CI TO, BO V V S DNG T I.

CI TO T
1. Khi nim v ci to v bo v t Mt trong nhng iu kin tin quyt con ngi tn ti trn tri t l gi gn ti nguyn t, bi dng ch , tnh cht v nng cao ph nhiu t. t s dng trong nng nghip ang b thu hp li theo c cch hiu tuyt i v tng i. Gim din tch t nng nghip tuyt i l lin quan n s pht trin nng thn, cc thnh ph, im dn c, xy dng khu cng nghip v cc cng trnh khc Theo Lin hp quc, hng nm din tch t nng nghip trn th gii b gim i 5-7 triu hecta. Gim tng i din tch s dng t nng nghip c hiu l gim din tch t bnh qun trn mt u ngi do tng dn s. Dn s th gii tng nhanh (1 triu 250 ngn ngi/ tun) i hi cp thit phi tng sn lng lng thc. y l mt mu thun v din tch t nng nghip c xu th gim mnh. Mu thun ny ch c th gii quyt c bng cch nng cao ph nhiu ca t lm tng nng sut trn 1 n v din tch t s dng. tng nng sut cy trng ngi ta c th a vo p dng thnh tu ca cc nghnh khoa hc khc nh chn ging, ha hc ha, c gii ha Nhng nhng bin php ny t ra km hiu qu hoc khng ph hp khi t khng c lm tt cc ch nc, ch nhit v mn. chnh l yu cu tt yu phi ci to t. i khi ci to t ch l lm tt 1 ch cho n (v d, ch nc bng ti). Ci to t (t ting Latin melio c ngha l lm tt) l h thng cc bin php lm tt cc tnh cht v ch t theo hng sn xut (nng nghip, lm nghip ) v hng sinh thi. Vic ci to t m bo nhng iu kin quyt nh thu c nng sut cao v n nh, s dng t bn vng, hon thin sn xut, ci thin iu kin v hiu sut lao ng. Trong cun C s ca vic ci to t vin s Kstriakp A.N., mt trong nhng nh ci to t ln nht thi i, coi ci to t nng nghip l mt h thng bin php qun l v k thut c nhim v lm tt nhng iu kin t nhin khng thun li (t, kh hu, thy vn) nhm khai ha, s dng v dn dn nng cao ph nhiu cho t ny. Nh vy, ci to t l mt yu t ca s dng t ni chung v ca canh tc ni ring. Hiu qu ca n cng cao th trnh canh tc cng cao v ngc li, trnh canh tc cng thp th hiu qu ca bin php ci to cng thp. C 6 dng ci to t chnh c dng trong nng nghip, lm nghip v cc mc ch khc, l: nng hc, sinh hc, ha hc, thy li, v sinh v nhit. Ci to nng hc l nhng bin php lm tt mt bng v nhng tnh cht vt l ca t. Nh cy ba, lm lung. i vi t ti, nhng bin php ci to ny m bo dng chy phn b u.

178

Ci to sinh hc s dng kh nng bi dng tnh cht v nhng ch t bng thc vt nh c hay cy thn g. C nhng phng php nh trng cy c nh ct, lm hng cy chn gi, bo v t dc, lm ngt ha tng t mn, trng cy ci to t Ci to ha hc nhm thay i nhng tnh cht l ha bt li ca t v nc ti. Nh bn mt lng vi ln kt hp cy su, bn thch cao cho t mn kim vv Ci to bng k thut l lm sch b mt v tng t cy trng c th pht trin tt nh lm sch bi cy, c, , rc Ci to bng thy li l vic a nc ti m bo ch nc cho t v cy trng, tch tr nc khi cn v tiu nc tha. Ci to bng nhit l thay i ch nhit ca t nh ti nc m . 2. Ci to t bc mu Min Bc nc ta, mt trong nhng loi t xu cn ch trng ci to. l t bc mu. Loi t ny phn b hu khp cc tnh min Bc v Vnh ph. Din tch ca chng 500.000 ha. 2.1. iu kin hnh thnh: m: Ph sa c, cc loi m chua nh granit, liparit, phin thch, sa thch .. khi phong ha do t c thnh phn c gii nh, do iu kin a hnh, do kh hu (ch yu l ma), do canh tc lc hu nn t b thoi ha, ra tri, to nn mt loi t bc mu, ngho dinh dng, nhng tnh cht vt l nc rt xu. a hnh: Nm tip gip gia vng trung du i thp v vng ng bng ph sa mi hin i. a th li lm, thng ln sng, dc thoi (2-50), nghing v pha ng bng ph sa cc con sng ln. Chnh do a hnh nh vy nn lm cho t d b bo mn, ra tri cc cht mu m. Kh hu: Cng nm trong iu kin kh hu nhit i gi ma, v ma h ma nhiu v tp trung, nhit bnh qun cao, t thng 5 n thng 10 nhit mt t thng 30-350, v ma thu ng kh hanh, ng xun rt hn. m t lp mt rt thp, thng di 60% so vi tr m cc i, nhng khi ma th li snh dnh nho nhot. Phu din t: thng chia ra 3 tng r rt: tng mt (tng canh tc) rt mng (khong 10-13 cm), tng cy (hoc tng chuyn tip) v tng t ci. Tng cy dy khong 5-7 cm, c ni tng ny khng biu hin r rt. 2.2. Mt s tnh cht ha, l ca t bc mu: Nhng tnh cht vt l nc ca t bc mu rt xu. Tng bc mu (tng canh tc) dung trng cao n 1,5 1,6 thm ch cn cao hn; xp nh hn 40%. Tng cy dung trng n 1,7 1,8; xp 30-35%. Theo bng nh gi ca Katrinski dung trng bng 1,0 1,1 l gi tr in hnh ca t trng trt va c cy, tr s bng 1,2 l t cy hi b nn cht; 1,3 1,4 b nn rt mnh. Th nhng t bc mu dung trng cn c nhng tr s cao hn nhiu, iu chng t rng t b nn rt cht, b. Cng chnh v vy nn tnh thm s rt ti m tnh thm km khi gp ma, nht l ma

179

tp trung v ko di th s tng dng chy trn mt ri ra tri, bo mn nhiu cht dinh dng mu m. V m, qua nhng s liu theo di t bc mu, tng t 50-70 cm n 250cm thng xuyn bng 80-100% so vi tr m cc i, song mt mt do t qu b nn cht, tnh mao dn km cho nn trong nhng thi k kh hn, m lp trn mt rt t mc d lng m nhng tng di cn cao. Mt mt khc, chnh tr m cc i cng thp qu, thng ch bng 21-24%. V mt ha tnh, qua s liu phn tch v nhiu ti liu thu thp c cc vng t bc mu khc nhau trn min Bc Vit nam, c th nu nhng nhn xt rng t bc mu rt ngho dinh dng, ngho nhng cht khong v hu c, t chua, chua ton phu din, kh nng hp ph km. Qua bng trn cho thy rt r cc cht dinh dng hu c v v c u ngho nn. Tng s cation trao i thp trong Ca2+, Mg2+ chim t, nhm di ng cng xung su cng tng. T l nhm di ng cao cc lp di c th c nh hng khng tt, gy c hi i vi cy trng. no baz thp, khong 30-40% (cc s liu phn tch khc u chng minh nh vy). T l mn thp v keo st t lm cho t hp ph nc, hp ph nhng cht dinh dng km. Nhng tnh cht l ha km nh vy song ch canh tc li rt lc hu, bc lt t nh cy chay, ti tiu khng ng qui cch lm cho t cng tri thm mu m, phn bn rt t, din tch b hoang nhiu. Tt c nhng iu dn n lm cho nng sut ma mng rt thp, i sng nhn dn gp nhiu kh khn. Qua tt c nhng dn liu minh ha trn y cho thy t bc mu l loi t xu, nghin cu ci to loi t ny l mt cng tc quan trng, cp thit v phi c tin hnh mt cch ton din v trit . 2.3. Nhng bin php ci to t bc mu: ci to mt cch ton din v trit t bc mu cn p dng nhng bin php tng hp khc nhau nh: cy su, bn phn hu c, phn khong, bn vi, lun canh cy h u, trng cy phn xanh, trng cy gy rng iu ha kh hu, p dng nhng bin php thy li thch hp, bn ph sa sng v t cho t bc mu . . 2.3.1. Bin php cy su Nh trn nu, nhng tnh cht vt l nc ca t bc mu rt xu, nu p dng bin php cy su cng vi vic tng phn bn th s c nhng hiu qu tt, nng sut thu hoch cao hn. Theo nhng th nghim ca vin KHNN (1960-1965), mc cy su thch hp l lt ht lp t vng cy ln (khong 18 cm), nu nhiu phn bn c th cy su hn. Cng theo kt qu ca nhng th nghim ny cho bit nu cy su hn (ti 22 cm) th tc dng i vi la khng r lm (trng hp lng phn chung 10 tn/ha) 2.3.2. Bin php tng cng thm cht hu c Trong t bc mu hm lng mn rt thp v vy vic bn phn hu c s cho hiu qu rt tt. a, Phn chung

180

Bn 1 tn phn chung bnh qun tng c 52 kg thc. b, Phn xanh i vi t bc mu phn xanh c tc dng rt r, bn kt hp vi phn chung tc dng cng r hn. Nhng ging cy phn xanh ch yu c th nghim ti cc tri nghin cu phn xanh nh: in thanh (Sesbania canabina), lc lc l trn (crotalaria juncea), ct kh (Tephrosia candida). Ngoi ba cy phn xanh chnh trn y, nhng ging cy phn xanh khc c th trng nh: lc lc si (crotalaria juncea), lc lc l di (crotalaria usaramoensis), lc lc l i (crotalaria spectabilis), u nho nhe (Phaseolus calcarstus), u chiu (cajanus indicuss perong) nhng nng sut l xanh khng cao. Do t bc mu qu ngho dinh dng nn trng cy phn xanh phi bn phn mi cho nng sut cao. Hiu lc ca phn kali i vi cy phn xanh trn t bc mu rt r, thi gian mc nhanh gp 4 ln so vi cng thc khng bn kali v nng sut l xanh gp t 2,5 ln n 4 ln. V phng thc trng cy phn xanh trng vi ngay ti rung cng c tc dng tt. Cc hnh thc trng xen, trng gi cy phn xanh u c tc dng lm tng nng sut cy trng v sau rt r, 1 tn cht xanh bnh qun c th tng c 50 kg thc. Th bo hoa du cng l bin php c hiu qu trong vic cung cp cht hu c, cht mn cho t bc mu. c. Bn phn ha hc Hm lng mn trong t bc mu rt thp (khong 0,05 0,06%); kali thiu cng nghim trng hn (kali tng s trong t bc mu ch khong 0,17%). V vy vic bn phn ha hc cho loi t ny l rt cn thit. i vi la, hai dng m sunfat v clorua c tc dng tng t, m nitrat th km. Phn ln c th bn di dng super ln, apatit, photphat ni, phn ln nung chy . Bn phn ln cho la, theo kt qu th nghim ca vin KHNN, i vi t bc mu, tt nht l maghe photphat, sau l super ln v ln phtphorit. i vi kali nh nu trn, i vi t bc mu kali thiu mt cch nghim trng cho nn khi c bn kali th nng sut cy trng tng vt ln rt r. Qua y ta thy rng i vi phn ln cc loi cy trng trn t bc mu bn phn kali c tc dng rt r. 2.3.3. Bin php bn vi i vi t bc mu, nu bn vi vi liu lng thch hp c th tng nng sut la t 8-24%. Lng vi thch hp l 0.15-0.25 chua thy phn, vo khong 5001000 kg/ha. Vi mc nh vy mt t vi c th tng t 50-60 kg thc. Nu bn 500 kg/ha th bn mt v c th ngh hai v. Nu vi c bn trn nn phn y th hiu qu cng ln v hiu lc cng ko di. V thi k bn v cc dng vi khc nhau qua th nghim ti xa B lnh, Kim anh Vnh ph th bn lt ton b lng vi cho kt qu hn c, ba dng vi CaO, CaCO3 v lmit nghin thnh bt. Ba dng vi ny

181

bn cho la i vi t bc mu u c tc dng tt song tt nht l vi nung, sau n lmit v cui cng l bt vi. 2.3.4. Bin php bn ph sa sng v t Bn ph sa sng v t l mt trong nhng bin php ci to t bc mu c hiu nghim. Ly ph sa sng, gii phng c lng sng, h c mc nc, cng p , mt mt khc lm cho rung thm mu m. Song bin php ny cn ph thuc vo iu kin mc c gii ha, phng tin chuyn vn t sng n cnh ng c ci to. Nu c phng tin c gii ha, tu vt bn, vt ph sa sau vo nhng vagon ng sn trn b, theo ng ray ca vagon ch bn, ph sa a n thng nhng cnh ng bc mu. Nu chng ta mnh dn p dng bin php ny b vn u t, lc u c tn ph song dn dn s c b p li v hiu qu kinh t s rt ln. Th nghim ca vin KHNN, t bc mu trn vi 10% t ph sa sng Hng cho nng sut tng 134%, trn vi 10% t ferralit tng 138% so vi i chng. 2.3.5. Bin php thy li Tnh cht vt l nc ca t bc mu rt km. Mt trong nhng nguyn nhn lm cho nhng tnh cht ny xu l do ti tiu khng hp l, khng c nc ti vo nhng thi k kh hn, khng thot c nc ti khi gp ma to, ma ko di. V vy vic iu ha ch nc l mt cng tc rt cn thit trong vic ci to t bc mu. Bn cnh nhng bin php nh tng cht hu c, cy su lm tng tnh thm ca t, ci thin tnh cht t . vic xy dng mng li thy li iu ha ch nc l bin php rt hu hiu v cp thit. 2.3.6. Cc bin php khc Nhng bin php ny l trng cy gy rng iu ha kh hu, chng xi mn, gi m. Ngoi ra vng t bc mu nn pht trin cng tc chn nui rng ri v qui m hn na c c lng phn chung ng k phc v cho vic ci to t. 3. Ci to t phn Ngy nay cc nh khoa hc u cho rng i vi t phn vic ci to v s dng phi i i vi nhau, va s dng va ci to. Bin php ny ly mt hoc mt nhm cy trng nht nh cho mt vng t phn c tnh cht v iu kin thu vn nht nh. T nghin cu v p dng nhng bin php thy li, ha hc, sinh hc tc ng vo cc bin php c khi l ng thi, cng c khi l bin php ny trc bin php kia sau, ty trng thi v mc c cht trong t v trong nc. Tuy nhin trong bin php thy li l quan trng nht, song n phi nm trong h thng tng quan vi cc bin php khc, ch khng ng ring r. Hin nay i b phn din tch t phn c khai thc trng la v phn ln trng c 2 v: ng xun v h thu, hay ng xun v ma. S cn li hin nay ch ng bng sng Cu long khong 10% di rng ngp mn (khong 160. 000 ha) v nhng vng rn phn su ng thp, T gic Long xuyn v bn o C mau khong 200.000 ha trong c mt s c thm rng che ph.

182

t phn cha ci to ch thch nghi vi mt s cy c bit, nhng trong iu kin trng la vi kh hu 2 ma r rt, phn ho lng ma, mc thu triu th chin lc s dng ng n va qua l ci to t phn trng la vi kinh nghim m phn ca nng dn ng bng sng Cu Long, tc l: - Cy nng ba xc - Gi nc lin tc - Tho nc thng k Lin quan n s dng t phn trng la th thu li c vai tr quan trng th hin 3 mt l: o knh mng s dng nc ngt v thot phn nht l knh Hng ng; ng dng thnh tu mi kt hp kinh nghim ca nng dn (ging, canh tc hc, bo v thc vt, m phn, thot phn); tp trung c s vt cht v k thut. V vy sau 20 nm (1975-1995) a sn lng la ca ng bng sng Cu long ln 2 ln. Khng c nhng thnh tu ny th khng c nhng thng li v lng thc trong nhng nm qua ca nc ta. 3.1. Vn t phn trng la V phu din: Tng Pyrit v gly khng xut hin qu gn (su >50cm), nu c tng Jarosite th tng ny phi mng, su xut hin trn 30cm. V l tnh hu ht t phn u c thnh phn c gii st cao, do tc thm nc s hi chm V ha tnh: thng pH<5, m tng s giu, nhng ngho m d tiu v ln tng s cng nh ln d tiu. V vy vn pH v c cht c ni ln hng u trong chn t trng la. Thng thng pH ln hn 3,7 c th trng la c. Cng cn ch SO42- khong 0,3%, Al3+ lc cao nht khng vt qu 900 ppm, cn Fe2+ khng vt qu 1800-2000 ppm. Nu c Cl- th khng vt qu 0,1%. Nc mt rung c pH>3.5, NaCl < 4 g/lt, Al3+ < 500 ppm trong thi k m. Vng trng la khng nn ngp su qu 50 cm (tr vng la ni ng thp) gn cc sng rch v c kh nng ti hoc gi c nc ngt v tiu phn, hoc sut trong thi gian trng c nc (c pH>3.5 ngp mt rung), khi mi 3-4 l tht phi c pH>3.8-4.0). y l mt vn c tnh cht quyt nh trong vic chn t (nhng vng t phn mc d pH kh ca t bng 3.5 nhng vn trng la c v lun lun c nc 20-30cm trn mt rung). t phn trng la c th c 4 loi chnh: phn mn, phn trung bnh n t, phn nhiu, t phn tim tng ni a (L Huy B, 1982). 3.2. Vn thy li v thit k ng rung i vi vng phn t v va, vn p b bao giao thng v knh mng rt nc ra phn, ng thi dn nc ngt ti tiu l quan trng. p b ra phn, c knh ti, knh tiu ring bit cng tt. Cui ma ma gi c lp nc ngt cng lu cng tt.

183

i vi vng phn mn: vn p p ngn mn ch tin hnh khi nc ngt ra phn v ngp mt rung sut ma kh. Nu khng t s ha phn. y c gng li dng thy triu ti tiu t chy. i vi t phn nhiu v phn tim tng ni a, ngha l nhng vng ha phn v hoc cha ha phn nhng lng phn rt ln, vn thit k ng rung yu cu lm sao c gng gi lp nc mt rung cng lu cng tt. V vng ny c lng phn tim tng v tim th ln, nn vn kh lp mt hay o knh, cn phi thn trng. Khi p b bao ngn l, khng nn p qu cao v qu kn trong vng l lt. Vn nc ngt vng t phn l rt thiu. Do vic li dng nc ma, c gng p b gi nc ti rung c cng lu cng tt, l bin php kinh t nht trong vic trng la trn t phn. 3.3. Vn bn vi (bin php ho hc) Lng dinh dng Ca2+ trong t phn rt ngho (0.1-0.5 ldl/100g t). Bn vi vo t phn lm tng pH, gim phn, kh c, tng hot ng ca vi sinh vt. Phn ng kh phn xy ra nh sau: CaCO3 + 2H2O = Ca(OH)2 + H2CO3 Sau 3Ca(OH)2 + Al(SO4)3 (phn) = 3CaSO4 + 2Al(OH)3 Al(OH)3 s theo nc tri i, hoc : Ca(OH)2 + H2SO4 (phn) = CaSO4 (kt ta) + 2 H2O Nhiu th nghim ca cc tc gi (Moormann -1963, Nguyn Th Bch Liu 1978) u cho rng bn vi trn 4 tn/ha CaCO3 mi c tc dng. Hiu lc ca vi ch r nm u hoc nm th hai m thi, v din bin ca phn l din bin ln sng khng u qua cc thng ma ma v kh ca cc nm k tip. Tng hp cc nghin cu cho thy nn bn hng nm, mi nm ch bn khong 0,25 chua thu phn) Mt khc tr lng vi min Nam cng nh, nu ly t min Bc vo th qu tn km, khng hiu qu. Tuy nhin nhng vng t phn trung bnh v vng gn ngun vi th vic ci to bng vi c hiu qu r. 3.4. Bin php sinh hc Bin php ny l lai to v chn nhng ging cy trng c kh nng chu phn cao Mt s iu rt ra l khng nn mt a dng sinh hc ca t phn. Nn khai thc a dng, trng nhng loi cy khc cy la, c kh nng pht trin tt trn t phn ci to t hoc khng cn ci to vi bin php thot ht phn nh khoai m, sn, iu, da bng, trm... 4. Ci to t mn Ci to t mn l mt cng tc lu di. Theo Kelley cng vic ny c th ko di n 20-30 nm. Cng tc ci to t mn nu thc hin c tt s cho hiu qu cao. Ci to t mn c th theo nhng phng php nh phng php c hc, phng php ha hc, phng php sinh hc, phng php thy li .. 4.1. Phng php c hc

184

4.1.1. Cy lp mui Dng my xc, my co, my i co lng mui trn mt din tch b mn. Phng php ny p dng ch yu cho t mn Slntrat. y l phng php nhanh nhng khng c bn, i hi my mc hin i, k thut cao 4.1.2. Phng php cy nng Cy o lp mui trn mt xung tng di. Nng ca mui trn mt t sau khi cy khng c vt qu nng thch ng ca cy trng. Phng php ny ch yu p dng cho t mn t. 4.1.3. Phng php cy su Ni dung chnh ca phng php ny l s dng lng thch cao (CaSO4) c sn trong t. Phng php ny p dng cho nhng loi t mn c lp thch cao v cacbnat nm cch mt t khng su v lng tch mui ha tan nm su khi cy, lp t ln mui khng c o ln ln b mt, p dng cho t mn khng c mch nc ngm. 4.2. Phng php ha hc Da vo phn ng trao i ca Na+ vi cc cation c thay th vo t. Mun tng hiu qu ca phng php ny, thng phi tin hnh song song nhng bin php nng nghip thch ng. 4.2.1. Bn thch cao Khi bn thch cao phn ng s xy ra nh sau: t) 2Na+ + CaSO4 t)Ca2+ + Na2SO4 Kt qu to c Na2SO4 d ha tan. cho phn ng xy ra mnh theo chiu t tri sang phi th cn phi tng Na2SO4 i ra khi rung. Mun vy khi bn thch cao phi kt hp vi vic ti hoc c nhng bin php tr m trong t m bo cho t c dng xung. Tng hm lng m l cn thit bi v phn ng ly Na ra khi phc hp hp ph xy ra trong trng thi t. Liu lng bn thch cao tnh ton theo hm lng Na+ hp ph, khi tnh ton cn li trong dung tch hp ph t cn khong 5% Na+ ( m bo cho vic peptit ha v thy ha phn keo t). Trong thc t lng thch cao cn bn t 2-3 n 20-25 tn/ha. 4.2.2. Bn vi a, Cc phn ng khi bn vi vo t Khi bn vi vo t mn phn ng xy ra nh sau: t)2Na+ + CaCO3 t)Ca2+ + Na2CO3 (sa) Sn phm thu c ca phn ng l sa, dng vi r v d dng hn thch cao. Nhc im ca n l lm kim ha phn ng t, kh ha tan trong nc v tc dng chm hn so vi thch cao. tng cng tnh ha tan ca n, ngh bn thm vo t mt lng H2CO3. Nhng cng mt lc thc hin hai bin php ny rt kh v tnh cht l ha hc ca t v v tnh ton liu lng..Bin php tt nht tng tnh

185

ha tan ca vi l tng cng bn phn hu c, c bit l phn chung (tng lng H2CO3 cho t). i vi t chua mn bn vi c tc dng rt r, va kh c chua, va ra c mn. Mt vi dn chng cho thy khi bn vi vo t do tc dng ca CO2 (c trong nc v t) vi s ha tan v phn ng vi cc cation trong keo t: CaCO3 + CO2 + H2O t ) 4H
+

= =

Ca(HCO3)2 t ) 2Ca2+ + 4CO2 + 4H2O

+ 2Ca(HCO3)2

Ty lng vi bn nhiu hay t, ta c th to ra cho t mt pH thch hp vi cy trng (theo chua thy phn). Nu dng CaO cng cho phn ng tng t: CaO + 2CO2 + H2O b, Nhng hn ch do bn vi Bn vi cho t mn bn cnh nhng tc dng tt cng c nhng mt khng tt. C kin cho rng bn vi th ch c li trc mt v c hi v sau, c ngha l v u rt tt, nhng cng v sau th thu hoch c gim dn nu nh khng bn kt hp cc loi phn khc.Vn c gii thch nh sau: - Bn vi lm kt ta mt s cc nguyn t vi lng nh Mn, Cu, Zn. lm cho cy trng kh ht thu cc nguyn t ny, sinh ra bnh vng a, yu t nng sut km. - Lm cho m hu c bin chuyn nhanh thnh m v c, lm tiu nhanh chng t l cht hu c trong t - Bn nhiu CaO (hoc CaCO3) trong dung dch s c nhiu ion OH- nn t b phn tn mnh (cu trc t c th tm thi b nh hng. Bn thm phn hu c lm tng cng tnh hon xung cho t, cung cp nhiu CO2 kh bt tc dng ca Ca(OH)2: Ca(OH)2 + CO2 = CaCO3 + H2O CaCO3 t phn ly hn CaO nn tc dng phn tn gim. - Bn vi tng cng kch thch cc nguyn t dinh dng N, P, K cho cy, do mau kit dinh dng = Ca(HCO3)2

186

- Vi c tc dng tr c su bnh nhng vi cng c th lm cht c v nhng ng vt hu ch trong rung - Lm nh hng khng tt n cht lng nng sn nh si gai b b hn, v ch b nht hn. i vi t chua mn bn vi cng cn tin hnh thn trng v phn ng sau y c th xy ra: t ) 2Al3+ + 3Ca(HCO3)2 = = t)3Ca2+ + 2 Al(HCO3)3 Di tc dng ca nc mn, mui Al(HCO3)3 b thy phn: Al(HCO3)3 + 3H2O Al(OH)3 + 3H2CO3 Al(OH)3 khng tan trong nc, c li cho thc vt. Nhng i vi t chua nhiu v mn nhiu th s tn ti ca Al(OH)3 rt nguy him v: 2Al(OH)3 + 3 H2SO4 = Al2(SO4)3 + 6H2O Al2(SO4)3 bn thn l mui axit, do c th lm t mn v chua tr li. Nhng nhng mt khng tt c cp trn y khng phi do bn thn vi. Bn thn vi l tt, chnh do bn khng ng liu lng, khng ng phng php, do ch canh tc khng hp l, khng ph hp ..mi dn n hu qu khng tt. Vi c tc dng khi bn ng liu lng v k thut kt hp vi cc bin php khc. c, Tnh lng vi bn vo t Lng vi bn ph thuc vo chua ca t chnh xc hn l chua thy phn. Lng vi ton phn cn bn (tnh bng tn CaCO3 trn ha) Lng CaCO3 = Htph.1,5 Htph: tr s chua thy phn (ll/100g t) Cng thc trn c tnh nh sau: trung ha 1 ll chua (ion H+) cho 100 g t th cn 1 ll hay 50mg CaCO3, cn cho 1 kg t th cn 500 mg CaCO3. Nhn tr s ny vi trng lng lp t (20 cm, t trng l 1,5 g/cm 3) l 3.000.000 kg, ri chia cho 1.000.000.000 qui t mg ra tn: Htph.500.3000000/1.000.000.000 = Htph.1,5 Nhng nh nghin cho rng, bn vi lm cho phn ng ca t t n hi chua, c th ch cn trung ha 2/3 tr s chua thy phn. V vy trong phn ln trng hp vi c bn vi lng bng 2/3 tnh theo lng chua ton phn. Khi lng CaCO3 v mt s lng s bng chua thy phn. Nu dng vi khng phi dng CaCO3 m l MgCO3, hoc CaO v Ca(OH)2 th khi tnh lng cn bn nhn vi h s sau y: i vi MgCO3 0,84; Ca(OH)2 0,74; CaO 0,56. Trong nguyn liu vi thng cha mt s tp cht m cng thc tnh c nhn vi nhng h s iu chnh: Lng CaCO3.100 % CaCO3 c trong nguyn liu bn V d lng CaCO3 tnh theo chua ca t bng 4 tn CaCO3, trong nguyn liu c dng ch c cha 80% CaCO3 khi lng cn bn s l 4.100/80 = 5 tn

187

Lng vi c th c tnh mt cch tng i theo tr s pH mui rt tinh. Ph thuc vo pH mui rt tinh v thnh phn c gii t, liu lng vi cn bn theo bng 5.1
Bng 5.1. Lng vi cn bn theo pH t (tn/ha) t Ct pha v tht nh Tht trung bnh v tht nng =<4.5 4.0 6.0 4.6 3.5 5.5 4.8 3.0 5.0 pH 5.0 2.5 4.5 5.2 2.0 4.0 5.4 2.0 3.5

- Lm chua Theo phng php ca Zigmn (Hungari) bn H2SO4 vo t, phn ng s xy ra nh sau: H2SO4 + CaCO3 = t ) 2Na + CaSO4 = H2CO3 + CaSO4 t ) Ca + Na2SO4

Lm phng php ny iu ch c thch cao (CaSO4) ngay trong t. H2CO3 hnh to c cng tham gia vo phn ng: H2CO3 + CaCO3 = Ca(HCO3)2 t ) Ca + NaHCO3 t ) 2Na + Ca(HCO3)2 =

Ca(HCO3)2, NaHCO3 c phn ng kim. V vy mc d bn axit nhng i khi trong thi gian u xy ra phn ng kim. Bn lu hunh cng c th c nhng hiu qu tng t. Vi khun lu hunh trong t s xy ha n H2SO4: S + 3O + H2O = H2SO4 Hnh to c H2SO4 chui phn ng tip sau xy ra nh trn y trnh by. - Bn phn. Phn hu c c tc dng rt r. Mt s loi cy phn xanh pht trin tt trn t mn nh bo hoa du, in thanh ht trn. Ngoi gi tr lm phn bn, phn hu c dn dn ci thin kt cu t. Bn N,P,K cn ph hp vi tng loi cy trng. i vi t mn khng s dng m dng Clorua hoc Sunphat m dng ur hoc Nitrat. Ln nn s dng dng t nhin hay tecmophosphat. 4.3. Phng php sinh vt hc Nu hm lng mui qu cao, vt ngoi mc thch ng th s gy tn thng rt ln cho cy trng, phn ln c th b cht, tr mt s loi cy chu mn nh ci, cy phn xanh nh bo du, in thanh ht trn. Sau khi t c ci to th s trng la 4.4. Phng php thy li Cch y gn 100 nm th nghim ra mn c tin hnh. Khi ha long dung dch t c th lm tng Na ha tan v lm gim Na+ trao i c trong t. Nh vy, ra mn c th y mnh nhng bin i ha hc trong t sau khi ra tng c Na+ ra ngoi. Ra mn c th tin hnh theo 2 hnh thc: - Ra mn trn b mt

188

Cho nc ngt vo rung ri lm t mui s c ha tan vo dung dch t. Sau mt thi gian ngm, tho nc ln mui ra khi din tch t trng trt. Phng php ra trn b mt ch tin hnh trn t mn c mch nc ngm su v c tnh thm nc km, hm lng mui trn b mt khng ln lm. Phng php ny nu c tin hnh 1 ln th khng ra sch c m phi nhiu ln thng 2-3 ln. - Ra mn theo su Ra mn su thng c p dng rng ri i vi t mn kim v chua mn. Dn nc ngt vo ngm lin tc trong thi gian di. Do p sut thu tnh dung dch t cha nhiu mui s c thm xung nhng tng di theo cc mch nc ngm rt ra mng tiu, ra c mn su xung cc tng t di. Ngi ta cng c th p dng phng php kt hp ra trn b mt v ra theo su. t c ci to khng c hn, vng no khng c thu li m bo hoc vng mi khai ho th khng nn lm t i. - Nhng h thng thot nc trong phng php ra mn su a, H thng mng tiu Mun t c tc thot nc tt cn phi qui nh khong cch gia cc mng tiu. + Khong cch cng gn khi ra mn, thot nc cng tt, nhng v mt kinh t, th khng c li lm + t cng nng, khong cch cng hp: t st khong cch phi hp hn t ct pha. b, H thng cng ngm Phng php ny cng p dng khi ra mn theo su. Nguyn tc hot ng tng t nh ci to trong iu kin tha nc. c im ring: p dng trn t st hay ct pha c, H thng ging bm thot nc: khong cch gia cc ging v su khc nhau ty thuc vo hon cch a l v thit b. Phng php dng ging bm thot nc khi ra mn (theo su) c hai u im c bn: + H thp c mch nc, ti thot nc tt, ra nhanh so vi cc phng php khc + su nht nh, tc thot nc nhanh Nhng nu p dng phng php ny th gi thnh t, i hi my mc hin i. Nhng vn cn tn ti trong vic p dng nhng bin php thy li ci to t mn ti Vit nam Vi lng ma hng nm cao 2500 (3000 mm), vi mng li sng ngi, mng mng thun li, phng php dng thy li ci to mn c p dng rng ri, kt qu tt. Nhng khi ra cc gc mui Cl-, SO42- v cc mui tan xung tng di th ng thi cc ch tiu dinh dng chnh cng b ra tri: mn, m, ln, canxi, magi y l vn cn tn ti cn c tip tc gii quyt.

189

5. Ci to t chua nc ta c nhiu loi t chua nh nhm t vng, t xm bc mu, t trng ly, t phn, t ph sa sng Thi bnh... Bn vi kt hp vi phn hu c l gii php ci to cc loi t chua. Tc dng ca bn vi th hin cc mt sau: - Kh chua nhanh chng, kt ta Al3+ nn gim c - Tng cng hot ng ca VSV t - Huy ng thc n cho cy (trao i cation trn keo t ra dung dch t) - Tng hiu lc mt s phn bn nh super ln, m sunphat... - Xc tin hnh thnh kt cu t, lm t ti xp hn - iu chnh pH ph hp vi yu cu ca cy trng (a s cy trng thch hp t trung tnh t chua, ch tr mt s cy a sng t chua nh ch, da). bn vi c hiu qu nht cn xt 4 yu t theo th t di y: a, Trc ht xc nh pH t ph hp vi cy trng cha b, Da vo pH xem xt nhu cu bn vi cn cha. Nu pH<4,5 l cp thit cn bn vi; 4,6-5,5 cn va; >5,5 cha cn c, sau khi xt 2 yu t trn xc nh l cn bn th da vo chua htu phn tnh lng vi cn bn theo l thuyt. Lng vi cn bn Q (tn CaO/ha) = 0,84H Trong H l chua thu phn tnh bng ldl/100 g t d, Sau cng da vo tnh m (thnh phn c gii, hm lng mn) iu chnh lng vi tnh cho ph hp. Th d nu l t nh, ngho mn nh t xm bc mu ch cn bn 1/2 hoc 2/3 lng vi tnh trn. Nu l t nng v nhiu mn nh t phn th phi tng ln 1,5 hoc 2 ln s lng tnh. Ci to t chua phi ch n ch phn bn, nhng loi phn khong chua sinh l nh cc loi c cha anion Cl-, SO42- th khng nn dng. Ch ti tiu hp l cng lm ci to c chua ca t, c bit l i vi t phn th thu li l quan trng nht (xem phn ci to t phn)

II. CC BIN PHP BO V T

Trong tt c cc loi t c vn th in hnh nht l t dc cn c mt lot cc bin php cn p dng bo v nh bin php k thut nng nghip, sinh hc; bin php lm nghip; bin php k thut cng trnh; bin php qun l t chc.... 1. Bin php nng nghip v sinh hc y l nhng bin php hu hiu v n gin nht, khng i hi nhiu tn ph v c th thc hin trong qu trnh chun b ng rung cho gieo cy. Bin php k thut nng nghip n gin nht l cy ngang theo sn dc. B tr lung, rnh phn b theo chiu ngang sn dc c tc dng km hm tt nht dng chy trn mt v gim lng t b ra tri. Cng nhm mc ch nh vy, quanh sn i theo hng ngang nn trng nhng cy trng thch hp vi vic trng vng lung.

190

Trng c, trng cy bi v cy g trn nhng sn dc thoai thoi l nhng bin php tt nht v r nht. Trong trng hp cc bin php k thut nng nghip khng khc phc c dng chy trn mt m phi p dng nhng bin php k thut cng trnh th rt tn km, cn lp cc gii thm, nh nhng gii ny m hn ch c nhng dng chy trn mt v bin chng thnh nc ngm. Vic b tr nhng di ny ph thuc vo cng ma, vo tnh thm nc ca t, vo cu trc, vo gradien ct nc, dc v mc che ph. Cc bin php mng trn b di, b bng xanh, bc thang u c tc dng gim lng nc chy v t tri. Bin php bc thang v ph dy kn mt t l tt hn c, tip n l mng b, b mng v sau cng l bng phn xanh. Trm sng Cu cng b tr th nghim nghin cu nh hng ca nhng bin php trn i vi tc dng gi m, i vi lng t dinh dng b ra tri, i vi tc dng iu ha nhit ... Kt qu cho thy rng ni chung cc bin php c p dng trn y u c tc dng nhng khng c bin php no hon ho v tt c cc mt. Bin php ph kn mt t p dng tt cho cy lu nm. i vi cy 1 nm s tn nhiu cng. Bin php trng bng cy phn xanh d lm, tn t cng nhng lng nc chy t tri cn nhiu. Bin php mng b v b mng lm gim c tc dng chy do vic chia chiu di dc thnh nhiu on ngn, mt mt khc do tc dng tr nc ca mng nn m c gi li, thm xung cc tng su, lng tr m trong t tng. Song nu do phn chia thnh nhiu mnh nh trn i s gy kh khn cho vic c gii ha. V vy, p dng bin php no l hu hiu nht, c tc dng tt nht l ty thuc vo iu kin c th v nhn lc, nguyn liu ....ca tng ni. 2. Bin php lm nghip iu tit dng chy, iu tit ch nc, mt mt khc cn tin hnh tch ly c m cung cp cho cy trng vo thi k kh hn, c bit nhng ni c a hnh i dc, cn thit trng ngang sn i nhng hng cy (hnh 36). Ty theo iu kin v hon cnh ca tng a phng, nhng dy ny c th trng cc loi cy n qu.

Hnh 5.1. M hnh cy n qu

Nhng rng cy iu tit nc (ht nc) nn trng vng gn ng phn lu (ng phn thy) ca sn i b xi, gia sn i v vng ranh gii vi mng li thy vn.

191

Hnh 5.2. M hnh rng cy xanh

B rng ca hng cy ht nc B ty thuc vo chiu di ca sn i v ty thuc vo nhng iu kin c th y. Nhng rng cy ny trng theo kiu khng thng gi, ngha l gi khng th thi lt (lng) qua c. Mun vy di nhng cy ny trng xen k mt s cy nh, nhng dy nh vy gi nc c nhiu hn. Trong trng hp sn i qu di, gia cc rng cy ht nc nn trng nhng rng cy bo v c nhim v gim tc gi. Rng cy chn gi bo v trng hp hn hoc theo kiu thng thu, hoc theo kiu na thng thu (vi mt s bi rm di chen vo ty thuc vo iu kin c th ca a phng). Rng cy bo v trng theo hng thng gc vi chiu gi mnh nht vng sn thoi, i vi nhng vng sn dc, vng b xi mn nhiu th trng dc theo ng ng mc ca sn i. Khong cch gia cc rng cy b tr nh th no khng gy tr ngi n vic c gii ha nng nghip ngoi ng rung. Thng gc vi nhng dy cy trng dc, tin hnh trng nhng rng cy theo chiu ngang cch nhau khong 1000m ch gp nhau ca hai rng cy cha mt khong trng lm li i qua li cho my ko v cc my mc khc. Cc rng cy ny trng kiu xen k nhau gm 4 hoc 8 loi cy khc nhau (soan, phi lao, thng, cy phong, b ...) Cc rng cy bo v c tc dng lm du tc gi, tng m tng i khng kh, gim cng bc hi ca t v ca thc vt, gim dng chy trn mt, gim xi mn t c thm mu m, tng sn lng nng nghip. iu ny Lin x, mt trong nhng minh ha in hnh nht l vng Volga. Trc nm 1945, c mt khu vc bao la rng ln thng hay b kh hn, nn mt ma thng hay xy ra, nhn dn i km. Gio s Katrinski v nhng ngi cng tc vi ng, cng vi nhng t chc hu quan khc tin hnh trng cc di cy iu tit, nhng di cy ny trng theo li dc di c n hng 100 km chy theo hng Bc nam lm nhim v ngn chn gi kh, hanh t pha ty thi n: Ngy nay, gia mng li rng iu tit ny, vng t ai ngho nn xa kia tr thnh mt vng bao la tr ph. i vi nhng vng khe, lch cn tin hnh trng cy, c gy mt lp cy ci dy c ven mi dc ca khe v lch, c bit nhng vng u ngun ca chng.

192

Trong phn nhng yu t xi mn trc y nu do nhn thc cha y tc dng ca rng nn nhng nm trc y vic cht ph rng, t rng . rt nghim trng. Gn y c chn chnh. 3. Bin php nng-lm kt hp Mi bin php c mt s u im nht nh cho nn trong thc t ngi ta thng p dng bin php nng-lm kt hp bo v t.

III. QUN L V S DNG BN VNG T AI

1. nh gi khi qut ti nguyn t Vit Nam Nc ta c din tch t t nhin khong 33 triu ha, trong din tch sng sui v ni gn 1,8 triu ha (chim khong 5,5% din tch t nhin), phn t lin 31,2 triu ha, chim 94,5 din tch t t nhin. Nhn chung, ti nguyn t ca Vit Nam rt a dng v loi hnh th nhng v phong ph v kh nng s dng t v c th gp thnh hai nhm nh sau. 1.1. Nhm t bi t (t thu thnh) Din tch t bi t nc ta c 9.359.188ha, chim 28,27% tng din tch t nhin c nc. ph hp vi vic xy dung quan im v nh hng khai thc s dng t bi t, c th chia thnh hai nhm: t bi t thng thng t bi t c vn 1.1.1. t bi t thng thng t bi t thng thng bao gm cc loi hnh chnh l t ph sa (fluvisols) thng thng c ph nhiu kh v s dng c nhiu cho cc loi cy trng. Ngoi ra, c t en do sn phm t m cacbonat hay bazan bi t. t ph sa c din tch khong 3.522,3 nghn ha, chim 10,7 din tch t nhin. Nhm t ny ph bin tp chung hai vng: ng bng sng Hng v ng bng sng Cu Long. y l nhm t c ngha quan trng nht i vi xn sut nng nghip, c bit l canh tc la nc. Nhn chung. t c ph nhiu cao, tng t dy, ti xp thch hp vi nhiu loi cy trng nng nghip. Hin ti, hu ht din tch c da vo sn xut. 1.1.2. t bi t c vn Nhm t ny c cc loi nh sau: t ct (Arnosols)- 583.435ha t mn (Salic Fluvisols)- 971.356ha t phn (Thionic Fluvisols)- 1.863.128ha t gly (glyols)- 452.418ha t than bn (Histosols)- 2.113.852ha t xm bc mu, gly loang l 2.113.852ha Tng cng:5.964.130ha

193

t bi t c vn chim 63,67% tng s t bi t v 18% tng din tch t nhin c nc. t ny cn phi c ci to mi s dng c hiu qu. 1.2 Nhm t pht trin ti ch (t a thnh) Nhm t pht trin ti ch chim din tch ln khong 21,2 triu ha, chim 66,4 tng din tch t nhin ca c nc. t pht trin ti ch ca Vit Nam, bao gm c vng trung du v min ni, hnh thnh trn sn phm phong ho ca cc loi m trm tch (phin sa thch vi); macma (bazan, porfia, gralit, riolit) v bin cht (gnai, phin mica). t pht trin ti ch c nhng loi chnh sau; t xm feralit (Ferralic Acrisols)- 14.789.505ha t xm mn trn ni (Humic Acrisols)- 3.139.000ha t nu (Rhodic Ferralsols)-n2.425.228ha t nu vng (Xanthic Ferralsols)- 421.059ha t mn vng trn ni (Humic Ferralsols)- 168.307ha t mn alit ni cao (acrsols)- 280.714ha t xi mn tr si (leptosols)- 495.727ha Cc loi t trn c nhng c im chnh: 1.2.1. t xm Feralit Loi t ny chim din tch ln nht: 14.789.505 ha, chim 22,4% tng din tch t nhin c nc v 68% tng din tch cc nhm t pht trin ti ch, phn b ch yu vng ni. Vai tr ca m c tc dng phn ho tnh cht trong nhm: - t xm Feralit trn m phin thch st v bin cht vi din tch 6.876.430ha ni ln trong nhm ny v ch ph nhiu v u th s dng trong nng nghip. - t xm trn m macma axit vi din tch 4.646.470ha tuy ph nhiu km hn v a hnh chia ct nhiu dc hn nhng cng l loi t c v tr quan trng pht trin nng nghip theo phng thc nng lm kt hp (NLKH). - t xm pht trin trn ct c din tch 2.651.330ha. y l loi t c ph nhiu km v dc nhng mt thun li l phn b trung du, kh tp trung, c kh nng pht trin cy n qu theo hng NLKH. - t xm pht trin trn ph xa c c din tch 455.400ha. Loi ny vng ra ng bng thng c s dng cho pht trin nng nghip, nht l cy n qu Mt tr ngi ln trong s dng nhm t ny l dc. - t xm feralit phn b dc < 150 v tng dy >100cm, c 2.911.81ha, chim 19,75 trong nhm t xm. - t xm feralit phn b dc t 15 250 v tng dy > 100cm, c 673.930ha - t xm feralit phn b dc < 15 0 v tng dy > 100cm, c 721.669ha. - t xm feralit phn b dc t 15 25 0 v tng dy t 50 100cm, c 851.160ha.

194

Nhng s liu ny cho thy kh nng pht trin nng nghip v NLKH trn loi t ny. Trn mt bng hn 5triu ha trn loi t ny c th da vo quy hoch pht trin nng nghip hay NLKH, trong din tch c th pht trin cy lu nm c b r n su chim 3.550.000ha (71%).

195

1.2.2. Nhm t (Ferrasols) Nhm t c din tch 3.014.594ha bao gm cc loi t sau: - t nu (Rhodic ferrasols)c din tch 2.425.228ha, chim 80,5% din tch ca nhm, l loi t c trng nht v qu him i vi nhit i m ni chung v Vit Nam ni ring. - Ngoi ra, c t nu vng (Xanthic Feralsols) loi hnh thoi ho chim din tch t hn 421.059ha. - t mn vng trn ni chim 168.307ha, phn b cao v dc hn. Nhn chung, ti nguyn t ca Vit Nam rt a dng v loi hnh th nhng v phong ph v kh nng s dng t.cc kt qu nghin cu v lp bn t ton quc cho php phn chia t Vit Nam ra 13 nhm chnh (Bng 5.2)
Bng 5.2. Din tch cc nhm t chnh ton quc
Nhm 1. t ct 2. t mn 3. t phn 4. t ph sa 5. t ly tht v than bn 6. t xm bc mu 7. t xm nu vng bn kh hn 8.t en 9.t vng 10.t mn vng trn ni 11.t mn alit 12.t dc t 13. t xi mn Tng din tch t Ni Sng,sui,ao,h Tng din tch t nhin Cng 574,1 959,7 1.826,4 3.522,3 52,1 T l (%) 1,7 2,9 5,5 10,7 0,2 Ty Bc Vit Bc HLS 0,5 ng ng Ty BSH DHBTB DHNTB Nam BSCL Bc Nguyn B 5,9 15,7 187,8 264,2 28,2 44,8 50,3 101,3 46,2 50,0 2,5 709,4 5,0 52,9 42,1 7,6 176,4 1.542,4 158,9 790,7 555,6 375,5 174,8 98,5 1.195,2 17,1 59,0 2,5 44,8 1,4 45,5 430,3 39,7 4,8 527,6 785,1 24,0 134,7

23,5 0,6

149,6 17,1 59,0

2.066,2 6,3 39,7 0,1

344,1 1,0 5,9 1,4 5,5 2,9 11,8 22,1 136,5 158,0 17.534, 53,1 2.118,1 2.139,6 2.486,7 105,2 3.319,1 2.717,8 3.623,2 941,1 0 3.483,8 10,5 1.167,8 659,7 140,4 0,3 12,1 8,6 1.137, 0 62,2 67,1 1.266, 3 352,6 4,7 98,1 137,5 276,0 45,7 46,94 887,0 14,7 74,3 38,2 47,5 12,6

83,2

187,5 0,6 78,7 89,4 351,2 1,1 7,1 23,2 43,2 302,5 0,9 1,9 48,0 32.216, 94,5 3.401, 3.106,2 3.020,0 6 1.029,2 3,1 147,0 158,7 302,1 782,6 2,4 25,9 78,0 15,3 33.028, 100,0 3.574,9 3.342,9 3.397,4 4

8,8

4.802,4 4.275,8 5.481,1 2.249,9 3,742,5 232,3 95,7 67,2 78,8 41,4 55,8 17,3 84,2 1,0 221,8

5.130,4 4.421,8 5.578,3 2.351,4 3.965,3

Ngun: Vin Quy hoch v Thit k Nng nghip

2. Hin trng s dng Ti nguyn t Vit Nam c din tch t nhin l 32.924.060 ha, trong din tch sng sui v ni gn 1,8 triu ha (chim 5,5% din tch t t nhin, phn t lin 31,2 triu ha (chim 94,5% din tch t nhin), xp hng th 58 trong tng s 200 nc trn th gii, nhng v dn s ng (80 triu ngi), nn din tch t bnh qun u ngi thuc loi rt thp, (4.288 m2/ngi) xp th 159 v bng 1/6 bnh qun ca th gii. c bit din tch t canh tc vn thp nhng li gim theo thi gian do sc p tng dn s, th ho, cng nghip ho v chuyn i mc ch s dng (bng 5.3).

196

Bng 5.3. Gim din tch t canh tc trn u ngi Vit Nam [51]. Nm 1940 Bnh qun u ngi (ha/ngi) 0,2 1960 0,16 1970 0,13 1992 0,11 1997 0,108 2000 0,10

Hin trng s dng t ca Vit Nam nm 2001 c th hin bng 5.4.

197

Bng 5.4. Hin trng s dng t nm 2001 Loi t Din tch s dng Din tch t nng nghip t lm nghip t chuyn dng t Din tch cha s dng t i ni cha s dng t bng t c mt nc t cha s dng khc Din tch sng sui, ni Tng din tch c nc Din tch So vi c nc (ha) (%) 23.222.300 70.53 9.382.500 28.50 11.823.800 35.91 1.568.300 4.76 447.700 1.36 9.702.400 29.47 7.411.200 22.51 547.900 1.66 150.900 0.49 222.300 0.68 1.370.100 4.16 32.924.700 100.00 So vi cng loi (%) 100.00 40.40 50.91 6.75 1.93 100.00 76.38 5.65 1.56 2.29 14.12

Ngun : Nin gim thng k 2002[75]

Nh vy hin nay qu t c s dng l 23.222.300 ha, chim 70.53% din tch t nhin c nc. Trong 64.41% s dng cho nng - lm nghip. Trong din tch t cha s dng 9.702.400 ha th c ti 76.38% tc 7.411.200 ha l t trng, i trc min ni v trung du. So vi hin trng s dng t nm 1998, qu t c m rng thm 995.579 ha. Din tch i ni cha s dng c gim nhng gim khng ng k (din tch i ni cha s dng nm 1998 l 7.505.562 ha) v t s dng cho lm nghip thay i khng ng k (din tch t s dng cho lm nghip nm 1998 l 11.985.367 ha). 3. Cc Gii php qun l t bn vng 3.1. Quan im v qun l t bn vng t l mt trong nhng ti nguyn quan trng nht pht trin nng lm nghip. Do , ni hm ca vic qun l t bn vng phi ng nht vi ni hm ca mt nn nng nghip bn vng Theo FAO (1989) th nng nghip bn vng bao gm qun l c hiu qu ti nguyn cho nng nghip p ng cho nhu cu cuc sng ca con ngi, ng thi gi gn v ci thin ti nguyn thin nhin v mi trng v bo v ti nguyn thin nhin Nh vy, qun l t bn vng chnh l s dng hp l ti nguyn t, gi vng v ci thin mi trng t, khai thc t c hiu qu v kinh t, nng sut cao v n nh tng cng cht lng cuc sng, bnh ng gia cc th h v hn ch ri ro Trong thc t, nhiu ngi thng nhm ln gia bo v t v qun l t bn vng. Qun l t bn vng phi c hiu vi khi nim rng bao gm ton b hot ng nng nghip c tc ng n nhng thng s v t. Cho n nay, cng tc qun l nc ta c nhng hn ch sau: Cha nm vng c qu t v s lng v cht lng. H thng qun l Nh nc v t c s cn yu km.

198

-Vic giao t, giao rng tin hnh chm, t b tranh th khai thc bc lt. Nhiu din tch t nng nghip v ang c chuyn i thnh t chuyn dng. t tr thnh hng ho, song cha c th nh di Lut m bo quyn li v ngha v cho ngi s dng t, nn cha khuyn khch thm canh, bo v. - Kh nng u t ca nng sn cn thp, tn dng nng thn cha mnh h tr nng dn s dng t lu bn. - Th trng tiu th sn phm nng lm nghip ang tr thnh vn bc xc i vi nhiu ngi dn khp mi vng ca t nc. 3.2. Nhng gii php qun l t bn vng Qun l t bn vng khng th ch l vn cng ngh, k thut n thun. S thnh cng ny ch c c do kt qu ca s kt hp cht ch gia k thwtj cng ngh, kinh t, lut php, ch trng chnh sch, x hi nhn vn v mi trng. Cc gii php chnh l: 3.2.1. H thng php lut v cc chnh sch n nay, Chnh ph Vit Nam ban hnh nhiu b lut v chnh sch lin quan n ti nguyn t. y l c s php l quan trng qun l t bn vng. l: Lut t ai ban hnh nm 1993; sa i nm 1998 v nm 2000. Lut bo v v pht tin rng ban hnh nm 1993. Lut ti nguyn nc ban hnh nm 1998. Lut BVMT ban hnh nm 1994. i i vi cc b lut, nhiu chnh sch di lut v ang c p dng rng ri nh:Chnh sch khuyn nng, khuyn lm; trng trnh xo i gim ngho; chnh sch giao t giao rng, giao quyn s dng t n nh, lu di cho dn, cho vay vn trung hn v di hn, gio dc mi trng... Nhiu chng trnh chng thoi ho t v BVMT c xut v trin khai thc hin. Chng trnh trng rng PAM chng trnh 327, chng trnh 5 triu ha rng, s dng hp l ti nguyn thin nhin v BVMT, chng trnh nng lm nghip kt hp, an ninh lng thc, pht trin kinh t h, pht trin trang tri, qun l lu vc, qun l dinh dng tng hp... Cng vi cc chng trnh trong nc, mt s chng trnh Quc t v khu vc quan h n n chng thoi ho t ang c trin khai Vit Nam nh: Chng trnh nghin cu v qun l t dc, qun l t ngp nc v ti nguyn ven bin, qun l lu vc, ph xanh t trng i ni trc, hnh ch canh tc nng ry v chng trnh tng cng nng lc qun l nng nghip v nng thn. Nhiu t chc phi Chnh ph (NGO) v ang thc hin nhiu d n lin quan n bo v ti nguyn t v pht trin nng thn. 3.2.2. Quy hoch s dng t tng th Quy hoch s dng t kt hp cht ch vi pht trin kinh t x hi sau khi giao t giao rng. Vi quy hoch tng th vng, lnh th, song trong vn t cn c k hoch chi tit n tng tha t ca cc h nng dn km theo cc chnh sch c th l

199

gii php ti cn thit cho cng tc qun l ti nguyn t. Thc trng sau khi giao t giao rng, tr mt s in hnh, cn nhn chung cha p dng tin b k thut canh tc bo v t d l n gin. cn phi c nh hng nht nh trong khai thc v s dng t bn vng. V vn quy hoch, ti t trnh s 1091/KTN ngy 10/3/1997 do Ph Th tng Chnh ph Nguyn Cng Tn k v Quy hoach, k hoch s dng t ai c nc nm 2010 c Quc Hi thng qua v n nay hu ht cc tnh thnh trong c nc c quy hoch s dng t a phng n nm 2010. y l c s php l v khoa hc vng chc cho cng tc qun l ti nguyn t. Phng hng quy hoch se dng t lu di c th hin bng 5.5.
Bng 5.5. D kin quy hoch s dng t ton quc n nm 2010 1995 Din % tch Tng din tch t nhin 33.104, 100 2 1. t nng nghip 7.933,4 24,2 2. t lm nghip 10.795, 36,2 0 3.t chuyn dng 1.271,0 3,8 4.t khu dn c nng 382,9 1,2 thn 5. t th 57,5 0,2 6.t cha s dng 12.604, 39,1 1 Loi s dng t 2010 Din % tch 33.104, 100 2 9.419,2 28,5 15.272, 46,1 8 1.732,0 5,2 828,4 2,5 248,9 5.602,9 0,8 16,9 1995 2010 Din % tch

+15,5 +47,8 +46,10 +45,5 +191,4 7001,2

+4,3 +13,5 +1,4 +1,3 +0,6 -21,2

Ngun: L Vn Khoa, 2001

3.2.3. Quan im mang tnh cht trung tm v chin lc trong qun l t bn vng l u t theo chiu su, iu ho v cn i dinh dng t. Nhn chung, trong phm vi ton quc chng ta mi cn i dinh dng v tr li cho t khong 1/3 n tng lng dinh dng do cy ly i. Nhiu vng canh tc trn t dc thng trng chay, nht l i vi cy trng ngn ngy. u t theo chiu su vo t trng trt phi thc s t 3 mc tiu ch yu sau: - Nng cao nng sut v sn lng nng sn. - Nng cao v n nh lu di ph nhiu thc t ca t tip tc thu c nhng nng sut cao hn. - Nng cao hiu qu u t v trc mt cng nh lu di. t 3 mc tiu trn, cn nhn mnh cc vn : - S dng t hp l trc khi ni ti vn ci to n. S dng t hp l bt ngun t ph nhiu thc t ca t.Pht huy ph nhiu thc t chnh l nng cao hiu qu ca vic u t v gp phn gii quyt kh khn trong cn i u t. - u t bn phn hu c vi phn khong mt cch ng n va c hiu qu cao, li l b phn hp thnh khi nim Tr li dinh dng cho t nng cao ph nhiu thc t ca t. 3.2.4. p dng nhng cng ngh tin tin trong s dng t

200

Cn gii quyt c hiu qu chng xi mn, ra tri v cn i dinh dng cho cy trng trong qu trnh canh tc. Bin php trng si mn trn t dc rt a dng v phong ph. Theo tnh ton ca cc trm thu vn, hng nm t b ra tri ra bin khong 100.000 tn m, 60.000 tn ln, 200.000 tn kali v 1 triu tn mn. Lng dinh dng nu tnh ra tin mua phn hng nm ta mt i trn 500 t ng. Bin php chng xi mn c hiu qu thng l cc bin php tng hp, ch trng kt hp gia bin php sinh hc v bin php cng trnh. Bin php sinh hcthng qua b tr h thng cy trng c tn che ti a trong ma ma, canh tc theo ng ng mc, thit lp cac bng cy xanh hng kp ngan cn dng chy b mt khi ma l bin php n gii c s chp nhn v la chn ca ngi dn. Nhng nm gn y, mt s cng ngh s dng t dc bn vng ca nc ngoi theo hng nng lm kt hp bc u p dng thnh cng vng ni v trung du nc ta. l k thut canh tc nng nghip trn t dc vit tt l SALT (sloping Agriculture Land Technology). H thng ny bao gm: - M hnh k thut canh tc nng nghip t dc (SALT1) gm b tr trng nhng cy bng ngn ngy xen k vi nhng cy lu nm sao cho ph hp vi c tnh v yu cu t ai ca cc loi cy v m bo c thu hoch u n. - M hnh kt hp nng lm kt hp n gin (SALT2). Trong m hnh ny, mt phn t c dnh cho chn nui v kt hp vi trng trt. - M hnh k thut canh tc nng lm kt hp bn vng (SALT3). M hnh ny kt hp mt cch tng hp vic trng rng quy m nh vi vic sn xut lng thc, thc phm. - M hnh sn xut nng nghip vi cy n qu kt hp quy m nh (SALT4). Trong m hnh ny cc loi cy n qu nhit i c c bit ch do sn phm ca n c th bn thu tin mt v cng l cy lu lin nn d dng duy tr c s n nh v lu bn hn v mi trng sinh thi so vi cy hng nm.

201