You are on page 1of 59

BO CO THAM LUN:

VN QUC GIA TAM O, VAI TR V TM QUAN TRNG I VI VIC BO TN A DNG SINH HC V BO V MI TRNG CA NG BNG BC B V VIT NAM

TS. Trn nh Ngha i hc Khoa hc t nhin, i hc Quc gia H Ni

H Ni, 9-2007

MC LC BO CO I. GII THIU S LC V VN QUC GIA TAM O................................... 2 I.1. Tam o a danh ni ting i vi nghin cu a dng sinh hc...............2 1.2. Qu trnh hnh thnh, xy dng v pht trin Vn quc gia Tam o .........3 1.3. Cc hot ng v thnh tu ca VQG Tam o.............................................5 2. IU KIN T NHIN VQG TAM O................................................................ 6 2.1. V tr a l:.......................................................................................................6 2.2. a hnh, a mo.............................................................................................8 2. 3. a cht.........................................................................................................10 2.4. Kh hu...........................................................................................................13 2.5. Mng li thy vn........................................................................................16 2.6. Phn vng sinh thi VQG Tam o..............................................................20 3. GI TR A DNG SINH HC ............................................................................. 21 3. 1. a dng loi v gi tr bo tn......................................................................21 3.2. Thm thc vt, cc sinh cnh ca VQG Tam o ........................................33 4. VAI TR VQG TAM O I VI BO TN A DNG SINH HC V BO V MI TRNG VNG NG BNG BC B V VIT NAM........ 40 4.1. Vn Quc gia Tam o trong bi cnh vng ng bng v trung du Bc B ...........................................................................................................40 4.2. Vai tr ca VQG Tam o i vi cng tc bo tn a dng sinh hc. .......41 4.3. Vai tr i vi mi trng.............................................................................43 5. VNG D N TAM O 2, HIN TRNG V CC VN V BO TN A DNG SINH HC V BO V MI TRNG ................................. 47 5.1. D n Quy hoch xy dng khu Du lch sinh thi Tam o (Tam o 2) v Ty Thin .............................................................................................47 5.2. Hin trng a dng sinh hc v mi trng. .................................................49 5.3. Cc nguy c e da a dng sinh hc v mi trng tim n trong D n xy dng khu Du lch sinh thi bn vng Tam o 2..............................53 5.4. Du lch sinh thi Vn Quc gia Tam o...............................................55

VN QUC GIA TAM O, VAI TR V TM QUAN TRNG I VI VIC BO TN A DNG SINH HC V BO V MI TRNG CA NG BNG BC B V VIT NAM

I. GII THIU S LC V VN QUC GIA TAM O I.1. Tam o a danh ni ting i vi nghin cu a dng sinh hc Khu ngh mt Tam o (nay l th trn Tam o, Tam o 1) tri qua hn 100 nm xy dng v pht trin. Thi im c tnh t khi ngi Php khi cng xy dng con ng t chn ni ln th trn vo nm 1904. Thi gian xy dng con ng ny ko di ti 12 nm, hon thnh vo nm 1916. T vic i li t H Ni ln Tam o d dng hn, cc hot ng du lch ngh dng, thng ngon v kho st thin nhin trin khai rm r. Cc hot ng kho st thc vt hc c tin hnh rt sm, ngay t khi ngi Php pht hin ra Tam o, bng chng l Tr hoa vng Tam o c pht hin v cng b vo nm 1910. Cc nh lm hc, nng hc, cc nh nghin cu nghip d ngi Php khc thu thp nhiu mu ng, thc vt cung cp cho cc vin nghin cu, cc bo tng thin nhin Php cng nh nhiu nc khc. Rt nhiu loi mi c pht hin v sc thu ht ca Tam o ngy cng tng trong gii nhng ngi yu thch thin nhin v kho cu vn vt hc chng nhng Php, m c cc nc khc. Tnh c sc ca Tam o cn ch l vng ni cao b bao quanh bi ng bng, ging nh mt hn o, cch li vi vng ni cao pha bc Vit Nam nn t l cc loi c hu cao, tn ti c cc c hu hp nh C cc Tam o. Tam o c lit vo mt trong su a danh ni ting cho nghin cu sinh hc Vit Nam, li gn H Ni, i li d dng nn l a im rt thun tin cho cc nghin cu gim st mi trng di k.
Con s ba v tn gi ca hai khi ni hng v nht vng ng bng v trung du Bc B Tn hai khi ni hng v ni ln trn phn pha ty-bc vng ng bng v trung du Bc B u gn lin vi con s ba Tam o, Ba V. i vi Ba V, mt khi ni khng di lm th ba nh cao nht: nh Vua (1296m), Tn Vin (1227m), Ngc Hoa (1131m) l biu tng mang li tn gi cho ton b khi ni. Cn dy Tam o di gn 80km, nhiu nh ni cao, nh cao nht 1590m li nm trn mc a gii phn chia ba tnh Vnh Phc, Tuyn Quang, Thi Nguyn khng d g nhn thy t vng ng bng, vy m vn mang tn Tam o, ti sao vy? Cc c dn cao tui Thn Hai th trn Tam o, dng h ca cc c sng y trn di mt th k, l gii bng vic nu ra hin tng thin nhin p, bnh d nhng cng rt nn th. l hng ngy vo lc bnh minh, khi nhng tia nng u tin chiu xung ng bng, my m xut hin, bc ln v kt thnh bin my che ph ton b ng bng, khi y dng trn nh Ba V nhn v Tam o, trn bin my trng c nhn thy mt khi ni sm mu vi ba nh cao, l Rng Rnh (Ph Ngha, 1290m), Thch Bn (1385m) v Thin Th (1300m). Cn t Tam o cng nhn thy, v pha ty-nam ba nh Tn Vin, Ngc Hoa v nh Vua sng sng bn trn bin my . Mt tri ln cao, bin my tan bin Tam o, Ba V nh gn nhau li, c hai dy ni gn lin vi cnh ng, lng mc xung quanh. Chiu t v hong hn bung xung, khi gi nm nam thi t bin vo mang theo hi nc, gp hi nng bc ln t ng bng cng b nng ln ri kt li thnh my; Tam o, Ba V li b tch xa nhau, ngn cch v ch nhn thy nhau qua bin my ng bng. Vo ma h cnh hong hn Tam o th rt p, bu tri nhiu mu sc v thay i cng rt nhanh, nht l khi nhn v ng bng, nhn sang Ba V. Cc c cng cn nh nhiu cu th v cnh sc thin nhin ca hai b Ba V Tam o. Su tm t nhn dn, hc hi t di co ca c Tn Nguyn Khc Hiu chc chn s mang li nhiu iu b ch hiu bit thm v Tam o v nhng tm hn gn b vi vng t ny.

Hnh 1.1: Ba nh ni lm nn Tam o: Ph Ngha (Rng Rnh, 1290m), Thch Bn (1385m), Thin Th (1300) nhn t pha th trn Tam o (Ngun nh:TN, 08.09.2007).

1.2. Qu trnh hnh thnh, xy dng v pht trin Vn quc gia Tam o Tam o l mt trong nhng khu rng cm quc gia u tin ca Vit Nam, c thnh lp vo nm 1977, sau khi dt nc hon ton gii phng, sau c nng ln thnh Vn Quc gia Tam o vo nm 1996. Qu trinh hnh thnh, xy dng, pht trin ca VQG c tm lc nh sau: Ngy 24.1.1977 Th tng Chnh ph ra quyt nh s 41/TTg v vic thnh lp khu rng cm Tam o: Din tch l 19.000 ha. Nm trn a phn ca 3 tnh Vnh Ph, Bc Thi v Tuyn Quang . Ranh gii khu rng cm Tam o c xc lp t cao 400 m (so vi mc nc bin) tr ln v giao cho Chi cc kim lm 3 tnh Vnh Ph, Bc Thi v Tuyn Quang c trch nhim qun l v bo v khu rng cm Tam o .

Cn din tch rng v t rng ca ni Tam o t cao 400 m tr xung vn giao cho cc lm trng quc doanh l Tam o , Lp Thch ca tnh Vnh Ph ; Lm trng Sn Dng ca tnh Tuyn Quang v lm trng i T ca tnh Thi Nguyn t chc sn xut v kinh doanh nh trng rng v khai thc rng .Chnh v vy m rng t nhin ca ni Tam o t cao 400 m tr xung c bn b tn ph ht trong khong thi gian t nm 1960 n 1990. Ngy 9.8.1986 Ch tich hi ng b trng ( nay l Th tng Chnh ph ) ra quyt nh s 194/CT v vic cng nhn mt h thng cc khu rng cm ca Vit Nam, trong c khu rng cm Tam o . ng thi giao trch nhim cho b Lm nghip (c) v UBND cc tnh, thnh ph c rng cm sm iu tra, quy hoch xy dng lun chng kinh t k thut cho cc khu rng cm trnh cp c thm quyn ph duyt. 3

Thc hin tinh thn quyt nh trn, B Lm nghip giao nhim v cho vin iu tra quy hoch rng phi hp vi UBND tnh v cc c quan Lm nghip ca 3 tnh Vnh Ph, Bc Thi v Tuyn Quang lp d n kh thi u t xy dng Vn quc gia Tam o . Cng tc iu tra, kho st c c s xy dng d n kh thi u t cho Vn quc gia Tam o c bt u t cui nm 1990. v sau mt s ln trnh by ti hi ng thm nh quc gia (c b sung) n cui nm 1995 d n kh thi xy dng Vn quc gia Tam o c hi ng thm nh quc gia thng qua v trnh chnh ph xem xt ph duyt. Ngy 6.3.1996 Th tng Chnh ph ra quyt nh s 136/TTg v vic ph duyt d n kh thi u t xy dng Vn quc gia Tam o trn c s nng cp v m rng rng cm quc gia Tam o c thnh lp theo Quyt nh s 41/TTg ngy 24 thng 1 nm 1977 ca Th tng Chnh ph. Theo Vn quc gia Tam o c tng din tch t nhin l 36.883 ha v din tch vng m 15.515 ha.vi cc nhim v chnh sau y:

Bo v nguyn vn cc h sinh thi rng trn ni Tam o Bo v ngun gen cc loi ng, thc vt rng qu him. c bit l cc loi ng, thc vt c hu v cnh quan thin nhin. Thc hin cng tc nghin cu, thc nghim khoa hc v dch v khoa hc; to mi trng tt phc v cng tc nghin cu khoa hc, du lch v ngh mt. T chc cng tc tuyn truyn, gio dc ph cp cho nhn dn lng yu thin nhin v thc bo v rng . Thc hin vai tr gi v iu tit nc ca khu vc u ngun, gp phn ci thin mi sinh cho vng ng bng, trung du bc b v th H Ni . Tham gia t chc vic tham quan du lch v ngh mt. Gp phn n nh v nng cao i sng nhn dn trong vng m Vn quc gia Tam o c chia thnh 3 phn khu chc nng sau y: Phn khu bo v nghim ngt: + Din tch 17.295 ha, + Ranh gii: Tnh t cao 400 m (so vi mt nc bin) tr ln; + Chc nng: bo v nghim ngt, cm mi tc ng lm nh hng n ng vt, thc vt rng v cnh quan thin nhin trong phn khu. (Quy hoch khu du lch sinh thi Tam o II nm ton b trong phn khu

ny). Phn khu phc hi sinh thi: + Din tch l 17.286 ha; + Chc nng: bo v c rng hin c; khoanh nui rng ni cn kh nng ti sinh t nhin; trng rng mi ni t trng nhm phc hi din tch rng b ph hoi v bo v phn khu bo v nghim ngt. Phn khu ngh mt, du lch:

+ Din tch: 2.302 ha (bao gm c din tch t th trn Tam o ) + Nm sn ni Tam o thuc a phn tnh Vnh Ph (nay l Vnh Phc), bao quanh th trn Tam o. + Chc nng: To iu kin thun li pht trin khu Hnh 1.2: Tr s VQG Tam o ti Km 13 x du lch sinh thi, thu ht H Sn, Huyn Tam o, Vnh Phc khch du lch trong v ngoi nc n ngh ngi v tm hiu thin nhin Vit Nam. Ngy 15.5.1996, thc hin quyt nh s 136/TTg ca Th tng Chnh ph, B Nng nghip v pht trin nng thn ra quyt nh s 601.TC-BNN v vic thnh lp Vn quc gia Tam o trc thuc B Nng nghip v pht trin nng thn . Vn quc gia Tam o c thnh lp t v hot ng theo cc nhim v c quy nh ti quyt nh s 136/TTg ca Th tng Chnh ph. 1.3. Cc hot ng v thnh tu ca VQG Tam o. Hon thin b my hnh chnh v cc phng ban, trung tm chc nng: + Tr s VQG t ti: Km 13 x H Sn huyn Tam o tnh Vnh Phc . + H thng qun l bo v rng gm 17 trm kim lm bo v rng. + Trung tm nghin cu v dch v k thut . + Ban qun l v dch v du lch . trng c hn 4.500 ha rng Khoanh nui hn 10.000 ha. a che ph rng t 61% ln 83%. Phi kt hp cht ch vi chnh quyn a phng trong cng tc bo v v pht trin vn rng, thc thi cc quy ch VQG,. Gii quyt nhiu vic lm cho nhn dn a phng. Hp tc vi nhiu t chc trong ncv quc t nh: H Lm Nghip, H Quc gia H Ni , H Thi Nguyn , H Queensland, VQG Bavarian ( CHLB c). ng t chc nhiu Hi tho khoa hc quc gia c cc Hip hi Khoa hc quc t tham d nh Hi tho Quc gia v Tr hoa vng (2002, 2007), Hin nay ang trin khai D n qun l Vn quc gia Tam o v vng m do Cng ho Lin bang c ti tr. (Ngun: Vn Quc gia Tam o, 2007) Tam o va l tn ca th trn du lch (th trn Tam o) duy nht nm trn nh ca dy ni cao di ti 80km (dy ni Tam o), tn huyn (Huyn Tam o) 5

ng thi cng l tn ca vn quc gia (Vn quc gia Tam o). S trng tn ca cc n v lnh th, n v qun l hnh chnh d gy ra nhng nhm ln, c khi ng tic, trong hiu bit cng nh khi cp ti cc vn ca cc n v cng mang tn Tam o. d dng cho vic cp nht cc thng tin v cc iu kin t nhin, gi tr v vai tr ca Vn quc gia Tam o cng nh nhng hp phn ca n i vi vic bo tn a dng sinh hc v bo v mi trng cn thit phi lm sng t ni dung mt s khi nim thng c nhc ti trong thi gian gn y nh Tam o 1, Tam o 2, Vng D n Tam o 2, Vng Tam o 2 hay thc t Tam o 1, Tam o 2 l tn gi ci g? Trc ht Tam o 1 v Tam o 2 l tn gi hai vng t tng i bng phng (c ngi gi l thung lng) trn dy ni Tam o, c th s dng xy dng khu dn c hoc khu ngh mt (du lch). Tam o 1 l vng c pht hin u tin v ngi Php xy dng ngay vo u th k trc thnh Khu ngh mt, sau ny c gi l Th trn Tam o. Tam o 2 c pht hin mun hn, cch Khu ngh mt n 19km ng i b (khong gn 11km ng chim bay) v pha ty-bc nhng li hp dn hn do din tch rng gp ba ln, li cao hn ti 200m. tng s dng cho cc hot ng du lch xut hin v thc thi t trc nm 1954. Da vo cc du tch cn li (cc ng mn xp k ) th hnh thc hot ng c l l du lch kho cu v thng ngan thin nhin (du lch sinh thi). Do vy ranh gii ca Tam o 1, Tam o 2 l ranh gii t nhin, rt xa nhau, khng phi t nh Rng Rnh tr i l bt u Tam o 2 nh mt s ngi lm tng. Vng Tam o 2 l phn t bng phng c pht hin mun hn (Tam o 2) bao gm c phn t ngp nc, thng xuyn hoc tng thi k (Ao Da) v vng rng cao hn cho n st a gii Vnh Phc Thi Nguyn, ko di v pha ng n qun ni i sang x K Ph (huyn i T, Thi Nguyn). Vng ny c ngi dn gi l Rng ma ao da. Vng D n Tam o 2 l mt khi nim c th c hiu theo nhiu cch. Nu ch l 300 hcta nh cc thng tin thng cp th ch l vng xy dng th trn du lch v ch gm phn gia v phn pha ty ca Rng ma ao da ko v pha bc cho n a gii tnh; nh vy din tch lm ng t o Tr ln, ng b, ng thot him, ng cp treo,t Tam o 2 v Ty Thin v Tam o 1 l cha c cp n. Cn nu bao gm tt c cc hng mc theo tng thit k D n th din tch thc t m D n Tam o 2 s dng s tng ln nhiu, n vi ba ln. 2. IU KIN T NHIN VQG TAM O 2.1. V tr a l: Vn Quc gia Tam o nm trong khong 21o 21 n 21o 42 v bc, 105o 23 n 105o 44 kinh ng. a gii hnh chnh Vn Quc gia c gii hn nh sau: Pha bc l ng quc l 13A t Thi Nguyn i Tuyn Quang qua o Kh.

Pha ng-bc bi ng t gip chn ni t x Qun Chu n gp quc l 13A ti x Ph Xuyn huyn i T. Pha nam bi ranh gii cc huyn Tam o, M Linh thuc Vnh Phc; Ph Yn, i T thuc Thi Nguyn. Pha ty-nam bi ng t pha tri sng Ph y ni t ng 13A ti x Khng Nht, qua m thic Sn Dng, dc theo chn Tam o gp sng B Hanh ti x M Kh bn h i Li.

Hnh 2.1: Bn Vn Quc gia Tam o v v tr Tam o 2

Hp phn rt quan trng ca Vn Quc gia Tam o c nhc n nhiu ln trong bo co ny l Tam o 2 c v tr a l nm trong phm vi cc ta sau: 21o 31 04 n 21o 39 46 v bc, 105o 35 41 n 105o 37 32 kinh ng Tam o 2 l vng tng i bng phng, nm gip vi ng nh ni, v pha Vnh Phc, bn trn khu Ty Thin, ko di v pha ng n qun ni i sang x K Ph (i T, Thi Nguyn). 2.2. a hnh, a mo Vn Quc gia Tam o chim gi ton b h ni Tam o, c cu to hnh khi s, nm pha bc ng bng Bc B, chy di theo hng ty-bc ngnam. C khi ni c c im chung l nh nhn, sn rt dc, chia ct su v dy. Chiu di khi ni gn 80km, c gn 20 nh cao sn sn trn 1000m c ni vi nhau bng ng dng ni sc, nhn. nh cao nht l nh Nord (1592m) l ranh gii a chnh ca ba tnh Vnh Phc, Tuyn Quang v Thi Nguyn. Chiu ngang bin ng trong khong 10-15km. Ni cao, b ngang li hp nn sn ni rt dc, bnh qun 25-35 , nhiu ni trn 35 nn rt him tr v kh i li. Da vo cao, dc, a mo c th phn chia dy ni Tam o thnh bn kiu a hnh chnh: Thung lng gia ni v ng bng ven sng sui: cao tuyt i <100m, dc cp I (<7)o. Phn b di chn ni v ven sng sui. i cao trung bnh: cao tuyt i 100-400m. dc cp II (8o 15o) tr ln. Phn b xung quanh chn ni v tip gip vi ng bng. Ni thp: cao tuyt i 400 700m. dc trn cp III (16o 26o). Phn b gia hai kiu a hnh i cao v ni trung bnh. Ni trung bnh: cao tuyt i >700m 1590m. dc >cp III. Phn bb phn trn ca khi ni. Cc nh v ng dng u sc v nhn.

Nh vy c th ni a hnh Tam o cao v kh u (cao gia v thp dn v hai u nhng chnh khng r), chy di gn 80km theo hng ty-bc ng-nam nn n nh mt bc bnh phong chn gi ma ng-bc trn v ng bng v trung du Bc B, V vy nh hng ln n ch kh hu v thy vn trong vng. (Ngun: FIPI, 1992: Bo co Lp a Khu Bo tn thin nhin Tam o). Nghin cu chi tit vng Tam o 2, ng Vn Bo (2006) cho rng khu vc ny c a hnh kh bng phng dng lng cho rng khong 300 ha, cao 11001150m. Vng pha Bc c a hnh kh dc, cao t 700-1350m, vng pha Ty c dc thoi hn pha Bc, cao thay i t 700-1100m, vng pha Nam a hnh tng i dc thay i t 800-1100m v xut hin nhiu cliff (vch trt ca t gy kin to); vng ng Nam c cao thay i t 800-1200m. Tc gi chia a hnh vng Tam o 2 thnh 15 dng v gp vo 4 nhm (xem bn ): a hnh bc mn trn nh ni 1.B mt nh ni st do bc mn, cao 1320 1400m

2.B mt san bng trn nh ni, cao 1300 1375m a hnh bc mn nghing thoi trn sn khi ni 3.B mt san bng trn sn khi ni, cao 1200 1250m 4.B mt san bng trn sn khi ni, cao 1150 1175m 5.B mt san bng trn sn khi ni, cao 1075 1125m 6.B mt san bng trn sn khi ni, cao 925 1025m a hnh sn dc 7.Sn l, dc trn 45o 8.Sn bc mn dc trn 30o, nhy cm l 9.Sn bc mn - xm thc dc 20 30o, nhy cm trt l t 10.Sn bc mn - xm thc dc 15 20o, nhy cm trt l t a hnh thung lng v trng trn ni 11.y trng ra tri - tch t 12.B mt ra tri - tch t ra y trng 13.Sn ra tri - tch t nghing thoi ra trng 14.y khe sui xm thc - tch t thoi 15.y khe sui xm thc dc V tr cng nh tng quan din tch cc dng a hnh ny c th hin trn bn ca tc gi km theo di y.

Hnh 2.2: Bn a mo Khu vc Tam o 2

(Ngun: Trn Nghi 2006: Xc nh c s khoa hc nh gi tc ng mi trng phc v D n xy dng Khu Du lch sinh thi bn vng Tam o 2.)

2. 3. a cht 2.3.1.Cu to a cht: Dy ni Tam o c cu to t phun tro axt tui Triat thuc h tng Tam o (T2td). Thnh to phun tro ny ko di theo phng Ty Bc ng Nam vi chiu di khong 80km, rng khong 10km, c quan h kin to vi cc thnh to tui Devon pha Bc v Ty Nam. Cc phun tro Tam o b xm nhp phc h Ni ing xuyn ct. H tng phun tro axit Tam o bao gm ch yu l riolit, riolit pocphia, riodacit v tuf ca chng, b dy tng cng khong 800m. riolit cha cc ban tinh fenspat v thch anh c nh n va, chim khong 5-10% khi lng. Thnh to riolit Tam o b phn ct bi h thng khe nt, to ra cc khi kch thc khc nhau, b p thnh tm, i ch thnh phin, dp v mnh. Lp y cc khe nt trong l cc mch thch anh. Lin quan n ng t, theo ti liu Nguyn nh Xuyn (2003), khu vc Tam o nm trong vng pht sinh ng t vi Mmax=68, c ln xy ra ng t c chn cp I=VII. (Ngun: ng Trung Thun 2006: Bo co nh gi tc ng mi trng s b D n xy dng khu du lch sinh thi bn vng Tam o 2). Theo ti liu ca Tng cc a cht, tui tuyt i mu cc ly khu ngh mt Tam o l 267 triu nm, hi cao hn rionit dy Phiabioc c tui t 230 n 240 triu nm. Nh vy rionit Tam o c tui Triat gip Nori. phn pha ty ca vng (m thic), cc th xm nhp granit kt hp cht ch vi rionit kt tinh kh cao (ging dy ni pho ng H) ch c cc granit cha thic chc chn c tui tr hn ( cui chn ni xut hin cui kt thuc trm tch k Jura), Trong qu trnh pht sinh v pht trin ca a hnh v lch s a cht to nn mt s loi khong sn c ngun gc ni sinh nh thic, vonfram. Hin nay (1992) m ny ang c khai thc. Din tch m ln n hng nghn hecta, nm pha bc khu bo tn. Nhn chung cc lai ny rt cng. Thnh phn khong vt c nhiu thch anh, mouscovit kh b phong ha v hnh thnh cc loi t c thnh phn c gii nh, cp ht th, d b xi mn v ra tri, nht l nhng ni c dc cao hn 35o. t b xi mn rt mnh tr li tng gc cng rn. Nu v mt l do no lm lp ph rng b ph hoi trn lp a ny, th d c u t cao cng kh phc hi li lp ph rng nh xa. (Ngun: FIPI, 1992: Bo co Lp a Khu Bo tn thin nhin Tam o). Khu vc Tam o 2 cu to ch yu t riolit c nhiu mch thch anh, b p tm v dp v mnh lm gim gn kt. (Ngun: Trn Nghi 2006: Xc nh c s khoa hc nh gi tc ng mi trng phc v D n xy dng Khu Du lch sinh thi bn vng Tam o 2).

10

2.3.2. V phong ha v lp th nhng Trong phm vi ton b dy ni Tam o, cc nh Lm hc phn bit 4 loi t v khi qut chng trong bng sau: Bng 2.1.: c trng cc loi t VQG Tam o
Loi t 1. t feralit mn vng nht trn ni trung bnh 2. t feralit c mn vng trn ni thp 3. t feralit vng pht trin trn vng i Din tch 8968 ha 17,1% Cc c trng Pht trin trn mcma axit kt tinh chua riolit, dacit, granit. Tng t rt mng. Tng mn v thm mc kh dy v ch xut hin ni c dc nh. Ni dc ln tng t b xi mn tr li gc. Pht trin trn kt tinh chua. Tng t mng, thnh phn c gii nh, Tng mn mng hoc khng cn v b xi mn. Tng l u trn 75%. t feralit in hnh vng i, pht trin trn nhiu loi m khc nhau. Do lp thc b b mt nhng dc thp nn tng t c dy hn hai loi t trn. t t ni ln. Thnh phn c gii trung bnh n nng t ph sa v dc t do sng sui v sn tch, mu nu en, tng dy. Thnh phn c gii trung bnh, mu m, m cao. c s dng trng la v hoa mu. Phn b Phn b t cao 7001600m. Chim hu ht cc nh ca dy Tam o Phn b xung quanh sn Tam o cao 400-700m Phn b trn cc i cao v trung bnh, cao 100400m xung quanh dy ni Tam o

9292 ha 17,8% 24641 ha 47,0%

4. t ph sa v bi t sng sui

9794 ha 18,1%

Phn b trong cc thung lng hp gia ni v ven cc sng sui ln

(Ngun: FIPI, 1992: Bo co Lp a Khu Bo tn thin nhin Tam o). S hnh thnh v phong ha v lp th nhng khu vc Tam o 2 c cc nh khoa hc HKHTN ch su hn. Theo Tam o 2 nm trong vng kh hu nhit i gi ma c ma ng lnh, c lng ma ln, thm thc vt dy, a hnh cao v dc, cc phun tro axit h tng Tam o b phong ha, kt qu to thnh lp v phong ha c dy 1-1,5m, c ng Mai (2006) chia thnh 3 kiu v: Kiu v Saprolit trn cc sn i dc ln (trn 30o), l gc, lp t mng, xen sn si thch anh v mnh v vn ca phun tro. Kiu v Sialit pht trin trn ai cao hn 1000m, trn nn aluvi-deluvi ni pht trin rng kn thng xanh hoc trn nhng phn thp ca a hnh, ni thng xuyn m t vng lng cho khu trung tm. Kiu v Ferosialit pht trin ph bin trn cc sn c dc va phi thuc ai cao di 1000m, trn nn phun tro axit ti cc b mt san bng, ch yu l phn nh cc i pha ty vng lng cho.

Cc tc gi ny cng cho rng cc yu t gc, kh hu, a hnh v thm thc vt trong khu vc Tam o 2 khng thun li cho s tch ly cc secki oxit trong phu din t v v phong ha. Do vy, sialit ha v ferosialit ha l nhng qu trnh a ha c trng trong s hnh thnh t v v phong ha vng ny. cng l l do gii thch v sao trong vng thiu vng nhng sn phm phong ha chn mui mc cao.

11

Cc loi t c phn bit gm: Nhm t xm vng c mn pht trin trn VPH ferosialit Nhm t xm sm c mn pht trin trn VPH Sialit Nhm t xm sm pht trin trn VPH saprolit Nhm t xm vng pht trin trn sn tch (deluvi) Nhm t xm sm pht trin trn sn tch (deluvi) Nhm t dc t ven i ni pht trin trn sn tch (deluvi)

V khuyn co rng cn tip tc ch nghin cu cc loi t trn trm tch deluvi hn n cui, tng kh ph bin trong vng nhm trnh can thip vo a hnh m bo pht trin du lch bn vng. (Ngun: Trn Nghi 2006: Xc nh c s khoa hc nh gi tc ng mi trng phc v D n xy dng Khu Du lch sinh thi bn vng Tam o 2). 2.3.3. Tai bin a cht T nhng kt qu kho st v dc a hnh khu Tam o 2, gc riolit b dp v, nn p nhiu, v phong ha pht trin nhng chiu dy nh, Chu Vn Ngi (2006) chia khu Tam o 2 thnh cc vng tai bin a cht tim nng, bao gm tai bin trt l v ngp lt. l: Vng c nguy c trt l cao cc sn ni dc, chim din tch ng k. Vng c nguy c trt l trung bnh cc sn i dc thoi, phn b hp hn Vng c nguy c trt l thp gm cc b mt nh, vai a hnh v trung tm lng cho, chim din tch ln nht. Vng c nguy c ngp lt trung tm lng cho (D n gi l vng t t tim nng). (Xem thm trn bn cc dng a hnh sn dc, s k hiu 7, 8, 9, 10)

(Ngun: ng Trung Thun 2006: Bo co nh gi tc ng mi trng s b D n xy dng khu du lch sinh thi bn vng Tam o 2). Trn Nghi v nnk (2006) cn ch thm nh hng ca cc hot ng thc thi D n (Xy dng c s h tng nh m cc tuyn ng, xy dng cc khu nh ngh,...) s tc ng trc tip n mi trng t nhin, lm thay i mt s iu kin t nhin: gim che ph, ph hy cn bng sn, thu hp din tch thm nc b mt, tng din tch b tng ha. xut thm mt vng c nguy c tai bin tim nng na l Vng c nguy c b l qut bao gm cc thung lng sui Thc Lc (x o Tr) v Sui ng Thng (Cc nhnh sui vng t t tim nng v h thng Sui Bn Bt (ng Thng 2) cng xung Ty Thin). (Ngun: Trn Nghi 2006: Xc nh c s khoa hc nh gi tc ng mi trng phc v D n xy dng Khu Du lch sinh thi bn vng Tam o 2). Nh vy trong vng D n Tam o 2 ghi nhn ti 5 vng c nguy c tai bin a cht c th gy ra trt l, ngp lt, l qut m s tc ng vo vng t ny i hi mt s cn trng rt cao.

12

2.4. Kh hu Dy Tam o l dy ni ln, bao gm mt vng lnh th rng v c s phn ha theo cao rt a dng, v vy khi qut ha cc c trng kh hu ton vng khng phi l vn n gin. Cc nh lm hc (FIPI) da trn cc s liu kh tng ca trm Tam o v cc trm xung quanh (Tuyn Quang, Vnh Yn, i T) a ra cc nhn nh khi qut cho ton vng nh sau: Thuc ch kh hu nhit i m gi ma vng cao. Da vo cc s liu quan trc bnh qun nhiu nm ca cc i kh tng i T, Tuyn Quang, Vnh Yn, Tam o (th trn Tam o) (Bng 2.2) Bng 2.2.: S liu kh tng ca cc trm trong vng
Tn yu t Nhit trung bnh nm (oC) Nhit ti cao trung bnh Nhit ti thp trung bnh Lng ma trung bnh nm (mm) S ngy c ma trong nm Lng ma ti a / ngy m trung bnh (%) m cc tiu (%) Lng bc hi nc (mm) Trm Tuyn Quang 22,9 41,4 0,4 1641,4 143,5 350 84 15,0 760,3 Trm Vnh Yn 23,7 41,5 3,2 1603,5 142,5 284,0 81 14,0 1040,1 Trm i T 22,9 41,3 3,0 1906,2 193,4 352,9 82 16,0 985,5 Trm Tam o 18,0 33,1 -0,2 2630,9 193,7 295,5 87 6,0 561,5

C th ni rng trm Tuyn Quang v Vnh Yn c trng cho kh hu sn pha ty, trm i T c trng cho kh hu sn pha ng; tram Tam o cao gn 900m trn mc nc bin c trng cho kh hu trn cao ca khu bo tn. Sn ty c v lng trn 1600mm/nm, vo loi trung bnh. Sn ng c v lng trn 1900mm/nm, vo loi nhiu; l sn n c gi mang hi m thi t bin vao. Trn nh cn c lng ma trn 2600mm/nm, vo loi ma rt nhiu v ngoi lng ma ging nh vng thp n cn c hng lng nc do ma a hnh mang li. Tng lng ma trong ma h v thu rt cao (>90% tng lng ma nm), ma ma ko di hn 7 thng (sut t thng 4 n thng 10).V ma ng v xun, lng ma khng ng k, ch chim di 10% lng ma nm. S ngy ma kh nhiu, sn ty trn 140 ngy/nm, sn ng v vng nh trn 190 ngy/nm. Cng ma rt ln, c nhiu trn ma trn 350mm/ngy. Tn sut xut hin nhng trn ma to v rt to trong ma ma trn 20%, tp trung vo cc thng 6, 7, 8, 9; cao nht l cc thng 8 v 9 (nh ma u nm trong thng 8), xi mn v nhng trn l ln u xy ra vo nhng thi gian ny. Hng nm c trn 60 ngy dng ti trm v mt trn bo i qua vi tc gi trn cp 8. V th khi xy dng cc cng trnh trong vng u c h thng chng st v gi git cn thn, in hnh l ct pht sng truyn hnh trn nh Tam o.

13

Do iu kin a hnh, a mo chi phi mnh m c im kh hu trong vng nn nhit vng thp bin ng t 22,9oC n 23,7oC, thng lnh nht trn 15oC (thng 1), thng nng nht trn 28oC (thng 7). Ring vng nh c nn nhit thp hn c, bnh qun 18oC, lnh nht l 10,8oC (thng 1), nng nht 23oC (thng 7). Vng thp s gi nng u trn 1600 gi/nm, lng bc x di do; Ring Tam o ch c 1200 gi/nm v thng c my che ph trong ma xun h. u ma ng thng c dng thi tit kh hanh, cng vi gi ma ng - bc mnh lm cho lng bc hi tng. Sang xun c ma phn (vng thp c 20 ngy/nm, vng cao s ngy ma phn ln n trn 46 ngy) lm gim ng k lng bc hi. Lng bc hi, v vy, c s khc bit r rt gia vng thp (xp x 1000mm/nm) v vng cao (Tam o ch c 560mm/nm). m bnh qun vng thp >80%, vng cao >87%. Ma ma, nht l khi c thi tit ma phn m ln ti trn 90%, nhng ma kh ch cn 70-75%, c bit c ngy ch 6%, v vy thi tit rt kh hanh, d gy ra chy rng. (Ngun: FIPI, 1992: Bo co Lp a Khu Bo tn thin nhin Tam o).

ng Trung Thun v cng s (2006) cho rng Tam o ni ring, cng nh Vnh Phc ni chung nm trong khu vc kh hu gi ma ch tuyn, c ma ng lnh, kh. Da vo chui s liu cc c trng kh hu giai on 1975-2004 ti trm kh tng Tam o nu ra cc nhn nh nh sau: Nhit khng kh: Bnh qun nhiu nm khong 18,3oC, nhit khng kh trung bnh cao nht nhiu nm l 21,4oC. nhit khng kh trung bnh thp nht nhiu nm l 16,4oC. Nhit cao nht tuyt i l 33,4oC, nhit thp nht tuyt i l 0oC. Chnh lch nhit ngy m kh ln, khong 10-15oC. Lng ma nm: Trung bnh nhiu nm l 2355mm, cao hn nhiu so vi lng ma bnh qun c nc (1960mm/nm) v ca tnh Vnh Phc (1500-1800mm/nm). Lng ma ngy ln nht t 318,6mm. Bnh qun hng nm c khong 203 ngy ma, tp trung ch yu trong thng 6. Ma ma Tam o ko di hn so vi cc ni khc ca tnh Vnh Phc (5 thng). Mi nm xut hin bnh qun 60 ngy c dng. Mt vi nm cn xut hin hin tng ma . m: m tng i bnh qun nhiu nm l 87,7%; m tng i trung bnh thp nht bnh qun nhiu nm l 76,2%; m tng i thp nht tuyt i l 6%. m tuyt i trung bnh l 19,1%. Sng m: Hng nm bnh qun c 118 ngy c hin tng sng m. Tng lng my: Trung bnh nhiu nm bng 8. S gi nng: Mt nm bnh qun c 1212 gi. Tng lng bc hi: Bnh qun nhiu nm l 512mm, l kh thp so vi bnh qun bc hi ton quc. Tc gi: Bnh qun l 3,0m/s; tc gi cc i n 30m/s. Nhn chung cc c trng kh hu Tam o 2 tng t khu Tam o 1. S khc nhau cht t v nn nhit v m l do mc cao a hnh gy nn. (Ngun: ng Trung Thun 2006: Bo co nh gi tc ng mi trng s b D n xy dng khu du lch sinh thi bn vng Tam o 2). 14

Trong khi Trn Nghi (2006) quan tm n tnh a i ca kh hu Tam o v cho rng Kh hu khu vc Tam o 2 thuc loi kh hu nhit i gi ma ni cao vi nhiu c im mang tnh nhit i v mt s c th khng mang tnh nhit i. Nhng c trng kh hu ch yu th hin tnh nhit i bao gm: V bc x thin vn: cao mt tri kh ln v thi gian chiu sng kh ng u trong nm. V hon lu kh quyn: Trong ma h thnh hnh khng kh nhit i xch o, cn v ma ng chu s chi phi ca khng kh nhit i v khng kh cc i bin tnh su sc trn i v thp. V nhit : Bin ngy ca nhit kh ln v kh ng u trong nm. Nhng c trng kh hu ch yu th hin tnh phi nhit i gm: V bc x: Lng bc x tng cng nm cng nh cn cn bc x khng t tiu chun nhit i. V c ch hon lu: Hng nm chu nh hng khong 25-30 t front lnh, trong nhiu t tng t hn triu cc v trung bnh. V nhit : Tng nhit trung bnh nm, nhit trung bnh thng thp nht v bin nm ca nhit (chnh lch v nhit trung bnh gia thng nng nht v thng lnh nht) u khng t tiu chun nhit i.

(Ngun: Trn Nghi 2006: Xc nh c s khoa hc nh gi tc ng mi trng phc v D n xy dng Khu Du lch sinh thi bn vng Tam o 2). Nguyn Khanh Vn (2000) nghin cu kh hu theo cch tip cn khc, Tip cn Sinh kh hu (Bioclimat), da trn cc c trng v ch nhit, ch ma (ma ma v lng ma) v thi gian kh hn trong nm. Thi gian kh c tnh bng thng, l thi gian m lng ma trung bnh ca thng, tnh bng mm, nh hn hay bng hai ln nhit trung bnh thng , tnh bng oC (R2t). Thi gian ny c xc nh trn biu sinh kh hu khi ng lng ma (R) giao nhau vi ng hai ln nhit trung bnh thng (2t); khong thi gian m ng lng ma (R) pha di ng hai ln nhit trung bnh (2t) l thi k kh trong nm, cn khi di ng (mt ln) nhit trung bnh (t) l thi k hn. Cch tip cn ny thng c p dng rng ri trong Nng hc, Lm hc v khoa hc mi trng v thi k kh hn l thi k cy c (sinh vt ni chung) d b tn thng do cn bng nc trong thin nhin lch v pha lng bc hi trn b mt t v cy c ln hn lng nc ma nhn c t kh quyn, do vy ph thuc rt nhiu vo lng nc d tr trong mi trng. Theo Tam o c xp vo kiu II*.1.a. Sinh kh hu nhit i gi ma c ma ng lnh, ma ma h, khng c thng no kh vi cc c trng nh sau (Bng 2.3): Ngay trn biu sinh kh hu th hin mt s thng tin cn thit nh: S nm ca chui s liu (38 nm i vi nhit , 39 nm i vi lng ma)

15

cao ca trm kh tng so vi mc nc bin (897m a.s.l.) Nhit trung bnh nm oC (18,0) Lng ma trung bnh nm mm (2631) Nhit ti cao tuyt i oC (33,1)
o

Nhit ti cao trung bnh thng nng nht C (`26,2)

Bin nhit ngy trung bnh nm oC (5,0)


o

Nhit ti thp trung bnh thng lnh nht C (9,0)

Nhit ti thp tuyt i oC (0,2) Thi k nhit ti thp trung bnh thng xung di 15oC (thng 11- thng 3, phn c gch cho trn thanh ngang pha trn) Thi k c nhit ti thp tuyt i xung di 5oC (thng 11- thng 3, phn t en trn thanh ngang di)
Hnh 2.3: Biu sinh kh hu th trn Tam o

(Ngun: Nguyn Khanh Vn, 2000: Cc biu sinh kh hu Vit Nam) Bng 2.3: S liu kh tng th trn Tam o
034. Tam o
I T R T U S 10,8 38,5 4,6 88 2,2 II 12,2 45,3 4,5 91 1,7 III 15,1 70,5 4,3 91 1,8

II*.1.a.
IV 18,6 152,0 4,8 91 2,7 V 21,6 239,8 5,6 88 4,8 VI 23,0 351,5 5,2 88 4,0

21o 27 v.b.
VII 23,1 465,4 5,3 88 4,8 VIII 22,6 524,6 4,9 89 3,9 IX 21,6 370,7 4,9 86 4,5 X 19,0 238,0 5,1 83 4,3

105o 38 k..
XI 15,7 93,8 5,3 82 3,8 XII 12,7 40,8 5,4 84 3,5 Nm 18,0 2630,9 5,0 87 3,5

2.5. Mng li thy vn Trong khu vc c hai h thng sng chnh, l sng Ph y pha ty (Tuyn Quang, Vnh Phc) v sng Cng pha ng (Thi Nguyn). ng phn thy r rt nht ca hai h thng sng ny l ng dng ni cc nh ni sut t M Kh cc nam n o Kh im cc bc. Mng li sng sui hai sn Tam o dn xung hai h thng sng ny c dng chn rt kh dy c v ngn, c cu trc dc v hp lng t nh xung chn ni. T chn ni tr i sng li c dng un khc phc tp trn mt cnh ng kh bng phng, tng ng vi dng a hnh to ra n.

16

Mt sng sui kh dy (trn 2km/km2), cc sui c thung lng hp, y nhiu ghnh thc, dc ln, kh nng iu tit nc km, chng l kt qu ca qu trnh xm thc. Do c im kh hu ma ln, ma ma di, lng bc hi t ( nh Tam o) nn cn cn nc d tha. l nguyn nhn lm cho cc dng chy t nh Tam o xung c nc quanh nm. Nhng ch thy vn li chia thnh hai ma kh r rt: ma l v ma cn. Ma l trng vi ma ma (t thng 4 n thng 10), ma cn t thng 11 n thng 3 nm sau. L ln thng xy ra vo thng 8, l thng tp trung nhanh v rt cng nhanh. S phn phi dng chy rt khng u gia hai ma (xem bng) Bng 2.4: S phn phi dng chy theo ma ca hai h thng sng
Tn sng Tn trm Din tch lu vc (km2) 1190 571 Lu lng bnh qun (m3/s) 26,3 14,3 Tng lu lng bnh qun nm (t m3) 0,83 0,45 Tng lu lng ma l (t m3) 0,63 0,35 Tng lu lng ma cn (t m3) 0,20 0,10

Ph y Cng

Qung C Tn Cng

Nh vy lu vc sng Ph y ln hn sng Cng v tng lng nc chy cng ln hn sng Cng. chnh lch lng nc chy ma l v ma cn cng rt ln. M un dng chy cc ma cng thay i rt ng k (bng) Bng 2.5.: M un dng chy hai h thng sng Ph y v sng Cng
Tn sng Ph y Cng Tn trm Qung C Tn Cng M un dng chy trung bnh (l/s/km2) 40 50 M un cc i (l/s/km2) 318 918 M un cc tiu (l/s/km2) 2-3 4-5

Lu lng dng chy ln nht tuyt i l 331m3/s, so vi lu lng nh nht tuyt i 3,7m3/s th ln gp 90 ln. c ln nht 541g/m3, gp 100 ln c nh nht. Lng bn ct l lng 3,2kg/s vi tng lng bn ct l 101.000T/nm Mun xm thc trn sng Ph y ti 84,8T/km2. Dng chy ma cn do khng c ma to nn ngun nc cung cp cho sng hon ton l do nc ngm (ph thuc vo lp v phong ha a cht v lng ma phn ma ng). C hai sng u c dng chy rt nh. Nh vy kh nng cung cp nc cho ma ng l rt hn ch. Cc dng sng sui trong vng khng c kh nng vn chuyn thy, ch c th dng lm ngun thy in nh cho tng gia nh di chn ni.

17

Trong vng cng c nhng h cha c ln nh H Ni Cc, H i Li, cc h c trung bnh hoc nh nh H X Hng, Khi k, Ph Xuyn, Linh Lai, H Sn, l ngun d tr nc kh phong ph phc v nhu cu dn sinh v sn xut ca nhn dn trong vng. (Ngun: FIPI, 1992, 1995: Bo co Lp a Khu Bo tn thin nhin Tam o+Lun chng kh thi xy dng VQG Tam o). Mng li thy vn khu vc Tam o 2 c Nguyn Thanh Sn (2006) nghin cu kh k lng. Theo tc gi ny pha ty-nam dy ni Tam o c sng Ph y. Cc sui bt ngun t khu vc Tam o 2 u tp trung vo sng Ph y. Tam o 2 l u ngun ca cc sui Thc Lc, Bn Tn v ng Thng, bt ngun t cao 1000m 1400m chy qua nhiu khu vc c dc ln.Cc nhnh sui c nui dng bng ngun nc ma v c nc ngm. Cc sui chnh chy theo hng ng-bc ty-nam, hoc hng ng ty v bc nam. Vi tng din tch lu vc 5,739 km2, cc sui khu vc Tam o 2 c tng chiu di cc dng chy thng xuyn khong 8,6 km. Mt li sng trung bnh ca Tam o 2 l 1,5km/km2. Cc sui c nhng c im chnh nh sau: Sui Thc Lc (chy v x o Tr) c tng chiu di tt c cc nhnh khong 3,6km. Nhnh chnh di 1,03km, nc chy theo hng ng-ty thng xuyn quanh nm. Cc nhnh ph vo nhnh chnh c tng chiu di trn 2,5km l cc dng chy tm thi, dng chy duy tr trong 6-7 thng vo ma ma. Cc sui ny c dc ln, tc dng chy mnh. Lng sui hp t 1-3m thng ngun v m rng n 5-7m pha h lu. Khong 0,6km on u ngun, sng chnh chy qua cc vch , c dc rt ln, to nn nhiu thc nh. Pha h lu (khong 0,4km) lng sng thoi dn. y sng nhiu ni tr gc. Vt liu y bao gm ct, si v nh, rt nhiu tinh th thch anh v vn ng knh khc nhau. Sui chy trong thung lng vi thm thc vt l rng tp, ch yu l rng vu. Hai b t b xi l, v ma l nc trn ln hai thnh b. Vch b pha h lu , ni thp nht c cao khong 0,5m. Cnh quan ca sui Thc Lc kh p, c th to ng b hnh ven sui, phc v du khch thng ngon cnh rng v cc thc nc. Sui Bn Tm chy theo hng ng-bc ty-nam c chiu di tt c cc nhnh l 4,1km, trong lng chnh l 1,02km. Nhnh chnh c nc chy thng xuyn. Cc nhnh ph ch c nc vo ma ma. Trn lng chnh, trong khu vc Tam o 2 c 6 thc nc c chiu cao t 20 40 m, cnh quan p, k v. Lng sui hp, thng, chy trn gc. Di chn thc l cc vc su (c su khong 3m), vch dng ng. Thm thc vt l rng g tp, ch yu l rng tre na. Vt liu y gm mnh vn riolit v thch anh. Nhiu mch nc ngm pht l t cc khe nt. Cht lng nc ngm tt, c th s dng trc tip cho sinh hot.

18

Hnh 2.4: Bn thy vn khu vc Tam o 2.

(Ngun: Trn Nghi 2006: Xc nh c s khoa hc nh gi tc ng mi trng phc v D n xy dng Khu Du lch sinh thi bn vng Tam o 2) Sui ng Thng trong khu D n gm hai hp phn chnh. Hp phn th nht gm cc nhnh sui lu vc ng Thng 1 (Vng t t tim nng trong khu D n), hp phn th hai l h thng cc sui lu vc ng Thng 2 (nm st pha ng v nam vng t t tim nng). ( cao thp hn chng hp li v vo sui chy qua khu di tch Ty Thin) ng Thng 1 bt ngun t khu trung tm, c cao khong 1150m t vng t t tim nng, chy theo hng bc-nam. Nhnh ny c tng chiu di l 2,2km. Theo a hnh phn u ngun (tnh t u ngun n thc nc Tam o 2) chy qua vng t c dc b (<8o). Phn thy vc ny nm hn trong khu du lch sinh thi c quy hoch v c xem l ngun nc chnh phc v cho cc nhu cu v nc y. Phn tip theo k t thc Tam o 2 c cao 1000m v bnh 700 - ranh gii pha nam ca khu vc nghin cu, on sui c chiu di khong 550m, lng sui dc vt qua 3 ngn thc dc ng c chiu di t 30-40m. c bnh quancuar on sui ny l 54,5%, nc chy xit. C th khai thc on sui ny t cc trm thy in nh phc v cho cc tri sinh thi v vn thc vt trong khu du lch.

19

ng Thng 2 bt ngun t pha ng-nam khu vc d n, c hai nhnh chnh. Nhnh di nht bt ngun t cao 1150m, t trn sng ni Tam o, gip vi Thi Nguyn v xui theo hng ng-bc ty-nam. Tng chiu di nhnh sui ny vi cc ph lu ca n ln ti 3,486km. Nhnh cn li c chiu di 472m. C tt c 7 thc nc , cao thc t 5-10m. on sui chy theo hng ng-ty, st ranh gii pha nam khu vc d n c tn gi l sui Bn Bt. on ny c lng nc chy kh di do, dc, lng sui nhiu tng. Sui rng t 10-20m, c nhiu ch tch nc t nhin, su t 0,5-1,5m. Cht lng nc rt tt, c th s dng cho sinh hot. Ngun nc ngm trong lu vc ng Thng 2 kh di do, l ngun nui dng sui trong thi gian khng c ma. Kh nng khai thc ngun nc ny ch c th bng cch xy dng cc trm bm v cc b trung chuyn nc phc v khu du lch. (Ngun: ng Trung Thun 2006: Bo co nh gi tc ng mi trng s b D n xy dng khu du lch sinh thi bn vng Tam o 2). 2.6. Phn vng sinh thi VQG Tam o Qua cng tc kho st v nh gi iu kin t nhin, cc nh lm hc (FIPI, 1992) phn chia khu bo tn thin nhin Tam o thnh bn vng sinh thi khc nhau. Bng 2.6: Cc vng sinh thi VQG Tam o
Cc tiu ch Vng 1. Vng ni cao trung bnh Tam o (Vng nh) 15-19 Vng 2. Vng ni thp v i cao sn ty Tam o 20-24 Vng 3. Vng ni thp v i cao sn ng Tam o 20-24 Vng 4. Thung lng v ng bng chn Tam o 20-24

Kh hu Nhit trung bnh/ nm (oC) Nhit trung bnh thng lnh nht Lng ma bnh qun/nm S ngy ma /nm S thng kh a hnh

10-14 > 2500mm >190 khng Ni cao trung bnh 700-1700m. dc* cp V Rionit cng rn kh phong ha t feralit mu vng nht trn ni, tng t rt mng, l >75%

15-19 1500-2000mm > 140 3-4 i cao v ni thp >100 n 700m. dc cp III-IV Nhm axit cng, kh phong ha t feralit hay tng t n trung th nh. vng vng, mng bnh,

15-19 2000-2500mm >190 3 i cao v ni thp >100 n 700m. dc cp IV Nhm axit cng, kh phong ha t feralit hay tng t n trung th nh vng vng, mng bnh, trung

15-19 1500-2000mm 140-190 3-4 Thung lng v ng bng ven sng < 100m. dc cp I Sn phm xung tch bi t cp ht mn t dc t hoc ph sa, tht trung binhg, giu dinh dng

a cht

Th nhng

20

bnh. Thm thc vt Rng l rng thng xanh Rng ln nh ni c trng khu h ng vt vng ni cao pha bc vi cc loi qu him: voc mi hch, c cc Tam o, cc loi chim qu Rng cng b con ngi tc ng song cn mc nh, khng c dn Rng kn l rng thng xanh vng i v ni thp c trng cho h ng vt pha bc. Cc loi qu him b sn bn nhiu, hin nay khng thy xut hin Rng b tc ng nng n, khai thc, lm ry nhng cha c dn trong vng Rng kn l rng thng xanh vng i v ni thp c trng cho h ng vt pha bc. Cc loi qu him b sn bn nhiu, hin nay khng thy xut hin Rng b tc ng nng n, khai thc, lm ry nhng cha c dn trong vng La v cy mu cy lu nm

ng vt

Ch yu l vt nui trong gia nh (gia sc, gia cm)

nh hng x hi, con ngi

L ni nh c ca nhn dn trong vng, ton b t ai c khai ph lm rung.

*Cc cp dc: I (Bng phng, <7o), II (Sn thoi, 8o 15o), III (Sn dc, 16o 25o), IV (Rt dc, 26o 35o), V (Dc him, >35o) Nhng c im rt c trng ca tng vng sinh thi trong khu bo tn l c s cho cng vic phn vng chc nng ca phng n quy hoch khu bo tn thin nhin Tam o sau ny (Ngun: FIPI, 1992: Bo co Lp a Khu Bo tn thin nhin Tam o). 3. GI TR A DNG SINH HC a dng sinh hc l gi tr to ln a Tam o thnh mt trong cc a danh ni ting c c th gii bit n trong nghin cu sinh hc. 3. 1. a dng loi v gi tr bo tn Khu h ng thc vt Vn Quc gia Tam o rt giu loi v c sc cun ht mnh m i vi cc nh nghin cu trong nc cng nh quc t. Rt nhiu nghin cu v ng thc vt Tam o c tin hnh t u th k 20, cho n nay vn c li i lp li lin tc, nhiu loi mi vn cn c pht hin. 3.1.1.a dng ng vt c xng sng: Lng c l nhm ng vt c sc i vi Vn quc gia Tam o. Loi ng vt c hu hp, ch ca Tam o l loi Sa dng (C cc Tam o) c pht hin t nm 1934, l biu trng c th hin trn logo ca Vn Quc gia Tam o. Trong phm vi dy ni Tam o C cc sng ch yu trong cc sui nh trong vng rng t nhin sn ty, sut t X Khng Nht (Sn Dng, Tuyn Quang) n x H Sn, Th trn Tam o, cao t 500m tr ln ti 1200m. Vng trng Tam o 2 cng gp loi ny. Phn ln cc loi khc gp c ch yu vng thp di 900m. S lng loi Lng c c ghi nhn ti Vn Quc gia Tam o ngy cng tng. Khi lp D n kh thi xy dng VQG Tam o (1992-1995) mi ch bit n 19 loi thuc 7 h, 2 b; 1993 Nguyn Vn Sng pht hin ti 27 loi, v hin nay

21

ln ti 57 loi thuc 8 h, 3 b (L V Khi 2006). iu ny c th ha hn rng vn cn kh nng pht hin thm cc loi mi thuc nhm ng vt ny, nht l cc sinh cnh trn cao nh vng Ao Da (Tam o 2), vng ny thc ra vn cn rt t c quan tm. Vng Tam o 2, theo cc s liu ca L V Khi (2006) th; - Tam o 2 c cc i din thuc c 3 b ch nhi: khng chn, c ui v khng /ui. C 7/8 h c mt Tam o. - T l s loi ca mt s h c Tam o 2 so vi s loi trong ton vng nh sau: h C cc (Salamandridae) 1/1 loi, h ch giun (Ichthyophidae) 1/1 loi, h ch nhi (Ranidae) c 12/20 loi, h ch cy (Rhacophoridae) c 7/15, h Cc bn (Megophryidae) c 7/10 loi, h Nhi bn (Hylidae) c 3/3 loi v h Cc (Bufonidae) c 1 / 2 loi. (tng cng ca 5 h trn l 30/50 loi = 60% s loi ca cc (5) h trn). - Hai loi c hu hp cho Tam o l C cc bng hoa (C cc Tam o, Paramesotriton deloustali) v ch giun (Ichthyophis bananicus) u c Tam o 2. Ngoi ra cn c 6 loi c hu rng cho Vit Nam. Nh vy tng s cc loi c hu l 8. - C 8 loi qu him c ghi trong sch Vit Nam c VQG Tam o th u gp Tam o 2; trong E (1), V (1), R (3), v T (3). (Ngun: L V Khi 2006: Khu h Lng c, nh gi nhng gi tr bo tn ti Khu vc Tam o 2 )

Hnh 3.1. C cc Tam o (Paramesotriton deloustali) Ngun nh: VQG Tam o

Hnh 3.2. Ra sa nhn (Pyxidea muhti) Ngun nh: Trn Ninh (2006)

B st: Nhm ng vt ny rt c quan tm trong cng tc bo tn v Ra l mt trong s cc ng vt l nn nhn ca nn bun bn ng vt hoang d qua bin gii. Tnh a dng cc loi b st VQG Tam o ng vo loi th hai trong cc ng vt c xng sng ca Vn, hin nay pht hin cn tn ti ti 124 loi thuc 16 h, 2 b. Con s ny cng cao hn so vi khi mi thnh lp Vn (1995), khi y ch bit c 46 loi thuc 13 h, 2 b. S tng s lng ny chc chn l do mc nghin cu su hn v s duy tr ca cc sinh cnh sng c trng ca chng trong VQG. Trong s cc loi thng k c c n 3 loi c hu, 23 loi qu him c tn trong sch Vit Nam (E (1), V (7), T (9), R (6)), v 12 loi c ghi trong Danh lc IUCN. 22

Khu vc Tam o 2, ch chim khong cha n 1% (0,813%) tng din tch ca ton b VQG Tam o, 1,7346% din tch vng bo v nghm ngt (320/17295=1,7346%) nhng y cha ng c s loi B st chim ti 83/124 (66,93%) tng s loi B st VQG, 11/16 h (68,75%). S loi qu him v c gi tr bo tn cng rt cao: 3/3 loi c hu VN, 8/24 loi c tn trong sch Vit Nam (E (0/1), V (2/7), T (2/9), R (4/6)); 6/12 loi ghi trong Danh lc IUCN. (Ngun: L V Khi 2006: Khu h B st, nh gi nhng gi tr bo tn ti Khu vc Tam o 2) Chim: Chim l nhm a dng nht trong cc ng vt c xng sng VQG, hin nay pht hin c 186 loi thuc 45 h, 17 b (L V Khi, 2006). Cc h nhiu loi nht l h Khu (Tamaliidae), h Chch che (Turdidae), h Chim chch (Sylviidae), h Cho mo (Pycnonoidae). Nhng ng ch nht l h G li (Phasianidae), h ny c n 5 lai c ghi nhn ti Tam o, trong c nhng loi qu v p nh G li trng (Lophura nychthemera), G tin (Polyplecton bicalcaratum). S hiu bit v tnh a dng cc loi chim Tam o cng tng dn theo cc hot ng nghin cu bo tn ti VQG. Cn c vo D n kh thi xy dng VQG, lc mi ch ghi nhn c 158 loi thuc 43 h, 15 b vi 7 loi c gi tr bo tn, th hin nay ln ti 186 loi, 45 h, 17 b v 8 loi c gi tr bo tn cc cp trng thi khc nhau (E (2), V (2), R (1), T (3)). vng D n Tam o 2 ghi nhn c 135 loi, 38 ging, 13 b t 72,58% s loi, 84,44% s h v 76,47% s b so vi ton b VQG Tam o. S loi qu him c tn trong sch Vit Nam cng rt cao (7/8=87.5%) so vi ton VQG. C th l E (2/2), V (2/2), R (1/1), T (2/3). Cc loi c gi tr bo tn c ghi nhn l: G li trng (Tr bc, Lophura nychthemera, E), G tin (Polyplecton bicalcaratum, E), D d phng ng (Ketupa zeulanensis, T), C hoang c (Otus bakkimoena, V), Nic hung (Pyilolaemus tickelli, T), c l (Pica pica, V), Chim khch (Kitta formosae, R). (Ngun: L V Khi, 2006: Tnh c hu a-ng vt, nh gi nhng gi tr bo tn ti Khu vc Tam o 2)

Hnh 3.3.: G li trng Lophura nychthemera Ngun: GS V Qu

Hnh 3.4: Voc en m trng Trachypithecus francoisi Ngun: GS V Qu

23

Th: Th l nhm ng vt c quan tm nhiu nht trong cng tc bo tn nc ta cng nh trn th gii, hnh thnh nhiu khu bo tn loi cho nhm ng vt ny. y l nhm ng vt b tn thng mnh nht do cc tc ng ca con ngi vo mi trng. Nhng nghin cu gim st s pht trin ca nhm ng vt ny c c bit ch VQG Tam o. Kt qu mi nht ca nhng nghin cu theo hng ny cho bit hin nay VQG Tam o ang sinh sng 77 loi thuc 24 h v 8 b (Nguyn Xun ng v cs, 9/2006), theo b Di (Chiroptera) c s loi cao nht (25 loi), tip n l cc b Gm nhm (Rodentia) 18 loi, Kh hu (Primates) 5 loi, Guc chn (Artiodactyla) 5 loi, n su b (Insectivora) 2 loi; Nhiu rng (Scandentia) v T t (Pholidota) - mi b 1 loi. Cc s liu ny li cng nhiu hn so vi nhiu tc gi trc nh D n kh thi (1995, vi 58 loi, 21 h, 7 b), Cao Vn Sung (1998 vi 67 loi), Trn Ninh (2005 vi 70 loi, 25 h, 8 b), L V Khi (2006 vi 72 loi, 25 h, 7 b); mc d a ra khi danh sch mt s loi b coi lkhng cn tn ti VQG nh Vn en tuyn (Nomascus concolor), Voc mi hch (Rhinopithecus avunculus), H (Panthera tigris), Bo hoa mai (Panthera pardus), Bo gm (Pardofelis nebulosa), Si (Cuon alpinus), Cy mc (Artictis binturong) v Ri c thng (Lutra lutra) (Nguyn Xun ng, 9/2006). c bit l th l cc tc gi thc hin cc tuyn kho st thc a trn 6 vng khc nhau ca VQG, trong c 2 im trc tip nm trong vng D n Tam o 2 l tuyn thng ngun sui Ty Thin-Ao Da-nh Thch Bn Hnh 3.5. Nai (Cervus unicolor) (thuc x o Tr v i nh) v thng ngun Ngi Lnh (Dc Cp) Ngun: GS V Qu thuc x o Tr. Cc loi th c sc VQG Tam o l Voc en m trng (Trachypithecus francoisi), Bo la (Catopuma temminskii), Nai (Cervus unicolor), Cheo cheo (Tragulus javanicus), Ti Khu vc Tam o 2, nhng thng tin ca L V Khi (2006) v th cho bit: Khu vc Tam o 2, c 38 loi thuc 23 h, 7 b, chim 46,9% khu h th VQG Tam o. Trong , khu vc d nh xy dng c s h tng du lch v dch v sinh thi Tam o 2 (50ha) ch tm thy 25 loi th nh v 1 loi Cu li (T l 26/70=37,1%). Trong 38 loi th c ghi nhn Tam o 2, c 13 loi nguy cp cn u tin bo v. (Nu so snh con s ny vi 23 loi th c gi tr bo tn ca ton b VQG th t l khng nh, 13/23=56,5% (!)).

(Ngun: Trn Nghi 2006: Xc nh c s khoa hc nh gi tc ng mi trng phc v D n xy dng Khu Du lch sinh thi bn vng Tam o 2).

24

3.1.2.a dng sinh hc cn trng: Cn trng l nhm ng vt khng xng sng quan trng v c quan tm nhiu i vi VQG Tam o. Rt nhiu loi cn trng Tam o c su tp, phn loi v cng b t trc nhng nm 1940 v tr nn qu him i vi nhiu nh nghin cu, nhiu nh su tm, nhiu bo tng ng vt v v vy tr thnh i tng b nh bt, bun bn tri php trong nhiu nm ti Tam o. Nhng nghin cu gn y cho bit khu h cn trng VQG Tam o hin bit 586 loi thuc 333 ging, 36 h, 6 b. (bng 3.1) Bng 3.1.: S lng loi trong cc h, b cn trng VQG Tam o
TT 1 1 2 3 4 2 5 6 7 3 8 9 10 11 12 13 14 15 4 16 17 Tn khoa hc Orthoptera Acrididae Tettigonidae Gryllidae Grylotalpidae Homoptera Cicadidae Jasidae Membracidae Heteroptera Bellostomidae Coccidae Plataspidae Pyrrhocopidae Lygeidae Pentatomidae Reduvidae Plataspidae Coleoptera Buprestidae Carabidae S lng Loi 28 17 5 5 1 16 9 4 3 86 1 27 3 5 7 19 19 5 224 2 6 Ging 20 11 5 3 1 14 7 4 3 57 1 13 1 3 7 16 14 2 127 2 4 6 33 34 35 36 5 25 26 27 28 29 30 31 32 18 19 20 21 22 23 24 Cerambycidae Chrysomelidae Coccinelidae Curculionidae Elateridae Lucanidae Scarabaeidae Lepidoptera Amathusiidae Danaidae Hesperidae Nymphalidae Papilionidae Pieridae Satyridae Lycaenidae Isoptera Kalotermitidae Termopsidae Rhinotermitidae Termitidae TT Tn khoa hc S lng Loi 19 122 22 9 4 22 18 192 7 16 28 43 32 19 17 30 38 1 1 11 25 584 Ging 17 53 17 9 4 11 10 100 4 5 14 26 10 9 9 23 15 1 1 3 10 333

Tng cng

(Ngun: Trn Ninh, 2005: Bo tn ngun gen mt s loi ng thc vt qu him Vn Quc gia Tam o phc v cho cng tc nghin cu, ging dy v du lch sinh thi).

Trong s cc b cn trng nu trn, b Cnh cng (Coleoptera) v b Cnh vy (Lepidoptera) c s lng loi nhiu nht (224=38,3% cho Coleoptera v 192=32,87% cho Lepidoptera), tip n l b Cnh khc (Heteroptera) 85 loi = 14,7%. Cc b cn li: Cnh thng (Ortoptera), Cnh ging (Homoptera), Cnh u (Isoptera) c s lng loi t (28, 16 v 38 loi tng ng vi 4,8%; 2,7% v 6,5% so vi tng s loi ton nhm.). Phn tch ch s a dng ging/h th vai tr ca hai b Cnh cng v Cnh vy cng chim u th trong khu h cn trng Tam o (bng 3.2) 25

Bng 3.2.: Tnh a dng ca cc b cn trng ca VQG Tam o


Tn b Ortoptera Homoptera Heteroptera Coleoptera Lepidoptera Isoptera Ton nhm Tn Vit Nam B Cnh thng B Cnh ging B Cnh khc B Cnh cng B Cnh vy B Cnh u S h 4 3 8 9 8 3 35 S ging 20 14 57 127 100 15 333 S loi 28 16 86 224 192 38 584 Ch s a dng Ging/h 5,0 4,7 7,1 14,1 12,5 5 9,5 Loi/ging 1,4 1,1 1,5 1,7 1,9 2,5 1,7

(Ngun: Trn Ninh, 2005: Bo tn ngun gen mt s loi ng thc vt qu him Vn Quc gia Tam o phc v cho cng tc nghin cu, ging dy v du lch sinh thi).

Trong mt nghin cu khc chuyn v Bm (B Cnh vy - Lepidoptera) VQG Tam o; Monatyrski A.L., V Vn Lin v Bi Xun Phng (2005) ghi nhn c n 293 loi thuc 10 h: Papilionidae (36 loi), Pieridae (25 loi), Danaidae (14 loi), Satyridae (36 loi), Amathusidae (10 loi), Nymphalidae (57 loi), Libytheidae (1 loi), Riodinidae (6 loi), Lycaenidae (32 loi) v Hesperidae (66 loi). Theo nghin cu ny c ti 6 loi v 2 phn loi mi cho khoa hc, 22 loi c ghi nhn ln u tin cho Vit Nam, t nht 3 loi c ghi nhn l mi cho min Bc Vit Nam. (Ngun: A.L.Monastyrskii, V Vn Lin, Bi Xun Phng 2005: Khu h Bm Vn Quc gia Tam o). Nh vy, s loi cn trng VQG Tam o ln ti gn 700 loi, trn 30 loi mi b sung cho VQG Tam o (8 loi v phn loi mi cho khoa hc + 22 loi mi cho Vit Nam + t nht 3 loi mi cho Min Bc). Trong mt thi gian rt di, nht l trc nhng nm 2003, tnh trng nh bt v bun bn cn trng Tam o tp trung ch yu vo hai b Cnh cng (Coleoptera, vd. Cua bay) v Cnh vy (Lepidoptera, vd. Bm phng 6 kim) cng v gi tr a dng sinh hc ln ca cc b ny tai VQG ny.

Hnh 3.6. Cua bay (Cherotonus sp.) Ngun: Vn quc gia Tam o

Hnh 3.7. Bm phng (Teinopalpus imperialis) Ngun: Trn Ninh (2006)

26

3.1.3.a dng loi thc vt: Trn Ninh (2005), trn c s cc ti liu lin quan v kt qu cc t iu tra, kho st thng k VQG Tam o c n 1436 loi thuc 741 chi, 219 h, 6 ngnh thc vt bc cao (Bng 3.3). Bng 3.3: S loi ca cc ngnh thuc phn gii thc vt bc cao
Tn ngnh Tn khoa hc S lng Ru Thng t C thp bt Dng x Thng (Ht trn) Mc lan (Ht kn) Tng s Bryophyta Lycopodiophyta Equisetophyta Polypodiophyta Pinophyta Magnoliophyta 44 2 1 22 8 142 219 H T l (%) 20,09 0,92 0,54 10,05 3,65 64,84 100 Chi S lng 86 4 1 31 11 608 741 T l (%) 11,60 0,54 0,15 4,18 1,48 82,05 100 Loi S lng 197 13 1 59 17 1149 1430 T l (%) 13,72 0,91 0,07 4,11 1,18 80,01 100

Trong ngnh Mc Lan (Magnoliophyta) c s loi nhiu nht (1149 loi, chim t l 80,01%), ngnh C thp bt (Equisetophyta) c s loi t nht (1 loi, chim t l 0,07%). Ngnh Ru (Bryophyta) phn b kh ph bin trong cc vng thin nhin m t, thng xuyn c my m che ph nh vng cao ca dy Tam o, nhng dn nay l ln u itn c a vo danh lc ca VQG Tam o. Trong s cc loi thc vt ca VQG Tam o c 68 loi c hu v 58 loi qu him c ghi vo Sch Vit Nam , Ngh nh 32/2006/N-CP ngy 30 thng 3 nm 2006, hoc Danh lc ca IUCN cn c bo tn v bo v. (Ngun: Trn Ninh, 2005: Bo tn ngun gen mt s loi ng thc vt qu him Vn Quc gia Tam o phc v cho cng tc nghin cu, ging dy v du lch sinh thi). Cc ti liu lin quan n Tam o 2 v a dng loi thc vt mi ch c c qua nghin cu ca Trn Ninh (2006) v thc vt thy sinh, qua xc nh thnh phn loi cc thc vt thy sinh v ven sui khu Tam o 2 gm 52 loi thuc 17 h, 6 ngnh thc vt: To lc, To Silic, Ru, Thng t, Dng x, Mc lan (bng 3.4.). Bng 3.4.:Thnh phn loi cc thc vt thy sinh v ven sui khu vc Tam o 2
STT 1 2 3 4 5 6 Tn ngnh To lc To Silch Ru Thng t Dng x Mc lan Tn khoa hc Chlorophyta Bacillariophyta Bryophyta Lycopodiophyta Polypodiophyta Magnoliophyta Tng cng H S lng 1 3 14 1 1 7 17 1 16 17 1 2 15 52 Loi T l (%) 1,9 30,8 32,8 1,9 3,8 28,8 100

27

(Ngun: ng Trung Thun 2006: Bo co nh gi tc ng mi trng s b D n xy dng khu du lch sinh thi bn vng Tam o 2). Cc loi thc vt c mch cn trong cc kiu rng Tam o 2 m L Vn Cng, 2006 [14] nhc n: Khu vc Tam o 2 thuc kiu a) vng sinh thi ni cao trung bnh nhit i m, ma ma vi 5 kiu thm thc vt rng sau: Kiu rng kn thng xanh ma m nhit i ch yu cy l rng thuc h Du, h Re, h Gi, h Ch, h Mc lan. t hnh thnh t phun tro axit (riolit) vng ni cao trung bnh 800-1500m. Kiu rng kn thng xanh ma m nhit i ch yu cy h Tre, ph bin nht l Vu ng. t hnh thnh t phun tro axit (riolit), vng ni cao trung bnh trn 800m. Kiu rng th sinh sau khai thc h lm vng ni cao trung bnh trn 800m. Thnh phn ch yu l cc loi nh Thch, M Sa, Bi li, Trm, Vu ng. Qun lc cy bi c c cy g ri rc vng ni cao trung bnh trn 800m. Ch yu l cc loi C lau, C tranh, C l tre,v mt s cy g ri rc thuc h Nen, h Hoa hng, h Gi. Cy lm bi c cy g mc ri rc trn t l u vng ni cao trung bnh trn 800m. Cc loi ch yu thuc h quyn, Gii nhung, Hi ni. Ngoi ra cn mt s loi thuc h Gi v h Thch, h C roi nga. (Ngun: ng Trung Thun 2006: Bo co nh gi tc ng mi trng s b D n xy dng khu du lch sinh thi bn vng Tam o 2); cha c kho st hoc cp nht.

Tuy nhin trong mt chuyn cng tc ti Tam o (thng 9 nm 2006), Trn nh Ngha kt hp kho st chp nhong khu Rng ma ao da, ghi nhn c s c mt ca 6 loi thc vt qu him (P mu (Fokienia hodginsii, K), Tng la hn hay Thng tre l ngn (Podocarpus brevifolius, R), Kim giao (Nageia fleuryii, V), Sam bng (Amentotaxus argotaenia, R), Sn mt (Madhuca pasquierii, K) v Chy u dng hnh (Rhopalocnemis phaloides, R)). pht hin b sung thm cho Danh lc thc vt VQG Tam o 1 h v 2 loi; l h Gi t (Balanophoracea) vi cc loi Gi Hnh 3.8. Chy u dng hnh Hnh 3.9. Gi t t (Balanophora
(Rhopalocnemis phalloides) (Balanophora fungosa)

28

fungosa), Chy u dng hnh (Rhopalocnemis phalloides), loi ny cng l loi qu him. Tip tc kho st t m thnh phn loi thc vt trong cc kiu rng nu trn l ht sc cn thit c c hnh nh y , khch quan v tnh a dng loi thc vt, gi tr thm thc vt c theo kha cnh bo tn a dng sinh hc ln bo v thin nhin v mi trng m bo cho s pht trin bn vng ca VQG v cc hot ng ca n. 3.1.4. Gi tr bo tn ca khu h ng thc vt VQG Tam o a dng loi: Tnh a dng chung ca khu h ng, thc vt; S loi c gi tr bo tn v s loi c hu l nhng yu t quan trng nht to nn gi tr a dng sinh hc ca cc Vn quc gia v khu bo tn. V phng din ny, Vn quc gia Tam o nh c a hnh phn ct nhiu, li phn ha theo cao nn to ra cc sinh cnh rt a dng thch hp cho s tn ti ca nhiu loi ng, thc vt ni chung trong c cc loi qu him v c hu. Mc d mc chi tit trong nghin cu cc nhm sinh vt khng ng u v cc s liu c cp nht cha y nhng bng tng hp i y c th cho thy gi tr to ln v a dng sinh hc ca VQG ny. Bng 3.5.: S loi chung, loi c hu, loi c gi tr bo tn VQG Tam o
Nhm ng thc vt Lng (Amphibia) B st (Reptillia) Chim (Aves) Th (Mammalia) ng vt CXS Cn trng Thc vt Tng cng c Tng s Loi 57 124 186 70 437 584 1436 2457 H 8 16 45 25 94 35 219 348 B 3 2 17 8 30 6 Tng 8 24 8 23 63 58 121 6 15 10 31 12 28 30 46 68 84 S loi c gi tr bo tn E 1 1 2 5 9 V 1 7 2 11 21 T 3 9 3 1 16 R 3 6 1 6 16 S loi c hu 6 3 7 16

Nh vy hin nay Vn quc gia Tam o bit c gn 2500 loi ng, thc vt, trong c 116 loi c gi tr bo tn, t cp rt nguy cp (E) n him (R), v 84 loi c hu. Trong cc nhm ng vt, cc nhm vi s loi c gi tr bo tn nhiu nht l Th (23/70=32,8% s loi th ca VQG Tam o), B st (17/96=17,7%), trong khi s loi c hu nhiu nht li thuc v nhm Th (7/70=10%) v Lng c (6/96=6,25%). Gii thc vt c 58 loi c gi tr bo tn v 68 loi c hu. Ngoi ra cn c nhiu loi qu, ang chu sc p khai thc cao nh cc loi tr hoa vng, lan,nhng cha c cp nht trong cc vn bn trn nn cha c thng k, tnh ton. Vit Nam, VQG Tam o c coi l 1 trong 9 ni c mc a dng sinh hc cao nht. Vng Tam o 2 l mt trong cc vng thp nht v cc thng tin a dng sinh hc v thc cht cha c mt cuc kho st quy c di k no khu vc ny ca VQG Tam o. S thiu ht thi gian cho kho st thc a, l do ch yu l nhng kh khn v i li v hu cn cho nhm nghin cu, v thiu iu kin kho st lp li theo chu k nm lm cho cc s liu v a dng sinh hc thp hn rt nhiu so vi thc t, 29

c bit i vi cc nhm ng vt hot ng theo ma (ma theo thi tit, ma theo ngun thc n, ma theo ngun nc mt trn a bn v ma sinh sn). Bng 3.6 cp nht cc thng tin v a dng sinh hc khu vc Tam o 2 da trn cc ngun ti liu dn trong cc phn trn. Qua c khng di 40 loi c gi tr bo tn (E (6), V (10), T (10), R (14)) v 18 loi c hu trong phm vi 300 ha. Nu so snh vi ton b VQG Tam o th s loi ng thc vt thng k c ch l >400/2457 (16,3%) trong khi s loi qu him c tn trong sch Vit Nam ln ti 40/121 (33,05%), c th l E (6/15=40%), V (10/31=32,25%), T (10/28=35,71%), R (14/46=30,43%) v s loi c hu l 18/84 (21,43%). Nh vy theo cc hiu bit hin ti s loi c gi tr bo tn noi chung Tam o 2 ln ti 58 loi, chim 28,29% (58/205) so vi ton VQG, trong khi din tch ch vo khong 1% so vi din tch vn hoc 17,34% so vi din tch vng bo v nghim ngt. iu ny khng nh rng khu vc Tam o 2 l vng rt c gi tr i vi bo tn a dng sinh hc, cha k n cc sinh cnh c sc (t ngp nc trn vng nh ni) ca vng ni cao ma khng ni no c c. Bng 3.6.: S loi chung, loi c hu, loi c gi tr bo tn vng Tam o 2
Nhm ng thc vt Lng (Amphibia) Chim (Aves) Th (Mammalia) Cn trng ng vt Thc vt Tng cng c Tng s Loi 32 83 135 47 50 347 > 52 > 399 78 25 34 6 40 6 6 9 1 10 8 2 10 11 3 14 18 18 H 7 10 38 23 B 3 2 13 7 8 8 7 11 S loi c gi tr bo tn Tng E 1 0 2 3 V 1 2 2 4 T 3 2 2 1 R 3 4 1 3 7 S loi c hu 8 3

B st (Reptillia)

S loi mi hay kh nng pht hin loi mi (theo ngha rng: mi cho khoa hc, mi cho Vit Nam, mi cho VQG Tam o) cng l gi tr a dng sinh hc tim n ca khu h ng, thc vt Tam o. Trong mt cng trnh khoa hc ni n (nhng khng a vo thng k trong bng 3.5) v Khu h bm Vn Quc gia Tam o, A.L.Monastyrskii, V Vn Lin, Bi Xun Phng (2005) ghi nhn c 293 loi thuc 10 h trong b Cnh vy (Bm, Lepidoptera) trong c ti 6 loi v 2 phn loi mi cho khoa hc, 22 loi c ghi nhn ln u tin cho Vit Nam, t nht 3 loi c ghi nhn l mi cho min Bc Vit Nam. (Ngun: A.L.Monastyrskii, V Vn Lin, Bi Xun Phng 2005: Khu h Bm Vn Quc gia Tam o). Mt s nhm sinh vt ca VQG Tam o do cha c chuyn gia nghin cu hoc cha c quan tm ng mc cng c tim nng cho vic pht hin loi mi hoc ghi nhn mi. V d Ru l nhm thc vt kh ph bin VQG Tam o, c bit cc ai cao nh vo khng kh m, c my m bao ph quanh nm. Vy m chng ta ch c 1 chuyn gia, PGS Trn Ninh; sau hn 10 nm khng cng b v nhng l do khc nhau, nm 2004 mi quay li nghin cu nhm thc vt ny v nm 2005 b sung (mi) cho Danh lc thc vt VQG Tam o 20 loi a tin 30

(Hepaticae), trong c 2 loi v 1 phn loi mi cho Vit Nam. (Ngun: Trn Ninh, 2006: Bo tn ngun gen mt s loi ng thc vt qu him VQG Tam o phc v cho cng tc nghin cu, ging dy v du lch sinh thi). Hay ng vt t l nhm rt quan trng trong chu trnh vt cht v cc qu trnh sinh thi trong mi trng, cc kt qu nghin cu ca Vin sinh thi v ti nguyn sinh vt v chng VQG Tam o, l mi v cha c cp nht trong c s d liu v a dng sinh hc ca Vn. Cc loi thn cn vi cy trng: Cc loi thn cn vi cy trng l cc loi gn gi (cng loi hoc cng chi/ging) vi cc loi cy trng trong nng, lm nghip m ngun gen ca n c th lai to c vi cc cy trng theo cc k thut thng thng hoc bng cng ngh sinh hc nhm nmg cao tnh thch ng, sc chng chu, khng bnh, ci thin nng sut hoc cht lng sn phm. Trong mt s trng hp chng l t tin cn tn ti trong trng thi hoang di ca chnh cy trng . y l ngun gen qu, l d tr chin lc quan trng i vi s pht trin nng, lm nghip. Mc d nhng nghin cu v lnh vc ny nc ta, cng nh nhiu nc ang pht trin khc, cn cha c quan tm; nhng VQG Tam o pht hin c nhng cy Ch Shan (Camellia sinensis var. assamica) sng hoang di, ng knh thn trn 40 cm, cao 20m, phn cnh nh nhng cy rng khc (nh). Hnh thi l, bp v cht lng nc (mu, hng v) ging nh cc cy ch shan Sui Ging (Yn Bi), V Xuyn (H Giang) m Vin nghin cu Ch Vit Nam (nay sp nhp vo Vin Khoa hc Nng Lm nghip Vng ni Ty Bc) ang bo tn phc v cho chin lc pht trin ca ngnh ch Vit Nam. Mt i tng khc, kh c sc l tp on Tr hoa vng ca VQG Tam o. Hng triu ngi trn th gii, t chu , chu u, chu M, chu c yu thch hoa tr. Tr hoa l i tng quan trng mang li ngun thu nhp cho ngh trng cy cnh trn th gii. Nhng cho n nay hoa tr trn ton th gii mi ch c cc mu trng nguyn, thm v cc tng mu pha trn gia hai nhm ging gc ny. S tn ti trong trng thi hoang di mt tp on tr hoa vng a dng v chng loi l ngun gen qu cho cng ngh di truyn lai to sinh ra cc ging tr hoa a dng hn v mu sc, khng ch l cc tng mu gia trng v vng, gia v vng m c cc mc pha trn tinh t gia ba nhm mu 31

Hnh 3.10. Cy ch shan c th mc hoang di ti VQG Tam o

ny trn cng mt bng hoa hay trn cc bng hoa ca cng mt cy. y khng phi l vn ca tng lai xa v mt s nh trng tr hoa Nht lai to thnh cng tr vng ca Vit Nam vi tr hoa Nht. Hin nay VQG Tam o l ni c tp on tr hoa vng hoang di ln nht Vit Nam v l ni duy nht xy dng su tp cy tr hoa vng sng (Vn Tr) trong khun vin ca Vn. Di y l hnh nh ca mt s loi Tr hoa vng c hu ca VQG Tam o (Ngun: Trn Ninh 2006).

Hnh 3.11: Tr vng M Yn (Camellia hakodae)

Hnh 3.12: Tr vng Gin-bc (Camellia gilbertii)

Hnh 3.13. Tr vng Ptl (Camellia petelotii)

Hnh 3.14. Tr vng Tam o (Camellia tamdaoensis)

Trn th gii nhiu nc thnh lp Hi Tr (Camellia Society) bao gm nhng ngi am m thng ngon v nhng ngi to ging, nui trng tr hoa. Hi Tr Quc t (The International Camellia Society) bao gm hng chc hi quc gia thnh vin c thnh lp t hng chc nm nay v cng l i tc thng xuyn ca VQG Tam o trong vi nm tr li y. Cc loi thin ch ca su hi cy trng nng, lm nghip: Vi din tch rng t nhin rng, c rt nhiu sinh cnh nguyn s, VQG Tam o l ni lu gi c khu h cn trng kh phong ph, quan h sinh hc gia cc loi ny rt phc tp, trong

32

c nhng loi l k ch n tht mt s loi khc v tr thnh thin ch ca cc su hi cy trng nng, lm nghip. Bo tn a dng sinh hc cng bao gm c bo tn cc quan h sinh hc trong thin nhin. iu ny ch c th thc hin c trong vng li, c bo v nghim ngt bi lut php, ca cc vn quc gia (Ngun: Pedro Barbosa (ed.) Conservation Biological Control). V vy bo tn a dng sinh hc trong cc vn quc gia s ng gp vo vic duy tr tnh bn vng ca sn xut nng, lm nghip. 3.2. Thm thc vt, cc sinh cnh ca VQG Tam o Vi a hnh ni cao ti gn 1600m trn mc nc bin, thm thc vt VQG Tam o chu s phn ha theo ai cao v theo cc tiu a hnh rt phc tp. Trn i th cc nh lm hc thuc Vin iu tra Quy hoch rng (FIPI) chia VQG Tam o thnh 4 vng sinh thi; trong vng 1 (vng nh ni) thuc vnh ai kh hu nhit i ni thp, vng 2 v vng 3 thuc vnh ai kh hu nhit i gi ma trn hai sn n gi khc nhau, vng 4 cng thuc vnh ai kh hu nhit i gi ma vng i v chn ni (xem Bng 2.6.). Trong bn c thnh lp mi y (2002), Vn Quc gia Tam o phn bit 8 kiu rng (Rng giu, Rng trung bnh, Rng ngho, Rng non, Rng tre na, Rng hn giao, Rng trng, Rng c sn), 2 kiu t phi lm nghip (t trng cy bi v t nng nghip) v Mt nc. Trn Ninh (2005) chia thm thc vt Tam o thnh cc kiu chnh sau: + Rng ln trn nh ni + Rng kn thng xanh nhit i m, gi ma vng ni trung bnh trn ng nh v sn ni thot nc gn nh. + Rng kn thng xanh nhit i m, gi ma vng ni trung bnh trn t ngp nc (Ao Da) + Rng kn thng xanh hn giao tre na cy l rng /cy l rng tre na (800-1000) + Rng kn thng xanh nhit i m, gi ma, vng i v ni thp (400-800) + Rng tha, th sinh phc hi sau nng ry, khai thc + Rng trng (thng ui nga, bch n,) + Trng cy bi + Trng c

33

Hnh 3.15: Bn VQG Tam o (2002). Ngun: VQG Tam o

Khi xy dng Bn sinh thi thm thc vt khu vc Tam o 2, da theo bng phn loi rng cho vng ng nam v Thi Bnh Dng do t chc FAO a ra nm 1989, L Huy Cng (2006) chia VQG Tam o thnh hai kiu vng sinh thi: a) Kiu vng sinh thi ni cao trung bnh nhit i m, ma ma cao t 800m1500m, chu nh hng ca gioa ma ng - bc. b) Kiu vng sinh thi ni thp nhit i m ma ma cao nh hn 800m. Khu vc Tam o 2 thuc kiu a) vng sinh thi ni cao trung bnh nhit i m, ma ma vi 5 kiu thm thc vt rng sau: Kiu rng kn thng xanh ma m nhit i ch yu cy l rng thuc h Du, h Re, h Gi, h Ch, h Mc lan. t hnh thnh t phun tro axit (riolit) vng ni cao trung bnh 800-1500m. Kiu rng kn thng xanh ma m nhit i ch yu cy h Tre, ph bin nht l Vu ng. t hnh thnh t phun tro axit (riolit), vng ni cao trung bnh trn 800m.

34

Kiu rng th sinh sau khai thc h lm vng ni cao trung bnh trn 800m. Thnh phn ch yu l cc loi nh Thch, M Sa, Bi li, Trm, Vu ng. Qun lc cy bi c c cy g ri rc vng ni cao trung bnh trn 800m. Ch yu l cc loi C lau, C tranh, C l tre,v mt s cy g ri rc thuc h Nen ( quyn), h Hoa hng, h Gi. Cy lm bi c cy g mc ri rc trn t l u vng ni cao trung bnh trn 800m. Cc loi ch yu thuc h quyn, Gii nhung, Hi ni. Ngoi ra cn mt s loi thuc h Gi v h Thch, h C roi nga.

(Ngun: ng Trung Thun 2006: Bo co nh gi tc ng mi trng s b D n xy dng khu du lch sinh thi bn vng Tam o 2). Cch phn chia ny hp l v mt sinh thi v nhng kiu rng c k ra y cng cho thy thm thc vt vng Tam o 2 cn rt tt, bao gm nhiu kiu rng khc nhau trong c c cc kiu rng kn thng xanh ma m n cc kiu Trng cy bi ( y tc gi gi l qun lc cy bi). Kiu rng cui cng m tc gi nu ra Cy lm bi c cy g mc ri rc trn t l u vng ni cao trung bnh trn 800m. Cc loi ch yu thuc h quyn, Gii nhung, Hi ni. Ngoi ra cn mt s loi thuc h Gi v h Thch, h C roi nga mang cc c im c th ca Rng ln m cc nh lm hc Vit Nam thng m t. (V d: FIPI, 1992: Bo co Lp a Khu Bo tn thin nhin Tam o). Cc kiu rng nu trn cng l cc kiu rng c sc ca VQG Tam o, s c m t k hn minh ha cho v p nguyn s ca vng t ny trn ng nh ca dy Tam o. 3.2.1. Rng ln trn nh ni v cc dng ni hp. Rng ln trn nh ni l kiu ph c th ca rng kn thng xanh ma m nhit i, ni thp c hnh thnh trn cc sn dng dc hay cc nh ni cao, t xng xu, trng nng gi, c my m v sng m thng xuyn bao ph quanh nm. Rng c cu trc n gin, ti cc nh ni thng ch c mt tng, ch yu gm cc loi cy thuc h quyn (Ericaceae nh Hoa chung (Enkianthus serrulatus), Nn (Lyonia ovalifolia), L cng (Leucothoe tonkinensis), quyn hoa (Rhododendron simsii),), Gii nhung (Michelia foveolata), Hi ni (Illicium griffithii). Cc loi thuc h quyn thng phn cnh rt thp, gn nh khng c thn chnh. Nhn chung cc cy cao trung bnh t 1,0 3,5m. Ru ph y trn thn, cnh v trn mt t. t di tng rng mng nhng c tng thm mc kh dy; c ni, nh nh Rng Rnh, tng thm mc dy hn 1m. Xung thp hn, trn cc ng dng ni hp vng nh cc loi thuc h quyn gim dn, cc loi thuc h Re (Lauraceae nh Bi li l to (Litsea robusta)), D l tre (Lithocarpus bambusifolia), Thch (Acer flabellatum, Acer decandrum), Hi ni (Illicium griffithii) tng ln v s lng c th. Trn dy Tam o rng ln gp c mt vng di t nh Rng Rnh (khong 1290m), qua vng dng ni chy sang nh Thch Bn (1385m) v ko di sang n nh Thin Th (1300m) trn phn pha ng-nam ca dy Tam o. Trn phn pha ty- bc rng ln tp trung ch yu ti vng nh 1590m trn a gii ba tnh Vnh Phc, Tuyn Quang, Thi Nguyn v cc ging ni dc ln cn.

35

Hnh 3.16. Rng ln trn nh Rng Rnh

Hnh 3.17. Quang cnh bn trong rng ln

3.2.2. Rng kn thng xanh nhit i m, gi ma vng ni cao trung bnh trn sn dc thot nc v vng nh ni Kiu rng ny phn b kh rng trn dy Tam o, trn sn ni c dc t 26 n trn 35o v trn ng nh c tng t nng, cao t 800-1500m trn mc nc bin. t feralit mu vng nht hnh thnh t phun tro axit (riolit) rt cng, kh phong ha. c im c trng ca kiu rng ny l hon ton thiu vng cc cy thuc h Du (Dipterocarpaceae). Cc loi cy g ch yu thuc cc h Re (Lauraceae, nh Bi li l to (Litsea robusta)), h D (Fagaceae nh si (Lithocarpus pseudosundaicus), D l tre (Lithocarpus bambusifolia)), h Ch (Theaceae nh G ng Gordonia gigantflora), h Mc lan (Magnoliaceae nh Gii nhung (Michelia foveolata)), h Sau sau (Hamamelidaceae nh Sau sau (Liquidambar formosana)), h Hng xim (Sapotaceae nh Sn mt (Madhuca pasquierii). y l vnh ai ca khu h thc vt nhit i ni trung bnh, kh hu mt m, nhiu my, m lun lun cao to iu kin cho cc loi cy b sinh nh ru, a y, ry leo v phong lan pht trin mnh. Ngoi cc loi cy thuc cc h nu trn, t cao 1000m tr ln xut hin mt s loi cy thuc ngnh ht trn nh Sam bng (Armentotaxus argotaenia), Thng nng (Podocarpus imbricatus), P mu (Fokienia hodginsii), Thng tre (Podocarpus neriifolius), Tng la hn hay Thng tre l ngn (Podocarpus brevifolius), Kim giao (Nageia fleuryii). mt s ni trn sn ng ni Tam o, mt cy ht trn pht trin nhiu, ch yu l P mu, to nn qun th hn hp gia cy l rng v l kim gi l kiu ph rng hn giao cy l rng l kim.Di tn rng cao 1000m tr ln thng c vu ng(Phyllostachys pubescens),ln cao hn nast gai (Arundinaria griffithiana) mc y trn ng nh. Nhng ven theo sui thng thy cc loi cy tho thuc cc h C ph (Rubiaceae), h Sim (Myrtaceae), h Thu du (Euphorbiaceae).
o

Tam o 2 kiu rng ny chim din tch rt ln, bao quanh ton b vng t t tim nng (Ao da), chim ton b vng xy dng cc villa, nh ngh,v phn t dc cho cc tri sinh thi ra pha nam ca D n. Trong s cc loi cy g ch yu nu trn c ti 4 loi l i tng bo tn nh P mu (Fokienia hodginsii), Tng la hn hay Thng tre l ngn (Podocarpus brevifolius), Kim giao (Nageia

36

fleuryii) v Sn mt (Madhuca pasquierii). Kiu rng ny cng ko di theo sn ni v pha Ty thin v l vng rng p nht ca sn ty dy Tam o.

Hnh 3.18.Rng kn thng xanh nhit i m, gi ma vng ni trung bnh trn ng nh v sn ni thot nc gn nh

Hnh 3.19.Cu trc bn trong ca rng

3.2.3. Rng kn thng xanh nhit i m gi ma vng ni cao trung bnh trn t ngp nc vng nh ni (vng Rng ma ao da), Vng t ngp nc gn nh ni l sinh cnh c sc trong cc h sinh thi trn ng nh ca dy ni Tam o, ko di t cao gn 1100m bn trn n Thng (Ty Thin) n gn nh qun li i sang x K Ph (i T, Thi Nguyn) ri n st sui Bn Bt (bt ngun t nh 3, chy xung Ty Thin). y l vng kh bng phng, gm cc i t nh, thp, dng bt p xp tng i xa nhau li vng chn i kh rng, lun lun sm sp nc. Vng ny c bit n vi tn gi dn gian do nhng ngi th sn trc y t ra l Rng ma ao da. Thm thc vt Rng ma ao da c cu trc n gi, in hnh ca rng thng xanh trn cc ng nh, ch gm hai tng. Tng cy g ch cao 15-25m, u th gi (Lithocarpus corneus), si (Lithocarpus pseudosundaicus), g ng (Gordonia grandiflora), thng tre (Podocarpus neriifolius), thng tre l ngn (=Tng la hn, Podocarpus brevifolius), y cn gp c p-mu (Fokienia hodginsii) trn cc sn khng ngp nc hoc ngp nc theo ma. Tng cy tho cao 2-5m rt rm rp bao gm ch yu l cc cy a sng nh st gai (Arundinaria griffithiana), da di (Pandanus humilis & Pandanus bipollicaris), kit lp (Carex stramentitia), gi t (Balanophora fungosa),... Trn t m cn gp c cc loi thch tng (Huperzia serrata), chy u hnh dng (Rhopalocnemis phalloides), rt him gp nhng ni khc trn dy Tam o. khu pha ng vng t ngp nc, a hnh dc v hng ng-nam, nc mt chy trn trn mt t vo thng ngun sui Bn Bt. Do b ra tri mnh, t km mu m nn cu trc rng tha hn, t cy g, ch yu l tre st, i ni gp cc bi c nh, thp, bm st mt t nh thng thy vng trung du. Trong cc loi nu trn th thng tre l ngn (hay Tng la hn, Podocarpus 37

brevifolius), thch tng sng (Huperzia serrata), chy u hnh dng (Rhopalocnemis phaloides) l nhng loi qu him c ghi trong Sch Vit Nam. Hai loi chy u hnh dng (Rhopalocnemis phaloides), gi t (Balanophora fungosa) thuc h Gi t (Balanophoraceae) l mt h v hai loi u mi c pht hin v b sung cho Danh lc thc vt VQG Tam o (TN, 9/2006). Rng tuy c s phn tng n gin nhng rt rm rp v kh i do l v gai da an bn vo nhau v h thng r chng cht khng li cc khong trng ln trn mt t, phi i theo cc rch nc qu nhiu v qu ging nhau nn rt d b lc nh c ma m. H thng r cy chng cht cng gi li t bi t v gip cho mt lng ln nc b mt thm xung su hn chuyn sang dng nc ngm. y cng l vng rt thch hp cho c cc (Paramesotriton deloustali) , nhng s c th c kch thc ln t gp do c mi ln c ma ln th dng chy li cun chng theo dng nc qua thc vo sui Bn Bt chy xung Ty Thin. i sng ca Rng ma ao da thay i theo chu k nm kh r rt, theo nhng ngi dn th hng nm vo thng 4-5 hoa si gi n r a cc chm hoa cha thng ln tri, thng 9-10 hoa g ng n trng c tn cy v ri trng trn mt t, thng 12 nm trc n thng 1 nm sau l ma qu si gi chn th th ko n kim n v tm ngun nc ung v khi cc ni khc trn ng nh khng cn, sng sm rn r ting vn ht, ting cy, sc ru rt. Rt tic cha c nh sinh hc no kho st v nghin cu k hin tng l th ny ca i sng Rng ma ao da.

Hnh 3.20. Rng kn thng xanh nhit i m, gi ma vng ni trung bnh trn t ngp nc vng Ao da

Hnh 3.21. Cu trc rng da

3.2.4. Rng kn thng xanh hn giao tre trc - cy l rng (800-1000) Rng kn thung xanh hn giao tre trc cy l rng pht trin trn cc sn dc trn 26o, c ni n 45-50o, tng t mng, nhiu nh sng, to thnh vnh ai bao quanh vng nh ni v pht trin c trn cc nh ni thp. Thnh phn thc vt ch yu l cc cy trong h tre (Poaceae-Bambusoideae) v cc loi cy g c trng cho vnh ai cao ny thuc cc h D (Fagceae), Re (Lauraceae), Ch 38

(Theaceae),Vai tr v s hin din ca cc loi tre trc cng c thay i theo cao. Ph bin nht l Vu (Phyllostachys pubescens), ln cao hn na th st gai (Arundinaria griffithiana) chim u th, mc y trn ng nh; cn xung vng thp 400-500m th ch yu li l na. Ti VQG Tam o, kiu rng ny chim din tch ti 884 ha (1,8% din tch vn), bao quanh cc nh ni cao 800-1000m, nh vng t ng ba Rng Rnh i ln nh Ph Ngha. Tam o 2, gp c ti vng pha ng ca Rng ma ao da v ngc ln ng dng pha bc ca khu vc ny. 3.2.5. Rng kn thng xanh ma m nhit i (ct 400-800) Phn b cc cao di 800m, trn t feralit vng hnh thnh t rionit, tng mng, tht nh, ngho dinh dng, l nhiu. Thnh phn loi cy phong ph, gm nhiu loi ca cc h nhit i nh h u (Fabaceae), h Du (Dipterocarpaceae), h Xoan (Meliaceae), h Trm (Anacardiaceae), h Sim (Myrtaceae), h Ba (Burseraceae), Nhiu loi c gi tr kinh t cao. Cu trc rng gm nhiu tng, c chiu cao ti 20-30m, tn rng kn vi cc loi cy l rng thng xanh hp thnh. Tng vt tn ch yu gm cc loi cy h Du nh Ch ch (Parashorea chinensis), Ch nu (Dipterocarpus petusus), Tu mui (Vatica fleuryiana), Gii (Michelia sp.), Trng mt (Paviesia annamensis). Tng u th sinh thi gm cc cy thuc h Re (Lauraceae), h D, h Sim, h C ph. Tng di tn gm cc cy chu bng ri rc di tn rng thuc cc h Du, h Mu ch, h Na. Tng cy bi gm ch yu cc h C ph, n nem, Trc o Tng c quyt, nhng ni m c Dng x thn g (Cyathea contaminans v C. podophylla). Rng kn thng xanh ma m nhit i bao ph phn ln dy ni Tam o, li c nhiu loi c gi tr kinh t cao nn chu tc ng rt mnh ca con ngi. Nhiu loi g qu b khai thc kit qu. 3.2.6. Rng tha th sinh phc hi sau nng ry, sau khai thc Kiu rng ny bao gm ch yu cc cy thn g, l rng, a sng, sinh trng nhanh v cht lng g km (g tp). Hnh thnh trn cc phn b cht ph, khai thc hoc t rng lm ry, i khi xen k dng da bo ngay trong cac kiu rng nguyn sinh hoc dc theo cc sui, vng i gn thn bn. 3.2.7. Rng trng (thng ui nga, bch n,) Rng trng Tam o c t thi Php thuc, loi cy ch yu trng y l Thng ui nga (Pinus massoniana), Lim xanh (Erythrophloeum fordii). T nhng nm 1960 ngnh Lm nghip trng nhiu hecta Bch n l liu (Eucalyptus excerta), Bch n (Eucalyptus robusta) cc vng m ca vn. Gn y li trng nhiu loi Keo l chm (Acacia auriculiformis), keo tai tng (Acacia mangium) theo cc hnh thc trng thun loi hoc xen k vi cc loi cy khc. Rng thng

39

trng dc theo tuyn ng ln th trn l mt trong nhng cnh sc p ca VQG Tam o. 3.2.8. Trng cy bi Kiu ny xut hin nhng ni rng b cht ph, kh hn, nhiu nh sng. Cc loi thng gp l Thu tu (Aporosa dioica), Thao kn c (Helicteres angustifolia), Thao kn ci (Helicteres hirsuta), Me rng (Phyllanthus emblica), Th mt (Bridelia tomentosa). 3.2.9. Trng c Trng c hnh thnh trn cc phn t rng b khai thc kit hoc sau nng ry, t b thoi ha mnh, tng t rt mng, xng xu, ngho dinh dng, hin tng feralit ha x ra rt mnh. Trong VQG Tam o gp c hai loi Trng c cao v Trng c thp. Cc loi c trng u l cc cy h La (Poaceae) nh Lch (Saccharum spontaneum), Cht (Thysanolena maxima), C Lo (Chromolena odorata), C tranh (Imperata cylindrica), C ng (Paspalum scrobiculatum), C su rm (Setaria viridis),..

4. VAI TR VQG TAM O I VI BO TN A DNG SINH HC V BO V MI TRNG VNG NG BNG BC B V VIT NAM 4.1. Vn Quc gia Tam o trong bi cnh vng ng bng v trung du Bc B Vn Quc gia Tam o bao gm ton b din tch dy ni Tam o, l phn ko di ca h ni pha Bc v Ty bc Bc B i su vo vng ng bng chu th Sng Hng. Ton b phn pha ty nam, pha nam v pha ng Vn Quc gia c bao
quanh bi vng ng bng, i trung du thuc cc tnh nm pha bc ng bng Bc b nh Tuyn Quang, Vnh Phc, Thi Nguyn, Bc Ninh, Bc Giang, H Ty, H Ni. Vi v tr nh th, dy ni Tam o c ng bng v i ni trung du tch ra khi cc h ni cao Ty Bc v cc tnh pha bc, tr thnh hn o cao nm gia ng bng. c im ny lm cho h ng, thc vt VQG Tam o giu loi c hu hn cc ni khc, v VQG c gii hn t nhin m cc loi ng vt khng vt qua chy i ni khc c. Cn i vi cc vng ng bng xung quanh, VQG Tam o nm trn

Hnh 4.1. V tr dy ni Tam o trong vng ng bng v trung du Bc B (Ngun: trch t Bn Kh hu Vit Nam (Min Bc), Nha Kh tng VNDCCH, 1971)

40

dy ni cao hng v, n gn 1600m trn mc nc bin, v h sinh thi rng t nhin rng n 21.982 ha, chia s cc dch v h sinh thi cho cng ng a phng cng nh cc vng xung quanh, c bit l cc dch v iu tit nh iu tit kh hu, iu tit dch bnh, iu tit l lt, phn hy c t trong mi trng (lm sch ngun nc).

DCH V H SINH THI L CC LI CH M CON NGI NHN C T CC H SINH THI

CUNG CP Vt cht do HST to ra hoc cung cp

IU TIT Cc li ch thu c t vic iu tit cc qu trnh ca HST

VN HA Cc li ch phi vt th nhn c t HST

- Lng thc, thc phm - Nc sch - Ci t - Cy c si - Cc ha cht - Ti nguyn di truyn

- iu tit kh hu - iu tit dch bnh - iu tit l lt - Phn hy cc c t

- Tinh thn - Gii tr - Thm m - Cm hng - Gio dc - Cng cng - Tng trng

H TR Cc dch v cn thit sinh ra cc dch v h sinh thi khc - Hnh thnh t - Chu trnh dinh dng - Cc sn phm s cp

Ngun: Millenium Ecosystem Assessment overview, www.MAweb.org (2006)

4.2. Vai tr ca VQG Tam o i vi cng tc bo tn a dng sinh hc. L vn quc gia rng (36.883 ha) nm trn cao 400-1590m cch li vi cc vng ni cao ln cn, c a hnh phn ha phc tp, nhiu sinh cnh a dng v c sc, Vn Quc gia Tam o l mi trng sinh sng t nhin ca hng ngn loi ng, thc vt bit v cn rt nhiu loi, thm ch l nhiu nhm cha bit hoc cha c cp nht (Cc t liu v mi, ng vt t, nm c nghin cu v cng b nhng cha c cp nht). i vi bo tn a dng sinh hc,Vn quc gia Tam o c vai tr quan trng xut pht t nhng li th to ln ca n i vi a dng sinh hc v bo tn a dng sinh hc. l: C gi tr a dng sinh hc cao: bit gn 2500 loi ng, thc vt; trong c 116 loi c gi tr bo tn (14 loi bc E, 30 loi bc V, 28 loi bc T, 44 loi bc 41

R) v 84 loi c hu. Mt s nhm nh th, lng c v b st t l loi qu him (c gi tr bo tn v c hu) rt cao (Th 30/70 = 42,8%), Lng c (15/60 = 25,0%), B st (20/96 = 20,8%). S lng cc loi rt nguy cp (E) cao, ti 14 loi, trong c n 5 loi th ln, 1 loi chim (G li lng trng) l nhng loi nhy cm nht trong cng tc bo tn hin nay. Tnh cp thit ca cc hot ng bo tn i vi cc nhm ny (th, b st, lng c) l rt cao v chng ang phi i mt vi nn sn bt tri php phc v cho du lch. Mt s loi th ln nguy cp b coi l tuyt chng trong VQG Tam o trong nhng nm gn y nh Voc mi hch, Vn en tuyn (?), h, bo hoa mai, bo gm, si , cy mc (?) v ri c thng (Ngun: Nguyn Xun ng, 2006). C ngun gen ca cc loi thn thuc vi cy trng: l Ch Shan hoang di v tp on cc loi Tr hoa vng. Bo v cc loi ny trong trng thi hoang di cng l bo v ngun gen qu cho pht trin nng, lm nghip trong tng lai, nguyn liu qu cho pht trin cng ngh sinh hc v cho nn nng nghip k thut cao sau ny. C sinh cnh a dng: Sinh cnh l mi trng sng t nhin ca sinh vt, khi sinh cnh cng a dng th s loi sinh vt c th tn ti t nhin, hoang d trong vng cng nhiu. Mt khc trong mi sinh cnh thng c nhiu loi cng chung sng, tn ti mng li cc quan h sinh hc chng cht (hi sinh, cng sinh, chui thc n v li thc n) iu chnh s lng qun th loi ca chng v to c hi bn vng cho chng cng sng st. Tnh a dng cc sinh cnh ca VQG Tam o c hnh thnh do cc yu t t nhin sau:

S phn ha kh hu theo ai cao: (theo s tng ng ca nhit ) thnh ai kh hu nhit i t cao 700-800m tr xung v ai kh hu nhit i cao t 800 -1590m. Ngay trong cung mt ai th cng ln cao nhit cng gim. S phn ha cc dng a hnh: a hnh dy ni Tam o phn ha rt mnh v rt a dng, ni th rt dc (nh sn ng v pha i T, Thi Nguyn) ni th kh bng phng (nh vng Rng ma ao da), ni th lt vo hm su gia hai nhnh ni. S khc bit lm cho kh nng tip nhn cc yu t kh hu mi trng (cng nh sng, lng nc ma, kh nng gi nc, gi ma, kn ca tn rng,) khc nhau. V nh gia sn ng v sn ty dy ni Tam o th sn ng dc hn sn ty, lng ma trn sn ng nhiu hn sn ty (i T 1906,2mm; Vnh Yn 1603,5mm), lng bc hi sn ng thp hn sn ty (i T 985,5mm; Vnh Yn 1040,1mm),S lng yu t tham gia vo t hp cng nhiu th tnh a dng sinh cnh, mi trng cng ln. Tnh a dng v s n nh ca cc sinh cnh l iu kin quan trng nht m bo cho s thnh cng ca cng tc bo tn. Bo v nghim ngt cc sinh cnh, ngn chn mi tc ng vo cc sinh cnh t nhin lm bin i n l bin php tch cc v hu hiu nht bo tn a dng sinh hc. VQG Tam o tt c cc sinh cnh ny u tn ti trong vng li, vng c php lut bo v nghim ngt, l iu kin thn li cho cng tc bo tn. C cch li khng gian vi cc vng c iu kin thin nhin tng t cc ni khc nh s bao quanh ca ng bng lm cho mc c hu ca VQG cao, cc loi ng vt khng c c hi b i ngay c khi mi trng b tc ng. V vy vic bo tn s hiu qu hn, tr khi khng ngn chn c nn sn bt bt hp

42

php ngay chnh trong vng li v thiu s ng thun, hp tc ca cng ng a phng. Tnh nguyn vn ca dy ni Tam o, s lin thng gia cc vng, cc mi trng sng trong VQG. Dy ni Tam o lin tc sut chiu di cho ti ai cao gn 1000m. Vng nh c ti gn 20 nh sn sn nhau t 1200m n 1590m. Khng c nhng qun thp, nhng t gy a hnh ct chng ra thnh nhng on nh hay cc khi ni ring bit. Din tch rng v lin tc ca a hnh m bo cho s lin tc ca cc sinh cnh (ni , ni kim n, ni sng ca con mi,) v s di chuyn an ton cho cc loi ng vt trong cc hot ng sng (kim mi, giao lu sinh sn). Tnh lin tc ny cng m bo cho s gp g gia cc nhm nh trong qun th loi sng cc a im khc nhau ca VQG, lm tng c hi sinh sn v s a dng di truyn, gip cho qun th ng hn v kh nng sng st cao hn. Hn na, tnh lin tc trn din tch ln cng m bo cho cc iu kin sinh thi mi trng n nh hn, kh nng iu chnh cc nhn t mi trng thng qua chc nng ca h sinh thi (cc dch v h sinh thi) cao hn. Gn th H Ni v iu kin i li d dng: y l iu kin rt quan trng thc hin cc nghin cu gim st qun th cc i tng bo tn cng nh cc iu kin mi trng sng ca chng.

4.3. Vai tr i vi mi trng 4.3.1. iu tit ngun nc v cn bng nc Dy ni Tam o l mt n v lnh th c c cc yu t hi t v cc yu t pht tn cc nhn t mi trng vi cc vng ln cn v ton b vng ng bng v trung du Bc B, c bit l cc nhn t tham gia v khp kn vng tun hon nc trong thin nhin (a vo y s vng tun hon nc). Cc yu t hi t l s phn ha theo cao ca dy ni Tam o, hng chn gi lm hi t my, gy ma to ra lng ma ln trn vng lnh th ny. Yu t pht tn l kh nng d tr, phn chia lng ma vo hai dng nc ngm, nc b mt v h thng thy vn phong ph tham gia vo vic iu tit, vn chuyn lng nc thin nhin n cc vng ln cn phc v cho i sng, sn xut v ra n tn bin ng. Hng ni chnh ca dy Tam o l ty bc ng nam, vung gc vi hng gi ma ng bc. Cc cnh ni ph li c hng vung gc vi hng chnh, tc l c hng ty nam ng bc, vung gc vi hng gi ma ng nam vo ma h. Nh vy cc cnh ni ca dy Tam o chn c hai loi gi ma chnh ca vng Bc B l gi ng-nam vo ma h v gi ng-bc vo ma ng, gi my li v em n lng ma ln cho ton b khu vc, cng ln cao cng ma nhiu. Trong khi lng ma trung bnh nm ca cc vng ng bng (Vnh Yn, Bc Giang, Hi Dng) u vo khong 1700-1800mm th chn ni Tam o vt ngng 2000mm, cao 1000m tr ln vt ngng 2800mm/nm, cao nht (gp ri) trong cc tnh vng ng bng v trung du Bc B. Vi din tch rng ln ca dy ni ny th lng nc ma thu c l rt ln v c ngha quan trng i vi cn bng nc ton vng (xem Hnh 4.2).

43

Hnh 4.2. Bn lng ma trung bnh nm vng ng bng v trung du Bc B

(Ngun: trch t Bn Kh hu Vit Nam (Min Bc), Nha Kh tng VNDCCH, 1971)

Kh nng d tr nc vng nh ni Tam o rt cao, c bit khu vc Rng ma ao da (Tam o 2). Nh cc loi cy y c b r rt pht trin, lan rng v dy c, xuyn su to iu kin thun li cho nc ma chuyn sang dng nc ngm, thm su vo tng t, tng cng kh nng d tr v iu tit nc. H thng thy vn ca dy ni Tam o rt pht trin, gn 50 con sui ln nh bt ngun t y v gom gp nc ra hai h thng sng y (Vnh Phc), sng Cng (Thi Nguyn), vo cc h H Cc, Lng H, X Hng, i Li, Vnh Linh, K Ph, Ni Cc, ni lin vi cc sng khc trong h thng sng ng bng Bc B, cung cp nc cho sn xut v i sng nhiu vng thuc cc tnh Vnh Phc, Tuyn Quang, Thi Nguyn, Bc Giang, H Ni,...c tnh (theo ng Nguyn Huy Khoa, VietNamNet, 2/8/2007) khong hn hai triu ngi hng li v chu nh hng trc tip vo cc bin ng lng nc ca dy Tam o v cc con sui v hai h thng sng ny. 4.3.2. Phn ha kh hu, to ra cc tiu vng kh hu khc nhau. Nm trong vng kh hu gi ma, kh hu thay i rt nhanh v l thuc cht ch vo gi ma; hng gi v hng cc a hnh chn gi c nh hng r rt n s phn ha kh hu. Do hng ch o ca dy Tam o l ty-bc ng-nam, sn ng l sn n gi ma ng-bc v gi ng t bin thi vo cn sn ty l sn b che khut, to nn s khc bit gia sn ng v vng ng bng k cn (i 44

T, Thi Nguyn) vi sn ty v vng ng bng thuc hai tnh Tuyn Quang, Vnh Phc trong mt lot cc ch tiu kh hu (Bng 4.1.). Cc ch s v nhit (nhit trung bnh nm, nhit ti cao trung bnh, nhit ti thp trung bnh) v yu t lin quan n nhit (lng bc hi nc) sn ng (Trm i T) u thp hn so vi sn ty (cc trm Tuyn Quang v Vnh Yn), ngc li cc ch s v ma m li cao
hn sn ty. y l kt qu tc ng ca gi ma ng bc, mt th gi lnh, m, mang nhiu hi nc thi vo ma thu-ng, khi gp dy ni Tam o n li ma sn ng (sn n gi ) nhiu hn, khi i qua nh sang sn ty do lng hi nc gim nn ma nh hn c khi khng ma, cn gi do nhn c nhit t khi ni v thm thc vt nn m hn so vi lc n gp sn ng. Cch l gii ny l hp l, da vo cc s liu chc chn nhng khng phi l mi, v t lu hin tng ny c ghi nhn qua th ca dn gian: Rt Thi Nguyn rt v Yn Th (huyn Lc Yn, Yn Bi) Gi qua rng o Kh gi sang. (Gi lnh v thi theo hng t sn ng sang sn ty vo ma ng, l gi ma ng bc).

Bng 4.1. Cc thng s kh hu-kh tng t cc trm t hai pha ng, ty dy Tam o
Tn yu t Nhit trung bnh nm (oC) Nhit ti cao trung bnh Nhit ti thp trung bnh Lng ma trung bnh nm (mm) S ngy c ma trong nm Lng ma ti a / ngy m trung bnh (%) m cc tiu (%) Lng bc hi nc (mm) Trm Tuyn Quang 22,9 41,4 0,4 1641,4 143,5 350 84 15,0 760,3 Trm Vnh Yn 23,7 41,5 3,2 1603,5 142,5 284,0 81 14,0 1040,1 Trm Tam o 18,0 33,1 -0,2 2630,9 193,7 295,5 87 6,0 561,5 Trm i T 22,9 41,3 3,0 1906,2 193,4 352,9 82 16,0 985,5

(Ngun: FIPI, 1992: Bo co Lp a Khu Bo tn thin nhin Tam o, c thay i v tr cc ct).

Nh vy dy Tam o nh mt bc bnh phong chn gi to ra hai tiu vng kh hu trong vng ng bng chn ni, khc bit kh r rng: tiu vng pha ng (sn ng) rt v ma nhiu hn, trong khi tiu vng pha ty th m v kh hn (t ma hn). Tng t nh vy, trong mi mt tiu vng, hng ca cc dng nhnh ni hp vo hng chnh ca dy Tam o cng c th to ra s khc nhau gia hai sn v pht sinh cc vi tiu vng kh hu nh hn. S phn ha ch nhit theo ai cao cng lm a dng hn s phn ha kh hu. 4.3.3. Tai bin thin nhin: i vi tai bin thin nhin, dy ni Tam o c vai tr hai mt. Vi mt s tai bin, nh hn hn v sa mc ha th iu ha, lm gim thiu mc v cc tc hi. Vi mt s khc, nh trt l t , l qut, ngp lt th dy ni ny l k th phm

45

tim nng, hung d. Cc yu t lm nn tnh hai mt ny l cu to a cht; a hnh ni cao sn dc; ma nhiu ,cng dng chy mnh; v lp ph thc vt. V cu to a cht: Dy ni Tam o c cu to t phun tro axt tui Triat thuc h tng Tam o (T2td). H tng phun tro axit Tam o bao gm ch yu l riolit, riolit pocphia, riodacit v tuf ca chng, b dy tng cng khong 800m. riolit cha cc ban tinh fenspat v thch anh c nh n va, chim khong 5-10% khi lng. Thnh to riolit Tam o b phn ct bi h thng khe nt, to ra cc khi kch thc khc nhau, b p thnh tm, i ch thnh phin, dp v mnh. Lp y cc khe nt trong l cc mch thch anh. (ng Trung Thun, 2006). Do cc phun tro axit c phun ra theo tng t dn cch nhau theo thi gian nhiu hoc t, mi t phun to thnh mt tng hay lp, lp sau nm trn lp trc. Mt tip gip gia hai lp thng c gn kt thp, d b phong ha, khi b phong ha th gn kt li gim hn v d b trt l dc theo dc ca mt tip gip. Theo thut ng a cht hc th l mt trt. Khi cc tng b phn ct mnh bi h thng khe nt, to ra cc khi kch thc khc nhau ngn cch bi cc mch thch anh v b dp v mnh th gn kt cng gim v nguy c trt l cng tng. Ngay t hnh thnh t cc loi gc ny cng c thnh phn c gii nh, cp ht th, d b xi mn v ra tri, nht l nhng ni c dc cao hn 35o. t b xi mn rt mnh tr li tng gc cng rn. Nu v mt l do no lm lp ph rng b ph hoi trn lp a ny, th d c u t cao cng kh phc hi li lp ph rng nh xa. (Ngun: FIPI, 1992: Bo co Lp a Khu Bo tn thin nhin Tam o). Trong iu kin a hnh min ni, hng v dc ca mt trt so vi chiu cao a hnh nh hng n nhiu qu trnh lin quan n s trt l v st l. Trn cc sn thoi hn, mt trt cng hng vi b mt a hnh, tng phun tro trn che ph tng di to nn cn bng sn gi cho sn dc n nh. Tuy nhin khi cc tng ny b dp v mnh, nc mt len li thm vo cc b mt trt v thm y cc k nt, gn kt b gim i c th dn n trt l. Qu trnh trt l nhiu khi xy ra theo kiu dy chuyn, khi trn trt v va vo khi di, ph v gn kt ca mt trt lm khi ny cng trt lun, vi ng nng ln hn. C nh th th mt trt cng ln (din tch ca tng cng ln) th hin tng trt l cng d di. ng thi cng c th ko theo l qut, l bn t. Hin tng ny s mnh hn khi dc ca mt trt cng cao. Trong khi , sn dc hn nm pha lng mt trt; cc tng phun tro nh c chm vo sn dc; u pha ngoi ca cc tng tch t c nc ma, b phong ha mnh v tr nn d gy vn, gy nn hin tng st l v l ng do dc ca sn qu ln. Lng ma nhiu v d tr nc ngm cao tc ng tch cc n iu ha dng chy, gim thiu tc hi ca hn hn v sa mc ha nh trnh by trong phn 4.3.1. Tuy nhin, lng nc ngm cao lp y cc khe gia cac khi phun tro v cc b mt trt s va lm gim gn kt va thc y qu trnh phong ha lm cc khi phun tro b vn cng d gy ra trt l, l qut. Ngc li, b mt thm nc mt gim (v nh s b tng ha trong xy dng) th lng nc mt tng ln, nguy c l qut cng s rt ln. Vai tr ca lp ph thc vt trong trng hp cu to a cht yu v a hnh sn dc l rt quan trng. N lm tng sc gn kt ca cc tng, khi gc, duy tr cn bng sn v hn ch nguy c trt l cng nh st l.

46

5. VNG D N TAM O 2, HIN TRNG V CC VN V BO TN A DNG SINH HC V BO V MI TRNG 5.1. D n Quy hoch xy dng khu Du lch sinh thi Tam o (Tam o 2) v Ty Thin Tam o 2 thuc vng ni Tam o, l vng t tng i bng phng so vi cc vng xung quanh, gm cc i tha c cao chnh lch khng ln 20-30m, to nn t lng cho n ng bi cc nh ni cao ca dy Tam o, c iu kin t nhin v kh hu tng t nh Tam o 1, mt m quanh nm, rt thch hp cho du lch sinh thi. Tam o 2 l khu vc c din tch khong 500-600 ha, c cao trung bnh hn 1100 m (cao hn Tam o 1 khong 150-200 m). Khu t ny theo nh gi rt kh pht trin v khong cch phi i n v cung cp cc dch v, dc ln phn ln din tch v cc yu t mi trng nhy cm tim nng. Trc y, khi xy dng Tam o 1, ngi Php pht hin v xy dng Tam o 2 thnh khu du lch sinh thi, hin ti cn cc du tch ca con ng mn t Tam o 1 sang Tam o 2 dng cho i b, tham quan nghin cu ng, thc vt v tun rng, song do thi gian b st l, xung cp. D n ny nm trong khu t thuc a phn Tam o 2, rng khong 300 ha, ta lc trn ng nh ni, tip gip vi tnh Thi Nguyn, l mt phn ca Vn Quc gia Tam o rng 36.883 ha. Din tch xy dng d kin khong 53 ha to thnh cc khu nh ti cc vng t cao bng phng hoc lng cho s c s dng, trong tng s khu vc quy hoch khong 300 ha, phn cn li thp hn v dc pha Ty Nam. Vic phn tch khu t xc nh c khong 53 ha ph hp cho vic xy dng, h s s dng khong 18%. Phn t khng s dng phn ln c dc trn 30% v khong 23 ha t t. Din tch t t ny c xc nh l h sinh thi quan trng bo ton v duy tr nh vng khng gian m c th trong tt c cc nh hng la chn. (C tt c 3 tng quy hoch la chn). (Ngun: S Ti nguyn-Mi trng Vnh Phc, thng 2 nm 2006). Trn c s cc thng tin hn ch cung cp cho cng tc tin quy hoch, cc chuyn gia ca Belt Collin Hawaii Ltd. tin hnh phn tch xc nh nhng vng ph hp cho vic xy dng c dc nh hn 30%. Cc vn v th nhng, a cht, thy hc, lng nng, cc mu thc vt, quang cnh, h ng vt v mi trng sng gii hn, vn ha, iu kin h tng, cc vng tim nng nguy hi cha c xem xt trong phn tch a im (site analysis) ny. Vic phn tch ny ch bao gm nhng din tch t ph hp vi vic xy dng (c dc nh hn 30%), khng bao gm cc vng t t tim nng v vng m t t. Cc vng xy dng c cng khng bao gm cc ng thot nc, mc d cc ng ny c th tch hp tt vi vic s dng t ph hp lm cho din tch tng th s ln hn. Kt qu ca phi hp phn tch a im (site analysis composite) ny l:

47

Din tch t s dng c: 53,3 ha. nm bao quanh vng t t Din tch t t v vng m: 23 ha. nm trung tm vng d n Bn v phn tch a im km theo (Hnh 5.1.).

Hnh 5.1. Phi hp phn tch mnh t D n Tam o 2

(Ngun: T vn tng Quy hoch Tam o 2 v Ty Thin- Belt Collin Hawaii Ltd.Cng ty Vietnam Partners LLC.).

ng giao thng ln Tam o 2 c quy hoch theo 3 hng: ng chnh ni vi ng 314 ti mt a im s c xy dng thnh th trn mi, pha ty-nam h H Cc; i qua cu (mi, s xy dng) vng v pha ng H H Cc, t y men theo sn ni bng nhng on ngon ngoo cho n khi t cao 1100 m ca Tam o 2, di khong 19,8 km cho 2 ln xe c gii v cc bi xe nm ngoi phm vi ca Tam o 2 (trong khong 12 km chy trong vng bo v nghim ngt ca VQG - Ngun: VQG Tam o). ng t Tam o 1 sang Tam o 2: Tuyn ng ny gm hai phn, phn u ko di t Tam o 1 n Ng ba Rng Rnh (trong d n gi l ng phn thy) di khong 3-4 km, m bo ti thiu cho giao thng xe c 2 chiu. Phn tip theo t ng ba Rng Rnh qua Trm u mi Ty Thin n Tam o 2 (di khong 1112 km) l ng nh 1 chiu, cho 1 ln xe phc v cho vic s tn khn cp bng xe t cc khu ngh na tnh l 314 v sang Tam o 1 v cho cc mc ch gii tr nh leo ni, xe p, tham quan bng xe nga, ci nga hoc cc xe nh transit 48

c chng theo lch lp sn. Ton b 16 km ng t Tam o 1 sang Tam o 2 nm trong khu bo tn nghim ngt ca VQG. ng ni t Trm u mi Ty Thin vi v tr di tch n Thng Ty Thin, khong 5-6 km ng mi m chy trong vng bo tn nghim ngt v ni vi cc im di tch cn li trong khu di tch lch s Ty Thin bng con ng leo ni c sn lt .

(Ngun: T vn tng Quy hoch Tam o 2 v Ty Thin Belt Collin Hawaii Ltd.-Cng ty Vietnam Partners LLC.). Nh vy, theo cc tng ny, c ti 16 km ng cho 2 ln xe c gii, gn 18 km ng cho 1 ln xe s c xy dng v vn hnh trong vng bo v nghim ngt ca VQG lin quan trc tip n D n ny.

Hnh 5.2. Quy hoch ng ln Tam o 2

(Ngun: T vn tng Quy hoch Tam o 2 v Ty Thin- Belt Collin Hawaii Ltd.-Cng ty Vietnam Partners LLC )

5.2. Hin trng a dng sinh hc v mi trng. 5.2.1. Cnh quan rng v cc sinh cnh Thm rng ti vng t ca D n Tam o 2 c trng cho kiu rng kn thng xanh nhit i m gi ma vng ni cao trung bnh, pht trin thnh thc ph hp vi cc iu kin kh hu, mi trng, cn gi c v nguyn s, gn nh cha chu tc ng ca con ngi (ngoi tr ngn ni b xan phng lm sn bay trc thng). Cu trc rng tng cy g gn nh nhau, ch yu thuc cc h Re (Lauraceae, nh Bi li l to (Litsea robusta)), h D (Fagaceae nh si (Lithocarpus pseudosundaicus), D l tre (Lithocarpus bambusifolia)), h Ch (Theaceae nh G 49

ng Gordonia gigantflora), h Mc lan (Magnoliaceae nh Gii nhung (Michelia foveolata)), h Sau sau (Hamamelidaceae nh Sau sau (Liquidambar formosana)), h Hng xim (Sapotaceae nh Sn mt (Madhuca pasquierii)). Mt s loi cy thuc ngnh ht trn nh Sam bng (Armentotaxus argotaenia), Thng nng (Podocarpus imbricatus), P mu (Fokienia hodginsii), Thng tre (Podocarpus neriifolius), Tng la hn hay Thng tre l ngn (Podocarpus brevifolius), Kim giao (Nageia fleuryii). che ph ca tng cy g trn 80%. tng cy bi v cy tho c s khc bit ln v thnh phn loi do thch nghi vi cc iu kin mi trng t (ngp nc v khng ngp nc). Cnh quan di rng t vng t ngp nc (vng ngp nc tim nng, vng trng trung tm, vng Ao da) n vng sn v nh i cao phn bc ca mnh t c th hin khch quan trn nh chp ti v tr sn bay trc thng (Hnh 5.3.). Trong nh ny phn pha tri l vng t ngp nc (m t rng mc 3.2.2.) cn phn bn phi l vng sn dc thot nc v nh i (m t rng mc 3.2.3.). Trn phn pha nam cng l nhng cnh rng p, th hin trn hnh 5.4.

Hnh 5.3. Cnh quan rng vng D n Khu du lch sinh thi Tam o 2

(Ngun: Trn nh Ngha, thng 9.2007)

Rng hn giao cy l rng-tre na gp c trn din tch rt hp phn pha bc ca tha t ca D n. Ni c nhiu lch nh, nng chy v hng ng v ng nam vo sui Bn Bt (Phn thng ngun ca ng Thng, nhnh 2). Trong phi hp phn tch tha t phn ny c gi l lu vc tnh ton (critical watershed) (xem hnh 5.1.) Nhng cnh rng ny chc chn c xp vo loi Rng giu theo cch phn loi lm sinh hoc Rng kn m thng xanh cha b hoc b tc ng rt nh do cc hot ng ca con ngi theo quan nim sinh thi bo tn. Tnh nguyn s v s tn ti ca cc vng rng ny l minh chng v gi tr to ln ca vng bo v nghim ngt trn cc ai cao ca VQG Tam o.

Hnh 5.4. Cnh quan rng kn thng xanh nhit i m trn ni trung bnh ti phn pha nam khu t D n Tam o 2. (Ngun: Trn Ninh, 2006)

50

5.2.2. Vai tr i vi Bo tn a dng sinh hc a dng sinh hc cao: Mnh t 300 ha ca vng d n l vng giu c v a dng sinh hc. Mc d c nhng kh khn cho cng cuc kho cu (xem mc 3.1.4.) cng ghi nhn khng di 58 loi c gi tr bo tn, trong 40 loi c tn trong sch Vit Nam v 18 loi c hu, chim trn 28,29% s loi c thng k(Bng 3.6.). Cc nhm c mc ri ro cao trong s tn vong nh Th ln, B st, Lng c chim t l rt ln so vi ton b VQG Tam o. Nhm Th c ti 47/70 loi (67,14%) vi 18 / 30 [(11+7)/(23+7)] (60,0%) loi c gi tr bo tn. Nhm Lng c c 32/57 loi (56,14%) vi 16/16 (100,0%) loi c gi tr bo tn, trong c ti 8 loi c hu (2 c hu Tam o v 6 c hu Vit Nam). Nhm B st c 83/124 (66,93%) loi ca VQG, 11/27 [(8+3)/(24+3)] (40,74%). . S loi thc vt c gi tr bo tn (6 loi) ch l ghi nhn trong t kho st chp nhong (Trn nh Ngha, thng 9 .2006), ngoi ra cha c bn danh lc thc vt bc cao c mch sng trn cc vng sn dc thot nc v ng nh ca mnh t ny. Nhng iu nu trn ch ra vng D n Tam o 2 c gi tr a dng sinh hc cao.theo cc hiu bit hin ti s loi c gi tr bo tn Tam o 2 ln ti 58 loi, chim 28,29% (58/205) so vi ton VQG, trong khi din tch ch vo khong 1% so vi din tch vn hoc 17,34% so vi din tch vng bo v nghim ngt. T l ny s cn cao hn na nu c nghin cu chi tit hn. Minh chng cho nhn nh ny l vic b sung vo Danh lc thc vt VQG Tam o mt h (Balanophoraceae) v 2 loi (Rhopalocnemis phalloides, Balanophora fungosa) mi (cho VQG Tam o), trong c 1 loi qu him (Rhopalocnemis phalloides) cng ch qua mt t kho st chp nhong vng trng Ao da (Trn nh Ngha, thng 9.2006). Ni tr rt ca cc loi ng vt sng trn ng nh ni: Mnh t ca D n Tam o 2 chim gi ton b vng trng trn ng nh ni (Vng t ngp nc tim nng, vng trng trung tm). y l vng c ngha rt ln i vi i sng ng vt vng nh ca ton b dy ni Tam o. Mi trng sng trn vng nh cc ni cao rt khc nghit: thiu nc ung, khng c ni trnh gi rt ma ng. Vng nh ni Tam o tuy c lng ma ln (trn 2800 mm/nm) nhng do a hnh dc (>35o), cu trc a cht-th nhng d thm v thot nc, vo thi k t ma (ma ng) nc b mt khng cn; cc con sui ca vng trng Ao Da c nui dng bng nc ngm t cc vng cao hn a xung, l ni duy nht cung cp nc cho i sng ca cc ng vt trong vng. Mt khc vng trng Ao Da nm trn sn pha ty ca dy Tam o, cch ng nh v cao t 50-200 m nn c che khut khi nh hng trc tip ca gi ma ng bc vo ma ng. Gi thi trn qua trn nh tn rng cn mi trng bn trong rng c si m bng a nhit. Hn th na vi trng thi rng nguyn vn, t b tc ng, nhiu loi cy v ng vt lm ngun thc n, ng vt tm kim c trong ma ng gi rt. S tn ti ca vng trng Ao Da ging ht nh mt c o trn sa mc, ni che ch cc ng vt trong nhng thi k khc nghit ca mi trng sng gim thiu nhng ri ro ca s tn vong (xem thm mc 3.2.3.).

51

5.2.3. Vai tr i vi bo v mi trng Nn nc ca dy ni Tam o. Vng D n Tam o 2 nm trong vng c lng ma cao nht ca dy ni Tam o, ging nh hnh nn cng ln cao cng ma nhiu. Cn bng nc d tha v l ngun cung cp nc quan trng cho cc vng ng bng v trung du chn ni (xem mc 4.3.1.). T l lng nc thm vo cc k nt, cc mch trong lng t, gia cc khi m v chuyn sang dng nc ngm Tam o 2 rt cao nh cu trc c trng ca nn a cht. Nh vy cng cc dng chy b mt gim bt, tuy trong ma ma nc l chy mnh nhng cha xy ra l qut vi sc tn ph cao. m bo s cn bng ca cc yu t cu trc a hnh v s n nh ca dy ni. Thm thc vt vng D n Tam o 2 khng ch l mt b phn ca v p k v cho mc ch du lch sinh thi m cn l tc nhn gia c cho cc cu trc a cht, a hnh vn n cha nhiu tim nng tai bin. H r vng chc v chng cht ca cc cy rng, tre na, thm ch c ca da di len li theo cc k nt gia cc khi , cc tng phun tro, xung ti cc tng gc, an bn vi nhau to thnh mng li phc tp gi cho cc lp t ny gn cht li vi nhau v gi cho ton b khi ni n nh. Bt k mt cy no b cht i, r chng b phn hy th cu trc gia c ny b suy gim v nguy c mt cn bng trong cu trc a hnh dn n nguy c trt l v st l s tng ln m s gia c bng b tng, nha ng khng th cu vn c. Ngay nhng vng c dc nh hn v cu to a cht-a hnh n nh hn nh Tam o 1 s st ng, l ni khi khng cn lp ph thc vt trong cc thng u nm 2007 cng gy nhng thit hi to ln cho con ngi v mi trng.

Hnh 5.5. Con ng chnh sang Tam o 2 b st l qu na ng, xe c, my mc lm ng khng th quay ra (Ngun: Thiennhien.Net 24.7.07)

Hnh 5.6. Ni l, ng st, nh phi tro qua ng v i qua cy cu kh ny. (Ngun: Trn nh Ngha, 8.9.2007)

Hnh 5.7. Nhng khi v sn ni ny c th trt xung bt k lc no (Ngun: Trn nh Ngha, 8.9.2007)

52

5.3. Cc nguy c e da a dng sinh hc v mi trng tim n trong D n xy dng khu Du lch sinh thi bn vng Tam o 2. D n xy dng khu du lch sinh thi bn vng Tam o 2 ang t mnh t c cnh quan thin nhin p, gi tr a dng sinh hc cao chnh trung tm vng bo v nghim ngt ca VQG Tam o trc nhng nguy c i vi s tn vong ca a dng sinh hc v nhng bin i kh lng ca mi trng sng. Cc nguy c tim n l: Mt i mt sinh cnh c sc, vng t ngp nc ngay trn ng nh ca dy ni cao. Vng t ngp nc trn ng nh ni l mi trng c sc, tch bit v c lp vi cc h sinh thi t ngp nc khc. S c lp v cc iu kin t nhin vng ni cao l yu t to nn gi tr c hu cao ca khu h ng vt sng trong vng t ngp nc ny. Mt khc sinh cnh t ngp nc ny cng l mi trng cn thit cho rt nhiu loi cn trng c giai on u trng sng trong mi trng nc khp kn vng i, duy tr s sng qua nhiu th h. Cc loi b st, rn, ra cng l cc c dn vng t ngp nc ny nn khu h b st Tam o 2 chim n 66% so vi ton VQG. Trong rt nhiu cc nh hng quy hoch ca D n ny, Din tch t t ny c xc nh l h sinh thi quan trng bo ton v duy tr nh vng khng gian m c th trong tt c cc nh hng la chn, trn bn phi hp phn tch a im (Site analysis composite, hnh 5.1) c th hin nh l vng thin nhin vi 4 ng vo khu vc mi trng sng nhng trong phng n 1 ca cc tng quy hoch do cng ty t vn v nh u t a ra (Hnh 5.8) th vng t ngp nc ny b khp kn trong cc ng giao thng, cc khu villa v l bt kh lai vng i vi ng vt hoang d vn tng sng trong chnh sinh cnh ny. y s l tn tht rt to ln nht i vi VQG, v bo tn sinh cnh l bin php hu hiu nht bo v ng thi nhiu loi, nhiu mi quan h sinh hc v cc qu trnh sinh thi bn trong gip cho nhiu loi cng tn ti. Khng cn ni tr rt, qua ng cho nhiu loi th ln, chim qu: Vng nh ca VQG Tam o khng c hang ng ln, cc loi th ln v nhiu loi chim qu phi i mt vi nhng iu kin khc nghit ca ma ng gi but, phi n nu trong tn l rng trong gi rt, vng trng Ao Da m p l ni l tng cho chng qua ng, va kim c thc n, va trnh gi rt (xem phn 5.2.2.). D n ny s lm mt i c hi bo v chng, t chng phi i mt vi nhng kh khn ca s tn vong. Mi trng sng b chia ct, mt s chui thc n b ph v, c hi kim mi v sinh sn gim i. Vi gn 40 km ng ginh cho cc xe c gii c D n ny xy dng v vn hnh trong vng bo v nghim ngt, VQG s b ct ra thnh hai phn ty bc v ng nam, vng nh o Tr - T2 T1 - H Sn l vng c mi trng rng tt nht cng b tch ra khi cc vng khc. Cc c hi tm kim thc n, giao lu sinh sn gim st, nhiu phn nh ca cc qun th ng vt rng b cch li v suy gim hoc khng cn kh nng sinh sn, ging nh cc loi b nui nht. ng vt b dn vo trng thi cng thng v i mt vi nhng tc ng ca con ngi ngay trong vng bo v nghin ngt. Trong thc t bo tn Vit Nam, vi tc ng ngy cng mnh ca con ngi vo mi trng thin nhin, ng vt 53

hoang d chuyn dn ni sng ln cc vng c cao ln hn. VQG Tam o cng nh vy, hin nay cc loi qu him tp trung ch yu cc ai cao trn 800m. Kch tnh i vi ng vt hoang d Tam o l ch, dy ni ny b c lp v b bao bc bi ng bng, v ngy cng thu hp do tc ng ca ngi dn vo rng ngy cng mnh hn. D n Tam o 2 a cc hot ng ca con ngi ln vng cao nht ca rng, ng vt hoang d khng cn bit chy i u khi tc ng ca con ngi ln n vng cao yn tnh nht ca dy ni ny. Ni cui cng c c trong thin nhin ny s tr nn khng an ton v th sn phc v tht cho cc mn c sn rnh rp, sn sng.

Hnh 5.8. Phng n quy hoch s 1 D n Tam o 2.

(Ngun: T vn tng Quy hoch Tam o 2 v Ty Thin- Belt Collin Hawaii Ltd.Cng ty Vietnam Partners LLC )

Suy gim kh nng iu tit nc ngm v cn kit cc dng sng. Vng D n Tam o 2 nh mt ci phu gom gp nc t cc vng cao hn trn nh ni, chuyn chng sang dng nc ngm cung cp cho cc dng sui vng chn ni, nh vy vo ma ng t ma cc dng sui trong vng vn khng ht nc. Ton b b mt dt Tam o 2 l vng thm nc b mt rt hu hiu. D n ny vi ng giao thng 2 ln xe c gii, cc khch sn cao cp, sng bc, s b tng ha gn nh ton b b mt Tam o 2, din tch thm nc mt gim chng nhng lm sng sui cn kit, nh hng n nhiu vng c ng bng v trung du bc b m cn lm cho lng nc chy b mt nhiu hn, dng chy mnh gy ra l lt cho c vng sn v chn ni, trong c khi danh thng Ty Thin. St l sn ni ph hy nhng cnh rng p nht cn li trn dy ni Tam o.

54

a hnh hin i cho thy Tam o l mt vng ni khi tng nng tri mnh hin nay vi cc h thng t gy a cht phc tp, to ra nhiu vch dc ng, cc i phin ha, kaolin ha, nht l phn pha nam ca d n Tam o 2. Cc nghin cu chi tit mang tnh cnh bo cho bit Tam o 2 nh sau: - Vng c nguy c trt l cao cc sn ni dc, chim din tch ng k. - Vng c nguy c trt l trung bnh cc sn i dc thoi, phn b hp hn - Vng c nguy c trt l thp gm cc b mt nh, vai a hnh v trung tm lng cho, chim din tch ln nht. - Vng c nguy c ngp lt trung tm lng cho (D n gi l vng t t tim nng). (Xem thm trn bn cc dng a hnh sn dc, s k hiu 7, 8, 9, 10) - Vng c nguy c b l qut phn pha nam ca D n v khu di tch Ty Thin, i nh. Nh vy nguy c trt l y l rt cao. Vic xy dng T2 s ph hy mi cn bng ca a hnh do thin nhin to ra, do s khi pht cc qu trnh tai bin ng lc nh trt l, l qut, l bn gy nh hng kh lng n vng sn v chn ni trn mt din tch chc chn gp nhiu ln ln hn din tch xy dng. C th thy r iu ny khi quan st on ng t ang c m t T1 ln T2. Nm trn nh cao, cc qu trnh tai bin khi pht t T2 rt c th kt hp vi vic r r cc cht thi t vic chm sc c sn golf v t khu ngh dng cao cp gy thit hi kh tnh ht i vi dn c v hot ng nng lm nghip vng chn ni. Nhng ri ro m D n Tam o 2 gy ra nu c thc thi s l nhng kh khn v cng to ln cho VQG Tam o i vi vic thc hin cc nhim v trng yu ca Vn l: - Bo v nguyn vn cc h sinh thi rng trn ni Tam o - Bo v ngun gen cc loi ng, thc vt rng qu him. c bit l cc loi ng, thc vt c hu v cnh quan thin nhin. - Thc hin vai tr gi v iu tit nc ca khu vc u ngun, gp phn ci thin mi sinh cho vng ng bng, trung du bc b v th H Ni . 5.4. Du lch sinh thi Vn Quc gia Tam o C th ni rng Du lch sinh thi i vi VQG Tam o khng phi l vn mi. Ngay t nm 1914, ngi Php gii thiu Trm ngh mt ma h Tam o (tn ca th trn Tam o lc by gi) nh l mt vng thin nhin p vi cc tuyn i nguyn s nhng rt thun tin cho vic kho cu ng thc vt v thng ngon cnh rng. i vi vng Tam o 2, sau khi c pht hin vo nm 1940 ngi Php lm con ng mn t Tam o 1 sang Tam o 2 dng cho i b, tham quan nghin cu ng, thc vt v tun rng, song do thi gian b st l, xung cp. Ngay trong quyt nh thnh lp VQG, nhim v tuyn truyn, gio dc ph cp lng yu thin nhin v thc bo v rng cho nhn dn, to mi trng tt phc v cng tc nghin cu khoa hc, du lch v ngh mt c xc nh v c VQG thc hin kh thnh cng. Tuy khng n o nhng hng nm VQG to iu kin cho gn 200 sinh vin ngnh sinh hc ca hai khoa o to sinh hc hng u l Khoa sinh HKHTN v Khoa Sinh-k thut nng nghip HSP H Ni 1 thc tp kho st

55

thin nhin. Hp tc, to iu kin cho cc nh khoa hc quc t nghin cu sinh hc, lm hc c ch thc hin. V thc cht cng l hot ng du lch sinh thi.

Hnh 5.9. Sinh vin HKHTN thc tp sinh hc ti VQG Tam o

Hnh 5.10. Cc nh khoa hc HTH Tokyo nghin cu thc vt ti nh Rng Rnh

Gn y (2004) VQG cng ch ng lp D n xy dng - pht trin du lch sinh thi v gio dc mi trng ti VQG Tam o, thc thi trong giai on 2005 2010. S ch ng ny l cch lm tt Du lch sinh thi hot ng theo ng ngha ca n, ph hp vi cc lut bo tn v lut du lch. C quan ny cng t vn lin doanh lin kt pht trin du lch sinh thi. C l ch bng cch nh vy th s pht trin du lch sinh thi mi thc cht v mi c th pht trin bn vng.

56

TI LIU THAM KHO CHNH 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. ng Vn Bo, 2006: Nghin cu a hnh, a mo khu vc Tam o 2 (Bo co chuyn cho D n Tam o 2). H Ni, 2006. L Huy Cng, 2006: Xy dng bn sinh thi thm thc vt rng khu vc Tam o 2. (Bo co chuyn cho D n Tam o 2). H Ni, 2006. Nguyn Xun ng, Nguyn Trng Sn, Nguyn Xun Ngha, 2006: Kt qu iu tra khu h th ca Vn quc gia Tam o; Tp ch Sinh hc, 28(3): 9-14. Hi ng hng Tam o H Ni, 1994: Tam o, Khu ngh mt Tam o. H Ni, 1994 L V Khi, 2006a: Khu h B st, nh gi nhng gi tr bo tn ti khu vc Tam o 2. (Bo co chuyn cho D n Tam o 2). H Ni, 2006. L V Khi, 2006b: Khu h Lng c, nh gi nhng gi tr bo tn ti khu vc Tam o 2. (Bo co chuyn cho D n Tam o 2). H Ni, 2006. L V Khi, 2006c: Tnh c hu a-ng vt, nh gi nhng gi tr bo tn ti khu vc Tam o 2. (Bo co chuyn cho D n Tam o 2). H Ni, 2006. ng Mai, 2006: a cht v v phong ha khu vc Tam o 2. (Bo co chuyn cho D n Tam o 2). H Ni, 2006. Monatyrskii A.L., V Vn Lin, ng Th p, 2000: Khu h Bm Vn quc gia Tam o. Bo co ti Hi tho khoa hc a dng sinh hc Vn quc gia Tam o. Tam o, 11/2000.

10. Trn Nghi, 2006: Xc nh c s khoa hc nh gi tc ng mi trng phc v D n xy dng khu du lch sinh thi bn vng Tam o 2 (Tm tt bo co tng kt ti). H Ni, 2006. 11. Chu vn Ngi, 2006: Xy dng bn cnh bo nguy c tai bin ti khu vc Tam o 2. (Bo co chuyn cho D n Tam o 2). H Ni, 2006. 12. Trn Ninh, 2002a: Kt qu nghin cu phn loi cc loi Tr hoa vng ca Vit Nam. Proceeding of the First National Symposium on yellow Camellias of Vietnam. Tamdao-Vietnam, Jan.2002. p.20-26 13. Trn Ninh, 2002b: a dng sinh hc ca chi Tr Camellia mc hoang di Vn quc gia Tam o. Proceeding of the First National Symposium on yellow Camellias of Vietnam. Tamdao-Vietnam, Jan.2002. p.20-26 14. Trn Ninh, 2005: Bo tn ngun gen mt s loi ng, thc vt qu him Vn quc gia Tam o phc v cho cng tc nghin cu, ging dy v du lch sinh thi ( ti m s QG-03-08). H Ni, 2006. 15. Trn Ninh, 2006: a dng sinh hc cc loi thc vt thy sinh khu vc Tam o 2. (Bo co chuyn cho D n Tam o 2). H Ni, 2006. 16. Nguyn Thanh Sn, 2006: iu kin thy vn v ti nguyn nc mt khu vc Tam o 2. (Bo co chuyn cho D n Tam o 2). H Ni, 2006.

57

17. nh Tin, 2002: a dng sinh hc Vn Quc gia Tam o. Proceeding of the First National Symposium on yellow Camellias Vietnam. Tmdao-Vietnam, Jan.2002. p.15-19 18. ng Trung Thun, 2006: Bo co nh gi tc ng mi trng s b D n xy dng khu du lch sinh thi bn vng Tam o 2 (Bo co chuyn cho ti Xc nh c s khoa hc nh gi tc ng mi trng phc v D n xy dng khu du lch sinh thi bn vng Tam o 2). H Ni, 2006. 19. y Ban Nhn Dn tnh Vnh Phc: Bo co khi qut v D n QHXD khu du lch sinh thi Tam o (Tam o 2) v Ty Thin. Vnh Yn, thng 2/2006. 20. Vin iu tra Quy hoach Lm nghip (B Lm Nghip), 1992: Bo cao Lp a Khu Bo tn thin nhin Tam o. H Ni, 1992. 21. Vin iu tra Quy hoach Lm nghip (B Lm Nghip), 1995: D n kh thi Xy dng Vn quc gia Tam o. H Ni, 1995. 22. Vn quc gia Tam o, 2004: n xy dn-pht trin du lch sinh thi v gio dc mi trng tai Vn quc gia Tam o. Tam o, thng 9/2004.

58

You might also like