TNH BN VNG CA MI TRNG A CHT THNH PH H NI V S THAY I CA N TRONG QU TRNH TH HA

Tm tt: Mi trng a cht l phn trn cng ca thch quyn vi cc tnh cht c bn nh tnh bin dng, tnh bt ng nht, tnh i xng, tnh t iu chnh, tnh bn vng vv Da trn c s cc yu t hp thnh, vng thnh ph H Ni c chia thnh ba ph vng I, II, III tng ng vi mi trng a cht c tnh bn vng cao, trung bnh v thp. Bng cc s liu c th v mc h thp mc nc di t trong nhng nm gn y v tc ln mt t t vi ba milimet/nm n 35-40 milimet/nm cc ph vng I, II, III, tp th tc gi nu ln cc giai on bin i khc nhau ca tnh bn vng trong mi trng a cht lin quan n cc hot ng nhn sinh cc ph vng ni trn.

M U
Qu trnh th ha thnh ph H Ni vt qu tm kim sot ca cc c quan chc nng ca thnh ph. Bn cnh nhng mt tch cc nh thc y tc tng trng kinh t, tng thm nhiu din tnh nh , ci thin c s h tng, to thm nhiu vic lm cho ngi lao ng, qu trnh y cn lm gim tnh bn vng ca mi trng a cht, gy ln mt t, bin dng, ln nt nhiu cng trnh, lm suy gim tr lng v cht lng nc di t vv...

I. MI TRNG A CHT V NHNG TNH CHT CA N

Khi nim v mi trng a cht va tru tng va c th v phm vi ca n rng ri, bao gm c x hi v t nhin. Bi vy, nc ta c rt nhiu c quan quan tm n vn mi trng tn ti trong cc trung tm nghin cu quc gia, trong cc vin v trung tm chuyn ngnh, trong cc trng i hc v cc c s sn xut. Di y, tp th tc gi cp n nhng nhn thc mi nht v mi trng a cht, vn cn ang tranh ci c v ni dung thut ng v phm vi m n bao gm. Mi trng a cht, theo nhiu cng trnh nghin cu [4, 5, 6, 9], l phn trn cng ca thch quyn bao gm a hnh, nc di t v cc trng a vt l tc dng tng h vi cc yu t cnh quan, vi mi trng sng ca con ngi v chu nh hng ca cc hot ng nhn sinh. Mi trng a cht l mt h thng phc tp theo th bc vi nhiu mi quan h thun v nghch c bn trong ln bn ngoi. ng lc ca mi trng a cht c xc nh bi tp hp cc qu trnh xy ra tt c cc mc t nguyn t, phn t n min, vng lnh th v hnh tinh, trong cc qu trnh xy ra cc vng lnh th c nhiu ngha thc tin hn c. Mi trng a cht l mt thc th tn ti vi nhng tnh cht vn c ca n nh tnh bin dng, tnh bt ng nht (bao gm c tnh bt ng hng), tnh i xng, tnh t chc (s tn ti cu trc th bc), trong c c tnh t t chc v tnh t iu chnh. Tnh t t chc c hiu l s lin tc ca cc hin tng trong h thng t nhin c quy nh bi cc cu trc bn trong v bn ngoi v dn n s xut hin tnh nguyn vn duy nht v chc nng v din mo ca h thng [2]. Tnh t iu chnh l kh nng ca h thng i vi qu trnh phc hi cc tnh cht bn trong v cu trc ca chng do nh hng ca cc tc ng ngoi. C s ca tnh t iu chnh l c ch ca cc mi lin kt ngc m tnh, tc l khi xut hin tc ng ngoi ln h thng, s cn bng

c xu th ng v pha lm suy gim hiu qu ca cc tc ng tng h. T iu chnh l tnh vn c ca mi trng a cht [2, 7, 8]. Tnh bn vng ca mi trng a cht c hiu l kh nng bo tn thnh phn, cu trc v trng thi ca n di nh hng ca cc tc ng bn ngoi hoc thay i trong gii hn khng gy tn hi n chc nng ca h thng t nhin k thut, hoc khng gy ra cc hu qu v mt sinh thi [1, 4, 9]. Cc tiu chun c bn nh gi tnh bn vng l cc tham s v cc ch tiu v thnh phn, cu trc v trng thi ca mi trng a cht di nh hng ca cc tc ng nhn sinh dn n s xut hin v hot ha cc qu trnh a cht nguy him. Cc yu t xc nh tnh bn vng ca mi trng a cht bao gm cu to a cht, a hnh, trng thi a ng lc, iu kin a cht thu vn, bao gm c cc lp ngn bo v tng nc di t v cc yu t th hin tnh cht ca mi trng. Ngoi ra, nh gi tnh bn vng ca mi trng a cht theo thi gian cc yu t nhn sinh ng vai tr quan trng.

II. TNH BN VNG CA MI TRNG A CHT VNG H NI

Cc yu t t nhin to thnh mi trng a cht vng H Ni nh cu to a cht, a mo, trng thi a ng lc, iu kin a cht thy vn vv... rt a dng v phc tp. Thm vo y, cc tc ng nhn sinh nh qu trnh th ha, vic xy dng mng li giao thng, thy li, cc c s cng nghip, du lch, dch v vv... gy nh hng mnh m n chnh mi trng a cht v tnh bn vng ca n. Trn c s cc kt qu kho st v quan trc trong nhiu nm qua cng vi nhng t liu c trc , tp th tc gi phn chia vng H Ni thnh nhng n v nh hn v mt din tch, nhng ng nht hn v tnh bn vng ca mi trng a cht. l cc ph vng I, II v III. - Ph vng I vi mi trng a cht c tnh bn vng cao bao gm ton b din tch huyn Sc Sn, huyn ng Anh v phn pha bc sng ung ca huyn Gia Lm. - Ph vng II vi mi trng a cht c tnh bn vng trung bnh bao gm phn pha nam sng ung ca huyn Gia Lm v ton b din tch qun Ty H. - Ph vng III vi mi trng a cht c tnh bn vng thp bao gm din tch cc qun Ba nh, ng a, Hai B Trng, Hon Kim, Cu Giy, Hong Mai, Thanh Xun, huyn Thanh Tr v huyn T Lim. Ph vng I c trng bi cu to a cht n gin, trong mt ct a cht vng mt cc thnh to t yu. c tnh xy dng ca t cao, v d cc lp st c m t nhin thp, khi lng ring cao, khi lng th tch cao, khi lng ct t cao, gc ma st trong ln, rng thp (Hnh1). Cc tng nc di t u c lp st bo v. a hnh tng i bng phng, thnh thong b phn ct bi cc i g c cao 15-20 m. nh hng ca cc tc ng nhn sinh cho n gi biu hin khng mnh m bi v qu trnh th ha va mi bt u, khng c cc khu cng nghip tp trung, mt dn s cha cao. yu nh st do chy vi m t nhin ln, khi lng ring gim ch c 2,64-2,69 g/cm3, khi lng th tch ch cn 1,04-1,43 g/cm3, rng xp x 50% v h s rng xp x bng 1 (Hnh 2). a hnh thp b phn ct bi h thng v sng ngi. nh hng ca cc hot ng nhn sinh biu hin r nt nh qu trnh th ha din ra nhanh, xut hin nhng khu cng nghip tp trung, vic khai thc v s dng nc di t lm cho mc nc di t h thp vv...

Ph vng III c trng bi cu to a cht rt phc tp, trong mt ct a cht tn ti nhiu lp t yu vi b dy, thnh phn trm tch v tnh cht vt l v c hc khc nhau (Hnh 3) v thay i khng theo quy lut t ni ny n ni khc. a hnh thp, trng, b h thng sng, knh, h, ao phn cch. nh hng ca cc tc ng nhn sinh mnh m v biu hin r rng do qu trnh th ha din ra rt nhanh, tp trung nhiu khu cng nghip, mt dn s cao, cht thi rn v lng vi s lng ln tng ln hng ngy, vic khai thc v s dng qu mc lm suy gim tr lng v cht lng nc di t gy ln mt t.

III. S THAY I TNH BN VNG CA MI TRNG A CHT VNG H NI

Qu trnh th ha thnh ph H Ni tc ng mnh v lm thay i chnh mi trng a cht v tnh bn vng ca n. iu trc tin c th hin qua s suy gim v cht lng v cn kit v tr lng ti nguyn nc di t. Theo cc ti liu thu thp c th cch y 1520 nm v trc mc nc di t ca tng Qp (tng nc ang c khai thc s dng) cn nm st mt t, c bit vng ngoi thnh. Cn hin ti mc nc ca tng Qp h thp mt cch mnh m v r nt, v d mc nc di t vng Mai Dch (pha bc thnh ph) ngy 28/1/1997 l 21,50 m cch mt t th ngy 16/5/2004 tt xung 27,30 m cch mt t; cn vng H nh, ngy 11/9/1997 mc nc di t su 24,14 m cch mt t th ngy 9/6/2004 mc nc di t tt xung 34,49 m cch mt t. Cn Php Vn (pha nam thnh ph) ngy 10/1/1997 mc nc di t su l 18,15 m cch mt t th ngy 8/6/2004 mc nc di t tt xung 22,30 m cch mt t. vng Lng Yn (gn Sng Hng), ngy 27/5/1997 mc nc di t su l 17,50 m cch mt t, n ngy 8/6/2004 mc nc di t tt xung 19,23 m cch mt t. vng Thnh Cng (trung tm thnh ph), ngy 18/2/1996 mc nc di t su l 14,12 m cch mt t, n ngy 9/6/2004 mc nc di t tt xung 19,45 m cch mt t. Nhng quan trc lin tc v c h thng cc vng Gia Lm v ng Anh trong 6 thng u nm 2003 cng cho thy nhng biu hin h thp mc nc di t hai vng . Hin ti trn ton thnh ph H Ni hnh thnh phu h thp mc nc di t m tm phu pha nam l cc nh my nc H nh, Php Vn v Tng Mai, cn tm phu pha bc l cc nh my nc Ng S Lin, Ngc H v Mai Dch. V hin tng gy khng t kh khn cho vic cung cp nc khu vc H Ni. Tip theo, hin tng ln mt t xy ra nh mt hu qu tt yu ca qu trnh khai thc nc di t. n nay hin tng ln mt t vng H Ni c nghin cu mt cch c h thng v theo nhng ni vng mt cc thnh to t yu nh cc vng Ngc H, Mai Dch, Bc Thng Long, Vn Tr, ng Anh th mc ln mt t do khai thc nc di t l khng ng k. Kt qu quan trc ln t cui nm 1997 n cui nm 2003 c th hin bng 1. Bng 1. Mc ln mt t hng nm vng Mai Dch Nm 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Mc ln mt t (mm) 1,47 3,37 4,30 1,13 1,31 2,87

 nhng ni c mt ct a cht phc tp, cha cc thnh to t yu vi b dy ln nh cc khu Thnh Cng, Ging V, Ngc Khnh, Nguyn Khuyn, Ng S Lin, Ga H Ni th mc ln mt t do khai thc nc di t ln v c th gy tn hi cho cng trnh. Bng 2 th hin kt qu quan trc thc nghim ti trm o ln Thnh Cng t cui nm 1997 n cui nm 2003. Bng 2. Mc ln mt t hng nm vng Thnh Cng Nm 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Mc ln mt t (mm) 35,17 38,80 4437 37,03 35,97 40,88

Phn ln din tch cn li bao gm nhng ni c mt ct a cht phc tp, cha cc lp t yu nhng b dy khng ln nh cc vng H nh, Php Vn, Tng Mai, Lng Yn, Gia Lm vv khi mc nc di t b h thp, mt t b ln vi mt tc ng lo ngi. Kt qu quan trc ln t cui nm 1997 n cui nm 2003 hai a im c trnh by bng 3 v bng 4. Bng 3. Mc ln mt t hng nm vng H nh Nm 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Mc ln mt t (mm) 18,89 17,80 20,18 16,37 17,42 17,63

Bng 4. Mc ln mt t hng nm vng Php Vn Nm 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Mc ln mt t (mm) 22,63 19,97 19,51 15,54 17,49 17,58

Theo quy lut bin i tnh bn vng ca mi trng a cht [1, 3, 4, 9] ton b din tch thnh ph H Ni ang trong gii hn bin dng n hi, tc l h s bn vng ca mi trng k>1. Tuy nhin, mt s din tch vo giai on u, mt s din tch vo giai on gia v mt s din tch khc vo giai on cn cui ca qu trnh bin dng n hi. Ni cch khc, tng ng vi cc giai on bin dng ni trn l cc ph vng I vi mi trng a cht c tnh bn

vng cao, ph vng II vi mi trng a cht c tnh bn vng trung bnh v ph vng III vi mi trng a cht c tnh bn vng thp.

VN LIU
1. Emelyanova T.Ya., Storova P.A., 1999. O prinsipakh i metodike raionirovaniya territorii po ustoitchivosti geologitcheskoi sredy k tekhnogennomu vozdeistviyu (na primere Tomskogo priobya). Geoekologiya, 2. Moskva. 2. Geoekologiya, 1991. Problemy i reshenie. Tez. dokl. i soobsh. Vsesoyuz. nauko-tekhn. Konf., 1, Obshie Problemy. Moskva, 210 str. 3. Koff G.L., Kozhevina L.S., Zhigalin A.D., 1997. Obshie printsipy otsenki ustoitchivosti gorodskoi ekosistemy. Geoekologiya, 4 (1997). Moskva. 4. Mamaev Yu. A., Kurinov M.V., 1998. Voprosy metodologiya v otsenke ustoitchivosti territorii. Geoekologiya, 5 (1998). Moskva. 5. Osipov V.I., 1993. Geoekologiya mezhdisiplinaya nauka ob ekologitcheskikh problemakh geospher. Geoekologiya, 1 (1993). Moskva. 6. Ostrovski V.N., 1997. Ob izutchenii dinamiki geologitcheskoi sredy. Geoekologiya, 3 (1997). Moskva. 7. Pashkin E.M., 1992. Sinertchetika geosistem: Novyi podkhod b inzhenernoi geologii. Inzhenernaya geologiya, 6 (1992). Moskva. 8. Pashkin E.M., 1992. Porodnye konstruktsii i ikh rol v formirovanii ustoitchivosti gornykh vyrabotok. Inzhenernaya geologiya, 1 (1992). Moskva. 9. Trn Vn Hong, Bi Th Bo Anh, 2002. Nhng nguyn tc c bn nh gi mc bn vng ca mi trng a cht trong qu trnh th ho (v d thnh ph H Ni). Tp ch a cht, A/269 : 39-43. H Ni.