ETL AYDINLATMA AYGITLARININ EMTP/ATP LE HARMONK MODELLENMES

. zgr GENCER1
ogencer@kou.edu.tr
1,2,3,4

Semra ZTRK2
semra@kou.edu.tr

Bora ALBOYACI3
alboyaci@kou.edu.tr

E. Mustafa YEN4
emy@kou.edu.tr

Elektrik Mhendislii Blm, Mhendislik Fakltesi, Kocaeli niversitesi, 41100, Kocaeli.

ZET
Gnmzde g elektronii ve lineer olmayan elemanlarn yaygn olarak kullanlmasyla, g sistemlerinde giderek artan oranlarda harmonik akmlar sisteme enjekte edilmektedir. Sisteme verilen harmonik akmlarnn tam olarak deerlendirilebilmesi ancak doru harmonik modellerinin kartlabilmesi ile mmkndr. Bu almada, g sistemlerinde aydnlatma aygtlarndan dolay meydana gelen harmonik bozulmalar ve eitli tipteki aydnlatma aygtlarnn tek tek ve birlikte kullanlmalar durumunda yaratt bozulmalar incelenmitir. Bu amala bu almada, enerji analizr yardmyla elde edilen lm sonularna gre lambalarn modelleri EMTP/ATP programyla oluturulmutur.

1. GR
G sistemlerinde harmonikler, gerilim ve akmda bulunan farkl genlikte ve frekanstaki sinzoidal iaretlerle, bozulmu sinzoidal iaretlerin toplamndan oluur. Bir frekansa sahip sinzoidal olmayan dalgada, temel frekansl sinzoidal dalgann yannda ok sayda sinzoidal bileenlerde olabilir. Sz konusu ilave bileenlerin frekans temel frekansn tam katdr ve harmonik bileen olarak adlandrlr [1]. Elektrik g sistemlerinde enerjinin retilmesi, iletimi ve datm srasnda, akm ve gerilimin anma frekansnda deimesi ve sins erisine ok benzer biimde olmas istenir. Son yllarda, yar-iletken elemanlarnn kullanmnn yaygnlamas, gerilim ve akm dalga ekillerinde istenmeyen bozulmalara yol amaktadr. Datm sistemlerindeki tek fazl yklerden olan aydnlatma aygtlarn nemli harmonik kaynaklarndandr [1,2]. Transformatrlerin gereksiz yere yklenmesi sonucunda mr kayplar, kondansatrlerin patlamas, ilave hat kayplar vb. eklinde olabilecek harmoniklerin zararl etkileri lmler ile belirlenip, gerekli filtre devreleriyle standart deerlerde tutulmalar, kaliteli bir enerji sistemi iin gereklidir. Bu almada ncelikle Fluke41 enerji analizr ile eitli tip lambalarn akm ve gerilim dalga ekilleri llmtr. Daha sonra aydnlatma aygtlar birbirine paralel olarak balanp devredeki toplam bozulmaya olan etkileri incelenmitir. Ayn sonularn EMTP/ATP simlasyon programnda oluturulmas yoluna gidilmitir. Bilgisayar ortamnda lambalar ve balastlar modellenerek, enerji analizryle elde edilen akm ve gerilim dalga ekilleri byk yaklaklkla elde edilmitir

2. HARMONK BOZULMANIN DEERLENDRLMES

Normal iletme koullarnda, harmoniklerin varl ile akm, gerilim ve g ifadeleri aadaki ekilde yazlabilir :

V( t ) =

V (t ) =
h h =1 h =1

2 Vh sin (hw 0 t + h )

(1)

I (t) =

h =1

I h (t ) =

h =1

2 I h sin (hw 0 t + h )

(2)

Vef =

h =1

Vh 2

I ef =

I
h =1

2 h

(3)

P = V( t ) I ( t ) dt =
0

V I
h =1

h h

cos( h h )

(4)

Burada Ih ve Vh srasyla h. harmonik akm ve gerilimin efektif deeri, Vef ve Ief harmonikli gerilim ve akmlarn efektif deeridir [3]. Harmoniklerin sistem elemanlarna olan etkisinin belirleyen en nemli ltlerinden birisi Toplam Harmonik Bozunum (THB)dur. THBnin deeri,

THB V = 100
h =2

2 Vh

I
, THB I = 100
h =2

2 h

V1

I1

(5)

ifadelerinden yararlanlarak bulunur. Burada THB, harmonik bileenlerin efektif deerlerinin, temel harmonik bileen deerine orandr ve genellikle yzde olarak ifade edilir. Bu byklk, harmonikleri ieren periyodik dalga formunun, tam sins biimli dalgadan sapmasn tespit etmek iin kullanlr [4]. Aydnlatma aygtlarnn birou lineer olmayan akm ekerler ve nemli harmonik reticilerindendir. zellikle endktif balastl lambalar yerine gnmzde ska kullanlan elektronik balastl (standart d filtresiz olan) cihazlar bunlardan en nemlilerindendir.

Bu durumda akmdaki toplam harmonik bozulma miktar %126,244 olarak saptanmtr.

3. AYDINLATMA CHAZLARINDAN ALINAN LMLER

Deiik tipteki aydnlatma cihazlarnn ektikleri lineer olmayan akm ve toplam harmonik bozulma miktarn belirlemek iin 35W gcnde metal halojen lambal aydnlatma aygtnn tek almas, 18W gcnde filtresiz elektronik balastl fluoresan lambal aydnlatma aygtnn tek almas, Bu iki aydnlatma aygtnn birlikte almas durumunda Fluke 41B harmonik analizr ile lmler alnmtr. lmlerde gerilim kayna olarak ebeke gerilimi kullanlmtr ve yaklak %3lk bir bozulmas vardr. lk olarak 35Wlk metal halojen lambann almas incelendiinde ekil-1de grlen akm deiini elde edilmitir. Burada akmdaki toplam harmonik bozulma miktar % 47,958 olarak belirlenmitir. ekil-2. 18W filtresiz elektronik balastl fluoresan lambal aydnlatma aygtnn akm dalga ekli. Yaplan lmler sonucunda bu iki aydnlatma aygtnn ebekenden olduka farkl dalga eklinde ve bozulumuna sahip akm ektikleri grlmektedir. Bu iki farkl aydnlatma aygtnn da kullanan bir tesiste ekilecek olan akm ise ekil-3deki gibi olacaktr.

ekil-3. Her iki aydnlatma aygt ebekeye birlikte balandnda akm dalga ekli. Bu durumda akm bozulum miktar % 45,993 olarak llmtr. Buna gre ekilen akmn bozulum miktarnn metal halojen lambal ve elektronik balastl fluoresan lambal aydnlatma aygtlarnn ayr ayr ebekeye balandklar zaman llen bozulum miktarnda dk olduu grlmektedir. Metal halojen lambal aydnlatma aygtna paralel balanan elektronik balastl fluoresan lambal aydnlatma aygt bir aktif filtre gibi alm, devreden ekilen akm, dolaysyla gc arttrrken bozulum miktarn azaltmtr. ekilen akmn dalga eklide gc daha fazla olan metal halojeninkine yakndr.

ekil-1. 35W metal halojen lambal aydnlatma aygtnn akm dalga ekli. Metal halojen lambal aydnlatma aygtnn devreden kartlp 18W filtresiz elektronik balastl fluoresan lambal aydnlatma aygtnn devreye alndnda ekil-2deki lm sonular elde edilmitir.

4. SMLASYON SONULARI
Deneysel olarak elde edilen deerlere gre lambalarn davranlarn incelemek ve harmonikli modellerini oluturmak iin EMTP/ATP simlasyon ve analiz programndan yararlanlmtr. Kurulan modele gre metal halojen lambal aydnlatma aygt iin alnan akm dalga ekli ekil4deki gibi elde edilmitir.

incelenmeli ve elde edilen deerlere gre sistem iin filtre dizayn yaplmaldr.

ekil-6. Metal halojen ve fluoresan lambal aydnlatma aygtlar birlikte alrken EMTP/ATP sonucu.

5. SONULAR
Bu makalede farkl tipteki aydnlatma aygtlarnn ebekeye ayr ayr ve tek balarna balandklarnda, ektikleri harmonikli akmn tespiti ve simlasyonu yaplmtr. Bu amala bir metal halojen lambal ve elektronik balastl fluoresan lambal aydnlatma aygtlar kullanlmtr. Yaplan lmler ve simlasyon sonularna gre, aydnlatma aygtlar teker teker balandklarnda akmdaki bozulma miktar yksek, birlikte balandklarnda ise daha dk kt belirlenmitir. Buna gre, bu trdeki tek fazl tketicilerin ektikleri akmdaki bozulmay gz nne alarak bir filtre dizayn gerekletirmek gereksizdir. Bozulmann deeri, gc en byk olan ykn harmonik bozulmasna yakn bir deerde olduu grlmektedir.

ekil-4. Metal halojen lambal aydnlatma aygt EMTP/ATP sonucu. Ayn simlasyon elektronik balastl fluoresan lambal aydnlatma aygt iin yapldnda ise ekil 5deki sonular elde edilmitir.

6. KAYNAKLAR
1. IEEE Recommended Practices and Requirements for Harmonic Control in Electrical Power Systems, IEEE, NY, USA, Nisan 1993 A.E. Emmanuel, T.J. Gentile, D.J. Pileggi, E.M. Gulachenski & C.E. Root, The Effect of Modern Compact Fluorescent Lights on Voltage Distortion, IEEE Trans. Power Delivery, 8 (3) 1993 R C. Dugan, M.F. McGranaghan, H.W. Beaty, Electrical Power System Quality, McGraw-Hill New York, 1996 B.Alboaci, ..Gencer, Elektronik Balastl Floresan Lamba Harmoniklerin lm, Yokedilmesi Ve Simlasyonu in Yeni Bir Yntem Afyon Kocaetepe Fen Bilimleri Dergisi, 2002

ekil-5. Fluoresan EMTP/ATP sonucu.

lambal

aydnlatma

aygt

2.

Simlasyon iki aydnlatma aygtnn birlikte devreye baland durum iin yapldnda ise ekil-6da grlen akm dalga ekli bulunmutur. Yaplan tm simlasyonlarda gerilimdeki bozulum miktar ihmal edilmitir. Lambalar ise birer akm kayna olarak modellenmitir. Dolaysyla ekilen harmonikli akm miktarlar ok byk olmadndan ve gerilim kayna sonsuz gl bir ebeke olarak modellendiinden gerilim dalga eklinde bir bozulma meydana gelmemitir. Harmonikli sistemlerin bir btn olarak modellenecei zaman bozulmu akmdan dolay gerilim dalga eklindeki deiimler de

3.

4.