Professional Documents
Culture Documents
MT S CHUYN V NG DNG
TP 1 : BIN I LNG GIC V H THC LNG
LNG GIC
MT S CHUYN V NG DNG
TP 1 : BIN I LNG GIC V H THC LNG
LI NI U
Cun sch LNG GIC MT S CHUYN V NG DNG ny c bin son vi mc ch cung cp, b sung kin thc cho hc sinh THPT v mt s bn c quan tm n mng kin thc ny trong qu trnh hc tp v lm vic. cun sch ny, ngoi vic a ra nhng khi nim v dng bi tp c bn, chng ti s thm vo lch s v ng dng ca mn hc ny cc bn hiu r hn N xut pht t u v ti sao chng ta li phi hc n?. cc chng chnh, chng ti chia lm 3 phn : Phn I : Nu l thuyt cng v d minh ha ngay sau , gip bn c hiu v bit cch trnh by bi. ng thi a ra cc dng ton c bn, thng gp trong qu trnh lm bi trn lp ca hc sinh THPT. phn ny, chng ti s trnh by mt s bi bn c c th nm vng hn, trnh sai st. Phn II : Trong qu trnh tham kho v tng hp ti liu, chng ti s a vo phn ny cc dng ton kh nhm gip cho cc hc sinh bi dng, rn luyn k nng gii LNG GIC thnh tho hn khi gp phi nhng dng ton ny. Phn III : Chng ti s a ra li gii gi cho mt s bi, qua bn c kim tra li p s, li gii hoc cng c th tham kho thm. Trong qu trnh bin son, mc d chng ti c gng bng vic tham kho mt lng rt ln cc ti liu c sn v tip thu c chn lc kin t cc bn ng nghip dn hon thin cun sch ny, nhng kh trnh khi nhng thiu st bi tm hiu bit v kinh nghim cn hn ch, chng ti rt mong nhn c kin ng gp qu bu ca bn c gn xa.
LI CM N
Trong qu trnh bin son, chng ti xin cm n n nhng bn cung cp ti liu tham kho v vui lng nhn kim tra li tng phn ca bn tho hoc bn nh my, to iu kin hon thnh cun sch ny : T Nguyn Nht Minh (H Quc T Tp.HCM) Ng Minh Nht (H Kinh T Tp.HCM) Mai Ngc Thng (H Kinh T Tp.HCM) Trn Lam Ngc (THPT Chuyn Trn i Ngha Tp.HCM) Nguyn Huy Hong (THPT Chuyn L Hng Phong Tp.HCM) Nguyn Hoi Anh (THPT Chuyn Phan Bi Chu Tp.Vinh) Phan c Minh (H Khoa Hc T Nhin H Ni)
MC LC
TP 1 : BIN I LNG GIC V H THC LNG
CHNG 1 : S LC V KHI NIM V LCH S ........................................ 1 CHNG 2 : CC BIN I LNG GIC ......................................................... 4 2.1 CHNG MINH MT NG THC LNG GIC .................................... 7 BI TP T LUYN ..................................................................................... 15 2.2 TNH GI TR CA BIU THC ................................................................ 21 BI TP T LUYN ..................................................................................... 33 2.3 CHNG MINH NG THC LNG GIC SUY T NG THC LNG GIC KHC CHO TRC ............................................................ 36 BI TP T LUYN ..................................................................................... 45 2.4 CHNG MINH BIU THC LNG GIC KHNG PH THUC VO BIN S .......................................................................................................... 46 BI TP T LUYN ..................................................................................... 51 CHNG 3 : H THC LNG TRONG TAM GIC ........................................ 52 3.1 CHNG MINH NG THC LNG GIC TRONG TAM GIC ......... 55 BI TP T LUYN ..................................................................................... 77 3.2 CHNG MINH BT NG THC LNG GIC TRONG TAM GIC ....................................................................................... 81 BI TP T LUYN .................................................................................... 133 3.3 NHN DNG TAM GIC V TNH CC GC TRONG TAM GIC .... 143 BI TP T LUYN .................................................................................... 191
C THM : TM LC TIU S CC NH KHOA HC C NH HNG N LNG GIC ................................................... 199 TI LIU THAM KHO ............................................................................................. 205
( Dng th hm sin )
II.
LCH S Nhng nghin cu mt cch h thng v vic lp bng tnh cc hm lng gic c cho l thc hin u tin bi Hipparchus(1) (180-125 TCN), ngi lp bng tnh di cc cung trn v chiu di ca dy cung tng ng. Sau , Ptomely(2) tip tc pht trin cng trnh, tm ra cng thc cng v tr cho v , Ptomely cng suy din ra c cng thc h bc, cho php ng lp bng tnh vi bt k chnh xc cn thit no. Tuy nhin, nhng bng tnh trn u b tht truyn. Cc pht trin tip theo din ra n , cng trnh ca Surya Siddhanta(3) (th k 4-5) nh ngha hm sin theo na gc v na dy cung. n th k 10, ngi Rp dng c 6 hm lng gic c bn vi chnh xc n 8 ch s thp phn. Cc cng trnh u tin ny v cc hm lng gic c bn u c pht trin nhm phc v trong cc cng trnh thin vn hc, c th l dng tnh ton cc ng h mt tri.
Chng 1 : S lc v khi nim v lch s Ngy nay, chng c dng o khong cch ti cc ngi sao gn, gia cc mc gii hn hay trong cc h thng hoa tiu v tinh. Rng hn na, chng c p dng vo nhiu lnh vc khc : quang hc, phn tch th trng ti chnh, in t hc, l thuyt xc sut, thng k, sinh hc, dc khoa, ha hc, l thuyt s, a chn hc, kh tng hc, hi dng hc Ta ly v d t mt bi ton sau trch t Lucia C. Hamson, Daylight, Twilight, Darkness and Time : Vic m hnh ha v s gi chiu sng ca mt tri l hm thi gian trong nm ti nhiu v khc nhau. Cho bit Philadelphia nm v Bc, tm hm biu th s gi chiu sng ca mt tri ti Philadelphia.
Ch rng mi ng cong tng t vi mt hm s sin m b di chuyn v ko cng ra. Ti cao ca Philadelphia, thi gian chiu sng ko di 14,8 gi vo ngy 21 thng 6 v 9,2 gi vo ngy 21 thng 12, vy nn bin ca ng cong (h s ko cng theo chiu dc) l :
H s no m chng ta cn ko cng th hnh sin theo chiu ngang nu chng ta o thi gian trong ngy? Bi c 365 ngy/ nm, chu k ca m hnh nn l 365. Nhng m giai on ca l , nn h s ko cng theo chiu ngang l :
Chng ta cng rng ng cong bt u mt chu trnh ca n vo ngy 21 thng 3, ngy th 80 ca nm nn chng ta phi phi dch chuyn ng cong v bn phi 80 n v. Ngoi ra, chng ta phi a n ln trn 12 n v. Do chng ta m hnh ha s gi chiu sng ca ca mt tri trong nm Philadelphia vo ngy th ca nm bng hm s :
Hn km
II. 1.
T hnh v thc tin trn, ta rt ra c mt s cng thc c bn v hm lng gic : 2. CNG THC CNG
3. a.
b.
d.
CNG THC H BC
4. a.
b.
Trong
III. 1. -
CC LOI TON V PHNG PHP GII CHNG MINH MT NG THC LNG GIC Ta thng s dng cc phng php : bin i v phc tp hoc nhiu s hng thnh v n gin; bin i tng ng; xut pht t ng thc ng no , bin i v ng thc cn chng minh. Trong khi bin i ta s dng cc cng thc thch hp hng n kt qu phi t c. Lu mt s cng thc trn phi chng minh trc khi s dng.
b.
Gii: a. Ta c :
b.
Ta c :
Gii: a. Ta c :
b.
d.
Ta c :
Gii: a. Ta c :
Nn
Vy Bi 4: Chng minh
Gii: Ta c :
Suy ra
Nn
vi
Gii: Ta c :
10
Khi th th
Ta c :
Do
Bi 7: Chng minh
11
Gii: Ta c :
Gii: Ta c :
12
Ta c :
Nhn li, ta c :
Vy
13
..
Cng li, ta c c iu phi chng minh. Ta s dng cng thc Ta c : Vy ta c iu phi chng minh. Ta s dng cng thc Ta c : Vy ta c iu phi chng minh. 14
Chng 2 : Cc bin i lng gic BI TP T LUYN 2.1.1. Chng minh cc ng thc sau a. b. c. 2.1.2. Chng minh
15
(HQG H Ni 2001) 16
Chng 2 : Cc bin i lng gic 2.1.13. Chng minh (H Phng Chy Cha Chy 2001) 2.1.14. Chng minh
17
b)
c)
Ta c :
d)
18
Cho
, ta c :
Suy ra
2.1.10.
2.1.12. Ta c :
19
b)
Suy ra
b.
20
2. -
TNH GI TR CA BIU THC loi bi tp ny, ngoi cc cng thc bin i c bn, ta cn ch thm cc cng thc sau :
Ta vit
V dng cng thc bin i tch thnh tng rt gn. Ngoi ra, tnh gi tr mt biu thc ta chng t cc s hng trong biu thc l nghim ca mt phng trnh, t ta dng cng thc Vite(4) tnh tng hoc tch ca lng phi tm. Cn nh li cng thc Vite bc 3 sau: Gi l 3 nghim ca phng trnh th
21
T c th suy ra
Bi 1: Tnh
Gii: Ta c :
Bi 2: Rt gn biu thc
Tnh gi tr ca
nu
22
Mt khc
Gii: Ta c :
23
Gii: Ta c :
24
Hay
nn
nn
Gi s
cng l s hu t. ;
Nh vy ln lt ta c Do , M
cng l s hu t.
Nn
l s hu t. (v l)
25
Chng 2 : Cc bin i lng gic Bi 6: Cho phng trnh tnh biu thc sau y theo c 2 nghim . . Hy
Vy
T , tnh tng
Gii: Nu ta c
26
Ta c :
Vy phng trnh cn tm l
Suy ra
27
Chng 2 : Cc bin i lng gic Hay T ta c (loi v khng tha 3 nghim trn)
Nh vy nh l Vite, ta c
Khi
Suy ra
Do Nn Vy
28
Vi Gii: T h ta c :
Suy ra
Do
Bi 10: Cho Hy tm
Gii: T gi thuyt, ta c :
nn
29
Gii: Ta c :
30
Do
nn
Suy ra
Nh vy : nh l Vite, ta c :
Suy ra
31
Mt khc :
p dng bt ng thc :
Ta c :
Tht vy, vi
, ta c :
32
T , tnh tng
2.2.3. Cho
. , bit
33
2.2.6. Tnh
2.2.7. Tnh
bit
34
2.2.9. Cho
2.2.10. Cho
. Tnh
2.2.11. Cho
. Tnh
2.2.12. Cho
. Tnh
Ta c h phng trnh
2.2.4.
2.2.6.
2.2.7.
35
Ta bin i
theo
. , t ta
2.2.11.
3. CHNG MINH NG THC LNG GIC SUY T NG THC LNG GIC KHC CHO TRC - y l loi bi tp chng minh ng thc lng gic c iu kin v t iu kin kt hp vi cc cng thc lng gic ph hp suy ra iu cn phi chng minh.
Bi 1: Cho Gii: Ta c :
Th
36
Suy ra
Gii: Ta c :
Khi :
Gii: Ta c :
38
Do ,
c nghim thuc
Vy ta c iu phi chng minh. Bi 5: Cho Gii: Ta cn chng minh Tht vy, ta c M l 2 gc nhn tha h
Suy ra
Th
(H Thng Mi H Ni 1998)
39
Bi 7: Cho
Gii: Ta c :
40
Vy Ly suy ra :
Vy Do , ta c :
, vi
tha cc iu kin xc
41
Chng 2 : Cc bin i lng gic Bi 10: Cho Chng minh rng : Gii: t .
Vy ta c iu phi chng minh. Bi 11: Cho 3 s h thc : i mt khc nhau v 4 gc c lin h vi nhau bi
Do ,
42
Tng t, ta c :
Tng t vy, ta c :
43
Gii: T gi thuyt, ta c :
Hay
Khi ,
44
Chng 2 : Cc bin i lng gic BI TP T LUYN 2.3.1. Cho 3 gc tha iu kin Chng minh : 2.3.2. Cho Chng minh rng
2.3.3. Cho
. Chng minh :
2.3.4. Cho
. Chng minh
Th 2.3.6. Cho Chng minh rng : . ( ngh Olympic 30-4, 2004) GI GII BI TP T LUYN 2.3.1. t Ta s chng minh Bin i t gi thuyt sau :
2.3.2. T gi thuyt, ta rt ra c Ch cn chng minh khi 2.3.3. , t gi thuyt, ta c : th ta c c iu phi chng minh.
hay
45
, ta c :
T , ta c iu phi chng minh. 2.3.6. bi 2.1.5 ta chng minh , nn Do , gi thuyt tng ng vi : Lu mnh : Suy ra : Mt khc, ta c b :
nguyn t. .
Nn Do , Trong ,
c hiu l
nhng
4. CHNG MINH BIU THC LNG GIC KHNG PH THUC VO BIN S - Khi gp biu thc c cha , ta thng s dng cc phng php sau : t n ph vi kt qu sau : Dng cc cng thc h bc t n ph theo - Ch : i vi nhng bn c bit v cc khi nim ca o hm cc hm s lng gic, ta c th dng kin thc Nu vi mi th l hm hng vi mi . 46
Chng 2 : Cc bin i lng gic Bi 1: Chng minh cc biu thc sau khng ph thuc vo
Gii:
47
Gii: Ta c :
M Do ,
nn
Do
nn
48
(H Hng c 1998) Gii: bi ny, ta c 2 cch chng minh. Cch 1: Ta chng minh Tht vy, ta c : l hm hng .
Cch 2: Ta c :
Nh vy,
Bi 4: Tm
49
Vy
, khi
50
Chng 2 : Cc bin i lng gic BI TP T LUYN 2.4.1. Chng minh cc biu thc sau khng ph thuc vo bin s
2.4.2. Tm
51
T , ta c h qu sau :
52
6. CNG THC V DI TRUNG TUYN Trong tam gic , di 3 ng trung tuyn c xc nh bi cng thc :
T , ta c cng thc v tng bnh phng ca 3 ng trung tuyn trong tam gic
53
Chng 3 : H thc lng trong tam gic 7. CNG THC V DI PHN GIC TRONG Trong tam gic , di 3 ng phn gic trong c xc nh bi cng thc :
9. a.
b.
c.
54
Chng 3 : H thc lng trong tam gic 10. CNG THC V DIN TCH TAM GIC Ta c cng thc tnh din tch tam gic bng nhiu cng thc khc nhau :
Lu : Cng thc c nh ton hc v vt l Heron(5) pht hin nn thng c gi l Cng thc Heron. III. 1. CC LOI TON V PHNG PHP GII CHNG MINH NG THC LNG GIC TRONG TAM GIC chng minh loi ton ny, chng ta c nhiu phng php gii khc nhau, chng hn nh : bin i v ny thnh v kia, xut pht t mt h thc ng bit suy ra ng thc cn chng minh, chng minh tng ng Trong lc chng minh, ta ch mt s k thut sau : S dng bin i lng gic : s dng cc cng thc bin i tch thnh tng hoc ngc li, cng thc h bc, cng thc cung c lin quan c bit nh :
S dng nh l hm s sin, hm s cos : Ta thng dng nh l ny bin i h thc phi chng minh thnh mt h thc ch c hm s lng gic v dng cc cng thc bin i lng gic chng minh. S dng cng thc tnh din tch : dng tm mi quan h gia cc cnh, gc, bn knh ng trn ngoi tip, ni tip, bng tip.
55
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Trc ht, ta nn nh mt s ng thc c bn trn trong tam gic nhm gip cho chng ta s dng thnh tho cc k thut chng minh trong dng ton ny, ng thi lm tng nhy khi gp nhng bi ton phc tp khc. Bi 1: Chng minh cc ng thc c bn trong tam gic :
Gii: a. Ta c :
b.
Ta c :
c.
Ta c :
56
e.
Ta c :
f.
Ta c :
g.
Ta c :
h.
Ta c :
i.
Ta c :
j.
Ta c :
57
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 2: Chng minh trong tam gic , ta lun c
Tng t :
Theo nh l hm s sin, ta c :
Suy ra :
58
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 4: Chng minh rng trong tam gic ta lun c
(H Ngoi Ng H Ni 1998)
(HQG H Ni 1998)
, ta lun c :
Mt khc, ta li c :
59
Tng t, ta c :
Suy ra
Ta xt :
d.
Ta c :
Tng t, ta c :
60
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Cng 3 ng thc trn li, ta c :
Nn e.
. Theo nh l cos, ta c :
Tng t, ta c :
Vy ta c c iu phi chng minh. Bi 5: Chng minh rng trong tam gic ta lun c
61
Vy
b.
Ta c :
Ta xt :
Do ,
62
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 6: Cho tam gic . Chng minh rng :
Gii: a. Ta c :
Tng t, ta c :
Cng 3 ng thc trn, ta c : Vy theo nh l hm s sin, ta c iu phi chng minh. b. Ta c : Do , theo nh l hm s sin, ta c :
c.
Ta c :
63
Tng t :
Cng 3 ng thc trn, ta c c iu phi chng minh. Bi 7: Vi . Ta c mt s ng thc tng qut trong tam gic
Gii: a. Ta c :
Ta xt :
64
Tng t vy, ta c :
Suy ra
b.
Ta c :
Ta thy :
V Suy ra
c.
Ta c :
d.
Ta c :
65
Suy ra
e.
Ta c :
f.
Ta c :
. t
66
Ta c :
Suy ra
c 3 gc
a.
Ta c :
67
) ta lun c :
Ta c :
68
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 10: a. Cho tam gic , . Chng minh rng
(H Cn Th 1998) b. Chng minh rng : trong tam gic nu thnh cp s cng th cng to thnh cp s cng. theo th t to
69
ng thc ny ta thy c
nn
Gi s th Mt khc, do nn n y, ta c c mu thun. Do :
hay .
. Khi
(v
70
Tht vy, ta c :
M theo nh l hm s sin, ta c :
Suy ra
Mt khc, ta li c :
Do ,
b.
Ta c :
71
d.
Theo nh l hm s sin, ta c :
vung ti nn
Tng t, ta c :
Mt khc, ta li c :
Nn
72
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 12: Cho tam gic . Chng minh rng ta lun c :
Li c :
Tng t th ta cng c :
Vy
73
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 13: Chng minh rng trong tam gic a. b. c. d. e. Gii: a. Ta c : ta lun c :
b.
Ta c :
c.
Ta c :
d.
Ta c :
74
e.
Ta c :
Suy ra Vy
. , ta lun c
Gii: a. Ta c :
75
Ta li c :
Suy ra
b.
Ta c :
Mt khc, ta thy :
Tng t vy, ta c :
76
. (H Cn Th 2000)
Chng minh rng : 3.1.4. Cho tam gic 3.1.5. Cho tam gic c
tha h thc :
77
b.
Cn chng minh
c. d. e.
78
3.1.3. :
3.1.5. a. :
b.
S dng ng thc :
3.1.6. T gi thuyt, ta c
. Do
79
3.1.7. a. Ta c :
b.
c.
d. e.
Tng t vy, ta c :
80
Chng 3 : H thc lng trong tam gic 2. CHNG MINH BT NG THC LNG GIC TRONG TAM GIC Ngoi vic nh cc ng thc c bn v p dng cc k thut bin i chng minh ng thc lng gic vo dng ton ny, th ta cng nn nm c mt s k thut chng minh bt ng thc, chng hn nh : Dng cc quan h gia cnh v gc : , ta c :
i. Cho
Du ii.
Du
xy ra khi v ch khi :
iii.
Bt ng thc Chebyshev(10) : v th :
81
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Cho dy s thc tng : v dy s thc gim th :
Du iv. Vi
Du v.
Cho hm s Nu vi mi
Nu vi mi
th :
Du
Tng t nh dng chng minh ng thc lng gic trong tam gic, dng ny trc ht ta cng cn nm r mt s bt ng thc lng gic c bn trong tam gic.
82
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 1: Cho tam gic , chng minh rng :
Gii: a. Ta c :
Vy ta chng minh c
Tng t, ta c :
Suy ra
Do ,
b.
Ta c :
83
Suy ra
Tng t, ta c :
Do ,
Suy ra
Hay
c.
d. -
e.
Suy ra
84
f.
Suy ra
g.
h.
85
Nu gc
t th
. Suy ra
Nu gc
khng t th
b.
Ta c :
Nu gc
t th
. Suy ra
Nu gc
khng t th
c.
Ta c :
d.
Ta c :
86
e.
f.
Ta c :
Suy ra
Do ,
g.
Ta c :
Suy ra
Do ,
87
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 3: Cho tam gic , chng minh rng : n
b.
c.
d.
e.
f.
88
h.
Ch : T cu e, f, g, h ta rt ra c kt qu sau :
Gii: a. Ta c 2 cch chng minh : Cch 1: S dng ng thc Theo bt ng thc Cauchy, ta c : Suy ra Cch 2: Ta c
Mt khc :
89
Tng t, ta c :
Do ,
Suy ra
b.
Ta c :
Do , c. Ta c :
d.
Ta s dng ng thc
Suy ra
90
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 5: Chng minh rng trong tam gic a. b. c. (H Ngoi Thng 1996) d. e. ( ngh Olympic 30-4, 2007) Gii: a. p dng nh l cc hnh chiu, ta c : M Suy ra . Tng t, ta c : , ta lun c :
Cng 3 bt ng thc trn, ta suy ra c iu phi chng minh. Du xy ra khi v ch khi tam gic u. b. Ta c : Tng t, ta c :
Cng 3 bt ng thc trn, ta suy ra c iu phi chng minh. Du xy ra khi v ch khi tam gic u. c. Theo bt ng thc Cauchy, ta c :
M ta c bt ng thc c bn :
91
Suy ra
u.
u.
Do ,
Mt khc :
T (*) v (**) th ta c :
92
Vy ta c :
Du
u. ta c :
93
Tng t, ta c :
Ta li c bt ng thc c bn :
u.
Ta t :
Tht vy, ta c :
Suy ra
94
Do ,
Du c.
u.
Tng t th th ta c
Mt khc:
95
Du
u.
(H An Ninh H Ni 1997)
(HQG H Ni 1997)
96
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Gii: a. iu cn chng minh tng ng vi :
Du b.
u.
Du xy ra khi v ch khi . Ch : T bi ton ny, ta rt ra c kt qu sau bng cch chng minh tng t :
Du c.
Suy ra
Tng t, ta c :
97
Cng 3 bt ng thc trn, ta c c iu phi chng minh. Du xy ra khi v ch khi tam gic u. d. Ta chng minh
Tht vy, xt hm s
Vi Suy ra
Hay
Nh vy, ta c :
e.
Bt ng thc tng ng vi
Ta c :
98
Do ,
(HQG H Ni 2000)
99
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Gii: a. Theo bt ng thc Bunyakovsky, ta c :
Tng t, ta c :
Mt khc :
Do ,
Du b.
u.
Tht vy, xt hm s
t Do ,
, ng bin. Suy ra
100
p dng vo bi ton, ta c :
Tng t, ta c :
Do ,
Ta c bt ng thc c bn :
Vy
c.
Ta c ng thc c bn sau :
Do ,
Suy ra
Du
u.
101
Chng 3 : H thc lng trong tam gic d. Ta c 2 trng hp : Nu tam gic vung hoc t th bt ng thc hin nhin ng. Nu tam gic nhn :
Hay
Ta a bi ton tr thnh :
Mt khc :
Tng t, ta c :
Suy ra
102
Du
u.
Ta s chng minh
103
Gi s
Suy ra
nghch bin. Do ,
T , ta c :
Du b.
xy ra khi v ch khi tam gic vung cn ti . Theo bt ng thc Cauchy v bt ng thc c bn, ta c :
Do ,
Du c.
104
Cng 8 bt ng thc trn, ta c c iu phi chng minh. Du xy ra khi v ch khi tam gic u. d. Theo bt ng thc Cauchy, ta c :
Ta cn chng minh :
Xt hm s
Ta thy rng du
trong bt ng thc
105
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Ln lt thay Bi 10: Cho tam gic Hy chng minh rng . Ta c iu phi chng minh. v cc s thc
Li xt hm s
Do , Ta c
u.
Suy ra
Theo nh l hm s sin, ta c :
Tng t, ta c : 107
Do , ta c iu phi chng minh. Du xy ra khi v ch khi tam gic u. c. Theo nh l hm s sin, iu cn chng minh tng ng vi
Ta cn chng minh
Tht vy,
Tng t, ta c :
Nh vy
M theo bt ng thc c bn, ta c : Vy ta c iu phi chng minh. Du xy ra khi v ch khi tam gic d. Theo bt ng thc Cauchy, ta c :
u.
Tng t, ta c :
Do ,
u. 109
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 13: Chng minh rng nu cc gc ca tam gic nhn th cc cnh ca n tha mn tha iu kin
Suy ra
Theo nh l hm s sin, ta c :
Suy ra
Mt khc
110
Tuy nhin, du
khng xy ra v
t khi v ch
( ngh Olympic 30-4, 2009) Gii: Chiu thun: Gi s tam gic c gc t v . Khi
Do , chiu thun ng. Chiu nghch: Gi s tam gic nhn. Ta suy ra Theo bt ng thc Cauchy, ta c :
111
Tng t, ta c ;
Do ,
iu ny v l. Vy chiu nghch ng. Vy ta c iu phi chng minh. Bi 15: Cho tam gic chng minh rng
p dng hm s sin th
p dng hm s cos th
112
Vy ta c iu phi chng minh. Bi 16: Cho tam gic c chu vi bng . Chng minh rng :
Mt khc
Suy ra
Vy
113
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 17: Cho tam gic c chu vi bng . Chng minh rng
Mt khc
Nn
Hay
Xt hm s
114
T bng bin thin, ta c c Du xy ra khi v ch khi tam gic trong u. . Chng minh rng
Hn na, nu
Gii: Do Mt khc do
nn nn
. Suy ra
Vy u.
V nn Vy ta c iu phi chng minh. Bi 19: Cho tam gic c chu vi bng . Chng minh rng
115
. Ta suy ra c
Suy ra
Hay
Nn
Do
Du
u. . Chng
Gii: Ta c :
116
Ta xt 2 trng hp : - Nu gc nhn th
. Do
, ta suy ra
Suy ra
. Do
V gc
nhn nn ta cng c
, suy ra
Tng t, nu gc
t th
Do
nn
Bi 21: Cho tam gic Chng minh rng c cc cnh v na chu vi tha mn .
Gii: Ta c :
117
Do ,
Du
xy ra khi v ch khi
Gii: - Nu - Nu Vy ta lun c
th th
Mt khc
118
Du
vung cn ti .
Do ,
Do ,
119
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 24: Cho tam gic nhn. Chng minh rng
Gii: Ta xt hm s
Hay
Du
u.
Gii: Ta xt hm s
Vy hm s
ng bin. Suy ra
120
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Do , Bi 26: Cho tam gic nhn. Chng minh rng
Ta xt hm s
Cng 3 bt ng thc trn, ta c iu phi chng minh. Du xy ra khi v ch khi tam gic u. 121
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 27: Cho tam gic khng t v mi gc khng nh hn . Chng minh rng
Gii: Gi s
. Ta suy ra
Ta c :
Suy ra
Ta xt hm s
Suy ra hm s
nghch bin. Do ,
Vy ta c iu phi chng minh. Du xy ra khi v ch khi tam gic Bi 28: Cho tam gic
cn
v c gc
122
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Gii: Ta c iu phi chng minh tng ng vi
Theo nh l hm s sin, ta c Ta xt hm s :
Suy ra hm s
nghch bin. Do ,
Vy ta c iu phi chng minh. Bi 29: Cho tam gic . Chng minh rng
Gii: Ta xt hm s
123
, ta c :
Do ,
Gi s : Suy ra
Khi
Vy ta c iu phi chng minh. Bi 30: Cho tam gic . Chng minh rng
Do ,
124
Hay
Vy
Du xy ra khi v ch khi tam gic u. Ch : Chng minh tng t bi ton trn, ta c cc bt ng thc sau :
125
Suy ra
Vy
Du
u.
, ta c :
Gii: Ta c :
126
Gii: Ta c :
127
Du
cn
v c gc
tha mn :
Suy ra
128
Vy
Du
u.
Do , ta c
p dng bt ng thc c bn
Ta suy ra
Hay
129
Du
u.
Vi tam gic
nhn
th
Do ,
Ta xt hm s
130
Hay
Do ,
Du
u.
th
131
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Gii: Theo bt ng thc Bunyakovsky, ta c :
p dng bt ng thc : Do ,
Du
xy ra khi v ch khi
Do ,
132
Du
u.
ta lun c :
(HQG H Ni 1998)
Chng 3 : H thc lng trong tam gic ( ngh Olympic 30-4, 2010) 3.2.2. Cho tam gic nhn, chng minh rng vi
tha
c 2 gc
tha
(H Bch Khoa H Ni 1998) 3.2.7. Cho tam gic Chng minh rng c cc gc tha mn :
135
Chng 3 : H thc lng trong tam gic 3.2.8. Cho tam gic c . Chng minh rng
nhn th
3.2.1. a.
GI GII BI TP T LUYN
b.
Theo nh l hm s sin, ta c :
136
M theo bt ng thc c bn th
Suy ra
c.
d.
Cn chng minh :
e.
Ta c :
Do ,
f.
Ta t :
137
h.
i.
Cn chng minh
j.
138
Suy ra
k.
l. m.
n.
o.
p. q.
r.
Theo nh l hm s sin, ta c :
Bt ng thc tng ng vi
139
Ta c :
s.
t.
Ta c :
Hay
140
3.2.3. Ta c :
3.2.4.
Suy ra
141
3.2.5. Ta c :
3.2.6.
Khi
3.2.8. T gi thuyt ta c
. Do , bt ng thc tng ng vi
Khi ta ch cn kho st hm s
3.2.9. : Gi s . Ta suy ra
142
Mt khc
Do
3.2.10. a. Ta xt hm s
b.
Ta xt hm s
c.
Ta xt hm s
3. -
NHN DNG TAM GIC V TNH CC GC TRONG TAM GIC y l loi ton c bn c tng kt cc loi ton v t nhng phng php trn. Khi mt tam gic tha 1 hay 2 ng thc hoc bt ng thc gia cc cnh v hm s lng gic ca cc gc, ta phi tm tnh cht ca tam gic , chng hn nh : tm s o ca gc, chng t gi tr hm lng gic ca gc, hoc chng minh l tam gic cn, vung, u Mt s k thut cn ch : nu gi thuyt cho t 2 h thc hoc bt ng thc tr ln, ta phi bin i h thc d trc, ngoi ra ta phi s dng bt ng thc dng trn.
143
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 1: Tnh cc gc ca tam gic , bit rng
(H M H Ni 2000)
b.
Gi thuyt tng ng vi
144
c.
Gi thuyt tng ng vi
. Khi
Suy ra Nh vy
(H An Ninh 1998)
Theo nh l hm s cos, ta c :
145
Do , b.
. Gi thuyt tng ng vi
146
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 3: S o 3 gc ca tam gic lp thnh cp s cng v tha mn ng thc
a. b. Gii: a.
Tnh cc gc . Bit na chu vi tam gic bng 50. Tnh cc cnh ca tam gic. (H S Phm K Thut Tp.HCM 1993)
Gi s
. Do , ta c :
Mt khc : Khi :
Nh vy
. nn ta c :
Mt khc
147
Bi 4: Xc nh cc gc ca tam gic
tn ti 1 gc t hoc vung.
. Ta xt :
Ta xt hm s
Do , hm s
ng bin. Suy ra
148
Nh vy, ta c :
tha mn h thc
Bit rng gc
nhn. Hy tnh gi tr gc .
iu ny mu thun vi gi thuyt. M th
V gc
nhn nn
. Do ,
iu ny mu thun.
149
Chng 3 : H thc lng trong tam gic , d thy gi tr ny tha ng thc cho. c cc gc tha mn iu kin
Hy tnh gc . (H M-a Cht H Ni 1997) Gii: Theo cng thc bin i v nh l hm s sin, gi thuyt tng ng vi
c cc gc tha mn h thc
150
Nn
(H Dn Lp Phng ng 1997)
Vy tam gic b.
cn ti .
Gi thuyt tng ng vi
151
Vy tam gic
(H Thy Li H Ni 2000)
152
Vy tam gic
cn ti .
153
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 10: Chng minh rng tam gic cn khi c cc gc tha mn h thc
Vy tam gic b.
cn ti .
Gi thuyt tng ng vi
154
Do ,
Vy tam gic d. Ta c :
cn ti .
Theo nh l hm s sin, ta c
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 11: Chng minh rng tam gic cn khi n tha mn h thc
Du b.
. Do , tam gic
cn ti .
Suy ra
Du c.
xy ra khi v ch khi Ta c :
. Do , tam gic
cn ti .
Suy ra
Du
xy ra khi v ch khi
. Do , tam gic
cn ti .
156
Chng 3 : H thc lng trong tam gic d. Theo nh l hm s sin, gi thuyt tng ng vi :
Ta thy y l phng trnh bc hai theo Do , phng trnh c nghim khi v ch khi
, ta xt :
Vy tam gic
(H Nng 1997)
Vy tam gic
vung ti . 157
Chng 3 : H thc lng trong tam gic b. Theo nh l hm s sin, gi thuyt tng ng vi
Nn t gi thuyt, ta c :
Vy tam gic
vung.
158
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 13: Chng minh rng tam gic vung nu n tha mn h thc
(H Cn Th 1996)
Du
xy ra khi v ch khi
Ta t
Ta c
159
Do , gi thuyt tng ng vi
Ta xt : Vy tam gic : Nu tam gic v l. Nu tam gic vung ti vung ti th th phi nhn v . iu ny vung ti .
iu ny v l. Nu tam gic
vung ti
th
. iu ny v l.
Vy tam gic
vung ti .
160
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 14: Cho tam gic tha mn h thc :
vung l
Do , t gi thuyt ta c :
Mt khc :
Thay
vo
, ta c :
Chiu thun: Gi s
Do ,
161
Xt
, ta c :
Vy tam gic
vung ti . vung ti , ta c :
ta c
Vy ta c iu phi chng minh. Bi 15: Chng minh rng tam gic vung nu n tha mn h thc
162
Gii: a. Ta c :
Do , h thc tng ng vi
Mt khc, ta li c :
163
ta suy ra :
. Do ,
; theo nh l Vite, ta c
Gi s rng
, suy ra
Do , gi thuyt tng ng vi
Vy tam gic
vung ti .
164
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 16: Chng minh nu tam gic khng t v tha mn h thc
Suy ra :
Theo nh l hm s sin, ta c :
Do ,
Du
vung cn ti .
165
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 17: Chng minh rng tam gic u nu tha mn h thc
Gii: a. Theo cng thc tnh din tch v nh l hm s sin, gi thuyt tng ng vi
Mt khc, theo bt ng thc Cauchy, ta c : Du xy ra khi v ch khi Vy tam gic u. b. Trong tam gic ta lun c : Nn t gi thuyt ta c : Theo nh l hm s sin th t ng thc trn, ta c : Ta vit li ng thc thnh .
Mt khc, ta li c
Do
Du
xy ra khi v ch khi
166
Vy tam gic c.
u.
ta lun c :
Du
xy ra khi v ch khi u.
Vy tam gic d.
ta lun c :
Du
xy ra khi v ch khi u.
Vy tam gic
167
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 18: Chng minh rng tam gic u nu tha mn h thc
(H Ngoi Ng H Ni 1997)
T ta nhn xt khng l gc ln nht v nu nht v theo nh l hm s sin, ta s c iu ny mu thun vi gi thuyt. Vy phi l gc nhn. Ta c : dng. Do
nn 2 v ca 2 bt ng thc
V nn Vy . T ta c Mt khc, do hm s 168
nn t
ta c
u.
Khi ,
Vy tam gic c. Ta c :
u.
Mt khc,
Vy tam gic d. Ta c :
u.
169
Do ta c
Nn
Do ,
Vy tam gic
u. u nu tha mn h thc
. , ta suy ra c
Mt khc
Ta xt :
171
Ta thy : Do v . Suy ra : .
Vy tam gic
u. u nu tha mn h thc
(H Y Dc Tp.HCM 2001)
172
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Theo ng thc c bn, ta c : Do , Mt khc, theo bt ng thc Cauchy th :
Suy ra
Trong khi :
Do , gi thuyt tng ng vi
173
Do , gi thuyt tng ng vi
Do ,
Suy ra
Hay
Ta d on :
175
Ta c :
Li c :
, ta c :
Du d.
Do ,
176
. u nu
Do ,
Khi
177
Du
xy ra khi v ch khi u.
Vy tam gic b. Ta c :
Tng t vy, ta c :
Tng t, ta c :
Do ,
Hay
178
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Du xy ra khi v ch khi Vy tam gic u. d. Ta c : .
Do , gi thuyt tng ng vi
. nu n tha mn h thc
Do , gi thuyt tng ng vi
Vy tam gic
c t nht mt gc bng
hoc
. 179
Ta xt :
Vy tam gic c t nht mt gc bng . c. Theo cng thc Heron v bt ng thc Cauchy, ta c :
Do ,
180
Chng 3 : H thc lng trong tam gic Bi 24: Nhn dng tam gic nu bit rng V Gii: T gi thuyt, ta c :
Ly
, ta c :
Mt khc :
181
Do ,
Du
Theo nh l hm s sin, ta c :
Do 182
nn
Do ,
Nn
Ta bit rng
iu ny khng th xy ra. Vy khng tn ti tam gic tha mn hai h thc cho. b. T gi thuyt, ta vit li thnh
Do , gi thuyt tng ng vi
183
Xt
, ta t
. Khi :
Ta xt hm s
Do , hm s ng bin. Ta thy l nghim ca phng trnh v nht ca phng trnh. Suy ra : Xt , ta t . Khi : Ta xt hm s
l hm hng nn
l nghim duy
Suy ra v l hai nghim duy nht ca phng trnh. Vi th . Vi th (v l). Vy tam gic u. d. Theo cc ng thc c bn, ta c :
nhn.
. nu n tha mn iu kin
Do , gi thuyt tng ng vi
185
Do , du
xy ra khi v ch khi
b. Ta c :
Tng t, ta c :
186
Chng 3 : H thc lng trong tam gic d. Theo nh l hm s sin v ng thc c bn, ta c :
Do , gi thuyt tng ng vi
Mt khc, ta li c kt qu sau :
. nu n tha mn ng thc
Gii: a. Ta c :
187
Do ,
Khi , thay
vo h thc
. Ta c :
Mt khc cng t :
188
Bi 28: Tm tt c cc tam gic c di 3 cnh l cc s nguyn dng, khng c c chung v tha mn ng thc
Do ,
Kt hp vi gi thuyt, ta c
Du
xy ra khi v ch khi
Kt hp vi
, ta c :
189
Do , tam gic Ta c th gi s :
Suy ra :
190
Du
xy ra khi v ch khi
Vy tam gic
u.
nu n tha mn
(H An Ninh 2000)
191
, bit rng
( ngh Olympic 30-4, 2006) 3.3.3. Tnh cc gc ca tam gic nhn bit
( ngh Olympic 30-4, 2007) 3.3.4. Tnh s o cc gc ca tam gic thc : c din tch v cc cnh tha mn h
( ngh Olympic 30-4, 2008) 3.3.5. Tnh din tch tam gic , bit rng
c cc gc tha mn
Tnh
192
193
Chng 3 : H thc lng trong tam gic 3.3.9. Chng minh rng tam gic u nu n tha mn h thc
194
Chng 3 : H thc lng trong tam gic 3.3.10. Cho tam gic nhn tha iu kin
nu bit
195
Chng 3 : H thc lng trong tam gic GI GII BI TP T LUYN 3.3.1. a. Theo ng thc c bn, gi thuyt tng ng vi
(Tam gic u) b. Bin i tng ng, ch xt trng hp (Tam gic c gc ) c. Theo ng thc c bn, ta c
(Tam gic c gc ) d. Theo bt ng thc Bunyakovsky, ta c : Theo nh l hm s sin, ta li c : Suy ra (Tam gic vung cn ) e. T gi thuyt ta suy ra tam giac
khng t. Do
vung cn
hoc
hoc u)
Gi s
, ch c th xy ra kh nng
196
Du
xy ra khi v ch khi
Ta s xt hm s
ta c : )
197
Khi , chn
, ta c :
Du
cn ti
v gc
Ta t :
198
c Thm
HIPPARCHUS (190120 TCN) Hipparchus l mt nh thin vn hc, a l hc, nh ton hc Hy Lp. ng c xem l ngi sng lp ra mn lng gic hc bi nhng tnh ton hm s lng gic u tin c gi l bng lng gic. Qua , ng tnh ton cc gi tr c bit ca lng gic bng cc m hnh hnh hc. Nh , ng c th gii c cc bi ton lng gic phng, cng nh lng gic cu. Hipparchus pht minh v s dng cc dng c thin vn c vng chia . ng xc nh c khong cch n Mt Tri v Mt Trng, l ngi u tin a ra mt m hnh v lng m t chnh xc s chuyn ng ca Mt Tri v Mt Trng. Vi l thuyt v nht nguyt v lng gic ca mnh, ng tr thnh ngi u tin xy dng v pht trin phng php tin on nht thc. Mt thnh tu khc ca ng cng c bit n l vic thit lp danh mc ta khong 850 ngi sao c ch r chi theo thang quy c.
(1)
PTOMELY (khong 85-165 TCN) Ptomely l nh bc hc c Hy Lp c sc nh hng ln n cc vn v thin vn hc, a l hc, quang hc v lng gic hc.
(2)
199
c thm : Tm lc tiu s cc nh khoa hc c nh hng n lng gic L mt ngi c nhu cu nghin cu thin vn hc v a l hc nn ng gp phn m rng thm cc ng dng ca hnh hc v lng gic hc. ng c cho l ngi u tin tm ra cng thc cng v tr cho v , t suy ra c cng thc h bc, cho php ng lp bng tnh vi bt k chnh xc cn thit no. Tuy nhin, nhng bng tnh trn u b tht truyn. Ngoi ra, ng cn nghin cu php chiu trong khng gian m ng cho l c ch cho vic nghin cu bu tri.
SURYA SIDDHANTA (khong th k 4-5) Surya Siddhanta l mt nh thin vn hc ngi n , nhng nhng cng trnh nghin cu ca ng gp phn pht trin cc vn v hm lng gic, l vic nh ngha hm sin theo na gc v na dy cung, c cho l m rng cc kt qu lng gic ca Ptomely. Xoay quanh cc cng trnh nghin cu ca ng, ngoi nhng php tnh lng gic phc v cho thin vn hc, ng c bit n bi nhng c tnh gn ng v ng knh ca cc hnh tinh. Chng hn nh ng knh ca sao Thy l 3.008 dm, sao Th l 73.882 dm, sao Ha l 3.772 dm
(3)
FRANNCOIS VITE (1540-1603) Francois Vite l mt lut gia, mt ngh s v l nh ton hc v i ngi Php, ng t ca mn i s hc. ng vit nhiu cng trnh v lng gic, i s v hnh hc, v l ngi ra cch gii thng nht cc phng trnh bc 2, bc 3 v bc 4 bng vic khm ph ra mi lin h gia cc nghim ca mt a thc vi cc h s ca a thc , ngy nay c gi l nh l Vite. 200
(4)
c thm : Tm lc tiu s cc nh khoa hc c nh hng n lng gic Cng chnh nh l Vite ca ng gp phn pht trin nhng k thut tnh ton quan trng trong cc bi ton v bin i lng gic, cng nh xc nh c chnh xc gi tr ca cc hm lng gic ng vi mi gc qua vic gii phng trnh. Ngoi ra, ng l ngi u tin pht trin h thng nhng phng php gii cc tam gic phng v tam gic cu bng cch dng c su hm lng gic. c bit ch l ng tm ra c cc biu thc cho theo mt cch tng qut v c gi cch gii lng gic cho trng hp bt kh quy ca cc phng trnh bc 3. Trong cng trnh ni ting ca Vite, ng pht trin nhiu k hiu i s v trnh by mt qu trnh c h thng tm xp x lin tip nghim ca phng trnh.
HERON (10-75) Heron l nh ton hc v vt l ngi Hy Lp, vo thi ng c bit n nh mt tc gia bch khoa trong hai lnh vc ny bi nhng cng trnh ca ng qu phong ph v ni dung cng nh nhiu v s lng. Mi lun vn ca ng thng hng ti tnh hu dng thc tin hn l tnh hon chnh v l thuyt.Cng trnh ca Heron c th chia thnh hai loi : C hc v Hnh hc. Ni v c hc th ng c cc cng trnh ni bt nh m t v xy dng thit b m cc phn ng bn trong tng t nh ng c tn la v ng c hi nc, cng trnh v my bn hng t ng Cn v hnh hc, y l cng trnh quan trng nht ca ng, tiu biu l tuyn tp Metrica gm 3 b. Trong tc phm ny, Heron rt ra c cng thc ni ting tnh din tch tam gic theo ba cnh v na chu vi, nay c gi l cng thc Heron. Ngoi ra, ng cn a ra cch tnh xp x v cn bc hai ca mt s nguyn khng chnh phng, cch tnh th tch cc hnh nn, hnh tr, hnh hp, hnh lng tr, hnh chp, hnh nn ct, hnh cu
(5)
201
JAKOB STEINER (1796-1863) Jakob Steiner l nh ton hc ngi Thy S, c bit n vi cc cng trnh ni ting v hnh hc, v hu ht ng ch nghin cu v mn hc ny. Do , nh hng khng nh n cc vn v lng gic, c th l h thc lng trong tam gic, vn d c xy dng trn nn tng ca hnh hc v thin vn hc. T mt xut ca nh ton hc ngi c (7)Daniel Christian Ludolph Lehmus (17801863), ng chng minh c nh l rng iu kin cn v tam gic cn l hai ng phn gic trong bng nhau, ngy nay nh l ny mang tn Steiner Lahmus. Cc nghin cu quan trng nht ca ng l hnh hc x nh v nguyn l i ngu.
(6)
AUGUSTIN LOUIS CAUCHY (1789-1857) Augustin Louis Cauchy l nh ton hc ngi Php, c xem l ngi i u trong lnh vc gii tch ton hc. Nhng cng trnh ca ng hu ht t nn mng c s cho ton hc hin i nh l thuyt hm, vt l v gii tch ton hc. c bit cc nh ngha ca chng ta hin nay v gii hn, tnh lin tc, kh vi ch yu l do ng ngh, ng t ra tiu chun Cauchy ni ting nghin cu v s hi t ca dy trong cc khng gian ring bit. Ngoi ra, ng cn pht trin l thuyt chui, l thuyt nh thc, php tnh tch phn, l thuyt hm bin phc v c hng lot cng trnh cho cc lnh vc hnh hc, i s v l thuyt s Mt h qu nh trong cc cng trnh nghin cu ca ng l bt ng thc Cauchy, c nh hng to ln n ton hc, trong c bt ng thc lng gic.
(8)
202
VIKTOR YAKOVLEVICH BUNYAKOVSKY (1804-1889) Viktor Yakovlevich Bunyakovsky l nh ton hc ngi Nga, c bit n vi khong 150 cng trnh v ton hc v c hc. V ng cn c bit nhiu hn v bt ng thc Bunyakovsky, ngy nay chng ta vn thng gi l bt ng thc Bunyakovsky-CauchySchwarz. ng cn nghin cu trong cc lnh vc l thuyt s, l thuyt xc sut v ng dng, hnh hc-c bit l l thuyt cc ng song song, c hc ng dng v thy tnh hc v quan tm n c tnh ton trong thc tin, bng chng l mt lot cng trnh v thng k v xc sut gp phn ng k vo vic pht trin l thuyt thng k ca nc Nga.
(9)
PAFNUTY LVOVICH CHEBYSHEV (1821-1894) Pafnuty Lvovich Chebyshev l mt nh ton hc ngi Nga, c coi l cha ca nn ton hc Nga. ng c bit ti bi cc cng trnh v l thuyt xc sut, l thuyt thng k v l thuyt s, c bit trong vic nghin cu s phn b cc s nguyn t trong dy s t nhin. ng cn nghin cu v gii tch ton hc, chng hn nh phng trnh vi phn. ng thit lp mt ngnh hon ton mi ni ting l L thuyt xp x tt nht cc hm s bng a thc. Ngoi ra, trong nn ton hc s cp, ng cng ng gp khng nh, chnh l bt ng thc Chebyshev ni ting.
(10)
203
JAKOB BERNOULLI (1654-1705) Jakob Bernoulli l nh ton hc ngi Thy S. Cng trnh ca ng ch yu l hnh hc gii tch, l thuyt xc sut v php tnh bin phn. ng c bit n khi cng vi hai nh bc hc Isaac Newton (1643-1689) ngi Anh v Gottfried Wilhelm Leibniz (16461716) ngi c, pht trin php tnh vi phn v tch phn. ng l ngi nghin cu sm v xc sut ton hc. C nhiu loi trong ton hc mang tn ng : s phn phi Bernoulli, nh l Bernoulli trong xc sut v thng k, phng trnh Bernoulli trong phng trnh vi phn, bt ng thc Bernoulli
(11)
JOHAN LUDWIG WILLIAM VALDERMAR JENSEN (1859-1925) Johan Ludwig William Valdermar Jensen l nh ton hc v k s ngi an Mch. Tuy cng vic chnh ca ng l mt k s xut sc cho mt cng ty Copenhagen v hu ht cc nghin cu ton hc ca ng ch c thc hin trong thi gian rnh ri nhng ng t n mc rt cao v ton hc. ng nghin cu v chui di v tn, hm gamma, hm li. Qua , ng ng gp vo nn ton hc s cp : bt ng thc Jensen.
(12)
204
[6] Hunh Cng Thi, Chuyn lng gic ng thc, Bt ng thc trong tam gic, Nhn dng tam gic, NXB i hc Quc Gia Tp.HCM, 2002. [7] [8] James Stewart, Calculus Concepts and Contexts, Richard Stratton, 2005. Tuyn tp thi Olympic 30 thng 4, Ln XII 2006, Ton hc, NXBGD, 2006. Tuyn tp thi Olympic 30 thng 4, Ln XIII 2007, Ton hc, NXBGD, 2007. Tuyn tp thi Olympic 30 thng 4, Ln XIV 2008, Ton hc, NXBGD, 2008. Tuyn tp thi Olympic 30 thng 4, Ln XV 2009, Ton hc, NXBGD, 2009. Tuyn tp thi Olympic 30 thng 4, Ln XVI 2006, Ton hc, NXBGD, 2010. Nguyn Phc Lc, Lch s Ton hc, NXBGD, 2008.
[9]
205