Professional Documents
Culture Documents
Ecgnmi Nguyn l ecgnmi th gic Chiu sng cho h thng lm vic trong nh
Principles of visual ergonomics The lighting of indoor work systems
H Ni - 2002
Li ni u TCVN 7114 : 2002 hon ton tng ng vi ISO 8995 : 1989 TCVN 7114 : 2002 do Ban k thut tiu chun TCVN/TC159 "cgnmi (Ergonomics) bin son, Tng cc Tiu chun o lng Cht lng ngh, B Khoa hc v Cng ngh ban hnh
Li gii thiu Ecgnmi th gic nhm: ti u ho nhn thc v thng tin th gic c s dng trong tin trnh lm vic; duy tr mc thch hp vic thc hin cng vic; m bo an ton ti a; cung cp cc khuyn ngh cho s d chu ca th gic
Cc mc tiu ny t c trong thc t bng vic thit k mi trng th gic c tnh ti kh nng ca mi con ngi. Hnh 1 th hin cc thng s nh hng ti cng vic ca ngi lao ng trong mi trng th gic cho trc. Cc thng s nh kh nng nhn bit v cc c im ca cng vic phi hon thnh, quyt nh cht lng hot ng th gic ca ngi lao ng. Chiu sng v cc yu t v khng gian lm vic quyt nh nhiu n mi trng th gic. Mi thng s trn lun sn c v do tt yu nh hng n kt qu thc hin cng vic ca ngi lao ng. Nh vy, c th b li s thiu st ca mt trong cc yu t ny bng cch nng cao mt hoc nhiu yu t khc. V d c th bo m thng tin th gic bng cch tng tng phn ca thuc tnh cng vic v lm vic khc hoc thay i c cu thao tc, d c phi h thp ton b mc chiu sng nu quy nh mt gii hn cho ri. Cch suy xt nh vy hm vic p dng ecgnmi th gic c th tng kh nng la chn trong thit k. Do vy, c th p dng ecgnmi th gic cung cp hng lot phng n la chn, t cc hng dn chung cho ti cc thng tin chi tit lin quan n mt thng s cn thay i nhm bo m mt mi trng th gic chp nhn c. Cc phm vi gii hn chi lo (xem ph lc A) v ri khuyn ngh (xem ph lc B) c ly t cc tiu chun, quy phm thc hnh v quy nh hin hnh ca cc quc gia. Chng c ngha nh nhng v d v nh hng thit k mi trng th gic trong lao ng c bit l trong cc trng hp cha c quy phm thc hnh hoc cc vn bn quy phm php lut quc gia hin hnh.
Thuc tnh cng vic Kch thc/Khong cch tng phn c tnh b mt Vn ng v thi gian Mu sc
c im ca ngi lao ng
Th gic
Gii hn ca th gic Tui Thch ng th gic Nhn bit su Nhn bit mu sc K nng th gic
c im k thut chiu sng
ri(mc chiu sng) Thay i chi Thnh phn ph nh sng Chi lo Nhp nhy
Mi trng
Hnh 1- Cc thng s ch yu nh hng ti cng vic trong mi trng th gic ca ngi lao ng
Ecgnmi Nguyn l ecgnmi th gic Chiu sng cho h thng lm vic trong nh
Principles of visual ergonomics The lighting of indoor work systems
3 nh ngha
Tiu chun ny s dng cc nh ngha cho trong xut bn phm ca CIE s 17 v cc nh ngha sau: 3.1 Mt v s nhn 3.1.1 S thch ng (adaptation): Qu trnh mt iu chnh theo chi v/hoc mu sc ca trng
nhn hoc trng thi cui cng ca qu trnh ny. 3.1.2 S iu tit (accomodation): S t iu chnh tiu im ca mt t th lc ti a cc
khong cch khc nhau. 3.1.3 Th lc (visual acuity) : Kh nng phn bit cc chi tit trong vt th hoc gia cc vt th rt gn nhau. V nh lng, c th biu din bng nghch o ca gc o chi tit phn ly ti hn m mt thy c, c nh ti im vo con ngi hoc mt im khc trn mt. 3.1.4 tng phn (contrast): Thut ng c s dng theo hai ngha ch quan v khch quan.
trong L1 l chi ca b mt chnh hoc nn; L2 l chi ca i tng quan st. Khi cc b mt c chi khc nhau m li c din tch gn ging nhau th ly gi tr trung bnh theo cng thc sau thay v s dng cng thc trn.
L2 L1 0,5(L2 + L1 )
3.1.5 chi nhn thy (brightness) : Thuc tnh ca cm gic th gic kt hp vi tng lng nh sng pht ra t b mt. y l tng quan chi ch quan. 3.1.6 Chi lo (glare): Cm gic kh chu hoc gim nhn r xy ra khi cc phn ca trng nhn qu chi so vi chi xung quanh m mt thch nghi. 3.1.7 Chi lo phn chiu (reflected glare): Chi lo gy ra bi phn chiu gng t cc mt phng nhn hoc bng. 3.1.8 S nhp nhy (flicker): Cm gic th gic v s gin on, xen k, hoc thay i ca nh sng. 3.1.9 Hiu ng hot nghim (stroboscopic effect): Cm gic khng thc v s bt ng hoc
chuyn ng ca mt vt th khi c chiu sng bng nh sng c tn s thch hp v cng thay i. 3.1.10 Th trng (visual field): Khu vc hoc khong khng gian vt th m mt c th nhn thy
c t mt v tr nht nh. 3.1.11 Mi trng th gic (visual environment): Ton b khng gian c th nhn thy t mt v tr no nh chuyn ng ca u v mt.
3.2.2 Cng sng (luminous intensity) (ca mt ngun sng theo mt hng nht nh): Quang thng trn mt n v gc khi theo mt hng xc nh. l quang thng i ti mt phng nh vung gc vi hng, chia cho gc khi bao b mt c nh ti ngun sng
3.2.3 ri (illuminance): Mt ca quang thng () ti mt im. Trong thc t gi tr ri trung bnh ca mt mt phng cho trc c tnh bng quang thng i ti chia cho din tch (A) ca b mt c chiu sng K hiu : E E = /A n v : lux(lx) (1 lx = 1 lm/m2 ).
E=
l cos3 d2
3.2.4 chi (luminance): i lng vt l o lng s kch thch gy cm gic chi c o bng cng sng hng cho trc (thng theo hng quan st) trn n v din tch ca b mt pht sng, truyn quang hoc phn x. l cng nh sng pht ra hoc phn x t phn t b mt theo hng cho trc chia cho din tch hnh chiu theo hng ca phn t b mt. K hiu :L n v : candela trn mt vung (cd/m2). Ch thch - chi L tnh bng candela trn mt vung, ca mt b mt m hon ton c tnh theo cng
thc sau
L=
3.2.6 Hiu sut pht quang (luminous efficacy) (ca ngun sng): Thng s ca tng quang thng pht ra t ngun vi tng cng sut cp cho ngun. (Nu tnh ti cng sut tn hao ca thit b khi ng iu khin phi s dng khi nim hiu sut ca ton mch). n v : lumen trn ot (lm/W) 3.2.7 Nhit mu tng quan (correlated colour temperature) (ca ngun sng): Nhit ca vt bc x ton phn (vt en) pht ra bc x c mu sc gn vi mu ca ngun sng nht. K hiu : TC n v : kelvin (K) 3.2.8 S th hin mu sc (colour rendering): S th hin mu ca ngun sng l hiu qu ca
ngun sng th hin mu ca cc vt th so vi mu sc ca chng di nh sng ca ngun sng chun 3.2.9 Ch s th hin mu sc chung (general colour rendering index): Tr s xc nh mc mt vt th c chiu sng bi mt ngun c mu sc mong mun so vi khi chiu sng bng ngun lm chun. Ch s th hin mu c trng cho mc ph hp mu sc ca 8 mu th nghim c chiu sng bi ngun xem xt vi mu sc ca chnh nhng mu c chiu bi ngun sng lm chun, mc ph hp c xem xt vi trng thi thch nghi mu (xem xut bn phm ca CIE s 13.2 ). K hiu: Ra Ch thch - Ra t gi tr ti a l 100 khi c trng phn b quang ph ca ngun th v ngun lm chun
v c bn l ng nht.
10
3.3.5 Chiu sng chung (general lighting): Chiu sng ton b din tch vi ri xp x bng nhau. 3.3.6 Chiu sng khu vc (localized lighting): Chiu sng ton b khu vc lm vic v ng thi
bo m ri cao hn phn ring bit hoc mt s khu vc khu vc lm vic. 3.3.7 Chiu sng cc b (local lighting): Chiu sng cho cng vic th gic c th b sung cho
h thng chiu sng chung v c iu khin ring bit. 3.3.8 H s suy gim hoc duy tr nh sng (light loss or maintenence factor): T s gia ri ca h thng chiu sng ti mt thi im nh vi ri ban u khi lp t h thng. 3.3.9 H s s dng (utilization factor/USA: coefficient of utilization) (M - H s s dng): T s gia quang thng i ti mt phng lm vic vi tng quang thng ca cc bng n trong h thng chiu sng.
hoc khng r; s mt mi c ton thn khi phi duy tr mt t th khng thch hp thay i khong cch
nhn hoc trnh lm xao lng hoc phn x khng mong mun c th xy ra, v d cng vic v phc tho, thit k. S cng thng c cc b (v d c c) cng c th xut hin, v d trong cng vic cn phi s dng knh hin vi. 4.1 Thnh phn cng vic th gic S nhn bit th gic c th ph thuc vo cc thnh phn ca cc tc nhn kch thch sau: a) tng phn; b) kch thc, hnh dng v cu trc; c) s chuyn ng v thi gian cho php; d) v tr hnh nh trong vng mc; e) mu sc; f) chi. 4.1.1 chi Trong iu kin bnh thng, vic tng ri gip nng cao hiu qu hot ng th gic, ban u tng rt nhanh nhng dn dn t mc bo ho, nu khi tip tc tng ri s khng c hiu qu. Hiu qu hot ng th gic khi cng vic c kch thc nh hoc tng phn thp c th c nng cao bng cch bo m chi cao (nh tng ri) nhng hiu qu hot ng th gic nhanh t ti ti a gi tr chi va phi khi chi tit quan st c kch thc ln v tng phn cao. 4.1.2 tng phn Nhn bit i tng trong mi trng xung quanh ch yu ph thuc vo tng phn, chi hoc mu sc gia i tng v nn quan st. Trong iu kin c th, nn thit k cng vic th gic v chiu sng c tng phn ti u. 12
13
S nhn bit v chuyn ng cn n s dch chuyn tiu nh trn vng mc. im vng ca mt nhn bit chuyn ng nhy cm hn vng ngoi vi. Vng ngoi vi vng mc tng i nhy cm vi chuyn ng hn vi hnh dng, song nhn cu xoay hng v pha mc tiu chuyn ng a hnh nh vo vng mc nhn chi tit r hn. S nhn bit chnh xc v chuyn ng ph thuc vo vn tc, kch thc, hnh dng v tng phn. S nhn bit th gic mt i tng cng ph thuc vo thi gian ginh quan st. Ch cn nhn thong qua cng c th nu i tng c kch thc ln v tng phn cao. Ngc li cn nhn lu v chm ch nu i tng nh v tng phn thp. nhn r mt i tng ang chuyn ng c th tng nu mt di theo vt trn mt qung ng di. Nu vn tc chuyn ng qua trng nhn qu cao hoc ng i qu tht thng, hoc c hai, th nhn r gim rt nhanh. 4.1.6 V tr tiu nh trong vng mc
nhn tinh, kh nng ca mt phn bit cc chi tit nh, gim nhanh khi hnh nh ca mc tiu trn vng mc dch chuyn ra xa vng trung tm ca vng mc (im vng). Vi nhim v yu cu nhn bit cc chi tit, h thng th gic thc hin vi hiu qu ti a khi mc tiu nm ng hng quan st v tiu nh ri vo im vng. S nhp nhy d nhn thy hn ngoi vi vng mc. 4.2 c im chiu sng
Tng quan gia chi v nh hng nh sng vi tnh cht cng vic, xem 4.1. iu ny ch yu cp ti s chi lo v s nhp nhy.
14
15
Qu trnh nhn l mt h thng phc hp theo ngha nhn bit i tng v phn ng chung ti mi trng th gic. Ngi kho mnh bnh thng th h thng th gic t iu chnh c trong phm vi ln v t iu chnh thng tin truyn n c r nht. Tuy nhin, stress c th sinh ra do yu cu qu mc hoc do mu thun lin quan vi s iu tit, s iu chnh ng knh con ngi, hoc v tr nhn cu. Trong trng hp nhn gn, hai loi c ch c kt hp c th gy cng thng. l duy tr hi t trc th gic v iu tit. iu ny cn c tnh n khi thit k nhim v v khng gian lm vic. Cc c im ca mt khc nhau gia cc c th v thay i theo tui. ng thi chng cng ph thuc vo bnh tt no , nh bnh i ng. Thay i quan trng nht i vi mt tui gi l phm vi iu tit gim. Do vy, s dng knh theo n k chnh xc s gip cho kh nng nhn tt hn. Cc thay i vt l khc trong mt lo ho l Gim s truyn nh sng qua mt l rt quan trng trong iu kin chiu sng rt yu. Tng tn x nh sng trong mt, lm tng nhy cm vi chi lo hn ( c bit chi lo m).
Vic bo m sng v khng chi lo i vi ngi lao ng ln tui thm ch cn quan trng hn so vi ngi tr tui, do cn ch trng hn ti vn ny. 4.4 Khng gian lm vic
Cc thng s nh trng nhn hn ch, yu cu t th thch hp, v.v.. khng c cp ti bi v chng khng thuc phm vi v lnh vc p dng ca tiu chun ny. Tuy nhin, cc thng s ny s c tnh n trong thc hnh p dng chiu sng tt nh trnh by trong iu 6.
16
17
s dng ngun sng c cht lng th hin mu tt; g) to nn s a dng d chu ca chi v mu sc trong mi trng lao ng gp phn thoi mi cho con ngi v gim stress cng vic. Mt gii php kh d l to chi nh trong mi trng th gic nhng chi khng c nh hng nhn trc tip ti cng vic th gic; h) khuyn khch vic gi sch, c bit l sn nh v my mc trong phn xng sn xut bng cch chn mu sng. C th gp mu thun gia mt vi yu t no v cn tm gii php tho hip hp l song khng c b qua cc yu cu v an ton v thoi mi cho ngi lao ng. 5.2 ri Bng 1 a ra mc ri cho cc khu vc, cng vic hoc hot ng khc nhau. Cc gi tr lin quan ti yu cu th gic, kinh nghim thc t v cn tnh ti hiu qu s dng nng lng. Cc mc ri ny bo m tho mn cho hot ng th gic v gp phn to s thoi mi cho ngi s dng. Vi mi loi khu vc, cng vic hoc hot ng c ba mc ri c a ra Gi tr cao hn trong dy c th p dng trong cc trng hp sau: khi phn x hoc tng phn ca i tng quan st thp mt cch khc thng; khi nhng sai st trong thc hin nhim v gy tn tht ln; khi hot ng th gic c yu cu nghim ngt. khi chnh xc hoc nng sut cao l rt quan trng; khi kh nng nhn ca ngi lao ng cn thit phi tng ri.
Gi tr thp hn c th c s dng: khi phn x hoc tng phn cao mt cch khc thng; khi tc hoc chnh xc khng quan trng, v khi nhim v ch thnh thong thc hin.
18
Hn 2000
Nhiu phng lm vic ti l m khi ri di 200 lx, v v l do ny m ri ti thiu khuyn ngh p dng cho cng vic ko di khng gian lm vic c nh l 200 lx, khng ph thuc iu kin nhn d dng khi lm vic. H thng chiu sng c th kt hp chiu sng chung vi chiu sng cc b t c ri cao trong cng vic. V d, c th p dng cho cng vic c chi tit chnh xc, hoc cn yu cu c bit, nh chiu sng nh hng. C hai trng hp ny cn b sung chiu sng cc b. Cc nc khc nhau a ra cc mc ri khuyn ngh cho nhiu loi phng v cng vic trong tiu chun chiu sng khu vc lm vic ca mnh. Ph lc B a ra v d v khuyn ngh quc gia kh thi c xy dng trn c s s dng bng 1. Khuyn ngh ny khng nhm thay th bt c khuyn ngh quc gia no ang c p dng. 5.3 chi ca cc b mt trong khu vc lm vic chi ca mt b mt c chiu sng bi ngun ph thuc vo ri v tnh cht phn x ca b mt . Phn b chi trn cc mt phng trong khu vc lm vic cn c xem xt b sung vo thit k tnh ton da vo ri. Cn ch ti nhng tng quan chi sau: a) ch lm vic v cc b mt lin k, nh mt bn v mt bn my (t l chi); b) trn, tng v sn ( phn x); c) n v ca s (gii hn chi). chi khu vc lin k xung quanh ch lm vic nu c th, cn thp hn chi trn mt chi tit lm vic nhng khng di 1/3 ca gi tr . Khi phn x ca cng vic cha bit trc th phn x ca mt phng lm vic s phi ly gia 0,3 v 0,5. 19
Mt s nc a ra cc phng php thit k m bo h thng chiu sng khng gy ra cm gic chi lo n mc kh chu. iu c m t trong xut bnphm ca CIE s 55. Trong h thng ch s chi lo c s dng Anh v mt s nc khc, v trong h thng xc sut tin nghi th gic (VCP) c s dng Bc M, trong mt chng mc no c th tnh trc c mc chi lo c th xy ra trong tnh hung nh trc (h thng nh gi). H ng cong chi c s dng cc nc Trung u ch n thun bo m l chi lo s khng vt qu gii hn trn chn nhng khng cho bit thit k s bo m chi lo thp hn gii hn trn l bao nhiu (H thng hn ch). Trong xut bn phm ca CIE s 29/2, c mt phng php c a ra lm v d. Phng php ny c m t trong ph lc A. y l h thng bo v chi lo c th s dng la chn n thch hp cho chiu sng chung trong khu vc lm vic v kim tra hn ch chi lo ca h thng thit b chiu sng hin hnh. Cn thn trng khi p dng h thng nh gi chi lo ny cho tnh hung cng nghip, c bit nhng ni bn cht ca cng vic vn hnh khng hn ch mt v tr. V d ny v phng php nu trn khng nhm thay th bt k h thng bo v chi lo no ca quc gia hin ang c p dng. 5.4.2 Chi lo t ca s
Mt s hng dn chung c th p dng gim chi lo t ca s: a) nh sng mt tri chiu qua ca s c th l ngun chnh gy chi lo, cho d l chiu trc tip hoc phn x . Cn bo m c mt vi loi rm che mi khi b chi lo. b) mc kh chu do chi lo t ca s ph thuc ch yu vo chi ca bu tri nhn thy qua ca s, v ch ph thuc mc rt nh vo kch thc ca chng tr khi kch thc ca rt nh hoc cch xa ngi quan st. c) ngoi tr nhng ngy rt u m, ngi trong phng nhn thng ra bu tri qua ca s khng c che chn c th thy hi kh chu. Tr phi ngi v tr bnh thng c th trnh thy ca s tm nhn bnh thng, tt c ca s cn bo m c che bng hnh thc no (th d rm,
20
C nhiu cch gii quyt vn chi lo phn x v phn x mn m c nu 4.2.1. Phng php hiu qu nht l b tr ngi lao ng hoc ngun chi ban u (n) sao cho tia phn x t ngun hng i ni khc thay v chiu thng vo mt ngi lao ng. Mt phng php b xung l gim bng ca vt liu s dng. Phn x t cc b mt lin k gy kh chu v mt tp trung c th phng nga bng cch trnh s dng mt bn c nh nhn bng v cc b mt tng t. Phn x mn m thc s lm gim tng phn. V d nt bt ch tr nn kh nhn thy khi bt nh sng, do thm lng lnh lm chng chuyn t mu en thnh mu xm nht. Cc n phm c th b nh hng tng t. Chnh li tng quan v tr mt ln na hng cc tia phn x ra xa mt l bin php tt nht phng nga. Nu iu ny khng th thc hin th c th gim thiu nh hng bng cch tng ri lm vic nh chiu sng cc b c gc chiu sao cho n khng gp thm phn phn x m. Cc gii php khc l s dng n c din tch b mt ln v chi thp, hoc n gim chi hng ti hn. Tng chi ca ton b trn nh bng cch s dng vt liu phn x cao trn trn, tng v sn, tt hn kt hp vi loi n c mt phn nh sng ht ln trn, cng gp phn lm gim chi lo phn x v phn x m. lng ho hiu qu ny ngi ta dng h s th hin tng phn (CRF) (xem xut bn phm ca CIE s 19/2). 5.6 nh sng t nhin
S pht trin ca nh sng in khng th loi tr nh sng t nhin c dng ph bin trong cc to nh bt c ni no thc hin c. nh sng t nhin c a dng nhiu hn trong cng s, nh , trng hc, phng bnh nhn trong bnh vin so vi nh my v ca hng. Trong iu kin kh hu nht nh vic s dng nh sng t nhin t ca mi c th tit kim ng k nng lng s dng cho chiu sng cc phng rng v nh my. Vic ny cn c tnh ton cn i vi s gia tng v tn hao nhit qua ca knh (xem xut bn phm ca CIE s 16).
21
Cc ca s c th bo m Giao tip th gic vi bn ngoi; ri hu ch trn vng lm vic trong khu vc lm vic.
Chiu sng t nhin bng ca mi c th cung cp thng tin v iu kin bu tri v thi tit, nhng khng th bo m giao tip th gic ging nh ca s. nh nng mt tri trc tip lun l mong mun vi nhiu loi cng trnh cng nh cc ngi nh thuc vng kh hu n i, nhng phi trnh ni lm vic. nh sng t nhin mang nng lng mt tri chiu vo khu vc lm vic lm tng nhit m c th phi lm mt cn phng vo ma nng, mt khc, s gia tng nhit c th gim chi ph si m vo ma lnh. Tuy nhin, mt nhit qua ca s vo ma lnh c th gim phn tit kim c v c th lm tng chi ph si m. Kch thc v hnh dng ti u ca s v / hoc ca mi phi c xc nh cho tng cng trnh tu theo iu kin a phng cn tnh ton cn nhc n cc yu cu v kin trc, chiu sng, th gic, nhit v m hc. Tit kim nng lng v gim chi ph l rt quan trng nhng phi t c iu m khng b qua yu cu tin nghi cho con ngi. Chi lo t ca s c cp 5.4.2. 5.6.2 Yu cu giao tip th gic vi bn ngoi
Khi tnh ton din tch ca s ti thiu cho khu vc lm vic s dng thng xuyn cn phi tnh n nhu cu giao tip th gic vi bn ngoi. Kt qu nghin cu cho thy chiu rng ca cc ca s trong nh v mt s phng lm vic t nht phi bng 55 % chiu rng tng c ca s. Tm quan st xung quanh tng mt nh vy thch hp hn cho nhn vin vn phng. Tuy nhin, cc phng lm vic nh vn phng ln c th tho mn nhu cu nhn ra ngoi nu din tch ca knh chim 20 % - 30 % din tch tng c ca s nh nhn t bn trong; s tho mn gim r rt nu din tch di 20 %. T l ca chiu rng ca s vi chiu rng mng tng xen gia phi nm trong khong 1,5/1 v 3/1. Phn chia ng gia cc ca knh cng t cng tt cho d cc ca s phi t cch u nhau dc theo chu vi. Cc ca s cho mt khong rng ri nhn ra bu tri c khuynh hng gy nn s kh chu v tho mn thp hn. t c iu kin hp l cho giao tip vi bn ngoi trong cc cng s v nhng mi trng tng t, b ca s phi cao khng qu 0,9 m so vi sn. 5.6.3 Yu cu v sng
Kch thc ca s p ng cc yu cu 5.6.2 s m bo sng trong khu vc lm vic v ban ngy. iu ny s p dng vi cn phng c chiu su xp x 2 ti 3 ln khong cch t mp trn ca s ti b ca. iu ny ch c th p dng cho ca lp knh trong sut v nhng ni ca s khng b che khut ng k. 22
Mc nh sng t nhin trong phng thay i theo thi gian trong ngy v ph thuc rt nhiu vo trng thi bu tri, s che khut bu tri v hng ca ca s hoc s lp knh ca tri, cng nh v tr a l. V mc nh sng t nhin lun lun thay i nn vai tr ch yu ca tnh ton chiu sng t nhin l d on khong thi gian trung bnh trong ngy/thng/nm khi ri quy nh trn mt phng lm vic c bo m hoc vt bi chiu sng t nhin. Vi phn thi gian cn li phi s dng thm nh sng in. Khong thi gian s dng nh sng t nhin so vi gi lm vic hng ngy l c s cho vic d on kh nng tit kim nng lng v chi ph do s dng nh sng t nhin. Vic tnh ton c tnh n hng ny, phi da trn phn b chi trung bnh bu tri ca a phng bit. 5.6.5 nh sng t nhin v nh sng in nh sng in b sung hoc thay th nh sng t nhin khi ch ring nh sng t nhin khng th m bo ri trn mt phng lm vic. ri nh sng in phi c thit k iu kin nh sng t nhin yu nht, c ngha l hon ton khng c nh sng. Phi b tr thit b ng ngt mch v/hoc iu chnh nh sng t ng hoc bng tay c th s dng nh sng in mi khu vc vo bt k thi gian no khi nh sng t nhin gim thp hn mc yu cu. Trong mt s loi nh, c th c nhng cn phng cn c chiu sng hon ton bng nh sng in. c bit, trong trng hp ny phi ch n chi ca mt tng, sn v trn. Bi v mt cn phng c tng ti v ri thng ng thp s thy ti tm ngay c khi mt phng lm vic c chiu sng y . 5.7 Mu ca ngun sng
Cht lng mu ca bng n in trng - nht c c trng bi hai thuc tnh: a) mu ca nh sng; b) kh nng th hin mu c nh hng n s hin mu ca vt th c chiu sng bng n in. C mu nh sng v c tnh th hin mu ca ngun sng c xc nh bi hp thnh quang ph ca nh sng pht ra. Tuy nhin, hp thnh quang ph hon ton khc nhau, c th to mu nh sng tng t nhng li rt khc nhau v tnh th hin mu. V vy, khng th rt ra kt lun v c tnh th hin mu ca n in t mu nh sng pht ra. 5.7.1 Mu nh sng
" Mu nh sng" ca bng n l mu nhn thy cu nh sng pht ra. C th m t qua nhit mu tng quan.
23
Hin th mu sc ca i tng ph thuc vo s phn b quang ph ca nh sng chiu sng, s thch ng mu ca ngi quan st, v c trung ph phn x ca b mt vt th . 5.7.2 Th hin mu
biu th khch quan tnh cht th hin mu ca ngun sng ch s th hin mu chung Ra c a ra. Ch s c gi tr 100 nu ngun th cho cng hiu qu ht nh ngun sng chun. Con s ny cng gim khi tnh cht th hin mu ca bng n th cng khc xa vi ngun sng chun . gin tin cho vic quy nh ch s th hin mu ca bng n s dng cho chiu sng khu vc lm vic, cc nhm th hin mu c a ra nh ch dn trong Bng 3. Bng 3 - Nhm hin mu ca bng n Nhm hin mu 1A Khong gi tr ca ch s th hin mu Ra > 90 m trung bnh lnh m trung bnh Trung bnh lnh 2 60< Ra< 80 m trung bnh lnh Mu nh sng V d p dng Thch hp Phn bit mu, khm bnh Vn phng, bnh vin In; sn; dt; ngnh sn xut cng nghip c yu cu cao Sn xut cng nghip Cng nghip th Vn phng Sn xut cng nghip Cng nghip th Chp nhn
1B
80 < Ra< 90
3 4
24
25
Chi ph ton b cho h thng thit b chiu sng ph thuc vo chi ph u t v chi ph vn hnh s dng. Chi ph vn hnh c xc nh bi cc yu t sau a) ri yu cu; b) Hiu sut ca bng n v t l hiu sut nh sng ca n; c) H s hiu dng ca h thng chiu sng; d) Chi ph cho bo qun; e) Thi gian s dng; f) S dng lin tc hay khng lin tc.
Khi la chn trang b chiu sng bo m hiu qu kinh t nht khng nhng cn quan tm ti chi ph ban u m cn phi ch ti chi ph vn hnh s dng trong khong thi gian nht nh. iu ny c th phi chp nhn u t cao hn t c tng chi ph thp hn. Cc gi tr ri trong bng 1 da trn tng quan gia hot ng th gic v chi b mt lm vic, trn kinh nghim thc t v tnh ton kinh t. Trong tnh hung c th nng lng tiu th v phn c bn ca chi ph vn hnh gim cn xng vi s tng hiu sut bng n v h s hiu dng ca n. H s hiu dng c tnh n t l hiu sut nh sng ca n, phn b cng sng v cch b tr n cng nh tnh cht ca khu vc lm vic nh kch thc v phn x ca cc b mt trong phng. H s hiu dng cng ln th tiu th nng lng v chi ph vn hnh chiu sng cng thp. S bo dng thch hp cng l thng s quan trng cn c ch trong kinh t chiu sng. H thng chiu sng c bo dng cng tt bng cch thay th ng nh k cc bng n, lau sch thng xuyn trang thit b v cc b mt trong phng, th s chnh lch s cng nh gia ri ban u khi lp t v ri khuyn ngh. Cho php s dng linh hot chiu sng, c th p dng chiu sng khu vc, hoc chiu sng cc b b xung cho chiu sng chung. Chiu sng cc b cng phi c s dng nu ri nh sng cao hn ch i hi nhng ch nht nh. iu khin bng thit b ng ngt in hoc tng gim nh sng, cho php tt bt mt s n khi cn hoc iu chnh cho ph hp vi mc nh sng t nhin , gim tiu th nng lng v chi ph vn hnh.
26
Bi vy, bo qun tt h thng chiu sng, s gim h hng thit b v khu vc lm vic, tng an ton, duy tr hiu qu chiu sng trong gii hn thit k, gip gim thiu ti in v chi ph c bn. Bo qun bao gm thay mi cc bng n km sng hoc h hng v thit b iu khin, lau sch n v cc b mt trong phng vo nhng khong thi gian thch hp. Do vy, cn to iu kin tip cn cc n d dng thun tin cho vic bo qun. S ln lau n ti u cho mt h thng chiu sng ph thuc vo loi n, mc tch lu bi, gi chi ph lau n. C th kinh t hn nu kt hp lau n vi thay th bng n. Trong mt h thng chiu sng ln thay th ton b cc bng n thi gian quy nh c th thch hp hn l thay tng bng mi khi h hng. y gi l thay th theo nhm. Thay th ring tng ci thng rt t, c th cn kh thc hin nhng khu vc bn rn trong to nh, v c th gy ra s khc bit r rt v mu sc v chi ca n. Thit k h thng chiu sng cn tnh n s suy gim quang thng bng cch bo m ri ban u cao hn so v yu cu. iu ny c thc hin bng vic a vo h s suy gim nh sng ph hp hoc h s duy tr trong tnh ton chiu sng, gi tr ca cc thng s ny ph thuc vo iu kin bi bn, thi hn bo dng theo tho thun gia nh thit k v ngi s dng, v loi n la chn. 6.2 o nh sng Cc s liu o ti hin trng h thng chiu sng c th c s dng kim tra theo quy nh k thut hoc hng dn thc t. Chng c th so snh vi cc kt qu o c, kho st trc xem xt vic bo qun, sa cha hoc thay th. Kho st so snh c th cng hu ch khi thit k mt h thng chiu sng thit thc c trn quan im cht lng chiu sng v tit kim chi ph. 6.2.1 Thit b o o c chnh xc, my o ri phi c t bo quang in chnh cosin tnh hiu qu ca nh sng chiu xin gc, v phi chnh mu ph hp vi chun o nh sng ca CIE [V( t)]. My o chi phi c hiu chnh mu. Gc m 1 o l ph hp cho mi trng hp. Gc m nh hn cn cho cc php o c bit, v d cng vic th gic vi chi tit nh. 6.2.2 Xc nh ri trung bnh ri phi c o ti mt phng lm vic thch hp. Ti cc phng cha t thit b, c, cao mt phng lm vic cha c bit, php o phi thc hin cao 0,85 m so vi mt sn (i vi cng vic vn phng; tiu chun M quy nh l 0,76 m cn theo tiu chun Anh l 0,7 m). Ti khu vc lu thng cao mt phng o phi khng ln hn 0,2 m. 27
28
g) ti cc im lm vic cn phi trnh phn x m, cng cn phi o nhng chi c th lm tng nh sng phn x.
29
30
Hnh A.2 - ng hn ch chi cho tt c cc n khng c mt bn pht sng v cc n di c mt bn pht sng khi nhn t cui n (theo chiu dc)
31
H s chi lo
Cp cht lng
Gi tr ri (lx)
Hnh A.3 - ng hn ch chi cho tt c cc n c mt bn pht sng ngoi tr cc n di c mt bn pht sng khi nhn theo chiu dc n
A.1.1 Hng ca n Khi s dng cc hnh A.2 v A.3 cn phi xem xt phn b chi ca n trong cc mt phng chnh vung gc vi nhau tc l mt phng C0 - C180 v C90 - C270 (xem hnh A.4).
32
Hnh A.4 - Cc mt phng C v kim tra phn b chi ca n Khi cc n treo theo chiu c mt phng C0 - C180 song song vi chi di phng th phn b chi ca n trong mt phng trn phi c dng kim tra hn ch chi lo theo hng dc phng v phn b chi ca n trong mt phng C90 - C270 dng kim tra hn ch chi lo theo hng ngang phng (theo chiu rng). Khi cc n treo theo chiu c mt phng C90 - C270 song song vi chiu di phng th mt phng phi c dng kim tra hn ch chi lo theo hng dc phng cn phn b chi trong mt phng C0 - C180 c dng kim tra hn ch chi lo hng ngang phng. i vi n di mt phng C90 - C270 song song vi trc dc bng n khi mt phng ny song song vi hng nhn th gi l hng nhn theo chiu dc (hng nhn dc n), khi mt phng C90 - C270 vung gc vi hng nhn th gi l hng nhn ngang n. A.1.2 T l a/h1 Thay v s dng cc gc ti hn thch hp, c th s dng t l ti hn ca a/h1 vi cc gi tr c ghi cnh bn phi ca hnh A.2 v A.3 : a l khong cch theo chiu ngang v h1 l khong cch theo chiu thng ng tnh t n xa nht n mt ngi quan st (xem hnh A.1). A.1.3 ng cong chi Phn b chi ca n trong mt phng C0 - C180 v mt phng C90 - C270 cn xt ti phi l gi tr ban u, tc l quang thng ban u c s dng trong tnh ton. chi trung bnh ca n mt 33
34
Hnh A.5 - Gc che chn i vi cc loi n c th nhn thy bng hoc cc phn pht sng (hoc nh phn x) t cc hng gc ti hn
Bng A.1 - Gc che chn b sung ti thiu i vi cc n c bng v cc b phn pht sng nhn thy t cc hng gc ti hn Khong chi trung bnh ca cc n cd/m2 L 20 x 103 20 x 103 < L 500 x 103 500 x 103 < L Cht lng hn ch chi lo A,B,C D,E 20 0 30 0 30 0 10 0 20 0 30 0
Kiu bng n Bng n hunh quang n phng in p sut cao c v bng hunh quang hoc tn x nh sng. n phng in p sut cao c v bng trong sut. n nung sng bng trong sut
35
GI VCP
15,5
17,0
18,5 75%
20,0 65%
21,5 55%
23 45%
24,5
26,0
A.4
s dng hnh A.2 v A.3 cn phi a) Chn ng hnh ph hp trn c s xem xt loi n v hng b tr n. Nu khng c hng quan st c nh th s dng : - Hnh A.2 i vi cc n khng c mt bn pht sng, trng hp c bit l n lp chm. - Hnh A.3 i vi cc n c mt bn pht sng theo ch dn trong A.1. b) Chn ng hn ch chi tng ng vi cp cht lng v mc ri yu cu. c) So snh chi ca n xc nh cho quang thng ban u ca bng n (ly t catal ca nh ch to), vi ng cong hn ch chi lo chn. H thng chiu sng s khng gy chi lo nu chi ca n nh hn gi tr ca ng hn ch chi hng ang xt. iu ny lun lun c tho mn nu ng cong chi trung bnh ca n nm hon ton v phi tri ng gii hn. Nu n nm hon ton v bn phi th n khng ph hp vi yu cu hn ch chi lo.
36
Mt phng vung gc vi trc ca n hunh quang Mt phng song song vi trc ca n hunh quang
37
H s chi lo
Cp cht lng
Gi tr ri (lx)
38
39
TCVN 7114: 2002 Ph lc B (tham kho) ri khuyn ngh v cp cht lng gii hn chi lo B.0 Gii thiu
Ph lc ny gii thiu trong B.3, mt th d v cc mc ri hng dn m mt nc c th a ra trn c s bng 1 (xem 5.2) cho nhng p dng c th. ch l mt v d bi cc hot ng trong khng gian lm vic v tn gi khng gian lm vic c khc nhau mi nc. Cc cp cht lng gii hn chi lo (xem ph lc A) vi gi tr ri khuyn ngh cng c hng dn p dng.
B.1
ri
Gi tr ghi trong bng B.1 l ri lm vic cho cc nhim v khc nhau. ri ch lm l ri trung bnh t c t u n cui chu k bo dng ca h thng tnh trung bnh trn din tch thch hp. Chng c quy nh cho ton b khu vc lm vic, hoc vng ca mt khu vc lm vic, v thng trn mt phng lm vic nm ngang cao 0,85 m so vi sn. Khi khu vc lm vic nhng v tr khc nhau th ri khuyn ngh c quy nh cho nhng im ny. Ch tiu la chn mc ri p dng c cp 5.2 Trong v d ny gi tr trung bnh ca ri ti khng gian lm vic khng bao gi c thp hn 0,8 ca ri lm vic la chn, khng ph thuc thi gian vn hnh s dng. ri ti bt k khng gian lm vic no bt k thi gian no phi khng c thp hn 0,6 ca ri lm vic la chn; nu thp hn 0,6, cn phi tin hnh bo dng
40
200 - 300 - 500 300 - 500 - 750 500 - 750 - 1000 1000-1500- 2000 50 - 100 - 150 100- 150 - 200 200- 300 - 500 300- 500 - 750 300 - 500 - 750 500- 750 - 1000 750-1000- 1500 300 - 500 - 750 500- 750 - 1000 750-1000- 1500 300 - 500 - 750 200 - 300 - 500 300 - 500 - 750 500- 750 - 1000 750-1000- 1500 1000-1500- 2000 200 - 300 - 500 150- 200 - 300 300 - 500 - 750 150- 200 - 300 200 - 300 - 500 300 - 500 - 750 100 - 150 - 200 200 - 300 - 500 300 - 500 - 750 500 - 750 - 1000 750 -1000 -1500
50 - 100 - 150 100 - 150 - 200 200 - 300 - 500 300 - 500 - 750 200 - 300 - 500 500- 750 - 1000 750-1000 - 1500
41
200 - 300 - 500 500- 750 - 1000 750-1000- 1500 200 - 300 - 500 150 - 200 - 300 300 - 500 - 750 300 - 500 - 750 500- 750 -1000 750-1000 - 1500 1000-1500-2000 1500-2000-3000 300 - 500 - 750 500- 750 - 1000 200 - 300 - 500 300 - 300 - 750 500- 750 - 1000 750-1000 - 1500 150 - 200 - 300 200 - 300 - 500 300 - 500 - 750 500 -750 - 1000 300 - 500 - 750 500 - 750 - 1000 500 - 750 - 1000 300 - 500 - 1000
D-E A-B A-B C-D D-E A-B C-D A-B A-B A-B A-B A-B A-B D-E C-D A-B A-B D-E C-D B-C A-B A-B A-B A-B A-B
50 - 100 - 150 200 - 300- 500 150 - 200 - 300 3 - 5 - 10 300-5 00- 750 750 - 1000 - 1500 30 - 50 - 100 200 - 300 - 500 200 - 300 - 500 500 - 750 -1000 10.000 - 30.000 100.000 500-750-1000
A-B A-B A-B A-B A-B A-B A-B A-B A-B A-B A-B
A-B
42
300 - 500 - 750 300 - 500 - 750 300 - 500 - 750 500 - 750 - 1000 300 - 500 - 750 500 - 750 -1000 500 - 750 - 1000 300 - 500 - 750 300 - 500 - 750 300 - 500 - 750 150 - 200 - 300
A-B A-B A-B A-B A-B A-B A-B A-B B-C C-D
________________________________________
43