nhiet o tang len quang pho m rong sang cac mau da cam, vang, luc Khi vat nung en sang trang (chang han cac day toc bong en co nhiet o t 2500K en 3000K) th no cho mot quang pho lien tuc co u mau sac t o en tm. d. ng dung: V quang pho lien tuc ch phu thuoc vao nhiet o cua nguon sang, nen can c vao quang pho lien tuc ngi ta xac nh c nhiet o cua vat phat sang, ac biet la cac vat xa nh mat tri, cac ngoi sao Chang han phep o theo quang pho lien tuc cho biet be mat Mat tri co nhiet o khoang 6000K. 2. Quang pho vach phat xa a. nh ngha: Quang pho vach phat xa la quang pho co dang nhng mau rieng biet nam tren mot nen toi. b. Nguon phat sinh: Cac kh bay hi ap suat thap khi b kch thch phat sang se cho ra quang pho vach phat xa. Co the kch thch cho mot chat kh bay hi phat sang bang cach ot nong hoac bang cach phong mot tia la ien qua am kh hay hi o. c. ac iem: Quang pho vach pha t xa cua cac nguyen to khac nhau th rat khac nhau ve so ln g vach, v tr cac vach, mau sac cac vach va o sang ty oi cua cac vach o. V du : Quang pho vach cua hi natri co hai vach vang rat sang nam sat canh nhau (vach kep). Quang pho cua hidro co bon vach ac trng la vach o Ha; vach lam Hb; vach cham Hg va vach tmHd. d. ng dung: Quang pho vach phat xa c ng dung e nhan biet s co mat cua cac nguyen to hoa ho c va nong o, ty le cua cac nguyen to o trong mot hp chat, mot mau em phan tch nao o. 3. Phep phan tch quang pho va tien li cua phep phan tch quang pho - Phep phan tch quang pho la phep xac nh thanh phan hp thanh cac chat da vao quang pho cua chung. Trong phep phan tch nh tnh, ngi ta ch can nhan biet s co mat cua cac thanh phan khac nhau trong mau em phan tch. Phep phan tch quang pho nh tnh tien li cho: n gian va cho ket qua nhanh hn phep phan tch hoa hoc. - Trong phep phan tch nh lng, ngi ta ch can xac nh ca nong o cua cac thanh phan trong mau. Phep phan tch quang pho nh lng co u iem: rat nhay, co kha nang phat hien c mot nong o rat nho cua chat nao o trong mau. - u iem tuyet oi cua phep phan tch quang pho la: xac nh c thanh phan cau tao va nhiet o cua cac vat xa nh Mat tri va cac sao. Cau 7 : 1. Cach tao va ieu kien thu c quang pho vach hap thu cua mot chat. 2. Hien tng ao sac cua vach quang pho. 3. Nhng tien li cua phep phan tch bang quang pho. Co the dung quang pho vach hap thu cua mot chat thay cho quang pho vach phat xa cua chat o trong phep phan tch c khong? Tai sao?
1. Quang pho vach hap thu a. nh ngha: Quang pho co dang nhng vach toi nam tren nen mot quang pho lien tuc goi la quang pho vach hap thu.
': 090.777.54.69
Trang: 57
GV: Bui Gia Noi
b. Cach tao quang pho vach hap thu
Vach en en hi natri nong sang (E) May Quang pho (E) Vach en
Chieu anh sang trang t mot ngon en day toc vao khe cua mot may quang pho th tren tam knh cua buong anh ta thu c mot quang pho lien tuc. Neu tren ng i cua chum sang ta at mot ngon en co hi natri nung nong th trong quang pho lien tuc noi tren xuat hien mot vach toi (thc ra la hai vach toi nam sat nhau) ung v tr cua vach vang trong quang pho phat xa cuanatri. o la quang pho hap thu natri. Neu thay hi natri bang hi kali th tren quang pho lien tuc xuat hien cac vach toi ung cho cac vach mau cua quang pho phat xa kali. c. ieu kien e thu c quang pho vach hap thu: Nhiet o cua am kh hay hi hap thu phai thap hn nhiet o cua nguon phat sang ra quang pho lien tuc. 2. Hien tng ao sac cac vach quang pho Gia s am hi hap thu trong th nghiem tren c nung nong en nhiet o chung co the phat sang, nhng van thap hn nhiet o cua nguon sang trang th tren knh anh cua may quang pho ta van luon thu c quang pho hap thu cua am hi o. Bay gi, tat nguon sang trang i, ta thay nen quang pho lien tuc bien mat, ong thi cac vach toi cua quang pho hap thu bien thanh cac vach mau cua quang pho vach phat xa cua chnh am hi o. Hien tng nay goi la hien tng ao sac cua vach quang pho. Vay : mot nhiet o nhat nh, mot am hi co kha nang phat ra nhng anh sang n sac nao th no cung co kha nang hap thu nhng anh sang n sac o. 3. Phep phan tch quang pho va tien li cua phep phan tch quang pho (Xem phan 3)
Cau 8 : 1. Trnh bay th nghiem phat hien tia hong ngoai va tia t ngoai. 2. Neu cac tnh chat va ng dung cua tia hong ngoai va tia t ngoai. 3. Hai loai tia tren co kha nang gay c hien tng quang ien trong cac tr ng hp sau khong? Tai sao? - Mot ban dan co gii han quang ien la 0,84mm - Hai kim loai co gii han quang ien lan lt la 0,5mm va 0,36mm
': 090.777.54.69
Trang: 58
GV: Bui Gia Noi
1. Th nghiem phat hien cac tia hong ngoai va tia t ngoai
L J S
L1
L2
- Chieu anh sang mat tri (hoac anh sang t en day toc co cong suat ln) vao khe S cua may quang pho. Tren man F cua buong anh ta thu mot quang pho lien tuc. - Di chuyen moi han cua pin nhiet ien vao vung quang pho lien tuc th ien ke G cho thay trong mach co dong ien, chng to anh sang n sac co tac dung nhiet. - Tiep tuc di chuyen moi han ra ngoai vung o hoac ngoai vung tm cua quang pho, ien ke G cho thay trong mach van co dong ien. ieu nay chng to pha ngoai vung o va vung tm van co nhng bc xa nao o khong nhn thay c goi la tia hong ngoai va tia t ngoai. 2. Tia hong ngoai a. nh ngha: Tia hong ngoai la nhng bc xa khong nhn thay c, co bc song ln hn cua anh sang o (l > 0,75mm). b. Nguon phat sinh: Cac vat b nung nong eu phat ra tia hong ngoai. Vat nhiet o thap ch phat c cac tia hong ngoai. Vat nhiet o 500oC bat au phat ra anh sang mau o toi, nhng manh nhat van la cac tia hong ngoai. Trong anh sang mat tri, co khoang 50% nang lng thuoc ve cac tia hong ngoai. c. Tnh chat, tac dung cua tia hong ngoai * Co ban chat la song ien t. * Tac dung noi bat nhat cua tia hong ngoai la tac dung nhiet. * Tac dung len mot loai knh anh ac biet, goi la knh anh hong ngoai. d. ng dung: Chu yeu e say kho va si am (trong cong nghiep, trong y hoc ). 3. Tia t ngoai a. nh ngha: Tia t ngoai la nhng bc xa khong nhn thay c, co bc song ngan hn bc song cua anh sang tm (l < 0,40mm). b. Nguon phat sinh: Nhng vat b nung nong tren 3000oC phat ra mot lng ang ke tia t ngoai. Trong bc xa Mat tri co khoang 9% nang lng thuoc vung t ngoai. Cac ho quang ien hoac en thuy ngan cung la nhng nguon phat ra tia t ngoai. c. Tnh chat, tac dung cua tia t ngoai - Co ban chat la song ien t. - Tac dung rat manh len knh anh. - Co the lam cho mot so chat phat quang. - Co tac dung ion hoa chat kh. - Co kha nang gay ra mot so phan ng quang hoa, phan ng quang hp. - Co tac dung gay hieu ng quang ien. - Co mot so tac dung sinh hoc. - B thuy tinh, nc hap thu manh. (Thach anh th gan nh trong suot vi cac tia t ngoai co bc song t 0,18mm en 0,4mm).
': 090.777.54.69 Trang: 59
GV: Bui Gia Noi
may.
d. ng dung: - Kha nang gay phat quang c ng dung e tm vet nt, vet xc trong ky thuat che tao - Tac dung sinh hoc c ng dung e cha benh coi xng, diet vi khuan
4. Tac dung quang ien cua tia hong ngoai, tia t ngoai e gay ra hien tng quang ien, bc song l cua anh sang kch thch phai nho hn gii han quang ien (l lo). Can c vao ieu kien tren ta thay : - Cac tia hong ngoai co bc song t 0,75mm en 0,84mm va tat ca cac tia t ngoai eu gay c hieu ng quang ien cho chat ban dan co lo = 0,84mm. - Moi tia t ngoai eu gay c hieu ng quang ien cho kim loai l = 0,5mm. Moi tia hong ngoai eu khong gay c hieu ng quang ien cho kim loai nay. - Ch co nhng tia t ngoai co l 0,36mm mi gay c hieu ng quang ien cho kim loai co lo = 0,36mm. Cau 9 : 1. Trnh bay nguyen tac cau tao va hoat ong cua ong Rnghen. 2. Neu ban chat, cac tnh chat va ng dung cua tia Rnghen. 3. Biet rang cong thoat electron Ao cua cac kim loai eu nho hn 10eV. Hoi cac tia Rnghen co gay c hieu ng quang ien khong? V sao? 4. Cong thc giai bai to an tia ronghen. 1. Ong Rnghen a. Cau tao Ong Rnghen n gian la mot ong tia am cc, trong oi am cc o co lap them mot ien cc lam bang kim loai co nguyen Dong + electron t lng ln va kho nong chay (platin, vonfram ) e chan dong tia am cc. ien cc lap them nay goi la oi am cc. oi am cc thng c noi vi anot. Trong ong co ap suat kem (c 10-3 mmHg). Catot Anot b. Hoat ong Noi anot va catot vao hieu ien the mot chieu Tia Rnghen khoang vai van von. Do trong ong co san mot t ion dng nen di hieu ien the cao noi tren, cac ion o c tang toc manh, bay ti ap vao catot lam t o bat ra cac electron. Dong cac electron nay c tang toc manh trong ien trng bay ti va ap vao oi am cc, lam phat ra mot bc xa khong nhn thay goi la tia Rnghen. 2. Ban chat, tnh chat va ng dung cua tia Rnghen a. Ban chat tia Rnghen - Khong mang ien v khong b lech trong ien trng hoac t trng.
- Thc chat, tia Rnghen la loai song ien t co bc song ngan hn bc song cua tia t ngoai. Cu the, bc song cua tia Rnghen t 10-12 m (tia Rnghen cng) en 10-8m (tia Rnghen mem).
b. C che phat ra tia Rnghen
': 090.777.54.69
Trang: 60
GV: Bui Gia Noi
Cac electron trong tia am cc c tang toc trong ien trng manh, nen thu c mot ong nang rat ln. Khi ap vao oi am cc, chung gap cac nguyen t cua oi am cc, xuyen sau vao nhng lp ben torng cua vo nguyen t, tng tac vi cac hat nhan nguyen t va cac electron cua cac lp nay, lam phat ra song ien t co bc song rat ngan, goi la bc xa ham. o chnh la tia Rnghen. c. Tnh chat va ng dung cua tia Rnghen * Co kha nang am xuyen manh: Tia Rnghen i xuyen qua ba, giay, go de dang, nhng kho i qua kim loai hn. Kim loai co khoi lng rieng cang ln th kha nang can tia Rnghen cang manh. Nh kha nang am xuyen manh, tia Rnghen c dung trong y hoc e chieu ien, chup ien; trong cong nghiep e do cac lo hong khuyet tat trong cac san pham uc. * Co tac dung rat manh len knh anh nen no c dung e chup ien. * Lam phat quang mot so chat nen c ng dung e quan sat man hnh trong viec chieu ien. * Co kha nang ion hoa cac chat kh. Tnh chat nay c ng dung e lam cac may o lieu lng tia Rnghen. * Co tac dung sinh ly: huy hoai te bao, diet vi khuan. V vay, tia Rnghen c ng dung e cha benh ung th. 3. Tac dung quang ien cua Rnghen Photon tia Rnghen co nang lng cc tieu: emin =
hc 6,6.10 -34.3.108 19,8.10-8J = -8 l max 10
124eV
Nang lng nay qua ln so vi nang lng can thiet A e bt electron ra khoi kim loai (cong thoat A). V vay moi tia Rnghen eu de dang gay hieu ng quang ien cho cac kim loai. 4. Cong thc giai bai toan tia ronghen.
*. Bc song nho nhat, tan so ln nhat cua tia Rn ghen phat ra t ong Rn ghen:
h.fMax hc
Min
1 m e v2 e 2
e.U AK ; v e la van toc electron khi ap vao catot

1 m e v2 e 2
X min
*. Cong cua lc ien trng: *. Bc song cc tieu tia Rnghen:
e.U AK
h.c e.U AK
*. e.U AK = + Q = h.fX + Q ; Nang lng electron khi va ap vao oi Catot mot phan bien oi thanh nang lng tia Ron-ghen mot phan thanh noi nang Q lam nong catot *. o tang nhiet o Dt0 cua oi catot: Q = m.C.Dt0 trong o m(kg) la khoi lng catot, C nhiet dung rieng cua chat lam catot . *. Cng o dong ien qua ong Rnghen: I = n.e = trong thi gian t(s).
': 090.777.54.69 Trang: 61
N .e ; N la so e ap vao catot t
GV: Bui Gia Noi
Cau 10 : 1. The nao la hien tng quang ien. Mo ta th nghiem Hecx va cac ket qua chnh. 2. Mo ta th nghiem quang ien vi te bao quang ien va cac ket qua chnh. 3. Trong th nghiem cau 2, neu thay anh sang ang th nghiem bang anh sang co bc song nho hn th hieu ien the ham Uh tang hay giam. Giai thch. 1. Hien tng quang ie n a. nh ngha Khi chieu mot chum anh sang thch hp (co bc song ngan) vao mat kim loai th no lam cho electron mat kim loai o b bat ra. o la hien tng quang ien. Cac electron bat ra goi la cac electron quang ien. b. Th nghiem Hecx (Hertz) Chieu anh sang do mot ho quang ien phat ra vao mot tam kem (hoac ong nhom) ang tch ien am gan tren mot ien nghiem. Henx nhan thay hai la cua ien nghiem cup lai. Chng to tam kem (hoac ong, nhom ) a mat ien tch am. Chan tia t ngoai t ho quang ien en tam kem bang mot ban thuy tinh hoac ban au tam kem tch ien dng, th hien tng tren khong xay ra. V du : Khi chieu mot chum anh sang thch hp (co bc song ngan) vao mat mot tam kim loai th cac electron tren mat kim loai o b bat ra. Neu tam Zn tch ien dng th th nghiem cho thay hai la ien nghiem khong b cup lai, nhng hien tng quang ien van xay ra. o la do di tac dung cua tia t ngoai, cac electron van b bat ra, nhng lap tc chung b hut tr lai nen ien tch tren tam Zn khong thay oi. 2. Th nghiem vi te bao quang ien a. Mo ta th nghiem A Te bao quang ien la mot bnh chan khong nho, trong o co C ien cc: anot A va catot C. Anot la mot vong day kim loai. Catot co dang mot chom cau lam bang kim loai (ma ta can nghien cu) phu F G thanh trong cua bnh, co cha mot lo nho cho anh sang lot qua. V - Anh sang t ho quang c chieu qua kinh loc F e loc lay P mot phan n sac nhat nh chieu vao catot C. - Hieu ien the UAC gia A va C c thiet lap nh bo nguon E va c o bang von ke V. o ln cua UAC thay oi c nh thay oi cua chot cam P; G la mot miliampe ke nhay dung e o cng o dong ien chay qua te bao quang ien. b. Th nghiem va cac ket qua chnh cua th nghiem * Dong quang ien : Khi chieu vao catot anh sang co bc song ngan, th trong mach ien xuat hien mot dong ien goi la dong quang ien. Dong quang ien co chieu t A sang C no la dong cac electron quang ien bay t C sang A di tac dung Uh cua ien trng gia A va C.
I Ibh
Uo
UAC
': 090.777.54.69
Trang: 62
GV: Bui Gia Noi
* Ve bc song anh sang : oi vi moi kim loai dung lam catot, anh sang kch thch phai co bc song nho hn mot gii han lo nao o th mi gay ra hien tng quang ien. (Neu anh sang kch thch co bc song ln hn th du chum sang rat manh cung khong gay ra hien tng quang ien). * ng ac trng von ampe : Ket qua th nghiem cho thay cng o dong quang ien I phu thuoc vao hieu ien the UAC gia A va C theo ng bieu dien tren hnh ve. ng nay goi la ng ac trng Von ampe cua te bao quang ien. Ta thay ng ac trng von ampe co ac iem : - Luc UAC > 0 : bat au tang AC ti mot gia tr nao o th I at ti gia tr bao hoa Ibh, sau o tiep tuc tang UAC th I khong tang na. - Luc UAC < 0 : dong quang ien I khong triet tieu ngay. Phai at gia A va C mot hieu ien the am Uh nao o th I mi triet tieu hoan toan Uh c goi la hieu ien the ham. * Ve o ln cua Ibh : Cng o dong ien quang ien bao hoa ty le thuan vi cng o cua chum sang kch thch. * Ve o ln Uh : Th nghiem cho thay gia tr cua hieu ien the ham Uh ng vi moi kim loai dung lam catot hoan toan khong phu thuoc vao cng o cua chum sang kch thch ma ch phu thuoc vao bc song cua chum sang kch thch o. Cau 11 : 1. Dong quang ien la g? Neu ac iem cua ng ac trng Von ampe cua te bao quang ien. Ve s o th nghiem e thu c ng ac trng o. 2. Phat bieu cac nh luat quang ien. 3. Tai sao khong giai thch c cac nh luat quang ien bang thuyet song anh sang. 1. Dong quang ien La dong chuyen di co hng cua cac electron bat ra khoi catot kim loai khi catot c chieu bang anh sang thch hp. ac iem cua ng ac trng Von ampe cua te bao quang ien Dong quang ien I phu thuoc vao hieu ien I the U gia A va C cua te bao quang ien theo 2 ng cong nh hnh ve. Ibh - Vi U > 0 : Luc au I tang theo U, nhng 1 Ibh khi U tang en mot tr so nao o (U = Uo) va neu gi cng o cua chum sang kch thch khong oi th I khong tang na, luc o dong quang ien bao hoa (I = Ibh). O Uo Uh UAC - Vi U < 0 : ien trng gia A va C la trng can electron, nhng dong quang ien khong triet tieu khong triet tieu ngay ma giam dan khi hieu ien the trng can tang dan. Khi hieu ien the nay at en tr so Uh (hieu ien the ham) th dong ien triet tieu. 2. Phat bieu cac nh luat quang ien song gii han lo nhat nh goi la gii han quang ien. Hien tn g quang ien ch xay ra khi bc song l cua anh sang kch thch nho hn gii han quang ien (l lo).
a. nh luat quang ien th nhat: oi vi moi kim loai dung lam catot co mot bc
': 090.777.54.69
Trang: 63
GV: Bui Gia Noi
luat quang ien th nhat th cng o don g quang ien bao hoa ty le thuan vi cng o cua chum sang kch thch. c. nh luat quang ien th ba ong nang ban au cc ai cua cac electron quang ien khong phu thuoc vao cng o cua chum sang kch thch ma ch phu thuoc vao bc song cua anh sang kch thch va ban chat kim loai dung lam catot. 3. Tai sao khong giai thch c cac nh luat quang ien bang thuyet song anh sang Theo thuyet song anh sang th khi chieu anh sang vao mat catot, ien trng bien thien trong song anh sang se lam cho cac electron trong kim loai dao ong. Cng o cua chum sang kch thch cang manh, ien trng cang ln lam cho electron dao ong cang manh en mc co the bat ra khoi kim loai va co the co mot ong nang ban au nao o. Nh vay, theo thuyet song anh sang th : - Hien tng quang ien co the xay ra vi bat c anh sang co bc song nao, mien la co cng o u manh. ieu nay trai vi nh luat th nhat ve gii han quang ien. - ong nang ban au cc ai cua electron quang ien phai phu thuoc vao cng o cua chum sang kch thch. ieu nay trai vi quang ien th ba. Mat khac, theo thuyet song anh sang, cng o chum sang phai u ln hien tng quang ien mi xay ra. The nhng tren thc te, cng o chum sang kch thch du nho, hien tng quang ien van xay ra, mien la chum sang kch thch co bc song l lo. Vay thuyet song anh sang bat lc trong viec giai thch cac nh luat quang ien. Cau 12 : 1. Trnh bay noi dung thuyet l ng t anh sang. 2. Van dung thuyet lng t anh sang e giai thch cac nh luat quang ien. 1. Thuyet lng t anh sang - Nhng nguyen t hay phan t vat chat khong hap thu hay bc xa anh sang mot cach lien tuc, ma thanh tng phan rieng biet, t quang. Moi phan o mang mot nang lng hoan toan xac nh, co o ln la e = hf, trong o f la tan so anh sang, con h la mot hang so goi la hang so Plang (Planck). h = 6,625.10-34J.s Moi phan o goi la mot lng t nang lng. - Chum anh sang c coi nh mot chum hat, moi hat goi la mot photon, mang mot lng t nang lng. Cac photon chuyen ong vi van toc anh sang. Khi anh sang truyen i, cac photon khong b thay oi, khong phu thuoc vao khoang cach ti nguon sang. - Vi anh sang co tan so a cho, cng o chum sang t le vi pho ton trong chum. 2. Giai thch cac nh luat quang ien bang thuyet lng t anh sang. a. Giai thch nh luat th nhat: e xay ra hien tng quang ien, photon cua anh sang kch thch phai co nang lng ln hn hoac bang cong thoat A (cong e bt electron thoat khoi mat kim loai). e = hf A hay h
b. nh luat quang ien th hai: Vi anh sang kch thch co bc song thoa man nh
b. Giai thch nh luat th hai: Vi l lo neu cng o chum sang kch thch cang ln th trong mot n v thi gian : so photon en ap vao mat catot cang nhieu, so electron quang ien b bat ra cang nhieu. Do o cng o dong quang ien bao hoa cang ln.
c A Suy ra: l
hc A
hay l lo vi lo =
hc A
': 090.777.54.69
Trang: 64
GV: Bui Gia Noi
c. Giai thch nh luat th ba Moi photon b hap thu se truyen toan bo nang lng cua no cho mot electron. oi vi cac electron nam ngay tren be mat kim loai th mot phan nang lng nay c chuyen thanh cong A (goi la cong thoat) lam tach electorn ra khoi kim loai, phan con lai chuyen thanh ong nang ban au cua electron quang ien. So vi ong nang ban au ma cac electron nam lp sau thu c khi bat ra khoi kim loai th ong nang ban au nay la cc ai. Do vay, ta co: hf = A +
ay la cong thc Einstein ve hien tng quang ien, no cho thay: ong nang ban au cc ai cua electron quang ien ch phu thuoc vao tan so f (hay bc song l) cua anh sang kch thch va cong thoat A (A phu thuoc vao ban chat kim loai). Cau 13 : 1. The nao la hieu ng quang ien ben trong. So sanh hieu ng quang ien ben trong va hieu ng quang ien ben ngoai. 2. Trnh bay nguyen tac cau tao va hoat ong cua: a. Quang tr. b. Pin quang ien. 1. Hieu ng quang ien ben trong a. nh ngha. Hieu ng quang ien ben trong la hien tng khi chat ban dan c chieu bang mot chum anh sang thch hp th cac electron lien ket b bt ra khoi lien ket gia cac nut mang ban dan, tr thanh cac electron dan, t do di chuyen trong khoi ban dan o (electron t do). Ngoai ra, moi electron b bt ra lai giai phong mot lo trong mang ien dng. Cac lo trong nay cung co the chuyen ong t do t nguyen t nay sang nguyen t khac va cung tham gia vao qua trnh dan ien, lam chat ban dan b chieu sang se tr thanh dan ien tot. b. So sanh hien tng quang ien ben trong va hien tng quang ien ben ngoai. * Trong hien tng quang ien, khi co anh sang thch hp chieu vao kim loai th electron se b bat ra khoi kim loai. V vay, hien tng quang ien con goi la hien tng quang ien ngoai. - Nh vay hieu ng quang ien ben trong va hieu ng quang ien ben ngoai giong nhau cho cac photon anh sang eu lam bt cac electron nhng khac nhau cho: hieu ng quang ien ngoai bt cac electron ra ngoai khoi chat (kim loai), con hieu ng quang ien ben trong ch bt electron ra khoi lien ket e tr thanh electron dan ngay trong khoi chat o. - Ngoai ra, ca hai hieu ng con giong nhau cho: anh sang kch thch phai co bc song thch hp, ngha la eu co bc song gii han lo nhng lai khac nhau la: nang lng can e bt electron ra khoi lien ket trong ban dan thng la kha nho so vi cong thoat electron ra khoi kim loai (cong A), nen gii han quang ien lo cua hieu ng quang ien ben trong co the nam trong vung hong ngoai. 2. Quang tr a. Khai niem quang tr 3 4 - Hien tng khoi ban dan tr nen dan ien tot hn (tc ien tr 1 cua khoi ban dan giam i) khi b chieu sang goi hien tng quang dan. No c ng dung e tao ra cac ien tr thay oi c tr so nh bien 2 thien cng o chum sang chieu vao goi la cac quang tr. - Cau tao quang tr n gian, ch gom cac lp ban dan mong (1) mA (Cadimisunfua CdS chang han) phu len mot lp nha cach ien (2). Hai au lp ban dan c gan vi hai ien cc (3) va (4) bang kim loai e noi ra ngoai.
': 090.777.54.69 Trang: 65
1 m e v2 max o 2
GV: Bui Gia Noi
b. Hoat ong Noi mot nguon khoang vai von vi quang tr thong qua mot miliampe ke. Ta thay, khi at quang tr trong toi mach khong co dong ien. Khi chieu quang tr bang anh sang co bc song ngan hn gii han quang dan cua quang ien th trong mach se xuat hien dong ien. ien tr cua quang tr giam i rat manh khi b chieu sang bi anh sang noi tren. Quang tr c dung thay the cho te bao quang ien trong cac mach ieu khien t ong. 3. Pin quang ien a. nh ngha: Pin quang ien la mot nguon ien trong o quang nang c bien oi trc tiep thanh ien nang. Pin hoat ong da vao hien tng quang ien ben trong xay ra trong mot chat ban dan. b. Cau tao: Xet mot pin quang dan n gian: pin ong oxit. Pin co mot ien cc bang ong tren o phu mot lp ong (I) oxit Cu2O. Ngi ta phun mot lp kim loai rat mong len tren mat cua Cu2O G lp Cu2O e lam ien cc th hai. No mong ti mc cho anh sang Cu truyen qua c. cho tiep xuc gia Cu2O va Cu hnh thanh mot lp tac dung ac biet : no ch cho phep electron chay qua no theo chieu t Cu2O sang Cu. c. Hoat ong Khi chieu anh sang co bc song thch hp vao mat lp Cu 2O th anh sang se giai phong cac electron lien ket trong Cu2O thanh electron dan. Mot phan cac electron nay khuech tan sang cc Cu. Cc Cu tha electron nen nhiem ien am, Cu2O nhiem ien dng. Gia hai ien cc cua pin hnh thanh mot suat ien ong. Neu noi hai cc vi nhau bang mot day dan thong qua mot ien ke, ta se co vi nhau bang mot day dan thong qua mot ien ke, ta se thay co dong dien chay trong mach theo chieu t Cu2O sang Cu. Cac pin mat tri dung trong cac may tnh b tui, tren cac ve tinh nhan tao eu dung pin quang ien.
Cau 14 : 1. The nao la s phat quang. Phan biet huynh quang va lan quang. Giai thch cac ac iem cua s phat quang bang thuyet l ng t anh sang. 2. The nao la hien tng quang hoa? Neu mot so phan ng quang hoa n gian. Hien tng quang hoa co the hien tnh chat hat cua anh sang khong? Tai sao? 1. S phat quang
a. The nao la s phat quang: S pha t quang la hien tng phat anh sang lanh cua mot so vat khi co anh sang thch hp chieu vao. ac iem noi bat cua s phat quang la bc song l cua anh sang phat quang dai hn bc song l cua anh sang kch thch. V du : Khi chieu sang tia t ngoai vao dung dch fluorexein hoac vao bot kem sunfua co pha ong th chung eu phat ra anh sang mau luc. b. Phan biet huynh quang va lan quang Ngi ta phan biet hai loai phat quang: - Huynh quang la hien tng ma anh sang phat quang tat ngay khi ngng anh sang kch thch. No thng xay ra vi chat long va chat kh. - Lan quang la hien tng ma anh sang phat quang con keo dai t vai giay, en hang gi (tuy theo chat) sau khi tat anh sang kch thch. No thng xay ra vi cac vat ran.
': 090.777.54.69 Trang: 66
GV: Bui Gia Noi
c. Giai thch ac iem cua s phat quang bang thuyet lng t anh sang Khi phan t fluorexein, hap thu mot photon tia t ngoai co nang lng hf th no chuyen sang trang thai kch thch. Thi gian cua trang thai kch thch rat ngan va trong thi gian nay no va cham vi cac phan t xung quanh, mat bt nang lng nhan c. V the, khi tr ve trang thai ban au, no bc xa photon co nang lng hf nho hn: hf < hf hay h
Nh vay, phat quang la hien tng trong o xay ra s hap thu. 2. Hien tng quang hoa a. The nao la hien tng quang hoa Hien tng quang hoa la hien tng cac phan ng hoa hoc xay ra di dang tac dung cua anh sang. Nang lng can thiet e phan ng xay ra la nang lng cua photon co tan so thch hp. b. Mot so phan ng quang hoa n gian Di tac dung cua anh sang co the xay ra: - Phan ng phan tch : AgBr + hf Ag + Br ay la c s cua ky thuat lam anh co ien. - Phan ng tong hp: H2 + Cl2 + hf HCl - Phan ng trong qua trnh quang hp : 2CO2 + hf 2CO + O2 c. Hien tng quang hoa the hien tnh ha t nhan cua anh sang Neu anh sang bieu hien tnh song th nang lng co nhng cho phan t phu thuoc bein o song, tc cng o chum sang, ch khong phu thuoc bc song. Thc te, khong phai no u ln mi khien phan ng quang hoa xay ra. V vay, hien tng quang hoa chnh la mot trng hp, trong o tnh hat cua anh sang c the hien ro.
c hc < l' l
suy ra l
> l
VAT LY HAT NHAN

Cau 15 : Hay trnh bay mau nguyen t Bo va ap dung no e giai thch quang pho vach cua nguyen t hidro. 1. Mau nguyen t Bohr xac nh goi la trang thai dng. Trong cac trang thai dng, nguyen t khong bc xa hoac hap thu.Nang lng nguyen t trang thai dng bao gom ong nang cua cac electron va the nang cua chung oi vi hat nhan . b. Tien e ve s bc xa va hap thu nang lng cua nguyen t Trang thai dng co nang lng cang thap th cang ben vng. Trang thai dng co nang lng cang cao th cang kem ben vng. Do o, nguyen t bao gi cung co xu hng chuyen t trang thai dng co mc nang Em lng cao sang trang thai dng co mc nang lng thap hn. Khi nguyen t chuyen t trang thai dng co nang lng Em hf sang trang thai dng co nang lng En (Em > En) th nguyen t phat ra 1 photon co: e = hf = Em - En En Vi f la tan so cua song anh sang ng vi photon o. Ngc lai, neu nguyen t ang trang thai co nang lng En thap ma hap thu c mot photon co nang lng hf ung bang hieu Em En th no chuyen len trang thai co mc nang lng cao hn Em.
': 090.777.54.69 Trang: 67
a. Tien e trang thai dng: Nguyen t ch ton tai trong nhng trang thai co nang lng
GV: Bui Gia Noi
He qua: * Trong cac trang thai dng cua nguyen t, electron ch chuyen ong xung quanh hat nhan theo nhng quy ao co ban knh hoan toan xac nh goi la quy ao dng. * Nh vay, moi quy ao cua electron ng vi mot mc nang lng cua nguyen t. 2. Giai thch s tao thanh quang pho vach cua nguyen t hidro * ac iem : quang pho vach phat xa cua nguyen t hidro la cac vach c sap xep 3 day : - Day Lyman nam trong vung t ngoai. - Day Banme co mot phan nam trong vung t ngoai va mot phan trong vung anh sang nhn thay, trong phan nay co 4 vach: Vach o Ha (l a = 0,6563mm), vach lam Hb (lb = 0,4861mm), vach cham Hg (lg = 0,4340mm) va vach tm Hd (ld = 0,4102mm). - Day Pasen nam trong vung hong ngoai. * Giai thch : Nguyen t hidro co 1 electron quay xung quanh hat nhan. trang thai bnh thng (trang thai c ban), nguyen t hydro co nang lng thap nhat, electron nay chuyen ong tren quy ao K (gan hat nhan nhat). Khi nguyen t nhan c nang lng kch thch (ot nong hoac chieu sang), electron chuyen len cac quy ao co mc nang lng cao hn : L, M, N, O, P Luc o nguyen t trang thai kch thch, trang thai nay khong ben vng (thi gian ton tai khoang 10-8s) nen ngay sau o electron lan lt chuyen ve cac quy ao co mc nang lng thap hn. Moi lan electron chuyen t quy ao co mc nang lng cao xuong quy ao co mc nang lng thap hn, theo tieu e 2, nguyen t phat ra mot photon co nang lng : hf = Ecao - Ethap hay h
c = Ecao - Ethap l
Luc o nguyen t phat ra mot song anh sang n sac co bc song l xac nh ng vi 1 vach mau xac nh tren quang pho. Do o, quang pho cua hydro la quang pho vach. * S tao thanh cac day va cac vach P O - Day Laiman c tao thanh khi electron N chuyen t cac quy ao ben ngoai ve quy ao K. M - Day Banme c tao thanh khi electron chuyen t cac quy ao ben ngoai ve quy ao L, L Hd H g Hb Ha trong o ; Vach o Ha ng vi s chuyen electron t : M L Vach lam Hb ng vi s chuyen K electron t : N L Vach cham Hg ng vi s chuyen Lyman Banme Pasen electron t : O L Vach tm Hd ng vi s chuyen electron t : P L - Day Pasen c tao thanh khi electron chuyen t cac quy ao ben ngoai ve quy ao M.
': 090.777.54.69
Trang: 68
GV: Bui Gia Noi
Cau 16 : 1. Hien tng phong xa la g? ac iem cua hien tng phong xa, nh luat phong xa. 2. Trnh bay ban cha t va tnh chat cua cac loai tia phong xa. 1. Hien tng phong xa a. The nao la hien tng phong xa? Phong xa la hien tng hat nhan nguyen t t ong phong ra bc xa va bien oi thanh hat nhan khac. Nhng bc xa o goi la cac tia phong xa, khong nhn thay c, nhng co the phat hien c chung do co kha nang lam en knh anh, ion hoa cac chat, lech trong ien trng, t trng b. ac iem cua hien tng phong xa Hien tng phong xa hoan toan do cac nguyen nhan ben trong hat nhan gay ra, tuyet oi khong phu thuoc vao cac tac ong ben ngoai. Du nguyen t phong xa co nam trong cac hp chat khac nhau, du chat phong xa chu ap suat hay nhiet o khac nhau th moi tac ong o eu khong gay anh hng nao en qua trnh phong xa cua hat nhan nguyen t. c. nh luat phon g xa S phong xa cua mot chat hoan toan do nguyen nhan ben trong chi phoi va tuan theo nh luat sau, goi la nh luat phong xa: Moi chat phong xa c ac trng bi mot thi gian T goi la chu ky ban ra. C sau moi chu ky nay th
Goi No va mo la so nguyen t va khoi lng ban au cua khoi chat phong xa; N va m la so nguyen t va khoi lng con lai thi iem t, ta co:
1 so nguyen t cua chat ay a oi thanh chat khac . 2

mo 2k
N = N o e-lt =
No 2k
va
m = m oe -lt =
trong o k la so chu ky ban ra trong khoang thi gian t; l la hang so phong xa
l =
ln 2 0,693 = T T
d. o phong xa o phong xa H cua mot lng chat phong xa la ai lng ac trng cho tnh phong xa manh hay yeu, o bang so phan ra trong 1 giay. n v o la Becoren (Bq) hoac (Ci) 1 Bq bang 1 phan ra /giay va 1 Ci = 3,7.1010 Bq o phong xa H giam theo thi gian vi quy luat: H = lN = lNoe-lt = Hoe-lt trong o Ho = lNo la o phong xa ban au. g 2. Ban chat va tnh chat cua cac loai tia phong xa a + bCho cac tia phong i qua ien trng gia hai ban mot tu ien, ta co b the xac nh c ban chat cua cac tia phong xa. Chung gom 3 loai tia : a. Tia alpha (a) 4 Ky hieu a, thc chat la chum hat nhan heli 2 He , goi la hat a, co tnh chat : - B lech ve ban am cua tu ien (do mang ien tch +2e). - c phong ra vi van toc khoang 107 m/s. - Co kha nang ion hoa chat kh. - Kha nang am xuyen yeu, trong khong kh ch i c toi a khoang 8cm.
': 090.777.54.69 Trang: 69
GV: Bui Gia Noi
b. Tia beta (b) Gom 2 loai: loai lech ve ban dng cua tu ien, ky hieu b-, thc chat la dong cac electron va loai lech ve ban am cua tu ien, ky hieu b + (loai nay hiem thay hn), thc chat la chum hat co khoi lng nh electron nhng mang ien tch +e goi la electron dng hay pozitron. - Cac hat b c phong ra vi van toc gan bang van toc anh sang. - Co kha nang ion hoa chat kh nhng yeu hn tia a. - Co kha nang am xuyen manh hn tia a, co the i c hang tram met trong khong kh. c. Tia gamma (g) Ky hieu g, co ban chat ien t nh tia Rnghen, nhng co bc song ngan hn nhieu. ay la chum photon nang lng cao. - Khong b lech trong ien trng, t trng. - Co cac tnh chat nh tia Rnghen. - ac biet co kha nang am xuyen ln, co the i qua lp ch day hang chuc cm va rat nguy hiem cho con ngi. Cau 17 : 1. Phan ng hat nhan la g? S phong xa co phai la phan ng hat nhan khong? Tai sao? 2. Phat bieu nh luat bao toan ien tch va nh luat bao toan so khoi trong phan ng hat nhan. Van dung chung e lap cac quy tac dch chuyen trong hien tng phong xa. 1. Phan ng hat nhan a. nh ngha Phan ng hat nhan la cac tng tac gia hai hat dan en s bien oi cua chung thanh cac hat khac, theo s o : a + b c + d - So hat nhan trc va sau phan ng co the nhieu hoac t hn 2. - Cac hat ve trai hoac ve phai co the ch la hat s cap nh electron ( -0 e hoac e1 ) 1
0 pozitron ( 1 e hoac e+), proton ( 1 H hoac p), ntron ( 1 n hoac n), photon (g) 1 0
b. S phong xa co phai la phan ng hat nhan khong? Phong xa la qua trnh lam bien oi hat nhan nguyen t nay thanh hat nhan nguyen t khac, do o phong xa la mot trng hp rieng cua phan ng hat nhan. So vi phan ng hat nhan ay u th trong qua trnh phong xa, ve trai ch co mot hat nhan, goi la hat nhan me : a b + c Neu b la hat nhan mi th no c goi la hat nhan con; con c la hat a va b. 2. nh luat bao toan a. Cac nh luat bao toan trong phan ng hat nhan - Bao toan so nuclon (so khoi A) : Tong so nucleon cua cac hat trc phan ng va sau phan ng bao gi cung bang nhau : Aa + A b = Ac + A d - Bao toan ien tch (nguyen t so Z) : Tong ien tch cua cac hat trc v2 sau phan ng bao gi cung bang nhau : Za + Zb = Zc + Zd - Bao toa n nang lng va bao toan o ng lng : Trong phan ng hat nhan, nang lng va ong lng c bao toan . * Chu y : Khong co nh luat bao toan khoi lng cua he. b. Van dung cac nh luat bao toan e lap cac quy tac dch chuyen trong hien tng phong xa Ap dung nh luat bao toan so nucleon ba vao toan ien tch vao qua trnh phong xa, ta thu c cac quy tac dch chuyen sau : 4 A A-4 * Phong xa a 2 He : 4 Z X 2 He + Z - 2 Y
': 090.777.54.69
Trang: 70
GV: Bui Gia Noi
So vi hat nhan me, hat nhan con v tr lui 2 o trong bang tuan hoan va co so khoi nho hn 4 n v ( lui la i ve au bang, tien la i ve cuoi bang). 226 V du : 4 He + 222 Rn 2 88 Ra 86 * Phong xa b-
0 -1
e- ) :
A Z
0 -1
e +
A Z +1
So vi hat nhan me, hat nhan con v tr tien 1 o va co cung so khoi. 210 V du : -0e - + 210 Po + v (Bi : Bitmut) 1 83 Bi 84 v la hat ntri no, khong mang ien, co so khoi A = 0, chuyen ong vi van toc anh sang. Thc chat cua phong xa b- la trong hat nhan, mot ntron bien thanh mot proton, mot electron va mot ntrino. n p + e + v A A * Phong xa b+ +0 e+ : 0 1 Z X 1 e + Z -1 Y
So vi hat nhan me, hat nhan con v tr lui 1 o va co cung so khoi. Thc chat cua phong xa b+ la trong hat nhan, mot proton bien thanh mot ntron, mot pozitron va mot ntrino: p n + e+ + v * Phong xa g : Phong xa photon co nang lng : hf = E2 - E1 (E2 > E1) Do g co Z = 0 va A = 0 nen khi phong xa g khong co bien oi hat nhan cua nguyen to nay thanh hat nhan cua nguyen to kia, ch co giam nang lng cua hat nhan o mot lng bang hf. Tuy nhien, bc xa g khong phat ra oc lap ma la bc xa luon kem theo bc xa a va bc xa b. Cau 18 : 1. Phat bieu cac nh luat bao toan trong phan ng hat nhan. Tai sao trong phan ng hat nhan khong co s bao toan khoi lng, mac du co s bao toan so khoi. 2. The nao la 1 n v khoi lng nguyen t u. So sanh n v nay vi n v kg va n v MeV/c2. Vie c tnh khoi lng nguyen t theo 1 n v u cho ta biet ieu g? 1. Cac nh luat bao toan trong phan ng hat nhan Xem phan 2a cau 17. 2. Giai thch tai sao trong phan ng hat nhan khong co s bao toan khoi lng a. o hut khoi Z proton va N ntron cha lien ket va ng yen co tong khoi lng la : mo = Zmp + Nmn Khi chung lien ket vi nhau thanh mot hat nhan khoi lng m th m < mo Hieu Dm = mo - m, goi la o hut khoi. b. Nang lng lien ket Theo thuyet tng oi, tong nang lng ngh cua cac nuclon luc rieng re la Eo = moc2. Hat nhan tao thanh co nang lng ngh E = mc2. V m < mo nen E < Eo. Ngha la, khi cac nuclon rieng re lien ket lai thanh mot hat nhan th co mot nang lng. DE = Eo - E = (mo - m)c2 toa ra : Ngc lai, neu muon pha hat nhan co khoi lng m thanh cac nuclon co tong khoi lng mo > m th ta phai ton nang lng DE = (mo - m)c2 e thang lc hat nhan. DE cang ln th cac nuclon lien ket cang manh, cang ton nhieu nang lng e pha lien ket, nen DE goi la nang lng lien ket. Vay hat nhan co o hut khoi cang ln, tc nang lng lien ket cang ln, th cang ben vng. c. Giai thch tai sao khong co s bao toan kho i lng Cac quan sat thc nghiem cho biet, o ben vng cua cac hat nhan khong giong nhau, ngha la: Tong o hut khoi cua cac hat nhan sau phan ng co the nho (hoac ln) hn tong o hut
': 090.777.54.69 Trang: 71
GV: Bui Gia Noi
khoi cua cac hat nhan trc phan ng. Khi ay tong khoi lng cua cac hat nhan sau phan ng phai ln (hoac nho) hn tong khoi lng cua cac hat nhan trc phan ng. Nh vay khoi lng khong bao toan, mac du so nuclon van bao toan. 3. n v khoi lng nguyen t a. The nao la n v khoi lng nguyen t n v khoi lng nguyen t (k hieu u) bang 1/12 khoi lng nguyen t cua ong v pho 12 bien 6 C , do o oi khi n v nay con goi la n v cacbon. b. So sanh n v u vi n v kg V 1 mol cacbon co khoi lng 12g cha NA nguyen t (NA = 6,02.1023 mol-1 la so Avogadro) nen khoi lng nguyen t cua ong v
12 6
C la :
0,012 (kg). Do vay, ta co : NA
u =
1 0,012 1 0,012 . = . = 1,66055.10 -27 kg 12 N A 12 6,02.1023
c. So san h n v u vi n v McV/C2 - Do co he thc : E = mc2 nen co :
- V : 1MeV = 106 eV = 106.1,6022.10-19 J = 1,6022.10-13 J va c = 2,99792.108 m/s nen : 1
E(J) = m(kg) 2
MeV 1,6022.10 -13 J = = 1,7827.10 -30 kg 2 8 2 c (2,99792.10 m / s)
suy ra : 1 kg = 0,561.10-30 MeV/c2 Vay : u = 1,66055.10-27 kg 931MeV/c2 - So sanh khoi lng cua proton va ntron vi u, ta thay proton va ntron eu co khoi lng xap x bang 1u, trong khi khoi lng cua electron ch bang
nguyen t theo n v u cho ta biet tr so gan ung cua so khoi A, tc la biet so nuclon trong hat nhan nguyen t o.
u , nen viec tnh khoi lng 1800
Cau 19 : Trnh ba y nhng van e sau day ve phan ng hat nhan : 1. nh ngha. 2. Cac nh luat bao toan. 3. Ap dung cac nh luat bao toan e viet cac phan ng xay ra khi ban pha hat nhan 27 bang hat a. 13 Al Biet rang trong so hai hat nhan sinh ra sau phan ng th mot hat la ntron con hat th hai co kha nang phat ra tia b +. 1. nh ngha Phan ng hat nhan la cac tng tac gia hai hat dan en s bien oi cua chung thanh cac hat khac, theo s o : A + B C + D Trong o : A va B la 2 hat nhan tng tac vi nhau. C va D la 2 hat nhan mi c tao thanh.
': 090.777.54.69
Trang: 72

0 ( 1 e hoac e+), proton ( 1 H hoac p), ntron ( 1 n hoac n), photon (g) 1 0
GV: Bui Gia Noi
- Trong so cac hat A, B, C, D co the co hat la hat s cap: electron ( -0 e hoac e1 ) pozitron 1
- So hat nhan trc va sau phan ng co the co nhieu hoac t hn 2. - Phong xa la mot trng hp rieng cua phan ng hat nhan, trong o ve trai ch co mot hat nhan goi la hat nhan me. 2. Cac nh luat bao toan trong phan ng hat nhan: Xem phan 2a cau 17. 3. Cac phan ng hat nhan khi ban pha Al bang hat a o la phan ng nhan tao do hai ong ba Joliot Curi dung hat a ban pha vao mot la nhom (nam 1934).
4 2
He +
27 13
Al
30 15 30 14
30 15
P + 1n 0
Hat nhan photpho

30 15 30 15
P sinh ra khong ben vng, no phong xa b+ e tr thanh silic :

0 Si + 1 e +
P la ong v phong xa nhan tao cua photpho v no khong co trong t nhien.
Cau 20 : Hay trnh bay ve : 1. Cau tao hat nhan nguyen t. 2. ong v. 3. Lc hat nhan. 4. o hut khoi va nang lng lien ket
nang lng lien ket rieng.
1. Cau tao hat nhan nguyen t a. Nuclon Tuy hat nhan co kch thc rat nho (10-4 - 10-5m) nhng thc nghiem chng to rang hat nhan c cau tao t nhng hat nho hn goi la cac nuclon. Co 2 loai nuclon: - Photon (k hieu p) mang ien tch +e, co khoi lng mp = 1,007276u. - Ntron (k hieu n) khong mang ien, co khoi lng mn = 1,008665u. b. So th t va khoi lng so Hat nhan nguyen t cua nguyen to th Z trong bang tuan hoan (Z la so th t) co Z proton va N ntron. Do o so nuclon trong hat nhan A = Z + N, A goi la khoi lng so (hoac so khoi). Th du : Ngyen t natri co so th t Z = 11, hat nhan cha 11 proton va 12 ntron, so khoi 23 A = 11 + 12 = 23. K hieu : 11 Na . - Nguyen t hidro ng vi Z = 1 co 1 electron vo ngoai, hat nhan cua no co 1 proton va khong co ntron, so khoi A = 1. - Nguyen t cacbon (than) ng vi Z = 6 co 6 electron vo ngoai, hat nhan cua no cha 6 proton va 6 ntron, o khoi: A = 6 + 6 = 12. c. K hieu : Mot nguyen t hoac hat nhan cua no c k hieu bang cach ghi ben canh k hieu hoa hoc: nguyen t so ( pha di) va so khoi ( pha tren). 23 Chang han, cac nguyen t neu tren co k hieu la : 1 H, 12 C, 11 Na . V k hieu hoa hoc a 1 6 xac nh nguyen t so nen co khi ch can ghi : 1H, 12C, 23Na hoac C12, Na23 2. ong v : Cac hat nhan co cung so proton Z, du co khac nhau ve khoi lng so (d so ntron N khac nhau) th cac hat nhan o van co cung so electron quay xung quanh, khien nguyen t cua chung co cung tnh chat hoa hoc. V vay, cac nguyen t o c xep cung mot v tr (ong v)
': 090.777.54.69 Trang: 73
GV: Bui Gia Noi
trong bang tuan hoan va c goi la cac ong v cua nguyen to co so th t Z. Hau het cac nguyen to trong bang tuan hoan eu co vai ong v tr len. V du : 2 - Hidro co 3 ong v : hidro thng 1 H , hidro nang hay teri 1 H hoac D , hidro 1 sieu nang hay triti
3 1
H hoac T ) .
( )
- Cacbon co 4 ong v :
11 6
C, 12 C, 13C, 14 C . Trong o 2 ong v 6 6 6

12 6
12 6
C va 12C la ben vng. 6
Trong cacbon thien nhien , ong v
C chiem t le 99%.
3. Lc hat nhan: Mac du hat nhan nguyen t c cau tao t cac hat mang ien cung dau hoac khong mang ien, nhng hat nhan lai kha ben vng. Chng to, lc lien ket cac nuclon phai la loai lc khac ban chat so vi trong lc, lc ien va lc t, ong thi phai rat manh so vi cac lc o. No c goi la lc hat nhan. Lc hat nhan ch manh khi khoang cach gia hai nuclon bang hoac nho hn kch thc cua hat nhan, ngha la hat nhan co ban knh tac dung khoang 10-13m. 4. o hut khoi va nang lng lien ket - Nang lng lien ket rie ng: Trong lnh vc hat nhan co eu ac biet sau ay: neu Z proton va N ntron ton tai rieng re, co khoi lng tong cong mo = Zmp + Nmn th khi chung lien ket lai thanh 1 hat nhan co khoi lng m th m < mo. Hieu Dm = mo - m goi la o hut khoi cua hat nhan o. Theo he thc Anhxtanh th nang lng ngh cua hat nmhan E = mc2 phai nho hn nang lng cua cac nuclon ton tai rieng re Eo = moc2. Do o khi cac nuclon lien ket lai thanh 1 hat nhan co nang lng DE = Eo E = (mo m)c2 = Dmc2 toa ra. Nang lng DE = Dm.c2 goi la nang lng lien ket ng vi hat nhan o. Ngc lai, muon pha v 1 hat nhan thanh cac nuclon rieng re th phai hoan lai o hut khoi Dm o, tc la phai ton mot nang lng ung bang DE e thang lc hat nhan. Hat nhan cang ben vng th DE cang phai ln, do o o hut khoi Dm cang ln. DE *) Nang lng lien ket rieng: La nang lng lien ket tren mot nuclon DE0 = . Hat nhan X A ben vng hn hat nhan Y khi nang lng lien ket rieng cua hat nhan X ln hn nang lng lien ket rieng cua hat nhan Y. Nh vay khi xet mc o ben vng cua mot hat nhan th ta da vao nang lng lien ket DE, con khi so sanh mc o ben vng cua cac hat nhan vi nhau th ta da vao nang lng lien ket rieng DE0. Cau 21 : 1. The nao la ong v? Phan biet ong v phong xa va ong v ben. 2. ng dung cua cac ong v phong xa. nh luat phong xa co y ngha g trong ng dung cac ong v phong xa. 1. ong v * ong v : Xem phan 2 cau 20. * ong v phong xa la ong v ma cac hat nhan cua no co the phong ra cac tia phong xa va bien oi thanh hat nhan cua nguyen to khac. V du : ong v urani Thori :
238 92
238 92
U ) co the phong ra tia a e bien thanh hat nhan cua nguyen to

234 90

14 6
ong v cacbon
14 6
( C ) co the phong ra tia b

0 -1
4 2
He +
Th
e bien thanh hat nhan cua nguyen to Nit :
e +
14 7
N
Trang: 74
': 090.777.54.69
GV: Bui Gia Noi

+
ong v cacbon
11 6
( C) co the phong ra tia b

11 6
0 1
e bien thanh hat nhan cua nguyen to Bo :
e+ +
11 5
* ong v ben la ong v ma hat nhan cua no khong co mot bien oi t phat nao trong suot thi gian ton tai. 2. ng dung cua cac ong v phong xa a. Cac ong v phong xa Cac ong v phong xa (t nhien hoac nhan tao) co rat nhieu ng dung trong khoa hoc va i song. - Tia g phong ra t coban 60 Co co kha nang am xuyen ln nen c dung e 27 + Tm khuyet tat trong cac chi tiet may. + Diet khuan e bao quan nong san, thc pham. + Cha benh ung th. 32 - Nh phat ra tia b- nen ong v phong xa 15 P c dung lam nguyen to phong xa anh dau trong nong nghiep. - ong v cacbon 14
14 6
C : phong ra b- c ng dung e xac nh tuoi cua cac vat co.
b. Y ngha cua nh luat phong xa trong ng dung cac ong v phong xa. nh luat phong xa la c s cua phep xac nh tuoi cua vat co da vao xchu ky ban ra cua cacbon 14. C14 la chat phong xa b- c tao ra trong kh quyen va tham nhap vao moi vat tren Trai at. No co chu ky ban ra 5600 nam. S phan ra nay can bang vi s tao ra nen t hang van nam nay mat o cua C14 trong kh quyen khong oi: c trong 1012 nguyen t cacbon th co 1 nguyen t C14. Mot thc vat con song con qua trnh diep luc hoa th con gi ty le tren trong cac thanh phan cha cacbon cua no. Nhng neu thc vat chet th no khong trao oi g vi khong kh na, C14 van phan ra ma khong c bu lai nen t le cua no giam : c sau 5600 nam th ch co mot na, o phong xa H cua no cung giam i tng ng theo cong thc rut ra t nh luat phong xa :
H = H oe
0.693 T
hoac N = N o e
0,093 t T
Biet H, Ho, T hoac N, No, T ta se tnh c thi gian t (tuoi) cua cac vat co co nguon goc sinh vat (trong thanh phan co ong v cacbon 14). Cau 22 : Hay trnh bay : 1. He thc Anhxtanh gia nang l ng va khoi lng. 2. o hut khoi va nang lng lien ket nang lng lien ket rieng. 3. Phan biet phan ng hat nhan toa nang l ng va phan ng hat nhan thu nang lng. 1. He thc Anhxtanh gia nang l ng va khoi lng. a. Thuyet tng oi cua Anhxtanh a neu len mot he thc rat quan trong gia nang lng va khoi lng cua mot vat: Neu mot vat co khoi lng m th no co nang lng E t le vi m goi la nang lng ngh : E = mc2 (1) Trong o c la van toc anh sang trong chan khong. Theo he thc (1) th 1 gam bat ky chat g cung cha mot nang lng rat ln, bang 25 trieu kWh. b. Nang lng ngh co the chuyen oi thanh nang lng thong thng (nh ong nang) hoac ngc lai, khien nang lng ngh co the tang hay giam. Khi nang lng ngh tang hay giam th khoi lng cung tang hay giam theo t le trong he thc (1).
': 090.777.54.69
Trang: 75
GV: Bui Gia Noi
c. V nang lng ngh co the tang hay giam, tc khong c bao toan, do o khoi lng cung khong nhat thiet c bao toan, ch co nang lng toan phan, bao gom ca nang lng ngh cong vi nang lng thong thng la c bao toan. d. T he thc (1) ta suy ra : m =
co the o theo n v nang lng chia cho c2. V du : * 1 kg = 0,561.1030 MeV/c2 * Khoi lng cua electron : me = 9,1095.10-31kg = 0,511 MeV/c2 2. o hut khoi va nang lng lien ket Xem phan 4 cau 20 3. Phan biet phan ng hat nhan toa nang lng va phan ng hat nhan thu nang lng Xet phan ng hat nhan : A + B C + D Do o hut khoi cua cac hat nhan la khac nhau, khien tong khoi lng M cua cac hat nhan sau phan ng co the khac tong khoi lng Mo cua cac hat nhan trc phan ng. a. Neu M < Mo th : Tong khoi lng giam nen phan ng toa nang lng. DE = (Mo - M)c2 di dang ong nang cua cac hat nhan sinh ra hoac photon tia g. Vay : Phan ng hat nhan toa nang lng, neu nh cac hat sinh ra tong khoi lng be hn cac hat ban au, se khien chung ben vng hn. b. Neu M > Mo th : Tong khoi lng tang nen phan ng thu nang lng. Song muon phan ng xay ra, phai cung cap nang lng di dang ong nang cua cac hat A va B. Nang lng cung cap cho phan ng W bao gom DE = (M - Mo)c2 cong vi ong nang W cua cac hat mi sinh ra : W = DE + W Vay : Phan ng hat nhan thu nang lng, neu nh cac hat sinh ra co tong khoi lng ln hn cac hat ban au, se khien chung kem ben vng hn.
E ; ngha la khoi lng khong ch o bang kg ma con c2
Cau 23 : 1. The nao la : a. Hien tng phong xa. b. Hien tng phan hach 2. So sanh hien tng phong xa va hien t ng phan hach. 3. Trnh bay nh luat phong xa va o phong xa 1. Trnh bay a. Phong xa: La hien tng hat nhan nguyen t t ong phong ra nhng bc xa va bien oi thanh ha t nhan khac. Nhng b c xa o goi la tia phong xa, khong nhn thay c nhng co the phat hien c chung do chung co kha nang lam en knh anh, ion hoa cac chat, lech trong ien trng, t trng b. Phan hach : La hien tng mot hat nhan rat nang (nh ong v t nhien 235 U hoac ong 92 v nhan tao Plutoni 239), khi hap thu 1 ntron cham th v ra thanh 2 hat nhan co so khoi trung bnh, ong thi phong ra t 2 en 3 ntron va toa ra mot nang lng ln khoang 200MeV.
': 090.777.54.69
Trang: 76
GV: Bui Gia Noi
2. So sanh hien tng phong xa va hien tng phan hach a. Nhng iem giong nhau chu yeu - Ca hai hien tng eu dan en s bien oi mot hat nhan ban au thanh cac hat nhan khac. Chung eu la cac trng hp cua phan ng hat nhan. - Ca hai hien tng eu la cac qua trnh kem theo s toa nang lng di dang ong nang cua cac hat sinh ra va nang lng bc xa g. b. Nhng iem khac nhau chu yeu - Hien tng phong xa khong chu tac ong cac yeu to ben ngoai, toc o phan ra cua moi chat hoan toan do nguyen nhan ben trong quyet nh va c ac trng bi chu ky ban ra T, co tr so xac nh oi vi moi chat. Trong khi o, toc o cua qua trnh phan hach cua 235U chang han phu thuoc vao khoi lng ntron cham co trong khoi Urani, do o toc o nay co the khong che c. - oi vi moi chat phong xa, thanh phan cua tia phong xa la hoan toan on nh, trong khi o cau tao va khoi lng cua 2 manh v t hat nhan 235U khong hoan toan xac nh. 3. nh luat phong xa va o phong xa (Xem phan c, d cau 16)
Cau 24 : Hay trnh bay ve : 1. S phan hach. 2. Phan ng day chuyen va ieu kien e no xay ra. 3. Nguyen tac cau tao va hoat ong cua nha may ien nguyen t. 1. S phan hach S phan hach la hien tng mot hat nhan rat nang hap thu 1 ntron cham roi v ra thanh 2 hat nhan co so khoi trung bnh. Ntron la ntron co ong nang nho va c ong nang trung bnh cua chuyen ong nhiet (di 0,1eV). S phan hach co 2 ac iem quan trong sau ay: - Phan ng phan hach sinh ra 2 en 3 ntron. - Phan ng phan hach tao ra mot nang lng rat ln khoang 200MeV. Th du : Phan ng phan hach Urani 235:
235 92
U + 1n 0
236 92 A' Z'
A Z
X' + k 1 n + 200MeV 0
trong o : X va X la cac hat nhan trung bnh, co so khoi t 80 en 160. - ac iem cua phan ng phan hach tren la : + Phan ng sinh ra k (t 2 en 3) ntron. + Phan ng toa ra mot nang lng ln, khoang 200MeV. - S toa nang lng khi phan hach la do tong khoi lng cua cac hat c tao thanh nho hn tong khoi lng hat nhan U235 va ntron ma no hap thu : mX + mX,k.mn < mU + mn
': 090.777.54.69
Trang: 77
GV: Bui Gia Noi
2. Phan ng day chuyen va ieu kien e phan ng xay ra - Mot phan ntron sinh ra, b mat mat v nhieu nguyen nhan (thoat ra ngoai, b cac hat nhan hap thu ) nhng neu sau moi phan hach van con lai trung bnh s ntron (s > 1) gay ra s phan hach mi, sinh ra s2 ntron, roi s3, s4 ntron. Ket qua so phan hach xay ra lien tiep va tang len rat nhanh. o la phan ng hat nhan day chuyen; s goi la he so nhan ntron. U n Hnh minh hoa trng hp s = 2. - e xay ra phan ng day chuyen phai co ieu kien : s 1. * Vi s > 1, th he thong goi la vt han : ta co phan ng day chuyen thac lu, nang lng toa ra rat ln, khong khong che c (trng hp nay a c s dung e che tao boom nguyen t). * Vi s = 1, th he thong goi la ti han : phan ng day chuyen tiep dien nhng khong tang vot, nang lng toa ra khong oi va kiem soat c. o la che o lam viec cua cac lo phan ng hat nhan trong nha may ien nguyen t. Hi * Vi s < 1, th he thong goi la di han Chat : phan ng day chuyen khong xay ra. D C e co ieu kien s 1 th khoi lng tai cua khoi chat hat nhan phai at ti mot gia tr nhiet A Nc toi thieu goi la khoi lng ti han m (v du: vi U235, khoi lng ti han mh = 50kg). 3. Nguyen tac cau tao va hoat ong cua nha may ien nguyen t - Bo phan chnh cua nha may ien nguyen t la lo phan ng hat nhan. Trong o co : A la nhng thanh nhien lieu hat nhan, B thng lam bang hp kim cha Urani a lam Bm giau. Cac thanh nay at trong chat lam cham B la nc nang D2O, than ch hoac berili, co tac dung lam giam van toc ntron e tr thanh ntron cham, de b urani hap thu. C la cac thanh ieu chnh lam bang nhng chat hap thu ntron ma khong b phan hach nh Bo, Cd. Khi ha thap cac thanh nay th he so nhan ntron s giam; khi nang len th s tang; khi lo hoat ong th chung c t ong gi o cao sao cho s = 1. - Phan ng phan hach toa ra nang lng di dang ong nang cua cac manh hat nhan va cac hat khac. ong nang nay chuyen ong thanh nhiet nang cua lo va nhiet nay c chat tai nhiet (thng la mot chat long) mang en lo sinh hi D cha nc. Hi nc t lo sinh hi c a vao tuabin may phat ien, giong nh trong nha may nhiet ien thong thng. - Neu ky thuat an toan c bao am tot, th nha may ien nguyen t rat tien li v kch thc nho, tieu ton rat t nhien lieu. Do o co the at chung len may bay, tau thuy.
h
': 090.777.54.69
Trang: 78
GV: Bui Gia Noi
Cau 25 : 1. The nao la s phan hach? ac iem cua no la g? Cho th du minh hoa. Vi ieu kien nao th phan ng phan hach day chuyen xay ra? Giai thch. 2. Phan ng nhiet hach la g? Vi ieu kien nao th xay ra phan ng nhiet hach? Giai thch. Neu nhng ly do khien ng i ta quan tam en nang lng nhiet hach. 1. S phan hach: Xem phan 1, 2 cau 24. 2. Phan ng nhiet hach
a. nh ngha:Phan ng nhiet hach la phan ng ket hp hai hat nhan rat nhe thanh mot hat nhan nang hn.
- V du :
2 1 2 1 2 H + 1 H 3 He + 1 n + 3,25MeV 2 0 3 H + 1 H 4 He + 1 n + 17,6MeV 2 0
- ac iem cua phan ng nhiet hach : cung la mot phan ng toa nang lng. Tuy mot phan ng ket hp (phan ng nhiet hach) toa nang lng t hn mot phan ng phan hach, nhng tnh theo khoi lng nhien lieu th phan ng ket hp toa nang lng nhieu hn. b. ieu kien e xay ra phan ng nhiet hach Cac phan ng ket hp rat kho xay ra v cac hat nhan tch ien dng nen ay nhau. Muon chung tien lai gan nhau va ket hp th chung phai co mot ong nang rat ln e thang lc ay Culong. Muon co ong nang rat ln th phai co nhiet o rat cao. Chnh v phan ng ket hp ch xay ra nhiet o rat cao nen mi goi la phan ng nhiet hach. Vay : Nhiet o rat cao (hang chuc hang tram trieu o) la ieu kien e xay ra phan ng nhiet hach. V du : Trong long Mat tri co nhiet o cao, cho phep xay ra cac phan ng nhiet hach. o la nguon goc cua nang lng Mat Tri. Con ngi cung thc hien c phan ng nhiet hach di dang khong kiem soat c, v du nh s no cua bom khinh kh. Mot muc tieu quan trong cua vat ly la thc hien phan ng nhiet hach di dang kiem soat c, e no toa ra nang lng han che theo y muon. c. Ly do khien con ngi quan tam en nang lng nhie t hach - Nang lng nhiet hach la nguon nang lng vo tan cho con ngi, v nhien lieu cua phan ng nhiet hach la teri, triti co rat nhieu tren Trai at (trong nc song, bien). - Ve mat sinh thai, phan ng nhiet hach sach hn phan ng phan hach v t co bc xa hay can ba phong xa lam o nhiem moi trng.
(THE END!) (CHUC CAC EM THANH CONG!)
': 090.777.54.69
Trang: 79

Li Thuyet Vat Li On Thi DH

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Li Thuyet Vat Li On Thi DH

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Trung tam LTH Trng HSP TP.

GV: Bui Gia Noi

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

DAO ONG C HOC

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

2p 2p ), nen khoang thi gian goi w w

* He so an hoi cua lo xo: K=E

r u r r r P :trong lc r F = P + t = mavi r t : lc cangday

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

K ch phu thuoc vao he kn ( lo m

g ch phu thuoc vao g. l

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

1 mw2A2 [cos2(wt + j) + sin2(wt + j)] 2 1 E = mw2A2 2

K w = 4m 2 2 A A 1 w2 A 2 A = A 2= Vay E = .4m. . 2 4 2 4 4 1 1 E E = ( mA 2 w2 ) E = Vay c nang giam 4 lan. 4 2 4

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

Mat khac: s = sosin(wt + j) ong nang: E =

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

Ta thay M1OM 2 = j1 - j2 = hang

r r Cho hai vect A1 ,A 2 , quay quanh O theo chieu dng

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

(2) A sin j1 + A 2 sin j2 cho tgj = 1 (1) A1 cos j1 + A 2 cos j2

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

T vi T la lc cang day va m la khoi lng cua mot n m

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

DONG IEN XOAY CHIEU

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

I0 . Cng o dong ien I goi la cng o 2

cosj : goi la he so cong suat cos j =

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

p : ay la trng hp oan mach ch co C hay L, hay co L, C. 2

p p < j < 0 hay 0 < j < : ay la trng hp thng gap 2 2

P ch phu thuoc cosj. U cos j

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

Trung tam LTH Trng HSP TP.HCM

GV: Bui Gia Noi

2p 1 rad hay 120o tc la lech nhau ve thi gian chu ky. 3 3

T 1 th t thong qua cuon 2 cc ai va sau thi gian na th t 3 3