Ch¬ng 1

tæng quan vÒ cÊu t¹o vµ nguyªn lý lµm viÖc cña lß ®iÖn

I-Giíi thiÖu chung vÒ lß ®iÖn

1 - §Þnh nghÜa
Lß ®iÖn lµ mét thiÕt bÞ ®iÖn biÕn ®iÖn n¨ng thµnh nhiÖt
n¨ng dïng trong c¸c qu¸ tr×nh c«ng nghÖ kh¸c nhau nh nung
hoÆc nÊu luyÖn c¸c vËt liÖu, c¸c kim lo¹i vµ c¸c hîp kim kh¸c nhau
v.v...
- Lß ®iÖn ®îc sö dông réng r·i trong c¸c lÜnh vùc kü thuËt :
+ S¶n xuÊt thÐp chÊt lîng cao
+ S¶n xuÊt c¸c hîp kim phe-r«
+ NhiÖt luyÖn vµ ho¸ nhiÖt luyÖn
+ Nung c¸c vËt phÈm tríc khi c¸n, rÌn dËp, kÐo sîi
+ S¶n xuÊt ®óc vµ kim lo¹i bét
- Trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp kh¸c :
+ Trong c«ng nghiÖp nhÑ vµ thùc phÈm, lß ®iÖn ®îc dïng
®Ó sÊt, m¹ vËt phÈm vµ chuÈn bÞ thùc phÈm
+ Trong c¸c lÜnh vùc kh¸c, lß ®iÖn ®îc dïng ®Ó s¶n xuÊt c¸c
vËt phÈm thuû tinh, gèm sø, c¸c lo¹i vËt liÖu chÞu löa v.v...
Lß ®iÖn kh«ng nh÷ng cã mÆt trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp mµ
ngµy cµng ®îc dïng phæ biÕn trong ®êi sèng sinh ho¹t hµng ngµy
cña con ngêi mét c¸ch phong phó vµ ®a d¹ng : BÕp ®iÖn, nåi nÊu
c¬m ®iÖn, b×nh ®un níc ®iÖn, thiÕt bÞ nung r¾n, sÊy ®iÖn
v.v...
2 - ¦u ®iÓm cña lß ®iÖn so víi c¸c lß sö dông nhiªn liÖu
Lß ®iÖn so víi c¸c lß sö dông nhiªn liÖu cã nh÷ng u ®iÓm sau
:
Cã kh¶ n¨ng t¹o ®îc nhiÖt ®é cao do mang n¨ng lîng tËp trung
trong mét thÓ tÝch nhá
Do n¨ng lîng tËp trung cao nªn lß ®iÖn cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o
tèc ®é nung lín vµ n¨ng suÊt thiÕt bÞ cao
B»ng c¸ch ph©n bè hîp lÝ nguån nhiÖt ph¸t ra,lß ®iÖn cã kh¶
n¨ng ®¶m b¶o nung ®Òu vµ chÝnh x¸c,dÔ ®iÒu chØnh chÕ ®é
®iÖn vµ nhiÖt ®é
Lß ®iÖn kÝn nªn cã kh¶ n¨ng nung trong ch©n kh«ng hoÆc trong
m«i trêng cã khÝ b¶o vÖ.C¸c ®iÒu kiÖn trªn cho phÐp tiÕn hµnh
nung vµ luyÖn kim lo¹i vµ hîp kim Ýt bÞ ch¸y ,kh«ng tèn kÐm
nhiÒu
Cã kh¶ n¨ng c¬ khÝ ho¸ vµ tù ®éng ho¸ qu¸ tr×nh chÊt dì
nguyªn liÖu vµ vËn chuyÔn vËt phÈm
§¶m b¶o ®iÒu khiÖn lao ®éng hîp vÖ sinh vµ kh«ng cã tiÕng
ån,khãi, ®iÒu kiÖn thao t¸c tèt, thiÕt bÞ gän nhÑ
3 - Nhîc ®iÓm cña lß ®iÖn
N¨ng lîng ®iÖn t¬ng ®èi ®¾t so víi dÇu Mazuts vµ khÝ.Trong
mét sè trêng hîp,lß ®iÖn phøc t¹p h¬n vÒ cÊu t¹o vµ khi sö dông
yªu cÇu cã tr×ng ®é kÜ thuËt cao.Trong thêi ®¹i ngµy nay ,qu¸
tr×nh c«ng nghÖ ph¸t triÓn cao,lß ®iÖn cã thÓ ®îc ®iÒu khiÓn
b»ng kÜ thuËt sè do ®ã ph¶i cã tr×nh ®é kÜ thuËt cao míi ®¸p
øng ®îc.

II-Giíi thiÖu chung vÒ lß ®iÖn trë

1 - Nguyªn lý lµm viÖc cña lß ®iÖn trë
Lß ®iÖn trë lµm viÖc dùa trªn c¬ së khi cã mét dßng ®iÖn
ch¹y qua mét d©y dÉn hoÆc vËt dÉn th× ë ®ã sÏ to¶ ra mét lîng
nhiÖt theo ®Þnh luËt Jun-Lenx¬ :
Q=I2R*t
Q - Lîng nhiÖt tÝnh b»ng Jun (J)
I - Dßng ®iÖn tÝnh b»ng Ampe (A)
R - §iÖn trë tÝnh b»ng ¤m
T - Thêi gian tÝnh b»ng gi©y (s)
Tõ c«ng thøc trªn ta thÊy ®iÖn trë R cã thÓ ®ãng vai trß :
VËt nung : Trêng hîp nµy gäi lµ nung trùc tiÕp
D©y nung : Khi d©y nung ®îc nung nãng nã sÏ truyÒn
nhiÖt cho vËt nung b»ng bøc x¹, ®èi lu, dÉn nhiÖt hoÆc phøc hîp.
Trêng hîp nµy gäi lµ nung gi¸n tiÕp.
+Trêng hîp thø nhÊt Ýt gÆp v× nã chØ dïng ®Ó nung
nh÷ng vËt cã h×nh d¹ng ®¬n gi¶n ( tiÕt diÖn ch÷ nhËt, vu«ng vµ
trßn )
+Trêng hîp thø hai thêng gÆp nhiÒu trong thùc tÕ c«ng
nghiÖp. Cho nªn nãi ®Õn lß ®iÖn trë kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp
®Õn vËt liÒu ®Ó lµm d©y nung, bé phËn ph¸t nhiÖt cña lß.
2 - Nh÷ng vËt liÖu dïng lµm d©y nung
a) - Yªu cÇu cña vËt liÖu dïng lµm d©y nung
D©y nung lµ bé phËn ph¸t nhiÖt cña lß, lµm viÖc trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt do ®ã ®ßi hái ph¶i ®¶m b¶o c¸c
yÒu cÇu sau :
+ ChÞu nãng tèt, Ýt bÞ «xy ho¸ ë nhiÖt ®é cao
+ Ph¶i cã ®é bÒn c¬ häc cao, kh«ng bÞ biÕn d¹ng ë
nhiÖt ®é cao
+ §iÖn trë suÊt ph¶i lín
+ HÖ sè nhiÖt ®iÖn trë ph¶i nhá
+ C¸c tÝnh chÊt ®iÖn ph¶i cè ®Þnh hoÆc Ýt thay ®æi
+ C¸c kÝch thíc ph¶i kh«ng thay ®æi khi sö dông
+ DÔ gia c«ng, dÔ hµn ho¨c dÔ Ðp khu«n

2
 b)- D©y nung kim lo¹i
§Ó ®¶m b¶o yªu cÇu cña d©y nung, trong hÇu hÕt c¸c lß
®iÖn trë c«ng nghiÖp, d©y nung kim lo¹i ®Òu ®îc chÕ t¹o b»ng
c¸c hîp kim Cr«m-Nh«m vµ Cr«m-Niken lµ c¸c hîp kim cã ®iÖn trë
lín. Cßn c¸c kim lo¹i nguyªn chÊt ®îc dïng ®Ó chÕ t¹o d©y nung
rÊt hiÕm v× c¸c kim lo¹i nguyªn chÊt thêng cã nh÷ng tÝnh chÊt
kh«ng cã lîi cho viÖc chÕ t¹o d©y nung nh :
+ §iÖn trë suÊt nhá
+ HÖ sè nhiÖt ®iÖn trë lín
+ BÞ «xy ho¸ m¹nh trong m«i trêng khÝ quyÔn b×nh th-
êng
+D©y nung kim lo¹i thêng ®îc chÕ t¹o ë d¹ng trßn vµ
d¹ng b¨ng
c) - D©y nung phi kim lo¹i
D©y nung phi kim lo¹i dïng phæ biÕn lµ SiC, grafit vµ
than.
III-CÊu t¹o lß ®iÖn trë
A- Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi cÊu t¹o lß ®iÖn
1 - Hîp lý vÒ c«ng nghÖ
Hîp lý vÒ c«ng nghÖ cã nghÜa lµ cÊu t¹o lß kh«ng nh÷ng
phï hîp víi qu¸ tr×nh c«ng nghÖ yªu cÇu mµ cän tÝnh ®Õn kh¶
n¨ng sö dông nã ®èi víi qu¸ tr×nh c«ng nghÖ kh¸c nÕu nh kh«ng
lµm phøc t¹p qu¸ tr×nh gia c«ng vµ lµm t¨ng gi¸ thµnh mét c¸ch
râ rÖt. CÊu tróc lß ®¶m b¶o ®îc c¸c ®iÒu kiÖn nh thÕ míi coi lµ
hîp lý nhÊt. §iÒu nµy ®Æc biÖt quan träng trong khi nhu cÇy vÒ lß
®iÖn vît xa kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ra nã.
2 - HiÖu qu¶ vÒ kü thuËt
HiÖu qu¶ vÒ kü thuËt lµ kh¶ n¨ng biÓu thÞ hiªu suÊt cùc
®¹i cña kÕt cÊu khi c¸c th«ng sè cña nã x¸c ®Þnh ( kÝch thíc
ngoµi, c«ng suÊt, träng lîng gi¸ thµnhv.v... ).
§èi víi mét thiÕt bÞ hoÆc mét vËt phÈm s¶n xuÊt ra, n¨ng
suÊt trªn mét ®¬n vÞ c«ng suÊt ®Þnh møc, suÊt tiªu hao ®iÖn
®Ó nung v.v... lµ c¸c chØ tiªu cë b¶n cña hiÖu qu¶ kü thuËt. Cßn
®èi víi tõng phÇn riªng biÖt cña kÕt cÊu hoÆc chi tiÕt, hiÖu qu¶
kü thuËt ®îc ®¸nh gi¸ b»ng c«ng suÊt dÉn ®éng, m« men xo¾n,
lùc v.v... øng víi träng lîng, kÝch thíc hoÆc gi¸ thµnh kÕt cÊu.
3 - Ch¾c ch¾n khi lµm viÖc
Ch¾c ch¾n khi lµm viÖc lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu
quan träng nhÊt cña chÊt lîng kÕt cÊu cña c¸c lß ®iÖn. Thêng c¸c
lß ®iÖn lµm viªc liªn tôc trong mét ca, hai ca vµ ngay c¶ ba ca
mét ngµy. NÕu trong khi lµm viÖc, mét bé phËn nµo ®ã kh«ng
hoµn h¶o sÏ ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh s¶n suÊt chung. §iÒu nµy

3
®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c lß ®iÖn lµm viÖc liªn tôc trong
d©y chuyÒn s¶n xuÊt tù ®éng. Ngay ®èi víi c¸c lß ®iÖn lµm viÖc
chu kú, lß ngõng còng lµm thiÖt h¹i râ rÖt cho s¶n xuÊt v× khi
ngõng lß ®ét ngét ( nghÜa lµ ph¸ huû chÕ ®é lµm viÖc b×nh th-
êng vña lß ) cã thÓ dÉn ®Õn lµm h háng s¶n phÈm, l·ng phÝ
nguyªn vËt liªu vµ lµm t¨ng gi¸ thµnh s¶n phÈm.
Mét chØ tiªu phô vÒ sù ch¾c ch¾n khi lµm viÖc cña mét
bé phËn ®ã cña lß ®iÖn lµ kh¶ n¨ng thay thÕ nhanh hoÆc kh¶
n»ng dù tr÷ lín khi lß lµm viÖc b×nh thêng. Theo quan ®iÓm
ch¾c ch¾n, trong thiÕt bÞ cÇn chó ý ®Õn c¸c bé phËn quan
träng nhÊt, quyÕt ®Þnh sù lµm viÖc liªn tôc cña lß. ThÝ dô : d©y
nung, b¨ng t¶i v.v...
4 - TiÖn lîi khi sö dông
TiÖn lîi khi sö dông nghÜa lµ yªu cÇu:
Sè nh©n viªn phôc vô tèi thiÓu
Kh«ng yªu cÇu tr×nh ®é chuyªn m«n cao, kh«ng yªu
cÇu søc lùc vµ sù dÎo dai cña nh©n viªn phôc vô.
Sè lîng c¸c thiÕt bÞ hiÕm vµ quÝ bÞ hao mßn nhanh yªu
cÇu tèi thiÓu
B¶o qu¶n dÔ dµng. KiÓm tra vµ söa ch÷a tÊt c¶ c¸c bé
phËn cña thiÕt bÞ thuËn lîi.
Theo quan ®iÓm an toµn lao ®éng, ®iÒu kiÖn lµm
viÖc ph¶i hîp vÖ sinh vµ tuyÖt ®èi an toµn.
5 - RÎ vµ ®¬n gi¶n khi chÕ t¹o
VÒ mÆt nµy yªu c©u nh sau :
Tiªu hao vËt liÖu Ýt nhÊt, ®Æc biÖt lµ c¸c vËt liÖu quÝ
vµ hiÕm ( c¸c kim lo¹i mÇu, c¸c hîp kim cã hµm lîng niken cao
v.v... )
C«ng nghÖ chÕ t¹o ®¬n gi¶n nghÜa lµ kh¶ n¨ng chÕ
t¹o ph¶i sao cho ngµy c«ng Ýt nhÊt vµ tËn dông ®äc c¸c thiÕt bÞ,
dông cô th«ng thêng cã s½n trong c¸c nhµ m¸y chÕ t¹o ®Ó gia
c«ng.
C¸c lo¹i vËt liÖu vµ thiÕt bÞ yªu cÇu ®Ó chÕ t¹o ph¶i
Ýt nhÊt.
Sö dông ®Õn møc tèi ®a c¸c kÕt cÊu gièng nhau vµ
cïng lo¹i ®Ó dÔ dµng ®æi lÉn vµ thuËn tiÖn khi l¾p r¸p.
Chän hîp lý c¸c d¹ng gia c«ng ®Ó phï hîp víi ®iÒu
kiÖn chÕ t¹o ( ®óc, hµn, dËp ). Bá c¸c chi tiÕt vµ c¸c kh©u gia
c«ng c¬ khÝ kh«ng hîp lý.
6 - H×nh d¸ng bÒ ngoµi ®Ñp
Mçi kÕt cÊu cña thiÕt bÞ, vËt phÈm, c¸c kh©u vµ c¸c chi
tiÕt ph¶i cã h×nh d¸ng vµ tû lÖ c¸c c¹nh phï hîp, dÔ coi. Tuy vËy

4
còng cÇn chó ý r»ng, ®é bÒn cña kÕt cÊu khi träng lîng nhá vµ
h×nh d¸ng bÒ ngoµi ®Ñp cã quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau.
ViÖc gia c«ng lÇn chãt nh s¬n cã vai trß ®Æc biÖt quan
träng ®èi víi h×nh d¸ng bÒ ngoµi cña lß ®iÖn. Song còng cÇn
tr¸nh sù trang trÝ kh«ng cÇn thiÕt.
B - CÊu t¹o lß ®iÖn trë
Lß ®iÖn trë th«ng thêng gåm ba phÇn chÝnh : vá lß, líp lãt vµ
d©y nung.
1 - Vá lß
Vá lß ®iÖn trë lµ mét khung cøng v÷ng, chñ yÕu ®Ó chÞ
t¶i träng trong qu¸ tr×nh lµm viÖc cña lß. MÆt kh¸c vá lß còng
dïng ®Ó gi÷ líp c¸ch nhiÖt rêi vµ ®¶m b¶o sù kÝn hoµn toµn
hoÆc t¬ng ®èi cña lß.
§èi víi c¸c lß lµm viÖc víi khÝ b¶o vÖ, cÊn thiÕt vá lß ph¶i
hoµn toµn kÝn, cßn ®èi víi c¸c lß ®iÖn trë b×nh thêng, sù kÝn cña
vá lß chØ cÇn gi¶m tæng thÊt nhiÖt vµ tr¸nh sù lïa cña kh«ng khÝ
l¹nh vµo lß, ®Æc biÖt theo chiÒu cao lß.
Trong nh÷ng trêng hîp riªng, lß ®iÖn trë cã thÓ lµm vá lß
kh«ng bäc kÝn.
Khung vá lß cÇn cøng v÷ng ®ñ ®Ó chÞ ®îc t¶i träng cña
líp lãt, phô t¶i lß ( vËt nung ) vµ c¸c c¬ cÊu c¬ khÝ g¾n trªn vá lß.
- Vá lß ch÷ nhËt thênng dïng ë lß buång, lß liªn tôc, lß ®¸y
rung v.v...
- Vá lß trßn dïng ë c¸c lß giÕng vµ mét vµi lß chôp v.v...
- Vá lß trßn chÞu lùc t¸c dông bªn trong tèt h¬n vá lß ch÷
nhËt khi cïng mét lîng kim lo¹i ®Ó chÕ t¹o vá lß. Khi kÕt cÊu vá lß
trßn, ngêi ta thêng dïng thÐp tÊm dµy 3 - 6 mm khi ®êng kÝnh vá
lß lµ 1000 – 2000 mm vµ 8 – 12 mm khi ®êng kÝnh vá lß lµ 2500 –
4000 mm vµ 14 – 20 mm khi ®êng kÝnh vá lß kho¶ng 4500 –
6500 mm.
Khi cÇn thiÕt t¨ng ®é cøng v÷ng cho vá lß trßn, ngêi ta
dïng c¸c vßng ®Öm t¨ng cêng b»ng c¸c lo¹i thÐp h×nh.
Vá lß ch÷ ngËt ®îc dùng lªn nhê c¸c thÐp h×nh U, L vµ
thÐp tÊm c¾t theo h×nh d¸ng thÝch hîp. Vá lß cã thÓ ®îc bäc
kÝn, cã thÓ kh«ng tuú theo yªu cÇu kÝn cña lß. Ph¬ng ph¸p gia
c«ng vá lß lo¹i nµy chñ yÕu lµ hµn vµ t¸n.
2 - Líp lãt
Líp lãt lß ®iÖn trë thêng gåm hai phÇn : vËt liÖu chÞu löa
vµ c¸ch nhiÖt.
PhÇn vËt liÖu chÞu löa cã thÓ x©y b»ng g¹ch tiªu chuÈn,
g¹ch h×nh vµ g¹ch h×nh ®Æc biÖt tuú theo h×nh d¸ng vµ kÝch
thíc ®· cho cña buång lß. Còng cã khi ngêi ta ®Çm b»ng c¸c lo¹i

5
bét chÞu löa vµ c¸c chÊt dÝnh dÕt gäi lµ c¸c khèi ®Çm. Khèi ®Çm
cã thÓ tiÕn hµnh ngay trong lß vµ còng cã thÓ tiÕn hµnh ë ngoµi
nhê c¸c khu«n.
PhÇn vËt liÖu chÞu löa cÇn ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau :
+ ChÞu ®îc nhiÖt ®é lµm viÖc cùc ®¹i cña lß.
+ Cã ®é bÒn nhiÖt ®ñ lín khi lµm viÖc.
+ Cã ®ñ ®é bÒn c¬ häc khi xÕp vËt nung vµ ®Æt thiÕt
bÞ vËn chuyÓn trong ®iÒu kiÖn lµm viÖc.
+ §¶m b¶o kh¶ n¨ng g¾n d©y nung bÒn vµ ch¾c ch¾n.
+ Cã ®ñ ®é bÒn ho¸ häc khi lµm viÖc, chÞu ®îc t¸c
dông cña khÝ quyÓn lß vµ ¶nh hëng cña vËt nung.
+ §¶m b¶o kh¶ n¨ng tÝch nhiÖt cùc tiÓu. §iÒu nµy ®Æc
biÖt quan träng ®èi víi lß lµm viÖc chu kú.
PhÇn c¸ch nhiÖt thêng n»m gi÷a vá lß vµ phÇn vËt liÖu
chÞu löa. Môc ®Ých chñ yÕu cña phÇn nµy lµ ®Ó gi¶m tæn thÊt
nhiÖt. Riªng ®èi víi ®¸y, phÇn c¸ch nhiÖt ®ßi hái ph¶i cã ®é bÒn
c¬ häc nhÊt ®Þnh cßn c¸c phÇn kh¸c nãi chung kh«ng yªu cÇu.
Yªu cÇu c¬ b¶n cña phÇn c¸ch nhiÖt lµ :
+ HÖ sè dÉn nhiÖt cùc tiÓu
+ Kh¶ n¨ng tÝch nhiÖt cùc tiÓu
+ æn ®Þnh vÒ tÝnh chÊt lý, nhiÖt trong ®iÒu kiÖn lµm
viÖc x¸c ®Þnh.
PhÇn c¸ch nhiÖt cã thÓ x©y b»ng g¹ch c¸ch nhiÖt, cã thÓ
®iÒn ®Çy b»ng bét c¸ch nhiÖt.
3 - D©y nung
Theo ®Æc tÝnh cña vËt liÖu dïng lµm d©y nung, ngêi ta
chia d©y nung lµm hai lo¹i : d©y nung kim lo¹i vµ d©y nung phi
kim lo¹i.
Trong c«ng nghiÖp, c¸c lß ®iÖn trë dïng phæ biÕn lµ d©y
nung kim lo¹i.

6
 Ch¬ng 2
Giíi thiÖu chung vÒ m¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu ba pha
I - M¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu ba pha
Nh ®· nãi ë trªn, c«ng suÊt ra t¶i cña lß ®îc tÝnh theo c«ng
3U f
thøcP =
R
Nh vËy, ®Ó thay ®æi c«ng suÊt ®a ra t¶i , ta cã thÓ thay
®æi R hoÆc Uf tuy nhiªn, trong thùc tÕ, ngêi ta thêng chän c¸ch
thay ®æi Uf ®Ó cã thÓ thay ®æi c«ng suÊt ra t¶i.
Khi cã s½n mét nguån ®iÖn xoay chiÒu, ®Ó cã thÓ thay ®æi
®iÖn ¸p ra t¶i ta cã thÓ dïng bé ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p xoay chiÒu
( §AXC ) dïng van b¸n dÉn. ViÖc ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p ra t¶i dùa
theo nguyªn t¾c t¬ng tù nh ë c¸c bé chØnh lu tøc lµ thay ®æi
®iÓm më cña van so víi ®iÓm qua kh«ng cña ®iÖn ¸p nguån, v×
vËy cßn gäi lµ ph¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn pha (thay ®æi gãc më van
).
Do diot chØ cã thÓ dÉn dßng theo mét chiÒu mµ ta l¹i yªu
cÇu ®iÖn ¸p ra t¶i lµ xoay chiÒu nªn trong m¹ch ®iÒu ¸p xoay
chiÒu ngêi ta kh«ng dïng diot mµ dïng triac v× ®©y lµ lo¹i van
b¸n dÉn duy nhÊt cho phÐp dßng ®iÖn xoay chiÒu ®i qua nã. Tuy
nhiªn, do triac kh«ng th«ng dông b»ng thyristor nªn thùc tÕ ngêi
ta thêng dïng s¬ ®å 2 thyristor ®Êu song song ngîc nhau thay
cho triac nh h×nh díi :

C¸c van T1, T2 lÇn lît dÉn dßng theo 1 chiÒu x¸c ®Þnh nªn
dßng qua cÆp thyristor ®Êu song song ngîc nµy lµ dßng xoay
chiÒu. C¸c van thyristor ®îc ph¸t xung ®iÒu khiÓn lÖch nhau gãc
180 ®é ®iÖn ®Ó ®¶m b¶o dßng qua cÆp van lµ hoµn toµn ®èi
xøng.
Mét u ®iÓm cña viÖc sö dông hai van thyristor ®Êu song
song ngîc nhau thay thÕ cho triac trong n¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu
lµ kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn ®Ó më vµ kho¸ thyristor dÔ dµng h¬n
nhiÒu so víi triac.

7
 Ta cã ®å thÞ d¹ng ®iÖn ¸p ra cña m¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu :

C¸c m¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu cã nhîc ®iÓm c¬ b¶n lµ trong

qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh, m¹ch lu«n lµm viÖc ë chÕ ®é dßng ®iÖn
gi¸n ®o¹n, c¶ d¹ng dßng ®iÖn vµ ®iÖn ¸p ra t¶i ®Òu kh«ng sin
nªn chØ phï hîp víi c¸c t¶i lo¹i ®iÖn trë nh lß ®iÖn trë , bãng ®Ìn
lo¹i sîi ®èt v...v... Dßng ®iÖn sÏ liªn tôc vµ ®ång thêi trë thµnh
h×nh sin hoµn chØnh chØ khi ®iÖn ¸p ra t¶i lÊy b»ng ®iÖn ¸p
nguån. Nh vËy, khi ®iÒu chØnh trªn t¶i nhËn ®îc mét d¶i n sãng
hµi h×nh sin. MÆc dï vËy, víi t¶i lµ ®iÖn trë thuÇn cña lß ®iÖn trë
th× viÖc d¹ng ®iÖn ¸p ra t¶i kh«ng sin còng kh«ng ¶nh hëng ®Õn
chÕ ®é lµm viÖc cña lß. C¸c m¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu kh«ng phï
hîp víi t¶i d¹ng c¶m kh¸ng nh biÕn ¸p hoÆc ®éng c¬ ®iÖn,... nªn
chØ dïng khi ph¹m vi ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p kh«ng lín.
Trong thùc tÕ c«ng nghiÖp, c¸c m¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu th-
êng sö dông lµ c¸c m¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu ba pha, t¶i m¾c
h×nh sao( Y ) hoÆc t¶i h×nh tam gi¸c ( ∆ ). Qu¸ tr×nh lµm viÖc
cña m¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu ba pha phøc t¹p h¬n nhiÒu so víi
m¹ch mét pha v× ë ®©y c¸c pha ¶nh hëng m¹nh sang nhau vµ nã
cßn tuú thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh s¬ ®å ®Êu van, gãc ®iÒu
khiÓn cô thÓ, tÝnh chÊt t¶i...

8
 H×nh sau lµ s¬ ®å thêng dïng nhÊt, ®ã lµ s¬ ®å cã s¸u

thyristor ®Êu thµnh ba cÆp song song ngîc.

II - Quan hÖ gi÷a gãc ®iÒu khiÓn vµ c«ng suÊt ra t¶i
Khi ph©n tÝch ho¹t ®éng cña s¬ ®å ta cÇn x¸c ®Þnh râ xem
trong c¸c giai ®o¹n sÏ cã bao nhiªu van dÉn vµ nhê c¸c quy luËt díi
®©y ta cã thÓ cã ®îc biÓu thøc ®iÖn ¸p cña tõng giai ®o¹n, tõ
®ã míi tiÕn hµnh tÝnh to¸n. Díi ®©y lµ c¸c quy luËt dÉn dßng cña
van trong m¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu ba pha:
+ NÕu mçi pha cã mét van dÉn th× toµn bé ®iÖn ¸p ba pha
nguån ®Òu nèi ra t¶i.
+ NÕu chØ hai pha cã van dÉn th× mét pha nguån bÞ ng¾t
ra khái t¶i, do ®ã ®iÖn ¸p ®a ra t¶i lµ ®iÖn ¸p d©y nµo cã van
®ang dÉn.
+ Kh«ng thÓ cã trêng hîp chØ cã mét pha dÉn dßng.
+ Dùa vµo quy luËt dÉn dßng cña van trong tõng giai ®o¹n
mµ ta cã thÓ x©y dùng ®îc ®å thÞ ®iÖn ¸p ra cña m¹ch ®iÒu ¸p
xoay chiÒu ba pha. TiÕp theo, tõ nh÷ng biÓu thøc ®iÖn ¸p cña
tõng giai ®o¹n ®ã ta l¹i cã thÓ tÝnh to¸n ®îc c¸c ®¹i lîng cÇn tÝnh
nh ®iÖn ¸p, dßng ®iÖn, c«ng suÊt...
+Ta xÐt ho¹t ®éng cña m¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu ba pha
dïng s¸u thyristor ®Êu song song ngîc, t¶i thuÇn trë ®Êu h×nh
sao ë trªn vµ dùng ®å thÞ quan hÖ gi÷a c«ng suÊt t¶i vµ gãc α :
C«ng suÊt t¶i lµ : P = 3.I 2 .R
Trong ®ã I lµ trÞ sè hiÖu dông cña dßng ®iÖn t¶i. Dßng
®iÖn nµy biÕn thiªn theo hai trong ba quy luËt dÉn dßng cña van
nh sau :
• NÕu mçi pha cã mét van dÉn ( hay toµn m¹ch cã ba
van dÉn) :
9
 U dm
i= sin(θ + ϕ)
3R
• NÕu chØ cã hai van dÉn (hay toµn m¹ch cã hai van dÉn
):
U dm
i= sin(θ + ϕ)
2R
trong ®ã : U dm lµ biªn ®é ®iÖn ¸p d©y.
ϕ lµ gãc lÖch pha gi÷a ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn
ë giai ®o¹n ®ang xÐt.
* Tuú thuéc vµo gãc ®iÒu khiÓn mµ c¸c giai ®o¹n cã ba
van dÉn hoÆc hai van dÉn còng thay ®æi theo. Ta thÊy cã ba
kho¶ng ®iÒu khiÓn chÝnh :
1) Kho¶ng dÉn cña van øng víi α = 0 ÷ 60 o :
Trong ph¹m vi nµy sÏ cã c¸c giai ®o¹n ba van vµ hai van dÉn
xen kÏ nhau nh ®å thÞ díi ®©y :

Gi¶ thiÕt khi T1 vµ T2 ®ang dÉn dßng,dßng ®iÖn ch¶y trong

T1 vµ T2 lµ
1
iT1=iT2=i12= (U a − U c )
2R
Dßng ®iÖn i12 xuÊt hiÖn tõ khi måi T2 vµ tån t¹i,vÒ nguyªn t¾c
chõng nµo Uac>0.Nhng khi T1 vµ T2 dang dÉn dßng,nÕu ta måi
T3,do Ub>Ua sÏ xuÊt hiÖn thªm do mét dong ®iÖn n÷a lµ i 31 ch¶y

10
tõ pha B qua T3,qua t¶i vµ T1 vÒ nguån pha A:
1
i31= (U b − U a )
2R
Lóc nµy dong ®iÖn trong T1 lµ:
1 3U a
iT1=i12-i13= (U a − U c − U b + U a ) =
2R 2R
Tiristor T1 sÏ kho¸ l¹i khi iT1=0 tøc lµ khi Ua=0
Suy ra:T3vµ T6 sÏ kho¸ khi Ub=0;T2vµ T5 sÏ kho¸ khi Uc=0
Dùa vµo ®å thÞ ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc biÓu thøc liªn
quan gi÷a c«ng suÊt ra t¶i P vµ gãc ®iÒu khiÓn α :

2
3U ' a
P = 3.I .R = 2

R
Trong ®ã: U’a lµ gi¸ trÞ hiÖu dông cña ®iÖn ¸p t¶i pha A
Theo ®Þnh nghÜa vÒ trÞ hiÖu dông:
2π
1
2
U’a =
2π ∫ (U '
0
a ) 2 .dθ
π 2π 2π
+α +α
π /3 π
2
U dm sin 2 θ 3
sin 2 θ 3
sin 2 θ 3
sin 2 θ sin 2 θ
= ( ∫
α 3
dθ + ∫
π 4
dθ + ∫
π 3
dθ + ∫π
2 4
dθ + ∫
2π 3
dθ )
+α +α
3 3 3 3

⇒P
3U 2
α sin 2α
= [π − 3 + 3
dm
] (1)
πR 2 4
2) Kho¶ng van dÉn øng víi α = 60 ÷ 90 o :
Trong ph¹m vi nµy lu«n chØ cã c¸c giai ®o¹n hai van dÉn. Ta
cã ®å thÞ ®iÖn ¸p ra ë díi :

11
 Dùa vµo ®å thÞ ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc biÓu thøc liªn quan
gi÷a c«ng suÊt ra t¶i P vµ gãc ®iÒu khiÓn α :
P = 3.I 2 .R
5π π 5π π
− +α − +α
3U 2
sin θ
6 3 2 6 3
sin 2 θ
= [ ∫
dm
dθ + ∫ 4 dθ]
πR π − π + α 4 π π
− +α
2 3 2 3

3U π 9
2
3 3
= dm
[ + sin 2α + cos 2α ] (2)
πR 2 8 8
3) Kho¶ng van dÉn øng víi α = 90 ÷ 150 o :
Trong ph¹m vi nµy chØ cã c¸c giai ®o¹n hai van dÉn hoÆc
kh«ng cã van nµo dÉn xen kÏ nhau. Ta cã ®å thÞ ®iÖn ¸p ra nh ë
díi :

Dùa vµo ®å thÞ ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc biÓu thøc liªn quan
gi÷a c«ng suÊt ra t¶i P vµ gãc ®iÒu khiÓn α :
P = 3.I 2 .R
2
3U dm π
sin 2 θ π
sin 2 θ
= πR [ π ∫π 4
dθ + ∫
π π 3
dθ]
− +α − +α
2 3 2 3

12
 2
3U dm 5π 3α 3 3 3
= [ − + cos 2α + sin 2α ] (3)
πR 4 2 8 8
Theo ba biÓu thøc (1), (2), (3) vµ cho c¸c gi¸ trÞ α kh¸c nhau
vµ lÊy P ë α = 0 lµ 100% ta cã b¶ng c¸c gi¸ trÞ vµ ®å thÞ biÓu
diÔn quan hÖ gi÷a c«ng suÊt ra t¶i P vµ gãc ®iÒu khiÓn α :
α P% α P%
0 100 90 29,3
20 98,6 100 18,1
30 95,6 110 9,7
40 90,2 120 4,3
50 81,8 130 1,3
60 70,6 140 0,1
70 57,16 150 0
80 42,8

NhËn xÐt :
+ C«ng suÊt ®a ra t¶i lµ lín nhÊt khi gãc ®iÒu khiÓn α = 0
nhng víi α =30 th× c«ng suÊt ra t¶i còng xÊp xØ khi α = 0.
+ Trong m¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu ba pha s¸u thyristor ®Êu
song song ngîc t¶i thuÇn trë ®Êu tam gi¸c, d¹ng ®iÖn ¸p tõng pha
còng nh vËy. Tuy nhiªn, do t¶i ®Êu tam gi¸c nªn khi m¹ch cã ba
van dÉn th× ®iÖn ¸p r¬i trªn ®iÖn trë t¶i lµ ®iÖn ¸p d©y, khi
m¹ch cã hai van dÉn th× ®iÖn ¸p r¬i trªn ®iÖn trë t¶i gi÷a hai
d©y ®ã lµ ®iÖn ¸p d©y cßn ®iÖn ¸p r¬i trªn hai ®iÖn trë cßn l¹i
b»ng mét nöa ®iÖn ¸p d©y.

13
 Ch¬ng 3
ThiÕt kÕ tÝnh to¸n m¹ch lùc
I - TÝnh chän van b¸n dÉn
Trong m¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu ba pha dïng cho lß ®iÖn díi
®©y ta sö dông m¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu ba pha s¸u thyristor
®Êu song song ngîc, t¶i thuÇn trë ®Êu sao.
C¸c biÓu thøc thÓ hiÖn quan hÖ gi÷a c«ng suÊt ra t¶i P vµ gãc
®iÒu khiÓn α :
1) Víi α = 0 ÷ 60 o :
2
3U dm π α sin 2α
P= [ − + ]
πR 6 4 8
2) Víi α = 60 ÷ 90o :
2
3U dm π 3 3
P= [ + sin 2α + cos 2α]
πR 12 16 16
3) Víi α = 90 ÷ 150o :

14
 2
3U dm 5π α 3 1
P= [ − + cos 2α + sin 2α]
πR 24 4 16 16

C«ng suÊt ®Þnh møc cña lß ®iÖn lµ Pdm = 120 (kw),tæn hao
cña lß ®iÖn ∆P = 10 (kw)
Trong thùc tÕ, lß ®iÖn cã thÓ coi lµ hé tiªu dïng ®iÖn lo¹i mét,
nghÜa lµ nguån cung cÊp cho lß ®iÖn lµ æn ®Þnh. Tuy nhiªn, ®Ó
®¶m b¶o hiÖu qu¶ còng nh sù an toµn trong ho¹t ®éng cña lß
®iÖn, ta sÏ chän mét lîng c«ng suÊt dù tr÷ cho lß ®iÖn ®Ò phßng
trêng hîp ®iÖn ¸p nguån v× mét lý do nµo ®ã bÞ sôt ¸p . Ngoµi
ra, trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éngcua m×nh, lß ®iÖn còng chÞu thªm
mét sè tæn thÊt kh¸c nh tæn thÊt trªn c¸c van b¸n dÉn, tæn thÊt
trªn ®êng d©y... nhng do kh«ng ®¸ng kÓ so víi tæng tæn thÊt v×
nhiÖt cña lß nªn ta cã thÓ bá qua.
Khi α = 0 th× ®iÖn ¸p ra t¶i lµ h×nh sin hoµn toµn vµ ®ång
thêi c«ng suÊt ra t¶i còng ®¹t c«ng suÊt lín nhÊt P = Pmax v× vËy
®Ó ®¶m b¶o ®ñ bï c¸c tæn hao ®· nãi ë trªn ta chän c«ng suÊt
lín nhÊt cña lß øng víi khi gãc ®iÒu khiÓn α = 0 lµ :
P = Pmax = 130 (kw)
Dùa vµo c«ng thøc (1) ta tÝnh ®îc c«ng suÊt ra t¶i khi α = 0
2
U dmf
Pmax = 3
Rt
2
3U dmf 3.220 2
 Rt = = = 1,12 (Ω)
Pmax 130.10 3
Ta x¸c ®Þnh ®îc d©y ®iÖn trë cña lß cã gi¸ trÞ lµ 1,12 (Ω). Tõ
®©y, dùa vµo c«ng nghÖ chÕ t¹o ta cã thÓ tiÕn hµnh thiÕt kÕ chi
tiÕt cho d©y ®iÖn trë ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o ®îc c¸c yªu cÇu kinh
tÕ kÜ thuËt cña lß ®iÖn.
15
 TiÕp theo, ta tiÕn hµnh chän van th«ng qua c¸c th«ng sè kü
thuËt cña van lµ ®iÖn ¸p ngîc lín nhÊt, dßng trung b×nh qua van
...
Nh ®· nãi ë trªn, ho¹t ®éng cña m¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu
còng t¬ng tù nh m¹ch chØnh lu, cô thÓ lµ m¹ch ®iÒu ¸p xoay
chiÒu ba pha s¸u thyristor ®Êu song song ngîc cã nguyªn lý ho¹t
®éng trong mét chu kú còng gièng nh nguyªn lý cña m¹ch chØnh
lu ba pha h×nh tia. V× vËy, ta cã thÓ hoµn toµn ¸p dông c¸c
th«ng sè chän van cña m¹ch chØnh lu ba pha h×nh tia cho m¹ch
®iÒu ¸p xoay chiÒu ba pha s¸u thyristor ®Êu song song ngîc. Cô
thÓ :
§iÖn ¸p ngîc lín nhÊt trªn van :
U ng max = 6U f = 2U dm
 U ng max = 2.380 = 537 (V)
*NhËn xÐt :
Khi gãc ®iÒu khiÓn α = 0 ®iÖn ¸p ra t¶i lµ h×nh sin vµ nh
vËy, dßng trung b×nh qua van lóc nµy lµ lín nhÊt. Tõ ®©y ta cã
thÓ x¸c ®Þnh ®îc gi¸ trÞ dßng ®iÖn trung b×nh qua van.
1 π
I tb max = ∫ I max sin θ
2π 0
(do t¶i thuÇn trë nªn i trïng pha víi u )
U f max
 I tb max = [− cos π − ( − cos 0)]
2πR
220. 2
 I tb max = = 88,47 (A)
π .1,12
Dßng hiÖu dông qua van:
Ihdmax=Itbmax. π =88,47.3,14=278(A)
Khi chän van ta ph¶i chó ý ®Õn ®iÒu kiÖn lµm m¸t cho
van v× khi ho¹t ®éng, van to¶ nhiÖt rÊt lín nªn ®iÒu kiÖn lµm
m¸t cho van sÏ ¶nh hëng ®Õn hiÖu qu¶ còng nh tuæi thä cña van.
NÕu van ho¹t ®éng trong ®iÒu kiÖn ®îc lµm m¸t b»ng kh«ng khÝ
nhê c¸nh t¶n nhiÖt th× van cã thÓ lµm viÖc tèt víi 25% dßng
®Þnh møc. NÕu van lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn lµm m¸t b»ng qu¹t
giã cìng bøc th× van cã thÓ chÞu ®îc ®Õn 30 ÷ 60% dßng ®Þnh
møc. NÕu lµm m¸t b»ng níc th× van cã thÓ chÞu ®îc ®Õn 80%
dßng ®Þnh møc.
Th«ng thêng trong c«ng nghiÖp th× van ph¶i ®îc lµm m¸t
tåi nhÊt lµ b»ng kh«ng khÝ cã qu¹t giã cìng bøc. Trong nhiÖm vô
thiÕt kÕ lµ ®iÖn nµy th× dßng qua van kh«ng qu¸ lín nªn ta cã
thÓ chän chÕ ®é lµm m¸t cho van b»ng kh«ng khÝ cã qu¹t giã c-

16
ìng bøc. Ta chän c¸c ®iÒu kiÖn thÝch hîp ®Ó van cã thÓ chÞu
dßng tíi 30% dßng ®Þnh møc cña van.
Khi ®ã dßng ®iÖn trung b×nh lµm viÖc cña van:
I tb max 88,47
I tblv = = = 295 ( A )
30% 30%
Dßng ®iÖn hiÖu dông lµm viÖc qua van:
I hd 278
Ihd= = = 927( A)
0,3 0,3
§Ó chän gi¸ trÞ cña ®iÖn ¸p ngîc lín nhÊt trªn van, ta sÏ
chän thªm hÖ sè dù tr÷ ®iÖn ¸p k u = 1,6 ÷ 2 ta chän : k u = 1,6
U ng = k u . U ng max = 1,6 . 537=860 (V)
Ta sÏ chän van theo dßng lµm viªc hiÖu dông .Tõ c¸c gi¸ trÞ cña
I hd max vµ U ng max , tra trong sæ tay ta chän ®îc van lo¹i DCR1053SD11
víi c¸c th«ng sè sau:
U ng max = 1000 ( V ): §iÖn ¸p ngùoc cùc ®¹i
I dm max = 950 ( A ) : Dßng ®iÖn hiÖu dông
cùc ®¹i
Ipic =16000(A) : Dßng ®iÖn ®Ønh cùc ®¹i
Ig = 0,35(A) : Dßng cùc ®¹i ®iÒu
khiÓn cùc G
Ug =3,5(V) : §iÖn ¸p cùc ®¹i ®iÒu khiÓn ®Æt vµo GK
∆U =1,9(V) : Sôt ¸p trªn van khi ë tr¹ng
th¸i dÉn
du/dt =1000(v/s) : Tèc ®é t¨ng ¸p
di
= 200( A / s)
dt max
t cm =150( μ s) : Thêi gian ®ãng më cña
van
Tmax = 1250 : NhiÖt ®é lín nhÊt van cã thÓ chÞu ®îc
........
* KÕt luËn:
Trong m¹ch ®iÒu ¸p xoay chiÒu ba pha dïng cho lß ®iÖn nµy
ta cÇn dïng s¸u van thyristor DCR1053SD11 víi c¸c th«ng sè nh
trªn.
II - TÝnh to¸n b¶o vÖ van b¸n dÉn
Trong qu¸ tr×nh van ho¹t ®éng th× van ph¶i ®îc lµm m¸t ®Ó
van kh«ng bÞ ph¸ háng vÒ nhiÖt v× vËy ta ®· tÝnh to¸n chÕ ®é
lµm m¸t cô thÓ cho van råi. Tuy nhiªn, van còng cã thÓ bÞ háng
khi van ph¶i chÞu tèc ®é t¨ng dßng, t¨ng ¸p qu¸ lín. §Ó tr¸nh hiÖn
tîng qu¸ dßng, qu¸ ¸p trªn van dÉn ®Õn háng van ta ph¶i cã
nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó b¶o vÖ van. BiÖn ph¸p b¶p vÖ

17
van thêng dïng nhÊt lµ m¾c m¹ch R, C song song van ®Ó b¶o vÖ
qu¸ ¸p vµ m¾c nèi tiÕp cuén kh¸ng ®Ó h¹n chÕ tèc ®é t¨ng
dßng.
Do t¶i cña lß ®iÖn lµ t¶i thuÇn trë nªn khi van cã tÝn hiÖu
®iÒu khiÓn më th× dßng qua van sÏ t¨ng ®ét ngét víi tèc ®é t¨ng
dßng rÊt lín sÏ g©y háng van. V× vËy, ngêi ta cÇn ph¶i m¾c vµo
tríc van mét cuén d©y ®Ó h¹n chÕ tèc ®é t¨ng dßng. Cuén d©y
®îc dïng lµ mét cuén kh¸ng b·o hoµ cã ®Æc tÝnh lµ: khi dßng qua
cuén kh¸ng æn ®Þnh th× ®iÖn c¶m cña cuén kh¸ng hÇu nh b»ng
kh«ng vµ lóc nµy cuén d©y dÉn ®iÖn nh mét d©y dÉn b×nh th-
êng.
Ta cã m¹ch nh h×nh vÏ:

§Ó tÝnh to¸n gi¸ trÞ cña cuén kh¸ng ta xÐt qu¸ tr×nh qu¸ ®é
trong m¹ch:
di
U f = i.R + L.
dt
Ta thÊy r»ng tèc ®é t¨ng dßng lín nhÊt lµ:
di U
max = f
dt L
§Ó ®¶m b¶o an toµn cho van ta ph¶i chän L sao cho di/dt max
ph¶i nhá h¬n tèc ®é t¨ng dßng chÞu ®îc cña van, hay lµ:
di
max < 200 A/µs
dt
Uf
 < 200 A/µs
L
Uf 220. 2
L > 6 = = 1,555 µH
200.10 200.106
Ta chän cuén kh¸ng b·o hoµ cã gi¸ trÞ lµ 1,6 µH, lo¹i lâi kh«ng
khÝ v× ®iÖn c¶m nhá.
Sau khi tÝnh to¸n b¶o vÖ chèng tèc ®é t¨ng dßng ta tÝnh
to¸n b¶o vÖ qu¸ ¸p cho van. Ngêi ta chia ra hai lo¹i nguyªn nh©n
g©y nªn qu¸ ¸p:
1 - Nguyªn nh©n néi t¹i:
Lµ do sù tÝch tô ®iÖn tÝch trong c¸c líp b¸n dÉn. Khi kho¸
van thyristor b»ng ®iÖn ¸p ngîc, c¸c ®iÖn tÝch nãi trªn ®æi ngîc
l¹i hµnh tr×nh, t¹o ra dßng ®iÖn ngîc trong thêi gian rÊt ng¾n. Sù
18
biÕn thiªn nhanh chãng cña dßng ®iÖn ngîc g©y nªn søc ®iÖn
®éng c¶m øng rÊt lín trong c¸c ®iÖn c¶m, vèn lu«n lu«n cã cña
®êng d©y nguån dÉn ®Õn c¸c thyristor. V× vËy, gi÷a anèt vµ
catèt cña thyristor xuÊt hiÖn qu¸ ®iÖn ¸p. Ta cã ®å thÞ thÓ hiÖn
qu¸ tr×nh biÕn thiªn cña ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn trªn van:

2 - Nguyªn nh©n bªn ngoµi:

Nh÷ng nguyªn nh©n nµy thêng xÈy ra ngÉu nhiªn nh khi
®ãng c¾t kh«ng t¶i mét m¸y biÕn ¸p trªn ®êng d©y, khi mét cÇu
ch× b¶o vÖ nhÈy, khi cã sÊm sÐt ...
§Ó b¶o vÖ qu¸ ®iÖn ¸p do tÝch tô ®iÖn tÝch khi chuyÓn
m¹ch g©y nªn ngêi ta dïng m¹ch RC ®Êu song song víi thyristor
nh h×nh díi:

Th«ng sè cña R, C phô thuéc vµo møc ®é qu¸ ®iÖn ¸p cã

thÓ x¶y ra, tèc ®é biÕn thiªn cña dßng ®iÖn chuyÓn m¹ch, ®iÖn
c¶m trªn ®êng d©y, dßng ®iÖn tõ ho¸ m¸y biÕn ¸p . ViÖc
tÝnh to¸n th«ng sè cña m¹ch R, C rÊt phøc t¹p, ®ßi hái nhiÒu thêi
gian nªn ta sÏ sö dông ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh th«ng sè R, C b»ng
®å thÞ gi¶i tÝch, sö dông nh÷ng ®êng cong ®· cã s½n.
C¸c bíc tÝnh to¸n nh sau:
+X¸c ®Þnh hÖ sè qu¸ ¸p theo c«ng thøc:
U imp
k=
b.U im

19
 Víi U imp lµ gi¸ trÞ cùc ®¹i cho phÐp cña ®iÖn ¸p ngîc
®Æt trªn diot hoÆc thyristor mét c¸ch kh«ng chu kú, tra trong sæ
tay tra cøu.
U im lµ gi¸ trÞ cùc ®¹i cña ®iÖn ¸p ngîc thùc tÕ ®Æt
trªn diot hoÆc thyristor.
b lµ hÖ sè dù tr÷ an toµn vÒ ®iÖn ¸p, b = 1 ÷ 2
+X¸c ®Þnh c¸c th«ng sè trung gian:
C*min (k ) , R *max (k ) , R *min (k )
- b»ng c¸ch tra trong ®å thÞ trong sæ tay tra cøu
di
- tÝnh max khi chuyÓn m¹ch nh ë phÇn tÝnh to¸n cuén
dt
kh¸ng b·o hoµ.
di
+X¸c ®Þnh ®iÖn lîng tÝch tô Q = f( ), sö dông c¸c ®êng
dt
cong cho trong sæ tay tra cøu ®Ó x¸c ®Þnh.
+TÝnh to¸n c¸c gi¸ trÞ cña R, C theo c«ng thøc:
* 2.Q
C = C min .
U im
LU im LU im
R *min ≤ R ≤ R *max
2Q 2Q
trong ®ã L lµ ®iÖn c¶m cña m¹ch RLC
Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, khi tÝnh to¸n thiÕt kÕ b¶o vÖ van
th× rÊt khã cã thÓ cã ®Çy ®ñ tÊt c¶ c¸c ®êng cong ®Æc tÝnh
cÇn thiÕt nªn ngêi ta thêng chän gi¸ trÞ cña R, C theo kinh
nghiÖm:
R = 20 ÷ 100 ( Ω ) ; C = 0,4 ÷ 1 ( µF )
Víi dßng qua van nhá, ta chän gi¸ trÞ R lín, C nhá.Víi dßng
qua van lín, ta chän gi¸ trÞ R nhá, C lín.Theo tÝnh to¸n, dßng qua
van b»ng 88,7 A lµ kh«ng lín l¾m nªn ta chän gi¸ trÞ cña R, C nh
sau: R = 90 Ω
C = 0,5 µF ( c¸c gi¸ trÞ chuÈn)
Ngoµi ra, trong m¹ch lùc còng cÇn cã thªm c¸c thiÕt bÞ b¶o
vÖ ng¾n m¹ch, qu¸ t¶i ... nh ¸pt«m¸t, cÇu ch× ...ë mçi pha vµ cÇu
ch× ë tríc mçi van ®Ó t¨ng cao tÝnh an toµn cho m¹ch.
Ta cã m¹ch hoµn chØnh nh ë trªn :

20
21
 Ch¬ng 4
m¹ch ®iÒu khiÓn
I-Nguyªn t¾c chung cña m¹ch ®iÒu khiÓn

Thyristor chØ më cho dßng ch¶y qua khi tho¶ m·n hai ®iÒu
kiÖn :
UAK > 0
IG > 0
Khi thyristor chuyÓn sang tr¹ng th¸i dÉn th× cùc ®iÒu khiÓn
kh«ng cßn t¸c dông. Thyristor chØ trë vÒ tr¹ng th¸i kho¸ nÕu dßng
®iÖn IA < IH.
( IH : dßng ®iÖn duy tr× )
Chøc n¨ng cña m¹ch ®iÒu khiÓn :
+ §iÒu chØnh ®îc vÞ trÝ xung trong ph¹m vi nöa chu kú
d¬ng cña ®iÖn ¸p ®Æt lªn A-K cña thyristor.
+ T¹o ra ®îc c¸c xung ®ñ diÒu kiÖn më thyristor, ®é
réng xung tx ®îc tÝnh theo biÓu thøc :
IH
tx =
di / dt
di/dt : tèc ®é biÕn thiªn dßng t¶i.
+ CÊu tróc m¹ch ®iÒu khiÓn thyristor.
UAK : ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn ( ®iÖn ¸p mét chiÒu ).
Ut : ®iÖn ¸p tùa ( ®ång bé víi ®iÖn ¸p A-K cña
thyristor ).
HiÖu ®iÖn ¸p | U®k – Ut | ®a vµo kh©u so s¸nh,lµm
viÖc nh mét trig¬. §Çu ra nhËn ®îc mét chuçi xung ch÷ nhËt.
Kh©u t¹o xung.
Kh©u khuÕch ®¹i xung.
Kh©u biÕn ¸p xung.
Thay ®æi U ®k cã thÓ ®iÒu chØnh ®îc vÞ trÝ xung ®iÒu
khiÓn tøc lµ ®iÒu chØnh ®îc

22
gãc α.
Nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn.
Cã hai nguyªn t¾c :
1) Nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn th¼ng ®øng tuyÕn tÝnh :
U®k + Ut ®a ®Õn ®Çu vµo cña mét kh©u so s¸nh b»ng
c¸nh lµm biÕn ®æi U®k ta cã thÓ ®iÒu chØnh ®îc thêi ®iÓm
xuÊt giÖn xung tøc lµ ®iÒu chØnh ®îc gãc α.
Khi U®k = 0 ta cã α = 0
Khi U®k < 0 ta cã α > 0
Quan hÖ gi÷a α vµ U®k nh sau :
U dk
α =π
U t max
Ta lÊy U®kmax = Utmax.

Utùa
α
Utmax U®k

2) Nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn th¼ng ®øng “arccos”.

Nguyªn t¾c nµy dïng hai ®iÖn ¸p :
§iÖn ¸p ®éng bé Ut vît tríc ®iÖn ¸p A-K cña thyristor mét
gãc b»ng π/2.
( NÕu UAK = Asinωt th× Ut = Bcosωt ).
UAK cã thÓ ®iÒu khiÓn ®îc theo hai híng d¬ng vµ ©m.
Ut + U®k ®îc ®a ®Õn ®Çu vµo kh©u so s¸nh . Khi Ut + U®k = 0 ta
nhËn ®îc mét xung ë ®Çu ra cña kh©u so s¸nh.
U®k + Bcosα = 0
⇒ α = arccos( -U®k/B ).
Thêng lÊy B = U®kmax.
Khi U®k = 0 th× α = π/2.
Nguyªn t¾c nµy ®îc sö dông trong c¸c thiÕt bÞ chØnh
lu chÊt lîng cao.
II) Tr×nh bµy nguyªn lý ho¹t ®éng cña m¹ch ®iÒu khiÓn:
V× m¹ch ®iÒu khiÓn ë ba kªnh ®iÒu khiÓn lµ hoµn toµn nh
nhau nªn ë ®©y ta chØ tr×nh bµy nguyªn lý ho¹t ®éng cña kªnh
®iÒu khiÓn pha A :
HÖ thèng ®iÒu khiÓn gåm c¸c kh©u c¬ b¶n sau:
1)Kh©u ph¸t xung cao tÇn gåm:
2)Kh©u ®ång pha bao gåm:

23
 3)Kh©u t¹o ®iÖn ¸p r¨ng ca bao gåm:
4)Kh©u so s¸nh bao gåm:
5)Kh©u biÕn ¸p xung(BAX) vµ khuÕch ®¹i xung(K§X)
6)Khèi t¹o ®iÖn ¸p ph¶n håi bao gåm:
7)Kh©u t¹o ®iÖn ¸p nguån nu«i:
- T¹i ®iÖn ¸p ë vÞ trÝ U1 (220V,50hz)lµ ®iÖn ¸p phÝa s¬ cÊp
cña biÕn ¸p ®ång bé pha A cã d¹ng h×nh sin,®iÖn ¸p nµy lÊy trùc
tiÕp tõ líi ®iÖn.Sau khi qua bé chØnh la 2 nöa chu kú ®iÖn ¸p U2
lµ ®iÖn ¸p d¹ng nöa sãng biÖn ®é nhá.
- §iÖn ¸p U2 ®îc so s¸nh víi ®iÖn ¸p U0 (®îc ph©n ¸p qua c¸c
®iÖn trë) qua OP1 t¹o thµnh ®iÖn ¸p d¹ng xung U3.§iÖn ¸p nµy
®îc dïng ®Ó ®iÒu khiÓn ®ãng më Tranzitor trêng.
- Qua kh©u t¹o ®iÖn ¸p r¨ng ca,U®k ®îc so s¸nh qua kh©u
OP3 t¹o ra xung U5
- C¸c ®iÖn ¸p ®ång pha U6,U7 ®îc t¹o ra b»ng c¸ch qua chØnh
lu nöa chu k× vµ ®îc h¹n chÕ biªn ®é b»ng ®i èt Zener ra chØ
cßn biªn ®é 4,3 V
- M¸y ph¸t xung cao tÇn cã nhiÖm vô t¹o ra chuçi xung cã tÇn sè
cao f=10 Khz t¹o ra ë ®Çu 8 .
- Cæng AND1 ;3 ®Çu vµo trén c¸c xung U5,U7,U®k ®Ó t¹o
xung U8 ®iÒu khiÓn T1; cæng AND2 ;3 ®Çu vµo trén c¸c xung
U6,U7,U®k t¹o ra xung U9 ®iÒu khiÓn T2.C¸c xung U8;U9 lÖch
nhau 1800 ®iÖn.
- T¬ng tù c¸c kªnh ®iÒu khiÓn B,C ®îc ®ång bé tõ pha B,C t¹o
c¸c xung ®iÒu khiÓn cho cÆp (T3,T4) vµ (T5,T6)
- Trong m¹ch ®iÒu khiÓn ta chän toµn bé IC thuËt to¸n lµ TL084
cã c¸c th«ng sè :
Vcc = ± 15V
P tiªu thô = 680 MW
Rin = 106 MΩ
Urabh = ±15 (V)
- Nh vËy 3 hÖ thèng t¹o ra c¸c xung ®iÒu khiÓn lÖch nhau mét
gãc 600 ®iÖn lÇn lît ®iÒu khiÓn më c¸c TIRISTOR
T1;T2;T3;T4;T5;T6
Ta cã ®å thÞ c¸c xung ®iÒu khiÓn c¸c TIRISTOR nh h×nh vÏ
sau:

24
25
 §å thÞ xung qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn TIRISTOR

U1

π 2π
θ
0

U2
U0

θ
U3

θ
Utùa
α α α U®k

θ
U4
α α α

θ
U5

θ
U6

θ
U7
 θ
U8
α α

θ
U9
α

27
 LA
1.6 uH
+E

30 RA11

D A6

Is c It c
DA5
BA X
DA7
RA3 Ic
NA1A
200 U5 R A 9 Ib 1
DZA1 TA1
U8 1 2k

T A2 RA 90
+E RA12
D A1 1000 uF 3 20 T4
1 0 . 2 kR A 4 Ie T1 CA 0.5 uF
D A3 U2 C2
+E
R A6
+ 8 00 +E
U3 RA7
U1 U2 1 Uo
B A1
Ura 1 9.4 2k + Utu a RA1 U4
220 V + 800
22 V O P1 30 RA 14
50 h z OP 2 OP 3 DA10
U2 2
-E DZ A3 U v=-E v -E
DA4 -E Is c It c
RA8 1. 12 Rt
1k DZ A4
D A8
1 0 0R A 1 5 1k R A5 BA X
DA2 D A9
Ic
R A2 U9 R A 1 0Ib 1
2 00 U6 TA1
1 2k
NA 1B
DZA2 TA2
RA 13
320
Ie
 III TÝnh to¸n m¹ch ®iÒu khiÓn
1) M¸y ph¸t xung cao tÇn
a) T¸c dông
T¹o ra chïm xung cã tÇn sè rÊt cao(ë ®©y ta chän tÇn sè b»ng
10 Khz).Chïm xung nµy ®îc ®a vµo cæng AND ®Ó t¹o ra xung ®iÒu
khiÓn më c¸c Tiristor
b)S¬ ®å nguyªn lý:
D2
4.5k
R2

4.5k
R1 D1
+E
R5
OP4 + U7
Ura 800

-E !Iz

C R3 DZ
10nF 1k
R4 1k

c) Nguyªn lý ho¹t ®éng:

-M¹ch cã hai ®êng ph¶n håi d¬ng vµ ©m sÏ ho¹t ®éng ë chÕ
®é tù dao ®éng v× ®iÖn ¸p trªn tô C sÏ ®îc so s¸nh víi ®iÖn ¸p Up
-NÕu OPAM lµ lý tëng th× ®iÖn ¸p ra Ura= ± E (ë chÕ ®é b·o
hoµ).§iÖn ¸p trªn tô C sÏ phãng qua ®êng C-R2-§2-®Êt vµ n¹p qua ®-
êng §1-R1-C-®Êt.
-Khi ®iÖn ¸p trªn tô C b»ng víi ®iÖn ¸p U p th× m¹ch sÏ lËt tr¹ng
th¸I ,Ura ®ang ë tr¹ng th¸i b·o hoµ d¬ng sÏ chuyÓn sang tr¹ng th¸i
b·o hoµ ©m vµ ngîc l¹i.
-NÕu R1,R2 kh¸c nhau th× thêi gian phãng vµ n¹p sÏ kh¸c nhau:
Tn = R C
1
Tp = R C
2
d) TÝnh to¸n cô thÓ:
Chän OPAM lµ IC IL084 cã nguån cung cÊp lµ E= ± 15 V,URabh ta
chän lu«n b»ng ± 15 V ®Ó tiÖn cho tÝnh to¸n,c¸c §ièt §1,§2 lµ c¸c
®ièt c«ng suÊt nhá rÊt dÔ dµng chän.
§iÖn ¸p trªn ®iÓm P ®îc tÝnh theo c«ng thøc:
 UP R4
=
U ra R3 + R4
R4
⇒UP = U ra
R3 + R4
R
+ Khi Ura=E UP+= R + R E = V1
4

3 4

R4
+ Khi Ura=-E ->UP-= (− E ) = −V1
R3 + R4
Tô C sÏ n¹p tõ gi¸ trÞ ban ®Çu (-V 1) ®Õn gi¸ trÞ cuèi(+V1) vµ
phãng ®iÖn tõ (+V1) ®Õn (-V1).§iÖn ¸p t¹i t= ∞ cña qu¸ tr×nh n¹p lµ
E vµ t¹i t= ∞ cña qu¸ tr×nh phãng lµ -E
BiÓu thøc n¹p cña tô C lµ:
Vc(t)=E+(-V1-E)e -t/Tn
BiÓu thøc phãng cña tô C lµ:
Vc(t)=-E+(V1+E) e-t/Tp
t: thêi gian phãng hoÆc n¹p
Tn:h»ng sè thêi gian n¹p
TP :h»ng sè thêi gian phãng
Do ®ã chu k× phong n¹p lµ :T=tn+tP
Khi kÕt thóc qu¸ tr×nh n¹p
Vc(tn)=V1= E+(-V1-E)e-tn/Tn
E − V1
hay e-tn/Tn=
E + V1
R4
E−E
R4 + R3 R3
 e-tn/Tn= =
R4 2 R4 + R3
E+E
R4 + R3
t R3
− n = ln
 Tn 2 R4 + R3

2 R4
 tn= Tn ln(1+ R )
3

T¬ng tù nh vËy ta cã thêi gian phãng:

4 2R
tP= T p ln(1+ R )
3

VËy chu k× phãng n¹p lµ:

4 2R
T=tn+tp=( Tn +TP) ln(1+ R )
3

T
NÕu chän R=R1=R2 th× n = p =RC
T

30
 2 R4
Khi ®ã ta cã T=2RC ln(1+ )
R3
Gi¶ sö chän R3=R4=1k th× ta cã T=2RCln 3=2,2RC
1 1
 f= T = 2,2 RC = 10( Khz )
 RC=0,45.10-4
Chän C=10(nF)(lµ lo¹i tô ho¸) th× ®iÖn trë R tÝnh nh sau:
0,45.10 −4
R= = 4,5 K
10.10 −9
Ta cã d¹ng ®å thÞ qu¸ tr×nh cña tô C vµ d¹ng xung ra nh h×nh
vÏ:
phãng URa
+E

+V1 uc
θ
-V1
- E n¹p

Nh vËy xung ra Ura lµ xung cã d¹ng h×nh ch÷ nhËt cã c¶ phÇn

©m vµ phÇn d¬ng víi biªn ®é lµ ± 15V .§Ó lo¹i phÇn xung ©m vµ c¾t
bít biªn ®é ta m¾c thªm mét ®iÖn trë sôt ¸p R5vµ ®ièt æn ¸p §Z ë
®Çu ra.§ièt Zener §Z lµ lo¹i 1N229B c«ng suÊt P=0,5(W) UZ=4,3(v)
,Imax=117mmA
Imin=11,7 mmA.
Tõ ®ã ta cã c¸ch chän ®iÖn trë R5 nh sau:
URa=I.R5+UZ
I.R5=URa-UZ=15-4,3=10,7(V)
10,7
R5 =
I
V× 0,0117<I<0,117 nªn ta cã 92<R 5<920( Ω) .Chän R5=800(
Ω)
Cuèi cïng ta ®îc xung ra U7 biªn ®é +4,3V tÇn sè 10 Khz nh
h×nh vÏ:
U7
4,3V

θ
2) Khèi khuÕh ®¹i xung(K§X) vµ biÕn ¸p xung(BAX)
a) T¸c dông

31
 Khèi K§Xcã t¸c dông t¨ng dßng tõ cæng AND ®i ra (dßng tõ
cæng AND ®i ra thêng nhá) sau ®ã ®i qua BAX ®Ó t¹o ®îc dßng
®iÒu khiÓn Ig,¸p ®iÒu khiÓn Ug cã biªn ®é thÝch hîp ®Ó më Tiristor
b) S¬ ®å nguyªn lý:

+E

30 RA11

DA6
T1

Isc Itc
DA5
BAX
DA7
Ic
R6 Ib1
U8 1k
TA1

TA2

RA12
320 Ie

c) Nguyªn lý ho¹t ®éng:

+ TÝn hiÖu vµo lµ tÝn hiÖu logic UV=’1’(kho¶ng 3-5 V) th×
TA1,TA2 më b·o hoµ,khi UV=’0’ (<3 V) th× TA1,TA2 kho¸.
+ §iÖn trë RA11 h¹n dßng Colector ,RA12 t¹o ph©n ¸p cho TA2 ®ièt
§A5 chèng qu¸ ¸p trªn c¸c cùc colector -emittor cña TA1,TA2
+ §A7,§A6 ng¨n chÆn xung ¸p ©m cã thÓ cã khi TA1,TA2 bÞ
kho¸
Khi UV=’0’ ,iL=iC=0,UCE=E,i§A5=0;
Khi t=0,U V=’1’,TA1,TA2 më.§iÖn c¶m trªn L kh«ng cho iC ®¹t
E
ngay gi¸ trÞ b·o hoµ cña nã lµ I C = RA .Dßng iC chØ cã thÓ t¨ng trëng
11

E −t / τ L
theo qui luËt hµm mò :iL=iC= RA (1 − e ) víi τ = RA
11 11

E
Sau kho¶ng thêi gian 5 τ ,IC= RA .Lóc ®ã bªn thø cÊp BAX xuÊt
11

hiÖn mét xung ®iÖn ¸p ®Ó më Tiristor

32
 Khi t=T1,UV=’0’ bÊy giê gi¸ trÞ cña iL lµ iL(T1)=iC(T1)=
E E
(1 − e −T1 / τ ) =I0<  tranzitor bÞ kho¸ iC=0
RA11 RA11
NÕu kh«ng cã §A5 th× n¨ng lîng th× n¨ng lîng W=(1/2)LI20 sÏ
sinh qu¸ ®iÖn ¸p trªn c¸c cùc C,E cña TA 1,TA2.Qu¸ ®iÖn ¸p nµy cã
thÓ ®¹t tíi 100V ph¸ huû c¸c bãng trªn.
§ièt §A5 lo¹i trõ hiÖn tîng qu¸ ¸p trªn bëi v× võa khi UCE=0,8 V
th× §A5 më cho dßng ch¶y qua lµm ng¾n m¹ch trªn hai ®Çu cuén
d©y vµ lµm tiªu t¸n n¨ng lîng lÝch luü trªn theo quy luËt suy gi¶m:
iL=i§A5=I0.e-t/ τ ’
L
Víi τ ’= (R’=RL+R§A5)
R'
d) TÝnh to¸n cô thÓ:
Theo kÕt qu¶ chän van ë phÇn tÝnh to¸n m¹ch lùc ta cã dßng
vµ ¸p ®iÒu khiÓn Tiristor lµ:UgK=3,5v;Ig=0,35 A.Tõ ®ã suy ra phÝa
thø cÊp BAX: UTC=UgK=3,5V;ITC=Ig=0,35 A
Thêng ta chän BAX cã hÖ sè k=2 tõ ®ã ta cã:
IC=ISC=ITC/k=0,35/2=0,175(A)
Usc=UTCk=3,5.2=7(V)
Chän TA1 lµ C828 cã hÖ sè β1 =10
TA2 lµ 2N1613 cã hÖ sè β 2 =80
Nh vËy dßng IBTA1=IC/( β1 . β 2 )=0,175/(10.80)=0,22 mA
Cã UBETA2=0,7(V);UBETA1=0,6(V)
 UBTA1= UBET2+UBET1=1,3(V)
V× ¸p tõ cæng AND ra thêng cì 3-5 V do ®ã ta ph¶i chon sôt ¸p
trªn RA8 kho¶ng 2,5 V
 URA8=2,5 V
RA8=URA8/IBTA1=2,5/(0,22.10-3)=11,4.103 ≈ 12k
Chän ®iÖn trë RA11:
Cã E ≥ USC+IL.RA11
E − U SC 15 − 7
 RA11 ≤ = = 45,7(Ω)
IC 0,175
chän RA11=30( Ω )
Chän ®iÖn trë RA12:
URA12=UBETA2=0,7(V)
IETA1=IRA2= β1 .IBTA1=10.0,22.10-3=2,2.10-3
0,7
do ®ã RA12= = 320(Ω)
2,2.10 −3
VËy ta cã dßng tõ cæng AND ®i ra lµ IBT1=0,22(mA) ¸p ra tõ 3-5 V
do ®ã c«ng suÊt cña cæng lµ 0,22.(3-5)=(0,66-1,1) mW

33
 e) ThiÕt kÕ m¸y BAX:
Chän vËt liÖu lâi B· lµ ferit lµm viÖc trªn mét phÇn cña ®Æc
tÝnh tõ ho¸ Bs=0,4 T,®é tõ thÈm μ =6000(A/m)
Sè vßng d©y s¬ cÊp:
U SC .t x
W1=
Bs.S
Trong ®ã :
t x ®é dµi xung truyÒn qua BAX thêng cã ®é dµi
10-600 μ s ë ®©y ta lÊy tx=350 μ s=35.10-5s
S-tiÕt diÖn lâi ferit,chän S=1cm2
Thay sè vµo ta cã sè vßng d©y cuén s¬ cÊp:
U SC .t x 7.35.10 −5
WSC= = = 55 (vßng)
Bs.S 0,45.10 − 4
Sè vßng d©y cuén thø cÊp:
WSC 55
WTC= = =28 (vßng)
k 2
Gi¸ trÞ dßng trung b×nh ë s¬ cÊp BAX :
tx 35.10−5
ISCTB=ISC. = 175. = 23,2mm A
T 20.10− 3
Gi¸ trÞ dßng trung b×nh ë thø cÊp BAX :
ITCTB=2.ISCTB=46,4mmA
3) Kh©u t¹o ®iÖn ¸p ®ång bé
a) T¸c dông
Kh©u nµy t¹o ra ®iÖn ¸p d¹ng xung ®Ó ®iÒu khiÓn bãng tr-
êng trªn hai ®Çu tô C ®Ó khèng chÕ thêi gian phãng n¹p trªn tô C
®ång bé víi nguån xoay chiÒu.ë ®©y ta chän MOSFET cã xung ¸p
®iÒu khiÓn lµ 4-5 V do ®ã ®iÖn ¸p ra ë kh©u ®ång pha U 3 lµ 4-5 V
,®é réng xung më lµ 0,3 ms.Kh©u nµy cßn t¹o ra ®iÖn ¸p U5,U6 lµ
c¸c ®iÖn ¸p ®ång bé víi nguån ®Ó ®a vµo cæng AND.Ta chän c¸c
®ièt èn ¸p DZA1;DZA2;DZA3 lµ lo¹i gièng nh DZ
b) S¬ ®å nguyªn lý:

34
 RA1 U5
200 DZA1

+E +E

DA1
10.2k RA4

DA3 U2 RA6
+ 800
U3
BA1 U21 Uo Ura1
U1 22V OP1
220 V U22
50 hz
DZA3
-E
DA4
100 RA3 1k RA3
DA2

RA2 U6
200
DZA2

c) Nguyªn lý ho¹t ®éng

Qua BA1 ®iÖn ¸p xoay chiÒu 220 V,50 hz ®îc biÕn ®æi xuèng
cÊp thÊp h¬n vµ ®îc ®a qua chØnh lu hai nöa chu k× t¹o ra ®iÖn
¸p U2 cã biªn ®é nhá h¬n vµ tÇn sè =100 hz.§iÖn ¸p nµy ®îc so
s¸nh víi Uo.Khi Uo<U2 th× Ura=-E;khi Uo>U2 th× Ura=+E.§iÖn ¸p
Ura cã c¶ phÇn ©m vµ d¬ng víi biªn ®é b»ng ± E .Ta dïng §ièt §ZA3
,®iÖn trë RA6®Ó lo¹i phÇn xung ©m vµ c¾t bít biªn ®é cuèi cïng ta
®îc d¹ng xung U®b ®Ó më MOSFET nh h×nh vÏ sau:

Ura1
+E

-E

35
 U3
4,3v

d) TÝnh to¸n cô thÓ:

Do ta chän ®é réng xung tx=0,3 ms do ®ã ta cã gãc më bãng
lµ:
θ = ω.t X = 314.0,3.10 −3 = 0,0942(rad )
Ph¬ng tr×nh cña u2 lµ:
u2=U21 2 Sin ωt
T¹i vÞ trÝ U0=u2 th× ta cã:
θ
U0= U21 2 Sin 2
U0
 U = 2 sin 0,0471 = 0,067
21

+ Chän cÊp ®iÖn ¸p ë thø cÊp BA1 lµ U 21=22 V(hay hÖ sè BA1

lµ k=10) th× ®iÖn ¸p U0=0,067.22=1,474(v)
E U RA5 + RA4 E 15
Ta cã = 0  = = ≈ 10,2(V )
RA4 + RA5 RA5 RA5 U 0 1,474
RA
 RA = 10,2
4

Chän RA5=1 K th× RA4=10,2 K

+ Chän RA6:
URA6 =RA6.I =URa1-UZ=15-4,3=10,7(V)
10,7
RA6 =
I
V× 0,0117<I<0,117 nªn ta cã 92<R 5<920( Ω) .Chän
RA6=800( Ω)
+ TÝnh chän kh©u chØnh lu hai nöa chu k×:
Chän RA3=100( Ω )
Dßng trung b×nh qua c¸c ®ièt DA3,DA4 lµ
2 2U 21 2 2 .22
ITB§= = = 0,19 (A)
πRA3 3,14.100
Chän dßng I§=ITB§.k=0,19.1,5=0,3(A)
Ung§= 2 2U 2 .K = 2 2.22.1,5 = 94(V )
Ta chän loai ®ièt c«ng suÊt BYD73-B
cã ITBmax=1,75(A)
Ungmax=100(V)
+ TÝnh chän c¸c ®iÖn trë RA1;RA2;DA1;DA2:
C¸c ®ièt DA1;DA2 còng ®îc chän nh ®ièt DA3;DA4

36
 22
Cã URA1=Utb-UZ= − 4,3 = 2,71(V )
3,14
2,71
RA1 = RA2 =
I
V× 0,0117<I<0,117 nªn ta cã 24<RA1=RA2<240( Ω) .Chän
RA1=RA2=200( Ω)
4) Kh©u t¹o ®iÖn ¸p r¨ng ca
a) T¸c dông
Kh©u nµy t¹o ra ®iÖn ¸p h×nh r¨ng ca(gäi lµ ®iÖn ¸p
tùa)®Ó so s¸nh víi ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn ®Ó thay ®æi gãc më α cña
TIRISTOR
b) S¬ ®å nguyªn lý

1000uF

C2 +E
U3 RA7
9.42k OP2 + Utua

-E
Uv=-E RA8
1k

c) Nguyªn t¾c ho¹t ®éng:

+ Khi U ®b>0 sÏ kÝch më bãng lµm ng¾n m¹ch hai ®Çu tô
C2,®iÖn ¸p ra Ura=0
+ Khi U®b=0 sÏ kho¸ bãng l¹i ,m¹ch trë thµnh m¹ch tÝch ph©n
víi ®iÖn ¸p ra tÝnh theo c«ng thøc:
1 UV
U ra = U C 2 = −
C2 ∫ RA
7
dt

UV
Ura= − RA .C .t (nÕu UVlµ h»ng sè)
7 2

d) TÝnh to¸n cô thÓ:

37
 U3

Utùa

θ /2 π +θ / 2
V× gãc θ b»ng gãc dÉn cña xung ®ång bé rÊt bÐ do ®ã cã
thÓ coi Uramax =U( θ /2+ π )=U( π )
thay vµo biÓu thøc trªn
UV
Uramax= − .π
RA7 C 2
NÕu chän UV= -15 V
Uramax=5 V
th× cã thÓ chän R,C nh sau
RA7.C2=3 π
3,14.3
Chän C2=1000 μF RA7= = 9,42.10 3 (Ω) = 9,42( KΩ)
1000.10 −6
5) Kh©u so s¸nh
a) T¸c dông
Kh©u nµy ®Ó so s¸nh gi÷a ®iÖn ¸p tùa víi ®iÖn ¸p ®iÒu
khiÓn ®Ó t¹o gãc më α theo nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn th¼ng ®øng
b) S¬ ®å nguyªn lý
+E

Utua +
RA8
U4
800
OP3

-E
Udk

DZA4

c) Nguyªn t¾c ho¹t ®éng

Utùa

U®k

38
 +E

-E

Khi U®k>Utùa th× Ura=-E=-15 v

Khi U®k<Utùa th× Ura=+E=15 v
Nh vËy ®iÖn ¸p ra lµ xung cã ®é réng phô thuéc vµo U®k vµ
Utùa cã biªn ®é ± 15V §Ó lo¹i phÇn ©m vµ c¾t bít biªn ®é ta dïng
§ZA4 vµ ®iÖn trë RA8
d) TÝnh to¸n cô thÓ:
Do gãc α lÊy tõ 0--1500 nªn khi α lÊy 1500 th× Utùa=U®kmax=
U V .150.Π 15 150
− = Π = 4,2V
RA7 C 2 .180 3.Π 180
§iÖn trë RA8 còng ®îc chän lµ 800( Ω )
§ièt zenner lµ lo¹i 1N229B c«ng suÊt P=0,5(W) UZ=4,3(v)
,Imax=117mmA;Imin=11,7 mmA.
6) Khèi ph¶n håi :

+ S¬ ®å nhiÖt ®é trong lß lÊy tÝn hiÖu ra lµ ®iÖn ¸p Et :

+ Trong s¬ ®å trªn :
R20, R18, R19 lµ ®iÖn trë Manganin.
R17 lµ ®iÖn trë thay ®æi theo nhiÖt ®é ®îc lµm b»ng Cu hoÆc
Ni
ë 00C cÇu ®îc tÝnh to¸n c©n b»ng, lóc nµy Et = 0. Khi nhiÖt
®é m«i trêng thay ®æi cÇu mÊt c©n b»ng. Lóc nµy gi¸ trÞ cña R 17
còng thay ®æi lµm xuÊt hiÖn trªn hai ®Çu A,B mét ®iÖn ¸p ∆U.
MÆt kh¸c nhiÖt ®é thay ®æi nªn hai ®Çu nhiÖt kÕ xuÊt hiÖn
mét ®iÖn ¸p ∆Et sao cho ∆Et = ∆U. V× vËy mV kÕ vÉn chØ 0 V.

39
 Ta dïng cÆp nhiÖt ®iÖn Platin – Platin R«®i (90% lµ Pt, 10% lµ
Rh) ®o l©u dµi víi nhiÖt ®é lµ 1000 – 12000C.
Kho¶ng 1000C th× t¨ng 0,64 mV.
Ta cã ®å thÞ quan hÖ gi÷a Et = f(t0C)
NhiÖt ®é nhá nhÊt lµ 10000C. Tra ®å thÞ ta ®îc Et = 6,4 mV.
NhiÖt ®é cao nhÊt lµ 12000C. Tra ®å thÞ ta ®îc Et = 7,68 mV.
§iÖn ¸p ®o ®îc trªn mV kÕ lµ nhá nªn ta ph¶i khuÕch ®¹i
®iÖn ¸p.
+ Kh©u khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p ph¶n håi :
R7
546k

+E

R6 +
Et 546k
0P4 Udk

R8 -E
1k

R7
U®k= Et.(1+ )
R8
R7 U dk 4,2
 R = E − 1 = 0,00768 = 547 − 1 = 546
8 t

Ta chän R8 = 1 KΩ R7 = 546 KΩ.

Chän R6 = R7//R8 = 547 KΩ
7) Khèi nguån:
a) Ta sö dông 2 lo¹i nguån lµ ± 15V do vËy ta ph¶i thiÕt kÕ t¹o
m¹ch cung cÊp 2 lo¹i nguån nµy:
7815

D1 D2 C3 C5
C1
BANG 1000uF 1000uF 0.1uF

220 V

C2 C4 C6
D3 D4 1000uF 1000uF 0.1uF

7915

Nguyªn lý lµm viÖc cña khèi nguån:

40
 §iÖn ¸p 220V 50hz ®îc ®a qua biÕn ¸p ®Ó h¹ ®iÖn ¸p xuèng
cßn U21=U22= 35 V vµ ®a qua bé chØnh lu cÇu chØnh lu thµnh
®iÖn ¸p mét chiÒu sau ®ã ®a qua hai bé æn ¸p UA7815 vµ
UA7915 (lµ vi m¹ch æn ¸p c«ng suÊt lín,vá s¾t) t¹o ra c¸c ®iÖn ¸p ±
15 V.C¸c tô C1;C2;C3;C4; lµ c¸c tô läc ph¼ng.Hai tô läc nhiÔu lµ C5
vµ C6
IC æn ¸p lo¹i UA7815 cã c¸c th«ng sè lµ :
Ungìng = 35 V
Ira = 0 – 1,5 A
E = 15 V
IC æn ¸p lo¹i UA7915 cã c¸c th«ng sè lµ :
Ungìng = -40 V
Ira = 0 – 1,5 A
-E = -15 V
Chän c¸c ®i èt lo¹i D-1001 cã c¸c th«ng sè
sau:ITB=800mmA;Umax=100V
C¸c tô chän lµ tô ho¸ cã c¸c sè liÖu nh h×nh vÏ.
b) TÝnh to¸n biÕn ¸p nguån nu«i.
§©y lµ lo¹i BA 3 cuén d©y,mét cuén d©y s¬ cÊp vµ hai cuén
d©y thø cÊp gièng hÖt nhau.V× vËy khi thiÕt kÕ ta chØ cÇn tÝnh
cho cuén s¬ cÊp vµ mét cuén thø cÊp.
Ta cã trÞ sè ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn s¬ cÊp vµ thø cÊp cña BA
lµ:
U21=U22=35 V
I21=I22=0,53 A
C«ng suÊt BA lµ P=70.0,53=37,1 W
Theo kinh nghiÖm thùc tÕ ta tÝnh s¬ bé tiÕt diÖn lâi s¾t
S=1,2 P = 1,2 37,1 = 7,31cm 2
Tra b¶ng MBA c«ng suÊt (s¸ch ®iÖn tö c«ng suÊt ) ta cã c¸c
sè liÖu sau:
Chän tiÕt diÖn chuÈn:s=7,28 cm2 ghÐp b»ng l¸ thÐp lo¹i θ
330 cã bÒ dµy 0,35 mm cã c¸c th«ng sè sau:
a=20mm h=50 mm H=70mm
c=20mm B=40 mm C=80mm
2
ThÓ tÝch thÐp tõ :V=125 cm
Träng lîng thÐp tõ :G=0,99 kg
H×nh d¸ng lâi s¾t tõ ®îc vÏ ë h×nh sau:

41
 B

c a a/2
H h

C
+ )TÝnh sè vßng v«n:
Uv=4,44.f.B T .F T .10 - 4
Trong ®ã :
f=50 hz (tµn sè l íi ®iÖn)
B T =1,1 T (§é tù c¶m)
F T =7,28 (tiÕt diÖn trô)
 U V =4,44.50.1,1.7,28.10 - 4 =0,17(V/vßng)
Sè vßng d©y cuén s¬ cÊp :W1=220/0,17=1294 vßng
Sè vßng d©y cuén thø cÊp:W2=35/0,17 =206 vßng
Dßng ®iÖn ch¶y trong cuén s¬ cÊp MBA:
I 1 =P/U1=37,1/220=0,17 A
Víi mËt ®é dßng ®iÖn J=2,5 A/mm 2
TiÕt diÖn d©y s¬ cÊp lµ:S 1 =0,17/2,5=0,07 mm 2
Tra b¶ng th«ng sè tiªt diÖn d©y trßn ta chän d©y ký
hiÖu Πθπ 0,35.Cã c¸c th«ng sè:
d=0,31 mm
S=0,04115 mm 2
g=0,369 g/m
r 0 =0,239 Ω / m
TiÕt diÖn d©y thø cÊp MBA:S 2 =I 2 /2,5=0,53/2,5=0,212
2
mm
Chän d©y cã ký hiÖu Πθπ 0,56 cã c¸c th«ng sè:
d=0,51 mm
S=0,2043 mm 2
g=1,82 g/m
r 0 =0,084 Ω / m

42
43